SHPALLJA E PAVARESISE SE SHQIPERISE

Kryengritja shqiptare dhe lufta italo-osmane i dhane goditje te reja P.O.Nje gje e tille i rriti shpresat e popujve te ballkanit per tu cliruar nga zgjedha osmane.Ne te njejten kohe shtetet ballkanike serbia,greqia,bullgaria mali i zi lidhen nje aleance politike dhe ushtarake me qellim qe problemet e ballkanit ti zgjidhin ne perputhje me interesat e tyre.Nje nga ceshtjet kryesore te mareveshjes dy paleshe ne mes tyre ishte ajo e ndarjes se zoterimeve te tyre osmane ne ballkan.Shqiperia shikohej jo si nje aleate por si nje objekt copetimi.

Serbia synonte te merrte nje pjese te madhe te Sqiperise se veriut dhe Kosoven Greqia kerkonte Shqiperine e jugut kurse Mali i Zi donte te merrte Shkodren me krahinae perreth.Ne tetor 1912 shtetet ballkanike i shpallen lufte P.O. Brenda nje kohe te shkurter ushtrite e aleateve ballkanike e thyen ushtrine osmane ne te gjitha frontet dhe filluan te marshonin ne tokat shqiptare.

Fuqite e medha ne fillim ishin kunder ketij konflikti te armatosur i cili mund te conte ne fillimin e nje lufte boterore per te cilin ishin ende te papergatitura.Ne fillim te luftes ballkanike per shqiptaret u kkrijua nje gjendje e re politike teper e rende dhe e rrezikshme.Ne keto kushte perpara patrioteve dhe popullit shqiptar dilnin dy detyra te ngutshme:cfare qendrimi duhej mbajtur ndaj konfliktit ballkanik dhe c'duhej bere per ta shpetuar Shqiperine nga rreziqet qe i kanoseshin. Me 14 tetor 1912 patriotet organizuan nje mbledhje ne Shkup ne qender te vilajetit te Kosoves ku i njoftoi fuqite e medha se populli shqiptar do ti kape armet per ti dale zot teresise tokesore dhe lirise se Shqiperise.Ideja per thirrjen e nje kuvendi kombetar kishte dale edh ene vise tjera te Shqiperise.

Petriotet shqiptare qe ndodheshin jashte atdheut me nismen e Ismail Qemalit dhe Luigj Gurakuqit ndermoren veprime te rendesishme per shpetimin e Shqiperise.Ismail Qemali dhe Luigj Gurakuqi shkuan ne Bukureshte ku me 5 nentor 1912 moren pjese ne mbledhjen e kolonise shqiptare.Kjo mbledhje vendosi te formoheshin:nje komitet drejtues qe te merrte ne dore qeverisjen e vendit,nje komitet qe te mbronte perpara fuqive te medha te drejtat kombetare dhe nje komitet ne Bukuresht qe do te bashkerendonte veprimet e komiteteve brenda dhe jashte Shqiperise.

Zhvillimi i shpejte i luftes se pare ballkanike po e bente me te veshtire mbledhjen e kuvendit kombetar.Per me teper kete ide e mbronte edhe qeveria austro-hungareze. Me 25 nentor 1912 Ismail Qemali se bashku me delegatet e Shqiperise se mesme dhe Kosoves arriten ne Vlore ku do te mblidheshin perfaqesuesit e kombit shqiptar.

Duke pare perparimin e shpejte te forcave serbe drejt Shqiperise se mesme ne keto kushte pa arritur ende perfaqesuesit e disa krahinave me 28 nentor 1912 e hapen kuvendin kombetar ne Vlore.Fjalen e mbajti Ismail Qemali.Duke qene te gjithe delegatet me nje mendim kuvendi vendosi shpalljen e pavaresise se Shqiperise dhe te gjithe delegatet nenshkruan aktin historik te kesaj ngjarje te madhe kombetare. Pastaj Ismail Qemali me delegatet tjere doli perpara nje mitingu te madh popullor qe ishte mbledhur prane nderteses ku mbahej kuvendi dhe ngriti flamurin kombetar te Shqiperise.

Kuvendi kombetar i Vlores pas vendimit historik te shpalljes se pavaresise u mor me organizimin shteteror dhe qysh ne mbledhjen e tij te pare me 28 nentor 1912 vendosi te krijonte qeverine e pare kombetare.Kuvendi zgjodhi njezeri kryetar te qeverise Ismail Qemalin i cili do te ishte edhe minister i puneve te jashtme.Me 4 dhjetor kuvendi zgjodhi perberjen e plote te qeverise.

SHQIPTARET DHE KONFERENCA E AMBASADOREVE NE LONDER

Me gjithe kerkesat e qeverise se Vlores as fuqite e medha as shtetet fqinje ballkanike ne fillim nuk e njohen pavaresine e Shqiperise.Sidoqofte problemi i shtetit shqiptar te krijuar dhe i shtrirjes teritoriale te tij ishte ne qender te vemendjes per shtetet ballkanike dhe europiane dhe per shkak te interesave te tyre te ndryshme perbente nje problem te rendesishem por edhe te veshtire per tu zgjidhur.

Aleatet ballkanike nga ana e tyre ishin te vendosur per te pushtuar te gjitha tokat shqiptare.Kjo tregonte se ata ishin kunder krijimit te nje shteti shqiptar. Ne keto rrethana per te shqyrtuar problemet politike qe nxoren ngjarjet e Ballkanit e sidomos Lufta e Pare Ballkanike gjashte fuqite e medha u moren vesh per te mbajtur ne Londer nje konference ne nivel ambasadoresh.Ajo filloi punimet me 17 dhjetor 1912.Ne konference per Shqiperine u diskutua:caktimi i kufijve,statusit dhe organizimi i brendshem i Shqiperise.

Qeveria e Vlores dergoi ne Londer nje delegacion i cili ne fillim te janarit 1913 i paraqiti konferences nje memorandum me ane te te cilit kerkohej qe brenda kufijve te Shqiperise te perfshiheshin te gjitha viset me popullsi shqiptare.

Ne konferencen e ambasadoreve u zhvillua nje lufte e ashper diplomatike per kufijte e Shqiperise sidomos ndermjet Austro-Hungarise dhe Rusise.Diskutimi i konferences u perqendrua ne dy projekt harta te Shqiperise te paraqitura nga Austro-Hungaria dhe Rusia te cilat parashikonin nje copetim te madh te tokave shqiptare.

Me ne fund me 22 mars 1913 konferenca e ambasadoreve vendosi te copetonte rende trojet shqiptare duke shkeputur nga Shqiperia gjithe Kosoven dhe vise tjera shqiptare si:Tetoven,Dibren,Gostivarin,Kercoven,Strugen etj.te cilat duhej te kalonin nga zgjedha osmane ne zgjedhen e re serbe-malazeze. Pas shume diskutimesh tjera me 11 gusht 1913 konferenca vendosi per kufirin ugor e juglindor te Shqiperise.Ne kete menyre pjesa me e madhe e Camerise dhe vise tjere ne jug mbeteshin jashte kufijve te Shqiperise.

Me vendimet e padrejta te Londres,brenda kufijve te shtetit shqiptar u perfshi vetem afersisht gjysma e trojeve dhe popullsise shqiptare.

Konferenca e ambasadoreve vendosi me 29 korrik 1913 qe Shqiperia te behej shtet i pavarur,asnjanes dhe ne garancine e fuqive te medha.Por vendimi parashikonte gjithashtu qe shteti shqiptar te vihej nen kontrollin e fuqive te medha.Per kete arsye do te ngrihej nje komision i perfaqesuar nga gjashte perfaqesues te fuqive te medha dhe nje perfaqesues i Shqiperise.

Megjithese u mor me vonese dhe ishte kontradiktor,vendimi i 29 korrikut 1913 perben aktin kryesor nderkombetar me te cilin fuqite e medha e njohen shtetin e ri shqiptar.

SHQIPERIA NE MBARIM TE LUFTES SE PARE BOTERORE

Mbarimi i Luftes se Pare Boterore ne nentor 1918 e gjeti Shqiperine te copetuar politikisht,ushtarakisht dhe ne nje gjendje te veshtire ekonomike.Veprimet luftarake qe u zhvilluan ne Shqiperi gjate konfliktit boteror,i sollen vendit shkaterrime te medha.Pervec problemeve ekonomike ajo ndoshej edhe perpara problemevete rendesishme politike.

Ajo ishte ne rrezik te ricopetohej ndermjet shteteve fqinje sipas planeve te fuqive fituese te cilat do te vendosnin per harten e re politike te botes.

Perpara popullit shqiptar dilnin dy detyra kryesore:sigurimi i pavaresise se Shqiperise dhe ruajtja e teresise se tokave shqiptare.U formuan komitete e shoqeri te ndryshme te cilat vepronin ne Shqiperi dhe jashte saj.Ato u bshkuan ne kerkesen e ngutshme per formimin e nje qeverie shqiptare qe te kishte te drejte te perfaqesonte popullin shqiptar dhe te mbronte interesat e tij kombetare.Prandaj me 25 dhjetor 1918 u mblodh ne ish kryeqytetin e Shqiperise ne Durres kongresi ne te cilin moren pjese mbi 50 delegate.

Kongresi i Durresit formoi jo ne komitet sic kerkuan pushtuesit italian por nje qeveri te perkohshme dhe nje pleqesi si organ keshillues i qeverise.U caktua edhe delegacioni i kryesuar nga kryeministri Turhan Pashe Permeti me sekretar te pergjithshem Gjergj Fishten per tu paraqitur konferences se paqes qe do te mblidhej se shpejti ne Paris kerkesat kombetare shqiptare.

Me 18 janar 1919 ne Paris u hap konferenca e paqes se Versajes per te perfunduar traktatet me vendet e mundura.Populli shqiptar shpresoi se kjo konference do te zgjidhte drejt kerkesat e tij kombetare.

Delegacioni shqiptar qe shkoi ne Paris i paraqiti konferences se paqes gjate muajit shkurt 1919 dy memorandume.Me anen e tyre pavaresia e Shqiperise konsiderohej e siguruar me vendimet e konferences se ambasadoreve me 1913 dhe kerkohej qe te rregulloheshin padrejtesite qe ishin bere me kongresin e Berlinit me 1878 dhe me konferencen e Londres me 1913.

Duke pare se kerkesat per zgjerimin e kufijve nuk po perfilleshin kurse pretendimet e shteteve fqinje ballkanike po gjenin mbeshtetje,delegacioni shqiptar me 7 mars i paraqiti konferences propozimin qe ne tokat shqiptare qe kishin mbetur jashte kufijve te vitit 1913 te vendoseshin forcat e SHBA per te administruar per nje ose dy vjet me qellim qe te organizohej atje nje plebishit per caktimin e fatit te tyre te metejshem.

Per ceshtjen shqiptare u diskutua gjate ne konference.Keshtu me 9 dhjetor 1919 perfaqesuesit e Anglise,Frances dhe SHBA hartuan nje memorandum te perbashket me anen e te cilit ata i njihnin qeverise italiane sovranitetin e plote mbi Vloren dhe krahinen e saj si dhe mandatin mbi shtetin shqiptar te cunguar.

Kurse me 13 janar 1920 perfaqesuesit e Anglise,Frances dhe Italise arriten nje kompromis sipas te cilit Shqiperia copetohej ndermjet tri shteteve:Italise,Mbreterise SKS dhe Greqise por per shkak te qendreses se popullit shqiptar asnje nga keto vendime nuk u zbatua.

Rol pozitiv ne kete rast luajten edhe SHBA te cilat nuk ishin nenshkruese te traktatit te fshehte te Londres me 1915.