Ho bieu chanh bo vo

v 1 www.hobieuchanh.com

V Bi u Chánh

Ph n th nh t: DANH L I, L I DANH

I

Cách hai m i m y n m tr c, d a bên ng qu n h t Sài Gòn i Tây Ninh, gi a ng Chí Hòa, có m t có m t cái nhà ba c n xông1, l p lá, vách ván: nhà c ttuy nh , song cao ráo kho ng khoát. Trong nhà d n d p s ch s , tr c sân tr ngbông vàng, m t bên có tr ng m t ám u a, còn m t bên có tr ng m y giòngkhoai lang; phía sau hè l i có n m sáu g c xoài l n, nhánh lá sum sê, che t mát m .Ng i l i ngang qua cu c n y, ai c ng oán ch c ch nhà tuy không c ngvào h ng ng i giàu có, nh ng có l c ng không ph i trong ám dân nghèo c c. Thi t nh v y, nhà n y ch a áng g i là nhà giàu, mà c ng không ph i là nhànghèo: y là nhà c a ông Ba Chánh, làm ngh th y thu c B c. vùng Chí Hòa, BàQu o ai c ng bi t ông và th ng kêu ông là "Th y Ba". Ông Ba Chánh n m nay v a quá 50 tu i, tóc ã b c hoa râm, nh ng r ng cònch c ch n, s c còn m nh m . Ông goá v ã h n 6 n m r i. Trong nhà ch có m t

a con gái, là cô Huy n, c 21 tu i. Ông quen v i th y Thanh, nhà m t xóm,mà làm vi c d i Sài Gòn, th ng hay t i lui àm lu n v i nhau ch i. Cách vài n mtr c, vì th y Thanh làm mai nói d o dai quá, nên ông m i gã cô Huy n cho th y VõNh Bình, ng i m côi, g c âu d i H u Giang, thi u b ng thành chung2 r ilàm vi c trong m t hãng buôn d i Sài Gòn. Ông ngh th y Bình thân ph n côi cút

i là ng i có h c th c, nên g con ông c ng không òi h i v t chi h t, ám c ilàm s sài, m i n m ba ng i quen n n u ng m t b a mà thôi, mà c ng không

n r c Chánh l c b n l p hôn thú. T ngày c i r i thì th y Bình v theo bên v . Th y có s m m t cái xe máy,

i bu i s m mai th y p i xu ng Sài Gòn làm vi c, tr a th y n c m quán và ngh t m t i nhà c a ng i làm chung m t hãng, n chi u t i th y m i v Chí Hòa. Th y Bình v i cô Huy n ã sanh c m t chút con trai, t tên là Nghi p,

i 10 tháng mà s s a, ng ngh nh, ch m h m3 l m. Ông Ba Chánh m i ngày coi m ch h t thu c c ng c n m b y thang, l i nhcó bán thu c hoàn thu c tán thêm n a, nên ông s c ch u các t n phí v n u ngtrong nhà, r ông làm vi c lãnh l ng bao nhiêu thì v ch ng nó riêng mà xài, ôngch ng h bi t t i.

1 xông: chái; ba c n m t chái2 (diplôme),b ng trung h c theo ch ng trình giáo d c „c “ c a Pháp3 s t s ng, s ng ng

http://www.hobieuchanh.com


G p khi Nhà n c m h i thi, ch n 20 th y ký l c, th y Bình h m h xinngh làm vi c m t tu n l mà i thi m nay4. Vì h i s m mai th y có nói ch c chi u

a n y thì xong r i h t, b i v y lúc m t tr i chen l n, cô Huy n n u c m và hâmth t cá r i cô giao cho con Tý là a gi em, coi ch ng mèo chó, cô b ng th ngNghi p ra l i th th n mà i ch ng. Tr i t i l n l n, th y th i làm v nói chuy n om sòm. Cô Huy n ngóng trôngmà không th y d ng ch ng. Cách m t h i th y Thanh p xe máy v ngang th yth y cô Huy n thì h i:

- Mông x 5 Bình v ch a? Thi u hay không?- Th a, ch a v nên em không bi t có u hay không. Sao t i r i mà bi t m t

y không bi t!- Thôi, qua v n c m r i t i qua s l i th m.Cô Huy n th y cha ã t èn trong nhà r i, cô m i b ng con tr vô và h i:- i r i, thôi con d n c m cho cha n tr c nghe hôn cha?- Thôi, i nó v n r i s n luôn th .- v tr r i cha ói b ng ch .- Không có ói âu.- Sao mà v tr d v y không bi t?- Có l quan ch m bài v lâu, nên nó ph i ch ch sao. Vái tr i Ph t phò h

cho nó thi u ng vô làm vi c nhà n c cho ch c ch n m t chút.- Con c ng vái van d l m. H m nay cha th ng Nghi p c nói ch c u hoài.

Tuy nói nh v y, song con c ng lo quá. Con vái n u thi u thì con n chayt n m, n ngày mùng m t v i ngày r m.

- Có ch ng mà con bi t lo cho ch ng nh v y là ph i l m. i giàu nghèoi m ng, không c n gì, giàu càng t t, mà không giàu c ng ch ng h i gì,

mi n là v ch ng th ng nhau, bi t lo cho nhau là quý h n h t. Cô Huy n ôm con mà hun, r i b c ra sân có ý i ón ch ng n a. Cô ch a ra

i l thì th y Bình c i xe máy v t i. Th y qu o vô sân nh y xu ng xe nghe m t cáit, coi b ch m h m l m. Cô Huy n l t t b c l i và h i:

- Sao? Ð u hay không?- Sao l i không u! Ð u s m t n a cà.- u s m t là sao?- Là u u, u trên ng i ta h t th y ch sao.- May d há!- May cái gì? Ph i gi i nên m i u s m t ó ch .- Tôi vái d l m. Thôi, mùng m t tháng t i b t u n l t mà tr l .

Th y Bình d t xe vô nhà. Cô Huy n b ng con i theo, m t mày h n h . ÔngBa Chánh c ng t ý nên tay gãi u, mi ng chúm chím c i. Cô Huy n a con choch ng và nói:

- Thôi ch i v i em m t chút ng tôi i d n c m n.Th y Bình châu mày mà áp:

4 hôm y t i nay5 (monsieur), ông



- ng i ta thay ch . M t mu n ch t mà còn b t b ng em n a sao?Ông Ba Chánh nói:- a em ây cho tao, nó i thay ch !Ông r c b ng th ng Nghi p mà n ng và nói t:- Ba con thi u r i, con m ng hôn? L n ri t r i h c ng thi u làm th y

thông th y ký nh ba v y, nghe hôn con.m d n xong r i, cô Huy n kêu con Tý ra b ng em và cô ng i l i n v i ch ng

và cha. Ông Ba chánh h i r :

- Con thi u, v y mà ch ng nào h m i kêu con i làm?- Tôi u s m t, ch c mai m t gì ây quan trên c p b ng li n, ch không lâu

âu.- Còn d i hãng con tính làm sao?- Tôi xin phép ngh m t tu n, ch ng mãn phép tôi xu ng tôi xin thôi luôn.- Con tính nh v y thì g p quá. Con c i làm d i hãng, ch ng nào nhà

c c p b ng r i con s xin thôi hãng, không c hay sao?- Tôi ch c c p b ng mau mà. Ð tôi xin thôi tr c d i hãng ng nhà ngh

ít ngày.- ý con. Không bi t ây r i nhà n c sai c t con i làm vi c s nào?- Ho c làm vi c t i Soái ph ho c i xu ng m y t nh.- Ði làm trong L c t nh n a hay sao?- Th a ph i. Làm v i các quan tham bi n.- Cha ch ! N u quan trên sai con i t nh thì b t ti n d há!- Có b t ti n gì âu?- Bây d t nhau i xa, tao nhà có m t mình tao bu n l m ch .Cô Huy n c i mà nói pha l ng:- Con th ng Nghi p nhà v i cha.Ông Ba Chánh ch a k p tr l i, k th y Thanh b c vô th y h i:- Toa6 thi u hay không, Bình?Th y Bình g t u mà áp:- thi thì u, làm sao mà r t c kìa.Ông Ba chánh nói ti p:- Nó u s m t n a ch . Gi i hôn? Ng i ó ch i th y Hai.Th y Thanh kéo gh ng i và nói:- Gi i thi t. Coi b cô thông khoái d há?Cô Huy n chúm chím c i.- n c m r i ông Ba chánh v i th y Bình l i ng i chung m t bàn v i th y

Thanh mà u ng n c.Th y Thanh nói v i th y Bình:- Toa thi u moa7 s quan trên c p b ng cho toa i t nh quá.- Ði t nh thì s ng, ch sao l i s .

6 (toi), anh, m y7 (moi) tôi



- Toa i t nh t nhiên toa ph i d t v con theo, r i toa b ông Ba nhà qu nhhiu có m t mình ông bu n ch .

- Thu nay ng i mình không n m t n mày c nh ng i ta là t i cáitánh bo bo nhà gi ông Táo hoài ó. i ph i bay nh y ng l p côngdanh ch . Tôi thi u ký l c thì trên ng công danh tôi ã b c lên c

c thang u r i. V y tôi ph i chen l n b c ri t mà lên t i b c t t chomau. Tôi nói thi t, n u ch ng c p b ng mà quan trên sai tôi i xu ng L c

nh thì tôi ch u l m.- Có chí l p công danh. Sài Gòn c ng l p c, c n gì ph i i xa. T i sao mà

toa l i ch u i t nh l m v y?- Th y không bi t hay sao? Làm vi c d i t nh, tr c h t mình c làng

dân kính tr ng, sau n a b ti n b c r ng rãi. N u mình siêng n ng b t thi p,c lòng th ng yêu tin c y c a quan b trên thì mình mu n vi c gì c ngc h t th y, s giàu sang s th y tr c m t.

- Tr i i! Moa không dè toa có cái óc h i l n th ! Ch a có gì h t mà toa ãmu n s m dao c o ng c o thiên h ch !

- ! H i l ngh a là gì? Mình khôn ngoan, ng i ta mu n vi c gì mình tráotr làm cho ng i ta c vi c, ng i ta th ng công cho mình, y vi c nngh a, ch có ph i h i l âu.

- Nhà n c phát l ng tháng cho toa ng toa làm vi c cho dân. N u toa làmmà toa còn l y ti n c a dân n a thì toa h i l ch sao.

- Tôi nói ng i ta n n, ch không ph i mình h i l . N u th y bu c g t,không cho lãnh c a thiên h n n thì vô làm vi c nhà n c có ích gì, làmsao mà s m ru ng v n, làm sao mà c t nhà t t, làm sao mà ng i xe h i…

ng s không n xài, có th nào làm giàu c?- Toa h c gi i, mà toa cãi nh v y, thi t moa l y làm l l m. Ng i có h c

th c ph i th ng yêu dìu d t k d t nát quê mùa. N u dùng h c th c ki m ti n, không k nh n ngh a chi h t thì vô nh n o quá!

- Th y h c theo tr ng c nên th y nói chuy n x a quá. Sanh i n y màtheo th i th ng c , thì làm sao mà l p công danh c. Ð i n y là i kimti n, ch không ph i i nh n ngh a. y v y dù làm vi c gì c ng ph i chútâm v ti n b c m i c; vì h có ti n nhi u thì thiên h m i kiêng n , m ikính tr ng m i ng i khen. Thiên h ai c ng lo ki m ti n h t th y, mình d igì mà còn eo theo nh n v i ngh a, o v i c, không ch u làm nh h . Ainói tham danh tham l i thì tôi ch u h t th y, tôi s c m t ng mà b choài là làm có nhi u ti n, d u làm ph ng pháp nào c ng c. ch ng c nch n l a. Ð ch ng tôi giàu sang r i th y s th y thiên h h kính tr ng tôihay là h khinh b tôi.

- Theo thái c a toa ó, moa s toa tù tr c khi làm giàu ch !- Có l . Mà ó là s r i ro c a ng công danh. N u mình bi t tránh cho

kh i r i ro y thì m i g i là có tài trí ch .- Thôi i, toa! Toa nói ti ng "công danh ", ti ng "tài trí", moa nghe sao khó

ch u quá.- i sao v y?



- Toa không mu n hi u thì thôi, c n gì moa ph i c t ngh a n a. Moa c u chúccho tài trí c a toa ó giúp m ng công danh c a toa cho c r ràng.

Th y Bình c i, còn th y Thanh thì l s c b t bình. Ông Ba Chánh th y v y bènnói :- p nh bây gi nói chuy n nghe khác h n l p già quá! H m mi ng thì ch

bi t nói ti n b c, b c ti n. T i cái i k c c nh v y, bi t làm sao!Th y Bình nói:- i ti n hóa y là l t nhiên có gì âu, cha.- Ph i. T i i ti n hoá nên lòng ng i m i i d i.- Ph i i d i m i c ch . Cha ngh ó mà coi, i x a là i nh n ngh a,

thì thiên h ai c ng làm nh n ngh a h t th y. Ð i nay là i ti n b c, thìthiên h ai c ng ham ti n b c h t th y. Ð i nào c ng xuôi thu n quá, cóngh ch âu. Mình sanh i ti n b c mà mình làm nh n ngh a, ó m i thi tlà ngh ch.

Th y Thanh c i ng t mà nói:- Toa nói câu nào nghe c ng có lý h t th y. Toa lu n ri t r i moa s quân n

tr m, n c p u tr ra hi n nh n, quân t h t. Ông Ba Chánh chúm chím c i, còn th y Bình thì rùn vai ng d y khôngmu n cãi n a.

Th y Thành t giã ra v .

***

Cách m i b a sau, th y Bình ti p c gi y cho hay r ng th y c c p b ngch c ký l c, b th y tùng s t i Tòa b C n Th và d y th y ph i l p t c i lãnh gi y

mà t u ch c.Ông Ba Chánh v i cô Huy n hay tin quan trên sai th y Bình i C n Th thì

bu n hiu, cha bu n vì s phân cách con, con bu n vì lo cha qu nh qu . Còn th yBình thì vui v l m, l t t lo i nh n gi y t có i làm vi c. Ông Ba Chánh th y r thay thì nói:

- Con xu ng C n Th ch c ph i ki m nhà m y th y mà âu ó ít ngày, r i m n ph s m mà d n nhà. N u con em v con i theo m t l t cha

coi có ch b t ti n. Cha mu n con i tr c m t mình, ch ng nào con d nnhà r i con s v mà r c m con th ng Nghi p, c hay không?

- Ý tôi c ng mu n v y ó. Bây gi ch a có nhà c a, em v con theo khó quá.- V y thì xong l m, thôi, con lo lãnh gi y t mà i tr c i, ít ngày r i m

con nó xu ng sau. Cô Huy n thu nay ch bi t Sài Gòn, Gia Ð nh v i Ch l n mà thôi, ch ch abi t x nào khác, th a d p n y cô m i h i ch ng:

- n Th âu l n, mình?- d i H u Giang.- Ði ng nào mà xu ng ó?



- Sài Gòn mình i tàu L c T nh, nó ch y qua M Tho, lên V nh Long, SaÐéc, Châu Ð c, r i xu ng Long Xuyên, C n Th hay là mình i xe l axu ng M Tho r i i tàu nh qua C n Th c ng c.

- ng xa cách tr quá há.- Có xa gì âu.- Sau mình ph i v mà r c tôi, ch tôi có bi t âu mà i.- yên ch r i tôi s xin phép v r c.

Th y Bình l y gi y t xong r i, th y mua m t cái r ng ng ng qu n áo,p t àng hoàng t i b a sau xu ng tàu L c T nh mà i.

Chi u b a sau, n c m r i, ông Ba Chánh kêu hai c xe ng a, ông ng i m t ci cái r ng, còn v ch ng th y Bình v i con ng i m t c mà i xu ng b n tàu L cnh. Th y Thanh hay tin tr c nên b a ó, mãn gi làm vi c, th y luôn d i Sài

gòn mà a th y Bình i.- Em ây nè, b ng ch i v i nó cho ã r i có i. Mình i ây kh i nhà nó

nh nó khóc êm cho mà coi. Th y Bình b ng con mà c lo nói chuy n v i th y Thanh ho c v i cha v , bvui v nh th ng, không b n r n v con chút nào h t. Tàu g n m dây nên súp lê8

kêu gi c hành khách xu ng ng nó ch y. Th y Bình tr l i con cho v , giã t cha vvà th y Thanh r i xây l ng i xu ng tàu. Cô Huy n i theo và d n:

- Xu ng d i, mình lo ki m ph m n cho mau r i v r c, nghe hôn. Ð c tôi xu ng r i tôi s mua s m c ng c, mà b a nào mình xu ng t i,

mình g i th v li n cho tôi m ng, nhà tôi trông d l m. Th y Bình g c g c u mà thôi, ch không nói ti ng chi h t.

Tàu rút ch y, ch n v t quay n c ùng ùng, súp lê th i nghe inh i. Cô Huy nng ngó theo chi c tàu r i ôm con mà hun, n c m t r ng r ng ch y.

8 (souffler), th i còi, thúc còi



II

Tan bu i h u chi u, m y th y thông th y ký trong toà b C n Th k tr cng i sau l n l t ra c a mà v , già thì b t kh n en, tr thì i nón, song ng i nào

ng m c áo dài, mang giày tây, n i cánh tay l i có mang m t cây dù ho c en ho ctr ng. Th y Bình ra sau h t, th y m c m t cái áo a minh l ng, v i m t cái qu n tâytr ng ng r ng, u i nón n xám, ch n mang gi y tây vàng, th y ng t i c anhà h u mà ngó, mi ng có ng m u thu c, t ng m o p mà l i nghiêm ngh . H ng thân Ðáng trên Bình Th y, ng ng d a bên m t c xe ng a ungoài ng, v a ngó th y th y thì l t t i vô, ch p tay cúi u v a xá v a nói :

- m th y, anh Xã c y tôi em xe xu ng r c th y. V y xin m i th y ra i. Th y Bình g t u r i th ng th ng i theo H ng thân Ðáng mà ra ng. T ich xe u, th y ng ng m con ng a và h i H ng thân:

- Ng a t t quá h . Có ch ng hay không v y?- m, không. R c th y mà âu dám b t ng a ch ng, r i ro r i d gì hay

sao. M i th y lên xe.- , n u ng a không ch ng thì c, ch ng a ch ng i hi m nghèo l m.

Th y Bình lên xe v i H ng thân Ðáng, r i ng i ánh xe n m c ng gi cng a ch y lên ng Bình Th y. Th y h i H ng thân:

- Tôi m i i l i, nên ch a bi t làng nào h t. Ðây lên Bình Th y bao xa?- m, g n …. Ch ng ba b n ngàn th c.- Nhà chú Xã có ám gì mà hôm qua chú xu ng ân c n m i tôi d v y?- m, b a nay chú có cúng c m cho bà già chú. Chú nói th y i l i m y

tu n mà làng ch a có d p gì ãi th y, nên nay có d p cúng c m, chú m ith y lên ch i cho bi t nhà.

- Có m i th y cai, th y phó hay không?- m không. Chú Xã m i m t mình th y v i ít v h ng ch c trong làng mà

thôi. B m, tôi xin l i th y, không bi t g c gác th y ph i Cái D u, trênLong Xuyên hay không?

- Ph i. Sao chú bi t?- m, cách ba b a rày tôi i lên Cái D u, tôi nghe ng i ta nói, nên tôi m i

bi t. B m, tôi ây có bà con v i th y.- À! Bà con sao ó?- m, tôi kêu bà c h i tr c ó b ng dì. Bà c v i bà thân c a tôi là ch em

t u ông c .- Ph i. H i tr c tôi nghe bà già tôi nói g c gác C n Th , ch c là Bình Th y

ch gì.- m ph i.



- i nh tôi m c h c. M y n m nay h c xong r i, thì tôi m c làm vi c trên SàiGòn, ph n thì ông già bà già tôi khu t h t, nên tôi không có v Cái D u n a.

i v y tôi không bi t ng i bà con nào h t.- Tôi nghe trên Cái D u h nói tôi m ng quá. Dì tôi tuy khu t r i, mà còn

c nh v y, thì c ng áng g i là có ph c. Tôi vái th y C n Th luônluôn cho t i già ng làng t ng h nh .

- Làm vi c nhà n c nay ch n y, mai d i i ch khác, làm sao hoài âycho c.

- Tôi th y có nhi u th y thông m t ch hoài có i âu. Th y ây ít n mch c th y giàu.

- Làm sao giàu c?- ây khá l m. T nh giàu, h ng ch c bi t n ngh a, mà dân c ng d ch u.- Chú làm sao cho tôi giàu thì chú làm th coi.- u th y mu n thì có khó gì âu.- Làm giàu ai l i không mu n.- c th ng th ng r i s tính.

Xe lên t i Bình Th y, u tr c nhà Xã tr ng T n. M y tòa nhà ngói s ,ngoài có hàng rào xây g ch, sân có ki ng v t th . M t tr i v a m i l n màtrong nhà èn t sáng tr ng. Th y Bình b c su ng xe thì ã có Xã tr ng T n,

ng c H t v i ba b n vì H ng ch c khác ra c a ti p r c m i vô nhà. Th yBình ng i gi a v i H ng c , còn m y v h ng ch c khác thì ng i t i bàn bên tay

t ch không ám ng i chung. Xã T n pha r u khai v mà m i th y Bình u ng và nói:

- Th y Thông chi u c nên n nhà tôi, thi t tôi m ng không bi t ch ng nào,xin th y dùng chút r u khai v r i lát n a n c m.

- Tôi ít a i ám ti c. Th y chú có lòng m i c theo n n n hoài, nên tôi m ii ây.

- Th y i l i m y tu n r i, mà làng tôi ch a m i n c m c, thi t h m nayng ch c ái ng i h t s c.

- ng ch c có i l ra m t tôi r i, v y c ng , c n gì ph i ãi ti c.- Anh em tôi mu n m i th y lên làng ch i cho bi t.- Quan l n Chánh hay i vi ng làng, r i tôi i v i ngài, t nhiên tôi s bi t

y làng, có g p gì.- Th y nh tu i, l i v a m i i xu ng, mà tôi coi ý quan l n Chánh yêu th y

quá, có chuy n gì c ng kêu th y luôn luôn.- Tôi ng thông ngôn, t nhiên tôi ph i g n ngài luôn luôn, cái ó có gì l

âu.- m th y, không bi t n m nay th y c bao nhiêu tu i?- Tôi m i 24 tu i.- Tu i còn nh mà gi i quá.

Ông c H t b ng ly r u mà u ng, r u nh u t râu nên ông l y kh n mà lauvà h i:

- m, th y làm ký l c m i tháng lãnh l ng c a nhà n c c bao nhiêu?ng thân Ðáng l t t b c qua và nói :



- m C , th y Thông ây là thông ngôn chánh ng ch ch không ph i ký l cnh m y th y khác v y âu.

M y l i b y làm cho d u b t câu h i vô v c a ông C , l i làm cho th yBình vui v , nên th y chúm chím c i mà áp gi ng khiêm nh ng r ng:

- Tôi m i thi u vô ng ch, nên l ng còn ít l m, m i tháng lãnh có vài ch c.ng thân Ðáng nói :

- m th y, m i thì n l ng ít, mà trong m y n m th y lên ch c Tri Huy n,Tri Ph , l ng m i tháng t i hai ba tr m l n ch . Mà làm vi c nhà n c có ai

s l ng âu, ó là ti n i xe, u ng r u mà ch i ch làm giàu làm cóc.

Th y Bình càng thêm c ý nên u ng c n ly r u r i ng d y i vòng quanhnhà mà coi bàn gh c. Th y i t i âu c ng có H ng thân Ðáng i theo sau

ng, vì ch nhà m c coi t bàn d n ti c. Th y i m t vòng r i b c ra sau mà coiki ng. Nh tr ng t r ng, l i c ng nh èn trong nhà gi i ra, nên ngoài sân sáng nhban ngày. Th y th y hai bên phía tay m t có m t ngôi nhà t t p, th y m i h i H ngthân:

- Bên n y nhà c a ai?- m th y, ó là nhà c a bà Ch Ph n, cô ru t c a anh Xã.- Ông ch ó còn trong h i t hay là c u?- m, ông m t lâu r i. Bà ch có m t ng i con gái mà ch ng c ng ch t r i,

nên bây gi trong nhà có hai m con mà thôi. B m, bà ch giàu l n l m, m im thâu góp g n 30 ngàn gi . Trong nhà bây gi có b c nhi u mà c

th gì c ng t t h t th y. Ð n c m r i tôi m i th y qua b n xem ch i.- Nhà àn bà góa mình t i làm gì?- m, không ng i gì. Nhà ó c ng nh nhà anh Xã v y. Ð tôi cho hay tr c,

i lát n a tôi d t th y qua ó m t chút. Xã T n d n ti c xong r i m i ra sân m i th y thông vô dùng c m. Th y thôngng i ngang v i ông C trên u bàn, còn H ng ch c v i ch nhà ng i ti p phía

i. B a c m d n r t x ng áng, n món nào c ng ngon, l i Xã T n và H ngthân Ðáng ân c n m i th y thông t món. Vì H ng thân Ðáng ã có nói nh h i nãy, nên ch ng n c m u ng n c r i,Xã T n m i m i th y thông i qua nhà bà Ch ch i cho bi t. H ng thân v i Xãtr ng i theo th y mà thôi, còn m y ông H ng ch c kia thì ngay t i nhà. Bên nhà bà Ch Ph n ã m c a t èn s n r i, th y thông v a b c lên th m,thì bà ch v i ng i con gái c a bà là cô H ng ti p chào và m i khách vô nhà. Cô H ng rót ba tách n c trà r i kêu con nh mà bi u b ng l i tr c m t

i ng i khách. Cô m t l y m t gói thu c u r i b n thân em l i trên cáia b ng ng và m i th y thông.

Ð c trong nhà thi t là t t, nh ng mà s t t c a c không b ng s c pa cô H ng; b i v y th y Bình c nhìn cô hoài, lúc cô ng rót n c thì ngó chung

hình dung m, lúc cô gói thu c thì ngó bàn tay d u nh u.Bà Ch ng i trên phía gh trong, bà m i th y thông u ng n c và h i:- Tôi nghe nói th y thông m i i l i v y mà d n nhà c a xong r i hay ch a?



- Th a, tôi m n ph c r i, nh ng c mua ch a k p, nên có l tu nsau tôi m i d n.

- u v y thì h m nay th y âu?- Tôi u nhà c a m t th y ký làm trong Tòa b .- Th y n nhà th m tôi, thi t tôi cám n l m. Ð th y d n nhà r i tôi s

xu ng th m.ng thân ng nói:

- Bà ch ây có n t nhi u, nên xu ng Tòa b mà h u th ng l m.Th y thông g t u nói:- Bà có vi c gì c cho tôi hay; tôi s h t lòng mà giúp bà.Bà ch nói:- Tôi r t cám n th y. Tôi có ru ng t chút ít, nên có chuy n hoài. Ng t trong

nhà không có àn ông b i v y có nhi u khi tôi b i r i h t s c. H i tr cth ng Xã nó r nh, có vi c gì tôi c y nó làm giùm. T ngày nó ra làm làng, nó

c lo thâu thu , có r nh âu mà c y m n nó c n a.ng thân Ðáng nói:

- Th a bà, có vi c gì bà sai cô Hai ây i c ng c, bà i làm chi cho nh clòng.

- Nó m c con, nó có nói i âu c. Ph n thì nó kh quá, nó hi u vi c gìâu.

- hôn! Cô Hai tháo vi c l m ch . T i bà không sai cô i, nên cô c nhàhoài. Có vi c gì bà sai cô i th m t l n coi cô làm xong hay không mà.

Cô H ng ng ng xa c i và nói:- Thu nay tôi ch a có n quan mà h u l n nào, n ó tôi th y m t quan tôi

quýnh, ch c t i nói l ng c ng r i h vi c h t. Th y Bình th y mi ng cô c i r t có duyên, l i nghe gi ng có nói r t l nh lót,th y mu n gh o cho cô nói n a, nên th y nói:

- Quan c ng là ng i ta nh mình. Mình có vi c nên n c u ng i phân x .Mình có t i gì mà s .

- khi nào có vi c tôi i h u th m t l n coi.- cô xu ng t i, xin cô b o b p h u cho tôi bi t tr c.- Tôi s v ng theo l i th y d y.

Th y Bình nghe ng h gõ 10 gi , nên th y ng d y t mà v . Bà Ch v i công i theo sau mà a ra th m.

Xã T n kêu ng i nhà bi u d t ng a th ng xe, r i c ng c y H ng thân Ðánga th y thông v C n Th .



III

Th y Bình m n m t c n nhà d n riêng c m y b a rày. Th y m i muat cái gi ng ng và m t cái bàn v i ít cái gh ch ch a s m c chi h t.

Th y m n m t a nh sai v t, ch ch a m n ng i i ch n u n, nên m ingày th y v n còn n c m n i nhà th y ký Hu làm trong Tòa b . M t bu i chi u chúa nh t, tr i chuy n m a, dông gió m m mây kéo en k t,ng i i ngoài ng s m c m a nên ai c ng b n b i ri t. Th y Bình b c ra

ng t a c a ngóng trông, b ng th y có m t c xe ng a ng ng, r i H ng thânÐáng leo xu ng ngó d n dác, d ng nh ki m nhà. V a th y th y Bình thì H ngthân l s c m ng, lât t i vô c a v a xá v a nói:

- m, tôi nghe anh Xã nói th y ã d n nhà r i nên tôi xu ng ki m th m coith y d n ch nào. Th y dãy ph n y vui mà l i mát m , coi c l m.

Th y Bình m i khách vô nhà. H ng thân Ðáng kéo m t cái gh d a váchmà ng i, ngó cùng trong nhà mà nói :

- Th y m i d n nên ch a s m c k p. Ð tôi c anh Xã mua m t cái tmà i l tân gia. N u m y làng l n, h ng ch c chung u nhau, m i làngmua m t món mà i 9, thì th y có dùng ch gì.

Th y Bình c i áp :- Có l nào H ng ch c m y làng u t t nh chú v y âu.- m, m i ng i u ch ng m t vài ng b c c ng r i, ch ph i u m t

hai ch c gì sao mà s t n.- Ph i. Nh ng mà tôi m i xu ng ây, ch a giúp ích cho ai c vi c gì, nên

âu dám mong c y ng i ta n n.- Làm ngh a tr c ng ch ng h u s ng i ta giúp m i cao, ch i có vi c

n c u ng i ta giúp r i m i n n, thì có hay ho gì âu. Th y ngthông ngôn cho quan l n, b nào h ng ch c c ng ph i nh th y; y v y

ng ch c làm ngh a v i th y có m t gì âu mà s .- Hôm nay chú nói chuy n v i tôi, thì tôi th y chú là ng i cao ki n l i bi t

u quá. T i sao trong làng chú l i lãnh ch c H ng thân, không làm XãTr ng ho c H ng qu n ng khá l ng h n m t chút.

- m, làm Xã tr ng ph i ch u t n hao th , còn làm H ng qu n thì ph ii tu n c c nh c. Ðã v y mà tôi không có ng s n10, nên H i t có dám c

tôi làm Xã âu.- Sao l i không ám?- s r i tôi làm m t b c thu ho c công nho11 r i h ph i th ng.- Có sao âu mà s . Ð ch ng chú Xã n y mãn khóa r i tôi bi u h i t c chú

lên làm xã. Ng i bi t chuy n mà trong làng l i y m tài nh v y sao c.

9 ( ), quà m ng10 c a có th t11 ngân qu công c ng



- m, cu i n m nay anh Xã T n mãn, n u th y th ng, ch ng làng c th ynói giúp v i, thì có l làm c.

- Tôi s nói cho.- m n th y. Hôm qua có trát òi c u H ng giáo Tính h u v v m n

công n. Tôi có d n ph i xu ng ó tr c v i th y, không bi t y có xu nghay không?

- Có.- m, vi c ó xong hay không?- Xong.- Bà Ch Ph n, là cô c a anh Xã, nhà th y quá ch i êm hôm ó, bà c ng hay

có chuy n làm b i vì bà giàu l n, th ng mua t mua n, óng thu n ythu n , nên ph i i h u hoài. Tôi có c t ngh a ph i qu y cho bà nghe, tôikhuyên bà ph i n th m th y mà làm ngh a, sau có vi c gì thì th y giúpcho. Bà có h a v i tôi b a nào bà xu ng.

- Bà Ch ó giàu l n l m hay sao?- m, giàu l n, m i n m thâu góp l i 30 ngàn gi , trong làng tuy còn nhi u

ng i khác có ru ng t nhi u h n bà, nh ng mà ng i ta có ông con, nxài nhi u, nên huê l i m i n m ph i hao h t. Bà ch có m t ng i con gáimà thôi, l i ph n goá b a không n xài chi h t, b i v y m i n m thâu gópbao nhiêu thì còn nguyên. Tôi bi t bây gi trong nhà bà có b c nhi u l m.

- Hôm tr c chú nói cô Hai là con gái c a bà Ch ó, c ng góa ch ng n aph i hôn?

- m, ph i. Ch ng c a cô Hai H ng ch t, m i mãn tang hôm tháng tr cây.

- Ch ng c a cô h i tr c là ai?- m, con c a m t ông Chánh bái trong làng còn nh nên ch a có làm ch c

chi h t. Ng i ó m côi. Nên có ph n n c a cha m l i g n m t tr mu n. Bây gi cô Hai H ng c ng góp ru ng y nuôi con. Giàu r i h

còn giàu thêm.- Cô Hai có máy a con?- m, hai a, th ng Hoàng n m nay ã c b n tu i, còn con Loan, h i

ch ng ch t cô có ch a c ít tháng, nay nó c hai tu i.- Cô ó coi còn m ng quá, mà có t i hai a con r i h ? N m nay cô c bao

nhiêu tu i?- m, l i 25 ho c 26 gì ó, tôi không nh ch c. Nhà giàu n r i không, có

con thì m n vú nuôi nên s c không phai c. Mãn tang r i ây có lúc cô l y ch ng. Cha ch ! Ðàn ông nào r t vô ó th no l m.

- Th y Bình ng i l l ng mà suy ngh .ng thân Ðáng h i:

- m nay tôi quên h i coi th y có v hay ch a mà sao xu ng ây th y cót mình. B m th y, d u th y ch a c i v , nh ng có l th y c ng ã h a

hôn ch nào r i ch ?Th y Bình chúm chím c i áp :- Tôi có v r i mà c ng nh ch a.



- a, sao v y? V ch ng ly d hay sao?- Lúc tôi Sài Gòn, làm vi c ngoài, tôi làm b n v i m t ng i, có sanh m t

a con, tuy k t v ch ng song không có c i h i, không có làm hôn thhôn thú chi h t. Ch ng con, Chánh l c b nói không có hôn thú nên anh ph i khai theo tên m . T i nh v y ó, nên tôi có v có con, mà c ngnh không có chi h t.

- m, ph i. V không có hôn thú, con không có khai sanh thì có n thua vàoâu. Tuy v y mà con là máu th t c a th y, b nào th y c ng ph i nhìn, ch

sao c. Ch chi th y ch a có v con, tôi làm mai cho th y c i cô Haing thì úng l m.

- i nh v y sao c. C l n tu i h n tôi, l i có t i 2 a con; n u tôi c ithì h c i ch t, h nói tôi ham giàu.

- m, l n h n m t hai tu i có h i gì âu. Còn cô Hai tuy có hai a con, màcô còn nheo nh o, cô p quá x ng v i th y h t s c.

- Cô p thi t, song cô giàu, n u mình r vô thì h nói mình ham ti n.- Ti n mà không ham, ch ham gi ng gì? Cô Hai H ng có ti n c a, còn th y

có h c th c, th y có thua cô ch nào âu.- Vi c gì chú lu n nghe c ng xuôi h t th y. Chú nói nh v y ch tôi ch c cô

Hai H ng không dám l y ch ng âu.- m, t i sao mà không dám?- Bây gi cô n ru ng t c a ch ng mà nuôi con. N u cô l y ch ng thì bà

con bên ch ng tr c c a cô h ki n l y ru ng t y mà th h ng dành cho hai a con nh , h có cho cô n n a âu.

- m, n u cô l y ch ng mà ng thèm làm hôn thú, thì bà con bên ch ngtr c có nói c âu. Mà s huê l i ó l i n m, sáu ngàn gi , ch nhi u n igì. D u cô tr l i bên ch ng c , thì còn c a bà Ch ó chi. C a bà già cô cònnhi u b ng n m b ng b y s ó n a. Tôi bi t h nhào vô ó th b nào c ngno. N u v bên Bình Th y, r i mua m t cái xe cao su, m i bu i h u ixu ng C nTh làm vi c c ng c. Còn nh mu n d i n y thì nói v i bàCh mua cho m t cái nhà thi t t t ng coi cho x ng áng c ng c.Nhà ó mà có m t ng i r làm thông ngôn thì ph i l m v y.

Th y Bình c i, song không cãi l n a. H i chi u tr i chuy n d d i, nh ng mà nh gió th i tan mây h t, nên r ikhông m a, H ng thân Ðáng t mà v . Th y Bình i theo ra t i l , ch ng xe

a H ng thân ch y r i, th y m i i lên i xu ng ngoài ng mà suy ngh . th c a ông Bà Chánh trên Chí Hoà v i b th c a bà Ch Ph n Bình Th y v n v tr c m t th y hoài làm cho trí th y ch n r n không yên. Hình dáng

ch n ch t c a cô Huy n v i hình dáng sang tr ng c a cô H ng c chàng ràngtrong óc th y hoài, làm cho lòng th y xao xuy n không nh.

Th y Bình ch p tay sau ít, cúi m t xu ng l th ng th ng b c t ng b c,không ý n k qua ng i l i.Thình lình th y nghe sau l ng có ti ng kêu mà nói:

- Mình, mình, tôi ki m t h i chi u n bây gi d quá!Th y day l i thì th y cô Huy n tay xách hoa ly nh i g n t i, l i có con Tý

ng th ng Nghi p i theo. Th y châu mày mà h i:



- Xu ng t i h i nào? Tôi ch a g i th bi u xu ng mà l i i b t t nh v y?- m nay trông th d quá mà không th y chi h t, tôi nóng n y ch u không

c, nên tôi nói v i cha mà i ây. Mình có d n nhà c a mà hay ch ay.

- i m n c m t c n ph mà ch a có c chi h t. Tôi tính d n nhàcho xong r i tôi s cho hay.

- n c n nào âu?- Ph n y ây.Cô Huy n trao hoa ly cho con Tý, cô r c b ng th ng Nghi p mà a vô mình

th y Bình và nói:- Ba ây con.Th y Bình nói:- Thôi i vô nhà!Th y day l ng i vô, mà không ch u b ng con. Cô Huy n không ý n cái c

ch l t l t y, mà cô l i c i, r i i theo ch ng mà vô nhà. Cô th ng Nghi p trênbàn, tay v n nó mà nói :

- Tàu l i t i h i n m gi chi u. Tôi h i th m h không bi t. May nh có chúlính ch ng nên tôi i nh u12 lên ng n y, may g p mình ó.

- Ai ch ng cho mình bi t mà xu ng ây?- Tôi i li u mà. Tôi i xe l a xu ng M Tho, tôi h i th m tàu i C n Th . H

ch và tôi xu ng tàu mà i. Ði d quá có khó chi dâu.- Nhà có m t cái gi ng v i m t cái bàn, ch a có c chi h t. Xu ng b t t

nh v y r i làm sao? N i chén d a âu có ng n u c m mà n?- sáng mai r i tôi mua, mình ng có lo. Ð ó ngoài ch h bán thi u gì.

Ðâu mình b ng con dùm m t chút ng tôi i coi nhà th coi.Bây gi th y Bình m i ch u b ng con, th ng nh nhìn cha r i ch ng mi ng c i

hít hát d th ng l m. Cô Huy n i t tr c ra sau coi trong bu ng, coi nhà b p; côbi u con Tý em hoa ly trên gi ng r i cô tr ra mà nói.

- n ph r ng rãi mát m quá. Mình m n bao nhiêu m t tháng v y?- Tám ng.- Nhi u ti n quá h .- Ph r ti n c ng có, mà d quá coi sao c. Ði r i b ông già nhà có

t mình, tôi ngh t i ó tôi không vui chút nào h t.- Tôi có nói v i cha tôi xu ng coi công cu c ra làm sao ít b a r i tôi v .- Tôi mu n mình v i cha, lâu lâu tôi xin phép v th m thì ph i h n. B ông

t mình nhà t i nghi p quá.- Cha nói tuy tôi i thì cha bu n, song gái thì ph i theo ch ng, cha không n

n.- Ph i, có l nào ng c n. Mà ph n mình làm con, mình ng làm cho ông

bu n m i ph i ch .Tr i t i r i. Th y Bình qu t l a mà t èn. Cô Huy n bi u con Tý b ng em ra

ch i cho mát. Th y Bình h i:

12 i i, i li u c u may



- Bây gi mình làm sao mà n c m ây?- Tôi v i con Tý mua d i tàu mà n h i chi u nên không ói. Còn nhà

không có n u n ng, r i mình làm sao mà n c m?- hôm xu ng d i n y n nay, tôi n c m ng nhà th y ký Huê.- Mình n c m chi u r i hay ch a?- Ch a. Ð m t chút r i tôi i n.- Tôi còn m t h p cá mòi c a th y Thanh mua dùm cho tôi em theo. Ð m t

chút r i tôi sai con Tý i ki m bánh mì, nó mua v r i n c ng c.- Tôi có mu n th ng nh ó. Mu n mua gi ng gì thì sai nó i mua cho, ch

con Tý bi t ng âu mà i.- Th y hai Thanh có g i l i th m mình n a.- Hôm n tôi cãi v i th y d quá tôi t ng th y gi n tôi ch . Té ra th y không

gi n, nên hôm tôi i, th y a cho tôi xu ng tàu cho t i tàu ch y.- Anh em nói chuy n ch i mà gi n n i gì. Mà mình thi t t l m. Mình không

ông mai chút nào h t, mình cãi d quá, tôi s mích lòng th y ch .- Th y nói chuy n nghe x a quá, không cãi sao c.

G n 7 gi , th y Bình kêu th ng nh mà sai i mua bánh mì, còn th y i l inhà th y ký Huê mà n c m. Cô Huy n em con vô mùng mà d ng , r i i ra i vômà nh m nhía c n nhà, coi b vui v l m. L i nhà th y ký Huê n c m, th y Bình gi u bi t không ch u cho v ch ng th yký hay vi c v con th y xu ng. Ch ng tr v nhà, th y th y cô Huy n ng ng ich ng tay trên bàn mà ngó ra l , c a m bét, d ng nh ng i i th y v ; th y bènkhép c a l i và h i:

- Th ng Nghi p ng r i hay sao?- Ng r i. Ch c nó bi t i xu ng ba nó nên nó m ng hay sao mà ngày nay

i tàu nó gi n d quá, d cách nào nó c ng không ch u ng .- Con nít bi t kh gì mà m ng.- Tính ph i mua nh ng gì âu, mình nói cho tôi bi t, ng sáng mai tôi i

mua.- Thôi, ng mua v t gì h t, ti n b c ch a có, th ng th ng r i s hay.- Tôi có ti n ây.Tôi i cha có cho 30 ng b c.- Ba ch c ng b c mà mua gi ng gì! Ð ng có mua gì h t.- u không mua gi ng gì, thì c ng ph i s m n i, , chén bát ng n c m

ch . B nào c ng ph i s m m t l n, tôi l a thi t t t tôi mua.- Tôi bi u ng có mua gi ng gì h t. Tôi mu n mình v tr n v i cha, tôi

i n y m t mình tôi n c m tháng, tôi tr ti n cho ng i ta, làm nh v yít t n hao, mà ông già l i kh i bu n n a.

- Phân cách nh v y khó quá.- Có l ngh tôi v th m, ng d i, có khó chi âu.- th ng nh nó nh r i nó m t i nghi p ch .- Th ng th ng r i nó quen ch gì.Cô Huy n ng i bu n hiu.Th y Bình nh n tâm n cùng, th y không k s bu n c a v , th y l i nói ti p:



- Tôi mu n sáng mai mình v li n, cho ông già kh i nhà ng trông. Mai 7gi có tàu ch y ra M Tho.

- Tôi có nói v i cha tôi xu ng ch i ít ngày. Cha bi u luôn ch ng nào có lngh thì tôi v i mình s v th m c ng c.

- Bi t ch ng nào m i có l . Thôi mai mình v tr c i, r i ch ng nào có l thìtôi s v .

- m con tôi l i ch i ít b a c mà.- Mai hay ít b a c ng v y. r i n u ng b t ti n quá.- ch i, th n u ng mà lo làm chi. Thôi, mình tôi m t b a, sáng m t r i

tôi s v .- Mu n t i sáng m t thì ; mà mình ng có i mua v t chi h t nghe hôn,

th ng th ng tôi có ti n r i mua. Mu n n v t gì thì mình sai th ng nh imua cho, mình ch ng c n i ra ch làm chi.

- Mình không cho tôi mua thì thôi, tôi ra ch làm chi. T ng sáng b a sau n a, cô Huy n b ng con, con Tý sách hoa ly. Có th ng nh

t ng a xu ng b n tàu mà v . Tàu ch a ch y, cô Huy n ng d i tàu ngólên dãy ph mé sông th y thiên h k qua ng i l i l ng x ng, mà trong lòng cô áonão, nên s c m t bu n xo, cô ngó lên r i l y kh n lau n c m t. Chi u hôm kia, lúctàu vô b n C n Th , cô ph n kh vui m ng bao nhiêu thì s m mai n y, lúc tàu mdây mà ch y, cô c ng ch a chan gi t l y b y nhiêu. Nh ng gi t l y n y ch a chanbao nhiêu tình sâu ngh a n ng, ti c r ng tâm h n c a th y Bình b vòng danh l i baotrùm làm cho c ng ch c c ng nh s t nh á, nên không th th m vô n i.Cu c i!......... Lòng ng i!...........



IV

Tan bu i h u s m mai, th y Bình ghé l i nhà th y ký Huê n c m tr a r ibu n bã i v nhà ngh m t chút ng hai gi r i còn i làm vi c n a. Tr i n ng chan chan, ngoài ng ít có ng i qua l i. V g n t i nhà, th y th ycó m t c xe ng a u ngoài c a. Th y s có khách phá m t gi c ng tr a nên ãtính trong b ng s h i khách c n dùng vi c gì r i t ch i mau, ng thay mà ngh . Th y v a b c vô c a thì cô Hai H ng, ng ng i trên gh , cô ng d y g ngàng ch p tay cúi u mà chào th y. Th y ch ng h ng. S làm vi c c c tròn bu i

m mai, s tr i n ng m t lúc i v , s tính i khách cho v ng ngh cho mauu bay i m t h t. S c m t qu o qu h i nãy, bây gi ã i ra s c vui v t i c i.

Th y gi nón chào khách:- Tôi chào cô. Ph i cô Hai trên Bình Th y hay không?- m, ph i.- i cô ng i. Bà Ch m nh há? Cô xu ng ây có vi c chi?- , b m má em m nh. Má em bi u em xu ng xin phép th y ng h i th m

t vi c.- Ð c, c. M i cô ng i.Th y Bình kéo cái gh m i cô H ng ng i. Th y cái nón trên bàn r i ng i

ngang v i cô mà h i:- Sao cô bi t nhà tôi ây mà l i?- m, b a h m má em có xu ng th m th y, má em ch cho nên em m i bi t.- Ph i, b a h m bà Ch có xu ng th m tôi. Bà Ch áng cha m , bà có lòng

th ng tôi nên xu ng th m, thì tôi ã c m n l m r i, mà bà còn i l v ta, thi t tôi ái ng i h t s c.

- m, theo phong t c Vi t Nam thì ph i v y coi m i c. Má em i chút ln có chi áng âu mà th y ph i ái ng i. B a nay em c ng có em cho

th y n a ch c trái s a v i vài ch c quít ng th y dùng. Quít u mùa m ichín, nên s ch a c ng t l m.

- ! Cô làm nh v y l i càng n ng tình nhi u h n n a.- m, trái cây trong v n em, nên em xu ng cho th y n ch i ch có ph i

mua chác gì hay sao mà th y ng i.- i trái cây c a cô mà cô em cho nên m i thi t là quí ch .

Cô H ng ngó th y Bình r i chúm chím c i, t ý cô ã hi u l i th y ch c gh o.Th y càng thêm c chí nên c ng c i và nói ti p:

- Thôi cô ngh tình nên cô em mà cho, có l nào tôi dám t . Ch c là tôi ntrái cây n y tôi vui l m, nh t là n trái s a c a cô.

- Em ã bi t nh v y, nên h i nãy em ã bi u th ng nh em c t trongbu ng r i.

- m n cô, cô ch tôi lâu hôn?



- m, em m i l i t i ây. Em h i th m th ng nh nó nói th y g n v , nênem ng i em ch . Th y m n ph ch t quá, em t ng nên m n m t cái nhàmà m i r ng rãi mát m .

- Tôi có m t mình, nên m t c n ph thì v a r i, c ng có ch ng , ch ti pkhách, ch n u n h t, c n gì r ng n a.

- i nãy em có i coi r i. ...Ch t l m.- Cô có i coi r i hay sao?- m, có. Em có i ra t i ng sau b p, c n nhà nh v y, n u có v thì

không ti n.- Ch ng nào có v r i hãy hay. Mà tôi có hi u ai ng làm v tôi âu, nên tôi

âu dám tính t i s m n nhà r ng h n.- m, th y không nói ra làm sao ng i ta ng c, ph i nói r i m i bi t

ng i ta ng hay không ch .- ! N u v y h tôi nói thì ng i ta ng hay sao? Ai ng làm v tôi ó, xin cô

làm n ch giúp cho tôi bi t th coi.Hai ng i nhìn nhau mà c i, r i cô H ng không ch u áp câu h i y, cô b tqua chuy n khác mà nói.- Em nói chuy n m ru ng13 làm m t thì gi c a th y h t.- Tôi l i thích nghe câu chuy n t m ru ng c a cô nói ó l m, d u m t h t c

i c a tôi i n a, tôi c ng không ti c.- u th y thích nghe, thôi khi nào rãnh r i em s nói ti p nh ng chuy n

m ru ng ó. Bây gi em xin phép nói chuy n c a má em c y cho th ynghe r i em v ng cho th y ngh .

- Ng i nói chuy n v i cô d u m y ngày m y êm tôi c ng không m t âu, xincô ng ng i s ó.

- Câu chuy n nào c ng v y, m i nói nghe vui nên không bi t m t, mà h nóinhi u nghe nhàm tai r i, em s ph i m t ch .

- Theo thiên h thì h nh v y ó, còn theo tôi thì tôi không m t âu. Xin cônói th coi r i cô s bi t.

- u th y mu n thì th ng th ng r i em s nói th . B a nay em xin h i th mchuy n n y: má em có ng b hai chi c ghe, m t chi c b n tr m l y lâu

i, còn m t chi c thì h m c nên gi i b ng m y n m nay. Ghe không có, màmá em xin b b không c, nên m y n m nay ph i óng thu hoài. Máem bi u xu ng h i th y coi xem ph i làm th nào mà b b ng kh i óngthu n a.

- Chuy n ó d t, xin cô v th a v i bà c yên tâm, tôi li u cho. B a nàocó Xã tr ng ho c H ng thân xu ng, tôi s ch cách cho h r i h làm n

ng bà xu ng mà xin. Ð n y a cho làng g i xu ng Toà b r i tôi nói v ith y thông coi b ghe th y b b cho ng n m t i kh i óng thu n a.

- m n th y l m. N u v y thì làng làm n giùm cho má em ng r i làngi n i, má em ho c em kh i i h u hay sao?

13 lòng vòng, không có ch ích



- Ph i. Mà n u cô r nh rang có mu n i ng em trái s a cho tôi n a thìng c, tôi không dám c n.

- Vô Tòa b s l m, b i v y n u em trái cây cho th y thì c, ch em cómu n i h u làm chi. Thôi, em xin phép th y em v , ng cho th y ngh .

- Ðã quá m t gi r i còn ngh gì n a. M i cô ng i nói chuy n n 2 gi r itôi i làm vi c r i cô s v .

- Em còn ph i ra ch mua .- Hai gi r i cô s mua c ng c, có g p gì âu.- Th y còn mu n nói chuy n gì v i em hay sao nên c m em l i?- Có chuy n.- m, xin th y cho em bi t coi chuy n gì?- Có m t chuy n n y nãy gi tôi mu n h i cô, song không bi t cô có vui lòng

tr l i hay không, nên tôi ái ng i, tôi không ám h i.- m, th y mu n h i chuy n gì?- Tôi nghe nói ch ng cô m t ã mãn tang r i. N u cô không b t l i, thì xin h i

cô coi cô tính th ti t v i ch ng hay là tính s c i giá?Cô H ng nghiêm s c m t mà suy ngh m t chút r i cô m i áp:- m, th y h i chuy n ó, khó cho em tr l i quá. Theo phong hóa c a x

mình, thì àn bà ch ng c phép l y ch ng hai l n, r i ch ng ch t thì ph i góa mà th ch ng tr n i ch không nên c i giá.

- c y x a quá, i bây gi có ai noi theo n a âu.- m, ph i. T c y x a mà l i g t n a. Ph n em ch ng ch t, em l i có t i hai

con. Tuy nhà em có ti n chút nh, song em là m t ng i àn bà quê d t, emnuôi con no m thì c, ch còn d y chúng nó h c thì em âu bi t gì âu.

y n m nay em lo vi c ó h t s c. Th ti t v i ch ng thì tròn chánh o,song không ai dìu d t d y d s p nh ; còn c i giá thì trái phong hóa, song

p nh có ng i b o b c d y d . Vì v y nên em d d không bi t ph i ingã nào.

- i n y ph i k s l i ích tr c m t, ch không nên theo nh ng phong t ct mùa. Tôi t ng cô nên c i giá ng có ng i giúp cô mà d y d s p cháu

cho nó nên ng i, làm nh v y t t h n là tròn ti t v i ch ng mà con h .Tôi ch c ch ng c a cô d i c u tuy n, n u thi t có lòng th ng con, thì ph icông nh n l i tôi khuyên cô ó là ph i.

- u em c i giá, thì ng i ch ng sau ph i bi t th ng s p con c a em, ph it lòng lo d y d nó kia m i t t.

- y là l t nhiên. N u c i giá, thì có ph i ch n ng i có h c th c r ng, hi bi t cách mà d y d s p nh .

- m, th y nói ph i. Em c ng ngh nh v y. Em nói thi t, ti n b c cùng làru ng t em có dùng, em không s nghèo, mà c ng không c n làm giàuthêm n a. N u em l y ch ng thì s s n c a em ó là s s n c a ch ng,mu n n xài bao nhiêu em c ng không ti c, mi n là bi t th ng hai a con

a em, h t lòng cho chúng nó n h c ng em kh i h v i ng i chín su i,thì em vui l m v y.



- Nói nh cô ó, m i thi t là bi t th ng ch ng. Mà ng i nào th ng cô ii cô, t nhiên ph i th ng con c a cô, ch không th ng sao c.

Cô H ng li c c p m t r t h u tình mà ngó th y Bình. Tuy hai ng i nóichuy n bong long ch ng có m t câu nào ích xác, song ã hi u ý nhau, nên s c m t

u hân hoan, mà có l trái tim c ng không kh i khoan khoái.n 2 gi cô H ng m i t mà v , ng cho th y Bình s a so n i làm vi c. Khi

c ra c a cô l i nói:- m th y, b a nào th y r nh em xin m i th y lên nhà em ch i.- u cô cho phép thì tôi s lên th ng l m. Mà tôi s t i lui th ng, bà già

không vui lòng.- m không. N u th y lên ch i ch c má em vui l m, b i vì em coi ý má em

th ng th y l m, h m nay nh c nh khen ng i th y hoài.- u v y thì chúa nh t tôi lên.- Em xin nói tr c, n u th y lên thì ch c má em m i n c m, ch không cho

th y v g p âu.- c nh v y thì càng t t h n n a. Tôi xin vâng.- Kính chào th y. Chúa nh t em trông l m.- Tôi s lên s m.

Cô H ng th ng th ng i ra ng r i lên xe. Th y Bình ng d a c a ngó theo, tâm h n l l ng. Xe cô H ng ã i m t r i,mà th y v n còn ng trân trân. T ó, h chúa nh t thì th y i lên Bình Th y mà ch i. S s n c a bà Ch Ph ncàng ngày càng thêm chóa con m t c a th y; dung nhan c a cô Hai H ng càngngày càng thêm khiêu g i lòng th y; nh ng l i xúi gi c c a H ng thân Ðáng càngngày càng thêm m t thi t, và nh t là s k t tóc xe t v i cô H ng trúng theoch ng trình th y l p ra t b y lâu nay b c lên ng công danh phú quí. B i

y trong ít tu n l sau, th y nh t nh b t cô Huy n, không còn do d n a,ch ng thèm ngh coi ph i dùng ph ng ch c nào mà b cho êm, mà c ng ch ngthèm k t i ph n th ng Nghi p ngày sau nó tr ra th nào. Th y c y Xã T n v i H ng thân ng làm mai tay trong, c y H ng c H t

ng nói14 chánh th c mà xin c i cô H ng. Bà Ch Ph n ch u g , cô H ng c ngthu n tình nên nh ngày làm ám c i. Vì cô H ng ã có m t i ch ng r i, l i cô

ng ph n n bên ch ng, nên hai àng bàn tính r i nh t nh ám c i ch ng nênlàm rình rang, mà c ng ch ng nên l p hôn thú, ch m i m y th y thông, th y ký v i

ng ch c mà ãi m t ti c thì . C i r i, cô H ng theo òn , nên bà Ch mua m t c n nhà giá 5 ngàn ng b ctrong R ch Cái Kh , cho v ch ng th y Bình mà i làm vi c cho g n, s p con

a cô H ng thì v i bà trên Bình Th y. Bà có s m s n m t c xe ng a cho con m i ngày chúa nh t, ho c êm nào r nh thì v Bình Th y mà th m cho ti n.

Hy v ng c a th y Bình ã t c r i, ng công danh phú quí ã m tr ct.

14 c u hôn



V

Bu i chi u th y Thanh i làm vi c v , p xe máy i ngang qua tr c nhà ôngBa Chánh, th y cô Huy n ng ng ngoài sân út c m cho con n, th y bènng ng l i d t xe vô mà h i:

- y tháng nay em có i xu ng C n Th th m mông x Bình n a haykhông?

- Th a không. H i m i xu ng em có i th m m t l n ó mà thôi. Em mu n ith m n a quá mà th y c g i th v b o em ng xu ng nên em không dám

i.- i th v hôm nào?- Cái th chót h t em ã h n m t tháng r i.- Th có nói chuy n gì?- o em ph i trên n y cho cha vui lòng, ch có nói chuy n gì âu.- y b l m! N u thi t nh v y thì kh n n n không bi t ch ng nào!Ông Ba Chánh trong nhà b c ra nghe th y Thanh nói m y câu sau ó h i:- Chuy n gì mà b y b ?- a n y tôi có g p m t ng i quen C n Th tôi h i th m mông x Bình,

thì h nói mông x Bình ã c i v r i, c i m t ng i góa ch ng mà giàum.

- Có l nào! C i bao gi ?- nói ã c i h n m t tháng nay. H nói qu quy t l m, có nói tên ng i

ó cho tôi nghe n a, song tôi không nh . ..Nói c i trên. ..Bình Th y thìph i.

- Chuy n nghe l quá! Nó v i con Huy n ã có m t m t con, ch ph i pxách15 v i nhau m t ngày m t b a hay sao? D u nó mu n b con nó, thì nó

ng nói cho rành r ch .- Chuy n h nói ó tôi ch c có l m anh. Ng i có cái óc ham danh l i nh

mông x Bình, thì có vi c gì mà không dám làm. V y ch anh không nhy l i va16 lu n bi n v i tôi hôm m i thi u ký l c ó sao?

- Tôi nh l m ch , song tôi không th tin ng i h c gi i nh th ng Bình màn h u nh v y.

- Cái h c bây gi là v y ó anh...Bây gi anh tính l nào?- Tôi bi t l nào mà tính? H i tr c th y làm mai, thì bây gi th y tính sao

th y tính ch .- Anh b t th ng hay sao? H i mông x Bình m i ra kh i tr ng, ng i h c

gi i l i lanh l i, nên tôi làm mai cho em Huy n có ôi b n làm n v i ng ita, tôi có ý ng i nh v y mà tánh tình nh v y âu. Mà mình ngheng i ta n r i mình v i trách mông x Bình ngh c ng không ph i. Tôi

15 b b t, dan díu qua ng, v i nhau không c i h i16 nó, th ng ó, ông ó



mu n cho em Huy n i xu ng C n Th coi vi c h thi t l nào r i mình sli u nh.

- Ði thì i.Cô Huy n ng m t bên n c m t ch y chàm ngoàm, nghe cha ch u cho i thì

cô nói: "Ð khuya nay tôi i. Không l ba th ng Nghi p b tôi mà c i v khác âu,ch c h n huy n ch gì ".

Th y Thanh lên xe i v . Ông Ba Chánh kêu nói vói:- i nay tôi nhà có m t mình. Th y l i nói chuy n ch i nghe hôn, th y Hai.

*

B a sau g n 5 gi chi u tàu xu ng t i C n Th . C ng nh l n tr c, cô Huy nng em th ng Nghi p theo và c ng có con Tý theo b ng em. Mà khác h n l n

tr c là khi b c lên c u tàu, s c m t cô nghiêm ngh , trong lòng cô ái ng i, chkhông vui m ng h n h . Ðã bi t ng i r i, nên cô kêu m t cái xe kéo ng i chung v i con Tý và th ngNghi p r i ch ng cho xa phu kéo l i dãy ph , ch ch ng khi tr c. V a ghé xethì th y c n ph b tr ng, c a óng không có ai . Cô h i th m ng i m t bên, thì

nói th y Bình ã mua nhà d n v trong Cái Kh . Ng i xa phu nghe nh v ybèn nói "Cô mu n ki m nhà th y thông Bình hay sao? Tôi bi t nhà, th y c i v r ibên v mua cho m t cái nhà trong r ch Cái Kh ây. Cô leo lên xe, r i tôi kéo vô ócho". Cô Huy n ng n ng , tin th y Thanh nói cho cô hay qu úng là nh v y r i,ch ng còn nghi ng gì c n a. Bây gi ph i làm sao? Ph i i âu? Cô ng ng mngh m t chút r i b c lên xe r t m nh d n và bi u xa phu kéo vô nhà th y Bình. Xe ch y vòng vô r ch Cái Kh . Cô Huy n th y nhà dài theo mé cái r ch cái nào

ng p , tr c sân bông hoa ua n , sau v n cây trái sum sê, nh ng cô m cbu n lo trong lòng, nên cô không bi t th ng th c cái c nh thanh tao ch n ch y. Xa phu ch y m t lúc r i ng ng xe và nói:

- Th a cô, nhà th y thông Bình là nhà n y ây. Có cô thông ng ngoài sân kia. Cô Huy n ngó vô, thì th y m t tòa nhà n n úc c a cu n, nhà tuy không l n,mà cao ráo mát m , tr c có sân r ng, cây và bông m i tr ng nên coi ch a c pnh m y nhà khác. Chánh gi a sân l i có m t ng i àn bà m c áo bà ba l a tr ng

i qu n c ng l a tr ng, ng ng coi ch ng hai ba ng i gia inh xách n ci cây. Cô Huy n bi u con Tý ng i trên xe mà coi hoa ly, r i cô b ng con leo xu ng

và h m h i vào sân. Cô H ng th y cô Huy n thì không bi t là ai, nên ng ngó trân trân. Ch ngcô n vô t i, cô m i h i:

- Cô âu l tôi không bi t? Cô n nhà tôi có vi c chi hay sao?- Tôi i ki m th y Bình. Xin l i cô, không bi t ph i th y Bình nhà n y hay

không?- Ph i. Nhà n y là nhà c a th y thông Bình. Cô ki m th y thông có vi c chi?- Tôi là v th y, nên tôi xu ng ki m th y.



Cô H ng ch ng h ng, bi n s c, châu mày, ngó cô Huy n t trên u xu ng t ich n, r i cô chúm chím c i và nói: "Cô nói cô là v c a th y thông. R i quá, b anay th y không có nhà, th y m c i v i m y th y vô làng mà n ti c. V y tôi xin

i cô vô nhà cho tôi h i th m m t chút "Cô H ng i tr c, cô Huy n theo sau mà vô nhà.Cô H ng m i khách ng i t i b ván d a c a r i cô c ng ng i ngang ó mà

i:- Cô nói cô là v c a th y thông, còn em nh ây là con c a ai?- Con c a th y Bình. Tôi v i th y sanh c m t a con trai n y ây. Xin

i cô, cô nói nhà n y là nhà c a th y Bình, còn cô là ai mà ây?- Tôi là v c a th y thông Bình.

Cô Huy n tr n m t ngó cô H ng, s c m t h m h , ngh n c nói không c.Cô H ng th y cô n gi t mình thì chúm chím c i và nói ti p:

- Th y thông c i tôi ã h n m t tháng nay. Tôi nói thi t v i cô, tôi không dèth y có v có con r i; n u bi t tr c, thì có l nào tôi nh n tâm ng th y

ng cho th y b con b v . Mà tôi c ng xin h i cô, th y thông làm b n v icô c bao lâu? T ngày th y i xu ng làm vi c t i C n Th ây, cô

âu, sao cô không v i th y? Cô Huy n nghe m y l i m m m ng nh v y thì cô b t gi n, nên cô th ra mà

áp:- Tr c khi tr l i câu h i c a cô, tôi xin cô cho tôi bi t coi th y Bình c i cô,

thi t th y không có nói cho cô hay r ng th y ã có v , có con r i hay sao?- Thi t th y không có nói chuy n ó cho tôi hay.- m n cô. V y thì th y tham phú ph b n, ch không ph i t i cô nh n tâm

phá gia c nh c a tôi. Vì cô l y thi t tình mà i ãi v i tôi, v y tôi c ng l ythi t tình mà áp l i. Tôi là ng i trên Sài Gòn. Cách h n hai n m nay,th y Bình ra tr ng r i làm vi c t i hãng buôn. Th y c y mai nói mà c i tôi

i v chung nhà cha tôi trên Chí Hòa. V ch ng v i nhau sanh cth ng nh n y ây. Cách m y tháng tr c, th y thi u vào ng ch ký l c, r iquan trên sai th y xu ng d i n y mà làm vi c. Vì tôi không có m mà c ngkhông có anh em, th y s n u d t m con tôi theo thì cha tôi nhà m t mìnhbu n, b i v y th y bi u tôi nhà h h v i v i cha tôi, ch ng nào th y

n ph d n nhà xong r i, th y s v mà r c. Tôi i m y tu n l , khôngth y th y v . Tôi nóng n y nên có l n i xu ng d i n y coi b n c a th yra th nào.

- Té ra cô ã có xu ng d i n y hay sao?- Có. Tôi có xu ng m t l n. Th y d n ph r i nh ng mà th y không mu n

cho tôi , th y c b o tôi v ng tr n mà h h v i cha tôi cho vui. T ngch ng bi t th ng cha, tôi không nghi chi h t, nên tôi tr v Chí Hoà. M i

i chi u hôm qua ây, có ng i nói cho tôi hay r ng th y ã c i v kháci. Tôi ch ng h ng m i l t t b ng con xu ng ây h i coi l i ng i ta nói

nh v y mà có thi t hay không. Theo l i cô nói v i tôi ó, thì qu thi t cónh v y r i. Té ra th y Bình h c gi i nh v y, áng làm ông gì hay khôngtôi không hi u, nh ng mà mình ã th y rõ không áng làm m t ông



"ch ng", b i vì th y c i tôi ng làm v m i vài n m mà th y ã g t tôi, r ibây gi th y c ng c i cô ng làm v , ai dám ch c trong ít lâu th y không

t cô n a. Ðàn ông thi t kh n n n. Cô H ng th y cô Huy n y ph c t m th ng, b t ng ng ngáo, nên ban ucó ý khinh th cô nên tính m i vào nhà nh l y th l c kim ti n mà d a cho cô bi t

t. Ð n ch ng nghe cô nói chuy n m i bi t cô không ph i là ng i gi d i, hay khkh o, làm cao h n cô c, b i v y cô H ng ng ng n r i th ra mà nói:

- Thi t tôi c ng b th y thông g t n a.…Tôi xin h i thi t cô, v y ch h i th ythông c i cô, th y có l p hôn thú phép hay không?

- ch ng b n ch t là t i tình sâu ngh a n ng, ch ph i nh chánh l c b l phôn thú nên m i i v i nhau c. Tôi ngh nh v y nên h i th y c itôi, thi t tôi không bu c th y l p hôn thú.

- Kh l m!...Cô không dè d t, bây gi làm sao mà nói c! N u có tráchth y, ví nh th y nói th y không bi t cô là ai, thì cô làm sao?

Cô Huy n c i ngó con.Cô H ng hi u ý nên nói ti p:- Ph i, con là m t cái b ng c c a cu c v ch ng. Mà thu nay thi u gì ng i

b v , r i h b luôn t i con n a, àn bà c ng không bi t ph i làm saoc.

- Thi t nh v y!.... Ch ng không th ng, mình ph i ch u, ch bi t làm saoc!...Tôi xét ph n tôi thi t là kh . Bây gi tôi c ng nh ng i i êm t i,

không th y ng mà b c. Cô c ng là àn bà nh tôi, v y tôi xin cô chgiùm ng cho tôi i. Theo ý cô, thì tôi ph i x trí làm sao bây gi ?

- Câu cô h i ó, tôi khó tr l i quá. Tôi c ng thu c ng i trong cu c chkhông ph i ng i bàng quan, th thì câu tôi tr l i s e không c côngbình.

Cô Huy n ng i l ng thinh ng m ngh m t h i lâu r i cô h i:- i nãy, cô nói th y Bình m c i n ti c, không bi t ch ng nào th y m i v ?- Ði n ti c trong làng ch c là v khuya l m.- y tôi xin ki u cô tôi i, mai r i tôi s g p th y.- Bây gi ã t i r i, cô i âu?- Tôi ra ch ki m ch ngh .- Cô có quen ai ngoài ch hay sao?- Không. Tôi không có ai quen C n Th n y h t. Tôi s m n phòng khách

n tôi .- y thì cô ây mà ngh .- Cám n cô. N u tôi ây, thì t nhiên tôi s g p th y. Tôi không mu n g p

th y tr c m t cô, b i vì tôi s cô nghe câu chuy n c a v ch ng tôi nói v inhau, r i cô không vui, thà là tôi t gánh s bu n m t mình ch san s t chocô làm chi.

- Tôi mu n cô g p th y tr c m t tôi, là vì tánh tôi không a m ám, ph i hayqu y nói rõ ràng ph t m t l n cho r i.

- Xin cô nh l i mà coi, nãy gi tôi có nói chuy n v i cô, tôi ch ng có nói m ti nào trách cô h t, ph i hay là qu y u t i n i th y, ch không ph i t i cô,



mà c ng không ph i t i tôi. N u cô mu n bi t s ph i qu y cho rõ ràng, thìcô c h i th y ngh c ng . Tôi xin nói tóm l i u n y: máu ghen là b nhchung c a àn bà, ch ng ai có tài nào mà tránh kh i cho c. Tuy v y màcó khi mình th y s b c tình b c ngh a mình g m quá, r i máu ghen nó tiêu

t h t, mình có th ng ti c gì âu n a mà ghen. N u mình còn ghen, thì téra mình th y d mình không bi t g m hay sao. Thôi, tôi xin chào cô.

Cô H ng nghe nh ng l i êm ái mà n ng n nh v y thì cô l y làm b i r i, cht u r i ngó theo cô Huy n, ch không ki m c l i mà áp.

Sang hôm sau, g n ông h u, th y Bình ng i xe kéo xu ng Tòa b mà làm vi c.Có l th y th c sáng êm hay sao mà c p m t trõm l 17, g ng m t xát x , l i i

c ng th y ngó dáo dác, d ng nh s ng i ta ch n ng v y. T i Tòa b , xea ng ng l i thì th y nh y xu ng g n gàng r i l t t i ri t vô c a.

Ch ng dè cô Huy n ã ng s n trong c a mà ch , ch ng th y th y vô t i thìcô b c ra c n tr c m t th y mà h i:

- Th y g t tôi mà c i v khác giàu có, bây gi th y tính ph n m con tôiph i làm sao?

Th y Bình bi n s c, ng trân trân, r i nói ú r ng:- Ch n y là Tòa b , nói chuy n không ti n. Em khách s n nào, em nói cho

qua bi t, r i em tr v ó mà ch qua. M t chút n a qua s xin phép ixu ng ó nói h t công chuy n cho em nghe.

Cô Huy n v a c i v a áp:- Công chuy n c a th y tôi ã bi t r i h t, ch ng c n nghe th y nói n a làm

chi. Công chuy n y ch có 4 ti ng mà thôi, là: “Tham phú ph b n" chch ng có chi l , bây gi th y tính ph n m con tôi ph i làm sao ây, th y nóiph t cho r i.

- qua cho em ít tr m ng b c, em tr v Chí Hoà mà nuôi con, m itháng qua s g i ti n cho em xài, qua không b em âu.

- ch ng v i nhau h n hai n m nay mà th y ch a bi t b ng tôi ch ! Tôicó ph i là ng i ch u cho ch ng làm " c" ng l y ti n mà n âu.Ch ng bao gi tôi thèm dùng ti n d dáy nh v y.y ng i i h u v i m y th y thông, th y ký nghe th y Bình v i cô Huy n

nói chuy n o ch o18, thì ng xa xa chong m t mà ngó. Th y Bình h th n nên n n nho nh :

- ng ây mà nói chuy n nhà, thiên h h nghe thì k c c quá. Xin em tr khách s n i.

- Không. Th y ph i nói cho d t r i tôi m i i. Có hai l n y: ho c th y ph i bng i v m i c i r i m n ph cho m con tôi v i th y; ho c th y i

con tôi v ng v i ng i v m i ó. Trong hai l ó th y nh t nh lnào th y ph i nói ph t i.

- Ng i v qua m i c i ó giàu l m, em à.- Tôi không c n bi t vi c ó.

17 và lõm sâu: …cái u sù s , con m t trõm l , hình i ph t ph , nh hình chó ói. (vè “c b c”)18 l i qua ti ng l i



- i n y có chi quí cho b ng ti n. N u em thi t th ng qua, thì em ph i cho qua ki m ti n ng sang tr ng v i ng i ta ch .

- y thì th y nh t nh b m con tôi ng v i ng i ó cho sang tr ngph i hôn? Cám n th y. ..

- Qua ã nói v i em nh v y, em không hi u hay sao?- Tôi hi u l m ch . Tôi hi u nên tôi th y m t th y tôi g m quá. Thôi tôi chúc

cho th y v i v m i cho c lâu dài. Tình v ch ng, ngh a cha con ut h t, k t b a nay.

- Em ng nóng gi n…- Tôi có nóng gi n âu. Tôi xu ng ây là c ý mu n bi t rõ b ng th y mà thôi.

u tôi nóng gi n thì h i chi u hôm qua tôi ã sanh gi c v i ng i v m ia th y r i.

- Em ph i nh r ng trai n m thê b y thi p…- Thôi, câu chuy n y c l m, ng có vi n cái lý thuy t h b i y mà che y

cái lòng tr ng ti n h n tr ng ngh a c a th y.- Qua ã nói h t l i mà em không ch u nghe, em mu n d t tình v ch ng thì

ý em, qua bi t làm sao.- m n th y m t l n n a. Th y h c gi i nên nói chuy n nghe hay quá. Th y

tham ti n nên b i ngh a, mà r i th y nói nh l i t i tôi v y. Tuy tôi không cóc song tôi th y rõ cái lòng c a th y h n th y th y lòng c a tôi. Thôi, h t

chuy n r i. Tôi v ...Cô Huy n b ng con ra i, th y Bình nói vói:- Em l y b c n y mà v .Cô Huy n day l i áp:- c c a th y d l m, th y mà xài, tôi không thèm âu.Th ng Nghi p day u l i mà ngó cha nó. Cô Huy n l y tay xây m t nó qua chkhác, v a i v a nói:- nh v y mà con ngó làm gì con.

*

i m t lát th y Thanh i làm vi c v n c m r i th y l i nhà Ông Ba Chánhnh m y b a tr c, ng nói chuy n ch i v i ông. Th y v a m i ng i thì thì côHuy n v t i. Th y th y cô Huy n b c vô thì l t t h i:

- Sao em v mau v y? Ch c tin h nói ó có thi t nh v y ch gì!- Th a, ph i. Th y b m con em mà c i v khác r i. C i h n m t tháng

nay, bên v giàu l m, nên có mua cho th y m t cái nhà thi t t t v ch ngth y .

- kh n n n!... Em g p th y r i th y nói t i sao mà th y b em, âu emthu t l i nghe coi.

- em thay r a m t r i em s thu t h t công chuy n cho cha v i th ynghe.



Cô Huy n trao con l i cho ông Ba Chánh b ng r i i vô trong, s c m t nghiêmngh mà thôi, ch không có nét bu n hay là gi n chút nào h t.Th y Thanh th ra mà nói v i ông Ba Chánh:- Tôi làm mai không nên thân, tôi bu n quá.- Th y mu n s t t cho em cháu nên th y m i làm mai. N u v ch ng con

Huy n ph i r i rã, y là t i s m ng nó, ch ph i t i l i th y hay sao mà th ybu n.

- nghe coi em Huy n nói chuy n ra làm sao r i tôi vi t th tôi xài cho nóbi t tôi.

Cô Huy n thay r i cô tr ra thu t h t u uôi chuy n cô i C n Th l i choth y Thanh v i ông Chánh nghe, khi m i t i cô i ki m nhà, cô hay tin th nào, g p

m i c a th y Bình cô nói nh ng câu chuy n gì, sáng b a sau cô g p th y Bình t iâu, th y c t ngh a cách nào, cô áp l i l i gì, cô thu t rõ h t, không sót m t m y.

Ông Ba Chánh nói:- u v y thì t i ng i kia giàu, th ng Bình nó mê, nên nó lén c i b ng ch

có gì âu.Th y Thanh tr n m t mà áp :- Anh nói nh v y sao c. H giàu m c h ch . Nó có v con r i, có lý nào

th y h giàu mà mê r i b v b con i.- Nó có b con âu. Nó bi u v trên n y mà , nó h a s g i ti n cho ng

nuôi con.- Nó s em Huy n nóng n y mà r y ra x u h , nên nó ki m chuy n nói cho

mát ru t nh v y, ch nó bi t th ng v con, thì nó làm nó nuôi khôngc hay sao, c n gì mà ph i c i v khác cho giàu r i m i nuôi v tr cc.

- Trai n m thê b y thi p, gái chính chuyên m t ch ng, Tôi t ng th ng Bìnhcu i thêm m t ng i v n a, nó không có ph m phong hoá âu.

- ! Anh ki m c mà bào ch a cho nó nh v y nghe d quá! Ph i, trai n mthê b y thi p. Ng i Vi t Nam mình mu n c i m y v c ng c, nh ngmà ph i cho minh b ch, ph i có v l n ng c i h i cho thì m i trúng lngh a. Th y Bình mu n c i v khác, ki m ch c mà i v con v bênnây, g t bi u ng xu ng n a, r i d i lén c i v . C ch nh v y khôngthanh nhã, mà c ng không chánh áng chút nào h t.

Ông Ba Chánh h t l i mà cãi n a.Th y Thanh dây qua nói v i cô Huy n:- Em thu t m y câu em nói v i ch ng em ó, qua nghe qua ph c h t s c. Nói

nh v y thì úng l m. Mà nh t là ch ng em cho b c mà em không thèm l yó, em m i thi t là cao th ng.

- Cái ph i m i quí ch ti n b c có ngh a lý gì âu. Thà nghèo mà gi cho s ch,ch giàu mà d dáy thì em có ham âu.

- Bây gi em tính l nào, âu em nói cho qua nghe th coi?- Ch ng em ã b c tình b i ngh a, nó b em mà c i v khác, thì bây gi em

coi ai ch u cu i em, em s b nó mà l y ch ng khác, em nh t nh nh v yi.



Th y Thanh v i ông Ba Chánh ngó nhau, b ng ng n.Ông Ba Chánh trao th ng Nghi p l i cho con Tý b ng i d ng , r i ông nói v icô Huy n :- Con ng có nóng gi n mà tính li u nh v y.- Con có nóng gi n âu, con bình t nh l m ch . Thi t, hôm m i nghe tin, thì

còn có bu n, mà l i gi n n a. Mà ch ng xu ng t i C n Th con th y rõ m ivi c, thì con chán ngán, con g m quá, nên con không có ghen.

- ch ng v i nhau ã có con. Ð th ng th ng coi nó tính l nào. Con n mgi a không m t ph n m n, có lý nào nó b con hay sao. Con không nên l ych ng khác mà trái o ngh a.

- Còn gì n a mà nói o ngh a cha! V y ch cha không nh hôm ng i ta cãii th y Hai ây, ng i ta nói i n y thiên h ai c ng lo ki m ti n h t th y,

mình d i gì mà còn eo theo nh n ngh a o c. Ng i ta l i nói ng i taquy t ki m ti n cho nhi u, d u dùng ph ng pháp nào c ng c không

n ch n l a. Ng i tâm tánh nh v y thì mình dùng o ngh a mà i ãisao c. Con nh t nh ph i tr a li n. H b con thì con c ng b h l i.

ch ng không có hôn thú, con khai sanh theo h m , thì không ai ng nn con c. Mà con l y ch ng con không thèm ng ng i nào có h c th ca, con ng ng i cu ly mà thôi, b i vì ng i h c th c h lo ki m ti n ch

có k tình ngh a gì âu; hàng cu ly quê d t, h không bi t môi mi ng, có l có tình ngh a h n.

Th y Thanh g c g c u mà nói:- Ðau l m! … Em nói ch i mà au quá! Ð mai qua vi t th mà nói chuy n

i th y Bình.Ông Ba Chánh chúm chím c i và nói:- Thôi, th y c ng ch ng c n vi t th làm chi. Th ng b thì nó h h v i tôi.

Tuy tôi là th y thu c nhà quê, song tôi c ng s c nuôi con nuôi cháu tôimà.

Th y Thanh t mà v , th y v a b c ra c a v a nói l m b m: "Danh l i! L idanh! Ð i d ghét quá!”



Ph n th hai: S C KHÔNG, KHÔNG S C

VI

Hai m i l m n m. Trông kho ng m t ph n t th k y, cu c i d i i ch ng bi t bao nhiêu mà

xi t. Có k hèn l i tr nên sang, mà c ng có ng i giàu hóa ra nghèo. Có k hi nng l i ch t m t, còn có ng i hung b o v n s ng hoài.

Võ Nh Bình làm Ký l c, l n l n th ng lên ch c Tri huy n, r i bây gi l i lên t ich c Tri ph . Ông c ng còn tùng s t i C n Th và c ng còn n v i cô Hai H ng,duy ch ng tóc ã b c nhi u, v r ng ã r ng b n. Ni m v ch ng v n còn m m,hi m vì b y lâu nay không có con, nên bây gi trong gia ình có v qu nh hiu ítnhi u. Bà Ch Ph n ch t ã lâu r i còn hai a con riêng c a bà Ph , a trai l n làHoàng còn h c bên Pháp, a con nh là Loan h c t i Sài Gòn ng thi tú tài k nhì. M t bu i chi u, lúc tan h u, quan Ph Bình trong Tòa b i ra, ngài cúi m txu ng t mà b c ch m rãi, không ngó ai h t, s c m t coi bu n xo. Có m t chi c xe

i m i u ngoài ng r c ngài. Ngài b c lên xe, s p ph v a óng c a v ai:

- m quan l n, v ghé nhà hay ch y lên luôn Bình Th y?Quan Ph châu mày suy ngh r i áp:- Ghé nhà ng tao r a m t r i s i.

Xe ghé nhà trong r ch Cái Kh . Quan Ph l t kh n en, c i áo dài mà r a m t,i l i n m trên cái gh xích u, hai tay ch p sau ót, m t ngó s ng19 ra sân, coi s ct bi t ngài ng bu n lo lung l m.

Tr i t i l n l n. Ng i trong nhà v n èn lên, quan Ph s c nh s i BìnhTh y d ám c m20 cho m v nên ngài ng d y b n áo b t kh n r i ra xe h imà i. Nhà c a bà Ch Ph n Bình Th y c ng còn y nh x a, duy cái nhà l n bây gi

ã c , còn phía sau thì cái l m lúa h i tr c ã phá b và ã c t l i hai cái l m khácdài h n, m i cái d ng t i ba b n ngàn gi . T ngày bà Ch ch t r i thì nhà c a bà

l i làm nhà th , hai cái l m tr lúa, v ch ng quan Ph c d i Cái Kh , giaonhà và lúa trên Bình Th y cho m t ng i tâm phúc coi ch ng, m t vài ngày bàPh lên th m m t l n mà thôi.

a nay là ngày k c m cho bà Ch nên bà Ph ã lên nhà th h i s m m i, r ichi u bà m i cho xe xu ng r c quan Ph lên ng d ti c v i làng t ng. Xe c a quan Ph v a vô sân, làng t ng ng ng i nói chuy n trong nhà ngch y ra ti p r c, H ng thân Ðáng nh v ch ng quan Ph n ng , nên bây gilàm Bang bi n phó t ng, còn Xã tr ng T n bây gi lên Ð i h ng c , hai ng i y

ng tr c các H ng ch c và n ch mà chào quan Ph . Quan Ph g t u áp l r i th ng th ng i vô nhà, t ng làng l n l t i theosau. Bà Ph ng s n t i c a, v a th y ch ng b c vào thì h i:

19 ngó ngay m t v i v s ng s t20 cúng c m, gi c m



- Sao ông lên t i d v y?- c có chuy n….Cúng r i hay ch a?- Tôi cúng h i chi u.- Thôi thì bi u d n i, ng ãi bà con ng i ta cho s m.- Tôi có bi u d n r i. Ð hâm l i cho nóng m t chút.Quan Ph ng i gi a phòng khách, day m t ngó ra sân, còn bà Ph thì ng i trên

ván ngang ó.Th y Bang bi n Ðáng ng i g n quan Ph , th y ngó quan Ph m t h i r i nói:- m quan l n, tôi coi lúc n y quan l n có da th t h n lúc tr c nhi u.- Kh m c ch có da có th t! M y tháng nay tôi n không bi t ngon, nên m t 4

kí lô. Tôi m i cân hôm kia ây.- hôn! M t 4 kí lô l n? V y mà tôi coi quan l n khá h n lúc tr c ch .

i H ng c T n nói:- Ch c là t i v ki n l n x n ó làm cho quan l n bu n quan l n m ch gì?Th y Bang bi n r c mà cãi:- Dân ngu không bi t nh n ngh a gì h t; quan l n t t v i chúng nó, mà

chúng nó l i ph n, nên ki n t m b y, có b ng c gì âu mà quan l n bu n.Làng t ng ai nghe v ó c ng u gi n h t th y.

Quan Ph th dài mà nói:- Chúng nó ki n b y không b ng c , chúng nó làm cho tôi mang ti ng, nên

tôi c ng ph i bu n ch . Tôi ngh l i ph n làm quan thi t là kh n n n h tc. t t cho m y i n a c ng không v a lòng h t th y thiên h c.

Mình c l y l công bình mà phán oán thì quân gian gi o, quân b t chánh,chúng nó l ng lên, không c t nhiên chúng nó oán, r i ki m chuy n màvu cáo. Dân i n y ph n nhi u không bi t l ngh a, không bi t tôn tr ng

c trên tr c n a. Ð c nh t báo, c ti u thuy t, h c nh ng ti ng t do,bình ng, t b n, lao ng, h u s n, vô s n, r i nói om sòm, mà khônghi u ngh a gì h t. V y mà h ám tr l i h sanh s v i mình, ngh m i thi tlà t c ch .

Bà Ph nói:- i âu mà gi n cái h ng ng i nh v y ông. Mình c ph i hoài, thì không

ai h t. Làm quan mà ch i v i ng i ta, n u vui thì làm, con nh bu n thìthôi, nhà l i ói khát gì hay sao mà s .

Th y Bang bi n nói:- m, bà l n nói ph i, Quan l n ra làm quan là làm mà ch i, ch quan l n có

n gì âu. nhà quan l n còn s ng h n nhi u. x n y ai c ng kínhn quan l n, t i nh v y nên quan l n m i không n b t ng làng mà ngh

ch . Ti c d n r i, bà Ph cho ch ng hay và m i khách ng i c . Vì bà ã dùng c m

i m y bà trong thân t c h i chi u r i, nên bà bi u nh c m t cái gh trên ubàn, d a bên ông Ph , r i bà ng i ó mà coi cho H ng ch c nh ãi khách. Câu chuy n h i nãy b t n a ch ng, gi ti p n i l i, mà c ng ch ng có chikhác h n là th y Bang bi n v i H ng ch c x ng t ng tài c c a quan Ph còn



quan Ph thì ngài v n than phi n dân s không có l ng tâm, ngài t t mà dânkhông bi t n, tr l i ki n ngài. Ti c v a mãn, ch khách ng u ng r u thì có ng i nhà c a quan Ph d iCái Kh c i xe máy em a m t phong th và nói:

- m quan l n, có ng i b i c a ông tr ng s em th l i, nói th g p, nêncon l t t em lên cho quan l n.

Quan Ph châu mày xé b c th ra mà coi.Bà Ph b c l i ng m t bên, ch ng th y ch ng coi th r i bà m i h i:- Ông tr ng s g i th nói vi c gì v y?- Ông i Sài Gòn v a m i v t i; ông g i th nói cho tôi hay r ng tôi s b i

vô Hà-Tiên. Th y Bang bi n v i H ng ch c u nhìn nhau trân trân và không nói cti ng nào h t. Bà Ph kéo gh ng i và h i ch ng:

- y ông h a v i mình làm sao, mà bây gi l i i vô Hà Tiên?- Ông nói v c a tôi do ng i ta mu n em qua Tòa, nh ông n n n d l m,

nên h m i b qua, song tôi ph i i Hà Tiên.- Vô Hà Tiên mà làm gì? Ð c ây thì làm n a ch i, còn nh ph i i x

khác thì g i n xin t ch c ph t cho r i. Tôi không b ng lòng cho ông iâu h t.

- Nói ngang nh bà v y sao c. D u mu n thôi c ng ph i i vô Hà Tiên r i g i n ch .

- mà v nhà cho r nh, ng thèm i âu h t, r i ây có cu c tuy n c H ing qu n h t, mình b ch c Tri Ph ra tranh c mà làm H i ng qu n h t

còn thong th h n.Th y Bang bi n g t u mà nói:- Bà l n tính vi c ó thi t là cao. N u quan l n c ng i mãi trong t nh n y

thì làm mà ch i, ch vô Hà Tiên có ích gì mà làm n a. Ði r i nhà c a ru ngt ngoài n y ai coi. Làm h i ng qu n h t c ng sang tr ng v y, mà l i

thong th kh i i i âu h t. Mà ông tr ng s m i nghe nói mà thôi, chvi c i quan l n ó c ng ch a nh t nh. V y quan l n không còn làm thnào luôn t i t nh n y cho t i h u trí hay sao?

Quan Ph l c u mà áp :- Tôi ã lo cách r i, cùng th m i c y n ông tr ng s ó. ng i Sài Gòn

, mà ng nói nh v y thì là ch c, ch ng còn nghi ng gì n a.- Ði b t ti n quá!- Làm quan thì ph i d i i, hoài m t ch sao c. Tôi ây ã 25 n m

i, lâu quá t nhiên ph i i ch khác ch .- Quan l n i, quan l n b làng t ng b v t i nghi p l m. Ai c ng kính m n

quan l n h t th y, n u quan l n i thì ai c ng bu n h t.- Sao th y dám ch c làng t ng u yêu m n tôi?- Quan l n ây 25 n m r i, quan l n giúp ng i n y, ng i n , ai c ng

nh quan l n h t th y, làm sao mà không yêu m n quan l n h t c.Quan Ph ng i suy ngh không nói n a.Bà Ph h i th y Bang bi n :



- Th y nói ây làng t ng u yêu m n ông l n h t. Ví nh ông l n ra tranh H i ng qu n h t, làng t ng h s n lòng b th m h t th y cho ông l n

hay không?- m bà l n, s ó c m ch c trong tay. Ông tr i xu ng ây mà tranh c ng

không l i quan l n ng nói ng i phàm.- Mà qu n n y g m t i Sóc Tr ng, B c Liêu ch ph i m t t nh C n Th mà

thôi. Không bi t c tri hai t nh d i h có s n lòng b u c quan l n nhtrên C n Th v y hay không?

- m bà l n, làng t ng trong hai t nh d i h không bi t quan l n, nên khóch u m t chút. Nh ng h quan l n ch u t n ti n thì vi c gì c ng xong h t.

- Mu n ra tranh c thì ph i t n ti n ch sao. T n nhi u l m là ít ch c ngànch bao nhiêu mà s .

- m, ph i. T n c ó. Bà l n ch u thì tôi dám b o ki t quan l n s toànth ng.

Bà Ph dây qua nói v i ch ng :- Tôi nh t nh r i. Ông xin t ch c i, ng tranh c H i ng qu n h t.- Thi t bà mu n nh v y hay sao?- Tôi mu n nh v y.- u mu n nh v y thì không c n ph i xin t ch c. Tôi làm vi c ã 25 n m

i, tôi có phép h u trí. V y thì tôi vô Hà Tiên tôi g i n xin h u trí li n,i tôi ti p xin ngh 6 tháng mà i gi y h u trí. Làm nh v y thì trong ít

tu n l tôi s tr v C n Th c.- Ông tính nh v y thì tôi ch u. Xin h u trí r i tr v v n ng tr c ng

ch ng m cu c tuy n c thì mình s p t công vi c âu ó xong r i h t.Th y Bang bi n nói:- Quan l n ra tranh c tôi xin lãnh i v n ng cho quan l n.

Nói chuy n n khuya khách m i t mà v . V ch ng quan Ph c ng lên CáiKh . Thi t qu trong ít b a có gi y i quan Ph Bình v Hà Tiên. Ngài tuân l nh i

u ch c. Vô t i ó ngài li n g i gi y t xin h u trí và g i n xin ngh 6 tháng r itr v i v n ng ng tranh c H i ng qu n h t. Cu c tuy n c H i ng qu n h t ã xong xuôi r i h t. Ba t nh C n Th , Sóc Tr ng, B c Liêu ã khai thùng th m ra mà m r i ánhdây thép cho nhau. M i ng i ra tranh c c s th m t nh nào bao nhiêu, ng ita biên rành r và dán tr c c a Tòa b . Quan Tri Ph h i h u Võ Nh Bình th t c , ngài thua ng i ta xa l m, s tranh

5 ng i mà ngài ng v th t , l i thua ng i th ba t i 450 lá th m. Xét sth m t ng t nh thì s th t b i c a ngài chính t i c tri C n Th vì h b th m chongài ít quá, s th m trong hai t nh kia kéo không n i. Bà Ph ng i ngoài xe h i mà

i tin, ch ng nghe th t b i thì bi u s p ph a bà v li n. Bà n m chèo queo trênván tay gác qua trán, m t nh m lim dim. Cách m t lát quan Ph c ng v t i, ngài n m ngay trên gh xích u, th t chí nãolòng nên s c m t xuôi x . Nh ng b h i v n ng mua th m và ãi c tri l n l t v h t, k t c gi nla l i om sòm, ng i than phi n làng t ng không bi t n ngh a, tham ti n tr m t.



V ch ng quan Ph n m l ng thinh, không nói m t ti ng chi h t. B h nói m ti cho h h i, r i than m t nên t mà v h t.

Quan Ph kêu gia d ch óng c a cho ngài ngh . Bây gi bà Ph m i ng i d ymà h i ch ng:

- tôi bi u bày tr d n c m cho ông n, nghe hôn?- Tôi m t quá, n c m không c âu.- Tôi c ng v y, m t quá. Thôi, tôi bi u b y tr n u cháo gà ng ông ngh

t lát r i n m t chén cho kh i m t. V ch ng i thay áo, r a m t r i ra n m song song trên b ván c m lai, d a c a

mà ngh . Trong nhà v ng teo, ch không ph i r n r nh m y êm tr c n a.Bà Ph n m m t h i r i th dài mà nói:

- Tôi ngh l i vi c nhà thi t tôi bu n h t s c. T i tôi mà ông ph i ch u x u h s th t b i n y.

- Bà c ng lo h t s c, t i cái m ng c a tôi h ng c làm i bi u cho dân thìthôi, bà có l i gì âu mà bu n.

- i tôi xúi gi c ông xin h u trí ng ra tranh c nên m i có cái nh c th t b iy. N u tôi cho ông làm quan luôn, vô Hà Tiên ít lâu, r i xin i t nh

khác, thì cái danh v ng c a ông còn y nguyên, có ai dám khinh r ông âu.- Thôi, vi c ã qua r i, d u mình ti c nó c ng không l y l i c. Bà nh c l i

làm chi, tôi khuyên bà ng bu n. Ð ng công danh c a con ng i ch ngkhác nào ng qua núi, ban u d i tr ng th ng th ng mình i d c màlên nh. Mà h t i nh là ch cao chót vót r i, thì t nhiên mình ph ixu ng th p. Ch c Tri Ph là ch c cao h n h t trong ng công danh c atôi. Thi t tôi c ng có lòng trèo cao n a, mà cái m ng c a tôi cho tôi t i ómà thôi, v y tôi ph i ch u, tôi không than phi n chi h t. Tôi xin bà ngbu n, ng nh t i vi c ó n a, trí yên t nh mà d ng tinh th n. M ytháng nay bà lo nên bà m t s c nhi u. V y ngh vài b a r i tôi em bà iSài Gòn ng i c t coi m ch và cho thu c ti p d ng m i c.

- Ông c ng m d quá, ông c ng ph i ti p d ng v y. Thôi ngh ít b a r imình i v i nhau… Ông bi u tôi ng thèm nh t i vi c tuy n c n a,không nh làm sao c. H l y ti n c a mình mà h b th m cho ng ikhác, ngh t c quá mà.

- Bà có tính th coi cu c tuy n c làm mình t n hao h t th y là bao nhiêu haykhông?

- n ch c ngàn ng b c bán lúa hôm tháng giêng, tôi riêng trong túi ó,th ng th ng l y ra xài g n h t, còn không c hai ch c ngàn.

- u v y thì t n nhi u quá!- n bao nhiêu tôi c ng không ti c. Tôi t c là t c c tri trong t nh mình, h

quen bi t mình h t th y mà h l i tr m t. Trong hai t nh d i, mình thuath m ng i ta, tôi không gi n. Mình k ch c c tri t nh mình mà h tr

t, không ch u b th m cho mình, x u h là ch ó.Quan Ph ng i d y t m t u thu c mà hút và nói:



- i, lúc mình có th l c ai c ng theo b kính tr ng h t th y. Ð nch ng mình th t th i, thì d u ng i thân thích h c ng tr m t. Nh n tìnhthì v y ó, có gì l âu.

- Ông làm quan ây hai m i l m n m, ông giúp t ng làng dân s luônluôn. Nay ông có vi c, ông c y h l i mà còn a ti n cho h xài n a, mà h

y ti n r i b th m cho ng i khác, nh n tình nh v y thì ch u làm saoc.

- Cách vài b a rày, có m t th y cai t ng nói chuy n v i tôi, làm cho tôi s l m.- Nói chuy n gì mà ông s ?- Nói c tri các làng tính báo h i tôi, ti n thì h l y mà h không thèm b

th m cho tôi. H nói tôi ch t u l t da ng i ta m y ch c n m nay nên m ilàm giàu, bây gi ph i móc b t ti n b c y l i. Tôi nghe nh v y tôi lo quá,ng t vì ã l cu c r i nên ph i ráng mà theo ch th i lui sao c.

- nói nh v y sao h không ngh : ông làm quan có th nào mà không tha thiên h c. Mà ông giàu có ph n nhi u là nh c a nhà, ch nào ph i

n c a thiên h mà có t i 5, 6 ch c ngàn gi lúa ru ng ó âu.- Ch ng h không th ng, h mu n nói ti ng gì l i không c.- Thiên h nhi u chuy n quá!- Tôi nói l i cho bà nghe ch i ch tôi không có k gì n th nói x u cho tôi

ó. H nói gi ng gì m c k h . Tôi h a ch c t rày s p lên tôi không d i cho h g t ng l y ti n n a âu. Thôi, tôi không ham công danh gì n a h t,

không mà n, có bu n thì th xe h i i ch i cho kh e t m thân, làm ôngnhà giàu sung su ng h n ông gì h t th y.

Ng i nhà n u cháo gà r i b ng lên m t mâm. Hai ông bà dùng cháo r i m i ing .

Cách vài ngày sau, bà Ph ti p c m t phong th c a con trai bà là Hoàng bên Pháp g i v cho ông bà hay r ng ã thi u Bác v t21 r i, và ã xu ng tàu mà tr

n c nhà. Bà vui m ng nên quên cái bu n th t b i trong cu c tuy n c hômtr c. Quan ph coi nh t trình th y tàu bên Pháp qua g n t i, v ch ng m i i tr clên Sài Gòn ng cho c t coi m ch và ón r c Hoàng luôn th . Ð c t coi m ch quan Ph thì nói ngài làm vi c lâu n m m t nh c nên trongmình suy nh c và khuyên ngài hãy ra Long H i ho c Nha Trang h ng gió bi nch ng m t tháng ng l y s c l i, còn coi m ch cho bà Ph thì nói bà au ph i vàkhuyên bà ph i i r i ki ng ng bi t au ch nào, au nhi u ít r i m i tr c. Bà

ng l i i r i ki ng thì thi t qu cái ph i bên phía tay m t ã l nhi u ch , còn cáiph i bên phía tay trái thì ã b t u s ng r i, b i v y trong vài tu n nay bà có hochút nh mà bà không dè. Ông c t vi t toa bi u bà mua thu c em v u ng, nhkhông b t thì ph i lên ít ngày cho ông tiêm thu c m i c. Ông theo c n d n ph i

m nhà mà t nh d ng, nh t là ch ng nên lo bu n gì h t.

21 k s



Hoàng v t i. V ch ng quan Ph xu ng tàu mà r c lên nhà hàng, l i xin phépcho cô Loan, là con gái c a bà Ph , ngh h c ít b a ng anh em, m con vui ch i v inhau cho quên n i nh th ng m y n m phân r . V C n Th chung m t nhà c vài ngày, quan Ph dòm coi Hoàng i v ingài có ý nghi k nhi u khi ng nói chuy n vui cu i v i m , mà h th y d ng ngàithì nín khe, l i l s c bu n. Ngài mu n cho m con vui ch i v i nhau thong th ítngày ho c may bà h t b nh, nên ngài khuyên bà nhà ráng u ng thu c, r i ngài i

t mình ra Nha Trang h ng gió. Thi t nh con nên h m nay b nh c a bà Ph dòm ã b t nhi u, bà n c ngngon, l i c ng ít ho n a. M t êm, bà Ph ng n m trên ván nói chuy n v i côLoan, Hoàng i qua l i ngoài sân m t h i r i tr vô nhà, nh c m t cái gh l i ng i

n m v a cu i v a h i:- m nay con mu n nói chuy n nhà v i má, mà b có ng i ta chàng ràng,

con nói chuy n không c. B a nay có m t mình má v i hai con mà thôi.Ph n con n h c ã hoàn toàn r i, còn con Loan trong vài tháng n a nó thitú tài k nhì r i c ng xong. V y bây gi mà tính cho con ph i làm sao?

- Tính gi ng gì? Con h c xong r i, má coi ch nào x ng áng mà c i vcho con.

- Vi c c i v xin má ng lo cho m t trí. Ð i lòng con khi n th ngng i nào thì con s t li u.

- Con nói h i Tây quá! Ví nh con th ng a b y b , r i má c ng cu i chocon hay sao?

- Ch ng bao gi con bu c má ph i c i ai cho con âu mà má s . Vi c vch ng là vi c riêng c a con: con xin má cho con t do mà thôi. Con h imá ph i tính cho con làm sao, là h i v gia tài kia?

- Gia tài gì?- Cha con ch t có l i cho hai anh em con trên 100 m u ru ng. Bà ngo i m t

i còn l i 5, 6 tr m m u n a. Con v h m nay con nghe nói thu nay máthâu huê l i ru ng t y, má có mua thêm 400 m u má ng b n a. Bâygi con thành nh n r i, con xin má tính giao ru ng t y l i cho hai anh emcon cai qu n, ch má l y ch ng khác mà má thâu h t s nghi p y ng cho thiên h h ng thì t i nghi p cho hai anh em con quá.

Bà Ph nghe d t l i, bà l m c m ng i d y, ngó ngay Hoàng mà nói r t nghiêmch nh r ng:- Má lo cho con h c thành thân ng con òi gia tài hay sao? Con ng có d i

mà nói b y nh v y má nghe má bu n l m?- Con xin l i má. Con v n bi t h con nói chuy n y thì ch c má không vui.

Ng t vì s nghi p c a cha con, s nghi p c a bà ngo i con, mà con khôngc h ng, cho ng i d ng h h ng, thì con u t c quá không th

không nói c.- Sao con nói xiên nói xéo ông Ph nh v y?- Con nói ngay bót, ch con nói xiên xéo ai âu.- Nh có ông Ph d y d lo l ng nên ngày nay con m i c nh v y ó.

ng là ng i n, tuy không sanh nh ng có d ng, sanh d ng o ng.



Con ph i th ng yêu kính tr ng ng c ng nh cha ru t c a con v y, conch ng ng nói m t l i chi th t l .

- u cha và bà ngo i c a con không có ru ng t l i thì ch c gì ng nuôicon.

- Con không hi u gì h t, con ng có nói d i. ng vì nh n ngh a nên ii má, ch nào ph i th y má có s nghi p l n mà ng ham âu. ng làm

quan, lúc c th c th i, ti n b c ng thi u gì. M y tr m m u ru ng mámua thêm ó là ru ng c a ng, ng xu t ti n b c c a ng ra ng mua, songlàm quan không c phép s m ru ng t trong ch mình tr n nh m, nên

ng mu n má ng b giùm cho ng ó ch .- u v y thì hai m i m y n m nay huê l i c a cha và bà ngo i con má làm

vi c gì mà h t i?- Còn không c phép tra v n má.- Con âu dám. Vì má c i v i con, nên con ph i nói cho c n l ch .- Bây gi ng h u trí r i, v y ng v ây má s làm gi y t má tr nh ng

ru ng t má ng b giùm ó l i cho ng.- Th a, không c. Con xin l i v i má, n u má làm nh v y thì con s ng n

n, con ng n c n n cùng. Con xin h i má: m t àng là con, m t àng làch ng, má ành lòng l y s nghi p c a con em bù s t cho ch ng hay sao?

- Má nói ti n b c mua ru ng t ó là ti n b c c a ng ch không ph i c amá. Má ng b giùm cho ng mà thôi.

- Má nói nh v y, ch có b ng ch ng gì âu. Còn ti n b c c a má mua ru ngó thì b ng c l m. Huê l i ru ng c a cha và c a bà ngo i con m i n mi ba m i m y ngàn gi . Mà nuôi hai con n h c m i n m t n ít ngàn ngc ch bao nhiêu. S còn d má mua thêm ru ng ó mà cho hai con. S

y là l t nhiên, mà h i thiên h th coi h có nói nh con v y hay không.Bà Ph ngh n h ng, không nói c n a.Hoàng n i ti p :- i con còn nh d i ch ng nói làm chi. Bây gi con ã thành nh n r i, v y

con xin má giao h t s nghi p cho con cai qu n. Con h a ch c con s nuôimá và nuôi ông Ph tr n i, mu n n xài cách nào con c ng lo cho v alòng h t th y, song vi c thâu xu t ph i v ph n con. Bà Ph l c u mà

áp :- u mà làm theo ý con mu n thì còn gì th di n c a ông Ph …Nghe con

nói chuy n nãy gi , sao cái ng c c a má n ng trìu tr u, mà má l i m t quá.Thôi, con ng có nói n a, cho má ngh .

Bà v a n m xu ng thì huy t trong h ng tuôn ra có c c. Bà m t ng t tay ch nnh h t. Cô Loan la lên, r i hai anh em cô và ng i trong nhà xúm l i k t than

mà h , ng i lo c m huy t cho bà. Hoàng em xe h i ra ng i xu ng ch r c c li n. Ð c t coi m ch, tiêm thu c, và nói riêng cho Hoàng bi t r ng b nh c a bà

Ph tr m tr l m, hai cái ph i nát b y h t, không còn hy v ng c u bà c. Thi t qu trong m y ngày sau b nh coi mòi n ng thêm hoài, h bà c c c thì thhuy t, mà h huy t ra thì bà m t x u.



Hoàng l y làm n n n nh ng câu chuy n mà mình nói ã làm cho m ph i sanhnh n th . May nh có ông c t m i ngày n tiêm thu c hai ba l n, ông

th ng nói v i bà Ph có b nh n m b y tháng r i, ti c vì bà không dè mà ch a trtr c, nên n ngày nay m i n ng nh v y ó. Hoàng nghe nh v y m i b t h i h nchút nh. M t bu i s m mai bà Ph kh e c m t chút bà kêu hai con l i ng g n mànói:

- Hai con ã khôn l n r i, d u má ch t c ng ch ng h i gì. Má còn lo có m tvi c là lo cho ông Ph . Hai con ph i ánh dây thép ra Nha Trang xin ông v

p t c ng má tính vi c nhà v i ng. Hôm m i ra t i, ng có g i th nói nhà hàng gì ó. Con coi th l i mà ánh dây thép22.

Hoàng không ám c i l i m n a, li n vi t dây thép và sai ng i i g i li n.Qua b a sau, bà Ph t t h i, mà quan Ph Bình ch a v t i. Hoàng thâu chìa khóa t s t, t cây mà gi h t, r i lo s p t cu c t ng táng

. Li m r i quan Ph m i v t i nhà. Ngài ôm quan t i mà khóc. Hoàng là ng i có trí ý thi t hành, ch không ph ing i a s u a c m, b i v y th y quan Ph khóc m mình, chàng ã không nglòng, mà l i tính cho quan Ph khóc ó là ti c không c làm ch m t gia tài l n

a, ch không ph i th ng ti c ng i ch t mà khóc.

22 g i n tín



VII

Ð i ng i nh m t gi c m ng. Cô Hai H ng tr c kia là m t ng i àn bà góa ch ng trong ch n v nru ng. Nh cô còn tr tu i, l i sót chút s c p, mà nh t là nh cô có s n m t gia tài

n, nên ph n cô c làm "bà Ph ", c thiên h kính tr ng kiêng n , còn ph ncon c a cô c ng thì h c ã thành nh n, kh i lo v t v . Ð i ã y , ã vui s ngnh v y, t ng tr m n m h nh phúc ph phê, nào dè ng danh l i i ch a cùngch a t t, thình lình b bí ngang, r i b c tranh gia ình tr c kia r c r l i hóa ra uám, làm cho bà Ph th ng tâm tuy t mang, ch ng khác nào n m chiêm bao mà bng i th c t nh nên gi c m ng v tan. T ng táng bà Ph v a r i, bà con trong thân t c còn l i ít ng i. Ð n t i quanPh Bình kêu Hoàng mà h i:

- i má con g n t t th , má có giao chìa khóa t s t l i cho ai?- Quan l n h i vi c ó làm chi? N u không ph i tôi thì là em tôi, ch ng i khác

làm sao có quy n gi chìa khóa c. Quan Ph nghe m y l i y thì ng ng n, ng i ngó Hoàng trân trân m t lát r i

i h i n a:- Thu nay con kêu c u b ng c u, sao bây gi kêu b ng quan l n?- Má tôi ã m t r i, tôi ph i kêu b ng quan l n nh thiên h m i trúng l ch

kêu b ng c u n a sao c.- u nuôi con t nh , c u cho con n h c, tuy cha gh , song c u c ng th ng

con nh máu th t; b y lâu nay c u t ng con còn ngh chút tình d ng d cmà th ng yêu c u, té ra má con v a m i nh m m t mà con ã d t tình ph

g p nh v y hay sao?- Quan l n có công lo cho hai anh em tôi, n y ch ng bao gi tôi quên c.

Nh ng vì tánh ý c a tôi là ng i thi t hành, ch không ph i tánh ý ng i am, b i v y tôi không th t i ngày c ng i nói "Cám n, cám n " hoài. Ðãy mà n u l y tâm lý mà xét cho t ng t n, thì quan l n th ng anh em tôi

là vì có má tôi, ch không ph i t nhiên mà quan l n th ng. Còn s nuôing hai anh em tôi, thì chúng tôi có huê l i c a cha và bà ngo i chúng tôi

l i, tôi ch c ch ng bao gi anh em chúng tôi làm t n hao quan l n ngnào.

- Con nói nh v y thì có th nào c u còn chung v i con n a c.- Quan l n mu n tính âu c ng c, tôi không có quy n li u nh vi c y.Quan Ph châu mày, ng i tr tr . Ngài suy ngh h i lâu r i m i nói:- h i con còn nh cho n bây gi , con m c i h c, con không rõ vi c nhà.

Nay ch ng may má con ã m t r i, v y con c u nói h t công vi c nhà chocon hi u. C u k t ngh a v ch ng v i má con ã c 25 n m. Tuy má concó gia tài riêng, nh ng mà trong kho ng y c u c ng làm ra ti n nhi u l m.Cách m i n m tr c, c u th y ng i ta bán ru ng r , c u m i l y ti n c a

u làm ra ó mà mua g n 400 m u. Vì c u làm quan, c u không c phépm n th trong t nh, b i v y c u mua ru ng mà c u m n má con ng giùm. V ch ng là cu c tr m n m, c u không nghi ng i chi h t, nên c u



i làm v y. C u không dè má con m ng v n, ành b c u mà theo ôngtheo bà…C u l y làm t c, lúc má con au n ng, c u không có nhà ngmá con tr i l i vi c nhà c a v i c u tr c m t các con cho con hi u. Thôi,vi c ã qua r i, ch ng nên than phi n làm chi. Bây gi c u mu n tính vi cnhà v i con nh v y: nh ng ru ng t c a ông thân con và bà ngo i con

ng b thì c u giao h t cho con. Còn nh ng ru ng t c u mua mà c y mácon ng b giùm ó, thì c u l y l i c u h ng. Bây gi c u h u trí r i, c ucó phép ng b ru ng t. Hai con là ng i k nghi p c a má con, hai conlàm t bán l i cho c u ng c u óng bách ph n và xin c i b thì xong vi c.

- Quan l n tính nh v y khó coi l m. Má tôi sanh có hai anh em tôi mà thôi.Nay má tôi m t, thì h t th y gia s n c a má tôi ph i v hai anh em tôi h ngtr n. Quan l n bi u làm t sang b ru ng l i cho quan l n ng, té ra quan

n c h ng m t ph n gia tài c a má tôi hay sao? Vi c ó không c.Quan l n gi n thì tôi ch u ch nh ng tài v t gì thu c ho c c a cha tôi, ho c

a bà ngo i tôi ho c c a má tôi ng b , thì hai anh em tôi c h ng, tôikhông ch u chia cho ai h t.

- u ã nói ru ng t má con ng b ó là ng giùm cho c u. Thi t c uy ti n c a c u mà mua ó, ch không ph i ti n c a má con âu.

- Quan l n có gi y t làm b ng có ru ng y má tôi ng b giùm cho quann hay không?

- ch ng tin nhau nên ng b giùm, ch có gi y t gì âu.- Vi c tài s n ph i có gi y t àng hoàng m i c. Xin quan l n xét l i mà

coi, ví nh tôi th y m t ng i nào ó có ru ng nhi u, tôi n mà bi u ph isang b l i cho tôi, có th nào h ch u sang âu. N u tôi n tòa mà ki n, tôinói h ng b ru ng ó là ng giùm cho tôi, song tôi không có n p b ng

gì h t, thì có l nào tòa x ng i ó ph i tr ru ng t l i cho tôi âu.- Vi c nhà mình tính êm v i nhau là hay, ch i ki n thì t t lành gì, con.- Tôi ví d cho quan l n nghe, cho ki n sao c mà ki n, mà quan l n nói

ru ng ó là quan l n xu t ti n mà mua, tôi xin h i quan l n v y ch quann làm vi c nhà n c lãnh l ng bao nhiêu mà trong m i m y n m qua

quan l n có ti n n n i mua c 400 m u ru ng. Còn huê l i c a mávà c a bà ngo i tôi m i n m trên 30 ngàn gi lúa, trong 25 n m nay dùnglàm vi c gì âu mà m t h t i. Tôi ch c má tôi l y huê l i n y mà mua thêmru ng ó thì ph i h n. Xin quan l n ngh th coi l i tôi nói ó có lý haykhông.

Quan Ph c i v không l p hôn thú, mà thu nay ngài tin v , làm có baonhiêu ti n u giao cho v h t; nay v ch t, con gh n m chìa khóa, bi t nói làm sao

c bây gi . Ngài t c gi n nên a n c m t, r i ng d y i ra ngoài sân. Ngài suyngh bi t mình ã th t th , n u làm d thì h vi c ch không ích l i gì, b i v y ngài

i qua i l i cho h t gi n, r i m i tr vô nhà mà nói v i Hoàng:- u th t th nên cãi v i con không c, ch không ph i không l i mà

cãi. Thôi, không cãi làm chi n a, c u xin con ngh tình d ng d c màth ng c u. Bây gi c u ã già r i, không th gì mà gây s nghi p khác

c. V y c u xin con làm t l i cho c u ch ng m t tr m m u ru ng và



con cho c u ch ng vài ch c ngàn b c ng c u an d ng lúc ngày già. Côngu làm l i cho má con thu n y nhi u l m. C u xin bao nhiêu ó không

ph i là nhi u âu.- Thu nay tôi t p quen tánh ý thi t hành, ch ng bao gi tôi bi t c m ng.

Mà tôi nghe m y l i quan l n nói ó, tôi không th làm ng t quan l n c.Tôi nói thi t d u tôi cho quan l n h t m y tr m m u ru ng c a má tôi ng

ó, anh em tôi c ng không n n i nghèo. Ti c vì n u chi t ra ch ng m tu ru ng mà chia cho quan l n thì coi c ng k quá, thiên h h c i tôi

i, t i nh v y nên tôi xin quan l n ng có nói chuy n chia ru ng t choquan l n n a. Còn ti n b c thì hôm má tôi t t th r i, tôi có m t s t ra tôi

m, thi t còn tám m i m y ngàn ng, quan l n xin vài ch c ngàn khôngph i là nhi u. Ng t gì s b c c a má tôi l i ó thu c v gia tài chung c ahai anh em chúng tôi. Em tôi còn kh d i, tôi không phép c p quy n c anó mà nh t v s b c y theo ý tôi c. V y tôi kêu em tôi ra ây

i ý nó coi, nh nó ch u cho thì tôi ch u, còn n u nó không ch u thì thôi.Cô Loan trong bu ng nghe anh nói nh v y thì cô b c ra mà h i anh:- Quan l n bi u ph i giao bao nhiêu b c cho quan l n ?- Vài ch c ngàn- Nhi u quá nh v y sao c.- Ý em mu n a cho quan l n bao nhiêu?- Vài ngàn là nhi u. Quan l n có ti n h u trí. Ti n y d ng già mà.- Còn ru ng t em ch u chia cho quan l n bao nhiêu?- Ru ng t chia sao c, em không ch u.Hoàng c i và nói:- Quan l n có nghe không? Em tôi nói c ng không ch u chia ru ng. Còn b c

thì nó nh a quan l n hai ngàn mà thôi.Quan ph n i gi n, ng d y và nói l n:- Bây là quân ph n, ã không bi t công n tao nuôi d ng d y d hai m i

y n m nay mà l i còn c p gi t tài s n c a tao làm n a. Tao có ph i nmày âu, nên theo xin bây t ng ng. Thôi, tao không thèm ti n b c, ru ng

t gì h t, anh em bây n cho nhi u. Tao c ng không thèm trong nhày m t phút nào n a.

Quan Ph ngoe ngo y i l y m t cái hoa ly l n qu ng trên ván nghe m t cáich, tom góp qu n áo x p b vô hoa ly, m t bàn vi t l y cu n s lãnh l ng h u

trí và l y gi y t gì ó n a r i c ng b vô hoa ly. S p t hành lý xong r i ngài bi ugia d ch i kêu cho ngài m t cái xe kéo. Bây gi Hoàng m i n n n v thói g t gao, nên m t s t m b n ngàn b c tr c m t cha gh mà nói:

- Quan l n không thèm v i anh em tôi n a thì t ý quan l n, tôi không ámm. H i nãy em tôi nh cho quan l n hai ngàn, tôi thêm ph n tôi n a hai

ngàn, là b n ngàn ó. Xin quan l n vui lòng nh n s b c y làm l phí mà ich i.

Quan Ph tr n m t áp:- Tao nói tao không thèm.



Hoàng cu i và nói:- Quan l n chê thì thôi. Tôi xin cho quan l n bi t, s b c n y tôi s dành

cho quan l n luôn luôn. N u lúc nào quan l n c n dùng thì tr v mà l y. Xe kéo em l i. Quan Ph bi u gia d ch xách em hoa ly ra xe r i ngài lên xe mà

i, không thèm l y b c mà c ng không t giã ai h t.Hoàng ng trong c a ngó theo, r i ngó em và rùn vai mà nói :

- i ph i nh v y m i c. N u mình t t h c i mình d i.Cô Loan châu mày áp:

- ng theo l i anh d n, em ph i làm g t nh anh. Nh ng mà th y c u Phra i, em ng lòng quá. V y n u c u h t gi n, c u tr v xin n m m ingàn, anh ng có ti c v i c u. Ngh c ng t i nghi p ch .

Hoàng g t u. chi u.

V ng Tàu, phía Bãi Sau, n c ng l n, gió ng th i hiu hiu, h i n ci gió hi p nhau làm cho b u không khí r t mát m .

Xa xa ngoài kh i, m t bi n linh láng n i lên cao, b ánh m t tr i chi u gi i nênnhu m màu vàng vàng. M y chi c thuy n ánh l i u tr ng bu m nh m b n mà

, thuy n ch y r r , cánh bu m tr ng tr ng. Bên phía tay trái, núi mi t Long H i, Long Phú n m gi ng ngang m t dãy, u néo ch th p ch cao, nh ai ph t m t v t xanh lè n i góc tr i xám xám. G n trong b , b gió ùa nên m t n c gu n23 có ng24 thành sóng, r i l nsau ti p l n tr c mà tràn lên bãi, p vô gành d i ti ng n ào, phun b t tr ng xóa. Ch n tr i xa mù, m t bi n mênh mông, sóng b a lào xào, gió chi u hây h y.Ng i giàu tình c m ho c có vi n chí, ai ng i ng m cái c nh n y m t h i, c ng ph i

i h i khoan khoái, r i ch ng kh i sanh tình lai láng nh bi n r ng, ho c sanh chícao xa nh ch n tr i, ho c xét thân ng i nh thuy n con l ng ng ngoài kh i,ho c ngh công danh nh b t n c rã r i trên bãi. Quan Ph Bình ng i trên m t c xe ng a mà ra Bãi Sau, th y khách h ng gió

ông o, k chòm nhom ng i trên bãi mà ch i, ng i l ng x ng l i ùa nhau d ibi n. Ngài mu n tìm n i thanh t nh nên xu ng xe r i i b lên ng vòng ch n núi.Ngài th ng th ng i m t h i, ã xa Bãi Sau, t i m t ch cao, th y trong núi l i ra m tmi ng á l n m t b ng ph ng n m tròi tr i d a ng, ngài bèn ng i trên ó ngngó mông ra bi n. Không hi u ngài ng i ng m tr i ng m n c r i ngài c m xúc hay sao mà ngoài

t ngài bu n hiu, trong lòng l i th t th o. Con ng i ã tr i qua m t i m n l t mùi nh ngài, nay l i g p c nh nh v y có l nào mà không b i h i sao c.

Ngài bu n ch c là t i ngài, ch cái i c a ngài, trong kho ng hai m i m y n ma qua, chìm r i l i n i, n i r i l i chìm, ch ng khác nào bi n l n r i l i ròng, m t

tr i m c r i l n. Lúc nh có hai bàn tay tr ng, lao thân m t trí, l p k lo m u, l t hn lòng, khum l ng u n l i mà làm cho tr nên giàu sang, r i n ngày già hai

23 cu n24 ch c p cao và dài n m song song v i nhau: cu c v ng, p v ng, v ng khoai, v ng mía.



bàn tay tr ng c ng tr l i hai bàn tay tr ng, s nghi p ch có ít tr m ng b c v icu n s h u trí mà thôi. Rõ ràng công danh là b t n c, phú quí là mây bay, không r i l i có, có r i l ikhông, không hay có c ng v y, ch ng ra gì h t. Ngài ng bàng hoàng ngh ng i, thình lình có m t chi c xe h i thi t p phía Bãi Sau ch y lên, trong xe có m t ng i àn ông ng i v i m t ng i àn bà.Lúc xe ch y ngang qua ch ngài ng i hai ng i y nói c i vui v l m. Ngài day m tch khác không mu n ngó. Xe qua kh i r i ngài rún vai mà chúm chím c i, d ngnh ngài khinh khi hai ng i y không bi t s th cu c xây v n, c vui h ng h nhphúc hi n t i. Ngài ch a quên chi c xe y, b ng có m t ông già u b c tr ng mà b t ngcòn m nh m , tay ch ng m t cây ba ton25 l n, h ng Bãi Tr c i l i, i th ngth ng, v a i v a ngó ngoài bi n mà ch i.Ngài c ng i ngó mông ra kh i, không thèm ý n khách i ch i y. Ch ng ng iy i ngang tr c m t ngài, ng i ch m ch ngó ngài r i ng l i mà h i:

- Ph i me x Bình hay không?- Ph i. Tôi là Bình. Ông là ai mà bi t tôi?- , toa quên moa r i hay sao? Quên thi t hay là không mu n nhìn?- Tôi quên thi t.- Ng i ta nói giàu b b n sang i v . N u toa quên t i moa n a thì thi t toa

úng v i l i c a ng i ta nói ó r i.- Có l lâu quá nên tôi quên ch .- Thi t quên à? Moa là Thanh Chí Hoà, ông mai c a toa h i tr c ây.Quan Ph v a nghe nói thì vùng ng d y b t tay th y Thanh và nói:- Tôi xin th y tha l i. Anh em không g p nhau ã 25 n m nay, l i ã già r i,

tóc b c h t, nên tôi nhìn không ra.Th y Thanh c i. Th y ng i ghé trên c c á, m t tay ch ng cây ba ton, m t taych ch g n ó, mà m i quan Ph ng i r i h i:- Nghe nói toa làm vi c t i ch c tri ph ph i hôn?- Ph i mà tôi ã xin h u trí r i.- Còn tr quá mà h u trí gi ng gì?- Làm vi c lâu n m m t m i, l i có chuy n bu n nên tôi xin h u trí non cho

i.- Bây gi toa âu? Còn C n Th hay không?- Bây gi tôi không có âu h t. Ch nào vui thì tôi , h ã thèm thì i ch

khác..- Nhà toa âu ch ?- Tôi không có nhà c a chi h t.- a! Sao v y? H i tr c toa b v con r i c i v khác giàu có sang tr ng

m mà. Lúc toa b v b con, moa có g i cho toa m t cái th mà xài toa, saotoa không tr l i?

- Tôi làm t m b y, th y trách là ph i l m tr l i gi ng gì c.

25 (bâton), g y



- Toa bi t toa làm b y, sao toa không n n n r i tr v v i v con?- Bây gi m i bi t, ch h i ó còn ngu quá, có bi t gì âu.- ! Toa nói nh v y té ra toa ham giàu sang quá, toa i v , r i c ng không

ích gì h t hay sao?- Không ích gì h t.- m b y quá! Già r i toa m i bi t n n n thì mu n l m.- Mu n mà bi t n n n có l còn dung ch c.- Ngày toa thi u ký l c, moa l i moa m ng cho toa. Toa lu n cách l p

ng công danh, moa nghe moa bi t không xong. Toa lu n cách nào toacòn nh hay không?

- Còn nh .- , toa có chí ý ó mà toa làm c t i ông Ph , ngh c ng là may l m a

toa, moa t ng trong ng công danh toa b c ít b c r i toa té g p kìach .

- Th y còn làm vi c hay không.?- n sáu m i tu i r i còn làm chi n a. Moa ngh t h i n m ngoái, bây gi

p con moa l n r i. Chúng nó làm mà nuôi moa mà.- u v y thì th y có ph c l m.- có c a thì h nh c a, còn moa có con thì moa nh con ch sao. Toa c i

khác toa có c m y a con?- Không có a nào h t.- a! V y thì c i v làm gì! Toa i h ng gió v i ai? Có v toa i hay không?- Không, v tôi ch t r i.- À! Té ra bây gi toa tròi tr i có m t mình. Già mà không có v con thì bu n

m. Toa b y quá, toa tính tr t toa i l c ng. Toa th y hay ch a?- Ph i. Tôi i l c ng.- c r i m i tr l i không c m i là kh ch .Quan Ph Bình l y thu c ra m i th y Thanh hút. Ngài suy ngh m t lát r i h i:- Th ng Nghi p c a tôi n m nay ã 25 tu i, không bi t bây gi nó làm vi c gì

âu?- À! Bây gi toa m i h i t i con! Moa t ng toa quên nó ch . Toa có phép kêu

nó b ng con âu mà h i.- Sao v y?- Nó có cha khác. Cha nó nhìn t i toà phép. Bây gi toa có nói nó là con toa

c âu.- nó l y ch ng khác hay sao?- Toa b ng i ta mà c i v khác; toa l i mu n ng i ta v y mà ch toa

hay sao? Moa nh trong th moa g i cho toa n m ó moa có nói mà. Moa cónói v toa phi n toa l m, nh t nh l y ch ng khác li n, mà l y ch ng h nglao ng ch không thèm l y ng i h c th c.

- Ph i. Tôi nh trong th th y có nói nh v y. Bây gi ông già v và v tôinh gi i há?



- Còn m nh gi i h t. Anh Ba Chánh n m nay ã 75, 76 tu i r i. nh già mành còn s i l m. Còn Madame Huy n thì sung s ng t t b c, nên coi nheo

nh o hoài, không th y già.- Không bi t v tôi l y ch ng là ai âu v y?- Bây gi toa h i th m làm chi?- i cho bi t v y mà, âu th y thu t chuy n v con tôi cho tôi nghe m t

chút, th y Hai.- hôn! Ðã hai m i m y n m nay toa m i ch u h i th m! N u thi t toa bi t

n n n, moa nói cho toa nghe, thì toa còn n n n thêm n a, ch có ích gì.- Không h i gì. Th y c nói i. H i v tôi xu ng C n Th nó hay tôi có v

khác ch c nó oán tôi d l m, ph i hôn?- Toa làm b n v i madame Huy n ã có m t m t con, mà toa không bi t ý cô

ch . Có oán âu. Không gi n không bu n chút nào h t. Khinh th toa l mmà thôi. Cô b ng con C n Th tr v , cô g p moa t i nhà. Cô thu t chuy n

i cho moa v i anh Ba Chánh nghe r i cô nói toa v i cô không còn tìnhngh a gì n a h t, cô s l y ch ng khác li n, mà l y ch ng trong h ng cu li.Ng i àn bà ó coi b thi t thà m m m ng, mà tánh khí thi t can c ng,moa không dè chút nào h t. Moa t ng cô gi n cô nói v y, té ra cách vàitháng sau thi t cô ng th ng th Cang, làm th máy trong hãng xe h i, d iSài Gòn ó, toa nh hôn?

- Tôi không nh .- Coi kìa! Th Cang cái nhà ngói nh hai c n, xéo xéo c a ông Ba Chánh ó.- , tôi nh nó r i. Ng i i làm m c b màu v i xanh ó mà.- Ph i r i. Th Cang nói c i m t tr m ng b c. Anh Ba Chánh còn th ng

toa, nh gi c gi c không ch u g , nói i m t ít lâu coi nh thi t toa bt r i s hay. Madame Huy n cãi v i nh d quá, nh nh ng th Cang,

ch ng bao gi thèm ngó m t toa n a âu mà ch . Túng th anh Ba Chánhph i chi u theo ý con mà g .

- y th Cang có gì âu mà th y nói sung s ng t t b c?- Nh ng th Cang, nên m i sung s ng ó a. H i m i c i v , th Cang

làm th n m i ngày có m t ng r i. Th ng th ng lên hai ng, r i haing r i, r i ba ng m t ngày. Ngh máy xe h i nó gi i th t, nên ông ch

hãng c ng nó l m. Nh nó n l ng l n l i nh v ch ng nó ti n t n, nêntrong m y n m nó có v n n n m b y ngàn. Có v n r i th Cang m i táchra mà l p riêng cái ga-ra s a xe h i. Nó s a gi i nên xe nào c ng a l icho nó s a h t th y. B i v y làm trong ít n m nó có t i n m ba muôn. Nómua m t dãy ph i l Somme, r i m hãng l n mà s a, và s n xe h i, l i

ng có mua bán n a. Hãng c a mông x Cang hi u “Grand Garage duViet Nam”, toa không bi t hay sao?

- y n m nay tôi ít i Sài Gòn, nên không bi t.- Hãng kinh dinh l m mà, Ch ng nào toa v Sài Gòn toa ghé l i ó mà coi.

Bây gi mông x Cang giao cho con c a toa, là mông x Nghi p cai qu n.Mông x Cang coi ch ng v y thôi, v ch ng d t nhau i ch i hoài, sung

ng l m.



- Th ng Nghi p c a tôi cai qu n m t hãng xe h i c hay sao?- ! Ði h c bên tây chín m i n m, có b ng c p bác v t v bá ngh , l i có

ng c p chuyên môn v máy xe h i n a, sao l i cai qu n không c.- Tôi không dè mà c v y.Th y Thanh ti p :- Mông x Cang d ch u l m. Tuy Nghi p là con gh nh ng y th ng nh

con ru t. Y ra gi a tòa mà nh n là con, r i cho n h c h n hòi. Bây giNghi p k chí cho y ó.

- i v ch ng tôi h i tr c không có làm hôn thú, h i sanh th ng Nghi pph i khai theo h m , nên mông x Cang m i nhìn là con c.

- y ch sao! Con c a toa mà bây gi ng i khác nh . Thi t u ng quá.- Ng i ta có công nuôi d ng cho n h c thì ng i ta nh , tôi không c gì.- Mông x Cang i coi c l m, lo cho con gh n h c hoàn toàn, mà l i

có c t m t cái nhà th t t t trên Chí Hoà cho anh Ba Chánh . Chúa nh thãng óng c a ngh thì v ch ng y m i v tr n.

- t nhà ch nào?- t t i mi ng t c a ông Ba Chánh ó.- Th ng Nghi p có v r i hay ch a?- Nó bên tây m i v vài tháng nay, v âu mà c i g p v y! Cách m y b a

rày moa có l i nói chuy n v i anh Ba Chánh. nh nói có ng i mi t L cnh mu n g con cho th ng Nghi p. Ng i ó giàu l m. S làm sui coi bng g n thành r i. V y thì ch c trong ít tháng n a nó s có v .

- Nó c v y thì tôi c ng m ng cho nó.- Còn ph n toa bây gi có ru ng t ph xá gì âu. Toa nói cho moa nghe th

coi.- Không có gì h t. Bây gi có ít tr m ng b c v i cu n s lãnh ti n h u trí

mà thôi.- ! h i làm vi c, toa làm t i ông Ph , mà ki m ti n không c hay sao?- Tôi làm ra ti n nhi u l m ch ; t i không có m ng làm giàu, nên tiêu h t.- Toa th y hay ch a.? i tranh danh tr c l i cho l m, ngh không có ích gì.

Có chí nh mông x Cang c ng làm giàu r i sung s ng c, không c nph i sanh s , ph i lo làm ông n y ông kia làm chi.

- Quan Ph ng i bu n hiu không nói n a. Th y Thanh ã th y m t tr i chen l ng, bèn ng d y r quan Ph v . Hai

ng i cùng i xu ng Bãi Sau r i tr vô ch , th ng th ng i b mà nói chuy n . Quan Ph Bình ng bu n vì s m ng c a ngài không c h ng phú quý

tr n i, mà ngài còn nghe chuy n v con nh v y n a thì ngài h th m, b i v y vôi ch r i ngài ki m c t bi t th y Thanh.

Ðêm ó ngài ng không c, c ng i trên Bãi Tr c cho t i sáng.Cách m t tháng sau, quan ph Bình V ng Tàu tr vô Sài Gòn, tính ây ch i

ít b a r i s ra Hu ho c lên Ðà L t. Ngài m n m t c n phòng khách s n mà ngh .Chi u mát, ngài th ng th ng i b mà ch i. Ngài mu n i l i hãng xe h i c a

Cang ng coi cu c làm n c a v con nh th nào, mà r i ngài s g p v c , nênc d c không dám i. Ngài bèn leo lên m t c xe kéo mà ng i, bi u xe phu i th ng



th ng cho ngài hóng gió. Xa ph t ng ngài mu n xu ng mé sông cho mát nên trên ch B n Thành i th ng qua Ð i l de la Somme ng có xu ng mé c t c ThNg .

Quan Ph gi t mình, s i ng ó g p v c . Mà r i ngài ngh mình ng itrên xe mà i ngoài ng không l v nhìn c, b i v y ngài không c n, c choxa phu i.

Ði c m t khúc ng b ng th y có m t dãy ph l u n m c n. Trên c a cót t m b ng m y ch l n: “Grand Garage du Viet Nam”. Quan Ph bi t ch ó

là hãng xe c a Cang. Ngài ng i xe i ngang qua; ngài ngó vô thì th y hai c n xe, th ng s a l ng x ng, ch t d y y t trong ra t i c a. Qua kh i r i ngài

bi u xa phu ng ng l i. Ngài xu ng xe i b trên l ng, i tr l n l i hãng xe h icoi ch i. Ngài dòm vô hãng thì không th y cô Huy n mà c ng không th y ai quen

t. Ngài ng coi ch i m t h i r i lên xe kéo b o xa phu ch y lên Chí Hoà. Tr i ãch ng v ng. Ð ng lên Chí Hoà thiên h qua l i d p dìu, xe h i, xe th m ch y liênti p, ti ng kèn v i ti ng chuông nghe không d t.

Quan Ph Bình th y c nh c ng x a thì ngài b i h i trong lòng. Cách haii m y n m tr c, m i bu i chi u ngài u i qua quãng ng n y, tuy h i ó

thiên h qua l i ít h n, nhà c a hai bên ng th a th t h n song mùi danh l i ch tch a y lòng, tranh t ng lai ch n ch tr c m t. Bây gi ngài tr l i ng n y,tuy dân c ông o h n, nhà c a t t p h n, song th y c nh y lòng l i l nh tanh,trí l i chán ngán.

Ði g n t i nhà ông Ba Chánh. Quan Ph th y bên l ng có m t g c xoàithi t l n. Ngài nh g c xoài y ng ngay sân c a cha v ngài h i tr c thì tronglòng càng thêm ng n ng i. Bây gi ng i ta i ng ngoài ng l i càng thêm

ông, bên ng l i có m t oàn xe h i n i uôi nhau mà u m t hàng dài. QuanPh nghi nhà ông Ba Chánh có ám ti c, nên m i có xe h i u ông nh v y. Ngàibi u xa phu i ch m ch m ng cho ngài coi. Ði t i g c xoài l n ngay nhà ông BaChánh, ngài ngó vô thì th y m t toà nhà ngói xinh p, c t theo ki u t i tân, èn tsáng tr ng, ch ng d n h c h . T trong nhà ra ngoài sân khách kh a ng i ch t ních,

i tr c ng thiên h coi ông y.Quan Ph bi u xa phu d ng l i, r i ngài leo xu ng mà h i m t ông già ng

bên ng:- Nhà n y có ph i là nhà c a ông Ba Chánh không v y ông?- Ph i.- Nhà có ám gì mà khách kh a ông d v y?- Ðám c i c a ông Bác v t Nghi p, là cháu ngo i c a ông Ba.- ! M i nhóm h hay r c dâu v r i?- c dâu v h i chi u r i bây gi m i ãi ti c ti c m i hai h ó ch .- i con c a ai, âu v y ông bi t hay không?- Nghe nói h i ông bác h c Bác v t Nghi p h c bên tây có quen ông Bác v t gì

ó d i C n Th , bây gi hai ng i tr v bên nây, ông Bác v t C n Thó g em gái cho ông Bác v t Nghi p.



Quan Ph nghe nói nh v y thì nghi Hoàng g cô Loan cho Nghi p. Ngài ch mch ngó vô sân r i ngó vô nhà, th y m t ông già tay c m cây qu t lông tr ng ng igi a nhà mà qu t h i, ngài m i h i n a :

- Ph i ông già ng i trong ó là ông Ba Chánh hay không?- Ph i. Ông Ba Chánh ó a.- Còn dâu r là ng i nào âu?- Ông không bi t hay sao?- Không.- ngoài sân nãy gi , m i d t nhau i vô trong nhà. Kia kìa. Bà ng ng

tr c c a kia là m c a Bác v t Nghi p ó.- Ph i. Bà ó tôi bi t. Còn cha c a Bác v t Nghi p âu.- Kia kìa, ng i ng i bàn gi a ngoài sân, ng nói chuy n v i th y hai

Thanh ó! Ông th y hôn?- , , tôi th y r i. Ng i b n áo màu xanh ó ph i không?- Ph i. Kia kìa, dâu r ng b c xu ng th m i ra sân kìa.

Quan Ph ngó k , thi t qu cô Loan, không còn nghi ng gì n a. Ngài ch m chngó Loan, ngó Nghi p r i ngó cô Huy n c ng ra sân l i ng sau l ng ch ng, hai tay

n vai ch ng và nói chuy n v i th y Hai Thanh và nói và c i, b hân hoan mãn ým.

*Th y v , th y con, th y c nh gia ình ng ch a chan h nh phúc, mà v con

y bây gi mình không c g n, mình không quy n nhìn, h nh ph c y khôngph i c a mình t o ra, quan Ph Bình b i h i ng ngó trân trân, s c m t bu n xo…

Ngài b ng th y Hai Thanh ng d y r i xâm xâm i ra ng. S th y n ngóth y mình, ngài l t t b c lên xe kéo và bi u xa phu tr v Sài Gòn.

nh H i, 11-1938


Documents

Ho bieu chanh bo vo