Fakultet za saobraćaj i komunikacije Univerziteta u Sarajevu

Odsjek: Cestovni saobraćaj

S E M I N A R S K I R A DPredmet: Osnove transportnih i komunikacijskih sistema

Tema - 19: Historijski razvoj cjevovodnog saobraćaja u svijetu

Predmetni nastavnik: Doc.dr. Abidin Deljanin Student: Topalović Anel Broj indexa: 6555

Sarajevo, Novembar 2011.

Sadržaj

Uvod ............................................................................................................................... 2

Historijski razvoj cjevovodnog saobraćaja u svijetu ...................................................... 3

1.1 Vodovodi .............................................................................................................. 4

1.2 Naftovodi .............................................................................................................. 5

1.3 Plinovodi(gasovodi) ............................................................................................. 7

Osobine cjevovodnog transporta .................................................................................. 9

Primjena cjevovodnog transporta .................................................................................. 10

Razvoj cjevovodnog saobraćaja u svijetu u budućnosti ................................................. 11

Zaključak ........................................................................................................................ 12

Literatura ........................................................................................................................ 13

1

Uvod

Cjevovod je sistem hijerarjhijski povezanih cijevi namijenjen transportu i distribuciji materije u tečnom ili gasnom stanju do objekata na teritoriji jedne oblasti (opštine, grada, regiona, države, kontinenta, prekookenaski...) U zavisnosti od materije koja se transportuje može biti vodovod (voda za piće), toplovod (topla voda za grijanje), parovod (para za zagrijavanje) i gasovod (gas za grijanje i industriju).

Cjevovodni transport je najmlađa saobraćajna grana. Bez obzira na tu činjenicu jedan je od najracionalnijih oblika transporta određenih vrsta tereta, sa relativno osjetno nižim troškovima transporta nego kod drugih vidova kopnenog saobraćaja. Iako su počeci primjene cjevovodnog transporta dosta rani, transport cjevima počeo se naglo razvijati tek u vrijeme poslije II svjetskog rata zbog naglog širenja potreba potrošnje nafte, naftnih proizvoda i gasa.

Posljednjih dvadesetak godina u Evropi se događa vrlo brza izgradnja cjevovodnih sistema kojima se u prvom redu transportuju zemni gas, a zatim druge vrste industrijskih gasova, te tečnih medija naročito nafte i naftnih derivata. Danas je čitava Evropa išarana cjevovodnim sistemima, a planirana je ili se nalazi u toku izgradnja mnogobrojnih novih.Uzmemo li u obzir da su obezbjeđenje i potrošnja energije direktno proporcionalni stepenu razvoja svake zemlje, a najčešći medij koji se transportuje cjevovodima su upravo energenti, jasno je da je dalji razvoj neke zemlje uslovljen razvojem i transportnih sistema.

2

HISTORIJSKI RAZVOJ CJEVOVODNOG SAOBRAĆAJA U SVIJETU

Osnovni tehnički problemi prenosa tečnosti i gasova bez ambalaže bili su riješeni već odavno. Poznati su Rimski sistemi za prijenos vode na veće udaljenosti akvadukti (vodovodi). Sistemi za navodnjavanje polja postojali su u mnogim antičkim državama (Indiji, Perziji, Kini i drugim) pa i prije njih još prije pet hiljada godina - “prvi ljudi koji su obrađivali zemlju u dolini Eufrata i Tigra bili su crnokosi Sumerci, oni su naučili da organizuju čitav jedan sistem kanala za navodnjavanje spojen sa tim rijekama”. Keramičke vodovodne cijevi nađene su u iskopinama naselja od prije blizu četiri hiljade godina. 1

No, i pored svega toga prijevoz cjevima se danas ubraja u najmlađe saobraćajne grane jer je tek masovna proizvodnja i potrošnja proizvoda pogodnih za prijevoz cjevima uvjetovala brži razvoj ovog saobraćajnog sredstva.Naravno, ovdje izuzimamo vodovode koji koriste istu ili sličnu tehnologiju kao i cjevovodi, ali nisu sastavni dio saobraćajnog sistema. Takvi su proizvodi, naročito, nafta, njeni derivati i prirodni gas.

1 Dr Milan Adamović, “Uvod u saobraćaj”-III izdanje, Saobraćajni fakultet univerziteta u Beogradu, 1999. godina, str. 183

3

1.1 Vodovodi

Fragmenti građevina iz daleke prošlosti dokazuju da je problemu dovođenja vode do potrošača odavno posvećivana velika pažnja. Velika naselja nicala su redovito na teritoriju s izobiljem vode (područje Eufrata i Tigrisa, dolina Nila), ali je opskrba vodom rješavana i vodovodima koji su dovodili vodu iz velikih daljina. Najpoznatiji antički sustavi vodovoda su iranski kanati i rimski akvadukti. Izgradnja vodovoda posebno se razvila u grčkoj i rimskoj civilizaciji. U to građeni su tuneli i mostovi za provođenje vode. Poznat je vodovodni tunel duljine 1 km za opskrbu grada Samosa <-550. Prva zapisana tumačenja nekih pojava mehanike fluida potječu od grčkih filozofa starog vijeka.

Znanje o mehanici fluida Rimljani su preuzeli od Grka, ali nisu doprinijeli daljem razvoju te znanosti. Rimljani su doduše izgradili velike vodovodne sustave i kanalizaciju u gradovima, te poboljšali oblik brodskog trupa, ali to su sve bile samo primjene grčkih spoznaja i teorija. Poznat je akvadukt preko rijeka Gard u Francuskoj visine 48,77 m. Jedini važniji pisani radovi s područja mehanike fluida iz rimskog vremena potječu od Marka Vitruvija Poliona (<-I st.), koji je kompilirao tadašnja grčka znanja o hidraulici, i Seksta Julija Frontinia (40—103), koji je opisao metode raspodjele vode.2

U srednjem vijeku nastaje zastoj u izgradnji vodoopskrbe. Početci izgradnje vodovoda u evropskim gradovima zabilježeni su krajem XII i početkom XIII stoljeća. U našim krajevima značajna je izgradnja vodovoda u Dubrovniku. Vodovod od izvora Šumet do grada duljine oko 10 km izgrađen je 1436 godine.

Danas se komunalna opskrba vodom rješava isključivo na principu vodovoda, jer je na taj način osigurana zdrava i pitka voda u dovoljnoj količini. Svaki vodovod sastoji se od nekoliko bitnih elemenata: zahvata ili kaptaže podzemne ili nadzemne vode, rezervoara za skladištenje vode, razdjelne vodovodne mreže s pripadnim objektima i kućnih instalacija

2 http://www.fsb.unizg.hr/hydro/web_pdf/MF/uvod%20hidra.pdf

4

1.2 Naftovodi

Nafta je bila poznata i u izvjesnoj mjeri korištena od nastanka čovječanstva a dokumenti o tome spadaju među najstarije koji su do dans sačuvani. Nafta ima mnoge primjene, neki je koriste za zagrijavanje kuća i osvjetljenje ( kinezi), zatima kao mazivo za točkove kola, u medicini (evropljani), a neki kao energetski izvor za pogon industrijski postrojenja, saobraćajnih sredstava i elektrana. U današnje vrijeme, pored ovih namjena, nafta je značajna sirovina u hemijskoj industriji. Uporedo se sa sve širom primjenom nafte, razvija se i njena proizvodnja i prerada što je uslovilo potrebu za razvoj cjevovodnog transporta. Pred drugi svjetski rat proizvodnja nafte u svijetu dostigla je 284 miliona tona. Najveći proizvođači su: SSSR, zatim SAD, Sudijska Arabija, Iran , Irak i tako dalje.

Prvi naftovod je izgrađen je 1865. godine u Americi. Bio je dug 6,5 km i povezivao je naftno polje u Pitholu sa želejzničkom stanicom Oil Krik(Oil Creek). Drugi naftovod dug 12 km izgrađen je 1878. godine u oblasti Bakua u Rusiji.

Prvi naftovodi bili su kratki, povezivali su nalazišta nafte sa najbližom stanicom želejzničkog ili vodenog saobraćaja i zasnivali su se na prirodnom padu. Počev od 1880. duž naftovoda se postavljaju pumpne stanice, čime je prijevoz cijevima učinjen nezavisnim od prirodnog pada i osposobljen za neograničeno duge relacije. Ovime je omogućeno da se rafinerije za preradu sirove nafte sve više udaljavaju od naftonosnih polja i približavaju potrošačima naftnih derivata.3

SAD su već 1892. godine imale oko 5000 kilometara naftovoda, 1910 godine 64,000 km, 1940 god. 188,000 km, a 1948 god. već oko 250,000 kilometara.

Rusija je 1913 god. imala 1,100 km, a 1916 god. 20,500 km naftovoda za sirovu naftu. Izgradnja značajnijih naftovoda u ostalim zemljama kasni za Amerikom i Rusijom.Prvi europski naftovod izgrađen je 1953 god. Dug je 243 km i povezuje luku i rafineriju u Avru(La Havre) sa Parizom.

3 Dr Milan Adamović, “Uvod u saobraćaj”-III izdanje, Saobraćajni fakultet univerziteta u Beogradu, 1999. godina, str. 184

5

Prvi veliki naftovod, dužine 883 km izgrađen je u Rusiji na prelasku iz 19 st. u 20 st. Novi veliki naftovodi nisu se gradili sve do dvadesetih godina prošlog stoljeća, da bi poslije toga počela njihova ubrzana izgradnja.Najveći naftovod koji povezuje bivši SSSR i zemlje srednje Evrope i Njemačku iznosi 7216 km. Kao svojevrstan poduhvat u izgradnji naftovoda je naftovod kojim se transportuje sirova nafta iz Alžira do francuske luke Marsej. Najveći naftovod u bivšoj Jugoslaviji pušten je u rad 1979. godine. On polazi iz Omišlja na Krku i ide do Siska gde se jedan krak grana prema Lendavi (ovde se odvaja krak za Budimpeštu i Bratislavu), a drugi preko Bosanskog Broda i Novog Sada do Pančeva. Ukupna dužina mu je 735 km.4

Ruska je vlada odlučila da počne izgradnja najduljeg naftovoda na svijetu, koji će državi donijeti golem prihod, jer će se njime prebacivati velike količine nafte s naftnih polja u istočnom Sibiru do Kine, Japana i Južne Koreje. Naftovod će biti dugačak 4000 kilometara, a imat će kapacitet od 80 milijuna tona nafte godišnje, što će uvelike olakšati opskrbu Dalekog istoka naftom, a i smanjiti ovisnost tog dijela svijeta o nafti s Bliskog istoka. Odluka je donesena unatoč protivljenju ruskih ekologa, koji tvrde da trasa naftovoda prijeti ekološkom katastrofom. Budući da će naftovod prolaziti kroz slabo naseljena područja, njegova trasa bit će blizu Transsibirske željeznice, radi dovoza potrebnog materijala i ljudstva na gradilište, ali i što djelotvornijeg održavanje naftovoda. Ali Transsibirska željeznica prolazi vrlo blizu Bajkalskog jezera, najvećeg svjetskog rezervoara svježe vode, važnog za održavanje života na širem području Sibira, uz čije obale i u čijoj vodi živi 1340 raznih životinjskih vrsta, pa će i trasa naftovoda u jednom dijelu biti 800 metara od jezera. Ekolozi tvrde da bi taj izvor života mogao biti ugrožen istjecanjem nafte. Tražili su da se trasa naftovoda udalji od jezera, ali bi to znatno poskupilo cijeli projekt, koji ionako stoji 12 milijardi dolara.5

4 http://www.mfkg.kg.ac.rs/index2.php?option=com_docman&task=doc_view&gid=654&Itemid=275 http://www.nacional.hr/clanak/21570/rusi-grade-najduzi-naftovod-na-svijetu

6

1.3 Plinovodi(Gasovodi)

Prirodni (zemni) gas koristi se pretežno kao energetski izvor i to u značajnim količinama tek od kad su stvorene mogućnosti prijenosa cjevima, iako je kao i nafta bio poznat odavno. Nalazište gasa, kao i nalazišta nafte su na najnepristupačnijim mjestima zemljine kugle: u SSSR to su kavkavska, sibirska i transkaspijska polja, što je moguće više udaljena od Moskve i Lenjin grada; u SAD to su polja u Teksasu i Luizijani, na maksimalnoj udaljenosti od Njujorka, Čikaga i San Franciska.

“Prvi gasovodi-ako ne računamo prenos toplog vazduha za grijanje cjevima još u antička vremena, i ako ne računamo razvoz gasa za osvijetljenje dobijenog destilacijom uglja u koksarama i gradskim plinarama- počeli su da se grade tek kada je potrošnja osjetnije povećana i to često paralelno sa naftovodima pošto se po pravilu izvori gasa nalaze zajedno sa izvorima nafte”.6

Neki od najvažniji cjevovoda koji danas čine kostur gasne mreže Evropskog sistema su:

- Njemačka-gasovod TENP (dužine 500 kilometara) i MEGAL (dvostruki cjevovod od Rusije do Francuske preko Njemačke dužine 460 kilometara, od Čehoslovačke do Francuske i odvojak preko Austrije-dva cjevovoda dužine 170 kilometara)

- Austrija-gasovod TAG (od Slovačke preko Austrije do Italije prečnika 950 milimetara) i WAG koji čini dio veze između Rusije i Francuske (u dužini 250 kilometara, prečnika 800 milimetara).

- Švajcarska – gasovod TRANSITGAS ( gasovod prečnika 900 milimetara, dužine 160 kilometara)“7

- “Od 1977 godine počela je isporuka gasa za Holandiju, Belgiju, Francusku i Njemačku gasovodom SEGEO, prečnika 900 milimetara, dužine 160 kilometara,

- 1983. godine pušten je u rad cjevovod TRANSMED, koji ide iz Alžira(550 kilometara), preko Tunisa (370 kilometara), ispod Sredozemnog mora (dva cjevovoda po 100 kilometara), te preko Italije (1400 kilometara). Prečnik cjevovoda je 800 milimetara a već je u izgradnji paralelni cjevovod na istoj relaciji.

U toku 1993. godine počela je izgradnje gasovoda koji bi trebalo da spajaju Norvešku i Finsku sa zemljama Zapadne Evrope,a u toku je i izgradnja gasovoda koji će iz Alžira, preko Maroka, moreuza Gibraltara, zatim preko Španije i Portugalije snadbijevati ove zemlje i sistem Zapadne Evrope alžirskim gasom.8

6 Dr Milan Adamović, “Uvod u saobraćaj”-III izdanje, Saobraćajni fakultet univerziteta u Beogradu, 1999. godina, str. 1847 Rizah Grahić, „Transportni cjevovodi: gasovodi i naftovodi“, Izdavačko razvojni centar za gasnu tehniku u Sarajevu, 1999 godina, str. 11-128 Rizah Grahić, „Transportni cjevovodi: gasovodi i naftovodi“, Izdavačko razvojni centar za gasnu tehniku u Sarajevu, 1999 godina, str. 12

7

Danas Rusija obezbjeđuje oko 30% ukupnih potreba Zapadne europe za gasom ali nedavni prekidi snadbjevanja gasom iz Rusije zbog spora sa tranzitnim zemljama natjerali su mnoge europske zemlje da obezbjede sigurne alternativne snadbjevače gasom. Argumenti su da Europske zemlje ne žele ruski gas i da je projekat suviše skup. Zamjenik izvršnog direktora Gasproma je rekao novinarima da Europa ima velike potrebe za gasom. "Ugovorene su količine gasa ili su već formalizovani obavezujućim ugovorima."

Počela je izgradnja gasovoda od Rusije do Zapadne Europe preko Baltičkog mora.

Gazprom drži 51 % udjela Sjevernog Toka koji će voditi od Ruskog grada Viborg do Njemačkog Grajsvalda(Greifswald). Ruski predsjednik Medvedev i njemačka kancelarka Angela Merkel prisustvovali su cermoniji blizu Viborga. Projekat već delimično kasni zbog strahovanja da bi gasovod mogao zagaditi Sjeverno more.

Osim projekta Sjeverni Tok Rusija planira još jedan gasovod, "Južni Tok" koji će ići od Rusije do Bugarske ispod Crnog Mora. U međuvremenu, Turska, Rumunija, Bugarska, Mađarska i Austrija su potpisale ugovor o konstrukciji dugo planiranog 3.300 kilometara Nabuko gasnog cjevovoda koji bi dopremao gas iz Kaspijskog bazena i Srednjeg Istoka preko Turske do Europe. Gasovod bi obezbjeđivao 31 milijardi kubnih metara gasa godišnje. Projektom Južni tok planirano je dopremanje oko 31 mil. kubnih metara gasa iz Centralne Azije i Rusije do Balkana i drugih Europskih zemalja, uključujući Bugarsku, Srbiju, Mađarsku, Italiju i Grčku. Kapacitet gasovoda bi se eventualno mogao povećati na 63 mil. kubnih metara godišnje. Projekat se očekuje da će startovati kasne 2015 god.9

9 http://www.vizijadanas.com/svet/ruski_gasovodi.html

8

Osobine cjevovodnog transporta

Oblik cjevovoda i vrsta upotrebljenog materijala za cjevovod određuje se prema prirodi medija, a zavisi od temperature i pritiska.Cijevi kojim se vrši sprovođenje mogu biti od metala , čelika, mesinga, bakra, olova, keramike, stakla, drveta i drugo. Protok u mreži cjevovoda vrši se samocirkulaciom ili pomoću uređaja kao što su pumpe, kompresori ili duvaljke. Kretanje tečnih i gasovitih materijala kroz cijevi izaziva male otpore između cijevi i materija koje se kreću. Veći pritisak cijevi dovodi do još manjih otpora, ali se povećava kapacitet protoka. Za savladavanje takvih otpora potrebna je mala količina energije. To kretanje kroz cijevi čini pogodnijim, a troškovi transportovanja su manji od upotrebe drugih transportni sredstava. Zbog toga cijevovodni saobraćaj ima najmanje troškove transportovanja u odnosu na ostale saobraćajne grane, ali su troškovi izgradnje cjevovoda dosta veliki jer rastu sa dužinom cijevovoda što opravdava njihovu upotrebu samo pri transportu velikih količina. Da bi se mijenjao smjer cijevovoda koriste se specijalni cijevni kanali, cijevni lukovi ili koljena, a za grananje upotrebljavaju se krstasti komadi. Pored osnovnih namjena za prevoz tečnih goriva cijevi se koriste i za prevoz drugih proizvoda npr. za prevoz mlijeka u Austriji, Njemačkoj i Švajcarskoj. Cjevovodima se danas takođe prevoze razni drugi tzv. rasuti tereti kao što su rude uglja, žitarice, pijesak i drugo. Svi ovi proizvodi kreću se kroz cijevi u mlazu vazduha ili vode. Prednost cijevnog transporta nad ostalim vidovima transporta određuje se u svakom konkretnom slučaju tehničko-ekonomskom analizom, cijenom koštanja transporta, investicijama i razmatranjem specifičnih osobina cijevnog transporta. Neke osobine cijevnog transporta daju mu prednost i kad drugi vidovi transporta imaju nižu cijenu prevoza. Trasa cijevovoda može se lako prilagoditi konfiguraciji terena, lokaciji zgrade i postrojenja. Polaganje cjevovoda i njihovo opsluživanje je vrlo jednostavno. Postrojenja cijevnog transporta zauzimaju veoma malo prostora . Važna osobina cijevnog transporta je neprekidnost rada i jednostavna promjena kapaciteta. Zahvaljujući cijevnom prenosu moguće je jednostavno organizovati transport sa jednog na više mijesta i sakupljati materijal sa više mijesta na jedno sabirno mijesto. Transport cijevima može se ostvariti sa veoma različitim kapacitetom i dužinama transporta, na veoma velikim rastojanjima, mogu se izbjeći pretovari i korištenje raznih vrsta transporta, što snižava cijenu transporta a dovodi i do smanjenja rasipanja materijala. Prednosti cijevnog transporta su povećane u posljednje vrijeme jer on omogućuje bolju zaštitu okoline od zagađenja transportnim materijalom. Nedostaci cjevnog transporta su prije svega neekonomičnost ukoliko postrojenje ne radi sa proračunskim kapacitetom.

9

Primjena cjevovodnog transporta

U tehničkoj praksi i u običnom životu postalo je uobičajeno i opšte prihvaćeno, da se tečne i plinovite (gasovite) materije prebacuju sa jednog mjesta na drugo cjevovodima, iako je taj zadatak moguće obaviti i na drugi način-cisternama, rezervoarima ili drugim sudovima,- različitim prevoznim sredstvima. Manje je poznato i prihvaćeno da se i čvrsti materijali, ako su rastresiti to jest ako su zrnasti, prašinasti, komadni, mogu transportovati cjevovodima. Plin ili tečnost se u tom slučaju koriste kao transportno sredstvo. Pojam cijevni transport obuhvata transportovanje i čistih fluida i mješavine čvrstog materijala i fluida kroz cjevovode. U nekim oblastima privrede i običnog života transport cijevima je s vremenom postao toliko uobičajen da ga skoro ne primjećujemo. Vodovod u gradovima, razvod tehničke i pitke vode u industrijskim preduzećima, razvod plina u gradovima za potrebe domaćinstava, ili plinova i zraka u industriji, je isto tako cijevovodni transport, kao što je transport nafte gigantskim naftovodima na Bliskom Istoku ili gigantski plinovod od Sibira do Zapadne Evrope.Cijevni transport primjenjuje se u nizu različitih grana privrede. Transport fluida i mješavine čvrstog materijala i fluida koristi se u građevinarstvu, rudarstvu, metalurgiji, industriji nafte i fluida, prehrambenoj, hemijskoj industriji, poljoprivredi i dr. Najčešće se transportuju sljedeći fluidi (tečnosti i gasovi): voda, zrak, tehnički plinovi, vodena para, prirodni plin, nafta i njeni derivati.Nafta i njeni derivati transportuju se cjevovodima na velika rastojanja-od nalazišta do rafinerije ili lüka za utovar, od rafinerije do velikih potrošača, u cilju korištenja kao goriva ili sirovine za preradu. Topla voda ili vodena para prenose se toplovodima na velika rastojanja radi daljinskog grijanaja u gradovima i industriji.Razni fluidi struje cjevovodima u postrojenjima hemijske, prehrambene i farmaceutske industrije.

10

Razvoj cjevovodnog saobraćaja u svijetu u budućnosti

Zahvaljujući raznim prednostima u pogledu transporta pojedinih roba treba očekivati da će u narednom periodu porasti obim prevoza ovim vidom transporta. Istraživanja su pokazala da će u sljedećih 15 godina svjetske potrebe za energijom (nafta, plin) porasti za dva puta, a za 25 godina tri puta.Tokom godina mehanizirani su, radovi na polaganju cjevovoda, rekordno povećane dužine i prečnici, što je dovelo do značajnog sniženja cijene koštanja transporta nafte i plina cijevima, povećanja kapaciteta cjevovoda. Danas su sve više u upotrebi automatski uređaji za transport smeća koji su sa urbanističkog gledišta najsvrsishodniji. Posve je razumljivo da se vodovodni, energetski telegrafski vodovi, plinovodi, kanalizacija i toplinski vodovi polažu u zemlju. Za higijenu i cestovni saobraćaj bilo bi pogodnije kad bi se odvoz smeća rješavao na isti način kao i odstranjivanje otpadnih voda.Gledano na duže vremensko razdoblje uređaj za transport smeća usisavanjem je ekonomičniji.Poznato je da količina smeća raste za 4-5% godišnje, a troškovi za uobičajeni odvoz smeća rastu uporedo. Korištenjem uređaja za usisni transport smanjuju se troškovi po stambenoj jedinici što je veći broj jedinica. Primjer: U novoizgrađenoj opštoj bolnici u Hamburgu instalisani su pneumatski uređaji za odvoz normalnog smeća, kliničkog smeća i prljavog rublja kao i centralni uređaji za usisavanje prašine. U borbi protiv aerozagađenja raste i izgradnja cjevovoda za transport gasa, jer prilikom sagorjevanja zemnog gasa u odnosu na druge korištene energente u atmosferi se emituje daleko manja i bezopasnija količina štetnih gasova, što u velikoj mjeri smanjuje aerozagađenje, posebno u velikim urbanim cjelinama.

11

ZAKLJUČAK

U prethodnom tekstu vidjeli smo da je primjena cjevovoda za transport tereta bila aktuelna već od davnina, mada u manjoj mjeri nego sada. Još za vrijeme Rimljana stvarani su sistemi za prenos vode na veće udaljenosti tzv. akvadukti. Ti sistemi za navodnjavanje polja postojali su također u mnogim antičkim državama pa i prije njih, prije pet hiljada godina. Međutim, masovnijom proizvodnjom i potrošnjom nafte, njeni derivata i prirodnog gasa koji su najpogodniji za prevoz cijevima, dolazi do intenzivnijeg razvoja ovog saobraćajnog sredstva. Nafta i njeni derivati ( benzin, ulja, mazut) transportuju se cjevovodima na velika rastojanja tzv. naftovodima-od nalazišta do rafinerije ili luka za utovar, od rafinerije do veliki potrošača, u cilju korištenja kao goriva ili sirovina za preradu. Za transport zemnog (prirodnog) gasa koristi se takođe transport cijevima na velike udaljenosti tzv. gasovodima. Prvi gasovodi počeli su se graditi tek kada je potrošnja gasa osjetnije povećana i to često paralelno sa naftovodima pošto se izvori gasa nalaze zajedno sa izvorima nafte. Sa naglim porastom značaja nafte i plina u proizvodnji energije i kao sirovina u hemijskoj industriji počinje nagli razvoj naftovoda i plinovoda. S razvojem tehnologije opada naglo i cijena koštanja prevoza, što još više utiče na porast primjene ove vrste transporta. Nagli razvoj transporta nafte i plina cjevovodima zabilježen je u SSSR-u oko 1960. godine. Od te, pa do 1965. godine, dužina plinovoda porasla je za pet puta, a naftovoda za oko četiri puta. Ti nagli porasti izgradnje cjevovoda smanjili su cijenu koštanja transporta nafte i plina cijevima u odnosu na cijenu transportovanja ovih proizvoda drugim transportnim sredstvima.

12

LITERATURA

Dr. Milan Adamović UVOD U SAOBRAĆAJSaobraćajni Fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd 1999. godina

Rizah Grahić TRANSPORTNI CJEVOVODI: GASOVODI I NAFTOVODIIzdavačko razvojni centar za gasnu tehniku, Sarajevo 1999. godina

Skripta „OSNOVI TRANSPORTNIH SISTEMA“, Fakultet za saobraćaj i komunikacije, Sarajevo 2002/03. godina

Internet:http://www.vizijadanas.com/svet/ruski_gasovodi.html

http://www.mfkg.kg.ac.rs/index2.php?option=com_docman&task=doc_view&gid=654&Itemid=2 http://www.nacional.hr/clanak/21570/rusi-grade-najduzi-naftovod-na-svijetu

13