MATERIAŁ Z HISTORII W SZKOLE DLA DOROSŁYCH

SKRÓT ZAJĘĆ Z HISTORII POWSZECHNEJ 1939-1945

BUSINESS-SCHOOL.PL

Wykonał: Stanisław B. Lenard

Geneza II Wojny Światowej

Traktaty pokojowe z lat 1919-1920, które miały być podstawą długotrwałego pokoju

światowego, stały się, niestety, zarzewiem nowego konfliktu światowego.

Część państw, niezadowolonych przede wszystkim z rozstrzygnięć terytorialnych, dążyła

do ich rewizji. Największe znaczenie miały żądania państw, które oprócz rewizji traktatów

pokojowych były zainteresowane ekspansją terytorialną: Niemców dążących do poszerzenia

„przestrzeni życiowej”, Włochów marzących o budowie nowego „ Imperium Romanum”,

Związku Radzieckiego z programem „ światowej rewolucji” i Japonii, która pod hasłem

„Azja dla Azjatów” dokonywała ekspansji na kontynencie. Wywarły one głęboki wpływ

na sytuację międzynarodową już w latach trzydziestych.

Początek dała Japonia, którą świeżo zdobyty status mocarstwa i gwałtowny rozwój

gospodarczy zmuszał do zdobycia nowych terenów bogatych w surowce strategiczne.

Pierwszym etapem była japońska agresja na Chiny i okupacja od 1931 roku Mandżurii,

z której utworzono wasalne państewko Mandżukuo (1932r.). Brak zdecydowanych

przeciwdziałań ze strony Ligi Narodów umocnił pozycję polityczną japońskich militarystów.

Zresztą już w marcu 1933 roku Japonia wystąpiła z Ligi Narodów. Po umocnieniu się

w Mandżurii Japonia zaczęła podbój północnych Chin. Druga ofensywa nastąpiła w 1937

roku, w trakcie której zajęto: Pekin, Tiencin i Szanghaj, a w 1938 roku Nankin.

Podobnie postępowały Włochy, które szukały rozwiązania swoich problemów -

bezrobocia i braków surowcowych - w ekspansji kolonialnej. Posiadając już kolonie

afrykańskie - Libię (Trypolis), Erytreę i Somalię Włoską Mussolini zainteresował się

położoną między nimi Etiopią. Kiedy zawiodły próby nacisku politycznego na cesarza

Etiopii, Heile Selasie, wojska włoskie w październiku 1935 roku zaatakowały to państwo.

Świetnie wyposażone oddziały włoskie, choć z pewnymi trudnościami, pokonały

prymitywnie uzbrojone plemiona etiopskie. W maju 1936 roku Etiopia została wcielona

do Włoch i razem z Somalią i Erytreą stanowiła Włoską Afrykę Wschodnią. Próba sankcji

ekonomicznych ze strony Ligi Narodów spowodowała jedynie wystąpienie Włoch

z tej organizacji (1936 r.).

1

Korzystając z dogodnej sytuacji politycznej, Hitler w marcu 1936 roku zdecydował się

na wprowadzenie wojsk do Nadrenii, która była strefą zdemilitaryzowaną. Demilitaryzacja

tych terenów oznaczała zerwanie przez III Rzeszę traktatu wersalskiego i wypowiedzenie

układu z Locarno (1925r.). Niemcy przystąpiły do budowy „Linii Zygfryda”, jako odpowiedzi

na francuską „Linię Maginota”. Działania te poprzedziło wystąpienie Niemiec z Ligi

Narodów (1933r.), wprowadzenie powszechnej służby wojskowej (1935r.) i zajęcie Zagłębia

Saary (1935r.). Szukając sojuszników do dalszych agresji Hitler doprowadził do zawarcia

układu sojuszników z Włochami (25 października 1935r.). Układ ten został nazwany przez

Mussoliniego „osią Berlin-Rzym”. W miesiąc później Niemcy zawarły podobny sojusz

z Japonią nazwany „Paktem Antykominternowskim” (oficjalnie był wymierzony

w komunizm światowy). Kiedy do paktu dołączyły Włochy, „oś Berlin-Rzym” połączyła się

z „osią Berlin-Tokio”. Miało to miejsce 6 listopada 1937 roku. Potocznie zaczęto

te mocarstwa nazywać „państwami osi”. Zastanawiająca była reakcja mocarstw europejskich:

Wielkiej Brytanii i Francji, które zaczęły stosować politykę appeasementu, której głównym

rzecznikiem był brytyjski premier Neville Chamberlain. Polityka ustępstw opierała się

na założeniu, że Niemcy i Włochy zostały poszkodowane w ramach systemu wersalskiego

spełnienie ich żądań terytorialnych usunie przyczynę agresji.

Podobnie zareagowano na wojnę domową w Hiszpanii, gdzie gen. Francisco Franco

obalił legalnie wybrany lewicowy rząd republikański (lipiec 1936r.). Proklamowana przez

Ligę Narodów polityka nieinterwencji i kontroli granic była od początku łamana przez

Niemcy i Włochy. Oba państwa faszystowskie wsparły rebelię gen. Franco regularnymi

oddziałami wojskowymi liczącymi ponad 150 tys. żołnierzy. Niemieckie lotnictwo ćwiczyło

nowe metody walki polegające na atakowaniu skupisk ludności cywilnej (Guaernica). Rząd

republikański otrzymał pomoc w sprzęcie wojskowym i kadrze oficerskiej ze strony Związku

Radzieckiego. Wojna domowa w Hiszpanii jaskrawo ujawniła agresywny charakter

totalitaryzmu faszystowskiego i komunistycznego i wskazała, że stanowią one zagrożenie

dla pokoju światowego.

W Austrii w 1934 roku podjęto nieudaną próbę przejęcia władzy przez nazistów. Przez

zbliżenie Hitlera i Mussoliniego Austria zmuszona była do zawarcia z Niemcami w 1936 roku

układu podporządkowującego ekonomicznie ten kraj interesom III Rzeszy. Kanclerz Austrii,

nie chcąc dopuścić do aneksji, wyznaczył na 13 marca 1938 roku plebiscyt, który miał

wykazać zdanie ludności za lub przeciw przyłączeniu Austrii do Niemiec. Hitler uprzedzając

to 11 marca 1938 roku postawił rządowi tego kraju ultimatum, żądając odwołania plebiscytu,

2

ustąpienia kanclerza i oddania władzy austriackim faszystom. Pomimo spełnienia tych

warunków w nocy z 11 na 12 marca około 200 tys. niemieckich żołnierzy wkroczyło

do Austrii. Powstał nowy rząd i 12 marca podjął uchwałę o przyłączeniu Austrii do Niemiec.

13 marca 1938 roku Hitler proklamował połączenie tych państw.

W dniach 29-30 września w Monachium odbyła się konferencja z udziałem

brytyjskiego premiera Chamberlainea, premiera Francji Daladiera oraz Mussoliniego

i Hitlera. Układ monachijski zezwalał Niemcom na przyłączenie Sudetów, w których

mieszkała mniejszość niemiecka. Decyzję tą narzucono prezydentowi Czechosłowacji,

Beneszowi. Anglia i Franja odmówiły zbrojnego poparcia Czechosłowacji. W wyniku

tej aneksji w granicach III Rzeszy znalazło się około 800 tys. Czechów. Konferencja

monachijska była szczytem polityki ustępstw Francji i Anglii wobec Niemiec. Państwa

te liczyły na skierowanie agresji Rzeszy w stronę ZSRR.

Tą sytuację wykorzystali słowaccy nacjonaliści i utworzyli państwo słowackie

z prohitlerowskim rządem księdza Tiso. Po uznaniu tego rządu przez Pragę za nielegalny

premier Tiso zwrócił się do Hitlera z prośbą o pomoc. Hitler wystąpił jako obrońca Słowaków

i Ukraińców, którzy oderwali od Czechosłowacji Ukrainę Zakarpacką, tworząc odrębne

państwo. W 1939 roku Hitler przekreślił nadzieje nacjonalistów ukraińskich przekazując

Zakarpacie Węgrom, które zapowiedziały przyłączenie się do „Osi”.

15 marca 1939 roku wystosował w stosunku do prezydenta Czechosłowacji Emila Hahy

i ministra spraw zagranicznych ultimatum. Dokument ten zawierał rezygnację władz tego

państwa z suwerenności i zgodę na utworzenie Protektoratu Czech i Moraw przyłączonych do

Rzeszy. 16 marca 1939 roku wojska niemieckie wkroczyły do Pragi

i Republika Czechosłowacji przestała istnieć.

22 marca 1939 roku miała miejsce aneksja terytorium Kłajpedy, portu należącego

do Litwy, a następnym krokiem ku stworzeniu „przestrzeni życiowej” na wschodzie miała

być wojna z Polską. Jak wiadomo sporem w stosunkach polsko-niemieckich było Wolne

Miasto Gdańsk, ponadto Niemcy zażądali eksterytorialnej autostrady przez polskie Pomorze,

łączącej Niemcy z Prusami Wschodnimi oraz przystąpienia Polski do „Osi”. Te zdecydowane

żądania Hitler wysuwał w styczniu i w marcu 1939 roku. Po słowach wypowiedzianych

5 maja przez ministra spraw zagranicznych Józefa Becka: „…czy też o odepchnięcie Polski

od Bałtyku, do którego Polska odepchnąć się nie da!” Hitler zaczął rozmowy ze Stalinem.

Efektem tych rozmów był pakt Ribbentrop-Mołotow podpisany 23 sierpnia 1939 roku

określający m.in. podział wpływów w Europie. Linia podziału strefy wpływów miała

przebiegać przez Polskę wzdłuż rzek: Pisa-Narew-Wisła-San.

3

Czy słowa wypowiedziane przez Hitlera na odprawie z dowódcami Wehrmachtu

23 maja 1939 roku: „… że Gdańsk nie jest obiektem, o który chodzi. Chodzi o rozszerzenie

naszej przestrzeni życiowej na wschodzie i zabezpieczenie dostaw żywności, jak również

o rozwiązanie problemu bałtyckiego…” odzwierciedlały zasadnicze cele agresji

przygotowywanej przez Niemcy na Polskę i dalej na wschód? Celem tej agresji nie był ani

Gdańsk, ani jakiekolwiek korekty graniczne. Było to dążenie do całkowitej likwidacji

państwa polskiego i otwarcia sobie drogi umożliwiającej dalszą ekspansję w Europie.

Polityka ustępstw, brak stanowczych decyzji i działań na samym początku rodzenia się

zagrożeń przez Francję i Anglię, szalone dążenia przywódców państw totalitarnych.

To wszystko zapoczątkowało tą straszna, wielką i okrutną batalię, jaką była II Wojna

Światowa.

Przebieg II wojny światowej

KAMPANIA WRZEŚNIOWA 1939 roku.

1 września 1939 – armia niemiecka rozpoczyna atak na Polskę. Niemiecki plan kampanii

zakładał: uderzenie silnych zagonów pancernych:

- od północy na Modlin - Warszawę,

- płn-zach. na Bydgoszcz,

- płd-zach na Łódź,

- płd w kierunku linii Sanu.

Wg tych planów w ciągu tygodnia oddziały niemieckie miały osiągnąć linie Narwi, Wisły i

Sanu. Polacy nie mieli wsparcia ze strony lotnictwa ani ze strony zachodnich sojuszników;

zgrupowali siły w pobliżu granicy w miejscach przewidywanych uderzeń niemieckich.

Niemcy jednak przełamali linie obrony. 3 września 1939 – Anglia i Francja wypowiada wojnę

III Rzeszy. 9–18 września 1939 – bitwa nad Bzurą Niemieckie zgrupowanie docierające do

Warszawy zostało zaatakowane przez Polskie armie „Poznań” i „Pomorze”, dowodzone przez

gen. Tadeusza Kutrzebę. Bitwa zatrzymała impet uderzenia niemieckiego. Mimo to, Niemcy

przedostali się dalej; sytuacja militarna Polski była krytyczna. 17 września 1939 – ZSRR

zrywa stosunki dyplomatyczne z Polską; armia radziecka atakuje Polskę na całej długości linii

granicznej.

Uderzenie armii czerwonej było wprowadzeniem w życie paktu Ribbentrop – Mołotow

(układ przewidywał współudział ZSRR w ataku na Polskę i podział jej terytorium między oba

państwa) i pogwałceniem zobowiązań traktatowych wobec Polski (układ o nieagresji, 1932)

4

28 września 1939- kapitulacja Warszawy. Wojna obronna Polski zakończyła się przegraną.

Kraj znalazł się pod okupacją, najwyższe władze były zmuszone udać się na emigrację (17-18

września). Polska armia i polskie społeczeństwo wykazały jednak ogromne poświęcenie.

Poniesiono wielkie straty – 200 000 zabitych i rannych, ale zadano też ciężkie ciosy

niemieckiemu agresorowi. 30 września 1939 – powstanie rządu RP na uchodźstwie

Do utworzenia rządu na uchodźstwie doszło w obliczu przegranej wojny obronnej. Marszałek

Edward Rydz – Śmigły i rząd wyemigrowali do Rumunii i tam złożyli rezygnację. Nowym

prezydentem został Władysław Raczkiewicz, a premierem – Władysław Sikorski. Prezydent

powołał Radę Narodowa (jako ciało doradcze), na której czele stanął Ignacy Jan Padarewski.

Początkowo rząd działał na terenie Francji, a po jej klęsce w 1940 roku przeniósł się do

Wielkiej Brytanii. Raczkiewicz sprawował urząd prezydenta RP do końca wojny.

ROZWÓJ SYTUACJI POLITYCZNEJ I MILITARNEJ W LATACH 1939 – 1942

KAMPANIA FRANCUSKA, 1940 roku.

Francuzi postanowili oczekiwać ataku na potężnej linii fortyfikacyjnej, zbudowanej po I

wojnie światowej wzdłuż całej granicy niemiecko – francuskiej, nazywanej linią Maginota.

9 kwietnia 1940 – agresja Niemiec na Danię i Norwegię, 10 maja 1940 – atak Niemców na

Francję (przez terytorium Belgii, Holandii, Luxemburgu), 22 czerwca 1940 – kapitulacja

Francji.

Północna część Francji znalazła się pod okupacją niemiecką, a na południu zostało utworzone

Państwo Francuskie ze stolica w Vichy, zależne od hitlerowskich Niemiec. Grupa Francuzów,

którzy nie pogodzili się z klęską, w Anglii utworzyła Komitet Wolnej Francji, na którego

czele stanął Charles de Gaulle.

BITWA O ANGLIĘ, 1940 roku.

Znaczenie Anglii wynikało z dwóch zasadniczych powodów:

a) dzięki potężnej flocie Wielka Brytania potrafiła utrzymać morska blokadę Europy,

b) z Anglii można było zorganizować desant na kontynent.

8 sierpnia – 31 listopada 1940 – bitwa powietrzna o Wielka Brytanię. Jesienne pogorszenie

pogody uniemożliwiło systematyczne loty bojowe i przeprowadzenie akcji desantowej.

Bitwa o Atlantyk na wodzie trwała natomiast do końca wojny.

PODBOJE ZSRR, 1939 – 1941.

5

30 listopada 1939 – ZSRR rozpoczyna wojnę przeciwko Finlandii (Finlandia zachowała

niepodległość) – tzw. wojna zimowa XI 1939 - III 1940 roku.

3 – 6 sierpnia 1940 – Litwa, Łotwa i Estonia zostają wcielone do ZSRR. Na wszystkich

okupywanych terenach władze radzieckie stosowały politykę eksterminacji elity

intelektualnej i przywódczej (eksterminacja – planowe, systematyczne wyniszczanie ludności)

oraz przeprowadzały wywózki ludności miejscowej. Kwiecień 1940 – mord Katyński

dokonany na grupie ok. 16 tys. polskich oficerów.

WALKA O WYBRZEŻA MORZA ŚRÓDZIEMNEGO w 1941 roku.

6 – 9 kwietnia 1941 – Niemcy zajmują Grecję, Albanię Jugosławię marzec – maj 1941 –

Hitler wysyła Afrika Korps na płn.. wybrzeże Afryki z zadaniem opanowania Egiptu i

wyparcia wojsk brytyjskich.

W OKUPOWANEJ EUROPIE. POLITYKA III Rzeszy NA TERENACH

OKUPOWANYCH PRZEZ NIEMCÓW 1939-1945.

W Europie zachodniej okupanci niemieccy zwalczali ruch oporu i podporządkowywali

sobie gospodarkę, nie niszczyli jednak fundamentów państwa, życia społecznego i kultury. W

Europie środkowej i wschodniej sytuacja przedstawiała się nieco inaczej. Tu Niemcy nie

przestrzegali jakichkolwiek norm. Stosowali terror, odpowiedzialność zbiorową; ludność

została pozbawiona jakichkolwiek praw i zmuszana do niewolniczej pracy.

Volkslista – lista tzw. Volksdeutschów, czyli osób niemieckiego pochodzenia. Takie osoby

nie podlegały wysiedleniu, ale były zobowiązane do służby wojskowej w armii niemieckiej.

Na tych obszarach Polski, które nie zostały wcielone do Rzeszy, Niemcy utworzyli Generalne

Gubernatorstwo (GG) ze stolicą w Krakowie. Miało być ono w przyszłości terenem

bezpośredniej kolonizacji niemieckiej. Niemcy przyłączyli do Rzeszy część zachodnią Polski

z Poznaniem, Bydgoszczą, Łodzią, Katowicami i Cieszynem. Na obu terenach podjęli

systematyczną eksterminację inteligencji, ziemian, warstw przywódczych, duchowieństwa.

Eksterminacji towarzyszyły działania, które miały doprowadzić do zniszczenia Polskiej

kultury. Zamknięto szkoły wyższe i średnie, instytucje kulturalne i artystyczne; wywożono do

Niemiec dzieła sztuki, w 1944 roku wysadzono w powietrze zamek królewski w Warszawie.

Za nieprzestrzeganie ustalonych praw ludność karana była wywózką do pracy przymusowej,

osadzeniem w obozie koncentracyjnym lub śmiercią. Lato 1940 – utworzenie obozu

koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau.

6

KWESTIA ŻYDOWSKA w II WOJNIE ŚWIATOWEJ.

Żydzi i Romowie stali się celem zaplanowanego i systematycznie prowadzonego ludobójstwa

– Holocaustu. Jesień 1939 – utworzenie pierwszych gett w Piotrkowie Trybunalskim i

Radomsku.

Jesień 1940 – utworzenie getta warszawskiego, 1942 - ostateczne rozwiązanie tzw. „kwestii

żydowskiej” – powstają obozy zagłady. 19 kwietnia 1943 – powstanie w getcie warszawskim.

Świat okazał się bezsilny wobec holocaustu. Wielkie mocarstwa nie podjęły kroków w celu

powstrzymania machiny zagłady. Wychodziły z założenia, że jedynym ratunkiem dla Żydów

jest jak najszybsze pokonanie III Rzeszy. W obozach zagłady zginęło w sumie ok. 6 mln

Żydów i Romów z całej Europy.

POLSKIE PAŃSTWO PODZIEMNE

a) pion cywilny – Delegatura Rządu na Kraj. Była ona przedstawicielstwem krajowym

Rządu RP na Uchodźstwie i kierowała działalnością konspiracyjnej administracji państwowej

na okupywanych ziemiach Polski. Jej zadaniem było podtrzymanie ciągłości instytucji

państwowych, zapewnienie, w miarę możliwości, normalnego funkcjonowania państwa oraz

przygotowanie się do przejęcia kontroli nad krajem po zakończeniu wojny.

Formy oporu Polaków wobec okupanta: - Mały sabotaż – świadome niszczenie wszelkich

urządzeń i wyrobów, które były używane przez Niemców - do prowadzenia wojny;

- rozpowszechnianie plakatów i ulotek, oraz nękanie osób, które złamały zasadę solidarności

narodowej.

- różne formy tajnej oświaty - zasada biernego oporu - przekazywanie aliantom informacji o

okupantach, prowadzenie wrogiej propagandy antyniemieckiej (akcja „N”).

b) pion wojskowy – Armia Krajowa (AK). Naczelnymi zadaniami armii Krajowej była walka

z okupantem oraz militarna osłona odbudowy państwa polskiego po zakończeniu wojny.

Najważniejszym z bieżących celów AK była rozbudowa potencjału militarnego, który miał

umożliwić Polakom walkę o suwerenność i integralność kraju po zakończeniu wojny.

Dywersja – prowadzone z ukrycia akcje zbrojne i propagandowe na tyłach armii

nieprzyjaciela. Była to forma bezpośredniej walki z okupantem.

SPRAWA POLSKA NA ARENIE MIĘDZYNARODOWEJ.

7

30 lipca 1941 – podpisanie traktatu sojuszniczego między Polską a ZSRR

- najważniejszą konsekwencją układu Sikorski- Majski była tzw. „amnestia" dla Polaków

represjonowanych po 17 września 1939 roku – wiele tysięcy osób przetrzymywanych w

łagrach odzyskało wolność. Stalin wyraził zgodę na utworzenie Armii Polskiej w ZSRR,

podległej rządowi w Londynie, pod dowództwem gen. Władysława Andersa.

5 stycznia 1942 – zostaje powołana Polska Partia Robotnicza (PPR).

Poprawa sytuacji ZSRR na froncie oraz przyzwolenie Anglii i USA na radziecką dominację w

powojennej Europie środkowej, skłoniły Stalina do podjęcia próby budowy polskiego ośrodka

politycznego konkurencyjnego do wobec rządu w Londynie. Jej kadry tworzyli głównie

przedwojenni działacze i sympatycy komunizmu, którzy uniknęli śmierci w okresie wielkich

czystek. PPR nie głosiła haseł komunistycznych, ale nawoływała do budowy

ogólnonarodowego frontu antyniemieckiego i porozumienia z ZSRR.

Kwiecień 1943 – zerwanie traktatu polsko – radzieckiego (pod pretekstem nieporozumień

wokół ujawnionej właśnie sprawy katyńskiej”). Początek 1943 – zostaje utworzony w

Moskwie Związek Patriotów Polskich (ZPP). W dokumentach o programie ZPP przyjęto, że

celem Polaków powinno być ułożenie przyjaznych stosunków z ZSRR, akceptacja granic

wschodnich, osiągnięcie korzystnych zmian granic na zachodzie.

1 stycznia 1944 – PPR ogłasza utworzenie Krajowej Rady Narodowej (KRN)

KRN uznaje się za reprezentantkę narodu polskiego, powołała do życia Wojsko Polskie

(walczące u boku ZSRR) i Armię Ludową (jako przeciwwagę Armii Krajowej). Był to

kolejny krok Stalina, aby utworzyć podporządkowany mu rząd w Polsce.

22 lipca 1944 – po wejściu Rosjan na obszary centralne ziem polskich (Lubelszczyzna)

powstaje Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego (PKWN) z siedzibą w Lublinie.

POWSTANIE WARSZAWSKIE (1 SIERPNIA – 2 PAŹDZIERNIKA 1944)

Latem 1943 - w Warszawie został aresztowany a następnie rozstrzelany komendant AK,

gen. Stefan Grot – Rowecki, parę dni potem zginął tragicznie Naczelny Wódz, gen.

Władysław Sikorski. Wydarzenia te spowodowały zmiany we władzach Polskiego Rządu w

Londynie. Stanowisko Premiera powierzono Stanisławowi Mikołajczykowi a Naczelnym

Wodzem został mianowany gen. Kazimierz Sosnkowski. Obaj kontynuowali politykę swoich

poprzedników, z tą różnicą, że gen. Sosnkowski nie ograniczał się do polemiki i żądań, zaczął

samowolne działania, stał na stanowisku, że możliwe są ustępstwa wobec Rosjan i może

zostać udzielona im pomoc, jedynie w przypadku uznania granic Polski z 1939 roku oraz, że

gwarantem tego będą Alianci.

8

1944 - Plan „Burza” - zakładał szerokie działania dywersyjne zmierzające do osłabienia

oddziałów Niemieckich, a także zapobieganie zniszczeniom dokonywanym przez

wycofującego się okupanta ziem polskich. Operacja „Burza” nie odniosła jednak

oczekiwanego celu. Zamierzeniem dowództwa AK było opanowywanie dużych miast i

tworzenie tam zalążków państwa polskiego. Miał to być swoisty manifest polskości wobec

Rosjan. „Burza” zakończyła się klęską, okupiona została ciężkimi stratami w oddziałach

polskich.

Decyzja o powstaniu zbrojnym w stolicy zapadła przedwcześnie. Nowy komendant AK

gen. Tadeusz Bór – Komorowski nie miał pełnego obrazu aktualnej sytuacji na froncie

wschodnim i przeceniał zamiary Sowietów. Liczył na to, że wojska Armii Czerwonej, które

zatrzymały się na prawym brzegu Wisły, wesprą działania powstańców. Komorowski nie

docenił także potęgi wojsk cofającego się okupanta. Niemcy, mimo że w odwrocie, byli

przygotowani do obrony Warszawy jako ważnego punktu strategicznego. Rządowi Polskiemu

w Londynie zależało na tym, aby Warszawa została opanowana przez powstańców, dzięki

czemu zaakcentowane zostałyby prawa tegoż rządu do tworzenia władzy w Polsce.

1 sierpnia 1944, godz. 17:00 – rozpoczęcie powstania (godz. „W”). Do walki przystąpiło ok.

36 tys. żołnierzy polskich. Walcząc z nieopisanym poświęceniem powstańcy opanowali

większość miasta. Warszawiaków ogarnął entuzjazm. Jednak braki w uzbrojeniu oraz

zaciekły opór Niemców uniemożliwiły pełna realizacje planów. Mimo wielu sukcesów o

znaczeniu lokalnym, powstańcom nie udało się

zająć mostów na Wiśle, dworców kolejowych oraz innych nadających się do obrony

gmachów w centrum miasta. 5 sierpnia 1944 - inicjatywa przeszła w ręce Niemców.

Rozpoczęła się obrona przed kontratakiem niemieckim. Hitlerowcy zaczęli stopniowo

wypierać oddziały polskie z zajmowanych pozycji. Na terenach „odzyskanych” Niemcy

zgodnie ze specjalnym rozkazem Hitlera, stosowali bezwzględny terror. Pomimo kilkakrotnie

podejmowanych prób nie udało się powstańcom rozbić pierścienia niemieckiego otaczającego

Stare Miasto. Niepowodzenie tych akcji wymusiło decyzję o ewakuacji kanałami do

Śródmieścia.

BILANS POWSTANIA

Powstanie trwało 63 dni, w czasie których życie straciło wielu żołnierzy. Jeszcze więcej ofiar

to ludność cywilna. Straty powstańcze ocenia się na 18 tys. zabitych i zaginionych, 25 tys.

rannych. Do niewoli dostało się ok. 15 tys. żołnierzy i oficerów, w tym gen. T. Komorowski.

Straty ludności cywilnej wyniosły ponad 180 tys. zabitych. Niemcy stracili w walkach około

9

10 tys. zabitych. Ok. 25% budynków na terenach objętych walkami uległo zniszczeniu, a

wiele Niemcy zburzyli już po upadku powstania, dokonując akcji metodycznego wysadzania

w powietrze poszczególnych rejonów stolicy Polski.

LOSY WOJNY PO ATAKU NIEMIEC NA ZSRR I JAPONII NA USA

WOJNA NIEMIECKO – RADZIECKA

22 czerwiec 1941 – atak Niemiec na ZSRR. Wojska niemieckie uderzyły na Leningrad

(Petersburg), Moskwę i Kijów. Armia Czerwona okazała się niezdolna do skutecznego oporu;

w ciągu kilku dni poniosła ogromne straty. Mimo to, Rosjanie zorganizowali skuteczną

obronę Leningradu i powstrzymali atak Niemców na Moskwę. (5-6 grudnia 1941)

Przełom na froncie wschodnim nastąpił w wyniku dwóch bitew: w lipcu 1942 – luty 1943 –

bitwa pod Stalingradem oraz 5 lipca – 23 sierpnia 1943 – bitwa pod Kurskiem.

W tej największej bitwie pancernej II wojny światowej atak niemiecki został powstrzymany.

Niemcy ponieśli tak dotkliwe straty, że musieli rozpocząć odwrót. Armia czerwona przeszła

do ofensywy. Po tych bitwach duch bojowy i siły Niemców bardzo osłabły.

WOJNA NA DALEKIM WSCHODZIE

7 grudnia 1941 – atak Japonii na Pearl Harbour. Konsekwencja ataku na główną bazę

amerykańskiej floty wojennej na Pacyfiku było znaczne ograniczenie na kilka miesięcy

możliwości działania armii amerykańskiej. 4 – 6 czerwca 1942 – bitwa koło wyspy Midway

(zwycięstwo Amerykanów).

Atak na Pearl Harbor był początkiem wojny na Dalekim Wsch. Japończycy nie mieli szans na

długotrwałe walki USA, więc przyjęli strategię jak najszybszego opanowania jak

największych obszarów. W wyniku inwazji pod ich panowaniem znalazły się Hongkong i

Filipiny. Z terenów Indochin zaatakowali Syjam oraz Malaje i zdobyli je. Poddała się też

Birma (maj 1942). Kolejnym celem stały się Indie Holenderskie z wyspami Jawą i Sumatrą.

W marcu 1942 wojska japońskie wylądowały na Nowej Gwinei i zaczęły zagrażać Australii

odcięciem od szlaków zaopatrzeniowych. Szybkie zwycięstwa nie pozwoliły siłom japońskim

umocnić się na podbitych terenach, a zagrożenie amerykańskim odwetem było wciąż

możliwe. Dowódca japońskiej floty, admirał ISOROKU YAMAMOTO, za główny cel

postawił sobie wyeliminowanie floty amerykańskiej na Pacyfiku. Do pierwszych silnych

starać doszło na Morzy Koralowym, ale przełomem stała się bitwa pod Midway. Bitwa

rozegrała się od 3 do 5 czerwca 1942. Żołnierze amerykańscy dysponowali dobrymi danymi

wywiadowczymi na temat floty japońskiej i nowoczesnym sprzętem nawigacyjnym.

10

Skutkiem bitwy była utrata inicjatywy przez Japonię i rezygnacja z planów podbojów

Hawajów, Samoa i odizolowania Australii.

ROZWÓJ SYTUACJI POLITYCZNEJ PO ATAKACH III RZESZY NA ZSRR i JAPONII

NA USA.

Po niepowodzeniu armii niemieckiej w walkach pod Moskwą działania w części środkowej

frontu zostały ograniczone na korzyść działań w rejonach płn. i płd. Ofensywę podjęły

jednostki północne, ich zadaniem było zdobycie Leningradu. Wiosną 1942 armia niemiecka

zdobyła ZAGŁĘBIE DONIECKIE, Krym i dotarła do Kaukazu. Do zasadniczej próby sil

doszło pod Stalingradem. Stalin mianował dowódcą obrony miasta marszałka GIEORGIJA

ŻUKOWA, który zaproponował plan okrążenia i zniszczenia wojsk niemieckich

zgrupowanych w okol. Stalingradu. Walki trwały od 14 września 1942 do 2 lutego 1943.

Wojska niemiecki poniosły klęskę, a inicjatywę przejęła Armia Czerwona. Niemcy próbując

odzyskać inicjatywę przeprowadzili nową mobilizację, której wynikiem była liczba 5,2 mln

żołnierzy niemieckich. Niemcy znaczne siły skierowali w rejon KURSKA i przełamali linie

radzieckiej obrony. Wielka pancerna bitwa na łuku kurskim (5 lipca – 23 sierpnia 1943)

przyniosła zwycięstwo armii radzieckiej. Wojska niemieckie poniosły ogromne straty i

rozpoczęły odwet na całej linii frontu. Przebieg wojny w Afryce i kapitulacja Włoch.

Kontrofensywa niemiecko – włoska na terenie Afryki Płn. (1941) wypchnęła wojska

angielskie z Libii, dzięki temu wojska niemieckie latem 1942 wkroczyły do Egiptu. 19

października – 3 listopada 1942 r. wojska niemieckie zostały zatrzymane pod EL AMEIN w

wyniku kontrofensywy pod dowództwem gen BERNARDA LAW MONTGOMERY’GO

podjętej przez oddziały angielskie. 14 – 24 stycznia 1943 odbyła się konferencja w

Casablance (Franklin Delano Roosevelt i Winston Churchill). W trakcie obrad podjęto

decyzje o odsunięciu otwarcia drugiego frontu w Europie na 1944 r. desant na Sycylię i

kontynuacje bombardowań Niemiec. 22 stycznia obaj przywódcy spotkali się z gen.

CHARLES’EM de GAULLE’EM. Uzgodnienia dotyczyły utworzenia wspólnej francuskiej

administracji, na której czele stanąłby GAULLE i HENRI GIRAUD. Było to w czerwcu

1943, gdy utworzono Francuski Komitet Wyzwolenia Narodowego. Tymczasem w I połowie

listopada 1942 na wybrzeżu Afryki wojska angielsko – amerykańskie z gen. Dwightem

Eisenhowerem dokonały udanego desantu. Siły włosko – niemieckie w Tunezji złożyły

kapitulację w maju 1943 roku. 10 lipca 1943 r. oddziały angielsko – amerykańskie

przeprowadziły z Afryki Płn. udany desant na Sycylię. Operacja przebiegała bardzo sprawnie.

Walki na wyspie trwały 38 dni i zakończyły się wyparciem wojsk niemieckich i włoskich na

11

Półwysep Apeniński. W czasie tych walk doszło do przewrotu rządowego. Król Wiktor

Emmanuel III odsunął Mussoliniego od władzy, a na jego miejsce został powołany PIETRO

BADOGLIO. Podpisał on układ o zawieszeniu broni (8 września 1943). Dowództwo

niemieckie nie było przygotowane na zdradę sojusznika i rozpoczęło okupację Półwyspu

Apenińskiego. 1 października oddziały aliantów opanowały Neapol i ruszyły na północ.

Ofensywa zatrzymała się na „Stanowisku Zimowym”. Był to pas umocnień złożony z 2

obronnych linii Gustawa i Hitlera. Pokonanie go zajęło wojskom kilka miesięcy. Najcięższe

walki toczyły się pod Monte Casino i na przyczółku Anzio. Przerwanie linii Gustawa

otworzyło drogę do Rzymu, gdzie wojska alianckie wkroczyły 4 czerwca 1944. Rząd

BADOGLIO podał się do dymisji i powstał Komitet Wyzwolenia Narodowego, który powołał

nowy rząd – Sojuszniczej Komisji Kontroli. Nadal toczyły się walki o płn. Włochy, ale

ostatecznie zostały wyzwolone w kwietniu 1945.

28 listopada – 1 grudnia 1943 – konferencja w Teheranie. 4 – 11 lutego 1945 – konferencja w

Jałcie. 17 lipca – 2 sierpnia 1945 – konferencja w Poczdamie. Konferencje dotyczyły ustaleń

politycznych i granic terytorialnych państw europejskich po II wojnie światowej. Spotkali się

tam przywódcy głównych państw koalicji antyhitlerowskiej – Churchill Roosevelt (w

Poczdamie Truman) i Stalin. Określili oni dyrektywy współdziałania sojuszników w wojnie i

bezpośrednio po niej, podział Niemiec na cztery strefy okupacyjne (amerykańska, angielska,

radziecka i francuska), założenie ONZ, sprawy polskie.

KLĘSKA PAŃSTW OSI

Przełom w działaniach wojennych w 1943 – przejęcie inicjatywy przez aliantów:

a) klęski wojsk niemieckich na froncie wschodnim (pod Staliningradem);

b) przejęcie przez aliantów inicjatywy w bitwie o Atlantyk;

c) klęska wojsk niemiecko-włoskich w Afryce;

d) przejęcie przez amerykanów inicjatywy na Dalekim Wschodzie;

e) desant Aliantów na Sycylię i płw. Apeniński – Włochy przechodzą na stronę aliantów.

Bitwa o Monte Cassino w maju 1944 roku i wkroczenie aliantów do Rzymu. Żołnierze

polscy zdobyli wzgórze Monte Cassino zamykające drogę na Rzym. Lądowanie aliantów w

Normandii 6 czerwca 1944 – utworzenie II frontu w Europie Była to największa operacja

desantowa wojny. Aliantom udało się zmylić Niemców, co do miejsca lądowania,

zbombardować niemieckie linie kolejowe oraz wytwórnie paliw i już pierwszego dnia

wysadzić na brzeg ponad 150 tys. żołnierzy. Alianci wyzwolili Francję, Belgię i Holandię w

12

marcu 1945r sforsowali Ren, rozbili siły niemieckie w zagłębiu Ruhry a w kwietniu 1945

dotarli do Łaby. Sukcesy wojsk radzieckich na froncie wschodnim. W 1944 roku Armia

Czerwona wyparła Niemców ze swoich terenów i wkroczyła na ziemie polskie. W końcu

lipca dotarła do środkowej Wisły. W 1944 roku Rumunia, Finlandia, Bułgaria i Węgry

przeszły na stronę aliantów. Wielka ofensywa wojsk radzieckich w 1945 roku wyparła

Niemców z terenów między Wisłą a Odrą, Prus Wschodnich i Słowacji. W kwietniu 1945

Armia Czerwona przekroczyła Odrę. Kapitulacja Niemiec i zakończenie wojny w Europie 8

maja 1945 roku. 2 maja stolica Niemiec poddała się Rosjanom. Dwa dni wcześniej Hitler

popełnił samobójstwo. Niemcom kazano podpisać akt bezwarunkowej kapitulacji. 8 maja

USA i Wielka Brytania obwieściły ze II wojna światowa w Europie dobiegła końca.

Zakończenie wojny na Dalekim Wschodzie, 2 września 1945 – ostateczne zakończenie II

wojny światowej. 6 sierpnia 1945 Amerykanie zrzucili bombę atomową na Hiroszimę a 3 dni

później na Nagasaki. 2 września Japonia podpisała akt bezwarunkowej kapitulacji.

6 czerwca 1944 – lądowanie wojsk alianckich w Normandii. Kwiecień 1945 – wojska

koalicji antyhitlerowskiej wkraczają do Berlina. 8 maja 1945 – kapitulacja Niemiec

hitlerowskich – koniec wojny w Europie. 6 i 8 sierpnia 1945 – zrzucenie bomb atomowych na

Nagasaki i Hiroszimę. 2 września 1945 – kapitulacja Japonii.

BILANS II WOJNY ŚWIATOWEJ

Rozpętana przez państwa „osi” wojna ogarnęła wszystkie kontynenty. Obok państw

niepodległych wzięły w niej udział terytoria zależne i kolonie. Spośród 78 istniejących w tym

czasie państw tylko 6 nie przystąpiło do wojny. Pod broń powołano 110 mln ludzi. Wydatki

wojenne pochłonęły 935 mld dolarów, a straty materialne w samej Europie szacowano na 260

mld dolarów. 53 mln ludzi poległo, zostało zamordowanych lub zmarło na skutek epidemii,

głodu i działań wojennych. Zwycięskie armie alianckie stacjonowały w większości krajów

europejskich. Wojska radzieckie w Polsce, Czechosłowacji, Rumunii, Bułgarii i na Węgrzech.

Związek Radziecki dążył do oparcia swego bezpieczeństwa o system państw uzależnionych,

rządzonych przez partie komunistyczne bądź jak Finlandia przez ugrupowania akceptujące

specjalne prawa ZSRR. Na Konferencji w Dumbarton Oaks 1944 przyjęto projekt Statutu

nowej organizacji. Został on przedłożony na Konferencji Założycielskiej ONZ w San

Francisco, której datę wyznaczono na 25.IV-26.VI podczas konferencji jałtańskiej w 1945

roku. W czerwcu 1945 roku. opracowano Kartę Narodów Zjednoczonych. Weszła ona w

życie 24.X.1945 roku. Głównymi organami ONZ ustanowiono: - Zgromadzenie Ogólne -

13

każde państwo ma w nim 1 głos - Radę Bezpieczeństwa - główna odpowiedzialność za

utrzymanie pokoju

- Radę Gospodarczo-Społeczną - sprawy gospodarcze, społeczne, kulturalne, zagadnienia

praw człowieka - Radę Powierniczą - sprawowanie przez państwa administracji na terytoriach

powierniczych;

- Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości - główny organ sądowy - Sekretariat - główny

organ administracyjny ONZ jest organizacją międzynarodową o charakterze uniwersalnym,

ma najszerszy zakres działania ze wszystkich organizacji międzynarodowych. Utworzenie

takowej organizacji zapowiedziały m.in. Karta Atlantycka (rok 1941), która określała, na

jakich zasadach powinna być oparta powojenna struktura światowa, Deklaracja Narodów

Zjednoczonych, w której państwa koalicji antyhitlerowskiej przybrały nazwę Narody

Zjednoczone (NZ), deklaracja moskiewska z 1943, w której Chiny, USA, Wielka Brytania i

ZSRR uznały konieczność powołania organizacji opartej na zasadzie suwerennej równości

państw, dostępności dla wszystkich państw miłujących pokój oraz mającej na celu utrzymanie

międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa (potwierdzone na konferencji teherańskiej w

1943 roku). Głównymi celami ONZ było utrzymanie międzynarodowego pokoju i

bezpieczeństwa, organizowanie współpracy międzynarodowej, popieranie przyjaznych

stosunków między państwami, harmonizowanie działań państw zmierzających do tych celów.

Natomiast podstawowe zasady ONZ to suwerenna równość członków, przestrzeganie

zobowiązań międzynarodowych, pokojowe załatwianie sporów, powstrzymanie się od użycia

groźby oraz siły, współdziałanie członków w akcjach ONZ (także zbrojnych) mających na

celu zachowanie lub przywrócenie pokoju, zapewnienie, aby państwa nie będące członkami

nie naruszały pokoju, nieinterwencja w sprawy wewnętrzne członków. Konferencja

poczdamska była ostatnia z trzech konferencji "wielkiej trojki", która ustanowiła nowy,

międzynarodowy ład w Europie po II wojnie światowej. Odbyła się ona w dniach 17 VII - 2

VIII 1945 roku w mieście Poczdam. Poszczególnym delegacjom przewodniczyli: prezydent

USA H. Truman, premier Wielkiej Brytanii W. Churchill, którego w trakcie obrad zmienił

nowy premier C. Atlee i przywódca ZSRR J. Stalin. Podstawowym problemem, którym się

zajęto, były losy powojennych Niemiec. Zdecydowano o utworzeniu zarządów wojskowych,

które miały pełnić funkcje administracyjne w czterech strefach okupacyjnych i Berlinie, a ich

podstawowym zadaniem było 4 X D, czyli denazyfikacja, demilitaryzacja, dekartelizacja i

demokratyzacja podległych im terenów. Kolejna decyzja było ściganie i sadzenie wszystkich

zbrodniarzy wojennych oraz określenie sposobu i wysokości spłaty odszkodowań wojennych.

Znacznie okrojono terytorium Niemiec w stosunku do roku 1939, anulując unie z Austrią i

14

decyzje, co do granicy polsko-niemieckiej miały zapaść po przesiedleniu ludności niemieckiej

i powstaniu rządu niemieckiego. Kolejnym postanowieniem konferencji było powołanie do

życia Rady Ministrów Spraw Zagranicznych z udziałem ZSRR, USA, FRANCJI, Wielkiej

Brytanii i Chin, która miała za zadanie organizować międzynarodową współpracę w celu

stworzenia nowej, bezpiecznej Europy. Z innych ważnych spraw omówiono udział ZSRR w

wojnie z Japonia oraz nie zdołano się porozumieć w sprawie wolnych wyborów i ich

obserwacji w Bułgarii i Rumunii, oddając de facto te dwa kolejne kraje w ręce Stalina.

Porozumienia zawarte na konferencji poczdamskiej były w większości omówione na

wcześniejszych konferencjach w Teheranie i Jałcie, a teraz jedynie je skonkretyzowano.

Obrady w Poczdamie, mimo osiągnięcia sukcesów w wielu spornych kwestiach, zaczęły

ujawniać pęknięcia pomiędzy poszczególnymi mocarstwami, co w niedługim czasie

przerodziło się w zimna wojnę.

KONFERENCJE POKOJOWE WIELKIEJ TRÓJKI

Konferencja w Teheranie - 28 listopada do 2 grudnia 1943r. Ustalono na niej, że drugi front

w walce z państwami osi zostanie utworzony w maju 1944 na terenie Francji. Zabiegano o

przystąpienie ZSRR do wojny z Japonią udzielono pomocy partyzantce jugosłowiańskiej.

Przygotowano powstanie Europejskiej Komisji Doradczej, która miała się zając powojennymi

losami Niemiec. Pojawiły się pierwsze ustalenia dotyczące granic po zakończeniu wojny.

Zgodzono się co do konieczności powołania organizacji międzynarodowej, która miała zająć

się stanowieniem pokoju na świecie.

Konferencja w Jałcie – od 4 lutego do 11 lutego 1945r. Głównym celem tej konferencji

była koordynacja działań na wszystkich frontach, zarówno wschodnim jak i zachodnim.

Zdecydowano o podziale Niemiec na cztery strefy okupacyjne (amerykańską, brytyjską,

radziecką i francuską). Ponadto Niemcy miały przejść proces demilitaryzacji,

demonopolizacji, demokratyzacji i denazyfikacji. Zgodzono się by polska granicę wschodnia

stanowiła linia Curzona, natomiast na zachodzie i północy Polska miała uzyskać znaczny

przyrost terytorialny kosztem Niemiec.

Konferencja w Poczdamie – 17 lipca do 2 sierpnia 1945r. Rozstrzygnięcie kwestii

związanych z pokonanymi Niemcami. Uczestniczyli w niej nowy prez. USA Harry Truman,

Churchill (od 28 lipca zastąpił go Clement Attlee) i Stalin. Ustalono, że w 4 strefach

okupacyjnych na terenie Niemiec I Berlina powstaną wojskowe administracyjne zarządy. Ich

działania miała koordynować Sojusznicza Rada Kontroli. ZSRR przyznano 15% zbędnego dla

15

produkcji pokojowej wyposażenia radzieckiej strefy okupacyjnej. Państwa, na których terenie

do końca wojny mieszkali Niemcy miały się zając przesiedleniami tej ludności do stref

okupacyjnych.

16