182
Ðñ³ï³ñ³ÏíáõÙ ¿ г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý å»ï³Ï³Ý ϳé³í³ñÙ³Ý ³Ï³¹»ÙdzÛÇ ·Çï³Ï³Ý ËáñÑñ¹Ç áñáßÙ³Ùμ ÊØ´²¶ð²Î²Ü ÊàðÐàôð¸ ܳ˳·³Ñ` βðºÜ βð²äºîÚ²Ü ÊáñÑñ¹Ç ³Ý¹³ÙÝ»ñ` ²ðØºÜ ¶ºìàð¶Ú²Ü ¶²¶ÆΠвðàôÂÚàôÜÚ²Ü ¶²èÜÆÎ Æê²ÔàôÈÚ²Ü ìƶºÜ ê²ð¶êÚ²Ü Ø²ÜìºÈ ´²¸²ÈÚ²Ü Ø²ð¶²ðÆî² ²¼²ðÚ²Ü ÚàôðÆ êàôì²ðÚ²Ü ì²Ðº êîºö²ÜÚ²Ü ²Þàî ʲâ²îðÚ²Ü Ð²ÚÎ ê²ð¶êÚ²Ü ²Ô²êÆ ê²ð¶êÚ²Ü ¾¸àô²ð¸ úð¸Ú²Ü زðÆ²Ø Ø²ð¶²ðÚ²Ü Ðð²Üî ²ì²ÜºêÚ²Ü ¶²ðÆÎ øºèÚ²Ü ¶Èʲìàð ÊØ´²¶Æ𪠲ðêºÜ ÈàøÚ²Ü ä³ï³ë˳ݳïáõ ù³ñïáõÕ³ñ` ʲâ²îàôð ´º¼ÆðæÚ²Ü §Ð³Ýñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ¦ ·Çï³Ï³Ý ѳݹ»ëÝ Áݹ·ñÏí³Í ¿ г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý μ³ñÓñ³·áõÛÝ áñ³Ï³íáñÙ³Ý Ñ³ÝÓݳÅáÕáíÇ (ÐÐ ´àÐ) ë³ÑÙ³Ý³Í ¹áÏïáñ³Ï³Ý ¨ ûÏݳÍáõ³Ï³Ý ³ï»Ý³ËáëáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÇ ¨ ¹ñáõÛÃÝ»ñÇ Ññ³ï³ñ³ÏÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ÁݹáõÝ»ÉÇ å³ñμ»ñ³Ï³Ý ·Çï³Ï³Ý Ññ³ï³ñ³ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ óáõó³ÏáõÙ: §äºî²Î²Ü ̲è²ÚàôÂÚàôܦ ºñ¨³Ý

HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

  • Upload
    others

  • View
    1

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

Ðñ³ï³ñ³ÏíáõÙ ¿ г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý

å»ï³Ï³Ý ϳé³í³ñÙ³Ý ³Ï³¹»ÙdzÛÇ ·Çï³Ï³Ý ËáñÑñ¹Ç áñáßÙ³Ùμ

ÊØ´²¶ð²Î²Ü ÊàðÐàôð¸

ܳ˳·³Ñ`

βðºÜ βð²äºîÚ²Ü

ÊáñÑñ¹Ç ³Ý¹³ÙÝ»ñ`

²ðØºÜ ¶ºìàð¶Ú²Ü

¶²¶ÆΠвðàôÂÚàôÜÚ²Ü

¶²èÜÆÎ Æê²ÔàôÈÚ²Ü

ìƶºÜ ê²ð¶êÚ²Ü

زÜìºÈ ´²¸²ÈÚ²Ü

زð¶²ðÆî² ²¼²ðÚ²Ü

ÚàôðÆ êàôì²ðÚ²Ü

ì²Ðº êîºö²ÜÚ²Ü

²Þàî ʲâ²îðÚ²Ü

вÚÎ ê²ð¶êÚ²Ü

²Ô²êÆ ê²ð¶êÚ²Ü

¾¸àô²ð¸ úð¸Ú²Ü

زðÆ²Ø Ø²ð¶²ðÚ²Ü

Ðð²Üî ²ì²ÜºêÚ²Ü

¶²ðÆÎ øºèÚ²Ü

¶Èʲìàð ÊØ´²¶Æðª

²ðêºÜ ÈàøÚ²Ü

ä³ï³ë˳ݳïáõ ù³ñïáõÕ³ñ` ʲâ²îàôð ´º¼ÆðæÚ²Ü

§Ð³Ýñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ¦ ·Çï³Ï³Ý ѳݹ»ëÝ Áݹ·ñÏí³Í ¿ г۳ëï³ÝÇ

гÝñ³å»ïáõÃÛ³Ý μ³ñÓñ³·áõÛÝ áñ³Ï³íáñÙ³Ý Ñ³ÝÓݳÅáÕáíÇ (ÐÐ ´àÐ) ë³ÑÙ³Ý³Í ¹áÏïáñ³Ï³Ý ¨ ûÏݳÍáõ³Ï³Ý ³ï»Ý³ËáëáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÇ ¨

¹ñáõÛÃÝ»ñÇ Ññ³ï³ñ³ÏÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ÁݹáõÝ»ÉÇ å³ñμ»ñ³Ï³Ý ·Çï³Ï³Ý Ññ³ï³ñ³ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ óáõó³ÏáõÙ:

§ ä º î ² Î ² Ü Ì ² è ² Ú à ô Â Ú à ô Ü ¦

º ñ ¨ ³ Ý

Page 2: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

Рекомендовано к печати согласно решению ученого

совета Академии государственного управления

Республики Армения.

Published by Decision of Scientific Council of the Public Administration Academy of the

Republic of Armenia

РЕДАКЦИОННЫЙ СОВЕТ:

Председатель Карен Карапетян

Члены совета Армен Геворкян

Гагик Арутюнян

Гарник Исагулян

Виген Саркисян

Манвел Бадалян

Маргарита Азарян

Юри Суварян

Ваге Степанян

Ашот Хачатрян

Айк Саркисян

Агаси Саркисян

Эдуард Ордян

Мариам Маргарян

Грант Аванесян

Гарик Керян ГЛАВНЫЙ РЕДАКТОР: Арсен Локян

ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян

EDITORIAL COUNCIL:

Chairman Karen Karapetyan

Members of the Council Armen Gevorgyan

Gagik Harutyunyan

Garnik Isaghulyan

Vigen Sargsyan

Manvel Badalyan

Margarita Azaryan

Yuri Suvaryan

Vahe Stepanyan

Ashot Khachatryan

Hayk Sargsyan

Aghasi Sargsyan

Eduard Ordyan

Mariam Margaryan

Hrant Avanesyan

Garik Keryan EDITOR-IN-CHIEF: Arsen Lokyan

EXECUTIVE SECRETARY Khachatur Bezirjyan

Page 3: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

3

´àì ² ܸ²ÎàôÂÚ à ôÜ

Ð ³ Ý ñ ³ Û Ç Ý Ï ³ é ³ í ³ ñ á õ Ù 9

²È²Ü زêÈàì Üàð àôÔÔàôÂÚàôÜܺð ºì ÐÆÜ ºðÎÀÜîð²Üøܺð. вðÎàôØÀ àðäºê вÜð²ÚÆÜ ø²Ô²ø²Î²ÜàôÂÚ²Ü ¶àðÌÆø ........................................................ 9

ƶà𠶲ÜâºðºÜàÎ ¶Æî²ÎàôÂÚ²Ü Òºì²ìàðàôØÆò ¸ºäÆ ÐØàôî βè²ì²ðàôØ ..................................... 18

î²îڲܲ äð²ÜÜÆΠƶà𠶲ÜâºðºÜàÎ äºî²Î²Ü ̲è²ÚàÔܺðÆ Þ²ðàôÜ²Î²Î²Ü àôêàôòàôØÀ βÚàôÜ ¼²ð¶²òØ²Ü Ð²Ø²ð. Þ캸ƲÚÆ öàðÒÀ..................................................................... 30

²ð²Ø زÚÆÈÚ²Ü ÈàôêÆܺ êîºö²ÜÚ²Ü ¾¸Æî² ¶¼àÚ²Ü êàôê²Üܲ ØÎðîâÚ²Ü ÐàôزÜÆî²ð ¶ÆîàôÂÚàôÜܺðÆ Î²è²ì²ðØ²Ü ØÆæ²¼¶²ÚÆÜ öàðÒÆ Ð²ØºØ²î²Î²Ü ìºðÈàôÌàôÂÚàôÜ............................................................................... 39

²ðêºÜ ²èàÚ²Ü ÆÜàì²òÆàÜ ¼²ð¶²òØ²Ü è²¼Ø²ì²ðàôÂÚ²Ü ØÞ²ÎØ²Ü ÐÆØÜ²Î²Ü ØàîºòàôØܺðÀ ºì öàôȺðÀ ................................................................... 50

ì²Ð²Ü ¸ÆȲÜÚ²Ü îºÔºÎ²îì²Î²Ü îºÊÜàÈà¶Æ²Ü àðäºê äºî²Î²Ü βè²ì²ðØ²Ü ²ð¸Úàôܲìºî вزβð¶Æ ¼²ð¶²òØ²Ü ºð²ÞÊÆø................................................. 59

ʲâ²îàôð Ô²¼ºÚ²Ü ºðÎð²îºÔºÎ²îì²Î²Ü îºÊÜàÈà¶Æ²ÜºðÆ Üºð¸ðàôØÀ ÐàÔ²ÚÆÜ ä²Þ²ðܺðÆ ø²ðܺðÆ Î²¼ØØ²Ü ´Ü²¶²ì²èàôØ ............................................... 69

²ð²Ø ²È²ìºð¸Ú²Ü §²¼¶²ÚÆÜ îÜîºêàôÂÚàôܦ Òºì²ìàðºÈàô ºðÆîÂàôðø²Î²Ü öàðÒÆ ÎÆð²èàôØÀ øºØ²È²Î²ÜܺðÆ ÎàÔØÆò, ºì ¾î²îƼØÆ ¸ºðÀ Âàôðø²Î²Ü вÜð²äºîàôÂÚ²Ü îÜîºêàôÂÚ²Ü Øºæ 1930-²Î²Ü ÂìºðÆÜ .................................. 75

î Ý ï » ë ³ · Ç ï á õ Ã Û á õ Ý ( Î ³ é ³ í ³ ñ á õ Ù ) 8 6

ìÆî²ÈÆ ÜºÎð²êàì úȶ² ê²¼àÜàì² êºö²Î²ÜàôÂÚ²Ü Î²è²ì²ðØ²Ü öàöàÊàôÂÚàôÜÀ àðäºê èàôê²êî²ÜÆ îÜîºêàôÂÚ²Ü Ð²Î²Ö¶Ü²Ä²Ø²ÚÆÜ ¼²ð¶²òØ²Ü ¶àðÌàÜ...................................... 86

Page 4: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

4

êºð¶ºÚ âºèÜàì ܲî²ÈÚ² ¶àðà¸Üàì² äºî²Î²Ü زêܲÎòàôÂڲش ÆÜðì²Ì βèàôÚòܺðÆ Îàðäàð²îÆì βè²ì²ðØ²Ü ²ð¸ÚàôܲìºîàôÂÚ²Ü ¶Ü²Ð²îØ²Ü ØºÂà¸ÆβÜ.............................104

ÈàôêÆܺ вðàôÂÚàôÜÚ²Ü Ð²Ø²ÚÜøܺðÆ Î²è²ì²ðØ²Ü ¶àðÌÀܲòÀ βð¶²ìàðàÔ úðºÜê¸ðàôÂÚ²Ü Î²î²ðºÈ²¶àðÌØ²Ü àôÔÔàôÂÚàôÜܺðÀ ...................................119

²ðØºÜ ØкðÚ²Ü Ð²ðβÚÆÜ ´²ðºöàÊàôØܺðÆ Æð²Î²Ü²òØ²Ü è²¼Ø²ì²ð²Î²Ü àôÔÆܺðÀ.........126

¶ºìà𶠶²ÈêîÚ²Ü ²ÜòàôزÚÆÜ îÜîºêàôÂÚàôÜàôØ ²ðĺÂÔºðÆ ÞàôβÚÆ Òºì²ìàðØ²Ü îºê²Î²Ü ÐÆØܲвðòºðÀ ..................................................................134

Æ ñ ³ í ³ · Ç ï á õ Ã Û á õ Ý 1 4 2

ì²Ê²ܶ ´²ðêºÔÚ²Ü äºî²Î²Ü ̲è²ÚàôÂÚ²Ü ä²ÞîàÜÆ Ð²êβòàôÂÚàôÜÀ ºì Æð²ì²Î²Ü ²Øð²¶ðØ²Ü ²è²ÜÒܲвîÎàôÂÚàôÜܺðÀ...........................................142

¶ºÔ²Ø ¶ºìàð¶Ú²Ü вزκÜîðàܲòØ²Ü Ð²êβòàôÂÚàôÜÀ ºì îºê²ÎܺðÜ ºìðàä²Î²Ü ØÆàôÂÚàôÜàôØ ......................................................................................152

²ðÂàô𠸲ÜƺÈÚ²Ü Æð²ìàôÜøÆ êμ´àôÜøܺðÀ àðäºê Æð²ì²Î²Ü ØÞ²ÎàôÚÂÆ ¼²ð¶²òØ²Ü Ü²Ê²¸ðÚ²Èܺð ....................................................................................162

ø ³ Õ ³ ù ³ · Ç ï á õ Ã Û á õ Ý 1 7 0

زðÆ²Ø Ø²ð¶²ðÚ²Ü Î²ðºÜ ¶²ÈàÚ²Ü è²òÆàܲÈÆ ºì Æè²òÆàܲÈÆ öàÊв𲴺ðàôÂÚàôÜܺðÀ вÜð²ÚÆÜ ø²Ô²ø²Î²ÜàôÂÚ²Ü ìºðÈàôÌàôÂÚ²Ü ¶àðÌÀܲòàôØ..........................................170

Page 5: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

5

С О Д Е Р Ж А Н И Е

Публичное управление 9

АЛЛАН МАСЛОВ НОВЫЕ НАПРАВЛЕНИЯ И СТАРЫЕ ДИЛЕММЫ: НАЛОГООБЛОЖЕНИЕ КАК ИНСТРУМЕНТ ПУБЛИЧНОЙ ПОЛИТИКИ … ……………………………………………...9

ИГОРЬ ГАНЧЕРЕНОК ОТ ФОРМИРОВАНИЯ КОМПЕТЕНЦИЙ К КОМПЕТЕНТНОМУ УПРАВЛЕНИЮ …..18

ТАТЬЯНА ПРАННИК ИГОРЬ ГАНЧЕРЕНОК НЕПРЕРЫВНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ ГОСУДАРСТВЕНЫХ СЛУЖАЩИХ ДЛЯ УСТОЙЧИВОГО РАЗВИТИЯ: ОПЫТ ШВЕЦИИ…………………………………………..30

АРАМ МАИЛЯН ЛУСИНЕ СТЕПАНЯН ЭДИТА ГЗОЯН СУСАННА МКРТЧЯН СРАВНИТЕЛЬНЫЙ АНАЛИЗ МЕЖДУНАРОДНОГО ОПЫТА УПРАВЛЕНИЯ ОБЩЕСТВЕННЫМИ И ГУМАНИТАРНЫМИ НАУКАМИ…………………………….…..39

АРСЕН ТАРОЯН ОСНОВНЫЕ ПОДХОДЫ И ЭТАПЫ РАЗРАБОТКИ СТРАТЕГИИ ИННОВАЦИОННОГО РАЗВИТИЯ…………………………………………………………..50

ВАГАН ДИЛАНЯН ИНФОРМАЦИОННЫЕ ТЕХНОЛОГИИ КАК ГАРАНТИЯ РАЗВИТИЯ ЭФФЕКТИВНОЙ СИСТЕМЫ ГОСУДАРСТВЕННОГО УПРАВЛЕНИЯ………………..59

ХАЧАТУР КАЗЕЯН ВНЕДРЕНИЕ ГЕОИНФОРМАЦИОННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ В ОБЛАСТИ ОБРАЗОВАНИЙ КАРТ ЗЕМЕЛЬНЫХ РЕСУРСОВ ……………………………..……….69

АРАМ АЛАВЕРДЯН ИСПОЛЬЗОВАНИЕ МЛАДОТУРЕЦКОГО ОПЫТА ОБРАЗОВАНИЯ “НАЦИОНАЛЬНОЙ ЭКОНОМИКИ” КЕМАЛИСТАМИ, И РОЛЬ ЭТАТИЗМА В ЭКОНОМИКЕ ТУРЕЦКОЙ РЕСПУБЛИКИ В 1930-ЫЕ ГОДЫ…………………………..75

Экономика (Управление) 86

ВИТАЛИЙ НЕКРАСОВ ОЛЬГА САЗОНОВА ИЗМЕНЕНИЯ УПРАВЛЕНИЯ СОБСТВЕННОСТЬЮ КАК ФАКТОР АНТИКРИЗИСНОГО РАЗВИТИЯ РОССИЙСКОЙ ЭКОНОМИКИ……………………...86

Page 6: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

6

СЕРГЕЙ ЧЕРНОВ НАТАЛЬЯ ГОРОДНОВА МЕТОДИКА ОЦЕНКИ ЭФФЕКТИВНОСТИ КОРПОРАТИВНОГО УПРАВЛЕНИЯ ИНТЕГРИРОВАННЫМИ СТРУКТУРАМИ С ГОСУДАРСТВЕННЫМ УЧАСТИЕМ……………………………………………………….104

ЛУСИНЕ АРУТЮНЯН НАПРАВЛЕНИЯ УСОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА РЕГУЛИРУЮЩЕЕ ПРОЦЕСС УПРАВЛЕНИЯ МУНИЦИПАЛИТЕТАМИ…………….119

АРМЕН МГЕРЯН СТРАТЕГИЧЕСКИЕ ПУТИ РЕАЛИЗАЦИИ НАЛОГОВЫХ РЕФОРМ…………………126

ГЕВОРГ ГАЛСТЯН ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ ВОПРОСЫ ФОРМИРОВАНИЯ РЫНКА ЦЕННЫХ БУМАГ ПРИ ПЕРЕХОДНОЙ ЭКОНОМИКЕ………………………………….134

Юридические науки 142

ВАХТАНГ БАРСЕГЯН ПОНЯТИЕ ДОЛЖНОСТИ ГОСУДАРСТВЕННОЙ СЛУЖБЫ И ОСОБЕННОСТИ ПРАВОВОГО ФИКСИРОВАНИЯ……………………………………..142

ГЕГАМ ГЕВОРГЯН ПОНЯТИЯ И ВИДЫ КОНЦЕНТРАЦИ В ЕС……………………………………………...152

АРТУР ДАНИЕЛЯН ПРАВОВЫЕ ПРИНЦИПЫ КАК ПРЕДПОСЫЛКИ РАЗВИТИЯ ПРАВОВОЙ КУЛЬТУРЫ…………………………………………………………………….162

Политология 170

МАРИАМ МАРГАРЯН КАРЕН ГАЛОЯН СООТНОШЕНИЕ РАЦИОНАЛЬНОГО И ИРАЦИОНАЛЬНОГО В ПРОЦЕССЕ АНАЛИЗА ПУБЛИЧНОЙ ПОЛИТИКИ……………………………………..170 СООТНОШЕНИЕ РАЦИОНАЛЬНОГО И ИРАЦИОНАЛЬНОГО В ПРОЦЕССЕ АНАЛИЗА ПУБЛИЧНОЙ ПОЛИТИКИ……………………………………..182

Page 7: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

7

C O N T E N T

Public Administration 9

ALLAN M. MASLOVE NEW DIRECTIONS AND OLD DILEMMAS: TAXATION AS AN INSTRUMENT OF PUBLIC POLICY...............................................................................9.

IGOR GANCHERENOK FROM MANAGERIAL COMPETENCES TO COMPETENT GOVERNANCE…………...18

TATYANA PRANNIK IGOR GANCHERENOK CONTINUOUS TRAINING OF PUBLIC SERVANTS FOR SUSTAINABLE DEVELOPMENT: SWEDISH EXPERIENCE ………………………………………………30

ARAM MAILIAN LUSINE STEPANYAN EDITA GZOYAN SUSANNA MKRTCYAN A COMPARATIVE ANALYSIS OF THE INTERNATIONAL EXPERIENCE IN THE MANAGEMNET OF SOCIAL SCIENCES AND HUMANITIES...........................39

ARSEN TAROYAN MAIN APPROACHES AND PHASES OF THE INNOVATION DEVELOPMENT STRATEGY ELABORATION……………………………………………..50

VAHAN DILANYAN INFORMATION TECHNOLOGY AS A GUARANTEE OF DEVELOPMENT OF AN EFFECTIVE PUBLIC ADMINISTRATION SYSTEM………………………………………..59

KHACHATUR GHAZEYA THE INVESTMENT OF THE GEOINFORMATIONAL TECHNOLOGIES IN THE BRANCH OF FORMING CHARTS OF LAND RESOURCES …………..………69

ARAM ALAVERDYAN THE USING OF YOUNG TURK EXPERIENCE IN “NATIONAL ECONOMY” BUILDING BY KEMALISTS, AND THE ROLE OF THE ETATISM IN THE ECONOMY OF TURKISH REPUBLIC IN 1930-IES………………………………….75

Economics (Management) 86

VITALI NEKRASOV OLGA SAZONOVA CHANGES IN PROPERTY MANAGEMENT AS A FACTOR OF ANTI CRISIS DEVELOPMENT OF RUSSIAN ECONOMY...................................................................86

Page 8: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

8

SERGEY CHERNOV NATALYA GORODNOVA THE TECHNIQUE OF ASSESSMENT OF EFFICIENCY OF CORPORATE MANAGEMENT BY INTEGRATED STRUCTURES WITH STATE SUPPORT………..104

LUSINE HARUTYUNYAN DIRECTIONS OF THE IMPROVEMENT THE LEGISLATION REGULATING THE MUNICIPALITY MANAGEMENT PROCESS………………………119

ARMEN MHERYAN STRATEGIC MEANS OF TAX REFORM IMPLEMENTATION………………………….126

GEVORG GALSTYAN THEORETICAL ISSUES OF SECURITIES MARKET FORMATION IN TRANSITIONAL ECONOMY…………………………………………….134

Law 142

VAKHTANG BARSEGHYAN CONCEPT OF THE POSITION OF PUBLIC SERVICE AND FEATURES OF LEGAL FIXATION……………………………………….…………142

GEGHAM GEVORGYAN CONCEPT AND TYPES OF CONCENTRATION IN EU…………………….…………..152

ARTHUR DANIELYAN THE PRINCIPLES OF RIGHTS, AS SOURCES OF THE DEVELOPMENT OF LEGAL CULTURE……………………………………………..162

Political science 170

MARIAM MARGARYAN KAREN GALOYAN CO-RELATION OF THE RATIONAL AND IRRATIONAL IN THE PROCESS OF ANALYZING PUBLIC POLICY………………………………………170

Page 9: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

9

0BÐ ³ Ý ñ ³ Û Ç Ý Ï ³ é ³ í ³ ñ á õ Ù

ALLAN M. MASLOVE

Ph.D., Professor of Public Policy & Administration Carleton University, Ottawa, Canada

NEW DIRECTIONS AND OLD DILEMMAS: TAXATION AS AN INSTRUMENT OF PUBLIC POLICY

The interplay between revenue and regulatory objectives in taxation is changing due to the increased mobility of general tax bases that accompanies the internationalization of markets. The revenue costs of pursuing regulatory objectives have increased; as a consequence general taxes have are becoming more focused on revenue generation and are less effective regulatory instruments. Carbon taxes represent an interesting experiment in pursuing both revenue and regulatory goals, but over time such taxes are likely to become more about regulation and less about revenue.

This paper is a rumination on the interplay between revenue generation and regulation in taxation. It argues that over the long term this relationship has changed with external circumstances.

The interplay between revenue objectives and regulatory objectives is a continuous one in tax policy. For purposes of this discussion, I define regulation as measures that influence the behavior of economic agents, whether work effort, investment activity, or consumption levels and patterns. These influences may be positive (inducements to change behaviour) or negative (penalties to discourage unwanted behaviour). In the economics literature, these influences tend to be discussed in terms of incentive effects; that is, tax structures have associated with them changes in relative prices (incentives) that influence the behavior of economic agents.

Traditionally, in the field of general taxation, the objective of policy has been to generate target (budgeted) levels of revenue while achieving desired design criteria. The most notable of these are minimizing behavioural impacts on taxpayers (i.e., no or minimal regulatory impacts, as defined here) which in the tax literature is characterized as efficiency or allocational neutrality, and distributional fairness (vertical and horizontal equity).The neutrality criterion might be more completely described as wanting to minimize behavioural impacts except when we don’t; many examples of modifying general taxes for regulatory purposes exist. For example, the personal income tax

Page 10: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

10

normally contains measures to encourage taxpayers to save and to donate to charities.

In the cases of narrowly based taxes, there has more often been an overt attempt to balance revenue and behavioural (regulatory) objectives. Examples here might include excise taxes on tobacco or retail sales taxes that exempt certain goods such as foodstuff and children’s clothing.

In earlier work,F

1F I argued that, at least in the case of Canada, one

could discern a cyclical pattern in income tax structures. The argument is that tax structures are established by the Minister and Department of Finance to be efficient revenue generators while minimizing behavioural (regulatory) impacts in terms of changes in taxpayers’ (individuals and firms) behaviours. In setting tax policy, their goal is to raise revenue with as little effect as possible on taxpayers’ economic behaviour. Over time, the operation of the normal budgetary process tends to result in a drift in the tax system. Budgets are apt to produce, after a while, a range of regulatory provisions in the form of tax incentives or, less frequently, tax penalties. This occurs because in the regular budgetary process attention is often focused on a particular region, sector, or type of activity, leading to narrowly directed tax provisions. In due course, the tax system becomes less efficient at raising revenues with minimal distortions in the economic behavior of taxpayers. Eventually, when the balance becomes sufficiently compromised, the Finance Department embarks on another round of “tax reform” to reestablish the system as an efficient revenue generating mechanism. Thus emerges the notion of a cycle. Examples of these reform episodes include the major changes that emerged (1970-71) following the report of the famous Carter Royal Commission on Taxation, the failed attempt (Trudeau/MacEachen) in 1981-82; and the reforms in 1986-88 (Mulroney/Wilson).

The concept of a cycle suggests a regularity that probably overstates the actual pattern over time. However, the idea of attempting to maintain an on-going balance between tax as a revenue generating instrument and tax as a regulatory instrument continues and applies to other taxes as well. The nature of the balance varies according to the particular tax. One can think of a spectrum of instruments with revenue generation at one extreme and behavioral impact at the other. On the revenue end of the spectrum would be first a head or poll tax, and clustered around that end would be general income taxes, and general consumption taxes such as VATs (the GST in Canada). They are, as noted earlier, put in place primarily to raise revenues and are intended

1 Institute for Research on Public Policy (IRPP), Tax Reform in Canada: The Process

and Impact (IRPP, 1989).

Page 11: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

11

(in their pure form) to impact economic behavior as little as possible. The pattern over time summarized above might be conceived in terms of a general income tax slowly drifting from the revenue end of the spectrum towards the behavioural change end as the tax structure becomes cluttered with special provisions (sometimes referred to as tax expenditures), and eventually there is a need to clean it up, that is, remove special provisions and pull the tax structure back along the continuum to its original position. That exercise is generally referred to as tax reform.

At the other extreme (the regulatory end) would be fines and penalties, which are enacted primarily to constrain or prohibit certain behaviours rather than to generate revenues. Conceptually, one could also think of negative taxes (that is, subsidies) enacted for regulatory purposes, in this case to encourage rather than prohibit certain behaviours. Such measures are for the most part direct expenditure policy instruments rather than taxation instruments, though one might consider some refundable tax credits as examples.

A FRAMEWORK In this paper, I begin to examine how this revenue-regulation

dynamic has developed over the years, where it might be going in the future, and how these factors have altered the tax structure. To structure the discussion, refer to Figure 1, which presents an abstract representation of the relationship between taxation as a revenue generator and as a behaviour regulator. The “R” curve represents the revenue raised (left vertical axis) at various rates of taxation for a given income profile (level and distribution of income). While the exact form of the curve will vary by tax base and by the structure of the base, the general pattern is likely either that depicted by R1 or R2. In the first case, revenues rise with increasing rates but by proportionally smaller increments. In the case depicted by R2, revenues rise with tax rates up to some maximum level and then fall as higher and higher rates begin to erode the base faster than revenues are generated. (The famous Laffer curve of the 1980’s predicted that for income taxes the curve would fall to zero revenues when the rate hit 100 %.) The “B” curve represents changes in behavior (measured on the right vertical axis) as rates increase (for the same fixed income and tax structure). Behavioural change might be measured, for example, in terms of negative labour supply effects, investment reductions or distortions, or changes in consumption patterns.

Page 12: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

12

Tax system design can be considered in terms of seeking to

achieve goals subject to constraints. For most general taxes such as income taxes and general consumption (sales) taxes, the policy objective is to reach a target revenue (on the R curve) without triggering inefficient behavioural changes. That is to say, maintaining the B curve as close to the x-axis as possible. Other taxes appear to have behavioural change as their primary objective, with revenue generation as secondary; tobacco taxes might be an example. In the first case the revenue – behavior relationship is a trade-off to be minimized. In the second case, policy conflict would appear to be absent or at least much less serious. Later I will address the case where governments have both a revenue objective and a positive behavioural objective (that is, they actively seek both an R and a B impact, not to minimize one in pursuit of the other).

In terms of the tax reform episodes noted above, think of a broad-based income tax with an R objective and a minimized B. Over time, the tax code becomes cluttered with special provisions, each one added to pursue a policy objective (other than revenue, that is, a B effect). Each provision may be reasonable on its own, but collectively they begin to erode the revenue generating capacity or buoyancy of the tax (the R curve shifts down) and simultaneously the B curve shifts up. When the relationship between these two curves becomes sufficiently troubling, the government engages in a tax reform project to restore the revenue

Tax Rate

R1

Revenue

Figure 1

Behavioural Change

R2

B

Page 13: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

13

generating capacity of the tax (raise the R curve) and minimize “excess burdens” (reduce the B curve). Tax reform exercises are characterized by a “cleaning up” of the tax structure, broadening the base by removing or modifying special provisions, and in so doing often open doors for reductions in rates.

STRUCTURAL CHANGES AND CHANGING TAX STRUCTURES Over the past three decades, there have been major changes in

economic structures with impacts on tax policy that can be conceptualized in terms of the R- B trade-off.

The most fundamental development in the external environment over that period is the development and expansion of global goods and financial markets, footloose production of many goods and services, and by historical standards, mobile factors of production, especially capital but labour as well. As a consequence some tax bases, particularly those based on capital, are more difficult for tax authorities to access than was previously the case. This affects the corporate income tax and the portion of the personal income tax base composed of earnings of capital. The increased mobility, to a lesser extent, also affects the ability to tax income from labour. These trends are, of course, relative to historical experience; they are not all or nothing propositions.

In terms of Figure 1, the trade-off between R and B has shifted. In particular, the opening of markets has created more opportunities for taxpayers to modify their behavior in response to these relatively mobile taxes; the B curve has shifted up. For the same reasons, the R curve shifts down as less government revenue can be raised at a given tax rate for a given income profile.

One impact of this structural shift has been to adjust the structure of income taxes to diminish the incentives for behavioural responses. In general, this has meant a move towards broader definitions of tax bases (i.e., fewer exclusions that create vehicles for behavioural responses) and lower rates (i.e., reduced incentives for behavioural responses). While governments still insert special provisions into the income tax system on a case-by-case basis, the tendency to do this has been dampened over time. For example, in Canada the number of special measures entering the tax code between the reform episodes of 1970-71 and 1986 was much greater than those inserted since 1986.F

1

1 The instances of this in the Harper government (since early 2006) have largely been

limited to rather inconsequential and even silly measures such as credits for urban transit pass purchases, children’s organized sports expenses, and the promise in the 2008 election for a similar credit to offset costs of children’s culture expenses (a tax credit for music lessons!).

Page 14: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

14

The changing economic structure and the resulting impact on a government’s ability to tax income from capital also provides a partial explanation for the gradual transformation of the personal income tax. It is moving closer to a general consumption tax in which income from savings is largely exempt. This has been achieved through the gradual enrichment of registered retirement savings plans. Most recently, beginning in 2009, we have seen the introduction of Tax Free Savings Plans (TFSP) into which individuals can place after-tax income and not subsequently be taxed on the earnings of these investments. Initially the limitation to the TFSP contribution is modest ($5000 per person per year), but along with the pre-existing registered savings plans, virtually all the income from savings can now be sheltered for the vast majority of taxpayers. Another recent example is the Registered Disability Savings Plan (RDSP) which also encourages saving, albeit for a specific group of taxpayers and with a specific purpose in mind.

Similarly, the trend in corporate income taxation has been towards lower rates and less utilization of various specific measures to influence the course of a particular sector, region, or activity. In part, these trends reflect the need to protect the revenue capacity of the income tax (the R curve), and in part it reflects the weaker ability of the tax as an instrument of regulation. In general, lower rates mean that the incentive effects of differential treatments (e.g., tax-based incentives for specific types of investment) are less potent as tools for influencing the behaviour of economic agents.

The major structural impact of globalization of domestic income tax bases has led governments seeking stable revenue sources, to look relatively more to other taxes with less mobile bases, in particular taxes on consumption. Most notably in Canada is the federal Goods and Services Tax (GST) and the corresponding provincial sales taxes which have been harmonized with the GST in four provincesF

1F. These bases

are less mobile internationally than are capital/income bases, and thus have become a more attractive substitute over time as a significant and stable source of revenue. The GST, partly by its nature and partly as a result of the determination of governments has been relatively less susceptible to erosions that would undermine its revenue capacity (R curve) and enlist it as a policy instrument to affect economic behaviour (B curve). For example, governments in the early days of the GST resisted very strong popular demands for exemptions for books and housing. For the most part, concessions have been allowed only to

1 Ontario and British Columbia decided to harmonize their provincial sales taxes with the

federal GST, beginning July 1, 2010.

Page 15: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

15

remove or lessen the burden on other governments (municipalities) or public institutions (hospitals, universities).F

1F

Similar trends towards greater relative reliance on broad- based taxes on individuals and on consumption taxes can be seen elsewhere as well. In the OECD countries as a group income taxes on individuals made up 19.7% of total government revenues in 1961, rising steadily to 31.1% in 2007. General consumption taxes went from 6.3% to 7.5% over the same period, while taxes on corporate incomes fell from 14.3% in 1961 to 9.3% in 2007F

2F. Taxes on production and imports fell from

44.6% in 1961 to 29.5% in 2007. User fees are another instance of less mobile revenue sources that

have increasingly been accessed by governments at all levels – federal, provincial, and municipal. The share of revenue coming from fees has risen, not dramatically, but steadily over the past 20 to 25 years (from about 6.5% to 7.5% of revenue for all governments combined). Because the revenue collection is linked directly to a particular good or service (and in some cases consumption or use is mandated by regulation) the base tends to be less mobile.

A third consequence of the increased international mobility is a more pressing impetus for international accords to facilitate the taxation of capital. When national boundaries become less and less relevant to allocation of capital, multi-national accords are an obvious means to reestablish governments’ ability to tax capital income, at least at some common denominator level. While there are many bilateral tax treaties between pairs of countries, it has proved much more difficult to conclude broad multi-lateral framework agreements analogous to those that have been developed to govern the flow of international trade. While mobile capital makes such accords more attractive to governments, the difficulties in concluding such agreements are huge. Not the least of these is ensuring compliance, because it may always be in the interest of small countries to remain outside the agreement.

NEW DIRECTIONS OR BACK TO THE FUTURE? In most cases as we have seen, general taxes are assessed

primarily to generate revenues and policy seeks to minimize behavioural impacts. In other instances, the goal has primarily been behavioural control or modification. There are a few instances when both objectives

1 The reductions in the GST in 2006 and 2008 were strongly criticized by most

economists in part because the tax is able to generate strong revenues with relatively little adverse behavioural impacts (low B curve). For the same reasons, one might speculate that in the longer term the GST rate will move up again.

2 The latter figure may be inflated by the stage of the business cycle. The share was as low as 6.4% in 1995.

Page 16: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

16

take prominence. Taxes on tobacco have at times been used primarily to discourage consumption, while in other situations the emphasis seemed to shift towards revenue generation. While this tax is not insignificant in terms of revenue, it is still minor as a share of total revenues, and thus the trade-off dilemma for governments is not particularly acute when it shifts emphasis.

In other cases, this trade-off is likely to be more difficult. A carbon tax proposal was debated in the 2008 federal election, and is already in place in British Columbia. As presented by its proponents, both R and B goals become prominent objectives of tax policy. Rather than seeing R or B as the objective, with the other acting as a constraint, the carbon tax attempts to strike a balanced achievement of both objectives. This pursuit of goals which are mutually inconsistent and where the tax may be a major component of the revenue system, presents a dilemma for policy.

There are both short and long run aspects of this trade-off. The first, is finding the appropriate balance at a point in time. Presumably, up to some point on the R curve, policy makers can make advances on both goals – raising revenue and effecting behavioural change. Beyond that point, however, they are likely to enter the range of trading of one goal against the other. The second aspect is what happens over time. As behaviour alters in response to the tax, the R curve shifts down because a decrease in the discouraged activities will mean that, less revenue will be generated at any level of taxation. The B curve is likely to shift down and to the right as it will take higher tax rates to effect further responses in behavioural change. Adjusting to those shifts over time is a further challenge. Over time, this moving trade-off is likely to make the carbon tax less satisfactory as a major source of revenue and more of a regulatory tax to discourage consumption of carbon-based energy.

Over time, what we have observed and will likely see continue, is that general taxation has become less about influencing behaviour and more about simple revenue generation in an environment where important tax bases are increasingly difficult to access. The general trend in response to this challenge has been towards more broadly defined tax bases and lower tax rates. The broad bases provide fewer vehicles for taxpayers to utilize and the lower rates represent reduced incentives to seek out such opportunities.

Taxation is now much more about assuring secure and stable revenue flows and much less about regulation (as defined here). The prospect of environment taxes, particularly a carbon tax at first appears to be an exception to this trend. But over time, these are likely to become more purely regulatory instruments and less revenue generators.

In the early 1970s, federal revenue budgets became broader as governments became more involved in microeconomic management

Page 17: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

17

and in social policyF

1F and accordingly developed new policy instruments

in pursuit of the larger agendas. The suggestion advanced here is that taxation of a regulatory instrument is now becoming less effective and more costly to invoke; revenue systems will become more narrowly focused on raising required revenues while minimizing behavioural reactions. But, government will still confront the need to respond to situations; doing nothing is seldom a viable option. Doern, in his work, advanced the idea of a “market for governing instruments”F

2F. Following

that line of thought, one might anticipate that as the cost of taxes as regulatory instruments becomes too high, governments will (re)turn to other instruments to achieve policy objectives whether these be direct expenditures, exhortation or direct regulatory rules.

²È²Ü زêÈàì

Üàð àôÔÔàôÂÚàôÜܺð ºì ÐÆÜ ºðÎÀÜîð²Üøܺð. вðÎàôØÀ àðäºê вÜð²ÚÆÜ ø²Ô²ø²Î²ÜàôÂÚ²Ü ¶àðÌÆø

ºÏ³ÙáõïÝ»ñÇ ¨ ѳñÏÙ³Ý Ï³ñ·³íáñÇã Ýå³ï³ÏÝ»ñÇ ÙÇç¨ ÷áË-³½¹»óáõÃÛáõÝÁ ÷á÷áËíáõÙ ¿ ÁݹѳÝáõñ ѳñϳÛÇÝ μ³½³ÛÇ ³×áÕ ß³ñÅáõÝáõÃÛ³Ý Ñ»ï¨³Ýùáí, áñÝ áõÕ»ÏóíáõÙ ¿ ßáõϳݻñÇ ÙÇç³½·³Û-ݳóÙ³Ùμ: γñ·³íáñÇã Ýå³ï³ÏÝ»ñÇÝ Ñ»ï¨áÕ »Ï³Ùï³ÛÇÝ Í³Ë-ë»ñÝ ³í»É³ó»É »Ý, áñÇ Ñ»ï¨³ÝùÁ »Õ³í ³ÛÝ, áñ ѳñÏ»ñÝ ÁݹѳÝáõñ ³éÙ³Ùμ ³é³í»É Ýå³ï³Ï³áõÕÕí»óÇÝ »Ï³ÙáõïÝ»ñÇ ³í»É³óÙ³ÝÁ ¨ ³í»ÉÇ ùÇã ã³÷áí ѳݹ»ë »Ï³Ý Çμñ¨ ³ñ¹Ûáõݳí»ï ϳñ·³íáñÇã ·áñÍÇù: ²Í˳ÍÝÇ íñ³ ¹ñíáÕ Ñ³ñÏ»ñÁ Ý»ñϳ۳óÝáõÙ »Ý Ùdzų-Ù³Ý³Ï ¨ »Ï³ÙáõïÝ»ñÇ ³í»É³óÙ³ÝÁ, ¨ ϳñ·³íáñÇã Ýå³ï³ÏÝ»ñÇÝ Ñ³ëÝ»Éáõ ÙÇ Ñ»ï³ùñùÇñ ÷áñÓ, ë³Ï³ÛÝ Å³Ù³Ý³ÏÇ ÁÝóóùáõÙ ÝÙ³Ý Ñ³ñÏ»ñÁ ¹³éÝáõÙ »Ý ³í»ÉÇ ß³ï ϳñ·³íáñÇã, ù³Ý û »Ï³Ùï³-먻éí³Í:

1 Allan M. Maslove, Michael J. Prince, and G. Bruce Doern, Federal and Provincial

Budgeting (University of Toronto Press for the Royal Commission on the Economic Union and Development Prospects for Canada, 1986).

2 See, for example, Richard Phidd and G. Bruce Doern, The Politics and Management of Canadian Economic Policy (Macmillan of Canada, 1978).

Page 18: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

18

ИГОРЬ ГАНЧЕРЕНОК Проректор, Академия управления при

Президенте Республики Беларусь, доктор физико-математических наук, профессор

ОТ ФОРМИРОВАНИЯ УПРАВЛЕНЧЕСКИХ КОМПЕТЕНЦИЙ К КОМПЕТЕНТНОМУ УПРАВЛЕНИЮ

В статье раскрывается современное состояние проблемы соотношения государственного управления, менеджмента и синергетического формализма при анализе сложных систем в контексте компетентностного подхода.

В последнее время многими исследователями фиксируется неопределенность в ключевых понятиях экономической науки. Это стало более очевидным в контексте углубления мирового финан-сового кризиса. И дело не в том, как утверждает известный амери-канский финансист Сорос, что «нынешний кризис не похож на предыдущие…», а в том, что в экономической науке были использо-ваны необоснованные упрощения типа «…рынки могут самостоя-тельно восстанавливать равновесие, а система корректирует сама себя». Эти постулаты вводились в экономическую теорию скорее аксиоматично, без должной научной проработки. Хотя ради спра-ведливости следует отметить и недостаточный уровень развития научных представлений до середины семидесятых годов прошлого века. Именно в это время появляются работы немецкого физика Г. Хакена, позволявшие «подправить» экономическую теорию. Итак, определимся в понятиях.

Синергетика. Годами рождения новой междисциплинарной об-ласти науки, названной ее основателем германским физиком-теоре-тиком профессором Штутгартского университета Германом Хакеном «синергетикой» принято считать 1977-1978гг. Таким образом, это научное направление только приближается к 40-летнему юбилею, что, с одной стороны, вряд ли является достаточным для устояв-шегося и апробированного представления о нем, тем более, что развитие макроскопических систем, которое изучает синергетика, может иметь значительно более длительные характерные времена. В этой связи, очевидны и возможные некорректности или даже заблуж-дения, особенно, когда речь идет о применении синергетических принципов к социальным системам и попытках отыскания абсо-

Page 19: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

19

лютного алгоритма решения или «синергетического» объясне-ния всех проблем. Подобная фетишизация синергетики часто при-водит к бесцельному «онаучиванию» публикуемых работ, напоминая рассуждения врача: «Больной перед смертью потел? Это хорошо».

С другой стороны, глубокое понимание принципов синергетики уже несколько десятков лет назад позволило бы предпринять практические действия в отношении развития рынка в условиях глобализационных процессов, а не полагаться только на выводы Адама Смита, которые имеют свои границы применимости.

Синергетика внесла принципиальный вклад в формирование концепции самоорганизации развивающегося мира, который обладает многими альтернативными вариантами своего развития. Анализируя мир на основе общих принципов, управляющих возник-новением самоорганизующихся структур и/или функций, синерге-тике удалось продемонстрировать конструктивную функцию дина-мического хаоса инвариантно относительно органического и неорга-нического мира, когда возникновение новых макроскопических структур обусловлено рождением коллективных мод под действием флуктуаций, их конкуренцией и отбором наиболее «приспособ-ленной» моды или комбинации мод.

Несомненно, что такой подход способствует научному поиску и созданию такой системы управления, которая соответствовала бы основополагающим тенденциям развития самой социальной реаль-ности. Вместе с тем, следует подчеркнуть, что речь должна идти об анализе взаимодействия двух фундаментальных и тесно взаимо-связанных между собой процессов - государственного (сознатель-ного, централизованного, институционализированного) управления (регулирования) и социальной самоорганизации (процесса нецент-рализованного и слабо институционализированного по самой своей сути), а также - о поиске оптимального соотношения между внеш-ним централизованным управлением и самоуправлением в про-цессе управления социальной системой. Представляется неправо-мерным отдавать несомненный приоритет в организации социума «креативным возможностям хаоса», сводя роль государственного управления к одному из возможных (и потому малозначительных и даже случайных) факторов социальной самоорганизации.

Трагический отечественный опыт, в том числе, и саморазру-шения СССР эпохи застоя и сверхцентрализованного управления, низвержения страны в пучину реального (а не придуманного) хаоса, сегодняшнее проявление тенденций «цветных революций» застав-ляют по новому посмотреть на проблему государственного управле-ния. Сегодня не менее важно вновь осознать принципиальное зна-чение государственной власти и государственного управления в

Page 20: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

20

деле как минимум самосохранения конкретного социума, общества, государства, удержания от их деградации и, в конечном счете, полного исчезновения.

Однако следует признать, что «мода на синергетику» не смотря на преувеличенные ожидания, не привела к каким-либо принци-пиальным апробированным и реализованным открытиям в со-циально-гуманитарных науках, хотя можно и привести в качестве примера установленные в последние десятилетия фундамен-тальные ограничения на предсказуемость сложных систем.

Менеджмент. Сегодня многими учеными, хотя иногда и на интуитивном уровне утверждается, что в 21-ом веке произойдут существенные изменения в осознании того, что представляет собой менеджмент, т.е. произойдет смена управленческой парадигмы. Во многом это обусловлено и усилением так называемых синерге-тических параметров общества: открытость – глобализация, нели-нейность – интеграция, неустойчивость – динамизм. Содержа-тельно новая управленческая парадигма будет формироваться на основе следующих очевидных трансформаций [1]:

• От функционального к процессному управлению • От работы групп к групповой (командной) работе • От принятия решений к постановке актуальных задач • От власти над людьми к власти от людей • От знаний для управления к управлению знаниями • От обучения к учению. Государственное управление. Перейдем теперь собственно к

синергетическим принципам анализа государственного управления, имея в виду, что синергетический потенциал государственного управления обусловлен взаимосвязью государства и общества. Наличие ограничений в обществе рассматривается сегодня как условие жизнеспособности социальной системы, поскольку она организована иерархически. Сформулирован закон иерархических компенсаций, в соответствии с которым в сложной иерархически организованной системе рост разнообразия на верхнем уровне обеспечивается ограничением разнообразия на предыдущих уровнях, и наоборот, рост разнообразия на нижнем уровне разрушает верхний уровень организации, в результате чего система как таковая гибнет. Следовательно, наличие фундаментальных социальных ограничений нельзя оценивать односторонне – как ограничение в развитии. Пока социальная система существует и развивается, ее эволюция связана с возникновением новых организационных форм как результат «вырастания устойчивости из неустойчивости в результате неустойчивости», так и благодаря

Page 21: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

21

наличию «небольшого числа фундаментальных идей и образов, ... определяющих общие тенденции развертывания процессов в ней».

Государство через государственное управление служит организующим началом общественной жизни не только в качестве ограничивающей и подавляющей силы, но, прежде всего - в качестве силы созидательной. Государство по Гегелю, это, - наи-более совершенная организация общественной жизни, в которой все строится на правовой основе, представляющей царство реаль-ной жизни. С другой стороны, истинное предназначение и сущ-ность государства проявлялись в историческом процессе недоста-точно полно и подвергались значительным искажениям, что было обусловлено как несовершенством самого государства, так и несовершенством общества, включая и уровень развития науки.

Задачей государства по Г. Кельзену является поддержание общего, равного для всех правового порядка. Решение этой задачи составило целую эпоху в развитии общества и государства, впер-вые воплотившись в реальность лишь в практике демократических правовых государств. Но с самого начала, государственная власть обеспечила организацию общественного целого, установив порядок и нормы взаимоотношений между людьми. «Государство есть определенным образом организованная тотальность или целост-ность, что представляет собой правовой порядок».

Поэтому следует признать, что возникновение государства стало не только одной из важнейших форм самоорганизации социума, ее основополагающим политическим механизмом, но и необходимым, а и управляющим параметром (синергетическим параметром порядка) социальной самоорганизации. На этом этапе еще не проявились в полной мере известные сегодня противоречия между деятельностью государства и процессами самоорганизации в обществе. Основополагающие функции характеристики государства, с одной стороны, и общества, с другой, - до поры соответствовали друг другу.

Новый этап социальной самоорганизации, который характери-зуется существованием внутри социума двух относительно само-стоятельных форм общностей и способов организации людей - гражданского общества и национального правового государства - не только поставил задачу обеспечения их оптимального взаимодейст-вия, но и обнажил недостатки предшествующего этапа обществен-ного развития. В борьбе за демократию государство как институт подвергалось самому решительному осуждению: оно объявлялось отрицательным по своей природе, вызванным к жизни неспособ-ностью добродетели управлять миром и призванным лишь обузды-вать человеческие пороки. У наиболее радикальных мыслителей

Page 22: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

22

общество и государство резко противопоставлялись друг другу: «одно поощряет сближение, другое порождает рознь», «первое - защитник, второе – каратель»; поэтому «общество в любом состоя-нии есть благо, правительство же и самое лучшее есть лишь необ-ходимое зло, а в худшем случае - зло нестерпимое». Вместе с тем, как фиксирует историческая наука, это не озна-чает, что государственная власть и государственное управление уйдут в прошлое, как предрекали основоположники и последова-тели марксизма-ленинизма, а им на смену придет коммунисти-ческое самоуправление (общественная самоорганизация). Здесь скорее возможен «колебательный процесс», свойственный синер-гетическим системам. В этой связи можно согласиться с автором [3], что средства и механизмы государственного управления должны претерпеть изменения. Однако его вывод, что базовые функции государственного управления сохранят свое значение при самой развитой самоорганизации общественной системы, вряд ли корректен в рамках собственно синергетической идеологии. Однако, с другой стороны, не ясно, какие функции автор считает базовыми. Таким образом, система управления обществом должна органично сочетать в себе иерархическую организацию, нормативное регули-рование и контроль с новыми структурами и функциями, направ-ленными на восприятие слабых и/или случайных сигналов и изменений, стимулирование позитивных тенденций и адаптацию к ним нормативного регулирования, комбинированное воздействие на общество, обеспечивая эффект синергии. Сохранение баланса изменчивости и устойчивости, традиций и новаций - вот что должно характеризовать новые отношения между творческими, самопроиз-вольными процессами в обществе и государственным управле-нием, которые выступают в качестве основных элементов (мод) социальной самоорганизации [3]. Как было отмечено выше, синер-гетический потенциал государственного управления определяется дуализмом государства и общества. Потенциал общества во мно-гом реализуется через ресурс управления. Его развитие, в том числе и в форме компетентностного подхода, характеризующегося инвариантностью (по управленческим компетенциям) относительно сферы деятельности, позволит построить современное конкуренто-способное государство.

Компетенции и компетентность. Несколько ремарок в отношении терминологии и понятийной

системы так называемой компетентностной парадигмы в образова-нии. Сказать, что она до сих пор не разработана – слишком «сильное» утверждение, с другой стороны, не приходится говорить и о сформи-рованном понятийно-терминологическом аппарате компетентност-

Page 23: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

23

ного подхода. Причем последнее декларируется как в русскоязычной, так и англоязычной литературе. Безусловно, это отражается на качестве соответствующих переводных материалов и их интерпре-таций в русскоязычной литературе. Достаточно лишь привести част-ный пример «разводимых» понятий «компетенции» и «компетент-ности» в русскоязычной практике, трактуемых одним термином “competence” в англоязычной литературе. С другой стороны, даже в традиционных «умениях и навыках» ученым-педагогам не удалось до сих пор определиться. Ниже мы приведем лишь одну из точек зрения на тему терминологии, высказанную российскими исследова-телями С. Славновым и Ю. Полетаевой, однако, на наш взгляд, вполне достаточную, чтобы убедиться, что требуются значимая работа и время для формирования адекватной понятийной систе-мы, которая и позволяет судить об уровне развития соответствую-щей теории.

Итак, профессиональные компетенции нередко декларируются HR-менеджерами (менеджеры по управлению человеческими ре-сурсами) как отправная точка всей деятельности по управлению персоналом: с их помощью можно подбирать «правильных» людей, строить систему обучения и мотивации, оценивать качество работы сотрудников и их вклад в бизнес-результат. Однако во многом это понятие повторило судьбу других иноземных категорий: оно было воспринято через призму опыта, стереотипов и освоено с учетом местных условий так, что обросло мифами.

Несмотря на такое «искажение», введение в оборот термина «компетенции» - это не только стало данью моде, но и принесло пользу. Однако, чтобы она (польза) стала более «ощутимой и непосредственной», перечислим наиболее частые ошибочные или недостаточно корректные толкования этого термина.

Миф 1: компетенции тождественны профессионально важным качествам. В свое время в советской психологии труда был предложен специальный инструментарий анализа — так назы-ваемые профессиограммы, в которых рассматривались и система-тизировались профессионально важные качества. Например, ско-рость зрительной реакции для водителя автотранспорта и т. п. При поверхностном сравнении профессиограмм и профилей компетен-ций «бросается в глаза» аналогия — в обоих случаях мы видим описание желательных черт работника. Существенные различия становятся очевидными, если задуматься над простым вопросом: какого именно? Ответ будет следующим: профессиограмма описы-вает портрет абстрактного сотрудника, построенный по принципу полноты — это попытка целостного описания всех качеств, необхо-димых для выполнения данных обязанностей. Профиль же компе-

Page 24: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

24

тенций подразумевает характеристики, присущие эффективным работникам. Они сформированы по принципу принципиально значи-мых отличий. Данный профиль концентрируется на ключевых свойст-вах, критичных для успешной профессиональной деятельности

Миф 2: компетенции не привнесли ничего нового в описа-ние требований к успешному работнику. Некоторые считают, что компетенции существовали и в советское время, только назывались по-другому. Это не совсем так. Как способ описания эффективного поведения работников, они появились на определенном этапе раз-вития менеджмента человеческих ресурсов. Бессмысленно вводить в организации «систему компетенций» вне «идеологии» управления качеством. Именно принцип «Total Quality Management» (Многие русскоязычные авторы, на наш взгляд, некорректно переводят этот термин как «всеобщее управление качеством» или «управление всеобщим качеством», хотя слово «всеобщность» или « тоталь-ность» относятся как к процессу управления, так и понятию ка-чества. На наш взгляд, более адекватным был бы следующий пере-вод «Принцип тотальности (всеобщности) в управлении качеством».) оказал ключевое воздействие и выступил в роли катализатора этого подхода. Действительно, компетенции задают модели поведения сотрудника, необходимые для успешного выполнения работы в рамках установленных стандартов. Чем они точнее, тем подробнее можно описать эффективное поведение для достижения цели. Кроме того, модель поведения подразумевает, что существуют относительно постоянные операции и процессы, для поддержания которых и необходимо эффективная деятельность работника.

Таким образом, организации требуется вначале стандартизи-ровать бизнес-(или другие) процессы. Без соблюдения этого правила модель компетенций будет всего лишь декларацией. Действительно, неплохо бы сотрудникам уметь, например, успешно вести переговоры. Однако если сегодня они уделяют этому массу времени, а завтра у них появляются совсем иные функции и задачи и к тому же меняется тактика переговоров, то при таких «вводных» моделирование компетенций становится неэффективным.

Миф 3: компетенции — универсальная категория, которая позволяет описывать результативность работников непо-средственным образом. Это очень распространенное заблуж-дение, которое порождает путаницу в головах специалистов по человеческим ресурсам. Именно его следствием являются услож-ненные модели, в которых соседствуют поведенческие (управлен-ческие) и технические компетенции и отсутствует ясное разграни-чение этих двух категорий. В компетентностном подходе четко различаются компетенции и компетентность. Компетентность — это

Page 25: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

25

уровень профессиональных знаний и навыков, который определяет текущую результативность. Компетентность измеряется при помощи оценки достижения результатов работы. Компетенции же опре-деляют, каким образом человек достигает результата. Они указы-вают на потенциал работника в условиях данной организации.

Например, компетентность главного бухгалтера состоит в точ-ном и полном составлении годового баланса в требуемые сроки. Для этого он должен обладать профессиональными знаниями (в области бухгалтерии, налогового законодательства и т. п.). При этом компетенции главбуха могут проявляться в умении мотивиро-вать подчиненных, снимать напряженность, сплачивать команду, планировать работу отдела так, чтобы она протекала без авралов и т. д. Если в организации установлено, что главные бухгалтеры, обладающие подобными поведенческими характеристиками, более результативны (т. е. чаще достигают необходимого результата), то и при отборе следует обращать внимание на кандидатов, обладающих искомыми характеристиками, помимо требуемого багажа профессиональных знаний.

Миф 4: компетенции — это знания, умения и навыки. Знания, умения и навыки определяют компетентность человека, если относятся к конкретным профессиональным областям. Поведен-ческие умения и навыки могут определять уровень поведенческой компетенции, однако она никогда не сводится только к знаниям, умениям, навыкам. Компетенция — это модель успешного поведе-ния, алгоритм, арсенал способов действия, причем присущий эффективным работникам.

Одно из современных определений компетенций звучит таким образом: «Модели поведения, которые обеспечивают достижение желаемого результата». В таком виде компетенции выступают как инструмент для трансформации потенциала сотрудников в осязае-мые активы организации, в том числе финансовые.

Рассмотрев наиболее распространенные мифы о компетен-циях, следует обратиться к авторитетным источникам, которые позволяют воспользоваться на практике эффективными моделями. Важной современной тенденцией в компетентностном подходе является выделение метакомпетенций как глобальных характерис-тик эффективного поведения, иерархическое построение системы компетенций и разработка их универсальных библиотек. Эти тен-денции можно обнаружить, в частности, в Универсальной системе компетенций (Universal Competency Framework, UCF).

Универсальная система компетенций, позволяет организациям, применяя накопленный многолетней практикой работы опыт, строить собственные, адаптированные к сути и особенностям деятельности

Page 26: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

26

модели компетенций для эффективного управления человеческими ресурсами.

Еще раз подчеркнем, что мы не разделяем полностью приве-денную точку зрения. Более того, считаем, что жизнь, как правило, опровергает мифы. С другой стороны, что-нибудь даже очень важ-ное в реальном мире, к чему, безусловно, в системе образования и развития кадров относятся компетенции, всегда лишь только один фактор влияния из множества других. И, наконец, на самом деле следует поверить в то, что следует на деле переосмысливать и совершенствовать систему образования, преодолевая при этом мифы, страхи и предрассудки. Чему, на наш взгляд, безусловно, способствует международное сотрудничество, выполняющее роль катализатора совершенствования научно-образовательной и инно-вационной деятельности вуза.

Основными целями Европейской рамочной системы компе-тенций являются:

1) выделение и определение ключевых компетенций, необхо-димых для личностного становления, активного гражданского участия, социальной интеграции в общество и конкурентоспособ-ности при устройстве на работу в постиндустриальном обществе;

2) поддержка деятельности стран-членов ЕС, направленная на приобретение молодыми людьми по окончании курса начального образования и профессиональной подготовки ключевых компетен-ций на уровне, подготавливающем их к взрослой жизни, а также создающих основу для последующего образования и профессио-нальной деятельности, позволяющих им развивать и приумножать приобретенные ключевые компетенции на протяжении всей жизни;

3) создание налаженного механизма, обеспечивающего поли-тическим и государственным деятелям, работникам образования, работодателям и самим обучающимся помощь на уровне стран-членов ЕС и общеевропейском уровне в достижении общих целей;

4) обеспечить основу для дальнейших действий на уровне европейского сообщества, как в рамках “Рабочей программы по образованию и профессиональному обучению 2010”, так и в рамках программ европейского сообщества по образованию и профес-сиональному обучению.

Европейские эксперты компетенцию определяют как набор зна-ний, умений, навыков и сформированной позитивной настроенности для достижения определенных целей. Ключевыми называются ком-петенции, которыми должны овладеть обучаемые для достижения личного успеха, проявления социальной активности и активной граж-данской позиции, чтобы быть конкурентоспособными на рынке труда.

Page 27: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

27

В европейскую рамочную систему входят восемь ключевых компетенций:

1. Коммуникация на родном языке 2. Коммуникация на иностранных языках 3. Математическая компетенция и базовые компетенции в

области науки и технологий 4. Компетенция в сфере информационных технологий 5. Умение учиться 6. Социальная и гражданская компетенции 7. Инициативность и предприимчивость 8. Знание культуры и выражение культурной принадлежности. Утверждается, что все из названных компетенций являются

одинаковыми по степени важности, поскольку каждая из них спо-собствует успешной деятельности в постиндустриальном обществе. Знания, относящиеся к той или иной компетенции, имеют во многом смежные области, дополняют друг друга. Так, принципиальные аспекты для одной отрасли знаний будут способствовать усвоению знаний, относящихся к другой компетенции. Знание основ языковой подготовки, грамотность, хороший уровень математической подго-товки, знания в области информационных и коммуникативных тех-нологий все это является основой для продолжения дальнейшего обучения, а умение учиться составляет основу всего процесса обу-чения. В предлагаемой системе во всех восьми ключевых компе-тенциях центральное значение придается критическому мышлению, творчеству, инициативности, способности к решению проблем, при-нятию решения и оценке возможных рисков, а также конструктив-ному управлению эмоциями. Возвращаясь, к материалу, представ-ленному выше, подчеркнем его значимость еще и потомку, что в нем впервые позиционируется математическая компетенция как основа уважения истины - безусловной ценности в нашем глобали-зирующемся изменчивом мире для будущего управленца.

Возвращаясь к теме, обозначенной в названии, нам представ-ляется значимо более важным не заниматься изобретением новых терминов (как здесь не вспомнить Г. Флобера: «То, что понимают плохо, часто стараются объяснить словами, которых не пони-мают»), а глубже смотреть на проблему современного образования, не ограничиваться утверждением о переходе от традиции «образо-вания на всю жизнь» к концепциям «образования на протяжении всей жизни», «образования через всю жизнь» или даже «пожиз-ненного образования», а предлагать и реализовывать конкретные и эффективные механизмы формирования обозначенных выше клю-чевых компетенций в процессе непрерывного образования. Отме-тим также, что модный термин «образование через всю жизнь» не

Page 28: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

28

отражает полностью сути англоязычного термина (Lifelong Learning (учение) (LLL)), и это не просто семантические особенности как утверж-дают авторы [4]. Наконец, приведем и динамику целевых установок концепции 3-х L: от «быть, знать, делать и быть вместе» (семидесятые годы прошлого века) до «learning society» (современность).

В заключение актуализируем и новый (в рамках компетент-ностного подхода) формат возможного обсуждения проблемы про-фессионализма управленческой деятельности, затронутый Юсиповым Р.Х. [5]. Если «квалификация и профессионализм – два уровня функционирования управленца», то, как позиционируются при этом управленческие компетентность и компетенция, особенно в контексте ООН-ской трактовки профессионализма как ключевой компетенции управленца [6]? И как зависят формируемые в процессе образования компетенции управленца в зависимости от объекта управления: люди, процессы или организационные культуры [7]? В этой связи акцентируем и другой вопрос, связанный с технологизацией управ-ленческой деятельности, в том числе, и электронным правительст-вом. На наш, взгляд даже простое созвучие веберовской рациональ-ной бюрократии, и веб-технологий в управлении актуализирует исследовательскую деятельность в этом направлении.

ЛИТЕРАТУРЫ

1. Менеджмент: Век XX – век XXI. – М.: Экономистъ, 2004. – С. 20.

2. Хакен Г. Синергетика: Иерархии неустойчивостей в самоор-ганизующихся системах и устройствах. – М.: Мир, 1985. – 423с.

3. Ганчеренок И.И. Меганауки и государственное управление// Вестник МГУ. Серия 21. – 2009, №1. – С. 25-33.

4. Medel-Anonuevo C., Ohsako T., Mauch W. Revising Lifelong Learning for the 21st Century. UNESCO Institute for Education, 2001.

5. Юсипов Р.Х. Профессионализм управленческой деятельности// Право и образование. – 2004, №1. – 167-189.

6. HCompetencies for the Future and Emotional Intelligence. H- Режим доступа:http://unpan1.un.org/intradoc/groups/public/documents/unssc/unpan008600.pdf

7. Холден Н. О книге В.И. Маслова «Стратегическое управление персоналом в условиях эффективной организационной культуры»// Менеджмент в России и за рубежом. – 2004, №6. – С. 142-144.

Page 29: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

29

IGOR GANCHERENOK

FROM MANAGERIAL COMPETENCES TO COMPETENT GOVERNANCE

Modern state of relation between public administration, management and synergetic formalism under analysis of complex systems is described in the context of competence approach.

ƶà𠶲ÜâºðºÜàÎ

¶Æî²ÎàôÂÚ²Ü Òºì²ìàðàôØÆò ¸ºäÆ ÐØàôî βè²ì²ðàôØ

Ðá¹í³ÍáõÙ Ý»ñϳ۳óí³Í ¿ å»ï³Ï³Ý ϳé³í³ñÙ³Ý, ٻݻçÙ»ÝÃÇ ¨ ëÇÝ»ñ·»ïÇÏ ýáñÙ³ÉǽÙÇ ÑÇÙݳËݹñÇ íÇ׳ÏÁ μ³ñ¹ ѳٳϳñ·»ñÇ í»ñÉáõÍáõÃÛ³Ý Å³Ù³Ý³Ï` ÑÙáõï Ùáï»óÙ³Ý Ñ³Ù³ï»ùëïáõÙ:

Page 30: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

30

ТАТЬЯНА ПРАННИК Директор Центра международного сотрудничества и образовательных программ, Академия управления

при Президенте Республики Беларусь, кандидат исторических наук, доцент

ИГОРЬ ГАНЧЕРЕНОК Проректор по учебной работе, Академия управления

при Президенте Республики Беларусь, доктор физико-математических наук, профессор

НЕПРЕРЫВНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ ГОСУДАРСТВЕНЫХ СЛУЖАЩИХ ДЛЯ УСТОЙЧИВОГО РАЗВИТИЯ:

ОПЫТ ШВЕЦИИ* В статье рассматривается эволюция системы непрерывного

образования государственных служащих Швеции с 1940-х годов до настоящего времени, анализируется содержание учебных программ в области государственного управления, затрагива-ются вопросы повышения квалификации государственных слу-жащих и организации научно-исследовательской деятельности по проблемам государственного управления. В статье исполь-зуются материалы, собранные авторами во время стажировки в Шведском институте государственного управления.

Авторы пришли к выводу, что шведская система государст-венного управления является одной из наиболее гармонизиро-ванных с потребностями общества и выступает в качестве инстр-умента, обеспечивающего благосостояние народа. Однако, госу-дарственное управление не инстуционализировано в качестве самостоятельного научного направления и учебной дисциплины, носит прикладной характер Введение Во многих странах Европы в настоящий момент проводятся

реформы в области государственного управления. Ключевое вни-мание уделяется повышению эффективности деятельности прави-тельственных структур, оптимизации управленческого аппарата и развитию профессионализма государственных служащих. Хотя мы ограничили наш анализ в данной статье «европейским границами», он в значительной степени относится и к другим географическим регионам (см. материалы Межд. конференции “Governance for Sustainable Development: implications for public administration education and practice”. – 3-8 августа 2009 г., Бразилия).

Page 31: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

31

Подготовка сотрудников государственных органов и органов местного управления тесно связана с созданием качественно но-вого подхода к обучению. Главной целью является создание гибкой и легко управляемой системы подготовки, а также интегрирование этой системы с конкретными направлениями практической деятель-ности деятельности.

Исторически так сложилось в европейской практике, что госу-дарственное управление как прикладное научное направление активно развивалось. Однако развитие образовательных программ в области государственного управления и государственной поли-тики началось только во второй половине ХХ века, приобретя в 80-е годы приоритетный характер, когда «новое государственное управление» было положено в основу парадигмы реформирования государственного сектора во многих европейских государствах.

Анализ европейских образовательных программ в области госу-дарственного управления и политики позволяет выделить три основных направления. В некоторых континентальных европейских странах, таких как Бельгия и Испания, в рамках таких программ в качестве существенного компонента выделяют изучение полито-логии; скандинавские страны и Великобритания практикуют мене-джереальный подход со значительным акцентом на бизнес-администрирование; в южно-европейских и постсоветских странах значимое внимание уделяется юриспруденции и управлению в технологическом контексте [1].

Из истории обучения государственных служащих в Швеции Программы в сфере государственного управления в Швеции

развивались по двум направлениям. В университетах продолжи-тельное время изучались дисциплины, связанные с государст-венной службой. Основное внимание уделялось изучению юриспру-денции, а затем - политологии. Программы постепенно были совме-щены в рамках общего курса по государственному управлению.

Образовательные программы для служащих местных органов управления не являлись академическими. Однако, по мере разви-тия социальной доктрины государства, такие программы станови-лись все более важными и приобрели обязательный характер. В Швеции социальные услуги в основном оказываются на местном уровне, поэтому квалифицированные государственные служащие были востребованы в основном в муниципалитетах.

В 1920 г. в Стокгольме был основан Институт социальной работы. Число студентов равнялось 30 человекам в год, но уже в 1939-40 учебном году их количество возросло до 100 студентов. Несколько лет спустя, в 1944 г., в Гётеборге был основан второй такой инсти-тут, а через три года – третий в Лунде. Институты функционировали

Page 32: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

32

в форме ассоциаций, частично финансировались государством и муниципалитетами. В 1960-е годы правительство поставило вопрос о необходимости реформирования образования. Были рассмот-рены вопросы содержания и организации образования, а также его теоретическая и практическая составляющие. Для рассмотрения данных вопросов была создана специальная Королевская комиссия.

Обучение в институтах велось по трем программам, в рамках которых готовили социальных работников, работников органов местного управления и муниципалитетов; третья программа пред-ставляла собой общий курс по социологии. В 1950-х годах остро встал вопрос о необходимости создания еще одной программы для подготовки специалистов по финансовым вопросам для крупных муниципалитетов.

Постепенно требования к уровню образования государственных служащих начинают возрастать. Причиной этому послужила адми-нистративная реформа, в результате которой произошло расши-рение государственного аппарата, увеличилось количество госу-дарственных служащих и сократилось число местных политических деятелей. На заре становления социального государства не было четкого разграничения между местными политиками и управ-ленцами. Но вскоре стала очевидной потребность в профессио-нальных государственных служащих, которые могли бы заниматься решением сугубо практических вопросов.

В 1960-е годы появляются программы обучения в области государственного управления в Стокгольмском университете, уни-верситетах Гетеборга, Лунда, Умео, университетском колледже Остерсунда. Основными дисциплинами данного курса являлись политология, экономика, статистика, социальная и экономическая география. Изучение всех предметов было ориентировано на сферу государственного управления. Вначале эти программы были наце-лены на подготовку специалистов местного уровня, но с 1974 г. некоторые университеты предложили новые программы для подго-товки служащих правительственного аппарата. Основными дисцип-линами стали политика и экономика.

В 1977 г. в Швеции состоялась реформа образования, в про-цессе которой Институты социальной работы были инкорпо-рированы в университеты с целью улучшения программ обучения, а также усиления связей между обучением и проведением научных исследований. Однако значительных изменений в содержании прог-рамм не произошло.

Следующая реформа была проведена в 1980-х годах, когда выяснилось, что число программ по государственному управлению значительно выросло, и многие из них дублировали друг друга.

Page 33: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

33

Было предложено создать унифицированную программу обучения в сфере государственного управления. Новая программа включала изучение общих дисциплин в течение 1-1,5 лет, а затем осущест-влялось разделение на специализации – государственное управ-ление и экономика. Параллельно создавались кафедры государст-венного управления.

Серьезные изменения в обучении государственному управле-нию произошли в 1990-х годах, когда основное внимание стало уделяться теоретической составляющей курсов обучения, а также развитию научных исследований. Некоторые университеты при этом отошли от унифицированных программ к изучению ключевых дисциплин.

В настоящее время в Швеции государственное управление не выделяется в качестве самостоятельной дисциплины и изучается, как правило, в рамках таких специальностей как политология или бизнес-администрирование. Студентам предлагается на выбор несколько основных дисциплин, например политология, экономика, статистика и юриспруденция. С 1993-94 гг. в рамках программы обучения государственному управлению студенты изучают только одну основную дисциплину в семестр.

Шведская система высшего образования весьма децентрали-зована, в связи с чем, содержание программ обучения государст-венному управлению варьируется от одного вуза к другому. Несмотря на это, при планировании учебных курсов вузы проводят совместные советы, что позволяет им прийти к консенсусу.

Кроме основных дисциплин программа предоставляет студен-там право выбора дополнительных дисциплин.

Описание учебных программ в области государственного управ-ления в некоторых университетах Швеции

Университет Гетеборга. В университете Гетеборга обучение государственному управ-

лению ведется Школой государственного управления в рамках классической системы 1980-х гг. Программа обучения начинается с обучения основам политологии, экономики, бизнес администриро-вания, юриспруденции и статистики (1,5 года). После окончания данного вводного курса, студентам предлагается выбор по широ-кому спектру дисциплин. Выделяется 2 основные специализации: управление экономикой и государственное управление. В рамках первой специализации основное внимание уделяется бизнес-адми-нистрированию. Государственное управление включает курсы по юриспруденции и политологии. Государственное управление препо-дается в рамках следующих курсов:

- Организация и администрирование в сравнительной перспективе;

Page 34: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

34

- Качество управления в сравнительной перспективе; - Контроль в государственном секторе; - Политика и администрирование в сравнительной перспективе; - Европейский Союз; - Политическая деятельность в Евросоюзе и др. Университет Гетеборга предлагает программу магистерской

подготовки с присвоением степени магистра государственного управления [2].

Университет Стокгольма. Государственное управление рассматривается как часть поли-

тологии и преподается только в магистратуре с присвоением сте-пени магистра политологии. Предлагаются следующие программы:

- Политология в европейском контексте (Европа как полити-ческая система, сравнительная политология, политические сферы в Европе);

- Государственная политика и администрирование (государст-венная политика и политический анализ, организация общества и лидерство, государственная политика и институциональные перспективы).

На первом цикле высшего образования (бакалавриат) студен-там, изучающим политологию и бизнес-администрирование, пред-лагаются следующие курсы в области государственного управления:

- Управление социальными системами и менеджмент; - Организация государственного управления; - Государственная политика и управление [3]. Университет Уппсалы. Государственное управление преподается в рамках следующих курсов: - Сравнительная политология; - Государственное управление; - Европейская политика; - Теория и методология оценивания и внедрения; - Сравнительная европейская политология; - Сравнительное европейское администрирование. Университет предлагает магистерскую программу в области

политических исследований и международных отношений [4]. Университетский колледж Карлстада. Программа начинается с изучения политологии, экономики, юрис-

пруденции. Затем студенту предоставляется свобода выбора среди таких дисциплин, как бизнес администрирование, социальная и эко-номическая география, английский язык, политическая экономика в развивающихся странах и др. В рамках программы обучения госу-дарственному управлению преподаются следующие курсы:

- Сравнительная политология и администрирование;

Page 35: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

35

- Сравнительная политология и политология Швеции; - Шведская политика и управление (администрирование), - Европейские исследования; - Управление: организация, контроль и власть [5]. Таким образом, большинство шведских программ по государст-

венному управлению включают изучение политических наук и бизнес-администрирования. Общей является ориентация на срав-нительные исследования. Изучение значительного количества кур-сов предлагается в европейском контексте. Достаточно распростра-ненным является изучение государственного управления в рамках традиционной политологии. Исключением являются случаи, когда государственное управление рассматривается в связи с конкретной сферой, например, управление окружающей средой, управление здравоохранением.

Научные исследования Государственное управление не институционализировано в

качестве самостоятельного научного направления. Тем не менее, университеты Швеции занимаются проведением актуальных науч-ных исследований в сфере государственного управления. Изна-чально научные исследования в области государственного управле-ния развивались с опорой на исследования в области законода-тельства. Однако, постепенно усилилось влияние исследований в области управления, в частности бизнес администрирования. В 1960-е гг. большинство исследований проводились в рамках круп-ной исследовательской программы, в которой были задействованы все институты, занимающиеся исследованиями в сфере политоло-гии. Программа была нацелена на проведение исследований в области политики и управления на местном уровне, в муниципа-литетах. Такой же проект был реализован в 1970-е гг. Последние несколько десятилетий исследования в области государственного управления были связаны с изучением путей применения, анализа и оценки политических стратегий. Также проводятся сравнительные исследования, т.к. северные страны, страны Скандинавской группы имеют общую историю и сходства в сфере управления и политики.

Европейские исследования являются сравнительно новым на-правлением исследований в Швеции. Правительство и Парламент оказывают финансовую поддержку проведению научных исследо-ваний. С 1997 г. по предложению Министерства образования были созданы сети европейских исследований: в области политологии, экономики и юриспруденции. Их целью является развитие европейских исследований и исследований Европейского Союза. В деятельность сетей входит проведение ежегодных конференций, семинаров, издание публикаций.

Page 36: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

36

В 4-х университетах Швеции функционируют кафедры госу-дарственного управления (Стокгольм, Гётеборг, Лунд и Умео). В Гетеборге и Стокгольме действуют научно-исследовательские инсти-туты в области государственного управления.

Повышение квалификации государственных служащих В Швеции отсутствует единый центр подготовки, переподго-

товки и повышения квалификации кадров для государственной службы. В различных учреждениях существуют свои системы пере-подготовки и повышения квалификации, что обусловлено опреде-ленной автономией данных учреждений. Возможность повышения квалификации предоставляется многими государственными учреж-дениями, такими как, например, Министерство иностранных дел, Шведская национальная аудиторская комиссия и др. Данными вопросами также занимается Шведское агентство по вопросам административного развития.

Государственные органы управления и местного самоуправ-ления заказывают у университетов курсы повышения квалификации без отрыва от производства. Ключевым направлением в области переподготовки работников государственных учреждений является включение процесса обучения в практическую деятельность спе-циалиста. Большим спросом пользуются программы европейских и сравнительных исследований.

Некоторые университеты предлагают магистерские программы для государственных служащих.

Подготовка государственных служащих в контексте реализации модели «социального государства»

Швеция являет собой пример наиболее полной реализации идеала «социального государства», государства, в котором обеспе-чивается высокий уровень социальной защищенности всех граждан посредством активной деятельности государства по регулированию социальной, экономической и других сфер жизнедеятельности об-щества, установлению в нем социальной справедливости и соли-дарности. Успешное функционирование данной модели стало возмож-ным на основе высокоразвитой, эффективной, социально ориенти-рованной, служащей интересам всех слоев общества экономики, а также достижения консенсуса главными политическими силами относительно основных целей и задач развития общества, сло-жившаяся система деятельности социальных институтов.

Социальное государство в Швеции называют «домом для людей». Его строительство предполагает наличие высококвалифи-цированных, инновационно мыслящих управленческих кадров, кото-рые могут обеспечить высокий уровень сближения целей и гармо-низации отношений государственных институтов и общества.

Page 37: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

37

Заключение Таким образом, шведская система государственного управ-

ления является одной из наиболее гармонизированных с потреб-ностями общества и выступает в качестве достаточно эффективного инструмента, обеспечивающего благосостояние народа как основу устойчивого развития государства в широком смысле. Однако, государственное управление не инстуционализировано в качестве самостоятельного научного направления и учебной дисциплины, носит прикладной характер. В этой связи разрабатываемый в на-стоящее время проект сотрудничества между Академией управ-ления при Президенте Республики Беларусь и Шведским инсти-тутом государственного управления представляет значительный интерес, поскольку предполагает разработку конкретных механиз-мов развития образовательных программ в области государствен-ного и местного управления, что особенно важно в контексте обще-европейской политики преодоления мирового экономического кри-зиса под председательством Швеции в Европейском Союзе, а так же реализации программы «Восточное партнерство».

ЛИТЕРАТУРА 1. Nasi, G. Delivering International Public Management

Programmes: the Case of Bocconi University. In: Jenei, G. and Mike, K. (eds.): Public Administration and Public Policy Degree Programmes in Europe: the Road from Bologna. Slovakia: NISPAcee. 2008.

2. Университета Гетеборга [Электронный ресурс]. – 2009. - Режим доступа: Hwww.spa.gu.se/englishH/ - Дата доступа: 28.08.2009.

3. Стокгольмский университет [Электронный ресурс]. – 2009. - Режим доступа: http://www.su.se/english/ - Дата доступа: 28.08.2009.

4. Университет Уппсалы [Электронный ресурс]. – 2009. - Режим доступа: http://www.uu.se/english/ - Дата доступа: 28.08.2009.

5. Университетский колледж Карлстада [Электронный ресурс]. – 2009. - Режим доступа: http://www.kau.se/english/ - Дата доступа: 28.08.2009.

*)В статье использованы материалы, полученные авторами во время стажировки в Шведском институте государственного управления.

Page 38: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

38

TATYANA PRANNIK IGOR GANCHERENOK

CONTINUOUS TRAINING OF PUBLIC SERVANTS FOR SUSTAINABLE DEVELOPMENT: SWEDISH EXPERIENCE

The paper considers evolution of the system of continuous education of civil servants in Sweden beginning from 1940-s till the present time. The content of study programmes in Public Administration is analysed, issues of professional advancement of civil servants and conducting research in public administration are also highlighted. The article is based upon data acquired by the authors during their internship in Swedish Institute of Public Administration.

The authors have concluded that the Swedish system of public administration is one of the most harmonized ones in its relation to public needs and acts as a procurement instrument for people’s well-being. Nevertheless, public administration has been institutionalised neither as a separate research field nor as a study discipline and carries a purely practical character.

î²îڲܲ äð²ÜÜÆΠƶà𠶲ÜâºðºÜàÎ

äºî²Î²Ü ̲è²ÚàÔܺðÆ Þ²ðàôÜ²Î²Î²Ü àôêàôòàôØÀ βÚàôÜ ¼²ð¶²òØ²Ü Ð²Ø²ð. Þ캸ƲÚÆ öàðÒÀ

Ðá¹í³ÍáõÙ ¹Çï³ñÏíáõÙ ¿ ù³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý Í³é³ÛáÕÝ»ñÇ ß³ñáõ-Ý³Ï³Ï³Ý ÏñÃáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç ½³ñ·³óáõÙÁ Þí»¹Ç³ÛáõÙ ëÏë³Í 1940-³Ï³ÝÝ»ñÇó ÙÇÝ㨠ݻñϳ ųٳݳÏÝ»ñÁ: ì»ñÉáõÍíáõÙ »Ý ѳÝ-ñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñÙ³Ý áõëáõÙÝ³Ï³Ý Íñ³·ñ»ñÇ μáí³Ý¹³ÏáõÃÛáõÝÁ, Éáõë³μ³ÝíáõÙ »Ý ù³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý Í³é³ÛáÕÝ»ñÇ Ù³ëݳ·Çï³Ï³Ý ³é³ç˳ճóÙ³Ý ¨ ѳÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñÙ³Ý ·Íáí ѻﳽáïáõÃÛáõÝ-Ý»ñÇ ³ÝóϳóÙ³Ý Ñ³ñó»ñÁ: Ðá¹í³ÍÁ ÑÇÙÝí³Í ¿ Þí»¹Ç³ÛÇ å»ï³-Ï³Ý Ï³é³í³ñÙ³Ý ÇÝëïÇïáõïáõÙ ³Ýó³Í í»ñ³å³ïñ³ëïÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï Ñ»ÕÇݳÏÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó ѳí³ùí³Í ïíÛ³ÉÝ»ñÇ íñ³:

лÕÇݳÏÝ»ñÁ ѳݷ»É »Ý »½ñ³Ï³óáõÃÛ³Ý, áñ Þí»¹Ç³ÛÇ å»ï³-Ï³Ý Ï³é³í³ñÙ³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·Á ѳÝñáõÃÛ³Ý Ï³ñÇùÝ»ñÇÝ ³Ù»Ý³Ñ³-Ù³ÑáõÝã ѳٳϳñ·Ý ¿ ¨ ·áñÍáõÙ ¿ áñå»ë Ù³ñ¹Ï³Ýó μ³ñ»Ï»óáõÃÛ³Ý ³å³ÑáíÙ³Ý ·áñÍÇù:

²Ûëáõѳݹ»ñÓ, ѳÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙÁ áã ³é³ÝÓÇÝ Ñ»ï³½á-ïáõÃÛ³Ý áÉáñï ¿, áã ¿É áõëáõÙÝ³Ï³Ý ³é³ñϳ, ³ÛÉ ½áõï åñ³ÏïÇÏ μÝáõÛà ¿ ÏñáõÙ:

Page 39: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

39

²ð²Ø زÚÆÈÚ²Ü ÐÐ ¶²² ƲäÆ, §¶Çï³Ï¦ Ï»ÝïñáÝF

1F,

³í³· ·Çï³ß˳ïáÕ, ýǽ. Ù³Ã. ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ã»ÏݳÍáõ

ÈàôêÆܺ êîºö²ÜÚ²Ü ÐÐ ¶²² ƲäÆ, §¶Çï³Ï¦ Ï»ÝïñáÝ, ·Çï³ß˳ïáÕ

¾¸Æî² ¶¼àÚ²Ü ÐÐ ¶²² ƲäÆ,§¶Çï³Ï¦ Ï»ÝïñáÝ, ·Çï³ß˳ïáÕ

êàôê²Üܲ ØÎðîâÚ²Ü ÐÐ ¶²² ƲäÆ, §¶Çï³Ï¦ Ï»ÝïñáÝ,ë»ÏïáñÇ í³ñÇã,

ï»ËÝÇÏ³Ï³Ý ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ã»ÏݳÍáõ

9BÐàôزÜÆî²ð ¶ÆîàôÂÚàôÜܺðÆ Î²è²ì²ðØ²Ü ØÆæ²¼¶²ÚÆÜ öàðÒÆ Ð²ØºØ²î²Î²Ü ìºðÈàôÌàôÂÚàôÜ

àõëáõÙݳëÇñí»É ¿ ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ¨ ÑáõÙ³ÝÇï³ñ ·ÇïáõÃÛáõÝ-Ý»ñÇ (³ÛëáõÑ»ï` Ðж) áÉáñïÇ Ï³é³í³ñÙ³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç μ³ñ»-ɳíÙ³Ý ÙÇç³½·³ÛÇÝ ÷áñÓÁ: гٻٳï³Ï³Ý í»ñÉáõÍáõÃÛ³Ý »Ý »Ý-óñÏí»É ÙÇ ß³ñù ³é³ç³ï³ñ »ñÏñÝ»ñáõÙ Ó»éݳñÏí³Í ÙÇçáó³-éáõÙÝ»ñÁ, áñáÝó ß³ñùáõÙ ·»ñ³ÏßéáÕ ¿ áÉáñïÇ Ï³é³í³ñÙ³Ý Ù³ñÙ-ÝÇ` Ðж ѻﳽáï³Ï³Ý ËáñÑáõñ¹Ý»ñÇ ëï»ÕÍáõÙÁ: ì»ñ »Ý ѳÝí»É ÝÙ³Ý Ùáï»óÙ³Ý ³é³ÝÓݳѳïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ¹ñ³ ÃáõÛÉ ¨ áõÅ»Õ ÏáÕÙ»ñÁ:

سïݳÝßí»É »Ý ݳ¨ ³ÛÝ ûñÇݳã³÷áõÃÛáõÝÝ»ñÝ áõ ·Ý³Ñ³ï-Ù³Ý ã³÷³ÝÇßÝ»ñÁ, áñáÝù ϳñáÕ »Ý û·ï³Ï³ñ ÉÇÝ»É ÝÙ³Ý μ³ñ»-÷áËáõÙÝ»ñ Çñ³Ï³Ý³óÝ»ÉÇë:

ÐáõÙ³ÝÇï³ñ ¨ ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÝ ³é³ÝÓݳѳ-ïáõÏ ï»Õ »Ý ½μ³Õ»óÝáõÙ ÙÛáõë ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ß³ñùáõÙ. ÙÇ ÏáÕÙÇó ó³Íñ ¿ ѳë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý Ù»ç Ðж ¹»ñÇ ¨ ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛ³Ý ·Çï³Ï-óáõÙÁ, ÙÛáõë ÏáÕÙÇó ³Ý·Ý³Ñ³ï»ÉÇ μ³ñÓñ ¿ Ýñ³Ýó ¹»ñÁ ѳë³ñ³Ï³-Ï³Ý ÏÛ³ÝùáõÙ [1], [2], [3]: ²Û¹ ³éáõÙáí Ðж Ý»ñáõÅÁ å³Ñå³Ý»Éáõ, ¹ñ³Ýó ѳñ³×áõÝ ½³ñ·³óáõÙÝ ³å³Ñáí»Éáõ ѳٳñ ³é³ÝÓݳѳ-ïáõÏ Ùáï»óáõÙÝ»ñ »Ý å³Ñ³ÝçíáõÙ ·ÇïáõÃÛ³Ý ³Û¹ ×ÛáõÕ»ñÇ ·áñÍáõ-Ý»áõÃÛ³Ý Ï³½Ù³Ï»ñåÙ³Ý ÝϳïÙ³Ùμ, áõëïÇ ¹ñ³Ýó ϳé³í³ñÙ³Ý Ñ³-ٳϳñ·áõ٠ѳ׳˳ÏÇ ßïÏáõÙÝ»ñÇ áõ ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³ÝÑñ³-Å»ßïáõÃÛáõÝ ¿ ½·³óíáõÙ:

1¶Çï³Ï³Ý ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛ³Ý í»ñÉáõÍáõÃÛ³Ý ¨ ÙáÝÇÃáñÇÝ·Ç Ï»ÝïñáÝ

Page 40: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

40

1. Ðж ϳé³í³ñÙ³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·áõ٠ϳï³ñí³Í ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï³·ñáõÃÛáõÝÁ

Ðж ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Õ»Ï³í³ñÙ³Ý ¨, Ù³ëݳíáñ³å»ë, ϳ½Ù³Ï»ñ-å³Ï³Ý ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñ ϳï³ñ»Éáõ ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛáõÝÁ ѳٳï³-ñ³Í Ï»ñåáí ³é³ç ¿ »Ï»É ëÏë³Í 1990-³Ï³Ý Ãí³Ï³ÝÝ»ñÇ í»ñçÇó: ²Û¹ ï³ñÇÝ»ñÇÝ ï³ñμ»ñ »ñÏñÝ»ñáõÙ ½áõ·³Ñ»é³μ³ñ ϳï³ñí³Í ÙÇçáó³-éáõÙÝ»ñÇ ß³ñùÁ óáõÛó ¿ ï³ÉÇë, áñ áÉáñïáõÙ ½³ñ·³óÙ³Ý ï»Õ³-åïáõÛïÁ ·ñ»Ã» ѳÙÁݹѳÝáõñ μÝáõÛà ¿ Ïñ»É` ³ÝÏ³Ë »ñÏñÇ Ý»ñáõÅÇó, ã³÷»ñÇó ϳ٠½³ñ·³óÙ³Ý ³ëïÇ׳ÝÇó: Àëï ³Û¹Ù` ϳñ»ÉÇ ¿ »Ýó¹ñ»É, áñ ÍÝáÕ å³ï׳éÝ ³é³ñÏ³Û³Ï³Ý ¿:

¸Çï³ñÏ»Ýù ï³ñμ»ñ »ñÏñÝ»ñáõ٠ϳï³ñí³Í ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï³·ñáõÃÛáõÝÁ: ¶Í³å³ïÏ»ñ 1–áõÙ μ»ñí³Í »Ý »íñáå³Ï³Ý ¨ ÑÛáõëÇë³Ù»ñÇÏÛ³Ý ï³ñ³Í³ßñç³ÝÇ ÙÇ ß³ñù »ñÏñÝ»ñáõÙ Ðж ϳé³-í³ñÙ³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç μ³ñ»É³íÙ³Ý ÙÇçáó³éáõÙÝ»ñÇ (é³½Ù³í³ñ³Ï³Ý Íñ³·ñ»ñÇ Ùß³ÏáõÙ ¨ ÁݹáõÝáõÙ, Ýáñ ϳéáõóí³Í³ù³ÛÇÝ Ï³é³í³ñÙ³Ý ÙdzíáñÇ ëï»ÕÍáõÙ áõ ÑÝ»ñÇ í»ñ³÷áËáõÙ ¨ ³ÛÉÝ) ï³ñ»Ãí»ñÁ` ѳٳ-¹ñí³Í ÙÇç³½·³ÛÇÝ ÏÛ³Ýùáõ٠ѳÙÁݹѳÝáõñ ½³ñ·³óáõÙÝ»ñÇ Ñ»ï:

ÆÝãå»ë ï»ëÝáõÙ »Ýù, ³é³ç³ï³ñ ÙÇ ß³ñù »ñÏñÝ»ñáõÙ Ðж μ³ñ»-ɳíÙ³Ý áõÕÕáõÃÛ³Ùμ ÙÇçáó³éáõÙÝ»ñÁ ϳï³ñí»É »Ý 2000-2007 ÃÃ., áñÇÝ Ý³Ëáñ¹»É ¿ áÉáñïÇ íÇ׳ÏÇ ·Ý³Ñ³ïÙ³Ý, ÙÇç³½·³ÛÇÝ ÷áñÓÇ áõëáõÙ-ݳëÇñáõÃÛ³Ý ßñç³ÝÁ: àõëïÇ ÝÙ³Ý Ëï³óáõÙÁ óáõÛó ¿ ï³ÉÇë, áñ »ñ¨áõÛ-ÃÇ ëϽμݳå³ï׳éÝ ÁݹѳÝáõñ ¿ ¨ ³ÛÝ å»ïù ¿ ÷Ýïñ»É ݳËáñ¹ ų-ٳݳϳßñç³ÝÇ Ñ³ÙÁݹѳÝáõñ ½³ñ·³óáõÙÝ»ñÇ Ù»ç:

¶Í³å³ïÏ»ñ 1 î³ñμ»ñ »ñÏñÝ»ñáõÙ Ðж ϳé³í³ñÙ³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·áõ٠ϳï³ñí³Í ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï³·ñáõÃÛáõÝÁ

Page 41: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

41

àñá±Ýù ¿ÇÝ ûμÛ»ÏïÇíáñ»Ý ͳ·³Í ³ÛÝ ËݹÇñÝ»ñÁ, áñáÝó ÉáõÍÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ñ Çñ³Ï³Ý³óÝ»É ³ÝÑ»ï³Ó·»ÉÇ ù³ÛÉ»ñ: ì»ñÉáõ-ÍáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ ѳßíÇ ³éÝ»É Ðж μÝáñáß ·Í»ñÇó Ù»ÏÁ. Ðж Çñ»Ýó μÝáõÛÃÇó »ÉÝ»Éáí áõÕÕ³ÏÇáñ»Ý áõ ËáñÝ »Ý ³ñÓ³·³Ýùáõ٠ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý–ù³Õ³ù³Ï³Ý ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ, ÇÝãå»ë ݳ¨ ÏñáõÙ »Ý ³Û¹ ·áñÍÁÝóóÝ»ñÇ ³½¹»óáõÃÛáõÝÁ: ܳ¨ Ñ»Ýó ëñ³Ýáí å³Û-ٳݳíáñí³Í` ÁݹѳÝñ³Ï³Ý ÙÇïáõÙÝ»ñÇ Ñ³Ù³Ûݳå³ïÏ»ñÇ íñ³ Ðж ½³ñ·³óáõÙÝ áõÝÇ Çñ ³é³ÝÓݳѳïÏáõÃÛáõÝÁ. ÁÝóÝáõÙ ¿ ËÇëï ï³ñμ»ñ³Ïí³Í` Áëï »ñÏñÝ»ñÇ, ù³Õ³ù³Ï³Ý ׳Ùμ³ñÝ»ñÇ, ·³Õ³-÷³ñ³Ëáë³Ï³Ý ÙdzíáñÝ»ñÇ, ï³ñ³Í³ßñç³ÝÝ»ñÇ:

1990-³Ï³Ý Ãí³Ï³ÝÝ»ñÇÝ Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý-ù³Õ³ù³Ï³Ý ï»ë³-Ï»ïÇó ï»ÕÇ áõÝ»ó³Ý Ñ»ï¨Û³É ûμÛ»ÏïÇí ·Éáμ³É ½³ñ·³óáõÙÝ»ñÁ, á-ñáÝù ½·³ÉÇ ³½¹»óáõÃÛáõÝ ÃáÕ»óÇÝ Ñ³ïϳå»ë »íñáå³Ï³Ý ·Çï³-¹³ßïáõÙ Ðж ½³ñ·³óÙ³Ý ÙÇïáõÙÝ»ñÇ íñ³:

1. ܳË` ³í³ñïí»ó ·Éáμ³É Ý߳ݳÏáõÃÛ³Ý Ýáñ ÙdzíáñÇ` ºíñ³-ÙÇáõÃÛ³Ý Ó¨³íáñÙ³Ý ÷áõÉÁ: ì»ñçÇÝÇë ϳ۳óáõÙÁ ¨ ѻﳷ³ ÁݹɳÛ-ÝáõÙÝ ³é³ç μ»ñ»ó ³Û¹ ù³Õ³ù³Ï³Ý ÙdzíáñÇÝ ³Ý¹³Ù³Ïó³Í ϳ٠ûÏݳÍáõ »ñÏñÝ»ñÇ ·Çï³Ï³Ý ¨ ѻﳽáï³Ï³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý áõ-Õ»ÝÇßÝ»ñÇ áõ ã³÷³ÝÇßÝ»ñÇ Ñ³Ù³å³ï³ë˳ݻóÙ³Ý ËݹÇñÁ, ÇÝãÁ ¨ ¹³ñÓ³í Ðж ϳé³í³ñÙ³Ý Ù»ç ÷á÷áËáõÃÛáõÝ Ï³ï³ñ»Éáõ ÑÇÙݳ-Ï³Ý å³ï׳éÁ: ºíñ³ÙÇáõÃÛ³Ý »ñÏñÝ»ñÇ Ðж ѻﳽáï³Ï³Ý ϳ½-ٳϻñåáõÃÛáõÝÝ»ñÝ áõ Ï»ÝïñáÝÝ»ñÁ Çñ»Ýó ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÁ ëÏë»-óÇÝ Ñ³Ù³å³ï³ë˳ݻóÝ»É ÙÛáõë ³Ý¹³Ù-»ñÏñÝ»ñÇ Ñ»ï, μ³ñÓñ³-ó³í ·ÇïáõÃÛ³Ý ÇÝï»·ñÙ³Ý ³ëïÇ׳ÝÁ: ²Û¹ »ñ¨áõÛÃÝ ¿É, Çñ Ñ»ñÃÇÝ, ¹³ñÓ³í ³ÛÝ ¹ñ¹³å³ï׳éÁ, áñÝ »ñ¨³Ý ѳݻó áÉáñïáõÙ ³éϳ ËݹÇñÝ»ñÁ:

2. ¸Çï³ñÏíáÕ Å³Ù³Ýϳßñç³ÝáõÙ ·Éáμ³É ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³çáñ¹ ³ÉÇùÁ ï»ÕÇ áõÝ»ó³í ÊêÐØ-Ç ¨ ëáódzÉÇëï³Ï³Ý »ñÏñÝ»ñÇ ù³Õ³ù³Ï³Ý ׳Ùμ³ñÇ ÷Éáõ½Ù³Ý ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ: ØÇç³½·³ÛÇÝ ³ëå³-ñ»½áõÙ ëáódzÉÇëï³Ï³Ý ׳Ùμ³ñÇ ³ÝÑ»ï³óÙ³Ý Ñ»ï ½·³ÉÇ ÷á÷á-ËáõÃÛáõÝ Ïñ»ó ݳ¨ Ðж áÉáñïÁ, ù³ÝÇ áñ ׳Ùμ³ñÇ ß³ï »ñÏñÝ»ñáõÙ ·ÇïáõÃÛ³Ý ³Û¹ ×ÛáõÕ»ñÁ ÙÇÝã ³Û¹ ÏñáõÙ ¿ÇÝ ËÇëï ·³Õ³÷³ñ³Ï³Ý áõÕÕí³ÍáõÃÛáõÝ. ·»ñ³Ï³ÛáõÙ ¿ñ Ù³ñùëÇëï³Ï³Ý ·³Õ³÷³ñ³Ëá-ëáõÃÛáõÝÁ: öá÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÇó ³é³ç ëáódzÉÇëï³Ï³Ý ¹³ßÇÝùÇ »ñÏñÝ»ñÇ Ðж Ù»ç û′ Ãí³ù³Ý³ÏÇ ¨ û′ áñ³ÏÇ ï»ë³Ï»ïÇó ¹áÙÇ-ݳÝï ¹»ñ áõÝ»ÇÝ Ù³ñùëǽÙÇ áõëáõÙݳëÇñáõÃÛ³Ý ÏñÃ³Ï³Ý Ñ³ëï³-ïáõÃÛáõÝÝ»ñÝ áõ Ï»ÝïñáÝÝ»ñÁ, ÇëÏ ·Çï³Ï³Ý ³ß˳ï³ÏÇóÝ»ñÇ μ³-ݳÏáõÙ ³Û¹ ×ÛáõÕÇ Ý»ñϳ۳óáõóÇãÝ»ñÁ ½·³ÉÇ ÃÇí ¿ÇÝ Ï³½ÙáõÙ:

êáódzÉÇëï³Ï³Ý ׳Ùμ³ñÇ í»ñ³óÙ³Ý Ñ»ï ÊáñÑñ¹³ÛÇÝ ØÇáõÃÛ³Ý Ý³ËÏÇÝ Ñ³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ ¨ ²ñ¨»ÉÛ³Ý ºíñáå³ÛÇ »ñÏñÝ»ñáõÙ ·áÛ³ó³í ·Çï³Ï³Ý ³ß˳ïáõÅÇ ³í»ÉóáõÏ` ÑÇÙݳϳÝáõÙ Ç ¹»Ùë ѳ-ë³ñ³Ï³Ï³Ý ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ý»ñϳ۳óáõóÇãÝ»ñÇ: Ø»Í Ãíáí Ðж Ù³ëݳ·»ïÝ»ñÇ ³éç¨ Í³é³ó³í ϳ′Ù í»ñ³íáñ³Ï³íáñí»Éáõ, ϳ′Ù

Page 42: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

42

³ñï³·³ÕûÉáõ, ϳ°Ù ¿É ·ÇïáõÃÛ³Ý áÉáñïÁ ÃáÕÝ»Éáõ ËݹÇñÁ: ÜÙ³Ý ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñ ³åñ³Í »ñÏñÝ»ñÁ ëïÇåí³Í å»ïù ¿ ÁÝïñ»ÇÝ Ðж ϳé³í³ñÙ³Ý Ýáñ ѳٳϳñ· ϳ٠ÑÇÙݳñ³ñ í»ñ³÷áËáõÙÝ»ñ Çñ³-ϳݳóÝ»ÇÝ ÑÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·»ñáõÙ:

3. гçáñ¹ ·Éáμ³É ÷á÷áËáõÃÛáõÝÁ ϳåí³Í ¿ñ ·Çï³ï»ËÝÇϳ-Ï³Ý ³é³çÁÝóóÇ Ñ»ï ¨ ³í»ÉÇ Ñ³ÙÁݹѳÝáõñ μÝáõÛà ¿ñ ÏñáõÙ` ³-é³ÝÓݳݳÉáí Çñ ûμÛ»ÏïÇíáõÃÛ³Ùμ: ²Û¹ ßñç³ÝáõÙ Ó¨³íáñí»óÇÝ ¨ ÏÛ³ÝùÇ μáÉáñ áÉáñïÝ»ñáõÙ í»ñçݳϳݳå»ë ɳÛÝ ÏÇñ³éáõÃÛáõÝ ·ï³Ý ï»Õ»Ï³ïí³Ï³Ý ï»ËÝáÉá·Ç³Ý»ñÁ (³ÛëáõÑ»ï` îî):

ê³Ï³ÛÝ îî Ý»ñó÷³ÝóáõÙÁ Ðж ÁÝóó³í ¹³Ý¹³Õ, ÇÝãÝ ³é³-çÇÝ Ñ»ñÃÇÝ å³Ûٳݳíáñí³Í ¿ñ áÉáñïÇ μÝáõÛÃáí: îî Ý»ñÙáõÍáõÙÝ Ðж ÁÝóó³í áã ÉdzñÅ»ù` »ÉÝ»Éáí ÙÇ ß³ñù å³ï׳éÝ»ñÇó, áñáÝó Ù»ç ѳïϳå»ë ϳñ¨áñ ¹»ñ ¿ÇÝ Ë³ÕáõÙ ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛ³Ý Ý»ñϳ-Û³óÙ³Ý μ³ñ¹áõÃÛáõÝÁ, ³Ý¹ÛáõñÁÝϳÉáõÃÛáõÝÁ ¨ ½³Ý³½³ÝáõÃÛáõÝÁ (ӻ鳷ñ»ñ, å³ïÏ»ñÝ»ñ, Ó³Ûݳ·ñáõÃÛáõÝÝ»ñ ¨ ³ÛÉÝ): ²Û¹ å³ï׳éáí ¿É Ðж ѳٻٳï³μ³ñ Ñ»ï Ùݳó ѻﳽáï³Ï³Ý Ýáñ Ù»Ãá¹Ý»ñÇ Ùß³ÏÙ³Ý ¨ Ûáõñ³óÙ³Ý Ù»ç, ÇÝãÝ ³é³ç³óñ»ó ×ÛáõÕÇ ½³ñ·³óÙ³Ý ï»Ù-å»ñÇ ³ÝÏáõÙ:

Âí³ñÏí³Í »ñ¨áõÛÃÝ»ñÇ ³½¹»óáõÃÛáõÝÝ áõëáõÙݳëÇñ»Éáõó Ñ»ïá Ó¨³Ï»ñåí»ó Ðж áÉáñïÇ Ï³é³í³ñÙ³Ý Ï³½Ù³Ï»ñåÙ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý ËݹÇñÁ.

Ðж ѳñ³×áõÝ ½³ñ·³óÙ³Ý ³å³ÑáíÙ³Ý, ѳë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ³-é³ç³¹ñ³Í ÑÇÙݳѳñó»ñÇÝ ÉáõÍáõÙ ï³Éáõ ѳٳñ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ áõ-Ý»Ý³É ·Çï³Ï³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Ï³é³í³ñÙ³Ý ³ÛÝåÇëÇ Ñ³Ù³-ϳñ·, áñÝ ³ÝÏ³Ë ÏÉÇÝÇ ù³Õ³ù³Ï³Ý ¨, ѳïϳå»ë, Ý»ñù³Õ³ù³-Ï³Ý ½³ñ·³óáõÙÝ»ñÇó áõ ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÇó:

²Ûë ËݹñÇÝ ÉáõÍáõÙ ï³Éáõ ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛáõÝÇó ¿É μË»É ¿ ³ÝÏ³Ë Ñ»ï³½áï³Ï³Ý Ï»ÝïñáÝÝ»ñ ëï»ÕÍ»Éáõ ·³Õ³÷³ñÁ, áñÁ Ý»ñϳÛáõÙë ɳÛÝ ÏÇñ³éáõÃÛáõÝ ¿ ëï³ó»É:

ÆÝãå»ë »ñ¨áõÙ ¿ ¶Í³å³ïÏ»ñ 1-Çó ²ØÜ-Ç, γݳ¹³ÛÇ ¨ èáõë³ë-ï³ÝÇ Ðж ϳé³í³ñÙ³Ý Ù»ç ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñ »Ý ϳï³ñí»É ³í»ÉÇ í³Õ, ÇÝãÇ μ³ó³ïñáõÃÛáõÝÁ å»ïù ¿ ÷Ýïñ»É ³Û¹ »ñÏñÝ»ñáõÙ ï»ÕÇ áõ-Ý»ó³Í ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý-ù³Õ³ù³Ï³Ý Çñ³¹³ñÓáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ:

²ØÜ-áõ٠ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ ³í³Ý¹³μ³ñ ³í»ÉÇ ÏÇñ³é³Ï³Ý ¹»ñ ¿ ѳïϳóí»É, áñáÝù ѳïϳå»ë áõÕÕí³Í »Ý »Õ»É ¹³ëïdzñ³Ï»Éáõ ³ÛÝåÇëÇ ù³Õ³ù³óÇÝ»ñ, áñáÝù ÝíÇñí³Í ÏÉÇÝ»Ý ³½³ïáõÃÛ³Ý, ÅáÕáíñ¹³í³ñáõÃÛ³Ý, Ù³ñ¹áõ Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ Ñ³ñ·Ù³Ý ÑÇÙݳñ³ñ ëϽμáõÝùÝ»ñÇÝ: ä³ïٳϳÝáñ»Ý ³Ýó³Í ¹³ñÇ 60-70-³Ï³Ý Ãí³Ï³ÝÝ»ñÁ ѳÙÁÝÏÝáõÙ »Ý ìÇ»ïݳÙÇ å³ï»ñ³½ÙÇ ë³ëïϳóÙ³Ý Ñ»ï, »ñμ å³ï»ñ³½ÙÇ ³ÝÑ»é³ÝϳñáõÃÛ³Ý å³ï׳éáí ØdzóÛ³É Ü³-ѳݷݻñáõ٠ѳϳå³ï»ñ³½Ù³Ï³Ý ß³ñÅáõÙ ¿ñ ëÏÇ½μ ³éÝáõÙ: ²Û¹ Çñ³-íÇ׳ÏáõÙ å»ï³Ï³Ý ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³ÝÁ ë³ï³ñ»Éáõ ѳٳñ ѳë³-ñ³ÏáõÃÛ³Ý áÕç Ý»ñáõÅÁ å»ïù ¿ áõÕÕí»ñ ѳë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ÙdzëÝáõÃÛ³Ý

Page 43: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

43

å³Ñå³ÝÙ³ÝÁ: ²Û¹ ·³Õ³÷³ñÝ»ñÝ ¿É Çñ»Ýó ³ñï³óáÉáõÙÝ »Ý ·ïÝáõÙ ²ØÜ ¹³ßݳÛÇÝ ÙÇ Ýáñ ϳé³í³ñÙ³Ý Ù³ñÙÝÇ` ÐáõÙ³ÝÇï³ñ ·ÇïáõÃÛáõÝ-Ý»ñÇ ³½·³ÛÇÝ ýáÝ¹Ç ÑÇÙݳ¹Çñ ¨ Íñ³·ñ³ÛÇÝ ÷³ëï³ÃÕûñáõÙ [4]:

1970-³Ï³Ý Ãí³Ï³ÝÝ»ñÇÝ ½·³ÉÇ ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñ »Ý ï»ÕÇ áõÝ»ó»É γݳ¹³ÛÇ ·Çï³Ï³Ý ÙÇç³í³ÛñáõÙ` å³Ûٳݳíáñí³Í »ñÏñÇ ÇÝùݳí³ñáõÃÛ³Ý ³ëïÇ׳ÝÇ μ³ñÓñ³óÙ³Ý ¨ μݳÏãáõÃÛ³Ý ÃíÇ ÏïñáõÏ ³×Ç Ñ»ï: ØǨÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï »ñÏñÇ ·ÇïáõÃÛ³Ý Ï³é³í³-ñáõÙÁ Ù³ëݳïí³Í ¿ñ ÑÇÙݳϳÝáõÙ ï³ñμ»ñ ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ¨ ·Ç-ï³Ï³Ý ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÙÇç¨, ÇÝãÁ ËáãÁݹáïáõÙ ¿ñ ³ñ¹»Ý ³í»ÉÇ É³ÛÝ ÇÝùݳí³ñáõÃÛáõÝ Ó»éù μ»ñ³Í »ñÏñÇ ·Çï³Ï³Ý ³é³çÁÝ-óóÇÝ: Æñ³íÇ׳ÏÁ ѳÕóѳñ»Éáõ ѳٳñ ëï»ÕÍí»ó ÙdzëÝ³Ï³Ý Ï³é³í³ñÙ³Ý Ï»ÝïñáÝ` γݳ¹³ÛÇ ÑáõÙ³ÝÇï³ñ ¨ ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ»ï³½áï³Ï³Ý ËáñÑáõñ¹Á [5]:

ܳËÏÇÝ ÊêÐØ Ñ³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇó ³é³çÇÝÁ Ðж μ³ñ»É³í-Ù³Ý ù³ÛÉ»ñ ëÏë»ó Ó»éݳñÏ»É èáõë³ëï³ÝÁ, ÇÝãÁ å³Ûٳݳíáñí³Í ¿ñ ³ÛÝ ÇñáÕáõÃÛ³Ùμ, áñ ÏáÙáõÝÇëï³Ï³Ý ·³Õ³÷³ñ³ËáëáõÃÛáõÝÝ áõëáõÙݳëÇñáÕ Ñ³ëï³ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ï³é³í³ñÙ³Ý Ï»ÝïñáÝÝ»ñÇ ½·³ÉÇ Ù³ëÁ ݳËÏÇÝáõÙ ·ïÝí»É ¿ñ ³Û¹ »ñÏñáõÙ, ¨ ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý-ù³Õ³ù³Ï³Ý ½³ñ·³óáõÙÝ»ñÇ ³ñ¹ÛáõÝùáõ٠ѳٳϳñ·Ç ϳ½Ù³ÉáõÍáõÙÇó Ñ»ïá ٻͳͳí³É ³ß˳ïáõÅÇ ¨ ѻﳽáï³Ï³Ý μ³½Ù³ù³Ý³Ï ѳë-ï³ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³éϳÛáõÃÛáõÝÁ Éáõñç ëáóÇ³É³Ï³Ý ËݹÇñÝ»ñ ¿ñ ³é³ç μ»ñ»É ѳë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý Ù»ç [6]:

Ü»ñϳÛáõÙë ÊêÐØ Ý³ËÏÇÝ Ñ³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇó ÑáõÙ³ÝÇ-ï³ñ ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ï³é³í³ñÙ³Ý ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñ ϳï³ñí»É »Ý ÙdzÛÝ ìñ³ëï³ÝáõÙ ¨ àõÏñ³ÇݳÛáõÙ, Ùݳó³Í ѳÝñ³å»ïáõÃÛáõÝÝ»-ñáõÙ Ùݳó»É ¿ ݳËÏÇÝ` ³½·³ÛÇÝ ³Ï³¹»ÙdzݻñÇ ÙÇçáóáí ϳé³í³ñ-Ù³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·Á [7]:

2. Ðж ϳé³í³ñÙ³Ý Ùá¹»ÉÝ»ñÁ

Ðж ϳé³í³ñÙ³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·»ñÇ μÝáõÛÃÇ, ϳéáõóí³Íù³ÛÇÝ ³-é³ÝÓݳѳïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, ëï³óí³Í ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÇ áñ³Ï³Ï³Ý ¨ ù³-Ý³Ï³Ï³Ý Ñ³Ù»Ù³ïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ óáõÛó »Ý ï³ÉÇë, áñ Ðж ϳé³í³ñ-Ù³Ý Ñ³Ù³ñ ³ñ¹Ûáõݳí»ï Ùá¹»É ¿ ѳݹÇë³Ýáõ٠ѻﳽáï³Ï³Ý ËáñÑáõñ¹Á (ÐÊ): ²ñ¨ÙïÛ³Ý »ñÏñÝ»ñáõÙ ³ÛÝ É³ÛÝ ï³ñ³ÍáõÙ ¿ ·ï»É áñå»ë ϳé³í³ñÙ³Ý Ýáñ ³ÝÏ³Ë Ñ³Ù³Ï³ñ· [2,8]:

ÐÊ Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç ϳ½Ù³Ï»ñå³Ï³Ý Ó¨»ñÝ áõ ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÁ ϳËí³Í »Ý »ñÏñáõ٠ѳëï³ïí³Í ù³Õ³ù³Ï³Ý, ·Çï³Ï³Ý ¨ ѳë³ñ³-Ï³Ï³Ý ³í³Ý¹áõÛÃÝ»ñÇó, »ñÏñÇ ·Çï³Ï³Ý Ý»ñáõÅÇó ¨ ÝáõÛÝÇëÏ í»ñçÇ-ÝÇë ã³÷»ñÇó: ²Ûë ³éáõÙáí ÐÊ-Ý»ñÁ ÉÇÝáõÙ »Ý ÁݹѳÝáõñ (ï»°ë ¶Í³-å³ïÏ»ñ 2³) ¨ Ñáí³Ýáõ ïÇåÇ (ï»°ë ¶Í³å³ïÏ»ñ 2μ):

Page 44: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

44

¶Í³å³ïÏ»ñ 2 ÐÊ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ïÇå»ñÁ

1. ÀݹѳÝáõñ ѳٳå»ï³Ï³Ý ÐÊ` ÑÇÙÝí³Í ·áñͳéáõóÛÇÝ ëϽ-μáõÝùÇ íñ³, Çñ áõñáõÛÝ Ý»ñùÇÝ Ï³éáõóí³Íùáí. ¶Í³å³ïÏ»ñ 2³-áõÙ μ»ñí³Í ¿ ÐÊ Ï³éáõóí³ÍùÇ Üáñí»·Ç³ÛÇ ûñÇݳÏÁ [9]:

2. Ðáí³Ýáõ ïÇåÇ ÐÊ` ϳ½Ùí³Í ·ÇïáõÃÛ³Ý ³é³ÝÓÇÝ ×ÛáõÕ»ñÇ Ñ³Ù³ñ: ÜáõÛÝ ·Í³å³ïÏ»ñáõÙ μ»ñí³Í ¿ üÇÝɳݹdzÛÇ ûñÇݳÏÁ [9]:

Ðж ϳé³í³ñÙ³Ý ï»ë³ÝÏÛáõÝÇó ·»ñ³ÏßéáõÙ »Ý Ñáí³Ýáõ ïÇåÇ ÐÊ-Ý»ñÁ, áñáÝó Ù»ç Ðж ѳٳñ ³é³ÝÓÇÝ »Ýóμ³ÅÇÝ ¿ ݳ˳ï»ë-íáõÙ: Ðж ѳٳñ ³é³ÝÓÇÝ ·áñÍáÕ ÐÊ-Ý»ñÝ ³í»ÉÇ Ñ³½í³¹»å »Ý ѳݹÇåáõÙ:

ØÇ ß³ñù »ñÏñÝ»ñáõÙ Ðж-Ý ýÇݳÝë³íáñíáõÙ ¿ ݳ˳ñ³ñáõÃÛáõÝ-Ý»ñÇ, (êÉáí»Ýdz, äáñïáõ·³Édz), ¶ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³Ï³¹»ÙdzÛÇ (â»-Ëdz) ϳ٠ٳëݳ·Çï³óí³Í ³½·³ÛÇÝ Ï»ÝïñáÝÝ»ñÇ ÙÇçáóáí (Ðáõ-ݳëï³Ý):

Ð³×³Ë Ñ³Ý¹ÇåáõÙ »Ý ݳ¨ ³ÛÝåÇëÇ »ñÏñÝ»ñ, áñï»Õ ·áñÍáÕ ·Ç-ï³Ï³Ý ¨ å»ï³Ï³Ý ϳé³í³ñã³Ï³Ý ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÁ û¨ áõÝ»Ý Ý»ñϳ۳óí³Í ÐÊ-Ý»ñÇÝ μÝáñáß ·Í»ñ ¨ ϳï³ñáõÙ »Ý Ðж á-ÉáñïÇ Íñ³·ñ»ñ, ë³Ï³ÛÝ ÏñáõÙ »Ý ³ÛÉ ³Ýí³ÝáõÙÝ»ñ:

²ÕÛáõë³Ï 1-áõÙ μ»ñí³Í »Ý ÙÇ ß³ñù »ñÏñÝ»ñáõÙ Ðж áÉáñïÁ ϳ-é³í³ñáÕ ÐÊ-Ý»ñÇ ¹³ë³Ï³ñ·áõÙÁ:

³

μ

Page 45: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

45

²ÕÛáõë³Ï 1 ÐÊ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ï»ë³ÏÝ»ñÁ

âÝ³Û³Í ÐÊ-Ý»ñÇ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ·áñͳéáõÛÃÁ Ðж ýÇݳÝë³íáñáõÙÝ ¿` ³ç³Ïó»Éáí ϳ٠ٳëݳÏó»Éáí ³Û¹ ·áñÍÁÝóóÇÝ, ë³Ï³ÛÝ Ýñ³Ýó ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ¹³ßïÁ, áñå»ë ϳÝáÝ, μ³½Ù³½³Ý ¿: ²ÕÛáõë³Ï 2-áõÙ μ»ñí³Í »Ý ÙÇ ß³ñù »ñÏñÝ»ñáõÙ ÐÊ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ï»ë³ÏÝ»ñÁ ¨ ßñç³Ý³ÏÝ»ñÁ:

²ÕÛáõë³Ï 2 ÐÊ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ï»ë³ÏÝ»ñÁ

¶áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ßñç³Ý³ÏÁ ºñÏÇñÁ

Ìñ³·ñ»ñÇ ýÇݳÝë³íáñáõÙ ´áÉáñÁ, μ³óÇ ¶»ñÙ³ÝdzÛÇó

ØÇç³½·³ÛÇÝ Ñ³Ù³·áñͳÏ-óáõÃÛ³Ý ³ç³ÏóáõÃÛáõÝ

´áÉáñÁ

лﳽáïÏ³Ý Íñ³·ñ»ñÇ Ý³Ë³Ó»éÝáõÙ ¨ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·áõÙ

Ø»Í ´ñÇï³Ýdz, üñ³Ýëdz, ¶»ñÙ³Ýdz, Þí»¹Ç³, üÇÝɳݹdz, Üǹ»ñɳݹݻñ, Üáñí»·Ç³, Þí»Ûó³ñdz,

лﳽáï³Ï³Ý ù³Õ³ù³Ï³-ÝáõÃÛ³Ý Çñ³Ï³Ý³óáõÙ (å»ï³Ï³Ý é³½Ù³í³ñáõÃÛ³Ý Ùß³ÏáõÙ, ËáñÑñ¹³ïí³Ï³Ý ·áñͳéáõÛÃÝ»ñ)

â»Ëdz, üÇÝɳݹdz, ²ØÜ, Ø»Í ´ñÇï³Ýdz, ¸³Ýdz, Æëɳݹdz, Þí»¹Ç³, Üǹ»ñɳݹݻñ, ¶»ñÙ³Ýdz, Üáñí»·Ç³, ¾ëïáÝdz, ´»É·Ç³, Æéɳݹdz, γݳ¹³, äáñïáõ·³Édz, Ðáõݳëï³Ý, ÎÇåñáë, êÉáí»Ýdz,

¶Çï»ÉÇùÇ ï³ñ³ÍáõÙ (Ý»ñ³éÛ³É ·Çï³Ï³Ý ѳÕáñ¹³ÏóáõÃÛáõÝÁ)

â»Ëdz, Ø»Í ´ñÇï³Ýdz, Þí»¹Ç³, üñ³Ýëdz, ²ØÜ, ²íëïñ³Édz,

лﳽáïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Çñ³Ï³Ý³óáõÙ

Ðáõݳëï³Ý, üñ³Ýëdz

Øß³ÏáõóÛÇÝ Å³é³Ý·áõÃÛ³Ý å³Ñå³ÝáõÙ

â»Ëdz, üÇÝɳݹdz, Ðáõݳëï³Ý

ÐÊ ï»ë³ÏÁ ºñÏÇñÁ

Ðж áÉáñïÁ ϳé³í³ñáÕ ³é³ÝÓÇÝ ÐÊ

Ø»Í ´ñÇï³Ýdz,¸³Ýdz, ²ØÜ,Üǹ»ñ-ɳݹݻñ, γݳ¹³, ²íëïñ³Édz

Ðж μ³ÅÇÝ ÁݹѳÝáõñ ÐÊ-áõÙ üñ³Ýëdz, Æéɳݹdz, Þí»¹Ç³, üÇÝɳݹdz, àõÏñ³Çݳ

ÆÝï»·ñí³Í (ѳٳï»Õí³Í) ÐÊ-Ý»ñ

´»É·Ç³, ¶»ñÙ³Ýdz, Æëɳݹdz, Üáñí»·Ç³,Þí»Ûó³ñdz,¾ëïáÝdz, ÎÇåñáë

²ÛÉ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñ, áñáÝù ·áñÍáõÙ »Ý áñå»ë ÐÊ-Ý»ñ

â»Ëdz,êÉáí³Ïdz, äáñïáõ·³Édz, Ðáõݳëï³Ý

Page 46: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

46

3. Ðж ýÇݳÝë³íáñÙ³Ý Ï³éáõó³Ï³ñ·»ñÁ ÐÊ Ñ³Ù³Ï³ñ·áõÙ

ÐÊ Ñ³Ù³Ï³ñ·áõÙ ýÇݳÝë³íáñÙ³Ý Ñ³Ù³ñ Íñ³·ñ»ñÇ ÁÝïñáõÃÛáõÝÁ ϳï³ñíáõÙ ¿ í»ñÇó í³ñ ¨ í³ñÇó í»ñ ϳéáõó³Ï³ñ·»ñáí, ë³Ï³ÛÝ ÝßÛ³ÉÝ»ñÁ ϳñáÕ »Ý ·áñÍ»É Ý³¨ ÙdzųٳݳÏ: ²ÕÛáõë³Ï 3-áõÙ μ»ñí³Í »Ý ÐÊ-Ý»ñÇ Çñ³Ï³Ý³óñ³Í Íñ³·ñ»ñÇ ýÇݳÝë³íáñÙ³Ý Ï³éáõó³Ï³ñ·»ñÇ ï»ë³ÏÝ»ñÁ:

²ÕÛáõë³Ï 3 Ðж ýÇݳÝë³íáñÙ³Ý ë˻ٳݻñÁ

γé³í³ñÙ³Ý ÐÊ Ñ³Ù³Ï³ñ·áõÙ Ðж ýÇݳÝë³íáñÙ³Ý Ï³éáõ-ó³Ï³ñ·»ñÁ ÉÇÝáõÙ »Ý ÑÇÙݳϳÝáõÙ »ñÏáõ ïÇåÇ` ÐÊ-Ý»ñÇ áõÕÕ³ÏÇ ¨ ³ÝáõÕÕ³ÏÇ Ù³ëݳÏóáõÃÛ³Ùμ (ï»°ë ¶Í³å³ïÏ»ñ 3³, 3μ): ²é³çÇÝ ¹»åùáõÙ ÐÊ-Ý Ù³ëݳÏóáõÙ ¿ ýÇݳÝë³íáñíáÕ Íñ³·ñ»ñÇ ¨ ϳï³-ñáÕÝ»ñÇ ÁÝïñáõÃÛ³Ý ¨ ýÇݳÝë³íáñÙ³Ý ·áñÍÁÝóóÇÝ (¾ëïáÝdz, Æé-ɳݹdz), ÇëÏ »ñÏñáñ¹ ¹»åùáõÙ ýÇݳÝë³íáñáõÙÁ ϳï³ñíáõÙ ¿ ³ÛÉ Ù³ñÙÝÇ ÏáÕÙÇó` ÐÊ-Ç Ý»ñϳ۳óñ³Í ϳñÍÇùÇ ÑÇÙ³Ý íñ³ (Þí»¹Ç³, ¶»ñÙ³Ýdz, Ø»Í ´ñÇï³Ýdz):

¶Í³å³ïÏ»ñ 3 Ðж ýÇݳÝë³íáñÙ³Ý ë˻ٳݻñÁ

»ٳïÇÏ Íñ³·ñ»ñ ä»ï³Ï³Ý Ù³ñÙÇÝ-Ý»ñÇ ÏáÕÙÇó ݳ˳-Ó»éÝí³Í Íñ³·ñ»ñ

лﳽáï³Ï³Ý ËÙμ»ñÇ ÏáÕÙÇó ݳ˳ӻéÝí³Í

Íñ³·ñ»ñ

üñ³Ýëdz, Æéɳݹdz, üÇÝɳݹdz, â»Ëdz, Þí»¹Ç³, Ø»Í ´ñÇï³Ýdz, Üáñí»·Ç³, Þí»Ûó³ñdz, ¶»ñÙ³Ýdz, ÎÇåñáë, Üǹ»ñɳݹݻñ

â»Ëdz, üñ³Ýëdz, Þí»Ûó³ñdz, äáñïáõ·³Édz, Üǹ»ñɳݹݻñ, Þí»¹Ç³

¸³Ýdz, ´»É·Ç³, êÉáí³Ïdz,

Ðáõݳëï³Ý,

Æëɳݹdz, ¾ëïáÝdz

Page 47: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

47

4. ÐÊ Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç Ý»ñ¹ñÙ³Ý áñáß ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñ

âÝ³Û³Í ÐÊ Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç ɳÛÝ ÏÇñ³éáõÃÛ³ÝÁ` Ýñ³ ³ñ¹Ûáõݳí»-ïáõÃÛ³Ý ·Ý³Ñ³ï³Ï³ÝÁ ·Çï³μ³ÝÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó ¹»é ÙdzÝ߳ݳÏá-ñ»Ý ïñí³Í ã¿. ³ÛÝ å³Ñ³ÝçáõÙ ¿ »ñϳñ ѻﳽáï³Ï³Ý ³ß˳ï³Ýù [3]: ê³Ï³ÛÝ, ³ñ¹»Ý Ýϳï»ÉÇ »Ý ѳٳϳñ·Ç Ý»ñ¹ñÙ³Ý Ñ»ï¨Û³É ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÁ.

1.ýÇݳÝë³íáñÙ³Ý ÝÙ³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç ѳëï³ïÙ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ ·Çï³¹³ßïáõÙ ³é³ç ¿ »Ï»É áñáß³ÏÇ É³ñí³ÍáõÃÛáõÝ` ÙÇ ÏáÕÙÇó Ñ»-é³Ñ³ñ Ýå³ï³ÏÝ»ñáí ³é³çÝáñ¹íáÕ ³í³Ý¹³Ï³Ý ³Ï³¹»ÙÇ³Ï³Ý ¨ ÙÛáõë ÏáÕÙÇó ϳñ×³ï¨ ³ñ¹ÛáõÝùáí ·Ý³Ñ³ïíáÕ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Ùá-¹»ÉÝ»ñÇ ÏáÕÙݳÏÇóÝ»ñÇ ÙÇç¨,

2.·Çï³Ï³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÁ ¹³ñÓ»É ¿ ³í»ÉÇ Ù³ëݳïí³Í, ¨ ·Çï³ß³Ë³ïáÕÝ»ñÇ Ù»Í Ù³ëÁ ݳËÁÝïñáõÙ ¿ ϳñ׳ųÙÏ»ï, ³ÝÙÇ-ç³Ï³Ý ßáß³÷»ÉÇ ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñáí Íñ³·ñ»ñ,

3.Ñëï³Ï ųÙÏ»ï³ÛÇÝ Ï³ï³ñÙ³Ùμ Íñ³·ñ»ñÇ ×ÝßÙ³Ý ï³Ï ѳ-Ù³Éë³ñ³Ý³Ï³Ý ¨ ³Ï³¹»ÙÇ³Ï³Ý ·ÇïáõÅÁ ËÇëï ÷á÷áËáõÃÛáõÝ ¿ Ïñ»É ¨ ³Ù»Ý³½·³ÉÇÝ` ѻﳽáï³Ï³Ý ³ß˳ï³Ï³½ÙÇ Ùßï³Ï³Ý ³ß˳ï³ÏÇóÝ»ñÇ ÃíÇ å³Ï³ë»ÉÝ ¿,

4.ÐÊ-Ý»ñÇ ¹»ñÇ Ù»Í³óáõÙÁ Ýå³ëï»É ¿ Áëï ³ñ¹ÛáõÝùÇ ·Ý³-ѳïÙ³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç ѳëï³ïÙ³ÝÁ, μ³ñÓñ³ó»É ¿ ³ñÓ³·³ÝùÙ³Ý ³ñ³·áõÃÛáõÝÝ áõ ×ÏáõÝáõÃÛáõÝÁ: ÐÊ Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç Ý»ñ¹ñÙ³Ùμ ϳ¨áñ-í»É ¿ ·ÇïáõÃÛ³Ý μݳ·³í³éáõÙ ·áñÍÇãÝ»ñÇ Ó»éݳñϳïÇñ³Ï³Ý ѳï-ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ù³ÝÇ áñ Íñ³·ñ»ñÇ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ ÉÇÝáõ٠ѳí³ù»É áõÝ³Ï ³ÝÓݳϳ½Ù, Ó»éù μ»ñ»É ѻﳽáïáõÃÛáõÝ-Ý»ñÇ Ñ³Ù³ñ ³ÝÑñ³Å»ßï ÝÛáõÃ³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñ:

²Ù÷á÷»Éáí Ðж ϳé³í³ñÙ³Ý ÙÇç³½·³ÛÇÝ ÷áñÓÇ áõëáõÙݳëÇ-ñáõÃÛáõÝÁ` »½ñ³Ñ³Ý·áõÙ »Ýù.

• Ðж ϳé³í³ñÙ³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·áõÙ μ³ñ»÷áËáõÙÝ»ñ ϳï³ñ»-Éáõ ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛáõÝÝ ³é³ç³ó»É ¿ ù³Õ³ù³Ï³Ý áõ ѳë³-ñ³Ï³Ï³Ý ɳÛݳͳí³É ¨ ËáñÁ ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ»ï¨³Ý-ùáí ѳëï³ïí³Í ÇñáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ,

• í»ñÁ Ýßí³Í ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ` μáÉáñ ³é³ç³-ï³ñ »ñÏñÝ»ñáõÙ Çñ³Ï³Ý³óí»É »Ý Ðж áÉáñïÇ Ï³é³í³ñÙ³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç ½³ñ·³óáõÙÁ ËóÝáÕ ÙÇ ß³ñù ÙÇçáó³éáõÙÝ»ñ,

• Ðж áÉáñïÇ ½³ñ·³óÙ³Ý Ýå³ï³Ïáí ÑÇÙݳϳÝáõÙ ÏÇñ³éí»É ¨ ÏÇñ³éíáõÙ ¿ ѻﳽáï³Ï³Ý ËáñÑáõñ¹Ý»ñÇ Ñ³Ù³Ï³ñ·Á,

• Ðж ½³ñ·³óÙ³Ý áõÕÕáõÃÛ³Ùμ ïñ³Ù³¹ñí³Í ýÇݳݳë³íá-ñáõÙÝ Çñ³Ï³Ý³óíáõÙ ¿ ·É˳íáñ³å»ë å»ï³Ï³Ý μÛáõç»Çó, ë³Ï³ÛÝ ù³ç³É»ñíáõÙ ¿ ݳ¨ ³ÛÉÁÝïñ³Ýù³ÛÇÝ ýÇݳÝë³íáñáõÙÁ, ÇÝãÁ ËÇëï ϳñ¨áñíáõÙ ¿ áÉáñïÇ ½³ñ·³óÙ³Ý ï»ë³ÝÏÛáõÝÇó:

Page 48: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

48

¶ð²Î²ÜàôÂÚàôÜ

1. Gibbons, Michael; Limoges, Camille; Nowotny, Helga et al. The New Production of Knowledge: The Dynamics of Science and Research in Contemporary Societies; Sage Publications, 1994. p.179-184

2. Luk van Langenhove, The status of social sciences in Europe, World Social Science Report, UNESCO, ISSC, 2010, pp. 82-87

3. Alberto Martinelli, Social science in the public space, World Social Science Report, UNESCO, ISSC, 2010, pp. 287-289

4. www.nea.gov/about/Legislation/Legislation.html

5. www.sshrc-crsh.gc.ca

6. http://www.zpu-journal.ru/fundraising/management/articles/ Vorotnikov/

7. Gzoyan E., Ayvazyan N., Mkrtchyan S., Mailyan A., Stepanyan L., Ghazaryan N., The current state of affairs in Humanities and social sciences in Post Soviet area. // Фундаментальные науки и практика. Сб. науч. тр., том 1, N4, 2010г., стр.199-204.

8. Grete M. Kladakis, European Research Funding Systems in the Humanities, European Network of Research Councils in the Humanities, Danish Research Agency, Report 1, Copenhagen, 2004.

9. www.metrisnet.eu

10. www.chass.org.au

11. National concept of the Republic of Latvia on research development.planipolis.iiep.unesco.org/.../Latvia/Latvia_National_development_plan_2007-2013.pdf

12. http://www.facebook.com/pages/Rustaveli-Foundation/ 73298377740?v=info

Page 49: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

49

ARAM MAILIAN LUSINE STEPANYAN

EDITA GZOYAN SUSANNA MKRTCYAN

A COMPARATIVE ANALYSIS OF THE INTERNATIONAL

EXPERIENCE IN THE MANAGEMNET OF SOCIAL SCIENCES AND HUMANITIES

A comparative analysis in the management of social sciences and humanities (SSH) in leading countries has been carried out. Among the implemented measures the most common outcome was the establishment of Research Councils for SSH. The pecularities, strentgths and weaknesses of this approach are outlined as well.

The article also points out the merits and common aspects of changes, which can be taken into consideration when undergoing similar developments.

АРАМ МАИЛЯН

ЛУСИНЕ СТЕПАНЯН ЭДИТА ГЗОЯН

СУСАННА МКРТЧЯН

СРАВНИТЕЛЬНЫЙ АНАЛИЗ МЕЖДУНАРОДНОГО ОПЫТА УПРАВЛЕНИЯ ОБЩЕСТВЕННЫМИ И ГУМАНИТАРНЫМИ

НАУКАМИ Исследован международный опыт преобразований в области

управления общественными и гуманитарными науками. Произведен сравнительный анализ принятых мер некоторых ведущих научных стран. Среди принятых мер преобладает создание нового органа совета по общественным и гуманитарным наукам. Показаны особенности этого подхода, выявлены его сильные и слабые стороны.

Выявлены, также, закономерности и критерии оценки резуль-татов которые следовало бы учесть при проведении аналогичных реформ.

Page 50: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

50

²ðêºÜ ²èàÚ²Ü

§ºñ¨³ÝÇ Ù³Ã»Ù³ïÇÏ³Ï³Ý Ù»ù»Ý³Ý»ñÇ ·áñͳñ³Ý¦ ö´À ïÝûñ»Ý

10BÆÜàì²òÆàÜ ¼²ð¶²òØ²Ü è²¼Ø²ì²ðàôÂÚ²Ü ØÞ²ÎØ²Ü ÐÆØÜ²Î²Ü ØàîºòàôØܺðÀ ºì öàôȺðÀ

Ðá¹í³ÍáõÙ ùÝݳñÏí³Í »Ý г۳ëï³ÝÇ ÇÝáí³óÇáÝ ½³ñ·³ó-Ù³Ý é³½Ù³í³ñáõÃÛ³Ý Ùß³ÏÙ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý Ùáï»óáõÙÝ»ñÇÝ ¨ ÷áõÉ»ñÇÝ ³éÝãíáÕ Ñ³ñó»ñ:

г۳ëï³ÝáõÙ ÇÝáí³óÇáÝ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛáõÝ ¨ Ù³ëݳíáñ³-å»ë ÇÝáí³óÇáÝ ïÝï»ëáõÃÛáõÝ ëï»ÕÍ»Éáõ ѳٳñ áñå»ë Ññ³-ï³å ËݹÇñ, ³é³ç³ñÏíáõÙ ¿ Ù߳ϻÉ, ùÝݳñÏ»É ¨ ÁݹáõÝ»É ³½-·³ÛÇÝ ÇÝáí³óÇáÝ ½³ñ·³óÙ³Ý áñáß³ÏÇ é³½Ù³í³ñáõÃÛáõÝ` ÙÇÝ㨠2030Ã. Ïïñí³Íùáí: ²Û¹ Ýå³ï³Ïáí ϳñ¨áñíáõÙ ¿ ÙÇç·»-ñ³ï»ëã³Ï³Ý Ù³ñÙÝÇ ëï»ÕÍáõÙÁ` ÐÐ ¶²², ×ÛáõÕ³ÛÇÝ ¨ μáõѳ-Ï³Ý ·ÇïáõÃÛ³Ý Ý»ñ·ñ³íÙ³Ùμ:

Ø»Ãá¹áɳ·Ç³Ï³Ý ¨ ·áñÍÝ³Ï³Ý ³ß˳ï³ÝùÝ»ñÇ ÑÇÙ³Ý íñ³ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ ѳٳñíáõ٠г۳ëï³ÝÇ ½³ñ³·³óÙ³Ý »ñϳñ³-ųÙÏ»ï ϳÝ˳ï»ëáõÙÁ ÙÇÝ㨠2030Ã.` ëáódzÉ-ïÝï»ë³Ï³Ý, ·Çï³ï»ËÝáÉá·Ç³Ï³Ý ¨ ùɳëï»ñ³ÛÇÝ μݳ·³í³éÝ»ñáõÙ: ²Ûë ѳٳï»ùëïáõÙ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ ѳٳñíáõÙ 15 ¨ 20 ï³ñí³ Ïïñí³Íùáí ³½·³ÛÇÝ Íñ³·ñ»ñÇ áõ ݳ˳·Í»ñÇ Ùß³ÏáõÙÁ:

ì»ñç³å»ë, ϳñ¨áñíáõÙ ¿ ·ÇïáõÃÛ³Ý, ÏñÃáõÃÛ³Ý, å»ïáõÃ-Û³Ý ¨ μǽݻëÇ ·áñÍÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý Ï³Û³óáõÙÁ` ù³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý Ù³ëݳÏóáõÃÛ³Ùμ:

²½·³ÛÇÝ ÇÝáí³óÇáÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·»ñÇ (³ÛëáõÑ»ï`²ÆÐ) μ³½Ù³ÃÇí μÝáõó·ñáõÙÝ»ñÇ ¨ ë³ÑÙ³ÝáõÙÝ»ñÇ ß³ñùáõÙ Ù»½ ѳٳñ »É³Ï»-ï³ÛÇÝ ¿ ø. üñÇÙ»ÝÇ Ù»ÏÝáõÃÛáõÝÁ, Áëï áñÇ ²ÆÐ-Á §… å»ï³Ï³Ý ¨ Ù³ëݳíáñ ѳïí³ÍÝ»ñáõÙ ·áñÍáÕ ÇÝëïÇïáõïÝ»ñÇ ó³Ýó ¿, áñáÝù ÷áË·áñͳÏó»Éáí ݳ˳ӻéÝáõÙ, ³ñï³Ñ³ÝáõÙ, Ó¨³÷áËáõÙ áõ ï³-ñ³ÍáõÙ »Ý Ýáñ ï»ËÝáÉá·Ç³Ý»ñ¦ [1]: гٳå³ñ÷³Ï ³Ûë ë³ÑÙ³ÝáõÙÝ »É³Ï»ï³ÛÇÝ ¿ ѳݹÇë³ó»É Ëݹñá ³é³ñϳ ѻﳽáïáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ` ï³ñ³μÝáõÛà ٻÏÝáõÃÛáõÝÝ»ñáí ÇÝëïÇïáõïÝ»ñÇ ¨ ï»ËÝáÉá·Ç³Ý»ñÇ ÁÝϳÉÙ³Ý ³éáõÙáí: سëݳíáñ³å»ë ì. äáÉï»ñáíÇãÁ ï»ËÝáÉá·Ç³-Ý»ñáõÙ Ý»ñ³éáõÙ ¿ ݳ¨ ïÝï»ë³í³ñÙ³Ý Ù»Ãá¹Ý»ñÁ, ÇëÏ ÇÝëïÇ-ïáõïÝ»ñÇÝ í»ñ³·ñíáõÙ »Ý ݳ¨ ïÝï»ë³Ï³Ý ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ·áñÍÇùÝ»ñÁ [2]: º½ñ³μ³ÝáõÃÛ³Ý ³Ûë ÁÝϳÉáõÙÝ»ñÁ ÑÇÙù »Ý ѳݹÇ-ë³ó»É ݳ¨ ëáõÛÝ Ñá¹í³ÍÇ Ñ³Ù³ñ:

Page 51: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

51

²ÆÐ ëï»ÕÍÙ³ÝÁ ݳËáñ¹áõÙ ¿ å»ï³Ï³Ý ÇÝáí³óÇáÝ ù³Õ³ù³-ϳÝáõÃÛ³Ý Ó¨³íáñáõÙÁ: ¶Çï»ÉÇù³Ñ»Ýù ïÝï»ëáõÃÛ³Ý ³ÝóÙ³Ý ÷áõ-ÉáõÙ å»ïáõÃÛáõÝÁ ѳݹ»ë ¿ ·³ÉÇë áñå»ë ²ÆÐ ëï»ÕÍÙ³Ý Ý³Ë³Ó»é-ÝáÕ, ÇÝáí³óÇáÝ ·áñÍÁÝóóÝ»ñÇ ³ñ³·³óáõóÇã, ï³ñμ»ñ ߳ѻñÇ ¨ Ñ»é³ÝϳñÝ»ñÇ Çñ³í³ñ³ñ, ²ÆÐ ï³ñμ»ñ ï³ññ»Ç ÙÇç¨ »ñÏËáëáõÃ-Û³Ý Ï³½Ù³Ï»ñåÇã, ûųݹ³ÏáõÙ ¿ ѻﳽáïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Çñ³Ï³Ý³ó-Ù³ÝÁ ¨ ÇÝáí³óÇáÝ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Çñ³Ï³Ý³óÙ³ÝÁ:

²Û¹ ѳݷ³Ù³ÝùÝ»ñÝ ³ÏÝѳÛï óáõÛó »Ý ï³ÉÇë, áñ ÇÝáí³óÇáÝ ù³Õ³ù³ÏÝáõÃÛáõÝÁ ·Çï³ï»ËÝÇÏ³Ï³Ý ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý å³ñ½ ß³ñáõݳÏáõÃÛáõÝÁ ã¿: ²ÛÝ Çñ»ÝÇó Ý»ñϳ۳óÝáõÙ ¿ ·Çï³ï»ËÝÇϳ-ϳÝ, ïÝï»ë³Ï³Ý, ³ñ¹Ûáõݳμ»ñ³Ï³Ý ¨ ÏñÃ³Ï³Ý ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃ-Û³Ý ÇÝï»·ñÙ³Ý ³í»ÉÇ μ³ñÓñ ٳϳñ¹³Ï: ²Û¹ å³ï׳éáí ÇÝáí³-óÇáÝ ù³Õ³ù³ÏÝáõÃÛ³Ý Ùß³ÏáõÙÁ ãÇ Ï³ñáÕ ÉÇÝ»É Ù»Ï Ý³Ë³ñ³ñáõÃ-Û³Ý Çñ³í³½áñáõÃÛ³Ý Ñ³ñó, ³ÛÉ å³Ñ³ÝçáõÙ ¿ Ïááñ¹Ç³Ý³ódz ¨ ÏáÝ-ë»Ýëáõë áã ÙdzÛÝ ï³ñμ»ñ ݳ˳ñ³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, ³Ûɨ ïÝï»ëáõÃÛáõ-ÝáõÙ ¨ ѳë³ñ³ÏáõÃÛáõÝáõÙ ï³ñμ»ñ ·áñÍÁÝÏ»ñÝ»ñÇ ÙÇç¨: г۳ëï³-ÝÇ ¹»åùáõÙ, ÇÝáí³óÇáÝ ù³Õ³ù³ÝáõÃÛ³Ý áÉáñïáõÙ ï³ñμ»ñ ݳ˳-ñ³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³ß˳ï³ÝùÝ»ñÁ ѳٳϳñ·»Éáõ å³ï³ë˳ݳïáõÝ Ñ³Ý¹Çë³ÝáõÙ ¿ ÐРϳé³í³ñáõÃÛ³Ý ïÝï»ë³Ï³Ý ËáñÑáõñ¹Á, áñÁ ë³Ï³ÛÝ ãáõÝÇ Ï³é³í³ñáõÃÛ³Ý Ï³½ÙáõÙ ûå»ñ³ïÇí ³ß˳ï³ÝùÝ»ñÁ ϳï³ñ»Éáõ ¨ áñáßáõÙÝ»ñÁ Çñ³·áñÍ»Éáõ ·áñÍÝ³Ï³Ý ûÕ³Ï: ÆÝáí³-óÇáÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç Ó¨³íáñÙ³Ý ÐРϳé³í³ñáõÃÛ³Ý Édz½áñí³Í Ù³ñ-ÙÇÝÁ ÐÐ ¿ÏáÝáÙÇϳÛÇ Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛáõÝÝ ¿ [3]: гñÏ ¿ Ýß»É, áñ ݳ˳-ñ³ñáõÃÛáõÝÁ, ѳٳӳÛÝ ÐРݳ˳·³ÑÇ 2007Ã. ÷»ïñí³ñÇ 7-Ç ÜÐ-37-Ü Ññ³Ù³Ý³·ñáí ѳëï³ïí³Í ÐÐ ³½·³ÛÇÝ ³Ýíï³Ý·áõÃÛ³Ý Íñ³·-ñÇó μËáÕ Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛ³Ý ËݹÇñÝ»ñÇó, Çñ Íñ³·ñáõÙ, ûųݹ³Ï»Éáõ ³éáõÙáí, ³Ý»ÉÇùÝ»ñ áõÝÇ μáÉáñ áÉáñïÝ»ñáõÙ, ë³Ï³ÛÝ áõÕÕ³ÏÇ å³-ï³ë˳ݳïíáõÃÛáõÝ ¿ ÏñáõÙ ÙdzÛÝ ½μáë³ßñçáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ [4]: ä»ïù ¿ Ýß»É Ý³¨, áñ ³ÛÉ Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ áõ ·»ñ³ï»ëãáõÃÛáõÝ-Ý»ñÁ, ÇÝáí³óÇáÝ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý áÉáñïáõÙ, Áëï ¿áõÃÛ³Ý ã»Ý ѳ-Ù³·áñͳÏóáõÙ ÐÐ ¿ÏáÝáÙÇϳÛÇ Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛ³Ý Ñ»ï: ÆÝã í»ñ³μ»-ñáõÙ ¿ ÐРϳé³í³ñáõÃÛ³ÝÁ ÏÇó μ³ñÓñ ï»ËÝáÉá·Ç³Ý»ñÇ ËáñÑáõñ-¹ÇÝ, ³å³ ³ÛÝ Çñ³Ï³ÝáõÙ ½μ³ÕíáõÙ ¿ ÙdzÛÝ î»Õ»Ï³ïí³Ï³Ý ï»Ë-ÝáÉá·Ç³Ý»ñÇ ½³ñ·³óÙ³Ý ËݹÇñÝ»ñáí: àñáß ·áñͳéáõÛÃÝ»ñ, ûñÇ-ݳÏ` å»ï³Ï³Ý ²Ý¹ñáÝ ï»ËÝáå³ñÏÇ Ó¨³íáñáõÙÝ áõ í»ñ³ÑëÏáõÙÁ, Édz½áñí³Í ¿ öØÒ ¼²Î-ÇÝ: ²ÛëåÇëáí, ëï»ÕÍí»É ¿ ÙÇ Çñ³íÇ׳Ï, »ñμ ÇÝáí³óÇáÝ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ó¨³Ï»ñåÙ³Ý ¨ Çñ³óÙ³Ý Ñ³ñóáõ٠ѳٳϳñ·áõÙÝ ³Ýμ³í³ñ³ñ ¿, ϳñ·³íáñÇã ¨ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý ·áñ-ͳéáõÛÃÝ»ñÁ Ù³ëݳïí³Í »Ý ¨ áã Ñëï³Ïáñ»Ý ë³ÑÙ³Ýí³Í: гïϳ-å»ë ¹³ í»ñ³μ»ñáõÙ ¿ ²ÆÐ å»ï³Ï³Ý ¨ Ù³ëݳíáñ ѳïí³ÍÝ»ñÇ ÙÇç¨ ÷áË·áñͳÏóáõÃÛ³Ý ÑÇÙݳËݹÇñÝ»ñÇÝ: ´³óÇ ³Û¹, ¹»é¨ë áõÅ»Õ ¿ ÇÝáí³óÇáÝ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý μ³ó³é³å»ë å»ï³Ï³Ý ϳé³í³ñÙ³Ý

Page 52: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

52

·³Õ³÷³ñÁ: ²ñ¹ÛáõÝùáõÙ, ϳñ»ÉÇ ¿ ѳëï³ï»É, áñ μ³ó³Ï³ÛáõÙ ¿ ³½-·³ÛÇÝ ÇÝáí³óÇáÝ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ:

¼³ñ·³ó³Í »ñÏñÝ»ñáõÙ í»ñçÇÝ »ñ»ù–ÑÇÝ· ï³ñÇÝ»ñÇÝ Çñ³Ï³-ݳóí³Í μ³ñ»÷áËáõÙÝ»ñÇ í»ñÉáõÍáõÃÛáõÝÁ, áñÝ Áݹ·ñÏáõÙ ¿ ²ÆРϳ½Ù³Ï»ñå³Ï³Ý ϳéáõóí³ÍùÁ ¨ ϳé³í³ñáõÙÁ, óáõÛó ¿ ï³ÉÇë, áñ ³Û¹ »ñÏñÝ»ñÇ Ï³é³í³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ áñáÝáõÙ »Ý ÇÝáí³óÇáÝ ·áñÍáõ-Ý»áõÃÛ³Ý Ï³½Ù³Ï»ñåÙ³Ý ¨ ËóÝÙ³Ý ³é³í»É ³ñ¹Ûáõݳí»ï Ù»Ãá¹-Ý»ñ, Ó·ï»Éáí XXI ¹³ñáõÙ ³é³ç³ï³ñ ¹Çñù»ñ ½μ³Õ»óÝ»É ÇÝáí³óÇáÝ ³ñï³¹ñ³ÝùÇ ¨ ͳé³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³ß˳ñѳÛÇÝ ßáõϳݻñáõÙ: ²Û¹ »ñÏñÝ»ñáõÙ ²½·³ÛÇÝ ÇÝáí³óÇáÝ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ¨ ѳٳå³-ï³ëË³Ý é³½Ù³í³ñ³Ï³Ý ÷³ëï³ÃÕûñÇ Ùß³ÏÙ³Ý ßñç³Ý³ÏÝ»ñáõÙ ³ÏïÇí ½³ñ·³ÝáõÙ »Ý ѳٳ½·³ÛÇÝ ·»ñ³Ï³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, Ýå³ï³Ï-Ý»ñÇ ¨ ËݹÇñÝ»ñÇ ÇÝï»·ñáõÙÁ ¨ ÷á˳¹³ñÓ Ñ³Ù³Ï³ñ·áõÙÁ §ÏñÃáõ-ÃÛáõÝ-·ÇïáõÃÛáõÝ-ï»ËÝáÉá·Ç³Ý»ñ-³ñ¹Ûáõݳμ»ñáõÃÛáõݦ ѳٳϳñ-·³ÛÇÝ ßÕóÛáõÙ, ÇÝãÝ ³ÝÑñ³Å»ßï å³ÛÙ³Ý ¿ ѳݹÇë³ÝáõÙ Ýßí³Í å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÇÝáí³óÇáÝ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý Ñ³-Ù³ñ [5]: Ø»½ ѳٳñ Ñ»ï³ùñùññáõÃÛáõÝ Ï³ñáÕ »Ý Ý»ñϳ۳óÝ»É Ñ³Ù³-å³ï³ëË³Ý ÙÇç¹ÇëóÇåÉÇݳÛÇÝ é³½Ù³í³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, Ùß³Ïí³Í ûñÇÝ³Ï ¶»ñÙ³ÝdzÛáõÙ, Ø»Í ´ñÇï³ÝdzÛáõÙ, Ö³åáÝdzÛáõÙ, îÝï»ë³Ï³Ý ѳٳ·áñͳÏóáõÃÛ³Ý ¨ ½³ñ·³óÙ³Ý Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛ³Ý (³ÛëáõÑ»ï` îмÎ) ³ÛÉ »ñÏñÝ»ñáõÙ: ¸ñ³Ýó ß³ñùáõ٠ϳñ»ÉÇ ¿ ³é³ÝÓݳóÝ»É ¶»ñ-Ù³ÝdzÛÇ μ³ñÓñ ï»ËÝáÉá·Ç³Ý»ñÇ é³½Ù³í³ñáõÃÛáõÝÁ (High-Tech-Strategie fur Deutschland), ³å³·³ÛÇ ï»ËÝáÉá·Ç³Ý»ñÇ Ùß³ÏÙ³Ý ¨ ÏÇñ³éÙ³Ý é³½Ù³í³ñáõÃÛáõÝÁ` Zukunftstechnologien (μÇáï»ËÝáÉá-·Ç³Ý»ñ, ݳÝáï»ËÝáÉá·Ç³Ý»ñ, Ñ»é³Ñ³Õáñ¹³Ïó³ÛÇÝ ï»ËÝáÉá·Ç³-Ý»ñ ¨ ³ÛÉÝ), ׳åáÝ³Ï³Ý ÇÝáí³óÇáÝ é³½Ù³í³ñáõÃÛáõÝÁ ÙÇÝ㨠2025Ã., ÇÝãå»ë ݳ¨ ØñóáõݳÏáõÃÛ³Ý ¨ ÇÝáí³ódzݻñÇ »íñáå³Ï³Ý Íñ³·ÇñÁ (Competitiveness and Innovation Programme) 2007–2013 ÃÃ. ѳٳñ, ·ÇïáõÃÛ³Ý ¨ ÇÝáí³óÇáÝ áÉáñïáõÙ Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñÇ ³Ý·Édz-Ï³Ý Þñç³Ý³Ï³ÛÇÝ Íñ³·ÇñÁ (Science and Innovation Investment Framework 2004–2014), îмΠÆÝáí³óÇáÝ é³½Ù³í³ñáõÃÛáõÝÁ (OECD Innovation Strategy 2008) ¨ ³ÛÉÝ:

²Û¹ ÇÝáí³óÇáÝ é³½Ù³í³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ï³ñ¨áñ³·áõÛÝ ï³ññÁ Ç-Ýáí³óÇáÝ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ½³ñ·³óÙ³Ý Ñ»ï ϳåí³Í ɳÛÝ ëå»ÏïñÇ ëáódzɳϳÝ, ·Çï³ï»ËÝáÉá·Ç³Ï³Ý, ïÝï»ë³Ï³Ý, ù³Õ³ù³Ï³Ý, ÏñóϳÝ, Ùß³ÏáõóÛÇÝ ¨ ³ÛÉ ³ëå»ÏïÝ»ñÇ Áݹ·ñÏáõÙÝ ¿: ö³ëï³óÇ é³½Ù³í³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Ýå³ï³Ï³¹ñáõÙ »Ý ³å³·³ÛáõÙ XXI ¹³ñÇ Ç-Ýáí³óÇáÝ ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛ³Ý ÍÝáõݹÁ: ¶»ñÙ³ÝdzÛÇ é³½Ù³í³ñáõÃ-ÛáõÝÝ»ñáõÙ, ûñÇݳÏ, áñå»ë ·É˳íáñ Ýå³ï³Ï ¿ ë³ÑÙ³Ýí³Í §ÇÝá-í³ódzݻñÇ Ýáñ Ùß³ÏáõÛÃǦ Ó¨³íáñáõÙÁ, ÇÝãÁ å»ïù ¿ Áݹ·ñÏÇ Ñ³-

Page 53: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

53

ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ÏÛ³ÝùÇ μáÉáñ áÉáñïÝ»ñÁ, ÇëÏ ÇÝáí³óÇáÝ ïÝï»ëáõÃ-Û³Ý ½³ñ·³óÙ³Ý Ù³Ï³ñ¹³ÏÁ ¨ ¹ñ³ ÙñóáõݳÏáõÃÛáõÝÁ ùÝݳñÏíáõÙ ¿ áñå»ë å»ï³Ï³Ý ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ³ñ¹Ûáõݳí»ïáõÃÛ³Ý Ï³ñ¨á-ñ³·áõÛÝ ã³÷³ÝÇß: ö³ëïáñ»Ý ÇÝáí³óÇáÝ ½³ñ·³óÙ³Ý ù³Õ³ù³-ÏñÃ³Ï³Ý ³ëå»ÏïÁ Ý»ñϳ ¿ Ö³åáÝdzÛÇ ÙÇÝ㨠2025Ã. é³½Ù³í³-ñáõÃÛáõÝáõÙ, ßáß³÷»Éáí Ù³ëݳíáñ³å»ë ³í³Ý¹³Ï³Ý ׳åáÝ³Ï³Ý Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý Ùß³ÏáõÛÃÇ ÷á÷áËáõÃÛáõÝÁ:

Üßí³Í ÙÇïáõÙÝ»ñÇ Ñ³Ù³ï»ùëïáõÙ, г۳ëï³ÝáõÙ ÇÝáí³óÇáÝ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛáõÝ ¨ Ù³ëݳíáñ³å»ë ÇÝáí³óÇáÝ ïÝï»ëáõÃÛáõÝ ëï»Õ-Í»Éáõ ѳٳñ, ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ Ù߳ϻÉ, ѳëï³ï»É ¨ Çñ³óÝ»É μ³ó³ñ-ӳϳå»ë Ýáñ »ñϳñ³Å³ÙÏ»ï ϳÝ˳ï»ëÙ³Ý ¨ é³½Ù³í³ñ³Ï³Ý åɳݳíáñÙ³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·, ÇÝãÁ »Ýó¹ñáõÙ ¿ ѳٳå³ï³ëË³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñ` ûñ»Ýë¹ñ³Ï³Ý ³å³ÑáíáõÙ, ³ñ¹Ûáõݳí»ï μÛáõç»ï³ÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·, áã ÙdzÛÝ ·ÇïáõóÛÝ, ³Ûɨ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý μáÉáñ áÉáñï-Ý»ñáõ٠ϳ¹ñ³ÛÇÝ ÑÇÙÝËݹñÇ ÉáõÍáõÙ:

XXI ¹³ñÇ ÇÝáí³óÇáÝ ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛ³Ý Ó¨³íáñÙ³Ý Ñ³Ù³-ï»ùëïáõÙ, ³Ûëûñ, г۳ëï³ÝÇ Ñ³Ù³ñ Ññ³ï³å ËݹÇñ ¿ ÙÇÝ㨠2030 Ã. ³½·³ÛÇÝ ÇÝáí³óÇáÝ ½³ñ·³óÙ³Ý áñáß³ÏÇ é³½Ù³í³ñáõÃÛ³Ý Ùß³-ÏáõÙÁ, ùÝݳñÏáõÙÁ ¨ ѳëï³ïáõÙÁ, áñå»ë½Ç »ñÏÇñÁ ãѳÛïÝíÇ ·Éá-μ³É ÇÝáí³óÇáÝ ½³ñ·³óÙ³Ý Í³Ûñ³Ù³ëáõÙ: êÏë»É ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ ³Û¹ ³ß˳ï³ÝùÇ Ñ³Ù³Ï³ñ·Ù³Ý ÙÇç·»ñ³ï»ëã³Ï³Ý Ù³ñÙÝÇ ëï»ÕÍáõ-ÙÇó` Ý»ñ·ñ³í»Éáí ÐÐ ¶²², ×ÛáõÕ³ÛÇÝ ¨ μáõÑ³Ï³Ý ·ÇïáõÃÛáõÝÁ: Ø»Ãá¹³μ³Ý³Ï³Ý ¨ ·áñÍÝ³Ï³Ý ³ß˳ï³ÝùÝ»ñÇ ÑÇÙ³Ý íñ³ å»ïù Ùß³ÏíÇ ÙÇÝ㨠2030Ã. г۳ëï³ÝÇ ½³ñ·³óÙ³Ý »ñϳñ³Å³ÙÏ»ï ϳÝ˳ï»ëáõÙÁ Ñ»ï¨Û³É μݳ·³í³éÝ»ñáõÙ.

ëáódzÉ-ïÝï»ë³Ï³Ý, ·Çï³ï»ËÝáÉá·Ç³Ï³Ý, ùɳëï»ñ³ÛÇÝ:

ØdzÛÝ ³ÛëåÇëÇ Ùáï»óáõÙÁ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ Ïï³ ÇÙ³ëï³íá-ñ»É, ѳëÏ³Ý³É ¨ Ó¨³Ï»ñå»É ³½·³ÛÇÝ Ýå³ï³ÏÝ»ñÇ ¨ ·»ñ³Ï³ÛáõÃ-ÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³Ï³ñ·Á: ²½·³ÛÇÝ Ýå³ï³ÏÝ»ñÇ ¨ ·»ñ³Ï³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÑÇÙ³Ý íñ³ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ ë»Õ٠ųÙÏ»ïÝ»ñáõÙ Ùß³Ï»É »ñϳñ³Å³Ù-Ï»ï é³½Ù³í³ñ³Ï³Ý åɳÝ` ÙÇÝ㨠2030Ã. Ïïñí³Íùáí: øÝݳñÏÙ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñáí ³ÛÝ å»ïù ѳëï³ïíÇ ËáñÑñ¹³ñ³ÝÇ ÏáÕÙÇó ¨ Ñ»ï³-·³ÛáõÙ ×ß·ñïíÇ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ Ýáñ ÁÝïñí³Í ËáñÑñ¹³ñ³ÝÇ ÏáÕÙÇó:

ÆÝáí³óÇáÝ ½³ñ·³óÙ³Ý é³½Ù³í³ñáõÃÛ³Ý Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý ÷áõ-É»ñÁ ϳñáÕ »Ý áõÝ»Ý³É ëïáñ¨ μ»ñí³Í ï»ëùÁ (ï»°ë ¶Í³å³ïÏ»ñ 1):

Page 54: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

54

¶Í³å³ïÏ»ñ 1 ÆÝáí³óÇáÝ ½³ñ·³óÙ³Ý é³½Ù³í³ñáõÃÛ³Ý

Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý ÷áõÉ»ñ

ºñϳñ³Å³ÙÏ»ï ϳÝ˳ï»ëÙ³Ý ¨ é³½Ù³í³ñ³Ï³Ý åɳݳíáñ-

Ù³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç μ³ÕϳóáõóÇã ï³ññ»ñÁ, ³Ûëå»ë Ïáãí³Í ϳñ¨áñ ÏñáÕ ÏáÝëïñáõÏóÇ³Ý ³½·³ÛÇÝ 15 ¨ 20 ï³ñí³ Íñ³·ñ»ñÝ áõ ݳ˳-·Í»ñÝ »Ý: ¸ñ³Ýó ϳï³ñáõÙÁ å»ïù ¿ Çñ³Ï³Ý³óíÇ ÙÇçݳųÙÏ»ï (3–5 ï³ñÇ) ¨ ϳñ׳ųÙÏ»ï (Ù»Ï ï³ñÇ) ÇݹÇϳïÇí åɳݳíáñÙ³Ý ÑÇÙ³Ý íñ³: ØÇç·»ñ³ï»ëã³Ï³Ý ³½·³ÛÇÝ ÇÝáí³óÇáÝ Íñ³·ñ»ñÇ Ñ³Ù³Ï³ñ·áõÙÁ, ÇÝãå»ë ݳ¨ ݳ˳ñ³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¨ ·áñͳϳÉáõÃ-ÛáõÝÝ»ñÇ ÙÇç¨ ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ»óáõÙÁ ×ÛáõÕ³ÛÇÝ Ï³Ù ï³ñ³Í³ßñç³Ý³ÛÇÝ Ý³Ë³Ó»éÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Çñ³óÙ³Ý ßñç³Ý³ÏÝ»-ñáõ٠ѳݹÇë³ÝáõÙ ¿ ß³ï »ñÏñÝ»ñÇ ÇÝáí³óÇáÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·»ñÇ ³Ù»-ݳÃáõÛÉ ûÕ³ÏÝ»ñÇó Ù»ÏÁ: г۳ëï³ÝÁ μ³ó³éáõÃÛáõÝ ã¿: ²é³ç³ñÏ-íáõÙ ¿ ÙÇçáóÝ»ñ Ó»éݳñÏ»É ß³Ñ»ñÇ ¨ ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Çñ³Ï³Ý (³ÛÉ áã û Ó¨³Ï³Ý) ѳٳӳÛÝ»óÙ³Ý Ñ³Ù³ñ: ØÇç³½·³ÛÇÝ ÷áñÓÁ óáõÛó ¿ ï³ÉÇë, áñ ³Û¹åÇë Çñ³Ï³Ý ѳٳӳÛÝ»óáõÙÁ ϳñ»ÉÇ ¿ ³å³-Ñáí»É ÙdzÛÝ Ëáßáñ ·»ñ³Ï³ ݳ˳·Í»ñÇ Çñ³óÙ³Ý ¹»åùáõÙ, áñáÝù áõÝ»Ý Éáõñç ù³Õ³ù³Ï³Ý ³ç³ÏóáõÃÛáõÝ: ¸ñ³ Ñ»ï ϳåí³Í ³é³-ç³ñÏíáõÙ ¿ ݳ˳ӻéÝ»É Ëáßáñ ³½·³ÛÇÝ Íñ³·ñ»ñ, áñáÝù ÏϳñáÕ³-ݳÛÇÝ ¹³éÝ³É §ÙdzíáñáÕ¦ ï³ñμ»ñ ݳ˳ñ³ñáõÛÃáõÝÝ»ñÇ ¨ ·»ñ³-ï»ëãáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ: ²Û¹ ¹»åùáõÙ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ߳ѳ·ñ·Çé ·»-ñ³ï»ëãáõÃÛáõÝ å»ïù ¿ ѳïϳóÝÇ ³ÝÓݳϳ½Ù ¨ ë»÷³Ï³Ý μÛáõç» ³Û¹åÇëÇ §ÙdzíáñáÕ¦ ݳ˳ӻéÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³ç³ÏóáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ: Üå³ï³Ï³Ñ³ñÙ³ñ ¿ Ùß³Ï»É ¨ Çñ³Ï³Ý³óÝ»É ³½·³ÛÇÝ Íñ³·ñ»ñ ³ÛÝ-

Page 55: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

55

åÇëÇ μ³½Çë³ÛÇÝ áõÕÕáõÃÛáõÝÝ»ñáí, ÇÝãåÇëÇù »Ý` ݳÝáï»ËÝáÉá·Ç³-Ý»ñÁ, Ï»Ýë³ï»ËÝáÉá·Ç³Ý»ñÁ, ï»Õ»Ï³ïí³Ï³Ý-Ñ»é³Ñ³Õáñ¹³Ïó³-ÛÇÝ ï»ËÝáÉá·Ç³Ý»ñÁ, Ýáñ ÝÛáõûñÇ ï»ËÝáÉá·Ç³Ý»ñÁ ¨ ³Û¹ áõÕÕáõÃ-ÛáõÝÝ»ñÇ Ñ»ï ϳåí³Í ï»ËÝáÉá·Ç³Ý»ñÁ: ØÇç³½·³ÛÇÝ ÷áñÓÇ í»ñ-ÉáõÍáõÃÛáõÝÁ óáõÛó ¿ ï³ÉÇë, áñ ·áñÍݳϳÝáõÙ μáÉáñ ½³ñ·³ó³Í »ñÏñÝ»ñÇ Ùáï ·»ñ³Ï³ ·Çï³Ï³Ý ѻﳽáïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ÑÇÙÝíáõÙ »Ý Ñ»Ýó Ýßí³Í ×»ÕùáÕ ï»ËÝáÉá·Ç³Ï³Ý áõÕÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ íñ³ (ï»°ë ¶Í³å³ïÏ»ñ 2):

¶Í³å³ïÏ»ñ 2 ¶Çï³Ï³Ý ѻﳽáïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ·»ñ³Ï³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ²ØÜ-áõÙ, ºØ-áõÙ

Ö³åáÝdzÛáõÙ ¨ гñ³í³ÛÇÝ Îáñ»³ÛáõÙ

Page 56: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

56

ì»ñç³å»ë, ß³ï ϳñ¨áñ ¿, áñå»ë½Ç ϳ۳ݳ ·ÇïáõÃÛ³Ý, ÏñÃáõÃ-Û³Ý, å»ïáõÃÛ³Ý ¨ μǽݻëÇ ·áñÍÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÁ` ù³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý Ñ³-ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý Ù³ëݳÏóáõÃÛ³Ùμ: ¶ÇïáõÃÛ³Ý, ÏñÃáõÃÛ³Ý, å»ïáõÃÛ³Ý ¨ μǽݻëÇ ³ÏÝϳÉíáÕ ·áñÍÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý å³ñ½»óí³Í Ùá¹»ÉÁ Ý»ñϳ-Û³óí³Í ¿ ¶Í³å³ïÏ»ñ 3-áõÙ:

¶Í³å³ïÏ»ñ 3 ¶ÇïáõÃÛ³Ý, ÏñÃáõÃÛ³Ý, å»ïáõÃÛ³Ý ¨ μǽÝëÇ ·áñÍÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÁ

¶ÇïáõÃÛ³Ý Ï³ñ¨áñ³·áõÛÝ ·áñͳéáõÛÃÝ»ñÝ »Ý` ϳÝ˳ï»ëáõÙÁ, ÷áñÓ³ùÝÝáõÃÛáõÝÁ ¨ ÇѳñÏ», ÑÇÙݳñ³ñ ¨ ÏÇñ³é³Ï³Ý ѻﳽá-ïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ:

ä»ïáõÃÛ³Ý ·É˳íáñ ËݹÇñÝ»ñÝ »Ý` Ý³Ë ¨ ³é³ç ·áñÍÁÝóóÇ ûñ»Ýë¹ñ³Ï³Ý ³å³ÑáíáõÙÁ, ³ñ¹Ûáõݳí»ï μÛáõç»ï³ÛÇÝ åɳݳíá-ñáõÙÁ, ѳñϳÛÇÝ ËóÝáõÙÁ, ÇÝáí³óÇáÝ ÙÇç³í³ÛñÇ ³å³ÑáíáõÙÁ:

ԱԶԳԱՅԻՆ ԾՐԱԳԻՐ, ԱԶԳԱՅԻՆ ՆԱԽԱԳԾԵՐ

Page 57: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

57

¶áñͳñ³ñáõÃÛáõÝÝ Çñ íñ³ Ïí»ñóÝÇ Ý»ñ¹ñáõÙ³ÛÇÝ ÇÝáí³óÇáÝ Ý³Ë³·Í»ñÁ ¨ ѳٳå³ï³ëË³Ý ýÇݳÝë³Ï³Ý å³ß³ñÝ»ñÁ ÏáõÕÕÇ ßáõÏ³Û³Ï³Ý Ëáñß»ñÇ Ûáõñ³óÙ³ÝÁ:

ÎñÃáõÃÛáõÝ` ϳñ¨áñ³·áõÛÝ ï³ññ, ÇÝáí³óÇáÝ ïÝï»ëáõÃÛ³Ý ÑÇÙù: ÎñÃáõÃÛ³Ý ËݹÇñÝ ¿` Ù³ëݳ·»ïÝ»ñÇ, Ýáñ Ó¨áí Ùï³ÍáÕ Ñ³Ýñ³ÛÇÝ Í³é³ÛáÕÝ»ñÇ å³ïñ³ëïáõÙ: ²ÝÑñ³Å»ßï ¿ ݳ¨ áñ³Ï³íáñÙ³Ý Ùßï³-Ï³Ý μ³ñÓñ³óÙ³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·, ѳٳå³ï³ëË³Ý áõëáõÙÝ³Ï³Ý ·ñ³-ϳÝáõÃÛ³Ý ³å³ÑáíÙ³Ùμ:

²Û¹åÇëÇÝ ¿ ÇÝáí³óÇáÝ ·áñÍÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý Ùá¹»ÉÁ, áñÇÝ å»ïù ¿ Ó·ï»É: λÝïñáÝáõÙ ³½·³ÛÇÝ Íñ³·ñ»ñÇ, ³½·³ÛÇÝ Ý³Ë³·Í»ñÇ Ï³-ï³ñáõÙÝ ¿: ØdzÛÝ Ó¨³íáñ»Éáí Ýáñ íÇ׳Ï, ѳÛÏ³Ï³Ý ·ÇïáõÃÛ³Ý Ýáñ Ï»ñå³ñ, ÑÇÙÝí»Éáí ·ÇïáõÃÛ³Ý ¨ ï»ËÝáÉá·Ç³Ý»ñÇ Ýáñ³·áõÛÝ áõÕ-ÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ íñ³, Çñ³Ï³Ý³óÝ»Éáí å»ïáõÃÛ³Ý, ·ÇïáõÃÛ³Ý, ·áñͳ-ñ³ñáõÃÛ³Ý, ÏñÃáõÃÛ³Ý ¨ ù³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý é³½Ù³-í³ñ³Ï³Ý ·áñÍÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝ, Ù»Ýù ϳñáÕ »Ýù ëï»ÕÍ»É, ùÝݳñÏ»É, ѳëï³ï»É ¨ Çñ³Ï³Ý³óÝ»É Ð³Û³ëï³ÝÇ ÇÝáí³óáÇáÝ ½³ñ·³óÙ³Ý é³½Ù³í³ñáõÃÛáõÝÁ ÙÇÝ㨠2030 Ã.:

¶ð²Î²ÜàôÂÚàôÜ

1. National Innovation Systems. Paris: OECD. 1997.

2. В.М. Полтерович, Проблемы формирования национальной инновационной системы. Экономика и математические методы. 2009. N2.

3. §ÆÝáí³óÇáÝ μݳ·³í³éáõÙ Édz½áñ Ù³ñÙÇÝ ×³Ý³ã»Éáõ Ù³ëÇݦ ÐРϳé³í³ñáõÃÛ³Ý 2006Ã. ë»åï»Ùμ»ñÇ 7-Ç ÑÙ. 1252-² áñáßáõÙ:

4. ÐÐ ³½·³ÛÇÝ ³Ýíï³Ý·áõÃÛ³Ý é³½Ù³í³ñ³ñáõÃÛ³Ý ¹ñáõÛÃÝ»ñáí ݳ˳ï»ëí³Í ÐÐ ¿ÏáÝáÙÇϳÛÇ Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛ³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Íñ³·Çñ, ÐÐ ¿ÏáÝáÙÇϳÛÇ Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛáõÝ, 07.18.2008Ã. ( Hhttp://www.mineconomy.am/upload/file/pdfs/Economic%20Security%20Strategy%20-final.pdf H)

5. В. Н. Киселев, Д. А. Рубвальтер, О. В. Руденский, Инновационная политика и национальные инновационные системы Канады, Великобритании, Германии и Японии, 2009, Hhttp://csrs.ru/inform/IAB/iab6_2009.pdf H (10.09.2010).

Page 58: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

58

АРСЕН ТАРОЯН

ОСНОВНЫЕ ПОДХОДЫ И ЭТАПЫ РАЗРАБОТКИ СТРАТЕГИИ ИННОВАЦИОННОГО РАЗВИТИЯ

В статье обсуждены вопросы, касающиеся основных подходов и

этапов разработки стратегии инновационного развития Армении. В качестве неотложенной задачи для создания в Армении инно-

вационного общества и, в частности, инновационной экономики, предла-гается разрабатывать, обсуждать и принять конкретную стратегию национального инновационного развития в разрезе до 2030г. С этой целью важное значение придается созданию межведомственного органа, с привлечением НАН РА, отраслевой и вузовской науки.

Считается необходимым долгосрочное прогнозирование развития Армении до 2030г. в социально-экономической, научно-технологической и кластерной сферах, на основе методологических и практических работ. В этом контексте считается необходимым разработать 15-20-летние национальные программы и проекты.

Наконец, важное значение придается становлению партнерства науки, образования, государства и бизнеса с участием гражданского общества.

ARSEN TAROYAN

MAIN APPROACHES AND PHASES OF THE INNOVATION DEVELOPMENT STRATEGY ELABORATION

In the article the issues of main approaches and phases of the innovation development strategy elaboration in Armenia are discussed. In order to establish an innovative society and, particularly, an innovative economy as an urgent matter it is offered to consider, discuss and arrive at a certain strategy covering the timeline until 2030. In this respect, it is essential the establishment of an interdepartmental body, i.e. National Academy of Sciences of Armenian Republic involving respective branches and institutes of higher education. On the basis of methodological and practical work it’s essential that long term prediction of the Republic of Armenia be considered until 2030 in social-economic, scientific technologies and cluster spheres. In this context, national plans and projects need to be developed for the coming 15-20 years. At last, the role of knowledge, education, state, as well as business partnership opportunities with the participation of civil society are of great value. The article is devoted to the development of modern and innovatory methodology of government of public processes in local self-governing bodies. It is one of the most important problems to improve the local governing science in RA. The peculiarities, strategic principles and concepts of community development standards have been observed and discussed. The specifics of the goals set before the communities and the mechanism of their realization have bee represented.

Page 59: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

59

ì²Ð²Ü ¸ÆȲÜÚ²Ü

ÐÐ å»ï³Ï³Ý ϳé³í³ñÙ³Ý ³Ï³¹»ÙdzÛÇ ³ëåÇñ³Ýï

11BîºÔºÎ²îì²Î²Ü îºÊÜàÈà¶Æ²Ü àðäºê äºî²Î²Ü βè²ì²ðØ²Ü ²ð¸Úàôܲìºî вزβð¶Æ

¼²ð¶²òØ²Ü ºð²ÞÊÆø

´áÉáñ »ñÏñÝ»ñÇ, ³Û¹ ÃíáõÙ ¨ г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý å»ï³Ï³Ý ϳé³í³ñÙ³Ý áÉáñïáõ٠û¨ μ³½áõÙ μ³ñ»÷áËáõÙÝ»ñ »Ý ϳï³ñí»É, ³ÛÝáõ³Ù»Ý³ÛÝÇí, XXI ¹³ñáõÙ Ç Ñ³Ûï »Ï³Í Ù³ñ-ï³Ññ³í»ñÝ»ñÇÝ Ï³é³í³ñáõÃÛ³Ý ³ñ¹Ûáõݳí»ï ³ñÓ³·³ÝùÙ³Ý áõݳÏáõÃÛáõÝÁ ½³ñ·³óÙ³Ý ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛáõÝ áõÝÇ: ²Ûë ѳٳ-ï»ùëïáõÙ ï»Õ»Ï³ïí³Ï³Ý ï»ËÝáÉá·Ç³Ý ϳñáÕ ¿ ÑÇÙݳñ³ñ ÷á˳ϻñå»É ù³Õ³ù³óÇÝ»ñÇ ÷áËß÷áõÙÝ»ñÁ å»ï³Ï³Ý ѳٳ-ϳñ·Ç Ñ»ï` Ýáñ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñ ëï»ÕÍ»Éáí å»ï³Ï³Ý ϳé³í³ñÙ³Ý ³ñ¹Ûáõݳí»ï ѳٳϳñ·Ç ½³ñ·³óÙ³Ý Ñ³Ù³ñ:

ì»ñçÇÝ ï³ëݳÙÛ³ÏÝ»ñÁ å»ï³Ï³Ý ϳé³í³ñÙ³Ý Ñ³Ù³ñ »Õ»É »Ý ÷áñÓ³éáõÃÛ³Ý áõ ÙǨÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï μ³ñ»É³íÙ³Ý ÙÇ ³Ýëáíáñ ųٳݳϳßñç³Ý. å»ï³Ï³Ý ѳٳϳñ·Ç μ³ñ»÷áËáõÙÝ»ñ »Ý Çñ³-ϳݳóí»É ·ñ»Ã» μáÉáñ »ñÏñÝ»ñáõÙ: §ä»ï³Ï³Ý ϳé³í³ñÙ³Ý μ³ñ»-÷áËáõÙÝ»ñÇ ³ñ³· ï»ÙåÁ ß³ñáõݳÏáõÙ ¿ ÙÝ³É ÷áËϳå³Ïóí³Í, ·Éáμ³É³óíáÕ ³ß˳ñÑáõÙ Ï»ÝïñáÝ³Ï³Ý ·»ñ³Ï³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÇó Ù»ÏÁ¦ [13]: γñ»ÉÇ ¿ μ³ñ»÷áËáõÙÝ»ñÇ Ñ»ï¨Û³É Ó¨»ñáí óáõÛó ï³É å»ï³Ï³Ý ϳé³í³ñÙ³Ý ½³ñ·³óÙ³Ý Ñ³Ù³ËÙμáõÙÁ.

– å³ïñ³ëï³Ï³ÙáõÃÛ³Ý ¨ ϳï³ñáճϳÝÇ ÝϳïÙ³Ùμ å³ñ-ï³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñëï³Ï»óáõÙ áõ ϳñ·³íáñáõÙ;

– ϳï³ñáճϳÝÇ Ïǽ³Ï»ÝïñáÝÇ áõÕÕáõÙ ¹»åÇ Ñ³Ù³Ï³ñ-·³μÝáõÛà ¨ ëáóÇ»ï³É ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÇÝ;

– ù³Õ³ù³Ï³Ý ¨ í³ñã³Ï³Ý μݳ·³í³éÝ»ñÇ ÇÝï»·ñáõÙ Áݹѳ-Ýáõñ ÇÙ³ó³Ï³Ý ßñç³÷áõÉáõÙ [5, p. 3]:

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñÙ³Ý áÉáñïáõÙ ³é³ç³ñÏí³Í ß³ï Ó¨³ã³-÷»ñ, ѳۻó³Ï³ñ·»ñ áõ ÉáõÍáõÙÝ»ñ, ë³Ï³ÛÝ, ã»Ý ѳٳå³ï³ë˳-Ý»óí»É ·áñÍݳϳÝÇ Ñ»ï, ÇëÏ ß³ï»ñÝ ¿É ã¿ÇÝ Ï³Ý˳ï»ë»É Ý»ñϳ-ÛáõÙë Ç Ñ³Ûï »Ï³Í áñáß ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: ¸ñ³Ýù ·áñÍáÕ å»ï³-Ï³Ý Ï³é³í³ñÙ³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·ÇÝ Ï³Ý·Ý»óñ»É »Ý áã ëáíáñ³Ï³Ý Ýáñ Ù³ñï³Ññ³í»ñÝ»ñÇ ³éç¨, áñáÝó ѳÕóѳñÙ³Ý Ññ³Ù³Û³Ï³Ýáí ¿ ϳÝËáñáßí³Í å»ï³Ï³Ý ϳé³í³ñÙ³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç ³ñ¹Ûáõݳí»ï ·áñͳéáõÃÛ³Ý ³å³ÑáíáõÙÁ:

Page 60: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

60

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñÙ³Ý å³ïÙ³Ï³Ý ½³ñ·³óÙ³Ý å³ñμ»ñ³-ßñç³ÝáõÙ ½³ñ·³óÙ³Ý ã³÷³ÝÇß ¿ »Õ»É ¹ñ³ ³ñ¹Ûáõݳí»ïáõÃÛ³Ý Ñ³ñóÁ: (ò³Íñ ³ñ¹Ûáõݳí»ïáõÃÛ³Ùμ ϳé³í³ñÙ³Ý Ñ»ï¨³Ýùáí ÷Éáõ½í»É »Ý ÙÇ ß³ñù å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñ` ëÏë³Í ù.Í.³. XII-XI ¹³ñ»ñáõÙ ÐÇÝ º·ÇåïáëÇó [16, p. 8.]): ä»ï³Ï³Ý ϳé³í³ñÙ³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç μ³ñ»É³íáõÙÁ ѳٳï»ùëïáõÙ ¿ ³ñ¹Ûáõݳí»ï ϳé³í³ñÙ³Ý ¨ ɳí ϳé³í³ñÙ³Ý ëϽμáõÝùÝ»ñÁ: ì»ñçÇÝë »Ýó¹ñáõÙ ¿, áñ å»ï³Ï³Ý ϳé³í³ñÙ³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·Ý Çñ³Ï³Ý³óÝáõÙ ¿ ×Çßï ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝ Å³Ù³Ý³Ï³ÛÇÝ Ñëï³Ï ѳٳϳñ·áõÙ, μ³ó, ó÷³ÝóÇÏ áõ å³ï³ë-˳ݳïáõ Ï»ñåáí` Ý»ñ³é»Éáí å»ï³Ï³Ý ѳٳϳñ·Ç áõÕÕí³ÍáõÃ-Û³Ý áõ í»ñ³ÑëÏáÕáõÃÛ³Ý Ñëï³Ï ѳٳϳñ·»ñ áõ ·áñÍÁÝóóÝ»ñ:

Àëï Ødzíáñí³Í ³½·»ñÇ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛ³Ý Ù³ëݳ·»ïÝ»ñÇ` §É³í ϳé³í³ñáõÙÁ¦ å»ïù ¿ áõݻݳ Ñ»ï¨Û³É ѳïϳÝÇßÝ»ñÁ ϳ٠ëϽμáõÝùÝ»ñÁ [19].

1. ÏáÝë»ÝëáõëÇ ÙÇïí³Í (consensus oriented), 2. Ù³ëݳÏóáõÃÛáõÝ ³å³ÑáíáÕ (participatory), 3. ûñ»ÝùÇ ·»ñ³Ï³ÛáõÃÛ³ÝÁ Ñ»ï¨áÕ (follows the rule of law), 4. û·ï³Ï³ñ ¨ ³ñ¹Ûáõݳí»ï (effective ans efficient), 5. ѳßí»ïáõ (accountable), 6. ó÷³ÝóÇÏ Ï³Ù μ³ó (transparent), 7. ³ñÓ³·³ÝùáÕ (responsive), 8. ³ÝÏáÕÙÝ³Ï³É ¨ Áݹ·ñÏáõÝ (equitable and inclusive):

زÎ-Ç ½³ñ·³óÙ³Ý Íñ³·ñ»ñÇ ÷³ëï³ÃÕûñáõÙ ³ñ¹Ç³Ï³Ý³óáÕ »ñÏñÝ»ñÇ μ³ñ»÷áËáõÙÝ»ñÇ ³ñ¹Ûáõݳí»ïáõÃÛ³Ý áñáßÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ë³ÑÙ³Ýí»É »Ý §good governance¦ ɳí ϳé³í³ñÙ³Ý Ñ»ï¨Û³É ëϽμáõÝùÝ»ñÁ. Ù³ëݳÏóáõÃÛáõÝ, Çñ³íáõÝùÇ ·»ñ³Ï³ÛáõÃÛáõÝ, ó-÷³ÝóÇÏáõÃÛáõÝ, ½·³ÛáõÝáõÃÛáõÝ, ³ñ¹³ñáõÃÛáõÝ, ³ñ¹ÛáõÝù ¨ ·áñÍ, ѳßí»ïíáõÃÛáõÝ, é³½Ù³í³ñ³Ï³Ý Ñ»é³ï»ëáõÃÛáõÝ: ö³ëïáñ»Ý, ɳí ϳé³í³ñáõÙÝ »Ýó¹ñáõÙ ¿, áñ å»ïáõÃÛ³Ý ¨ ѳë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ½³ñ-·³óÙ³Ý Ï³ñ¨áñ å³ß³ñÁ Ù³ñ¹Ý ¿: ²Ûë »ñÏáõ ѳëï³ïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ å³ñï³íáñ »Ý Ù³ñ¹áõ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ¨ ϳé³í³ñÙ³Ý ³ñ¹Ç³Ï³-ݳóÙ³Ý Ñ»é³ÝϳñÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ μ³ñ»Ýå³ëï ÙÇç³í³Ûñ ³å³Ñáí»É [3, ¿ç 214-215]:

γé³í³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ϳñáÕ »Ý Ù»Í ¹»ñ³Ï³ï³ñáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý³É Ï³é³í³ñÙ³Ùμ, ó³Ýó»ñÇ ÏÇñ³éÙ³Ùμ ¨ ù³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý Ý»ñ·ñ³í-í³ÍáõÃÛ³Ùμ, áñå»ë½Ç μ³ñ»É³í»Ý Çñ»Ýó, ÇÝãå»ë ݳ¨ Çñ»Ýó ѳë³-ñ³ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³ÏÝϳɻÉáõ, Ýáñ³óÝ»Éáõ ¨ ½³ñ·³óÝ»Éáõ áõݳÏáõÃ-ÛáõÝÁ [7, pp. 5–9]: ²ÝϳÝ˳ï»ë»ÉÇ ³ß˳Ñáõ٠ϳé³í³ñáõÃÛ³Ý Ý³-˳ӻéÝáÕ³Ï³Ý ¹»ñÁ ѻﳷ³ÛáõÙ ÏÝ»ñ³é»ñ.

– ³ÏÝϳɻÉáõ, ÷áñÓ³ñ³ñáõÃÛ³Ý ¨ Ý»ñ³éÙ³Ý áõݳÏáõÃÛ³Ý ÏÇñ³éáõÙ,

– ѳϳ½¹»óáõÃÛ³Ý Ïñ׳ïáõÙ ¨ éÇëÏ»ñÇ í»ñ³áõÕÕáñ¹áõÙ, ϳÝ-˳ï»ë»ÉÇ Ó³ËáÕáõÙÝ»ñÇó Ëáõë³÷áõÙ ¨ ϳÝ˳ñ·»ÉÇã ·áñÍáÕáõÃ-ÛáõÝÝ»ñÇ ·áñͳ¹ñáõÙ.

Page 61: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

61

– û·áõïÝ»ñÇ Ñ³í³ë³ñ μ³Å³ÝÙ³Ý ³å³ÑáíáõÙ ¨ ѳïϳå»ë, éÇëÏ»ñÇ ³ñ¹³ñ μ³Å³ÝÙ³Ý »ñ³ß˳íáñáõÙ, ³ÛÝå»ë, áñ ù³Õ³ù³óÇ-Ý»ñÁ ãÏñ»Ý ׷ݳųٻñÇ áõ Ó³ËáÕáõÙÝ»ñÇ Ñ»ï¨³ÝùÝ»ñÇ ³Ýѳٳ-Ù³ëÝ³Ï³Ý μ³ÅÇÝÁ [18, pp. 74–79.]: ²Ûë ¹»ñÇ ·áñͳéáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ϳé³í³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÝ ³Ýϳï³ñ ·Çï»ÉÇùáí ϳß˳ï»Ý. μ³óÁ ÷áË-Éñ³óÝ»Éáõ ѳٳñ Ýñ³Ýù ëï»Õͳ·áñͳϳÝáõÃÛ³Ý ¨ ³ÝáñáßáõÃÛ³Ý ÝϳïÙ³Ùμ ѳݹáõñÅáճϳÝáõÃÛ³Ý Ï³ñÇù ÏáõݻݳÝ: ì»ñçÇÝë Ï»Ý-ó¹ñÇ ³ÏÝѳÛï Ñ»é³óáõ٠ϳé³í³ñáõÃÛ³Ý ¹»ñÇ Ý»ñϳÛÇë å³ïÏ»-ñ³óáõÙÇó` Ý»ñ³é»Éáí ѳٳϳñ·³ÛÇÝ Ùï³ÍáÕáõÃÛ³Ý, ËÙμ³ÛÇÝ Ë»-ɳóÇáõÃÛ³Ý/Ñ»ï³Ëáõ½áõÃÛ³Ý ¨ ݳ˳ӻéÝáÕ³Ï³Ý Ý»ñ·ñ³íí³ÍáõÃ-Û³Ý ·»ñ³Ï³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÁ:

Ø»ñ ÷áËϳå³Ïóí³Í ³ß˳ñÑÇ ³ÝϳÝ˳ï»ë»ÉÇ Çñ³¹³ñÓáõÃ-ÛáõÝÝ»ñÁ, ÁݹѳÝáõñ ³éÙ³Ùμ, ï³Ý»ÉÇ »Ý ѳë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó: γé³í³ñáõÃÛ³Ý å³ï³ë˳ݳïíáõÃÛáõÝÝ ¿` Ó¨³íáñ»É ù³Õ³ù³óÇ-Ý»ñÇ áõ ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ÙdzíáñáõÙÝ»ñÇ ×ÏáõÝáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ËáõÙμ` ѳÕóѳñ»Éáõ ¨ ѳñÙ³ñí»Éáõ μ³ó³ë³Ï³Ý Çñ³¹³ñÓáõÃÛáõÝ»ñÇÝ, ³ñÓ³·³Ýù»Éáõ ÷á÷áËáõÃÛ³ÝÁ ¨ ¹³ë»ñ ù³Õ»Éáõ íï³Ý·Ý»ñÇó áõ ¹Åí³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇó: àñå»ë½Ç Ñݳñ³íáñ ÉÇÝÇ ³Û¹ ѳٳËÙμÇ Ó¨³-íáñáõÙÁ, ϳé³í³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ϳñáÕ »Ý ³ß˳ï»É ù³Õ³ù³óÇÝ»ñÇ áõ ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ÙdzíáñáõÙÝ»ñÇ Ñ»ï` ׳ݳã»Éáõ áõ ϳé³í³ñ»Éáõ íï³Ý·Ý»ñÁ ¨ ϳéáõó»Éáõ ѳñÙ³ñíáÕ³Ï³Ý ³ÛÝåÇëÇ áõݳÏáõÃÛáõÝ, áñÁ ß³ñÅáõÝ ½áõ·³ã³÷áõÃÛ³Ý Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ ÏÁÝÓ»éÇ [9]: γñ¨áñ ï³ññ»ñÝ ³Ûë ·áñÍÁÝóóáõÙ ÏÉÇÝ»Ý μ³ñÓñ Ù³ëݳÏó³ÛÝáõÃ-ÛáõÝÁ, ³å³Ï»Ýïñáݳóí³Í ¨ áõŻճóÝáÕ Ùáï»óáõÙÝ»ñÁ ѳÝñ³ÛÇÝ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ¨ áñáßáõÙÝ»ñÇ ÁݹáõÝÙ³Ý Ñ³Ý¹»å: ȳí ϳé³-í³ñÙ³Ý ÷ÝïñïáõùÇ Ù»ç áñáß »ñÏñÝ»ñ Ñݳñ³íáñ ¿` ÁÝïñ»Ý ϳé³-í³ñáõÃÛ³Ý ¹»ñ»ñÇ Ù»ç Ýáñ ѳí³ë³ñ³ÏßéáõÃÛ³Ý ëï»ÕÍáõÙ: ²ÛÝ Ï³-ñáÕ ¿ ËÃ³Ý»É ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý, ϳï³ñáճϳÝÇ ¹ñë¨áñÙ³Ý ¨ ×ÏáõÝáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ÏóáõÃÛáõÝÁ: ijٳݳÏÝ áõ Çñ³¹³ñ-ÓáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ÏáõÕÕáñ¹»Ý Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñÇÝ` ×Çßï áõÕÇ μéÝ»Éáõ:

ºÝó¹ñíáõÙ ¿, áñ ³ñ¹Ûáõݳí»ï ϳé³í³ñÙ³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ· áõÝ»-ݳÉáõ ѳٳñ å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ å»ïù ¿ áõÕÕáñ¹í»Ý ³å³Ï»Ýïñáݳó-Ù³Ý Ñ³Û»ó³Ï³ñ·áí: ºÃ» Édz½áñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ÷á˳ÝóíáõÙ »Ý Ï»Ýï-ñáÝÇ ÑÇ»ñ³ñËÇÏ »ÝóϳÛáõÃÛ³Ùμ ã·ïÝíáÕ ¨ ë»÷³Ï³Ý É»·ÇïÇÙáõÃ-ÛáõÝ áõÝ»óáÕ Ù³ñÙÇÝÝ»ñÇÝ, ³å³ ËáëùÁ í»ñ³μ»ñáõÙ ¿ ù³Õ³ù³Ï³Ý ³å³Ï»ÝïñáݳóÙ³ÝÁ: üñ³ÝÏáýáÝ ³ÕμÛáõñÝ»ñáõÙ ³ÛÝ áõÕÕ³ÏÇ Ïáã-íáõÙ ¿ ³å³Ï»ÝïñáݳóáõÙ (decentralisation): ÆëÏ »Ã» Édz½áñáõÃÛáõÝ-Ý»ñÁ ÷á˳ÝóíáõÙ »Ý Ï»ÝïñáÝÁ Ý»ñϳ۳óÝáÕ ¨ ë»÷³Ï³Ý É»·ÇïÇ-ÙáõÃÛáõÝ ãáõÝ»óáÕ å»ï³Ï³Ý å³ßïáÝ۳ݻñÇÝ, ³å³` í³ñã³Ï³Ý ³å³Ï»ÝïñáݳóáõÙ: ²Ûë ¹»åùáõÙ ýñ³ÝÏáýáÝ ·ñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ù»ç û·ï³·áñÍíáõÙ ¿ ³å³Ñ³Ù³Ï»ÝïñáݳóáõÙ (deconcentration) ï»ñ-ÙÇÝÁ [2, ¿ç 9]: ²Ûë ³éáõÙáí å»ïù ¿ Ýß»É, áñ XXI ¹³ñáõÙ ï»ÕÇ ¿ áõÝ»ó»É Ûáõñ³Ñ³ïáõÏ ³å³Ï»ÝïñáݳóáõÙ, áñÝ »Ýó¹ñáõÙ ¿ Ýáñ ï»Õ»Ï³ïí³-

Page 62: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

62

Ï³Ý ³å³Ï»ÝïñáݳóáõÙ ¨ å»ïù ¿ í»ñ³μ»ñÇ Ã»° §decentralisation¦ ¨ û° §deconcentration¦ ѳëϳóáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ: ²Ýßáõßï, ¹³ë³Ï³Ý ïñ³-Ù³μ³ÝáõÃÛ³Ùμ, Ï»ÝïñáݳóáõÙÁ μ³ñÓñ³óÝáõÙ ¿ ѳٳϳñ·Ç ϳé³-í³ñ»ÉÇáõÃÛáõÝÁ` Ç Ñ³ßÇí ¹ñ³ ³ñ¹Ûáõݳí»ï ѳٳϳñ·Ù³Ý: ´³Ûó, ÙdzųٳݳÏ, ÁݹáõÝí³Í áñáßáõÙÝ»ñÇ Ñ³×³Ë áã μ³í³ñ³ñ ³ñ¹Ûáõ-ݳí»ï ÉÇÝ»Éáõ å³ï׳éáí Ï»ÝïñáݳóáõÙÁ Ýí³½»óÝáõÙ ¿ ϳé³í³-ñ»ÉáõÃÛáõÝÁ, áñÁ ѻ勉Ýù ¿ ϳé³í³ñÙ³Ý Ù³ñÙÇÝÝ»ñÇ ÑÇ»ñ³ñËÇÏ ³ëïÇ׳ÝÝ»ñÇ ³éϳÛáõÃÛ³Ý, ÇÝãÁ ¹³Ý¹³Õ»óÝáõÙ áõ ³Õ³í³ÕáõÙ ¿ ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛ³Ý Ùß³ÏÙ³Ý ·áñÍÁÝóóÁ ¨ Ýí³½»óÝáõÙ å³ï³ëË³Ý ³ñÓ³·³ÝùÝ»ñÇ ³ñ¹Ûáõݳí»ïáõÃÛáõÝÁ [2, ÝáõÛÝ ï»ÕáõÙ]:

²Ûëûñí³ áõÕճѳ۳ó »ñÏÏáÕÙ³ÝÇ ³å³Ï»ÝïñáݳóáõÙÁ ù³Õ³ù³-Ï³Ý áõ ï»ËÝáÉá·Ç³Ï³Ý ½³ñ·³óáõÙÝ»ñÇ ³ñ¹ÛáõÝù ¿, áõëïÇ, ³ñÑ»ëï³-ϳÝáñ»Ý ¹ñ³Ýó í»ñ³Ï»ÝïñáݳóáõÙÁ å»ï³Ï³Ý³Ï»ÝïñáÝ Ù³Ï³ñ¹³-ÏÇ, íï³Ý·³íáñ ¿: ä»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ å»ïù ¿ ³å³Ï»ÝïñáݳóÙ³Ý ³Û¹ áõÕÕáõÃÛáõÝÝ»ñÝ û·ï³·áñÍ»Ý` Ç ß³Ñ Çñ»Ýó ·áñͳéáõÃÛ³Ý` Ý»ñ·ñ³í»-Éáí, ûñÇݳÏ, ³ÝѳïÝ»ñÇÝ (³ÝÏ³Ë Ýñ³Ýó ù³Õ³ù³Ï³Ý ϳ٠Ïñáݳ-Ï³Ý å³ïϳݻÉÇáõÃÛáõÝÇó) å»ï³Ï³Ý ϳé³í³ñÙ³Ý ·áñÍÁÝóóáõÙ: ²Ûë ïñ³Ù³μ³ÝáõÃÛáõÝÁ ѳݷ»óÝáõÙ ¿ ù³Õ³ù³ódzٻï å»ï³Ï³Ý ϳ-é³í³ñÙ³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç ½³ñ·³óÙ³Ý Ñ³Û»ó³Ï³ñ·ÇÝ:

ä»ï³Ï³Ý ϳé³í³ñáõÙÝ ³é³çÇÝ Ñ»ñÃÇÝ Ù³ñ¹Ï³Ýó ϳé³í³-ñáõÙÝ ¿. å»ï³Ï³Ý Ù³ñÙÇÝÝ»ñÁ Ý»ñ·áñÍáõÙ »Ý Ýñ³Ýó íñ³ áã ÙdzÛÝ ³ÝÓݳå»ë, ³Ûɨ Ýñ³Ýó ½³Ý³½³Ý ËÙμ»ñÇ` μݳϳÝáñ»Ý Ó¨³íáñí³Í ËÙμ³íáñáõÙÝ»ñÇ (ûñÇݳÏ` Ùï³íáñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ëáóÇ³É³Ï³Ý ß»ñïÁ) ¨ Ù³ñ¹Ï³Ýó ϳÙùáí ëï»ÕÍí³Í ϳ½Ù³íáñáõÙÝ»ñÇ (ûñÇݳÏ` Ïáõ-ë³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñ) ÙÇçáóáí...Æñ»Ýó Ñ»ñÃÇÝ, ù³Õ³ù³óÇÝ»ñÁ, Çñ»Ýó ËÙμ»ñÁ, ѳë³ñ³ÏáõÃÛáõÝÁ...³ñÓ³·³ÝùáõÙ »Ý å»ï³Ï³Ý ϳé³í³ñ-Ù³ÝÁ ¨ ÷á˳¹³ñÓ Ï³å»ñ ѳëï³ïáõÙ å»ï³Ï³Ý Ù³ñÙÇÝÝ»ñÇ ¨ ÁݹѳÝáõñ ³éÙ³Ùμ` å»ïáõÃÛ³Ý Ñ»ï [4, с. 95]: Ü»ñϳÛáõÙë ·ÇïáõÃ-Û³Ý Ù»ç ³ÝѳïÇ (Ù³ñ¹) ¨ å»ï³Ï³Ý ϳé³í³ñÙ³Ý í»ñ³μ»ñÛ³É ·á-ÛáõÃÛáõÝ áõÝÇ 2 Ùáï»óáõÙ` ïÝï»ë³Ï³Ý ¨ ù³Õ³ù³Ï³Ý (ù³Õ³ù³Ï³Ý Ùáï»óáõÙÁ Ýßí³Í ¿ ÐÐ ê³Ñٳݳ¹ñáõÃÛ³Ý Ñá¹í³Í 28-áõÙ ¨ Ñá¹í³Í 29-áõÙ): ê³Ï³ÛÝ, á°ã ïÝï»ë³Ï³Ý, á°ã ù³Õ³ù³Ï³Ý Ùáï»óáõÙÝ»ñÁ ã»Ý ϳñáÕ³ÝáõÙ μ³ó³ïñ»É ϳé³í³ñáõÃÛáõÝ-ù³Õ³ù³óÇ Ñ³ñ³μ»ñáõÃ-ÛáõÝÝ»ñÇ Ýáñ Ó¨³ã³÷Á XXI ¹³ñáõÙ: ²Ûë ³éáõÙáí, ï»Õ»Ï³ïí³Ï³Ý ѳۻó³Ï³ñ·Á, ÉÇÝ»Éáí ѳÙÁݹ·ñÏáõÝ, ³Ûëå»ë ³ë³Í, í»ñÁݹ·ñÏáõÙ ¿ ù³Õ³ù³Ï³Ý áõ ïÝï»ë³Ï³Ý ѳۻó³Ï³ñ·»ñÁ. ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛáõÝÁ í»ñ³μ»ñáõÙ ¿ μáÉáñÇÝ` ³ÝÏ³Ë ù³Õ³ù³óÇáõÃÛáõÝÇó, ÏñáÝ³Ï³Ý Ï³Ù ù³Õ³ù³Ï³Ý ѳ۳óùÝ»ñÇó, ïÝï»ë³Ï³Ý ϳ٠ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ËÙμÇ å³ïϳݻÉÇáõÃÛáõÝÇó: î»Õ»Ï³ïíáõÃÛ³Ý ïÝûñÇÝáõÙ »Ý μáÉáñÁ, ¨ Ý»ñϳÛÇë ϳé³í³ñáõÃÛáõÝÁ, ³é³í»É ù³Ý »ñμ¨Çó», ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃ-ÛáõÝ áõÝÇ` ѳí³ù³·ñ»É ³é³í»É³·áõÛÝ ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛáõÝ, áñå»ë½Ç ϳñáճݳ ³ñ¹Ûáõݳí»ï å»ï³Ï³Ý ϳé³í³ñáõÙ Çñ³Ï³Ý³óÝ»É: î»Õ»Ï³ïíáõÃÛáõÝÝ Çñ ¿áõÃÛ³Ùμ ³í»ÉÇ ¿, ù³Ý ù³Õ³ù³Ï³Ý ϳ٠ëá-

Page 63: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

63

óÇ³É³Ï³Ý Ù³Ï³ñ¹³ÏÝ»ñÁ, ù³ÝÇ áñ í»ñçÇÝÝ»ñë ¨ë »Ýó¹ñáõÙ »Ý ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛáõÝ, Ù³ëݳíáñ³å»ë ѳÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñÙ³Ý áÉáñ-ïáõÙ, ÇÝãÇ Áݹ³Ù»ÝÁ ÙÇ Ù³ëÝ ¿ ϳ½ÙáõÙ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ: гٳó³ÝóÁ ï³ÉÇë ¿ Ý߳ݳϳÉÇ Ýáñ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñ ù³Õ³-ù³óÇÝ»ñÇ ¨ ϳé³í³ñáõÃÛ³Ý ÷áËß÷Ù³Ý Ñ³Ù³ñ: úñÇݳÏ` μÉá·Ý»ñÁ ÝÙ³Ý Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ »Ý ï³ÉÇë ³ÝѳïÝ»ñÇÝ, ¨ ÝáñáõÃÛáõÝÝ»ñÝ ³ÛëûñÇÝ³Ï ËáÕáí³ÏÝ»ñáí, »ñμ»ÙÝ, ï³ñ³ÍíáõÙ »Ý ³í»ÉÇ ³ñ³·, ù³Ý ïå³·Çñ ÝáñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: ê³ áõÝÇ ß³ï É³í ¹ñ³Ï³Ý ÏáÕÙ»ñ, ѳïϳå»ë, ù³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý Ý»ñ·ñ³íí³ÍáõÃÛ³Ý Ñݳñ³íáñáõÃ-ÛáõÝÝ»ñÇ ³×Ç ³éáõÙáí, ѳßíÇ ³éÝ»Éáí ³ÛÝ Ñ³Ý·³Ù³ÝùÁ, áñ ß³ï ù³Õ³ù³óÇÝ»ñ Çñ»Ýó Ù»Ïáõë³óí³Í »Ý ½·áõ٠ϳé³í³ñÙ³ÝÁ Ù³ë-ݳÏóáõÃÛáõÝÇó: γñ»ÉÇ ¿ Ñëï³Ï ë³ÑٳݻÉ, áñ ï»ËÝáÉá·Ç³Ý ÑÇÙݳ-ñ³ñáñ»Ý ÷á˳ϻñå»É ¿ ù³Õ³ù³óÇÝ»ñÇ ÷áËß÷áõÙÝ»ñÁ å»ï³Ï³Ý ѳٳϳñ·Ç Ñ»ïF

∗F:

Üáñ ѳٳϳñ·ã³ÛÇÝ ó³Ýó³ÛÇÝ ï»ËÝáÉá·Ç³Ý»ñÁ (Ù»ÍÙ³ë³Ùμ ѳٳó³ÝóáõÙ) ³å³ÑáíáõÙ »Ý Ññ³å³ñ³Ï³ÛÝáõÃÛ³Ý ³í»ÉÇ μ³ó, ѳí³ë³ñ ¨ »ñÏËáëáõÃÛ³Ý Ï³Û³óáõÙ: ¸ñ³Ýù ³é³ç³ñÏáõÙ »Ý ѳÝ-ñ³ÛÇÝ Ñ³Õáñ¹³ÏóáõÃÛ³Ý ù³Õ³ù³ódzٻï μáí³Ý¹³ÏáõÃÛáõÝ áõ Ó-¨»ñ, ¨ ¿É»ÏïñáݳÛÇÝ Ññ³å³ñ³ÏáõÙÝ»ñÁ ã»Ý å³Ñ³ÝçáõÙ íÇÃ˳ñÇ Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñ áõ Ù³ëݳ·Çï³Ï³Ý ï»ËÝáÉá·Ç³Ï³Ý í»ñ³ÑëÏáÕáõÃ-ÛáõÝ: Þ³ï»ñÁ, ³Û¹ ÃíáõÙ ³Ù»ñÇÏÛ³Ý åñ³·Ù³ïÇÏ ÷ÇÉÇëá÷³ æáÝ ¸Ûáõí»ÛÁ [8], ·ïÝáõÙ »Ý, áñ ѳë³ñ³ÏáõÃÛáõÝÁ ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝÇ Ñ³Õáñ-¹³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ: ²ÛÉ Ï»ñå ³ë³Í, ѳÕáñ¹³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñáí ϳ½-ٳϻñåí³Í ãÉÇÝ»Éáõ ¹»åùáõ٠ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý áõ ѳٳÛÝù³ÛÇÝ ÏÛ³Ý-ùÁ Ñݳñ³íáñ ãÇ ÉÇÝÇ: ÆÝãå»ë ÝßáõÙ ¿ ȨÇë üñǹɳݹÁ, §ÑÇÙݳñ³ñ ѳñ³μ»ñáõÃÛáõÝ Ï³ ѳÕáñ¹³ÏóáõÃÛ³Ý ¨ ÅáÕáíñ¹³í³ñáõÃÛ³Ý ÙÇ稦 [14]: ÄáÕáíñ¹³í³ñ³Ï³Ý ѳë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ݳ˳å³ÛÙ³Ý »Ý ѳÕáñ¹³Ïó³ÛÇÝ §ï³ñ³ÍáõÃÛáõÝÝ»ñÁ¦, áñáÝù Ù³ñ¹Ï³Ýó áã ÙdzÛÝ Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛáõÝ ëï³Ý³Éáõ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ »Ý ï³ÉÇë, ³Ûɨ ³å³ÑáíáõÙ »Ý ÁݹѳÝáõñ Ñ»ï³ùñùñáõÃÛ³Ý ¨ ѳ-×³Ë Çñ³ñ³Ù»ñÅ áõ íÇ×»ÉÇ ËݹÇñÝ»ñÇ ßáõñç ùÝݳñÏáõÙÝ»ñÇÝ, μ³-ݳÏóáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ ¨ μ³Ý³í»×»ñÇÝ ³½³ï ¨ ѳí³ë³ñ å³ÛÙ³ÝÝ»-ñáõÙ Ýñ³Ýó Ù³ëݳÏóáõÃÛáõÝÁ: ²í»ÉÇÝ, ³Ûë ï³ñ³ÍáõÃÛáõÝÝ»ñÁ å»ïù ¿ ÃáõÛÉ ï³Ý ¨ ËÃ³Ý»Ý »ñÏËáëáõóÛÇÝ Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ѳë³-ñ³Ï³Ï³Ý ¹»ñ³Ï³ï³ñÝ»ñÇ ÙÇç¨:

гٳϳñ·ã³Ûݳó³Í ѳÕáñ¹³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ýñ³ÛÇÝ Çñ³-óáõÙÁ, ³ÛÝáõ³Ù»Ý³ÛÝÇí, ÇÝùݳμ»ñ³μ³ñ ãÇ Ï³ï³ñíáõÙ, ³ÛÉ å³Ñ³Ý-çáõÙ ¿ ѳÕáñ¹³Ïó³ÛÇÝ ·áñÍÁÝóóÝ»ñáõÙ ³ÏïÇí Ý»ñ·ñ³íí³ÍáõÃÛáõÝ:

∗ îíÛ³É ¹ñáõÛÃÁ ѳٳÏáÕÙ³ÝÇáñ»Ý Ý»ñϳ۳óí³Í ¿ æÇÉ»ÛÝ êÙÇÃÇ, سñïÇÝ øÇñÝëÇ ¨ ²ÉÇëÝ ü³ÛÝÇ í»ñÉáõÍáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ. Jillaine Smith, Martin Kearns, and Allison Fine, in Power to the Edges: Trends and Opportunities in Online Civic Engagement (Philanthropy for active Civic engagement, 2005), at Hhttp://evolvefoundation.org/files/Pushing_Power_to_H the_edges_05-06-05.pdf.

Page 64: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

64

Æ ï³ñμ»ñáõÃÛáõÝ ¿ÉÇïÇëï³Ï³Ý ¨ ٻݳ·ñ³Ï³Ý ѳÝñ³ÛÇÝ μݳ·³í³-éÇ, áñÝ ³ÛÅÙ ·áñÍáõÙ ¨ å³Ñå³ÝíáõÙ ¿, ϳñ»ÉÇ ¿ ³ë»É, Éñ³·ñáõÃÛ³Ý Ù³ëݳ·Ç³Ï³Ý ÇÝëïÇïáõïÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó, Ù»ñ Ýß³Í Ñ³Û»ó³Ï³ñ·Á »Ý-ó¹ñáõÙ ¿ ³í»ÉÇ μ³½Ù³Ó³ÛÝ, »ñÏËáëáõóÛÇÝ áõ ù³Õ³ù³ódzٻï Ññ³å³ñ³Ï³ÛÝáõÃÛ³Ý Çñ³Ï³Ý³óáõÙ: ìÇñïáõ³É ÅáÕáíñ¹³í³ñáõÃ-Û³Ý ËݹÇñÁ ãÇ Ï³ñáÕ μ³Å³Ýí³Í ÉÇÝ»É ÝÛáõÃ³Ï³Ý ÅáÕáíñ¹³í³ñáõÃ-ÛáõÝÇó [10, pp. 213-232]: ²ñ¹³ñ³óÇ ÏÉÇÝÇ Ëáë»É §ÅáÕáíñ¹³í³ñ³-Ï³Ý ï»Õ»Ï³ïí³Ï³Ý ѳë³ñ³ÏáõÃ۳ݦ Ù³ëÇÝ ÙdzÛÝ ³ÛÝ Å³Ù³Ý³Ï, »ñμ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ áù, ³ÝÏ³Ë Çñ ÝÛáõÃ³Ï³Ý íÇ׳ÏÇó, ѳë³ñ³Ï³-Ï³Ý Ï³ñ·³íÇ׳ÏÇó áõ Ùß³ÏáõóÛÇÝ ÏáÙå»ï»ÝódzÛÇó, ѳë³Ý»-ÉÇáõÃÛáõÝ áõݻݳ Ýáñ ѳÕáñ¹³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ ¨ ï»Õ»Ï³ïí³Ï³Ý ï»ËÝáÉá·Ç³Ý»ñÇÝ, ÇÝãå»ë ݳ¨ ѳٳå³ï³ëË³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·ã³ÛÇÝ ·ñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝ ¨ ѳٳϳñ·ã³ÛÇÝ ÑÙïáõÃÛáõÝÝ»ñ ëï³Ý³Éáõ Ñݳñ³-íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ: ²ÛÝ ÷³ëïÁ, áñ ѳë³ñ³ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÝ ³ëïÇ׳ݳ-μ³ñ ϳËí³ÍáõÃÛáõÝ »Ý Ó»éù μ»ñáõÙ ï»Õ»Ï³ïí³Ï³Ý ï»ËÝáÉá·Ç³-Ý»ñÇó, ¨ áñ ѳٳϳñ·ÇãÝ»ñÁ ¹³éÝáõÙ »Ý ³éûñÛ³ ÏÛ³ÝùÇ ÑÇÙݳñ³ñ ·áñÍÇùÝ»ñÁ, ³í»ÉÇ ¿ ³Ùñ³óÝáõÙ ÝÛáõÃ³Ï³Ý ÅáÕáíñ¹³í³ñáõÃÛ³Ý Ù³ñï³Ññ³í»ñÁ, ³ÛÝ ÇÙ³ëïáí, áñ ï»ËÝáÉá·Ç³Ï³Ý ³Û¹ ½³ñ·³óáõ-ÙÁ Ñ»é³óÝáõÙ ¿ ѳë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ÙÇ Ù³ëÁ ³ÛÝ ÙÛáõëÇó, áñÁ ãÇ ïÇñ³-å»ïáõÙ Ýáñ ï»ËÝáÉá·Ç³Ý»ñÇ Ñ³ë³Ý»ÉÇáõÃÛ³ÝÁ: Üáñ ï»ËÝáÉá·Ç³-Ý»ñÁ ݳ¨ »Ýó¹ñáõÙ »Ý ѳë³Ý»ÉÇáõÃÛ³Ý áõ ÏÇñ³é»ÉÇáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³-Ù³ëÝáõÃÛ³Ý ÑÇÙݳËݹñÇ Ù³ñï³Ññ³í»ñ: ²ñÙ³ï³Ï³Ý Ñݳñ³íáñ μ³ñ»÷áËáõÙÝ»ñÝ ³Ûë μݳ·³í³éáõÙ, »Ýó¹ñíáõÙ ¿, áñ ÏÝ»ñ³é»Ý ³Û¹ûñÇÝ³Ï ï»ËÝáÉá·Ç³Ï³Ý ѳٳϳñ·Ç (Ý»ñ³éÛ³É ÇÝïáõÇïÇí ¨ å³ñ½»óí³Í ï»ËÝáÉá·Ç³Ý»ñÇ û·ï³·áñÍáõÙÁ. ûñÇÝ³Ï ¹Çåã»É ëùñÇ-ÝÇÝ Ï³Ù Ó³ÛÝÇ ×³Ý³ãáõÙ) ³ÙμáÕçáíÇÝ Ý»ñ¹ñáõÙ, áñÁ óÝÏ ¿, ÇëÏ Ñ³çáÕáõÃÛ³Ý »ñ³ß˳íáñáõÃÛáõÝÁ` ѳñ³μ»ñ³Ï³Ý: ²ÏÝѳÛï ¿, áñ ï»ËÝáÉá·Ç³Ý, áñå»ë ³Û¹åÇëÇÝ, ãÇ ³å³ÑáíáõÙ Çñ ÅáÕáíñ¹³í³ñ³-Ï³Ý û·ï³·áñÍÙ³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñÁ, áã ¿É »ñ³ß˳íáñáõÙ ¿ Ññ³å³ñ³-ϳÛÝáõÃÛ³Ý ï³ñ³ÍáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ½³ñ·³óáõÙÁ, áñáÝù ÇÝùݳμ»ñ³μ³ñ ϳ٠ÇÝã-áñ Ó¨áí, ³å³Ñáí»ÇÝ ¿É»ÏïñáݳÛÇÝ ÅáÕáíñ¹³í³ñáõÃÛáõÝÁ:

²ÛëåÇëáí, ù³Õ³ù³óÇÝ»ñÇ Ý»ñϳ ë»ñáõݹÁ ѳݹÇåáõÙ ¿ »ñ»ù ï»ë³ÏÇ Ù³ñï³Ññ³í»ñÝ»ñÇ, áñáÝù ³í»ÉÇ »Ý ¹Åí³ñ³óÝáõÙ å»ï³-Ï³Ý Ï³é³í³ñÙ³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ· - ù³Õ³ù³óÇ ÷áËѳñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»-ñáõÙ ï»Õ»Ï³ïí³Ï³Ý ѳۻó³Ï³ñ·Ç ÏÇñ³éáõÙÁ.

³é³çÇÝ` ÇÝãå»ë ѳë³Ý»ÉÇ ¹³ñÓÝ»É (ëï³Ý³É) ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛáõÝÁ, »ñÏñáñ¹` ÇÝãå»ë ·ïÝ»É É³í³·áõÛÝ ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛáõÝÁ ïíÛ³É

ËݹñÇ Ñ³Ù³ñ, ¨ »ññáñ¹` ÇÝãå»ë û·ï³·áñÍ»É ëï³óí³Í ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛáõÝÁ ϳÙ

ÇÝãå»ë ÷á˳ϻñå»É ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛáõÝÝ û·ï³Ï³ñ ·Çï»ÉÇùÇ [20]: î»Õ»Ï³óí³Í ù³Õ³ù³óÇÝ»ñÇ ÃÇíÁ Ý߳ݳϳÉÇáñ»Ý ³×»É ¿,

áñáíÑ»ï¨ ¿É»ÏïñáݳÛÇÝ ï»ËÝáÉá·Ç³Ý ËÃ³Ý»É ¿ ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛ³Ý ³ñï³¹ñáõÃÛáõÝÝ áõ ï³ñ³ÍáõÙÁ: γñ»ÉÇ ¿ åݹ»É, áñ Ù³ñ¹ÇÏ §ï»Õ»-

Page 65: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

65

ϳïí³Ï³Ý ¹³ñ³ßñç³ÝáõÙ¦ å³Ûù³ñáõÙ »Ý ï»Õ»Ï³óí³Í ¹³éݳÉáõ ѳٳñ: ´³óÇ Ñ³ë³ñ³Ï ù³Õ³ù³óÇÝ»ñÇÝ Ýáñ ï»ËÝáÉá·Ç³Ý»ñÇÝ Ñ³ë³Ý»ÉÇáõÃÛáõÝ áõ ï»ËÝÇÏ³Ï³Ý ÑÙïáõÃÛáõÝÝ»ñ ³å³Ñáí»Éáõó, ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛáõÝ Ï³` ËóݻÉáõ Ù³ñ¹Ï³Ýó` û·ï³·áñÍ»Éáõ ³Û¹ ï»ËÝáÉá·Ç³Ý: Ü»ñϳÛáõÙë, ϳé³í³ñáõÃÛáõÝÁ, ¼ÈØ-Ý»ñÁ ¨ ³ÛÉ Ùß³-ÏáõóÛÇÝ ¹»ñ³Ï³ï³ñÝ»ñ, ëáíáñ³μ³ñ, ã»Ý Ëñ³ËáõëáõÙ Ù³ñ¹Ï³Ýó` ѳÝñ³ÛÇÝ ÇÝùÝáõÃÛ³Ý ù³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý ¹»ñ³Ï³ï³ñÝ»ñ ׳ݳã»Éáõ ·áñÍÁÝóóÁ: ²Ûë ËݹÇñÁ ݳ¨ ¨ ѳïϳå»ë ϳåí³Í ¿ å»ï³Ï³Ý å³ßïáÝ۳ݻñÇ Ñ³Ù³ñ ï»Õ»Ï³ïí³Ï³Ý ï»ËÝáÉá·Ç³ÛÇ ÏÇñ³é»-ÉÇáõÃÛ³Ý Ñݳñ³íáñáõÃÛ³Ý Ù³ñï³Ññ³í»ñÇ Ñ»ï. ï»ËÝáÉá·Ç³Ý»ñÇ ï³ñ³ÍáõÙÁ μ³½Ù³Ïdzóñ»É »Ý ù³Õ³ù³óÇÝ»ñÇ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ-Ý»ñÁ` ·áñÍ»Éáõ ³í»ÉÇ ³ñ³·, ù³Ý ϳé³í³ñáõÃÛáõÝÁ. å»ïáõÃÛ³Ý Ñ³-Ù³ñ ÑÇÙݳËݹÇñ ¿ ÙÝáõÙ ï»ËÝáÉá·Ç³Ï³Ý Ùáï»óÙ³Ý ÏÇñ³é»ÉÇáõÃ-ÛáõÝÁ` áñå»ë ͳé³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù³ïáõóÙ³Ý ÷á˳ϻñåí³Í »Õ³-ݳÏ, ·áñͳ¹ñ»Éáõ Ý»ñáõÅÁ:

ºÉÝ»Éáí í»ñá·ñÛ³ÉÇó, ϳñáÕ »Ýù »½ñ³Ï³óÝ»É, áñ XXI ¹³ñáõÙ ³ñ¹Ûáõݳí»ï ϳé³í³ñáõÃÛáõÝ áõݻݳÉáõ ѳٳñ, å³Ñ³ÝçíáõÙ ¿ Ýá-ñ³ñ³Ï³Ý Ùáï»óáõÙÝ»ñ, ³ÛÝåÇëÇù, áñáÝù ϳñ¹Ç³Ï³Ý³óÝ»ÇÝ ³í³Ý¹³Ï³Ý ¹»ñ»ñÁ, áñáß ¹»åù»ñáõÙ å³Ñ³Ýç»Éáí Ëǽ³Ë éÇëϳÛ-ÝáõÃÛáõÝ: ÂáÙ äÇïñÁ Ýáñ³ñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý å³Ñ³ÝçÇ Ï³ñ¨áñáõÃÛáõÝÁ XXI ¹³ñáõÙ Ý»ñϳ۳óÝáõÙ ¿ ÝáõÛÝÇëÏ §ÉÇÝ»É Ýáñ³ñ³ñ ϳ٠ٻéݻɦ [17] ¹ñáõÛÃáí: ²ÛÝåÇëÇ ÷áñÓ³·»ïÝ»ñ, ÇÝãåÇëÇù »Ý` äÇï»ñ ¸ñ³ù»ñÁ, ϳ٠¸³ÝÇ»É ´»ÉÁ, û½ »Ý ³é³ç³¹ñ»É, Áëï áñÇ Ñ»ïÇݹáõëïñÇ³É ¹³-ñ³ßñç³ÝÁ ·Çï»ÉÇùÇ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛáõÝÝ ¿, áñï»Õ ջϳí³ñÙ³Ý ·ñ³-í³Ï³ÝÝ»ñÁ ѳÕáñ¹³ÏóáõÃÛáõÝÁ, Ýáñ³ñáõÃÛáõÝÁ ¨ ï»Õ»Ï³ïíáõÃ-ÛáõÝÝ »Ý: Üáñ³ñáõÃÛ³Ý å³Ñ³ÝçÝ ³Ý³é³ñÏ»ÉÇ ¿, μ³Ûó ã³÷³½³Ýó ϳñ¨áñíáõÙ ¿ ѳٳå³ï³ëË³Ý Ùß³ÏáõóÛÇÝ áõ ϳéáõóí³Íù³ÛÇÝ μ³ñ»Ýå³ëï å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ ¹ñ³ ·áñͳ¹ñáõÙÁ, ù³ÝÇ áñ ³Ý»É ÇÝã-áñ Ýáñ μ³Ý Ù»Ï ³Ý·³Ù, ѳïϳå»ë ׷ݳųÙáí μéÝÏí³Í` ÙÇ μ³Ý ¿, ³Ý»É ³ÛÝ ÏñÏÇÝ, ϳñáÕ ¿ íï³Ý·»É ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛ³Ý ÁݹáõݳÏáõÃ-ÛáõÝÁ, Ýáñ³ñ³ñáõÃÛáõÝ ³Ý»É` Çμñ¨ ³éûñÛ³ÛÇ å³Ñ³Ýç, ã³÷³½³Ýó Ù»Í Ù³ñï³Ññ³í»ñ ¿, ÇëÏ ³Ý»É ³ÛÝ ÑÇ»ñ³ñËÇÏ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝ-Ý»ñáõÙ, Çμñ¨ ³éûñÛ³ÛÇ å³Ñ³Ýç, ϳñáÕ ¿ Ïáñͳݳñ³ñ ÉÇÝ»É: ÆÝã-å»ë سñÏáõë è»ÛÑÉ»ÝÝ ¿ ÷³ëï³ñÏáõÙ, §Ýáñ³ñáõÃÛ³Ý ·áñÍÁÝóóÇ ýáñÙ³Éǽ³óÇ³Ý ÑÇÙݳñ³ñ ÁÝϳÉáõÙÇ ·áñÍÁÝóóÇ ³Ù»Ý³Ù»Í Ëá-ãÁݹáïÝ ¿¦ [15, p. 5.]: àõëïÇ, ѳÝñ³ÛÇÝ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ·áñ-ͳéÝáõÃÛ³Ý áõ ÇÝã-áñ ã³÷áí ݳ¨ ϳéáõóí³Íù³ÛÇÝ í»ñ³Ï³éáõóáõÙÝ ¿ ³ÛÝ »ñ³ßËÇùÁ, áñáí Ñݳñ³íáñ ÏÉÇÝÇ Ëáõë³÷»É Ýáñ³ñ³Ï³ÝáõÃ-Û³Ý éÇëÏ»ñÇ Ñ³ñáõó»ÉÇù Ñݳñ³íáñ μ³ó³ë³Ï³Ý ¿ýý»ÏïÝ»ñÇó:

²ÛëåÇëáí, XXI ¹³ñÇ ÐÐ å»ï³Ï³Ý ϳé³í³ñÙ³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç ϳ-ï³ñáճϳÝÁ å»ïù ¿ Ñ»Ýí³Í ÉÇÝÇ Ñ»ï¨Û³É ·»ñ³Ï³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÇ íñ³.

- ù³Õ³ù³Ï³Ý ûñ³Ï³ñ·, áñÝ áõÕÕí³Í ¿ ³í»ÉÇ ß³ï ÑÇÙݳËÝ-¹ÇñÝ»ñÇÝ, ù³Ý ϳéáõóí³ÍùÝ»ñÇÝ;

Page 66: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

66

- ù³Õ³ù³Ï³Ý ϳï³ñáճϳÝ, áñÝ ³ß˳ïáõÙ ¿ ³í»ÉÇ ß³ï ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÇ, ù³Ý ·áñÍÁÝóóÝ»ñÇ ÙÇçáóáí,

- å»ï³Ï³Ý ϳé³í³ñÙ³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·, áñÁ ·áñͳéáõÙ ¿ ³í»ÉÇ ß³ï ûñ·³ÝÇÏáñ»Ý` Ñ»ï»ñá³ñËdzÛÇ ÙÇçáóáí, ù³Ý Ëëïáñ»Ý` ÑÇ»-ñ³ñËdzÛÇ ÙÇçáóáí,

- ù³Õ³ù³óÇ, áñÝ ³ß˳ïáõÙ ¿ ³í»ÉÇ ß³ï Ù³ëݳÏó³ÛÝáõÃÛ³Ý, ù³Ý ¹áõñë ÙݳÉáõ ÙÇçáóáí:

¶ð²Î²ÜàôÂÚàôÜ

1. г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý ê³Ñٳݳ¹ñáõÃÛáõÝ, 2005.

2. ´»½ÇñçÛ³Ý Ê., §²å³Ï»ÝïñáݳóÙ³Ý ÑÇÙݳËݹÇñÝ»ñ. ù³Õ³ù³Ï³Ý ¹Çï³ñÏáõÙ¦, §²å³Ï»ÝïñáݳóÙ³Ý ÑÇÙݳËݹÇñÝ»ñÁ г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝáõÙ¦ ·Çï³ÅáÕáíÇ ÝÛáõûñÇ ÅáÕáí³Íáõ, ºñ¨³Ý, §ä»ï³Ï³Ý ͳé³ÛáõÃÛáõݦ, 2001Ã.

3. سñ·³ñÛ³Ý Ø., ø³Õ³ù³Ï³Ý ³ñ¹Ç³Ï³Ý³óÙ³Ý ¨ ½³ñ·³óÙ³Ý ÑÇÙݳѳñó»ñ, ºñ¨³Ý, §ä»ï³Ï³Ý ͳé³ÛáõÃÛáõݦ, 2004.

4. Чиркин В. Е., Государственное Управлине, Элементарный курс. – М.: Юристь, 2003.

5. Beth Simone Noveck, Government By The People; Rebooting the America, Edited by Allison Fine, Micah L. Sifry, Andrew Rasiej and Josh Levy, Personal Democracy Press; 1st edition (September 1, 2008), http://rebooting.personaldemocracy.com/node/72.

6. Bourgon, J. (2008a), The future of public service: a search for a new balance. Australian Journal of Public Administration, 67, 4 (December).

7. Bourgon, J. (2008b), Reclaiming public administration. Ethos Journal, 4. 8. Dewey, John (1927) The Public and Its Problems. Denver: Alan Swallow. 9. Glavovic, B. (2005), Resilience and Interdependence (New Zealand Centre

for Advanced Engineering, Christchurch). 10. Hacker, Kenneth L. (1996) ‘Missing links in the evolution of electronic

democratization’. Media, Culture & Society 18(2). 11. Integrated Community, 1996, 187. (This paper was presented in the

conference held by Institute of Communication Research, SNU on June 5, 2001).

12. Jillaine Smith, Martin Kearns, and Allison Fine, in Power to the Edges: Trends and Opportunities in Online Civic Engagement (Philanthropy for active Civic engagement, 2005), at http://evolvefoundation.org/files/Pushing_Power_to_the_edges_05-06-05.pdf.

13. Kettl, D. (2002), The Transformation of Governance: Public Administration for Twenty-First Century America (The Johns Hopkins University Press, Baltimore).

Page 67: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

67

14. Lewis Friedland, Communication, Community, and Democracy: Toward a Theory of the Communicatively-Integrated Community, 1996, 187. (This paper was presented in the conference held by Institute of Communication Research, SNU on June 5, 2001).

15. Markus Reihlen, “the logic of Heterarchies: Making organizations Competitive for Knowledge-Based Competition” (Paper prepared for the ii CeMs academic Conference, Milan, September 12–14, 1996).

16. Nash G. D., “Perspectives on Administration: the Vistas of History”. Berkeley, 1969.

17. Peter F. Drucker, Post-Capitalist Society (New York: HarperBusiness, 1993); and Daniel Bell, The Coming of Post-Industrial Society: A Venture in Social Forecasting (New York: Basic Books, 1973).

18. Petersen, J. L. (1999), Out of the Blue: How to Anticipate Big Future Surprises (Madison Press, Toronto). Taleb, N. (2007), The Black Swan: The Impact of the Highly Improbable (Random House, New York). Ho, P. (2008), Governance at the leading edge: black swans, wild cards, and wicked problems. Ethos Journal, 4.

19. UNESCAP, “What is Good Governance?”. Hhttp://www.unescap.org/pdd/prs/H ProjectActivities/Ongoing/gg/governance.asp.

20. White, Charles S., Information Technology and the Informed Citizen: New Challenges for Government and Libraries. ERIC Digest. ERIC Clearinghouse on Information Resources Syracuse NY., ERIC Clearinghouse for Social Studies/Social Science Education Bloomington IN. 1991-05-00.

Page 68: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

68

ВАГАН ДИЛАНЯН ИНФОРМАЦИОННЫЕ ТЕХНОЛОГИИ КАК ГАРАНТИЯ

РАЗВИТИЯ ЭФФЕКТИВНОЙ СИСТЕМЫ ГОСУДАРСТВЕННОГО УПРАВЛЕНИЯ

Хотя почти во всех странах мира, среди которых также в

Республике Армения, были реализованы многочисленные реформы государственного управления, однако, существует необходимость развивать способность правительства эффективного реагирования вызовов, возникнувших в двадцать первом веке. В этом контексте, информационные технологии могут фундаментально преобразить взаимодействия между гражданами и государственной администра-цией, таким образом создавая новые возможности для развития эффективной системы государственного управления.

VAHAN DILANYAN INFORMATION TECHNOLOGY AS A GUARANTEE OF

DEVELOPMENT OF AN EFFECTIVE PUBLIC ADMINISTRATION SYSTEM

Although public administration reforms have been implemented almost in all the countries of the world, among which also in the Republic of Armenia, there is a current need of developing of Government capacity of effective response toward the challenges emerged in 21st Century. In this context, information trechnology could fundamentally transform the interactions between citizens and public administration, thus creating new opportunities for the development of an effective public administration system.

Page 69: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

69

ʲâ²îàôð Ô²¼ºÚ²Ü

ÐÐ å»ï³Ï³Ý ϳé³í³ñÙ³Ý ³Ï³¹»ÙdzÛÇ áõëáõÙݳٻÃá¹³Ï³Ý í³ñãáõÃÛ³Ý

åñ³ÏïÇϳÛÇ μ³ÅÝÇ í³ñÇã, ï»ËÝÇÏ³Ï³Ý ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ã»ÏݳÍáõ

ºðÎð²îºÔºÎ²îì²Î²Ü îºÊÜàÈà¶Æ²ÜºðÆ Üºð¸ðàôØÀ ÐàÔ²ÚÆÜ ä²Þ²ðܺðÆ ø²ðܺðÆ

β¼ØØ²Ü ´Ü²¶²ì²èàôØ

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñÙ³Ý μݳ·³í³éáõÙ ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛ³Ý û·ï³·áñÍáõÙÁ μ³ñ»É³íáõÙ ¿ ³Û¹ áÉáñïÇ ³ñ¹Ûáõݳí»ïáõ-ÃÛáõÝÁ: Ðá¹í³ÍáõÙ Ý»ñϳ۳óí³Í »Ý ÑáÕ³ÛÇÝ å³ß³ñÝ»ñÇ ³ñ¹Ûáõݳí»ï û·ï³·áñÍÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ³ÝÑñ³Å»ßï ïíÛ³ÉÝ»ñÇ ëï³óÙ³Ý ÙÇçáóáí »ñÏñ³ï»Õ»Ï³ïí³Ï³Ý ¨ ³ñμ³Ý۳ϳÛÇÝ ï»ËÝáÉá·Ç³Ý»ñÇ ÏÇñ³éÙ³Ý Ñ»é³ÝϳñÝ»ñÁ: ¶Ý³Ñ³ïí»É »Ý ³Û¹ ï»ËÝáÉá·Ç³Ý»ñÇ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ §×ß·ñÇï ÑáÕû·-ï³·áñÍáõÃ۳ݦ, ÑáÕ»ñÇ ÙáÝÇÃáñÇÝ·Ç, ¿ÏáÉá·Ç³Ï³Ý í»ñ³-ÑëÏáÕáõÃÛ³Ý ¨ ·ÛáõÕ³ïÝï»ë³Ï³Ý Ù߳ϳμáõÛë»ñÇ Ñ³Ù³ñ ûå-ïÇÙ³É ï»Õ³Ù³ë»ñÇ áñáßÙ³Ý »Õ³Ý³ÏÝ»ñÁ:

ÐáÕÁ ϳñ¨áñ³·áõÛÝ μÝ³Ï³Ý å³ß³ñÝ ¿, ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ý ÝÛáõó-Ï³Ý ÑÇÙùÁ, ïÝï»ëáõÃÛ³Ý ï»Õ³μ³ßËÙ³Ý ¨ ½³ñ·³óÙ³Ý ï³ñ³Í³-Ï³Ý μ³½ÇëÁ, ·ÛáõÕ³ïÝï»ë³Ï³Ý ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ý ·É˳íáñ ÙÇçáóÁ: ÐáÕÝ ³ÛÝ μÝ³Ï³Ý ÑÇÙùÝ ¿, áñÇ íñ³ ³åñáõÙ ¨ ³ñ³ñáõÙ ¿ Ù³ñ¹Á [7]:

ÐáÕ»ñÇ û·ï³·áñÍáõÙÁ ÙÇßï áõÕ»Ïóí»É ¿ Ýñ³ ù³ñ﻽³·ñáõÙáí, ï³ñ³μÝáõÛà ù³ñ﻽ݻñÇ ëï»ÕÍáõÙáí, áñáÝù ·ÇïáõÃÛ³ÝÁ ¨ ³ñï³¹-ñáõÃÛ³ÝÝ ³å³Ñáí»É áõ ³å³ÑáíáõÙ »Ý ÑáÕ³ÛÇÝ å³ß³ñÝ»ñÇ (í³ñ-ã³ï³ñ³Íù³ÛÇÝ å³ïϳݻÉÇáõÃÛáõÝ, ÑáÕ»ñÇ Ï³ï»·áñdz, ÑáÕ³-ï»ëù»ñ, áñ³Ï³Ï³Ý ¨ ¿ÏáÉá·Ç³Ï³Ý íÇ׳Ï, ųٳݳϳÏÇó ¨ Ñ»é³-Ýϳñ³ÛÇÝ û·ï³·áñÍáõÙ) Ù³ëÇÝ ³ÝÑñ³Å»ßï ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛ³Ùμ:

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñÙ³Ý μݳ·³í³éáõ٠ųٳݳϳÏÇó ï»ËÝá-Éá·Ç³Ý»ñÇ Ý»ñ¹ñáõÙÁ ¿³Ï³Ýáñ»Ý μ³ñÓñ³óÝáõÙ ¿ ϳé³í³ñÙ³Ý ³ñ¹Ûáõݳí»ïáõÃÛáõÝÁ: ä»ï³Ï³Ý ϳé³í³ñÙ³Ý ¨ ï»Õ³Ï³Ý ÇÝùݳ-ϳé³í³ñÙ³Ý Ù³ñÙÇÝÝ»ñÇÝ ïÝï»ëáõÃÛ³Ý Ï³é³í³ñÙ³Ý μݳ·³-í³éÇ ËݹÇñÝ»ñÝ ³ñ¹Ûáõݳí»ï ÉáõÍ»Éáõ ѳٳñ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ ųٳ-ݳϳÏÇó å³Ñ³ÝçÝ»ñÁ μ³í³ñ³ñáÕ ï»Õ»Ï³ïí³Ï³Ý ѳٳϳñ· [1]: ÐÐ ïÝï»ëáõÃÛ³Ý Ù»ç ·»ñ³Ï³ ѳٳñíáÕ ·ÛáõÕ³ïÝï»ëáõÃÛ³Ý μݳ·³í³éáõÙ ¹ñ³Ýó Ý»ñ¹ñáõÙÁ μ³ó³ïñíáõÙ ¿ ͳí³ÉáõÝ ï»Õ»-ϳïíáõÃÛ³Ý Ñ³í³ù³·ñÙ³Ùμ, Ùß³ÏÙ³Ùμ ¨ û·ï³·áñÍÙ³Ùμ: ÐáÕÇ

Page 70: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

70

í»ñ³μ»ñÛ³É ×Çßï ¨ Ýå³ï³Ï³áõÕÕí³Í ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛáõÝÁ Ñݳñ³-íáñáõÃÛáõÝ ¿ ëï»ÕÍáõÙ ³é³í»É³·áõÛÝë û·ï³·áñÍ»É ÑáÕÇ û·ï³Ï³ñ ѳïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ÷áùñ³Í³í³É Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñÇ ÙÇçáóáí ѳëÝ»É μ³ñÓñ ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÇ:

ijٳݳϳÏÇó ï»ËÝáÉá·Ç³Ý»ñÇó ÑáÕ³ÛÇÝ å³ß³ñÝ»ñÇ ù³ñ-﻽ݻñÇ ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛ³Ý μ³ñÓñ³óÙ³Ý μݳ·³í³éáõÙ ³é³í»É μ³ñÓñ ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñ »Ý ³å³ÑáíáõÙ »ñÏñ³ï»Õ»Ï³ïí³Ï³Ý ¨ ³ñμ³-Ý۳ϳÛÇÝ ï»ËÝáÉá·Ç³Ý»ñÁ: ¸ñ³Ýù ݳ˳ï»ëí³Í »Ý ï³ñ³Í³Ï³Ý (³ß˳ñѳ·ñ³Ï³Ý) ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛ³Ý Ñ³í³ùÙ³Ý, å³Ñå³ÝÙ³Ý, Ùß³ÏÙ³Ý ¨ ³ñï³óáÉÙ³Ý Ñ³Ù³ñ` ѳٳå³ï³ëË³Ý ë³ñù³íáñáõÙ-Ý»ñÇ ¨ Íñ³·ñ³ÛÇÝ ÷³Ã»ÃÝ»ñÇ ÙÇçáóáí: ºñÏñ³ï»Õ»Ï³ïí³Ï³Ý ¨ ³ñμ³Ý۳ϳÛÇÝ ï»ËÝáÉá·Ç³Ý»ñÇ ÙÇçáóáí ëï»ÕÍí³Í ÑáÕ³ÛÇÝ å³ß³ñÝ»ñÇ ù³ñ﻽ݻñÁ ÏÇñ³éíáõÙ »Ý Ñ»ï¨Û³É áõÕÕáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ`

– ÑáÕ³·áñÍáõÃÛ³Ý §ûåïÇٳɳóáõÙ¦ ϳ٠§×ß·ñÇï ÑáÕ³·áñ-ÍáõÃÛáõݦ,

– ÑáÕ»ñÇ ÙáÝÇÃáñÇÝ· ¨ ¿ÏáÉá·Ç³Ï³Ý í»ñ³ÑëÏáÕáõÃÛáõÝ, – ·ÛáõÕ³ïÝï»ë³Ï³Ý Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ Ù߳ϳμáõÛëÇ Ñ³Ù³ñ ûå-

ïÇÙ³É ï»Õ³Ù³ëÇ áñáßáõÙ ¨ ³ÛÉÝ: ÐáÕ³·áñÍáõÃÛ³Ý §ûåïÇٳɳóáõÙ¦ ϳ٠§×ß·ñÇï ÑáÕ³·áñÍáõ-

ÃÛáõݦ ³Ýí³ÝáõÙáí ѳÛïÝÇ ÑáÕ³·áñÍáõÃÛ³Ý Ýáñ ѳٳϳñ·Ç ¿áõ-ÃÛáõÝÝ ³ÛÝ ¿, áñ ïíÛ³É ÑáÕ³ÏïáñÁ (ÑáÕ³Ù³ëÁ) ¹Çï³ñÏíáõÙ ¿ áã ѳٳë»é, áñï»Õ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ѳïí³Í μÝáñáßíáõÙ ¿ ÑáõÙáõëÇ, ³½áïÇ, ýáëýáñÇ, ϳÉÇáõÙÇ ï³ñμ»ñ å³ñáõݳÏáõÃÛ³Ùμ ¨ ÑáÕÇ ³·ñáýǽÇÏ³Ï³Ý ï³ñμ»ñ ѳïÏáõÃÛáõÝÝ»ñáí:

êï³óí³Í ïíÛ³ÉÝ»ñáí ÑáÕû·ï³·áñÍáÕÝ»ñÁ áñáßáõÙ »Ý ó³ÝùëÇ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý ËïáõÃÛ³Ý ¨ ËáñáõÃÛ³Ý, å³ñ³ñï³ÝÛáõûñÇ ¨ Ãáõݳ-ùÇÙÇϳïÝ»ñÇ ï»ë³ÏÝ»ñÇ áõ ù³Ý³ÏÝ»ñÇ ÏÇñ³éÙ³Ý, áéá·Ù³Ý  ¨ ųÙÏ»ïÝ»ñÇ, ÇÝãå»ë ݳ¨ ÑáÕÇ Ùß³ÏÙ³Ý ï»ËÝáÉá·Ç³Ý: ²Ûë ѳ-ٳϳñ·Ç Ý»ñ¹ñÙ³Ý Ñ³Ù³ñ û·ï³·áñÍíáõÙ »Ý ³ñμ³Ý۳ϳÛÇÝ ¹Çñù-áñáßÙ³Ý Ï³Û³ÝÝ»ñ, û¹³Éáõë³ÝϳñÝ»ñ, Ãí³ÛÇÝ Ã»Ù³ïÇÏ ù³ñ-﻽ݻñ, áñáÝù û·ÝáõÙ »Ý ݳ˳å»ë ëï³óí³Í ïíÛ³ÉÝ»ñáí ϳ½-Ùí³Í ݳ˳·Í»ñÁ (áñï»Õ óáõÛó ¿ ïñí³Í, û ïíÛ³É ÑáÕ³Ù³ëÇ áñ Ù³ëÁ DZÝã ÝÛáõûñÇ å³Ï³ëáõÃÛáõÝ áõÝÇ ¨ DZÝ㠻ճݳÏáí å»ïù ¿ Ùß³ÏíÇ) Çñ³Ï³Ý³óÝ»É ÑáÕ³Ù³ëáõÙ: ì»ñÉáõÍ»Éáí ï»Õ»Ï³ïíáõÃ-ÛáõÝÁ` ³·ñ»·³ïÇ íñ³ ï»Õ³¹ñí³Í ѳٳϳñ·ÇãÝ, áñáßáõÙ ¿ ÑáÕ³-Ù³ëÇ ³Ûë ϳ٠³ÛÝ ï»Õ³Ù³ëáõÙ §Ý»ñÙáõÍíáÕ¦ å³ñ³ñï³ÝÛáõÃÇ ï»ë³ÏÁ ¨ ã³÷³ù³Ý³ÏÁ: ÜáõÛÝ ëË»Ù³Ý ¿ ÏÇñ³éíáõ٠ݳ¨ ÃáõݳùÇ-ÙÇϳïÝ»ñÇ û·ï³·áñÍÙ³Ý ¹»åùáõÙ: л勉μ³ñ »ñÏñ³ï»Õ»Ï³ï-í³Ï³Ý ï»ËÝáÉá·Ç³Ý»ñÁ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ »Ý ÁÝÓ»éáõÙ ³ñï³¹ñáõ-ÃÛáõÝÁ ϳ½Ù³Ï»ñå»É ¿ÏáÉá·Ç³Ï³Ý ÑÇÙùÇ íñ³ ¨ Ý»ñ³ñÏ»É ïíÛ³É ÑáÕ³ÏïáñÇÝ ³ÝÑñ³Å»ßï §ûåïÇٳɦ å³ñ³ñï³ÝÛáõûñ ¨ ÃáõݳùÇÙÇϳïÝ»ñ:

Page 71: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

71

¶ÛáõÕ³ïÝï»ëáõÃÛ³Ý áÉáñïÇ Ù³ëݳíáñ»óáõÙÝ ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ý ³ñ¹Ûáõݳí»ïáõÃÛ³Ý μ³ñÓñ³óÙ³ÝÁ ½áõ·³Ñ»é ϳݷݻóñ»É ¿ ³ÛÝ í»-ñ³ÑëÏ»Éáõ ÑÇÙݳѳñóÇ ³éç¨: øÇÙÇϳïÝ»ñÇ ÏÇñ³éáõÙÁ Ù³ëݳíáñ ѳïí³ÍÇ ÏáÕÙÇó å»ïáõÃÛ³Ý í»ñ³ÑëÏáÕáõÃÛ³Ý μ³ó³Ï³ÛáõÃÛ³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõ٠ϳñáÕ ¿ ѳݷ»óÝ»É ³ÝϳÝ˳ï»ë»ÉÇ Ñ»ï¨³ÝùÝ»ñÇ` ÑáÕ»ñÇ, ·ñáõÝï³ÛÇÝ ¨ ٳϻñ¨áõóÛÇÝ çñ»ñÇ ³ÕïáïáõÙ, ϻݹ³Ý³-Ï³Ý ¨ μáõë³Ï³Ý ³ß˳ñÑÇ í»ñ³óáõÙ ¨ ³ÛÉÝ: ÜÙ³Ý ï³ñ³ÍùÝ»ñÝ áñáßíáõÙ »Ý »ñÏñ³ï»Õ»Ï³ïí³Ï³Ý ï»ËÝáÉá·Ç³Ý»ñÇ ÏÇñ³éÙ³Ý ßÝáñÑÇí` ï³ñ³Í³Ï³Ý ¨ ó³Ýó³ÛÇÝ í»ñÉáõÍáõÃÛ³Ý ÙÇçáóáí: Ü³Ë áñáßíáõÙ »Ý ³Û¹ ÝÛáõûñÇ ï»Õ³ß³ñÅ»ñÇ Ñݳñ³íáñ áõÕÕáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¨ åáï»ÝóÇ³É Ïáõï³ÏÙ³Ý í³Ûñ»ñÁª û·ï³·áñÍ»Éáí Ãí³ÛÇÝ ï»Õ³-·ñ³Ï³Ý ¨ ûٳïÇÏ ù³ñ﻽ݻñ, ïÇ»½»ñ³Ï³Ý ÝϳñÝ»ñ:

îÇ»½»ñ³Ï³Ý ÝϳñÝ»ñÇ û·ï³·áñÍáõÙÁ ѳïϳå»ë ϳñ¨áñ Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝ áõÝÇ ÑáÕ»ñÇ íÇ׳ÏÇ (ÙáÝÇÃáñÇÝ·) áõëáõÙݳëÇñáõÃÛ³Ý Å³Ù³Ý³Ï: ²ß˳ñÑÇ ß³ï »ñÏñÝ»ñáõÙ ·ÛáõÕ³ïÝï»ë³Ï³Ý ÑáÕ»ñÇ ïÇ»½»ñ³Ï³Ý ÙáÝÇÃáñÇÝ·Ç Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç Ý»ñ¹ñáõÙáí ߳ѳ·ñ·éí³-ÍáõÃÛáõÝ »Ý óáõó³μ»ñáõÙ ÇÝãå»ë Ù³ëݳíáñ ³ñï³¹ñáÕÝ»ñÁ, ³ÛÝå»ë ¿É å»ï³Ï³Ý ϳéáõÛóÝ»ñÁ:

îÇ»½»ñ³Ï³Ý ÙáÝÇÃáñÇÝ·Ç Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç ÏÇñ³éáõÙÁ Ù³ëݳíáñ á-ÉáñïÇÝ ÃáõÛÉ Ïï³ Ù߳ϳμáõÛë»ñÇ íÇ׳ÏÇ Ù³ëÇÝ ûå»ñ³ïÇí ¨ Ù³Ý-ñ³Ù³ëÝ ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛ³Ý ÙÇçáóáí ³ñ¹Ûáõݳí»ï Ï»ñåáí åɳݳíá-ñ»É ÙÇçáó³éáõÙÝ»ñÁ ¨ ѳëÝ»É ³é³í»É³·áõÛÝ μ»ñùÇ, ÇëÏ ÙÛáõë ÏáÕ-ÙÇó ¿É ïÇ»½»ñ³Ï³Ý ÝϳñÝ»ñÁ ûμÛ»ÏïÇí ³ÕμÛáõñ »Ý ѳݹÇë³ÝáõÙ å»ï³Ï³Ý ϳéáõÛóÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ: ì»ñçÇÝÝ»ñÇë ÏáÕÙÇó ³Û¹ ïíÛ³ÉÝ»ñÁ ϳñáÕ »Ý û·ï³·áñÍí»É ÑáÕ»ñÇ Ýå³ï³Ï³ÛÇÝ Ý߳ݳÏáõÃÛ³Ý í»ñ³-ÑëÏáÕáõÃÛ³Ý, ¹ñ³Ýó íÇ׳ÏÇ ÷á÷áËáõÃÛ³Ý áõëáõÙݳëÇñáõÃÛ³Ý, §Ã³ùÝí³Í¦ ÑáÕû·ï³·áñÍÙ³Ý Ñ³Ûïݳμ»ñÙ³Ý ¨ ³ÛÉ Ýå³ï³ÏÝ»-ñáí: ÐáÕ»ñÇ ÙáÝÇÃáñÇÝ·Ç »ñÏñ³ï»Õ»Ï³ïí³Ï³Ý ѳٳϳñ·Á å³-ñáõݳÏáõÙ ¿ ïíÛ³ÉÝ»ñ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ÑáÕ³Ù³ëÇ ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ, áñÁ ϳñáÕ ¿ áõÕ»Ïóí»É ³ñï³ùÇÝ ÙÇç³í³ÛñÇ Ï³Ù Ù³ñ¹áõ ³ß˳ï³ÝùÇ Ý»ñ·áñÍáõÃÛ³Ý Ñ»ï¨³Ýùáí: î³ñ³μÝáõÛà μ³ó³ë³Ï³Ý ³½¹»óáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÙṻɳíáñáõÙÁ »ñÏñ³ï»Õ»Ï³ïí³Ï³Ý ï»ËÝáÉá-·Ç³Ý»ñÇ û·ÝáõÃÛ³Ùμ ÃáõÛÉ ¿ ï³ÉÇë ϳÝ˳·áõß³Ï»É ³Û¹ ·áñÍ-ÁÝóóÝ»ñÇ Ñ»ï³·³ ½³ñ·³óáõÙÁ ¨ ³ñ³·áõÃÛáõÝÁ, ¨ ÙÇçáóÝ»ñ Ó»é-ݳñÏ»É ÑáÕ»ñÇ å³ßïå³ÝáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ: îÇ»½»ñ³Ï³Ý ÝϳñÝ»ñÇ û·ÝáõÃÛ³Ùμ Ñݳñ³íáñ ¿ ·Ý³Ñ³ï»É ÑáÕ³ÛÇÝ Í³ÍÏáõÛÃÇ Ëáݳ-íáõÃÛáõÝÁ, Ï»Ýë³μ³Ý³Ï³Ý ½³Ý·í³ÍÇ Í³í³ÉÝ»ñÁ, μáõÛë»ñÇ í³ñ³Ï-í³ÍáõÃÛáõÝÝ ³Ûë ϳ٠³ÛÝ ÑÇí³Ý¹áõÃÛáõÝáí ¨ ³ÛÉÝ:

гÛïÝÇ ¿, áñ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ Ù߳ϳμáõÛë áñáß³ÏÇ μÝ³Ï³Ý å³Û-Ù³ÝÝ»ñáõÙ (ÑáÕÇ ï»ë³Ï, ËáݳíáõÃÛ³Ý é»ÅÇÙ, ç»ñÙ³ëïÇ×³Ý ¨ ³ÛÉÝ) ¿ Çñ»Ý §×Çßï¦ ¹ñë¨áñáõÙ: Ð³×³Ë ³Û¹ å³ñ³Ù»ïñ»ñÇ ù³Ý³ÏÁ ѳë-ÝáõÙ ¿ ÙÇ ù³ÝÇ ï³ëÝÛ³ÏÇ, áñáÝù ëáíáñ³Ï³Ý »Õ³Ý³Ïáí í»ñÉáõÍ»Éáõ ѳٳñ å³Ñ³ÝçíáõÙ ¿ ÑëÏ³Û³Ï³Ý Å³Ù³Ý³Ï:

Page 72: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

72

ijٳݳÏÁ Ïñ׳ï»Éáõ ¨ ϳï³ñíáÕ ³ß˳ï³ÝùÝ»ñÇ ³ñ¹Ûáõݳ-í»ïáõÃÛáõÝÁ μ³ñÓñ³óÝ»Éáõ ѳٳñ û·ï³·áñÍáõÙ »Ý »ñÏñ³ï»Õ»-ϳïí³Ï³Ý ï»ËÝáÉá·Ç³Ý»ñ:

²ÝÑñ³Å»ßï ¿ Ãí³ÛÇÝ ù³ñ﻽ݻñÇÝ ÏÇó ëï»ÕÍ»É ïíÛ³ÉÝ»ñÇ μ³½³, áñáõÙ ÏÉñ³óí»Ý Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ÑáÕ³ÏïáñÇÝ μÝáñáß ³ÛÝ óáõ-ó³ÝÇßÝ»ñÁ, áñáÝó ѳٳ¹ñÙ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ Ñݳñ³íáñ ÏÉÇÝÇ áñáᯐ ïíÛ³É ·ÛáõÕ³ïÝï»ë³Ï³Ý Ý߳ݳÏáõÃÛ³Ý ÑáÕ³ÏïáñÇ Ýå³ï³Ï³ÛÇÝ û·ï³·áñÍÙ³Ý Ñݳñ³íáñ ³ÛÉÁÝïñ³ÝùÝ»ñÁ` Áëï ³ñ¹Ûáõݳí»-ïáõÃÛ³Ý ³ëïÇ׳ÝÇ:

γ½Ùí³Í ûٳïÇÏ ù³ñ﻽ݻñÇó å³ñ½áñáß Ï»ñ¨³Ý ³ÛÝ ï»-Õ³Ù³ë»ñÁ, áñáÝù É³í³·áõÛÝÝ »Ý áñáß³ÏÇ Ù߳ϳμáõÛë»ñÇ Ùß³ÏÙ³Ý Ñ³Ù³ñ: ²ñ¹ÛáõÝùáõÙ å»ï³Ï³Ý ϳé³í³ñÙ³Ý ¨ ï»Õ³Ï³Ý ÇÝùݳ-ϳé³í³ñÙ³Ý Ù³ñÙÇÝÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó Ïïñ³Ù³¹ñíÇ ³ÛÝ ³ÙμáÕç ï»Õ»-ϳïíáõÃÛáõÝÁ, áñÝ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ ïíÛ³É ÑáÕ³ÏïáñÁ Ù߳ϻÉáõó ëï³-Ý³É Ñݳñ³íáñ ³é³í»É³·áõÛÝ ³ñ¹ÛáõÝùÁ, ÇëÏ Ùß³ÏáÕÝ ³Û¹ ï»Õ»-ϳïíáõÃÛ³Ý ¨ ßáõϳÛÇ áõëáõÙݳëÇñáõÃÛ³Ý ÑÇÙ³Ý íñ³ áñáßáõÙ Ïϳ-Û³óÝÇ, û DZÝã Ù߳ϻÉ: Üáñ ï»Õ³Ù³ë»ñÇ û·ï³·áñÍáõÙÁ ѳïϳå»ë ³ñ¹Ç³Ï³Ý ¿, ù³ÝÇ áñ г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝáõÙ Ñëϳ۳-Ï³Ý ï³ñ³ÍùÝ»ñ ϳÝ, áñáÝù Ý»ñϳÛáõÙë ã»Ý Ûáõñ³óíáõÙ, ÙÇÝã¹»é »ñÏñ³ï»Õ»Ï³ïí³Ï³Ý ï»ËÝáÉá·Ç³Ý»ñÁ óáõÛó »Ý ï³ÉÇë, áñ ²ñ³ñ³ïÛ³Ý ¹³ßïÁ ûÕ³ÏáÕ É»éÝ»ñÁ (ºñ³ÝáëÇ, ºñ³ëËÇ ¨ àõñÍÇ), ì³ÛùÇ É»éݳßÕóÛÇ ÑÛáõëÇë³ÛÇÝ É³Ýç»ñÁ ¨ μ³½Ù³ÃÇí ³ÛÉ ï³ñ³Íù-Ý»ñ É³í³·áõÛÝë ϳñáÕ »Ý û·ï³·áñÍí»É ˳ÕáÕÇ ¨ åïÕ³ïáõ ³Û·Ç-Ý»ñÇ Ñ³Ù³ñª ËáݳíáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý é»ÅÇÙ ³å³Ñáí»Éáõ ¹»åùáõÙ:

Page 73: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

73

¶ð²Î²ÜàôÂÚàôÜ

1. §Ð³Û³ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý »ñÏñ³ï»Õ»Ï³ïí³Ï³Ý ѳٳ-ϳñ·Ç ëï»ÕÍÙ³Ý ¨ í³ñÙ³Ý Ñ³Û»ó³Ï³ñ·Á ѳëï³ï»Éáõ Ù³ëÇݦ ÐРϳé³í³ñáõÃÛ³Ý 2005Ã. ÑáõÝí³ñÇ 20-Ç № 197-Ü áñáßáõÙ:

2. ÐÐ ÑáÕ³ÛÇÝ ûñ»Ýë·Çñù:

3. Методические указания. Методика отбора почвенных проб по элементарным участкам поля в целях дифференцированного внесения удобрений. Сычев В.Г., Афанасьев Р.А., Личман Г.И., Марченко М.Н.; М.: ВНИИА, 2007, 36 с.

4. Лебедев П.П., Концепция серии земельно-кадастровых карт /планов/ городов /Картография на рубеже тысячилетий: Доклады I Всеросийской научной конференции по картографии, Москва, 1997, с. 258-265.

5. Левицкий И.Ю., Данцов А.В., Рыбалко С.В., Методические указания по созданию атласов земельних ресурсов и комплекс-ных атласов административных районов. Омск, 1984, 57 с.

6. Левицкий И.Ю., Крохмаль Е.М., Реминский А.А., Геодезия с основами землеустройства. М.: Недра, 1977, 253 с.

7. Романенко Г.А., Комов Н.В., Тютюников А.И., Земельные ресурсы России, эфективност их исползования. М., 1996, 306 с.

8. Maps and mapping, National atlas of Sweden, v. 17, Stockholm, 1994, 268 p.

Page 74: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

74

ХАЧАТУР КАЗЕЯН

ВНЕДРЕНИЕ ГЕОИНФОРМАЦИОННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ

В ОБЛАСТИ ОБРАЗОВАНИЙ КАРТ ЗЕМЕЛЬНЫХ РЕСУРСОВ

В области земельного правления информационное исполь-

зование улучшает производство в этой области. В этом статье представлены геоинформационные и спутниковые технологии необ-ходимые для производственого улучшения употребления земель-ных ресурсов. Здесь оценили возможности этих технологий, с помощью земельного мониторинго “точное землеупотребление” методы для местной, оптималзной, обработки каждой сельхоз культуры.

KHACHATUR GHAZEYAN

THE INVESTMENT OF THE GEOINFORMATIONAL TECHNOLOGIES IN THE BRANCH OF FORMING

CHARTS OF LAND RESOURCES

In the branch of the public management the usage of the information improves the efficiency of that branch. In the article the prospectives of applying geoinformational and satellite technologies which aim at getting data necessary for the productive usage of land resources. There have been estimated the ways of defining the optimal plot for cultivating each agriconomical culture, for “the proper land-exploitation” of these technologies, for land-monitoring and for ecological supervision.

Page 75: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

75

²ð²Ø ²È²ìºð¸Ú²Ü

гÛáó ó»Õ³ëå³ÝáõÃÛ³Ý Ã³Ý·³ñ³Ý-ÇÝëïÇïáõïÇ ³ëåÇñ³Ýï

12B§²¼¶²ÚÆÜ îÜîºêàôÂÚàôܦ Òºì²ìàðºÈàô ºðÆîÂàôðø²Î²Ü öàðÒÆ ÎÆð²èàôØÀ øºØ²È²Î²ÜܺðÆ ÎàÔØÆò, ºì ¾î²îƼØÆ

¸ºðÀ Âàôðø²Î²Ü вÜð²äºîàôÂÚ²Ü îÜîºêàôÂÚ²Ü Øºæ 1930-²Î²Ü ÂìºðÆÜ

ø»Ù³É³Ï³Ý í³ñã³Ï³ñ·Ç ³ÙμáÕç³ïÇñáõÃÛ³Ý Ñ³ëï³ïáõÙÝ áõÕ»Ïóí»ó »ñÇïÃáõñù³Ï³Ý Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó áñ¹»·ñ³Í §³½·³ÛÇÝ ïÝï»ëáõÃ۳ݦ Ó¨³íáñÙ³Ý ·áñÍÇ ß³ñáõݳÏáõÃÛ³Ùμ: ¸ñ³ ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ ³½·³ÛÇÝ ÷áùñ³Ù³ëÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ý»ñϳ۳-óáõóÇãÝ»ñÁª ÑÇÙݳϳÝáõ٠ѳۻñÝ áõ ÑáõÛÝ»ñÁ, áñáÝó ѳçáÕí»É ¿ñ ÷ñÏí»É ½³Ý·í³Í³ÛÇÝ Ïáïáñ³ÍÝ»ñÇó, ¹áõñë ÙÕí»óÇÝ Ãáõñ-ù³Ï³Ý ïÝï»ëáõÃÛáõÝÇó: Üáñ ù»Ù³É³Ï³Ý í³ñã³Ï³ñ·Á å»ï³-Ï³Ý ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý ëϽμáõÝù»ñÇó Ù»ÏÁ ѳÛï³-ñ³ñ»ó ¿ï³ïǽÙÁ, áñÇ ÙÇçáóáí Çñ ËÇëï í»ñ³ÑëÏáÕáõÃÛáõÝÁ ë³Ñٳݻó »ñÏñÇ ïÝï»ë³Ï³Ý áÉáñïÇ íñ³:

1908Ã. »ñÇïÃáõñù³Ï³Ý ѻճ÷áËáõÃÛáõÝÇó ³é³ç úëÙ³ÝÛ³Ý Ï³ÛëñáõÃÛáõÝáõÙ ³éϳ ëáódzÉ-ïÝï»ë³Ï³Ý ͳÝñ Çñ³íÇ׳ÏÁ å³Û-ٳݳíáñí³Í ¿ñ »ñÏñÇ ³í³ï³ïÇñ³Ï³Ý-ÏñáÝ³Ï³Ý ÑÇÙù»ñáí ¨ ëáõÉÃ³Ý³Ï³Ý Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ í³ñ³Í ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ùμ: êï»ÕÍí³Í Çñ³íÇ׳ÏÁ Éáõñç ¹Å·áÑáõÃÛáõÝÝ»ñ ¿ñ ³é³ç μ»ñ»É: Æ Ñ³Ûï ¿ÇÝ »Ï»É ëáõÉÃ³Ý³Ï³Ý ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³ÝÝ Áݹ¹ÇÙ³¹Çñ ËÙμ»ñ, áñáÝù ¿É Ó¨³íáñ»óÇÝ §ºñÇï³ë³ñ¹ Ãáõñù»ñ¦ ³Ýí³ÝáõÙÁ ëï³ó³Í ß³ñÅáõÙÁ:

ºñÇïÃáõñù³Ï³Ý ß³ñÅÙ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý Ýå³ï³ÏÝ»ñÇó ¿ñ ѳÛï³-ñ³ñí»É ݳ¨ §³½·³ÛÇÝ ïÝï»ëáõÃ۳ݦ ϳéáõóáõÙÁ [5, p. 15]: ²ÛÝ Çñ Ù»ç Ý»ñ³éáõÙ ¿ñ ³½·³ÛÇÝ ÷áùñ³Ù³ëÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ ïÝï»ë³Ï³Ý ¹³ßïÇó ¹áõñë ÙÕ»Éáõ ÙÇçáóáí Ãáõñù ³½·³ÛÇÝ μáõñÅáõ³½Ç³ÛÇ Ï³Û³-óáõÙÁ, ûï³ñ»ñÏñÛ³ ϳåÇï³ÉÇ ïÇñ³å»ïáõÃÛáõÝÇó ϳÛëñáõÃÛ³Ý ³½³ï³·ñáõÙÁ, ëáódzÉ-ïÝï»ë³Ï³Ý ͳÝñ Çñ³íÇ׳ÏÇ μ³ñ»É³íáõÙÝ áõ ïÝï»ë³Ï³Ý μ³ñ»÷áËáõÙÝ»ñÇ ÙÇçáóáí ³ñï³¹ñ³Ï³Ý ѳñ³μ»-ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ½³ñ·³óáõÙÁ, ÇÝãå»ë ݳ¨ ϳÛëñáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ã³ñ³-μ³ëïÇÏ Ï³åÇïáõÉÛ³ódzݻñÇ í»ñ³óáõÙÁ [γåÇïáõÉÛ³ódzݻñÁ úëÙ³ÝÛ³Ý Ï³ÛëñáõÃÛ³Ý ëáõÉóÝÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó ë³ÑÙ³Ýí³Í ³ñïá-ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÝ ¿ÇÝ »íñáå³Ï³Ý å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¨ úëÙ³ÝÛ³Ý Ï³Ûë-

Page 76: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

76

ñáõÃÛ³Ý ë³ÑÙ³ÝÝ»ñáõÙ μݳÏíáÕ Ï³Ù ³é¨ïñáí ½μ³ÕíáÕ Ýñ³Ýó ù³-Õ³ù³óÇÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ]:

1913Ã. ³ÙμáÕç Çß˳ÝáõÃÛáõÝÁ Ï»ÝïñáݳóÝ»Éáí Çñ Ó»éùáõÙª »ñÇïÃáõñù³Ï³Ý §ÆÃÃÇѳ¹ í» Ã»ñ³ùǦ Ïáõë³ÏóáõÃÛáõÝÝ ³ÙμáÕ-çáõÃÛ³Ùμ ïÝûñÇÝáõÙ ¿ñ ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ÏÛ³ÝùÇ μáÉáñ áÉáñïÝ»ñÝ áõ ³Û¹ ÃíáõÙ` ïÝï»ë³Ï³ÝÁ: ä»ï³Ï³Ý ³å³ñ³ïÝ ëÏëáõÙ ¿ Éñçáñ»Ý ÙÇ-ç³Ùï»É »ñÏñÇ ïÝï»ë³Ï³Ý ·áñÍÁÝóóÝ»ñÇݪ Çñ ËÇëï í»ñ³ÑëÏá-ÕáõÃÛáõÝÁ ë³ÑٳݻÉáí ïÝï»ë³Ï³Ý ÏÛ³ÝùÇ íñ³: ²Ûë »ñ¨áõÛÃÁ ϳñ»-ÉÇ ¿ ѳٳñ»É ¿ï³ïǽÙÇ ¹ñë¨áñáõÙ, »ñμ å»ï³Ï³Ý ³å³ñ³ïÁ ïÝû-ñÇÝáõÙ ¿ ïÝï»ë³Ï³Ý ѳٳϳñ·Á: лﳷ³ÛáõÙ ë³ ÑÇÙù ¹³ñÓ³í Ýáñ³ëï»ÕÍ ÂáõñùdzÛÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý å»ï³Ï³Ý ïÝï»ë³Ï³Ý ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ¨ ù»Ù³É³Ï³ÝáõÃÛ³Ý í»ó ëϽμáõÝùÇó Ù»ÏǪ ¿ï³-ïǽÙÇ Ó¨³íáñÙ³Ý Ñ³Ù³ñ:

¾ï³ïǽÙÇ ¹ñë¨áñáõÙÁ ѻﳷ³ ï³ñÇÝ»ñÇÝ ³ñï³óáÉíáõÙ ¿ñ ³½·³ÛÇÝ ïÝï»ëáõÃÛ³Ý (ÙÇÉÉÇ ÇùÃÇë³Ã) ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ù»ç, áñÁ Ùß³Ïí»É ¿ñ XIX ¹³ñÇ ¶»ñÙ³ÝdzÛÇ ÇݹáõëïñdzɳóÙ³Ý ûñÇݳÏáí [16, p. 125]: ä³ñ½ ¿, áñ úëÙ³ÝÛ³Ý Ï³ÛëñáõÃÛáõÝáõÙ ó³Ýϳó³Í ³½-·³ÛÇÝ ïÝï»ë³Ï³Ý Íñ³·Çñ ϳñáÕ ¿ñ ³ÙμáÕçáíÇÝ Çñ³Ï³Ý³óí»É, »Ã» ³Û¹ Íñ³·ÇñÁ Ùß³Ï³Í ¨ ³é³ç ù³ß³Í ϳé³í³ñáõÃÛáõÝÁ, »ñÏñÇ Ý»ñù³Õ³ù³Ï³Ý ÏÛ³ÝùÇ Édzϳï³ñ ïÇñ³Ï³ÉÁ ÉÇÝ»Éáí ѳݹ»ñÓ, ϳñáÕ ¿ñ ϳñ·³íáñ»É ϳñ¨áñ³·áõÛÝ ïÝï»ë³Ï³Ý ÑÇÙݳËݹÇñÝ»ñÝ áõ í»ñ³óÝ»É Ï³åÇïáõÉÛ³ódzݻñÁ, áñáÝù ϳËí³ÍáõÃÛáõÝ ¿ÇÝ ³é³-ç³óÝáõÙ »íñáå³Ï³Ý ï»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇó:

²é³çÇÝ Ñ³Ù³ß˳ñѳÛÇÝ å³ï»ñ³½ÙÇÝ Ù³ëݳÏó»Éáõ ·É˳íáñ ïÝï»ë³Ï³Ý å³ï׳éÝ»ñÇó Ù»ÏÁ å»ïù ¿ ѳٳñ»É ïÝï»ëáõÃÛ³Ý ³½·³ÛݳóÙ³Ý Íñ³·ñÇ Çñ³Ï³Ý³óáõÙÁ: ØÇÝ㨠1914 Ã. »ñÏñÇ ïÝï»-ëáõÃÛ³Ý Ù»ç Ù»Í ¹»ñ ¿ÇÝ Ë³Õáõ٠ϳÛëñáõÃÛ³Ý ùñÇëïáÝÛ³ Ñå³ï³Ï-Ý»ñÁª ÑáõÛÝ»ñÁ, ѳۻñÁ, Ññ»³Ý»ñÁ, áñáÝù ϳ½ÙáõÙ ¿ÇÝ »ñÏñÇ ïÝï»-ë³Ï³Ý μáõñÅáõ³½Ç³ÛÇ Ù»Í Ù³ëÁ: Üñ³Ýù ÑÇÙݳϳÝáõÙ Ý»ñ·ñ³íí³Í ¿ÇÝ »ñÏñÇ ³é¨ïñáõÙ ¨ ³ñ¹Ûáõݳμ»ñ³Ï³Ý Ó»éݳñϳïÇñáõÃÛ³Ý áÉáñïáõÙ: ºñÇïÃáõñù ·áñÍÇãÝ»ñÁ áã Ãáõñù ³½·»ñÇ Ý»ñϳ۳óáõóÇã-Ý»ñÇÝ ïÝï»ë³Ï³Ý áÉáñïÇó ¹áõñë ÙÕ»Éáõ ¨ Ýñ³Ýó Ãáõñù μáõñÅáõ³-½Ç³ÛÇáí ÷á˳ñÇÝ»Éáõ ѳٳñ ¹ÇÙ»óÇÝ ÏïñáõÏ ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ: ػͳå»ë ïáõÅ»óÇÝ Ñ³Û ¨ ÑáõÛÝ Ó»éݳñϳï»ñ»ñÝ áõ ·áñͳñ³ñÝ»ñÁ, áñáÝù áã ÙdzÛÝ ·áñÍáÕ í³ñã³Ï³ñ·Ç ÏáÕÙÇó å³ñï³¹ñí³Í å»ïù ¿ û·ï³·áñÍ»ÇÝ Ãáõñù»ñ»ÝÁ Çñ»Ýó ïÝï»ë³Ï³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÁ ϳ½Ù»ÉÇë, ˳ÝáõÃÝ»ñÇ áõ Ó»éݳñÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ óáõó³Ý³ÏÝ»ñÇ íñ³, ³Ûɨ å»ïù ¿ ³ß˳ï³ÝùÇ ÁݹáõÝ»ÇÝ ÙdzÛÝ Ãáõñù»ñÇ: ´³óÇ í»ñáÑÇß-Û³É å³ÛÙ³ÝÝ»ñÁ å³ñï³¹ñ»Éáõó »ñÇïÃáõñù³Ï³Ý Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ß³ñáõݳÏáõÙ ¿ÇÝ ³Ù»Ý Ï»ñå μéÝáõÃÛáõÝÝ»ñ áõ Ëïñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñ ÏÇñ³é»É áã Ãáõñù ·áñͳñ³ñÝ»ñÇ ïÝï»ë³Ï³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ¨ Ýñ³Ýó ³ÝÓÇ ÝϳïÙ³Ùμ: ºñÇïÃáõñù³Ï³Ý í³ñã³Ï³ñ·Ç ÏáÕÙÇó Çñ³-ϳݳóíáÕ ëå³éݳÉÇùÝ»ñÇ ¨ ³Ñ³μ»ÏÙ³Ý ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý í³é

Page 77: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

77

ûñÇݳÏÝ»ñÇó Ù»ÏÁ §ÆÃÃÇѳ¹Ç¦ª ¼ÙÛáõéÝdzÛÇ Ù³ëݳ×ÛáõÕÇ ·É˳íáñ ù³ñïáõÕ³ñ ¨ ѻﳷ³ÛáõÙ ÂáõñùdzÛÇ Ñ³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý »ññáñ¹ ݳ˳·³Ñ سÑÙáõ¹ æ»É³É ´³Û³ñÇ Í³í³É³Í ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÝ ¿, áñÇ ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ úëÙ³ÝÛ³Ý Ï³ÛëñáõÃÛ³Ý ³ñ¨ÙïÛ³Ý Íáí³÷ÝÛ³ ßñç³ÝÝ»-ñÇó ßáõñç 130 ѳ½³ñ ÑáõÛÝ»ñ å³ñï³¹ñí³Í Ñ»é³ó³Ý Ðáõݳëï³Ý [13, s. 35-36]:

²½·³ÛÇÝ ïÝï»ëáõÃÛáõÝ Ó¨³íáñ»Éáõ »ñÇïÃáõñù»ñÇ Ýå³ï³ÏÇ Ç-ñ³Ï³Ý³óÙ³Ý Ñ³Ù³ñ å³ï»ñ³½ÙÝ ëÏëí»ÉáõÝ å»ë »ñÇïÃáõñù³Ï³Ý ϳé³í³ñáõÃÛáõÝÁ μéݳ·ñ³í»ó ϳÛëñáõÃÛ³Ý ï³ñ³ÍùáõÙ ²Ýï³ÝïÇ ï»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ å³ïϳÝáÕ ·áõÛùÁª ݳí³Ñ³Ý·ÇëïÝ»ñÁ, »ñϳÃáõ-ÕÇÝ»ñÁ, ë³ñù³íáñáõÙÝ»ñÁ ¨ ³ÛÉÝ: 1915Ã. Ù³ñïÇÝ ÁݹáõÝí»ó úëÙ³ÝÛ³Ý Ï³ÛëñáõÃÛáõÝáõÙ §úï³ñ»ñÏñÛ³ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù³ëÇݦ ûñ»ÝùÁ, áñÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ μáÉáñ ûï³ñ»ñÏñÛ³ ïÝï»ë³Ï³Ý ÁÝÏ»ñáõÃ-ÛáõÝÝ»ñÁ »ñ»ù ³Ùëí³ ÁÝóóùáõÙ å»ïù ¿ §í»ñ³Íí»ÇÝ Ãáõñù³Ï³Ý ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñǦ: ²Û¹ ûñ»ÝùÁ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ ¿ñ ï³ÉÇë Ãáõñù³-Ï³Ý Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ ÙÇç³Ùï»Éáõ ûï³ñ»ñÏñÛ³ ïÝï»ë³Ï³Ý ÁÝ-Ï»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³ÝÁ ¨ »ñÏñÇ Ï³ñ¨áñ ïÝï»ë³Ï³Ý ϳ-éáõÛóÝ»ñÇó ûï³ñ»ñÏñ³óÇÝ»ñÇÝ ¹áõñë ÙÕ»Éáõª Ýñ³Ýó Ãáõñù ϳ¹ñ»-ñáí ÷á˳ñÇÝ»Éáí [10, p. 17]:

²½·³ÛÇÝ ïÝï»ë³Ï³Ý ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ϳñ¨áñ Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝ áõÝ»ñ Ù³Ûñ³ù³Õ³ù Îáëï³Ý¹ÝáõåáÉÇëÁ, áñ-ï»Õ ³Û¹ áõÕÕáõÃÛ³Ùμ ·áñÍáõÙ ¿ñ §ÆÃÃÇѳ¹ í» Ã»ñ³ùǦ Ïáõë³ÏóáõÃ-Û³Ý ·áñÍÇãÝ»ñÇó γñ³ ø»Ù³É μ»ÛÁ, áí ջϳí³ñáõÙ ¿ñ Ýáñ³ëï»ÕÍ §³½·³ÛÇݦ Ó»éݳñÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ §Ð³ïáõÏ ³é¨ïñ³ÛÇÝ Ñ³ÝÓݳÅá-ÕáíǦ (лۻÃÇ Ø³Ñëáõë³ÛÇ îÇç³ñÇ») ÙÇçáóáí: 1916-1918 ÃÃ. ÁÝóó-ùáõÙ ßáõñç 80 Ýáñ μ³ÅÝ»ïÇñ³Ï³Ý Ó»éݳñÏáõÃÛáõÝÝ»ñ ÑÇÙ³¹ñí»óÇÝ »ñÇïÃáõñù³Ï³Ý §ÆÃÃÇѳ¹Ç¦ ³ç³ÏóáõÃÛ³Ùμ [15, s. 363-364]: ²Ûë ÁÝ-Ï»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ÑÇÙݳ¹ñí»óÇÝ Ýáñ³ëï»ÕÍ Ãáõñù³Ï³Ý μáõñÅáõ³-½Ç³ÛÇ ¹Çñù»ñÇ ³Ùñ³åÝ¹Ù³Ý Ñ³Ù³ñª »íñáå³Ï³Ý ïÝï»ë³Ï³Ý ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ Ãáõñù³Ï³Ý ßáõϳÛáõÙ ÷á˳ñÇÝ»Éáõ Ýå³ï³Ïáí:

ºñÇïÃáõñù³Ï³Ý ϳé³í³ñáõÃÛáõÝÁ, û·ï³·áñÍ»Éáí ëï»ÕÍí³Í Çñ³íÇ׳ÏÁ, ³ñ³·áñ»Ý ù³ÛÉ»ñ Ó»éݳñÏ»óª áõÕÕí³Í ïÝï»ë³Ï³Ý ѳٳϳñ·áõÙ å»ïáõÃÛ³Ý ¹»ñÇ áõŻճóÙ³ÝÁ ¨ Ãáõñù ³½·³ÛÇÝ μáõñÅáõ³½Ç³ÛÇ Ó¨³íáñÙ³ÝÁ: ºñÇïÃáõñù³Ï³Ý Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ëï»ÕÍ»óÇÝ Ï³ñ¨áñ å³Ï³ëáõñ¹³ÛÇÝ ß³ï ³åñ³ÝùÝ»ñÇ Ý»ñÙáõÍÙ³Ý ¨ û·ï³·áñÍÙ³Ý Ù»Ý³ßÝáñÑÝ»ñ, áñáÝó í»ñ³ÑëÏáÕáõÃÛáõÝÁ ѳÝÓÝ-í»ó §ÆÃÃÇѳ¹ í» Ã»ñ³ùǦ Ïáõë³ÏóáõÃÛ³Ý ³Ý¹³ÙÝ»ñÇÝ áõ ѳٳ-ÏÇñÝ»ñÇÝ [9, p.12]:

¸ÇÙ³¹ñ³Ï³Ý ß³ñÅÙ³ÝÁ ѳçáñ¹³Í ÙÇ ù³ÝÇ ï³ñÇÝ»ñÇ ÁÝóó-ùáõÙ ù»Ù³É³Ï³Ý í³ñã³Ï³ñ·Ç ïÝï»ë³Ï³Ý ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ÑÇÙùáõÙ ÁÝÏ³Í ¿ »Õ»É ³ñ¨Ùï³Ï³Ý³óÙ³Ý ÙÇçáóáí ïÝï»ëáõÃÛ³Ý ³ñ¹Ç³Ï³Ý³óáõÙÝ áõ ³½·³ÛÇÝ å»ïáõÃÛ³ÝÁ ѳٳå³ï³ëË³Ý ³½-·³ÛÇÝ ïÝï»ë³Ï³Ý ѳٳϳñ·Ç Ó¨³íáñáõÙÁ: Üñ³Ýù Ó»éݳÙáõË

Page 78: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

78

»Õ³Ý »ñÇïÃáõñù³Ï³Ý í³ñã³Ï³ñ·Ç ÏáÕÙÇó ëÏë³Í ³½·³ÛÇÝ ïÝï»-ëáõÃÛ³Ý Ó¨³íáñÙ³Ý ·áñÍÁÝóóÇ ß³ñáõݳÏÙ³ÝÁ: ÂáõñùdzÛÇ Ð³Ý-ñ³å»ïáõÃÛ³Ý ù³Õ³ù³Ï³Ý áõ ïÝï»ë³Ï³Ý ÙdzëÝáõÃÛ³Ý ³å³Ñáí-Ù³Ý áõÕÕáõÃÛ³Ùμ ϳñ¨áñ ù³ÛÉ»ñ ¿ÇÝ Ýáñ »ñϳÃáõÕÇÝ»ñÇ Ï³éáõóáõÙÝ áõ ·áñÍáÕ »ñϳÃáõÕ³ÛÇÝ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³½·³ÛݳóáõÙÁ: ºñÇï-Ãáõñù³Ï³Ý Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ å»ë ù»Ù³É³Ï³Ý í³ñã³Ï³ñ·Ý ³½·³-ÛÇÝ ïÝï»ëáõÃÛ³Ý ½³ñ·³óÙ³Ý Ï³ñ¨áñ ݳ˳å³ÛÙ³ÝÝ»ñÇó ¿ÇÝ Ñ³-Ù³ñáõÙ Ãáõñù ³½·³ÛÇÝ μáõñÅáõ³½Ç³ÛÇ Ó¨³íáñáõÙÝ áõ ïÝï»ëáõÃÛ³Ý ÇݹáõëïñdzɳóáõÙÁ:

Üáñ í³ñã³Ï³ñ·Ç ïÝï»ë³Ï³Ý ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý »ñÏáõ ϳñ¨á-ñ³·áõÛÝ Ýå³ï³ÏÝ»ñÁ ѳÛï³ñ³ñ»Éáí Ãáõñù ³½·³ÛÇÝ μáõñÅáõ³½Ç³-ÛÇ ¹Çñù»ñÇ ³Ùñ³åݹáõÙÝ áõ ïÝï»ëáõÃÛ³Ý Çݹáõëïñ³É³óáõÙÁª ù»-Ù³É³Ï³Ý Õ»Ï³í³ñÝ»ñÁ áñ¹»·ñ»óÇÝ ³ÏïÇí ïÝï»ë³Ï³Ý ÙÇç³Ù-ïáõÃÛ³Ý ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝ Ù³ëݳíáñ ë»ÏïáñÇ ½³ñ·³óÙ³ÝÝ ³-ç³Ïó»Éáõ ѳٳñ:

ä»ï³Ï³Ý ÙáÝáåáÉdzݻñÝ ³ÛÝåÇëÇ ïÝï»ë³Ï³Ý áÉáñïÝ»ñáõÙ, ÇÝãåÇëÇù »Ý ÉáõóÏáõ, ³ÉÏáÑáɳÛÇÝ ËÙÇãùÝ»ñÇ ³ñï³¹ñáõÃÛáõÝÁ, μ»Ý-½ÇÝÇ Ý»ñÏñáõÙÁ ¨ ݳí³Ñ³Ý·ÇëïÝ»ñÇ ³ß˳ï³ÝùÇ Ï³½Ù³Ï»ñ-åáõÙÁ, Ýå³ëï³íáñ å³ÛÙ³ÝÝ»ñáí ïñí»óÇÝ Ù³ëݳíáñ ÁÝÏ»ñáõÃ-ÛáõÝÝ»ñǪ ÑÇÙݳϳÝáõÙ ³ÛÝ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ, áñáÝù ù³Õ³ù³Ï³Ý ϳå»ñÇ Ù»ç ¿ÇÝ ÇßËáÕ Ñ³Ýñ³å»ï³Ï³Ý-ÄáÕáíñ¹³Ï³Ý Ïáõë³ÏóáõÃ-Û³Ý Ñ»ï:

ø»Ù³É³Ï³Ý í³ñã³Ï³ñ·Á Ó·ïáõÙ ¿ñ ݳ¨ ѳëÝ»É ÂáõñùdzÛÇ ÇÝ-ï»·ñÙ³ÝÁ ³ñ¨Ùï³»íñáå³Ï³Ý ½³ñ·³ó³Í ϳåÇï³ÉÇëï³Ï³Ý »ñÏñÝ»ñÇ ïÝï»ëáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ` Ãáõñù³Ï³Ý å»ïáõÃÛ³Ý ïÝï»ë³Ï³Ý ½³ñ·³óáõÙÁ, ·ÇïáõÃÛ³Ý ³é³ç˳ճóáõÙÝ ³å³Ñáí»Éáõ ѳٳñ [14, s. 389-397]:

¾ï³ïǽÙÇ Ï³Ù ëï³ïǽÙÇ (devletcilik) ëϽμáõÝùÁ ¹³ñÓ³í ù»-Ù³É³Ï³Ý ïÝï»ë³Ï³Ý Íñ³·ñÇ μ³ÕϳóáõóÇãÁ` å³ßïáݳϳݳó-Ý»Éáõ ÙÇÝã ³Û¹ ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»ó³Í å»ï³Ï³Ý í»ñ³ÑëÏáÕáõÃÛáõÝÁ ïÝï»ë³Ï³Ý ѳٳϳñ·Ç ÝϳïÙ³Ùμ: ø»Ù³É³Ï³Ý ¿ï³ïǽÙÇ Ýå³-ï³ÏÝ ¿ñ Ó¨³íáñ»É §³½·³ÛÇÝ ïÝï»ëáõÃÛáõݦª áñå»ë §³½·³ÛÇÝ ù³-Õ³ù³Ï³ÝáõÃ۳ݦ μ³ÕϳóáõóÇã Ù³ë, áñÇ Ï³ñ¨áñ ÑÇÙݳ¹ñáõÛÃÝ»ñÝ ¿ÇÝ Ï³åÇï³ÉÇ Ïáõï³ÏáõÙÝ áõ ³½·³ÛÇÝ ïÝï»ëáõÃÛ³Ý ½³ñ·³óáõÙÁ: ì³ñã³Ï³ñ·Á å³ñï³íáñíáõÙ ¿ñ å³ßïå³Ý»É ßñç³Ý³ÛÇÝ Ù³ëßï³μÇ ýÇݳÝëÇëïÝ»ñÇ Çñ³íáõÝùÝ»ñÝ áõ Ëñ³Ëáõë»É ëå³ë³ñÏÙ³Ý áÉáñïÇ Ó¨³íáñÙ³ÝÁ:

ø»Ù³É³Ï³Ý í³ñã³Ï³ñ·Á §ãíëï³Ñ»Éáí¦ ïÝï»ë³Ï³Ý áÉáñïÇ Ý»ñϳ۳óáõóÇãÝ»ñÇݪ Ó»éݳÙáõË »Õ³í ѳÝñ³å»ïáõÃÛ³Ý ïÝï»-ëáõÃÛ³Ý ½³ñ·³óÙ³ÝÝ áõÕÕí³Í ë»÷³Ï³Ý Íñ³·ñ»ñÇ Ùß³ÏÙ³ÝÁ, áñáÝù ³ñï³óáÉí³Í »Ý ¿ï³ïǽÙÇ ëϽμáõÝùÇ ¹ñáõÛÃÝ»ñáõÙ: ø»Ù³É³-Ï³Ý ³ÙμáÕç³ïÇñáõÃÛ³Ý Ñ³ëï³ïáõÙÝ ÇÝùÝÇÝ »Ýó¹ñáõÙ ¿ñ í³ñã³-ϳñ·Ç ÏáÕÙÇó ïÝï»ë³Ï³Ý áÉáñïÇ ËÇëï í»ñ³ÑëÏáÕáõÃÛ³Ý ë³ÑÙ³-

Page 79: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

79

ÝáõÙ: àõÕÕ³ÏÇ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ñ å³ßïáݳϳݳóÝ»É ³Û¹ Íñ³·ñ»ñÁ ïÝï»ëáõÃÛ³Ý Ñ»ï ϳåí³Í ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ¹Å·áÑáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ûñ»Ý-ùáí ë³ÑÙ³Ýí³Í ϳñ·áí ×Ýß»Éáõ ѳٳñ:

¾ï³ïǽÙÁ »ñÏñÇ ïÝï»ëáõÃÛáõÝÁ ϳ½Ù³Ï»ñå»Éáõ ¨ áõÕÕáñ¹»Éáõ Ù»ç ·É˳íáñ ¹»ñÁ í»ñ³·ñáõÙ ¿ å»ïáõÃÛ³ÝÁ, å»ï³Ï³Ý ³å³ñ³ïÇÝ áõÕÕ³ÏÇáñ»Ý å»ï³Ï³Ý ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÙÇçáóáí ϳ٠³ÝáõÕÕ³ÏÇáñ»Ýª ïÝï»ëáõÃÛ³Ý Íñ³·ñÙ³Ý (åɳݳíáñÙ³Ý) ÙÇçáóáí [12, p. 1475]:

ä»ïáõÃÛáõÝÁ Ù³ëݳíáñ ë»÷³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Çñ³íáõÝù ïí»ó »ñÏñÇ ïÝï»ëáõÃÛ³Ý áñáß áÉáñïÝ»ñÇ (»ñϳ÷ͻñ, Í˳Ëáï, ³ÉÏáÑáɳÛÇÝ ËÙÇãùÝ»ñ, ß³ù³ñ, ÉáõóÏÇ, å³ÛÃáõóÇÏ ÝÛáõûñ) ïÝï»ë³Ï³Ý ëáõμ-Û»ÏïÝ»ñÇÝ: ø»Ù³É³Ï³Ý í³ñã³Ï³ñ·Á ëÏë»ó Ëñ³Ëáõë»É Ãáõñù³Ï³Ý Ó»éݳñϳïÇñ³Ï³Ý ˳íÇÝ` ³½·³ÛÇÝ μáõñÅáõ³½Ç³ÛÇÝ, áñÁ Ó¨³íáñ-í»É ¿ñ ¹»é¨ë »ñÇïÃáõñù»ñÇ Çß˳ÝáõÃÛ³Ý Å³Ù³Ý³Ï³ßñç³ÝáõÙ` ϳÛëñáõÃÛ³Ý ùñÇëïáÝÛ³ Ñ³Û ¨ ÑáõÛÝ μݳÏãáõÃÛ³Ý ½³Ý·í³Í³ÛÇÝ Ïá-ïáñ³ÍÝ»ñÇ ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ ¨ ¹ñ³ ßÝáñÑÇí: îíÛ³É Ë³íÇÝ å³ïϳÝáÕ Ãáõñù Ó»éݳñϳï»ñ»ñÇ ýÇݳÝë³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñÁ ù»Ù³É³Ï³Ý í³ñ-ã³Ï³ñ·Ç ÏáÕÙÇó ϳñ¨áñíáõÙ ¿ÇÝ Ñ»ï³·³ÛáõÙ ýÇݳÝëÝ»ñÇ Ïáõï³Ï-Ù³Ý ¨ ¹ñ³Ýù ïÝï»ëáõÃÛ³Ý ½³ñ·³óÙ³Ý ·áñÍáõÙ û·ï³·áñÍ»Éáõ ³-éáõÙáí [7, p. 3-44]: ²å³·³ ïÝï»ë³Ï³Ý Íñ³·ñ»ñÇ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ÑáÕ Ý³Ë³å³ïñ³ëï»Éáõ ³éáõÙáí Çñ »ÉáõÛÃÝ»ñÇó Ù»ÏáõÙ ø»-Ù³ÉÁ ß»ßï»É ¿ å»ïáõÃÛ³Ý Ë³Õ³ó³Í ϳñ¨áñ ¹»ñÁ ïÝï»ëáõÃÛ³Ý Ù»ç. §ä»ïáõÃÛáõÝÁ å»ïù ¿ Ëëïáñ»Ý í»ñ³ÑëÏÇ ïÝï»ëáõÃÛáõÝÁ, ÇÝãÝ ³éϳ ¿ áÕç ³ß˳ñÑáõÙ: ²Ûëûñí³ å»ïáõÃÛáõÝÁ ïÝï»ë³Ï³Ý å»-ïáõÃÛáõÝ ¿ ¨ ÇëÏ³Ï³Ý ³é³ç³¹ÇÙáõÃÛáõÝÁ ÏÉÇÝÇ ïÝï»ë³Ï³Ý áÉáñïÇ ½³ñ·³óáõÙÁ¦ [1, s. 111]:

ä³ï»ñ³½Ù³Ï³Ý ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¨ Ù³ëݳíáñ³å»ë úëÙ³Ý-Û³Ý Ï³ÛëñáõÃÛ³Ý ùñÇëïáÝÛ³ μݳÏãáõÃÛ³Ý Ïáïáñ³ÍÝ»ñÇ ¨ μéÝÇ ï»-ճѳÝáõÃÛ³Ý Ñ»ï¨³Ýùáí »ñÏñÇ ïÝï»ëáõÃÛáõÝÁ ëñÁÝóó ³ÝÏáõÙ ¿ñ ³åñáõÙ: ²½·³ÛÇÝ μáõñÅáõ³½Ç³ Ó¨³íáñ»Éáõ »ñÇïÃáõñù»ñÇ Íñ³·ÇñÁ ÑÇÙÝí³Í ¿ñ Ñ³Û ¨ ÑáõÛÝ ³½·³μݳÏãáõÃÛ³Ý, Ù³ëݳíáñ³å»ë` ³é¨ïñ³Ï³Ý ˳íÇ áãÝã³óÙ³Ý, Ýñ³Ýó å³ïϳÝáÕ áõÝ»óí³ÍùÇ ¨ ýÇݳÝë³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñÇ μéݳ·ñ³íÙ³Ý íñ³:

ºñÇïÃáõñù³Ï³Ý ³Ý³í³ñï Íñ³·ÇñÁ ß³ñáõݳÏí»ó ³½·³Ûݳ-Ï³Ý ß³ñÅÙ³Ý ÁÝóóùáõÙ ¨ Çñ ³í³ñïÇÝ Ñ³ëóí»ó ù»Ù³É³Ï³Ý í³ñ-ã³Ï³ñ·Ç Çß˳ÝáõÃÛ³Ý ÏáÝëáÉǹ³ódzÛÇ ·áñÍÁÝóóÇ Ñ»ï ÙdzëÇÝ: ²ÝϳËáõÃÛ³Ý å³ï»ñ³½ÙÇó Ñ»ïá ÑáõÛÝ ¨ Ñ³Û ÷áùñ³Ù³ëÝáõÃÛáõÝÝ»-ñÇÝ å³ïϳÝáÕ áõÝ»óí³ÍùÇ μéݳ·ñ³íáõÙÁ Øáõëï³ý³ ø»Ù³ÉÁ áñ³Ï»ó Çμñ¨ §ûï³ñÝ»ñÇ Ó»éùÇó Ãáõñù³Ï³Ý ³é¨ïáõñÁ ÷ñÏ»Éáõ¦ ·áñÍáÕáõÃÛáõÝ` §Ãáõñù³Ï³Ý ³é¨ïñ³ÛÇÝ Ë³íÇÝ Ñ³ñëï³óÝ»Éáõ ѳ-Ù³ñ¦ [2, s. 136]:

¾ÃÝÇÏ ½ïÙ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ úëÙ³ÝÛ³Ý Ï³ÛëñáõÃÛ³Ý ³ÛÝ ï³-ñ³ÍùÝ»ñÇ μݳÏãáõÃÛáõÝÁ, áñáÝù ѳٳå³ï³ë˳ݳμ³ñ ÙݳóÇÝ

Page 80: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

80

ÂáõñùdzÛÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý Ï³½ÙáõÙ, ¹³ñÓ³í Ùdzï³ññ, áñÇ 98%-Á ÙáõëáõÉÙ³ÝÝ»ñ ¿Çݪ Ãáõñù»ñ ¨ ùñ¹»ñ: ²½·³ÛÇÝ ÷áùñ³Ù³ëÝáõÃ-ÛáõÝÝ»ñÁª ѳۻñÁ, ÑáõÛÝ»ñÁ ¨ Ññ»³Ý»ñÁ, ϳ٠³í»ÉÇ ßáõï Ýñ³Ýó Ùݳ-óáñ¹Ý»ñÁ ÑÇÙݳϳÝáõÙ Ï»Ýïñáݳó³Í ¿ÇÝ Îáëï³Ý¹ÝáõåáÉÇëáõÙ ¨ ¹ñ³ ßñç³Ï³ÛùáõÙ: Ð³Û ¨ ÑáõÛÝ μݳÏãáõÃÛ³Ý Ïáïáñ³ÍÝ»ñÇ áõ ï»Õ³-ѳÝáõÃÛ³Ý Ñ»ï¨³Ýùáí úëÙ³ÝÛ³Ý Ï³ÛëñáõÃÛáõÝÁ ½ñÏí»ó ³ñ¨»ÉÛ³Ý Ý³Ñ³Ý·Ý»ñÇ áõ ³ñ¨ÙïÛ³Ý Íáí³÷ÝÛ³ ßñç³ÝÝ»ñÇ ïÝï»ë³Ï³Ý ³Ï-ïÇí ëáõμÛ»ÏïÝ»ñÇó, ù³ÝÇ áñ ùñÇëïáÝ۳ݻñÝ ¿ÇÝ ïíÛ³É ßñç³ÝÝ»-ñáõ٠ϳÛëñáõÃÛ³Ý ³ñï³ùÇÝ ³é¨ïñÇ, Ó»éݳñϳïÇñáõÃÛ³Ý, ³ñ¹Ûáõ-ݳμ»ñáõÃÛ³Ý ·É˳íáñ ·áñÍáÕ ¹»ñ³Ï³ï³ñÝ»ñÁ [6, pp. 71-90]: ²Ûë ѳݷ³Ù³ÝùÁ Ù»Í ³½¹»óáõÃÛáõÝ áõÝ»ó³í ïÝï»ë³Ï³Ý ѳٳϳñ·Ç íñ³ ¨ Ýå³ëï»ó å³ï»ñ³½Ù³Ï³Ý ï³ñÇÝ»ñÇÝ ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ý Ïñ׳ïÙ³ÝÁ [8, pp. 130-150]:

²é³çÇÝ Ñ³Ù³ß˳ñѳÛÇÝ å³ï»ñ³½ÙÇó Ñ»ïá ²Ýï³ÝïÇ ï»-ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ×ÝßÙ³Ý ï³Ï ûëÙ³ÝÛ³Ý Ï³é³í³ñáõÃÛáõÝÁ ã׳ݳã»ó å³ï»ñ³½ÙÇ ï³ñÇÝ»ñÇÝ ïÝï»ë³ýÇݳÝë³Ï³Ý áÉáñïáõÙ »ñÇïÃáõñ-ù»ñÇ Ó»éùμ»ñáõÙÝ»ñÁ ¨ Ññ³Å³ñí»ó ¹ñ³ÝóÇóª »ñÏÇñÁ ÏñÏÇÝ ïÝï»-ë³Ï³Ý ϳËí³ÍáõÃÛ³Ý Ù»ç ·ó»Éáí »íñáå³Ï³Ý ï»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇó, ÇÝãÁ ѻﳷ³ÛáõÙ μ³½áõÙ ¹Åí³ñáõÃÛáõÝÝ»ñ ³é³ç³óñ»ó ù»Ù³É³Ï³Ý å»ïáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ:

ØÇç³½·³ÛÇÝ ïÝï»ë³Ï³Ý ѳñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³éáõÙáí ù»Ù³-É³Ï³Ý í³ñã³Ï³ñ·ÇÝ áõÕÕí³Í ³é³çÇÝ Éáõñç Ù³ñï³Ññ³í»ñÁ å»ïù ¿ ѳٳñ»É 1922-1923 ÃÃ. Èá½³ÝÇ Ê³Õ³ÕáõÃÛ³Ý ÏáÝý»ñ³ÝëáõÙ ï»ÕÇ áõÝ»ó³Í ùÝݳñÏáõÙÝ»ñÁ, áñáÝó ųٳݳÏ, μ³½Ù³ÃÇí ³ÛÉ Ï³ñ¨áñ³-·áõÛÝ Ñ³ñó»ñÇ Ñ»ï ÙdzëÇÝ ùÝݳñÏí»ó ݳ¨ Ýáñ³ëï»ÕÍ ù»Ù³É³Ï³Ý í³ñã³Ï³ñ·Ç ³ñï³ùÇÝ ïÝï»ë³Ï³Ý ѳñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ë³ÑÙ³Ý-Ý»ñÝ áõ ϳéáõóí³ÍùÁ [9, p.13]: ºñϳñ³ï¨ μ³Ý³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñÇó Ñ»ïá ѳٳӳÛÝáõÃÛáõÝ Ó»éù μ»ñí»ó ÏáÕÙ»ñÇ ÙÇç¨ Ï³ñ¨áñ³·áõÛÝ »ñ»ù áÉáñïÝ»ñáõÙ, áñÁ Ý߳ݳíáñáõÙ ¿ñ »íñáå³Ï³Ý ï»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ»ï ѳñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ýáñ ųٳݳϳßñç³ÝÇ, Ýáñ ٳϳñ¹³ÏÇ ëÏǽμ:

²é³çÇÝ Ñ»ñÃÇÝ Ï³ñ¨áñí»ó úëÙ³ÝÛ³Ý Ï³ÛëñáõÃÛáõÝáõÙ ûï³-ñ»ñÏñÛ³ ù³Õ³ù³óÇÝ»ñÇ áõ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ ѳïáõÏ ³ñïá-ÝáõÃÛáõÝÝ»ñ ë³ÑÙ³ÝáÕ Ï³åÇïáõÉÛ³ódzݻñÇ í»ñ³óÙ³Ý Ù³ëÇÝ Ñ³-Ù³Ó³ÛÝáõÃÛ³Ý Ó»éùμ»ñáõÙÁ: ²ÛÝ, ÇÝãÁ ѳçáÕí»É ¿ñ Çñ³Ï³Ý³óÝ»É »ñÇïÃáõñù³Ï³Ý Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ ÙdzÛÝ å³ï»ñ³½Ù³Ï³Ý å³Û-Ù³ÝÝ»ñÇ ßÝáñÑÇí, ѳçáÕí»ó ù»Ù³É³Ï³ÝÝ»ñÇÝ μ³Ý³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ßÝáñÑÇí: ²Ûë ϳñ¨áñ ѳݷ³Ù³ÝùÁ ׳ݳå³ñÑ μ³ó»ó Ýáñ³ëï»ÕÍ ù»Ù³É³Ï³Ý í³ñã³Ï³ñ·Ç ѳٳñ »ñÏñáõÙ ·áñͳéÝáÕ áñáß ûï³-ñ»ñÏñÛ³ Ó»éݳñÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁª ٻͳٳë³Ùμ »ñϳÃáõÕÇÝ»ñÝ ³½·³Û-ݳóÝ»Éáõ ѳٳñ:

²ÝϳëϳÍ, ù»Ù³É³Ï³Ý ¿ï³ïǽÙÁ »ñϳñ Å³Ù³Ý³Ï Ù»Í ³½¹»-óáõÃÛáõÝ ¿ áõÝ»ó»É ÂáõñùdzÛÇ ïÝï»ëáõÃÛ³Ý íñ³: лﳷ³ÛáõÙ` ºñÏ-ñáñ¹ ѳٳß˳ñѳÛÇÝ å³ï»ñ³½ÙÇ ³í³ñïÇó Ñ»ïá, Ãáõñù³Ï³Ý

Page 81: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

81

ïÝï»ë³Ï³Ý ÷áñÓÁ ÏÇñ³éí»É ¿ ݳ¨ Ù»ñÓ³íáñ³ñ¨»ÉÛ³Ý ÙÇ ß³ñù ³ÛÉ »ñÏñÝ»ñáõÙ` å»ï³Ï³Ý Ñáí³Ý³íáñã³Ï³Ý ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ßÝáñ-ÑÇí ïÝï»ëáõÃÛáõÝÁ ÇݹáõëïñdzɳóÝ»Éáõ ³éáõÙáí [11, p. 174-201]:

ºíñáå³Ï³Ý ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ å³ïϳÝáÕ, ÇëÏ Ñ»ï³·³ÛáõÙ ù»Ù³É³Ï³Ý Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó ³½·³Ûݳóí³Í, ÇÝãå»ë ݳ¨ Ýáñ ϳéáõóí³Í »ñϳÃáõÕÇÝ»ñÁ ¹³ñÓ³Ý å»ï³Ï³Ý ÙáÝáåáÉdzݻñ: ä»ï³Ï³Ý ÙáÝáåáÉdzݻñÇ Ù»Í³Ù³ëÝáõÃÛáõÝÁ, áñáÝù ¹»é¨ë 1920-³Ï³Ý ÃÃ. ѳÝÓÝí»É ¿ÇÝ Ù³ëݳíáñ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ ïÝï»-ëáõÃÛ³Ý Ù³ëݳíáñ ѳïí³ÍÁ ½³ñ·³óÝ»Éáõ Ýå³ï³Ïáí, ù»Ù³É³-Ï³Ý ¿ï³ïǽÙÇ ÙÇçáóáí ÏñÏÇÝ ¹³ñÓ³Ý å»ï³Ï³Ý: ´³ÝϳÛÇÝ, ýÇ-ݳÝë³Ï³Ý ¨ μ»éݳ÷á˳¹ñáõÙÝ»ñÇ áÉáñïáõÙ ³é³ç³ï³ñ Ó»éݳñ-ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ å³ïϳÝáõÙ ¿ÇÝ å»ïáõÃÛ³ÝÁ, ÇÝãÝ áõÕ»ÏóíáõÙ ¿ñ Ãáõñ-ù³Ï³Ý ßáõϳÛÇ ¨ ³åñ³ÝùÝ»ñÇ ·Ý»ñÇ íñ³ ³×áÕ å»ï³Ï³Ý í»ñ³Ñë-ÏáÕáõÃÛ³Ùμ: ²Û¹ ÝáõÛÝ ßñç³ÝáõÙ »ñÏñáõÙ ·áñÍáÕ ÙdzÏáõë³Ïó³Ï³Ý ù»Ù³É³Ï³Ý í³ñã³Ï³ñ·Á Çñ»Ý ݳËáñ¹³Í »ñÇïÃáõñù³Ï³Ý Çß˳-ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ûñÇݳÏáí ß³ñáõݳÏáõÙ ¿ñ ËÇëï ë³Ñٳݳ÷³Ï»É ³ß-˳ï³íáñ³Ï³Ý ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ áõ ³ß˳ï³íáñ³Ï³Ý ÙÇáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÁ:

ø»Ù³É³Ï³Ý Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Ãáõñù ³½·³ÛÇÝ μáõñÅáõ³½Ç³ÛÇ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³ÝÁ Ëñ³Ëáõë»Éáõ ѳٳñ Ùß³Ï»É ¿ÇÝ ÙÇ ß³ñù ïÝï»ë³-Ï³Ý Íñ³·ñ»ñ, áñáÝó Ñ»ï³åݹáõÙ ¿ÇÝ ÙÇ ß³ñù ϳñ¨áñ Ýå³ï³ÏÝ»ñ.

1. ëïÇåáÕ³μ³ñ ûï³ñ»É ÂáõñùdzÛÇ ³½·³ÛÇÝ ÷áùñ³Ù³ëÝáõÃ-ÛáõÝÝ»ñÇ ïÝï»ë³Ï³Ý ëáõμÛ»ÏïÝ»ñÇÝ »ñÏñÇ ïÝï»ë³Ï³Ý ¹³ßïÇó ¨ Ýñ³Ýó ÷á˳ñÇÝ»É Ãáõñù ³½·³ÛÇÝ μáõñÅáõ³½Ç³ÛÇ Ý»ñϳ۳óáõóÇã-Ý»ñáí,

2. û·Ý»É Ãáõñù ³ñ¹Ûáõݳμ»ñáÕÝ»ñÇÝ ³½·³ÛÇÝ ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ý Í³í³ÉÝ»ñÁ ٻͳóÝ»Éáõ ¨ ïÝï»ëáõÃÛáõÝÁ ½³ñ·³óÝ»Éáõ ³éáõÙáí å»-ïáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó í³ñÏ»ñÇ áõ ³ñïáÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ïñ³Ù³¹ñÙ³Ý ×³-ݳå³ñÑáí,

3. ³ç³Ïó»É μÛáõñáÏñ³ï³Ï³Ý ³å³ñ³ïÇ Ý»ñϳ۳óáõóÇãÝ»ñÇ ÙáõïùÝ ³ñ¹Ûáõݳμ»ñáõÃÛ³Ý ¨ ³é¨ïñÇ áÉáñïª ù³Õ³ù³Ï³Ý å³ßïáÝ-Ý»ñÇ å³ßïáݳí³ñÙ³Ý ¹ÇÙ³ó ëï³ó³Í »Ï³ÙáõïÝ»ñÇ ÙÇçáóáí:

1920-³Ï³Ý ÃÃ. í»ñç»ñÇÝ ïÝï»ë³Ï³Ý ׷ݳųÙÁ ͳÝñ Çñ³íÇ-×³Ï ëï»ÕÍ»ó û° ·ÛáõÕ³ïÝï»ëáõÃÛ³Ý ¨ û° ³ñ¹Ûáõݳμ»ñáõÃÛ³Ý Ñ³-Ù³ñ, áñÁ ѳÕóѳñ»Éáõ ѳٳñ ù»Ù³É³Ï³Ý í³ñã³Ï³ñ·Ý ³ÝÑñ³-Å»ßï ѳٳñ»ó §ïÝï»ë³Ï³Ý ¹³ßï Ý»ñ·ñ³í»É å»ïáõÃÛ³ÝÁ, ÇÝãÁ μËáõÙ ¿ ³½·Ç ÁݹѳÝáõñ ¨ μ³ñÓñ³·áõÛÝ ß³Ñ»ñÇó¦ [3, s. 2]: ¾ï³ïǽ-ÙÇ ëϽμáõÝùÇ Çñ³Ï³Ý³óÙ³ÝÁ ѳëÝ»Éáõ ѳٳñ å»ïáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó 1932Ã. ÑÇÙݳ¹ñí»ó ¶ÛáõÕ³ïÝï»ë³Ï³Ý μ³ÝÏÁ, 1933Ã. ÞáõÙÙ»ñ μ³Ý-ÏÁ, ÇëÏ 1935Ã.` ¾ÃÇ μ³ÝÏÁ, áñáÝó ÏáÕùÇÝ ·áñÍáõÙ ¿ñ ¹»é¨ë 1924Ã. ÑÇÙݳ¹ñí³Í Âáõñù³Ï³Ý ´Ç½Ý»ë μ³ÝÏÁ` áñå»ë í³ñã³Ï³ñ·Ç` ïÝï»ëáõÃÛáõÝÁ ѳٳϳñ·áÕ Ï³éáõÛóÝ»ñ:

Page 82: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

82

1935 Ã. ÄÐÎ Íñ³·ñáõÙ Ý»ñϳ۳óí»ó ¿ï³ïǽÙÇ ëϽμáõÝùÇ ÷á-÷áËí³Í ï³ñμ»ñ³ÏÁ, áñÝ ³í»ÉÇ ß³ï ¿ñ ѳٳå³ï³ë˳ÝáõÙ ù»-Ù³É³Ï³Ý í³ñã³Ï³ñ·Ç ³ÙμáÕç³ïÇñ³Ï³Ý μÝáõÛÃÇÝ: Üáñ Ù»Ïݳμ³-ÝáõÃÛ³Ùμ ѻﳷ³ÛáõÙ å»ïáõÃÛáõÝÁ Çñ³íáõÝù ¿ñ ëï³Ý³Éáõ Ûáõñ³óÝ»É ó³Ýϳó³Í Ù³ëݳíáñ Ó»éݳñÏáõÃÛáõÝ, áñå»ë½Ç ѳëÝÇ μ³í³Ï³ÝÇÝ ³Ýáñáß Ó¨³Ï»ñåáõÙ ëï³ó³Í §³½·Ç ·É˳íáñ ¨ μ³ñÓñ³·áõÛÝ ß³Ñ»-ñǦ Çñ³Ï³Ý³óÙ³ÝÁ: سëݳíáñ³å»ë Íñ³·ñáõÙ Ýßí³Í ¿ñ.

§ä»ïáõÃÛáõÝÝ ³éÝãíáõÙ ¿ ïÝï»ë³Ï³Ý ѳñó»ñÇݪ Ù³ëݳíáñ Ó»éݳñÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Ëñ³Ëáõë»Éáõ, ϳñ·³íáñ»Éáõ ¨ ¹ñ³Ýó ÁÝóóÇÏ ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÁ í»ñ³ÑëÏ»Éáõ ѳٳñ ³ÛÝù³Ýáí, ÇÝãù³Ýáí áñ ¹³ Ç-ñ³Ï³Ý³óÝáõÙ ¿ å»ï³Ï³Ý Ó»éݳñÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³éáõÙáí:

àñáßáõÙÁ, û áñ ïÝï»ë³Ï³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÝ»ñÝ »Ý áõÕÕ³ÏÇá-ñ»Ý ³ÝóÝ»Éáõ å»ï³Ï³Ý í»ñ³ÑëÏáÕáõÃÛ³Ý ï³Ï, ϳËí³Í ¿ ÉÇÝ»Éáõ ³½·Ç ·É˳íáñ ¨ μ³ñÓñ³·áõÛÝ ß³Ñ»ñÇó: ºÃ» ³ß˳ï³ÝùÁ, áñÇ áõÕ-Õ³ÏÇ å³ï³ë˳ݳïíáõÃÛáõÝÁ å»ïáõÃÛáõÝÁ ÏáñáßÇ ëï³ÝÓݻɪ í»-ñáÑÇßÛ³É å³Ñ³ÝçÙáõÝùÝ»ñÇ Ñ»ï ϳåí³Í, ·ïÝíÇ Ù³ëݳíáñ Ó»é-ݳñÏáõÃÛ³Ý Ó»éùáõÙ, ¹ñ³ Ûáõñ³óáõÙÁ å»ïáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó Ûáõñ³ù³Ýã-Ûáõñ ¹»åùÇ Ñ³Ù³ñ Ïå³Ñ³ÝçÇ Ñ³ïáõÏ ûñ»ÝùÇ ÁݹáõÝáõÙ: ä»ïáõÃ-Û³Ý ÏáÕÙÇó ïíÛ³É Ù³ëݳíáñ Ó»éݳñÏáõÃÛ³Ý Ïñ³Í ÏáñáõëïÝ»ñÇ ÷áËѳïáõóÙ³Ý Ó¨Á Ïë³ÑÙ³ÝíÇ ïíÛ³É ûñ»Ýùáí: ÎáñáõëïÝ»ñÇ ·Ý³-ѳïÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï ïíÛ³É Ó»éݳñÏáõÃÛ³Ý Ñ»ï³·³ »Ï³ÙáõïÝ»ñÇ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ѳßíÇ ã»Ý ³éÝí»Éáõ¦ [4, s. 2]:

¾ï³ïǽÙÇ ëϽμáõÝùÝ ³ÝÙÇç³Ï³Ýáñ»Ý ϳåí³Í ¿ñ ¨ ·áñÍáõÙ ¿ñ §³½·³ÛݳϳÝáõÃ۳ݦ ëϽμáõÝùÇ Ñ»ï ÙdzëÇÝ: ¸ñ³ í³é ³ñï³Ñ³Û-ïáõÃÛáõÝÁ ïÝï»ë³Ï³Ý ¹³ßïáõÙ Ãáõñù ³½·³ÛÇÝ μáõñÅáõ³½Ç³ÛÇ Ý»ñϳ۳óáõóÇãÝ»ñÇ Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ ¨ ³ñïáÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÁݹɳÛÝáõÙÝ ¿ñ Ç Ñ³ßÇí ³½·³ÛÇÝ ÷áùñ³Ù³ëÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ ë³ÑÙ³-ݳ÷³ÏÙ³Ý, ¨ í»ñçÇÝÝ»ñÇë Ãáõñù³Ï³Ý ïÝï»ëáõÃÛáõÝÇó ÁݹѳÝñ³-å»ë ¹áõñë ÙÕ»Éáõ áõÕÕáõÃÛ³Ùμ ù»Ù³É³Ï³Ý Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ í³-ñ³Í Ñ»ï¨áÕ³Ï³Ý ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ: ²½·³ÛÝ³Ï³Ý Ýå³ï³ÏÝ»-ñÇó Ù»ÏÁ ÂáõñùÇ³Ý Å³Ù³Ý³Ï³ÏÇó ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù³Ï³ñ-¹³ÏÇÝ Ñ³ëóÝ»Éáõ, ÇëÏ Å³Ù³Ý³Ï ³é Å³Ù³Ý³Ï ÝáõÛÝÇëÏ Ýñ³Ýó ³Ýó-Ý»Éáõ Ù³ëÇÝ »ñ³½³ÝùÝ ¿ñ, áñÁ ïÝï»ë³Ï³Ý áÉáñïáõÙ ³ñï³óáÉí»ó Ýáñ³ëï»ÕÍ μ³ÝÏ»ñÇó ÞáõÙÙ»ñμ³ÝÏÇ ¨ ¾ÃÇμ³ÝÏÇ ³Ýí³ÝáõÙÝ»ñÇ Ù»ç: ä³ñ½ ¿ ¹³éÝáõÙ, áñ Ãáõñù³Ï³Ý ÞáõÙÙ»ñμ³ÝÏÝ Çñ ³Ýí³ÝáõÙÁ ëï³ó»É ¿ ÑÇݳíáõñó ßáõÙÙ»ñÝ»ñÇó, áñáÝù »Õ»É »Ý ѳٳٳñ¹Ï³ÛÇÝ å³ïÙáõÃÛ³Ý Ù»ç ³é³çÇÝ å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇó Ù»ÏǪ ÞáõÙÙ»ñÇ ÑÇÙݳ-¹ÇñÝ»ñÁ, ÇëÏ §¾ÃǦ ³Ýí³ÝÙ³Ý ÑÇÙùáõÙ ÁÝÏ³Í ¿ Ù»Ï ³ÛÉ Ñݳ·áõÛÝ ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÝ»ñÇó Ù»ÏǪ ˻ûñÇ ³Ýí³ÝáõÙÁ: ºñÏñÇ Ï³ñ¨áñ ïÝï»ë³Ï³Ý ûμÛ»ÏïÝ»ñÁ Ñݳ·áõÛÝ Ý³Ë³ÇëÉ³Ù³Ï³Ý ù³Õ³ù³Ïñ-ÃáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³ÝáõÝÝ»ñáí Ïáã»Éáõ ù³ÛÉáí ù»Ù³É³Ï³ÝÝ»ñÁ ÷áñÓáõÙ ¿ÇÝ Ï³å ëï»ÕÍ»É ÷áùñ³ëÇ³Ï³Ý Ñݳ·áõÛÝ ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¨ Ãáõñù»ñÇ ÙÇç¨:

Page 83: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

83

ø»Ù³É³Ï³Ý í³ñã³Ï³ñ·Ý ³ÛëåÇëáí Ùß³Ï»É ¿ñ ËÇëï ³ß˳-ï³Ýù³ÛÇÝ ûñ»Ýë¹ñáõÃÛáõÝ, áñÝ ÁݹѳÝáõñ ³½·³ÛÇÝ ïÝï»ë³Ï³Ý ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý μ³ÕϳóáõóÇãÝ»ñÇó Ù»ÏÝ ¿ñ ¨ áñáß ³éáõÙáí ëï»ÕÍí»É ¿ñ ³ß˳ï³íáñ ½³Ý·í³ÍÝ»ñÇ ßñç³ÝáõÙ ³ÛÉÁÝïñ³Ýù³ÛÇÝ ¹ÇñùáñáßáõÙÝ»ñÇ Ó¨³íáñáõÙÁ ϳÝË»Éáõ ¨ μ³ó³é»Éáõ Ýå³ï³Ïáí: ²Ûë ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ûñÇݳϳݳóí»ó ¨ ÇÝëïÇïáõóÇáݳɳóí»ó 1936 Ã. ³ß˳ï³Ýù³ÛÇÝ ûñ»ÝùÇ ÁݹáõÝÙ³Ý ÙÇçáóáí, áñÁ ·ñ»Ã» ³Ù-μáÕçáõÃÛ³Ùμ áõÕÕ³ÏÇáñ»Ý å³ï×»Ýí»É ¿ñ Çï³É³Ï³Ý ý³ßÇëï³Ï³Ý í³ñã³Ï³ñ·Ç ÏáÕÙÇó ÁݹáõÝí³Í ³ß˳ï³Ýù³ÛÇÝ ûñ»ÝùÇó:

¼áõ·³Ñ»éÝ»ñ ³ÝóϳóÝ»Éáí ïÝï»ëáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý áÉáñïáõÙ »ñÇïÃáõñù³Ï³Ý í³ñã³Ï³ñ·Ç ûñ»Ýë¹ñ³Ï³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃ-Û³Ý Ñ»ïª å»ïù ¿ ÷³ëï»É, áñ ïÝï»ë³Ï³Ý ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ÑÇÙ-ݳíáñÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ù»Ù³É³Ï³Ý Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó ÁݹáõÝí³Í ûñ»ÝùÝ»ñÇ Ù»Í Ù³ëÁ ÇÝã-áñ ã³÷áí ϳñ»ÉÇ ¿ ÝٳݻóÝ»É ¨ áñáß ¹»å-ù»ñáõÙ ÝáõÛÝÇëÏ ÝáõÛݳóÝ»É: ì»ñáÑÇßÛ³É ûñ»ÝùáõÙ ·áñͳ¹áõÉÝ»ñÇ ³ñ·»ÉÙ³Ý Ù³ëÇÝ ¹ñáõÛÃÝ ³éϳ ¿ñ ݳ¨ »ñÇïÃáõñù³Ï³Ý Çß˳ÝáõÃ-Û³Ý Å³Ù³Ý³Ï ÁݹáõÝí³Í §¶áñͳ¹áõÉÝ»ñÇ Ù³ëÇݦ ûñ»ÝùáõÙ: ºñÇï-Ãáõñù³Ï³Ý ßñç³ÝáõÙ ÁݹáõÝí³Í §Î³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù³ëÇݦ ûñ»Ýùáí ³ñ·»ÉíáõÙ ¿ñ ³ß˳ï³íáñ³Ï³Ý ÙÇáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ï³½Ù³íá-ñáõÙÁ, ÇÝãÝ ³éϳ ¿ñ ݳ¨ ù»Ù³É³Ï³Ý ÐÄÎ Ïáõë³Ïó³Ï³Ý Íñ³·ñáõÙ ¨ ѻﳷ³ÛáõÙ ¹ñ³ ÑÇÙ³Ý íñ³ ÁݹáõÝí³Í ûñ»ÝùáõÙ:

ø»Ù³É³Ï³Ý ï»ë³ÝÏÛáõÝÇó ¿ï³ïǽÙÁ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ ïí»ó, Édz½áñ»ó å»ï³Ï³Ý ³å³ñ³ïÇÝ ³Ý»É ³ÛÝ, ÇÝãÝ §³ÝÑñ³Å»ßï ¿ñ¦ ϳï³ñ»É ïÝï»ë³Ï³Ý ¹³ßïáõÙ ³½·Ç ¨ å»ïáõÃÛ³Ý ³å³·³Ý ϳ-éáõó»Éáõ ѳٳñ:

¾ï³ïǽÙÇ ÏÇñ³éÙ³Ý ·É˳íáñ ·³Õ³÷³ñÝ ¿ñ ß³ñáõÝ³Ï»É »ñÇïÃáõñù»ñÇ ÏáÕÙÇó ³é³ç ù³ßí³Í §³½·³ÛÇÝ ïÝï»ëáõÃ۳ݦ Íñ³·ñÇ Ó¨³íáñÙ³Ý ¨ ³Ùñ³åÝ¹Ù³Ý ·áñÍÁÝóóÁª áñå»ë ³½·³ÛÇÝ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý μ³ÕϳóáõóÇã Ù³ë: ²ÛÝ ß»ßïÁ ¹ÝáõÙ ¿ñ ϳåÇï³-ÉÇ Ïáõï³ÏÙ³Ý ¨ ³½·³ÛÇÝ ïÝï»ë³Ï³Ý ½³ñ·³óÙ³Ý ÑÇÙݳËݹÇñÝ»-ñÇ íñ³, áñÇ Ñ³Ù³ï»ùëïáõÙ ù»Ù³É³Ï³Ý í³ñã³Ï³ñ·Á Ëñ³ËáõëáõÙ ¿ñ Ëáßáñ ¹ñ³Ù³ï»ñ»ñÇ Çñ³íáõÝùÝ»ñÝ áõ Ãáõñù ³½·³ÛÇÝ μáõñÅáõ³-½Ç³ÛÇ ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÁ: ø»Ù³É³Ï³Ý ¿ï³ïǽÙÇ ·É˳íáñ Ñ»é³Ï³ Ýå³ï³ÏÁ áã û ³é³Ýó ¹³ë³Ï³ñ·»ñÇ ¨ ϳ٠ÉÇμ»ñ³É-ϳåÇï³ÉÇë-ï³Ï³Ý ѳë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý Ó¨³íáñáõÙÝ ¿ñ, ³ÛÉ Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý ÏÛ³ÝùÇ Ï³ñ¨áñ³·áõÛÝ áÉáñïÝ»ñáõÙ ³½·Ç §μ³ñÓñ ߳ѻñÁ¦ μ³í³ñ³ñáÕ ½³ñ·³óí³ÍáõÃÛ³Ý Ó»éùμ»ñáõÙÁ:

Page 84: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

84

¶ð²Î²ÜàôÂÚàôÜ

1. Ataturkun Söylev ve demecleri, cilt 2; Izmir Iktisat Kongresini Acis Konusmasi, 1923.

2. Ataturkun Söylev ve demecleri, cilt 2; Konya’da Esnaf ve Tuccarlar Ile Konusma, 1923.

3. Cumhuriyet Halk Partisi (CHP), Programi, Istanbul and Ankara, 1931. 4. Cumhuriyet Halk Partisi (CHP), Programi, Istanbul and Ankara, 1935. 5. Kayalı H., Arabs and Young Turks: Ottomanism, Arabism, and

Islamism in the Ottoman Empire, 1908-1918, Los Angeles, 1997. 6. Keyder C., State and Class in Turkey, London and New York, 1987. 7. Keyder C., The Political Economy of Turkish Democracy, New Left

Review 115, New York, 1979. 8. Okcun G., The Ottoman Industrial Census of 1913, 1915, Ankara,

1997. 9. Owen R., Pamuk Ş., A history of Middle East economies in the

twentieth century, London, 1998. 10. Rabo A., Utas B., The role of the state in West Asia, Istаnbul, 2005. 11. Richards A., Waterbury J., A Political Economy of the Middle East:

2nd Edition, Oxford, 1996. 12. Routledge Encyclopedia of International Political Economy, London,

2001. 13. Sensekerci E., Turk Devriminde Celal Bayar (1918-1960), Istanbul,

2000. 14. Tezel Y. S., Cumhuriyet Doneminin Iktisadi Tarihi (1923-1950), 2nd

ed., Ankara, 1986. 15. Toprak Z., Turkiye’de “Milli Iktisat” (1908-1918), Ankara, 1982. 16. Zürcher E. J., Turkey: a modern history, London, 2004.

Page 85: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ

85

АРАМ АЛАВЕРДЯН ИСПОЛЬЗОВАНИЕ МЛАДОТУРЕЦКОГО ОПЫТА

ОБРАЗОВАНИЯ “НАЦИОНАЛЬНОЙ ЭКОНОМИКИ” КЕМАЛИСТАМИ, И РОЛЬ ЭТАТИЗМА В ЭКОНОМИКЕ

ТУРЕЦКОЙ РЕСПУБЛИКИ В 1930-ЫЕ ГОДЫ Устанавление абсолютизма кемалистского режима отметилось

продолжением выработки “национальной экономики”, что было на-чато в период правления младотурок. В результате представители национальных меньшинств, в основном те армяне и греки, кому удалось спастись от массовых убийств, были оттеснены из турец-кой экономики. Новый кемалистский режим объявил этатизм одним из основных принципов государственной политики, с помощью чего сумел устанавить строгий контроль над экономической сферой страны.

ARAM ALAVERDYAN THE USING OF YOUNG TURK EXPERIENCE IN “NATIONAL

ECONOMY” BUILDING BY KEMALISTS, AND THE ROLE OF THE ETATISM IN THE ECONOMY OF TURKISH REPUBLIC IN 1930-IES

The establishment of the Kemalist regime’s absolutism was accompanied by continuing the “national economy” building project which had been started in young turks period. In the result, the representatives of national minorities, mainly those armenians and greeks, who could escape from massacres, were pushed from turkish economy. The new Kemalist regime proclaimed etatism one of the main principles of the state policy, by means of which the regime established its strict control over Turkey’s economic sphere.

Page 86: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

86

1Bî Ý ï » ë ³ · Ç ï á õ Ã Û á õ Ý ( Î ³ é ³ í ³ ñ á õ Ù )

ВИТАЛИЙ НЕКРАСОВ Проректор по экономике и международным отношениям,Северо-Кавказская академия

государственной службы, доктор экономических наук, профессор

ОЛЬГА САЗОНОВА Северо-Кавказская академия

государственной службы, кандидат экономических наук, доцент

ИЗМЕНЕНИЯ УПРАВЛЕНИЯ СОБСТВЕННОСТЬЮ КАК ФАКТОР АНТИКРИЗИСНОГО РАЗВИТИЯ

РОССИЙСКОЙ ЭКОНОМИКИ

В статье анализируются проблемы, связанные с возникнове-нием и развитием глобального экономического кризиса. Авто-рами рассматриваются тенденции, обусловившие кризисные явления на примере американской и российской экономик, предложены меры по стабилизации экономики: инновационный рост, поддержка на уровне государства, создание народных предприятий на базе акционерных обществ.

Проблемы и вопросы, связанные с возникновением и развитием экономического финансового кризиса, охватившего практически все страны мира, настолько актуальны и важны, насколько системны и сложны для анализа и прогнозирования. На настоящем этапе сущест-вуют различные, иногда диаметрально противоположные мнения о причинах кризиса, степени проникновения его в экономические и социальные ткани общества, полярные взгляды на способы мини-мизации последствий кризиса, поиск способов и путей его скорей-шего разрешения.

Учитывая, что в условиях глобализированного финансового рын-ка стран, не вовлеченных в международные финансы, не осталось, экономический кризис впервые в истории принял мировой масштаб. Главной (быть может единственной) причиной мирового финан-сового кризиса является группа факторов, сформировавшихся под влиянием неэффективной финансовой политики США.

Page 87: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

îÝï»ë³·ÇïáõÃÛáõÝ (γé³í³ñáõÙ)

87

«Мина замедленного действия», ставшая катализатором кризи-са, была заложена Бреттон-вудской системой соглашений, которая была навязана ослабленному мировому сообществу Соединен-ными Штатами в период после II мировой войны. Суть этих согла-шений для мировой финансовой системы заключалась в том, что на место золота, как основного мирового обменного эквивалента, был выдвинут доллар США. Впоследствии эта мера привела к тому, что валюта одной страны, став валютой международной, привела к неэквивалентности обмена. Этот процесс заключается в том, что из одной страны поступает необеспеченная денежная масса в виде долларовой наличности, а из других стран в страну-экспортера дол-лара поступают реальные товароматериальные ценности, приз-ванные покрыть собой сформировавшийся «баланс». Итогом стало то, что вся мировая экономика работает фактически на одну страну, т.е. на США. Цена вопроса велика - по данным статистики, ежегодно в США ввозится на 580 млрд. долл. товаров больше, чем выво-зится. Такая ситуация не могла продолжаться бесконечно и ослаб-ление США как центра притяжения мирового капитала и неверные действия администрации Дж.Буша, привели к тому, что доллар стал гораздо стремительнее, чем ожидалось, превращаться в финан-совую пирамиду.

Анализ статистических данных развития экономики США в 2008 г. показал, что норма обеспечения доллара США золотом составила лишь 6%, а на 8% - товароматериальными ценностями. Одновре-менно с этим в США получили распространение не обеспеченные структурированные производные ценные бумаги. В сущности, про-дажа, биржевое обращение необеспеченных ценных бумаг и долла-ровой наличности, приносили реальные доходы основателям этих пирамид. Практика развития экономики показала, что полученные в спекулятивном пузыре доходы постепенно становятся чьими-то расходами, и многолетняя экономическая политика США привела к тому, что мировой экономике пришло время платить по долгам США. Очевидно то, что крах американской финансовой системы в том виде, каком мы её знаем, неизбежен, и это значит, что на смену ей придет новая, более эффективная система отношений, какой она будет, покажет время.

В первые дни мирового финансового кризиса, когда рухнули крупнейшие американские банки, их пришлось национализировать, а правительству США прибегнуть к вливанию в банковскую сферу 750 млрд долл. Российское правительство официально заявило о намерении выделить денежные средства для восстановления ликвидности межбанковского рынка в размере более 3,7 трлн руб. при объеме федерального бюджета в 2008 г. 8,9 трлн руб., резерв-

Page 88: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

îÝï»ë³·ÇïáõÃÛáõÝ (γé³í³ñáõÙ)

88

ного фонда – 3,5 трлн руб. и фонда национального благосостояния – 2,5 трлн руб. [1] Стоимость предпринятых антикризисных мер в России составила более 40% федерального бюджета.

Можно с уверенностью утверждать, что современый экономи-ческий кризис не имеет прецедентов в истории, однако, проводя параллели с российским кризисом 1998 г. можно утверждать, что эти кризисы имеют общие закономерности. Так, дефолт 1998 г. привел к краху российской банковской системы, население потеряло все свои вклады, был практически полностью ликвидирован рынок ценных бумаг. Известно, что основной удар того времени принял на себя средний класс, а по количеству долларовых мультимиллионеров Россия вышла сразу на вторую строчку в списке журнала FORBES.

Первые итоги мирового финансового кризиса показывают, что самым негативным образом он отразился на российской банковской системе. Аналогия с дефолтом 1998 г. позволяет говорить о том, что в августе 1998 г. первой рухнула банковская система как основной канал денежно-кредитного обращения. В 2008 и 2009 годах Правительством РФ были учтены негативный опыт кризиса 1998 года и предприняты попытки их предотвращения. Позитивная оценка антикризисных мер российского правительства признается как в России, так и за рубежом. Недавно эксперты одного из самых авторитетных инвестиционных банков Merrill Lynch заявили о снижении своего прогноза по инфляции в России. По мнению аналитиков Bank of America Securities – Merrill Lynch, к концу 2009 г. инфляция в стране может составить 9%. Ранее специалисты говорили о 10,7%. А. Дворкович также утверждает, что Москва выступает за увеличение ресурсов МВФ в увязке с обязательствами реформирования международных финансовых институтов в тече-ние двух–трёх лет. Такая позиция наверняка окажется приемлемой для международных российских партнеров, которые также поддер-живают антикризисные реформы. Д. Абзалов, ведущий эксперт Центра политической конъюнктуры подчеркивает, что для того, чтобы пройти кризисное дно, необходимо максимально пересмот-реть активы, а на дополнительное финансирование понадобится от 500 млрд до 1 трлн долларов: «ресурсы МВФ нужны, но их предоставление должно быть увязано с реформами» [2].

Владимир Путин дал интервью японским журналистам, в котором оценил состояние российской экономики в 2008 – 2009 годах и ее возможности справиться с кризисом. «Россия подошла к кризису совершенно с другой экономикой, нежели в 1998 году. Сегодня российская экономика является более крепкой, устойчи-вой, ее масштабы кардинальным образом изменились», - отметил премьер-министр. - А если к этому добавить имеющиеся у нас

Page 89: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

îÝï»ë³·ÇïáõÃÛáõÝ (γé³í³ñáõÙ)

89

резервы, то, во всяком случае, острые социальные вопросы мы в состоянии решать, что мы и делаем. «Сейчас пошли бюджетные деньги в экономику, и мы реально чувствуем некоторые положи-тельные сдвиги» [2].

Однако глава российского правительства признал, что Россия не сможет самостоятельно выйти из кризиса и 2010 год, по его прог-нозам, будет довольно тяжелым для экономики страны и ее основ-ных экономических показателей. «Исключительно региональными, национальными средствами мы ситуацию кардинальным образом не изменим, - считает Путин. - Для того, чтобы наши усилия были эффективными, это должны быть скоординированные усилия на международном уровне, нам нужны новые импульсы восстановле-ния спроса на мировых рынках». Выработкой таких мер занимается «большая двадцатка», и «мы очень рассчитываем на то, что все это даст соответствующий эффект, также как и меры, предпринимае-мые на национальных уровнях», отметил премьер. «Наша задача сделать все, чтобы наши действия были предельно, насколько это позволяют обстоятельства, эффективными» [2], - заключил Путин.

Глубина послекризисного спада будет более вероятна, если торговый и платежный балансы США так и не удастся скорректи-ровать. По прогнозам экспертов, ожидаемые потери финансовой системы США от кризиса на рынке недвижимости, «должны ока-заться меньше, чем потери банковского сектора Японии, где в 1990-х они составили от 700 млрд до 1 трлн долларов. Даже если потери действительно достигнут 450 млрд долларов, как прогнозирует Moodys, то на фоне 12 трлн долларов ВВП США и 4 трлн долларов капитализации международных банков они не выглядят катастро-фическими. Для сравнения: банковский кризис 1997 – 1998 гг. в Индо-незии создал потери в банковском секторе, эквивалентные 55 % ВВП страны» [2].

У российской власти до сих пор нет единого мнения по поводу того, на какой стадии находится сейчас финансовый кризис. Так, помощник президента Аркадий Дворкович заявил, что дно эконо-мического кризиса еще не достигнуто, а достигнуто будет вслед за пиком невозврата долгов российскими компаниями. Ранее зампред Центробанка Алексей Улюкаев и первый вице-премьер прави-тельства Игорь Шувалов говорили, что Россия уже на дне кризиса. Однако А. Дворкович считает, что в ситуации, когда параметры и сроки погашения основного объема долгов российских компаний неизвестны, говорить о достижении экономикой дна сложно.

По нашему мнению, более разумно говорить о достижении пика кризиса, когда закончится процесс реструктуризации долгов, так как такая конъюнктура спровоцирует активный процесс кредитования.

Page 90: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

îÝï»ë³·ÇïáõÃÛáõÝ (γé³í³ñáõÙ)

90

По расчетам экспертов, сумма просроченных долгов российских компаний на 1 апреля 2009 г. составляет 10 %, и возможно, эта цифра будет расти. На сегодняшний день очевидно, что для преодоления имеющихся проблем, вызванных финансовым кризи-сом, средств, выделенных федеральным бюджетом, и средств Центрального банка, выделенных на докапитализацию Сбербанка и ВТБ, пока достаточно, а урегулирование долгов зависит от поведе-ния и разумной экономической политики самих компаний.

Мы согласны с мнением многих российских экспертов, что замедление российской экономики во второй половине 2009 г. будет носить более плавный характер, а в 2010 г. рост российской экономики по оптимистическому сценарию составит до 4%. Мы уже внизу, либо уже близки к нижней точке. У нас есть ощущение, что к концу 2009 г. может быть и рост. Хуже может быть, если ухудшится ситуация на внешнем рынке. Оптимизм многих экономистов и руководителей возник после принятия правительством нового проекта бюджета на 2010 г. и представления новой версии антикри-зисного плана, что, по их словам, свидетельствует о завершении этапа принятия экстренных мер.

Глобальный экономический кризис, начавшийся в 2008 г., еще более актуализировал поиск альтернативных теорий и стратегий развития, соответствующих данному экономическому этапу и способных эффективно функционировать в кризисных условиях. «Неоклассическая» модель саморегулируемого рынка показала свою несостоятельность не только в России, но и в других странах. Согласно теории Кейнса Дж. [3], достижение эффективного роста и социального согласия в обществе возможно посредством не спонтанного, а регулируемого развития, рассматриваемого в рамках посткейнсианской экономической теории.

В сложившейся ситуации альтернативой неоклассической мо-дели регулирования рынка может стать модель развития российс-кой экономики, разработанная в рамках посткейсианской теории, предлагающая альтернативные решения по ряду проблем развития кризисной экономики, направленная на реализацию инвестиционной и инновационной составляющей. В рамках посткейсианской теории проб-лема эффективного управления предприятиями в условиях кризиса является приоритетной, управление ими должно основываться на эффективном менеджменте и качественном использовании рабо-чей силы. Качественные изменения, происходящие в управлении, должны произойти в рамках реализации института «собственности» как основного рыночного института.

Практика преодоления экономического кризиса в России пока-зала незаинтересованность собственников предприятий в эффек-

Page 91: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

îÝï»ë³·ÇïáõÃÛáõÝ (γé³í³ñáõÙ)

91

тивном антикризисном управлении, неэффективное использование человеческого капитала. Проблема реализации человеческого капитала и оплаты труда рабочей силы еще более актуализиро-валась в кризисных условиях, примером этого стала остановка производства, невыплаты и задержки заработной платы работникам российских предприятий, начавшиеся с конца 2008 года.

Российское Правительство предоставило крупным предприя-тиям финансовую помощь в форме государственных гарантий, однако практика показала, что первыми, кому государство ещё осенью 2008 года пришло на помощь, стали олигархи. Средства Стабилизационного фонда РФ, сформированные из средств налого-плательщиков, были направлены самым крупным предприятиям, владельцами которых являются олигархические группы. Так, на первом этапе кризиса «Русский алюминий» получил от государства кредит в размере $4,5 млрд., «Альфа-Групп» — $2 млрд., «Евраз» — $1,8 млрд., «Интеррос» - $750 млрд. «В число получателей скорой государственной финансовой помощи вошли НЛМК, «Мечел» и многие другие столпы олигархической экономики. Хотя, если разобраться, эта помощь им была… вообще не нужна» [4].

«Чтобы в этом убедиться, достаточно посмотреть совершенно открытые данные о дивидендах, которые принадлежащие олигар-хам компании выплачивали своим владельцам в последние годы. Например, крупнейшие акционеры «Русала» за 2005-2007 гг. получили свыше $6 млрд., «Альфа-Групп» - около $7 млрд. диви-дендов от нефтяной компании ТНК-BP. «Интеррос» от «Норильского никеля» - около $1,3 млрд. Все эти деньги, как можно предполо-жить, осели в офшорных компаниях, которые и являются формаль-ными акционерами крупнейших российских корпораций» [4].

Мы согласны с позицией политолога Станислава Белковского, утверждающего, что, «если бы олигархи захотели, они лёгким дви-жением руки распечатали бы офшорные кубышки и решили все проблемы своих предприятий без залезания в бюджетный карман. Но они так не хотят. Ведь олигархическая философия базируется на непреложном принципе: прибыли - себе, убытки – государству» [4].

В сложившихся экономических условиях выходом из кризисной ситуации должно стать эффективное антикризисное управление, направленное на восстановление производства. Антикризисное управ-ление предприятиями, находящимися на грани банкротства, может быть основано на передаче этих предприятий в собственность их работникам, такая мера может стать решением проблемы неэффек-тивного руководства и управления в сложившихся условиях.

Экономическая практика имеет положительный опыт передачи рычагов управления неэффективными производствами в руки

Page 92: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

îÝï»ë³·ÇïáõÃÛáõÝ (γé³í³ñáõÙ)

92

работников. Так, на этапе разгосударствления и приватизации госу-дарственной собственности в России, сопровождавшемся ее пере-делом, принцип копартнерских отношений явился толчком к соз-данию системы поддержки таких предприятий со стороны госу-дарства. С экономической позиции интересен французский опыт в данной сфере. Еще в 1917 г. во Франции был принят закон «Об акцио-нерных обществах с участием представителей труда», внесший новые черты в сферу акционерных отношений. Согласно этому закону, все акции предприятия были разбиты на два вида – «капи-тальные» и «трудовые». Акционерное общество было обязано соз дать «резерв трудовых акций» не позднее одного года с момента образования общества, при этом данный пакет не находился в чьей-либо индивидуальной собственности, т.е. не был персонифициро-ван. Все доходы от пакета «трудовых акций» поступали в распоряжение трудового коллектива, который самостоятельно распределял полученный доход между занятыми на предприятии, данные акции не продавались, т.к. не могли являться предметом гражданского оборота. Основными правами держателей «трудовых акций» является участие в голосовании по всем вопросам, когда необходимо решение акционеров, и регулярное, в полном объеме получение заработка от капитала. Этот принцип носит эффектив-ный характер, т.е. его реализация обеспечивает демократизацию пользования преимуществами системы частной собственности [5].

В Великобритании накоплен богатый опыт применения форм привлечения работников акционерного общества к акционерной собственности, участию в доходах, в различных фондах, дающих право получения производных инструментов рынка ценных бумаг (например, опционов на акции). Как показывает мировой опыт, в кризисных условиях альтернативой решения накопившихся проб-лем на предприятиях акционерной формы собственности может стать создание народных предприятий. Народное предприятие – предприятие, находящееся в коллективной собственности его работ-ников, неразделенной на доли, паи, т.е. целиком, принадлежащее всему коллективу и управляемое привлеченными коллективом менеджерами и советом управляющих.

В Российской Федерации 24 июня 1998 г. был принят Феде-ральный закон № 115-ФЗ “Об особенностях правового положения акционерных обществ работников (народных предприятий)”, однако на практике реализация положений данного закона практически не встречается. Согласно Закону, народные предприятия создаются в пределах определенной численности работников - не менее 51 человека. Их создание может осуществляться путем преобразова-ния действующих коммерческих организаций, где доля государства

Page 93: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

îÝï»ë³·ÇïáõÃÛáõÝ (γé³í³ñáõÙ)

93

не превышает 25%, по инициативе их участников и при согласии большинства работников. Народное предприятие по своей сути является коммерческой организацией и принадлежит к особой разновидности закрытого акционерного общества, что стало воз-можным благодаря существованию особой нормы п. 2 ст. 1 ФЗ РФ «Об акционерных обществах» которая упоминает, что народное предприятие может быть образовано путем преобразования любой организации коммерческого характера, за исключением государст-венных унитарных предприятий, муниципальных унитарных пред-приятий и открытых акционерных обществ, работникам которых принадлежит менее 49% уставного капитала. Такое преобразова-ние возможно при выполнении ряда условий:

1. Участники (собственники) коммерческой организации должны не менее чем ¾ от их списочного количества принять решение о преобразовании в народное предприятие.

2. Наемные работники коммерческой организации должны дать свое согласие на ее преобразование в акционерное общество.

3. В случае выполнения этих условий собственники и работ-ники должны достигнуть принципиального взаимного согласия по условиям создания народного предприятия и подписать договор.

В случае, если названные условия не выполняются, создание акционерного общества работников не допускается. В отличие от акционерных обществ классического образца, народные пред-приятия могут эмитировать только обыкновенные акции, причем, номинальная стоимость такой акции не может быть более 20% от существующего на момент принятия решения установленного зако-ном минимального размера оплаты труда.

Следует заметить, что отход в управлении организациями от господствовавшего в ХХ столетии тейлоризма, проявления совре-менных тенденций в развитии организаций, образование новых типов организаций (эдхократических, многомерных, партисипатив-ных, предпринимательских, сетевых и других) существенно расши-ряют возможности участия работников в управлении, способствуют появлению новых его форм.

В начале 2009 года законопроект «Об особенностях правового положения закрытых акционерных обществ с собственностью работ-ников (народных предприятий)» был разработан в Приднестровье. Авторами документа выступили Федерация профсоюзов Прид-нестровья и Союз промышленников и предпринимателей ПМР. Основ-ная цель законопроекта – создать в республике правовые условия для повышения заинтересованности каждого работника в качестве и эффективности работы предприятия. Законопроект также опреде-

Page 94: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

îÝï»ë³·ÇïáõÃÛáõÝ (γé³í³ñáõÙ)

94

ляет механизмы создания народных предприятий, права и обязан-ности акционеров, обеспечивает защиту их прав и интересов.

Согласно проекту, большая часть уставного капитала - 75% акций «народных предприятий» - становится собственностью трудо-вого коллектива. Контрольный пакет акций дает ему право прини-мать активное участие в управленческой деятельности своего пред-приятия. Но вместе с тем, законопроект предусматривает и некоторые ограничения. В частности, один работник, независимо от занимаемой должности и заработной платы, может быть владель-цем не более 5% от общего количества акций. Данный опыт представляется важным, т.к. в кризисных условиях именно управ-ление организациями, основанное как управление народными предприятиями, должно стать альтернативой решения проблем неэффективного руководства. Народные предприятия в России могут выступать эффективной формой развития малых и средних предприятий в условиях финансового кризиса.

Ситуация, возникшая на крупном российском предприятии АвтоВАЗ, выявила острые проблемы, связанные с неэффективным управлением этой организацией в условиях финансового экономи-ческого кризиса. Государством в рамках поддержки предприятий и реализации антикризисных мероприятий выделено 25 млрд. руб., однако, по-мнению экспертов, выделенные средства не смогут помочь предприятию, находящемуся на грани банкротства. Т. Хубаев подчеркивает, что «нынешний финансовый кризис – не главная причина проблем в российском автопроме. Кризис лишь показал глубину деградации системы управления российскими автозаводами» [6]. По мнению руководителя аналитического депар-тамента «АСМ-Холдинга» В. Пашкова, практика показала, что «частный капитал оказался не способен управлять автозаводами» [6], и поэтому в сложившейся ситуации единственным выходом является национализация АвтоВАЗа путем его преобразования в форму народного предприятия, передачи рычагов управления и менеджмента в руки работников.

Мы согласны с мнением ведущего эксперта автомобилестрое-ния Т. Хубаева, что единственно возможным вариантом решения сложившейся проблемы, является национализация Автоваза, т.к. анализ ситуации показал неполную заинтересованность собствен-ников предприятия, основанную на стремлении максимизировать свою выгоду. Т. Хубаев подчеркивает: «пришло время решительных мер. Необходимо немедленно провести ревизию систем управ-ления автомобильных холдингов. Разбить их на самостоятельные бизнес-единицы. Появившиеся в ходе реформирования предприя-тия сборки и сбыта национализировать, передать в управление гос-

Page 95: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

îÝï»ë³·ÇïáõÃÛáõÝ (γé³í³ñáõÙ)

95

корпорации «Ростехнологии» [6]. Таким образом, главным приори-тетным направлением выхода предприятий из ситуации экономи-ческого кризиса должна стать национализация государственной собственности путем ее преобразования в народные предприятия, что исторически показало свою эффективность и необходимость.

В настоящее время в России наиболее распространенной орга-низационно-правовой формой существования хозяйствующих субъек-тов является акционерное общество. Одним из значительных недос-татков этой формы хозяйствования являются распространенные корпоративные конфликты, в основном между мелкими (миноритар-ными) и крупными (мажоритарными) акционерами. Используя эти конфликты, можно легко сменить собственника имущества хозяйст-вующего субъекта, да и сама структура построения акционерного общества позволяет осуществить его враждебное (недружествен-ное) поглощение, опять приводящее к смене собственника.

Законодательно акционерные общества существуют двух типов: открытые и закрытые. Но есть еще один тип акционерного общества, который в большей мере свободен от вышеуказанных недостатков - это акционерное общество работников (народное предприятие). Введенная в жизнь Федеральным законом от 19.07.98 г. № 115-Ф3 (в редакции Ф3 от 21.03.03 г. № 31-Ф3) эта форма существования акционерного общества оказалась как бы в «тени», она не нравится «директорскому корпусу» тем, что она не позволяет стать единовластным хозяином предприятия со всеми вытекающими последствиями.

Однако за последние десятилетия в развитых странах мира до 10%, а в США - до 15% рабочих и служащих трудятся в компаниях подобного типа. Процесс этот набирает обороты, так как представ-ляет собой демократизацию собственности, смягчение социального неравенства, стабильность в обществе, что так важно и необходимо современной России. Суть народных предприятий состоит в соеди-нении труда и капитала, что ведет к созданию среднего класса общества - мощной прослойки населения с приемлемым уровнем жизни. А проще сказать, суть народных предприятий заключается в наделении работников акциями своей компании путем безвоз-мездного распределения их между всеми членами общества. Экономическая сущность народного предприятия как формы хозяйствования заключается в том, что в нем обеспечен полный, гарантированно защищенный от внешних воздействий, контроль работающих над его финансовыми потоками.

На народном предприятии вся прибыль после налогообложения остается в его распоряжении и направляется на развитие произ-водства и непосредственное стимулирование труда работников. Еже-

Page 96: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

îÝï»ë³·ÇïáõÃÛáõÝ (γé³í³ñáõÙ)

96

годное вознаграждение работников акциями пропорционально раз-меру их заработной платы за прошедший год стимулирует работ-ника к производительному труду, уменьшает текучесть кадров, т.к. позволяет работнику к пенсии накопить значительное количество акций и получить при увольнении значительную сумму денег. Более того, молодые работники, не оказавшиеся участниками произо-шедшей в 90-х годах приватизации, через год работы на народном предприятии становятся полноправными его акционерами.

В народном предприятии ограничивается как максимальная доля акций одного работника-акционера, так и максимальная зар-плата генерального директора. Одним из первых по значению преи-муществ народного предприятия является возможность защититься от недобросовестных сторонних акционеров, т.к. они не имеют права покупать акции, а будучи внедренными в общество, не получат более 5% акций от уставного капитала.

Сохранение контрольного пакета акций в руках работающих дает им возможность, не опасаясь враждебного поглощения, вкла-дывать больше средств в развитие предприятия. Таким образом, народное предприятие - пока единственная форма хозяйствования, которая надежно защищает отечественного производителя от враждебного поглощения. Следовательно, оно не боится «прозрач-ности» своей отчетности и имеет выгодную привлекательность для инвесторов. На таком предприятии легче внедряется кодекс корпо-ративного поведения его работников, ибо на народном предприятии существует мощный стимул к совершенствованию корпоративного управления.

Однако, в сложившихся российских условиях необходимо чет-кое законодательное закрепление прав владения национализиро-ванными предприятиями за трудовыми коллективами, т.к. в про-цессе национализации предприятий, невыгодных для олигархов, может сложиться ситуация, при которой олигархи избавятся от невыгодных им предприятий, а государство спишет им все долги. Мы согласны с мнением экспертов о том, что олигарх Олег Дерипаска хочет добиться национализации «Русала» с целью того, чтобы «с гигантскими долгами корпорации - свыше $14 млрд. раз-биралось государство (т.е. по сути, налогоплательщики). С этой же целью группа совладельцев «Норильского никеля» хочет создать на его базе так называемую Глобальную горно-металлургическую компанию (ГГМК), в которую олигархи внесут свои обесценившиеся активы, а щедрое государство - списание всех долгов. Идеальная сделка. Особенно с учётом того, что получить государство должно чуть более 25% ГГМК. То есть реального права голоса в этой новой мегаструктуре оно иметь не будет».

Page 97: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

îÝï»ë³·ÇïáõÃÛáõÝ (γé³í³ñáõÙ)

97

Идея национализации государственной собственности путем ее преобразования в народные предприятия является чрезвычайно актуальной и должна рассматриваться как приоритетное направ-ление антикризисных мероприятий выхода из финансового кризиса. Однако в процессе национализации следует учитывать интересы трудовых коллективов, а не управленцев, допустивших ситуацию, близкую к банкротству.

В научных дискуссиях принято говорить, что российские оли-гархи выйдут из кризиса очистившимися, «многие из них очистятся от долгов и малоликвидных (так называемых «токсичных») активов. Но не от десятков миллиардов долларов, заботливо отложенных в оффшорах… этих вполне здоровых активов «очищение» не коснётся. А российские налогоплательщики помимо инфляции и безработицы столкнутся с необходимостью в очередной раз оплатить олигархи-ческий банкет» [4]. Поэтому в кризисный период остро встает вопрос о том, каким будет разворот России в сторону современной рыноч-ной экономики: системоразрушающим или системообновляющим, совершенствующим сложившиеся рыночные институты даже в тех деформированных формах, в которых они существуют сегодня?

Историческая практика развитых стран мира показала эффек-тивность функционирования народных предприятий, однако в России этот мировой опыт практически не используется. Рассмотрим наемный труд с позиции среднегодовых темпов прироста в процентах валового внутреннего продукта на душу населения (1966-1990 гг.). В США эти темпы снизились с 3,5% до 2,5%, в Японии – с 9,4% до 3,1%, в развитых странах – с 4% до 2%, во всех капстранах в среднем – с 3% до 1,3%.

Таким образом, наблюдается устойчивая динамика уменьшения темпов роста ВВП. Это бесспорный показатель снижения роста производительности наемного труда. Капиталистическая система (частная собственность, рынок, наемный труд) устарела и не соот-ветствует требованием (уровню) развития мировой экономики из-за того, что одна из его сущностных составляющих (наемный труд) исчерпала себя.

Если говорить о России, то проведенная по рецептам Запада ваучерная приватизация отбросила нас на десятилетие назад, на первичную стадию становления капиталистических отношений, закрепивших наемный труд для 90% населения страны. И шанс, предоставленный России, перевести отношения собственности с наемного труда на свободный, был упущен. В условиях финан-сового кризиса российской власти в промышленности и сельском хозяйстве необходимо принять принципы Чартаева-Федорова (о функционирование народных предприятий), принять закон о нацио-

Page 98: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

îÝï»ë³·ÇïáõÃÛáõÝ (γé³í³ñáõÙ)

98

нализации и на его основе, проведя аудит сомнительно приватизи-рованных предприятий, вернуть работникам (трудовым коллекти-вам, а не государству) то, что у него незаконно изъято.

И когда материальным интересом мы охватим 90% работающих, когда изменим соотношение наемного и свободного труда в пользу последнего, тогда можно будет серьезно говорить и об удвоении ВВП, и о ликвидации нищеты и бедности трети населения России.

К отрицательным моментам финансового кризиса можно отнести не только кризис управления на российских предприятиях, но и глубокий кризис банковской системы. Российские банки в конце марта 2009 г. признали, что система госгарантий, предоставленных им государством, не работает, они не могут транслировать пред-приятиям государственную помощь. Недовольство системой госга-рантий выражал Президент РФ Дмитрий Медведев, но наиболее резким было заявление зампредседателя Сбербанка Бэллы Златкис, которая раскритиковала механизм госгарантий, под кото-рые банки должны выдавать кредиты. По ее словам, 300 млрд бюджетных рублей, выделенных государством, не могут помочь российским предприятиям [7]. Эксперты согласны с этой позицией, однако несмотря на это, алгоритм предоставления помощи произ-водственным компаниям до сих пор не разработан.

Многие банки и компании, не получив поддержки со стороны государства, пытаются выйти из кризиса собственными силами и средствами. «Средние и мелкие российские банки бешеными тем-пами наращивают клиентскую базу повышением процентных ставок по депозитам. Однако скоро они упрутся в ограничение по капиталу, и тогда выжить смогут лишь те, кто предложит рынку нетри-виальный продукт» [8]. Российские бизнесмены, осенью 2008 г. выкупившие за символические суммы разорившиеся банки, в марте 2009 г. просят государство избавить их от этих активов. Вероятно, инвесторы переоценили свои возможности, а ситуация в банках оказалась настолько плоха, что новые владельцы решили от них избавиться.

Во время первой волны банковского кризиса в России в очень сложном положении оказались десятки российских финансовых организаций. Правительство РФ не знало, что с ними делать: как показывает мировая практика, банкротство крупных банков неми-нуемо вызвало бы панику среди населения и неконтролируемый отток вкладов. К таким же негативным последствиям могла при-вести и национализация банков.

В сложившейся ситуации власти решили искать для едва дер-жащихся на плаву банков новых инвесторов. В основном покупать финансовые организации согласились государственные структуры –

Page 99: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

îÝï»ë³·ÇïáõÃÛáõÝ (γé³í³ñáõÙ)

99

государственная монополия «Российские железные дороги», алмазо-добывающая компания «АЛРОСа», банк ВЭБ и несколько частных организаций, например, Промсвязьбанк или НРБ, которые решили укрупнить свой бизнес в условиях кризиса. Выяснилось, что на все разоряющиеся банки инвесторов не хватает, и для решения воз-никшей проблемы в правительстве решили передавать проблем-ные финансовые организации Агентству по страхованию вкладов (АСВ), которое бы помогало банкам не обанкротиться и искать новых инвесторов. К марту 2009 года у АСВ скопилось 15 финансовых организаций, причем ими не заинтересовались частные инвесторы.

Те же инвесторы, которые согласились помочь государству до того, как банки стали передаваться АСВ, оказались в двойственном положении. С одной стороны, они взяли на себя обязательства по спасению финансовых организаций, а с другой – активы этих банков оказались им не нужны. В итоге многие из инвесторов решили отдать купленные банки тому же АСВ, чтобы оно снова искало для них потенциальных покупателей. В этой ситуации вполне законо-мерен прогноз аналитиков о второй волне банковского кризиса, прогнозируемого на март-апрель 2009 года, уже в марте прибыль российских банков упала в 135 раз, что связано с ростом кредитной задолженности, общей ситуацией в экономике и рядом макроэконо-мических факторов. Если просрочка заемщиков достигнет отметки в 15-20 %, потенциальными банкротами могут оказаться сотни российских банков. В этом случае действия одного только АСВ могут оказаться недостаточными, и Правительству вновь придется искать новых инвесторов для банков.

Вторая волна кризиса уже настигла банковскую систему США, американские банки начали сносить недвижимость, доставшуюся им от задолжников - банкротов. Как пишет The Wall Street Journal, «техасский Guaranty Bank of Austin снес 16 новых и недостроенных жилых домов, которые достались ему в результате погашения долгов. Банк пришел к выводу, что выгоднее эти здания в Южной Калифорнии снести, чем достроить и продать» [9]. Представитель Guaranty Bank пояснил: на то, чтобы закончить строительство, понадобилось бы более $1 млн. Снос же обошелся банку всего в $100 тыс. По мнению аналитиков, это напоминает времена Великой депрессии, сейчас в Викторвилле цены на жилье упали по сравнению 2006 годом на 60%. В среднем новый дом обходится покупателю в $265,99 тыс., а в начале 2008 года его стоимость составляла $280-$350 тыс. [9]. По данным статистики, больше 20 % домовладельцев США должны по ипотечным кредитам больше, чем они могут выручить от продажи своего жилья.

Page 100: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

îÝï»ë³·ÇïáõÃÛáõÝ (γé³í³ñáõÙ)

100

Многие кредиторы, подобно Guaranty Bank, забирают в качестве погашения долгов недвижимость девелоперов, которые в кризис оказались на грани разорения. Регуляторы предлагали Guaranty Bank разработать план по использованию полученного имущества, однако найти покупателя оказалось очень трудно, т.к. цены на жилье продолжают падать. Сложившаяся ситуация чрез-вычайно опасна, и на нее следует обратить внимание и российским строителям, т.к. в залоге у российских банков находится довольно большое число девелоперских проектов. Например, часть недвижи-мости «Москва-сити» от строителя Capital Group недавно перешла в оплату кредитов к Сбербанку. Перед российской экономикой пока такая угроза не стоит, однако банкам можно порекомендовать в качестве превентивной антикризисной меры, разработать схему использования имущества, изъятого у должников.

В целом, подводя итог, можно резюмировать, что макроэконо-мические последствия финансового коллапса пока не достигли своего пика. Макроэкономическая ситуация в России такова: дефицит федерального бюджета в 2009 году превысит заявленные ранее 8%, заметим, что такой прогноз бюджетного дефицита скорее оптимистичен. На борьбу с кризисом тратятся средства Стабилиза-ционного Фонда РФ, по данным статистики, Hпрактически каждую неделю золотовалютные резервы России сокращаются на 1% H. Дефицит бюджета уже несёт в себе предельные возможности с точки зрения российской экономики, а для восстановления баланса бюджета в 2009 году может быть израсходовано почти три триллиона рублей, т.е. более 1/2 Резервного фонда. Несмотря на предельные возможности российской экономики, в бюджете на 2009 г. Прави-тельством РФ заложено 280 млрд. долл. на поддержку банковского сектора. Данная мера носит антикризисный характер, однако какая сумма денежных средств дойдет до банков, неизвестно.

Очевидно, и с точки зрения капитала мы должны ожидать снижения притока, что связано с финансовым кризисом, но здесь нужно видеть и то, что отражение мирового кризиса в российской экономике и появление российского экономического цикла. Это говорит о том, что и Россия становится страной или экономикой, в которой существуют все риски и отражение, как мировых, так и внутренних тенденций. Поэтому мы ожидаем снижения притока капитала в Россию в течение 2009 года, снижения цены на нефть, негативное изменение фундаментальных макроэкономических пока-зателей. Представляется, что как минимум 1% ВВП может стоить темп снижения экономического роста. В этой ситуации и российский бизнес должен реально оценивать объемы возможного кредито-вания денежного спроса на все виды товаров и услуг.

Page 101: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

îÝï»ë³·ÇïáõÃÛáõÝ (γé³í³ñáõÙ)

101

Одним из факторов, определяющих российскую динамику кри-зиса, является фактор роста денежной массы, роста кредитований экономики. В докризисном 2007 году России удалось выйти на рекордные показатели с учетом высоких цен на нефть, с учетом высокого притока капитала, который составил (чистый приток) больше 80 млрд $. 2007 год стал рекордным, что привело к при-росту денежной массы почти на 50%, т.е. около 50%, и прирост кредитования экономики соответственно составил около 47- 50 %. Это высокие приросты кредитования, прирост активов банка, причем прирост активов такими темпами наблюдался в течение 3 – 4 лет с нарастанием.

Для аналитиков было очевидным, что такие высокие темпы прироста несколько выше для нормальных, средних стран даже с очень быстро растущей экономикой, например, экономикой Китая (прирост и денежной массы, и общего кредитования в Китае - не больше 20%). Российский рост выразился и в перегреве экономики, и в росте инфляции, что привело и к изменениям эффективности работы капитала, к изменению и влиянию на некоторые фундамен-тальные экономические показатели. Возникший перегрев увеличил существенно рост импорта, а спрос был разогрет настолько, что импорт быстро разрастался и сжимал, уменьшал сальдо текущего счета платежного баланса. Сейчас же мы имеем и снижение текущего счета платежного баланса в силу роста импорта, сниже-ния цен на нефть и снижения капитального счета в силу вышеназ-ванных причин. Это все является изменением фундаментальных факторов, которые приводят к уменьшению и прироста денег, и ликвидности, к снижению темпов кредитования.

Таким образом, проведенный анализ показывает, что оптималь-ным сценарием для российской экономики будет вариант, при котором ей удастся находиться в пределах выбранных для нее ориентиров по приросту денежной массы и приросту кредитования. По приросту денежной массы – это около 30-33 %, прогнозный прирост кредитования составляет около 30-35%, т.е. это абсолютно нормальные показатели в условиях кризиса, которые даже выше, чем в среднем, по другим, сопоставимым с Россией странами. Приведенные цифры отражают некое снижение темпов прироста для России, но абсолютно необходимое решение для кризисной экономики.

Анализ современной экономической ситуации показывает, что в посткризисной экономике на первый план должны выступить био-, информационные и научные технологии, энергетика, однако как выйдут российские предприятия из сложившихся условий, покажет время. Так, академик Львов Д. справедливо полагал, что в будущем на первый план должна выйти интеллектуальная рента, что «должно быть увязано с реализацией стратегической линии России на

Page 102: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

îÝï»ë³·ÇïáõÃÛáõÝ (γé³í³ñáõÙ)

102

научно-технический прогресс, на коренную перестройку ее воспроизводственной структуры» [10].

Ведущие позиции в посткризисной экономике должны занять наука и образование, так как в настоящее время доминирует тен-денция вступления мировой экономической и социальной системы в некий переходный период, означающий движение к обществу, основанному на знаниях. Данные перемены затруднены тем, что глобальность происходящего экономического кризиса обусловлена модификацией рыночной системы, процессами глобализации мировой экономики и рядом глубинных причин структурного характера, затрагивающих основы функционирования экономичес-кой системы. Кризисы 20 века – объективно обусловленный процесс, происходящий в рамках цикличного развития экономики, однако негативной тенденцией является то, то «кризисы в последние 15 лет все менее связаны с циклами обновления капитала, переходом к технике новых поколений и все более обусловлены образованием и использованием остатков денежных средств на счетах государства и субъектов рынка» [1].

Кризис имеет не только отрицательную сторону, он несет в себе некую созидательную сторону, т.к. может дать России воз-можность переориентировать концепцию стратегического развития страны на инновационный путь развития, провести назревшие системные экономические реформы. Очевидно, что от того, насколько эффективно справятся с кризисом существующие экономические институты, насколько окажутся эффективными антикризисные меры, предпринимаемые Президентом и Правительством РФ, зависит будущее российской экономики, тип ее экономического развития и то место, которое она займет в мировом сообществе в будущем.

ЛИТЕРАТУРА

1. Сенчагов В., Мировой финансовый кризис и пути преодоления его последствий// Проблемы теории и практики управления. – 2008. - № 12. – С. 19.

2. Глазьев С., Научно-производственный потенциал: современное состояние и перспективы развития. // Проблемы теории и практики управления. – 2009. - № 3. – С. 52.

3. Кейнс Дж. М., Теория занятости, процента и денег. - М.: Прогресс, 1978.

4. Белковский С., Не последний банкет олигархов. Кто нагреет руки на кризисе? // Аргументы и факты. № 19 от 6 мая 2009 года.

5. Луис О. Келсо, Патриция Х. Келсо, Демократия и экономическая власть. – Ростов-на-Дону, 2000. – С. 238.

Page 103: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

îÝï»ë³·ÇïáõÃÛáõÝ (γé³í³ñáõÙ)

103

6. Зюзяев А., Российский автопром спасет национализация?// Комсомольская правда 24 апреля 2009 года. – С. 8.

7. Кокшаров А., Банковская система в кризисный период. // Эксперт. - № 2. – 2009. – С. 107.

8. Шохина Е., Процентная гонка. // Эксперт: лучшие материалы. – 2008. – № 6. - С. 89-90.

9. www. finance.rambler.ru //Электронный ресурс. 10. Львов Д., Экономика России, свободная от стереотипов

монетаризма// Вопросы экономики. 2000. - № 2. С. 98.

ìÆî²ÈÆ ÜºÎð²êàì

úȶ² ê²¼àÜàì²

êºö²Î²ÜàôÂÚ²Ü Î²è²ì²ðØ²Ü öàöàÊàôÂÚàôÜܺðÀ àðäºê èàôê²êî²ÜÆ îÜîºêàôÂÚ²Ü Ð²Î²Ö¶Ü²Ä²Ø²ÚÆÜ

¼²ð¶²òØ²Ü ¶àðÌàÜ

Ðá¹í³ÍáõÙ í»ñÉáõÍáõÃÛ³Ý »Ý »ÝóñÏíáõÙ ·Éáμ³É ïÝï»ë³Ï³Ý ׷ݳųÙÇ Ñ»ï ϳåí³Í ÑÇÙݳËݹÇñÝ»ñ: лÕÇݳÏÝ»ñÁ ùÝݳñÏáõÙ »Ý ׷ݳųٳÛÇÝ »ñ¨áõÛÃÝ»ñáí å³Ûٳݳíáñí³Í ÙÇïáõÙÝ»ñÁ` ³Ù»-ñÇÏÛ³Ý ¨ éáõë³Ï³Ý ïÝï»ëáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ûñÇݳÏáí, ÙÇçáó³éáõÙÝ»ñ »Ý ³é³ç³ñÏíáõÙ ïÝï»ëáõÃÛ³Ý Ï³ÛáõݳóÙ³Ý áõÕÕáõÃÛ³Ùμ. Ýáñ³Ùáõͳ-Ï³Ý ³×, å»ïáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó ³ç³ÏóáõÃÛáõÝ, μ³ÅÝ»ïÇñ³Ï³Ý ÁÝÏ»ñáõÃ-ÛáõÝÝ»ñÇ μ³½³ÛÇ íñ³ ÅáÕáíñ¹³Ï³Ý Ó»éݳñÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ëï»ÕÍáõÙ:

VITALI NEKRASOV OLGA SAZONOVA

CHANGES IN PROPERTY MANAGEMENT AS A FACTOR OF ANTI CRISIS DEVELOPMENT OF RUSSIAN ECONOMY

The problems related to the rise and development of the global economic crisis and the changes of the approaches to public administration are analyzed in the article. The authors consider the trends caused crisis phenomena in the base of statistic date about American and Russian economies. The measures in economic stabilization and changing approach to management such as innovative growth, government support, creating the national enterprises on the base of functioning joint stock companies are offered.

Page 104: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

îÝï»ë³·ÇïáõÃÛáõÝ (γé³í³ñáõÙ)

104

СЕРГЕЙ ЧЕРНОВ Заведующий кафедрой Систем управления и экономики энергетики, заместитель декана

факультета энергетики Новосибирского государственного технического университета,

кандидат экономических наук, доцент

НАТАЛЬЯ ГОРОДНОВА Доцент кафедры «Экономика и управление строительством и рынком недвижимости» Уральского государственного технического

университета – УПИ имени Первого Президента России Б.Н. Ельцина,

доктор экономических наук, доцент,

МЕТОДИКА ОЦЕНКИ ЭФФЕКТИВНОСТИ КОРПОРАТИВНОГО

УПРАВЛЕНИЯ ИНТЕГРИРОВАННЫМИ СТРУКТУРАМИ С ГОСУДАРСТВЕННЫМ УЧАСТИЕМ

В работе представлены методика и алгоритм сравнительной парной оценки вариантов системы управления корпоратив-ными структурами с государственным участием. Изложены принципы создания государственно-частного партнерства через объединение государственных долей контрольных или блоки-рующих пакетов акций предприятий и частного капитала акцио-нерных обществ в интегрированные структуры принципиально нового типа.

Введение Опыт становления и функционирования интегрированных струк-

тур в России свидетельствует о том, что развитие корпоративного сектора и фондового рынка с привлечением как отечественных, так и иностранных инвестиций, требует от компаний системы управ-ления, уровень которой должен соответствовать мировым стандар-там. Это обусловлено тем, что проблема соблюдения компанией основных принципов надлежащего корпоративного управления становится все более важным фактором при принятии инвестицион-ных решений. В связи с этим, в последние годы в России возрастает интерес к международным стандартам корпоративного управления как со стороны эмитентов и инвесторов, так и со стороны государст-ва, призванного обеспечивать защиту прав инвесторов и повысить эффективность управления интегрированными структурами с госу-дарственным участием.

Page 105: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

îÝï»ë³·ÇïáõÃÛáõÝ (γé³í³ñáõÙ)

105

Понятие эффективного корпоративного управления До настоящего времени ни в мировой, ни в российской теории и

практике не существует единого определения понятия корпора-тивное управление [3, p. 518]. На основании исследования различ-ных теорий корпоративности и широкого спектра трактовки понятия «корпоративное управление», определенного зарубежными и оте-чественными экспертами, включающего различное концептуальное понимание корпоративного управления (системы представления ин-тересов, комплекса отношений, процесса осуществления власти хозяйствующими субъектами и пр.), авторами данной публикации уточнено определение понятия «корпоративное управление» – это система коллективного управления стратегическим развитием субъектов хозяйственной деятельности (определение общих стра-тегических целей и задач корпорации интегрированной структуры) с учетом возможностей влияния всех его собственников (мажоритарии и миноритарии) при принятии инвестиционных решений корпорации (интегрированной структуры).

Под эффективностью управления интегрированными струк-турами (с госучастием, в частности), по нашему мнению, следует понимать показатель влияния системы управления на достижение поставленных стратегических целей и задач функционирования объединенными компаниями при прочих равных условиях или на степень использования потенциальных возможностей интеграции предприятий с учетом внешних и внутренних факторов. При этом цель эффективного корпоративного управления – обеспечение баланса интересов лиц, которые принимают участие в функцио-нировании корпоративной структуры.

В связи с тем, что в настоящее время в экономике России наблю-дается явная тенденция усиления роли государства как собствен-ника и менеджера, идущего по двум направлениям: с одной стороны создание корпораций путем объединения государственных пакетов акций (долей, находящихся в государственной собственности); с другой – активизация деятельности госкорпораций в привлечении инвестиционных ресурсов, исследуемой интегрированной струк-турой нами принимается государственная корпорация, создаваемая в соответствии [1, 2].

Оценка эффективности корпоративного

управления госкорпорации Для решения задачи оценки эффективности корпоративного

управления госкорпорации авторами предлагается отказаться от точных количественных значений критериев, вводя их сравнитель-

Page 106: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

îÝï»ë³·ÇïáõÃÛáõÝ (γé³í³ñáõÙ)

106

ные качественные значение и используя так называемую шкалу предпочтительности. После чего составляются подмножества кри-териев, по совокупности которых группа экспертов определяет относительную важность (эффективность) этих подмножеств. Затем исчисляется индекс согласия, который служит основой для сравни-тельной оценки эффективности того или иного варианта системы управления корпоративной структурой.

В исследовании ставится цель: дать сравнительную оценку двух вариантов системы корпоративного управления госкорпорации, харак-теризующихся четырьмя критериями: стоимость (С), оперативность (О), устойчивость (У) и информативность (И). Введем качественные значения этих критериев: С – большая, средняя, малая; О – достаточная, недостаточная; У – высокая, низкая; И – полная, ограниченная.

Таблица 1 Исходные данные для сравнительной оценки

систем управления госкорпорации Оценки вариантов системы управления по критериям Вариант

системы управления С

(стоимость)О

(оперативность)У

(устойчивость)И

(информативность)

Реакционная модель Средняя Достаточная Низкая Полная

Стратегическое планирование Большая Достаточная Высокая Полная

Используя качественные значения, экспертная группа оцени-

вает два варианта системы управления госкорпорацией в условиях, когда скорость изменения внешних факторов соизмерима со ско-ростью реакции корпорации: первый вариант – использование реак-ционной модели управления; второй вариант – осуществление стра-тегического планирования. Исходные данные внесены в табл. 1.

Очевидно, что по критерию С предпочтительнее вариант пер-вый, по критерию У лучше второй вариант, а по критериям О и И варианты равноценны. Все множество критериев объединим в подмножества, по которым методом экспертных оценок определим их предпочтительности (П) таким образом, чтобы сумма всех П была равна единице.

На первое место в системе управления госкорпорацией по значимости группой экспертов в условиях мирового финансового кризиса поставлена устойчивость, следовательно, ПУ = 0,5. На второе место – стоимость (ПС = 0,3). На третье место – опера-тивность и информативность (ПОИ = 0,2).

Page 107: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

îÝï»ë³·ÇïáõÃÛáõÝ (γé³í³ñáõÙ)

107

Следующим этапом для каждого варианта системы управления определяются индексы согласия (ИС), которые включают сумму значений предпочтительности, по которому один вариант лучше (П+) или равноценен другому (П=):

ИС = П+ + П= (1)

Для первого варианта ИС1 = 0,3 + 0,2 = 0,5, для второго варианта ИС2 = 0,5 + 0,2 = 0,7. Сравнение индексов согласия позволяет сделать вывод о том,

что в заданных условиях функционирования госкорпорации второй вариант (стратегическое планирование) по совокупности четырех показателей предпочтительнее первого (реакционной модели).

Авторами также предлагается алгоритм сравнительной парной оценки вариантов системы управления корпоративной структуры (вариант 1 – реакционная модель и вариант 2 – стратегическое планирование) методом свертывания множества критериев в один интегральный показатель (целевую функцию), которой состоит из следующих шагов.

Шаг 1. Составление перечня частных критериев, которые объединяются в группы по двум классам. Критерии одного класса характеризуют различные стороны системы управления, другого – влияние системы управления на эффективность функционирования корпоративной структуры с госучастием.

Для каждого класса группа экспертов определяет значимость в общем балансе эффективности управления, и эта значимость рас-пределяется между группами критериев. Экспертами предлагается для первого класса определить значимость, равную 0,4, для второго – 0,6. В свою очередь каждый частный критерий получает значимость внутри группы, к которой он относится. Госкорпорация в настоящем исследовании охарактеризована 87 частными крите-риями, объединенными в 6 основных групп. Для демонстрации действия методики в данной публикации в табл. 2 дан сокращенный печень критериев (43 критерия в 3 группах).

Шаг 2. Определение частной значимости критериев внутри группы осуществляется экспертно по предлагаемой шкале в диапазоне от 1,0 до 2,0. Приоритет одного показателя над другим определяется долей единицы. После того, как выделены классы, группы и составляющие их частные критерии, а также определена их частная значимость, для двух вариантов системы управления исследуются и заносятся в табл. 2 абсолютные значения критериев по балльной системе от 0 до 5.

Шаг 3. Нормирование абсолютных значений каждого критерия. Лучшее значение принимается за 1,0, худшее – за долю единицы

Page 108: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

îÝï»ë³·ÇïáõÃÛáõÝ (γé³í³ñáõÙ)

108

(пропорционально абсолютным значениям соответствующих пар критериев):

если рост абсолютного значения улучшает управление

( ),maxbij

ij

ij

aa

= (2)

если рост абсолютного значения ухудшает управление ( )

,min

bijij

ij

aa

= (3)

где bij – нормированное значение определенного критерия; a ij – его абсолютное значение.

Нормированное значение некоторых частных критериев может лежать в диапазоне от 0 до 1,0 (5 баллов принимаем за 1,0, 4 балла – за 0,8; 3 балла – за 0,6; 2 балла – 0,4; 1 балл – 0,2; 0 баллов – соответственно 0).

Например, критерию «степень автоматизации», при наличии средств автоматизации необходимо присвоить 1,0, и 0 при их отсутствии.

Шаг 4. Получение нормированного показателя с учетом его значимости. Умножением нормированного значения каждого частного критерия на его значимость gij получаем:

Bij = bij gij (4) где Bij – нормированное значение критерия с учетом его

значимости. Шаг 5. Определение интегрального показателя по группе.

Сложением всех величин Bij в пределах каждой группы получаем зна-чение интегрального показателя для каждой группы критериев (Кj):

Кj = ∑ Bij (5) Шаг 6. Нормирование интегрального показателя группы для

двух систем управления: лучшее значение принимается за единицу, худшее – за долю единицы.

Page 109: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

îÝï»ë³·ÇïáõÃÛáõÝ (γé³í³ñáõÙ)

109

Таблица 2 Частная значимость критериев для различных вариантов системы управления

государственной корпорации

Абсолютное значение, a ij

Нормированное значение, Bij (от 0 до 1,0)

Нормированное значение с учетом значимости Bij gij

№ гр

уппы

критерия

Наименование критерия

Значим

ость

группы

, Gj

(0,4

; 0,6

)

Значим

ость

критерия

, g i

j

Первый вариант

Второй вариант

Первый вариант

Второй вариант

Первый вариант

Второй вариант

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

1. Преобразование в открытые акционерные общества федеральных унитарных предприятий 1,82 5 5 1 1 1,82 1,82

2. Нормативно-правовая база функционирования госкорпорации 2,0 5 5 1 1 2,0 2,0

3. Образование корпорации при участии государства 1,8 0 0 0 0 0 0

4. Развитие государственного предпринимательства 1,84 3 3 0,6 0,6 1,104 1,104

5. Самостоятельное развитие государственной корпорации 1,72 5 5 1 1 1,72 1,72

6. Приоритетное развитие государственной корпорации 1,99 3 3 0,6 0,6 1,194 1,194

7. Разработка государственной стратегии с целью развития оборонно-промышленного комплекса 1,6 3 5 0,6 1 0,96 1,6

8. Существование в поле антимонопольного (антитрестовского) законодательства 1,78 5 5 1 1 1,78 1,78

I. Госуд

арстве

нное

участие

. Осо

бенн

ости

взаи

моо

тнош

ений

с гос

удар

ство

м

9. Усиление процесса интернационализации 1,7 4 5 1 0,8 1,7 1,36

Page 110: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

îÝï»ë³·ÇïáõÃÛáõÝ (γé³í³ñáõÙ)

110

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

10. Особенности взаимоотношений с внешним окружением (государством) 1,65 5 5 1 1 1,65 1,65

11. Запрет на вмешательство в деятельность госкорпорации органов государственной власти субъектов РФ

1,63 5 4 1 0,8 1,63 1,304

12. Запрет на вмешательство в деятельность госкорпорации федеральных органов государственной власти

1,76 5 4 1 0,8 1,76 1,408

13. Преобразование и интеграция федеральных унитарных предприятий 1,98 5 4 1 0,8 1,98 1,584

14. Назначение и прекращение полномочий Президентом 1,97 4 3 0,8 0,6 1,576 1,182

15. Выполнение работ, связанных с использований сведений, составляющих государственную тайну и обеспечение защиты таких сведений

1,96 5 4 1 0,8 1,96 1,568

16. Формирование имущества госкорпорации за счет имущественного взноса Российской Федерации 1,95 5 4 1 0,8 1,95 1,56

17. Создание внешнеторговых объединений с помощью государства 1,89 4 4 0,8 0,8 1.512 1,512

18. Оказание содействия в подготовке, финансировании и осуществлении проектов, программ и внешнеторговых контрактов

1,94 5 4 1 0,8 1,94 1,552

19. 2BПривилегии госкорпорации 1,90 5 4 1 0,8 1,9 1,52

Интегральный показатель по группе 3B0,6 34,89 16,4 15 30,136 27,418

Page 111: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

îÝï»ë³·ÇïáõÃÛáõÝ (γé³í³ñáõÙ)

111

1. Содействие организациям в разработке и реализации высокотехнологичной продукции 2,0 4 5 0,8 1 1,6 2,0

2. Обеспечение продвижения и на внутренний и внешний рынок, а также реализация высокотехнологичной продукции

1,99 4 5 0,8 1 1,592 1,99

3. Обеспечение продвижения и на внутренний и внешний рынок, а также реализация ОИС, связанной с высокими технологиями

1,98 4 5 0,8 1 1,584 1,98

4. Участие и реализация государственной поли-тики в области военно-технического сотрудни-чества с иностранными государствами

1,97 4 5 0,8 1 1,576 1,97

5. Привлечение инвестиций в организации различных отраслей промышленности 1,96 4 5 0,8 1 1,568 1,96

6. Осуществление рекламно-выставочной и маркетинговой деятельности в оборонно-промышленном комплексе

1,95 4 5 0,8 1 1,56 1,95

7. Организация и проведение выставок продукции гражданского, военного и двойного назначения 1,94 4 5 0,8 1 1,552 1,94

8. Оказание содействия организациям в проведении прикладных исследований 1,93 4 5 0,8 1 1,544 1,93

9. Оказание содействия при осуществлении внешнеторговой деятельности в отношении продукции военного назначения

1,92 4 4 0,8 0,8 1,536 1,536

10. Осуществление иных видов деятельности в соответствии с законодательством и решением Президента РФ

1,90 3 4 0,6 0,8 1,14 1,52

II. Основны

е функции

Государственной

корпорации

Интегральный показатель по группе 0,6 19,54 7,8 9,6 15,252 18,776

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

Page 112: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

îÝï»ë³·ÇïáõÃÛáõÝ (γé³í³ñáõÙ)

112

1. Обеспечение сохранения и развития научного и производственного потенциала 1,9 4 5 0,8 1 1,52 1,9

2. Определение дивидентной политики 1,75 4 5 0,8 1 1,4 1,75

3. Влияние на принимаемых структурными единиками решения 1,4 5 5 0,6 0,6 0,84 0,84

4. Определение инвестиционной и кредитной политики 1,65 4 5 0,8 1 1,32 1,65

5. Организация рекламно-выстовочной и маркетинговой деятельности 1,55 4 5 0,8 1 1,24 1,55

6. Привелечение инвестиций в высокотехнологичные отрасли 1,85 4 5 0,8 1 1,48 1,85

7. Организация оборонно-промышленного комплекса (ОПК) 1,6 3 5 0,6 1 0,96 1,6

8. Изменение перечня стратегических предприя-тий и стратегических акционерных обществ 1,45 4 5 0,8 1 1,16 1,45

9. Реструктуризация организаций гражданских отраслей 1,5 4 5 0,8 1 1,2 1,5

10. Реструктуризация организаций ОПК 1,35 3 5 0,6 1 0,81 1,35 11. Создание и развитие холдинговых компаний 1,7 5 5 1 1 1,7 1,7

12. Повышение конкурентоспособности госкорпорации 1,8 4 5 0,8 1 1,44 1,8

13. Выполнение государственного оборонного заказа и мобилизационного планов 1,95 5 5 1 1 1,95 1,95

14. Организация выполнения государственной программы вооружения 2,0 5 5 1 1 2,0 2,0 III

. Доп

олни

тель

ные функции

Гос

ударственн

ой кор

пора

ции

Интегральный показатель по группе 4B0,6 23,45 11,2 13,6 19,02 22,89

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

Page 113: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

îÝï»ë³·ÇïáõÃÛáõÝ (γé³í³ñáõÙ)

113

( ),maxK

j

jHj K

K= (6)

где Кjн – нормированный интегральный показатель группы.

После этого нормированный интегральный показатель умно-жается на значимость группы (Gj).

Шаг 7. Расчет обобщающего показателя эффективности системы управления корпоративной структурой Iку путем сложения произведений Кj

н Gj всех групп для разных вариантов системы управления.

.G∑ ⋅= jjку KI (7) Полученные суммы являются безразмерными обобщенными

показателями эффективности того или иного варианта системы управления корпоративными структурами, а их соотношение позволяет судить о преимуществах одного варианта над другими.

Результаты расчетов сведены в табл. 3. Таблица 3

Обобщенные показатели оценки эффективности систем управления государственной корпорации

Варианты систем управления №

пп Показатель Реакционная модель

Стратегическое планирование

1 К1 н 1,0 0,910

2 К2 н 0,812 1,0

3 К3 н 0,831 1,0

4 К1 н G1 0,6 0,546

5 К2 н G2 0,487 0,6

6 К3 н G3 0,499 0,6

7 Iку 1,586 1,746 Iку2 / Iку1 = 1,746/1,586 = 1,10 + 10%

Полученные результаты обобщающего показателя эффектив-ности системы управления корпоративной структурой с госучастием Iку двух вариантов методом свертывания множества критериев в одну целевую функцию позволяют сделать вывод о том, что страте-гическое планирование в современных российских условиях на 10% эффективнее по сравнению с реакционной моделью управления госкорпорацией (по выбранным трем группам критериев).

Page 114: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

îÝï»ë³·ÇïáõÃÛáõÝ (γé³í³ñáõÙ)

114

Цели и задачи создания частно-государственных структур Как известно, в отраслях с длительным производственным цик-

лом, особенно в оборонно-промышленном комплексе, существует широкая кооперация и стратегическое партнерство. Сегодня кроме интеграции акционерной собственности, компании объединяются и на основе различных форм неакционерных соглашений – предпри-нимательских консорциумов, контрактов, субконтрактных систем, тех-нических соглашений о совместной деятельности и т.д. Поскольку при договорных отношениях отмечается достаточно низкая конт-рактная дисциплина и отсутствие гарантий надежности, что зачас-тую приводит к увеличению сроков выполнения заказа и таким нега-тивным последствия, как рост стоимости выпускаемой продукции и снижение ее качества, по нашему глубокому убеждению, назрела острая необходимость создания новой кооперации в форме так называемого государственно-частного партнерства для осущест-вления структурных сдвигов в деятельности предприятий, в том числе оборонной промышленности, и частных компаний, а также сохранения государственного контроля и возможности влияния государства на процесс принятие управленческих решений в интег-рированных структурах. Основными целями создания государст-венно-частной структуры являются:

1. Объединение усилий акционерных обществ, имеющих госу-дарственные пакеты акций. Процесс углубления внутренней коопе-рации дает возможность повышения как технологичности произ-водства продукции, так и научно-технического потенциала участ-ников партнерства в процессе производства комплексов готовой высокотехнологичной продукции. Это путь к диверсификации произ-водства, использование частным капиталом незагруженных мощ-ностей оборонно-промышленного комплекса и развитие производств наукоемкой продукции гражданской направленности.

2. Привлечение на определенных условиях частного капитала для получения дополнительных инвестиций. Необходимо отметить, что вхождение предприятия в интегрированную структуру не сужает, а расширяет его инвестиционный потенциал: наряду с ограни-чением государством свободы в принятии стратегических решений, появляется возможность привлечения ресурсов других участников. Кроме того, благодаря кооперации, вероятно снижение общей потребности в инвестициях, не влияющее на остальные показатели деятельности.

3. Использование преимуществ диверсификации производства позволяет использовать богатейший научно-технический потен-циал, а также сохранить и рационально перераспределять потен-

Page 115: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

îÝï»ë³·ÇïáõÃÛáõÝ (γé³í³ñáõÙ)

115

циал высококвалифицированных сотрудников партнерства для решения сложных научных и технических задач.

К числу приоритетных задач следует отнести: 1. Объединение интеллектуального потенциала предприятий,

который может быть реализован в промышленном (серийном) произ-водстве и способен обеспечить дополнительный объем производства и реализации конкурентоспособных высокотехнологичных изделий на внутреннем или внешнем рынке.

2. Возможность централизации финансовых ресурсов, необхо-димых для решения производственных задач и привлечения инвес-тиций частного партнера для технического перевооружения пред-приятий, входящих в интегрированную структуру.

3. Возможность влияния на решения менеджмента предприя-тий-участников и предотвращение потери контроля над ними со стороны управленческого корпуса при переходе прав собственности к новой интегрированной структуре.

Принципы создания государственно-частной структуры

Основанием для создания государственно-частного партнерст-ва является объединение государственных долей контрольных или блокирующих пакетов акций предприятий и частного капитала акционерных обществ в интегрированные структуры принципиально нового типа (см. рис.1).

Рис. 1. Принцип создания государственно-частной структуры

Это дает возможность при последующей приватизации госу-дарственных долей пакетов акций избежать попаданиях их в руки «случайных собственников», у которых цели и задачи, зачастую, раз-нятся с целями и задачами участников интегрированных структур.

Важный стимул для проработки различных вариантов возмож-ной кооперации, связанной с производством наукоемкой, высоко-технологичной продукции, – предприятие должно владеть объек-

ОАО 51%

Участие государства

ОАО

ОАО

49%Частный капитал

ОАО

ОАО

ОАО

Предприятия производственного

Page 116: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

îÝï»ë³·ÇïáõÃÛáõÝ (γé³í³ñáõÙ)

116

тами интеллектуальной собственности (ОИС), т.е. ноу-хау, патен-тами, авторскими свидетельствами на изобретение, оценкой их рыночной стоимости. При создании такого альянса оборонные предприятия получают возможность модернизации и технологичес-кой реорганизации производства, что приводит к повышению произ-водительности труда и выполнению заказов не только частного инвестора, но и государственных заказов, более качественно за более короткие сроки, выполнить задачи производства, подтягивая отстающие отрасли к уровню передовых.

Для инвесторов, в свою очередь, наряду с получением полного контроля производственного процесса от идеи до конечного резуль-тата открывается возможность развертывания широкомасштабных научных исследований и реализации имеющихся разработок, опти-мальной загрузки производственных мощностей крупных технологи-ческих комплексов, использования высококвалифицированных трудо-вых ресурсов оборонных предприятий, открытости и прозрачности информации, в т.ч. и финансовой.

Хотелось бы отметить и еще один немаловажный аспект: по-скольку в основе государственного антимонопольного контроля формирования интегрированных структур лежит предотвращение создания на внутреннем рынке России новых объединений моно-польного характера, блокирование возможности заключения в рам-ках этих объединений антиконкурентных соглашений, появление подобных интегрированных структур заключает в себе опасность не только восстановления, но и усиления монополизации экономики (исходящая уже не от государства, а от частного капитала), появ-ления неоптимальных хозяйственных связей и оказания мощного давления на государственные органы с целью получения льгот и преференций под неэффективные проекты и выпуск неконкуренто-способной продукции. Поэтому для исключения из поля зрения нежелательных инвесторов и разрешения непростого противоречия с требованиями и нормами антимонопольного законодательства, частные партнеры определяются государством не на конкурсной основе, где имеется весьма ограниченный выбор, а проходят тщатель-ный отбор на основе полученной информации относительно:

а) вхождения возможных партнеров в еще какие-либо объеди-нения юридических лиц (на каких условиях, характер участия в совместном капитале, договорные обязательства);

б) структуры собственности; в) их материально-технической базы, финансово-экономичес-

кого и кадрового потенциала;

Page 117: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

îÝï»ë³·ÇïáõÃÛáõÝ (γé³í³ñáõÙ)

117

г) доли ресурсного потенциала (в его общей величине), реально используемой в создании и выпуске конкурентоспособной высокотех-нологичной продукции гражданского назначения.

Заключение

В заключении следует обратить внимание на то, что форми-рование интегрированных структур с учетом предлагаемых нами прин-ципов даст возможность аккумулирования ресурсов для содержания научно-исследовательских подразделений, для проведения научно-изыскательских работ, разработки новых технологий; будет способст-вовать более точной стратегической ориентации развития участников; приведет к упрочнению связей в рамках научно-производственных, производственно-технологических и оборонных комплексов, будет содействовать проведению в смежных производствах единой техни-ческой и инвестиционной политики, финансированию длительных производственных и исследовательских циклов, развитию стратеги-ческого партнерства государства с частным капиталом, а также умень-шению риска, связанного с разработкой и производством новой тех-нологичной продукции.

ЛИТЕРАТУРА

1. Федеральный закон РФ от 23 ноября 2007 г. № 270-ФЗ «О государственной корпорации «Ростехнологии». (Принят ГСД РФ 9 ноября 2007 г.).

2. Указ президента РФ от 10.07.2008 г. № 1052 «Вопросы государственной корпорации по содействию разработке, производству и экспорту высокотехнологичной промышленной продукции «Ростехнологии».

3. The law of corporations in a Nutshell//by Robert W. Hamilton, West Publishing Company, 1991, p. 518.

Page 118: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

îÝï»ë³·ÇïáõÃÛáõÝ (γé³í³ñáõÙ)

118

êºð¶ºÚ âºèÜàì ܲî²ÈÚ² ¶àðà¸Üàì²

äºî²Î²Ü زêܲÎòàôÂڲش ÆÜðì²Ì βèàôÚòܺðÆ Îàðäàð²îÆì βè²ì²ðØ²Ü ²ð¸ÚàôܲìºîàôÂÚ²Ü ¶Ü²Ð²îزÜ

غÂà¸ÆÎ²Ü ²ß˳ï³ÝùáõÙ Ý»ñϳ۳óí³Í »Ý å»ï³Ï³Ý Ù³ëݳÏóáõÃÛ³Ùμ

Ïáñåáñ³ïÇí ϳéáõÛóÝ»ñÇ Ï³é³í³ñÙ³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·»ñÇ ï³ñμ»ñ³Ï-Ý»ñÇ Ñ³Ù»Ù³ï³Ï³Ý ·Ý³Ñ³ïÙ³Ý Ù»Ãá¹ÇÏ³Ý ¨ ³É·áñÇÃÙÁ: Þ³ñ³-¹ñí³Í »Ý Ó»éݳñÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ μ³ÅÝ»ïáÙë»ñÇ ÑëÏÇã ϳ٠μÉáϳ-íáñáÕ Íñ³ñÝ»ñÇ å»ï³Ï³Ý Ù³ëݳμ³ÅÇÝÝ»ñÇ ¨ μ³ÅÝ»ïÇñ³Ï³Ý ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù³ëݳíáñ ϳåÇï³ÉÇ` Ùdzݷ³Ù³ÛÝ Ýáñ ïÇåÇ ÇÝï»·ñí³Í ϳéáõÛóÇ Ù»ç ÙdzíáñÙ³Ùμ å»ï³Ï³Ý ¨ Ù³ëݳíáñ ѳïí³ÍÝ»ñÇ Ñ³Ù³·áñͳÏóáõÃÛ³Ý ëï»ÕÍÙ³Ý ëϽμáõÝùÝ»ñÁ:

SERGEY CHERNOV NATALYA GORODNOVA

THE TECHNIQUE OF ASSESSMENT OF EFFICIENCY OF CORPORATE MANAGEMENT BY INTEGRATED STRUCTURES

WITH STATE SUPPORT In this work methodology and algorithm of corporative pair assessment of management system variants of corporate structures with state involvement are presented. Principles of creation of public and private partnership with the help of merger of public stakes of controlling stock interest or minority interest of enterprises and private funds of joint-stock companies in integrated structures of totally new type.

Page 119: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

îÝï»ë³·ÇïáõÃÛáõÝ (γé³í³ñáõÙ)

119

ÈàôêÆܺ вðàôÂÚàôÜÚ²Ü

ÐÐ å»ï³Ï³Ý ϳé³í³ñÙ³Ý ³Ï³¹»ÙdzÛÇ Ñ³Ûóáñ¹

13BвزÚÜøܺðÆ Î²è²ì²ðØ²Ü ¶àðÌÀܲòÀ βð¶²ìàðàÔ úðºÜê¸ðàôÂÚ²Ü Î²î²ðºÈ²¶àðÌØ²Ü àôÔÔàôÂÚàôÜܺðÀ

Ðá¹í³ÍÁ ÝíÇñí³Í ¿ ÐРѳٳÛÝùÝ»ñÇ Ï³é³í³ñÙ³Ý ·áñÍÁÝ-óóÁ ϳñ·³íáñáÕ ûñ»Ýë¹ñáõÃÛ³Ý Ï³ï³ñ»É³·áñÍÙ³Ý áõÕ-ÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ å³ñ½³μ³ÝÙ³ÝÁ, ³ÝÑñ³Å»ßï ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñ Çñ³Ï³Ý³óÝ»Éáõ ѳٳñ å³ÛÙ³ÝÝ»ñÇ Ù»Ïݳμ³ÝÙ³ÝÁ, áñáÝù ï»Õ³Ï³Ý ÇÝùݳϳé³í³ñÙ³Ý μÛáõç»ï³ÛÇÝ ·áñÍÁÝóóáõÙ ÏÝå³ëï»Ý ³ñ¹Ûáõݳí»ïáõÃÛ³Ý μ³ñÓñ³óÙ³ÝÁ` »íñáå³Ï³Ý Çñ³-í³Ï³Ý ѳٳϳñ·Ç ã³÷³ÝÇßÝ»ñÇÝ ùÇã û ß³ï ѳٳå³ï³ë-˳ݻÉáõ ѳٳñ:

öáñÓ»Ýù Ý»ñϳ۳óÝ»É, û ÇÝãåÇëÇ ÑÇÙݳËݹÇñÝ»ñ ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý Ñ³Ù³ÛÝùÝ»ñÇ Ï³é³í³ñÙ³Ý ·áñÍÁÝóóáõÙ ¨ ÇÝãåÇëÇ ÷á÷á-ËáõÃÛáõÝÝ»ñ ¿ ³ÝÑñ³Å»ßï Çñ³Ï³Ý³óÝ»É Ñ³ëÝ»Éáõ ѳٳñ μ³ñÓñ ³ñ¹Ûáõݳí»ïáõÃÛ³Ý ï»Õ³Ï³Ý ÇÝùݳϳé³í³ñÙ³Ý μÛáõç»ï³ÛÇÝ ·áñÍÁÝóóáõÙ, áñÁ ùÇã û ß³ï Ïѳٳå³ï³ë˳ÝÇ »íñáå³Ï³Ý Çñ³í³Ï³Ý ѳٳϳñ·Ç ã³÷³ÝÇßÝ»ñÇÝ: γé³í³ñáõÃÛ³Ý áñáßáõÙÝ»ñÇ ÙÇ Ù³ëÁ, áñÝ ³éÝãíáõÙ ¿ ï»Õ³-Ï³Ý ÇÝùݳϳé³í³ñÙ³Ý Ù³ñÙÇÝÝ»ñÇÝ (³ÛëáõÑ»ï` îÆØ), áõÕÕ³ÏÇ Ï³Ù ³ÝáõÕÕ³ÏÇ ³½¹áõÙ ¿ ѳٳÛÝùÝ»ñÇ ýÇݳÝë³Ï³Ý íÇ׳ÏÇÝ` ëïÇå»Éáí ë³Ñٳݳ÷³Ï»É ϳ٠ÁݹɳÛÝ»É ýÇëÏ³É ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃ-Û³Ý Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý áÉáñïÁ: ÐÐ áñ¹»·ñ³Í ï³ñ³Íù³ÛÇÝ Ï³é³í³ñ-Ù³Ý ¨ ï»Õ³Ï³Ý ÇÝùݳϳé³í³ñÙ³Ý é³½Ù³í³ñáõÃÛáõÝÁ, áñÝ Çñ ³Ý-ÙÇç³Ï³Ý ³½¹»óáõÃÛáõÝÝ ¿ áõݻݳÉáõ ݳ¨ ѳٳÛÝùÝ»ñÇÝ Ýáñ Édz½á-ñáõÃÛáõÝÝ»ñ ÷á˳Ýó»Éáõ ѳñóáõÙ, Ý»ñϳ۳óí³Í ¿ ¨ ³Õù³ïáõÃÛ³Ý Ñ³ÕóѳñÙ³Ý é³½Ù³í³ñ³Ï³Ý ¨ å»ï³Ï³Ý ÙÇçݳųÙÏ»ï ͳË-ë»ñÇ Íñ³·ñ»ñáõÙ, áñáÝó` îÆØ-»ñÇÝ ³éÝãíáÕ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ¹ñáõÛÃÝ»ñÝ »Ý. ³¤ ÐÐ í³ñã³ï³ñ³Íù³ÛÇÝ ûåïÇÙ³É μ³Å³ÝáõÙÁ, μ¤ í³ñã³ï³ñ³Íù³ÛÇÝ ÙdzíáñÝ»ñÇ ëáódzÉ-ïÝï»ë³Ï³Ý Ý»ñ-¹³ßÝ³Ï ½³ñ·³óáõÙÁ, ·¤ ï³ñ³Íù³ÛÇÝ Ï³é³í³ñÙ³Ý ¨ îÆØ-»ñÇ ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÁ ϳ-Ýáݳϳñ·áÕ Çñ³í³Ï³Ý ¹³ßïÇ Ï³ï³ñ»É³·áñÍáõÙÁ: ä»ï³Ï³Ý ϳé³í³ñÙ³Ý Ù³ñÙÇÝÝ»ñÁ ·Çï³ÏóáõÙ »Ý, áñ ï»Õ³-Ï³Ý ÇÝùݳϳé³í³ñÙ³Ý Çñ³íáõÝùÇ ûñ»Ýë¹ñ³Ï³Ý ³å³ÑáíáõÙÁ, ³-é³Ýó ѳßíÇ ³éÝ»Éáõ ѳٳÛÝùÝ»ñÇ` ³Û¹ Çñ³íáõÝùÇ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý

Page 120: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

îÝï»ë³·ÇïáõÃÛáõÝ (γé³í³ñáõÙ)

120

áõݳÏáõÃÛáõÝÁ, Ïáõݻݳ å³ñï³¹ñÙ³Ý »ñ³Ý·: ²Û¹ ¿ å³ï׳éÁ, áñ ï»Õ³Ï³Ý ÇÝùݳϳé³í³ñÙ³Ý áÉáñïÇ ½³ñ·³óÙ³Ý ï»ë³ÝÏÛáõÝÇó ϳñ¨áñíáõÙ ¿ ݳ¨ ѳٳÛÝùÝ»ñÇ ÙdzíáñÙ³Ý ÙÇçáóáí ÷áùñ ѳ-Ù³ÛÝùÝ»ñÇ Ëáßáñ³óáõÙÁ: гٳÛÝùÝ»ñÇ Ï³é³í³ñÙ³Ý ûñ»Ýë¹ñ³Ï³Ý ϳñ·³íáñÙ³Ý áÉáñïÁ μ³í³Ï³Ý ɳÛÝ ¿, ÇÝãå»ë ݳ¨ μ³í³Ï³ÝÇÝ ß³ï »Ý îÆØ-»ñÇ Ï³ñ·³-íáñáÕ ûñ»ÝùÝ»ñÁ, áñáßáõÙÝ»ñÁ: àõëáõÙݳëÇñ»Éáí §´Ûáõç»ï³ÛÇÝ Ñ³-ٳϳñ·Ç Ù³ëÇݦ ÐÐ ûñ»ÝùÁ` ³ÝÑñ³Å»ßï »Ýù ѳٳñáõÙ ¹ñ³Ýáõ٠ϳï³ñ»É ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñ` ³éϳ ëϽμáõÝù³ÛÇÝ ÑÇÙݳËݹÇñÝ»ñÁ ÉáõÍ»Éáõ Ýå³ï³Ïáí.

• ÐÐ ê³Ñٳݳ¹ñáõÃÛ³Ùμ ¨ §î»Õ³Ï³Ý ÇÝùݳϳé³í³ñÙ³Ý Ù³ëÇݦ ÐÐ ûñ»Ýùáí Ñëï³Ï ë³ÑÙ³Ýí³Í ¿, áñ ѳٳÛÝùÇ μÛáõç»Ý Ùß³-ÏáõÙ ¿ ѳٳÛÝùÇ Õ»Ï³í³ñÁ ¨ Ý»ñϳ۳óÝáõÙ ³í³·³Ýáõ ùÝݳñÏÙ³-ÝÁ, ÇëÏ ÁݹáõÝáõÙ ¿ ѳٳÛÝùÇ ³í³·³ÝÇÝ:

´³Ûó, Áëï §´Ûáõç»ï³ÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç Ù³ëÇݦ ÐÐ ûñ»ÝùÇ. ³¤ §Ð³Ù³ÛÝùÇ μÛáõç»Ý ÁݹáõÝíáõÙ ¿ ѳٳÛÝùÇ Õ»Ï³í³ñÇ ÏáÕÙÇó

ÁݹáõÝ»ÉÇ ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñáí¦, ÇëÏ ¹³ Ý߳ݳÏáõÙ ¿, áñ ѳٳÛÝùÇ ³í³·³Ýáõ ³Ý¹³ÙÝ»ñÁ ϳñáÕ »Ý μÛáõç»Ç ݳ˳·ÍÇ í»ñ³μ»ñÛ³É Ý»ñ-ϳ۳óÝ»É ³é³ç³ñÏáõÃÛáõÝÝ»ñ, ë³Ï³ÛÝ ³ÛÝ ÏÁݹáõÝíÇ Áݹ³Ù»ÝÁ áñ-å»ë ѳٳÛÝùÇ Õ»Ï³í³ñÇ Ñ³Ù³ñ ÁݹáõÝ»ÉÇ ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñ,

μ¤ §Ð³Ù³ÛÝùÇ μÛáõç»Ý ãÁݹáõÝí»Éáõ ¹»åùáõ٠ѳٳÛÝùÇ Õ»Ï³í³-ñÁ ¹ÝáõÙ ¿ Çñ ³Ýíëï³ÑáõÃÛ³Ý Ñ³ñóÁ (»Ã» ³í³·³ÝÇÝ »éûñÛ³ ųÙ-Ï»ïáõÙ Ó³ÛÝ»ñÇ Ï»ëÇó ³í»ÉÇáí ãÇ ÁݹáõÝáõ٠ѳٳÛÝùÇ Õ»Ï³í³ñÇ Ññ³Å³ñ³Ï³ÝÁ), ³å³ μÛáõç»Ý ѳٳÛÝùÇ Õ»Ï³í³ñÇ áõÕÕáõÙÝ»ñáí ѳٳñíáõÙ ¿ ÁݹáõÝí³Í¦: êï³óíáõÙ ¿, áñ ³ÝÏ³Ë Ýñ³ÝÇó, áñ μÛáõ-ç»Ç ÁݹáõÝáõÙÁ ѳٳÛÝùÇ ³í³·³Ýáõ å³ñï³¹Çñ Édz½áñáõÃÛáõÝÝ ¿ ¨ ³Û¹ Édz½áñáõÃÛáõÝÁ ãϳï³ñ»Éáõ å³ï׳éáí ѳٳÛÝùÇ Õ»Ï³í³ñÁ å³ñï³íáñ ¿ ¹Ý»É Çñ ³Ýíëï³ÑáõÃÛ³Ý Ñ³ñóÁ: ºÃ» ѳßíÇ ³éÝ»Ýù ݳ¨, áñ ѳٳÛÝùÇ ³í³·³ÝÇÝ å»ïù ¿ Çñ ÝÇëïáõÙ, áñÁ í³ñáõÙ ¿ ѳ-Ù³ÛÝùÇ Õ»Ï³í³ñÁ, »éûñÛ³ ųÙÏ»ïáõ٠ѳٳÛÝùÇ Õ»Ï³í³ñÇÝ ³Ýíë-ï³ÑáõÃÛáõÝ Ñ³ÛïÝÇ, ÇëÏ Ý³, ߳ѳ·ñ·Çé ãÉÇÝ»Éáí, ϳñáÕ ¿ ݳ¨ ãÝ»ñ-Ï³Û³Ý³É ³Û¹ ÝÇëïÇÝ, ³å³ ³ÏÝѳÛï ¿ ¹³éÝáõÙ ³Ûë ϳéáõó³Ï³ñ·Ç ³Ýϳï³ñáõÃÛáõÝÁ¦,

·¤ §ºÃ» ³í³·³ÝÇÝ ³Ýíëï³ÑáõÃÛáõÝ ¿ ѳÛïÝáõ٠ѳٳÛÝùÇ Õ»-ϳí³ñÇÝ ¨ ѳñóÁ ѳٳå³ï³ëË³Ý Ù³ñ½å»ïÇ ÏáÕÙÇó ûñ»Ýùáí ë³ÑÙ³Ýí³Í ϳñ·áí Ý»ñϳ۳óíáõÙ ¿ ϳé³í³ñáõÃÛáõÝ, ¨ ٻϳÙëÛ³ ųÙÏ»ïáõÙ ³Ýíëï³ÑáõÃÛáõÝ ãÇ Ñ³ÛïÝíáõ٠ѳٳÛÝùÇ Õ»Ï³í³ñÇÝ, ³å³ μÛáõç»Ý ѳٳñíáõÙ ¿ ÁݹáõÝí³Í¦: §´Ûáõç»ï³ÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç Ù³ëÇݦ ÐÐ ûñ»ÝùÇ ³Ûë ¹ñáõÛÃÝ»ñÇó Ñ»ï¨áõÙ ¿, áñ »Ã» ѳٳÛÝùÇ Õ»-ϳí³ñÁ μ³ñ»ËÕ×áñ»Ý ϳï³ñÇ ë³Ñٳݳ¹ñáõÃÛ³Ùμ ¨ ûñ»Ýùáí Çñ»Ý í»ñ³å³Ñí³Í Édz½áñáõÃÛáõÝÁ ¥Ùß³ÏáõÙ ¿ ѳٳÛÝùÇ μÛáõç»Ý ¨ ³ÛÝ Ý»ñϳ۳óÝáõÙ ³í³·³Ýáõ ѳëï³ïÙ³ÝÁ¤, ÇëÏ Ñ³Ù³ÛÝùÇ ³í³·³-ÝÇÝ, áñÇ áõÕÕ³ÏÇ Édz½áñáõÃÛáõÝÝ ¿ μÛáõç»Ç ѳëï³ïáõÙÁ, ³Û¹ Édz½á-

Page 121: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

îÝï»ë³·ÇïáõÃÛáõÝ (γé³í³ñáõÙ)

121

ñáõÃÛáõÝÁ ãϳï³ñÇ ¨ μÛáõç»Ý ãѳëï³ïÇ, ³å³ ³Ýïñ³Ù³μ³Ý³Ï³Ý ¿, áñ ѳٳÛÝùÇ Õ»Ï³í³ñÁ å³ßïáݳÝÏ ³ñíÇ: úñ»ÝùÇ ³Ûë å³Ñ³Ýç-Ý»ñÇó μËáõÙ ¿, áñ ѳٳÛÝùÇ ÁݹáõÝí»ÉÇù μÛáõç»Ý ë³ÑÙ³ÝáõÙ ¿ ѳ-Ù³ÛÝùÇ Õ»Ï³í³ñÁ, ϳ٠»Ã» ѳñáõóí»É ¿ ³Ýíëï³ÑáõÃÛ³Ý ·áñÍÁÝ-óó, μÛáõç»Ý ѳëï³ïáõÙ ¿ ϳé³í³ñáõÃÛáõÝÁ` ѳٳÛÝùÇ Õ»Ï³í³-ñÇÝ ³Ýíëï³ÑáõÃÛáõÝ ãѳÛïÝ»Éáõ ÙÇçáóáí, áñÁ ÁݹѳÝñ³å»ë ³ÝÁÝ-¹áõÝ»ÉÇ ¿:

²Ûë ËݹñÇ ÉáõÍáõÙÝ ³é³ç³ñÏíáõÙ ¿ ûñ»ÝùÇ Ñ»ï¨Û³É ÷á÷áËáõÃ-ÛáõÝÝ»ñÇ ÙÇçáóáí.

§Ð³Ù³ÛÝùÇ Õ»Ï³í³ñÁ ѳٳÛÝùÇ μÛáõç»Ç ݳ˳·ÇÍÁ ѳٳÛÝùÇ ³í³·³Ýáõ ùÝݳñÏÙ³ÝÝ ¿ Ý»ñϳ۳óÝáõ٠ϳé³í³ñáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó ýÇݳÝë³Ï³Ý ѳٳѳñûóÙ³Ý ëϽμáõÝùí ѳٳÛÝùÝ»ñÇÝ ïñ³-Ù³¹ñíáÕ Éñ³í׳ñÝ»ñÇ (¹áï³ódzݻñÇ) ݳËÝ³Ï³Ý Ãí»ñÇ Ññ³å³-ñ³ÏáõÙÇó Ñ»ïá, »ñϳÙëÛ³ ųÙÏ»ïáõÙ: ´Ûáõç»Ç ݳ˳·ÇÍÝ ³í³·³-Ýáõ ³Ý¹³ÙÝ»ñÇÝ ¿ áõÕ³ñÏíáõÙ ùÝݳñÏáõÙÇó ³éÝí³½Ý Ù»Ï ß³μ³Ã ³-é³ç: ºÃ» å»ï³Ï³Ý μÛáõç»Ý ÁݹáõÝ»ÉÇë ýÇݳÝë³Ï³Ý ѳٳѳñûó-Ù³Ý ëϽμáõÝùáí ѳٳÛÝùÝ»ñÇÝ ïñ³Ù³¹ñíáÕ Éñ³í׳ñÝ»ñÇ Ý³Ëݳ-Ï³Ý Ãí»ñÁ ÷á÷áËíáõÙ »Ý, ³å³ ѳٳÛÝùÇ Õ»Ï³í³ñÁ` »ñÏß³μ³ÃÛ³ ųÙÏ»ïáõÙ, ³í³·³Ýáõ ѳëï³ïÙ³ÝÝ ¿ Ý»ñϳ۳óÝáõÙ μÛáõç»Ç ѳ-Ù³å³ï³ëË³Ý ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: гٳÛÝùÇ Õ»Ï³í³ñÁ ѳٳÛÝùÇ ³í³·³Ýáõ ÝÇëïáõÙ Ý»ñϳ۳óÝáõÙ ¿ μÛáõç»Ç ݳ˳·ÇÍÁ, å³ï³ë-˳ÝáõÙ ³í³·³Ýáõ ³Ý¹³ÙÝ»ñÇ Ñ³ñó»ñÇÝ: ²í³·³Ýáõ ³Ý¹³ÙÝ»ñÁ μÛáõç»Ç ݳ˳·ÍÇ í»ñ³μ»ñÛ³É Ï³ñáÕ »Ý Ý»ñϳ۳óÝ»É ·ñ³íáñ ³é³-ç³ñÏáõÃÛáõÝÝ»ñ, áñáÝù ùÝݳñÏíáõÙ »Ý ³í³·³Ýáõ ÝÇëïáõÙ: ºÃ» ³-í³·³Ýáõ ³Ý¹³ÙÇ ³é³ç³ñÏáõÃÛáõÝÁ ݳ˳ï»ëáõÙ ¿ Ýáñ ͳËë»ñ, ³-å³ Ý³ å³ñï³íáñ ¿ Ýß»É Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý ýÇݳÝë³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»-ñÇ ³ÕμÛáõñÝ»ñÁ: гٳÛÝùÇ Õ»Ï³í³ñÁ ùÝݳñÏáõÙÝ»ñÇó Ñ»ïá ϳñáÕ ¿ í»ñóÝ»É ÙÇÝã¨ Ù»Ï ß³μ³Ã ųٳݳÏ` Ý»ñϳ۳óí³Í ݳ˳·ÍÇ Ù»ç ѳٳå³ï³ëË³Ý ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñ ¨ Éñ³óáõÙÝ»ñ ϳï³ñ»Éáõ ѳ-Ù³ñ: Üßí³Í ųÙÏ»ïáõ٠ѳٳÛÝùÇ Õ»Ï³í³ñÁ Ññ³íÇñáõÙ ¿ ѳٳÛÝùÇ ³í³·³Ýáõ ÝÇëï ¨ Ý»ñϳ۳óÝáõÙ Çñ ¹ÇñùáñáßáõÙÝ ³í³·³Ýáõ ÏáÕ-ÙÇó ³é³ç³ñÏí³Í μÛáõç»Ç ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÇ í»ñ³μ»ñÛ³É: Úáõñ³-ù³ÝãÛáõñ ³é³ç³ñÏáõÃÛáõÝ Ñ»ÕÇݳÏÇ åݹٳÙμ ¹ñíáõÙ ¿ ùí»³ñÏáõÃ-Û³Ý: ÀݹáõÝí³Í ³é³ç³ñÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇó μËáÕ ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñáí μÛáõç»Ç ݳ˳·ÇÍÁ ùí»³ñÏáõÃÛ³Ý ¿ ¹ñíáõÙ ³ÙμáÕçáõÃÛ³Ùμ: âÁݹáõÝ-í»Éáõ ¹»åùáõÙ Ýáñ μÛáõç»Ç ݳ˳·ÍÇ ùÝݳñÏÙ³Ý Å³ÙÏ»ïÁ ϳñáÕ ¿ áñáß»É Ñ³Ù³ÛÝùÇ ³í³·³ÝÇÝ` ѳٳӳÛÝ»óÝ»Éáí ѳٳÛÝùÇ Õ»Ï³í³-ñÇ Ñ»ï, ϳ٠ѳٳÛÝùÇ Õ»Ï³í³ñÁ` Ññ³íÇñ»Éáí ³ñï³Ñ»ñà ÝÇëï: ºÃ» ѳٳÛÝùÇ μÛáõç»Ý ãÇ ÁݹáõÝíáõÙ ³í³·³Ýáõ ÏáÕÙÇó ÙÇÝ㨠ï³ñ-í³ ëÏǽμÁ, ³å³ ͳËë»ñÁ ϳï³ñíáõÙ »Ý ݳËáñ¹ ï³ñí³ μÛáõç»Ç ѳٳٳëÝáõÃÛáõÝÝ»ñáí: ²Û¹ ¹»åùáõ٠ѳٳÛÝùÇ Õ»Ï³í³ñÁ å³ñï³-íáñ ¿ ϳï³ñ»É ݳËÏÇÝáõÙ ÏÝù³Í å³Ûٳݳ·ñ»ñÇó μËáÕ Ý»ñ¹ñáõÙ-

Page 122: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

îÝï»ë³·ÇïáõÃÛáõÝ (γé³í³ñáõÙ)

122

Ý»ñ, ÇëÏ Í³Ëë»ñÁ ϳï³ñ»É ݳËáñ¹ ï³ñí³ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ³Ùëáõ٠ϳï³ñí³Í ͳËë»ñÇó áã ³í»ÉǦ:

• Àëï §´Ûáõç»ï³ÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç Ù³ëÇݦ ÐÐ ûñ»ÝùÇ` §Ð³Ù³ÛÝ-ùÇ ³í³·³ÝÇÝ μÛáõç»Ç ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ϳï³ñáõÙ ¿ Ó³ÛÝ»ñÇ »ñ-Ïáõ »ññáñ¹áí¦: ºÃ» ѳٳÛÝùÇ ³í³·³ÝÇÝ μÛáõç»Ý ÁݹáõÝáõÙ ¿ ³í³-·³Ýáõ ÝÇëïÇÝ Ý»ñϳ ³Ý¹³ÙÝ»ñÇ Ï»ëÇó ³í»ÉÇáí, ³å³ μÛáõç»Ç ÷á-÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÁ å»ïù ¿ ϳï³ñí»Ý ÝáõÛÝ Ó³ÛÝ»ñáí, ϳ٠³é³í»É³-·áõÛÝÁ áñ³ÏÛ³É Ù»Í³Ù³ëÝáõÃÛ³Ùμ:

• Àëï §´Ûáõç»ï³ÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç Ù³ëÇݦ ÐÐ ûñ»ÝùÇ` §Ð³-Ù³ÛÝùÝ»ñÇ μÛáõç»Ý»ñÝ ëå³ë³ñÏáõÙ »Ý å»ï³Ï³Ý ·³ÝÓ³å»ï³ñ³Ý-Ý»ñÁ¦: ÂíáõÙ ¿, û ³Ûë ѳٳϳñ·Á å»ïù ¿ Ýå³ëïÇ Ñ³Ù³ÛÝù³ÛÇÝ ýÇݳÝë³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñÇ ûå»ñ³ïÇí û·ï³·áñÍÙ³ÝÁ: úñ»Ýùáí ݳ-˳ï»ëíáõÙ ¿, áñ ѳٳÛÝùÇ Ñ³ëï³ïí³Í μÛáõç»Ç ݳ˳·ÇÍÁ ïñ³-Ù³¹ñíáõÙ ¿ å»ï³Ï³Ý ·³ÝÓ³å»ï³Ï³Ý ï³ñ³Íù³ÛÇÝ ëïáñ³μ³-ųÝÙ³ÝÁ, áñÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ ³ÛÝ, Áëï ѳٳÛÝùÇ Ý»ñϳ۳óí³Í ѳÛï»-ñÇ, ÃáõÛɳïñáõÙ ¨ ϳï³ñáõÙ ¿ ÙÇçáóÝ»ñÇ Ñ³ïϳóáõÙ` ѳٳÛÝùÇ Í³Ëë»ñÇ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý Ñ³Ù³ñ: ê³Ï³ÛÝ Çñ³Ï³ÝáõÙ ·³ÝÓ³å»ï³-Ï³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·Á Éáõñç ¹Åí³ñáõÃÛáõÝÝ»ñ ¨ ËáãÁݹáïÝ»ñ ¿ ëï»ÕÍáõ٠ѳٳÛÝùÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ Çñ ë»÷³Ï³Ý ýÇݳÝë³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñÝ ÇÝùÝáõ-ñáõÛÝ ïÝûñÇÝ»Éáõ ³éáõÙáí, ÇÝãÁ ݳ˳ï»ëí³Í ¿ ÐÐ ê³Ñٳݳ¹ñáõÃ-Û³Ùμ: ø³ÝÇ áñ å»ï³Ï³Ý ¨ ѳٳÛÝù³ÛÇÝ μÛáõç»ï³ÛÇÝ ÙÇçáóÝ»ñÁ ·ïÝíáõÙ »Ý ÙǨÝáõÛÝ ·³ÝÓ³å»ï³Ï³Ý ѳٳϳñ·áõÙ, ùÇã ã»Ý ¹»å-ù»ñÁ, »ñμ ѳٳÛÝùÇ Ñ³ßíáõÙ ³éϳ ¿ ³ÝÑñ³Å»ßï ·áõÙ³ñÁ, ë³Ï³ÛÝ ýÇݳÝë³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñÁ ѳïϳóíáõÙ »Ý áõß³óáõÙÝ»ñáí, ÇÝãå»ë ݳ¨ ·³ÝÓ³å»ï³ñ³ÝÁ μ³½Ù³ÃÇí ѳßí»ïíáõÃÛáõÝÝ»ñ ¨ ³ÛÉ ÃÕó-μ³ÝáõÃÛáõÝ ¿ å³Ñ³Ýçáõ٠ѳٳÛÝùÝ»ñÇó: ´³óÇ ³Û¹` 2003 Ã. ÐРϳ-é³í³ñáõÃÛáõÝÝ ÁݹáõÝ»É ¿ áñáßáõÙ, áñáí ѳٳÛÝùÝ»ñÁ 250 000 ¹ñ³-ÙÇó ³í»ÉÇ Í³Ëë ϳï³ñ»Éáõ ¹»åùáõÙ å³ñï³íáñ »Ý ³Û¹ ѳٳӳÛ-Ý»óÝ»É ÐÐ ýÇݳÝëÝ»ñÇ Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛ³Ý Ñ»ï: ¶³ÝÓ³å»ï³ñ³ÝÝ ³ÝÏ³Ë ¹ñ³ÝÇó, áñ ³Û¹ áñáßáõÙÁ ѳϳëáõÙ ¿ ê³Ñٳݳ¹ñáõÃÛ³ÝÁ ¨ ûñ»ÝùÇÝ, ãÇ Ï³ï³ñáõ٠ѳٳÛÝùÝ»ñÇ ·áñͳñùÝ»ñÁ: ²í»É³óÝ»Ýù, áñ ѳٳÛÝùÝ»ñÝ Çñ»Ýó ·áõÙ³ñÝ»ñÇó μ³ÝϳÛÇÝ ïáÏáëÝ»ñ ã»Ý ëï³ÝáõÙ: ºíë Ù»Ï ÑÇÙݳѳñó` ѳٳÛÝùÝ»ñÁ ã»Ý ϳñáÕ ûå»ñ³ïÇí ϳé³í³-ñ»É Çñ»Ýó ýÇݳÝë³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñÁ ¨ »Ã» ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛáõÝ ¿ ³é³-ç³ÝáõÙ ³ñ³· ÉáõÍ»É ãϳÝ˳ï»ëí³Í Ù»Ï ËݹÇñ, ³å³ ѳٳÛÝùÁ å»ïù ¿ ·³ÝÓ³å»ï³ñ³ÝÇÝ Ñ³Ûï Ý»ñϳ۳óÝÇ ÝáõÛÝÇëÏ ãÝãÇÝ ·áõ-Ù³ñ ëï³Ý³Éáõ ѳٳñ ¥å³ïÏ»ñ³óñ»ù ÷áùñ ѳٳÛÝùÝ»ñÇ íÇ׳ÏÁ, áñáÝù ·³ÝÓݳå»ï³ñ³ÝÇó ·ïÝíáõÙ »Ý μ³í³Ï³Ý Ù»Í Ñݳñ³íá-ñáõÃÛ³Ý íñ³¤: ²Ûë ÑÇÙݳѳñó»ñÇ ÉáõÍáõÙÁ ϳñáÕ ¿ ÉÇÝ»É Ñ»ï¨Û³ÉÁ, ѳٳÛÝùÝ»ñÇÝ Çñ³íáõÝù ï³É ë»÷³Ï³Ý ýÇݳÝë³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñÁ Ñ³Ý»É å»ï³Ï³Ý ·³ÝÓ³å»ï³Ï³Ý ѳٳϳñ·Çó` Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ ï³Éáí ѳßÇíÝ»ñ μ³ó»É μ³ÝÏ»ñáõ٠ϳ٠Çñ³íáõÝù` ѳٳÛÝù³ÛÇÝ μ³ÝÏ Ó¨³íáñ»Éáõ ѳٳñ: ²ÛÝ Ïëå³ë³ñÏÇ Ñ³Ù³ÛÝùÝ»ñÇ ýÇݳÝë³-

Page 123: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

îÝï»ë³·ÇïáõÃÛáõÝ (γé³í³ñáõÙ)

123

Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñÁ, ÇëÏ å»ïáõÃÛ³ÝÁ ÏÙݳ Ëëï³·áõÛÝ í»ñ³ÑëÏ»É Ñ³-Ù³ÛÝùÝ»ñÇ ýÇݳÝë³Ï³Ý ·áñͳñùÝ»ñÇ Ñ³Ù³å³ï³ë˳ÝáõÃÛáõÝÝ ûñ»ÝùÇ å³Ñ³ÝçÝ»ñÇÝ:

• γñ¨áñ ¿ §´Ûáõç»ï³ÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç Ù³ëÇݦ ÐÐ ûñ»Ýùáí ݳ-˳ï»ë»É ѳٳÛÝùÇ μÛáõç»Ç ÁݹáõÝÙ³Ý ¨ ϳï³ñÙ³Ý Ñ³Ýñ³ÛÇÝ ÉëáõÙÝ»ñ, ÇÝãå»ë ݳ¨ ÃáõÛÉ ï³É ѳٳÛÝùÇ ³í³·³ÝáõÝ` μÛáõç»Ç ÝϳïÙ³Ùμ Ù³ëݳ·Çï³Ï³Ý í»ñ³ÑëÏáÕõÃÛáõÝ Çñ³Ï³Ý³óÝ»Éáõ Ýå³-ï³Ïáí Ó¨³íáñ»É Ùßï³å»ë ·áñÍáÕ, ÙdzÛÝ Çñ»Ý »Ýóϳ ³áõ¹Çïá-ñ³Ï³Ý ͳé³ÛáõÃÛáõÝ, áñáÝù ÏÓ¨³íáñí»Ý Ëáßáñ ¥ÇÝùÝáõñáõÛݤ ѳ-Ù³ÛÝùÝ»ñáõÙ, ÇÝãå»ë ݳ¨ ÙÇçѳٳÛÝù³ÛÇÝ ÙdzíáñáõÙÝ»ñáõÙ:

• §î»Õ³Ï³Ý ÇÝùݳϳé³í³ñÙ³Ý Ù³ëÇݦ Ýáñ ûñ»ÝùÇ ùÝݳñ-ÏáõÙÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï ³Ùñ³·ñí»É ¨ ÐÐ ²½·³ÛÇÝ ÅáÕáíÇ ÏáÕÙÇó ³é³-çÇÝ ÁÝûñóÙ³Ùμ ÁݹáõÝí»É ¿ñ ýÇݳÝë³Ï³Ý ³å³Ï»ÝïñáݳóÙ³Ý ·áñÍÁÝóóÁ Ëáñ³óÝ»Éáõ Ýå³ï³Ïáí ѳٳÛÝùÝ»ñÇ μÛáõç» áñáß å»-ï³Ï³Ý ѳñÏ»ñÇ Ù³ëѳÝáõÙÝ»ñ áõÕÕ»Éáõ ëϽμáõÝùÁ` »Ï³Ùï³Ñ³ñÏÇ 15%-Á, ß³ÑáõóѳñÏÇ` 30%-Á ¨ ³í»É³óí³Í ³ñÅ»ùÇ Ñ³ñÏÇ 3%-Á: ²Ûë ù³ÛÉáí Ñݳñ³íáñ Ϲ³éݳñ ½·³ÉÇáñ»Ý ³Ùñ³åݹ»É ѳٳÛÝùÝ»-ñÇ μÛáõç»Ý»ñÁ, Ïñ׳ï»É ³éϳ ³Ýѳٳå³ï³ë˳ÝáõÃÛáõÝÁ` å³ñ-ï³¹Çñ Édz½áñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¨ ѳٳÛÝùÝ»ñÇÝ ïñ³Ù³¹ñí³Í ѳñϳÛÇÝ ÙÇçáóÝ»ñÇ ÙÇç¨, ѳëóÝ»Éáí ѳٳÛÝùÝ»ñÇ μÛáõç»Ý»ñÇ ï»ë³Ï³ñ³ñ ÏßÇéÁ ѳٳå»ï³Ï³Ý μÛáõç»áõÙ 5-6%-Çó ÙÇÝ㨠9-10%-Ç: ²Ûë ù³ÛÉÁ ¹ÇïíáõÙ ¿ñ, áñå»ë ÙÇç³ÝÏÛ³É ¨ Ñ»ï³åݹáõÙ ¿ñ áã ÙdzÛÝ áõÕÕ³ÏÇ ³Ùñ³åÝ¹Ù³Ý Ýå³ï³Ï, ³ÛÉ Ý³¨ ³ÛÉ ËݹÇñ, ³Û¹ ѳñϳï»ë³ÏÝ»ñÇ Ù³ëѳÝáõÙÝ»ñÇ ³Ùñ³·ñáõÙÁ ѳٳÛÝùÝ»ñÇ μÛáõç» ï»Õ³Ï³Ý Çß˳-ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ Éñçáñ»Ý ߳ѳ·ñ·é»Éáõ ѳٳÛÝùÇ í³ñã³Ï³Ý ë³ÑÙ³Ý-Ý»ñáõÙ ÷áùñ ¨ ÙÇçÇÝ ·áñͳñ³ñáõÃÛ³ÝÝ ³ç³Ïó»Éáõ ¨ ½³ñ·³óÝ»Éáõ ѳٳñ, ÇÝãÁ, ÇÝùÝÇÝ, å³Ï³ë ϳñ¨áñ ã¿: ê³Ï³ÛÝ 2002 Ã. ÁݹáõÝí³Í Ýáñ ûñ»Ýùáí ݳ˳ï»ëí»ó ÙdzÛÝ ³ÛÝ, áñ ѳٳÛÝùÝ»ñÇ μÛáõç»Ý»ñ ϳñáÕ »Ý áõÕÕí»É »Ï³Ùï³Ñ³ñÏÇ ¨ ß³ÑáõóѳñÏÇ Ù³ëѳÝáõÙÝ»ñÁ, áñáÝó ïáÏáë³ã³÷»ñÁ å»ïù ¿ ë³ÑÙ³Ýí»Ý ³Ù»Ý³ÙëÛ³ å»ï³Ï³Ý μÛáõç»áí: ²ÙÑñ³Å»ßï ¿ ϳï³ñ»É ûñ»ÝùÇ ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñ ¨ ûñ»Ý-ùáí Ñëï³Ï ë³ÑÙ³Ý»É Ù³ëѳÝáõÙÝ»ñÇ ïáÏáëÝ»ñÁ, áñÁ ݳ¨ ÏûųÝ-¹³ÏÇ Ñ³Ù³ÛÝùÝ»ñÇÝ ³í»ÉÇ ×ß·ñÇï ϳÝ˳ï»ë»É ï»Õ³Ï³Ý μÛáõç»-Ý»ñÁ: ²Ûë ËݹñÇ ÉáõÍáõÙÝ»ñÝ ³é³ç³ñÏáõÙ »Ýù Ñ»ï¨Û³É Ó¨áí` ݳ˳-ï»ë»É ѳٳÛÝùÝ»ñÇ μÛáõç»Ý»ñÇ Ñ³ñϳÛÇÝ »Ï³ÙáõïÝ»ñÇ Ù³ëáõÙ »ñ-Ïáõ Ýáñ Ï»ï` §»Ï³Ùï³Ñ³ñÏÇ 15 ïáÏáë¦ ¨ §ß³ÑáõóѳñÏÇ 30 ïá-Ïáë¦ Ó¨³Ï»ñåáõÙÝ»ñáí: ºÉÝ»Éáí 1997-1999 ÃÃ. ѳٳÛÝùÝ»ñÇ μÛáõç» ³Ùñ³·ñí³Í »Ï³Ùï³Ñ³ñÏÇ 15%-Ç Ù³ëѳÝÙ³Ý ÷áñÓÇó, ³ñӳݳ·-ñ»Ýù, áñ ³Û¹ ÙÇçáóÝ»ñÁ Ïáõï³ÏíáõÙ ¿ÇÝ å»ï³Ï³Ý μÛáõç»áõÙ ¨ ³Ý-ϳÝáÝ Ó¨áí ÷á˳Ýóíáõ٠ѳٳÛÝùÝ»ñÇ μÛáõç»Ý»ñ: γñ¨áñ »Ýù ѳ-Ù³ñáõÙ ³Ûë ѳñÏ»ñÇ Ù³ëѳÝáõÙÝ»ñÇ Ñ³Ù³ÛÝù³ÛÇÝ μÛáõç» Ùáõï-ù³·ñÙ³Ý Ï³éáõó³Ï³ñ·»ñÇ ûñ»Ýùáí ³Ùñ³·ñáõÙÁ Ñ»ï¨Û³É Ó¨áí.

Page 124: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

îÝï»ë³·ÇïáõÃÛáõÝ (γé³í³ñáõÙ)

124

гٳÛÝùÇ μÛáõç» Ùáõïù³·ñíáÕ »Ï³Ùï³Ñ³ñÏÁ: гٳÛÝùÇ μÛáõ-ç» »Ï³Ùï³Ñ³ñÏÁ ·³ÝÓíáõÙ ¿ ³ÛÝ ýǽÇÏ³Ï³Ý ³ÝÓ³ÝóÇó, áñáÝù ѳٳÛÝùÇ í³ñã³Ï³Ý ï³ñ³ÍùáõÙ áõÝ»ó»É »Ý ѳñÏíáÕ »Ï³Ùáõï: ²Û¹ ѳñÏÇ 15 %-Á ·áñͳïáõÝ áõÕÕ³ÏÇ í׳ñáõÙ ¿ ïíÛ³É Ñ³Ù³ÛÝùÇ μÛáõç», ÇëÏ 85%-Á` å»ï³Ï³Ý μÛáõç»:

гٳÛÝùÇ μÛáõç» Ùáõïù³·ñíáÕ ß³ÑáõóѳñÏÁ: гٳÛÝùÇ í³ñ-ã³Ï³Ý ï³ñ³ÍùáõÙ ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝ Çñ³Ï³Ý³óÝáÕ ³ÝÓÇÝù, áñáÝù ѳݹÇë³ÝáõÙ »Ý ß³ÑáõóѳñÏ í׳ñáÕÝ»ñ, ³Û¹ ѳñÏÇ 30%-Á áõÕ-Õ³ÏÇ í׳ñáõÙ »Ý ïíÛ³É Ñ³Ù³ÛÝùÇ μÛáõç», ÇëÏ 70%-Á` å»ï³Ï³Ý μÛáõç»:

• ´³óÇ Ñ³Ù³ÛÝùÝ»ñÇ μÛáõç»Ý»ñÇ áõÕÕ³ÏÇáñ»Ý ýÇݳÝë³å»ë ³Ùñ³åݹáõÙÁ, ß³ï ϳñ¨áñ ¿ Ùß³Ï»É Çñ³í³Ï³Ý ϳéáõó³Ï³ñ·»ñ, áñáÝù ÏÝå³ëï»Ý ѳٳÛÝùÝ»ñÇ ýÇݳÝë³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñÇ ³ñ¹Ûáõݳ-í»ï ¨ Ýå³ï³Ï³ÛÇÝ û·ï³·áñÍÙ³ÝÁ: سëݳíáñ³å»ë`

– ÐРѳٳÛÝùÝ»ñÇ í»ñçÇÝ ï³ñÇÝ»ñÇ μÛáõç»Ý»ñÇ áõëáõÙݳëÇ-ñáõÃÛáõÝÁ óáõÛó ¿ ï³ÉÇë, áñ ѳٳÛÝùÝ»ñÇ Áݹ³Ù»ÝÁ 80%-Ý áõÝÇ ýáÝ-¹³ÛÇÝ μÛáõç» ¨ ³ÛÝ Ï³½ÙáõÙ ¿ ѳٳÛÝùÝ»ñÇ ÁݹѳÝáõñ μÛáõç»Ý»ñÇ ÙÇÝ㨠12%-Á: ê³ Ý߳ݳÏáõÙ ¿, áñ ѳٳÛÝùÝ»ñÇ »Ýóϳéáõóí³ÍùÝ»-ñÇ ½³ñ·³óáõÙ ÷³ëï³óÇ ãÇ Çñ³Ï³Ý³óíáõÙ, ÇÝãÝ ³ÝÃáõɳïñ»ÉÇ ¿, ¨ ûñ»Ýùáí ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ ë³ÑÙ³Ý»É ýáݹ³ÛÇÝ μÛáõç»Ç Ýí³½³·áõÛÝ ã³-÷Á` ѳٳÛÝùÇ μÛáõç»Ç 15-20%-Á: гßíÇ ³éÝ»Éáí ѳٳÛÝùÝ»ñÇ μÛáõ-ç»Ý»ñÇ í»ñçÇÝ ï³ñÇÝ»ñÇÝ ³ñӳݳ·ñí³Í Éáõñç ³×Á ¨ ѳٳÛÝùÝ»-ñÇÝ ÑáÕÇ áõ ·áõÛùÇ Ñ³ñÏ»ñÇ Ñ³í³ù³·ñÙ³Ý í»ñ³å³ÑáõÙÁ` å»ïù ¿ ѳٳÛÝùÝ»ñÇ ýáݹ³ÛÇÝ μÛáõç» áñå»ë »Ï³Ùáõï ³Ùñ³·ñ»É Éñ³í׳ñ-Ý»ñÇ 50%-Á: ¸ñ³ ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ μáÉáñ ѳٳÛÝùÝ»ñáõ٠ϳå³ÑáííÇ ýáݹ³ÛÇÝ μÛáõç»Ç Ó¨³íáñáõÙÁ, ÇÝãÁ Ý߳ݳÏáõÙ ¿ áõÕÕ³ÏÇ Ý»ñ¹ñáõ٠ѳٳÛÝùÝ»ñÇ »Ýóϳéáõóí³ÍùÝ»ñÇ ½³ñ·³óÙ³Ý Ñ³Ù³ñ:

– §î»Õ³Ï³Ý ÇÝùݳϳé³í³ñÙ³Ý Ù³ëÇݦ Ýáñ ûñ»ÝùÇ Áݹáõ-ÝáõÙÇó Ñ»ïá, áñÁ ÃáõÛÉ ïí»ó ѳٳÛÝùÝ»ñÇÝ ÇÝùÝáõñáõÛÝ áñáß»É Ñ³-Ù³ÛÝùÇ Õ»Ï³í³ñÇ ³ß˳ï³Ï³½ÙÇ Ãí³ù³Ý³ÏÁ, ï»ÕÇ ¿ áõÝ»Ýáõ٠ϳé³í³ñÙ³Ý ³å³ñ³ïÇ ³ß˳ï³í³ñÓÇ áõ å³Ñå³ÝÙ³Ý Í³Ëë»ñÇ ½·³ÉÇ ³×: ¸³ ³é³í»É ³ÝÃáõɳïñ»ÉÇ ¿, »Ã» ѳßíÇ ³éÝ»Ýù, áñ Çë-å³é μ³ó³Ï³ÛáõÙ ¿ Ù³ïáõóíáÕ Í³é³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÇ áñ³ÏÇ ¨ ͳí³ÉÇ ³×Á: ²Ûë ËݹÇñÁ ϳñ»ÉÇ ¿ ÉáõÍ»É` ë³Ñٳݳ÷³Ï»Éáí ѳٳÛÝùÇ í³ñ-ã³Ï³Ý μÛáõç»áõÙ ³ß˳ï³Ï³½ÙÇ å³Ñå³ÝÙ³Ý Í³Ëë»ñÁ, ϳ٠áõÕ-Õ³ÏÇ Ï³å ëï»ÕÍ»É å³Ñå³ÝÙ³Ý Í³Ëë»ñÇ áõ ѳٳÛÝùÇ ÏáÕÙÇó Çñ³Ï³Ý³óíáÕ ³ß˳ï³ÝùÝ»ñÇ ÙÇç¨:

– Èáõñç áõëáõÙݳëÇñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ ÑÇÙݳñ³ñ ËݹÇñÝ»ñÁ ÉáõÍ»Éáõ Ýå³ïÏáí ËÃ³Ý»É Ñ³Ù³ÛÝùÝ»ñÇÝ ûñ»Ýùáí í»ñ³å³Ñí³Í Çñ³íáõÝùÇ ÏÇñ³éáõÙÁ` ÃáÕ³ñÏ»É ÙáõÝÇóÇå³É ³ñÅ»ÃÕûñ ¨ û·ïí»É í³ñϳÛÇÝ ßáõϳÛÇó:

Page 125: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

îÝï»ë³·ÇïáõÃÛáõÝ (γé³í³ñáõÙ)

125

¶ð²Î²ÜàôÂÚàôÜ

1. г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý ê³Ñٳݳ¹ñáõÃÛáõÝ ¥÷á÷áËáõÃ-ÛáõÝÝ»ñáí¤, 2005 Ã. ¥ÐÐ äî 27.11.2005¤:

2. ÐÐ ûñ»ÝùÁ §î»Õ³Ï³Ý ÇÝùݳϳé³í³ñÙ³Ý Ù³ëÇݦ, ÑáõÉÇë, 1996 Ã., 2002 Ã. ¥ÐÐ äî N 21 ¥196¤ 21.06.2002¤:

3. ÐÐ ûñ»ÝùÁ §Ð³Û³ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý í³ñã³ï³ñ³Íù³ÛÇÝ μ³Å³ÝÙ³Ý Ù³ëÇݦ, ÐÐ ²Äî, 1995/99:

4. ÐÐ ûñ»Ýù §ÐÐ μÛáõç»ï³ÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç Ù³ëÇݦ:

5. ÐÐ ûñ»Ýù §üÇݳÝë³Ï³Ý ѳٳѳñûóÙ³Ý Ù³ëÇݦ:

6. ÐÐ ûñ»Ýù §¶³ÝÓ³å»ï³Ï³Ý ѳٳϳñ·Ç Ù³ëÇݦ:

ЛУСИНЕ АРУТЮНЯН 

НАПРАВЛЕНИЯ УСОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА РЕГУЛИРУЮЩЕЕ ПРОЦЕСС

УПРАВЛЕНИЯ МУНИЦИПАЛИТЕТАМИ Данная статья посвящена разъяснению направлениям усовер-

шенствования законодательства регулирующее процесс управле-ния муниципалитетами в Республике Армения, интерпретации усло-вий для осуществления необходимых перемен, которые будут содействовать повышению эффективности в бюджетном процессе местного управления для более или менее соответсвия стандартам европейской правовой системы.

LUSINE HARUTYUNYAN

DIRECTIONS OF THE IMPROVEMENT THE LEGISLATION REGULATING THE MUNICIPALITY MANAGEMENT PROCESS

This article is dedicated to explanation of the directions of improvement the legislation regulating the municipality management process in the Republic of Armenia and to interpretation the conditions for fulfilment the necessary changes which would encourage the higher effectiveness in the budgeting process of local self-government to correspond to the standards of European legal system as far as possible.

Page 126: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

îÝï»ë³·ÇïáõÃÛáõÝ (γé³í³ñáõÙ)

126

²ðØºÜ ØкðÚ²Ü

ÐÐ å»ï³Ï³Ý ϳé³í³ñÙ³Ý ³Ï³¹»ÙdzÛÇ ³ëåÇñ³Ýï

14BвðβÚÆÜ ´²ðºöàÊàôØܺðÆ Æð²Î²Ü²òØ²Ü è²¼Ø²ì²ð²Î²Ü àôÔÆܺðÀ

ì»ñÉáõÍ»Éáí ѳٳß˳ñѳÛÇÝ ïÝï»ëáõÃÛáõÝáõÙ Ó¨³íáñí³Í ÙÇïáõÙÝ»ñÁ` Ñá¹í³ÍáõÙ Ý»ñϳ۳óí»É ¿ ѳñϳÛÇÝ ù³Õ³ù³Ï³-ÝáõÃÛ³Ý Ï³ï³ñ»É³·áñÍÙ³Ý Ñ»é³ÝϳñÝ»ñÁ: ´³ó³Ñ³Ûïí»É »Ý ³ÛÝ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ËݹÇñÝ»ñÁ, áñáÝó ÉáõÍÙ³ÝÁ å»ïù ¿ áõÕÕí³Í ÉÇ-Ý»Ý Ñ³ñϳÛÇÝ μ³ñ»÷áËáõÙÝ»ñÁ: Ü»ñϳ۳óí»É »Ý ³ÛÝ ÑÇÙݳ-Ï³Ý ëϽμáõÝù³ÛÇÝ Ùáï»óáõÙÝ»ñÁ, áñáÝù å»ïù ¿ ÁÝÏ³Í ÉÇÝ»Ý Ñ³ñϳÛÇÝ μ³ñ»÷áËáõÙÝ»ñÇ ÑÇÙùáõÙ:

г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝáõÙ Ý»ñϳÛáõÙë Çñ³Ï³Ý³óíáÕ Ñ³ñϳÛÇÝ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ å³Ñ³ÝçáõÙ ¿ Éáõñç μ³ñ»÷áËáõÙÝ»-ñÇ Çñ³Ï³Ý³óáõÙ: ÊݹÇñÝ ³ÛÝ ¿, áñ í»ñçÇÝ ï³ñÇÝ»ñÇÝ Çñ³Ï³Ý³ó-íáÕ Ñ³ñϳÛÇÝ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ·»ñ³½³Ýó³å»ë Ñ»ï³åݹ»É ¿ ýÇëÏ³É Ýå³ï³Ï, ÇëÏ Ñ³ñÏ»ñÇ Ï³ñ·³íáñáÕ ·áñͳéáõÛÃÁ ÑÇÙݳϳ-ÝáõÙ ëïáñ³¹³ëí»É ¿: γñ»ÉÇ ¿ Ýß»É, áñ ÝÙ³Ý Çñ³íÇ׳ÏÁ å³Ñå³Ý-íáõÙ ¿ ÙÇÝã ûñë: ²Ûë ³éáõÙáí, ѳñϳÛÇÝ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ÑÇÙùáõÙ å»ïù ¿ ¹ñíÇ Ñ»ï¨Û³É ëϽμáõÝù³ÛÇÝ Ùáï»óáõÙÁ. ѳñÏ»ñÁ å»ïù ¿ ·³ÝÓí»Ý áã ÙdzÛÝ μÛáõç»ï³ÛÇÝ »Ï³ÙáõïÝ»ñÇ ³å³ÑáíÙ³Ý, ³ÛÉ Ý³¨ ïÝï»ë³Ï³Ý ·áñÍÁÝóóÝ»ñÇ íñ³ ó³ÝϳÉÇ Ý»ñ·áñÍáõÃÛáõÝ ¨ ïÝï»-ëáõÃÛ³Ý å»ï³Ï³Ý ϳñ·³íáñáõÙ Çñ³Ï³Ý³óÝ»Éáõ Ýå³ï³Ïáí: гñ-ϳÛÇÝ »Ï³ÙáõïÝ»ñÇ åɳݳíáñÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï å»ïù ¿ »ÉÝ»É ïÝï»-ë³í³ñáÕ ëáõμÛ»ÏïÝ»ñÇ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ³ÛÝ ïÝï»ë³Ï³Ý óáõó³ÝÇß-Ý»ñÇ Ï³Ý˳ï»ëÙ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÇó, áñáÝù Ó¨³íáñáõÙ »Ý ѳñÏÙ³Ý μ³½³: ØdzųٳݳÏ, ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ ³å³Ñáí»É ѳñϳÛÇÝ Ñ³Ù³-ϳñ·Ç ³é³í»É³·áõÛÝ å³ñ½áõÃÛáõÝ ¨ ûñ»ÝùÇ Ñ³í³ë³ñáõÃÛáõÝ μáÉáñ ëáõμÛ»ÏïÝ»ñÇ ÝϳïÙ³Ùμ` ë³ÑٳݻÉáí å³ïÅÇ ³ÝËáõë³÷»ÉÇáõÃÛ³Ý ³å³ÑáíÙ³Ý ·áñÍáõÝ Ï³éáõó³Ï³ñ·»ñ:

г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝáõ٠ѳñϳÛÇÝ μ³ñ»÷áËáõÙÝ»ñÇ é³½Ù³í³ñáõÃÛáõÝÁ, Ù»ñ ϳñÍÇùáí, å»ïù ¿ Ñ»ï³åÝ¹Ç Ù»Ï ÑÇÙݳ-Ï³Ý Ýå³ï³Ï. ϳéáõó»É ßáõÏ³Û³Ï³Ý ïÝï»ëáõÃÛ³Ý å³Ñ³ÝçÝ»ñÇÝ μ³í³ñ³ñáÕ Ñ³ñϳÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·, áñÁ ϳå³ÑáíÇ ÙñóáõÝ³Ï ïÝï»-ëáõÃÛ³Ý Ó¨³íáñáõÙ, å»ï³Ï³Ý »Ï³ÙáõïÝ»ñÇ »ñ³ß˳íáñí³Í ѳ-í³ù³·ñáõÙ, ѳٳß˳ñѳÛÇÝ ïÝï»ëáõÃÛ³Ý Ñ»ï ÇÝï»·ñáõÙ ¨ ³ÛÉÝ: гñϳÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç í»ñ³÷áËáõÙÝ»ñÁ å»ïù ¿ Çñ³Ï³Ý³óí»Ý,

Page 127: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

îÝï»ë³·ÇïáõÃÛáõÝ (γé³í³ñáõÙ)

127

ѳßíÇ ³éÝ»Éáí ÇÝãå»ë ½³ñ·³ó³Í »íñáå³Ï³Ý, ³ÛÝå»ë ¿É ï³ñ³-ͳßñç³Ý³ÛÇÝ »ñÏñÝ»ñáõÙ Çñ³Ï³Ý³óíáÕ Ñ³ñϳÛÇÝ ù³Õ³ù³Ï³-ÝáõÃÛ³Ý Ó¨³íáñí³Í ÙÇïáõÙÝ»ñÁ: гÛïÝÇ ¿, áñ Ù»ñ ѳÝñ³å»ïáõÃ-ÛáõÝÁ Ñéã³Ï»É ¿ ÙÇç³½·³ÛÇÝ, ³Û¹ Ãíáõ٠ݳ¨ »íñáå³Ï³Ý ³ñÅ»ùÝ»-ñÇÝ ù³Õ³ù³Ï³Ý ¨ ïÝï»ë³Ï³Ý ÇÝï»·ñÙ³Ý Ïáõñë ¨ ³Û¹ Ýå³ï³-Ïáí ëï³ÝÓÝ»É ¿ ÙÇ ß³ñù å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñ: سëݳíáñ³å»ë, ºíñ³ÙÇáõÃÛáõÝ-г۳ëï³Ý ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Íñ³·ñáí ÐÐ-Ý å³ñ-ï³íáñí»É ¿ ÁݹáõÝ»É ÙÇç³½·³ÛÇÝ å³Ñ³ÝçÝ»ñÇÝ μ³í³ñ³ñáÕ Ùdzë-Ý³Ï³Ý Ñ³ñϳÛÇÝ ûñ»Ýë·Çñù, ½³ñ·³óÝ»É Ñ³ñϳÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·Á ºØ-Ç ¨ ÙÇç³½·³ÛÇÝ ÁݹѳÝáõñ ëϽμáõÝùÝ»ñÇÝ Ñ³Ù³ÑáõÝã [1]: л勉μ³ñ, ѳÝñ³å»ïáõÃÛáõÝáõ٠ѳñϳÛÇÝ μ³ñ»÷áËáõÙÝ»ñÇ é³½-Ù³í³ñáõÃÛ³Ý Ùß³ÏÙ³Ý ¨ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý ÁÝóóùáõÙ ÙÇç³½·³ÛÇÝ Ñ³ñϳÛÇÝ Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ áÉáñïáõÙ Ó¨³íáñí³Í ÙÇïáõÙÝ»ñÇ í»ñÉáõÍáõÃÛáõÝÁ ¨ ·Ý³Ñ³ïáõÙÁ å³ñï³¹Çñ å³ÛÙ³Ý ¿ ѳݹÇë³ÝáõÙ ó³ÝϳÉÇ ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÇ ëï³óÙ³Ý Ñ³Ù³ñ: гñÏ ¿ Ýß»É, áñ ³Û¹ ÙÇ-ïáõÙÝ»ñÁ Ó¨³íáñí»É »Ý ÙÇç³½·³ÛÇÝ Ñ³ñϳÛÇÝ Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ëáñ³óÙ³ÝÁ ¨ ³½·³ÛÇÝ Ñ³ñϳÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·»ñÇ Ý»ñ¹³ßݳϻó-Ù³ÝÝ áõÕÕí³Í ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý áñáßÇã ³½¹»óáõÃÛ³Ý Ý»ñùá:

ì»ñçÇÝ ï³ñÇÝ»ñÇÝ »íñáå³Ï³Ý »ñÏñÝ»ñÇ Ñ³ñϳÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ-·»ñÇ í»ñ³÷áËáõÙÝ»ñÁ óáõÛó »Ý ï³ÉÇë, áñ ѳñÏÙ³Ý Í³ÝñáõÃÛáõÝÝ ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý ·áñÍáÝÝ»ñÇó` ϳåÇï³ÉÇó ¨ ³ß˳ï³Ý-ùÇó ³ëïÇ׳ݳμ³ñ ï»Õ³÷áËíáõÙ ¿ ëå³éÙ³Ý ¨ μÝ³Ï³Ý å³ß³ñ-Ý»ñÇ û·ï³·áñÍÙ³Ý íñ³, ÇÝãÇ ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ Ñëï³Ï ³ñӳݳ·ñíáõÙ »Ý Ñ»ï¨Û³É ÙÇïáõÙÝ»ñÁ.

• º¼ÐÎ ³Ý¹³Ù-å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ·»ñ³ÏßÇé Ù³ëáõÙ (90 ïáÏáë) 2000-2009 Ãí³Ï³ÝÝ»ñÇÝ Ýí³½»óí»É ¿ Ó»éݳñÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇó ·³ÝÓ-íáÕ ß³ÑáõóѳñÏÇ ¹ñáõÛù³ã³÷Á, Áݹ áñáõÙ, ºØ ³Ý¹³Ù ½³ñ·³ó³Í »ñÏñÝ»ñáõÙ Ýßí³Í ųٳݳϳѳïí³ÍáõÙ ¹ñáõÛù³ã³÷Á ÙÇçÇÝ Ñ³ß-íáí Ýí³½»É ¿ 35.3 ïáÏáëÇó ÙÇÝ㨠27.2 ïáÏáë [2, ¿ç.20],

• ýǽÇÏ³Ï³Ý ³ÝÓ³ÝóÇó ·³ÝÓíáÕ »Ï³Ùï³Ñ³ñÏÇ ¹ñáõÛù³ã³÷Ç åñá·ñ»ëÇíáõÃÛ³Ý ³ëïÇ׳ÝÇ Ïñ׳ïáõÙ ¨ ÙÇ ß³ñù »ñÏñÝ»ñáõÙ (´áõÉ-Õ³ñdz, ȳïídz, ÈÇïí³, ¾ëïáÝdz, èáõÙÇÝdz, êÉáí³Ïdz, â»Ëdz) ÙdzëÝ³Ï³Ý ¹ñáõÛù³ã³÷Ç ÏÇñ³éáõÙ: ºÏ³Ùï³Ñ³ñÏÇ ÙdzëÝ³Ï³Ý ¹ñáõÛù³ã³÷ Ý»ñϳÛáõÙë ·áñÍáõÙ ¿ ݳ¨ ´»É³éáõëáõÙ, Ô³½³Ëëï³ÝáõÙ, ÔñÕÁ½ëï³ÝáõÙ, èáõë³ëï³ÝáõÙ ¨ ÂáõñùÙ»ÝdzÛáõÙ [2, ¿ç 122-131] ,

• μݳÏãáõÃÛ³Ý ¨ ßñç³Ï³ ÙÇç³í³ÛñÇ íñ³ μ³ó³ë³Ï³Ý ³½¹»-óáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ ³åñ³ÝùÝ»ñÇ Ñ³ñÏÙ³Ý Ù³Ï³ñ¹³ÏÇ μ³ñÓñ³óáõÙ, ÇÝãå»ë ݳ¨ ï³ñμ»ñ ¿ÏáÉá·Ç³Ï³Ý ѳñÏ»ñÇ ë³ÑÙ³ÝáõÙ:

гٳß˳ñѳÛÇÝ ýÇݳÝë³ïÝï»ë³Ï³Ý ׷ݳųÙÁ, ѳݷ»óÝ»-Éáí μÛáõç»ï³ÛÇÝ å³Ï³ëáõñ¹Ç ٻͳóÙ³ÝÁ, ß³ï »ñÏñÝ»ñÇ ëïÇå»ó μ³ñÓñ³óÝ»É ³é³ÝÓÇÝ Ñ³ñϳï»ë³ÏÝ»ñÇ ¹ñáõÛù³ã³÷»ñÁ: ¸³ ÑÇÙ-ݳϳÝáõÙ ¹ñë¨áñí»ó ³í»É³óí³Í ³ñÅ»ùÇ Ñ³ñÏÇ ¹ñáõÛù³ã³÷Ç (¾ë-ïáÝdz, ÈÇïí³, ȳïídz, â»Ëdz, ÐáõÝ·³ñdz) ¨ ³ÉÏáÑáɳÛÇÝ

Page 128: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

îÝï»ë³·ÇïáõÃÛáõÝ (γé³í³ñáõÙ)

128

ËÙÇãùÝ»ñÇó áõ Í˳ËáïÇ ³ñï³¹ñ³ÝùÇó ·³ÝÓíáÕ ³ÏóǽݻñÇ (¿ë-ïáÝdz ¨ ȳïídz) ·Íáí: ´³óÇ Ýßí³ÍÇó, ÈÇïí³ÛáõÙ μ³ñÓñ³óí»ó ݳ¨ Ó»éݳñÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇó ·³ÝÓíáÕ ß³ÑáõóѳñÏÇ ¹ñáõÛù³ã³÷Á, ÙÇÝã¹»é â»ËdzÛáõÙ ³ÛÝ Çç»óí»ó: àñáß »ñÏñÝ»ñáõÙ, Ù³ëݳíáñ³å»ë ÈÇïí³ÛáõÙ ¨ ȳïídzÛáõÙ, ýÇݳÝë³ïÝï»ë³Ï³Ý ׷ݳųÙÇ ÷áõÉáõÙ Ýí³½»óí»ó ݳ¨ ýǽÇÏ³Ï³Ý ³ÝÓ³ÝóÇó ·³ÝÓíáÕ »Ï³Ùï³Ñ³ñÏÇ ¹ñáõÛù³ã³÷Á: ØdzÛÝ 2009 Ãí³Ï³ÝÇ ÁÝóóùáõÙ ºíñ³ÙÇáõÃÛ³ÝÁ Ýáñ ³Ý¹³Ù³Ïó³Í å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ ³í»É³óí³Í ³ñÅ»ùÇ Ñ³ñÏÇ ¹ñáõÛ-ù³ã³÷Á ÙÇçÇÝ Ñ³ßíáí 2006 Ãí³Ï³ÝÇ 18.8 ïáÏáëÇó μ³ñÓñ³ó³í ÙÇÝ㨠19.9 ïáÏáë ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñμ ß³ÑáõóѳñÏÇ ¨ »Ï³Ùï³Ñ³ñÏÇ ¹ñáõÛù³ã³÷»ñÁ ѳٳå³ï³ë˳ݳμ³ñ Ýí³½»óÇÝ 19.5 ¨ 29.8 ïá-ÏáëÇó ÙÇÝ㨠18.9 ¨ 24.4 ïáÏáë [2, ¿ç.100-107]:

²äÐ ³Ý¹³Ù »ñÏñÝ»ñáõÙ ÝáõÛÝå»ë ýÇݳÝë³ïÝï»ë³Ï³Ý ׷ݳ-ųÙÇ Ñ³ÕóѳñÙ³ÝÝ áõÕÕí³Í ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ßñç³Ý³ÏÝ»ñáõÙ Çñ³Ï³Ý³óí»óÇÝ Ñ³ñϳÛÇÝ μÝáõÛÃÇ ÙÇ ß³ñù ÙÇçáó³éáõÙÝ»ñ: سë-ݳíáñ³å»ë, èáõë³ëï³ÝáõÙ ß³ÑáõóѳñÏÇ ¹ñáõÛù³ã³÷Á 24 ïáÏá-ëÇó Çç»óí»ó 20 ïáÏáëÇ, ´»É³éáõëáõÙ 2010 Ãí³Ï³ÝÇó μ³ñÓñ³óí»ó ³í»É³óí³Í ³ñÅ»ùÇ ¹ñáõÛù³ã³÷Á 18 ïáÏáëÇó 20 ïáÏáë ¨ ³Ýóáõ٠ϳï³ñí»ó »Ï³Ùï³Ñ³ñÏÇ ÙdzëÝ³Ï³Ý ¹ñáõÛù³ã³÷Ç ÏÇñ³éÙ³Ý [2, ¿ç 427-430.]:

ØÇç³½·³ÛÇÝ ïÝï»ë³Ï³Ý ÇÝï»·ñÙ³Ý Ëáñ³óÙ³Ý ¨ ѳñϳÛÇÝ ûñ»Ýë¹ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ý»ñ¹³ßݳϻóÙ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ Ý»ñϳÛáõÙë ï»-ÕÇ ¿ áõÝ»ÝáõÙ ³½·³ÛÇÝ Ñ³ñϳÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·»ñÇ áõÝÇýÇϳódzÛÇ Ëá-ñ³óÙ³Ý ·áñÍÁÝóó, ÇÝãÁ ¹ñë¨áñíáõÙ ¿ ѳñϳÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·»ñÇ Ï³½ÙÇ, ϳéáõóí³ÍùÇ ¨ ѳñÏÙ³Ý Ï³éáõó³Ï³ñ·»ñÇ ÝáõÛݳϳݳó-Ù³Ý ÙÇçáóáí:

âÝ³Û³Í í»ñçÇÝ ï³ñÇÝ»ñÇÝ Ð³Û³ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝáõÙ Çñ³Ï³Ý³óí³Í ѳñϳÛÇÝ μ³ñ»÷áËáõÙÝ»ñÇÝ` ÙÇ ß³ñù áõÕÕáõÃÛáõÝ-Ý»ñáí ³ñӳݳ·ñ»óÇÝ ¹ñ³Ï³Ý ³é³çÁÝóó, ³Û¹áõѳݹ»ñÓ, ѳñϳ-ÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·Ý ³ÙμáÕçáõÃÛ³Ý ¹»é¨ë ½»ñÍ ã¿ ÙÇ ß³ñù ûñáõÃÛáõÝÝ»-ñÇó, ÇÝãÝ Çñ ѳٳå³ï³ëË³Ý ³Ý¹ñ³¹³ñÓÝ ¿ áõÝ»ÝáõÙ »ñÏñáõÙ Ç-ñ³Ï³Ý³óíáÕ Ñ³ñϳÛÇÝ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ³ñ¹Ûáõݳí»ïáõÃÛ³Ý íñ³: سëݳíáñ³å»ë, ѳïϳÝß³Ï³Ý »Ý.

• ѳñÏ»ñ/Ðܲ ѳñ³μ»ñ³ÏóáõÃÛ³Ý ó³Íñ óáõó³ÝÇßÁ, áñÁ í»ñçÇÝ ï³ñÇÝ»ñÇÝ ï³ï³ÝíáõÙ ¿ 14-16 ïáÏáëÇ ë³ÑÙ³ÝÝ»ñáõÙ ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñμ ºíñ³ÙÇáõÃÛ³Ý ³Ý¹³Ù-å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñáõ٠ϳ½ÙáõÙ ¿ ÙÇçÇÝÁ 34.4 ïáÏáë, ³Û¹ ÃíáõÙ` ݳËÏÇÝ ëáódzÉÇëï³Ï³Ý ׳Ùμ³ñÇ Ý»ñϳ۳óáõ-óÇãÝ»ñ Ȼѳëï³ÝáõÙ 34.8, â»ËdzÛáõÙ` 36.9, ¾ëïáÝdzÛáõÙ` 33.1, ȳï-ídzÛáõÙ` 30.5, ´áõÉÕ³ñdzÛáõÙ` 43.2 ïáÏáë [2, ¿ç.144-150],

• ѳñÏ»ñÇ ýÇëÏ³É ¨ ϳñ·³íáñÇã ·áñͳéáõÛÃÝ»ñÇ ÙÇç¨ ïÝï»-ë³å»ë ÑÇÙݳíáñí³Í ѳßí»Ïßéí³ÍáõÃÛ³Ý μ³ó³Ï³ÛáõÃÛáõÝÁ, å»-ï³Ï³Ý ѳñϳÛÇÝ Ï³ñ·³íáñÙ³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç ³Ý³ñ¹Ûáõݳí»ïáõÃ-

Page 129: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

îÝï»ë³·ÇïáõÃÛáõÝ (γé³í³ñáõÙ)

129

ÛáõÝÁ, å»ïáõÃÛ³Ý ïÝï»ë³Ï³Ý ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ËݹÇñÝ»ñÇ Ñ»ï ѳñϳÛÇÝ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ãѳٳӳÛÝ»óí³ÍáõÃÛáõÝÁ,

• ѳñϳÛÇÝ Ñ³ßí»ïíáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ý»ñϳ۳óÙ³Ý Ù»Í ù³Ý³ÏÁ ¨ μ³ñÓñ å³ñμ»ñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ, ÇÝãÁ ¹Åí³ñ»óÝáõÙ ¿ ·áͳñ³ñáõÃÛ³Ý í³ñÙ³Ý ·áñÍÁÝóóÁ,

• ѳñϳÛÇÝ ûñ»Ýë¹ñáõÃÛ³Ý ³ÝϳÛáõÝáõÃÛáõÝÁ, ÇÝãÁ Éñ³óáõóÇã μ³ñ¹áõÃÛáõÝÝ»ñ ¿ ëï»ÕÍáõÙ ïÝï»ë³í³ñáÕ ëáõμÛ»ÏïÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ ÙÇ-çÇÝųÙÏ»ï ¨ »ñϳñ³Å³ÙÏ»ï ѳïí³ÍáõÙ ýÇݳÝë³Ï³Ý ¨ ïÝï»-ë³Ï³Ý åɳݳíáñÙ³Ý Ñ³Ù³ñ,

• ѳñϳÛÇÝ ûñ»Ýë¹ñáõÃÛ³Ý μ³ñ¹áõÃÛáõÝÁ, ³é³ÝÓÇÝ ûñ»Ýë¹ñ³-Ï³Ý ³Ïï»ñÇ ÙÇç¨ Ñ³Ï³ëáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³éϳÛáõÃÛáõÝÁ, ѳñϳÛÇÝ Ù³ñ-ÙÇÝÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó ѳñϳïáõÝ»ñÇÝ Çñ³½»ÏÙ³Ý ¨ å³ñ½³μ³ÝáõÙÝ»ñÇ ïñ³Ù³¹ñÙ³Ý ÁÝóó³Ï³ñ·»ñÇ ó³Íñ ³ñ¹Ûáõݳí»ïáõÃÛáõÝÁ,

• å»ïáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó ѳñϳÛÇÝ ·»ñ³í׳ñÝ»ñÇ í»ñ³¹³ñÓÙ³Ý Ï³éáõó³Ï³ñ·Ç ³Ýϳï³ñáõÃÛáõÝÁ,

• ѳñÏÙ³Ý ³ñ¹³ñ³óÇáõÃÛ³Ý ëϽμáõÝùÇ ë³Ñٳݳ÷³Ï ÏÇñ³-éáõÙÁ, ÇÝãÁ ãÇ ³å³Ñáíáõ٠ѳñϳÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç ÏáÕÙÇó »Ï³Ùáõï-Ý»ñÇ í»ñ³μ³ßËÙ³Ý ·áñͳéáõÛÃÇ ÉdzñÅ»ù Çñ³Ï³Ý³óáõÙÁ,

• ³Ïóǽ³ÛÇÝ Ñ³ñÏÇ ÏáÕÙÇó Çñ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ·áñͳéáõÛÃÝ»ñÇó Ù»ÏÇ` ³éáÕçáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ íï³Ý·³íáñ ³åñ³ÝùÝ»ñÇ ëå³éáõÙÁ ë³ÑÙ³-ݳ÷³Ï»Éáõ áã μ³í³ñ³ñ Çñ³Ï³Ý³óáõÙÁ, ÇÝãÇ å³ï׳éÁ ÑÇÙݳϳ-ÝáõÙ í»ñçÇÝÇë ó³Íñ ¹ñáõÛù³ã³÷»ñÝ »Ý, áñáÝù ½·³ÉÇáñ»Ý ½ÇçáõÙ »Ý »íñáå³Ï³Ý »ñÏñÝ»ñáõÙ ·áñÍáÕÝ»ñÇÝ: سëݳíáñ³å»ë, ѳÝñ³å»-ïáõÃÛáõÝáõÙ Í˳ËáïÇ Ñ³Ù³ñ ë³ÑÙ³Ýí³Í ѳëï³ï³·ñí³Í í׳ñÇ (áñÝ Çñ Ù»ç Ý»ñ³éáõÙ ¿ ݳ¨ ³í»É³óí³Í ³ñÅ»ùÇ Ñ³ñÏÇ ¨ Ù³ùë³-ïáõñùÇ ·áõÙ³ñÁ) ã³÷Á Ù»Ï ïáõ÷Ç Ñ³ßíáí Ý»ñÙáõÍÙ³Ý ¨ ³ñï³¹-ñáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ϳ½ÙáõÙ ¿ ѳٳå³ï³ë˳ݳμ³ñ 325 ¨ 237.5 ¹ñ³Ù [3, ¿ç 266.]: ºÃ» ¹ñ³ÝÇó ѳݻÝù ³í»É³óí³Í ³ñÅ»ùÇ Ñ³ñÏÇ ¨ Ù³ù-ë³ïáõñùÇ ·áõÙ³ñÝ»ñÁ, áñáÝó ѳßí³ñϳÛÇÝ ã³÷Á ѳٳӳÛÝ ûñ»Ý-ùÇ Ï³½ÙáõÙ ¿ ѳٳå³ï³ë˳ݳμ³ñ 15 ¨ 8.5 ïáÏáë, ³å³ ½áõï ³Ïóǽ³ÛÇÝ Ñ³ñÏÇ ·áõÙ³ñÁ Ý»ñÙáõÍíáÕ ¨ ³ñï³¹ñíáÕ ýÇÉïñáí ëÇ-·³ñ»ïÝ»ñÇ Ù»Ï ïáõ÷Ç Ñ³Ù³ñ Ïϳ½ÙÇ Ùáï 248 ¨ 181 ¹ñ³Ù: гٻ-Ù³ïáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ Ýß»Ýù, áñ ºíñ³ÙÇáõÃÛ³Ý ³Ý¹³Ù-å»ïáõÃÛáõÝÝ»-ñáõÙ ³ÛÝ Ï³½ÙáõÙ ¿ 1.28 »íñá, ÇëÏ Í˳ËáïÇ Ù»Ï ïáõ÷Ç ·ÝÇ Ù»ç 57 ïáÏáë ϳ½ÙáõÙ ¿ ³Ïóǽ³ÛÇÝ Ñ³ñÏÇ ·áõÙ³ñÁ [2, ¿ç.298-299],

• ѳñÏÙ³Ý ÁݹѳÝáõñ é»ÅÇÙÇÝ ½áõ·³Ñ»é ѳëï³ï³·ñí³Í í׳ñÝ»ñáí ѳñÏíáÕ áÉáñïÝ»ñÇ μ³í³Ï³Ý³ã³÷ Ù»Í ßñç³Ý³ÏÁ, ÇÝãÁ ß³ï ¹»åù»ñáõ٠ѳßíÇ ãÇ ³éÝáõÙ ïÝï»ë³Ï³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ³ñ¹-ÛáõÝùÝ»ñÁ ¨ ãÇ ³å³Ñáíáõ٠ѳñÏÙ³Ý áõÕÕ³Ñ³Û³ó ¨ ÑáñǽáÝ³Ï³Ý ³ñ¹³ñáõÃÛ³Ý ëϽμáõÝùÝ»ñÇ ³ñ¹Ûáõݳí»ï ѳٳÏóáõÃÛáõÝÁ,

• ѳñϳÛÇÝ í³ñã³ñ³ñáõÃÛ³Ý Ï³½Ù³Ï»ñåÙ³Ý ó³Íñ ³ñ¹Ûáõݳ-í»ïáõÃÛáõÝÁ,

Page 130: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

îÝï»ë³·ÇïáõÃÛáõÝ (γé³í³ñáõÙ)

130

• ѳñÏ»ñÇ í׳ñÙ³Ý ÏáõÉïáõñ³ÛÇ μ³ó³Ï³ÛáõÃÛáõÝÁ, ѳñÏ»ñÇó Ëáõë³÷»Éáõ »ñ¨áõÛÃÝ»ñÇ ï³ñ³Íí³ÍáõÃÛáõÝÁ, ëïí»ñ³ÛÇÝ ïÝï»ëáõÃ-Û³Ý Ù»Í Í³í³ÉÁ, ÇÝãÁ ѳݷ»óÝáõÙ ¿ μÛáõç»ï³ÛÇÝ »Ï³ÙáõïÝ»ñÇ Ïñ׳ï-Ù³ÝÁ ¨ å»ïáõÃÛ³Ý ·áñͳéáõÛÃÝ»ñÇ áã å³ïß³× Çñ³Ï³Ý³óÙ³ÝÁ,

• ѳñϳÛÇÝ ³ñïáÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ áã é³óÇáÝ³É Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç ³é-ϳÛáõÃÛáõÝÁ, ÇÝãÁ ß³ï ¹»åù»ñáõÙ Ýí³½»óÝáõÙ ¿ ³é³ÝÓÇÝ Ñ³ñϳï»-ë³ÏÝ»ñÇ ·Íáí ýÇëÏ³É ³ñ¹Ûáõݳí»ïáõÃÛáõÝÁ:

Üßí³Í ÑÇÙݳËݹÇñÝ»ñÇ ³éϳÛáõÃÛáõÝÁ, ³ÏÝѳÛïáñ»Ý, ËáãÁÝ-¹áïáõÙ ¿ ѳñϳÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ³ñ¹Ûáõݳí»ïáõÃ-Û³Ý ³å³ÑáíÙ³ÝÁ ¨ å³ï׳é ѳݹÇë³Ýáõ٠ѳñÏÙ³Ý áÉáñïáõÙ áã ó³ÝϳÉÇ »ñ¨áõÛÃÝ»ñÇ ¹ññë¨áñÙ³Ý: ²Ûë ³éáõÙáí, ϳñÍáõÙ »Ýù, áñ ѳÝñ³å»ïáõÃÛáõÝáõÙ ³é³çÇϳ ï³ñÇÝ»ñÇÝ Çñ³Ï³Ý³óí»ÉÇù ѳñ-ϳÛÇÝ μ³ñ»÷áËáõÙÝ»ñÇ é³½Ù³í³ñ³Ï³Ý áõÕÕáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, Ý³Ë ¨ ³-é³ç, å»ïù ¿ ³å³Ñáí»Ý í»ñáÑÇßÛ³É ËݹÇñÝ»ñÇ ÉáõÍáõÙÁ:

гٳӳÛÝ ÐÐ ê³Ñٳݳ¹ñáõÃÛ³Ý` г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃ-ÛáõÝÁ ÇÝùÝÇß˳Ý, ÅáÕáíñ¹³í³ñ³Ï³Ý, ëáódzɳϳÝ, Çñ³í³Ï³Ý å»ïáõÃÛáõÝ ¿ [4]: Üßí³ÍÇó Ñ»ï¨áõÙ ¿, áñ ѳÝñ³å»ïáõÃÛ³Ý Ñ³ñϳ-ÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·Á å»ïù ¿ ѳٳå³ï³ë˳ÝÇ ëáóÇ³É³Ï³Ý ÏáÕÙÝáñá-ßáõÙ áõÝ»óáÕ ïÝï»ëáõÃÛ³Ý å³Ñ³ÝçÝ»ñÇÝ, áñÇ å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõ٠ѳñ-ϳÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç ÙÇçáóáí ѳí³ù³·ñí³Í ýÇݳÝë³Ï³Ý é»ëáõñë-Ý»ñÇ í»ñ³μ³ßËÙ³Ý ×³Ý³å³ñÑáí ï»ÕÇ Ïáõݻݳ ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý μ³ñÇùÝ»ñÇ ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ý ýÇݳÝë³íáñáõÙ` »ñ³ß˳íáñ»Éáí ù³-Õ³ù³óÇÝ»ñÇ ë³Ñٳݳ¹ñ³Ï³Ý Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ ÏÇñ³éáõÙÁ ¨ Ýí³½³-·áõÛÝ Ï»Ýë³Ù³Ï³ñ¹³ÏÇ ³å³ÑáíáõÙÁ: ²Ûë ³éáõÙáí, ѳñϳÛÇÝ μ³-ñ»÷áËáõÙÝ»ñÇ Çñ³Ï³Ý³óáõÙÁ, Ý³Ë ¨ ³é³ç, å»ïù ¿ Ñ»ï³åÝ¹Ç Ýßí³Í ÑÇÙݳñ³ñ Ýå³ï³ÏÇ Ó»éùμ»ñáõÙÁ: ØdzųٳݳÏ, Ýßí³Í ·áñÍÁÝóóÁ å»ïù ¿ áõÕ»ÏóíÇ å»ï³Ï³Ý ͳËë»ñÇ ûåïÇٳɳó-Ù³Ùμ ¨ Ñ»ï³åÝ¹Ç Ñ»ï¨Û³É ËݹÇñÝ»ñÇ ÉáõÍáõÙÁ.

• ïÝï»ë³Ï³Ý ³×Ç ³å³ÑáíáõÙ ¨ Ý»ñ¹ñáõÙ³ÛÇÝ ·áñÍÁÝóóÝ»-ñÇ ËóÝáõÙ,

• ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ý ³ñ¹Ç³Ï³Ý³óáõÙ, ¿Ý»ñ·³ËݳÛáÕáõÃÛ³Ý ËóÝáõÙ, ³ß˳ï³ÝùÇ ³ñï³¹ñáճϳÝáõÃÛ³Ý ³×, ïÝï»ëáõÃÛ³Ý ÙñóáõݳÏáõÃÛ³Ý μ³ñÓñ³óáõÙ,

• ëáóÇ³É³Ï³Ý å³ßïå³ÝáõÃÛ³Ý »íñáå³Ï³Ý ëï³Ý¹³ñïÝ»ñÇ Ý»ñ¹ñáõÙ, μݳÏãáõÃÛ³Ý Ï»Ýë³Ù³Ï³ñ¹³ÏÇ áñ³Ï³Ï³Ý μ³ñÓñ³óáõÙ,

• ïÝï»ë³å»ë ãÑÇÙݳíáñí³Í ѳñϳÛÇÝ ³ñïáÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ í»-ñ³óáõÙ ¨ ³ÛÉÝ:

г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝáõÙ ³é³çÇϳ ï³ñÇÝ»ñÇÝ Çñ³-ϳݳóí»ÉÇù ѳñϳÛÇÝ μ³ñ»÷áËáõÙÝ»ñÇ ÑÇÙÝ³Ï³Ý Ýå³ï³ÏÁ å»ïù ¿ ÉÇÝÇ ³½·³ÛÇÝ ïÝï»ëáõÃÛ³Ý ÙñóáõݳÏáõÃÛ³Ý μ³ñÓñ³óÙ³ÝÁ Ýå³ëïáÕ, ϳÛáõÝ ¨ μ³ñÓñ ïÝï»ë³Ï³Ý ³× ³å³ÑáíáÕ, Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñÇ Ý»ñ·ñ³íÙ³ÝÁ ËóÝáÕ Ñ³ñϳÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç Ó¨³íáñáõÙÁ, áñÁ ϳ-å³ÑáíÇ »ñ³ß˳íáñí³Í μÛáõç»ï³ÛÇÝ Ùáõïù»ñ ÙÇçÇÝųÙÏ»ï ¨ »ñ-

Page 131: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

îÝï»ë³·ÇïáõÃÛáõÝ (γé³í³ñáõÙ)

131

ϳñ³Å³ÙÏ»ï Ñ»é³ÝϳñáõÙ: ²Ûë ³éáõÙáí, áñå»ë ѳñϳÛÇÝ μ³ñ»-÷áËáõÙÝ»ñÇ é³½Ù³í³ñ³Ï³Ý Ýå³ï³ÏÝ»ñ å»ïù ¿ ѳݹÇë³Ý³Ý ïÝï»ë³Ï³Ý ³×Ç ï»Ùå»ñÇ μ³ñÓñ³óáõÙÁ, ѳñÏÙ³Ý ³ñ¹Ûáõݳí»ï ϳéáõó³Ï³ñ·»ñÇ ÏÇñ³éÙ³Ý ÙÇçáóáí ·áñͳñ³ñ ÙÇç³í³ÛñÇ μ³ñ»-ɳíáõÙÁ, ѳñϳÛÇÝ í³ñã³ñ³ñáõÃÛ³Ý μ³ñ»É³íáõÙÁ, ëïí»ñ³ÛÇÝ »Ï³-ÙáõïÝ»ñÇ ûñÇݳϳݳóÙ³Ý ýÇëÏ³É å³ÛÙ³ÝÝ»ñÇ ëï»ÕÍáõÙÁ, ѳñÏ»-ñÇ í׳ñáõÙÇó Ëáõë³÷»Éáõ å³ï׳éÝ»ñÇ μ³ó³Ñ³ÛïáõÙÁ ¨ í»ñ³óáõ-ÙÁ, ëïí»ñ³ÛÇÝ ïÝï»ëáõÃÛ³Ý ¹»Ù ³ñ¹Ûáõݳí»ï å³Ûù³ñÁ, ѳñϳÛÇÝ ûñ»Ýë¹ñáõÃÛ³Ý Ý»ñ¹³ßݳϻóáõÙÁ ÙÇç³½·³ÛÇÝ ëï³Ý¹³ñïÝ»ñÇÝ, ѳñϳÛÇÝ Í³é³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù³ëݳ·Çï³Ï³Ý ¨ ï»ËÝÇÏ³Ï³Ý Ñ³-·»óí³ÍáõÃÛ³Ý Ù³Ï³ñ¹³ÏÇ μ³ñÓñ³óáõÙÁ:

ÆÝã í»ñ³μ»ñáõÙ ¿ ѳñϳÛÇÝ μ³ñ»÷áËáõÙÝ»ñÇÝ, ³å³ ¹ñ³Ýù, Ý³Ë ¨ ³é³ç, å»ïù ¿.

• ѳÝñ³å»ïáõÃÛ³Ý Ñ³ñϳÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç ³ñ¹Ûáõݳí»ïáõÃ-Û³Ý, ѳßí»Ïßéí³ÍáõÃÛ³Ý ¨ ó÷³ÝóÇÏáõÃÛ³Ý Ù³Ï³ñ¹³ÏÇ μ³ñÓñ³-óáõÙ` ³å³Ñáí»Éáí ³ÝÑñ³Å»ßï å³ÛÙ³ÝÝ»ñ å»ïáõÃÛ³Ý ë³Ñٳݳ¹-ñ³Ï³Ý ·áñͳéáõÛÃÝ»ñÇ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý, ù³Õ³ù³óÇÝ»ñÇ μ³í³ñ³ñ Ï»Ýë³Ù³Ï³ñ¹³ÏÇ »ñ³ß˳íáñÙ³Ý, ïÝï»ë³Ï³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Ç-ñ³Ï³Ý³óÙ³Ý Ñ³Ù³ñ,

• ѳñÏÙ³Ý ÇÝëïÇïáõóÇ³Ý³É ÙÇç³í³ÛñÇ Ï³ï³ñ»É³·áñÍáõÙ, áñÁ ϳå³ÑáíÇ μ³ñ»Ýå³ëï ÙÇç³í³Ûñ Ó»éݳñϳïÇñ³Ï³Ý ·áñÍáõ-Ý»áõÃÛ³Ý Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý, ûñ»ÝùÇ ³éç¨ μáÉáñ ѳñϳïáõÝ»ñÇ Çñ³-í³Ñ³í³ë³ñáõÃÛ³Ý ¨ ѳñϳÛÇÝ å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³ÙμáÕç³-Ï³Ý ¨ ųٳݳÏÇÝ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý Ñ³Ù³ñ,

• ѳñϳÛÇÝ μ»éÇ Ñ³í³ë³ñ³ã³÷ ¨ ³ñ¹³ñ³óÇ μ³ßËáõÙ ïÝï»-ëáõÃÛ³Ý ï³ñμ»ñ áÉáñïÝ»ñÇ ¨ ×ÛáõÕ»ñÇ ÙÇç¨` ãíï³Ý·»Éáí μÛáõç»ï³-ÛÇÝ Ùáõïù»ñÇ Ó¨³íáñÙ³Ý ·áñÍÁÝóóÁ,

• ëáóÇ³É³Ï³Ý ³Ýѳí³ë³ñáõÃÛ³Ý Ïñ׳ïáõÙ »Ï³ÙáõïÝ»ñÇ ¹Ç-ý»ñ»Ýóí³Í ѳñÏÙ³Ý ×³Ý³å³ñÑáí,

• ѳñϳÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç ϳñ·³íáñÇã Ý»ñáõÅÇ μ³ñÓñ³óáõÙ ïÝï»ë³Ï³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ¨ Ý»ñ¹ñáõÙ³ÛÇÝ ³ÏïÇíáõÃÛ³Ý ËóÝ-Ù³Ý Ñëï³Ï ¨ ·áñÍáõÝ Ñ³ñϳÛÇÝ ·áñÍÇùÝ»ñÇ ÏÇñ³éÙ³Ý ÙÇçáóáí,

• ѳñÏ»ñÇ ýÇëÏ³É ³ñ¹Ûáõݳí»ïáõÃÛ³Ý μ³ñÓñ³óáõ٠ѳñÏÙ³Ý μ³½³ÛÇ ÁݹɳÛÝÙ³Ý, ѳñϳÛÇÝ ³ñïáÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ûåïÇٳɳóÙ³Ý, ѳñϳÛÇÝ í³ñã³ñ³ñáõÃÛ³Ý Ï³ï³ñ»É³·áñÍÙ³Ý ¨ ѳñÏ»ñÇ ãí׳ñ-Ù³Ý åñ³ÏïÇϳÛÇ ë³Ñٳݳ÷³ÏÙ³Ý ×³Ý³å³ñÑáí,

• ï»Õ³Ï³Ý ÇÝùݳϳé³í³ñÙ³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç ýÇݳÝë³Ï³Ý ÑÇÙùÇ ³Ùñ³åݹáõÙ,

• ѳñϳÛÇÝ Çñ³í³Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ó¨³íáñáõÙ` ÑÇÙÝí³Í Çñ³í³Ï³Ý å»ïáõÃÛ³Ý ¨ ù³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý Ñ³ë³ñ³ÏáõÃ³Ý å³-ѳÝçÝ»ñÇÝ μ³í³ñ³ñáÕ ëϽμáõÝùÝ»ñÇ íñ³,

• ѳñϳïáõÝ»ñÇ μáÕáùÝ»ñÇ ùÝݳñÏÙ³Ý Ã³÷³ÝóÇÏ ¨ ³ÝÏáÕÙ-Ý³Ï³Ï³É Ï³éáõó³Ï³ñ·»ñÇ Ý»ñ¹ñáõÙ:

Page 132: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

îÝï»ë³·ÇïáõÃÛáõÝ (γé³í³ñáõÙ)

132

г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝáõ٠ѳñϳÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç μ³ñ»-÷áËáõÙÝ»ñÁ å»ïù ¿ ÑÇÙÝí³Í ÉÇÝ»Ý Ñ»ï¨Û³É ëϽμáõÝùÝ»ñÇ íñ³.

• é³óÇáݳÉáõÃÛáõÝ ¨ ÉñÇíáõÃÛáõÝ, ÇÝãÁ å»ïù ¿ ³å³ÑáíÇ Ñ³ñ-ϳÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç å³ñ½»óÙ³Ý, Ó»éݳñϳïÇñáõÃÛ³Ý, Ý³Ë ¨ ³é³ç, ÷áùñ ¨ ÙÇçÇÝ ·áñͳñ³ñáõÃÛ³Ý Ý»ñϳ۳óáõóÇãÝ»ñÇ ß³Ñ»ñÇ å³ßï-å³ÝáõÃÛ³Ý` ãÑÇÙݳíáñí³Í ѳñϳÛÇÝ ³ñïáÝáõÃÛáõÝÝÙ»ñÇ í»ñ³ó-Ù³Ý ÙÇçáóáí,

• ýÇëÏ³É ³ñ¹Ûáõݳí»ïáõÃÛáõÝ, ÇÝãÁ å»ïù ¿ ï»ÕÇ áõݻݳ ѳñÏÙ³Ý μ³½³ÛÇ ÁݹɳÛÝÙ³Ý, ѳñϳÛÇÝ í³ñã³ñ³ñáõÃÛ³Ý μ³ñ»-ɳíÙ³Ý, ѳñϳÛÇÝ å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ï³ï³ñáõÙÇó Ëáõë³÷»-Éáõ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ í»ñ³óÙ³Ý ÙÇçáóáí,

• ëáóÇ³É³Ï³Ý ³ñ¹³ñáõÃÛáõÝ, áñÁ å»ïù ¿ ³å³ÑáííÇ Ñ³ñÏÙ³Ý åñá·ñ»ëÇíáõÃÛ³Ý ÙÇçáóáí` ³å³Ñáí»Éáí »Ï³ÙáõïÝ»ñÇ ï³ñμ»ñ Ù³-ϳñ¹³ÏÝ»ñ ¨ ·áõÛù³ÛÇÝ ï³ñμ»ñ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñ áõÝ»óáÕ ëáõμ-Û»ÏïÝ»ñÇó ï³ñμ»ñ ã³÷Ç Ñ³ñÏ»ñ ·³ÝÓ»Éáõ ÙÇçáóáí,

• ûñ»ÝùÇ ³éç¨ Ñ³í³ë³ñáõÃÛáõÝ, ÇÝãÁ, Ý³Ë ¨ ³é³ç, å»ïù ¿ ¹ñë¨áñíÇ Ñ³ñϳÛÇÝ Ëïñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý μ³ó³éÙ³Ý, μáÉáñ ѳñϳïáõ-Ý»ñÇ ÝϳïÙ³Ùμ ÙdzëÝ³Ï³Ý Ùáï»óáõÙÝ»ñ ÏÇñ³é»Éáõ ÙÇçáóáí,

• ѳñϳÛÇÝ í³ñã³ñ³ñáõÃÛ³Ý å³ñ½áõÃÛáõÝ ¨ ïÝï»ë³Ï³Ý ³ñ¹Ûáõݳí»ïáõÃÛáõÝ, ÇÝãÁ Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ÷áùñ í³ñã³ñ³ñ³Ï³Ý ͳË-ë»ñÇ å³ñ³·³ÛáõÙ ³é³í»É Ù»Í Í³í³ÉÇ Ñ³ñÏ»ñÇ ·³ÝÓáõÙ,

• ѳñÏÙ³Ý Ï³ÛáõÝáõÃÛáõÝ, ÇÝãÁ »Ýó¹ñáõÙ ¿ ѳñϳÛÇÝ ûñ»Ýë¹-ñáõÃÛ³Ý Ù»ç ϳï³ñíáÕ ³é³Ýóù³ÛÇÝ ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÏÇñ³éáõÙ ³ÛÝåÇëÇ Å³ÙÏ»ïáõÙ, áñÁ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ Ïï³ Ñ³ñϳïáõÝ»ñÇÝ ë»÷³Ï³Ý ïÝï»ë³Ï³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÁ åɳݳíáñ»É Çñ³Ï³Ý³ó-í³Í ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ѳßíÇ ³éÝ»Éáí:

²Ù÷á÷»Éáí` ѳñÏ »Ýù ѳٳñáõÙ Ýß»É, áñ ѳÝñ³å»ïáõÃÛ³Ý Ñ³ñϳÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç μ³ñ»÷áËáõÙÝ»ñÝ ³é³çÇϳ ï³ñÇÝ»ñÇÝ å»ïù ¿ áõÕÕí³Í ÉÇÝ»Ý Ýßí³Í ËݹÇñÝ»ñÇ ÉáõÍÙ³ÝÁ, ÇÝãÁ Ñݳñ³íá-ñáõÃÛáõÝ Ïï³ Ó¨³íáñ»Éáõ ųٳݳϳÏÇó, ïÝï»ëáõÃÛ³Ý ½³ñ·³ó-Ù³Ý Ý»ñϳ ÷áõÉÇ å³Ñ³ÝçÝ»ñÇÝ μ³í³ñ³ñáÕ ¨ ÙñóáõÝ³Ï Ñ³ñϳÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·:

Page 133: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

îÝï»ë³·ÇïáõÃÛáõÝ (γé³í³ñáõÙ)

133

¶ð²Î²ÜàôÂÚàôÜ

1. ºíñ³ÙÇáõÃÛáõÝ-г۳ëï³Ý ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Íñ³·Çñ:

2. Taxation trends in the European Union. Data for the EU Member States, Iceland and Norway 2010 edition, 436 pages

3. §Ð³ñÏ»ñ, ïáõñù»ñ ¨ í׳ñÝ»ñ¦, 1 Ù³ë - §Ð³ñϳÛÇÝ ï»Õ»Ï³ïáõ¦, ºñ¨³Ý 2010, 448 ¿ç:

4. ÐÐ ê³Ñٳݳ¹ñáõÃÛáõÝ:

ARMEN MHERYAN

STRATEGIC MEANS OF TAX REFORM IMPLEMENTATION

Article covers mainstreams of tax reforms in the Republic of Armenia. It presents outlook for the tax policy improvement based on analysis of the world economic trends, and reveals the common problems on which tax reforms should be aimed. Fundamental approaches underlying the reforms are presented as well.

АРМЕН МГЕРЯН СТРАТЕГИЧЕСКИЕ ПУТИ РЕАЛИЗАЦИИ

НАЛОГОВЫХ РЕФОРМ

Статья посвящена изучению основных направлений в преоб-разовании налоговой системы Республики Армения. Посредством анализа тенденции, сформировавшихся в мировой экономике, представлены перспективы совершенствования налоговой политики. Выявлены основные проблемы, на решение которых следует наце-лить налоговые реформы, выражены принципиальные подходы, лежащие в основе налоговых реформ.

Page 134: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

îÝï»ë³·ÇïáõÃÛáõÝ (γé³í³ñáõÙ)

134

¶ºìà𶠶²ÈêîÚ²Ü

ÐÐ å»ï³Ï³Ý ϳé³í³ñÙ³Ý ³Ï³¹»ÙdzÛÇ ³ëåÇñ³Ýï

15B²ÜòàôزÚÆÜ îÜîºêàôÂÚàôÜàôØ ²ðĺÂÔºðÆ ÞàôβÚÆ Òºì²ìàðØ²Ü îºê²Î²Ü ÐÆØܲвðòºðÀ

Ðá¹í³ÍÇ Ã»Ù³Ý ³ÝóáõÙ³ÛÇÝ ïÝï»ëáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ ýáݹ³ÛÇÝ ßáõϳÛÇ` áñå»ë Ñ»ïëáódzÉÇëï³Ï³Ý »ñÏñÇ ßáõÏ³Û³Ï³Ý ïÝï»-ëáõÃÛ³Ý Ï³ñ¨áñ³·áõÛÝ ÇÝëïÇïáõïÇ Ó¨³íáñÙ³ÝÁ ¨ ϳ۳óÙ³ÝÁ ï»ë³Ï³Ý ÑÇÙù»ñÇ áõëáõÙݳëÇñáõÃÛáõÝÝ ¿: ¸Çï³ñÏíáõÙ »Ý ÑÇÙݳ-Ï³Ý ·Çï³Ï³Ý áõÕÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ` ÙáÝ»ï³ñÇëï³Ï³Ý ¨ ù»ÛÝëÛ³Ý ï»ëáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ëϽμáõÝùÝ»ñÁ ïíÛ³É Ñ³ñóÇ í»ñ³μ»ñÛ³É, í»ñ-ÉáõÍí»É »Ý ¹ñ³Ýó ¹ñ³Ï³Ý ¨ μ³ó³ë³Ï³Ý ÏáÕÙ»ñÁ, ÇÝãå»ë ݳ¨ ýáݹ³ÛÇÝ ßáõϳÛÇ Ó¨³÷áËÙ³Ý ¨ ϳ۳óÙ³Ý ËݹñÇ ÉáõÍÙ³Ý áõÕÕáõÃÛáõÝÝ»ñÁ` Áëï í»ñáÝßÛ³É ·Çï³Ï³Ý Ùáï»óáõÙÝ»ñÇ:

üáݹ³ÛÇÝ ßáõϳÛÇ Ï³Û³óáõÙÁ` áñå»ë Ñ»ïëáódzÉÇëï³Ï³Ý »ñÏñÇ (³ÛëáõÑ»ï` Ðêº) ßáõÏ³Û³Ï³Ý ïÝï»ëáõÃÛ³Ý Ó¨³íáñÙ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·³ÛÇÝ μ³Õ³¹ñ³ï³ññÇ` ¨ ¹ñ³ ïÝï»ë³Ï³Ý ¹»ñÇ ³í»É³-óáõÙÁ ϳåí³Í »Ý ½³ñ·³óÙ³Ý é³½Ù³í³ñáõÃÛáõÝÇó ¨ ù³Õ³ù³Ï³-ÝáõÃÛáõÝÇó, ¹ñ³Ýó ·Çï³Ï³Ý Ñ»ÝùÇ Ñ³Ù³å³ï³ë˳ÝáõÃÛáõÝÇó` ų-ٳݳÏÇ å³Ñ³ÝçÝ»ñÇÝ ¨ Ù³ñï³Ññ³í»ñÝ»ñÇÝ, áñáß »ñÏñÝ»ñÇ ³é³ÝÓݳѳïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÑÇÙ³Ý íñ³ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý Ñ»ï¨áճϳ-ÝáõÃÛáõÝÇó: ØÇ ß³ñù Ðêº-áõÙ (³é³çÇÝ Ñ»ñÃÇÝ Ð³Û³ëï³ÝáõÙ) ³Ûë ϳñ¨áñ å³ÛÙ³ÝÝ»ñÁ ѳßíÇ ã»Ý ³éÝí»É ϳ٠ѳßíÇ »Ý ³éÝí»É Ù³-ë³Ùμ:

ì»ñáÝßÛ³ÉÇ Ï³å³ÏóáõÃÛ³Ùμ ³é³ç³ÝáõÙ »Ý ßáõϳÛÇ ³ÝóÙ³Ý é³½Ù³í³ñáõÃÛ³Ý ¨ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ýáñ Ùáï»óáõÙÝ»ñ:

¶ÇïݳϳÝÝ»ñÁ ¨ ù³Õ³ù³Ï³Ý ·áñÍÇãÝ»ñÁ í»ñ³Ý³ÛáõÙ »Ý Çñ»Ýó ѳ۳óùÝ»ñÁ ïÝï»ëáõÃÛáõÝáõÙ å»ïáõÃÛ³Ý ¹»ñÇ í»ñ³μ»ñÛ³É, Ýáñ á×áí »Ý ·Ý³Ñ³ïáõÙ Ù³ëݳíáñ»óÙ³Ý Ù»Ãá¹Ý»ñÁ, í»ñ³ÑëÏá-ÕáõÃÛ³Ý ÃáõɳóÙ³Ý ·áñÍÁÝóóÁ` ·Éáμ³É³óÙ³Ý Ñ»ï¨³ÝùÝ»ñÁ ѳßíÇ ³éÝ»Éáí:

ØÇ³Å³Ù³Ý³Ï ·ÇïݳϳÝÝ»ñÇ Ù»ç, ÇÝãå»ë ݳËÏÇÝáõÙ, ³éϳ »Ý ëϽμáõÝù³ÛÇÝ ï³ñμ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ μ³½Ù³ÃÇí ÑÇÙݳÛÇÝ »ñ¨áõÛÃ-Ý»ñÇ ¨ ·áñÍÁÝóóÝ»ñÇ μ³ó³ïñÙ³Ý Ùáï»óáõÙÝ»ñáõÙ, ïÝï»ë³Ï³Ý é»ýáñÙÝ»ñÇ áõÕÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¨ ³ñ¹Ûáõݳí»ïáõÃÛ³Ý, ³é³ÝÓÇÝ ïÝï»ë³Ï³Ý ÇÝëïÇïáõïÝ»ñÇ Ó¨³íáñÙ³Ý Ñ³ñó»ñáõÙ, áñáÝù ï»ÕÇ

Page 135: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

îÝï»ë³·ÇïáõÃÛáõÝ (γé³í³ñáõÙ)

135

»Ý áõÝ»ÝáõÙ ³ÝóáõÙ³ÛÇÝ ïÝï»ëáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ: ì»ñá·ñÛ³ÉÝ ³ÙμáÕ-çáõÃÛ³Ùμ í»ñ³μ»ñíáõÙ ¿ ݳ¨ Ðêº-Ý»ñáõÙ ³ñÅ»ÃÕûñÇ ßáõϳÛáõÙ:

Ü³Ë ¨ ³é³ç ·ÇïݳϳÝÝ»ñÇ Ï³ñÍÇùÝ»ñáõÙ ¿³Ï³Ý ³Ýѳٳ-å³ï³ë˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ í»ñ³μ»ñíáõÙ »Ý Ó¨³÷áËÙ³Ý Ý³ËÝ³Ï³Ý ÷áõÉáõÙ ýáݹ³ÛÇÝ ßáõϳÛÇ ëï»ÕÍÙ³Ý ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛ³ÝÁ` áñå»ë ³-å³·³ ßáõÏ³Û³Ï³Ý ïÝï»ëáõÃÛ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý ÇÝëïÇïáõï: ²Ûëï»Õ ³éϳ »Ý ͳÛñ³Ñ»Õ ï»ë³Ï»ïÝ»ñ: ²Ï³¹»ÙÇÏáë ì.ì.Æí³Ýï»ñÝ áõß³¹ñáõÃÛáõÝ ¿ ¹³ñÓÝáõÙ Ýñ³Ý, áñ, ûñÇÝ³Ï Ñ³ÛÏ³Ï³Ý §ïÝï»ëáõÃ-ÛáõÝÁ (²Î ³ÝÏÙ³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ) áã ÙÇ ýáݹ³ÛÇÝ ßáõϳ ã¿ñ å³Ñ³Ý-çáõÙ, Ù»Ýù ³ÛÝ ëï»ÕÍáõÙ ¿ÇÝù` »ÉÝ»Éáí ³ÛÝ ·³Õ³÷³ñÇó, áñ ³ÛÝ ³éϳ ¿ñ ³ÛÉ »ñÏñÝ»ñáõÙ, ÇëÏ ³ÛÝï»Õ ïÝï»ëáõÃÛáõÝÁ μ³ñ·³í³×áõÙ ¿¦: [3]

Ú.².ä»ïñáíÁ, í»ñÉáõÍ»Éáí ѳٳß˳ñѳÛÇÝ ïÝï»ë³Ï³Ý ׷ݳ-ųÙÇ Ñ»ï¨³ÝùÝ»ñÁ, ¹Çï³ñÏáõÙ ¿ Ïáñåáñ³ódzݻñÁ áñå»ë ϳåÇ-ï³ÉÇ í»ñ³μ³ßËÙ³Ý` μ³ÝÏ»ñÇ ¨ ýáݹ³ÛÇÝ ßáõϳÛÇ ³ÛÉÁÝïñ³Ýù³-ÛÇÝ Ï³éáõó³Ï³ñ·: ܳ ϳñÍáõÙ ¿, áñ §Ï³åÇï³ÉÇ í»ñ³μ³ßËÙ³Ý ÙÇ-çáÉáñï³ÛÇÝ ¨ ÙÇçßñç³Ý³ÛÇÝ (ÙÇç³½·³ÛÇÝ) ÑÇÙÝ³Ï³Ý Ó¨Á ѳݹÇë³-ÝáõÙ ¿ ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, ¹ñ³Ýó ÙdzíáñáõÙÝ»ñÇ »Ï³ÙáõïÝ»ñÇ ¨ ³Ùáñïǽ³ódzÛÇ í»ñÝ»ñ¹ñáõÙÁ Ýáñ Ó»éݳñÏáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ¦, ¨ »Ý-ó¹ñáõÙ ¿, áñ §… í³ñϳÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç ³Ýí׳ñáõݳÏáõÃÛ³Ý ¨ ÏáñͳÝÙ³Ý Ñ³Ù³ï³ñ³Í Çñ³íÇ׳ÏÇó ÙÇ³Ï »ÉùÁ ѽáñ ÏáÝó»éÝÝ»ñÇ ëï»ÕÍáõÙÝ ¿, áñáÝù ϳå³Ñáí»Ý ËÙμÇ Ó»éݳñÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÙÇç¨ Ï³-åÇï³ÉÇ` ÙÇçáÉáñï³ÛÇÝ ¨ ÙÇçßñç³Ý³ÛÇÝ í»ñ³μ³ßËáõÙÝ»ñ, ÇÝãå»ë í»ñçÇÝ ï³ëݳÙÛ³ÏÝ»ñÇ ÁÝóóùáõÙ ³ÝáõÙ ¿ÇÝ Ö³åáÝdzÛÇ ýÇݳÝ-ë³³ñ¹Ûáõݳμ»ñ³Ï³Ý ËÙμ»ñÁ ¨ ³ëÇ³Ï³Ý §í³·ñ»ñÁ¦¦: [9]

²äÐ »ñÏñÝ»ñÇ ·ÇïݳϳÝÝ»ñÇ Ù»Í³Ù³ëÝáõÃÛáõÝÁ ϳñÍáõÙ ¿, áñ ýáݹ³ÛÇÝ ßáõÏ³Ý Ñ³Ý¹Çë³ÝáõÙ ¿ ϳñ¨áñ³·áõÛÝ áõ ³ÝÑñ³Å»ßï ßáõ-Ï³Û³Ï³Ý ÇÝëïÇïáõïÝ»ñÇó Ù»ÏÁ, áñÁ ëï»ÕÍíáõÙ ¿ Ó¨³÷áËÙ³Ý ÁÝ-óóùáõÙ ¨ áñÁ å»ïù ¿ ³ÏïÇíáñ»Ý ½³ñ·³óÝ»É ³é³çÇÝ ù³ÛÉ»ñÇó` ѳßíÇ ³éÝ»Éáí ³é³ç³ï³ñ »ñÏñÝ»ñÇ ÷áñÓÁ:

Ðêº-Ý»ñÇ ïÝï»ëáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ ³ñÅ»ÃÕûñÇ ßáõϳÛÇ ¹»ñÇ ¨ ï»ÕÇ í»ñ³μ»ñÛ³É ï³ñμ»ñ ï»ë³Ï»ïÝ»ñÇ ÑÇÙùáõÙ ·Çï³Ï³Ý ï»ë³ÝÏÛáõ-ÝÇó ÁÝÏ³Í ¿ ³Ûë ϳ٠³ÛÝ ·ÇïݳϳÝÇ Ñ³Ïí³ÍáõÃÛáõÝÁ Ðêº-»ñÁ ½³ñ-·³óáÕ ïÝï»ëáõÃÛáõÝáí »ñÏñÇ í»ñ³ÍÙ³Ý áõÕÇÝ»ñÇ »ñÏáõ ³í³Ý¹³-Ï³Ý Ùáï»óáõÙÝ»ñÇó Ù»ÏÇÝ. ÙáÝ»ï³ñÇëï³Ï³Ý ¨ Ý»áù»ÛÝëÛ³Ý (ѳ-í»Éí³Í ÇÝëïÇïáõóÇáݳɳóÙ³Ùμ):

ØÇÝ㨠Ө³÷áËáõÃÛ³Ý ÝϳïÙ³Ùμ í»ñÁ Ýßí³Í »ñÏáõ Ùáï»óáõÙ-Ý»ñÇ ¹Çï³ñÏáõÙÁ ¹ñ³Ýó ÏáÕÙÇó ½³ñ·³óÙ³Ý íñ³ ¹ñ³Ï³Ý ³½¹»-óáõÃÛ³Ý ï»ë³ÝÏÛáõÝÇó (³Ûëï»Õ ѳñϳíáñ ¿ Ýß»É, áñ å»ïù ã¿ Ó¨³-÷áËáõÃÛ³Ý ÑÇÙݳËݹÇñÁ ¹Çï³ñÏ»É áñå»ë ëáõÛÝ ³ß˳ï³ÝùÇ ÑÇÙ-ݳËݹñÇ ÷á˳ñÇÝáõÙ, ù³ÝÇ áñ ýáݹ³ÛÇÝ ßáõϳÛÇ ½³ñ·³óáõÙÁ ѳ-ٳϳñ·³ÛÇÝ Ï³åÇ Ù»ç ¿ ·ïÝíáõÙ ¹ñ³ ÉáõÍÙ³Ý Ñ»ï ¨ ÙÇ³Å³Ù³Ý³Ï ¿³Ï³Ýáñ»Ý ³½¹áõÙ ¿ ¹»åÇ ßáõÏ³Û³Ï³Ý ïÝï»ëáõÃÛ³Ý ³é³ç˳ճó-Ù³ÝÁ), ѳñϳíáñ ¿ Ýß»É, áñ Ðêº-Ý»ñáõÙ ÙáÝ»ï³ñǽÙÇ (é»ýáñÙ³ïáñ-

Page 136: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

îÝï»ë³·ÇïáõÃÛáõÝ (γé³í³ñáõÙ)

136

Ý»ñÇ ÏáÕÙÇó Ñ³×³Ë ÁÝϳÉíáõÙ ¨ μ³í³Ï³ÝÇÝ å³ñ½³Ùïáñ»Ý ¨ ÝáõÛ-ÝÇëÏ ³Õ³í³Õí³Í, áñÁ μ»ñáõÙ ¿ ÙáÝ»ï³ñǽÙÇ` áñå»ë ųٳݳϳ-ÏÇó ïÝï»ëáõÃÛ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý áõÕÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇó Ù»ÏÇ, í³ñϳμ»ÏÙ³Ý) ÏáÕÙݳÏÇóÝ»ñÝ ³½·³ÛÇÝ ïÝï»ëáõÃÛáõÝ »Ý μ»ñáõÙ §Ùß³ÏáÕÝ»ñǦ ¨ ³Ûëå»ë Ïáãí³Í §ì³ßÇÝ·ïáÝÛ³Ý ÏáÝë»ÝëáõëǦ ÏáÕÙݳÏÇóÝ»ñÇ: ²Ûë §¹áÏïñÇÝÁ¦ ¹³ñÓ»É ¿ ÑÇÙÝ³Ï³Ý áõÕ»ÝÇß ³é³çÇÝ Ñ»ñÃÇÝ Ð³Û³ëï³-ÝÇ ¨ ³ÛÉ ²äÐ »ñÏñÝ»ñÇ Ý»áÉÇμ»ñ³É μ³ñ»÷áËÇãÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ:

ê³Ï³ÛÝ ÏáÝë»ÝëáõëÇ ëϽμáõÝùÝ»ñÁ ã¿ÇÝ Ï³ñáÕ ³ñ¹Ûáõݳí»ï ·áñͳÍáõÃÛáõÝ ·ïÝ»É Ðêº-Ý»ñáõÙ, ù³Ý½Ç ¹ñ³Ýù ݳ˳ï»ëí³Í ¿ÇÝ ½³ñ·³óáÕ »ñÏñÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ, áñáÝù ³ñ¹»Ý áõÝ»ÇÝ ßáõÏ³Û³Ï³Ý ïÝï»ëáõÃÛáõÝ: ÆÝãå»ë óáõÛó ïí»ó ÷áñÓÁ, ¹ñ³Ýó ٻ˳ÝÇÏ³Ï³Ý ï³ñ³ÍáõÙÁ Ó¨³÷áËÙ³Ý ËݹÇñÝ»ñÇ ÉáõÍÙ³Ý íñ³, »ÉÝ»Éáí Ýñ³ÝÇó, áñ ïÝï»ëáõÃÛ³Ý Ï³ÛáõÝ ³×Ç Ù»ÏݳñÏÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ ÙdzÛÝ ÉáõÍ»É ýÇݳÝë³Ï³Ý ϳÛáõݳóÙ³Ý, ³½³ï³Ï³Ý³óÙ³Ý ¨ Ù³ë-ݳíáñ»óÙ³Ý Ñ³ñó»ñÁ, áñÁ ï³ÉÇë ¿ ó³ÝϳÉÇ ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñ: ¶.ÎáÉá¹-ÏáÝ ³Ûë ѳñóÇ Ï³å³ÏóáõÃÛ³Ùμ ·ñáõÙ ¿, áñ §ë³, ó³íáù, áã ³í»ÉÇÝ ¿, ù³Ý ·»ñå³ñ½»óáõÙ, ¨ »ñ¨áõÛÃÝ»ñÁ »ñμ»ù ã»Ý ½³ñ·³ó»É ³Ûë μ³-ݳӨáí¦: [4]

Þ³μÉáݳÛÇÝ ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÏÇñ³éáõÙÁ, μݳϳݳμ³ñ, áõÝ»-ó»É ¿ áã ÙdzÝÙ³Ý Ñ»ï¨³ÝùÝ»ñ ï³ñμ»ñ ½³ñ·³óáÕ ¨ Ñ»ïëáódzÉÇë-ï³Ï³Ý »ñÏñÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ: Ð³×³Ë »ñÏñÇ ïÝï»ëáõÃÛáõÝáõÙ ëÏë»É ¿ ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ý »ñϳñ³ï¨ É׳óáõÙ: ²Ï³¹»ÙÇÏáë ².¸.Ü»ÏÇå»ÉáíÁ ÝßáõÙ ¿, áñ §³é³ÝÓݳå»ë Ëáßáñ ÏáñáõëïÝ»ñÇ ¿ñ ѳݷ»óáõÙ Ñ»ïëá-ódzÉÇëï³Ï³Ý »ñÏñÝ»ñáõÙ ïÝï»ë³Ï³Ý ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ë³ÑÙ³-ݳ÷³ÏáõÙÁ áñáß Ùáï»óáõÙÝ»ñáí¦ [5]

ì³ßÇÝ·ïáÝÛ³Ý ÏáÝë»ÝëáõëÇ ëï³Ý¹³ñï ù³ÛÉ»ñÇÝ Ïáõñáñ»Ý ѻ層ÉÁ μ»ñ»ó Ýñ³Ý, áñ ѳÛÏ³Ï³Ý ýáݹ³ÛÇÝ ßáõÏ³Ý ¨ ³ÛÝ ²äÐ »ñÏñÝ»ñÇ ³ñÅ»ÃÕûñÇ ßáõϳݻñÁ Ù³ëݳ·»ïÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó ëÏë»óÇÝ ³Ýí³Ýí»É §¹»Ïáñ³ïÇí¦, §Ë³Õ³ï³Ý ÝÙ³ÝíáÕ¦, §ÇÝùݳÙ÷á÷¦, Çñ³Ï³Ý ë»ÏïáñÇ ¨ Ù³ëݳíáñ Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñÇ Ñ»ï ÃáõÛÉ Ï³å³Ïóí³Í:

Ò¨³÷áËáõÃÛ³Ý ³í³Ý¹³Ï³Ý Ùáï»óáõÙÝ»ñÁ ÙÇÝ㨠ûñë ѳݹÇ-ë³ÝáõÙ »Ý ÙáÝ»ï³ñÇëï³Ï³ÝÁ ¨ ù»ÛÝëÛ³ÝÁ` ÇÝëïÇïáõóÇáݳ-ɳóÙ³Ý ÝßáõÛÉ»ñáí: ØÇ³Å³Ù³Ý³Ï Ð³Û³ëï³ÝáõÙ, ÇÝãå»ë ¨ ²äÐ ³ÛÉ »ñÏñÝ»ñáõÙ, ·»ñ³ÏßéáõÙ ¿ ³é³çÇÝ Ùáï»óáõÙÁ` ¹ñí³Í Ý»áÉÇμ»ñ³Éǽ-ÙÇ ÑÇÙáõÝùÝ»ñáõÙ: ²ÛÝ ë³ÑÙ³ÝáõÙ ¿ ³Û¹ »ñÏñÝ»ñÇ ïÝï»ë³Ï³Ý ù³-Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ` áñå»ë ϳÝáÝ Ñ³ßíÇ ã³éÝ»Éáí ³ÝóáõÙ³ÛÇÝ ïÝï»ëáõÃÛáõÝáõÙ Çñ³Ï³Ý ¨ ýÇݳÝë³Ï³Ý áÉáñïÝ»ñáõÙ, ¨ Ù³ëݳíá-ñ³å»ë, ýáݹ³ÛÇÝ ßáõϳÛáõÙ, ѳٳϳñ·³ÛÇÝ ëϽμáõÝù³ÛÇÝ ¨ ³½·³-ÛÇÝ ³é³ÝÓݳѳïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ:

ÆÝãå»ë ѳÛïÝÇ ¿, ÙáÝ»ï³ñǽÙÇ ï»ëáõÃÛ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý ëϽμáõÝ-ùÁ ϳ۳ÝáõÙ ¿ ³ÛÝ ·áñÍáÝÝ»ñÇ μ³ó³Ñ³ÛïáõÙÁ, áñáÝù ë³ÑÙ³ÝáõÙ »Ý ÷áÕÇ å³Ñ³Ýç³ñÏÇ ß³ñÅÁ: Ø.üñǹٻÝÝ Áݹ·Í»É ¿, áñ §ù³Ý³Ï³ÛÇÝ ï»ëáõÃÛáõÝÁ (ÇëÏ ÙáÝ»ï³ñǽÙÁ ѳݹÇë³ÝáõÙ ¿ ÷áÕÇ ù³Ý³Ï³ÛÇÝ

Page 137: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

îÝï»ë³·ÇïáõÃÛáõÝ (γé³í³ñáõÙ)

137

ï»ëáõÃÛ³Ý Ñ»ï³·³ ½³ñ·³óÙ³Ý ¨ ÷á÷áËáõÃÛ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùÁ) ³é³-çÇÝ Ñ»ñÃÇÝ ÷áÕÇ å³Ñ³Ýç³ñÏÇ ï»ëáõÃÛáõÝ ¿¦ [11]:

ØǨÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï ßáϳÛÇÝ Ã»ñ³ådzÛÇ ¨ ýÇݳÝë³Ï³Ý Ó¨³-Ï³Ý Ï³ÛáõݳóÙ³Ý ÏáÕÙݳÏÇóÝ»ñÁ ÷á˳ñÇÝáõÙ »Ý ÙáÝ»ï³ñǽÙÇ ³Ûë ·É˳íáñ ¹ñáõÛÃÝ ³ÛÉ Ã»½áí: Üñ³Ýù »ÉÝáõÙ »Ý ÷áÕÇ ³é³ç³ñÏÇ á-ñáßÇã ¹»ñÇó` ãÝ³Û³Í áñ ÝÙ³Ý ïÝï»ë³·Çï³Ï³Ý ï»ëáõÃÛ³Ý Ñݳñ³-íáñáõÃÛáõÝÝ ÇÝùÝÇÝ ÅËïíáõÙ ¿ Çñ³Ï³Ý ÙáÝ»ï³ñǽÙÇ ÏáÕÙÇó:

ijٳݳϳÏÇó ÙáÝ»ï³ñǽÙÇ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ¹ñáõÛÃÇ ÝÙ³Ý ÷á÷á-ËáõÃÛáõÝÁ å³ï³Ñ³Ï³Ý ã¿: ¶áñÍÝ ³ÛÝ ¿, áñ ÷áÕÇ å³Ñ³Ýç³ñÏÇ ËݹÇñÁ ѳñó ¿ ïÝï»ë³Ï³Ý ÁݹѳÝáõñ ѳٳϳñ·Ç ÑÇÙݳÛÇÝ ·áñ-ÍáÝÝ»ñÇ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý (Ù³ëݳíáñ³å»ë ýÇݳÝë³Ï³Ý áÉáñïÝ»-ñáõÙ) ¨ ¹ñ³ ÇÝëïÇïáõóÇáÝ³É Ï³éáõóí³ÍùÇ, Ýå³ï³Ï³ÛÇÝ ·áñͳ-éáõÛÃÇ ¨ ·áñͳéÝ³Ï³Ý Ï³éáõóí³ÍùÇ, ³ÛëÇÝùÝ` ѳٳϳñ·Ç μÝáõÛÃÇ Ù³ëÇÝ: Þáϳûñ³å¨ïÝ»ñÁ, ѳí³Ý³μ³ñ, ó³ÝÏáõÃÛáõÝ ãáõÝ»ÇÝ μ³ñÓñ³óÝ»É ¨ ÉáõÍ»É ³Û¹ μ³ñ¹ ѳñó»ñÁ ¨ ݳËÁÝïñ»É ¿ÇÝ ËݹÇñÁ ѳݷ»óÝ»É Ù³ÏñáïÝï»ë³Ï³Ý ϳÛáõݳóÙ³Ý` ·Ý³×Ç ï»Ùå»ñÇ Ýí³-½»óÙ³Ý Ýå³ï³Ïáí ÷áÕÇ ³é³ç³ñÏÇ ë³Ñٳݳ÷³ÏÙ³Ý ÙÇçáóáí:

Ø.üñǹٻÝÇ ÑÇÙÝ³Ï³Ý »½ñ³Ñ³Ý·áõÙÝ ³ÛÝ Ù³ëÇÝ, áñ ÷áÕÇ Ñ³-ÙÁݹѳÝáõñ å³Ñ³Ýç³ñÏÁ ѳñ³μ»ñ³Ï³Ýáñ»Ý ϳÛáõÝ ¿ ¨ ãÇ Ï³ñáÕ å³ï׳é ѳݹÇë³Ý³É ·Ý³×Ç Ñ³Ù³ñ, Ýñ³ ÏáÕÙÇó ϳï³ñí»É ¿` »É-Ý»Éáí Ýñ³ÝÇó, áñ ³Û¹ ·áñÍáÝÝ»ñÇ ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÁ ϳñ× Å³ÙÏ»ïÝ»-ñáõÙ μ³í³Ï³ÝÇÝ Ï³ÛáõÝ ¿ ¨ ϳñáÕ ¿ ÷á÷áËí»É ÙdzÛÝ ³ëïÇ׳ݳ-μ³ñ »ñϳñ³Å³ÙÏ»ï μÝáõÛÃáí:

гñó ¿ ³é³ç³ÝáõÙ, û ³ñ¹Ûáù ×Çßï ¿ ³Û¹ ݳ˳¹ñÛ³ÉÁ, áñÝ Áݹ-ѳÝáõñ ³éÙ³Ùμ ³å³óáõóí»É ¿ ³ñ¨ÙïÛ³Ý »ñÏñÝ»ñÇ ÏÛ³Ýùáí í»ñçÇÝ ï³ëݳÙÛ³ÏÝ»ñÇ ÁÝóóùáõÙ, ³ÝóáõÙ³ÛÇÝ ïÝï»ëáõÃÛ³Ùμ »ñÏñÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ (³é³ÝÓݳå»ë г۳ëï³ÝÇ ¨ ²äÐ ³ÛÉ »ñÏñÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ):

ºÃ», ÇÝãå»ë ¹³ ³ÝáõÙ ¿ üñǹٻÝÁ, ³½·³ÛÇÝ Ñ³ñëïáõÃÛáõÝÁ ¹Ç-ï³ñÏ»É áñå»ë ϳåÇï³É³óí³Í »Ï³Ùáõï, ³å³ §ßáϳÛÇÝ Ã»ñ³-ådzÛǦ ³ñ¹»Ý ³é³çÇÝ ï³ñÇÝ»ñÇÝ ³Û¹ »ñÏñÝ»ñáõÙ ï»ÕÇ ÏáõÝ»Ý³Ý ³é³Ýóù³ÛÇÝ ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñ ¹ñ³ ͳí³ÉáõÙ ¨ ϳéáõóí³ÍùáõÙ: ¶Ý»ñÇ ³½³ï³Ï³Ý³óÙ³Ý, ßáõï³÷áõÛà ٳëݳíáñ»óÙ³Ý, ³ñÅáõó-ÛÇÝ áÉáñïÇ ¨ ÙñóáõݳÏáõÃÛ³Ý ÙÇç³½·³ÛÇÝ ëï³Ý¹³ñïÝ»ñÇÝ ³ñ³· ³ÝóÙ³Ý Ñ»ï¨³Ýùáí ï»ÕÇ áõÝ»ó³í ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ý ¨ ϳåÇï³ÉÇ ·Ý³½ñÏáõÙ ¨ ³ÝÏáõÙ Ùß³ÏáÕ ³ñ¹Ûáõݳμ»ñáõÃÛ³Ý Ù»ç ѳÝù³ñ¹Ûáõ-ݳμ»ñáõÃÛ³Ý áÉáñïÝ»ñáõÙ ³×ÇÝ ½áõ·³Ñ»é` ãÝ³Û³Í ýǽÇÏ³Ï³Ý Í³-í³ÉÝ»ñÇ ³ÝÏÙ³Ý: ØÇ³Å³Ù³Ý³Ï ³ñÅ»½ñÏí»ó ݳ¨ Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ Ï³-åÇï³ÉÁ: ²Ûë ³Ù»ÝÁ μ»ñ»ó Çñ³Ï³Ý ³ñï³Ñ³ÛïÙ³Ùμ ÷áÕÇ å³Ñ³Ý-ç³ñÏÇ ³ÝÏÙ³Ý:

Page 138: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

îÝï»ë³·ÇïáõÃÛáõÝ (γé³í³ñáõÙ)

138

öáÕÇ ÝϳïÙ³Ùμ ѳÙÁݹѳÝáõñ å³Ñ³Ýç³ñÏÇ Ïñ׳ïáõÙÁ ϳ-ñáÕ ¿ μ»ñ»É ¨ μ»ñáõÙ ¿ ¹ñ³ ³í»ÉóáõÏÇ ¨ ·Ý³×Ç: ²Ûë ³í»ÉóáõÏÝ ³éϳ ¿ μ³½Ù³ÃÇí Ó»éݳñÏáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ ³Ýí׳ñáõݳÏáõÃÛ³Ý, ïÝï»ë³-Ï³Ý Ï³å»ñÇ μݳϳݳóÙ³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ ßñç³Ý³éáõ ÙÇçáóÝ»ñÇ å³Ï³ëáõñ¹Ç Ñ»ï ½áõ·ÁÝóó: öáÕ³ÛÇÝ Ï³åÇï³ÉÁ Ï»ÝïñáݳÝáõÙ ¿ ³ÛÝï»Õ, áñï»Õ ³ÛÝ μ»ñáõÙ ¿ ³é³í»É³·áõÛÝ »Ï³Ùáõï Ýí³½³·áõÛÝ Í³Ëë»ñáí:

Æ ï³ñμ»ñáõÃÛáõÝ Ùáݻóñ½ÇÙÇ ù»ÛÝë³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ·É˳íáñ ·³-Õ³÷³ñÁ ¨ ·áñÍÝ³Ï³Ý ÇÙ³ëïÁ, ÇÝãå»ë ѳÛïÝÇ ¿, ³ÛÝ ¿, áñ û·ï³-·áñÍí»Ý å»ï³Ï³Ý ϳñ·³íáñÙ³Ý ï³ñμ»ñ ÙÇçáóÝ»ñ ѳÙÁݹѳÝáõñ å³Ñ³Ýç³ñÏÇ ù³ç³É»ñÙ³Ý Ñ³Ù³ñ μÛáõç»ï³ÛÇÝ ¨ ýÇݳÝë³Ï³Ý ù³-Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý û·ÝáõÃÛ³Ùμ` û·ï³·áñÍ»Éáí ïÝï»ëáõÃÛáõÝáõÙ μ³½-Ù³ñÏÇã ϳå»ñÇ Ñ³Ù³Ï³ñ·»ñÁ:

Ü»áù»ÛÝë³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ` áñå»ë ø»ÛÝëÇ ï»ëáõÃÛ³Ý Å³Ù³Ý³Ï³-ÏÇó ß³ñáõݳÏáõÃÛáõÝ, »ÉÝáõÙ ¿ Ýñ³ÝÇó, áñ §μÛáõç»ï³ÛÇÝ Ï³ñ·³íáñ-Ù³Ý ³é³í»É ³ñ¹Ûáõݳí»ï Ù»Ãá¹ »Ý ѳݹÇë³ÝáõÙ å»ïáõÃÛ³Ý Ý»ñ-¹ñáõÙÝ»ñÝ ³ñï³¹ñ³Ï³Ý »Ýóϳéáõóí³ÍùÝ»ñÇ ½³ñ·³óÙ³Ý ·áñ-ÍáõÙ, ÇÝãÁ μ»ñáõÙ ¿ ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ³ñï³¹ñáճϳÝáõÃÛ³Ý μ³ñÓ-ñ³óÙ³Ý, ÇÝãå»ë ݳ¨ μ³ñÓñ ï»ËÝáÉá·Ç³Ý»ñÇ áÉáñïáõÙ: ÆÝãå»ë óáõÛó ¿ ï³ÉÇë Ö³åáÝdzÛÇ ÷áñÓÁ, ÝÙ³Ý Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñÝ áõÝ»Ý μ³ñÓñ ³ñ¹Ûáõݳí»ïáõÃÛáõݦ [6]:

лïëáódzÉÇëï³Ï³Ý Ó¨³÷áËáõÃÛ³Ý ³é³ÝÓݳѳïÏáõÃÛáõÝÁ (ѳïϳå»ë г۳ëï³ÝáõÙ) ³ÛÝ ¿, áñ ïÝï»ë³Ï³Ý ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃ-Û³Ý áõÕÕí³ÍáõÃÛáõÝÁ ÙdzÛÝ ÙáݻóñǽÙÇ ·³Õ³÷³ñÇ Ï³Ù ù»ÛÝë³-ϳÝáõÃÛ³Ý ¹ÇñùáñáßáõÙÝ»ñÇ íñ³ ³ñ¹ÛáõÝù ãÇ ï³ÉÇë ¨ ãÇ ¿É ϳñáÕ ³å³Ñáí»É ¹ñ³ ³ñ¹Ûáõݳí»ïáõÃÛáõÝÁ: àñå»ë ¹ñ³ ÑÇÙÝ³Ï³Ý å³ï-׳éÝ»ñÇó Ù»ÏÁ ².¸.Ü»ÏÇå»ÉáíÁ ÝßáõÙ ¿ ³ÛÝ Ñ³Ý·³Ù³ÝùÁ, áñ á’ã Ùá-ݻóñǽÙÇ, á’ã ù»ÛÝë³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ç³ï³·áíÝ»ñÁ áõß³¹ñáõÃÛáõÝ ã»Ý ¹³ñÓÝáõÙ §é»ëáõñëÝ»ñÇ Ù³ëë³Û³Ï³Ý ï»Õ³μ³ßËÙ³Ý ·áñÍÁÝóóÇÝ, áñÝ ëÏëíáõÙ ¿ ßáõÏ³Û³Ï³Ý Ï³éáõó³Ï³ñ·»ñÇ Ñ³ë³Ý»ÉÇáõÃÛ³Ý ³ñ¹-ÛáõÝùáõÙ: лÝó ³Ûë ·áñÍÁÝóóÁ, ѳݹÇë³Ý³Éáí §³é³ç³ñÏÇ ÏáÕÙÇó ßáϦ, ï³ÝáõÙ ¿ ÇÝãå»ë ѽáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ã»ñμ»éÝí³ÍáõÃÛ³Ý, ³ÛÝå»ë ¿É ݳËÝ³Ï³Ý ·Ý»ñÇ ³×Ǧ [9]: гßíÇ ³éÝ»Éáí í»ñá·ñÛ³ÉÁ` ݳ μ³-ó³ñÓ³Ï ×Çßï ¿, »Ýó¹ñ»Éáí, áñ ëï»ÕÍí³Í Çñ³íÇ׳ÏÇó »Éù ã»Ý ϳ-ñáÕ Ñ³Ý¹Çë³Ý³É á°ã ѳÙÁݹѳÝáõñ å³Ñ³Ýç³ñÏÇ §ë»ÕÙáõÙÁ¦, á°ã ¹ñ³ ù³ç³É»ñÙ³Ý ù³ÛÉ»ñÁ:

ÀݹѳÝáõñ ïÝï»ëáõÃÛ³Ý ¨ Ù³ëݳíáñ³å»ë ýáݹ³ÛÇÝ ßáõϳÛÇ Ñ³Ù³ñ Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝ áõÝÇ ÙáݻóñÇëïÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó ³ÛÝ §é³óÇá-Ý³É ëå³ëáõÙÝ»ñǦ ·³Õ³÷³ñÇ Ý»ñ³ÍáõÙÁ, áñáÝù å³Ûٳݳíáñí³Í

Page 139: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

îÝï»ë³·ÇïáõÃÛáõÝ (γé³í³ñáõÙ)

139

»Ý ï»Õ»Ï³óí³ÍáõÃÛ³Ý ³ëïÇ׳Ýáí, ïÝï»ë³Ï³Ý ·áñͳϳÉÝ»ñÇ ÷áñÓÇ ¨ Ù³ëݳ·Çï³Ï³Ý å³ïñ³ëïí³ÍáõÃÛ³Ý Ù³Ï³ñ¹³Ïáí:

ø»ÛÝë³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ·É˳íáñ ¹ñ³Ï³Ý ÏáÕÙÁ, áñÁ ѳßíÇ ¿ ³éÝ-íáõÙ (ϳ٠å»ïù ¿ ѳßíÇ ³éÝíÇ) Ðêº-Ý»ñáõÙ ³ñ¹Ûáõݳí»ï ýáݹ³ÛÇÝ ßáõϳÛÇ Ó¨³÷áËÙ³Ý ¨ Ó¨³íáñÙ³Ý ·áñÍÁÝóóáõÙ, ѳݹÇë³ÝáõÙ ¿ ³ÛÝ, áñ ïÝï»ëáõÃÛ³Ý å»ï³Ï³Ý ϳé³í³ñáõÙÁ ϳñáÕ ¿ Ù»Í û·áõï μ»ñ»É:

¼³ñ·³ó³Í, ½³ñ·³óáÕ ¨, ÇѳñÏ», Ñ»ïëáódzÉÇëï³Ï³Ý »ñÏñÝ»-ñÇ ÷áñÓÁ ÙdzÝ߳ݳÏáñ»Ý íϳÛáõÙ ¿ ³ÛÝ Ù³ëÇÝ, áñ ÙÇ ß³ñù ïÝï»-ë³Ï³Ý, ýÇݳÝë³Ï³Ý ¨ Ó¨³÷áËáõÃÛ³Ý ³ÛÉ ËݹÇñÝ»ñ ëϽμáõÝùáñ»Ý ã»Ý ϳñáÕ ÉáõÍí»É ÙdzÛÝ ßáõÏ³Û³Ï³Ý Ï³éáõó³Ï³ñ·»ñáí:

üáݹ³ÛÇÝ ßáõϳÛÇ Ï³Û³óÙ³Ý Ñ³ñóáõÙ å»ïáõÃÛ³Ý ³éç¨ ³é³çÇÝ Ñ»ñÃÇÝ Í³é³ÝáõÙ ¿ »ñ»ù ÷áËϳå³Ïóí³Í ËݹÇñ, áñáÝó ÉáõÍáõÙÇó ß³ï ѳñó»ñáõ٠ϳËí³Í ¿ ÁݹѳÝáõñ ïÝï»ëáõÃÛ³Ý ¨ Ù³ëݳíáñ³-å»ë ù³Õ³ù³ÏÇñà ³ñÅ»ÃÕûñÇ ßáõϳÛÇ ½³ñ·³óáõÙÁ:

²Ûë ѳñó»ñÇÝ »Ý í»ñ³μ»ñíáõÙ ë»÷³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Çñ³íáõÝùÇ ³-å³ÑáíáõÙÁ, ïÝï»ëáõÃÛ³Ý Ùáݻóñǽ³óÙ³Ý ³ëïÇ׳ÝÇ μ³ñÓñ³-óáõÙÁ, ³ñ¹Ûáõݳí»ï μ³ÝϳÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç ëï»ÕÍáõÙÁ:

Æëϳå»ë, ·Çï³Ï³Ý Ùáï»óáõÙÁ Ðêº-Ý»ñáõÙ ýáݹ³ÛÇÝ ßáõϳÛÇ Ó¨³÷áËÙ³Ý ¨ ϳ۳óÙ³Ý ËݹñÇ ÉáõÍÙ³ÝÁ ×Çßï áõÕÕáõÃÛ³Ùμ ß³ñÅ-í»Éáõ ÙÇ³Ï ¨ ³Ù»Ý³íëï³Ñ»ÉÇ »ñ³ßËÇùÝ ¿: §Üáμ»ÉÛ³Ý ¹³ë³ËáëáõÃ-ÛáõÝÝ»ñÇ Ã»½»ñáõÙ¦ (1976Ã.) Ø.üñǹٻÝÝ ³ñ¹³ñ³óÇáñ»Ý Ýᯐ ¿, áñ §ë˳ÉÝ»ñÝ ³é³ç³ÝáõÙ »Ý áã û ïÝï»ë³·»ïÝ»ñÇ ¨ ù³Õ³ù³Ï³Ý ·áñÍÇãÝ»ñÇ ã³ñ³ÙïáõÃÛáõÝÇó, ³ÛÉ ïÝï»ë³Ï³Ý ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ã»-ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ å³ï׳éáí¦ [10]: ¸ñ³Ý ѳñϳíáñ ¿ ³í»É³óÝ»É, áñ ë˳ÉÝ»ñÁ ѳݹÇë³ÝáõÙ »Ý ¹ñáõÛÃÝ»ñÇ ¹á·Ù³ïÇÏ û·ï³·áñÍÙ³Ý Ñ»ï¨³Ýù, ÇÝãÁ ѳïϳå»ë ³ñ¹Ç³Ï³Ý ¿ г۳ëï³ÝÇ ¨ ³ÛÉ ²äÐ »ñÏñÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ, ¨ ÇÝãÁ ËáãÁݹáïáõÙ ¿ ßáõÏ³Û³Ï³Ý ïÝï»ëáõÃÛ³Ý áõ ¹ñ³ ϳñ¨áñ μ³ÕϳóáõóÇã ³ñÅ»ÃÕûñÇ ßáõϳÛÇ Ó¨³íáñÙ³ÝÁ:

àÕç ß³ñ³¹ñí³ÍÇ ·É˳íáñ »½ñ³Ï³óáõÃÛáõÝÝ ³ÛÝ ¿, áñ Ðêº-Ý»-ñáõ٠ѳñϳíáñ ¿ ѳïáõÏ áõß³¹ñáõÃÛáõÝ ¹³ñÓÝ»É ïÝï»ë³Ï³Ý ù³-Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ·Çï³Ï³Ý ÑÇÙùÇÝ` å³Ñå³Ý»Éáí ųٳݳϳÏÇó ïÝï»ë³Ï³Ý ·ÇïáõÃÛ³Ý ëϽμáõÝù³ÛÇÝ ¹ÇñùáñáßáõÙÝ»ñÁ, ã³Õ³í³-Õ»Éáí ¨ ã³Ýí³Ý³½ñÏ»Éáí ¹ñ³Ýù: Àݹ áñáõÙ` ³é³í»É ѳçáÕ í»ñ³-÷áËÙ³Ý Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ¨ ųٳݳϳÏÇó ßáõÏ³Û³Ï³Ý ÇÝë-ïÇïáõïÝ»ñÇ Ó¨³íáñÙ³Ý ·áñÍáõÙ, áñáÝó Ù»ç ϳñ¨áñ ¹»ñ áõÝÇ ýáÝ-¹³ÛÇÝ ßáõϳÝ, ³ÝϳëÏ³Í û·ï³Ï³ñ ÏÉÇÝÇ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ·Çï³Ï³Ý áõÕ-ÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¹ñ³Ï³Ý ÏáÕÙ»ñÇ û·ï³·áñÍáõÙÁ` ѳßíÇ ³éÝ»Éáí ³Ý-óáõÙ³ÛÇÝ ïÝï»ëáõÃÛ³Ý Ûáõñ³Ñ³ïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ÇÝãÁ å³Ñ³ÝçáõÙ ¿

Page 140: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

îÝï»ë³·ÇïáõÃÛáõÝ (γé³í³ñáõÙ)

140

ïÝï»ë³Ï³Ý ·áñÍÁÝóóÝ»ñáõÙ áã ÙdzÛÝ ÙÇ ß³ñù ³í³Ý¹³Ï³Ý ·Ç-ï³Ï³Ý Ùáï»óáõÙÝ»ñÇ ¹ñáõÛÃÝ»ñÇ ÏÇñ³éáõÙ, ³Ûɨ Ñ»ïëáódzÉÇëï³-Ï³Ý »ñÏñÝ»ñÇ ³éç¨ Í³é³ó³Í ËݹÇñÝ»ñÇ ÉáõÍÙ³Ý Ýáñ áã ëï³Ý-¹³ñï Ùáï»óáõÙÝ»ñ:

¶ð²Î²ÜàôÂÚàôÜ

1. Oliver S. Kratz, “Frontier Emerging Markets Securities Price Behavior and Valuation”, Kluwer Academic Publishers, Boston Hardbound, August 1999.

2. Абдынасыров У.Т., Рынок ценных бумаг – фундамент реального сектора//Рынок капиталов. Б.1999. №8-9.

3. Индикатор, 2000, №6. 4. Колодко Г.В., От шока к терапии. Политическая экономия

постсоциалистических преобразований. М.: Эксперт, 2000. 5. Комерсантъ, 1999. 6. Меньшиков С., Новая экономика. М.: Международные

отношения, 1999. 7. Миркин Я.М., «Карточный домик» // Рынок ценных бумаг. 2000. № 4. 8. Миркин Я.М., Ключевые идеи развития фондового рынка //

Финансовый бизнес. 2000. №7. 9. Российский экономический журнал, 2000, №5-6, 2002, №2.

10. Фридмен М., Если бы деньги заговорили. 11. Фридмен М., Количественная теория денег. М.: Эльф-пресс,

1996.

Page 141: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

îÝï»ë³·ÇïáõÃÛáõÝ (γé³í³ñáõÙ)

141

ГЕВОРГ ГАЛСТЯН

ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ ВОПРОСЫ ФОРМИРОВАНИЯ РЫНКА ЦЕННЫХ БУМАГ ПРИ ПЕРЕХОДНОЙ ЭКОНОМИКЕ

Темой статьи является исследование основ формирования и

становления фондового рынка при переходной экономике, как важнейшего института рыночной экономики в постсоциалис-тической стране. Рассматриваются принципы основных научных направлений – монетаристической и кейнсианской теорий по этому вопросу, проанализированы их положительные и отрицательные стороны, а также направления решений вопроса преобразования и становления фондового рынка согласно вышеупомянутым научным подходам.

GEVORG GALSTYAN THEORETICAL ISSUES OF SECURITIES MARKET

FORMATION IN TRANSITIONAL ECONOMY The theme of the article is the study of formation and establishment of the stock market in a transition economy as a key institution of market economy in post-socialist countries. It covers the principles of basic scientific monetarist and Keynesian theories directions on this subject, their advantages and disadvantages are analyzed as well as the direction of making the transformation and formation of the stock market according to the above mentioned scientific approaches.

Page 142: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

142

5BÆ ñ ³ í ³ · Ç ï á õ Ã Û á õ Ý

ì²Ê²ܶ ´²ðêºÔÚ²Ü

ÐÐ äÎ ³Ï³¹»ÙdzÛÇ ³ëåÇñ³Ýï

16Bäºî²Î²Ü ̲è²ÚàôÂÚ²Ü ä²ÞîàÜÆ Ð²êβòàôÂÚàôÜÀ ºì Æð²ì²Î²Ü ²Øð²¶ðزÜ

²è²ÜÒܲвîÎàôÂÚàôÜܺðÀ

Ðá¹í³ÍÁ í»ñÉáõÍáõÃÛ³Ý ¿ »ÝóñÏí»É å»ï³Ï³Ý ͳé³ÛáõÃÛ³Ý å³ßïáÝÇ Ñ³ëϳóáõÃÛ³Ý í»ñ³μ»ñÛ³É ÐÐ ûñ»Ýë¹ñáõÃÛ³Ùμ, ·Çï³-Ï³Ý ·ñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ùμ ³Ùñ³·ñí³Í ѳïϳÝÇß»ñÝ áõ ³é³ÝÓݳ-ѳïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, í»ñ »Ý ѳÝí»É ³Û¹ ѳëϳóáõÃÛ³Ý Çñ³í³Ï³Ý ϳñ·³íáñÙ³Ý ËݹÇñÝ»ñÁ: ²é³ç³ñÏí»É ¿ å»ï³Ï³Ý ͳé³ÛáõÃ-Û³Ý å³ßïáÝÇ Ñ³ëϳóáõÃÛ³Ý Ýáñ ë³ÑÙ³ÝáõÙ ¨ ¹ñ³ Çñ³í³Ï³Ý ³Ùñ³·ñÙ³Ý ³é³ÝÓݳѳïáõÏ áõÕÕáõÃÛáõÝ:

سñ¹Ï³ÛÇÝ ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÁ` ³ß˳ï³ÝùÁ, Çñ³Ï³Ý³óíáõÙ ¿ ï³ñμ»ñ Ó¨»ñáí: àñù³Ý μ³ñ¹³ÝáõÙ ¿ ³ÛÝ Çñ μáí³Ý¹³ÏáõÃÛ³Ùμ, μÝáõÛÃáí, Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñáí, ³ÛÝù³Ý ³í»ÉÇ ß³ï ³ß˳-ï³ÝùÇ μ³Å³ÝÙ³Ý Ó¨»ñ áõ Ù³ëݳ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñ ϳñáÕ »Ý ³é³ç³-ݳÉ: سñ¹Ï³ÛÇÝ Ñ³Ù³ï»Õ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ÁÝóóùáõÙ, »ÉÝ»Éáí ³Û¹ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ï³ñμ»ñ ï»ë³ÏÝ»ñÇ ÁݹѳÝñáõÃÛáõÝÝ»ñÇó ¨ ï³ñ-μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇó, ³ß˳ï³ÝùÇ μ³ñ¹áõÃÛáõÝÇó, ¹ñ³ ϳï³ñÙ³ÝÁ Ý»ñϳ۳óíáÕ å³Ñ³ÝçÝ»ñÇó Ó¨³íáñí»É »Ý Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ ·áñÍáõÝ»áõÃ-Û³Ý ¹³ë³Ï³ñ·Ù³Ý ï³ñμ»ñ ã³÷³ÝÇßÝ»ñ: ²ß˳ï³ÝùÇ ¹³ë³Ï³ñ·-Ù³Ý ³Û¹ ã³÷³ÝÇßÝ»ñÇó Ù»ÏÝ ¿É ѳݹÇë³ÝáõÙ ¿ å³ßïáÝÁ: ²ÛÝ Ñ³Ý-¹Çë³ÝáõÙ ¿ ³ß˳ï³ÝùÇ μ³Å³ÝÙ³Ý Ñ³Ýñ³ÛÇÝ Ó¨` Ù³ëݳíáñ, ѳ-ë³ñ³Ï³Ï³Ý ¨ å»ï³Ï³Ý ϳéáõÛóÝ»ñáõÙ:

²Ûëûñ å³ßïáÝ Ñ³ëϳóáõÃÛáõÝÁ å»ï³Ï³Ý å³ßïáÝÇ »Ýó-ï»ùëïáõÙ ³é³í»É Ñ³×³Ë û·ï³·áñÍíáõÙ ¿ г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»-ïáõÃÛ³Ý Çñ³í³Ï³Ý ³Ïï»ñáõÙ,F

1F ÇëÏ ¹ñ³ μáí³Ý¹³ÏáõÃÛáõÝÁ μ³ó³-

1 §ä³ßïáݦ ѳëϳóáõÃÛáõÝÝ ³Ùñ³·ñí³Í ¿ ÐÐ ÙÇ ß³ñù Çñ³í³Ï³Ý ³Ïï»ñáõÙ, Ù³ëݳíá-ñ³å»ë §àëïÇϳÝáõÃÛáõÝáõ٠ͳé³ÛáõÃÛ³Ý Ù³ëÇݦ, §Ø³ùë³ÛÇÝ Í³é³ÛáõÃÛ³Ý Ù³ëÇݦ, §Ð³ñϳÛÇÝ Í³é³ÛáõÃÛ³Ý Ù³ëÇݦ, §²½·³ÛÇÝ ³Ýíï³Ý·áõÃÛ³Ý Ù³ñÙÇÝÝ»ñáõ٠ͳé³ÛáõÃ-Û³Ý Ù³ëÇݦ, §ÐÐ ²½·³ÛÇÝ ÅáÕáíÇ ³ß˳ï³Ï³½Ùáõ٠ͳé³ÛáõÃÛ³Ý Ù³ëÇݦ, §ø³Õ³ù³-óÇ³Ï³Ý Í³é³ÛáõÃÛ³Ý Ù³ëÇݦ, §¸Çí³Ý³·Çï³Ï³Ý ͳé³ÛáõÃÛ³Ý Ù³ëÇݦ ÐÐ ûñ»ÝùÝ»-ñáõÙ, ë³Ï³ÛÝ μáí³Ý¹³Ï³ÛÇÝ ³éáõÙáí μ³ó³Ñ³ÛïíáõÙ ¿ Çñ³í³μ³Ý³Ï³Ý ·ñ³Ï³ÝáõÃÛáõ-ÝáõÙ` ѳݹÇë³Ý³Éáí Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ, å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¨ å³ï³ë˳ݳïíáõÃÛ³Ý ³ÙμáÕçáõÃÛáõÝ:

ØÇ³Å³Ù³Ý³Ï Ýß»Ýù, áñ §ø³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý Í³é³ÛáõÃÛ³Ý Ù³ëÇݦ ÐÐ ûñ»ÝùÁ ù³Õ³-ù³óÇ³Ï³Ý Í³é³ÛáõÃÛ³Ý å³ßïáÝ ¿ ѳٳñáõÙ ù³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý Í³é³ÛáõÃÛ³Ý å³ßïáÝ-Ý»ñÇ ³Ýí³Ý³ó³ÝÏáí ݳ˳ï»ëí³Í å³ßïáÝÁ, ÇëÏ ù³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý Í³é³ÛáõÃÛ³Ý å³ß-ïáÝÝ»ñÇ ³Ýí³Ý³ó³ÝÏ ¿ ѳٳñíáõÙ ÝáõÛÝ ûñ»Ýùáí ë³ÑÙ³Ýí³Í ϳñ·áí ѳëï³ïí³Í ù³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý Í³é³ÛáõÃÛ³Ý μáÉáñ å³ßïáÝÝ»ñÇ ó³ÝÏÁ:

Page 143: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

Æñ³í³·ÇïáõÃÛáõÝ

143

ѳÛïíáõÙ ¿ Çñ³í³μ³Ý³Ï³Ý ·ñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝáõÙ, áñï»Õ ÁݹѳÝáõñ ³é-Ù³Ùμ ³ÛÝ Ý»ñϳ۳óíáõÙ ¿ áñå»ë Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ, å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝ-Ý»ñÇ ¨ å³ï³ë˳ݳïíáõÃÛ³Ý ³ÙμáÕçáõÃÛáõÝ: ê³Ï³ÛÝ ³Û¹ μÝáñáßáõÙ-Ý»ñÝ ³é³í»É Ñ³×³Ë μ³ó³Ñ³ÛïáõÙ »Ý å³ßïáÝÇ Ï³½Ù³Ï»ñå³Ï³Ý-Çñ³í³Ï³Ý μÝáõÛÃÁ` Ó»éÝå³Ñ ÙݳÉáí Ýñ³` áñå»ë ëáóÇ³É³Ï³Ý »ñ¨áõÛ-ÃÇ μ³ó³Ñ³ÛïáõÙÇó, ÇÝãÝ Çñ Ñ»ñÃÇÝ å»ï³Ï³Ý ͳé³ÛáõÃÛ³Ý å³ßïáÝÇ Ñ³ëϳóáõÃÛ³Ý μ³ó³Ñ³ÛïÙ³Ý ÑÇÙù ϳñáÕ ¿ñ ѳݹÇë³Ý³É:

гٳӳÛÝ Ð³Û³ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý ë³Ñٳݳ¹ñáõÃÛ³Ý 5-ñ¹ Ñá¹í³ÍÇ 2-ñ¹ Ù³ëÇ` å»ï³Ï³Ý Ù³ñÙÇÝÝ»ñÁ å³ßïáݳï³ñ ³ÝÓÇÝù Çñ³í³ëáõ »Ý ϳï³ñ»É ÙdzÛÝ ³ÛÝåÇëÇ ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñ, áñáÝó ѳٳñ Édz½áñí³Í »Ý ûñ»Ýë¹ñáõÃÛ³Ùμ: Üßí³Í ¹ñáõÛÃáí ÐÐ ë³Ñٳݳ¹ñáõÃÛáõÝÝ ³Ùñ³·ñáõÙ ¿ å»ï³Ï³Ý Ù³ñÙÇÝÝ»ñÇ ¨ å³ßïá-ݳï³ñ ³ÝÓ³Ýó Édz½áñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý ë³ÑÙ³ÝÁ, ë³-ϳÛÝ áñå»ë½Ç Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ Çñ³íáõÝù ѳÛóáÕÇ å³ñ½ ¨ ѳëϳݳÉÇ ÉÇÝÇ å»ï³Ï³Ý å³ßïáݳï³ñ ³ÝÓ³Ýó Édz½áñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ë³Ñ-Ù³ÝÁ, å»ïù ¿ Ñëï³Ï ë³ÑÙ³Ýí³Í ÉÇÝÇ å»ï³Ï³Ý å³ßïáÝÇ, å»ï³-Ï³Ý Í³é³ÛáõÃÛ³Ý å³ßïáÝÇ Ñ³ëϳóáõÃÛáõÝÁ: ØÇÝã¹»é ÇÝãå»ë ³ñ-¹»Ý Ýϳï»É »Ýù, ³Û¹ ѳëϳóáõÃÛ³Ý Ñëï³Ï ë³ÑÙ³ÝáõÙ ·áÛáõÃÛáõÝ ãáõÝÇ ¨ ³ÛÝ Çñ ³ÙμáÕç³Ï³Ý μáí³Ý¹³ÏáõÃÛ³Ùμ ãÇ μ³ó³Ñ³Ûïí³Í ÐÐ ûñ»Ýë¹ñáõÃÛ³Ùμ:

²Ûëå»ë ûñÇݳÏ` §å³ßïáݦ ѳëϳóáõÃÛáõÝÁ ².êáõùdzëÛ³ÝÇ §Ð³Ûáó É»½íÇ ÑáÙ³ÝÇßÝ»ñÇ μ³é³ñ³ÝáõÙ¦ Ý³Ë ¨ ³é³ç Ù»Ïݳμ³Ý-íáõÙ ¿ áñå»ë ¹Çñù, ³ëïÇ׳Ý, åáëï, ï»Õ, ·áñÍ, ½μ³ÕÙáõÝù, ͳé³-ÛáõÃÛáõÝ [2]:

ä³ßïáÝÇ` áñå»ë ëáóÇ³É³Ï³Ý »ñ¨áõÛÃÇ μ³ó³Ñ³ÛïÙ³Ý, áñå»ë ³Û¹åÇëÇÝ Ýñ³ μ³ñ¹áõÃÛ³Ý ÁÝϳÉÙ³Ý Ñ³Ù³ñ Ý³Ë ¨ ³é³ç ³ÝÑñ³-Å»ßï ¿ å³ñ½»É Ýñ³ ëáódzÉ-¹»ñ³ÛÇÝ μÝáõÛÃÁ: ÜÙ³Ý Ùáï»óÙ³Ý ¹»å-ùáõÙ å³ßïáÝÁ ϳñ»ÉÇ ¿ μÝáñáᯐ áñå»ë Ù³ñ¹áõ ÏáÕÙÇó Çñ³Ï³Ý³ó-íáÕ Ñ³ëï³ïí³Í ëáóÇ³É³Ï³Ý ¹»ñ`¹Çñù, å»ï³Ï³Ý Ù³ñÙÇÝÝ»ñáõÙ, ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý, Ù³ëݳíáñ ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ, ÑÇÙݳñÏ-Ó»é-ݳñÏáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ, ë³Ï³ÛÝ å»ïù ¿ Ýϳï»É, áñ Ù»ñ ѳë³ñ³ÏáõÃ-ÛáõÝáõÙ å³ßïáÝÝ ³é³çݳѻñà ÁÝϳÉíáõÙ ¿ å»ï³Ï³Ý Ù³ñÙÝáõÙ áñ¨¿ ³ß˳ï³Ýù³ÛÇÝ ¹Çñù, ÇÝãÁ Ù»½ ѳݷ»óÝáõÙ ¿ ³ÛÝ ÙïùÇÝ, áñ å»ï³Ï³Ý ͳé³ÛáõÃÛ³Ý å³ßïáÝÇ Ñ³ëϳóáõÃÛ³Ý Çñ³í³Ï³Ý ³Ù-ñ³·ñáõÙÝ ³ÝÑñ³Å»ßï å³ÛÙ³Ý ¿ áõ ³é³í»É ³ñ¹Ç³Ï³Ý ËݹÇñ:

ä³ßïáÝÇ ³ß˳ï³Ýù³ÛÇÝ ·áñͳéáõÛÃÝ»ñÁ, áñáÝù ϳÝËáñá-ßáõÙ »Ý ³ÛÝ ½μ³Õ»óÝáÕ ³ÝÓÇ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý áõÕÕáõÃ-ÛáõÝÝ»ñÁ, å³ßïáÝÇ ÏáÕÙÇó Çñ³Ï³Ý³óíáÕ ËݹÇñÝ»ñÁ ϳ½Ù»Éáí Ýñ³ μáí³Ý¹³ÏáõÃÛáõÝÁ, ѳݹÇë³ÝáõÙ »Ý Ýñ³ ëáóÇ³É³Ï³Ý μÝáõÛÃÇ ³Ý-μ³Å³Ý»ÉÇ ï³ññÁ ¨ áñå»ë½Ç ³é³ÝÓݳóÝ»Ýù å»ï³Ï³Ý å³ßïáÝÇ ë³ÑÙ³ÝÙ³Ý Çñ³í³Ï³Ý ϳñ·³íáÙ³Ý ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛáõÝÁ, å»ïù ¿ ³Ý¹ñ³¹³ñÓ Ï³ï³ñ»Ýù Ýñ³ ëáóÇ³É Çñ³í³Ï³Ý ÑÇÙù»ñÇÝ ¨ Áݹ-

Page 144: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

Æñ³í³·ÇïáõÃÛáõÝ

144

ѳÝñ³å»ë å»ï³Ï³Ý å³ßïáÝÇ ¨ ¹ñ³ ½μ³Õ»óÙ³Ý Çñ³í³Ï³Ý ³Ù-ñ³·ñÙ³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñÇÝ:

ä³ßïáÝÁ Ý³Ë ¨ ³é³ç Ý»ñϳ۳ÝáõÙ ¿ áñå»ë ³ß˳ï³ÝùÇ ûμ-Û»ÏïÇí³óí³Í Ó¨: ¸³ ¹ñë¨áñíáõÙ ¿ Ýñ³ÝáõÙ, áñ ³ÛÝ ³ñï³óáÉáõÙ ¿ å³ÛÙ³Ý³Ï³Ý ³ÛÝ ë³ÑÙ³ÝÝ»ñÁ, áñáÝó ßñç³Ý³ÏÝ»ñáõÙ ³Û¹ å³ßïá-ÝÁ ½μ³Õ»óÝáÕ ³ÝÓÁ ϳñáÕ ¿ Çñ³Ï³Ý³óÝ»É Çñ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»-ñÁ: ²Ûë ¹»åùáõÙ å³ßïáÝÁ ѳݹ»ë ¿ ·³ÉÇë áñå»ë Ù³ñ¹áõ Ù³ëݳ·Ç-ï³óÙ³Ý ûμÛ»ÏïÇí Ó¨:

ØÇ³Å³Ù³Ý³Ï Ñ³Ý¹»ë ·³Éáí ϳ½Ù³Ï»ñåí³Í ѳٳϳñ·Ç ï³ññ` ³ÛÝ Çñ Ù»ç å³ñáõݳÏáõÙ ¿ ëáõμÛ»ÏïÇí ¹ñë¨áñáõÙÝ»ñ, ù³ÝÇ áñ å³ßïáÝÇ ëáóÇ³É³Ï³Ý ¹»ñÁ, ³ß˳ï³Ýù³ÛÇÝ ·áñͳéáõÛÃÝ»ñÁ ѳٳËÙμíáõÙ, ï»ë³Ï³íáñíáõÙ, ݳ˳·ÍíáõÙ »Ý Ù³ñ¹áõ ³ÝÙÇç³-Ï³Ý Ù³ëݳÏóáõÃÛ³Ùμ: ¸ñ³ ϳï³ñÙ³Ý ÑÇÙݳíáñí³ÍáõÃÛ³Ý ¨ Ù³-ϳñ¹³ÏÇ Ñ»ï ¿ ϳåí³Í ͳé³ÛáÕÝ»ñÇ ÃÇíÁ, Ýñ³Ýó ͳÝñ³μ»éÝí³-ÍáõÃÛáõÝÁ, Çñ»Ýó Ù³ëݳ·Çï³Ï³Ý ÑÙïáõÃÛáõÝÝ»ñÝ áõ ³ß˳ï³Ýù³-ÛÇÝ áõݳÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¹ñë¨áñ»Éáõ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝÁ, ϳ½Ù³Ï»ñå-í³Í ѳٳϳñ·áõ٠ͳé³ÛáÕÝ»ñÇ ï»Õ³μ³ßËáõÙÁ, ͳé³ÛáõÃÛ³Ý ÁÝ-óóùáõÙ å³ßïáÝÝ»ñÇ »Ýóϳéáõóí³ÍùÝ»ñáõÙ ï»Õ³ß³ñÅÁ: ¸ñ³-ÝÇó ¿ Ï³Ëí³Í ݳ¨ ѳë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý í»ñ³μ»ñÙáõÝùÁ å³ßïáÝ³Ï³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç, ÇÝãå»ë ݳ¨ ³é³ÝÓÇÝ å³ßïáÝÝ»ñÇ ¨ ¹ñ³Ýù ½μ³Õ»ó-ÝáÕ ³ÝÓ³Ýó ÝϳïÙ³Ùμ:

ä³ßïáÝÁ ϳñ»ÉÇ ¿ ¹Çï³ñÏ»É Ý³¨ Ù³ñ¹áõÝ Ý»ñϳ۳óíáÕ å³-ѳÝçÝ»ñÇ ï»ë³ÝÏÛáõÝÇó: ²Û¹ å³Ñ³ÝçÝ»ñÁ Çñ»Ýó μÝáõÛÃáí ï³ñμ»ñ »Ý: ¸ñ³ÝóÇó ³é³í»É ï³ñ³Íí³Í »Ý ï³ñÇùÇÝ, Ù³ëݳ·Çï³Ï³Ý ¨ ³ß˳ï³Ýù³ÛÇÝ áõݳÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ, ÁݹѳÝáõñ áõ Ù³ëݳ·Çï³Ï³Ý ³ß˳ï³Ýù³ÛÇÝ ÷áñÓÇÝ` ëï³ÅÇÝ, ¹³ë³ÛÇÝ ³ëïÇ׳ÝÝ»ñÇÝ, ³ÝÓ-Ý³Ï³Ý Ñ³ïϳÝÇßÝ»ñÇÝ, ³ÙμáÕç³Ï³Ý íÇ׳ÏÇÝ Ý»ñϳ۳óíáÕ å³-ѳÝçÝ»ñÁ: ºÉÝ»Éáí å³ßïáÝÇ μÝáõÛÃÇó, ³é³ÝÓݳѳïÏáõÃÛáõÝÇó` ϳñáÕ »Ý Ý»ñϳ۳óí»É ݳ¨ ³ÛÉ å³Ñ³ÝçÝ»ñ:

ä»ï³Ï³Ý ͳé³ÛáõÃÛ³Ý å³ßïáÝÇ ³éáõÙáí ³é³í»É ϳñ¨áñ Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝ áõÝÇ å»ï³Ï³Ý å³ßïáÝÇ ¿áõÃÛ³Ý áõëáõÙݳëÇñáõÃ-ÛáõÝÁ: Üß»Ýù, áñ å³ßïáÝÁ ϳñáÕ ¿ ׳ݳãí»É å»ï³Ï³Ý ÙdzÛÝ ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, »Ã» ³ÛÝ å»ï³Ï³Ý Ù³ñÙÇÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³Ï³ñ·áõÙ ¿: ä»ï³-Ï³Ý ÑÇÙݳñÏÝ»ñÇ, ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, Ó»éݳñÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³-ٳϳñ·áõÙ å³ßïáÝÝ»ñÁ ã»Ý ѳٳñíáõÙ å»ï³Ï³Ý å³ßïáÝÝ»ñ:

§ä»ï³Ï³Ý å³ßïáݦ ѳëϳóáõÃÛáõÝÁ Çñ³í³μ³Ý³Ï³Ý ·ñ³Ï³-ÝáõÃÛáõÝáõÙ μÝáõó·ñíáõÙ ¿ Ý³Ë ¨ ³é³ç ϳñ·³íÇ׳ϳÇñ³í³Ï³Ý, áñáß³ÏÇ ¨ í»ñ³ó³Ï³Ý ·áñͳéáõóÛÇÝ ÇÙ³ëïÝ»ñáí:

²é³çÇÝ ¹»åùáõÙ å³ßïáÝÁ Ý»ñϳ۳óíáõÙ ¿ áñå»ë ÙÇçáó å»ï³-Ï³Ý Í³é³ÛáÕÇ Ï³ñ·³íÇ׳ÏÇ ³Ùñ³·ñÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ¨ ѳݹÇë³ÝáõÙ ¿ Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¨ å³ï³ë˳ݳïíáõÃÛ³Ý ³ÙμáÕçáõÃÛáõÝ:

Page 145: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

Æñ³í³·ÇïáõÃÛáõÝ

145

àñáß³ÏÇ ·áñͳéáõóÛÇÝ ÇÙ³ëïáí å³ßïáÝÁ Ñëï³Ï»óÝáõÙ ¿ ³ÛÝ Ñ³ëϳóáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, áñáÝù ë³ÑÙ³ÝáõÙ »Ý å»ï³Ï³Ý ͳé³ÛáÕÇ ËݹÇñÝ»ñÁ, ÇëÏ ³Ýáñáß (³μëïñ³Ïï) ·áñͳéáõóÛÇÝ ÇÙ³ëïáí` å³ßïáÝÇ ï³Ï ѳëϳóíáõÙ ¿ å»ï³Ï³Ý ѳٳå³ï³ëË³Ý Ù³ñÙÝÇ ßñç³Ý³ÏÝ»ñáõÙ å»ï³Ï³Ý ͳé³ÛáÕÇ ÏáÕÙÇó Çñ³Ï³Ý³óíáÕ ËݹÇñ-Ý»ñÇ ³Ýáñáß ßñç³Ý³ÏÁ, áñáÝù å»ïù ¿ ѳٳå³ï³ëË³Ý å»ï³Ï³Ý ͳé³ÛáÕÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó Çñ³Ï³Ý³óí»Ý Çñ³í³ëáõ ³ÝÓÇ Ï³Ù Ù³ñÙÝÇ ÏáÕÙÇó ïñí³Í å³ñï³¹Çñ ϳï³ñÙ³Ý Ñ³ÝÓݳñ³ñ³Ï³ÝÇ ³éϳ-ÛáõÃÛ³Ý ¹»åùáõÙ: Úáõ. êï³ñÇÉáíÁ å»ï³Ï³Ý å³ßïáÝÁ μÝáõó·ñáõÙ ¿ ݳ¨ ýÇݳÝë³Ï³Ý ³éáõÙáí, Ýß»Éáí, áñ ³Û¹ ³éáõÙáí å³ßïáÝÁ μÛáõ-ç»ï³ÛÇÝ ï»Õ ¿ [5, ст. 114]: ä»ï³Ï³Ý ͳé³ÛáÕÝ»ñÇ ³ß˳ï³ï»-Õ»ñÁ å»ïù ¿ ѳßíÇ ³éÝí»Ý å»ï³Ï³Ý μÛáõç»áõÙ, ù³ÝÇ áñ Ýáñ å³ß-ïáÝÝ»ñÇ ëï»ÕÍáõÙÁ ϳ٠í»ñ³óáõÙÝ ³ÝÙÇç³Ï³Ý ³½¹»óáõÃÛáõÝ ¿ áõÝ»ÝáõÙ å»ï³Ï³Ý μÛáõç»Ç Ó¨³íáñÙ³Ý íñ³:

àñå»ë Ýßí³ÍÇ »½ñ³Ñ³Ý·áõ٠ϳñ»ÉÇ ¿ ï³É å»ï³Ï³Ý å³ßïáÝÇ Ñ»ï¨Û³É μÝáõó·ñáõÙÁ` å»ï³Ï³Ý å³ßïáÝÁ å»ï³Ï³Ý Ù³ñÙÝÇ Ï³Ù Ù³ñÙÇÝÝ»ñÇ ·áñͳéáõÛÃÝ»ñÇ Ï³Ù ËݹÇñÝ»ñÇ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý Ï³Ù å³ßïáݳï³ñ ³ÝÓ³Ýó ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý ³å³Ñáí-Ù³Ý Ñ³Ù³ñ å»ï³Ï³Ý Ù³ñÙÝÇ Ï³éáõóí³Íùáõ٠ݳ˳ï»ëí³Í Ùdz-íáñ ³ß˳ï³ï»Õ ¿:

§ä³ßïáݦ ¨ §å»ï³Ï³Ý å³ßïáݦ ѳëϳóáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ»ï ë»ñïáñ»Ý ϳåí³Í »Ý ³ÛÝåÇëÇ Ñ³ëϳóáõÃÛáõÝÝ»ñ, ÇÝãåÇëÇù »Ý` §å³ßïáݳï³ñ ³ÝÓ¦, §å»ï³Ï³Ý å³ßïáݳï³ñ ³ÝÓ¦ ѳëϳóáõÃ-ÛáõÝÝ»ñÁ:

Æñ³íáõÝùÇ ï³ñμ»ñ ×ÛáõÕ»ñÇ Ý»ñϳ۳óáõóÇãÝ»ñÁ í³Õáõó ÷áñ-Ó»É »Ý ï³É ³ÛÝ Ñ³ïϳÝÇßÝ»ñÁ, áñáÝù μÝáñáß »Ý §å³ßïáݳï³ñ ³ÝÓ¦ ѳëϳóáõÃÛ³ÝÁ: ijٳݳϳÏÇó ѻﳽáïáÕÝ»ñÁ å³ßïáݳ-ï³ñ ³ÝÓ³Ýó μÝáñáßÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ëÏë»óÇÝ û·ï³·áñÍ»É Ñ³ïϳÝÇß-Ý»ñÇ Áݹ³ñÓ³Ï ßñç³Ý³ÏÝ»ñ:

²Ûëå»ë ûñÇݳÏ` Úáõ. Ü. êï³ñÇÉáíÁ ÝßáõÙ ¿ å»ï³Ï³Ý å³ßïáݳ-ï³ñ ³ÝÓÇÝ μÝáõó·ñáÕ 9 ѳïϳÝÇß [5, ст. 115], Ù³ëݳíáñ³å»ë`

1. ä»ï³Ï³Ý å³ßïáݳï³ñ ³ÝÓÝ ³ÛÝ ù³Õ³ù³óÇÝ ¿, áí ûñ»Ý-ùáí ë³ÑÙ³Ýí³Í ϳñ·áí Ùßï³å»ë, ųٳݳϳíáñ³å»ë ϳ٠ѳ-ïáõÏ Édz½áñáõÃÛáõÝÝ»ñáí ½μ³Õ»óÝáõÙ ¿ å³ßïáÝ å»ï³Ï³Ý Ù³ñÙÇÝ-Ý»ñáõÙ ¨ ï»Õ³Ï³Ý ÇÝùݳϳé³í³ñÙ³Ý Ù³ñÙÇÝÝ»ñáõÙ, å»ï³Ï³Ý ¨ ï»Õ³Ï³Ý ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ, ½ÇÝí³Í áõÅ»ñáõÙ, ³ÛÉ ½áñù»-ñáõÙ ¨ ½áñ³ÙdzíáñáõÙÝ»ñáõÙ ¨ Çñ³Ï³Ý³óÝáõÙ ¿ Çñ³í³Ï³Ý ³Ïï»-ñáí ݳ˳ï»ëí³Í ѳٳå³ï³ëË³Ý Édz½áñáõÃÛáõÝÝ»ñ:

2. ä³ßïáݳï³ñ ³ÝÓÁ Çñ³Ï³Ý³óÝáõÙ ¿ ÇßË³Ý³Ï³Ý Édz½á-ñáõÃÛáõÝÝ»ñ, Çñ³Ï³Ý³óÝáõÙ ¿ ϳ½Ù³Ï»ñåã³Ï³Ý ¨ í³ñã³ïÝï»ë³-Ï³Ý ·áñͳéáõÛÃÝ»ñ` Çñ³Ï³Ý³óÝ»Éáí å»ïáõÃÛ³Ý, ѳë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý Ï³ÙùÁ, ³å³Ñáí»Éáí ³ÝÓ³Ýó Çñ³íáõÝùÝ»ñÝ áõ ûñÇÝ³Ï³Ý ß³Ñ»ñÁ, μ³í³ñ³ñ»Éáí ѳë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ¨ å»ïáõÃÛ³Ý Ï³ñÇùÝ»ñÁ:

Page 146: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

Æñ³í³·ÇïáõÃÛáõÝ

146

3. γñáÕ ¿ Ý»ñϳ۳óÝ»É å»ï³Ï³Ý ϳ٠ï»Õ³Ï³Ý ÇÝùݳϳé³-í³ñÙ³Ý Ù³ñÙÇÝÁ:

4. ä³ßïáݳï³ñ ³ÝÓÁ ϳåí³Í ¿ Çñ ͳé³ÛáÕ³Ï³Ý ·áñÍáõ-Ý»áõÃÛ³Ý Ñ»ï, ÇÝãå»ë μáÉáñ å»ï³Ï³Ý ͳé³ÛáÕÝ»ñÁ, áõÝÇ Çñ³-íáõÝùÝ»ñ ¨ ÏñáõÙ ¿ å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñ, Ýñ³ íñ³ ï³ñ³ÍíáõÙ »Ý ë³Ñٳݳ÷³ÏáõÙÝ»ñ ¨ ³ñ·»ÉùÝ»ñ:

5. ܳ ϳñáÕ ¿ ÏÇñ³é»É ϳÝ˳ñ·»ÉÙ³Ý ÙÇçáó³éáõÙÝ»ñ: 6. ܳ Çñ³Ï³Ý³óÝáõÙ ¿ Édz½áñáõÃÛáõÝÝ»ñ ϳåí³Í ϳñ·³å³-

Ñ³Ï³Ý ïáõÛÅ»ñ ÏÇñ³é»Éáõ Ñ»ï: 7. ä³ßïáݳï³ñ ³ÝÓÁ ϳåí³Í Çñ Édz½áñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ»ï ϳ-

ñáÕ ¿ ÁݹáõÝ»É Çñ³í³Ï³Ý ³Ïï»ñ: 8. ܳ Çñ³Ï³Ý³óÝáõÙ ¿ ÑëÏáճϳÝ-í»ñ³ÑëÏáÕ³Ï³Ý Édz½áñáõÃ-

ÛáõÝÝ»ñ: 9. ä³ßïáݳï³ñ ³ÝÓÁ ϳñáÕ ¿ ÉÇÝ»É Çñ³í³Ï³Ý å³ï³ë˳-

ݳïíáõÃÛ³Ý ëáõμÛ»Ïï: §ä³ßïáݳï³ñ ³ÝÓ¦ ѳëϳóáõÃÛáõÝÝ ³Ûëûñ ë³Ñٳݳ÷³Ï ÏÇ-

ñ³éáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ μ³ó³Ñ³ÛïíáõÙ ¿ ÙdzÛÝ ÐÐ ùñ»³Ï³Ý ûñ»Ýë·ñùÇ 308-ñ¹ Ñá¹í³ÍÇ 3-ñ¹ Ù³ëáõÙ` Ýß»Éáí, áñ å»ï³Ï³Ý ͳé³ÛáõÃÛ³Ý ¹»Ù áõÕÕí³Í ѳÝó³·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ·ÉËáõÙ å³ßïáݳï³ñ ³ÝÓÇù »Ý [14, Ñá¹í³Í 308, 18.04.03]`

1. Ùßï³å»ë, ųٳݳϳíáñ³å»ë ϳ٠³é³ÝÓÇÝ Édz½áñáõÃÛ³Ùμ Çß˳ÝáõÃÛ³Ý Ý»ñϳ۳óáõóãÇ ·áñͳéáõÛÃÝ»ñ Çñ³Ï³Ý³óÝáÕ ³ÝÓÇÝù,

2. å»ï³Ï³Ý Ù³ñÙÇÝÝ»ñáõÙ, ï»Õ³Ï³Ý ÇÝùݳϳé³í³ñÙ³Ý Ù³ñÙÇÝÝ»ñáõÙ, ¹ñ³Ýó ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ, ÇÝãå»ë ݳ¨ ÐÐ ½ÇÝí³Í áõÅ»ñáõÙ, ÐÐ ³ÛÉ ½áñù»ñáõÙ ¨ ½ÇÝíáñ³Ï³Ý ÙdzíáñÝ»ñáõÙ Ùßï³å»ë, ųٳݳϳíáñ³å»ë ϳ٠³é³ÝÓÇÝ Édz½áñáõÃÛ³Ùμ ϳ½-ٳϻñå³Ï³Ý-ïÝûñÇÝÙ³Ý, í³ñã³ïÝï»ë³Ï³Ý ·áñͳéáõÛÃÝ»ñ Çñ³-ϳݳóÝáÕ ³ÝÓÇÝù:

ÆÝãå»ë ݳËÏÇÝáõÙ` ÊêÐØ ï³ñÇÝ»ñÇÝ, ³ÛÝå»ë ¿É ³Ûëûñ ÐÐ ûñ»Ýë¹ñáõÃÛ³Ý Ù»ç ãϳ §å³ßïáݳï³ñ ³ÝÓ¦ ѳëϳóáõÃÛ³Ý Çñ³-í³Ï³Ý ϳñ·³íáñáõÙ` μ³ó³Ï³ÛáõÙ ¿ ¹ñ³ ³ÙμáÕç å»ï³Ï³Ý ͳé³-ÛáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç ѳٳñ ÙdzëÝ³Ï³Ý ë³ÑÙ³ÝáõÙÁF

1F:

²Ûëûñ §å»ï³Ï³Ý å³ßïáݳï³ñ ³ÝÓ¦ »½ñáõÛÃÝ û·ï³·áñÍíáõÙ ¿ ³ÛÝ å³ßïáݳï³ñ ³ÝÓ³Ýó ÝϳïÙ³Ùμ, áíù»ñ Çñ³Ï³Ý³óÝáõÙ »Ý ѳÝñ³ÛÇÝ, í³ñã³Ï³é³í³ñ³Ï³Ý, ϳ½Ù³Ï»ñå³ïÝï»ë³Ï³Ý, ÑëÏá-ճϳÝ-í»ñ³ÑëÏáÕ³Ï³Ý ·áñͳéáõÛÃÝ»ñ, å»ï³Ï³Ý Çß˳ݳϳÝ

1 سëݳíáñ³å»ëª ãÝ³Û³Í Ýñ³Ý, áñ ÐÐ Ù³ùë³ÛÇÝ ûñ»Ýë·ñùÇ 16-ñ¹ μ³ÅÇÝÝ áõÝÇ §Ø³ùë³ÛÇÝ Ù³ñÙÇÝÝ»ñÇ å³ßïáݳï³ñ ³ÝÓÇÝù¦ í»ñݳ·ÇñÁ, Ýñ³ 12-ñ¹ Ñá¹í³ÍÁ μ³í³ñ³ñíáõÙ ¿ ÙdzÛÝ Ýß»Éáí, áñ Ù³ùë³ÛÇÝ Ù³ñÙÇÝÝ»ñáõÙ áñå»ë å³ßïáݳï³ñ ³ÝÓ Ï³ñáÕ ¿ ³ß˳ï»É ÙdzÛÝ ÐÐ ù³Õ³ù³óÇÝ£ ²Û¹ ѳëϳóáõÃÛáõÝÁ ÙÝáõÙ ¿ ûñÇ ³Ùñ³·ñí³Í ¨ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ ï³ñμ»ñ Çñ³í³Ï³Ý ³Ïï»ñáõÙ ³éϳ ÝٳݳïÇå ËݹÇñÝ»ñÁ ѳٳϳñ·í³Í Ùáï»óÙ³Ùμ í»ñ³óÝ»É:

Page 147: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

Æñ³í³·ÇïáõÃÛáõÝ

147

Édz½áñáõÃÛáõÝÝ»ñ ¨ Çñ³í³μ³Ý³Ï³Ý Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ ·áñÍá-ÕáõÃÛáõÝÝ»ñ, ÁݹáõÝáõÙ »Ý í³ñã³Ï³Ý ³Ïï»ñ:

§ä»ï³Ï³Ý å³ßïáÝǦ ¨ §å³ßïáݳï³ñ ³ÝÓ¦ ѳëϳóáõÃÛáõÝ-Ý»ñÇ Çñ³í³Ï³Ý ÙdzëÝ³Ï³Ý ë³ÑÙ³ÝÙ³Ý ³Ùñ³·ñáõÙÁ ÐÐ ûñ»Ýë-¹ñáõÃÛ³Ý Ù»ç Çñ³í³Ï³Ý ϳñ·³íáñÙ³Ý ³é³çݳѻñà ËݹÇñÝ»ñÇó å»ïù ¿ ÉÇÝÇ ¨ ¹ñ³ ³Ùñ³·ñáõÙáí ϳå³ÑáííÇ Ñëï³Ï Çñ³í³ÏÇñ³é åñ³ÏïÇϳÝ:

ä»ï³Ï³Ý ͳé³ÛáÕÝ»ñÁ Çñ³í³μ³Ý³Ï³Ý ·ñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ù»ç ¹³ë³Ï³ñ·íáõÙ »Ý ݳ¨ å»ï³Ï³Ý-ÇßË³Ý³Ï³Ý Édz½áñáõÃÛáõÝÝ»ñ áõÝ»óáÕ ¨ ÝÙ³Ý Édz½áñáõÃÛáõÝÝ»ñ ãáõÝ»óáÕ å»ï³Ï³Ý ͳé³ÛáÕÝ»ñÇ:

ä»ï³Ï³Ý-ÇßË³Ý³Ï³Ý Édz½áñáõÃÛáõÝÝ»ñáí ûÅïí³Í å»ï³Ï³Ý ͳé³ÛáÕÝ»ñÇ ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ϳñáÕ »Ý ³é³ç³óÝ»É áñáß³ÏÇ Çñ³í³μ³Ý³Ï³Ý ѻ勉ÝùÝ»ñ: Üñ³Ýù Çñ»Ýó Édz½áñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³é³ÝÓݳѳïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý ï³ñμ»ñ³ÏíáõÙ »Ý å³ßïáݳï³ñ ³ÝÓ³Ýó, áñáÝù Çñ³í³ëáõ »Ý ϳï³ñ»É Çñ³í³μ³Ý³-Ï³Ý Ñ»ï¨³ÝùÝ»ñ ³é³ç³óÝáÕ ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñ ¨ Çß˳ÝáõÃÛ³Ý Ý»ñϳ۳óáõóÇãÝ»ñÇ [1]:

äñ³ÏïÇϳÛáõÙ ¨ ûñ»Ýë¹ñáõÃÛáõÝáõÙ Ñ³×³Ë Ñ³Ý¹ÇåáõÙ ¿ ݳ¨ §Õ»Ï³í³ñ ³ß˳ïáÕ¦ ¨ §·áñͳ¹Çñ Çß˳ÝáõÃÛ³Ý Ý»ñϳ۳óáõóÇ㦠ѳëϳóáõÃÛáõÝÝ»ñÁF

1F, áñáÝó Ñëï³Ï ë³ÑÙ³ÝáõÙÁ μ³ó ¿ ÐÐ ûñ»Ýë¹-

ñáõÃÛ³Ý Ù»ç: ê³Ñٳݳ÷³Ï ÏÇñ³éÙ³Ý Ñ³Ù³ñ §Çß˳ÝáõÃÛ³Ý Ý»ñϳ-Û³óáõóÇ㦠ѳëϳóáõÃÛáõÝÁ Ù»Ïݳμ³ÝíáõÙ ¿ ÙdzÛÝ ÐÐ ùñ»³Ï³Ý ûñ»Ýë·ñùÇ 316-ñ¹ Ñá¹í³ÍáõÙ [4, Ñá¹í³Í 316, 18.04.03], ѳٳӳÛÝ áñÇ` Çß˳ÝáõÃÛ³Ý Ý»ñϳ۳óáõóÇã ¿ ѳٳñíáõÙ å»ï³Ï³Ý ¨ ï»Õ³-Ï³Ý ÇÝùݳϳé³í³ñÙ³Ý Ù³ñÙÇÝÝ»ñáõ٠ͳé³ÛáÕ ³ÛÝ ³ÝÓÁ, áí ͳ-é³ÛáÕ³Ï³Ý »ÝóϳÛáõÃÛ³Ý ï³Ï ã·ïÝíáÕ ³ÝÓ³Ýó ÝϳïÙ³Ùμ ë³Ñ-Ù³Ýí³Í ϳñ·áí ûÅïí³Í ¿ ϳñ·³¹ñÇã Édz½áñáõÃÛáõÝÝ»ñáí: êñ³Ýó ÃíÇÝ »Ý ¹³ëíáõ٠ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ϳñ·Ç å³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý ¨ ³Ýíï³Ý-·áõÃÛ³Ý ³å³ÑáíÙ³Ý Édz½áñáõÃÛáõÝÝ»ñ Çñ³Ï³Ý³óÝáÕ ³ÝÓÇÝùª áë-ïÇϳÝáõÃÛ³Ý, ¹³ï³Ë³½áõÃÛ³Ý, Ù³ùë³ÛÇÝ, ѳñϳÛÇÝ Ù³ñÙÇÝÝ»ñÇ ³ß˳ï³ÏÇóÝ»ñÁ, ½ÇÝͳé³ÛáÕÝ»ñÁ, ¹³ï³Ï³Ý ³Ïï»ñÇ Ñ³ñϳ¹Çñ ϳï³ñáÕÝ»ñÁ, ·É˳íáñ å»ï³Ï³Ý ë³ÝÇï³ñ³Ï³Ý μÅÇßÏÝ»ñÁ ¨ ³ÛÉÝ:

²ÛëåÇëáí å»ïáõÃÛ³Ý ³éç¨ ¹ñí³Í ïÝï»ë³Ï³Ý, ëáóÇ³É³Ï³Ý ¨ ù³Õ³ù³Ï³Ý ËݹÇñÝ»ñÇ ³ñ¹Ûáõݳí»ï ÉáõÍáõÙÁ ٻͳå»ë ϳËí³Í ¿ å»ï³Ï³Ý Ù³ñÙÇÝÝ»ñÇ ³ñ¹Ûáõݳí»ï ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÇó: Æñ Ñ»ñÃÇÝ, Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ å»ï³Ï³Ý Ù³ñÙÝÇ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ³ñ¹Ûáõݳí»ïáõÃ-ÛáõÝÝ ³ÝÙÇç³Ï³Ýáñ»Ý ϳËí³Í ¿ ³Û¹ Ù³ñÙÝÇ Ï³½ÙÇ Ù»ç ÙïÝáÕ Ï³¹ñ»ñÇ ÁÝïñáõÃÛ³Ý, ï»Õ³Ï³ÛÙ³Ý ¨ ³ß˳ïáõÅÇ ³ñ¹Ûáõݳí»ï û·-ï³·áñÍÙ³Ý ×ßïáõÃÛáõÝÇó, Ýñ³Ýó Ù³ëݳ·Çï³Ï³Ý å³ïñ³ëïí³-

1 гٳӳÛÝ §àëïÇϳÝáõÃÛ³Ý Ù³ëÇݦ ÐÐ ûñ»ÝùÇ 38 Ñá¹í³ÍÇ 1-ÇÝ Ù³ëÇ` áëïÇϳÝáõÃÛ³Ý ³ß˳ï³ÏÇóÁ ·áñͳ¹Çñ Çß˳ÝáõÃÛ³Ý Ý»ñϳ۳óáõóÇã ¿:

Page 148: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

Æñ³í³·ÇïáõÃÛáõÝ

148

ÍáõÃÛ³Ý Ù³Ï³ñ¹³ÏÇó, áñ³Ï³íáñáõÙÇó ¨ ³ß˳ï³Ýù³ÛÇÝ ÷áñÓÇó: ²Û¹ ÑÇÙݳ¹ñáõÛÃÇó »ÉÝ»Éáí` å»ï³Ï³Ý ͳé³ÛáõÃÛ³Ý å³ßïáÝ ½μ³-Õ»óÝ»Éáõ ϳñ·Ý áõ å³ÛÙ³ÝÝ»ñÁ ϳñ·³íáñíáõÙ »Ý ûñ»ÝùÝ»ñáí ¨ ³ÛÉ Çñ³í³Ï³Ý ³Ïï»ñáí` ѳßíÇ ³éÝ»Éáí ѳٳå³ï³ëË³Ý Ù³ñÙÝÇ Ï³ñ·³íÇ׳ÏÇ ³é³ÝÓݳѳïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ë³Ï³ÛÝ ·ïÝáõÙ »Ýù, áñ ³é³çݳѻñà å»ïù ¿ ë³ÑÙ³Ý»É Ã» áíù»ñ ϳñáÕ »Ý ½μ³Õ»óÝ»É å»-ï³Ï³Ý ͳé³ÛáõÃÛ³Ý å³ßïáÝÝ»ñ, ¨ ûñ»Ýë¹ñáõÃÛ³Ùμ ÇÝãåÇëÇ ¹³-ë³Ï³ñ·áõÙ ¿ ë³ÑÙ³Ýí³Í å»ï³Ï³Ý ͳé³ÛáõÃÛ³Ý å³ßïáÝÝ»ñÇ Ñ³-Ù³ñ, ÇÝãÁ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ ÏÁÝÓ»éÇ ë³ÑٳݻÉáõ å»ï³Ï³Ý ͳé³-ÛáõÃÛ³Ý å³ßïáÝÇ Ñ³ëϳóáõÃÛáõÝÁ:

²ÛëåÇëáí` ϳñáÕ »Ýù ï³É Ù»Ï ÙdzëÝ³Ï³Ý Ñ³ëϳóáõÃÛáõÝ ¨ ë³ÑٳݻÉ,áñ ûñ»Ýùáí ë³ÑÙ³Ýí³Í ϳñ·áí å»ï³Ï³Ý ͳé³ÛáõÃÛ³Ý å³ßïáÝ ½μ³Õ»óÝ»Éáõ Çñ³íáõÝù áõÝ»Ý å»ï³Ï³Ý ͳé³ÛáõÃÛ³Ý ïíÛ³É å³ßïáÝÇ ³ÝÓݳ·ñáí Ý»ñϳ۳óíáÕ å³Ñ³ÝçÝ»ñÁ μ³í³ñ³-ñáÕ, ѳۻñ»ÝÇÝ ïÇñ³å»ïáÕ, 18 ï³ñÇÝ Éñ³ó³Í ù³Õ³ù³óÇÝ»ñÁª ³ÝÏ³Ë ³½·áõÃÛáõÝÇó, é³ëë³ÛÇó, ë»éÇó, ¹³í³Ý³ÝùÇó, ù³Õ³ù³-Ï³Ý Ï³Ù ³ÛÉ Ñ³Û³óùÝ»ñÇó, ëáóÇ³É³Ï³Ý Í³·áõÙÇó, ·áõÛù³ÛÇÝ Ï³Ù ³ÛÉ ¹ñáõÃÛáõÝÇó£

àñå»ë½Ç ù³Õ³ù³óÇÝ ¹³éݳ å»ï³Ï³Ý ͳé³ÛáÕ³Ï³Ý Ñ³ñ³-μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÏáÕÙ ¨ å»ïáõÃÛ³Ý ³ÝáõÝÇó áõ Ýñ³ ѳÝÓݳñ³ñáõÃ-Û³Ùμ Çñ³Ï³Ý³óÝÇ ïíÛ³É Ù³ñÙÝÇ ËݹÇñÝ»ñÝ áõ ·áñͳéáõÛÃÝ»ñÁ, ݳ å»ïù ¿ μ³í³ñ³ñÇ ûñ»Ýë¹ñáõÃÛ³Ùμ ³Û¹ Ù³ñÙÝÇ Í³é³ÛáÕÇÝ Ý»ñϳ-Û³óíáÕ áñáß³ÏÇ å³Ñ³ÝçÝ»ñÇÝ: ¸³ å³Ûٳݳíáñí³Í ¿ Ýñ³Ýáí, áñ å»ï³Ï³Ý ͳé³ÛáÕÝ Çñ ϳñ·³íÇ׳Ïáí ³ÝÙÇç³Ï³Ýáñ»Ý ϳåí³Í ¿ å»ïáõÃÛ³Ý Ñ»ï ¨ Ý»ñϳ۳óÝáõÙ ¿ ³ÛÝ å»ï³Ï³Ý-ͳé³ÛáÕ³Ï³Ý Ñ³-ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ:

ºÉÝ»Éáí å»ï³Ï³Ý ͳé³ÛáõÃÛ³Ý ï³ñμ»ñ ï»ë³ÏÝ»ñÇ ûñ»Ýë¹-ñ³Ï³Ý ³é³ÝÓݳѳïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇó`F

1F å»ï³Ï³Ý ͳé³ÛáõÃÛ³Ý å³ß-

ïáÝÝ»ñÇ ï»ë³ÏÝ»ñÇ ¹³ë³Ï³ñ·áõÙÁ ï³ñμ»ñ ¿: ä»ï³Ï³Ý ͳé³ÛáõÃÛ³Ý å³ßïáÝÝ»ñÁ, áñå»ë ϳÝáÝ, ¹³u³-

ϳñ·íáõÙ »Ý Áuï ËÙμ»ñÇ ¨ »ÝóËÙμ»ñÇ` »ÉÝ»Éáí ³Û¹ å³ßïáÝÝ»ñÁ ½μ³Õ»óÝáÕ ³ÝÓ³Ýó ³ß˳ï³ÝùÇ Ï³½Ù³Ï»ñåÙ³Ý ¨ ջϳí³ñÙ³Ý å³ï³u˳ݳïíáõÃÛ³Ý, ËݹÇñÝ»ñÇ μ³ñ¹áõÃÛ³Ý, áñáßáõÙÝ»ñ ϳ-Û³óÝ»Éáõ Édz½áñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, ß÷áõÙÝ»ñÇ ¨ Ý»ñϳ۳óáõóãáõÃÛ³Ý, ÇÝã-å»u ݳ¨ ·Çï»ÉÇùÝ»ñÇ áõ ÑÙïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³ÝÑñ³Å»ßï ٳϳñ¹³ÏÇó:

ä»ï³Ï³Ý ͳé³ÛáõÃÛ³Ý å³ßïáÝÝ»ñÁ ¹³u³Ï³ñ·íáõÙ »Ý Áuï Ñ»ï¨Û³É ËÙμ»ñÇ.

1) å»ï³Ï³Ý ͳé³ÛáõÃÛ³Ý μ³ñÓñ³·áõÛÝ å³ßïáÝÝ»ñ.

1 ä»ï³Ï³Ý ͳé³ÛáõÃÛ³Ý ï³ñμ»ñ ï»ë³ÏÝ»ñÝ áõÝ»Ý áñáß³ÏÇ ûñ»Ýë¹ñ³Ï³Ý ³é³ÝÓݳѳïÏáõÃÛáõÝÝ»ñ, áñáÝù ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ Ù³Ýñ³Ù³ëÝ ·Çï³Ï³Ý ѻﳽá-ïáõÃÛ³Ý ³é³ñϳ ¹³ñÓÝ»É ¨ í»ñ Ñ³Ý»É ¹ñ³Ýó Çñ³í³Ï³Ý ϳñ·³íáñÙ³Ý Ùdzëݳ-Ï³Ý »½ñ»ñ:

Page 149: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

Æñ³í³·ÇïáõÃÛáõÝ

149

2) å»ï³Ï³Ý ͳé³ÛáõÃÛ³Ý ·É˳íáñ å³ßïáÝÝ»ñ. 3) å»ï³Ï³Ý ͳé³ÛáõÃÛ³Ý ³é³ç³ï³ñ å³ßïáÝÝ»ñ. 4) å»ï³Ï³Ý ͳé³ÛáõÃÛ³Ý Ïñïu»ñ å³ßïáÝÝ»ñ: Úáõñ³ù³ÝãÛáõñ ËÙμÇ å»ï³Ï³Ý ͳé³ÛáõÃÛ³Ý å³ßïáÝÝ»ñÁ

¹³u³Ï³ñ·íáõÙ »Ý 1-ÇÝ ¨ 2-ñ¹ »ÝóËÙμ»ñÇ, ÇuÏ å»ï³Ï³Ý ͳé³-ÛáõÃÛ³Ý ·É˳íáñ, ³é³ç³ï³ñ ¨ Ïñïu»ñ å³ßïáÝÝ»ñÇ ËÙμ»ñÁ ¹³u³Ï³ñ·íáõÙ »Ý 1-ÇÝ, 2-ñ¹ ¨ 3-ñ¹ »ÝóËÙμ»ñÇ:

àñå»ë ϳÝáÝ å»ï³Ï³Ý ͳé³ÛáõÃÛ³Ý å³ßïáÝÝ»ñÇ ËÙμ»ñáõÙ 1-ÇÝ »ÝóËáõÙμÁ ïíÛ³É ËÙμÇ μ³ñÓñ³·áõÛÝ »ÝóËáõÙμÝ ¿:

ä»ï³Ï³Ý ͳé³ÛáõÃÛ³Ý å³ßïáÝÝ»ñÇ ¹³ë³Ï³ñ·áõÙÝ áõÝÇ ù³-Õ³ù³óÇ³Ï³Ý Í³é³ÛáõÃÛ³Ý å³ßïáÝÝ»ñÇ ¹³ë³Ï³ñ·Ù³Ý Ñ»ï ÇÝã-å»ë ÝÙ³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñ, ³ÛÝå»ë ¿É` ï³ñμ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñ£ ²Û¹ ÝÙ³ÝáõÃ-ÛáõÝÝ»ñÝ ³ñï³Ñ³ÛïíáõÙ »Ý å³ßïáÝÝ»ñÇ ¹³ë³Ï³ñ·Ù³Ý ËÙμ»ñáõÙ, áñáß ¹»åù»ñáõÙ ¿É` ã³÷³ÝÇßÝ»ñáõÙ£

§¸Çí³Ý³·Çï³Ï³Ý ͳé³ÛáõÃÛ³Ý Ù³ëÇݦ, §àëïÇϳÝáõÃÛ³Ý Í³-é³ÛáõÃÛáõÝáõÙ Ù³ëÇݦ, §²½·³ÛÇÝ ³Ýíï³Ý·áõÃÛ³Ý Ù³ñÙÇÝÝ»ñáõ٠ͳ-é³ÛáõÃ۳ݦ Ù³ëÇÝ ÐÐ ûñ»ÝùÝ»ñÝ ³ÝѳëϳݳÉÇáñ»Ý ã»Ý ï³ÉÇë ѳ-Ù³å³ï³ëË³Ý å»ï³Ï³Ý ͳé³ÛáõÃÛ³Ý å³ßïáÝÝ»ñÇ ¹³ë³Ï³ñ·-Ù³Ý ã³÷³ÝÇßÝ»ñÁ, ÇëÏ §Ø³ùë³ÛÇÝ Í³é³ÛáõÃÛ³Ý Ù³ëÇݦ ¨ §Ð³ñϳ-ÛÇÝ Í³é³ÛáõÃÛ³Ý Ù³ëÇݦ ÐÐ ûñ»ÝùÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó ïñíáÕ å³ßïáÝÝ»ñÇ ¹³ë³Ï³ñ·Ù³Ý ã³÷³ÝÇßÝ»ñÁ ѳÙÁÝÏÝáõÙ »Ý ù³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý Í³-é³ÛáõÃÛ³Ý å³ßïáÝÝ»ñÇ ¹³ë³Ï³ñ·Ù³Ý ã³÷³ÝÇßÝ»ñÇÝF

1F:

ÀݹѳÝñ³óÝ»Éáí å»ï³Ï³Ý ͳé³ÛáõÃÛ³Ý å³ßïáÝÇ ï³ññ»ñÇ ³÷á÷áõÙÁ` ϳñ»ÉÇ ¿ ï³É å»ï³Ï³Ý ͳé³ÛáõÃÛ³Ý å³ßïáÝÇ Ñ»ï¨Û³É μÝáõó·ñáõÙÁ. §ä»ï³Ï³Ý ͳé³ÛáõÃÛ³Ý å³ßïáÝÁ г۳ë-ï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý ë³ÑٳݹñáõÃÛ³Ùμ ¨ ûñ»ÝùÝ»ñáí ëï»ÕÍ-í³Í å»ï³Ï³Ý Ù³ñÙÇÝÝ»ñÇ áõ å³ßïáݳï³ñ ³ÝÓ³Ýó ·áñͳéáõÛÃ-Ý»ñÇ ¨ /ϳÙ/ ËݹÇñÝ»ñÇ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý Ï³Ù ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Çñ³-ϳݳóÙ³Ý ³å³ÑáíÙ³Ý Ñ³Ù³ñ å»ï³Ï³Ý ͳé³ÛáõÃÛáõÝ ³å³ÑáíáÕ Ù³ñÙÝÇ Ï³éáõóí³ÍùáõÙ` ѳٳå³ï³ëË³Ý ¹³ë³ÛÇÝ ËÙμáõÙ, ݳ-˳ï»ëí³Í Ùdzíáñ ³ß˳ï³ï»Õ ¿, áñÝ ½μ³Õ»óíáõÙ ¿ ûñ»Ýùáí ë³Ñ-Ù³Ýí³Í ϳñ·áí å»ï³Ï³Ý ͳé³ÛáõÃÛ³Ý å³ßïáÝ ½μ³Õ»óÝ»Éáõ Ç-ñ³íáõÝù áõÝ»óáÕ ÐÐ ù³Õ³ù³óÇÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó ¨ áñáÝó ³ß˳ï³ÝùÇ Ñ³ïáõóáõÙÁ í׳ñíáõÙ ¿ ÐÐ å»ï³Ï³Ý μÛáõç»Ç ÙÇçáóÝ»ñÇó¦:

ì»ñ ѳݻÉáí å»ï³Ï³Ý ͳé³ÛáõÃÛ³Ý å³ßïáÝÇ ÝÙ³Ý Ñ³ëϳ-óáõÃÛáõÝÁ` ³ÝÑñ³Å»ß »Ýù ѳٳñáõÙ, áñ ³Û¹åÇëÇ ë³ÑÙ³ÝáõÙÁ å»ïù ¿ ³Ùñ³·ñíÇ å»ï³Ï³Ý ͳé³ÛáõÃÛ³Ý μáÉáñ áÉáñïÝ»ñáõÙ:

1 ܳËÏÇÝáõÙª ÙÇÝ㨠§¸Çí³Ý³·Çï³Ï³Ý ͳé³ÛáõÃÛ³Ý Ù³ëÇݧ ÐÐ ûñ»ÝùáõÙ ÷á÷á-ËáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ï³ï³ñáõÙÁ, ¹Çí³Ý³·Çï³Ï³Ý ͳé³ÛáõÃÛ³Ý å³ßïáÝÝ»ñÁ ¹³ë³-ϳñ·íáõÙ ¿ÇÝ ³í»ÉÇ Ù»Í` 16 ËÙμÇ£ ÐÐ ¹Çí³Ý³·Çï³Ï³Ý ͳé³ÛáõÃÛ³Ý å³ßïáÝÝ»ñÁ μ³Å³ÝíáõÙ »Ý μáõÝ ³ñï³ùÇÝ ·áñÍ»ñÇ Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛ³Ý ¨ ÑÛáõå³ïáë³Ï³Ý ÑÇÙ-ݳñÏÝ»ñÇ å³ßïáÝÝ»ñÇ:

Page 150: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

Æñ³í³·ÇïáõÃÛáõÝ

150

ÜϳïÇ áõݻݳÉáí ³ÛÝ, áñ ѳÝñ³ÛÇÝ Í³é³ÛáõÃÛ³Ý Ñ»ï ϳåí³Í ѳñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ûñ»Ýë¹ñ³Ï³Ý ϳñ·³íáñÙ³Ý å³Ñ³Ýç Ù»ñ ѳ-ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ³éç¨ ¹ñí³Í ¿ ³ñ¹»Ý ÇëÏ ÐÐ ë³Ñٳݳ¹ñáõÃÛ³Ùμ ¨ ³Û¹ ûñ»ÝùÁ ¹»é¨ë Ñ»é³ÝϳñáõÙ ¿, ³é³ç³ñÏáõÙ »Ýù ÐÐ ²½·³ÛÇÝ ÅáÕá-íáõÙ ùÝݳñÏíáÕ §Ð³Ýñ³ÛÇÝ Í³é³ÛáõÃÛ³Ý Ù³ëÇݦ ÐÐ ûñ»ÝùÇ Ý³-˳·ÍáõÙ Áݹ·ñÏ»É ¨ ï³É ûñ»ÝùÇ áõÅ Ù»ñ ÏáÕÙÇó ³é³ç³ñÏíáÕ í»-ñáÝßÛ³É å»ï³Ï³Ý ͳé³ÛáõÃÛ³Ý å³ßïáÝÇ Ñ³ëϳóáõÃÛáõÝÁ, ÇÝãÁ ÙdzëÝ³Ï³Ý ÏÉÇÝÇ μáÉáñ å»ï³Ï³Ý ͳé³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ: ´³óÇ ³Û¹ ϳñÍáõÙ »Ýù, áñ ÝٳݳïÇå Çñ³í³Ï³Ý ϳñ·³íáñÙ³μ ݳ¨ ³ÝÑñ³Å»ßï ÏÉÇÝÇ ë³ÑÙ³Ý»É Ñ³Ù³ÛÝù³ÛÇÝ Í³é³ÛáõÃÛ³Ý å³ßïáÝÇ Ñ³ëϳóáõÃÛáõÝÁ:

²é³çÇϳÛáõÙ ³Ûë ѳëϳóáõÃÛ³Ý §Ð³Ýñ³ÛÇÝ Í³é³ÛáõÃÛ³Ý Ù³-ëÇݦ ÐÐ ûñ»Ýùáí ³Ùñ³·ñáõÙÁ, ϳñÍáõÙ »Ýù, ÙdzëݳϳݳóÙ³Ý` ѳٳϳñ·Ù³Ý, »Õ³Ý³Ïáí Çñ³í³Ï³Ý ϳñ·³íáñÙ³Ý ÙÇ³Ï ×³Ý³-å³ñÑÝ ¿:

¶ð²Î²ÜàôÂÚàôÜ

1. è. Ð. ºÕÛ³Ý, ø³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý (å»ï³Ï³Ý) ͳé³ÛáõÃÛáõÝÁ г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝáõÙ. ºäÐ, ºñ. 2003:

2. ².êáõùdzëÛ³ÝÇ, §Ð³Ûáó É»½íÇ ÑáÙ³ÝÇßÝ»ñÇ μ³é³ñ³Ý¦:

3. Нoздарчев А.Ф., Государственное служба М. 1999.

4. Бахрах Д. Н., Государственная служба в Российской Федерации. Екатеринбург, 1995.

5. Старилов Ю. Н., Служебное право. М., 1996.

6. ÐÐ ë³Ñٳݳ¹ñáõÃÛáõÝ:

7. §àëïÇϳÝáõÃÛáõÝáõ٠ͳé³ÛáõÃÛ³Ý Ù³ëÇݦ ÐÐ ûñ»Ýù:

8. §Ø³ùë³ÛÇÝ Í³é³ÛáõÃÛ³Ý Ù³ëÇݦ ÐÐ ûñ»Ýù:

9. §Ð³ñϳÛÇÝ Í³é³ÛáõÃÛ³Ý Ù³ëÇݦ ÐÐ ûñ»Ýù:

10. §²½·³ÛÇÝ ³Ýíï³Ý·áõÃÛ³Ý Ù³ñÙÇÝÝ»ñáõ٠ͳé³ÛáõÃÛ³Ý Ù³ëÇݦ ÐÐ ûñ»Ýù:

11. §ÐÐ ²½·³ÛÇÝ ÅáÕáíÇ ³ß˳ï³Ï³½Ùáõ٠ͳé³ÛáõÃÛ³Ý Ù³ëÇݦ ÐÐ ûñ»Ýù:

12. §ø³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý Í³é³ÛáõÃÛ³Ý Ù³ëÇݦÐÐ ûñ»Ýù:

13. §¸Çí³Ý³·Çï³Ï³Ý ͳé³ÛáõÃÛ³Ý Ù³ëÇݦ ÐÐ ûñ»Ýù:

14. ÐÐ ùñ»³Ï³Ý ûñ»Ýë·Çñù:

Page 151: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

Æñ³í³·ÇïáõÃÛáõÝ

151

ВАХТАНГ БАРСЕГЯН ПОНЯТИЕ ДОЛЖНОСТИ ГОСУДАРСТВЕННОЙ СЛУЖБЫ И

ОСОБЕННОСТИ ПРАВОВОГО ФИКСИРОВАНИЯ.

Статья посвящена особенностям понятия должности госу-дарственной службы республики Армения и особенностям его правового фиксирования. Автор проанализировал значения и осо-бенности понятия должности государственной службы фиксирован-ный законодательством республики Армения, научной литературой. Пересмотрены задачи правового регулирования этого понятия. Предложено новое определение понятия должности государствен-ной службы и особое направление его правового фиксирования.

VAKHTANG BARSEGHYAN CONCEPT OF THE POSITION OF PUBLIC SERVICE AND

FEATURES OF LEGAL FIXATION.

Article is devoted to features of the concept of public service position of the Republic of Armenia and features of its legal fixation. The author has analysed values and features of the concept of public service position fixed by the legislation of the Republic of Armenia, the scientific literature. Are considered the tasks of legal regulation of this concept. Is offered new definition of the concept of public service position and special direction to its legal fixation.

Page 152: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

Æñ³í³·ÇïáõÃÛáõÝ

152

¶ºÔ²Ø ¶ºìàð¶Ú²Ü

ÐÐ äÎ ³Ï³¹»ÙdzÛÇ ³ëåÇñ³Ýï

8BвزκÜîðàܲòØ²Ü Ð²êβòàôÂÚàôÜÀ ºì îºê²ÎܺðÜ ºìðàä²Î²Ü ØÆàôÂÚàôÜàôØ

Ðá¹í³ÍáõÙ ÷áñÓ ¿ ³ñí»É Ý»ñϳ۳óÝ»É Ñ³Ù³Ï»Ýïñáݳó-Ù³ÝÝ áõÕÕí³Í ·áñͳñùÝ»ñÇ μáÉáñ ï»ë³ÏÝ»ñÇ ³é³ÝÓݳѳï-ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ÇÝãå»ë ݳ¨ ³ÛÝ ã³÷³ÝÇßÝ»ñÁ, áñáÝóáí áñáßíáõÙ ¿ ïíÛ³É Ñ³Ù³Ï»ÝïñáݳóÙ³Ý ºØ ϳñ·³íáñÙ³Ý áÉáñïáõÙ ·ïÝí»ÉÁ ϳ٠ã·ïÝí»ÉÁ: ²ß˳ï³Ýùáõ٠ѳٳϻÝïñáݳóÙ³Ý Ñ³ëϳóáõÃÛáõÝÁ ¨ ï»ë³ÏÝ»ñÁ ¹Çï³ñÏíáõÙ »Ý ÇÝãå»ë Çñ³í³-ϳÝ, ³ÛÝå»ë ¿É ïÝï»ë³Ï³Ý ³éáõÙáí:

²½³ï ßáõÏ³Û³Ï³Ý Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ë»ñïáñ»Ý ϳåí³Í »Ý ³ñ¹Ûáõݳí»ï ïÝï»ë³Ï³Ý Ùñó³ÏóáõÃÛ³Ý, ³åñ³Ýù³ÛÇÝ ßáõϳݻ-ñáõÙ ÙáÝáåáÉǽ³óÙ³Ý Ï³ñ·³íáñÙ³Ý, ÇÝãå»ë ݳ¨ ³é³çݳÛÇÝ Ï³Ù »ñÏñáñ¹³Ï³Ý ßáõϳݻñáõÙ μ³Åݻٳë»ñÇ Ï³Ù ÷³Û»ñÇ Ó»éùμ»ñÙ³Ý Ñ»ï: îÝï»ë³Ï³Ý ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ï³ñμ»ñ í»ñ³Ï³½Ù³Ï»ñåáõÙÝ»-ñÇ μ³ó³ë³Ï³Ý ѻ勉ÝùÝ»ñÇ Ý³Ë³½·áõß³óÙ³Ý ¨ ϳÝ˳ñ·»ÉÙ³Ý Ýå³ï³Ïáí ºíñ³ÙÇáõÃÛáõÝáõÙ ëï»ÕÍí»É ¿ ïÝï»ë³Ï³Ý ÁÝÏ»ñáõÃ-ÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³Ï»ÝïñáݳóáõÙÝ»ñÇ í»ñ³ÑëÏÙ³Ý Ï³éáõó³Ï³ñ·: îÝï»ë³·ÇïáõÃÛ³Ý ï»ë³ÝÏÛáõÝÇó ѳٳϻÝïñáݳóáõÙÁ ·áñÍÁÝóó ¿, áñÝ áõÕÕí³Í ¿ Ý»ñ¹ñáÕÇ ë»÷³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ù»Í³óÙ³ÝÁ, ß³ÑáõÛÃÇ ³-í»É³óÙ³ÝÁ, ϳåÇï³ÉÇ ß³Ñáõóμ»ñáõÃÛ³Ý μ³ñÓñ³óÙ³ÝÁ` μ³ÅÝ»-ïáÙë»ñÇ ¨ ÷³Û³μ³ÅÇÝÝ»ñÇ Ï³Ù Ñ»Ýó ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý ³ñÅ»ùÇ μ³ñÓ-ñ³óÙ³Ý ï»ëùáí:

ºØ ÊáñÑñ¹Ç 2004 Ãí³Ï³ÝÇ ÑáõÝí³ñÇ 20-Ç N 139/2004 ѳٳ-Ï»ÝïñáݳóáõÙÝ»ñÇ ÑëÏáÕáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ Ï³Ýáݳϳñ·Á, áñÁ »Ï³í ÷á˳ñÇÝ»Éáõ 1989 Ãí³Ï³ÝÇ ¹»Ïï»Ùμ»ñÇ 21-Ç §ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³Ï»ÝïñáݳóáõÙÝ»ñÇ í»ñ³ÑëÏáÕáõÃÛ³Ý Ù³ëÇݦ N 4064/89 ϳÝáݳϳñ·ÇÝ (Ý»ñϳÛáõÙë ѳݹÇë³ÝáõÙ ¿ »íñáå³Ï³Ý ѳϳٻ-ݳßÝáñѳÛÇÝ ûñ»Ýë¹ñáõÃÛ³Ý ·É˳íáñ ·áñÍÇùÁ ÙdzÓáõÉáõÙÝ»ñÇ ¨ ÙdzóáõÙÝ»ñÇ áÉáñïáõÙ): Æ ï³ñμ»ñáõÃÛáõÝ ºØ ³ÛÉ ³Ïï»ñÇ, áñáÝù ϳñ·³íáñáõÙ »Ý ÙdzÓáõÉáõÙÝ»ñÁ ¨ ÙdzóáõÙÝ»ñÁ, ϳÝáݳϳñ·áõÙ §ÙdzÓáõÉáõÙ¦ (merger) ¨ §ÙdzóáõÙ¦ (acquisition, takeover) ѳëϳ-óáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ»ï Ù»Ïï»Õ û·ï³·áñÍíáõÙ ¿ ݳ¨ §Ñ³Ù³Ï»Ýïñáݳ-óáõÙ¦ (concentration) ѳëϳóáõÃÛáõÝÁ:

Page 153: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

Æñ³í³·ÇïáõÃÛáõÝ

153

гٳӳÛÝ Ï³Ýáݳϳñ·Ç` ѳٳϻÝïñáݳóáõÙÁ å»ïù ¿ ÃáÕÝíÇ ÙÇÝ㨠³ÛÝ ³ëïÇ׳ÝÇ, ù³ÝÇ ¹»é ³ÛÝ Ñ³Ù³å³ï³ë˳ÝáõÙ ¿ Ùñó³Ï-óáõÃÛ³Ý ûñÇݳã³÷áõÃÛ³ÝÁ ¨ ãÇ íݳëÇ »íñáå³Ï³Ý ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ý ÙñóáõݳÏáõÃÛ³Ý ³×Ù³ÝÁ, ºØ-áõÙ ÏÛ³ÝùÇ Ù³Ï³ñ¹³ÏÇ μ³ñÓñ³óÙ³ÝÁ ¨ áñ³ÏÇ μ³ñ»É³íÙ³ÝÁ: ²Û¹ ÇëÏ å³ï׳éáí, ÇÝãå»ë ѳßíÇ »Ý ³é»É ¹ñ³ ëï»ÕÍáÕÝ»ñÁ, ØÇáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ ûñ»ÝùÁ å»ïù ¿ Ý»ñ³éÇ ¹ñáõÛÃ-Ý»ñ ³ÛÝåÇëÇ Ñ³Ù³Ï»ÝïñáݳóáõÙÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ, áñáÝù ϳñáÕ »Ý ½·³-ÉÇ Ù³ëáí ËáãÁݹáï»É ÀݹѳÝáõñ ßáõϳÛáõ٠ϳ٠¹ñ³ ϳñ¨áñ Ù³ëáõÙ Ùñó³ÏóáõÃÛ³ÝÁ [1]:

§Ð³Ù³Ï»ÝïñáݳóáõÙ¦ »½ñáõÛÃÁ ë³ÑÙ³ÝíáõÙ ¿ ϳÝáݳϳñ·áõÙ ¨ μ³ó³ïñíáõÙ ¿ гÝÓݳÅáÕáíÇ` ѳٳϻÝïñáݳóáõÙÝ»ñÇ Ñ³ëϳó-áõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ Í³ÝáõóÙ³Ý Ù»ç [2], áñÁ Ý»ñ³éáõÙ ¿ Ñ»ï¨Û³É ·áñͳñù-Ý»ñÁ`

– ÙdzÓáõÉáõÙÝ»ñÁ »ñÏáõ ϳ٠³í»ÉÇ ³ÝÏ³Ë ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÙÇç¨,

– Ù»Ï Ï³Ù ÙÇ ù³ÝÇ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó Ù»Ï ³ÛÉ ÁÝÏ»ñáõÃ-Û³Ý Ï³Ù ¹ñ³ ÙÇ Ù³ëÇ áõÕÕ³ÏÇ Ï³Ù ³ÝáõÕÕ³ÏÇ í»ñ³ÑëÏá-ÕáõÃÛ³Ý ó³Ýϳó³Í ÙÇçáóÇ Ó»éùμ»ñáõÙÁ,

– §full function¦ joint venture, ³ÛëÇÝùÝ, ³ÛÝ Ñ³Ù³ï»Õ Ó»éݳñ-ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, áñáÝù ·áñÍáõÙ »Ý áñå»ë ϳÛáõÝ ÑÇÙùáí ³Ý-Ï³Ë ïÝï»ë³Ï³Ý Ùdzíáñ:

Àëï ϳÝáݳϳñ·Ç ¹ñáõÛÃÝ»ñÇ` í»ñ³ÑëÏáÕáõÃÛ³Ý ï³Ï ѳë-ϳóíáõÙ ¿ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý íñ³ áñáßÇã ³½¹»óáõÃÛáõÝ áõݻݳÉáõ Ñݳñ³-íáñáõÃÛáõÝ: ì»ñ³ÑëÏáÕ ³ÝÓÁ å»ïù ¿ áõݻݳ ϳÛáõÝ Ñݳñ³íáñáõÃ-ÛáõÝ Ý»ñ³½¹»Éáõ í»ñ³ÑëÏíáÕ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý íñ³: ¸³ ϳñáÕ ¿ ÉÇÝ»É ë»-÷³Ï³Ý áñáßáõÙÝ»ñÝ ³ÝóϳóÝ»Éáõ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ, áñáÝù ³ÝÑñ³-Å»ßï »Ý áñáß³ÏÇ ³ñ¹ÛáõÝùÇ Ñ³ëÝ»Éáõ ѳٳñ, ÇÝãå»ë ݳ¨ Ñݳñ³-íáñáõÃÛáõÝ` ÷³Ï»Éáõ Ñ»Ýó í»ñ³ÑëÏíáÕ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ³ÝÑñ³-Å»ßï áñáßáõÙÝ»ñÁ:

гٳϻÝïñáݳóÙ³Ý ³Ù»Ý³Ñ³ÛïÝÇ Ó¨ ѳٳñíáõÙ ¿ ÁÝÏ»ñáõÃ-Û³Ý Ï³Ù ¹ñ³ Ù³ëÇ ÝϳïÙ³Ùμ μ³ó³ñÓ³Ï í»ñ³ÑëÏáÕáõÃÛ³Ý Ó»éù-μ»ñáõÙÁ: ´³ó³ñÓ³Ï í»ñ³ÑëÏáÕáõÃÛáõÝ Ï³ñáÕ ¿ Ó»éù μ»ñí»É Ù»Ï ÁÝ-Ï»ñáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó Ù»Ï ³ÛÉ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý ùí»³ñÏáÕ μ³ÅÝ»ïáÙë»ñÇ ·ÝÙ³Ý ÙÇçáóáí: ´³ó³ñÓ³Ï í»ñ³ÑëÏáÕáõÃÛáõÝ Ï³ñáÕ ¿ ݳ¨ Ó»éù μ»ñí»É Ù»Ï ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó Ù»Ï ³ÛÉ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý ³ÏïÇíÝ»ñÇ Ó»éùμ»ñÙ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ: ÜáõÛÝÇëÏ μñ»Ý¹Ç Ó»éùμ»ñáõÙÁ ϳñáÕ ¿ ѳ-Ù³ñí»É ѳٳϻÝïñáݳóáõÙ, »Ã» ³ÛÝ Ñ³Ù³ñíáõÙ ¿ ·áñͳñ³ñáõÃ-ÛáõÝ, áñÇÝ Ï³ñ»ÉÇ ¿ Ñëï³Ïáñ»Ý í»ñ³·»É ßñç³Ý³éáõÃÛáõÝ [3, p. 747]:

гٳӳÛÝ Ð³ÝÓݳÅáÕáíÇ 2004 Ãí³Ï³ÝÇ ³åñÇÉÇ 7-Ç §ºØ ÊáñÑñ¹Ç 2004 Ãí³Ï³ÝÇ ÑáõÝí³ñÇ 20-Ç N 139/2004 ϳÝáݳϳñ·Ç Ý»ñ¹ñÙ³Ý Ù³ëÇݦ N 802/2004 ϳÝáݳϳñ·Ç` ÙdzÓáõÉáõÙÝ»ñÁ ¨ ÙdzóáõÙÝ»ñÁ ϳñáÕ »Ý ѳݹÇë³Ý³É ѳٳϻÝïñáݳóÙ³Ý ï³ñ³-ï»ë³Ï [4]:

Page 154: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

Æñ³í³·ÇïáõÃÛáõÝ

154

¶ñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ù»ç ϳñ»ÉÇ ¿ Ýϳï»É §M&A¦ (Mergers and Acquisitions) ѳå³íáõÙÁ, áñÝ û·ï³·áñÍíáõÙ ¿ ï³ñ³ï»ë³Ï ·áñ-ͳñùÝ»ñÇ, ³Û¹ ÃíáõÙ` μ³ÅÝ»ïáÙë»ñÇ, ÇÝãå»ë ݳ¨ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý ³ÛÉ ³ÏïÇíÝ»ñÇ Ñ»ï ϳï³ñíáÕ ·áñͳñùÝ»ñÇ ë³ÑÙ³ÝÙ³Ý Ñ³Ù³ñ: §M&A¦ Çñ³í³Ï³Ý ë³ÑÙ³ÝáõÙÝ ³ñï³ë³ÑÙ³ÝÛ³Ý, ³Û¹ ÃíáõÙ` ݳ¨ ºíñáå³Ï³Ý ØÇáõÃÛ³Ý, ûñ»Ýë¹ñáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ μ³ó³Ï³ÛáõÙ ¿: ²ÛÝáõ-ѳݹ»ñÓ, ÁݹáõÝí³Í ¿ ѳٳñ»É, áñ ³Û¹ »½ñáõÛÃÁ ѳݹÇë³ÝáõÙ ¿ Ýßí³Í áÉáñïáõÙ μáÉáñ ÙÇçáó³éáõÙÝ»ñÇ Ñ³í³ù³Ï³Ý ÇÙ³ëïÁ:

ØdzÓáõÉáõÙÝ»ñÇ ¨ ÙdzóáõÙÝ»ñÇ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï ÁÝÏ»-ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, áñå»ë ϳÝáÝ, û·ï³·áñÍáõÙ »Ý »ñÏáõ ï³ñμ»ñ³Ï: ²-é³çÇÝÇ ß³ñùÇÝ ¹³ëíáõÙ »Ý ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ í»ñ³Ï³½Ù³Ï»ñåÙ³Ý ·áñÍÁÝóóÝ»ñÁ, ÇëÏ »ñÏñáñ¹Ç ß³ñùÇÝ` ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ μ³ÅÝ»-ïáÙë»ñÇ ¨ μ³Åݻٳë»ñÇ Ó»éùμ»ñáõÙÁ: ì»ñ³Ï³½Ù³Ï»ñåÙ³Ý Çñ³-ϳݳóÙ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùÁ ѳݹÇë³ÝáõÙ ¿ Ïáñåáñ³ïÇí ÑëÏáÕáõÃÛ³Ý ÷á÷áËáõÃÛáõÝÁ: ÜٳݳïÇå Çñ³íÇ×³Ï ¿ ÉÇÝáõ٠ѳٳï»Õ Ó»éݳñ-ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ëï»ÕÍÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï:

ØdzÓáõÉáõÙ ï»ÕÇ ¿ áõÝ»ÝáõÙ ³ÛÝåÇëÇ Ñ³Ù³Ó³Ûݳ·ñÇ ÏÝùÙ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ, áñáí ëï»ÕÍíáõÙ ¿ ïÝï»ë³Ï³Ý ¨ Çñ³í³Ï³Ý ÙdzëÝáõÃ-ÛáõÝ: ê³ ï»ÕÇ ¿ áõÝ»ÝáõÙ ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñμ »ñÏáõ ϳ٠³í»ÉÇ Ï³½Ù³-Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñ å³Ûٳݳ·ñáí å³ñï³íáñíáõÙ »Ý »ñϳñ³Å³ÙÏ»ï Ùdzíáñí»É ÁݹѳÝáõñ ջϳí³ñáõÃÛ³Ý Ý»ñùá` ÙÇ³Å³Ù³Ý³Ï ¹³¹³-ñ»Éáí ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý³É áñå»ë ³ÝÏ³Ë Çñ³í³μ³Ý³Ï³Ý ³ÝÓÇÝù:

Ø»Ï ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÁ ÙÛáõëÇÝ ÙdzóÙ³Ý ¹»åùáõÙ` í»ñçÇÝÇë ³ÝóÝáõÙ »Ý ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý μáÉáñ Çñ³íáõÝùÝ»ñÁ ¨ å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ÇëÏ ÙdzóíáÕ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÁ ¹³¹³ñ»óÝáõÙ ¿ Çñ ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÝ ³é³Ýó ÉáõͳñÙ³Ý:

Æ ï³ñμ»ñáõÃÛáõÝ ÙdzóÙ³Ý` ÙdzÓáõÉÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï Ù³ëݳÏÇó μáÉáñ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¹³¹³ñ»óÝáõÙ »Ý Çñ»Ýó ·áÛáõÃÛáõÝÝ ³é³Ýó ÉáõͳñÙ³Ý` Ýáñ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³ÝÁ ÷á˳Ýó»Éáí Çñ»Ýó μáÉáñ Çñ³íáõÝù-Ý»ñÝ áõ å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: ²ÛÝáõ³Ù»Ý³ÛÝÇí, ³Ûë ϳ٠³ÛÝ ÁÝ-Ï»ñáõÃÛ³Ý μ³ÅÝ»ïáÙë»ñÇ Ó»éùμ»ñÙ³Ý ¹»åùáõÙ, Ó¨³Ï³Ýáñ»Ý ¹³ ãÇ ³½¹áõÙ ÃáÕ³ñÏáÕ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý íñ³, ù³ÝÇ áñ ³ÛÝ ãÇ ÷á÷áËáõÙ ¹ñ³ Çñ³í³Ï³Ý ϳñ·³íÇ׳ÏÁ: ØǨÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï, Áëï ¿áõÃÛ³Ý, μ³ÅÝ»-ïáÙë»ñÇ ·ÝáõÙÁ (í³×³éùÁ) ϳñáÕ ¿ ³é³ç³óÝ»É áã å³Ï³ë ½·³ÉÇ Ñ»ï¨³ÝùÝ»ñ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ, ù³Ý ÙdzóÙ³Ý ¹»åùáõÙ:

лÝó ïÝï»ë³Ï³Ý ³½¹»óáõÃÛáõÝÝ ¿ ϳñ¨áñ ¹»ñ ˳ÕáõÙ, ù³ÝÇ áñ ¿³Ï³Ý ã¿, ÏáñóÝáõÙ »Ý ³ñ¹Ûáù ÙdzóíáÕ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÝ Çñ»Ýó Çñ³í³Ï³Ý ÇÝùÝáõñáõÛÝáõÃÛáõÝÁ, û` áã: гñÏ ¿ Ýϳï»É ݳ¨, áñ ѳ-×³Ë ·áñͳñùÝ»ñÇ ³Ûë ïÇå»ñÇ ÙÇç¨ ï³ñμ»ñáõÃÛáõÝÝ ³í»ÉÇ ßáõï Ç-ñ³í³Ï³Ý, ù³Ý ïÝï»ë³·Çï³Ï³Ý μÝáõÛà áõÝÇ, ¨ å³Ûٳݳíáñí³Í ¿ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³ÏïÇíÝ»ñÇ Ñ³Ù³Ï»ÝïñáݳóÙ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ Ç Ñ³Ûï »ÏáÕ` Ùdzíáñí³Í ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý Ñ»ï³·³ ·áÛáõÃÛ³Ý Çñ³í³Ï³Ý Ó¨Çó:

Page 155: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

Æñ³í³·ÇïáõÃÛáõÝ

155

´³ÅÝ»ïáÙë»ñÇ Ó»éùμ»ñÙ³Ý ûñÇݳÏáõ٠ϳñ¨áñ ϳñáÕ ¿ ÉÇÝ»É áã û Ó»éù μ»ñíáÕ μ³ÅÝ»ïáÙë»ñÇ ù³Ý³ÏÁ, ³ÛÉ μ³ÅÝ»ï»ñ»ñÇ ÃÇíÁ ¨ Ýñ³Ýó ÙÇç¨ μ³ÅÝ»ïáÙë»ñÇ Ñ³ñ³μ»ñ³ÏóáõÃÛáõÝÁ: ²Ûëå»ë, »Ã» μ³Å-Ý»ïáÙë»ñÇ ÁݹѳÝáõñ ٻͳٳëÝáõÃÛáõÝÁ μ³ßËí³Í ¿ ýǽÇÏ³Ï³Ý ³ÝÓ³Ýó ÙÇç¨, ³å³ ÑëÏáÕáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ϳñáÕ ¿ μ³í³ñ³ñ ÉÇÝ»É μ³ÅÝ»ïáÙë»ñÇ ß³ï ÷áùñ ù³Ý³Ï:

ÆÝãå»ë ³ñ¹³ñ³óÇáñ»Ý Ýᯐ ¿ Ø. Æ. γÉáõ·ÇÝÁ, ï»ë³Ï³Ýáñ»Ý í»ñ³ÑëÏÇã ÷³Ã»ÃÁ ϳ½ÙáõÙ ¿ 51 ïáÏáë: ¶áñÍݳϳÝáõÙ, ë³Ï³ÛÝ μ³í³ñ³ñ ¿ ϳÝáݳ¹ñ³Ï³Ý ϳåÇï³ÉÇ 10-15 ïáÏáë, áñå»ë½Ç ÉdzñÅ»ùáñ»Ý áñáßíÇ Ïáñåáñ³ódzÛÇ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ, ϳé³-í³ñÙ³Ý Ù³ñÙÇÝÝ»ñÇ Ï³½ÙÁ: Ðëϳ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ, áñï»Õ Ù³ë-ݳÏÇóÝ»ñÇ ÃÇíÝ áñáßíáõÙ ¿ ÙÇ ù³ÝÇ ï³ëÝÛ³Ï, ÝáõÛÝÇëÏ Ñ³ñÛáõñ ѳ-½³ñÝ»ñáí, í»ñ³ÑëÏáÕ ÷³Ã»ÃÁ ϳ½ÙáõÙ ¿ μ³ÅÝ»ïÇñ³Ï³Ý ϳåÇ-ï³ÉÇ ÙdzÛÝ 1 -2 ïáÏáëÁ [5, ст. 44]:

ºíñáå³Ï³Ý ûñ»Ýë¹ñÇ ·É˳íáñ áñáßáõÙÝ ÁݹáõÝí³Í ¹Çñ»ÏïÇ-íáõ٠ѳݹÇë³ÝáõÙ ¿ ѳٳ»íñáå³Ï³Ý ѳٳϻÝïñáݳóáõÙÝ»ñÇ ¹»åù»ñÇ ë³ÑÙ³ÝáõÙÁ, ³Ûëå»ë Ïáãí³Í ã³÷³ÝÇßÝ»ñÇ ë³Ñٳݳã³-÷Á, áñáÝó ·»ñ³½³ÝóÙ³Ý ¹»åùáõ٠ѳٳå³ï³ëË³Ý ·áñͳñùÁ Ù»-˳ÝÇÏáñ»Ý å»ïù ¿ í»ñ³μ»ñÇ μ³ó³é³å»ë ºíñáå³Ï³Ý гÝÓݳÅá-ÕáíÇ Çñ³í³½áñáõÃÛ³ÝÁ:

гٳ»íñáå³Ï³Ý ѳٳϻÝïñáݳóáõÙÝ»ñÇÝ í»ñ³μ»ñáÕ å³Û-Ù³ÝÝ»ñÁ ë³ÑÙ³Ýí³Í »Ý ϳÝáݳϳñ·Ç 1-ÇÝ Ñá¹í³ÍáõÙ`

– μáÉáñ Ù³ëݳÏÇó ³ÝÓ³Ýó ÙdzëÝ³Ï³Ý Ñ³Ù³Ë³éÝ ÙÇç³½·³-ÛÇÝ ³åñ³Ýù³ßñç³Ý³éáõÃÛáõÝÁ ϳ½ÙáõÙ ¿ 5 ÙÉñ¹ »íñá,

– ÙdzíáñÙ³Ý Ù»ç ÙïÝáÕ ³Ý¹³ÙÝ»ñÇó ³éÝí³½Ý »ñÏáõëÇ Ñ³Ù³-˳éÝ ³åñ³Ýù³ßñç³Ý³éáõÃÛáõÝÁ ϳ½ÙáõÙ ¿ ³í»ÉÇ ù³Ý 250 ÙÉÝ »íñá,

– ·áñͳñùÇ Ù»ç Ý»ñ·ñ³íí³Í ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇó Ûáõñ³ù³ÝãÛáõ-ñÁ ºØ ßñç³Ý³ÏÝ»ñáõÙ ãáõÝÇ Ñ³Ù³Ë³éÝ ³åñ³Ýù³ßñç³Ý³-éáõÃÛ³Ý 2/3-Çó áã ³í»ÉÇ ºíñ³ÙÇáõÃÛ³Ý Ù»Ï å»ïáõÃÛ³Ý ï³-ñ³ÍùáõÙF

1F:

ºÃ» ³é³çÇÝ å³ÛÙ³ÝÁ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ ¿ ÁÝÓ»éáõÙ μ³ó³é»Éáõ ÙÇçÇÝ ¨ ÷áùñ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, áñáÝù ºíñáå³Ûáõ٠ٻͳٳëÝáõÃ-ÛáõÝ »Ý ϳ½ÙáõÙ, ³å³ »ñÏñáñ¹ å³ÛÙ³ÝÁ` ·áñÍáÕáõÃÛ³Ý áÉáñï ãÙïóÝ»Éáõ Ëáßáñ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, áñáÝù ѳٻٳï³μ³ñ áã Ù»Í ·áñͳñùÝ»ñ »Ý ϳï³ñáõÙ:

γÝáݳϳñ·Á ë³ÑÙ³ÝáõÙ ¿ Ù»Ï ³ÛÉ å³Ñ³Ýç, áñÝ ³ñ¹»Ý ³Ý¹-ñ³¹³éÝáõÙ ¿ ÙÇçÇÝ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ: ²ÛëåÇëáí, ѳٳϻÝïñáݳ- 1 ìÇ׳ϳ·ñ³Ï³Ý ïíÛ³ÉÝ»ñáí, áñáÝù Ó¨³íáñíáõÙ »Ý ºØ ³Ý¹³Ù-å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ

ÏáÕÙÇó, гÝÓݳÅáÕáíÁ ѳÛïÝáõÙ ¿ ÊáñÑñ¹ÇÝ ·áñͳñùÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ` Çñ»Ýó ë³Ñٳݳã³÷áí ¨ ã³÷³ÝÇßÝ»ñáí, áñÁ áñ³ÏÛ³É Ù»Í³Ù³ëÝáõÃÛ³Ùμ ϳñáÕ ¿ í»ñ³Ý³Û»É ݳËÏÇÝáõÙ ë³ÑÙ³Ýí³Í ë³Ñٳݳã³÷»ñÁ ¨ ã³÷³ÝÇßÝ»ñÁ: ØÇÝã ³Ûëûñ ã³÷³ÝÇßÝ»ñÁ ã»Ý ÷áËí»É:

Page 156: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

Æñ³í³·ÇïáõÃÛáõÝ

156

óáõÙÁ ϳñáÕ ¿ ÁÝÏÝ»É ØÇáõÃÛ³Ý Ï³ñ·³íáñÙ³Ý áÉáñï, »Ã» Ýßí³Í ë³ÑÙ³ÝÝ»ñÁ ã»Ý ·»ñ³½³Ýóí»É, μ³Ûó ÙǨÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï`

- ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÙdzíáñÙ³Ý μáÉáñ ³Ý¹³ÙÝ»ñÇ ÁݹѳÝáõñ ßñç³Ý³éáõÃÛáõÝÁ ϳ½ÙáõÙ ¿ ³í»ÉÇ ù³Ý 2,5 ÙÉñ¹ »íñá,

- μáÉáñ Ù³ëݳÏÇó ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÁݹѳÝáõñ ßñç³Ý³éáõÃÛáõ-ÝÁ ϳ½ÙáõÙ ¿ ³í»ÉÇ ù³Ý 100 ÙÉÝ »íñá, Ýí³½³·áõÛÝÁ »ñ»ù ³Ý¹³Ù-å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇó Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñáõÙ,

- »ñ»ù ϳ٠³í»ÉÇ ³Ý¹³Ù-å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇó Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñáõÙ ÙdzÓáõÉÙ³Ý »ñÏáõ Ù³ëݳÏóÇó Ûáõñ³ùݳãÛáõñÇ ÁݹѳÝáõñ ßñç³Ý³-éáõÃÛáõÝÁ ·»ñ³½³ÝóáõÙ ¿ 25 ÙÉÝ »íñáÝ, ÇëÏ ÙdzÓáõÉÙ³Ý »ñÏáõ Ù³ë-ݳÏóÇó Ûáõñ³ù³Ý³ãÛáõñÇ ÁݹѳÝáõñ ßñç³Ý³éáõÃÛáõÝÁ ºØ-áõÙ ·»ñ³-½³ÝóáõÙ ¿ 100 ÙÉÝ »íñáÝ:

ØǨÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï, ÇÝãå»ë ³é³çÇÝ, ³ÛÝå»ë ¿É μáÉáñ Ýßí³Í ¹»åù»ñáõÙ, ù³Ý³Ï³Ï³Ý ã³÷³ÝÇßÝ»ñÁ ¹Çï³ñÏíáõÙ »Ý ѳٳѳí³-ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ù»ç, ³ÛëÇÝùÝ, å»ïù ¿ ÙÇ³Å³Ù³Ý³Ï ³éϳ ÉÇÝ»Ý μáÉáñ å³ÛÙ³ÝÝ»ñÁ, ¨ ÙdzÓáõÉÙ³Ý Ù»ç ѳݹ»ë »ÏáÕ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇó Ûáõ-ñ³ù³ÝãÛáõñÇ ßñç³Ý³éáõÃÛáõÝÁ ºØ ³Ý¹³Ù-å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇó Ù»ÏáõÙ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ ãÇ Ï³ñáÕ ·»ñ³½³Ýó»É 2/3-Á [6, ст. 125]:

ÀÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó ßñç³Ý³éáõÃÛ³Ý Ýßí³Í ã³÷³ÝÇßÝ»ñÁ ã·»ñ³½³Ýó»ÉÁ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ ¿ ï³ÉÇë ѳٳϻÝïñáݳóáõÙÁ í»-ñ³μ»ñ»É ³½·³ÛÇÝ Ï³ñï»É³ÛÇÝ ·»ñ³ï»ëãáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Çñ³í³ëáõÃÛ³-ÝÁ, »Ã» ï»ÕÇ ¿ áõÝ»ó»É ³½·³ÛÇÝ ã³÷³ÝÇßÝ»ñÇ ·»ñ³½³ÝóáõÙ:

гٳϻÝïñáݳóÙ³Ý ·Ý³Ñ³ïÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï, Ù³ëݳíáñ³å»ë, Ýñ³ ѳٳå³ï³ë˳ÝáõÃÛáõÝÝ ÀݹѳÝáõñ ßáõϳÛÇ Ñ»ï, гÝÓݳÅá-ÕáíÁ å»ïù ¿ áõß³¹ñáõÃÛáõÝ ¹³ñÓÝÇ ÀݹѳÝáõñ ßáõϳÛÇ ë³ÑÙ³ÝÝ»-ñáõ٠ѳٳϻÝïñáݳóÙ³Ý ½³ñ·³óÙ³Ý å³Ñ³ÝçÇÝ, μáÉáñ Ý»ñ·ñ³í-í³Í ßáõϳݻñÇ Ï³éáõÛóÝ»ñÇ ¨ ØÇáõÃÛ³Ý ë³ÑÙ³ÝÝ»ñáõ٠ϳ٠¹ñ³Ý-óÇó ¹áõñë ï»Õ³Ï³Ûí³Í ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÷³ëï³Ï³Ý ϳ٠ѳí³-Ý³Ï³Ý Ùñó³ÏóáõÃÛ³ÝÁ, Ù³ï³Ï³ñ³ñÝ»ñÇ ¨ ëå³éáÕÝ»ñÇ Ñ³ë³Ý»-ÉÇáõÃÛáõÝÁ, Ù³ï³Ï³ñ³ñÙ³ÝÁ ϳ٠ßáõϳÛÇÝ Ñ³ë³Ý»ÉÇáõÃÛ³ÝÁ, ѳ-ë³Ý»ÉÇáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ó³Ýϳó³Í Çñ³í³Ï³Ý ϳ٠³ÛÉ ËáãÁݹáïÇ, ³-é³í»É ϳñ¨áñ ³åñ³ÝùÝ»ñÇ Ï³Ù Í³é³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÝϳïÙ³Ùμ ³-é³ç³ñÏÇ ¨ å³Ñ³Ýç³ñÏÇ ÙÇïÙ³ÝÁ, ÙÇç³ÝÏÛ³É ¨ í»ñçÝ³Ï³Ý ëå³-éáÕÇ Ñ»ï³ùñùñáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ:

ØÇ ù³ÝÇ ·áñͳñùÝ»ñ ϳï³ñ»ÉÇë Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ³é³ÝÓÇÝ ¹»å-ùáõÙ ºØ гÝÓݳÅáÕáíÁ áñáßáõÙ ¿ ³Û¹åÇëÇ ·áñͳñùÝ»ñÇ ÙÇç¨ Çñ»Ýó μÝáõÛÃáí ÷áËϳå³Ïóí³ÍáÃÛáõÝÁ ¨, ѳٳå³ï³ë˳ݳμ³ñ, Ýñ³Ýó ÙdzëÝ³Ï³Ý ÁݹѳÝáõñ Ýå³ï³ÏÁ, ³é³Ýó Ù»Ï ·áñͳñùÇ ÙÛáõëÇ ÏÝùÙ³Ý Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝÁ ¨ Ýå³ï³Ï³Ñ³ñÙ³ñáõÃÛáõÝÁ:

úñÇݳÏ` §Handel¦ ·áñÍÇ Å³Ù³Ý³Ï ³é³çÇÝ ³ïÛ³ÝÇ ¹³ï³ñ³-ÝÁ ¹Çï³ñÏ»ó ѳݷ³Ù³ÝùÝ»ñÁ, áñáÝó å³ñ³·³ÛáõÙ í»ñ³ÑëÏáÕáõÃ-ÛáõÝÁ Ó»éù ¿ñ μ»ñíáõÙ ÙÇ ù³ÝÇ ·áñͳñùÝ»ñÇ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý ³ñ¹-ÛáõÝùáõÙ [7]: Æñ áñáßÙ³Ý Ù»ç ¹³ï³ñ³ÝÁ Ýß»ó, áñ ϳÝáݳϳñ·áõÙ

Page 157: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

Æñ³í³·ÇïáõÃÛáõÝ

157

û·ï³·áñÍíáÕ Ñ³Ù³Ï»ÝïñáݳóÙ³Ý áñáßÙ³Ý ÇÙ³ëïáí ¿³Ï³Ý ã¿ í»-ñ³ÑëÏáÕáõÃÛáõÝÁ Ó»éù ¿ μ»ñíáõÙ Ù»Ï, û ÙÇ ù³ÝÇ ·áñͳñùÝ»ñÇ ³ñ¹-ÛáõÝùáõÙ, »Ã» ¹ñ³ ϳ٠¹ñ³Ýó ϳï³ñÙ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ ï»ÕÇ ¿ áõÝ»-ÝáõÙ ÙdzëÝ³Ï³Ý ïÝï»ë³Ï³Ý ѳٳϻÝïñáݳóáõÙ: àñáßáõÙÁ ѳë-ï³ïí»É ¿ñ í»ñ³ùÝÝÇã ³ïÛ³ÝÇ ÏáÕÙÇó [8]:

гٳϻÝïñáݳóáõÙÁ, áñÝ ¿³Ï³Ýáñ»Ý ãÇ ËáãÁݹáï»É Àݹѳ-Ýáõñ ßáõϳÛáõ٠ϳ٠¹ñ³ Ù»Í Ù³ëáõÙ Ùñó³ÏóáõÃÛ³Ý ³éϳ íÇ׳ÏÁ, Ù³ëݳíáñ³å»ë, ·»ñÇßËáÕ ¹ÇñùÇ ³Ùñ³åÝ¹Ù³Ý Ï³Ù ëï»ÕÍÙ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ å»ïù ¿ Ñéã³ÏíÇ ÀݹѳÝáõñ ßáõϳÛÇ Ñ»ï ѳٳï»Õ»ÉÇ:

γÝáݳϳñ·Ç ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÁ ãÇ ï³ñ³ÍíáõÙ í³ñϳÛÇÝ ¨ ýÇ-ݳÝë³Ï³Ý ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, ÇÝãå»ë ݳ¨ ³å³Ñáí³·ñ³Ï³Ý ÁÝÏ»-ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ íñ³, áñáÝó ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÁ Ý»ñ³éáõÙ ¿ Çñ»Ýó ѳßíÇÝ Ï³Ù ÙÇçÝáñ¹Ç ÙÇçáóáí ³ñÅ»ÃÕûñÇ Ñ»ï ·áñͳñùÝ»ñÇ Ï³ï³ñáõÙÁ: àñå»ë ϳÝáÝ, ³Û¹åÇëÇ Ó»éùμ»ñáõÙÝ»ñÁ ϳï³ñíáõÙ »Ý ëå»ÏáõÉÛ³-ïÇí Ýå³ï³ÏÝ»ñáí` ѻﳷ³ÛáõÙ í»ñ³í³×³é»Éáõ ѳٳñ: ØǨÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï, ³ñÅ»ÃÕûñÇ í³×³éùÇ Å³ÙÏ»ïÁ, ³ÝÏ³Ë Ýñ³ÝÇó, û áõ٠ѳٳñ »Ý ¹ñ³Ýù Ó»éù μ»ñíáõÙ, ãÇ Ï³ñáÕ ·»ñ³½³Ýó»É Ù»Ï ï³ñÇÝ: гϳé³Ï ¹»åùáõÙ, ϳÝáݳϳñ·Ç ¹ñáõÛÃÝ»ñÁ ÝÙ³Ý ·áñͳñùÝ»ñÇ ÝϳïÙ³Ùμ »Ýóϳ »Ý ÏÇñ³éÙ³Ý:

ÜٳݳïÇå ³½³ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ μ³ó³ïñíáõÙ ¿ Ýñ³Ýáí, áñ ³ñ-Å»ÃÕûñÇ, ³Û¹ ÃíáõÙ` μ³ÅÝ»ïáÙë»ñÇ, Ó»éùμ»ñÙ³Ý Ñ»ï ϳåí³Í ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÁ ѳݹÇë³ÝáõÙ ¿ ýÇݳÝë³Ï³Ý (í³ñϳÛÇÝ) ϳ½Ù³-Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÁ:

гٳϻÝïñáݳóáõÙÝ»ñÇ ß³ñùÁ ã»Ý ¹³ëíáõ٠ݳ¨ ýÇݳÝë³Ï³Ý ÑáɹÇÝ·Ý»ñÇ ÏáÕÙÇó ÉáõͳñÙ³Ý, ³Ýí׳ñáõݳÏáõÃÛ³Ý, í׳ñáõÙÝ»ñÇ ¹³¹³ñ»óÙ³Ý, ¹³ï³ùÝÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï í»ñ³ÑëÏáÕáõÃÛ³Ý Ó»éùμ»ñáõÙÝ»ñÁ:

гٳϻÝïñáݳóáõÙÝ»ñÇ ß³ñùÝ ÁݹáõÝí³Í ã¿ ¹³ë»É ݳ¨ ·áñ-ͳñùÝ»ñÁ, áñáÝù Ýå³ï³Ï áõÝ»Ý í»ñ³Ï³éáõó»Éáõ ë»÷³Ï³Ý ·áñͳ-ñ³ñáõÃÛáõÝÁ, Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñÇ Ýå³ï³Ïáí Ó»éùμ»ñáõÙÝ»ñÁ, ÇÝãå»ë ݳ¨ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý ³ÝϳñáÕáõÃÛ³Ý ¹»åùáõ٠ϳï³ñí³ÍÝ»ñÁ, ù³ÝÇ áñ, ÇÝãå»ë ÁݹáõÝí³Í ¿ ѳٳñ»É, ³Û¹åÇëÇ ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÁ í»-ñ³ÑëÏáÕáõÃÛ³Ý í»ñ³μ³ßËÙ³Ý Ýå³ï³Ï ã»Ý Ñ»ï³åݹáõÙ:

гٳϻÝïñáݳóáõÙÝ»ñÇ ß³ñùÁ ϳñáÕ ¿ ¹³ëí»É ݳ¨ ѳٳï»Õ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ëï»ÕÍáõÙÁ (a joint venture), áñÁ Ó¨³íáñíáõÙ ¿ »ñ-ϳñ ųÙÏ»ïáí ¨ ïÇñ³å»ïáõÙ »Ý ÇÝùݳí³ñ ïÝï»ë³Ï³Ý ÙdzíáñÇ μáÉáñ ·áñͳéáõÛÃÝ»ñÇÝ (Ñá¹. 4, Ï»ï 3):

гÝÓݳÅáÕáíÁ 1998 Ãí³Ï³ÝÇ Ù³ñïÇ 2-Ç Çñ ѳÕáñ¹³·ñáõÃÛ³Ý Ù»ç Ññ³å³ñ³Ï»É ¿ñ å³Ñ³ÝçÝ»ñÁ, áñáÝó ѳٳӳÛÝ §joint venture¦ ϳñáÕ ¿ ׳ݳãí»É ѳٳï»Õ Ó»éݳñÏáõÃÛáõÝ: ²ÛÝ »ñϳñ ųٳݳ-ϳѳïí³ÍÇ ÁÝóóùáõÙ å»ïù ¿ Çñ³Ï³Ý³óÝÇ μáÉáñ ·áñͳéáõÛÃ-Ý»ñÁ, áñáÝù Çñ³Ï³Ý³óÝáõÙ »Ý ßáõϳÛáõÙ ·áñÍáÕ ÙÛáõë ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝ-Ý»ñÁ ¨ ïÇñ³å»ïÇ μ³í³ñ³ñ ϳ½Ù³Ï»ñåã³Ï³Ý, ýÇݳÝë³Ï³Ý ¨

Page 158: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

Æñ³í³·ÇïáõÃÛáõÝ

158

Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ é»ëáõñëÝ»ñ: ²Û¹åÇëÇ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÁ ãÇ Ï³ñáÕ Édz½áñí³Í ÉÇÝ»É áñáß³ÏÇ ·áñͳéáõÛÃÝ»ñáí, ÇÝãåÇëÇù »Ý, ûñÇݳÏ, ѻﳽá-ïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¨ Ùß³ÏáõÙÝ»ñÁ Ù³Ûñ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý Ñ»ï³ùñùñáõÃÛáõÝ-Ý»ñÇ Ñ³Ù³ñ [9, p. 2]:

гٳï»Õ Ó»éݳñÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ëï»ÕÍÙ³Ý ¹»åùáõ٠гÝÓݳÅá-ÕáíÁ ÙdzÓáõÉáõÙÝ»ñÇ ÝϳïÙ³Ùμ í»ñ³ÑëÏáÕáõÃÛ³Ý ßñç³Ý³ÏÝ»ñáõÙ Çñ³Ï³Ý³óÝáõÙ ¿ ÙdzÓáõÉÙ³Ý ëáíáñ³Ï³Ý ëïáõ·áõÙ (ϳéáõóí³Íù³-ÛÇÝ í»ñ³ÑëÏáÕáõÃÛáõÝ): ØǨÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï, »Ã» ѳٳï»Õ Ó»éݳñ-ÏáõÃÛ³Ý ëï»ÕÍáõÙÁ Ù³Ûñ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý Ùñó³Ïó³ÛÇÝ í³ñù³·ÍÇ Ïááñ-¹ÇݳóÙ³Ý Ýå³ï³Ï ϳ٠³ñ¹ÛáõÝù áõÝÇ, гÝÓݳÅáÕáíÝ Çñ³Ï³Ý³ó-ÝáõÙ ¿ ÑÇÙݳ¹Çñ Ó»éݳñÏáõÃÛ³Ý Ùñó³Ïó³ÛÇÝ í³ñù³·ÍÇ Ñ³Ù³Ï³ñ·-Ù³Ý Éñ³óáõóÇã ëïáõ·áõÙ ä³Ûٳݳ·ñÇ 81-ñ¹ Ñá¹í³ÍÇ ã³÷³ÝÇßÝ»ñÇÝ Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý (í³ñù³·Í³ÛÇÝ í»ñ³ÑëÏáÕáõÃÛáõÝ) [10, p. 349]:

гٳӳÛÝ ÁݹѳÝáõñ ëϽμáõÝùÇ` Ù³Ûñ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ·áñÍá-ÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³Ï³ñ·áõÙÁ μ³ó³Ï³ÛáõÙ ¿ ³ÛÝ ¹»åù»ñáõÙ, »Ã» Ýñ³ÝóÇó Ù»ÏÝ Çñ³Ï³Ý³óÝáõÙ ¿ ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝ ßáõϳÛáõÙ, áñÁ ïÝï»-ë³Ï³Ý ßÕóÛáõ٠ݳËáñ¹áõÙ ¿ ѳٳï»Õ Ó»éݳñÏáõÃÛ³Ý ßáõϳÛÇÝ, Ñ»ï¨áõÙ ¿ Ýñ³Ý ϳ٠ë»ñïáñ»Ý ϳåí³Í ¿ Ýñ³ Ñ»ï [6, ст. 128]:

²ÛëåÇëáí, áñå»ë½Ç ·áñͳñùÁ ѳٳñíÇ §join venture¦ ³ÝÑñ³-Å»ßï ¿, áñ ÉÇÝÇ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý ÙdzëÝ³Ï³Ý ÑëÏáÕáõÃÛáõÝ ¨, »ñÏñáñ¹` ³ÛÝ å»ïù ¿ ·áñÍÇ »ñϳñ³ï¨ ÑÇÙùÇ íñ³ áñå»ë Ù»Ï ïÝï»ë³Ï³Ý Ùdzíáñ, ³ÛëÇÝùÝ å»ïù ¿ ÉÇÝÇ §full-function joint venture¦:

Àëï ¿áõÃÛ³Ý, »ñμ Ï³Ý μ³½Ù³ÃÇí μ³ÅÝ»ï»ñ»ñ, áñáÝóÇó áã Ù»ÏÁ ãáõÝÇ μ³ó³ñÓ³Ï í»ñ³ÑëÏáÕáõÃÛáõÝ, μ³ÅÝ»ï»ñÁ ÏѳٳñíÇ Ùdzë-Ý³Ï³Ý ÑëÏáÕáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ, »Ã» ݳ í×éáñáß ³½¹»óáõÃÛáõÝ áõݻݳ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ³é³í»É ϳñ¨áñ é³½Ù³í³ñ³Ï³Ý ·áñͳñ³ñ áñáßáõÙÝ»ñÇ Ï³Û³óÙ³Ý íñ³: гٳï»Õ ÑëÏáÕáõÃÛ³Ý ïÇå³Ï³Ý ûñÇ-Ý³Ï ¿, »ñμ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ·áñÍÁÝÏ»ñ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝáõÙ áõÝÇ Ñ³í³ë³ñ ùí»³ñÏáÕ Ó³ÛÝ»ñ ¨ ѳí³ë³ñ Ý»ñϳ۳óáõóÇãÝ»ñ ϳé³í³ñÙ³Ý ËáñÑñ¹áõ٠ϳ٠³ÛÉ Õ»Ï³í³ñ Ù³ñÙÝáõÙ:

ºÃ» ѳٳï»Õ ÑëÏáÕáõÃÛáõÝ ¿ ѳëï³ïí»É, §joint venture¦-Á Ïѳ-Ù³ñíÇ Ñ³Ù³Ï»Ýïñáݳóáõ٠ϳÝáݳϳñ·Ç ÇÙ³ëïáí ÙdzÛÝ ³ÛÝ ¹»å-ùáõÙ, »Ã» ³ÛÝ ·áñÍÇ ßáõϳÛáõÙ áñå»ë ³ÝÏ³Ë ïÝï»ë³Ï³Ý Ùdzíáñ ¨ áã û ÉáÏ Ù³Ûñ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇó áñ¨¿ Ù»ÏÇ ·áñͳñ³ñáõÃÛáõÝ: ²Ûë-åÇëáí, áñå»ë½Ç §joint venture¦ ѳٳñíÇ §full-function¦, ³ÛÝ å»ïù ¿ áõݻݳ Çñ ջϳí³ñÙ³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·Á, ³ß˳ïáÕÝ»ñ, ³ÏïÇíÝ»ñ ¨ μ³í³ñ³ñ ϳåÇï³É, áñÁ »ñϳñ³Å³ÙÏ»ï ϳÛáõÝáõÃÛ³Ý Ñݳñ³íá-ñáõÃÛáõÝ Ïï³ [3, p 749]:

àñáß³ÏÇ ßáõϳÛáõ٠ѳٳϻÝïñáݳóÙ³Ý ³ëïÇ׳ÝÇ áñáßÙ³Ý Ñ³Ù³ñ, ϳËí³Í ßáõϳÛÇ áÉáñïÇ ¨ ã³÷Ç Ñ»ï, ÁݹáõÝí³Í ¿ ³é³Ó-ݳóÝ»É ÑáñǽáݳϳÝ, áõÕÕ³Ñ³Û³ó ¨ ÏáÝ·ÉáÙ»ñ³ï (˳éÁ) ïÇåÇ ïÝï»ë³Ï³Ý ѳٳϻÝïñáݳóáõÙÝ»ñ:

Page 159: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

Æñ³í³·ÇïáõÃÛáõÝ

159

ÐáñǽáÝ³Ï³Ý ïÝï»ë³Ï³Ý ѳٳϻÝïñáݳóáõÙÁ ÝáõÛÝ³Ï³Ý Ï³Ù ÷á˳¹³ñÓ ÷á˳ñÇÝ»ÉÇ ³åñ³ÝùÝ»ñ ³ñï³¹ñáÕ (ͳé³ÛáõÃ-ÛáõÝÝ»ñ Ù³ïáõóáÕ, ³ß˳ï³ÝùÝ»ñ ϳï³ñáÕ) ¨ (ϳÙ) í³×³éáÕ ïÝï»ë³í³ñáÕ ëáõμÛ»ÏïÝ»ñÇ ïÝï»ë³Ï³Ý ѳٳϻÝïñáݳóáõÙÝ ¿: ²ÛÉ Ï»ñå ³ë³Í` ÑáñǽáÝ³Ï³Ý Ñ³Ù³Ï»ÝïñáݳóáõÙÁ ÝáõÛÝ ßáõϳ۳-Ï³Ý ËáñßÁ ½μ³Õ»óÝáÕ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÙdzíáñáõÙÝ ¿: ºíñáå³Ï³Ý гÝÓݳÅáÕáíÝ áõß³¹ñáõÃÛáõÝ ¿ ¹³ñÓÝáõÙ μáÉáñ ѳٳϻÝïñáݳ-óáõÙÝ»ñÇÝ, ÙǨÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï ¹ñ³Ýó Ù»ç ѳïáõÏ ï»Õ »Ý ·ñ³íáõÙ ÑáñǽáÝ³Ï³Ý Ñ³Ù³Ï»ÝïñáݳóáõÙÝ»ñÁ, áñáÝó ûñÇÝ³Ï Ï³ñáÕ ¿ ѳݹÇë³Ý³É §Honeywell/General Electric¦ ¹³ï³Ï³Ý ·áñÍÁ: [11] гïϳå»ë ³½³ï Ùñó³ÏóáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ íï³Ý· »Ý Ý»ñϳ۳óÝáõÙ ¹ñ³Ýù, ù³ÝÇ áñ ÝÙ³Ý ïÝï»ë³Ï³Ý ѳٳӳÛÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³ñ¹ÛáõÝù ¿ ѳݹÇë³Ýáõ٠ϳñï»ÉÝ»ñÇ, ëÇݹÇϳïÝ»ñÇ, ÏáÝó»éÝ»ñÇ ³é³ç³-óáõÙÁ: ÐáñǽáÝ³Ï³Ý Ñ³Ù³Ï»ÝïñáݳóáõÙÝ»ñÇ Ù³ëݳμ³ÅÇÝÁ §M&A¦ ·áñͳñùÝ»ñÇ Ñ³Ù³ß˳ñѳÛÇÝ Í³í³Éáõ٠ϳ½ÙáõÙ ¿ Ùáï³-íáñ³å»ë 42 ïáÏáë: ØǨÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï, í»ñ³½·³ÛÇÝ ÙdzÓáõÉáõÙÝ»-ñÇ ÁݹѳÝáõñ ͳí³ÉáõÙ Ýñ³Ýó Ù³ëݳμ³ÅÇÝÁ ÷áùñ ¿ ¨ ϳ½ÙáõÙ ¿ ·ñ»Ã» 32 ïáÏáë, ÇëÏ ³½·³ÛÇÝ ·áñͳñùÝ»ñáõÙ` 45 ïáÏáë [12, p. 9]:

àõÕճѳ۳ó ѳٳϻÝïñáݳóáõÙÁ Ý»ñ³éáõÙ ¿ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñ, áñáÝù ·áñÍáõÙ »Ý ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ý ï³ñμ»ñ ÷áõÉ»ñáõÙ (operating at different levels), ÙǨÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï Ï³å³Ïóí³Í »Ý ï»ËÝáÉá·Ç³Ï³Ý ßÕóÛáí (the supply chain) [13, p. 1]:

ʳéÁ (ÎáÝ·ÉáÙ»ñ³ï) ïÝï»ë³Ï³Ý ѳٳϻÝïñáݳóáõÙÁ áñ¨¿ ³åñ³Ýù³ÛÇÝ ßáõϳÛáõ٠ϳ٠áõÕճѳ۳ó ϳåí³Í ³åñ³Ýù³ÛÇÝ ßáõϳݻñáõÙ Ùñó³ÏÇó ãѳݹÇë³óáÕ, ³ÛëÇÝùÝ` ï³ñμ»ñ ×ÛáõÕ»ñáõÙ ·áñÍáÕ ïÝï»ë³í³ñáÕ ëáõμÛ»ÏïÝ»ñÇ ïÝï»ë³Ï³Ý ѳٳϻÝïñáݳ-óáõÙÝ ¿: ÀݹѳÝñ³å»ë, ˳éÁ ѳٳϻÝïñáݳóáõÙÁ ѳٳñíáõÙ ¿ áã ³ÛÝù³Ý ³ñï³¹ñ³Ï³Ý ϳéáõóí³Íù, áñù³Ý Ý»ñ¹ñáõÙ³ÛÇÝ é³½Ù³-í³ñáõÃÛáõÝ, áñÁ »Ýó¹ñáõÙ ¿ ï³ñμ»ñ áõÕÕí³ÍáõÃÛ³Ý ¨ μÝáõÛÃÇ ³Ï-ïÇíÝ»ñÇ ÷³Ã»ÃÇ å³ñμ»ñ³Ï³Ý í»ñ³·Ý³Ñ³ïáõÙ ¨ óñÙ³óáõÙ:

Page 160: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

Æñ³í³·ÇïáõÃÛáõÝ

160

¶ð²Î²ÜàôÂÚàôÜ

1. Council Regulation (EC) № 139/2004 of 20 January 2004 on the control of concentrations between undertakings (the EC Merger Regulation), Hhttp://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2004:024:0001: 0022:EN:PDFH (19.02.2011).

2. Commision notice on the concept of concentration under Council Regulation (EEC) № 4064/89 on the control of the concentrations between undertakings, OJ 1998 № C66/5 Hhttp://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/ LexUriServ.do?uri=OJ:C:1998:066:0005:0013:EN:PDFH (26.02.2011).

3. Van Bael and Bellis, Competition Law of the European Community, Kluwer Law, 1682 p.

4. Commision Regulation (EC) № 802/2004 of 7 April 2004 implementing Council Regulation (EC) № 139/2004 on the control of concentrations between undertakings OJ L 133/1, Hhttp://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/ LexUriServ.do?uri=OJ:L:2004:133:0001:0039:EN:PDFH (26.02.2011).

5. Кулагин М. У., Избранные труды по акзионнерному и торговомы праву. 2-е изд, испр. М.: “Статут" Hwww.twirpx.comH (26.02.2011).

6. Сколников Д. Е., Правовое регулирование слияния и поглащения компаний в праве европейского союза, диссертация, М.-2009, 163 ст.

7. Judgment of the Court of First Instance (Fourth Chamber, extended co,position) of 23 February 2006. Cementbouw Handel & Industrie BV v. Commision of the European Comunities. Case T-282/02. European Court reports 2006.-P. II-00319 Hhttp://curia.europa.eu/jurisp/cgi-bin/gettext.pl? where=&lang=en&num=79939776T19020282&doc=T&ouvert=T&seance=ARRETH (27.02.2011).

8. Judgment of the Court (First Chamber) of 18 December 2007. Case C-202/06 P.European Court reports. 2007.- P. I-12129 Hhttp://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:62006J0202:EN:PDFH (27.02.2011).

9. Information from the Commission – Information on the assessment of full-function joint ventures pursuant to the competition rules of the European Community OJ C 066, 02.03.1998, 4 p.

10. A. Font. Merger Control in the European Union: Law, Economics and Practice (2nd edition) Edurne Navarro, Abdres Font, Jaime Folguera and Juan Briones. Oxfors Univeristy Press, Inc., 2005, 870 p.

Page 161: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

Æñ³í³·ÇïáõÃÛáõÝ

161

11. Case T-209/01 Honeywell International, Inc. v Commission of the European Communities Hhttp://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do? uri=CELEX:62001A0209:EN:HTMLH Case T-210/01 General Electric Company v Commission of the European Communities Hhttp://eur-lex.europa.eu/ LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:62001A0210:EN:HTMLH (27.02.2011).

12. Cross-border mergers and acquisitions and the role of trade costs by Alexandra Hijzen, Holger Gorg, Miriam Manchin, 33 p. http://ec.europa.eu/ economy_finance/publications/publication821_en.pdf (27.02.2011).

13. Guidelines on the assessment of non-horizontal mergers under the Council Regulation on the control of concentrations between undertakings, 25 p. http://ec.europa.eu/competition/mergers/legislation/nonhorizontalguidelines.pdf (27.02.2011),

ГЕГАМ ГЕВОРГЯН

ПОНЯТИЯ И БИДЫ КОНЦЕНТРАЦИ В ЕС В работе была предпринята попытка представить особенности всех видов сделок концентрации, а также критерии основанные на котороых определяется концентрация находится в регулировании или не в регулирование ЕС. В работе концепция и типи концентра-ции рассматриваются как правовые, а также экономической точки зрения.

GEGHAM GEVORGYAN CONCEPT AND TYPES OF CONCENTRATION IN EU

In the work it has been attempted to provide the features of all types of transactions concentrations, as well as criteria based on which is determined by the concentration is in the regulation or no regulation in the EU. In the work the concept and tipes of concentration are considered as legal and economic point of view.

Page 162: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

Æñ³í³·ÇïáõÃÛáõÝ

162

²ðÂàô𠸲ÜƺÈÚ²Ü

ÐÐ ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³½·³ÛÇÝ ³Ï³¹»ÙdzÛÇ ÷ÇÉÇëá÷³ÛáõÃÛ³Ý, ëáóÇáÉá·Ç³ÛÇ ¨

Çñ³íáõÝùÇ ÇÝëïÇïáõïÇ ³ëåÇñ³Ýï

17BÆð²ìàôÜøÆ êμ´àôÜøܺðÀ àðäºê Æð²ì²Î²Ü ØÞ²ÎàôÚÂÆ ¼²ð¶²òØ²Ü Ü²Ê²¸ðÚ²Èܺð

Æñ³í³Ï³Ý Ùß³ÏáõÛÃÇ Ó¨³íáñÙ³Ý ¨ ½³ñ·³óÙ³Ý μ³ñ¹ áõ ËÇëï ѳϳë³Ï³Ý ·áñÍÁÝóóáõÙ Çñ³íáõÝùÇ ëϽμáõÝùÝ»ñÝ áõÝ»Ý ³Ý·Ý³Ñ³ï»ÉÇ ¹»ñ³Ï³ï³ñáõÙ, ÇÝãÇÝ ¨ ÝíÇñí³Í ¿ Ñá¹-í³ÍÁ: лÕÇݳÏÁ ѳٳϳñ·í³Í ï»ëùáí Ý»ñϳ۳óñ»É ¿ Çñ³-íáõÝùÇ ëϽμáõÝùÝ»ñÇ Ó¨³íáñÙ³Ý ¿íáÉÛáõódzÝ, Çñ³í³ù³Õ³-ù³Ï³Ý Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝÁ, μ³ñáÛ³Ñá·»μ³Ý³Ï³Ý ³ñÅ»ùÁ, Çñ³-í³Ï³Ý Ùß³ÏáõÛÃÇ ³éÝãáõÃÛ³Ùμ ¹ñ³Ýó Ý»ñ³½¹»óáõÃÛ³Ý μáÉáñ ¹ñë¨áñáõÙÝ»ñÁ, ÷á˳½¹»óáõÃÛ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÁ ¨ ½³ñ·³óÙ³Ý Ñ»é³ÝϳñÝ»ñÁ:

гë³ñ³Ï³Ï³Ý ÏÛ³ÝùÇ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ áÉáñï ϳÝËáñáßíáõÙ ¿ »É³Ï»ï³ÛÇÝ áõ ѳٻٳï³μ³ñ Ý»ñùÇÝ Ï³ÛáõÝáõÃÛ³Ùμ ûÅïí³Í ÑÇÙ-ݳ¹ñáõÛÃÝ»ñáí, áñáÝó ÁݹáõÝí³Í ¿ ³Ýí³Ý»É ëϽμáõÝùÝ»ñ: ²Û¹åÇëÇ ¹»ñ³Ï³ï³ñáõÙ áõÝ»Ý Ý³¨ Çñ³íáõÝùÇ ëϽμáõÝùÝ»ñÁ, áñáÝó §ÃÇñ³Ëݦ ¿ Çñ³í³ëï»ÕÍ, Çñ³í³ÏÇñ³é ¨ Çñ³í³å³ßïå³Ý ·áñ-ÍáõÝ»áõÃÛ³Ý μáí³Ý¹³ÏáõÃÛáõÝÁ [1, ¿ç 214]:

êáõÛÝ ³ß˳ïáõÃÛáõÝáõÙ, å³Ûٳݳíáñí³Í ûٳÛÇ Ýå³ï³Ï³-áõÕÕí³ÍáõÃÛ³Ùμ, Çñ³íáõÝùÇ ëϽμáõÝùÝ»ñÇ ¹»ñ³Ï³ï³ñÙ³ÝÁ ϳݹ-ñ³¹³éݳÝù` μ³ó³é³å»ë Çñ³í³Ï³Ý Ùß³ÏáõÛÃÇ ½³ñ·³óÙ³Ý Ý³-˳¹ñÛ³ÉÝ»ñÇ Ïïñí³Íùáí: Àݹ áñáõÙ` ݳ˳å³ïíáõÃÛáõÝÁ ïñí³Í ¿ ³ÛÝ Ùáï»óÙ³ÝÁ, Áëï áñÇ í»ñçÇÝÝ»ñë μÝ³í ³ñï³óáÉí³Í ã»Ý ÙdzÛÝ ûñ»Ýë¹ñáõÃÛáõÝáõÙ. §Æñ³íáõÝùÇ ëϽμáõÝùÝ»ñÁ ÑÇÙݳñ³ñ »É³Ï»ï³-ÛÇÝ ¹ñáõÛÃÝ»ñ »Ý, áñáÝù Çñ³í³μ³Ýáñ»Ý ³Ùñ³·ñáõÙ »Ý ѳë³ñ³Ï³-Ï³Ý ÏÛ³ÝùÇ ûμÛ»ÏïÇí ûñÇݳã³÷áõÃÛáõÝÝ»ñÁ: Æñ³íáõÝùÇ ëϽμáõÝù-Ý»ñÁ ¨° ·³Õ³÷³ñÝ»ñ »Ý, ¨° ÝáñÙ»ñ: Æñ³íáõÝùÇ ëϽμáõÝùÝ»ñÝ ³ñï³-ѳÛïíáõÙ »Ý Çñ³í³Ñ³Û»óáÕáõÃÛ³Ý Ù»ç, ûñ»ÝùÝ»ñáõÙ, Çñ³í³Ï³Ý ѳٳϳñ·»ñáõÙ ¨ ѳۻó³Ï³ñ·»ñáõÙ¦ [2, ¿ç 438]:

²ÏÝѳÛï ¿, áñ Çñ³íáõÝùÇ ëϽμáõÝùÝ»ñÝ ³é³í»É ѳٳÑáõÝã »Ý Çñ³íáõÝùÇ ï»ëáõÃÛ³Ý Ù»Ãá¹³μ³ÝáõÃÛ³ÝÁ, ù³Ý áñáß³ÏÇ Çñ³í³Ï³Ý ÉáõÍáõÙÝ»ñÁ: γñÍáõÙ »Ýù, áñ Çñ³íáõÝùÇ Ñ³ÙÁݹѳÝáõñ ëϽμáõÝù-

Page 163: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

Æñ³í³·ÇïáõÃÛáõÝ

163

Ý»ñ Ù߳ϻÉÝ áõ ¹ñ³Ýó Çñ³í³ÏÇñ³é ѳïÏáõÃÛáõÝ Ñ³Õáñ¹»ÉÝ ³Ýѳ-Ñ»Ù³ï ½·³ÉÇ ·Çï³·áñÍÝ³Ï³Ý Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝ áõÝÇ: ê³Ï³ÛÝ Çñ³-íáõÝùÇ ï»ëáõÃÛ³Ý ¨ ÷ÇÉÇëá÷³ÛáõÃÛ³Ý å³ïÙáõÃÛ³ÝÁ ѳÛïÝÇ »Ý ÷³ëï»ñ, »ñμ ѳÝñ³Ñ³Ûï ÷ÉÇëá÷³Ý»ñÁ Ù»Õ³¹ñ»É »Ý Çñ³í³·»ï-Ý»ñÇÝ` ³Ý·³Ù ³é³í»É »É³Ï»ï³ÛÇÝ Çñ³í³Ï³Ý ÇÝëïÇïáõïÝ»ñÇÝ ëå³éÇã áõ ÙdzÝß³Ý³Ï Ù»Ïݳμ³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñ ï³Éáõ ѳñóáõÙ μ³í³-ñ³ñ áõݳÏáõÃÛáõÝÝ»ñ ã¹ñë¨áñ»Éáõ Ù»ç [3, ¿ç 154]:

»ñ¨ë, Çñ³íáõÝùÇ ëϽμáõÝùÝ»ñÇ Çñ³Ï³Ý ³ñÅ»ùÇ ¨ ¹ñ³Ýó í»-ñ³ÇÙ³ëï³íáñÙ³Ý Ï³ñ¨áñáõÃÛáõÝÁ ûɳ¹ñí³Í ¿ ݳ¨ ËáñÑñ¹³ÛÇÝ Ç-ñ³í³·Çï³ÏóáõÃÛ³Ý Ù»ç ·»ñÇßËáÕ áñáß μ³ó³ë³Ï³Ý μ³Õ³¹ñÇãÝ»-ñÇó Ñݳñ³íáñÇÝë ³ñ³· Ó»ñμ³½³ïí»Éáõ ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛáõÝáí: ²Ûë Ïïñí³Íùáí ѳٳÙÇï »Ýù ³ÛÝ Ñ»ÕÇݳÏÝ»ñÇ Ñ»ï, áñáÝù Ù³ñùëÇë-ï³Ï³Ý áõëÙáõÝùÇ ³Ù»Ý³μ³ó³ë³Ï³Ý ï³ññÁ ѳٳñáõÙ »Ý ³ÛÝ, áñ ³Ýï»ëí»É ¿ ѳÝñáõÃÛ³Ý ·Çï³ÏóáõÃÛáõÝÁ, Ýñ³Ýó Ñá·¨áñ Ùß³ÏáõÛÃÝ áõ ³ñųÝÇÝùÝ»ñÁ. §…. μáÉáñ ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ѳñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ÇÝëïÇïáõïÝ»ñÁ, ϳ½Ù³íáñáõÙÝ»ñÁ, ³Û¹ ÃíáõÙ` å»-ïáõÃÛáõÝÁ, Çñ³íáõÝùÁ, Çñ³í³Ï³Ý »ñ¨áõÛÃÝ»ñÁ, é»ïÇýÇϳóí»óÇÝ, Ïïñí»óÇÝ Ù³ñ¹Ï³Ýó Ï»óáõÃÛáõÝÇó, ûÅïí»óÇÝ Ù³ñ¹Ï³Ýó ·Çï³Ï-óáõÃÛáõÝÇó, ϳÙùÇó áõ Ó·ïáõÙÝ»ñÇó ³ÝÏ³Ë ³é³ñÏ³Û³Ï³Ý Ï»óáõÃ-Û³Ùμ ¨ í»ñ³Íí»óÇÝ ÇÝùÝáõñáõÛÝ, Ù³ñ¹Ï³ÝóÇó í»ñ ϳݷݳÍ, ë»÷³-Ï³Ý ûñÇݳã³÷áõÃÛáõÝÝ»ñÝ áõÝ»óáÕ, ѻ勉μ³ñ, ϳñ»ÉÇ ¿ ³ë»É, ݳ¨ Çé³óÇáÝ³É ëáóÇ³É³Ï³Ý áõÅ»ñǦ [4, ¿ç 24]:

Ø»Ýù »É³Ï»ï »Ýù ÁݹáõÝ»É ³ÛÝ ï»ë³Ï»ïÁ, Áëï áñÇ ·áñÍݳϳ-ÝáõÙ Çñ³íáõÝùÇ ëϽμáõÝùÝ»ñÝ ³Ýѳٻٳï Ýí³½ ã³÷áí »Ý Ñ³ÛïÝÇ, ù³Ý` ³é³í»É ·áñÍ³Í³Ï³Ý ÙÇ ß³ñù ûñ»Ýë¹ñ³Ï³Ý ¹ñáõÛÃÝ»ñ, áñáÝù μ³ó³ïñíáõÙ »Ý Ñ»ï¨Û³É ѳݷ³Ù³ÝùÝ»ñáí`

³) Çñ³í³ÏÇñ³é åñ³ÏïÇϳÛáõÙ ¹»é¨ë ãÇ Ó¨³íáñí»É ëϽμáõÝù-Ý»ñÇ ³ÝÙÇç³Ï³Ý ÏÇñ³éÙ³Ý Ùß³ÏáõÛÃ: ÆÝãå»ë í³ñã³ñ³ñáõÃÛ³Ý, ³ÛÝå»ë ¿É` ¹³ï³ùÝÝáõÃÛ³Ý ·áñÍÁÝóóáõÙ Çñ³í³ëáõ å³ßïáݳ-ï³ñ ³ÝÓÇÝù ¨ ¹³ï³ñ³ÝÝ»ñÁ ·ñ»Ã» ³é³Ýó μ³ó³éáõÃÛ³Ý Ñ»ÝíáõÙ »Ý áñáß³ÏÇ Çñ³í³Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝ Ï³ñ·³íáñáÕ Çñ³í³Ï³Ý ¹ñáõÛÃ-Ý»ñÇ íñ³: »ñ¨ë, ϳñ»ÉÇ ¿ ³ñӳݳ·ñ»É ÙÇç³½·³ÛÇÝ Çñ³í³Ï³Ý ÷³ëï³ÃÕûñáõÙ ³Ùñ³·ñí³Í Çñ³í³Ï³Ý ëϽμáõÝùÝ»ñÇ íñ³ ÑÕáõÙ ³Ý»Éáõ ½·áõß³íáñ ÷áñÓ»ñ, ë³Ï³ÛÝ ¹ñ³Ýù μݳí Éáõñç ¹»ñ³Ï³ï³-ñáõÙ ãáõÝ»Ý,

μ) ëϽμáõÝùÝ»ñÇ ÝϳïÙ³Ùμ Ó¨³íáñí»É ¿ ³ÏÝѳÛï ûñ³Ñ³í³ï í»ñ³μ»ñÙáõÝù ݳ¨ ³ÛÝ ³ÝÓ³Ýó Ùáï, áíù»ñ ÷áñÓáõÙ »Ý í³ñã³Ï³Ý ϳ٠¹³ï³Ï³Ý ϳñ·áí å³ßïå³Ý»É Çñ»Ýó ˳Ëïí³Í Çñ³íáõÝùÝ»ñÁ: îíÛ³É ¹»åùáõÙ ·»ñÇßËáõÙ ¿ ³ÛÝ Ùáï»óáõÙÁ, Áëï áñÇ Çñ³í³ëáõ Ù³ñÙÇÝ-Ý»ñÇ ÏáÕÙÇó ³Û¹åÇëÇ Çñ³í³Ï³Ý ÑÇÙݳ¹ñáõÛÃÝ»ñÁ ÙÇßï ã¿, áñ ÏáõÝ»-Ý³Ý ³ÝÑñ³Å»ßï Ù»Ïݳμ³ÝáõÃÛáõÝ, ³ÛÉ ï»ÕÇù Ïï³Ý ³ÝѳñÏÇ Ï³Ù³-۳ϳÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ: Àݹ áñáõÙ, ¹³ å³Ûٳݳíáñí³Í ¿ ëϽμáõÝùÝ»ñÇ

Page 164: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

Æñ³í³·ÇïáõÃÛáõÝ

164

³Ùñ³·ñÙ³ÝÁ ÝíÇñí³Í ÝáñÙ»ñÇ ËÇëï ÁݹѳÝñ³óí³Í, áã Ñëï³Ï ß³ñ³¹ñ³ÝùÇÝ,

·) ·»ñÇßËáõÙ ¿ ³ÛÝ ÃÛáõñ Ùï³ÛÝáõÃÛáõÝÁ, Áëï áñÇ ëϽμáõÝùÝ»ñÁ ãáõÝ»Ý ³ÝÙÇç³Ï³Ý ÏÇñ³éÙ³Ý Çñ³í³Ï³Ý ѳïÏáõÃÛáõÝ: ²í»ÉÇÝ, ·áñ-ÍáÕ ûñ»Ýë¹ñáõÃÛ³Ý Ù»ç ¨ë ϳñ»ÉÇ ¿ ѳݹÇå»É μ³½Ù³ÃÇí ûñÇݳÏÝ»-ñÇ, »ñμ ûñ»Ýë¹ñáõÃÛ³Ý ¹ñáõÛÃÝ»ñÁ ÙdzÛÝ Ù³ë³Ùμ »Ý Ñ³Ù³å³ï³ë-˳ÝáõÙ ÝáõÛÝ ³Û¹ ûñ»Ýë¹ñáõÃÛ³Ùμ ³Ùñ³·ñí³Í Çñ³íáõÝùÇ ëϽμáõÝùÝ»ñÇÝ: ´Ýáñáß ¿ ³ÛÝ, áñ ê³Ñٳݳ¹ñ³Ï³Ý ¹³ï³ñ³ÝÇ ÏáÕ-ÙÇó ë³Ñٳݳ¹ñáõÃÛ³ÝÁ Ñ³×³Ë Ñ³Ï³ëáÕ »Ý ׳ݳãíáõÙ ³ÛÝåÇëÇ û-ñ»ÝùÝ»ñÇ Ï³Ù ûñ»Ýë·ñù»ñÇ ¹ñáõÛÃÝ»ñ, áñáÝóáí ëϽμáõÝùÇ ï»ëùáí ÝáõÛÝáõÃÛ³Ùμ ³Ùñ³·ñí³Í »Ý ³ÛÝ ¹ñáõÛÃÝ»ñÁ, áñáÝù ³Ùñ³·ñí³Í »Ý ݳ¨ ë³Ñٳݳ¹ñáõÃÛ³Ùμ ¨ áñáÝó ¿É ѳϳëáÕ »Ý ׳ݳãí»É ³Û¹ Çñ³-í³Ï³Ý ³Ïï»ñÇ ÝáñÙ»ñÁ,

¹) Ý»ñϳ ųٳݳϳßñç³ÝÝ ³é³ÝÓݳÝáõÙ ¿ ³Ýݳ˳¹»å ѳ-ñ³÷á÷áË ·áñÍÁÝóóÝ»ñáí, ÇÝãÁ ãÇ ßñç³Ýóáõ٠ݳ¨ Çñ³í³ëï»ÕÍ ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÁ: ÜÙ³Ý Çñ³íÇ׳ÏáõÙ Çñ³íáõÝùÇ ëϽμáõÝùÝ»ñÁ, áñ-å»ë ³é³í»É ϳÛáõÝ ·áñÍáÝÝ»ñ, Ûáõñ³ï»ë³Ï §ËáãÁݹáï¦ »Ý ѳݹÇ-ë³ÝáõÙ ³ñ³· ·áñͻɳá×ÇÝ: ²í»ÉÇÝ, ³Û¹åÇëÇ ·áñͻɳá×Á ѳݷ»ó-ÝáõÙ ¿ áã ÙdzÛÝ ëϽμáõÝùÝ»ñÇ ³Ýï»ëÙ³ÝÁ, ³Ûɨ` ë³Ñٳݳ÷³ÏáõÙ ¿ ³ÛÝåÇëÇ ëϽμáõÝùÝ»ñÇ Ó¨³íáñÙ³ÝÁ, áñáÝù μ³ó³éáõÙ »Ý ÙÇÙÛ³Ýó ѳϳëáÕ, Çñ³ñ³Ù»ñÅ Çñ³í³Ï³Ý ÉáõÍáõÙÝ»ñÇ ³éϳÛáõÃÛáõÝÁ: سë-ݳíáñ³å»ë, ³Û¹åÇëÇ ëϽμáõÝùÝ»ñÇ ³éϳÛáõÃÛáõÝÁ ¨ ¹ñ³Ýù ·áñÍ-ݳϳÝáõÙ Ñ»ï¨áճϳÝáñ»Ý ÏÇñ³é»Éáõ ѳݷ³Ù³ÝùÁ Ïμ³ó³é»ÇÝ ³ÛÝåÇëÇ ³ÝÃáõÛɳïñ»ÉÇ ·áñÍÁÝóóÝ»ñ, ÇÝãåÇëÇù »Ý ѳñϳÛÇÝ ûñ»Ýë¹ñáõÃÛ³Ý áÉáñïáõ٠ѳٻٳï³μ³ñ ϳñ× Å³Ùݳϳѳïí³-ÍáõÙ ³ÛÝåÇëÇ Çñ³í³Ï³Ý ÉáõÍáõÙÝ»ñÇ ³é³ç³¹ñáõÙÁ, áñáÝù ݳËÏÇ-ÝáõÙ ³ñ¹»Ý »Õ»É »Ý, ¨ Áݹ³Ù»ÝÁ 1-2 ï³ñÇ ³é³ç ëáõñ ùÝݳ¹³ïáõÃ-Û³Ý ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ` í»ñ³óí»É:

ÆÝ㨿, ϳñ»ÉÇ ¿ ³é³ÝÓݳóÝ»É ëϽμáõÝùÝ»ñÇ ÝϳïÙ³Ùμ áã μ³-í³ñ³ñ íëï³ÑáõÃÛ³Ý Ñ³Ý·³Ù³ÝùÁ μ³ó³ïñáÕ Ý³¨ ³ÛÉ å³ï׳éÝ»-ñÇ Ù³ëÇÝ, ë³Ï³ÛÝ, ϳñÍáõÙ »Ýù, í»ñÁ Ýßí³ÍÝ»ñÁ, ûñ¨ë, ³é³í»É ѳٳñÅ»ù »Ý ³ñï³óáÉáõÙ Çñ³íÇ׳ÏÁ:

´áÉáñ ¹»åù»ñáõÙ ëϽμáõÝùÝ»ñÇ ÝϳïÙ³Ùμ ÑÇßÛ³É Ñá·»μ³Ý³-Ï³Ý ïñ³Ù³¹ñí³ÍáõÃÛáõÝÁ ٻͳå»ë ûɳ¹ñí³Í ¿ ¹ñ³Ýó áã Ñëï³Ï ß³ñ³¹ñ³Ýùáí: ²Ûë ³éáõÙáí ѳñó ¿ Í³·áõÙ. Çñ³íáõÝùÇ ëϽμáõÝùÝ»-ñÇ ³Û¹åÇëÇ ß³ñ³¹ñ³ÝùÁ ÇÝãá±õ ÝٳݳμÝáõÛà ËݹÇñÝ»ñ ãÇ ³é³ç³ó-ÝáõÙ ³ñï³ë³ÑÙ³ÝÛ³Ý »ñÏñÝ»ñÇ Çñ³í³Ï³Ý ѳٳϳñ·áõÙ, ÇÝãá±õ ¿ ³Û¹ »ñÏñÝ»ñÇ Çñ³í³Ï³Ý Ùß³ÏáõÛÃÝ ³é³í»É Ù»Í Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝ ¿ ѳïϳóÝáõÙ Çñ³íáõÝùÇ ëϽμáõÝùÝ»ñÇÝ:

ÀݹѳÝñ³å»ë ÝáñÙ»ñÇ Ñëï³ÏáõÃÛ³Ý ËݹÇñÁ ѳÛñ»Ý³Ï³Ý Çñ³-í³Ï³Ý ѳٳϳñ·áõÙ Ó»éù ¿ μ»ñ»É ³Ýݳ˳¹»å ³é³Ýóù³ÛÇÝ Ýß³-ݳÏáõÃÛáõÝ, ÇÝãÁ ë³Ï³ÛÝ Çñ áã μáÉáñ ¹ñë¨áñáõÙÝ»ñáí ¿ ѳٳñíáõÙ ³ñ¹³ñ³óÇ: ¶áñÍݳϳÝáõÙ, ·ñ»Ã» ³é³Ýó áñ¨¿ μ³ó³éáõÃÛ³Ý, Ûáõñ³-

Page 165: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

Æñ³í³·ÇïáõÃÛáõÝ

165

ù³ÝãÛáõñ ûñ»ÝùÇ Ý³Ë³·ÍÇ ùÝݳñÏÙ³Ý ßñç³Ý³ÏÝ»ñáõÙ ÐÐ ²½·³ÛÇÝ ÅáÕáíÇ å³ï·³Ù³íáñÝ»ñÁ Çñ»Ýó ¹Å·áÑáõÃÛáõÝÝ »Ý ѳÛïÝáõÙ ³Ûë ϳ٠³ÛÝ ¹ñáõÛÃÇ ß³ñ³¹ñ³ÝùÇ áã μ³í³ñ³ñ Ñëï³Ï ÉÇÝ»Éáõ ³éÝãáõÃ-Û³Ùμ: ܳË, Çñ³í³ÏÇñ³é åñ³ÏïϳÝ, ³Û¹ ÃíáõÙ` ¹³ï³Ï³Ý ³Ïï»-ñÇ í»ñÉáõÍáõÃÛáõÝÁ óáõÛó »Ý ï³ÉÇë, áñ ËݹÇñÁ μݳí Ñëï³ÏáõÃÛáõÝÁ ã¿, ÇëÏ ï³ñ³Ï³ñÍÇù Ù»Ïݳμ³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ï»ÕÇù ϳñáÕ »Ý ï³É ³-ٻݳÑëï³Ï Çñ³í³Ï³Ý ÝáñÙ»ñÁ:

àñáß³ÏÇ ³ñï³ë³ÑÙ³ÝÛ³Ý »ñÏñÝ»ñÇ Çñ³í³Ï³Ý ѳٳϳñ·Ç ³éÝãáõÃÛ³Ùμ ѳñÏ ¿ ³é³ÝÓݳóÝ»É »ñÏáõ ÷³ëï³ñÏ`

³) ³Û¹ »ñÏñÝ»ñáõÙ Ó¨³íáñí»É »Ý ³ÝÑñ³Å»ßï Çñ³í³ÏÇñ³é ³í³Ý¹áõÛÃÝ»ñ, áñáÝù å³ñ½³å»ë μ³ó³éáõÙ »Ý Çñ³íáõÝùÇ ëϽμáõÝùÝ»ñÝ ³Ýï»ë»Éáõ áñ¨¿ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ, ³ÛëÇÝùÝ` Áݹѳ-Ýáõñ Ó¨³Ï»ñåáõÙÝ»ñÇ å³ñ³·³ÛáõÙ ÏáÕÙÝáñáßÇã ¹»ñ »Ý ˳ÕáõÙ ³í³Ý¹áõÛÃÇ áõÅáí Çñ³í³Ï³Ý Ùß³ÏáõÛÃÇ ÑÇÙ³Ý íñ³ ûɳ¹ñí³Í ï»-ë³Ï³Ý Ñëï³Ï å³ïÏ»ñ³óáõÙÝ»ñÁ,

μ) Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ áÉáñïáõÙ Çñ³í³Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ï³ñ·³-íáñÙ³ÝÁ ÝíÇñí³Í Çñ³í³Ï³Ý ³Ïï»ñÇó ½³ï, ·áñÍáõÙ »Ý ٻͳͳí³É ¨ μáí³Ý¹³Ï³ÛÇÝ ³éáõÙáí ѳݳ·³Ù³Ý³ÉÇó Ù»Ãá¹³Ï³Ý Ó»éݳñÏ-Ý»ñ, áñáÝù ³å³ÑáíáõÙ »Ý ÙdzëÝ³Ï³Ý Çñ³í³ÏÇñ³é åñ³ÏïÇϳ:

²Ûë »ñÏáõ ·áñÍáÝÇ Çñ³í³Ï³Ý Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝÁ, ϳñÍáõÙ »Ýù, ³ÝÑ³Ù»Ù³ï ³í»ÉÇ Ù»Í ¿, ù³Ý å³ñ½³å»ë áñáß³ÏÇ Çñ³í³Ï³Ý ³Ï-ï»ñÇ ¹ñáõÛÃÝ»ñÇ ³éÝãáõÃÛ³Ùμ Ñëï³ÏáõÃÛáõÝ ³å³Ñáí»ÉÁ: ÆѳñÏ», ã»Ýù Ýë»Ù³óÝáõÙ Çñ³í³Ï³Ý ÝáñÙÇ Ñëï³ÏáõÃÛ³Ý ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛáõ-ÝÁ, å³ñ½³å»ë ÷áñÓáõÙ »Ýù Áݹ·Í»É, áñ ³Û¹ ËݹñÇ ÉáõÍÙ³Ý ³ñ¹Ûáõ-ݳí»ï ׳ݳå³ñÑÁ μݳí ëáëÏ ÝáñÙÇ Ñëï³ÏáõÃÛáõÝÁ ã¿:

»å»ï Çñ³í³Ï³Ý Ùß³ÏáõÛÃÇ Ó¨³íáñÙ³Ý áõ ½³ñ·³óÙ³Ý ·áñ-ÍÁÝóóáõÙ Çñ³íáõÝùÇ ëϽμáõÝùÝ»ñÇ ³Ýó³ÝϳÉÇ ÃáõÛÉ ¹»ñ³Ï³ï³ñ-Ù³ÝÁ, ϳñÍáõÙ »Ýù, áñ ³é³í»É ß³Ñ»Ï³Ý ¿ Çñ³í³Ï³Ý Ùß³ÏáõÛÃÇ ½³ñ·³óÙ³Ý Ñ»é³ÝϳñÝ»ñÁ ÷áËϳå³Ïó»É Ñ»Ýó Çñ³íáõÝùÇ ëϽμáõÝùÝ»ñÇ Ñ»ï, ù³Ý½Ç ³ñ¹Ûáõݳí»ïáõÃÛáõÝÝ ³Ûë ¹»åùáõÙ ³Ý-Ñ³Ù»Ù³ï ³í»ÉÇ Ù»Í ÏÉÇÝÇ:

¶Çï³Ñ»ï³½áï³Ï³Ý í»ñÉáõÍáõÃÛáõÝÝ»ñÁ μ»ñáõÙ »Ý ³ÛÝ Ñ³Ùá½-Ù³Ý, áñ Çñ³íáõÝùÇ ëϽμáõÝùÝ»ñÝ ³é³í»É Ýϳï»ÉÇ ×³Ý³ãáճϳ-ÝáõÃÛáõÝ »Ý Ó»éùμ»ñáõ٠ѳïϳå»ë ѳë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ½³ñ·³óÙ³Ý ³ñÙ³ï³Ï³Ý í»ñ³÷áËáõÙÝ»ñÇ ÷áõÉáõÙ, ÇÝãÁ íϳÛáõÙ ¿, áñ, ³ÛÝáõ³-ٻݳÛÝÇí, ëϽμáõÝùÝ»ñÇ ÝϳïÙ³Ùμ ϳñáÕ ¿ Ó¨³íáñí»É ѳٳñÅ»ù í»ñ³μ»ñÙáõÝù` Çñ μáÉáñ ¹ñ³Ï³Ý ѻ勉ÝùÝ»ñáí ѳݹ»ñÓ: ²Ûëå»ë, ³ÝϳËáõÃÛ³Ý Ó¨³íáñÙ³Ý ³é³çÇÝ ï³ñÇÝ»ñÇÝ Ý³ËÏÇÝ ÊáñÑñ¹³ÛÇÝ ØÇáõÃÛ³Ý áÕç ï³ñ³ÍùáõÙ ³Ýݳ˳¹»å ɳÛÝ ÏÇñ³éáõÙ ¿ñ Ó»éùμ»ñ»É §³ÛÝ, ÇÝã ãÇ ³ñ·»ÉíáõÙ, ÃáõÛɳïñíáõÙ ¿¦ ëϽμáõÝùÁ: ²Û¹ ëϽμáõÝùÇ, ѳí³Ý³μ³ñ, ËÇëï Ññ³åáõñÇã μáí³Ý³¹³ÏáõÃÛáõÝÝ ³Ýݳ˳¹»å Ñ»ï³ùñùñáõÃÛáõÝ ¿ñ ³é³ç³óñ»É, ¹ñ³ Ù³ëÇÝ å³ñμ»ñ³μ³ñ ËáëáõÙ ¿ÇÝ ¨° ù³Õ³ù³Ï³Ý ·áñÍÇãÝ»ñÁ, ¨° Ù³ëݳíáñ ³ÝÓÇÝù:

Page 166: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

Æñ³í³·ÇïáõÃÛáõÝ

166

ÊݹÇñÁ μÝ³í ³Û¹ ëϽμáõÝùÇ Ñ³Ù³ñÅ»ù ÁÝϳÉÙ³Ý Ù³ëÇÝ ã¿, ³í»ÉÇÝ, ³ÛÝ ÝáõÛÝÇëÏ ï»ÕÇù ¿ñ ïí»É ï³ñ³μÝáõÛà ¨ Ñ³×³Ë ¿É` áã Çñ³í³ã³÷ Ù»Ïݳμ³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, ë³Ï³ÛÝ ïíÛ³É ¹»åùáõÙ μÝáñáßÝ ³ÛÝ ¿ñ, áñ ëϽμáõÝùÝ ÇÝùÝÇÝ Ñ³ÛïÝí»É ¿ñ ѳÝñáõÃÛ³Ý áõß³¹ñáõÃÛ³Ý Ï»ÝïñáÝáõÙ:

γñ»ÉÇ ¿ μ»ñ»É ݳ¨ μ³ñ¹ ³ÛÉ Çñ³íÇ׳ÏÝ»ñáõÙ ëϽμáõÝùÝ»ñÇ ÝϳïÙ³Ùμ Ù»Í Ñ»ï³ùñùñáõÃÛáõÝ Ó¨³íáñí»Éáõ áõñÇß ûñÇݳÏÝ»ñ, ÇÝ-ãÁ ¨ë íϳÛáõÙ ¿ ¹ñ³Ýó ³Ýѳٻٳï Ù»Í Ý߳ݳÏáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ:

ÆÝã Ëáëù, ³Û¹åÇëÇ Ñ»ï³ùñùñáõÃÛáõÝÁ μ³ó³ïñíáõÙ ¿ñ ݳ¨ ï³-ñ³Í³ßñç³ÝáõÙ Ñ»ïËáñÑñ¹³ÛÇÝ μ³ñ¹áõÛÃÝ»ñÇó ³½³ïí»Éáõ ¨ Ýáñ Çñ³íÇ׳ÏÇÝ ³é³í»É ѳٳÑáõÝ㠧û½»ñ¦ ³é³ç³¹ñ»Éáõ ¨ Ýáñ Ùï³-ͻɳϻñå áõ ·áñͻɳá× áñ¹»·ñ»Éáõ ³Ýѳ· ó³ÝÏáõÃÛ³Ùμ: ê³Ï³ÛÝ å³ñ½ ¿, áñ ó³Ýϳó³Í ³ÛÉ Çñ³íÇ׳ÏáõÙ ¨ë ϳñ»ÉÇ ¿ μ³í³ñ³ñ ݳ-˳å³ÛÙ³ÝÝ»ñ ëï»ÕÍ»É Çñ³íáõÝùÇ ëϽμáõÝùÝ»ñÇ ÝϳïÙ³Ùμ ѳ-Ù³ñÅ»ù í»ñ³μ»ñÙáõÝù ¹ñë¨áñ»Éáõ ¨ ¹ñ³ ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ ³ñ¹»Ý Çñ³-í³Ï³Ý Ùß³ÏáõÛÃÝ ³ÝѳñÅ»ßï áõÕÕáõÃÛ³Ùμ ½³ñ·³óÝ»Éáõ ѳٳñ:

²ÛëåÇëáí, Çñ³íáõÝùÇ ëϽμáõÝùÝ»ñÇ ¹»ñ³Ï³ï³ñáõÙÁ ϳñáÕ ¿ ã³÷³½³Ýó û·ï³Ï³ñ ÉÇÝ»É, å³ñ½³å»ë ³ÝÑñ³Å»ßï »Ý áñáß Ý³-˳å³ÛÙ³ÝÝ»ñ, áñáÝù, Ù»ñ ϳñÍÇùáí, ѳٳϳñ·í³Í ï»ëùáí áõÝ»Ý Ñ»ï¨Û³É å³ïÏ»ñÁ`

³) ù³Õ³ù³Ï³Ý ù³ñá½³ñß³íÝ»ñÇ ßñç³Ý³ÏÝ»ñáõÙ Çñ³íáõÝùÇ ëϽμáõÝùÝ»ñÇÝ ³Ý¹ñ³¹³ñÓÁ å»ïù ¿ ÉÇÝÇ ã³÷³½³Ýó ѳí³ë³-ñ³Ïßéí³Í. ³ÝѳñÏÇ ß»ßï³¹ñáõÙÝ»ñÁ, »Ã» ¹ñ³Ýù ã»Ý áõÕ»ÏóíáõÙ áñáß³ÏÇ ³é³ç³ñÏáõÃÛáõÝÝ»ñáí, ÇÝãå»ë ݳ¨ Çñ³íáõÝùÇ ëϽμáõÝù-Ý»ñÇ ³Ýï»ëáõÙÁ Ùdzï»ë³Ï ³ÝÁݹáõÝ»ÉÇ »Ý: ºñμ ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ϳñÍÇùÇ Ó¨³íáñÙ³Ý Ýå³ï³Ïáí ³é³ÝÓݳѳïáõÏ Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝ ¿ ïñíáõ٠ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý-ù³Õ³ù³Ï³Ý ÏÛ³ÝùÇ ëϽμáõÝùÝ»ñÇÝ, ³Û¹ ÃíáõÙ` Çñ³íáõÝùÇ ëϽμáõÝùÝ»ñÇÝ, ³å³ ѳÝñáõÃÛáõÝÁ ¹³, áñå»ë ϳÝáÝ, ÁÝϳÉáõÙ ¿ ÏáÝÏñ»ïáõÃÛáõÝÇó ½áõñÏ, ëáëÏ Ñéã³Ï³·ñ³ÛÇÝ ù³-Õ³ù³Ï³Ý Ñݳñù, áñÁ Ñ»ï³åݹáõÙ ¿ áñáß³ÏÇ å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÝ»-ñÇó Ëáõë³÷»Éáõ Ýå³ï³Ï:

àõëïÇ ³é³ç³ñÏíáõÙ ¿ ³é³ÝÓݳóÝ»É ë³Ï³í³ÃÇí, ë³Ï³ÛÝ Ëá-ëáõÝ ¨ ïíÛ³É Çñ³íÇ׳ÏÇ Ñ³Ù³ñ ËÇëï ³ñ¹Ç³Ï³Ý ëϽμáõÝùÝ»ñ` ½áõ·³Ñ»é Ý»ñϳ۳óÝ»Éáí ¹ñ³Ýó ¿áõÃÛáõÝÁ, å³ñ½³μ³Ý»Éáí ¹ñ³Ýó ÏÇñ³éÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ³ÝÑñ³Å»ßï Çñ³í³Ï³Ý, ù³Õ³ù³Ï³Ý áõ ϳ½Ù³-Ï»ñå³Ï³Ý ÙÇçáó³éáõÙÝ»ñÇ Ñëï³Ï ßñç³Ý³ÏÁ: γñÍáõÙ »Ýù, ³ÛëåÇ-ëÇ Ùáï»óÙ³Ý ¹»åùáõÙ, ݳË, ϳٳ, û ³Ï³Ù³ ïíÛ³É Çñ³íáõÝùÇ ëϽμáõÝùÁ Ó»éù Ïμ»ñÇ ³ÝÑñ³Å»ßï Çñ³í³ù³Õ³ù³Ï³Ý Ñ»ï³ùñù-ñáõÃÛáõÝ ¨ ³é³í»É ß³Ñ»Ï³Ý Ï¹³ñÓÝÇ ù³Õ³ù³Ï³Ý »ÉáõÛÃÁ,

μ) ѳñÏ ¿, áñå»ë½Ç å³ñï³¹Çñ ѳٳñíÇ Çñ³í³Ï³Ý ÝáñÙ»ñÇ Ý³Ë³·Í»ñÇÝ ÏóíáÕ ÑÇÙݳí³ñáõÙÝ»ñáõÙ ïíÛ³É ûñ»Ýë¹ñáõÃÛ³ÝÝ ³éÝãíáÕ Çñ³íáõÝùÇ ëϽμáõÝùÝ»ñÇÝ å³ïß³× ³Ý¹ñ³¹³ñÓÁ: àñå»ë ϳÝáÝ, Çñ³í³Ï³Ý ³Ïï»ñÇ Ý³Ë³·Í»ñÇÝ ÏóíáÕ ÑÇÙݳíáñáõÙÝ»ñáõÙ

Page 167: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

Æñ³í³·ÇïáõÃÛáõÝ

167

ϳ٠μ³ó³Ï³ÛáõÙ ¿ áñ¨¿ ³Ý¹ñ³¹³ñÓ Çñ³íáõÝùÇ ëϽμáõÝùÝ»ñÇÝ, ϳÙ` ³ÛÝ ë³Ñٳݳ÷³ÏíáõÙ ¿ ê³Ñٳݳ¹ñáõÃÛ³Ý ÑÇÙݳ¹ñáõÛÃÝ»ñÇ, ÇÝãå»ë ݳ¨ ÙÇç³½·³ÛÇÝ ÷³ëï³ÃÕûñÇ Çñ³í³Ï³Ý ëϽμáõÝùÝ»ñÇ íñ³ ÑÕáõÙ ³Ý»Éáí:

îìÛ³É ¹»åùáõÙ, Çñ³í³Ï³Ý ³ÏïÇ Ý³Ë³·ÍÇ Ñ»ÕÇݳÏÝ»ñÁ ÷³ë-ïáñ»Ý μ³í³ñ³ñíáõÙ »Ý` ³Û¹ ³ÕμÛáõñáõÙ ³Ùñ³·ñí³Í ëϽμáõÝùÝ»ñÇ ¨ Çñ³íáõÝùÇ Ñ³Ýñ³×³Ý³ã ëϽμáõÝùÝ»ñÇ ÙÇç¨ Ñ³Ù³å³ï³ë˳-ÝáõÃÛáõÝ ³ñӳݳ·ñ»Éáí, ÙÇÝã¹»é` ³é³í»É ·Çï³·áñÍÝ³Ï³Ý Ý߳ݳ-ÏáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý ³ÛÝåÇëÇ Ñ³ñó³¹ñáõÙÝ»ñ, ÇÝãåÇëÇù »Ý` ³Û¹ Çñ³í³-Ï³Ý ³ÏïáõÙ ³ñӳݳ·ñí³Í Çñ³íáõÝùÇ ëϽμáõÝùÝ»ñÇ ¨ ÝáõÛÝ ³Û¹ ³ÏïÇ ÙÛáõë Çñ³í³Ï³Ý ÝáñÙ»ñÇ Ñ³Ù³å³ï³ë˳ÝáõÃÛáõÝÁ, Çñ³-íáõÝùÇ ëϽμáõÝùÝ»ñÇ Çñ³í³Ï³Ý »ñ³ß˳íáñí³ÍáõÃÛáõÝÁ ¨ ³ÛÉÝ,

·) Çñ³í³Ï³Ý ³Ïï»ñÇ Ý³Ë³·Í»ñÇÝ ÝíÇñí³Í ѳÝñ³ÛÇÝ ÉëáõÙÝ»-ñÇ, ÇÝãå»ë ݳ¨ ³ñ¹»Ý ÇëÏ ÁݹáõÝí³Í Çñ³í³Ï³Ý ³Ïï»ñÇ ¹ñáõÛÃÝ»ñÇ å³ñ½³μ³ÝÙ³ÝÁ ÝíÇñí³Í »ÉáõÛÃÝ»ñáõÙ, áõëáõÙݳٻÃá¹³Ï³Ý Ó»é-ݳñÏÝ»ñáõÙ Ýå³ï³Ï³Ñ³ñÙ³ñ ¿ ³é³í»É Ñ»ï¨áճϳÝáñ»Ý ³Ý¹ñ³-¹³éÝ³É ³ÛÝ ËݹñÇÝ, û ³Û¹ ³Ïï»ñáõÙ áñù³Ýáí »Ý ³ñï³óáÉí³Í Ç-ñ³íáõÝùÇ ëϽμáõÝùÝ»ñÁ, áñù³Ýáí »Ý ¹ñ³Ýù »ñ³ß˳íáñí³Í ¨ ³ÛÉÝ:

Æñ³í³Ï³Ý ³ÏïÇ Ý³Ë³·ÍÇ Ïïñí³Íùáí Ù»Ýù ³ñ¹»Ý ³Ý¹ñ³-¹³ñÓ³Ýù Çñ³íáõÝùÇ ëϽμáõÝùÝ»ñÇ ¨ Çñ³í³Ï³Ý ÝáñÙ»ñÇ ÙÇç¨ Ñ³-Ù³å³ï³ë˳ÝáõÃÛ³Ý ËݹñÇÝ: γñÍáõÙ »Ýù, áñ ³Û¹ ËݹÇñÁ ÝáõÛÝ-ã³÷ ³ñ¹Ç³Ï³Ý ¿ ³ñ¹»Ý ÇëÏ ÁݹáõÝí³Í Çñ³í³Ï³Ý ³ÏïÇ å³ñ³·³-ÛáõÙ: Æñ³í³·Çï³ÏóáõÃÛ³Ý Ó¨³íáñáõÙÁ ѳñÏ ¿ ï³Ý»É ³ÛÝåÇëÇ áõÕ-ÕáõÃÛ³Ùμ, áñáõ٠ݳ˳å³ïíáõÃÛáõÝÁ ÏïñíÇ ³ÛÝ Çñ³í³Ï³Ý ³Ïï»-ñÇÝ, áñáÝù ³é³í»É ã³÷áí »Ý Ñ»ï¨áÕ³Ï³Ý Çñ³íáõÝùÇ ëϽμáõÝùÝ»-ñÇÝ: гÝñáõÃÛ³Ý Ù»ç Ýå³ï³Ï³Ñ³ñÙ³ñ ¿, áñå»ë½Ç ·»ñÇßËáÕ ÉÇÝÇ ³ÛÝ Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý ϳñÍÇùÁ, Áëï áñÇ Çñ³íáõÝùÇ ëϽμáõÝùÝ»ñÇÝ Ñ³Ù³ÑáõÝã ϳ½Ùí³Í Çñ³í³Ï³Ý ³ÏïÝ ³é³í»É ß³Ñ»Ï³Ý ¿ Ñ»Ýó ѳÝñáõÃÛ³Ý ¨ ¹ñ³ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ³Ý¹³ÙÇ ß³Ñ»ñÇ Ñ³Ù³ñ,

¹) Ýå³ï³Ï³Ñ³ñÙ³ñ ¿, áñå»ë½Ç Çñ³íáõÝùÇ ëϽμáõÝùÝ»ñÝ áõÝ»-Ý³Ý ÑÇñ³íÇ Ñ³ÙÁݹѳÝáõñ Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝ ¨ ÏÇñ³é»ÉÇ ÉÇÝ»Ý ïíÛ³É áÉáñïÇÝ í»ñ³μ»ñáÕ μáÉáñ Çñ³í³Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ï³ñ·³íáñ-Ù³ÝÝ áõÕÕí³Í Çñ³í³Ï³Ý ³Ïï»ñÇ Ñ³Ù³ñ: ºñμ»ÙÝ ³Û¹ ëϽμáõÝùÝ»-ñÇ ³Ùñ³·ñáõÙÝ Çñ³Ï³Ý³óíáõÙ ¿ ³ÛÝåÇëÇ ³Ýáñáß ß³ñ³¹ñ³Ýùáí, áñ ¹ñ³Ýó ѳÙÁݹѳÝñáõÃÛ³Ý ³éÝãáõÃÛ³Ùμ ï³ñ³Ï³ñÍáõÃÛáõÝÝ»ñ »Ý ³-é³ç³ÝáõÙ ³Ý·³Ù ï»ë³Ï³Ý ·ñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝáõÙ:

²Ûëå»ë, ³Ý¹ñ³¹³éݳÉáí §ì³ñã³ñ³ñáõÃÛ³Ý ÑÇÙáõÝùÝ»ñÇ ¨ í³ñã³Ï³Ý í³ñáõÛÃÇ Ù³ëÇݦ г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý ûñ»Ý-ùáí ³Ùñ³·ñí³Í ëϽμáõÝùÝ»ñÇÝ, ³Û¹ ûñ»ÝùÇ Ù»Ïݳμ³ÝáõÃÛ³ÝÁ ÝíÇñí³Í ٻݳ·ñáõÃÛ³Ý Ñ»ÕÇݳÏÝ»ñÁ ϳñÍÇù »Ý ѳÛïÝáõÙ, Áëï áñÇ í³ñã³Ï³Ý í³ñáõÛÃÇ ³é³ÝÓÇÝ ï»ë³ÏÝ»ñÇÝ ÝíÇñí³Í ûñ»Ýë¹ñ³Ï³Ý ³Ïï»ñáí ϳñáÕ »Ý ³Ùñ³·ñí»É ݳ¨ ³ÛÉ ëϽμáõÝùÝ»ñ [5, ¿ç 19]: êï³óíáõÙ ¿, áñ í³ñã³ñ³ñáõÃÛ³Ý ¨ í³ñã³Ï³Ý í³ñáõÛÃÇ áÉáñïáõÙ

Page 168: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

Æñ³í³·ÇïáõÃÛáõÝ

168

Ñݳñ³íáñ »Ý áã ÙdzÛÝ ÁÝóó³Ï³ñ·³ÛÇÝ, ³Ûɨ` ëϽμáõÝù³ÛÇÝ ³é³ÝÓݳѳïÏáõÃÛáõÝÝ»ñ: γñÍáõÙ »Ýù, ³Ý·³Ù, »Ã» ûñ»Ýë¹ñáõÃ-Û³Ùμ ³Ùñ³·ñíáõÙ »Ý ÙǨÝáõÛÝ Çñ³íáõÝùÇÝ í»ñ³μ»ñáÕ ï³ñμ»ñ Çñ³-íáõÝùÝ»ñÇ ëϽμáõÝùÝ»ñ, ³å³ ¹³ ãÇ ³ñáÕ Çñ³í³ã³÷ ѳٳñí»É, ù³Ý½Ç ¹ñ³Ýáí å³ñ½³å»ë ÇÙ³ëï³½ñÏíáõÙ ¿ Çñ³íáõÝùÇ »É³Ï»ï³-ÛÇÝ, ÑÇÙݳñ³ñ Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝÁ:

Üϳï»Ýù, áñ ³ÛëåÇëÇ Ùáï»óáõÙÝ»ñÁ, Ù»ñ ϳñÍÇùáí, Ç ½áñáõ ã»Ý ѳëï³ï»Éáõ ³ÝÑñ³Å»ßï Ñá·»μ³Ý³Ï³Ý í»ñ³μ»ñÙáõÝù ëϽμáõÝùÝ»-ñÇ ³ñÅ»ùÇ ÝϳïÙ³Ùμ ¨, ó³íáù, ϳñáÕ »Ý Ýå³ëï»É ³ÛÝåÇëÇ å³ï-Ï»ñ³óáõÙÝ»ñÇ Ó¨³íáñÙ³ÝÁ, ѳٳӳÛÝ áñáÝó ÙǨÝáõÛÝ Çñ³í³Ï³Ý ÇÝëïÇïáõïÇÝ Ï³ñáÕ »Ý μÝáñáß ÉÇÝ»É ÙÇ ù³ÝÇ, Áݹ áñáõÙ, ÙÇÙÛ³Ýó ѳϳëáÕ Çñ³íáõÝùÇ ëϽμáõÝùÝ»ñ:

²Ù÷á÷»Éáí Çñ³í³Ï³Ý Ùß³ÏáõÛÃÇ ½³ñ·³óÙ³Ý ·áñÍáõÙ Çñ³-íáõÝùÇ ëϽμáõÝùÝ»ñÇ ¹»ñÇÝ í»ñ³μ»ñáÕ ¹³ïáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÁ` Ýå³ï³-ϳѳñÙ³ñ »Ýù ѳٳñáõÙ Áݹ·Í»É, áñ ÑÇßÛ³É ËݹÇñÝ»ñÇ μ³ñ»Ñ³çáÕ ÉáõÍÙ³Ý ¹»åùáõÙ Ñݳñ³íáñ ÏÉÇÝÇ »ñ³ß˳íáñ»É ³é³í»É ϳÛáõÝ áõ ϳÝ˳ï»ë»ÉÇ áõ ³é³ç³¹ÇÙ³Ï³Ý Çñ³í³Ï³Ý Ùß³ÏáõÛÃ, ù³ÝÇ áñ Ñ»Ýó ³Û¹åÇëÇ Ñ³ïÏáõÃÛáõÝÝ»ñáí »Ý ³é³ÝÓݳÝáõÙ Çñ³íáõÝùÇ ëϽμáõÝùÝ»ñÁ:

Æñ³íáõÝùÇ ëϽμáõÝùÝ»ñÇ ÝϳïÙ³Ùμ ³ÝÑñ³Å»ßï íëï³ÑáõÃÛáõÝ ³å³ÑáÕ Çñ³í³Ï³Ý Ùß³ÏáõÛÃÁ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ Ïï³, áñå»ë½Ç ÇÝùÝÇÝ ³é³í»É Ù»Í ÉÇÝÇ íëï³ÑáõÃÛáõÝÁ Çñ³í³Ï³Ý ѳٳϳñ·Ç ÝϳïÙ³Ùμ` ÁݹѳÝñ³å»ë:

¶ð²Î²ÜàôÂÚ²Ü 1. гñáõÃÛáõÝÛ³Ý ².Þ., ºíñáå³Ï³Ý ØÇáõÃÛ³Ý Çñ³íáõÝùÇ ÑÇÙáõÝù-

Ý»ñÁ (ë³Ñٳݳ¹ñ³Ï³Ý Çñ³íáõÝù), ºñ¨³Ý, §îÇ·ñ³Ý ػͦ, 2011:

2. ê³ý³ñÛ³Ý ¶.Ð., Æñ³íáõÝùÇ å³ïÙáõÃÛ³Ý ¨ ï»ëáõÃÛ³Ý ÑÇÙݳѳñó»ñ, ºñ¨³Ý, §ÈÇÙáõߦ, 2010:

3. Кант И., Критика чистого разума // Кант И. Сочинения. Т. 3. М., 1964.

4. êï»÷³ÝÛ³Ý Ð.Ø., Æñ³íáõÝùÇ ï»ëáõÃÛ³Ý ÑÇÙݳѳñó»ñÁ. ý»ÝáÙ»ÝáÉá·Ç³Ï³Ý Ùáï»óáõÙ. - ºñ¨³Ý, §ØÇí³-äñ»ë¦, 2006:

5. гñó»ñ ¨ å³ï³ë˳ÝÝ»ñ §ì³ñã³ñ³ñáõÃÛ³Ý ÑÇÙáõÝùÝ»ñÇ ¨ í³ñã³Ï³Ý í³ñáõÛÃÇ Ù³ëÇݦ г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý ûñ»ÝùÇ í»ñ³μ»ñÛ³É (ºñÏñáñ¹ Éñ³Ùß³Ïí³Í Ññ³ï³ñ³ÏáõÃÛáõÝ), ºñ¨³Ý, гñ¹ Áݹ ëáýà Ññ³ï³ñ³ÏãáõÃÛáõÝ, 2007:

Page 169: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

Æñ³í³·ÇïáõÃÛáõÝ

169

АРТУР ДАНИЕЛЯН ПРАВОВЫЕ ПРИНЦИПЫ КАК ПРЕДПОСЫЛКИ

РАЗВИТИЯ ПРАВОВОЙ КУЛЬТУРЫ

В сложном и противоречивом процессе становления и развития правовой культуры принципы права приобретают неоценимую роль, чему и посвящена данная статья. Автор, в систематизированном виде представил эволюцию формирования принципов права, их политико-правовое значение и морально-психологическое качество, при этом проявления воздействие на правовую культуру, перспек-тивы развития и результаты взаимодействия.

ARTHUR DANIELYAN THE PRINCIPLES OF RIGHTS, AS SOURCES

OF THE DEVELOPMENT OF LEGAL CULTURE

This article is related to the formation and development of legal culture, were the principles of rights have magnificent role. The author has presented the evolution of the formation of principles of rights, political-legal role, moral value, the influence to legal culture, the results of interaction and perspectives of development.

Page 170: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

170

6Bø ³ Õ ³ ù ³ · Ç ï á õ Ã Û á õ Ý

زðÆ²Ø Ø²ð¶²ðÚ²Ü

ÐÐ äÎ ³Ï³¹»ÙdzÛÇ ù³Õ³ù³Ï³Ý ϳé³í³ñÙ³Ý ¨ ù³Õ³ù³Ï³Ý í»ñÉáõÍáõÃÛ³Ý ³ÙμÇáÝÇ í³ñÇã,

ù³Õ³ù³Ï³Ý ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¹áÏïáñ

βðºÜ ¶²ÈàÚ²Ü

ºäРѳÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñÙ³Ý ³ÙμÇáÝÇ ³ëåÇñ³Ýï

18Bè²òÆàܲÈÆ ºì Æè²òÆàܲÈÆ öàÊв𲴺ðàôÂÚàôÜܺðÀ вÜð²ÚÆÜ ø²Ô²ø²Î²ÜàôÂÚ²Ü ìºðÈàôÌàôÂÚ²Ü

¶àðÌÀܲòàôØ

î»Õ»Ï³ïí³Ï³Ý Ý»ñϳ ¹³ñ³ßñç³ÝÝ Áݹ³ñÓ³Ï»É ¿ ׳ݳ-ãáÕáõÃÛ³Ý ë³ÑÙ³ÝÝ»ñÁ` ß»ßï³¹ñ»Éáí ëáóÇ³É³Ï³Ý ³ñ¹³ñáõÃ-ÛáõÝÁ áñå»ë ѳÝñ³ÛÇÝ ³Ýíï³Ý·áõÃÛ³Ý ·»ñ³Ï³ ³ñÅ»ù: ²Ûë ѳٳï»ùëïáõÙ Ñá¹í³ÍáõÙ ùÝݳñÏí³Í ¿ ѳÝñ³ÛÇÝ ³Ýíï³Ý-·áõÃÛ³Ý ³å³ÑáíÙ³Ý ù³Õ³ù³ÏñóϳÝ, ëáódzÉ-Ñá·»μ³Ý³-Ï³Ý ¨ ÇÝëïÇïáõóÇáÝ³É ³é³ÝÓݳѳïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñÙ³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·áõÙ, å³Ûٳݳíáñí³Í ³å³Ï³éáõóá-Õ³Ï³Ý ï»Õ»Ï³ïí³Ï³Ý Ñáëù»ñÇ ³éϳÛáõÃÛ³Ùμ, Çé³óÇáݳÉÁ áñáßÇã ¿ ¹³ñÓÉ, ù³ÝÇ áñ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ ¿ ï³ÉÇë ϳÝ˳ï»-ë»É Ðøì¶-Ç ÑÇÙݳËݹñÇ ³ÛÉÁÝïñ³Ýù³ÛÇÝ ÉáõÍÙ³Ý áõÕÇÝ»ñÁ: ²Ûë Ýϳï³éáõÙÝ»ñáí ϳñ¨áñí³Í ¿ é³óÇáݳÉÝ áõ Çé³óÇáݳÉÁ ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ÁÝïñáõÃÛ³Ý ·áñÍÁÝóóáõÙ, áñÇ ÑÇÙùÇ íñ³ ¿É Çñ³Ï³Ý³óíáõÙ ¿ ѳÝñ³ÛÇÝ ³Ýíï³Ý·áõÃÛ³Ý ³å³ÑáíÙ³Ý ³ñ-¹Ç³Ï³Ý³óáõÙÁ: ²é³ç³ñÏíáõÙ ¿ ѳÝñ³ÛÇÝ ³Ýíï³Ý·áõÃÛáõÝ ³-å³Ñáí»É ³ñ¹ÛáõÝùÇ, ųٳݳÏÇ, ³å³·³ÛÇ Ï³é³í³ñÙ³Ý û·-ÝáõÃÛ³Ùμ:

гÝñ³ÛÇÝ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý í»ñÉáõÍáõÃÛ³Ý ·áñÍÁÝóóÁ (³Û-ëáõÑ»ï` Ðøì¶) μ³½Ù³ß»ñï, ѳٳÉÇñ ³ÙμáÕçáõÃÛáõÝ ¿ ¨ Çñ³Ï³Ý³ó-íáõÙ ¿ ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³Ï³ñ·³ÛÇÝ Ñ»ï³½á-ïáõÃÛ³Ý ÙÇçáóáí:

Ðøì¶ Ñ³Ù³Ï³ñ·³ÛÇÝ Ñ»ï³½áïáõÃÛáõÝÁ áñ³Ï³å»ë ÷áËáõÙ ¿ ѳÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñÙ³Ý áõëáõÙݳëÇñáõÃÛ³Ý »Õ³Ý³ÏÝ»ñÝ áõ μÝáõÛ-ÃÁ, ³ñ¹Ç³Ï³Ý³óÝáõÙ ³ñÅ»ù³ÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·Á ¨ ëï»ÕÍáõ٠ѳÝñ³-ÛÇÝ ³Ýíï³Ý·áõÃÛ³Ý ³å³ÑáíÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ųٳݳϳÏÇó Ù³ñï³Ñ-ñ³í»ñÝ»ñÇÝ å³ï³ë˳ݻÉáõ Ýáñ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñ: ²Ûë ÇÙ³ë-ïáí áñáßÇã ¿ ³ÝÓÝ³Ï³Ý áõ ѳÝñ³ÛÇÝ ß³Ñ»ñÇ ÷áËѳñ³μ»ñáõÃÛáõÝ-Ý»ñÇ áõëáõÙݳëÇñáõÙÁ Ðøì¶-áõÙ, áñÁ »Ýó¹ñáõÙ ¿ ѳñ³μ»ñ³Ï³Ý

Page 171: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

ø³Õ³ù³·ÇïáõÃÛáõÝ

171

³ÝϳËáõÃÛ³Ý Ù»ç ·ïÝíáÕ é³óÇáÝ³É ¨ Çé³óÇáÝ³É ·áñÍáÕáõÃÛáõÝ-Ý»ñÇ áõ ѳñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ë³Õ³ÛÇÝ ïñ³Ù³μ³ÝáõÃÛ³Ý μ³ó³Ñ³Û-ïáõÙ` ³Ýó۳ɖݻñϳ–³å³·³ »é³ã³÷áõÃÛ³Ý Ù»ç: гÝñ³ÛÇÝ ³Ýí-ï³Ý·áõÃÛ³Ý ³å³ÑáíÙ³Ý Ýϳï³éáõÙÝ»ñáí ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛáõÝ ¿ ³é³ç³ó»É Ðøì¶-áõ٠ѳٳϳñ·³ÛÇÝ ùÝݳñÏÙ³Ý »ÝóñÏ»É »ñ¨áõÛÃ-Ý»ñÇ ÇÙ³óáõÃ۳ݖ³ÝÇÙ³óáõÃÛ³Ý, ׳ݳã»ÉÇáõÃ۳ݖ³Ý׳ݳã»ÉÇáõÃ-Û³Ý, Ý»ñ¹³ßݳϖ³ÝÝ»ñ¹³ßÝ³Ï ï»Õ»Ï³óí³ÍáõÃÛ³Ý, ³ÝӳݳϳݖѳÝñ³ÛÇÝ ß³Ñ»ñÇ ë³ÑÙ³ÝÝ»ñÇ áõëáõÙݳëÇñáõÙÁ` é³óÇáݳÉÇ ¨ Çé³-óÇáݳÉÇ ÷áËѳñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³ï»ùëïáõÙ£

è³óÇáݳÉÁ »ñ¨áõÛÃÇ ïñ³Ù³μ³Ýáñ»Ý ÑÇÙݳíáñí³Í ¨ ѳٳ-ϳñ·í³Í ÇÙ³óáõÃÛáõÝÝ ¿, áñÁ μ³ó³Ñ³ÛïáõÙ ¿ Ðøì¶-áõ٠ѳÝñ³ÛÇÝ ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÇ μ³½Ù³ã³÷áõÃÛ³Ý ÙÇç¨ ³éϳ ϳå»ñÁ£ ÈÇÝ»Éáí ÇÙ³óáõÃÛ³Ý ¨ ׳ݳãáÕáõÃÛ³Ý ³ëïÇ׳ÝÇ ½áõ·³ÙÇïÙ³Ý ·áñÍáÝ` é³óÇáݳÉÁ μ³ó³Ñ³ÛïáõÙ ¿ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ¹»ñ³Ï³ï³ñÝ»ñÇ ß³Ñ³ÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·Á, ÇëÏ Çé³óÇáݳÉÁ ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñáõ½³Ï³-ÝáõÃÛ³Ùμ å³Ûٳݳíáñí³Í ½·³Û³Ï³ÝÝ ¿: è³óÇáݳÉÇ ¨ Çé³óÇáݳÉÇ ÝÙ³ÝûñÇÝ³Ï Ù»Ïݳμ³ÝáõÃÛáõÝÁ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ ¿ ï³ÉÇë í»ñçÇÝ-Ý»ñÇë ¹Çï³ñÏ»É áñå»ë ѳñ³μ»ñ³Ï³Ý ³ÝϳËáõÃÛ³Ý Ù»ç ·ïÝíáÕ, ë³Ï³ÛÝ ÙÇÙÛ³Ýó Éñ³óÝáÕ Ñ³Ù³Ï³ñ·³ÛÇÝ ³ÙμáÕçáõÃÛáõÝ: ²ëí³ÍÁ ÷³ëï»Ýù ѳÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñÙ³Ý ¨ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý í»ñÉáõÍáõ-ÃÛ³Ý ³ÝïÇÏ ï»ùëï»ñÁ áõëáõÙݳëÇñáÕ ². Èáë¨Ç Ùáï»óÙ³Ùμ. §...ÝáõÛÝ Ó¨áí, ÇÝãå»ë áñ Ù»Ýù ѳٳ¹ñáõÙ »Ýù ³½³ïáõÃÛáõÝÝ áõ ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛáõÝÁ, ¿áõÃÛáõÝÝ áõ »ñ¨áõÛÃÁ, Ý»ñùÇÝÝ áõ ³ñï³ùÇÝÁ, μáí³Ý¹³ÏáõÃÛáõÝÝ áõ Ó¨Á, ǹ»³É³Ï³ÝÝ áõ ÝÛáõóϳÝÁ, ³Û¹ ÝáõÛÝ Ó-¨áí äɳïáÝÁ ëáíáñ»óÝáõÙ ¿ ѳٳ¹ñ»É é³óÇáݳÉÝ áõ Çé³óÇáݳÉÁ¦ [1, с. 635]: ö³ëïáñ»Ý ϳé³í³ñÙ³Ý ·áñÍÁÝóóÇ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ¹»ñ³-ϳï³ñÁ Ù³ñ¹Ý ¿, áñÝ Çñ ߳ѻñÇ ¹»Ù áõÕÕí³Í ³ñï³ùÇÝ ¨ Ý»ñùÇÝ ëå³éݳÉÇùÝ»ñÇÝ å³ï³ë˳ÝáõÙ ¿ ÇÙ³óáõÃÛáõÝÁ Ï»ñå³÷áË»Éáõ ÙÇçáóáíª Çñ ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ѳñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¹³ñÓÝ»Éáí ÙÇ³Å³Ù³Ý³Ï ¨° é³óÇáݳÉ, ¨° Çé³óÇáݳÉ:

ÆÙ³óáõÃÛáõÝÁ ëáõμÛ»ÏïÇí »ñ¨áõÛà ¿ ¨ áñå»ë ³Û¹åÇëÇÝ ³ÛÝ ¹Ç-ï³ñÏ»Éáí ¾. γÝïÁ (1724–1804) ·ñ»É ¿. §²ß˳ñÑÁ û¨ »ë ÁÝϳÉáõÙ »Ù ³ÛÝåÇëÇÝ, ÇÝãåÇëÇÝ Ï³ ÇÝùÝÇÝ, μ³Ûó ׳ݳãáõÙ »Ù ³ÛÝå»ë, û ÇÝãåÇëÇÝ ¿ Ý»ñϳ۳ÝáõÙ ³ÛÝ ÇÝÓ¦ [2, с. 181]: ºñ¨áõÛÃÇ ¨ ÇÝùÝÇÝ ÇñÇ ë³ÑٳݳϻïáõÙ ¾. γÝïÁ ϳé³í³ñáõÙÁ Ù»Ïݳμ³ÝáõÙ ¿ ³ß˳ñÑÇ ×³Ý³ã»ÉÇáõÃÛ³Ý Ù³Ï³ñ¹³Ïáí` ß»ßï³¹ñ»Éáí ¹ñ³ ëáõμÛ»ÏïÇí μÝáõÛÃÁ:

ö³ëïáñ»Ý ó³Ýϳó³Í í»ñÉáõÍáõÃÛáõÝ ãÇ Ñ³Õóѳñáõ٠׳ݳ-ãáÕáõÃÛ³Ý μ³ó³ñÓ³Ï ë³ÑÙ³ÝÁ, ³Û¹ ÇëÏ å³ï׳éáí, Ýå³ï³Ï³¹ñ-Ù³Ý ³ñÅ»ù³μ³ÝáõÃÛ³Ùμ å³Ûٳݳíáñí³Í, ³ÛÝ Çñ³íÇ׳ϳÛÇÝ ¿, é³½Ù³í³ñ³Ï³Ý, ÇÝãå»ë ݳ¨ óùݳѳñáõÛó, ³ëïÇ׳ݳϳñ·³-ÛÇÝ, ó³Ýó³ÛÇÝ, å³ïíÇñ³Ïí³Í ¨ ³ÛÉÝ:

Ø. г۹»·»ñÇ Ï³ñÍÇùáí, ù³ÝÇ áñ ׳ݳãáÕáõÃÛáõÝÁ ëáõμÛ»ÏïÇí ¿, áõëïÇ å³ïÙáõÃÛ³Ý Ñ»ï³½áïáõÃÛáõÝÁ ¹³éÝáõÙ ¿ ³ÝÑݳñÇÝ, áñáí-

Page 172: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

ø³Õ³ù³·ÇïáõÃÛáõÝ

172

Ñ»ï¨ Ù»Ïݳμ³ÝáÕÇ Ï³ñÍÇùÇ Ï³Ý˳ϳÉáõÃÛáõÝÝ ³ÝÑñ³Å»ßï³μ³ñ ¹ñë¨áñíáõÙ ¿ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ Ù»Ïݳμ³ÝáõÃÛ³Ý å³ñ³·³ÛáõÙ [3, с. 219]: ê³ Ý߳ݳÏáõÙ ¿, áñ ·ÇïáõÃÛ³Ý μ³ó³Ñ³Ûï³Í ûñ»ÝùÁ áã û Ç-ñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ûñÇݳã³÷áõÃÛ³Ý ³é³ñÏ³Û³Ï³Ý ×³Ý³ãáÕáõÃÛ³Ý ³ñ¹ÛáõÝù ¿, ³ÛÉ ëáõμÛ»ÏïÇí Ùï³ÍáÕáõÃÛ³Ý ÙÇçáóáí ³Û¹ ÝáõÛÝ Çñ³-ϳÝáõÃÛ³Ý í»ñ³Ï»ñïáõÙª å³Ûٳݳíáñí³Í ·Çï»ÉÇùÇ, Çß˳ÝáõÃÛ³Ý ¨ ïÝûñÇÝíáÕ ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛ³Ý ³ñÅ»ù³ÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·áí:

î»Õ»Ï³ïí³Ï³Ý ѳë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ·³Õ³÷³ñ³Ëáë ¾.ÂáýÉ»ñÝ ³ÛÝ Ï³ñÍÇùÇÝ ¿, áñ ѳïϳå»ë ï»Õ»Ï³ïí³Ï³Ý ѻճ÷áËáõÃÛ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ Ù³ñ¹áõ ÙïùÇ áã ÙÇ Ñ³ëϳóáõÃÛ³Ý (ÙdzëݳϳÝáõÃÛáõÝ, μ³½Ù³½³ÝáõÃÛáõÝ, ٻ˳ÝÇÏ³Ï³Ý å³ï׳é³Ï³ÝáõÃÛáõÝ, ïñ³Ù³-μ³Ý³Ï³Ý Ýå³ï³Ï³Ñ³ñÙ³ñáõÃÛáõÝ ¨ ³ÛÉÝ) û·ÝáõÃÛ³Ùμ ³Ûɨë Ñݳñ³íáñ ã¿ ×ß·ñïáñ»Ý í»ñÉáõÍ»É Çñ³Ï³Ý »ñ¨áõÛÃÝ»ñÇ ÁÝóóùÁ [4, ¿ç 35-36]: ¸³ ѳïϳå»ë ï»ë³Ý»ÉÇ ¿ å³ïÙáõÃÛ³Ý ÁÙμéÝÙ³Ý μ³ñ¹ áõ ѳϳë³Ï³Ý ·áñÍÁÝóóÝ»ñÇ ·Ý³Ñ³ïÙ³Ý ³éáõÙáí, »ñμ å³ïÙ³Ï³Ý ÷³ëï»ñÁ Ðøì¶-áõÙ ¹³éÝáõÙ »Ý ³å³·³ÛÇ ³Ûɳμ³Ý³-Ï³Ý Ý»ñϳ۳óÙ³Ý ÝÛáõÃ, ÇëÏ å³ïÙáõÃÛ³Ý Ýϳñ³·ñáõÙÁ í»ñ ¿ ³Í-íáõÙ ³é³ëå»ÉÝ»ñÇ áõ Ñ»ñáë-ѳϳѻñáëáõÃÛáõÝ Ï»ñå³ñÝ»ñÇ ÑáñÇÝ-Ù³Ý ³é³ÝÓݳѳïáõÏ ï³ñ³ï»ë³ÏÇ£ ÜÙ³ÝûñÇÝ³Ï Ùáï»óáõÙÁ ÑÇÙÝí³Í ¿ ü.ÜÇóᯀ ³ÛÝ Ï³ñÍÇùÇ íñ³, áñ §Ù³ñ¹Á ãÇ Ï³ñáÕ ³åñ»É ³é³Ýó ïñ³Ù³μ³Ý³Ï³Ý å³ïñ³ÝùÝ»ñ ÃáõÛÉ ï³Éáõ¦, ù³ÝÇ áñ §Ññ³-ųñí»É ëË³É ¹³ïáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇó, Ý߳ݳÏáõÙ ¿ Ññ³Å³ñí»É ÏÛ³Ý-ùÇó¦ [5, с. 310-311]: ²ÛëåÇëáí û° ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ¨ û° Ùß³ÏáõÛ-ÃáõÙ ï»ëÇÉùÝ»ñÇ, å³ïñ³ÝùÝ»ñÇ ÙÇçáóáí Áݹ³ñÓ³ÏíáõÙ »Ý ù³Õ³-ù³Ï³Ý í»ñÉáõÍáõÃÛ³Ý ÇÙ³ó³μ³Ý³Ï³Ý ÑÇÙù»ñÁ, áñáÝó íñ³ ¿É ÑÇÙÝ-íáõÙ ¿ ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ³é³çÁÝóóÁ ¨ ѳÝñ³ÛÇÝ ³Ýíï³Ý·áõÃÛ³Ý ³å³ÑáíÙ³Ý ·áñÍÁÝóóÁ:

ÜÙ³ÝûñÇÝ³Ï Ùáï»óÙ³Ý Ñ»ï ѳٳӳÛÝ ÉÇÝ»Éáí ¶. سñÏáõ½»Ý ³é³çÁÝóóÇ ã³÷³ÝÇßÁ ѳٳñáõÙ ¿ ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛ³Ý Ù³Ï³ñ¹³-ÏÁ, áñÇ Í³·áõÙÁ Çñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ÁÝϳÉÙ³Ý ëϽμáõÝùÇ ïñ³Ù³μ³-ÝáõÃÛáõÝÝ ¿, ³ÛëÇÝùݪ ÇÝãåÇëÇ ³ß˳ï³ÝùÇ ÙÇçáóÝ»ñáí »Ý å³-ѳÝçÙáõÝùÝ»ñÁ μ³í³ñ³ñíáõ٠ϳٳíáñ, û± μéÝÇ, ÇÝãåÇëÇ±Ý »Ý ³ß-˳ï³ÝùÇ ·áñÍÇùÝ»ñÁ, ÇÝãå»±ë ¿ ϳ½Ù³Ï»ñåíáõÙ ³ß˳ï³Ýù³ÛÇÝ Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ£ ´éÝáõÃÛ³Ý å³ñ³·³ÛáõÙ §Ù³ñÙÇÝÁ ¨ Ñá·ÇÝ í»ñ »Ý ³ÍíáõÙ ûï³ñí³Í ³ß˳ï³ÝùÇ ·áñÍÇùÝ»ñǦ [6, с. 47], ¨ ëá-óÇ³É³Ï³Ý ÏÛ³ÝùÁ Ï»ñå³÷áË»Éáí Ù³ñ¹áõª §μ³í³ñ³ñí³ÍáõÃ۳ݦ ÙÇïí³Í »Ýó·Çï³Ïó³Ï³Ý ѳïϳÝÇßÝ»ñ §...³·ñ»ëÇí μݳ½¹Ý»ñÇ ¿Ý»ñ·Ç³Ý ëÝáõÙ ¿ ãÁݹѳïíáÕ ÷á÷áËáõÃÛáõÝÁ, μÝáõÃÛ³Ý ïÇñ³å»-ïáõÙÝ áõ ߳ѳ·áñÍáõÙÁª Ñû·áõï Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý: öá÷áË»Éáí, Ïáñͳ-Ý»Éáí, áãÝã³óÝ»Éáí, ÷áßdzóÝ»Éáí ³é³ñϳݻñÝ áõ ϻݹ³ÝÇÝ»ñÇÝ (å³μ»ñ³μ³ñ ݳ¨ Ù³ñ¹Ï³Ýó)ª Ù³ñ¹Ý ÁݹɳÛÝáõÙ ¿ Çñ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ ³ß˳ñÑáõÙ ¨ ß³ñÅíáõÙ ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛ³Ý ³ëïÇ׳ÝÝ»ñáíª Ñ³ëÝ»-Éáõ ³í»ÉÇ Ù»Í Ñ³ñëïáõÃÛ³Ý ... ´éÝáõÃÛáõÝÁ ¨ ¹Åμ³ËïáõÃÛáõÝÁ å»ïù

Page 173: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

ø³Õ³ù³·ÇïáõÃÛáõÝ

173

¿ ·áÛáõÃÛáõÝ áõݻݳÝ, »Ã» ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝÇ ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÁ¦ [6, с. 51, 213]: ²ë»É Ïáõ½Çª ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÁ áñå»ë Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ Ï»óáõÃ-Û³Ý ³ñÅ»ùÝ»ñÁ ѳٳϳñ·áÕ ³ÙμáÕçáõÃÛáõÝ` »Ýó¹ñáõÙ ¿ é³óÇáݳ-ÉÇ ¨ Çé³óÇáݳÉÇ ÷áËѳñ³μ»ñáõÃÛáõÝ, ë³Ï³ÛÝ, Çñ³íÇ׳Ïáí å³Û-ٳݳíáñí³Í, Ýñ³ÝóÇó Ù»ÏÁ ϳñáÕ ¿ ·»ñ³Ï³Û»É :

ÜÙ³Ý Ùáï»óÙ³Ùμ ¿É ².ÂáÛÝμÇÝ Ù»Ïݳμ³ÝáõÙ ¿. §î»ËÝÇϳÛÇ å³ïÙáõÃÛáõÝÁ ÙÇÝã ³ÛÅÙ Ù»½ ѳٳñ ãμ³ó³Ñ³Ûï»Éáí ѳë³ñ³Ï³-Ï³Ý ³é³çÁÝóóÇ áã ÙÇ ûñ»Ýù, ³ÛÝáõ³Ù»Ý³ÛÝÇí, μ³ó³Ñ³ÛïáõÙ ¿ ³ÛÝ ëϽμáõÝùÁ, áñáí å³Ûٳݳíáñí³Í ¿ ï»ËÝÇÏ³Ï³Ý ³é³çÁÝó-óÁ: ²Û¹ ëϽμáõÝùÁ ϳñ»ÉÇ ¿ ë³ÑÙ³Ý»É áñå»ë ³é³ç ÁÝóóáÕ å³ñ-½»óÙ³Ý ûñ»Ýù¦ [7, с. 234]: ²ÛëåÇëáí §á°ã ï»ËÝáÉá·Ç³Ï³Ý ³é³çÁÝ-óóÁ, á°ã μÝáõÃÛ³Ý ïÇñ³å»ïáõÙÁ, á°ã μÝáõÃÛ³Ý áõ Ù³ñ¹áõ é³óÇáݳ-ɳóáõÙÁ ã»Ý ϳñáÕ³ó»É ¨ ã»Ý ϳñáÕ í»ñ³óÝ»É ³ß˳ï³ÝùÇ ûï³ñ-í³ÍáõÃÛ³Ý ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛáõÝÁ, ٻ˳ÝÇϳϳݪ μ³í³Ï³ÝáõÃÛáõÝ ãå³ï׳éáÕ ³ß˳ï³ÝùÇ ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛáõÝÁ, ÇÝãÝ ³ÝѳïÇÝ ãÇ Ëáëï³ÝáõÙ áã ÙÇ ÇÝùݳϳ۳óáõÙ¦ [6, с. 193]£ Àëï ¿áõÃÛ³Ý, ï»Õ»-ϳïí³Ï³Ý ¹³ñ³ßñç³Ýáí å³Ûٳݳíáñí³Í, ï»ËÝÇϳÛÇ ¨ ï»ËÝá-Éá·Ç³ÛÇ Ï³ï³ñ»É³·áñÍáõÙÁ áñå»ë ½³ñ·³óÙ³Ý ã³÷³ÝÇß Ðøì¶-áõÙ ï³ñ³μÝáõÛà ÑÇÙݳËݹÇñÝ»ñÇ μ³ó³Ñ³ÛïÙ³Ý, áñáßáõÙÝ»ñÇ Ï³Û³ó-Ù³Ý Ñ³Ù³ñ áã û ·Í³ÛÇÝ, ³ÛÉ ó³Ýó³ÛÇÝ μÝáõÛà áõÝÇ, áñÇ ³ñ¹ÛáõÝ-ùáõÙ ãÇ ÉáõÍíáõ٠ѳñϳ¹ñ³ÝùÇó ³½³ï ù³Õ³ù³óáõ Ó¨³íáñÙ³Ý ¨ μݳϳÝáÝ ³ñ¹Ç³Ï³Ý³óÙ³Ý ÑÇÙݳËݹÇñÁ:

²Ûë »Ýóï»ùëïáõÙ ¿É ¿Ï½Çëï»ÝódzÉÇëïÝ»ñÁ Ù³ñ¹áõ ³½³ïáõ-ÃÛáõÝÁ ÁÝϳÉáõÙ »Ý ³ñï³ùÇÝ ³ß˳ñÑÇó Ýñ³ Ù»Ïáõë³óí³ÍáõÃÛ³Ùμ, áñÇ »½ñ»ñÁ í»ñç³íáñÇ áõ ³Ýí»ñçÇ, ųٳݳϳíáñÇ ¨ ѳí»ñÅÇ Ñ³-Ù³¹ñáõÃÛáõÝÝ »Ý. §ø³ÝÇ ¹»é ãÇ Ñ³Õóѳñí»É ųٳݳÏÇ Çß˳Ýáõ-ÃÛáõÝÁ ÏÛ³ÝùÇ ÝϳïÙ³Ùμ, ³½³ïáõÃÛáõÝÝ ³ÝÑݳñÇÝ ¿…¦ [6, с. 108]£

è³óÇáݳÉÁ ¨ Çé³óÇáݳÉÁ Çñ»Ýó ͳ·áõÙݳμ³ÝáõÃÛ³Ùμ ÑÇÙݳ-ϳÝáõÙ ³ñ¨ÙïÛ³Ý Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý-ù³Õ³ù³Ï³Ý ÙïùÇ ½³ñ·³óÙ³Ý ³ñ¹ÛáõÝù »Ý ¨ ·ñ³í³Ï³Ý »Ý Ðøì¶-áõÙ ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, ³é³-çÁÝóóÇ, ³Ýíï³Ý·áõÃÛ³Ý, ѳݹáõñÅáճϳÝáõÃÛ³Ý, μ³½Ù³Ï³ñ-ÍáõÃÛ³Ý ¨ ½³ñ·³óÙ³Ý ³å³ÑáíÙ³Ý:

²ÛëåÇëáí, é³óÇáݳÉÇ ¨ Çé³óÇáݳÉÇ ÷áËѳñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ μ³½Ù³ã³÷ »Ý,ÇëÏ ë³ÑÙ³ÝÝ»ñÁ` ѳñ³μ»ñ³Ï³Ý: ÜÙ³Ý ÇñáÕáõÃÛáõÝÁ å³Ûٳݳíáñí³Í ¿ ÇÙ³óáõÃÛ³Ý ë³ÑÙ³ÝÝ»ñÇ ÷á÷á˳ϳÝáõÃÛ³Ùμ ¨ ׳ݳãáÕáõÃÛ³Ý ã³÷³ÝÇßÝ»ñÇ Ù»Í³óÙ³Ùμ, áñÇ å³ñ³·³ÛáõÙ ¿É ù³-Õ³ù³ÏñÃ³Ï³Ý ¨ ³ñÅ»ù³μ³Ý³Ï³Ý ³éáõÙáí ÷áËíáõÙ ¿ Ðøì¶-Ç μá-í³Ý¹³ÏáõÃÛáõÝÁ:

²Û¹ ³éáõÙáí ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÝ»ñÇ å³ïÙáõÃÛáõÝÝ ÁݹѳÝñ³-å»ë é³óÇáݳÉÇ ¨ Çé³óÇáݳÉÇ ÷áËѳñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³ñ¹ÛáõÝù ¿, áñÁ Ý»ñ³éáõÙ ¿ Ýáñ³ñ³ñáõÃÛáõÝ, Ýå³ï³ÛÇÝ Ë½áõÙÝ»ñ, ûï³ñí³-ÍáõÃÛáõÝ, ٻݳËáëáõÃÛáõÝÝ»ñ ¨ »ñÏËáëáõÃÛáõÝÝ»ñ: ö³ëïáñ»Ý

Page 174: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

ø³Õ³ù³·ÇïáõÃÛáõÝ

174

Ðøì¶-Ç ÑÇÙùáõÙ ÁÝÏ³Í ¿ ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛ³Ý ³é³çÁÝóóÇ å³ïÙ³-ϳÝáõÃÛáõÝÝ ³å³ÑáíáÕ Ï³½Ù³Ï»ñåí³Í μéÝáõÃÛáõÝÁ ¨ μݳ½¹Ý»ñÇ Ñ³ñϳ¹ñ³Ï³Ý ϳñ·³íáñáõÙÁ, áñáÝù ¿É, ³ÝÑñ³Å»ßï³μ³ñ, Çñ³-ϳݳóÝáõÙ »Ý å»ï³Ï³Ý ѳٳå³ï³ëË³Ý ÇÝëïÇïáõïÝ»ñÝ áõ ͳé³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: ÜÙ³Ý å³ñ³·³ÛáõÙ Ðøì¶–Ç Ï³é³í³ñÙ³Ý Ñ³-Ù³ñ ³ÝÑñ³Å»ßï Ï»Ýë³Ï³Ý ÙÇ ß³ñù å³Ñ³ÝçÙáõÝùÝ»ñ (³½³ïáõ-ÃÛáõÝ, ѳí³ë³ñáõÃÛáõÝ, ³ñ¹³ñáõÃÛáõÝ ¨ ³ÛÉÝ) ³ß˳ñÑÁÝϳÉÙ³Ý Ñ³-ٳϳñ·áõÙ Çé³óÇáÝ³É ÙÕí³ÍáõÃÛ³Ý ³ñ¹ÛáõÝù »Ý, ÇëÏ Ñ³ñϳ¹ñ³Ý-ùáí å³Ûٳݳíáñí³Í ù³Õ³ù³ÏñÃ³Ï³Ý ÝáñÙ»ñÝ ³ÝѳïÇ ÇÝùݳ-å³ßïå³ÝáõÃÛ³Ý, ÇÝùݳϳé³í³ñÙ³Ý, ÇÝùݳÇñ³óÙ³Ý Ýϳï³-éáõÙÝ»ñáí ëáóÇ³É³Ï³Ý í³ñùÇ Ù»ç ٳϳÍáõÙ »Ý ÇÝãå»ë »ñ»ëå³ß-ïáõÃÛáõÝ, Ï»ÕÍÇù, Çß˳ݳï»ÝãáõÃÛáõÝ, ³ï»ÉáõÃÛáõÝ, ³ÛÝå»ë ¿É μ³-ñá۳ϳÝáõÃÛáõÝ, Ù³ñ¹³ëÇñáõÃÛáõÝ ¨ ³ÛÉÝ: ä³ïÙ³Ï³Ý Çñ³¹³ñÓáõÃ-ÛáõÝÝ»ñÇ ³Û¹åÇëÇ ÁÝϳÉáõÙÁ Ðøì¶-áõÙ Ýå³ëïáõÙ ¿ ѳëϳݳÉáõ é³óÇáÝ³É ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛ³Ý ç³ï³·áí ³½·»ñÇ áñå»ë ÇÝÏíǽÇ-ódzÛÇ, ý³ßǽÙÇ, μáÉߨǽÙÇ, ïáï³ÉÇï³ñǽÙÇ ¨ ³éѳë³ñ³Ï ųٳ-ݳϳÏÇó ³ß˳ñÑáõÙ ÍÝíáÕ ó³Ýϳó³Í ǽÙ-Ç ÏñáÕ ¨ ³ñ³ñáÕ ÉÇÝ»-Éáõ ѳݷ³Ù³ÝùÁ:

ä³ïÙáõÃÛ³Ý ÑáÉáíáõÛÃáõÙ ï³ñμ»ñ ù³Õ³ù³ÏñÃ³Ï³Ý Ñ³Ù³-ϳñ·»ñáõÙ Ó¨³íáñí³Í ¨ ½³ñ·³ó³Í ѳë³ñ³ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ Ðøì¶-Ç ïñ³Ù³μ³ÝáõÃÛáõÝÁ ÝáõÛݳϻñå ã¿, ù³ÝÇ áñ ëáódzɳϳÝ, ïÝï»ë³Ï³Ý, ù³Õ³ù³Ï³Ý ¨ Ùß³ÏáõóÛÇÝ »Ýóѳٳϳñ·»ñÁ ·áñ-ͳéÝíáõÙ »Ý ïíÛ³É Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ù³Õ³ù³Ï³Ý ½³ñ·³óÙ³Ý ×·Ý³Å³Ù»ñÇ Ñ³ÕóѳñÙ³Ý ³é³ÝÓݳѳïÏáõÃÛáõÝÝ»ñáí å³ÛÙ³-ݳíáñí³Í£

Þ³ï Ñ³×³Ë μ³í³ñ³ñ ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛ³Ý μ³ó³Ï³ÛáõÃÛ³Ý å³ï׳éáí ·ñ»Ã» Ñݳñ³íáñ ã¿ å³ñ½³μ³Ý»É áñ¨¿ »ñÏñǪ Çé³óÇá-Ý³É áÉáñïÁ Ý»ñϳ۳óÝáÕ Ù³ñ¹³μ³Ý³Ï³Ý ¨ ¿ÃÝáÑá·»μ³Ý³Ï³Ý ·áñÍáÝÝ»ñáí å³Ûٳݳíáñí³Í å³ïÙ³Ï³Ý Çñ³¹³ñÓáõÃÛáõÝÝ»ñÇ μáõÝ ïñ³Ù³μ³ÝáõÃÛáõÝÁ£ ö³ëïáñ»Ý, Ðøì¶-áõ٠ѳٳϳñ·í³Í Ý»ñ-ϳ۳óÝ»É ³½·³ÛÇÝ ¨ ѳٳٳñ¹Ï³ÛÇÝ ³ñÅ»ùÝ»ñÁ ëáõμÛ»ÏïÇí »ñ¨áõÛà ¿, ¨, ³Û¹ ³éáõÙáí, ÇëÏáõÃÛ³Ý μ³ó³Ñ³ÛïÙ³Ý ÝϳïÙ³Ùμ ϳÙù óáõó³μ»ñ»Éáõ í»ñ³μ»ñÛ³É ëï»ÕÍí³Í ï»ëáõÃÛáõÝÝ»ñÝ ³ÙμáÕ-çáõÃÛ³Ùμ ã»Ý ѳÕóѳñáõÙ Çé³óÇáݳÉÇ μ³ó³Ñ³ÛïáõÙÁ£ §ØÇ ¹³-ñ³ßñç³ÝÇ ³ñí»ëïÁ Çñ ¿áõÃÛ³Ùμ ³ÝѳëϳݳÉÇ ¿ ÙÇ ³ÛÉ ¹³ñ³ßñç³-ÝÇ Ù³ñ¹Ï³Ýó ѳٳñ: ä»ïù ¿ áõÝ»Ý³É μñ³ÑÙ³Ý³Ï³Ý á·Çª ѳëϳ-ݳÉáõ ѳٳñ ÑÇÝ ÑÝ¹Ï³Ï³Ý ³ñí»ëïÁ, - ³ëáõÙ ¿ Þå»Ý·É»ñÁ: ... Þå»Ý·É»ñÁ ѳÛï³ñ³ñáõÙ ¿, û ³ñ³μ³Ï³Ý ÷ÇÉÇëá÷³Ý»ñÁ ϳñáÕ ¿ÇÝ ÙǨÝáõÛÝ Ó¨áí ³é³ñÏ»É Î³ÝïÇÝ, ¨ Ù»Ýù Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ ã¿ÇÝù áõݻݳ ³ë»Éáõ, û áñ ÏáÕÙÝ ¿ ×Çßï… á°ã ·³Õ³÷³ñÝ»ñÝ »Ý Ùݳó»É ¨ á°ã ¿É Ù»½ Ñáõ½áÕ ³ñí»ëïÝ áõ ·»Õ»óÏáõÃÛáõÝÁ, Ùݳó»É »Ý ÉáÏ ëÇÙíáÉ-Ý»ñÁ... ¸ñ³Ýù ëÇÙíáÉÝ»ñ »Ý ¨ áã ѳëϳóáõÃáõÝÝ»ñ. ³Ûëï»Õ ¿ ³ß-˳ñÑÇ å³ïÏ»ñÇ ³ÛÝ Í³ÝñáõÃÛ³Ý Ï»ÝïñáÝÁ, áñ »ë å³ïÙáõÃÛáõÝ

Page 175: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

ø³Õ³ù³·ÇïáõÃÛáõÝ

175

³Ýí³Ý»óǪ Ç Ñ³Ï³¹ñáõÃÛáõÝ μÝáõÃ۳݅ Æñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ áã ³ÛÉ ÇÝã ¿, »Ã» áã á·áõ ëÇÙíáÉÝ»ñÇ Ù³ñÙݳóáõÙ¦ [8, с. 51, 213]:

л勉å»ë, Ðøì¶-áõÙ å³ïÙáõÃÛ³Ý ·»ñ³·Ý³Ñ³ïáõÙÁ, ¨ ¹ñ³ í»ñ³ÍáõÙÁ ѳٳϳñ·í³Í ׳ݳãáÕáõÃÛ³Ý, Ëáó»ÉÇ ¿: àõëïÇ ³ÛÝ ï»-ë³Ï»ïÁ, û å³ïÙáõÃÛáõÝÁ ÑáñÇÝíáõÙ, ëï»ÕÍíáõÙ áõ Ý»ñϳ۳óíáõÙ ¿ ϳé³í³ñáÕÝ»ñÇ ß³Ñ»ñÁ å³ßïå³ÝáÕ ³ß˳ñÑÁÝϳÉÙ³Ùμ Çñ ÏÝÇùÝ ¿ ¹Ýáõ٠ݳ¨ ųٳݳϳÏÇó Ðøì¶-Ç íñ³, »Ã» ãÇ å³ßïå³Ýíáõ٠ѳÝ-ñ³ÛÇÝ ß³Ñ»ñÁ ¨ ãÇ Ùß³ÏíáõÙ ³éϳ Ù³ñï³Ññ³í»ñÝ»ñÇÝ å³ï³ë-˳ݻÉáõ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõݪ ѳÝáõÝ Ñ³Ýñ³ÛÇÝ ³Ýíï³Ý·áõÃÛ³Ý ³-å³Ñáíٳݣ

1. êáóÇ³É³Ï³Ý ³ñ¹³ñáõÃÛáõÝÁ áñå»ë ѳÝñ³ÛÇÝ ³Ýíï³Ý·áõÃÛ³Ý

³å³ÑáíÙ³Ý ·»ñ³Ï³ ³ñÅ»ù гÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñÙ³Ý Ù»ç ÑÇÙݳËݹÇñÁ ë³ÑÙ³ÝíáõÙ ¿, ݳË

¨ ³é³ç, Áëï ëáóÇ³É³Ï³Ý ³ñ¹³ñáõÃÛ³Ý ¨ ϳé³í³ñÙ³Ý ³ñ¹Ûáõݳ-í»ïáõÃÛ³Ý ½áõ·³ÙÇïÙ³Ý: Ðøì¶-Ç ·»ñËݹÇñÝ ¿, ÙdzųٳݳÏ, ëá-óÇ³É³Ï³Ý ³ñ¹³ñáõÃÛ³Ý ³å³ÑáíáõÙÁ, ÇÝãå»ë ݳ¨ Ñݳñ³íáñáõ-ÃÛáõÝÝ»ñÇ ¨ ѳϳëáõÃÛáõÝÝ»ñÇ μ³ó³Ñ³ÛïÙ³Ý ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛ³Ý ·Çï³ÏóáõÙÁª áñå»ë ѳÝñ³ÛÇÝ ³Ýíï³Ý·áõÃÛ³Ý ·»ñ³Ï³ ³ñÅ»ù£

êáóÇ³É³Ï³Ý ³ñ¹³ñáõÃÛ³Ý ÑÇÙݳñ³ñ ã³÷³ÝÇßÝ»ñ »Ý ѳٳñ-íáõÙ ³ÝѳïÇ ³½³ïáõÃÛáõÝÁ, ÁݹáõÝí³Í ûñ»ÝùÝ»ñÝ áõ ¹ñ³Ýó ÏÇ-ñ³éÙ³Ý ·áñͳÏÇóÝ»ñÁ, ë»÷³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ¨ »Ï³ÙáõïÝ»ñÇ μ³ßËí³-ÍáõÃÛáõÝÁ, ѳë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý Ñá·¨áñ ½³ñ·³ó³ÍáõÃÛáõÝÁ, ïíÛ³É Ñ³-ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ³½·³ÛÇÝ ³í³Ý¹³Ï³Ý ³ñÅ»ùÝ»ñÇ Ùß³Ïí³ÍáõÃÛ³Ý Ù³Ï³ñ¹³ÏÁ, áñáÝóÇó Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñÁ Çñ ¿áõÃÛ³Ùμ å³ÛٳݳíáñáõÙ ¿ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ëáõμÛ»ÏïÝ»ñÇ ·áÛ³μ³ÝáõÃÛ³Ý Çé³óÇáݳÉÁ:

ÜÙ³Ý Ùáï»óÙ³Ùμ ¿É È. ö³ÉÁ ϳñ¨áñ»Éáí ³½³ïáõÃÛ³Ý ¨ μ³ñ»-Ï»óáõÃÛ³Ý ÁÝϳÉÙ³Ý ëáõμÛ»ÏïÇíáõÃÛáõÝÁ ·ñáõÙ ¿, áñ å³Ñ³ÝçÙáõÝù-Ý»ñÇ μ³í³ñ³ñÙ³Ý ë³Ñٳݳ÷³Ï Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝÁ ѳݷ»óÝáõÙ ¿ μéÝáõÃ۳ݪ Çμñ¨ Çñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝ, ÇëÏ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛáõÝÁ ß»ñï³íáñ-íáõÙ ¿ Áëï ïÝï»ë³Ï³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Ùñó³ÏóáÕ ï»ë³ÏÝ»ñÇ [9, ¿ç 27-29]: ²Ûë ïñ³Ù³μ³ÝáõÃÛ³Ùμª ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý í»ñÉáõÍáõÃÛ³Ý ÑÇÙݳËݹñÇ áñáßÙ³Ý ù³Õ³ù³ÏñÃ³Ï³Ý ÑÇÙùáõÙ ÁÝÏ³Í ¿ »Õ»É μéÝáõÃÛ³Ý Ï³Ù ÇßË»Éáõ ëϽμáõÝùÁ, ÙÇÝã¹»é ѳÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙÁ »Ýó¹ñáõÙ ¿ ÑÇÙݳñ³ñ Ï»Ýë³Ï³Ý å³Ñ³ÝçÙáõÝùÝ»ñÇ μ³í³ñ³ñáõÙ ¨° ѳñϳ¹ñ³ÝùÇ, ¨° ѳÙá½Ù³Ý, ¨° Ù³ëݳÏóáõÃÛ³Ý, ¨° Ýáñ ÑáõÙ³Ýǽ-ÙÇ ·áñͳéÝíáÕ ÝáñÙ»ñÇ û·ÝáõÃÛ³Ùμ:

²é³ç³ñÏíáÕ Ùá¹»ÉáõÙ »É³Ï»ï³ÛÇÝ ¿ Ðøì¶-áõÙ Æ.γÝïÇ Ùáï»-óáõÙÝ»ñÁ, áñÇ μÝáñáßÙ³Ùμ ù³Õ³ù³óÇÝ»ñÇ ³½³ïáõÃÛáõÝÁ ¨ μ³ñ»Ï»-óáõÃÛáõÝÁ ·Çï³Ïóí³Í ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛáõÝÝ ¿, ³ÛëÇÝùÝ ëáóÇ³É³Ï³Ý ³ñ¹³ñáõÃÛáõÝÁ áñå»ë ³ÝѳïÇ ³½³ï ϳÙùÇ ¹ñë¨áñÙ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùÇ ÑÇÙÝí³Í ¿ Ýñ³ §Ï³ï»·áñÇÏ ÇÙå»ñ³ïÇí¦ μ³ñá۳ϳÝáõÃÛ³Ý íñ³: §²ñï³ùáõëï í³ñíÇñ ³ÛÝå»ë, áñ ùá í³ñùÇ ³½³ï ¹ñë¨áñáõÙÁ ѳ-

Page 176: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

ø³Õ³ù³·ÇïáõÃÛáõÝ

176

Ù³ï»Õ»ÉÇ ÉÇÝÇ Ñ³ÙÁݹѳÝáõñ ûñ»ÝùÇÝ Ñ³Ù³å³ï³ë˳ÝáÕª Ûáõñ³-ù³ÝãÛáõñÇ ³½³ïáõÃÛ³Ý Ñ»ï¦ [10, с. 240]: ²Ûë Ùáï»óÙ³Ùμ å³ïÙáõÃ-Û³Ý ÁÝóóùÁ áñáßíáõÙ ¿ Çé³óÇáÝ³É ïñ³Ù³μ³ÝáõÃÛ³Ùμ: ²Ûëå»ë, û-ñÇݳϪ å³ï»ñ³½ÙÝ»ñÁ, ѻճ÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ³Ñ³μ»ÏãáõÃÛáõÝÁ ¨ ÝٳݳïÇå »ñ¨áõÛÃÝ»ñÁ Çñ»Ýó ͳ·áõÙݳμ³ÝáõÃÛ³Ùμ Çé³óÇáÝ³É »Ý, ù³ÝÇ áñ Ù³ñ¹áõ ³½³ïáõÃÛáõÝÁ ѳÝñ³ÛÇÝ ï³ñ³ÍáõÃÛáõÝáõÙ å³ÛÙ³-ݳíáñí³Í ¿ ëáóÇ³É³Ï³Ý Ñ³ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñáí:

êáóÇ³É³Ï³Ý ³ñ¹³ñáõÃÛáõÝÁ ÙdzÛÝ ÝÛáõÃ³Ï³Ý ³ñÅ»ùÝ»ñÇ ïÝû-ñÇÝáõÙ, û·ï³·áñÍáõÙ ¨ ïÇñ³å»ïáõÙ ãÇ »Ýó¹ñáõÙ, ³ÛÝ Ý³¨ ë»÷³-ϳÝáõÃÛ³Ý áõ »Ï³ÙïÇ μ³ßËí³ÍáõÃÛ³Ý ëϽμáõÝùÝ»ñÇ Ñ³Ýñ³·áõÙ³ñ ¿, áñÝ ¿É ³½³ïáõÃÛ³Ý ¨ ëáóÇ³É³Ï³Ý ³ñ¹³ñáõÃÛ³Ý Çé³óÇáݳÉǽÙÇ Ñ³Ù³¹ñáõÙÁ ¹³ñÓÝáõÙ ¿ ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛáõÝ£ ø³ÝÇ ¹»é ³Û¹ ëϽμáõÝùÝ»ñÇ ·áñͳéÝÙ³Ý ÑÇÙùáõÙ ÁÝÏ³Í ã¿ ³ñ¹³ñáõÃÛáõÝÁ, ë»÷³-ϳÝáõÃÛáõÝÁ ¹Çï³ñÏí»Éáõ ¿ áñå»ë μéÝáõÃÛ³Ý Ï³Ù ÇßË»Éáõ ÙÇçáó:

ê»÷³Ï³ÝáõÃÛ³Ý μ³ßËí³ÍáõÃÛ³Ý ÑÇÙݳËݹÇñÁ ѳÝñ³ÛÇÝ Ï³-é³í³ñÙ³Ý ³ñ¹Ûáõݳí»ïáõÃÛ³Ý ³å³ÑáíÙ³Ý ã³÷áñáßÇãÝ»ñÇó ¿, ù³ÝÇ áñ ù³Õ³ù³Ï³Ý ½³ñ·³óáõÙÁ ß³ñáõݳϳμ³ñ ³ñ¹Ç³Ï³Ý³ó-ÝáõÙ ¿ ë»÷³Ï³ÝáõÃÛ³Ý μ³ßËí³ÍáõÃÛ³Ý ¨ ëáóÇ³É³Ï³Ý ³ñ¹³ñáõÃ-Û³Ý å³Ñ³ÝçÇ ÷áËѳñ³μ»ñáõÃÛ³Ý ë³ÑÙ³ÝÝ»ñÁ: ²Ûë ÑÇÙݳËݹÇñÁ ãÇ ÉáõÍíáõÙ ÙdzÛÝ ·Í³ÛÇÝ í»ñÉáõÍáõÃÛ³Ý ·»ñ³Ï³ÛáõÃÛ³Ùμ, áõëïÇ ³ÛÝ Ý»ñ³éáõÙ ¿ ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý μ³ñ¹ ·áñÍÁÝóóÝ»ñÇ Ý»ñùÇÝ ÙÇïáõÙÝ»-ñÁ, ëáódzÉ-Ñá·»μ³Ý³Ï³Ý, Ùß³ÏáõóÛÇÝ, ³½·³ÛÇÝ ³í³Ý¹³Ï³Ý ³ñ-Å»ù³ÛÇÝ μ³½Ù³ã³÷áõÃÛáõÝÁ:

ê»÷³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ËݹÇñÁ ¹³ë³Ï³ñ·³ÛÇÝ ¹Çñù»ñÇó ÷áñÓ»ó Éáõ-Í»É Î. سñùëÁ, ë³Ï³ÛÝ ÊêÐØ-Ç ÷Éáõ½Ù³Ý ÷áñÓÁ óáõÛó ïí»ó, áñ ÝÙ³Ý Ùáï»óáõÙÝ ³ñ¹³ñ³óí³Í ã¿, ù³ÝÇ áñ ëáóÇ³É³Ï³Ý ³ñ¹³ñáõÃ-ÛáõÝÁ »Ýó¹ñáõÙ ¿ ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ѳñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ μÝ³Ï³Ý Ý³Ë³¹ñÛ³ÉÝ»ñÇ ½³ñ·³óÙ³Ý Ýáñ í»ñ³¹³ë³íáñáõÙÝ»ñ, ÇÝãÝ ¿É ¹³éÝáõÙ ¿ ѳë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ³ñ¹Ç³Ï³Ý³óÙ³Ý ¨ ½³ñ·³óÙ³Ý ÑÇÙݳñ³ñ ËóÝÇãÝ»ñÇó Ù»ÏÁ: ²ÛëÇÝùݪ ³ÝѳïÇ ëáóÇ³É³Ï³Ý í³ñ-ùÁ ¹ñë¨áñíáõÙ ¿ Ï»Ýë³Ï³Ý ³ÝÑñ³Å»ßï å³ÛÙ³ÝÝ»ñÇ, ë»÷³Ï³ÝáõÃ-Û³Ý ¨ »Ï³ÙáõïÝ»ñÇ μ³ßËí³ÍáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý ³ëïÇ׳Ý-Ý»ñÇ, áñáß³ÏÇ ûñ»ÝùÇ ·»ñ³Ï³ÛáõÃÛ³Ý, ³½·³ÛÇÝ Ñá·¨áñ ³ñÅ»ù³ÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç å³Ñå³ÝÙ³Ý áõ ϳï³ñ»É³·áñÍÙ³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñÇ ÑÛáõëí³ÍùáõÙ: ²Ûë ѳٳï»ùëïáõ٠ѳÝñ³ÛÇÝ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý í»ñÉáõͳμ³Ý ê.úý»Ý áñáßÇã ¿ ѳٳñáõÙ ¶. È»μáÝÇ Ñ»ï¨Û³É Ùáï»-óáõÙÁ. §Ù³ñ¹Ï³Ýó áõ ³½·»ñÇ Ñ³í³ë³ñáõÃÛ³Ý ·³Õ³÷³ñÁ μ³Ý³ë-ï»ÕÍÝ»ñÝ áõ Éáõë³íáñÇã ÷ÇÉÇëá÷³Ý»ñÝ »Ý Ñéã³Ï»É áõ å³ñ·¨»É ³ß-˳ñÑÇݪ ͳÛñ³Ñ»Õ ï·ÇïáõÃÛáõÝ Ñ³Ý¹»ë μ»ñ»Éáí Ù³ñ¹áõ ݳËݳ-Ï³Ý å³ïÙáõÃÛ³Ý, Ýñ³ Ñá·¨áñ Ï»ñïí³ÍùÇ μ³½Ù³½³ÝáõÃÛ³Ý Å³-é³Ý·³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ûñ»ÝùÝ»ñÇ ÇÙ³óáõÃÛ³Ý Ñ³ñóáõÙ¦ [11, p. 81-82]: Àëï ¿áõÃÛ³Ý, Ù³ñ¹Ï³Ýó å³Ûù³ñÁ ѳÝáõÝ §Ñ³í³ë³ñáõÃ۳ݦ, Çé³-óÇáÝ³É Ï»Ýë³Ï»ñåÇ ¹³ë³Ï³Ý ûñÇÝ³Ï ¿£ ¶. È»μáÝÁ ϳñÍáõÙ ¿, áñ

Page 177: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

ø³Õ³ù³·ÇïáõÃÛáõÝ

177

¹³ñ³ßñç³ÝÇÝ ³Û¹ù³Ý ѳñ³½³ï ¨ ½³Ý·í³ÍÝ»ñÇÝ ßáÕáùáñÃáÕ áõ Ýñ³Ýó ùÇÙùÇÝ ³Û¹ù³Ý Ññ³åáõñÇã ѳí³ë³ñáõÃÛ³Ý ·³Õ³÷³ñÁ ãáõ-ß³ó³í Çñ åïáõÕÝ»ñÁ ï³É. ³ÛÝ ï»ë³Ï³Ý³óí»ó, ¨ ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ ëï»ÕÍí»óÇÝ ëáódzÉǽÙÇ ï»ëáõÃÛáõÝÁ ¨ ¿·³ÉÇï³ñǽÙÁª ѳí³ë³ñ³-å³ßïáõÃÛáõÝÁ£ ²ÛëÇÝùݪ é³óÇáݳÉÁ ÷á÷áË³Ï³Ý ¿ ¨ ÙdzÛÝ Çñ»Ýáí ãÇ å³Ûٳݳíáñí³Í Ðøì¶-áõ٠ѳÝñ³ÛÇÝ Ñ»ï³ùñùñáõÃÛáõÝ Ý»ñϳ-Û³óÝáÕ ÑÇÙݳËݹñÇ áñáßáõÙÁ, áñÇ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý ÑÇÙùáõÙ ¹ñí³Í ¿ ѳÝñ³ÛÇÝ ³Ýíï³Ý·áõÃÛáõÝ ³å³ÑáíáÕ μ³ñáÛ³Ï³Ý Ññ³Ù³Û³Ï³Ý-Ý»ñ:

2. è³óÇáݳÉÁ ¨ Çé³óÇáݳÉÁ ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ÁÝïñáõÃÛ³Ý ·áñÍÁÝ-

óóáõÙ Ðøì¶-Á ÙÇïí³Í ¿ ³å³·³ÛÇ ·Ý³Ñ³ïÙ³ÝÁ, áñÁ å³Ûٳݳíáñ-

í³Í ¿ ïíÛ³É Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý å³ïÙ³Ï³Ý ¨ Ñá·¨áñ-Ùß³ÏáõóÛÇÝ ½³ñ·³óÙ³Ý ³é³ÝÓݳѳïÏáõÃÛáõÝÝ»ñáí: гë³ñ³Ï³Ï³Ý ÁÝïñáõ-ÃÛ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ Ó¨³íáñí³Í ù³Õ³ù³Ï³Ý ѳٳϳñ·Ç Ýå³ï³ÏÝ ¿ ½áõ·³ÙÇï»É ³ÝÓݳϳÝ, ËÙμ³ÛÇÝ ¨ ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ߳ѻñÁª ³å³-Ñáí»Éáí ѳٳËÙμí³ÍáõÃÛ³Ý ÙÃÝáÉáñï ¨ ³½·³ÛÇÝ ³Ýíï³Ý·áõÃÛáõÝ£ æ. ¶áéÃÝÇÇ Ï³ñÍÇùáíª §Ð³ë³ñ³Ï³Ï³Ý ÁÝïñáõÃÛ³Ý ï»ëáõÃÛáõÝÁ óáõÛó ¿ ï³ÉÇë, áñ ù³Õ³ù³Ï³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ÑÇÙùáõÙ ÁÝÏ³Í »Ý »ñÏáõ ÁݹѳÝáõñ áõÅ»ñª ßáõϳÛÇ Ã»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ í»ñ³óáõÙÁ ¨ é»Ýï³-ÛÇ Ó·ïáõÙÁ, áñÁ ѳë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý Ñ³ßíÇÝ Ù³ëݳíáñ ߳ѻñÇ Ñ»-ï³åݹáõÙÝ ¿¦ [12, ¿ç 888]: ²í»É³óÝ»Ýù, áñ å³Ûٳݳíáñí³Í ѳÝ-ñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñÙ³Ý ³ñ¹Ç³Ï³Ý³óÙ³Ý ¨ ѳÝñ³ÛÇÝ ³Ýíï³Ý·áõÃÛ³Ý ³å³ÑáíÙ³Ý ³é³ÝÓݳѳïÏáõÃÛáõÝÝ»ñáí, ³Ûëûñ ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ÁÝïñáõÃÛáõÝÝ ³ñ¹ÛáõÝù ¿ ÙÇ ß³ñù å³ñ³¹áùëÝ»ñÇ, áñáÝù ³Ýѳï-ѳë³ñ³ÏáõÃÛáõÝ-å»ïáõÃÛáõÝ é³óÇáÝ³É ¨ Çé³óÇáÝ³É ß³Ñ»ñÇ ÷áË-ѳñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ»ï¨³Ýù »Ý:

²Û¹ ѳٳï»ùëïáõÙ Çé³óÇáݳÉÁ ¹ñë¨áñíáõÙ ¿ ³ÝÓÝ³Ï³Ý ¨ ѳ-ë³ñ³Ï³Ï³Ý ߳ѻñÇ ÷áËѳñ³μ»ñáõÃÛ³Ý Ñ³Ï³ë³Ï³ÝáõÃÛ³Ùμ, ù³-ÝÇ áñ ¹ñ³ÝóáõÙ Ùdz˳éÝí³Í »Ý Ù³ñ¹³μ³Ý³Ï³Ý, ͳ·áõÙݳμ³Ý³-ϳÝ, ¿ÃÝáÑá·»μ³Ý³Ï³Ý ·áñÍáÝÝ»ñÇ Ñ³Ï³ë³Ï³Ý ÷á˳½¹»óáõ-ÃÛáõÝÝ»ñÁ, áñáÝù ¹ñë¨áñíáõÙ »Ý ÁݹáõÝí³Í μ³ñáÛ³Ï³Ý áõ Çñ³í³-Ï³Ý Ï³ÝáÝÝ»ñáí: ì»ñçÇÝÝ»ñë ѳٳñÛ³ ã»Ý ·áñÍáõÙ ³ÙμáËÇ Ñá·»-μ³ÝáõÃÛáõÝáõÙ, áñÝ ³é³çÝáñ¹íáõÙ ¿ ½·³óÙáõÝùÝ»ñáí, Ïñù»ñáí, »Ý-ó·Çï³ÏóáõÃÛ³Ùμ, μݳ½¹³ÛÇÝ ³·ñ»ëÇí ÙÕáõÙÝ»ñáí: ²ñ¹ÛáõÝùáõÙ, Áëï ¶. È»μáÝǪ §²ÙμáËÁ ß³ï Ñ»ßïáõÃÛ³Ùμ ѳÛïÝíáõÙ ¿ å³ïñ³Ýù-Ý»ñÇ Çß˳ÝáõÃÛ³Ý Ý»ñùá, ...Ù³ñ¹Ý ³ÙμáËÇ Ù»ç ÏáñóÝáõÙ ¿ Çñ ³Ýѳ-ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ, »ÝóñÏíáõÙ Ýñ³ å³ñ½áõÝ³Ï ³½¹³ÏÝ»ñÇÝ (ÇÙåáõÉëÝ»ñÇÝ), ·áñÍáõÙ ·ñ·éí³Í (³ý»ÏïÇí), ëÏëáõÙ ¿ ѳí³ï³É Ññ³ßùÇ, ¨ ³é³çÝáñ¹ÇÝ »ÝóñÏí»Éáõ ϳñÇù ¿ ··áõÙ¦ [11, p. 82-83]: Ðø춬áõ٠ѳÝñ³ÛÇÝ ³Ýíï³Ý·áõÃÛ³Ý ³å³ÑáíÙ³Ý Ýϳï³éáõÙÝ»ñáí Ëñ³ËáõëíáõÙ ¿ ù³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ·áñͳéÝÙ³Ý ÇÝã-

Page 178: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

ø³Õ³ù³·ÇïáõÃÛáõÝ

178

å»ë ù³Õ³ù³ÏñóϳÝ, ³ÛÝå»ë ¿É ÇÝëïÇïáõóÇáÝ³É ³ñÅ»ù³ÛÇÝ Ñ³-ٳϳñ·Á, áñÁ Ýí³½»óÝáõÙ ¿ ³Ùμá˳ÛÇÝ Ñá·»μ³ÝáõÃÛáõÝÁ: ²Ûë ѳ-Ù³ï»ùëïáõÙ ó³Ýϳó³Í ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝ, å³Ûٳݳíáñí³Í ï»-ջϳïí³Ï³Ý ѳë³ñ³ÏáõÃÛáõÝáõÙ ó³Ýó³ÛÇÝ Ï³é³í³ñÙ³Ý Ñ³ë-ï³ïÙ³Ùμ, ÝáñÙ³íáñáõÙ ¿ ³ÝѳïÇ ¿áõÃÛáõÝÁ, ·³Õ³÷³ñÝ»ñÇ ½áõ-·áñ¹áõÙÝ»ñÇ áõݳÏáõÃÛáõÝÁ: ¸ñ³Ýáí ÇëÏ ù³Õ³ù³óÇÝ»ñÁ ϳé³í³-ñáõÙ »Ý Çñ»Ýó μݳ½¹Ý»ñÝ áõÝ»ó³Í ·Çï»ÉÇùÇ ßÝáñÑÇíª Ñ³ëï³ï»Éáí μ³ñÓñáñ³Ï Çß˳ÝáõÃÛáõÝ ¨ Ùñó³ÏóáõÃÛáõÝ:

ê³Ï³ÛÝ, »Ã» Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ §ÁÝïñíáõÙ ¿¦ ÷áÕáóÝ»ñáõÙ, ³å³ ¿ÉÇï³ »Ý ѳí³ù³·ñíáõÙ §³Ý³ñųÝÝ»ñÁ¦£ Àëï U. ÂáÛÝμÇǪ ù³Õ³-ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Ñ»ïÁÝóó »Ý ³åñáõÙ, »ñμ §ëï»Õͳ·áñÍ ÷áùñ³-Ù³ëÝáõÃÛáõÝÁ ·ïÝíáõÙ ¿ é»·ñ»ëÇ íï³Ý·Ç ¹»Ù ѳݹÇÙ³Ý, ÇëÏ ï³-ñ³ÍùÁ, áñ Ï»ñå³÷áËí³Í ¿ ëï»Õͳ·áñÍ³Ï³Ý ³ñ³ñã³·áñÍáõ-ÃÛ³Ùμ, ѳÛïÝíáõÙ ¿ Ýáñ áõÅ»ñÇ ¨ Ýáñ ÇßË³Ý³Ï³Ý ³å³ñ³ïÇ Ó»é-ùáõÙ¦ ¨ §...ųٳݳÏÇ ÁÝóóùáõÙ ëï»Õͳ·áñÍ ÷áùñ³Ù³ëÝáõÃÛáõÝÁ ÏáñóÝáõÙ ¿ ³é³çÝáñ¹ ÉÇÝ»Éáõ áõݳÏáõÃÛáõÝÝ áõ Çñ³íáõÝùÁ¦ [7, с. 259, 337] ¨ ݳ Ù»Ïáõë³óíáõÙ ¿: ²ÏÝѳÛï ¿, áñ Ðøì¶-áõÙ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ Ùß³Ï»É ³ÛÝåÇëÇ Ù»Ë³ÝǽÙÝ»ñ, áñáÝó å³ñ³·³ÛáõÙ, Çß˳ÝáõÃÛáõÝÁ ÏÓ¨³íáñ»Ý ³ñųÝÇÝ»ñÁ, ÇëÏ ëï»Õͳ·áñÍ ÷áùñ³Ù³ëÝáõÃÛáõÝÁ (¹Ç-óáõù é³½Ù³í³ñ³Ï³Ý ¿ÉÇï³Ý) ãÇ Ù»Ïáõë³óíÇ ¨ ãÇ å³ïíÇñ³ÏíÇ: è³½Ù³í³ñ³Ï³Ý ÑÇÙݳËݹÇñ ¿ Ñ»ï¨Û³É ѳñóÇ ÉáõÍáõÙÁª ÇÝãå»±ë ³-å³Ñáí»É ѳÝñ³ÛÇÝ ³Ýíï³Ý·áõÃÛáõÝ, áñå»ë½Ç ³½³ïáõÃÛ³Ý ¨ ѳñ-ϳ¹ñ³ÝùÇ ÷áËѳñ³μ»ñáõÃÛ³Ý (ÇÝãÁ é³óÇáݳÉÇ ¨ Çé³óÇáݳÉÇ áñá-ß³ÏÇ Ñ³Ù³¹ñáõÛÃÝ ¿) ÑÇÙùÇ íñ³ Ó¨³íáñíÇ Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý ѳٳ-Ó³ÛÝáõÃÛ³Ý ÙÃÝáÉáñï: ¸ñ³Ý ѳϳ¹ñíáõÙ ¿ ³ÛÝ ÇñáÕáõÃÛáõÝÁ, áñ §ø³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛ³Ý ³é³çÁÝóóÇ Ñ»ï ÏÛ³ÝùÇ (Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ ¨ ϻݹ³-ݳϳÝ) ÏáñͳÝáõÙÁ, üñ»Û¹Ç ϳñÍÇùáí, áõÝÇ Çñ μݳ½¹³ÛÇÝ ³ñÙ³ï-Ý»ñÁ, áñáÝù ѳí»ñųóÝáõÙ »Ý ³å³Ï³ÛáõÝáõÃÛ³Ý Ñ³Ý·³Ù³ÝùÁ¦: º-û ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛ³Ý ÁÝóóùÇ ³Ýμ³Å³Ý»ÉÇ áõÕ»ÏÇóÁ μéÝáõÃÛáõÝÝ ¿, ÇÝãÝ áõÝÇ »Ýó·Çï³Ïó³Ï³Ý ³ñÙ³ïÝ»ñ, ¨ §Ýñ³ Ù³Ñí³Ý ë»÷³-Ï³Ý ×³Ý³å³ñÑÝ ¿¦, ÇëÏ §³é³çÁÝóóÝ Çñ³Ï³Ý³óíáõÙ ¿ ßÕóݻñÇ Ï³ï³ñ»É³·áñÍÙ³Ý ×³Ý³å³ñÑáí¦ [6, с. 81, 83-84], ³å³ Ðøì¶¬Ç é³óÇáݳɳóáõÙÁ (ÝáñÙ³íáñáõÙÁ) ãÇ Ï³ñáÕ ³Ýï»ë»É Çé³óÇáݳÉÁ, ù³ÝÇ áñ ¹ñ³Ýó ÷áËѳñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñáí ¿ å³Ûٳݳíáñí³Í ѳÝ-ñ³ÛÇÝ ³Ýíï³Ý·áõÃÛ³Ý ³å³ÑáíáõÙÁ£

²ëí³ÍÁ ÷³ëï»Ýù ø.¾éááõÇ ûñ»ÝùÇ û·ÝáõÃÛ³Ùμ, Áëï áñÇ ·áÛáõ-ÃÛáõÝ ãáõÝÇ ÏáÉ»ÏïÇí ÁÝïñáõÃÛ³Ý áñ¨¿ ϳÝáÝ, áñÁ ÙÇ³Å³Ù³Ý³Ï μ³-í³ñ³ñÇ Ñ»ï¨Û³É å³Ñ³ÝçÝ»ñÁª ÙdzӳÛÝáõÃÛ³Ý, ÇÝãÁ μËáõÙ ¿ å³ñ»-ïá-ûåïÇÙ³ÉÇ ëϽμáõÝùÇó (³ÝѳïÝ»ñÇ ³ÝϳËáõÃÛ³Ý å³ÛÙ³ÝÁ), ¹ÇÏï³ïáõñ³ÛÇ μ³ó³Ï³ÛáõÃÛ³Ý (áñ¨¿ ³Ýѳï ãÇ Ï³ñáÕ Çñ ݳ˳-å³ïíáõÃÛáõÝÁ å³ñï³¹ñ»É ѳë³ñ³ÏáõÃÛ³ÝÁ), ÷á˳Ýó»ÉÇáõÃÛ³Ý (ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý μ³ñÇùÇ ·áñͳéáõÛÃÁ »Ýó¹ñáõÙ ¿ μáÉáñ ³ÛÉÁÝï-ñ³ÝùÝ»ñÇ áñáß³ÏÇ ËÙμ³íáñáõÙª Áëï ³é³çݳѻñÃáõÃÛ³Ý), ³Ýë³Ñ-

Page 179: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

ø³Õ³ù³·ÇïáõÃÛáõÝ

179

ٳݳ÷³Ï Áݹ·ñÏáõÙÇ (ѳٳå³ñ÷³Ï ¨ áõÝÇí»ñë³É): ²ÛëÇÝùݪ Ïá-É»ÏïÇí ÁÝïñáõÃÛáõÝÁ å»ïù ¿ Çñ³·áñÍ»ÉÇ ÉÇÝÇ Ù³ëݳÏÇóÝ»ñÇ ó³Ý-ϳó³Í ݳ˳å³ïíáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³¹ñÙ³Ý Ñ³Ù³ñ, ³ÝϳËáõÃÛ³Ý å³ÛÙ³ÝÁª ÙÛáõë ³ÛÉÁÝïñ³ÝùÝ»ñÇó [13, p. 9-10]: ö³ëïáñ»Ý, ø. ¾éááõÝ ÑÇÙݳíáñáõÙ ¿, áñ ѳë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ³ñÅ»ù³ÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç ѳϳ-ë³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ·áñÍÁÝóóÝ»ñÁ ѳݷ»óÝáõÙ ¿ ϳÛáõ-ÝáõÃÛáõÝ, ³ÝϳÛáõÝáõÃÛáõÝ ¨ ³ÝáñáßáõÃÛáõÝ ÍÝáÕ ÇñáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, á-ñáÝù ³é³í»É Ëáñ³ÝáõÙ »Ý ï»Õ»Ï³ïí³Ï³Ý ³ÝÝ»ñ¹³ßݳÏáõÃÛ³Ý å³ï׳éáí: л勉μ³ñ, ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ÁÝïñáõÃÛ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ ëï»ÕÍíáõÙ ¿ ÙÇ Çñ³íÇ׳Ï, áñÁ é³óÇáݳÉÇ ¨ Çé³óÇáݳÉÇ ÷áËѳ-ñ³μ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñ ¿ »Ýó¹ñáõÙ: ²Û¹ Çé³óÇáݳÉáõÃÛ³Ý Ý³Ë³¹ñÛ³ÉÝ»-ñÁ Ëáñù³ÛÇÝ »Ý, áñáÝù Ù»Ïݳμ³ÝíáõÙ »Ý ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý Ï»óáõÃÛ³Ý μ³ñáÛ³Ñá·»μ³Ý³Ï³Ý, Ùß³ÏáõóÛÇÝ ³ñÅ»ùÝ»ñÇ ãÙß³Ïí³ÍáõÃÛ³Ùμ áõ ³Ýϳï³ñáõÃÛ³Ùμ, ÇÝãÇ Ñ»ï¨³Ýùáí ѳë³ñ³ÏáõÃÛáõÝÁ ãÇ Ï³ñá-Õ³ÝáõÙ å³ï³ëË³Ý»É Çñ»Ý Ý»ïí³Í Ù³ñï³Ññ³í»ñÝ»ñÇÝ ¨ í»ñ³Í-íáõÙ ¿ §ë¨ ËáéáãǦ: è³óÇáݳÉáõÃÛáõÝÁ å³ïÙ³Ï³Ý ÑáÉáíáõÛÃáõÙ Ó-¨³íáñí³Í ÇÝëïÇïáõóÇáݳɳóí³Í ÝáñÙ»ñÇ ³ÛÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·Ý ¿, áñÁ ѳë³ñ³ÏáõÃÛ³ÝÁ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ ¿ ï³ÉÇë μݳϳÝáÝ ³ñ¹Ç³Ï³-ݳݳɪ ųٳݳÏÇÝ å³ï³ë˳ݻÉáí Ù³ñï³Ññ³í»ñÝ»ñÇÝ ¨ ϳÝ-Ë»É Ñ³Ýñ³ÛÇÝ ³Ýíï³Ý·áõÃÛ³ÝÁ áõÕÕí³Í Ý»ñùÇÝ ¨ ³ñï³ùÇÝ ëå³éݳÉÇùÝ»ñÁ

гë³ñ³Ï³Ï³Ý ÁÝïñáõÃÛáõÝÁ, Áëï ¿áõÃÛ³Ý, Ïñ»Éáí ëáódzÉ-Ñá-·»μ³Ý³Ï³Ý, Ùß³ÏáõóÛÇÝ ³ñÅ»ùÝ»ñÇ ³½¹»óáõÃÛáõÝÁ, Ùdzųٳ-ݳÏ, å»ïù ¿ ù³Õ³ù³Ï³Ý ÇÝëïÇïáõïÝ»ñÇ ³ñ¹Ûáõݳí»ï ·áñͳéÝ-Ù³Ý û·ÝáõÃÛ³Ùμ Çñ³Ï³Ý³óÝÇ Ðøì ·áñÍÁÝóóª ϳñ¨áñ»Éáí ѳÝñ³-ÛÇÝ Ñ³Ù³Ï»óáõÃÛáõÝÁ, ³½·³ÛÇÝ ³Ýíï³Ý·áõÃÛáõÝÁ, ù³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý Ñ³Ý¹áõñÅáճϳÝáõÃÛáõÝÁ ¨ Ýáñ ÑáõÙ³ÝǽÙÇ ëϽμáõÝùÝ»ñÇ Ý»ñ¹ñáõ-ÙÁ Ýáñ ѳÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñÙ³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·£

Page 180: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

ø³Õ³ù³·ÇïáõÃÛáõÝ

180

¶ð²Î²ÜàôÂÚàôÜ

1. Лосев А., История античной эстетики: Софисты. М., «Наука», 1969.

2. Кант И., Соч., т. 3, М., «Мысль», 1965, с. 181.

3. Хайдегер М., Преодоление метафизики // М. Хейдегер Бытие и время / Пер. с нем. В.В. Бибихина, М., Республика, 1993.

4. ÂáýÉ»ñ ¾ÉíÇÝ, ¶Çï»ÉÇùÝ áõ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÁ ï»Õ»Ï³ïí³Ï³Ý ѳë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý Ù»ç£ ºñ., ¼³Ý·³Ï-97, 2006£

5. Ницше Ф., Так говорил Заратустра, Сборник / ООО, 2001.

6. Маркузе Г., Эрос и цивилизация, М., ACT, 2002.

7. Тойнби А., Постижение истории, М., «Прогресс», 1991, c. 234.

8. Фуко М., Воля к истине / Пер. с фр. С. Табачниковой под ред. Пузырея. М.: Магистериум; Касталь, 1996.

9. ö³É È»ëÉÇ, ø³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý í»ñÉáõÍáõÃÛ³Ý ßáõñç. ѳÝñ³ÛÇÝ Ï³é³í³ñÙ³Ý ÑÇÙݳËݹÇñÝ»ñÝ ³ÝѳݷÇëï ųٳݳÏÝ»ñáõÙ, 2005, ºñ. §ä»ï³Ï³Ý ͳé³ÛáõÃÛáõݦ:

10. Кант И., Соч., т. 4, ч II, М, «Мысль», 1965.

11. Offe C. Introduction: The puzzling scope of rationality // Archives Europeenes de Sociologie. 1991, Vol. 32.

12. ¶áéÃÝÇ æ., îÝï»ë³·ÇïáõÃÛáõÝ. Ù³ëݳíáñ ¨ ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ÁÝïñáõÃÛáõÝ, ºñ., §îÝï»ë³·»ï¦ Ññ³ï., 1999:

13. David Kinley, Civilising Globalisation. Human Rights and the Global Economy, New York, 2009.

Page 181: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

ø³Õ³ù³·ÇïáõÃÛáõÝ

181

МАРИАМ МАРГАРЯН КАРЕН ГАЛОЯН

СООТНОШЕНИЕ РАЦИОНАЛЬНОГО И ИРАЦИОНАЛЬНОГО

В ПРОЦЕССЕ АНАЛИЗА ПУБЛИЧНОЙ ПОЛИТИКИ В статье рассматривается соотношение рацоионального и

ирационального в процессе анализа публичной политики (ПАПП). Информационная эпоха расширила границы гносиологии, таким образом подчеркивая социальное справедливость как главное цен-ность публичной безопасности. В этом контексте рассматриваются цивилизационные, социально-психологические и институциональ-ные особенности обеспечения публичной безопасности. В системе публичной управлении обусловленно деструктивностю информа-ционных потоков ирациональное стало решающим, так как дает возможность прогнозировать альтернативные пути решения проб-лем. С этой точки зрения соотношение рационального и ирацио-нального рассматривается в процессе общественного выбора, на основе которого осушествляется модернизация обеспечения пуб-личной безопасности. Придлагается обеспечить публичное безо-пасность с помощю управления результата, времени и будущего.

MARIAM MAGARYAN

KAREN GALOYAN

CO-RELATION OF THE RATIONAL AND IRRATIONAL IN THE PROCESS OF ANALYZING PUBLIC POLICY

The article discusses the co-relation of the rational and irrational in the process of analyzing public policy (PAPP). The informational century has extended the borders of gnosiology and has accentuated social justice as a core value of public security. In this context civilizational, socio-psychological and institutional uniqueness of public security is observed. Due to destructive informational streams the irrational has become crucial in the system of public administration, since it provides the opportunity to predict other solutions in solving PAPP problems. In this aspect importance is given to the rational and irrational in the process of social selection on the basis of which public security is being modernized. It is suggested to provide public security through the governance of result, time and future.

Page 182: HK 2011-1 Tparan End · Арсен Локян ОТВЕТСТВЕННЫЙ СЕКРЕТАРЬ Хачатур Безирджян EDITORIAL COUNCIL: Chairman Karen Karapetyan Members

ÊÙμ³·Çñª ȲìðºÜîÆ ØÆð¼àÚ²Ü

гٳϳñ·ã³ÛÇÝ Ó¨³íáñáõÙÁ ¨ ¿ç³¹ñáõÙÁ ª ²Üܲ ÔàôÞâÚ²ÜÆ

â³÷ëÁª 70x1001/16, ÃáõÕÃÁª ûýë»Ã, ïå³·ñáõÃÛáõÝÁª ûýë»Ã,

ͳí³ÉÁª 11.4 Ù³ÙáõÉ, ïå³ù³Ý³ÏÁª 300:

îå³·ñí»É ¿ §îÇ·ñ³Ý ػͦ ïå³·ñ³ï³ÝÁ

(ѳëó»Ýª ºñ¨³Ý, ²ñß³ÏáõÝÛ³ó 2)