Hiperlipidemija i prehrana

Univerzitet u TuzliFarmaceutski fakultetDuri Sulejman

Hiperlipidemija i prehranaSeminarski rad

Tuzla,maj,2014

Univerzitet u TuzliFarmaceutski fakultetDuri Sulejman

Hiperlipidemija i prehranaSeminarski rad

Tuzla,maj,2014

Naziv predmeta : BromatologijaVoditelj: Dr.sc. Midhat JaiBroj stranica:20Broj slika:5Broj tablica:1Broj priloga:0Broj literaturnih referenci:8

Saetak :

Prehrana je tokom cijelog ivota osnova za odravanje i funkcionisanje naeg organizma. Redovna i uravnoteena prehrana uslov je za odvijanje normalnih tjelesnih funkcija. Zdrava ili pravilna prehrana je ona prehrana koja tijelu osigurava optimalan unos kalorija, vitamina, minerala i tekuine, te optimalan omjer bjelanevina, ugljikohidrata i masti, kako bi se osigurale potrebe organizma za gradivnim, energetskim i zatitnim tvarima.Posljedica loe prehrane je smanjenje sposobnosti funkcionisanja organizma, to se manifestuje u razliitim fiziolokim funkcijama npr. imunolokog sistema, smanjenje duevne i tjelesne uinkovitosti, aktivnosti miia, probave i funkcije crijeva, te aktivnosti nervnog sistema. Zbog toga, svakodnevno moramo unositi u organizmam prehrambene tvari prave kvalitete i u pravilnoj koliini. Da bi organizam normalno funkcionisao treba se izbjegavati hrana loe kvalitete, a teina tijela treba uvijek biti u normalnim granicama.

Kljune rijei: Hiperlipidemija,holesterol,krvni sud

Sadraj :

1.0 UVOD......................................................................................................................... 51.1 Lipidi51.2 Podjela masnih kiselina51.3 Porijeklo i znaaj masnih kiselina u ljudskom organizmu51.4 Zasiene masne kiseline61.5 Mononezasiene masne kiseline61.6 Polinezasiene masne kiseline61.7 Trans masne kiseline71.8 Holesterol72.0 HIPERLIPIDEMIJA92.1 Podjela Hiperlipidemija112.2 Prehrana kod Hiperlipidemije122.3 Bolesti koje uzrokuje Hiperlipidemija152.4 Lijeenje Hiperlipidemije lijekovima173.0 ZAKLJUAK184.0 LITERATURA I REFERENCE................................................................................. 20

1.0 UVOD

1.1 Lipidi

Masti ili lipidi je zajedniki naziv za mast, ulje, vosak, ester, sterol i ostale sline tvari koje su netopljive u vodi. Ljudski organizam unosi masnoe putem prehrane koristei namirnice biljnog i ivotinjskog porijekla. Masti su prvenstveno energetske materije, jer po jedinici mase obezbjeuju najvie energije 9,3 kcal/g. Nosioci su liposolubilnih vitamina A, D, E i K. Imaju i gradivnu ulogu u organizmu. Masnoe su u naoj ishrani zastupljene kao masti i ulja, podijeljene na ove grupe po svojim fizikim osobinama. Masti su, za razliku od tenih ulja, na sobnoj temperaturi vrste. Hemijski su i masti i ulja mjeavina neutralnih masti, triacilglicerola-sastoje se od tri masne kiseline i jednog alkohola glicerola. Masne kiseline su glavni hemijski dio neutralnih masti. (1)

1.1 Podjela masnih kiselinaPodjela masnih kiselina je bazirana brojem ugljenikovih atoma, njihovim vezama i lokaciji. Masne kiseline se mogu klasifikovati i prema prisustvu odnosno odsustvu dvostrukih veza na zasiene i nezasiene (mononezasiene- imaju samo jednu i polinezasiene-imaju od 2 do najvie 6 dvostrukih veza) masne kiseline. (1)

1.2 Porijeklo i znaaj masnih kiselina u ljudskom organizmu Masne kiseline se u krvi i u organizmu nalaze u dva oblika: slobodne ili neesterifikovane i esterifikovane. Slobodne masne kiseline reverzibilno su vezane u plazmi za albumine, a u manjoj mjeri za globuline i lipoproteine. Esterifikovane masne kiseline nalaze se estarski vezane u sastavu triglicerida (45%), estara holesterola (15%) i fosfolipida (35%). (1)

1.3 Zasiene masne kiselineMeu zasienim masnim kiselinama za organizamovjeka najvei znaaj imaju laurinska, miritinska,palmitinska i stearinska, s tim to prve tri djeluju izrazito aterogeno i trombogeno, dok stearinska ima protektivni efekat u odnosu naproces ateroskleroze.Najvaniji izvori zasienih masnih kiselina uishrani predstavljaju masti ivotinjskog porijekla, masna mesa i mesne preraevine (kobasice, patete, virle,slanina...), punomasno mlijeko i mlijeni proizvodiproizvedeni od ovog mlijeka. Najvee koliine zasienihmasnih kiselina nalaze se u crvenim mesima, a tose tie njegovog porijekla to je u prvom redu svinjetina,govedina i jagnjetina. (1)

1.4 Mononezasiene masne kiseline

Od mononezasienih masnih kiselina dalekonajvei znaaj ima oleinska kiselina koja je i najrasprostranjenija u veini namirnica. Danasse poseban znaaj pridaje ovoj grupi MK. Najvee koliine mononezasienih MK posebno oleinske, nalazese u maslinovom ulju, zatim u repicinom ulju, ulju odkikirikija, ali i drugim biljnim uljima.U velikimkoliinama prisutne su i u ljeniku, bademu, orasima iosuenim sjemenkama bundeve, a ima ih i u ribljemmesu i nekim mesnim preraevinama. Ispitivanja ishraneumediteranskim zemljama, gdje je unos oleinskekiseline prvenstveno putem maslinovog ulja, vrlo visok, kao i druga eksperimentalnai klinika ispitivanja, pokazalasu da ona dovodi do umjerenog sniavanja ukupnog LDL-holesterola(loeg), kao i do izvjesnog porasta HDL-holesterola(dobrog) Znaajno je da smanjujeoksidaciju LDL estica pa tako ima na izvjestannain i antioksidativno dejstvo(1)

1.5 Polinezasiene masne kiseline

Za humanu vrstu poseban znaaj imaju polinezasienemasne kiseline. Meupolinezasienim MK najvei znaajimaju: familija linolne omega-6 i linolenske omega-3masne kiseline. Meu familijom omega-6 zaovjeijiorganizam najznaajnija je linolna koja je biljnogporijekla, a meu omega-3 masne kiseline alfa-linolenska odnosnonjena dva metabolita EPA ili (eikosapentaenska) i DHA (dokosaheksaenska) masna kiselina. Posebnotreba podvui injenicu da su omega-3 i omega-6-masne kiseline esencijalne masne kiseline, odnosno da ljudskiorganizam nije sposoban da ih sam sintetie.Stvaraju se u hloroplastima biljaka ifitoplanktona. Vaan izvor omega-6 masne kiseline su biljna ulja, dok su glavni izvor omega 3 masne kiselineulje i meso riba. Najbogatije ovim masnim kiselinama su ribe hladnih sjevernih mora (losos,haringa), u ribama iz naih mora najvie ih ima u plavojribi, a od slatkovodnih riba najpovoljniji masnokiselinskisastav imaju tuka, smu i tolstolobik.(1)

1.6 Trans masne kiseline

Trans oblici nezasienih MK danas su u centruistraivakog interesovanja. One su prisutne u hrani uznatnom broju namirnica (u kravljem mlijekuproizvodimaod njega, u mlijeku nekih drugih ivotinjskihvrsta i u mesu preivara, u brojnim vrstama vrstihmargarina, vrstim biljnim mastima, raznim premazima).Naroito velika koliina trans izomera nastajekada se biljna ulja i ulja morskih riba prevode u vrstostanje. Ustvari, prilikom njihovog prevoenja u vrstostanje jedan dio nezasienih masnih kiselina pretvara seu zasiene (putem hidrogenizacije), a drugi dio prelaziiz cis u trans oblik (djelimina hidrogenizacija). Pomenutinepovoljni efekti jo vie se pogoravaju u tokuprocesa rafinisanja ulja, iz ega proizilazi zakljuak dadanas prirodna i hladno cijeena ulja imaju najpovoljnijisastav sa dijetetske take gledita.Mnogobrojne dobro kontrolisane eksperimentalne studijeizvoenena ljudima u toku posljednjih godina su pokazale datrans oblici nezasienih MK dovode do znaajnog porasta ukupnog LDLholesterola, kao i lipoproteina(a), a da sniavaju HDL-holesterol, to ima zaposljedicu ubrzan razvitak ateroskleroze. (2,3)Najvaniji lipidi u krvi su holesterol, trigliceridi i fosfolipidi.

1.7 Holesterol

Holesterol je najrasprostranjeniji sterid u organizmu.Javlja se u slobodnom (neesterifikovanom) iesterifikovanom obliku. On je neophodan sastavni dioorganizma. Strukturni je element svih elijskih iintraelijskih membrana, a u nekim organima ima ispecifine funkcije (u hepatocitima slui zasintezuunih kiselina, u kori nadbubrega i polnih ljezda zasintezu steroidnih hormona, za transport liposolubilnihvitamina..). Porijeklo holesterola u organizmu je dvojako:endogeno i egzogeno. Veina elija raspolae sposobnouda ga sama sintetie (oko 2/3), a drugi njegovizvor je hrana kojom se unosi (oko 1/3). U svakodnevnojishrani ljudi najvanije izvore holesterola predstavljajumasnoe ivotinjskog porijekla: umancejajeta, sve iznutrice, riblja ikra, kavijar, puter, punomasnomlijeko i njegovi proizvodi, majoneza, meso imesne preraevine. Unos holesterola treba da bude manji od 300 mg dnevno.(1)

R.br.Ukupni holesterolmanji od 5,0 mmol/l

1.LDL holesterolvei od 3,0 mmol/l

2.HDL za zenevei od 1,2 mmol/l

3.HLD za muskarcevei od 1,0 mmol/l

Tabela 1. Beganli A.,abanovi M.- Dodaci prehrani kod hiperlipidemije,preuzeto sa www.hranomdozdravlja.com maj 2014

Kada treba mjeriti holesterol ?1. Ako ste zdravi, izmjerite holesterol prvi put poslije 35. godine, a ako imate prve roake koji imaju visok holesterol ili su rano dobili infarkt i/ ili modani udar onda i ranije.2. Ako vam je holesterol povean, prva kontrola nakon promjene ishrane i stila ivota treba biti za 6 mjeseci. Ukoliko koristite lijekove statine kontrola nalaza je za mjesec dana.

Meutim masti treba uzimati u preporuenim koliinama,kako bi obezbjedili njihovu optimalnu koncentraciju za odravanje i funkcionisanje naeg organizma.

Mogui zdravstveni problemi zbog prekomjernog unosa masti (6)pretilosthiperlipidemijahipertenzija ateroskleroza i koronarne bolesti dijabetes tip II.karcinomirazvoj psihikih tegobaproblemi s kretanjemsmrt

2.0 HIPERLIPIDEMIJA

Lipidi u krvi vaan su pokazatelj rizika od kardiovaskularnih bolesti. Hiperlipidemije su vrste poremecaja lipida,a odnose se na hiperholesterolemiju i hiperlipidemiju to se ogleda u poveanoj koncentraciji lipida u krvi. (7)

Slika 1. Hiperlipidemija krvnog suda, Lepanovi.L.(2000)-Klinika lipidologija

Razlozi nastanka hiperlipidemije su prvenstveno nain ishrane i povean unos te smanjena potronja lipida (oko 25%). Pored prehrane bitni razlozi su i genetske predispozicije i ivotna dob. Najee se deava da je u pitanju kombinacija ovih uzroka.Vrijedi pravilo da je osnovna mjera u lijeenju najeih hiperlipidemija (povien nivo masnoa u krvi)-dijeta, uz to i nefarmokoloke metode kao to su tjelesne aktivnost i regulacija tjelesne teine, a danas sve ee i koritenje odreenih dodataka prehrani. Velik udio faktora rizika nalazi se i u prehrani bogatoj ivotinjskim masnoama. Lipidi nisu topljivi u vodi zbog ega se veu na estice proteina tvorei lipoproteine.(7) Vrste lipoproteina su: lipoproteini vrlo male gustoe (VLDL), lipoproteini male gustoe (LDL) i lipoproteini srednje gustoe (IDL). Hilomikroni su takoer klasificirani kao lipoproteini i sastavljeni su od triglicerida, kolesterola i proteina. Takoer postoje lipoproteini velike gustoe (HDL) koji su poznati kao faktori "proturizika".

LDL kolesterol posjeduje izrazito veliku aterogenost i stoga je rizian za nastanak bolesti krvnih ila.HDL kolesterol djeluje zatitno. Glavna je uloga HDL kolesterola prihvaanje kolesterola i vraanje istog nazad u jetru.

Slika 2. Hdl i Ldl ilustracija, Jai M. Hiperlipidemija-www.hranomdozdravlja.com-maj 2014

Razine ukupnog, HDL- i LDL-holesterola te njihovi omjeri imaju izravni utjecaj na zdravlje srca i krvnih ila pa tako poviena razina ukupnog i LDL-kolesterola te smanjena razina HDL-holesterola poveavaju rizik za razvoj bolesti, a s druge strane, adekvatne razine istih ili smanjene razine ukupnog i LDL- te poveana razina HDL-kolesterola, taj isti rizik smanjuju. Bolesti srca i krvnih ila (kardiovaskularne bolesti) su glavni uzrok prerane smrtnosti stanovnitva u veini europskih zemalja. Najvaniji imbenik u nastanku bolesti srca i krvnih ila je ateroskleroza koja se razvija godinama i kada se pojave prvi simptomi, bolest je ve jako uznapredovala. Najpoznatiji i najtei oblici kardiovaskularnih bolesti su srani udar i modani udar, ije posljedice su i najtee.Pojava kardiovaskularnih bolesti povezana je usko s nainom ivota (fizika neaktivnost, puenje), nainom prehrane (debljina), ali i s poveanom razinom masnoa u krvi, povienim arterijskim tlakom, eernom boleu.

Dijetalna ishrana kod hiperlipidemije nije privremena i ide u dva pravca: smanjivanjepovienog nivoa triglicerida i LDL holesterola i poveavanje nivoa HDL holesterola u krv.(7)

Zbog toga ukupan unos masti u prehrani ne bi smio prelaziti 30% dnevne kalorijske vrijednosti, a unos zasienih masnoa trebao bi biti u granici do 10% ukupno unesenih kalorija. Svakako je uputnopoveati unos nezasienih masnoa (omega-3 masnih kiselina). (7)

2.1 Podjela Hiperlipidemija

Hiperlipidemija moe biti uzrokovana genetskim faktorima, kao kod nekih nasljednih bolesti(primarna hiperlipidemije ), ili sekundarnim faktorima kod steene hiperlipidemije (sekundarne hiperlipidemije).

Primarne hiperlipidemije se dijele po tzv.Fredricksonovojklasifikaciji, ovisno o uzorku lipoproteina na elektroforezi ili ultrafiltraciji, na tipove (najei tipovi su tip IV, IIa i IIb): tip I (podtipovi: a, b, c) - poviena koliina hilomikrona podtip a - Buerger-Gruetz sindrom iliobiteljski nedostatak lipoproteinske lipaze podtip b - obiteljska deficijencija apoproteina CII podtip c inhibitor enzima lipoprotein lipaze u krvi tip II (podtipovi: a, b) - poviena koliina LDL u podtipu a, a LDL i VLDL u pod tipu b podtip a -obiteljska hiperkolesterolemija podtip b - obiteljska kombinirana hiperlipidemija tip III - obiteljska disbetalipoproteinemija - poviena koliina IDL tip IV - obiteljska hipertrigliceridemija - poviena koliina VLDL tip V - poviena koliina VLDL i hilomikrona

Sekundarne (steene) hiperlipidemije uzrokovane su bolestima kao sto su diabetes mellitus,hipotireoidizam,bubreno zatajenje.

2.2 Prehrana kod hiperlipidemije

Hiperlipidemije moemo lijeiti promjenom stila prehrane te lijekovima.

U lijeenju hiperlipidemije prvi korak je dijeta ili, jo bolje, promjena naina ivota i prehrambenih navika. Savremeni nain ivota vezan je za malo kretanja, prevelik unos energije te debljinu i hiperlipidemiju kao posljedice. Unos hrane i energije treba biti izbalansiran izmeu tri glavne skupine namirnica (proteina, masti i ugljikohidrata).

Danas smatra da je u pogledu ishrane u cilju prevencije hiperlipidemija i aterosklerotikih oboljenja od najvee vanosti odravanje normalne teine tijela i izbjegavanje gojaznosti. Preporuena dijeta za lijeenje hiperlipidemije : Hrana se priprema na ulju, a jednom koriteno ulje se baca. Meso i povre se dinsta na vodi, kojoj moe da se doda malo ulja. Rijetko se sprema jelo peenjem, jer se tada stavlja vie ulja. Bardva nedeljna obroka mesa se zamjenjuju ribom, prije svega plavom morskom. Jedna etvrtina mesa se zamjenjuje sojom. Dijeta podrazumjeva smanjenje zasienih masti (svinjska mast, maslac, margarin, loj), holesterola (iznutrice i umance), koncentrovanih eera (eer,med). Veoma je korisna mediteranska ishrana, koja je bazirana na koritenju maslinovog ulja, umjerenim koliinama ribe, maloj koliini crvenog mesa i velikim koliinama voa i povra.

Unos masti ne smije biti vei od 30% ukupno unesene energije tijekom dana, a unos kolesterola ne vei od 300 mg/dan. U stanjima s povienom razinom LDL-kolesterola i ukupnog kolesterola preporuuju se sljedee namirnice :

jela od integralnih itarica, crni, zobeni ili raeni hljeb mlijeni proizvodi s 1% mlijene masti bistre juhe od mesa, povra ili ribe sve vrste bijele i plave ribe pilee i puree meso bez koe, kuhana nemasna govedina i junetina maslinovo ulje sve vrste kuhanog ili sirovog povra sirovo voe i konzervirano, ali nezaeereno voe voni i suhi kolai s malo masnoa prirodni voni sokovi, voda, aj

Prema posljednji podacima, lignini smanjuju plak koji se nakuplja u ilama pri arterosklerozi za ak 75 %. Lijenici tvrde kako omega-3 masne kiseline iz lanenih sjemenki pomau krvoilnom sistemu: djeluju protuupalno i uravnoteuju ritam kucanja srca. Vitamin C vaan za prevenciju razvoja ateroskleroze jer sudjeluje u sintezi kolagena koji daje vrstou stijenkama krvnih ila smanjuje lipidnu peroksidaciju, prevenira razvoj ateroskleroze.Vitamin C moe sniziti vrijednosti ukupnog kolesterola i LDL-a. (7)Kombinacija antioksidansa vitamina C i E ima dokazano protektivno djelovanje u nastanku ateroskleroze i kardiovaskularnih bolesti . Niacin-u visokim dozama signifikantno sniava poviene vrijednosti LDL holesterola i triglicerida, a poveava vrijednosti HDLholesterola. (7)Crvena ria kao proizvod fermentacije rie uz pomo crvene plijesni (Monascus purpureus), dodatak je prehrani, a novija istraivanja potvruju da pomae kod hiperlipidemije i hiperholesterolemije, smanjujui ukupni i LDL, poznat i kao lo holesterol, te povisujui HDL ili dobar holesterol. U svom sastavu sadri brojne aktivne supstance. Prilikom procesa fermentacije rie stvaraju se prirodni inhibitori HMG-CoA reduktaze, poznati kao monakolini.Pokazalo se da kombinacija omega 3 masnih kiselina iz ribljeg ulja i crvene rie, te promjena ivotnog stila u usporedbi sa sintetskim statinskim lijekovima znaajno sniavaju holesterol. Apipol propolisno-biljne kapi za snienje masnoa u krvi sadre u svom sastavu osim propolisa i ekstrakt artioke i mente. To je prirodna kombinacija koja kao dodatak prehrani preventivno pomae u odravanju optimalnog nivoa ukupnih lipida u krvi. Zelena kafa korisna je kod hiperlipidemije jer smanjuje mogunost da se suviak ugljikohidrata pretvara u mast, osim toga ona potie i razgradnju masti. Prema istraivanjima koja su trajala 60 dana osobe koje su koristile ekstrakt zelene kafe izgubile su oko 5 % tjelesne teine. Bijeli luk-snizuje trigliceride, holesterol i LDL, a podie HDL. (7)Preporuena pia su aj (crni i zeleni aj - katehini) i kafa bez eera, mieralna i obina voda, prirodni sokovi bez eera, crno vino (1-2 ae dnevno, fitoaleksin - resveratrol antioksidans, HDLLDL i aterosklerotski plak), borovnica (resveratrol i pterostilben), limunada (hidroksicitrat asimilacija masnoa). (8)

U stanjima s povienom razinom triglicerida u prehrani treba posebno paziti na omjer mononezasienih (preporuuju se) prema zasienim masnim kiselinama (ne preporuuju se). U tu svrhu za snienje razine triglicerida korisno je uzimanje omega-3-masnih kiselina, koje su izvor nezasienih masnih kiselina morskog porijekla.Kod unosa alkohola istie se dvojaka uloga jer uzimanje male koliine alkoholnih pia, osobito crnog vina (1-2 dL/dnevno) dovodi do pozitivnih antioksidativnih i antiupalnih uinaka, podie razinu korisnog, HDL-kolesterola, smanjuje rizik od nastupa kardiovaskularnih bolesti. Kontinurano uzimanje veih koliina alkoholnih pia djeluje izrazito negativno jer potie porast razine triglicerida, ubrzava aterosklerozu i poveava rizik od nastupa kardiovaskularnih bolesti.U prehrani treba izbjegavati sljedee namirnice :

bijeli kruh i peciva, lisnata tijesta punomasna mlijeka i mlijene proizvode (vrhnje, sir i sl.) guste i krem juhe ikru, kavijar, hobotnice, lignje i rakove sva vidljivo masna mesa osobito svinjsko te suhe preraevine svinjskog mesa (salame, slanina, varci i sl.) maslac, svinjsku mast, tvrdi margarin preno povre (pommes frites, chips i s.l.) kokosov orah kolae s maslacem i margarinom , kolae s kremama od okolade zaine poput majoneze i sl.

2.3 Bolesti koje uzrokuje hiperlipidemija

Ateroskleroza je bolest velikih i srednjih miinih arterija. Karakterie se disfunkcijom endotela krvnog suda, i nakupljanjem lipida, holesterola, kalcijuma i elijskih elemenata unutar zida krvnog suda. Ovaj proces za posljedicu ima formiranje plaka, vaskularno remodjelovanje, akutnu i hroninu opstrukciju lumena krvnog suda, poremeen protok krvi, i smanjenu oksigenaciju ciljanih tkiva.

Faktori rizika za razvoj i nastanak ateroskleroze su :hiperlipidemija, povien krvni pritisak, eerna bolest, pretilost itd..Ateroskleroza je ea kod mukaraca nego kod ena. Razlog ovakvoj disproporciji je to su ene tokom reproduktivnog perioda zatiene dejstvom polnihhormona. Ipak, nakon menopauze, rizik u ena se znaajno poveava, tako da nakon 50 godine, veina ena ima isti faktor rizika za razvoj bolesti kao i mukarci iste starosne dobe. Znaajno je i to da klinika manifestacija aterosklerotinih vaskularnih promena postaje izarazita u periodu izmeu 40 i 70 godine ivota.Najei znaci bolesti su prisustvo povienog nivoa lipida u krvi, stenoza ili dilatacija velikih miinih arterija, ishemija ciljanog organa ili infarkt.

Slika 3. Razvoj ateroskleroze, Gamulin S.-Patofiziologija 2006.

Hiperlipidemija je takoer povezana s koronarnom bolesti srca.Koronarna bolest srca ili ishemijska bolest srca je naziv za grupu bolesti srca koje nastaju usljed smanjenog protoka krvi kroz srane arterije. Najei uzrok smanjenog protoka krvi kroz krvne sudove srca je ateroskleroza. Posljedica koronarne bolesti srca je koronarna insuficijencija, odnosno stanje premale ponude i prevelike potrebe sranog miia za kiseonikom.Najpoznatiji i najtei oblici kardiovaskularnih bolesti su srani udar i modani udar.Infarkt miokardailisrani udar(lat.infarctus myocardii) je posljedica potpunog prekida dotokakrvikoronarnoj arterijiili njezinim granama. Najee nastaje naglo, akutno zbogtrombozekoja zaepi lumen koronarne arterije ili njenih grana i dovede doinfarkta.Modani udar je rapidni gubitak modane funkcije/funkcija zbog poremeaja dotoku krvi umozak.

Dvije vrste tromboze moe uzrokovati modani udar: Bolest velikih krvnih ila ukljuuje zajednike i unutarnje karotide, vertebralne i krvne ileWillisovog kruga. Bolesti koje mogu dovesti do formiranja tromba ukljuuju:ateroskleroza,vazokonstrikcija(stezanje krvne ile),disekcija aorte, karotidne ili vertebralne arterije, razliite upalne bolesti stjenke krvne ile (takayasu arteritis,gigantocelularni arteritis,vaskulitisi), neupalna vaskulopatija,Moyamoya bolestifibromuskularna displazija. Bolest malih krvnih ila ukljuuje manje krvne ile unutar mozga: graneWillisova kruga,srednju mozgovnu arteriju, arterije modanog debla i ogranke vertebralne i bazilarne arterije. Bolesti koje mogu dovesti do formiranja tromba ukljuuju :lipohijalinoza(nakupljanje masne hijaline tvari i krvnim ilama kao rezultat visokog krvnog tlaka i starenja) ifibrinoidna degeneracija(modani udar koji ukljuuje ove ile poznat je i kaolakunarni infarkt. Anemija srpastih stanicamoe uzrokovati grupiranje krvnih stanica i blokirati krvne ile te tako dovesti do modanog udara. Modani udar je drugi vodei uzroksmrtiu ljudi mlaih od 20 godina oboljelih odanemije srpastih stanica

2.4 Lijeenje hiperlipidemije lijekovima

Najee upotrebljavani i najbolje ispitani lijekovi u lijeenju hiperlipidemija su statini. To su lijekovi koji blokiraju vaan enzim u metabolizmu kolesterola, hidroksimetilglutaril-koenzim A-reduktazu (HMG-CoA), a to za posljedicu ima snano smanjenje ukupnog i LDL-kolesterola te, u manjoj mjeri, i razine triglicerida. Vano je naglasiti da osim snienja razine holesterola statini imaju i druge pozitivne uinke kao to su antioksidativni i protuupalni uinci te uinak na stabilizaciju aterosklerotskog plaka.Statini su sigurni i jednostavni za primjenu. Nuspojave su rijetke i ovisne o dozi i istovremenom uzimanju drugih lijekova, osobito fibrata ili niacina. Najee su to osjeaj nadutosti i slini poremeaji probave, a u vrlo rijetkim sluajevima i prolazni porast jetrenih enzima te oteenje miia (rabdomioliza).U svakom sluaju, prije uvoenja ovih lijekova potrebno je uiniti laboratorijske pretrage kojima emo utvrditi funkciju jetre i miia.

FibratiFibrati su lijekovi koji se upotrebljavaju u lijeenju kombiniranih hiperlipidemija ili izolirane poviene vrijednosti triglicerida i to kada je razina triglicerida izmeu 5 i 10 mmol/L. Jednostavni su za upotrebu i s malo nuspojava. Najvanije je naglasiti da je potreban poseban oprez i lijeniki nadzor kod kombiniranja fibrata sa statinima jer navedena kombinacija poveava opasnost od oteenja miia (rabdomiolize) te je treba izbjegavati.

Slika 4. C-Statin, autor Corp A.,preuzeto sa: www.naturalpartners.com

ReziniRezini su lijekovi koji svojim uinkom na vezanje unih kiselina u tankom crijevu smanjuju apsorpciju masti i razinu LDL-kolesterola.NiacinNiacin (nikotinska kiselina) je lijek koji se pojavio u poetku lijeenja hiperlipidemija pa je ustupio svoje mjesto statinima, a sada se ponovno vraa zbog uinka na porast korisnog HDL-holesterola.

Slika 5. Niacin, autor Von A. Preuzeto sa: www.royalsmoothies.com

3.0 ZAKLJUAK

Lijeenje hiperlipidemija je uspjeno samo ako se pravilna dijeta kombinira s ispravnim lijekom i tada su uinci lijeenja najbolji. Vano je shvatiti da je lijeenje hiperlipidemija samo jedan, ali vrlo vaan, kameni u mozaiku lijeenja kardiovaskularnih bolesti te da ono samo po sebi nije uspjeno ako zaista ne promjenimo nain ivota i ne okrenemo lea loim ivotnim navikama i ovisnostima.Takodje treba shvatiti da holesterol nije tetan ni ubojica ljudi nego korisna masnoa koja je prijeko potrebna kao sastavni dio ljudskog organizma.Treba biti umjeren u svemu pa i u hrani koji je najbolji preduslov za dobro stanje cjelokupnog organizma.

4.0 LITERATURA I REFERENCE

(1)Dr.Stojisavljevi.D;Jandri.Lj;Bojani.J.(2004)- Vodi za pravilnu ishranu za zdravstvene profesionalce-/www.phi.rs.ba-Maj 2014.(2)- The European health report 2002: Part 1.The burden of ill health:noncommunicable diseases. Copenhagen,WHO Regional Office for Europe, 2002.

(3)-Balaban M., Stjisavljevi D., Danojevi D.(2002)- Zdravlje i zdravstveni rizici-www.phi.rs.ba maj 2014.

(4) Lepanovi.L.(2000)-Klinika lipidologija-www.phi.rs.ba-maj 2014.(5) WHO(2003)-Diet,nutrition and the prevantion of chronic disease-www.phi.rs.ba -Maj 2014.(6)-Sari-Matek M.(2009)-Lipidi/masti-www.unizd.hr-Maj 2014.

(7)-Beganli A., abanovi M. Dodaci prehrane kod hiperlipidemije-www.hranomdozdravlja.com-maj 2014.

(8)-Jai M.(2014)-Hiperlipidemija-www.hranomdozdravlja.com-maj 2014.2