Upload
internet
View
108
Download
3
Embed Size (px)
Citation preview
História Constitucional da AlemanhaDeutsche Verfassungsgeschichte
Prof. Sven KorziliusSegundo encontro: 7 de março de 2015
Idade Media
Fontes/Quellen
• Monumenta Germaniae Historica:
• I. Scriptores: Edições de fontes narrativas (Vitae, Chronicas, Annais…);
• II. Leges: Edições das leis bárbaras, capitularia, formulae, decisões de concílios…)
• III. Diplomata: Edições de cartas, a partir dos merovíngios 481 dC, Carolíngios, Otonianos, Salianos, Staufer até Fédérico II. 1212.
• IV. Epistolae .
• V. Antiquitates: poemas, necrologias, memoriais…
Leges:
• Leges nationum Germanicarum (LL nat. Germ.) • 1: Leges Visigothorum • 2,1: Leges Burgundionum • 3,2: Lex Ribvaria • 4,1: Pactus legis Salicae • 4,2: Lex Salica • 5,1: Leges Alamannorum • 5,2: Lex Baiwariorum • Capitularia regum Francorum (Capit.)
Scriptores:• "Annales sancti Amandi, Tiliani, Laubacenses et Petaviani" • "Annales Laureshamenses, Alamannici, Guelferbytani et Nazariani" • "Annales Sangallenses, Augienses et Weingartensis" • Annales Iuvavenses • Annales sancti Emmerammi Ratisponensis • Annales antiqui Fuldenses • Annales Colonienses et Brunwilarenses • Annales sanctae Columbae Senonensis • Annales Lugdunenses • Annales Weissemburgenses • Annales Laurissenses minores • Annales Laurissenses et Einhardi • Annalium Tilianorum pars altera • Poetae Saxonis annalium de gestis Caroli magni imperatoris • Chronicon Moissiacense • Annales Mettenses • Annales Fuldenses • Petri bibliothecarii historia Francorum abbreviata • Annales Bertiniani • Annales Vedastini • Chronicon de gestis Normannorum in Francia • Reginonis chronicon • Continuator Reginonis Trevirensis
Regesta imperii
Gregório de Tours (538-594): Decem libri historiarum
Crônica de Fredegário (morreu 660) [até 642, cont.]
Liber Historiae Francorum (727)
Annales regni Francorum (Reichsannalen) [741-829](=Annales Laurissenses maiores)
Annales Laurissenses minores (séc. IX) [680-817]
Annales Fuldenses [até o ano 901]
Lorsch, Beneditinos, fundado em 764
Ideas políticas na Idade Media?
W. Ullmann: A history of political thought: The Middle Ages, 1970
duas „teorias“ concorrem
ascendente, populista descendente
“The history of political ideas in the Middle Ages is to a very large extend a history of the conflicts between these two theories of government.” p13
• linguistic turn
• Cambridge School – history of political thought– intellectual history
• Quentin Skinner (1969): Meaning and Understanding in the History of Ideas
• J. G. A. Pocock, Peter Laslett, John Dunn, David Runciman, Raymond Geuss
• Skinner:– contra uma leitura atemporal das fontes, orientada
pela busca de „ideias universais“– a favor da cautelosa contextualização– contra uma leitura das fontes na expectativa de
achar aqui as “grandes teorias”, as “grandes questões” (contra o mito da teoria)
– contra um método, em que o historiador já apresenta “a priori certa concepção daquilo que pretende encontrar nas fontes, concepção que parte não do período ou autor a ser estudado, mas de seu próprio tempo e suas próprias convicções” (Grzybowski, Terceira Via, p. 9)
análise textual
?
análise contextual
(Francis Oakley)
Mark Bevir, ‘The Contextual Approach’ in The Oxford Handbook of the History of Political Philosophy, ed. George Klosko
(conceitos de contexto?)
Vorstellungsgeschichtehistória das representações
Hans-Werner Goetz
“As idéias ou ideologias e as mentalidades humanas tem-se chamado de ‘terceiro nível’ da observação histórica, as quais de fato não conseguem sequer ser compreendidas em consonância com os fatos oriundos de ações humanas nem com as estruturas que baseiam estes fatos, mas do contrário descrevem as ‘super-estruturas ideológicas’ destes, e oferecem, conquanto fossem conscientes, à História e às relações temporais a visão de mundo daquela época, a ‘percepção’”.tradução apud Grzybowski, Terceira Via, p. 14
• Hans-Werner Goetz, Wahrnehmungs- und Deutungsmuster als methodisches Problem der Geschichtswissenschaft, in: Das Mittelalter, 8 (2003), S. 23 – 33;
• Jürgen Sarnowsky, Einleitung, in: Bilder – Wahrnehmungen – Vorstellungen. Neue Forschungen zur Historiographie des hohen und späten Mittelalters (Nova Mediaevalia, 3), Göttingen 2007, S. 11 – 16
Origens…
Invasões bárbaras
Período das migrações
moeda de prata de Diocleciano
A famosa estátua de pórfiro dos Tetrarcas, (a partir do ano 293 até o ano 305/313)
Segundo a opinião hoje dominante, da esquerda à direita:
os Césares Galério e Constâncio, os Augusti Diocleciano e Maximiano
O Império Romano (285) 293-305 (313)
Aula do complexo arquitectónico do palacio imperial de Trier, construida entre 300 e 380 (mais ou menos)
Torre e portão do “limes”, a fronteira fortificada entre o Império Romano e os “bárbaros” (reconstrução)
Colonia Claudia Ara Agrippinensium CCAA tentativa de reconstrução
Caraterísticas do contato intercultural na zona fronteiricia
• Bárbaros = Federados dos Romanos (foederati)• Muitas vezes o rei de um povo federado é em
mesmo tempo um alto oficial no exercito romano
• Mistura com as elites já existentes nos territórios
• Conversão ao Cristianismo• Hibridização da lei (direito romano vulgar)
Exemplo: Os Francos
• Aparecem nas fontes romanos ~ 250 seguintes• ~ 358 federados num território que hoje
pertence a Bélgica ou Países Baixos (Toxándria)
• durante o século V invadem mais no território romano,
• igual aos nobres dos outros povos, exercem postos militares romanos,
Gregório de Tours († 594)
• 9. Quid de Francis idemque dicant. • De Francorum vero regibus, quis fuerit primus,
a multis ignoratur. Nam cum multa de eis Sulpici Alexandri narret historia, non tamen regem primum eorum ullatinus nominat, sed duces eos habuisse dicit.
... e os “Alemães...” (Alamannos):
Constantius II (A): Paz com os “Alemães” 354, Amiano Marcelino L14
O historiógrafo usa a figura de um discurso do imperador, para apresentar as razões a favor da paz: “14 Arduos vestrae gloriae gradus, quos fama per plagarum quoque accolas extimarum diffundit, excellenter adcrescens, Alamannorum reges et populi formidantes per oratores quos videtis summissis cervicibus concessionem praeteritorum poscunt et pacem. Quam ut cunctator et cautus utiliumque monitor, si vestra voluntas adest, tribui debere censeo multa contemplans. Primo ut Martis ambigua declinentur, dein ut auxiliatores pro adversariis adsciscamus — quod pollicentur — tum autem ut incruenti mitigemus ferociae flatus perniciosos saepe provinciis, postremo id reputantes quod non ille hostis vincitur solus, qui cadit in acie pondere armorum oppressus et virium, sed multo tutius etiam tuba tacente sub iugum mittitur voluntarius qui sentit expertus nec fortitudinem in rebellis nec lenitatem in supplices animos abesse Romanis. 15 — in summa tamquam arbitros vos quid suadetis opperior ut princeps tranquillus temperanter adhibere modum adlapsa felicitate decernens. Non enim inertiae sed modestiae humanitatique, mihi credite, hoc quod recte consultum est adsignabitur.”
Fonte sobre os Alemães: Amiano Marcelino († 391)
Foto: tentativa da reconstrução de uma casa rústica “alemã”
o contexto:
Visigodos
Teodórico I (até 451)Teodórico II (até 466)Eurico (até 484)Alárico II (487-507)
Breviário de AlaricoLex Romana Visigothorum
Ostrogodos508476 deposição do usurpador Flávio Rómulo
August(ul)o (filho de Flávio Orestes, chefe dos soldados) por Odoacro (chefe de um exercito de germanos mercenários dos Romanos) = „rex“ e „patricius“;
Odoacro representa Júlio Nepos, o último imperador legítimo do ocidente (até 480)?
Chamado pelo imperador Zenão I, Teodorico invade a itália em 488, e assassina Odoacro em 493 , succedendo como patricius (até 526)
535-553/562 Guerra Gótica
em latim: Flavius Theodoricus; em gótico: Þiudareiks, "rei do povo„
O mausoléu de Teodorico em Ravenna
LEGES ROMANAE BARBARORUM
500-506 Lex Romana Burgundiorum seu Liber Papiani Koptev 506 ........Lex Romana Wisigothorum (Breviarium Alarici) Hänel 511-515 Lex Romana Ostrogothorum (Edictum Theodorici) Bluhme
A situação nos anos 80 do século V (cuidado com o mapa!)
Os Francos na situação da queda do poder central do Império Ocidental (476)
Egídio = o último magister militum per Gallias (até 464)
Afrânio Siágrio = o filho deste
conhecido pelos Francos como “Rei dos Romanos”
a última autoridade galo-romana, derrotado pelos Francos (Clóvis I), apunhalado em 487
• Gregório de Tours, II. 27. Quod Chlodovechus regnum accepit.
• His ita gestis, mortuo Childerico, regnavit Chlodovechus, filius eius pro eo. Anno autem quinto regni eius Siacrius Romanorum rex, Egidi filius, apud civitatem Sexonas, quam quondam supra memoratus Egidius tenuerat, sedem habebat. Super quem Chlodovechus cum Ragnechario, parente suo, quia et ipse regnum tenebat, veniens, campum pugnae praeparare deposcit. Sed nec iste distolit ac resistere metuit. Itaque inter se utrisque pugnantibus, Syagrius elisum cernens exercitum, terga vertit et ad Alaricum regem Tholosa curso veluci perlabitur. Chlodovechus vero ad Alarico mittit, ut eum redderit; alioquin noverit, sibi bellum ob eius retentationem inferri. Ad ille metuens, ne propter eum iram Francorum incurrerit, ut Gothorum pavere mos est, vinctum legatis tradedit. Quem Chlodovechus receptum custodiae mancipare praecipit; regnoque eius acceptum, eum gladio clam feriri mandavit.
Clóvis I Partilha do reino entre os filhos
• 30. Bellum contra Alamannos (Gregório de Tours), ano 496• Regina vero non cessabat praedicare, ut Deum verum cognusceret et idola
neglegerit. Sed nullo modo ad haec credenda poterat commoveri, donec tandem aliquando bellum contra Alamannos conmoveretur, in quo conpulsus est confiteri necessitate, quod prius voluntate negaverat. Factum est autem, ut confligente utroque exercitu vehementer caederentur, atque exercitus Chlodovechi valde ad internitionem ruere coepit. Quod ille videns, elevatis ad caelum oculis, conpunctus corde, commotus in lacrimis, ait: 'Iesu Christi, quem Chrotchildis praedicat esse filium Dei vivi, qui dare auxilium laborantibus victuriamque in te sperantibus tribuere diceris, tuae opis gloriam devotus efflagito, ut, si mihi victuriam super hos hostes indulseris et expertus fuero illam virtutem, quam de te populus tuo nomine dicatus probasse se praedicat, credam tibi et in nomine tuo baptizer. Invocavi enim deos meos, sed, ut experior, elongati sunt ab auxilio meo; unde credo, eos nullius esse potestatis praeditos, qui sibi oboedientibus non occurrunt. Te nunc invoco, tibi credere desidero, tantum ut eruar ab adversariis meis'. Cumque haec dicerit, Alamanni terga vertentes, in fugam labi coeperunt. Cumque regem suum cernirent interemptum, Chlodovechi se ditionibus subdunt, dicentes: 'Ne amplius, quaesumus, pereat populus, iam tui sumus'. Ad ille, prohibito bello, cohortato populo cum pace regressus, narravit reginae, qualiter per invocationem nominis Christi victuriam meruit obtenire. [Actum anno 15. regni sui.]
administração
Moedea do rei Clóvis II, século VII
! parcialmente continuação, parcialmente pelo menos imitação, de estruturas administrativas do Império Romano!
escritura
• Luxeuil, final do século VII
Nonne greges pascuntur a pastoribus? lac comedebatis et lanis operiebamini ; et quod crassumerat occidebatis ; gregem autem meum ; non pascebatis. quod infirmum fuit non consolidastis
Laon, acerca do ano 770• Si habent scientiam regendi populus, nihil est felicius re
bus humanis, quam si deo miserante habeant potestatem. Tales autem homines uirtutes suas quantascumque in hacuita possunt habere, non tribuunt nisi gratiae dei, quod eas uolentibus credentibus petentibus dederit. Simulque in
Corbie, séc. VII-VIII• pertinet . Nullus christianorum inuitus cogitur ; Sed qui potest
implere, deo gratias agat ; Qui uero non potest implere, Caritatemueram teneat et in ipsa habebit omnia. Quia sine istis operibusquae supra commemorata sunt caritas sufficit sibi. Illa uero
Partilhas do reino
Ano 511
Na crónica de Fredegário
561 (na morte de Clothar I)
614: reunião de todas as coroas: Clothar II
em geral…
• a parte ocidental continua com mais elementes „romanos“, a parte oriental com mais elementos germânicos
Direito
• Como se chama a mais importante codíficação dos Francos?
Lex Salica
• redigida durante o reinado de Clóvis I• conteúdo: quase todos os aspectos da vida em
sociedade: desde crime, impostos, calúnia, indemnizações e punições
• Forte influência do direito romano
Lex salica• de manire• De furtis porcorum• De furtis animalium• De furtis ovium • De furtis caprarum • De furits canum • De furtis avium • De furtis apium • De damno in messe vel qaulibet clausura inlatum• De servis vel mancipis furatis• De furtis ingenuorum vel fracturis• De furtis servorum vel fracturis• De rapto ingenuorum• De superventientes vel expliationibus• De homicidiis vel siquis uxorem alienam tulerit• De incendiis• De vulneribus• De eum qui ad regem innocentem hominem
accusat ...
Copie manuscrite sur velin du VIIIème siècle de la loi salique, BNF
Marculfi Formulaeformulas jurídicas, colecionadas por um frei, entre 630 e 720
Cod. Lugdun., Voss Lat. O 86 (9th century), hoje na biblioteca da univ. Leiden
Cartas, Inventarios, Testamentos
• Por exemplo o do bispo Bertrand (Le Mans), do ano 616, que era um dos maiores latifundiarios da época!
• Weidemann, Margarete. - Bonn : Habelt, 1986
Lex Ripuaria
• Século VII (rei Dagobert, merovíngio, rei da “Áustria”, 623)
• influenciada pela Lex Salica• 89 capítulos• menos dto romano do que a Lex Sálica• normas contra superstições, mágia etc.
Wergeld (exemplos)
• 200 solidi (franci)• 100 solidi (lidi)• 100 solidi (romanus possessor)• 600 solidi (Antrustionen)• 300 solidi (Convivae)• 600 solidi (padre)• 900 solidi (bispo)
• uma sociedade rústica: muitas normas sobre o gado e outros animais…, gado = patrimônio!
• mistura do germâncio com o romano nos títulos: gravio, Graf = comes etc.
• Rachimburgi, boni homines (participam num processo)
o rei
• surge de uma chefia „primordial“, quando?• nos tempos primordiais, a chefia talvez não era
hereditária• no tempo dos merovíngios: monarquia hereditária,
porém divisível• falta de homogeneidade… • parece, que o rei tinha como patrimônio grandes
fazendas (antigamente dos romanos)• parece, que a população “galo-romana” pagou uma
especie de imposto
• Tarefas do rei: (fonte: Luís (o pio), 823):• ut tria … in huius regni administratione
specialiter conservuntur: id est ut defensio et exaltatio et honor sanctae Dei ecclesiae et servorum illius congruus maneat et pax et iustitia in omni generalitate populi nostri conservetur
rex
virtusgratia
misericordia
nobreza
• nas fontes:• principes, proceres, majores natu, meliores• dux – mais uma função militar...• leudes – livres, vasallos (vassi!), “baixa nobreza”• Dorfgreven, Centgreven, Greven• livres, francos: tinham patrimônio: terra salica, Allod, Alodie• direito hereditário da lex salica! • Mund• não-livres...
Os condes/condados
• Duas raizes: a romana e a germância, • Comes (comte, count, conde...)– Cum + ire (acompanhar, quem acompanha)– Nos últimos séculos do império era o título mais
alto na administração civil e no exêrcito– já tinha comites especiais na corte do imp. rom. • Comes domesticorum, comes rerum privatarum...
• Grafio (Graf)
Hibridização das duas formas
• competências
– militares (com seus vasallos)– de justiça– representantes regionais do rei
A crise da dinastia merovíngia
?
Mordomos do palácio
"quasi magister palatii seu major domus regiæ“
Eles são chamados “principes francorum” ou “subreguli”
em alemão? Hausmeier!
Pipinidas/Carolíngios
• … • Carlos Martel (até 741, em ambos os reinos)• Pepino (o Breve) !
Pepino = Rei (751)
• Ann. Lauriss. min. M. G. SS. 1,116: • O papa Zacarias, perguntado sobre o assunto “de
regibus in Francia, qui illis temporibus non habentes regalem potestatem”, respondeu (ao bispo Burghard de Würzburg e o capelão Folrad (abbade de S. Denis), ,,ut melius esset illum regem vocari, qui potestatem haberet, quam illum, qui sine potestate manebat; per auctoritatem apostolicam iussit Pippinum regem fieri.”
Annales Regni Francorum
• Pippinus secundum morem Francorum electus est ad regem et unctus per manum sanctae memoriae Bonefacii archiepiscopi et elevatus a Francis in regno in Suessionis civitate.
Carlos Magno
• Expansão bélica (sobretudo contra Saxões)• Continuação de legislação “para os povos”– Lex Saxoum, – Lex Thuringorum, – Lex Frisionum
Reconstrução do Palácio em Aachen
Representação do poder, estilo
Foto: „Maxgreene“, fonte: wikipedia
Foto: Holger Weinandt, Fonte: wikipedia (trono na catedral de Aachen)
O governo é ...
• baseado principalmente em relações pessoais, estruturas independentes destes laços (=transpessoais) começam apenas de existir– (em alemão: Personenverbandsstaat)
A corte
• Mantém muito da estrutura anterior; • Os cargos mais altos na corte: – Comes palatini– Thesaurarius = camerarius– Dapifer e o princeps pincernarum– Comes stabuli
Duques e ducados
• Do latim “dux” do verbo “ducere”
• velhos ducados (oriundos de „reinos“ tribais)
• Depois da subjugação pelos francos…?
Duas estratégias:
• substituição por “ducados administrativos”– Alemães (século VI)– Bávaros debaixo do governo de Carlos Magno
• Não-substituição– Thuríngios (já no sécúlo VI)– Saxões (CM)– Frísios (CM)
• ministeriales?
As “marcas”
• Zonas fronteirícias com funções militares, ofensivas e defensivas
• Controle sob nobres, que o rei (Carlos Magno) achou especialmente aptos para isso:
• margrave, Markgraf, Marchio (Marquis, Marques...)
Missi dominici
igreja
As [leis] capitulares da época carolingia
• Conteúdo: administração, jurisprudência, militar, igreja, economia, cultura
• lat. capitula = capítulos• „Admonitio generalis“ (789): programa de Carlos Magno• „Capitulare de villis“ (795): Reform das terras da coroa
na Aquitánia• capitulare de Herstal (779); • capitulare de Diedenhofen (805)• força: autoridade do rei; consensus dos nobres, por
exemplo durante um comício;• Na geração dos netos de Carlos, a forma se perde
Tipos de capitulares?
• capitularia legibus addenda - addições às leis bárbaras,• capitularia per se scribenda - leis extravagantes sem ligação às leis barbaras• capitularia missorum - instruções aos missi• capitularia mixta - contém um pouco de tudo das três anteriores
força/vigor?Duas questões:
a)Poder régio ou participação da nobreza?b) no ato da ratificação ou no ato da públicação?
Cópia da admonitio generalis, feita no século IX, BnF
Cap. 1-59: direito canônico strictu sensu
Cap. 60-82: programa mais geral, porém com foco na cristianisação
Trechos da Admonitio generalis
Capitulare de Villis, página da única cópia existente, hoje na biblioteca de Wolfenbüttel
A capitulare de Thionville (805)• (Teil 2, Artikel VII)
De negotioatoribus qui partibus Slavorum et Avarorum pergunt quousque procedere cum suis negotiis debeant, id est partibus Saxoniae usque ad Bardenuwich, ubi praevideat Hredi; et ad Skaesla ubi Madalgaudus praevideat; ad Magadoburg praevideat Hatto. Ad Erpisfurt Madalgaudus. Ad Halazstad praevideat Maladgaudus. Ad Foracheim, ad Breemberg et ad Ragenisburg Audulfus et ad Lauriacum Warnarius. Et ut arma et brunias non ducant ad venundandum. Quod si inventi fuerint portantes omnis substantia eorum auferatur ab eis, dimidia quidem pars partibus palacii, alia vero medietas inter iam dictos missos et inventorem dividatur.
774 a conquista de Pávia
• „invasão” dos Langobardos, Ravenna 751• o papa se sente ameaçado, chama os francos• Pepino conquista Ravenna• 774 Carlos (Magno) conquista Pávia– fundação de condados e “marcas” (Verona, Toscana,
e o ducado Spoleto) nobreza franca– (o ducado Benevento fica independente, na mão
dos Langobardos)– a elite langobarda é integrada na estrutura militar
dos francos (arimannia, exercitales)
A coroação como imperador
Karolus serenissimus Augustus a Deo coronatus magnus pacificus imperator Romanum gubernans imperium, qui et per misericordiam dei rex Francorum atque Langobardorum
• renovatio imperii• conflito com os imperadores bizantinos• estreitissima ligação com a igreja católica
(patronus, advocatus)
DCCCI. Ipsa die sacratissima natalis Domini, cum rex ad missam ante confessionem beati Petri apostoli ab oratione surgeret, Leo papa coronam capiti eius imposuit, et a cuncto Romanorum populo adclamatum est: 'Carolo augusto, a Deo coronato magno et pacifico imperatori Romanorum, vita et victoria!' Et post laudes ab apostolico more antiquorum principum adoratus est atque ablato patricii nomine imperator et augustus est appellatus. (Annales Regni Francorum)
o problema de dois impérios(o bizantino e o novo, ocidental)
• O papa Leo III justifica a coroação de Carlos com o fato, que no ano 797 Irene tinha assassinado seu filho Constantino VI (o imp. biz.)
• Tratado de Aachen de 812• Miguel I = Basileus tôn Rhômaion• Carlos: renuncia da palavra „Romanum“
divisio regnorum; já prevista para depois da morte de Carlos Magno, porém em 814 Luís Pio foi o único filho que sobreviveu
855855870
870870
880 880
880
880
Guido de Spoleto891 - 894
Luís “o cego”, coroado 901Berengar de Friaul, coroado 915
as partilhas e o destino da dignidade imperial:
A partilha de 855
“rex langobardorum”
um reino!
A organização política e social
beneficium
Raizes romanas:
• I. Patronato: a) Mais antigo: sobre libertos (libertini)• obsequium & operae
b)Mais recente: sobre colonos
II. O Colonato• etimologia:• no início significa simplesmente a diferença colonus-pastor• na Roma imperial, um rústico virou “colonus” através de uma
locatio-conductio com um patronus/dominus, os contratos duraram 5 anos (renováveis), já com multas etc.
• degradação da situação deles: a pressão aumenta, a dependência cresce...
• “coloni iuris alieni”• continuidade de formas do colonato na época dos Francos?• influência
II. Colonato
• CTh. 5.17 DE FUGITIVIS COLONIS, INQUILINIS ET SERVIS.
• 1. IMP. CONSTANT(INUS) A. AD PROVINCIALES. {do ano de 332}
• Apud quemcumque colonus iuris alieni fuerit inventus, is non solum eundem origini suae restituat, verum super eodem capitationem temporis agnoscat. Ipsos etiam colonos, qui fugam meditantur, in servilem condicionem ferro ligari conveniet, ut officia, quae liberis congruunt, merito servilis condemnationis compellantur inplere. DAT. III KAL. NOVEMB. PACATIANO ET HILARIANO CONSS.
Codex Theodosianus 5.18
• IMPP. HONORIUS ET THEODOSIUS AA. PALLADIO P(RAEFECTO) P(RAETORI)O.
• Si quis colonus [...] intra hos triginta annos de possessione discessit sive per fugam labsus seu sponte seu sollicitatione transductus neque de eius condicione dubitatur, eum contradictione submota loco, cui natus est, cum origine iubemus sine dilatione restitui. [...]
• DAT. VI KAL. IUL. RAV(ENNA) MONAXIO ET PLINTA CONSS.
2 tipos de colonos
• censiti – que pagam impostos
• Adscripticii – que não pagam impostos
Adscripticii não são escravos!• CJ 11.48.21 • Imperator Justinianus . Ne diutius dubitetur, si quis ex adscripticia et servo vel adscripticio et
ancilla fuisset editus, cuius status sit, vel quae peior fortuna sit, utrumne adscripticia an servilis, sancimus ea quidem, quae in anterioribus legibus cauta sunt pro tali progenie, quae ex mulieribus adscripticiis et viris liberis progenita sit, in suo statu relinqui, et sit adscripticia proles ex tali copulatione procreata.
• 1 . Si quis autem vel ex servo et adscripticia, vel ancilla et adscripticio fuerit editus, matris suae ventrem sequatur et talis sit condicionis, qualis et genetrix fuit, sive ancilla sive adscripticia: quod hactenus in liberis tantum et servis observabatur.
• Quae etenim differentia inter servos et adscripticios intellegetur, cum uterque in domini sui positus est potestate, et possit servum cum peculio manumittere et adscripticium cum terra suo dominio expellere. * IUST. A. AD SENATUM. *<A 530 >
• Mas qual é a diferença entre escravos e os colonos adscritos, ambos estão debaixo do poder do senhor, e este pode dar alforria aos escravos, com seus pecúlios, mas também mandar embora um adscrito, junto com um pedaço de tera?
CJ 11.52.0. De colonis Thracensibus.
• 11.52.1• Imperatores Theodosius, Arcadius, Honorius . • 1 . Et [...] licet condicione videantur ingenui,
servi tamen terrae ipsius cui nati sunt aestimentur nec recedendi quo velint aut permutandi loca habeant facultatem, sed possessor eorum iure utatur et patroni sollicitudine et domini potestate.
• viram „adscritos/adstritos à gleba“
• problema do conceito servo!
III. O patrocinium
• Começa, tb. nos últimos séculos do Império Romano, como um fenómeno de fato: – Pobres rústicos, as vezes vilas inteiras, transferem
todo seu patrimonio a um rico e poderoso dono de terra, para ficarem isentos de impostos
– A legislação imperial mostra, que os imperadores não conseguem proibir este desenvolvimento
– Os imperadores, então a legislação, acaba reconhecendo este fenómeno legalmente
• 11.54.0. Ut nemo ad suum patrocinium suscipiat vicos vel rusticanos eorum.
• 11.54.1• Imperatores Leo, Anthemius . Si quis post hanc nostri numinis sanctionem in
fraudem circumscriptionemque publicae functionis ad patrocinium cuiuscumque confugerit, id, quod huius rei gratia geritur sub praetextu donationis vel venditionis seu conductionis aut cuiuslibet alterius contractus, nullam habeat firmitatem: tabellionibus, qui talia instrumenta perficere ausi fuerint, bonorum proscriptione plectendis, qui tamen scientes ausi fuerint huiusmodi instrumenta conscribere: vicis etiam vel possessionibus ad patrocinia confugientium publico vindicandis.
• 1 . Eae autem personae, quae contra publicam commoditatem in clientelam suam suscepisse collatores detectae fuerint, nobiliores quidem centum librarum auri condemnationem subire cogentur, mediocris vero fortunae facultatum suarum amissione plectentur: eadem poena multandis etiam his, qui intercedentes ministerium suum huiusmodi nefariis actibus improba mente praebuerint.
• 2 . Quam formam ex eo quidem tempore, quod sacra constitutio a divae memoriae Marciano promulgata continet, id est in Thracica quidem dioecesi abhinc annis triginta, hoc est a consulatu aetii iterum et sigisbuldi, in Orientali vero et Aegyptiaca et Pontica et Asiana dioecesi viginti octo, hoc est a consulatu Cyri valere atque exsecutioni mandari praecipimus. * LEO ET ANTHEM. AA. NICOSTRATO PP ORIENTIS. *<A 468 D.K.SEPT.ANTEHMIO A.II CONS.>
IV. O precarium
• preces = um rogo• precarius• Um grande latifundário entregou um pedaço
de terra a um pobre rústico, até a morte dele, ou até tres gerações
• Tese: os bárbaros entraram nessa forma, de modo que ela virou uma das „pontes“ ao feudalismo
Fonte: Salvian(us) de Marseille:(* um 400 d. C. perto de Trier/Köln, + 480)
• Such is the case among almost all the lower classes […]: […] They must endure the frequent, even continuous, ruin of state requisitions, […]; […] new contributions and tax levies are decreed. The mighty determine what sums the poor shall pay; the favor of the rich decrees what the masses of the lowly shall lose; for they themselves are not at all involved in these exactions. […]
• […] in proportion as the lesser men are weighed down by new tributes, they are relieved by “new remedies”:
• They put themselves under the care and protection of the powerful, make themselves the surrendered captives of the rich and so pass under their jurisdiction. Still I should not consider this a serious or unfitting procedure; on the contrary, I should laud the public spirit of the powerful to whom the poor entrust themselves, if they did not sell their patronage, if the defence they claim to give the poor were due to their humanity and not to their greed.
• It is a serious and grievous situation, that the rich make a show of protecting the poor only […] on condition of making them more wretched still by this defence. For all those who seem to be enjoying protection assign to their patrons the bulk of their property before they receive any help, and thus the sons' inheritance is destroyed that the fathers may be secure. […]
• It is a mere process of sale, and certain of the great are sure to demand a very dear price for everything they offer. I said it was a process of sale ---- I wish they would sell in the ordinary sense of the term [...]. But this is a new sort of buying and selling; the seller gives nothing and receives everything, while the buyer receives nothing and loses all that he had. […]. After the father's death, the sons have no claim on the little farms that should rightly be theirs, but are forced to pay ruinous taxes for them.
• Therefore some of those of whom I speak, who […] have lost their homes and farms by such encroachments, or have fled before the taxgatherers, because they cannot hold their property, […] seek out the farms of the rich and great, to become their coloni.
V. Emphyteuse
• da palavra grega εμφυθεύειν = implantar • Codificado pelo imperador Zeno como ius
emphyteuticarium 476/484 • Codex Iustinianus (C. 4,66,1)
„Feudalsim“, Encyclopedia Britannica, 11th ed., vol. 10, slice 3
“That line of descent can be made out with convincing clearness and with no particular difficulty from epoch to epoch, from the precarium and the patrocinium [...] to the fief and vassalage.
But the definiteness of this line should not cause us to overlook the fact that there was during these centuries much confusion of custom and practice. All round and about this line of descent there was a crowd of varying forms […], and some of which survived in much the old character and under the old name for a long time […].”
escravos?
• sim, vejam na legislação! (lex salica etc.)
Quando “nasceu” a Alemanha?
• Ou, talvez, tem uma maneira melhor de formular esta pergunta?
Mas quando “nasceu” a Alemanha?
– 800 (Coroação de Carlos Magno como imperador)– 843 (tratado de Verdun) [Ludovicus II “Germanicus”]– 881 (Coroação de Carlos III. “o Gordo” como imp.)
(primeiro rei do reino oriental que vira imperador)
– 911 (Coroação de Conrado I. como rei oriental) fim dos Carolíngios
– 919 (Coroação de Henrique I.) [1o dos „Saxões“]– 936 (Otto „o Grande“ = rei do reino oriental)– 962 (Coroação de Otto como imperador, papa João XII)
“deutsch” é relativamente recente
• ~ 700 aparece “theodisca” para uma língua• ~ 800-900 aparece também “teutonica”
• regnum Teutonicum, ou Teutonicorum– Sómente no século XI ou XII!
• O importante cronista Otto de Freising ainda em meados do século XII não usa os conceitos
e a dignidade imperial?
Name König in Italien seit Kaiser seit gestorben
Karl der Große 774 25. Dezember 800 (Krönung durch Papst Leo III. in Rom) 28. Januar 814
Ludwig der Fromme 81811. September 813 (Krönung zum Mitkaiser in Aachen) bzw. 814 (Tod
Karls des Großen) bzw. 816 (Krönung durch Papst Stephan IV. in Reims)20. Juni 840
Lothar I. 822817 (Krönung zum Mitkaiser) bzw. Ostern 823 (Krönung durch Papst
Paschalis I.) bzw. 840 (Tod Ludwigs des Frommen)29. September 855
Ludwig II. von Italien 844850 (Krönung zum Mitkaiser durch Papst Leo IV.) bzw. 855 (Tod
Lothars I.)12. August 875
Karl der Kahle 875 25. Dezember 875 (Krönung durch Papst Johannes VIII.) 6. Oktober 877
Karl der Dicke 879 12. Februar 881 (Krönung durch Papst Johannes VIII.) 13. Januar 888
Wido /Guido von Spoleto 889 (Gegenkönig) 21. Februar 891 (Krönung zum Kaiser durch Papst Formosus) Dezember 894
Lambert von Spoleto 889 (Mitkönig Guidos) 892 (Mitkaiser durch Papst Formosus) bzw. 894 (Tod von Guido) 15. Oktober 898
Arnulf von Kärnten 894 (Gegenkönig)
896 (Krönung zum Gegenkaiser durch Papst Formosus,
für nichtig erklärt 898 durch Papst Johannes IX.)8. Dezember 899
Ludwig der Blinde 900 (Gegenkönig) 901 (Krönung durch Papst Benedikt IV.) 5. Juni 928
Berengar von Friaul 888 915 (Krönung durch Papst Johannes X.) 7. April 924
Es folgt ein Interregnum, die Fortsetzung des Kaisertums erfolgt dann erst mit Otto I. ab 962.
Como se faz um rei?• Ainda não tem um procedimento fixo, as fontes falam de
muitos elementos, que podem ter, mas não sempre tem lugar:
– Designação do sucessor, – Direito hereditario de successão– Eleição– Colocação no trono– Unção pelos bispos– Entrega de insígnios – Homenagem– Percurso
• Conrado I: – “eleito” sómente pela nobreza dos francos, saxões, alemannos, e bávaros – sem designação nem direito hereditário
• Henrique I:– como sucessor de Conrado, parece que foi designado por aquele, – aceitou a aclamação pelo povo,– não quis a unção pelo clero
• Otto I: – seu filho, – foi designado pelo pai, – “eleito”,– colocado no trono, – acclamação, – unção, – insignias...
Os ducados ?
• ainda no reinado de Luís, „o Germânico“, a dignidade de „duque“ não era um título hereditário de uma familia nobre da região...
• Luís deixou seus filhos tomarem conta das “tribus” e suas regiões!
• porém até o ano 900 mais ou menos, as familias mais fortes dos bávaros, francos e saxões conseguiam a dignidade de duques...
• um pouco mais tarde isto acontece na Suábia• Lotaríngia?• sog. „jüngeres Stammesherzogtum“
Otto I• nasceu em 912 (morreu em 973)• 936 duque dos Saxões (Sachsenkaiser!)• 936 rei do “regnum francorum orientalium”• lutas na fronteira oriental• 951 “rex Francorum et Langobardorum”
– por causa do casamento com a viuva Adelaide• conflito com seu filho Liudolf• Berengário II volta ao poder na “Itália”• 961 Otto parte à Itália• os arcebispos de Colonia e Mainz como representantes, junto com o
filho Otto... • 961 Otto chega em Pavia• 31 de janeiro de 962 coroação como imperador pelo papa
O império de Otto („o Grande“)
Itália?Carlos, „o gordo“morre em 888
regnum francorum orientalium
• depois da morte de Carlos, o gordo, nobres enraizados na região (porém de origen franca), assumem a posição de reis e até imp.s:
• Berengário I (rei entre 888 e 924)– assume o título de imp. entre 915 e 924– coroado pelo papa em 916!
• Guido (III) de Espoleto (rei 889, imp. 891)• Lamberto (II) de Espoleto (co-imp. em 892)• Luís (o cego), rei 900-905, (e imp.)• Rodolfo (II) (da Borgonha), rei 922-925• Hugo (de Arles, da Provença), rei 924 até 948• Lotário (filho de Hugo, até 950)• Berengário II (rei dos Lombardos em 946/950), neto de B. I• a partir de 952 como vassallo de Otto • em 957 o papa (João XII) chama Otto, contra Berengário II
Vitória de Otto sobre Berengar II. (Illustration einer Handschrift der Weltchronik Ottos von Freising, um 1200 (Mailand, Bibliotheca Ambrosiana, Ms. f. 129sup)).
die eiserne Krone der LangobardenA coroa ferrea dos Langobardos
Foto: James Steakley (Quelle: wikipedia)
mais uma vez cuidado com o anacronismo , sobretudo de mapas!
1157: Sacrum Imperium
1254:Sacrum Romanum Imperium
a partir do século XV!:
Sacrum Imperium Romanum Nationis Germanicae
Ottonische Reichskirche
(ou até: ottonisches Reichskirchensystem?)
Josef Fleckenstein: Problematik und Gestalt der ottonisch-salischen Reichskirche. In: Karl Schmid (Hrsg.): Reich und Kirche vor dem Investiturstreit. Sigmaringen 1985, S. 83–98.
Oskar Köhler: Die Ottonische Reichskirche. Ein Forschungsbericht. In: Josef Fleckenstein u.a. (Hrsg): Adel und Kirche. Gerd Tellenbach zum 65 Geburtstag dargebracht von Freunden und
Schülern. Freiburg u.a. 1968, S. 141–204.Timothy Reuter: The 'Imperial Church System' of the Ottonian and Salian Rulers. A
Reconsideration. In: Journal of Ecclesiastical History 33 (1982), S. 347–374.Leo Santifaller: Zur Geschichte des Ottonisch-Salischen Reichskirchensystems. Wien 1964, S.
27–49.Rudolf Schieffer: Der Ottonische Reichsepiskopat zwischen Königtum und Adel.
In: Frühmittelalterliche Studien 23 (1989), S. 291–301.Rudolf Schieffer: Ottonisch-salische Reichskirche. In: Lexikon des Mittelalters. Bd. 7, Sp.
627–628.
Der Umritt Heinrichs II. (Karte: Michail Jungierek)
A coroa do império
Dinastias da Idade Media:
• die sächsichsen Kaiser (Ottonen) (919 - 1024)• die salischen Kaiser (Salier) (1024-1125)• die Staufer (1137 -1250)
Os Sálicos (ou: a dinastia saliana)• duques da Francônia• entre 1024 e 1125 reis do regnum orientalium,• título: Rex Romanorum!• a partir de 1027 os imperadores romano-
germânicos• Conrado II (1024/27-1039)• Henrique III (1039/46-1056)• Henrique IV (1056/84-1106)• Henrique V (1106/1111-1125)
• na mão a imagem de Henrique III, depois Henrique IV, V e Conrado, manuscrito de ca. 1130, Staatsbibliothek Berlin, Cod. lat. 295, fol. 81 v
Herwig Wolfram: Konrad II, 990-1039. Kaiser dreier Reiche, München 2000;Franz-Reiner Erkens: Konrad II. (um 990-1039); Herrschaft und Reich des ersten Salierkaisers. Pustet, Regensburg 1998;
politicamente...
• não significa ruptura
• assuntos de destaque:– a política “italiana”– os “tria regna”– o sistema império-igreja– transpersonalização da ideia do império
• centro do poder: Speyer
„o desenvolvimento da ideia do Estado como algo trans-pessoal“
(H. Beumann)
Conrado II. (1025): „Si rex periit, regnum remansit, sicut navis
remanet, cuius gubernator cadit“
(So o rei morre, o reino permanece, igual ao návio, que continua a existir, quando o piloto morre)
• início das obras: 1027, inauguração: 1061
1024 Conrado II = rei
• as fontes não falam da designação• reunião dos príncipes num lugar chamado
Kamba, no 4 de setembro de 1024, • o procedimento da “eleição” foi dirigido pelo
arcebispo Aribo de Mainz
• cuidado: mais uma vez uma idealização na fonte principal: Wipo
Constitutio de feudis, 28 de Maio de 1037
MGH DD K II, No. 244, p. 335
Das edictum de beneficiis Konrads II. und die Entwicklung des Lehnswesens in der ersten Hälfte des 11. Jahrhunderts, in: Il feudalesimo nell alto ′medioevo, Spoleto 2000 (Settimane di studio del Centro Italiano di Studi sullAlto Medioevo 47)′
= Edictum de beneficiis regni Italici, MGH Const I, 45, 89-91
Henrique III• pasqua 1028 co-rei (designação)• 1039 rei (Aachen)• 1044 segs.: crise do papado– Benedito IX expulso pela nobreza de Roma– Silvestre III (porém, Benedito volta em 1045)– Benedito vende (!) o papado a Gregório VI
• sinodo ou concílio de Sutri, 20 de dezembro 46• 24 de dezembro: destituição de três papas
• Suidger de Bamberg -> Clemente II • como tal vai coroar Henrique III como imp.
• Hans Hubert Anton: Die Synode von Sutri, ihr zeitgeschichtlicher Kontext und Nachklang. Neue Forschungen zu einer lange diskutierten Schrift. In: Zeitschrift der Savigny-Stiftung für Rechtsgeschichte. Kanonistische Abteilung. 83, 1997, S. 576–584. Tilman Struve: Sutri, Synode von 1046. In: Lexikon des Mittelalters. Band 8. 2003, Sp. 335–336. Hermann Jakobs: Kirchenreform und Hochmittelalter 1046-1215 (= Oldenbourg Grundriß der Geschichte 7), München / Oldenbourg 1999, S. 16-21
Patricius; Agnes = consors
• durante os papados de Clemente II, Damasus II, e Leo IX, o imperador aprovou as tendências pela reforma da igreja (contra o matrimônio de clérigos, contra a simonia)
Controversia/Querela das investiduras
• movimento de reforma
• “libertas ecclesiae”
• pro celibato• contra simonia e investidura por leigos
• durante a Idade Média, muitos papas tinham sido nomeados pelo imperador
• já Leo IX insistiu, que deveria ser eleito pelo clero, e pelo “povo católico” (electio canonica)
• porém 1054, papa Vitor II foi designado pelo imperador Henrique III
• 1056, Estévão IX não foi designado pelo imp.! (Henrique III †, Henrique IV menor)
• RUPTURA!• 1058 conflito! Benedito X <> Nicolau II
bula „In nomine Domini“Nicolau II, 13 de Abril de 1059
A designação/investidura de bispos
• em muitas partes da Europa, reis ou pessoas da alta nobreza investiram bispos “cum baculum et anulum”
• contra isso:• Dictatus Papae
• 1 Quod Romana ecclesia a solo Domino sit fundata. Dass die römische Kirche vom Herrn allein gegründet worden ist.
• 2 Quod solus Romanus pontifex iure dicatur universalis. Dass allein der römische Papst mit Recht "universal" genannt wird.
• 3 Quod ille solus possit deponere episcopos vel reconciliare. Dass er allein Bischöfe absetzen und wieder einsetzen kann.
• 4 Quod legatus eius omnibus episcopis presit in concilio etiam inferioris gradus et adversus eos sententiam depositionis possit dare. Dass sein Gesandter auf einem Konzil den Vorrang vor allen Bischöfen hat, auch wenn er einen niedrigeren Weihegrad hat, und dass er gegen sie ein Absetzungsurteil fällen kann.
• 5 Quod absentes papa possit deponere. Dass der Papst Abwesende absetzen kann. • 6 Quod cum excommunicatis ab illo inter caetera nec in eadem domo debemus manere. Dass
Wir mit von ihm Exkommunizierten unter anderem nicht in demselben Haus bleiben dürfen. 7 Quod illi soli licet pro temporis necessitate novas leges condere, novas plebes congregare, de canonica abbatiam facere et e contra, divitem episcopatum dividere et inopes unire. Dass es allein ihm erlaubt ist, entsprechend den Erfordernissen der Zeit, neue Gesetze zu erlassen, neue Gemeinden zu bilden, ein Kanonikerstift zur Abtei zu machen und umgekehrt, ein reiches Bistum zu teilen und arme zu vereinigen.
• 8 Quod solus possit uti imperialibus insigniis. Dass er allein die kaiserlichen Herrschaftszeichen verwenden kann.
• 9 Quod solius papae pedes omnes principes deosculentur. Dass alle Fürsten nur des Papstes Füße küssen.
• 10 Quod illius solius nomen in ecclesiis recitetur. Dass in den Kirchen allein sein Name genannt wird.
• 11 Quod hoc unicum est nomen in mundo. Dass dieser Name einzigartig ist auf der Welt.
• 12 Quod illi liceat imperatores deponere. Dass es ihm erlaubt ist, Kaiser abzusetzen.
• 13 Quod illi liceat de sede ad sedem necessitate cogente episcopos transmutare. Dass es ihm erlaubt ist, bei dringender Notwendigkeit Bischöfe von einem Sitz zum anderen zu versetzen.
• 14 Quod de omni ecclesia quocunque voluerit clericum valeat ordinare. Dass er jeden beliebigen Kleriker aus allen Diözesen weihen kann.
• 15 Quod ab illo ordinatus alii ecclesiae preesse potest, sed non militare; et quod ab aliquo episcopo non debet superiorem gradum accipere. Dass ein von ihm Geweihter einer anderen Kirche vorstehen, aber ihr nicht dienen kann; und dass er von einem anderen Bischof keinen höheren Weihegrad annehmen darf.
• 16 Quod nulla synodus absque precepto eius debet generalis vocari. Dass keine Synode ohne sein Geheiß universal genannt werden darf.
• 17 Quod nullum capitulum nullusque liber canonicus habeatur absque illius auctoritate. Dass kein Rechtssatz und kein Buch ohne seine Autorisierung für kanonisch gilt.
• 18 Quod sententia illius a nullo debeat retractari et ipse omnium solus retractare possit. Dass sein Urteilsspruch von niemandem widerrufen werden darf und er selbst als einziger die Urteile aller widerrufen kann.
• 19 Quod a nemine ipse iudicari debeat. Dass er von niemandem gerichtet werden darf.
• 20 Quod nullus audeat condemnare apostolicam sedem apellantem. Dass niemand es wage, jemanden zu verurteilen, der an den apostolischen Stuhl appelliert.
• 21 Quod maiores cause cuiuscunque ecclesiae ad eam referri debeant. Dass die wichtigen Streitfragen jeder Kirche an ihn übertragen werden müssen.
• 22 Quod Romana ecclesia nunquam erravit nec imperpetuum scriptura testante errabit. Dass die römische Kirche niemals in Irrtum verfallen ist und nach dem Zeugnis der Schrift niemals irren wird.
• 23 Quod Romanus pontifex, si canonice fuerit ordinatus, meritis beati Petri indubitanter efficitur sanctus testante sancto Ennodio Papiensi episcopo ei multis sanctis patribus faventibus, sicut in decretis beati Symachi pape continetur. Dass der römische Bischof, falls er kanonisch eingesetzt ist, durch die Verdienste des heiligen Petrus unzweifelhaft heilig wird, nach dem Zeugnis des heiligen Bischofs Ennodius von Pavia, dem viele heilige Väter beistimmen, wie aus den Dekreten des heiligen Papstes Symmachus hervorgeht.
• 24 Quod illius precepto et licentia subiectis liceat accusare. Dass es auf sein Geheiß und mit seiner Erlaubnis Untergebenen erlaubt ist Klage zu erheben.
• 25 Quod absque synodali conventu possit episcopos deponere et reconciliare. Dass er ohne Synode Bischöfe absetzen und wieder einsetzen kann.
• 26 Quod catholicus non habeatur, qui non concordat Romanae ecclesiae. Dass nicht für katholisch gilt, wer sich nicht in Übereinstimmung mit der römischen Kirche befindet.
• 27 Quod a fidelitate iniquorum subiectos potest absolvere. Dass er Untergebene vom Treueid gegenüber Sündern lösen kann.
a controvêrsia da investidura em Milão (1075)
• Gregório VII não aceita o candidata nomeado por Henrique IV,
• Henrique também nomeia os bispos de Espoleto e Fermo...
• o papa excomunica alguns conselheiros imp.• dieta de Worms, 24 de janeiro de 1076 -> a
grande maioria do cléro „alemão” é a favor da posição imperial...
-> a famosa carta ao papa(ed. Carl Erdmann, MGH Deutsches Mittelalter, Kritische Studientexte 1, 1937 Nr.
12, p. 15-17)
• H. non usurpative, sed pia dei ordinatione rex Hildebrando iam non apostolico, sed falso monacho.
• …• Ego, H. dei gratia rex cum omnibus episcopis
nostris tibi dicimus: descende, descende
sinodo de Roma-> excomunicação do imp.
• O St. Peter, chief of the apostles, incline to us, I beg, thy holy ears, and hear me thy servant whom thou has nourished from infancy, and whom, until this day, thou hast freed from the hand of the wicked, who have hated and do hate me for my faithfulness to thee. Thou, and my mistress the mother of God, and thy brother St. Paul are witnesses for me among all the saints that thy holy Roman church drew me to its helm against my will; that I had no thought of ascending thy chair through force, and that I would rather have ended my life as a pilgrim than, by secular means, to have seized thy throne . for the sake of earthly glory. And therefore I believe it to be through thy grace and not through my own deeds that it has pleased and does please thee that the Christian people, who have been especially committed to thee, should obey me. And especially to me, as thy representative and by thy favour, has the power been granted by God of binding and loosing in Heaven and on earth. On the strength of this belief therefore, for the honour and security of thy church, in the name of Almighty God, Father, Son and Holy Ghost, I withdraw, through thy power and authority, from Henry the king, son of Henry the emperor, who has risen against thy church with unheard of insolence, the rule over the whole kingdom of the Germans and over Italy. And I absolve all Christians from the bonds of the oath which they have made or shall make to him; and I forbid any one to serve him as king. For it is fitting that he who strives to lessen the honour of thy church should himself lose the honour which belongs to him. And since he has scorned to obey as a Christian, and has not returned to God whom he had deserted-holding intercourse with the excommunicated; practising manifold iniquities; spurning my commands which, as thou dost bear witness, I issued to him for his own salvation; separating himself from thy church and striving to rend it-I bind him in thy stead with the chain of the anathema. And, leaning on thee, I so bind him that the people may know and have proof that thou art Peter, and above thy rock the Son of the living God hath built His church, and the gates of Hell shall not prevail against it.
• from Gregory VII, Reg. III, No. 10 a, translated in Ernest F. Henderson, Select Historical Documents of the Middle Ages, (London: George Bell and Sons, 1910), 376-377
crise política
• ... oposição dos príncipes alemães– Saxões (Otto von Northeim), Bávaros, Suabos...
(Rudolf von Rheinfelden)
Canossa 1077
• mesmo assim, Rodolfo de Rheinfelden é eleito “rei rival”
• guerras civís... • Henrique continua investindo bispos• 1080 nova excomunicação• fase bélica, Rodolfo morre depois de perder
uma mão na batalha
• junto com seus apoiadores, o imp. nomeia Wiberto de Ravenna como papa rival (Clemente III)
• 1084 conquista de Roma• 1084 coroação do imp. pelo Clemente III• saque de Roma pelos Normannos... • fuga de Gregório VII... • Vitório III, Urbano II (1088)
Otto von Freising "Weltchronik": Die Flucht Gregors VII. aus Rom 1084 (oben), Exil und Tod in Salerno (1085) (unten), 1177-1185, Jena, Thüringer Universitäts-Landesbibliothek: Ms. Bos. q. 6, fol. 79r
1095 primeira cruzada
• Pascoal II – mais uma excomunicação de H. IV
• 1105 guerra entre filho e pai• 1106 morte de Henrique IV
• 1111 Henrique V prende o papa Pascoal II• 11 de abril: tratado de Ponte Mammolo
tratado de Ponte Mammolo
• a eleição seria livre, porém com uma aprovação posterior pelo rei
• o rei iria investir o eleito, com o báculo e o anel
• 13 de abril coroação de Henrique V como imperador
• excomunicação de Henrique V• papa Gelásio II confirma a excomunicação• 1119 início da fase de aproximação entre imp.
e papado, encontro entre Calixto II e H. V.
• o concordato de Worms
• dois exemplares: Heinricianum, Calixitinum
Heinricianum
• o imp. aceita a eleição livre dos bispos, e a investidura pela igreja, com báculo e anel
• na “Alemanha”, porém, representantes imperiais podem presenciar as eleições
• na Alemanha, o eleito recebe primeiro o cetro, símbolo do seu poder secular, e sómente depois os simbolos canónicos, nas restantes partes do império, ao contrário
• „Im Namen der heiligen und ungeteilten Dreifaltigkeit. Ich, Heinrich, von Gottes Gnaden erhabener römischer Kaiser, – aus Liebe zu Gott, zur heiligen römischen Kirche und zum Herrn Papst Calixt sowie zum Heil meiner Seele – überlasse Gott, Gottes heiligen Aposteln Petrus und Paulus und der heiligen katholischen Kirche jegliche Investitur mit Ring und Stab, und ich erlaube, dass in allen Kirchen, die es in meinem König- und Kaiserreich gibt, kanonische Wahlen und freie Weihen stattfinden. Die Besitzungen und Regalien des heiligen Petrus, die seit Beginn dieses Streits bis zum heutigen Tage – zur Zeit meines Vaters oder auch zu meiner Zeit – weggenommen wurden, werde ich, soweit ich sie besitze, der heiligen römischen Kirche zurückerstatten, soweit ich sie aber nicht besitze, werde ich getreulich helfen, dass sie zurückerstattet werden. Auch die Besitzungen aller anderen Kirchen und Fürsten und anderen, Geistlicher wie Laien, die in diesen Wirren verloren wurden, werde ich nach dem Rat der Fürsten und gemäß der Gerechtigkeit nun, soweit ich sie besitze zurückgeben, soweit ich sie nicht besitze, werde ich getreulich helfen, dass sie zurückgegeben werden. Und wahren Frieden gebe ich dem Herrn Papst Calixt, der heiligen römischen Kirche und allen, die auf deren Seite stehen und standen. Und worin die heilige Römische Kirche Hilfe anfordert, darin werde ich ihr getreulich helfen, und worüber sie bei mir Klage führt, darüber werde ich ihr gebührende Gerechtigkeit verschaffen. All das wurde verhandelt mit Zustimmung und Rat der Fürsten. Deren Namen sind hier verzeichnet: [...] Ich Friedrich, Erzbischof von Köln und Erzkanzler, habe die Ausfertigung beglaubigt.“
• „Ich, Bischof Calixt, Knecht der Knechte Gottes, verleihe Dir, meinem geliebten Sohn Heinrich, von Gottes Gnaden erhabenem Kaiser der Römer, dass die Wahlen der Bischöfe und Äbte des deutschen Königreiches, soweit sie dem Reich zugehören, in deiner Gegenwart stattfinden, aber ohne Simonie und irgendwelche Gewalt: Wenn daher zwischen den Parteien Streit entsteht, so mögest du nach Rat oder Urteil des Metropoliten und der Mitbischöfe dieser Kirchenprovinz dann der verständigeren Partei Zustimmung und Hilfe zukommen lassen. Der Erwählte aber soll von dir durch das Zepter die Regalien erhalten, und er soll das leisten, was er dir aufgrund dessen rechtens schuldet. In den anderen Gebieten des Kaiserreiches jedoch soll der Geweihte innerhalb von sechs Monaten von dir die Regalien durch das Zepter erhalten und er soll das leisten, was er dir aufgrund dessen rechtens schuldet; ausgenommen bleibt alles was anerkanntermaßen der römischen Kirche rechtlich gehört. Worüber du künftig bei mir Klage erhebst und Hilfe erbittest, darüber werde ich dir dem Auftrag meines Amtes gemäß Hilfe gewähren. Wahren Frieden gebe ich dir und allen denen, die auf deiner Seite stehen oder standen zur Zeit dieses Streites.
argumentos
• constitutum (ou: donatio) constantini– falsificação do século VIII– já em diplomata de Otto III dencunicado como tal– no século VX os humanistas (como Nicolau de
Cues ou Lorenzo Valla) definitivamente o declaram como falso
elementos do conteúdo• Et dum haec praedicante beato Silvestrio agnoscerem et beneficiis ipsius
beati Petri integre me sanitati comperi restitutum, utile iudicavimus una cum omnibus nostris satrapibus et universo senatu, optimatibus etiam et cuncto populo Romano, gloriae imperii nostri subiacenti, ut, sicut in terris vicarius filii dei esse videtur constitutus, etiam et pontifices, qui ipsius principis apostolorum gerunt vices, principatus potestatem amplius, quam terrena imperialis nostrae serenitatis mansuetudo habere videtur concessam, a nosis nostroque imperio ostineant; eligentes nosbis ipsum principem apostolorum vel eius vicarios firmos apud deum adesse patronos. Et sicut nostra est terrena imperialis potentia, eius sacrosanctam Romanam ecclesiam decrevimus veneranter honorare et amplius, quam nostrum imperium et terrenum thronum sedem sacratissimam beati Petri gloriose exaltari, tribuentes ei potestatem et gloriae dignitatem atque vigorem et honorificentiam imperialem.
• Pro quo concedimus ipsis sanctis apostolis, dominis meis, beatissimis Petro et Paulo et per eos etiam beato Silvestrio patri nostro, summo pontifici et universali urbis Romae papae, et omnibus eius successoribus pontificibus, qui usque in finem mundi in sede beati Petri erunt sessuri atque de praesenti contradimus palatium imperii nostri Lateranense, quod omnibus in toto orbe terrarum praefertur atque praecellet palatiis, deinde diademam videlicet coronam capitis nostri simulque frygium nec non et superhumerale, videlicet lorum, qui imperiale circumdare assolet collum, verum etiam et clamidem purpuream atque tunicam coccineam et omnia imperialia indumenta seu et dignitatem imperialium praesidentium equitum, conferentes etiam et imperialia sceptra simulque et conta atque signa, banda etiam et diversa ornamenta imperialia et omnem processionem imperialis culminis et gloriam potestatis nostrae.
• 17 Unde ut non pontificalis apex vilescat, sed magis amplius quam terreni imperii dignitas et gloriae potentia decoretur, ecce tam palatium nostrum, ut praelatum est, quamque Romae urbis et omnes Italiae seu occidentalium regionum provincias, loca et civitates saepefato beatissimo pontifici, patri nostro Silvestrio, universali papae, contradentes atque relinquentes eius vel successorum ipsius pontificum potestati et ditioni firma imperiali censura per hanc nostram divalem sacram et pragmaticum constitutum decernimus disponenda atque iuri sanctae Romanae ecclesiae concedimus permanenda.
• (17) „Daher haben wir die Entscheidung gefällt: Damit die priesterliche Krone nicht wertlos werde, sondern vielmehr an Würde und Macht des Ruhmes die irdische Kaisermacht überragt, übergeben wir, wie beschrieben wurde, sowohl unseren Palast als auch die Provinzen, Orte und Städte der Stadt Rom, Italiens bzw. aller westlichen Gegenden an den oft genannten, sehr seligen Priester, unseren Vater Silvester, den allgemeinen Papst. Wir überlassen es aber durch unsere heilige, göttliche und pragmatische Anordnung der Amtsgewalt und dem Machtbereich der Priester, die ihm [Silvester] nachfolgen, dass [beides] nach strenger kaiserlicher Überprüfung geordnet und dem Recht der heiligen römische Kirche unterstellt werde. Dieses haben wir ihnen zugestanden."
• 19 Haec vero omnia, quae per hanc nostram imperialem sacram et per alia divalia decreta statuimus atque confirmavimus, usque in finem mundi illibata et inconcussa permanenda decernimus; unde coram deo vivo, qui nos regnare praecepit, et coram terribili eius iudicio obtestamus per hoc nostrum imperialem constitutum omnes nostros successores imperatores vel cunctos optimates, satrapes etiam, amplissimum senatum et universum populum in toto orbe terrarum nunc et in posterum cunctis retro temporibus imperio nostro subiacenti, nulli eorum quoquo modo licere, haec, quae a nobis imperiali sanctione sacrosanctae Romanae ecclesiae vel eius omnibus pontificibus concessa sunt, refragare aut confringere vel in quoquam convelli. Si quis autem, quod non credimus, in hoc temerator aut contemptor extiterit, aeternis condemnationibus subiaceat innodatus, et sanctos dei principes apostolorum Petrum et Paulum sibi in praesenti et futura vita sentiat contrarios, atque in inferno inferiori concrematus, cum diabolo et omnibus deficiat impiis.
• 20 Huius vero imperialis decreti nostri paginam propriis manibus roborantes super venerandum corpus beati Petri, principis apostolorum posuimus, ibique eidem dei apostolo spondentes, nos cuncta inviolabiliter conservare et nostris successoribus imperatoribus conservanda in mandatis relinqui, beatissimo patri nostro Silvestrio summo pontifici et universali papae eiusque per eum cunctis successoribus pontificibus, domino deo et salvatore nostro Iesu Christo annuente, tradidimus perenniter atque feliciter possidenda.
• Et subscriptio imperialis: Divinitas vos conservet per multos annos, sanctissimi ac beatissimi patres.
• Datum Roma sub die tertio Kalendarum Aprilium, domno nostro Flavio Constantino augusto quater et Gallicano viris clarissimis consulibus
a imagem das duas espadas
• carta do papa Gelásio I ao impo. Anastásio I, do ano 494
• “regalis potestas” – “sacrata auctoritas”
na carta imperial aos bispos alemães:
• Lucas 22, 38 Os discípulos disseram: "Vê, Senhor, aqui estão duas espadas". "É o suficiente!", respondeu ele
na versão papal...
• se basea em Mateu 26, 52: • 52 Disse-lhe Jesus: "Guarde a espada! Pois
todos os que empunham a espada, pela espada morrerão.
• na interpretação, a igreja manda também sobre o “gladius materialis”