54
Ǒहंद वराज : ःतावना -इस ǒवषय पर मɇने जो बीस अÚयाय िलखे हɇ उÛहɅ पाठकɉ के सामने रखने कȧ मɇ Ǒहàमत करता हं। जब मुझसे रहा हȣ नहȣं गया तभी मɇने यह िलखा है। बहत पढ़ा, बहत सोचा , ǒवलायत मɅ शाÛसवाल डेÜयुटेशन के साथ मɇ चार माह रहा, उस बीच हो सका उतने ǑहÛदःतािनयɉ के साथ मɇने सोच -ǒवचार Ǒकया, हो सका उतने अंमेजɉ से भी मɇ िमला। अपने जो ǒवचार मुझे आǔखरȣ मालूम हए उÛहɅ पाठकɉ के सामने रखना मɇने अपना फज[ समझा। इǔÖडयन ओपीिनयनके गुजराती माहक आठ सौ के करȣब हɇ। हर माहक के पीछे कम से कम दस आदमी Ǒदलचःपी से यह अखबार पढ़ते हɇ , ऐसा मɇने महसूस Ǒकया है। जो गुजराती नहȣं जानते वे दसरɉ से पढ़वाते हɇ। इन भाइयɉ ने ǑहÛदःतान कȧ हालत के बारे मɅ मुझसे बहत सवाल Ǒकये हɇ। ऐसे हȣ सवाल मुझसे ǒवलायत मɅ Ǒकये गये थे। इसिलए मुझे लगा Ǒक जो ǒवचार मɇने यɉ खानगी मɅ बताये उÛहɅ सबके सामने रखना गलत नहȣं होगा। जो ǒवचार यहां रखे गये हɇ , वे मेरे हɇ और मेरे नहȣं भी हɇ। वे मेरे हɇ , ÈयɉǑक उनके मुताǒबक बरतने कȧ मɇ उàमीद रखता हं , वे मेरȣ आ×मा मɅ गढ़े -जड़े हए जैसे हɇ। वे मेरे नहȣं हɇ , ÈयɉǑक िसफ[ मɇने हȣ उÛहɅ सोचा हो सो बात नहȣं। कु छ ǑकताबɅ पढ़ने के बाद वे बने हɇ। Ǒदल मɅ भीतर हȣ भीतर मɇ जो महसूस करता था उसका इन Ǒकताबɉ ने समथ[न Ǒकया। यह साǒबत करने कȧ जǾरत नहȣं Ǒक जो ǒवचार मɇ पाठकɉ के सामने रखता हं वे ǑहÛदःतान मɅ ǔजन पर (पǔƱमी) सßयता कȧ धुन सवार नहȣं हई है ऐसे बहतेरे ǑहÛदःतािनयɉ के हɇ। लेǑकन यहȣ ǒवचार यूरोप के हजारɉ लोगɉ के हɇ , यह मɇ अपने पाठकɉ के मन मɅ अपने सबूतɉ से हȣ जंचाना चाहता हं ǔजसे इसकȧ खोज करनी हो, ǔजसे ऐसे ऐसी फु रसत हो, वह आदमी वे ǑकताबɅ देख सकता है। अपनी फु रसत से उन Ǒकताबɉ मɅ से कु छ कु छ पाठकɉ के सामने रखने कȧ मेरȣ उàमीद है। इǔÖडयन ओपीिनयनके पाठकɉ या औरɉ के मन मɅ मेरे लेख पढ़कर जो ǒवचार आयɅ, उÛहɅ अगर वे मुझे बतायɅगे तो मɇ उनका आभारȣ रहंगा। उƧेय िसफ[ देश कȧ सेवा करने का और स×य कȧ खोज करने का और उसके मुताǒबक बरतने का है। इसिलए अगर मेरे ǒवचार गलत साǒबत हɉ, तो उÛहɅ पकड़ रखने का मेरा आमह नहȣं है। अगर वे सच साǒबत हɉ तो दसरे लोग भी उनके मुताǒबक बरतɅ , ऐसी देश के भले के िलए साधारण तौर पर मेरȣ भावना रहेगी।

Hind Swaraj Hindi

  • Upload
    sanjay

  • View
    401

  • Download
    11

Embed Size (px)

DESCRIPTION

HIND SWARAJ, the title of the first definitive writing of Mahatma Gandhi, This small book of about 30,000 words was written in Gujarati in November 1909 on board the ship during Gandhi's return trip from England to South Africa after an abortive mission, within 10 days, 40 of the 275 pages being written with left hand.

Citation preview

: - = | | | | , , = ! , =| - , | | = | | , | | | = | | | = | , | , 4| | , | c - | , 4| | = | | | | F | | = () | | =| | | | , | | | | , , | | | | | | , = | 2 | c | |, = | | , | 1. : - -: = 7 | | = H | | =| | | 4 ? : | | | | = | F| | | = | - | | |, | , | | | , : 4 7 | = , ? : | : | | = | | | | 7 : | | | = | | . , ? - =| 7 | | F2| 7 | , , = = , : , , 7 | 7 | | | | | | , | 7 | | | | | | : | | | | = | | | | , 7 = | 7 : - = = , = | | , = = =| 4 ? = : | | | | =| = = | , = | , 4 ? 4 7 ? 4 7 7 ? | | Z | | , | ~ | ! | | | H 7 7 | H | = (|) = , | : | | 7 = | | | | ? | , | | | , 7 | | : , - ( -) , - | 4 | ? 7 | | | | 7 | , , | 7 , - = | H c = ? = = , = | | | , ~ | 7 : 4 ? : | Z Z , | F | | = , | = | P | = | 7 | | | , |-| : | . , : =| , | | , | = 7 7 , | , , | = = = = | , | 7| 7| c|-c| = | = ~| | , 7 | = 7 | : | |-| | | 7 | | , | 7 , | | | | | : | | | , | | c , | | | : | = | | | 7 | |, ? : | =| P , | | , | 7 7 7 | , 7 | , 7 | , | = 7 , | | | , ~ , | 7 | 2. : - -: | 7 | | | | ? : | | | - | - | | d =| = | | =| | 7 - 4 | | = - = | | = d = | | , | F | | | | -- | = , - 2 | 7 | 2 | 7| , c| c| | : - 4 ? : : , d | | | | P | | | , | ~~ , = - | | = | = H | | | | | d (H ) , = | : ? : - | | | | | | 4| ( ) H 4| H | | | | | | | | | , 3. : : - , = | | ? : = = - | | = | | F| | | = = , | = , = | | | | = F , = | : = F 4 ? : = = = . H = | F | | =| | | | = = , , , H 4. : 7 4 ? -: = P 4 ? - ? = ? 7 4 | : 7 4 | | | , | = 4| , | | | = ( ) | F : | ~ = , | | | | : | , 4 ? : | | , | | | | : | | 7 | | | | 4| ? : | | | , | | : ? : | F | =| | | , | | | | : d , | | ? : | F F | d | = = | : | 7 | | = = = | | ~ 7 | : 7 H , | =, | |, | | = =| | | ~ | | | | =| | | : 7 | | | F 7 7 | 5. : | -: | 7 | | | : | | = | =| | = | | 4| = | , | 4| 4 | : | = | | | | | : | = - F | = | | = H | | = | | F | | = | = | | | | = 2 = , | | | = = | ~ | H | H F | F | = | Z = | , = | | = ( ) | | = | | ? : | = | : | = | | c F = , | | | | | | | | | = = | | | d | = | = | : = , : , | | | ~~ | - | | | Z | | : | = , 7 F : ( ), | () | | 4 | | | | ? : | : | | | | | | | | | | | | 4 | | | = | F | | | | | | | , = | = , 4 : , 4 ? : | | | ~ | | | | 6. : -: | : | | ~ | , | | : 4| | ? : , | | | | , | , | | | | | | | | l | : | | , | : | | | ( ) | | | =- | | 7 | , | | | | | , 4 = | ~ , | |, | | | | - | | | | | | | | | | | | | | F | | | | | | - | - | | | = | | | | = | | | | | | 4 | | | | | | | | | | 7 | | | | | | | | , , | | | | | | , | | | | = | | , = | | U | = | | | | | F | = | | | = | | | | = = | | , 4| | | | , d | | | | | 7. : = ? : | 4 4 = , | , = ? ? : | 7 | , | | = | | ~ = = | ~ = | | | | |? | | ? ? | ~| | | ? | ? 4 | = | | 7 | 4 | = 4 | | : | F | | , | : , F F | = | =| | | | | | | = | = = , 7 = | : = , ? : = = | = =| = | = | | = | | | ( ) | | H = | . = = | | = | ? | | 4| | = = | d = 7 | | , | | | | , | | 8. : = | : = | 4| , = | : = | | | | | 4| = | | ~ | | -- ! = P = | | = = + : = c| = , , , | | c| | c | : | | : | | | | | | | : = , | Z | = | | | | : 7 | | | | | | | | | | | | , | | | ~ | | H | : | = = : | = | : , |, | ? : | = | | = , | | | , ~ ~ , | 7 = | =| | 7 = | | , | | | , | | , | | | , 7 , , | | = | | 9. : = | ( ) : = | = | : | | = 4| , | 4| | | | : 4 ? : = | , || 4| | | : | , ! | 4 ? : , 4 H | | H | | | + | , 7 : : = | = | | | | | | | | - 4| | | P = | + | | : | , 4| | | ? : | | | | | ~| | | | | , | P | | U | P | : | = P | : | | | P | P | , ~ = | P , , - , | 7 =| : 7 : | P | | F | = , | = | | | , +, =| | | 4 , | + =| =| = , P =| | | | | = , =| () = - P P P F | | | | | | : = = | | |, | | | = | F P | = | | | | | = + = = , = = , | = ? 10. : = | (=-) : | , , | 4 || 4| | | | - | | | | | | = | | | | | | | | - | | | = F| | | | | | | | | : | -P ? : = P | | | , | ~ P ~ | = | P | P | = = = | | = , , , , ~| , = P | = | | : | | 4? : | = | | = , | = | = | | | | | | F | | | | | | = | | = | 4 | ? | 4 | | | | P | | | P | , = 7| 7| | 7 c| c| = , | | , : H : = | H , 4| | = , , - = - 4 ? 4 F ? | H | 4| | | c , | | | , | - F - , , , | | | | | H | | H | F | , F ? F | ? , = , ? = | () | , = ? P F | = , | 4 ? | | | | | | , 4 = ? | | , 4| | , ( ) = , | - | = , | | | , | H|, U| ~ , | = | , |- + +| - | + | | | , = = |, | | , 4 F ? | | 4 ? , 4 ? F U| ~ , | : | | ? : | | , ? | , | = |, | | | | ~ 4 , | 4 | 4 | | | = | F | , 7 - 4 | | + , = 4| , = , - = | | = | , + , | | = - | | , , F| | , | | = | | | , | , 4 = ? F | | = 4 ? 11. : = | (|) : = | | : , | | |-4| | | || = = -| : , = || | ? || ? = ? , . | ? | =| | , | , || | | | , = = | : | || | , | . | 7 =| || | | | || , | | || | , | | = , | = - - | | | | 4 | 4 | 4 | | | | | | | | , ~ | | | | | | | | | | | | | | ~ | | F , | | , | | | | 4 , | | | ! 7 4| ? | F 7 4| ? =| 7 4 ? 4 7 ? =| , ? || = -| , = | | | || || | | || | | 4 ? | | = d | | d | - | , , 4 ? 4 | | ? , | H = | | | | | | | | , | | | | , | | = = | | | , =| , , | d | F | | | | | || = ! | F | || , | | | 12. : = | (4) : || | =| - | , | | P | 4| , ? : | | | 7 F | | =| || 4| | = | | , |-4 | | F - | ~| | | | , | 4| , , 4 4 | F | | | | | 4| 4| | | 4 | | , | 4 | 4| 4| -| 7 , 4| | | | | , = 4| ? | | , , 4 , | | 4 7 | | | | , 4 | 4 | F ? F F 4 = | | | 4 | | | | , | | = , , , | | | F | 4 P | F | = , | | | | 4 P c | | H Z| 4| | 4 4| , | F | | | = | , | 4 | | | | | | + | 4| | 4| ( |) 7 13. : ? : 2 ? || | = |, 4| ! - , , ? : | = | | | | , | | | | | | = , | | | | | = , | = , 7 | | , | | , 4| ? = | , =| ( ) | ~ | F = | | , | | d | | 7 , 7 7 | | | | | =| - | | | | | | | | | =| | | | | , = | | H | | |, =| | | | | | | , | =| - | | | , = =| | | | | | | | | | =| | =| | 7 =| |, | || | P | P | | | P , | , 4- | = | | 4 | | | | | = | | | = | | | | | 7 | , = | || | | , | , = | , | , , | , | | , | 7 | = , : | = , | | , | | | , | , U 7 , | , , | | | c , = | 4 H ? : | = | = H | , | | | = | , | | = | | | | , | |+| , = | + | Z = | = | , 14. : = ? : = , | |, | | | = 4 ? : = , | | , = | | = | | | F F , , , = , : | = = | | , 4| ? : | | | = | | | , = ( ) | =| | H , | | , , = | | | , | | | = | , 7 | F , | 7 , 7 | 7 , 7 | 7 , | = , F F 7 | | | | | | | | | | | F | = , = | : = : | | | | , : | | | | : | | | | P + | | | | = | = | || | | , = | : | | | | | ~ | | | () H : | | | | , ? , | = ? : |~| , , 4 ? 15. : = : | c |~| Z | | = | |~| | 7 | |~| |~| | | |~| | , | = 4 ? | , | | 4 = , = , |~| = | - = ( ) | , | ! | | - | , , , 4 ? | | |, | | | = | | | = | | , | | = ? | | ~ | ~ 7 ~ = | , | | | | ~ ~ | | , | F , ~ | | , = F , | = , ( ) | | F | | | | =| , = = , ? =| = = - | = | , = | | | , =| | = | | | | : | F | | , ~~ = F | | ( ) | : = | H | = , 4| | ? 4| , ? = | | | =| F , , | = , | , | | | : , , | : -F = , , 16. : - F : , | 4 ? : | 1857 | | = | = , | F | | | | F | | | : | , | | | (- ) =| , | 4 | =| () =| | | 4 | = 4| | | 4 | 4 F ? | | = 4| F | : | | | | | | F | | | | - | | - = , | | , | | =| | | | | | 4 | = , | + , | | + | , , ~ 7 | | 1833 ( ) 4 | | , =| - , =| | H | , | | , = =| | = =| B | | | | =| | = =| | | | , | | | , | F | | | | , F | | , | = | | | | | | | , = , | , | | | , | , - , , | | | | | | | 4 , | | | | | | | | ~ , , | , | , | | | | F | , F || | | 4 ? 4 ? | 7 , 7 !| || , | , | | ! | |, , | | | , | , 7 | |, 4 ? | | | , | | , | | , | , 4 | | | | | | , | | | | 7 | 7 , | | | , | . = | | | | | | | | | | | , | | , F , | | , F , | | | | , c c | , | | | | , | | 4 ? , | | | | | | | | | | , | | | | , |, | | , , 7 7 , | | 17. : c-c : c c | , P , | | | , + : : , , , 4 U- | , | c , c | ( | ) c | | | , c | | | , | | | | P | | () | , P ? ? ? | | , | , | | F | | () , | | | | | | c , c| | , | | | | | | = , | , = c, c | | | | | ~ | | | 4 | , | P , | | | | |, | c | , , c | ? | | || | | | | ( , | | ) | | | , | P| P | | | c , | F | | : | c | | c 7 | F , 7 | : c c = | , = F c c = | 2 , | | F , c c c | 7 c | | | | | | | | P | c | : | | 4| | 4| = | , | | : | , , | c| = | | ~ = 2 , | | = | , , | , 4 ? c| c| ~ 7 = , | , | | | | | | | , = , ~ | | 7 | 7 , | +| , | | | | | | | | | 4 | = , | , | | c| | | , F , c () | F | | ~ | | | | | 4 | = | = c | | , : , c | | , = () | : 7 | | c | 7 , | c | , | | 4 = ? 4| 4| | ? | , | | | | 7 () , | | | c| = | = | | 7 4| | 4 | F - 7 | F ? | | ? | c| | | | c| (c|) | c| | F | | | | F | | , , c , | | | | ( ) | c| c| , | | c| | | F | | | c | | : = 4 = | ? : = | = | |, | = 4 4 | F | 7 4 = c , | 4 | c ~ | | | 4 | = 4 | | | , | | , | =| , , | , 7 | | , | 7 c ~ F c | 4 = | , , F =| | 4 7 | | | , | 7 7 7 : 4 | | F | | ? : | | c| 4 || , | c ? | | | | : c| | , c| , : c| | c| | c| , | | | , c| | c| , | c | N , | | , 4 ? | | | 4 ? | F | | (U | |) | , | | U | | c| | | | 7 | F | U 4 ? ? , | , | | | F , | | | F c (| ) | | , | F c = | c | c , c | ? c | | | F | c | c | | c| | F | | , | , | c | | , | | c| c| | | | | |, | 7 , -=| , - , | | , c , | | | | | | F | | = Z () N , | , | (Z ) c | F | , c | c | | | , | | F | | | , | F | | | | | | | 18. : H : = | H | F | | H | | = ( 7 ) H F | | = = | 4 | ? : | , 7 | = | , = = | | , | H 4 ? H 7 | | , U | U | H 7 | , | | | , H 7 | H H 7 | | - | | H | | 7 , U ? | ? | ? | 7 | H 7 4 ? ? 4 | | | ? H 7 | F | | H | | | H , ( | | ) , ( ) (7 |) 7 , 4? ? | 4 ? 7 ? 4 ? (4) H | - H , | , | l H , | Z Z = H , | | = , | Z , -| | | H ( ) , 4| | H U | | =| | | H H F | | | : | F | , | ? H 7 H | ? : | | H | , | | | | | | | | | | H H | 4| H 7 ( ) | | 7 | | | | | =| , | , H 7 | H F | H 7 | , H | F | | | H | : 4 | 7 H | ? : | | | | | H = H | | | | | 7 | ? H | , =| | , | , 7 | = | | ~ , | |Z ~ ~ | , | | ? . . | | | , | c H P H , , ~, H | | H | 4 ~ | = | | , ? | | 4 ? | = | P | | | ~ | H | H , | , =| , | | , | | , | = | | F (4|) , | H 4 4 | U , | | = : H | ? : 77 | H ? 4 7 | | U | H | H | - = , = , , =| 7 = | | d| = | = =| | | | = | | =| | | F| F| ? , | | | | : | H | | | : | = | = | | | H F | | = | ~|, | N| Z H | | H | = | = | | | | | | | = | , | | | -, = | | | | | 19. : : | | , | : . = | = | , | | | = = , | | | = || | | c = | = ? | | | | , | | | , | | | , | = | | | F , | | , | | | | | | | 7 = | | | = , = 4| | = = = | 4| | c | | , =| =| | | | | | | = , 7 | = = | 7 | | | | | 7 | | |, 7, | |, | : 4 | = ? : , F Z | | | | | | | | | , | = : | | | : ( ) | | | 4 | | = 4 , | | | | F | d | | ( ) 7 | | | | , | | | | F| | , , | | | | | | | | 7| | c| | F | | : | | d 4 ? : | | 4 | , | ~ | | | | |, | | | | d | F | | | d | 4 | | | | = | | |, || 4| | = | | | : | | ? : | | | , | | | =| , | | | = | | | | 20.= : : | | H 4| | | : | H | | | | , | (| |) | H ? | | F 4|| | F | = : | 4 ? : 4|| = 7 7 | | 7 7 7 | ~ 7 | 7 | | 7 | F | F = | c | | 7 F | F | , | | | = F| , + + | F | | | | | , = , | | | | | , | F | c | F | c | | 7 | B = | | | 7 | 7 | | | 7 = F~ 7 ~ | , = 4| | | | | + | F | : | H| = | 4 ? : F | | | F | | | ~ = | = || , | , | 7 | | | = | = | | | | | | | s | | | | = | | ~ =| | | | F | F , | F | | | | | | | , | | , , | , | | | , | , | | | , | , | | , | | d | , | , ( |) | Z | P | | = | = , | = | | | | = | | , , | | | = , ( ) | , | H : P 4 ? : P ? : P | , 7 | : P = (7 |) | | | | | | , 7 = | | | | | | | | c | | | | | = | | ! = | | | | | | | =| | | , | :- (1) | | (2) | (3) | 7 | | | (4) | | | 2 2 | | | (5) | = (6) 4 | | | | | c = (7) 4 | | | ( ) | | (8) 4 | = | | | = | | | | | | (9) | | | (10) | (11) = | , (12) = | | | = , | (13) =| | | | | | (14) =| | | | | (15) =| | 7 | | (16) =| | | (17) =| | | | , 7 | (18) =| | P | | | c | (19) =| | | | | , | P | | H , P | | : ? : | , , , F , | | Z | (1) 7 7 (2) | c, c F (3) | | F (4) | ( ) , = | ~ 2 , , =| | | | | | , | | | ~ | 7 F | | | | 7 | | 7 | P-1 = 7 =| =| | | | : 1909 12 | | | Z Z | = | = | | = = | | c F | = 7 | | : F = = | :