ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

ĐÀO PHƢƠNG ANH

HÔN NHÂN CỦA NGƢỜI VIỆT Ở LÀNG VẠN CHÀI

THEO CÔNG GIÁO XÃ YÊN NHÂN, HUYỆN Ý YÊN,

TỈNH NAM ĐỊNH

Chuyên ngành: Nhân học

Mã số : 60 31 03 02

LUẬN VĂN THẠC SỸ NHÂN HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC

PGS.TS NGUYỄN NGỌC THANH

Hà Nội - 2016

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU ............................................................................................................ 7

1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................ 7

2. Mục đích nghiên cứu của đề tài ................................................................. 9

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................. 9

4. Câu hỏi nghiên cứu .................................................................................. 10

5. Phương pháp nghiên cứu ......................................................................... 10

6. Bố cục luận văn ........................................................................................ 11

CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU, CƠ SỞ LÝ

THUYẾT VÀ KHÁI QUÁT ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU .............................. 12

1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu ........................................................... 12

1.1.1. Nghiên cứu về hôn nhân người Việt nói chung .............................. 12

1.1.2. Nghiên cứu về hôn nhân Công giáo ............................................... 14

1.2. Cơ sở lý thuyết ...................................................................................... 16

1.2.1. Các khái niệm ................................................................................. 16

1.2.2. Lý thuyết áp dụng ............................................................................ 21

1.3. Khái quát chung về xã Yên Nhân, huyện Ý Yên, tỉnh Nam Định ...... Error!

Bookmark not defined.

1.3.1. Vị trí địa lý, điều kiện tự nhiên xã Yên Nhân . Error! Bookmark not

defined.

1.3.2. Lịch sử hình thành vùng đất Yên Nhân .......... Error! Bookmark not

defined.

1.3.3.Vài nét về kinh tế - xã hội - văn hóa xã Yên Nhân Error! Bookmark

not defined.

1.3.4. Lịch sử hình thành và phát triển Công giáo ở xã Yên Nhân ... Error!

Bookmark not defined.

Tiểu kết Chƣơng 1 ............................................... Error! Bookmark not defined.

CHƢƠNG 2 .......................................................... Error! Bookmark not defined.

HÔN NHÂN TRUYỀN THỐNG ....................... Error! Bookmark not defined.

2.1. Quan niệm hôn nhân truyền thống ........ Error! Bookmark not defined.

2.1.1. Quan niệm, nguyên tắc hôn nhân truyền thống của người Việt nói

chung ......................................................... Error! Bookmark not defined.

2.1.2. Quan niệm, nguyên tắc hôn nhân của người Việt theo Công giáo . Error!

Bookmark not defined.

2.2. Phong tục, nghi lễ hôn nhân truyền thống ........... Error! Bookmark not

defined.

2.2.1. Giai đoạn trước đám cưới .............. Error! Bookmark not defined.

2.2.2. Giai đoạn trong đám cưới .............. Error! Bookmark not defined.

2.2.3. Giai đoạn sau đám cưới .................. Error! Bookmark not defined.

2.3. Một số trường hợp hôn nhân đặc biệt ... Error! Bookmark not defined.

2.3.1. Hôn nhân khác đạo ......................... Error! Bookmark not defined.

2.3.2. Hôn nhân của người có thai trước khi cưới .. Error! Bookmark not

defined.

2.3.3. Hôn nhân của người góa vợ/chồng Error! Bookmark not defined.

2.3.4. Cưới chạy tang ................................ Error! Bookmark not defined.

Tiểu kết chƣơng 2 ................................................ Error! Bookmark not defined.

CHƢƠNG 3 .......................................................... Error! Bookmark not defined.

NHỮNG BIẾN ĐỔI TRONG HÔN NHÂN ..... Error! Bookmark not defined.

3.1. Biến đổi về quan niệm, nguyên tắc hôn nhân ...... Error! Bookmark not

defined.

3.1.1. Tính tự quyết trong hôn nhân ......... Error! Bookmark not defined.

3.1.2. Tiêu chuẩn lựa chọn người kết hôn Error! Bookmark not defined.

3.1.3. Biến đổi nguyên tắc hôn nhân ........ Error! Bookmark not defined.

3.2. Biến đổi về phong tục, nghi lễ hôn nhân ............. Error! Bookmark not

defined.

3.2.1. Giai đoạn trước đám cưới .............. Error! Bookmark not defined.

3.2.2. Giai đoạn trong đám cưới .............. Error! Bookmark not defined.

3.2.3. Giai đoạn sau đám cưới .................. Error! Bookmark not defined.

3.2.4. Các trường hợp hôn nhân đặc biệt . Error! Bookmark not defined.

Tiểu kết chƣơng 3 ................................................ Error! Bookmark not defined.

CHƢƠNG 4 .......................................................... Error! Bookmark not defined.

NHỮNG YẾU TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN BIẾN ĐỔIError! Bookmark not defined.

VÀ GIÁ TRỊ CỦA HÔN NHÂN ........................ Error! Bookmark not defined.

4.1. Những yếu tố tác động đến biến đổi của hôn nhân .... Error! Bookmark

not defined.

4.1.1. Tác động của điều kiện kinh tế, văn hóa, xã hội . Error! Bookmark

not defined.

4.1.2. Tác động từ các chính sách của Đảng và Nhà nước ............... Error!

Bookmark not defined.

4.1.3. Tác động của Luật hôn nhân và gia đình ...... Error! Bookmark not

defined.

4.2. Giá trị của hôn nhân Công giáo ............ Error! Bookmark not defined.

4.2.1. Giá trị tâm linh ............................... Error! Bookmark not defined.

4.2.2. Giá trị văn hóa ................................ Error! Bookmark not defined.

4.2.3. Giá trị cộng đồng ............................ Error! Bookmark not defined.

Tiểu kết chƣơng 4 ................................................ Error! Bookmark not defined.

KẾT LUẬN .......................................................... Error! Bookmark not defined.

TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................. 21

PHỤ LỤC ............................................................. Error! Bookmark not defined.

Phụ lục 1: Một số hình ảnh về xã Yên Nhân Error! Bookmark not defined.

Phụ lục 2: Một số hình ảnh về Lễ cưới trong nhà thờ Error! Bookmark not

defined.

DANH MỤC BẢNG BIỂU

STT Tên bảng biểu Trang

Bảng 3.1 Tiêu chuẩn lựa chọn người kết hôn 68

Bảng 3.2

Danh sách các cặp hôn nhân giữa người

Công giáo làng chài Phong Doanh với

người cư trú trên bờ

70

Bảng 3.3

Thống kê các cặp hôn nhân giữa dân làng

chài Phong Doanh và dân sống trên bờ

theo độ tuổi

73

Bảng 3.4 Trường hợp hôn nhân khác đạo ở làng

chài Công giáo Phong Doanh 77

7

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Công giáo xuất hiện ở Việt Nam từ cuối thế kỷ XVI, nhưng phải đến cuối

thế kỷ XVII, Công giáo Việt Nam mới bắt đầu được hình thành. Trải qua nhiều

thăng trầm của lịch sử Việt Nam, vấp phải sự bài trừ mạnh mẽ của chính quyền

phong kiến, Công giáo vẫn vươn lên phát triển mạnh mẽ và trở thành một trong

những tôn giáo lớn ở Việt Nam. Hiện nay, Việt Nam có khoảng 6,2 triệu người

Công giáo (năm 2012), đây là cộng đồng không thể tách rời của dân tộc Việt Nam,

người Công giáo hòa nhập vào đời sống văn hóa đa dạng phong phú của người

Việt nói chung, tạo nên một bức tranh văn hóa đa sắc màu, đậm đà bản sắc dân tộc.

Người Công giáo ở Việt Nam sống và thực hành theo lời Thiên Chúa; chịu

sự ràng buộc của Giáo hội và Giáo luật. Tuy nhiên, Việt Nam là một đất nước có

nền văn hóa truyền thống lâu đời, khi Công giáo đến Việt Nam đã gặp phải sự va

chạm văn hóa mạnh mẽ đặc biệt là trong việc thực hành các phong tục tập quán.

Điều này đòi hỏi Công giáo phải biến đổi linh hoạt để phù hợp và dung hòa với

văn hóa truyền thống của người Việt. Đây là một quá trình tiếp nhận, biến đổi lâu

dài. Đến nay, người Công giáo Việt Nam có đời sống đạo vô cùng phong phú, việc

thực hành các phong tục tập quán trong đó có hôn nhân là sự kết hợp nhuần

nhuyễn giữa văn hóa truyền thống và Giáo luật Công giáo.

Hôn nhân là một thể chế xã hội phổ biến, là bộ phận cấu thành nên xã hội

loài người và đảm nhiệm vai trò quan trọng trong việc hình thành và phát triển xã

hội. Xuyên suốt quá trình lịch sử của loài người, trải qua các hình thái kinh tế - xã

hội, hôn nhân đã có những bước phát triển và biến đổi để phù hợp với từng giai

đoạn lịch sử. Đồng thời, hôn nhân còn là biểu hiện của văn hóa, thể hiện thế giới

8

quan, đời sống tinh thần của mỗi quốc gia, mỗi dân tộc. Đối với người Việt Nam

nói chung, hôn nhân là một trong ba việc lớn của đời người “Tậu trâu, cưới vợ,

làm nhà” và hôn nhân nhằm mục đích “duy trì gia thống”; “truyền giống về sau

vĩnh truyền tông tộc” [1, tr.128] . Đối với người Việt theo Công giáo, hôn nhân là

sự tạo dựng và sắp đặt của Thiên Chúa, thực hành hôn nhân là thể hiện tình yêu với

Thiên Chúa. Hòa chung vào với quan niệm hôn nhân truyền thống của người Việt

Nam nói chung, hôn nhân của người Việt theo Công giáo là biểu hiện rõ nét nhất

của sự đa dạng văn hóa Việt, đồng thời thể hiện tính chất mềm dẻo, linh hoạt của

thiết chế hôn nhân.

Ngày nay, trong xã hội hiện đại, đời sống kinh tế - xã hội biến đổi mạnh mẽ,

nhiều yếu tố văn hóa mới được hình thành, những phong tục tập quán cũ bị phai

nhạt và biến mất. Trong bối cảnh đó, hôn nhân của người Việt cũng đang biến đổi

mạnh mẽ để vừa gìn giữ các yếu tố truyền thống đồng thời bắt kịp với lối sống hiện

đại mới mẻ.

Trong nhiều chiều cạnh khác nhau, hôn nhân của người Việt nói chung và

hôn nhân của người Việt theo Công giáo nói riêng đang dần thay đổi. Thực hiện đề

tài nghiên cứu Hôn nhân của người Việt ở làng vạn chài theo Công giáo xã Yên

Nhân, huyện Ý Yên, tỉnh Nam Định, tôi mong muốn đi sâu, tìm hiểu đời sống

phong tục tập quán, hôn nhân của người Công giáo ở xóm vạn chài. Môi trường

sống là một yếu tố tác động không nhỏ đến việc hình thành quan niệm và lối sống

của cư dân mỗi vùng miền. Thêm vào đó là yếu tố tôn giáo, sẽ hình thành nên đời

sống văn hóa tinh thần, trong đó có hôn nhân vô cùng phong phú và đặc trưng.

Bên cạnh đó, nghiên cứu Hôn nhân của người Việt ở làng vạn chài theo

Công giáo xã Yên Nhân, huyện Ý Yên, tỉnh Nam Định là sự kế thừa và phát huy

nghiên cứu của tôi trước đó Quan hệ hôn nhân lương - giáo của người Việt tại giáo

xứ Phong Lộc, xã Nam Phong, thành phố Nam Định, tỉnh Nam Định. Với nghiên

cứu trước đó, tôi mới chỉ dừng lại ở việc khảo sát hình thức hôn nhân khác tôn

9

giáo, cụ thể là hôn nhân của người Công giáo với người khác đạo. Để phát triển

hơn nữa hướng nghiên cứu của mình, tôi lựa chọn nghiên cứu tổng quát hơn về

hôn nhân của người Công giáo tại địa bàn nghiên cứu là làng chài Phong Doanh,

xã Yên Nhân, huyện Ý Yên, tỉnh Nam Định với mong muốn khái quát đặc điểm

nhân hôn nhân của người Công giáo và các trường hợp hôn nhân đặc biệt do yếu tố

tôn giáo.

2. Mục đích nghiên cứu của đề tài

- Tìm hiểu đặc điểm hôn nhân truyền thống và biến đổi của người Công giáo

ở làng chài Phong Doanh, xã Yên Nhân, huyện Ý Yên.

- Chỉ ra những nguyên nhân biến đổi trong hôn nhân của người Công giáo ở

làng chài Phong Doanh, xã Yên Nhân, huyện Ý Yên .

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của đề tài là người Công giáo ở làng chài Phong

Doanh, xã Yên Nhân, huyện Ý Yên, tỉnh Nam Định

Phạm vi nghiên cứu: Hôn nhân của người Công giáo, trong đó bao gồm:

quan niệm hôn nhân, nghi lễ hôn nhân, các trường hợp hôn nhân đặc biệt và biến

đổi hôn nhân.

- Thời gian nghiên cứu: trình bày hôn nhân truyền thống của người Công giáo

ở làng chài Phong Doanh, xã Yên Nhân, huyện Ý Yên trước năm 1986 và những

biến đổi từ sau 1986 đến nay.

- Địa bàn nghiên cứu: Làng chài Phong Doanh, xã Yên Nhân, huyện Ý Yên,

tỉnh Nam Định. Làng chài Phong Doanh là địa điểm nghiên cứu khá đặc biệt, là

làng vạn chài ven sông, cư dân nơi đây sinh sống chủ yếu theo hình thức thủy cư,

với nghề nghiệp chính là đánh bắt cá và kinh doanh vận tải đường thủy. Lựa chọn nghiên

cứu hôn nhân Công giáo làng chài Phong Doanh, tôi mong muốn khái quát được đặc

điểm hôn nhân của bộ phận cư dân có hình thức cư trú đặc thù và khác biệt.

10

4. Câu hỏi nghiên cứu

- Đặc điểm hôn nhân truyền thống của người Việt theo Công giáo làng chài

Phong Doanh, xã Yên Nhân, huyện Ý Yên là gì?

- Hiện nay, hôn nhân của người Công giáo Phong Doanh biến đổi như thế

nào?

- Những yếu tố nào dẫn đến hôn nhân ở làng chài Phong Danh biến đổi?

5. Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu chủ yếu là hệ thống phương

pháp nghiên cứu Dân tộc học/ Nhân học gồm có các phương pháp cụ thể sau:

- Điền dã dân tộc học:

Phương pháp quan sát, quan sát tham dự: Thực hiện đề tài này, tôi tiến

hành khảo sát tại làng chài Phong Doanh, xã Yên Nhân, huyện Ý Yên trong 3

tháng, từ tháng 9 đến tháng 11 năm 2015. Sở dĩ lựa chọn thời điểm này, bởi đây

là “mùa cưới”, vì thế, tôi có thể trực tiếp quan sát và tham dự các đám cưới, tìm

hiểu các nghi lễ cưới hỏi, từ dạm ngõ, ăn hỏi, đám cưới, sính lễ của giáo dân

làng chài Phong Doanh… đồng thời tìm ra những đặc điểm phong tục tập quán

đặc trưng trong đám cưới của cộng đồng giáo dân cư trú ven sông.

Phỏng vấn sâu: Sử dụng phương pháp phỏng vấn sâu, phỏng vấn hồi cố

nhằm thu thập những dữ liệu lịch sử và hôn nhân của người Công giáo những

giai đoạn trước. Cụ thể, tôi đã thực hiện 20 cuộc phỏng vấn sâu với nhiều đối

tượng khác nhau, đặc biệt tập trung vào những người am hiểu về văn hóa, lịch

sử của làng như cán bộ địa phương, trưởng thôn, người cao tuổi…. để thấy được

những quan niệm, tư tưởng về hôn nhân của người Công giáo, qua đó đánh giá

nhìn nhận được đặc điểm nổi bật, cũng như sự biến đổi trong hôn nhân Công

giáo thông qua các đối tượng ở nhiều lứa tuổi khác nhau. Tuy nhiên, do điều

kiện cư trú đặc thù là thủy cư, với 2/3 số hộ trong hộ không có nhà trên mặt đất

11

mà sinh sống chủ yếu trên thuyền, nên tôi gặp không ít khó khăn trong việc tiếp cận

với người dân ở đây.

Phương pháp thống kê: Trong quá trình làm việc tại địa phương tôi đã thu

thập được tài liệu Thống kê về tình hình kinh tế - xã hội của địa phương, ghi chép

được các trường hợp hôn nhân lương - giáo và các trường hợp hôn nhân đặc biệt.

Qua đó, thấy được sự biến đổi trong hôn nhân của giáo dân Phong Doanh qua từng

giai đoạn.

Ngoài ra, luận văn còn sử dụng các phương pháp hệ thống, phân tích, tổng

hợp các nguồn tài liệu thứ cấp để làm sáng tỏ những đặc trưng cũng như những

biến đổi của...

- Phân tích tài liệu: phân tích tài liệu cho tôi cái nhìn tổng quan và khái quát

nhất về đối tượng nghiên cứu, từ đó mở cho tôi những hướng đi nghiên cứu cụ thể

và sát với đề tài nghiên cứu của mình.

Sau khi thu thập đầy đủ các thông tin, tôi thực hiện một phương pháp quan

trọng khác, kết hợp và so sánh các thông tin từ việc phân tích tài liệu với các thông

tin điền dã thu thập được tại địa bàn đối chiếu các thông tin để kiểm tra độ tin cậy

và tính xác thực của thông tin, từ đó có những những thông tin chính xác giúp tôi

đánh giá khách quan các nội dung cần nghiên cứu.

6. Bố cục luận văn

Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Phụ lục, kết cấu Luận văn gồm các chương

chính sau:

Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu, cơ sở lý thuyết và khái quát địa

bàn nghiên cứu

Chương 2: Hôn nhân truyền thống

Chương 3: Những biến đổi trong hôn nhân

Chương 4: Những yếu tố tác động đến biến đổi và giá trị của hôn nhân

12

CHƯƠNG 1

TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU, CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ KHÁI

QUÁT ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU

1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu

Hôn nhân của người Việt từ lâu đã trở thành đối tượng nghiên cứu của các

nhà khoa học, cho đến nay đây vẫn là vấn đề được nhiều nhà nghiên cứu quan tâm.

Trong từng giai đoạn phát triển của xã hội, các nhà nghiên cứu khai thác đề tài hôn

nhân ở nhiều chiều cạnh khác nhau nhằm đưa ra góc nhìn tổng quan, đánh giá sâu

sắc các giá trị của hôn nhân trong đời sống văn hóa, tinh thần của người Việt.

1.1.1. Nghiên cứu về hôn nhân người Việt nói chung

Có rất nhiều công trình nghiên cứu, khảo cứu về hôn nhân của người Việt

với các hướng tiếp cận khác nhau:

Thứ nhất, nghiên cứu theo hướng tập trung chủ yếu vào việc mô tả, miêu

thuật phong tục hôn nhân, khái quát các quan niệm hôn nhân truyền thống nói

chung của người Việt có các công trình: Việt Nam văn hóa sử cương của Đào Duy

Anh (2003), đối với gia tộc “mục đích của hôn nhân là cốt duy trì gia thống” và

“nghĩa vụ của người ta đối với gia tộc và tổ tiên là truyền giống về sau để vĩnh

truyền tông tộc” [1, tr.128-129]. Đất lề quê thói (phong tục Việt Nam) của Nhất

Thanh (2001) [34], tác giả dành chương XI: Lấy vợ lấy chồng mô tả những nghi lễ

hôn nhân truyền thống của người Việt, đồng thời đề cập đến những vấn đề khác

của hôn nhân người Việt như chế độ đa thê, rãy vợ, quan hệ mẹ chồng nàng dâu…;

Việt Nam phong tục của Phan Kế Bính (2003) [7], là nghiên cứu tổng hợp về các

phong tục tập quán truyền thống của người Việt, trong đó nghiên cứu hôn nhân là

một phần không thể thiếu. Tuy nhiên, đây chỉ là một nghiên cứu tổng hợp, cho nên,

tác phẩm mới bước đầu tóm tắt sơ lược được những nghi lễ điển hình và phổ biến

trong hôn nhân truyền thống của người Việt. Công trình Những điều cần biết về hôn

13

lễ truyền thống của Trương Thìn [38], nghiên cứu khá đầy đủ về hôn lễ truyền

thống của người Việt. Trong đó, tác giả tập trung vào một số vấn đề sau:

- Lý giải một số thuật ngữ liên quan đến hôn lễ thông qua việc khảo cứu các

tư liệu lịch sử, nhằm làm rõ ý nghĩa và tục lệ của những thuật ngữ này trong hôn lễ.

- Sự ra đời và phát triển hôn lễ: với nội dung này, tác giả dựa vào những

nghiên cứu về Xã hội học, Dân tộc học, Khảo cổ học, đồng thời dựa vào những tư

liệu lịch sử có ghi chép và đề cập đến hôn nhân để tổng hợp thành một quá trình

xuyên suốt sự phát triển của hôn nhân và hôn lễ từ thời kì sơ khai cho đến ngày

nay. Qua đó thấy được sự phát triển và biến đổi về hôn lễ của người Việt.

- Nghi lễ trong hôn nhân truyền thống: nội dung này đi vào miêu tả cụ thể và

chi tiết những lễ nghi truyền thống trong cưới hỏi của người Việt.

- Hôn lễ trong thời đại ngày nay: tác giả khái quát những nghi lễ của hôn

nhân ngày nay, đưa ra những tiến bộ và sự giản lược trong các nghi lễ so với hôn lễ

truyền thống.

Thứ hai, tiếp cận theo hướng phân tích, đánh giá hôn nhân và lý giải các

hiện tượng của hôn nhân; đặt hôn nhân trong bối cảnh phát triển xã hội để tìm hiểu

quy luật biến đổi. Tiêu biểu cho hướng tiếp cận này có tác giả Khuất Thu Hồng,

với rất nhiều những công trình nghiên cứu khảo sát sâu về hôn nhân của người Việt

như Luận án Phó Tiến sĩ: Các mô hình hôn nhân ở đồng bằng sông Hồng từ truyền

thống đến hiện đại [23]. Tác giả mô tả và phân tích một số biến đổi trong hôn nhân

ở đồng bằng sông Hồng trong thế kỷ XX, tìm hiểu mối quan hệ qua lại giữa các

biến đổi xã hội và các biến đổi trong hôn nhân và gia đình. Bài viết “Một số biến

đổi trong hôn nhân và gia đình ở Hà Nội trong những năm 1965 -1992”, Ttạp chí

Xã hội học [24]. Tác giả đã góp phần phục dựng và phân tích quá trình biến đổi

của hôn nhân trong gia đình Việt Nam qua ba thời kỳ lịch sử: thời kỳ phong kiến

và thuộc địa; thời kỳ xây dựng chủ nghĩa xã hội theo hệ thống kinh tế tập trung

quan liêu bao cấp và thời kỳ đổi mới. Tương ứng với đó là ba mô hình gia đình:

14

truyền thống, bao cấp và hiện đại. Từ nghiên cứu này tác giả đưa ra kết luận vai

trò trung tâm của gia đình trong quá trình tiến tới hôn nhân; sự phân hóa xã hội

tác động đến chuẩn mực về thời điểm kết hôn đối với một số tầng lớp nhất định.

Cùng hướng nghiên cứu về hôn nhân còn có một số bài viết của Mai Huy

Bích “Cách xác định nơi cư trú sau hôn nhân của người Kinh ở đồng bằng sông

Hồng” [6], Mai Văn Hai “Về sự biến đổi mô hình phong tục hôn nhân ở châu thổ

sông Hồng qua mấy thập niên gần đây” [20]; “Sự mở rộng đường bán kính kết hôn

trong hơn một nửa thế kỷ qua ở một số làng châu thổ sông Hồng” [21], trình bày

tại hội thảo Gia đình Việt Nam hiện nay.

Nghiên cứu về hôn nhân của người Việt cũng được một số người nước ngoài

tâm, trong đó tiêu biểu là công trình của Lee Mee Sun (2000) “Các tục lệ hôn nhân

của người Kinh ở xã Xuân Đỉnh, huyện Từ Liêm, Thành phố Hà Nội và sự biến đổi

của nó” [28]. Đây là nghiên cứu chuyên sâu về các tục lệ hôn nhân truyền thống của

người Việt cũng như sự biến đổi từ sau 1954 đến nay và đưa ra một vài so sánh bước

đầu giữa hôn nhân của người Việt với người Hàn.

1.1.2. Nghiên cứu về hôn nhân Công giáo

Bên cạnh những nghiên cứu về hôn nhân của người Việt nói chung, mảng

nghiên cứu hôn nhân người Việt theo Công giáo cũng được nhiều nhà nghiên cứu

quan tâm, khảo cứu ở nhiều chiều cạnh khác nhau.

Nghiên cứu chung về hôn nhân Công giáo có công trình: “Nghi lễ và lối

sống Công giáo trong văn hóa Việt Nam” của Nguyễn Hồng Dương [8]. Tác giả

mô tả các nghi lễ và cách sống của người Công giáo Việt Nam, chỉ rõ việc đặt các

nghi lễ Công giáo trong sự tương tác và hòa nhập với văn hóa truyền thống của

người Việt Nam, trong đó bao gồm cả nghi lễ hôn nhân. Tác giả tập trung giải

thích những quan niệm của Công giáo về hôn nhân và sự tiếp nhận những tục lệ

truyền thống của người Việt để thấy được sự dung hòa và thích nghi của Công giáo

trong văn hóa Việt Nam. Tác giả đồng thời chỉ ra những điểm tương đồng và khác

15

biệt giữa hôn nhân Công giáo với hôn nhân truyền thống. Bên cạnh đó, nghiên cứu

cũng đề cập đến vấn đề hôn nhân lương - giáo, tuy nhiên, đây cũng chỉ là những

nhận xét ban đầu chưa nghiên cứu cụ thể và chi tiết về hôn nhân lương - giáo. Luận

văn thạc sỹ về “Quan hệ hôn nhân gia đình của người Công giáo ở Việt Nam” của

Đỗ Thị Ngọc Anh [3] là nghiên cứu tổng thể về hôn nhân của người Công giáo,

tìm hiểu và trình bày những nội dung về quan niệm giáo lý, giáo luật hôn nhân của

người Công giáo. Đồng thời đặt hôn nhân Công giáo trong sự so sánh với hôn nhân

truyền thống của người Việt và văn hóa Việt để thấy được những nét tương đồng,

khác biệt và sự dung hòa của Công giáo trong đời sống văn hóa Việt Nam.

Ngoài ra, trong những năm gần đây hướng nghiên cứu chuyên sâu về hôn

nhân của người Công giáo ở một số địa phương cũng được đẩy mạnh như “Nghi

lễ, chuẩn mực và tính linh hoạt trong đời sống đạo ở vùng Công giáo Hố Nai,

Đồng Nai” của Nguyễn Đức Lộc [27]. Tác giả nhận định rằng, nghi lễ hôn nhân và

tang ma được vận hành song hành giữa những nghi thức Công giáo và các nghi

thức tín ngưỡng dân giân có thể được gọi là “nghi lễ kép”. Qua đó thể hiện sự song

hành của hai giá trị Công giáo và văn hóa truyền thống Việt Nam tạo nên tính bản

sắc trong nghi lễ của người Việt Nam. Luận án tiến sỹ Nhân học: “Hôn nhân và

nếp sống đạo trong gia đình người Việt công giáo ở giáo họ Nỗ Lực, tỉnh Phú

Thọ” của Lê Đức Hạnh [22], nghiên cứu vấn đề giao lưu và hội nhập giữa văn hoá

Công giáo và văn hoá truyền thống của người Việt; truyền thống và biến đổi, tương

đồng và khác biệt giữa hai nhóm Công giáo và không Công giáo; những tương

đồng và khác biệt giữa Giáo luật Công giáo với các chính sách của Nhà nước Việt

Nam, nhất là Luật Hôn nhân và Gia đình trong bối cảnh hiện nay. “Hôn nhân của

người Việt Công giáo ở làng Yên Mỹ, thị trấn Xuân Hòa, huyện Mê Linh, tỉnh Vĩnh

Phúc” [48], miêu tả khá chi tiết về quan niệm, nghi lễ hôn nhân của người Việt

Công giáo ở làng Công giáo toàn tòng Yên Mỹ. Trong nghiên cứu này, tác giả đã

16

làm nổi bật sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa hai yếu tố Công giáo và văn hóa truyền

thống Việt Nam trong quan niệm, cách ứng xử và thực hành nghi lễ hôn nhân.

Bên cạnh đó, hôn nhân lương - giáo cũng được một số nhà nghiên cứu quan

tâm như “Quan hệ hôn nhân lương - giáo ở xã Yên Nhân, huyện Yên Mô, tỉnh Ninh

Bình” của Nguyễn Thành Nam [29]. Dựa vào thống kê các trường hợp hôn nhân

lương - giáo tại địa bàn nghiên cứu tác giả đánh giá và đề cập đến một số vấn đề

liên quan đến hôn nhân giữa hai nhóm cộng đồng này. Tuy nhiên, nghiên cứu này

chỉ dừng lại ở mức mô tả hôn nhân lương - giáo, chưa đi sâu làm nổi bật những vấn

đề phức tạp tồn tại trong đó. Bài viết “Giác Ngộ - Những người có niềm tin tôn

giáo quan niệm ra sao về hiện tượng hôn nhân khác tôn giáo? Có phải hôn nhân

khác tôn giáo là một hệ quả tiêu cực trong cuộc sống?” của Thích Thanh Thắng

(Ủy viên Ban văn hóa Trung ương Giáo hội Phật giáo Việt Nam) [33], đưa ra

những so sánh và nhận xét về hôn nhân khác tôn giáo giữa Phật giáo và Công giáo,

đặt tình yêu và niềm tin tôn giáo trong sự so sánh để thấy được tầm quan trọng của

tình yêu và niềm tin tôn giáo đối với mỗi cá nhân…

1.2. Cơ sở lý thuyết

1.2.1. Các khái niệm

- Hôn nhân: trong quan niệm dân gian là một danh từ để chỉ việc nam nữ

chính thức lấy nhau làm vợ chồng. Trong tiếng Hán đó là hai từ “hôn” và “nhân”

ghép lại với nhau: “Hôn” có nghĩa là bố mẹ cô dâu; “nhân” có nghĩa là bố mẹ chú

rể. Theo quan niệm xưa “ cha mẹ đặt đâu con ngồi đấy”. Trong Hồng Đức Thiện

chính thư và Thiên Nam Dư hạ tập đều không đề cập đến sự ưng thuận của đôi trai

gái dưới bất kỳ hình thức nào. Đây chính là một thể chế nhằm mục đích bảo vệ

quyền thừa kế nam quyền. Như vậy, hôn nhân đúng với nghĩa của từ, rằng đó là

việc của hai bên cha mẹ [38, tr.9].

17

Bên cạnh đó một khái niệm nữa cũng để chỉ hôn nhân đó là Giá thú. Giá thú

là từ hai chữ Hán: giá nghĩa là gái lấy chồng; thú nghĩa là trai lấy vợ. Giá thú là

bằng chứng căn bản của xã hội được pháp luật bảo vệ và đáp ứng nhu cầu của con

người, thỏa mãn tỉnh yêu nam nữ và duy trì nòi giống [38, tr.9-10].

Giáo hội Công giáo định nghĩa “Hôn nhân là giao ước giữa người nam và

người nữ tạo nên với nhau một cuộc thông hiệp trọn cả cuộc sống. Tự bản tính,

giao ước hôn phối hướng về thiện ích của đôi bạn và việc sinh sản cùng giáo dục

con cái. Chúa Kitô đã nâng giao ước hôn phối giữa người đã chịu phép rửa tội lên

hàng Bí tích” [18, điều 1055].

Khái niệm hôn nhân xuất hiện từ rất sớm và được dùng với những từ khác

nhau nhưng đều chỉ chung sự kết hợp của một người nam và một người nữ được sự

chứng giám của cha mẹ hoặc pháp luật đều gọi là hôn nhân.

Hôn nhân còn là một khái niệm khoa học, trong nghiên cứu Nhân học có rất

nhiều định nghĩa khác nhau về hôn nhân. Theo Từ điển Nhân học [43], hôn nhân là

mối quan hệ gắn bó được thừa nhận về mặt xã hội giữa một người đàn ông và một

người đàn bà nhằm mục đích duy trì nòi giống một cách hợp pháp, lập gia đình hạt

nhân mới hoặc nhằm tạo ra hộ gia đình mới.

“Hôn nhân là sự kết giao giữa nam và nữ được hợp thức hóa bởi các tập

quán và luật pháp của xã hội, nhằm chung sống khác giới tính với nhau để tái sản

xuất ra con người, từ đó sản sinh những quyền hạn và trách nhiệm của vợ chồng

trong quan hệ với nhau và con cái của họ” hay “Hôn nhân là một liên minh tình

dục và kinh tế được xã hội thừa nhận, liên quan đến việc gắn bố lâu dài giữa hai

người trở lên. Những người này có nghĩa vụ làm cha mẹ đối với một đứa trẻ được

sinh ra từ liên minh đó”. [26, tr.352]

Khái niệm hôn nhân còn được định nghĩa cụ thể trong hệ thống pháp luật

của từng quốc gia:

18

Ở các nước theo hệ thống pháp luật Anh - Mỹ (Common law), phổ biến một

khái niệm cổ điển mang quan niệm truyền thống về hôn nhân của Cơ đốc giáo, do

Lord Penzance đưa ra trong phán quyết về vụ án Hyde v Hyde (1866): “Hôn nhân

là sự liên kết tự nguyện suốt đời giữa một người đàn ông và một người đàn bà, mà

không vì mục đích nào khác” [19].

Ngoài khái niệm trên, hiện nay, một số luật gia ở Châu âu và Mỹ quan niệm:

“Hôn nhân là sự liên kết pháp lý giữa một người nam và một người nữ với tư cách

là vợ chồng”, hoặc: “Hôn nhân là hành vi hoặc tình trạng chung sống giữa một

người nam và một người nữ với tư cách là vợ chồng” [19]

Luật Hôn nhân và gia đình của Việt Nam năm 2014: “Hôn nhân là quan hệ

giữa vợ chồng sau khi kết hôn” và“Kết hôn là việc nam và nữ xác lập quan hệ vợ

chồng theo quy định của pháp luật về điều kiện kết hôn và đăng ký kết hôn”.

Theo Từ điển giải thích thuật ngữ Luật học của trường Đại học Luật Hà Nội,

hôn nhân được hiểu là: “sự liên kết giữa người nam và người nữ dựa trên nguyên

tắc tự nguyện, bình đẳng, theo điều kiện và trình tự nhất định, nhằm chung sống

với nhau suốt đời và xây dựng gia đình hạnh phúc và hoà thuận” [45, tr.148].

Có thể thấy trong các văn bản luật về hôn nhân đều có những cách giải thích

khác nhau về khái niệm hôn nhân, nhưng đều giống nhau đó là hôn nhân là sự liên

kết của nam nữ theo có sự chứng giám và công nhận của Pháp luật.

Hôn nhân trong quan niệm dân gian, truyền thống hay hôn nhân theo định

nghĩa khoa học và hôn nhân trong quy định của hệ thống pháp luật được định

nghĩa khác nhau để phù hợp với từng nền văn hóa mà nó thuộc vào. Tựu chung lại,

khái niệm hôn nhân luôn bao hàm những tiêu chuẩn cơ bản đó là: “(1) đòi hỏi phải

có một người nam và một người nữ 1 và (2) quy đinh mức độ quan hệ tính giao các

1 Hiện nay, hôn nhân còn được hiểu theo nghĩa rộng hơn, hôn nhân không chỉ dừng lại ở tiêu chuẩn đòi hỏi phải có

một nam và một nữ, mà được mở rộng ở việc thừa nhận hôn nhân đồng giới. Tính đến tháng 6/2015, có 23 quốc gia

trên thế giới công nhận hôn nhân đồng tính. Ở Việt Nam, Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014 ban hành thay thế

Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000 hết hiệu lực, đã sửa đổi khoản 2 Điều 8: Bỏ quy định “Cấm kết hôn giữa

19

thành viên trong hôn nhân có thể có với nhau, xếp từ quan hệ độc quyền đến quan

hệ ưu tiên. Hôn nhân cũng (3) tạo nên tính hợp pháp của con cái do người vợ sinh

ra, và (4) thiết lập các mối quan hệ giữa họ hàng bên vợ và họ hàng bên chồng”

[16, tr.306].

- Đơn hôn: là hình thức hôn nhân chỉ cho phép lấy một vợ hoặc một chồng,

là hình thức hôn nhân hợp pháp duy nhất được tồn tại trong xã hội hiện đại. Hình

thức hôn nhân một vợ một chồng còn quy tắc hôn nhân căn bản của người Công

giáo [26, tr.362].

- Đa thê: là hình thức hôn nhân cho phép một người đàn ông có thể cưới

nhiều vợ và chế độ này thay đổi tùy theo từng xã hội, những với điều kiện là người

đàn ông này phải có khả năng cấp dưỡng cho các bà vợ cũng như con cái của các

bà một cách đồng đều [26, tr.365]. Hình thức hôn nhân đa thê tồn tại khá phổ biến

trong xã hội phong kiến ở Việt Nam, đặc biệt đây là hình thức hôn nhân được

người Hồi giáo thừa nhận.

- Đa phu: là hình thức hôn nhân hiếm gặp nhất trong ba hình thức hôn nhân.

Chế độ đa phu cho phép một người phụ nữ có thể chung sống với nhiều người

chồng, đó có thể là những anh em trong cùng một gia đình, hoặc là những người

đàn ông không có họ hàng với nhau và tất cả sẽ cùng sống chung với nhau trong

một gia đình duy nhất. Đây là hình thức hôn nhân khá đặc biệt và ít phổ biến và

thường diễn ra trong điều kiện hết sức đặc thù [26, tr.366].

- Nội hôn: Quy tắc nội hôn đòi hỏi rằng hai người kết hôn phải là thành viên

của một nhóm thân tộc, một nhóm xã hội hoặc là một nhóm địa phương nào đó.

Mục đích của nội hôn nhằm duy trì rào cản xã hội giữa những nhóm người có địa

vị khác nhau trong xã hội [26, tr.361].

những người cùng giới tính”, sửa đổi thành “Nhà nước không thừa nhận hôn nhân giữa những người cùng giới tính”.

Nghĩa là về mặt pháp luật, hôn nhân đồng tính không được thừa nhận, người đồng tính không được đăng ký kết hôn,

nhưng có thể tổ chức đám cưới và chung sống với nhau.

20

- Ngoại hôn: Ngược với nội hôn, ngoại hôn là quy tắc hôn nhân mở rộng,

cho phép một người có thể kết hôn với người ngoài nhóm thân tộc, nhóm xã hội

hoặc đơn vị cư trú của mình. Quy tắc ngoại hôn được thực hành nhằm kiểm soát

các trường hợp kết hôn bị cấm kỵ như hôn nhân cận huyết, hôn nhân loạn luân.

- Nghi lễ: là những nghi thức đã được quy định cần tuân theo và cần thực

hiện [44, tr.1194]. Theo đó, nghi lễ hôn nhân là nghi thức, phong tục tập quán đã

được quy định, nhằm hợp thức hóa sự gắn kết giữa người nam và người nữ trước

sự chứng kiến và chấp thuận của cộng đồng và họ hàng hai bên. Nghi lễ hôn nhân

là nghi thức quan trọng, đánh dấu bước ngoặt trong mối quan hệ của đôi nam nữ,

xá lập vị trí trong cộng đồng và xã hội.

- Truyền thống: là những quan niệm, hành vi, thói quen hình thành đã lâu

đời trong lối sống và nếp nghĩ, được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Truyền

thống là phản ánh lịch sử, quan niệm và lối sống của một nền văn hóa, một cộng

đồng, xã hội trong quá khứ còn được duy trì và phát huy trong các thế hệ tương lai.

- Biến đổi: Đại Từ điển tiếng Việt định nghĩa biến đổi là “thay đổi thành

khác trước” [44, tr.160]. Dưới tác động của nhiều yếu tố về mặt tự nhiên và xã hội,

các giá trị mang tính truyền thống dần biến đổi khác trước để phù hợp với điều

kiện tự nhiên và xã hội của từng giai đoạn lịch sử cụ thể. Quá trình biến đổi diễn ra

ở nhiều mặt khác nhau như biến đổi tự nhiên, biến đổi văn hóa, biến đổi xã hội,

biến đổi kinh tế.

- Vùng văn hóa là một khái niệm để chỉ một vùng lãnh thổ, một khu vực địa

lý có sự tương đồng về môi trường tự nhiên, có quá trình lịch sử lâu dài, ở đó có

các dân tộc cư trú lâu đời, giữa họ luôn diễn ra quá trình giao lưu tiếp biến văn hóa

dẫn tới hình thành sắc thái văn hóa đặc trưng của vùng bên cạnh bản sắc văn hóa

riêng của mỗi dân tộc. Nghiên cứu văn hóa vùng để thấy được sự phong phú đa

dạng về văn hóa của vùng, thấy được quy luật hình thành và biến đổi văn hóa trong

một không gian địa lý xác định. Nghiên cứu vùng văn hóa để thấy được đặc trưng

21

văn hóa của vùng, qua đó phân biệt với các vùng văn hóa khác và xem xét những

nét tương đồng và dị biệt giữa các vùng văn hóa [26]. Áp dụng khái niệm vùng văn

hóa trong nghiên cứu này, tác giả có thể khái quát được những đặc điểm hôn nhân

của người Việt theo công giáo làng vạn chài xã Yên Nhân, đồng thời, có thể so

sánh với một số vùng văn hóa khác một số làng làm nông nghiệp không theo Công

giáo trên địa bàn xã Yên Nhân, để thấy được nét đặc trưng văn hóa của làng vạn

chài ven sông được thể hiện trong hôn nhân.

1.2.2. Lý thuyết áp dụng

Luận văn tiếp cận dƣới góc nhìn của các nhà kinh điển chủ nghĩa Mác - Lê

nin. Trong “Nguồn gốc của gia đình của chế độ tư hữu và của nhà nước” của

F. Ăngghen (1972) [17], với việc tổng hợp và khái quát thành quả của những

ngƣời nghiên cứu trƣớc, Ăngghen đã khái quát đƣợc hôn nhân qua các giai

đoạn lịch sử của nhân loại từ thời kỳ tiền sử đến thời kỳ thị tộc bộ lạc, thời kỳ

phát sinh nhà nƣớc đầu tiên cho đến khi hình thành nhà nƣớc hoàn chỉnh.

Qua sự phân tích và khái quát về lịch sử hôn nhân gia đình gắn liền với sự

biến đổi và phát triển của các giai đoạn lịch sử, tác giả đã khái quát nên ba

hình thức hôn nhân chính đó là: Thời đại mông muội là chế độ quần hôn; thời

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Đào Duy Anh (2003), Việt Nam văn hóa sử cương, Nxb Văn hóa thông tin, Hà

Nội.

2. Mai Diệu Anh (2015), Ảnh hưởng của tín ngưỡng truyền thống Việt Nam đến

đời sống đạo của người Công giáo ở Giáo phận Bùi Chu - Nam Định hiện nay,

Luận án Tiến sỹ Triết học, Học viện Chính trị Quốc gia Việt Nam, Hà Nội.

3. Đỗ Thị Ngọc Anh (2008), Quan hệ hôn nhân gia đình của người Công giáo ở

Việt Nam, Luận văn Thạc sỹ, Tư liệu phòng Hoa Kỳ, Đại học Khoa học Xã hội và

Nhân văn, Hà Nội.

22

4. Trịnh Kim Anh (2003), Không gian văn hóa vùng Độc Bộ trong lịch sử, Khóa

luận, Khoa Lịch sử, Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Hà Nội.

5. Ban chấp hành Đảng bộ xã Yên Nhân (2008), Lịch sử Đảng bộ và nhân dân xã

Yên Nhân 1930 - 2008, Đảng bộ xã Yên Nhân.

6. Mai Huy Bích (2005), “Cách xác định nơi cư trú sau hôn nhân của người Kinh ở

đồng bằng sông Hồng”, Tạp chí Dân tộc học, số 3, 2005.

7. Phan Kế Bính (2003), Việt Nam Phong Tục, Nxb Văn hóa thông tin, Hà Nội.

8. Nguyễn Hồng Dương (2001), Nghi lễ và lối sống Công giáo trong văn hóa Việt

Nam, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội.

9. Nguyễn Hồng Dương (1986), “Về một làng Thiên Chúa giáo thời cận đại ở Việt

Nam”, Tạp chí Nghiên cứu Lịch sử, số 4, tr 62- 72.

10. Nguyễn Hồng Dương (2011), Tổ chức xứ, họ đạo Công giáo ở Việt Nam, Nxb

Khoa học xã hội, Hà Nội.

11. Lương Thị Đại (2010), Hôn nhân truyền thống dân tộc Thái ở Điện Biên, Nxb

Văn hóa dân tộc, Hà Nội.

12. Đảng ủy xã Yên Nhân, Báo cáo số 55/BC-BCĐ ngày 22/11/2014 về Kết quả

thực hiện cuộc vận động “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa ở cơ sở”

năm 2014.

13. Daniele Belageri, Khuất Thu Hồng (1995), “Một số biến đổi trong hôn nhân và

gia đình ở Hà Nội trong những năm 1965 -1992”, Tạp chí Xã hội học, số 4, 1995.

14. Nguyễn Quang Hưng (2007), Công giáo Việt Nam thời kỳ Triều Nguyễn (1802-

1883), Nxb Tôn giáo, Hà Nội.

15. Nguyễn Quang Hưng (2007), “Vấn đề nghi lễ” và chính sách cấm đạo của triều

Nguyễn, Tạp chí Nghiên cứu Tôn giáo, số 4, 2007, tr,26-34.

16. Emily A.Schultz và Robert H.Lavenda (2001), Nhân học, một quan điểm về

tình trạng nhân sinh, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội.

23

17. F. Ăngghen (1972), Nguồn gốc của gia đình của chế độ tư hữu và của nhà nhà

nước, Nxb Sự thật, Hà Nội.

18. Giáo hội Công giáo (1983), Bộ Giáo Luật, http://www.catholic.org.tw

19. Nguyễn Hồng Hải (2007), “Một vài ý kiến về khái niệm và bản chất pháp lý

của hôn nhân”, http://thongtinphapluatdansu.wordpress.com

20. Mai Văn Hai (2003), “Về sự biến đổi mô hình phong tục hôn nhân ở châu thổ

Sông Hồng qua mấy thập niên gần đây”, Tạp chí Xã hội học, số 2, 2003.

21. Mai Văn Hai (2008), “Sự mở rộng đường bán kính kết hôn trong hơn một nửa

thế kỷ qua ở một số làng châu thổ sông Hồng”, Hội thảo Gia đình Việt Nam hiện

nay.

22. Lê Đức Hạnh (2010), Hôn nhân và nếp sống đạo trong gia đình người Việt

công giáo ở giáo họ Nỗ Lực, tỉnh Phú Thọ, Luận án Tiến sỹ Nhân học, Học viện

Khoa học xã hội Việt Nam.

23. Khuất Thu Hồng (1996), Các mô hình hôn nhân ở đồng bằng sông Hồng từ

truyền thống đến hiện đại, Luận án Phó Tiến sỹ Xã hội học, Viện Xã hội học.

24. Khuất Thu Hồng (1995) “Một số biến đổi trong hôn nhân và gia đình ở Hà Nội

trong những năm 1965 -1992”, Tạp chí Xã hội học, số 4.

25. Giuse Trần Ngọc Huấn, Khai mạc Năm Thánh Vĩnh Trị - Tổng giáo phận Hà

Hội, http://conggiaovietnam.net

26. Khoa Nhân học, Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia

thành phố Hồ Chí Minh (2013), Nhân học đại cương, Nxb Đại học Quốc gia

Thành phố Hồ Chí Minh, Hồ Chí Minh.

27. Nguyễn Đức Lộc (2015), Nghi lễ, chuẩn mực và tính linh hoạt trong đời sống

đạo vùng Công giáo Hố Nai, Đồng Nai, website Trung tâm nghiên cứu Văn hóa

giáo dục và đời sống xã hội.

24

28. Lee Mee Sun (2000), Các tục lệ hôn nhân của người Kinh ở xã Xuân Đỉnh,

huyện Từ Liêm, Thành phố Hà Nội và sự biến đổi của nó, Luận văn Thạc sỹ, Đại

học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội.

29. Nguyễn Thành Nam (2002), Quan hệ hôn nhân lương - giáo ở xã Yên Nhân,

huyện Yên Mô, tỉnh Ninh Bình, Khóa luận, Tư liệu khoa Lịch Sử, Đại học Khoa

học xã hội và nhân văn, Hà Nội.

30. Nghiên cứu sinh,Thạc sỹ Trần Hạnh Minh Phương, Về lý thuyết nghiên cứu nghi

lễ chuyển đổi của Arnold van Gennep, website Khoa Nhân học, Đại học Khoa học

Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Thanh phố Hồ Chí Minh.

31. Bùi Ngọc Quang (2013), Hôn nhân và gia đình của người Brâu làng Đắk Mế, xã

Bờ Y, huyện Ngọc Hồi, tỉnh Kon Tum, Luận án tiến sĩ Nhân học, Học viện Khoa học

xã hội.

32. Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Nam Định, Báo cáo số 271/BC-SVHTTDL

ngày 31/3/2016 về Tổng kết 10 năm thực hiện “Quyết định số 308/2005/QĐ-TTg

ngày 25/11/2005 của Thủ tướng Chính phủ vè thự hiện nếp sống văn minh trong việc

cưới, việc tang và lễ hội” trên địa bàn tỉnh Nam Định.

33. Đại đức. Thích Thanh Thắng (2011), “Giác Ngộ - Những người có niềm tin tôn

giáo quan niệm ra sao về hiện tượng hôn nhân khác tôn giáo? Có phải hôn nhân

khác tôn giáo là một hệ quả tiêu cực trong cuộc sống?”, http://forum.hiv.com.vn.

34. Nhất Thanh (2001), Đất lề quê thói (phong tục Việt Nam), Nxb Văn hóa thông

tin, Hà Nội.

35. Nguyễn Ngọc Thanh (2005), Gia đình và hôn nhân của dân tộc Mường ở tỉnh

Phú Thọ, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội.

36. Nguyễn Ngọc Thanh (Chủ biên - 2015), Bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa

trong xây dựng nông thôn mới, Nxb Hồng Đức, Hà Nội.

37. Nguyễn Duy Thiệu (2005), “Tìm hiểu các cộng đồng ngư dân thủy cư ở Việt

Nam”, Tạp chí Dân tộc học, số 1, tr.13-22.

25

38. Trương Thìn (2008), Những điều cần biết về hôn lễ truyền thống, Nxb Hà Nội,

Hà Nội.

39. Thomas John L (2007), Bước vào đời sống hôn nhân, Nxb Tôn giáo, Hà Nội.

40. Tỉnh ủy - Hội đồng nhân dân - Ủy ban nhân dân tỉnh Nam Định (2003), Địa chí

Nam Định, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội.

41. Tòa Giám mục Xuân Lộc (1998), Hôn nhân Công giáo, Nxb Tôn giáo, Hà Nội.

42. Tòa Giám mục Nha Trang (2001), Kinh thánh Cựu ước tuyển chọn dành cho

học sinh giáo lý, Nxb Tôn giáo, Hà Nội.

43. Từ điển Nhân học (1997), Nxb Black Well (bản dịch Tiếng Việt), Tài liệu lưu

trữ tại Viện Dân tộc học.

44. Trung tâm Ngôn ngữ và Văn hóa Việt Nam (1999), Đại Từ điển Tiếng Việt,

Nxb Văn hóa Thông tin, Hà Nội.

45. Trường đại học Luật Hà Nội (1999), Từ điển giải thích thuật ngữ luật học,

Nxb Công an nhân dân, Hà Nội.

46. Ủy ban thường vụ Quốc hội (2004), Pháp lệnh tín ngưỡng, tôn giáo.

http://www.moj.gov.vn.

47. Viện Khoa học xã hội Việt Nam (1998), Đại Việt sử ký toàn thư, tập II, Nxb

Khoa học xã hội, Hà Nội.

48. Nguyễn Thị Xuân (2001), “Hôn nhân của người Việt Công giáo ở làng Yên

Mỹ, Thị trấn Xuân Hòa, huyện Mê Linh, tỉnh Vĩnh Phúc”, Tạp chí Dân tộc học, số

5, tr.40-47.