494

Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III
Page 2: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

NHÌN LAÏI SAÙU MÖÔI NAÊMTRANH ÑAÁU CHO VIEÄT NAM

Page 3: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III
Page 4: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

Nhìn Laïi Saùu Möôi Naêm Tranh Ñaáu Cho Vieät Nam

Hoà Sô Ñeä Töù Taäp 3Nhoùm Ñeä Töù Vieät Nam taïi Phaùp

Tuû Saùch Nghieân CöùuXuaát baûn laàn thöù nhaát taïi Hoa kyø 2004

Nhaø xuaát baûn giöõ baûn quyeàn

Page 5: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

NHÌN LAÏISAÙU MÖÔI NAÊMTRANH ÑAÁU CHOVIEÄT NAM

Page 6: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

Tuû saùch Nghieân cöùu

Ñaõ xuaát baûn

Quan lieâu ôû Vieät Nam(Nhoùm Ñeä töù Vieät Nam taïi Phaùp, 1976)

Daân chuû xaõ hoäi chuû nghóa vaø chuyeân chính voâ saûn(Vuõ Gia Minh, 1980; taùi baûn coù söûa chöõa naêm 1999)

Vaán ñeà Ba Lan(Haø Cöông Nghò, 1981)

Cuoäc caùch maïng bò phaûn boäi(Leon Trotsky, 1993)

Tôø trình bí maät cuûa Khrushchev veà Stalin(1994)

Ngöôøi Vieät ôû Phaùp 1940 – 1954(Ñaëng Vaên Long, 1997)

Veà naïn suøng baùi caù nhaân vaø nhöõng haäu quaû cuûa noù(Nikita Khrushchev, phaùt haønh treân maïng Internet, 1998)

Ñôøi toâi(Leon Trotsky, hai taäp, 1998-1999)

Lenin, con ngöôøi, cuoäc ñôøi vaø söï nghieäp(Nguyeãn Vaên Lieân, 1998)

Saép xuaát baûn:

Vaên hoïc vaø caùch maïng (Leon Trotsky)Quoác teá Coäng saûn sau thôøi Lenin (Leon Trotsky, hai taäp)

Caùch maïng thöôøng tröïc (Leon Trotsky)Vieät Nam (1920-1945) - Caùch maïng vaø phaûn caùch maïng döôùi cheá ñoä

thuoäc ñòa (Ngoâ Vaên)

Ñòa chæ lieân heä: Tuû saùch Nghieân cöùu

Boite Postale 24675224 Paris Cedex 11

France

Page 7: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

MUÏC LUÏC

Lôøi Noùi Ñaàu 91. Ñoïc vaø Bình Luaän:2. Gioït Nöôùc trong Bieån Caû 253. Nguyeãn Khaéc Vieän vaø Giôùi Lao Ñoäng Vieät Nam taïi Phaùp 1074. Noùi Veà Baûn Chaát Ñaûng Coäng Saûn Vieät Nam 1515. Daân Chuû Xaõ Hoäi Chuû Nghóa vaø Chuyeân Chính Voâ Saûn 168

Phaàn Phuï Luïc:1. Thô cuûa Hoaøng Khoa Khoâi 2132. Tìm hieåu lòch söû: Caùi cheát cuûa Taï Thu Thaâu 2213. Nhaän Ñònh veà Traàn Ñöùc Thaûo 2364. Ñieáu vaên Ñaëng vaên Long vaø Hoaøng Bính 2455. Nhöõng Möôi Naêm aáy Bieát Bao Tình 251

Page 8: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III
Page 9: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

Lôøi Noùi Ñaàu

uoán thöù III “Hoà sô Ñeä Töù Vieät Nam ôû Phaùp” xuaátbaûn vôùi hai thöù tieáng Vieät vaø Phaùp. Leõ ra noù ñöôïc in vaø

phaùt haønh töø laâu. Söï chaäm treã naøy do nguyeân nhaân laø anh baïntraùch nhieäm veà vieäc in saùch ñaõ laøm maát moät phaàn quan troïngcuûa baûn thaûo trong dòp doïn nhaø. Chuùng toâi phaûi vieát laïi baûnthaûo: dòch laïi moät soá baøi tieáng Vieät ra tieáng Phaùp vaø moät soá baøitieáng Phaùp ra tieáng Vieät. Nhôø söï giuùp söùc cuûa nhaø vaên PhanThò Troïng Tuyeán, coâng vieäc ñaõ hoaøn taát vaø baûn thaûo ñaõ xongtoaøn boä. ÔÛ ñaây chuùng toâi xin chaân thaønh caûm ôn chò Tuyeán.

In laïi nhöõng taøi lieäu naøy chuùng toâi tin raèng ñaõ laøm ñöôïcmoät vieäc boå ích vaø caàn thieát. Nhöõng ñoäc giaû naøo chöa bieát seõcoù dòp bieát moät giai ñoaïn lòch söû ñaëc bieät vaø ñaày yù nghóa veà ñôøisoáng cuûa moät ñoaøn theå ngöôøi Vieät Nam ôû Phaùp vaø cuoäc ñaáutranh cuûa hoï cho neàn ñoäc laäp cuûa Vieät Nam. Ñoäc giaû naøo ñaõbieát qua giai ñoaïn lòch söû naøy coù theå ruùt ra nhieàu baøi hoïc chohieän taïi vaø töông lai.

Trong nhöõng naêm 1940-1950, ôû Phaùp coù moät nhoùm thanhnieân coäng saûn Ñeä Töù Vieät Nam ñöôïc ñaøo taïo treân ñaát Phaùp,coøn chöa coù nhieàu kinh nghieäm, ñaõ bieát ñöùng ra daãn ñaàu moätphong traøo ñaáu tranh ñoøi quyeàn lôïi, vaø ñaáu tranh chính trò cuaûmoät ñoaøn theå goàm coù 15.000 thôï Vieät Nam goïi laø Coâng Binh(ouvriers-soldats) do ñieàu kieän chieán tranh ñaõ qua Phaùp. Nhoùm

C

Page 10: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

10 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

troát-kyùt Vieät Nam ñaõ tranh thuû ñöôïc söï tín nhieäm vaø söï ñoàngtình cuûa ña soá coâng binh, vaø trong nhieàu tröôøng hôïp ñaõ ñöôïcnhöõng ngöôøi naøy coi laø «phaùt ngoân vieân» thay hoï. Trong taát caûcaùc traïi coâng binh, trong cuoäc ñaáu tranh ñoøi caûi thieän ñôøi soángvaø ñoøi traû laïi chuû quyeàn ñoäc laäp cho Vieät Nam, nhöõng ngöôøitroát-kyùt giöõ moät vò trí öu tieân. Hoï chieám ña soá trong ban TrungÖông Coâng Binh (Comiteù Central) vaø coù nhieàu ñaïi bieåu trongheát thaûy caùc UÛy ban ñaïi dieän caùc traïi coâng binh. Toùm laïi, aûnhhöôûng cuûa Ñeä Töù raát lôùn, trong luùc soá ngöôøi theo Vieät Minh vaøHoà chí Minh haàu nhö khoâng coù.

Naêm 1946, khi oâng Hoà chí Minh qua Phaùp vaøo dòp coùcuoäc thöông thaûo giöõa hai chính phuû Phaùp Vieät, tình theá vaãnnhö noùi treân. Ñeå laät ngöôïc tình theá naøy, Hoà chí Minh ñaõ cöû oângTraàn ngoïc Danh laøm ñaïi dieän cho chính phuû Hoà chí Minh ôûPhaùp vôùi nhieäm vuï loaïi tröø caùc ñaïi bieåu troát- kyùt ra khoûi caùc côquan ñaïi bieåu coâng binh ôû trong taát caû moïi traïi coâng binh.Ñaùng leõ duøng phöông phaùp daân chuû vaø thuyeát phuïc, oâng Danhlaïi duøng caùc bieän phaùp cöôõng cheá, ñe doïa, vu khoáng vaø toá caùo.OÂng ñaõ taïo ra nhöõng ngöôøi choáng laïi oâng. Keát quaû: oâng ñaõ taïora moät cuoäc giao tranh giöõa oâng vaø caùc UÛy Ban ñaïi dieän coângbinh trong heát thaûy caùc traïi coâng binh. Söï kieän naøy ñaõ daãn tôùimoät cuoäc ñoå maùu thaûm khoác ngaøy 15-5-1948, ôû traïi Mazargues(Bouches du Rhoâne), trong ñoù coù 5 coâng binh vaø moät nhaânvieân cuûa UÛy Ban An Ninh bò thieät maïng.

Trong kho löu tröõ taøi lieäu, chuùng toâi coøn giöõ caùc vaên kieändính líu tôùi vuï ñoå maùu naøy. Khi caàn thieát chuùng toâi seõ coâng boátrong «Hoà sô Ñeä Töù Vieät Nam ôû Phaùp»

Cuoäc choáng ñoái göõa moät beân laø oâng Traàn ngoïc Danh, moätbeân laø caùc UÛy Ban ñaïi dieän coâng binh daàn daàn trôû neân cuoäcchoáng ñoái giöõa coäng saûn stalinieân vaø coäng saûn troát- kyùt. Trongcuoäc choáng ñoái naøy phaàn thaéng laø veà phía troát-kyùt, vì moät leõgiaûn dò vaø deã hieåu: ñaïi ña soá coâng binh ñöùng veà phía troát-kyùtchoáng laïi oâng Danh. Ñaây laø moät tröôøng hôïp hieám coù, neáu khoângnoùi laø ñoäc nhaát, töø ngaøy Stalin toaøn thaéng ôû Lieân Xoâ. Cuoäcchoáng ñoái naøy chæ nhaän xeùt treân caên baûn nhöõng vuï xung ñoät

Page 11: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 11

ñaãm maùu maø phaûi tìm hieåu ôû söï khaùc bieät giöõa hai ñöôøng loáichính trò vaø lyù thuyeát, ñaëc bieät laø giöõa hai quan nieäm veà vaán ñeàchính quyeàn. Ñoái vôùi phaùi Stalinieân, chính quyeàn laø muïc tieâutoái thöôïng caàn phaûi ñoaït laáy baát keå vôùi giaù naøo, caàn phaûi cuûngcoá vaø giöõ vöõng laâu daøi (ñeå baûo ñaûm ñaëc lôïi ñaëc quyeàn cho ñaùmngöôøi naém giöõ chính quyeàn). Ñoái vôùi nhöõng ngöôøi troát-kyùt,chính quyeàn chæ laø moät phöông tieän nhaát thôøi duøng ñeå thay ñoåichính theå xaõ hoäi. Bôûi leõ aáy, tröôùc cuõng nhö nay, chuùng toâi tieáptuïc ñaáu tranh cho moät chuû nghóa xaõ hoäi nhaân baûn, moät chuûnghóa xaõ hoäi töï do. Chuùng toâi ñaáu tranh cho moät cheá ñoä ñanguyeân, ña ñaûng, töï do baùo chí, töï do ngoân luaän, töï do tötöôûng.

Xuaát baûn taäp hoà sô naøy, chuùng toâi muoán chöùng toû moät theágiôùi khaùc (vôùi theá giôùi cuûa tö baûn hieän nay) coù theå coù.“

Hoøang Khoa Khoâi Paris, ngaøy 23 thaùng hai 2004

Page 12: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

Lôøi Giôùi Thieäu

(Veà cuoán “Vieät Nam- 60 naêm nhìn laïi”, vôùinhöõng baøi vieát choïn loïc cuûa taùc giaû Hoaøng KhoaKhoâi). Ñoâi lôøi phaùt bieåu.

aàu thaäp nieân 90, toâi ñöôïc tieáp xuùc vôùi oâng HoaøngKhoa Khoâi taïi Paris. Tröôùc ñoù, toâi ñaõ ñoïc baøi nghò luaän

cuûa oâng, Ai gieát Taï Thu Thaâu vaø nhöõng ngöôøi Troátkít Vieät Nam?,toâi cöù ñinh ninh taùc giaû laø moät thanh nieân – chöù khoâng phaûimoät laõo tröôïng - vì gioïng vaên khí löïc, nhieät huyeát. Khi gaëpmaët, nghe toâi phaùt bieåu caûm nghó, taùc giaû vui veû baät cöôøi. Hainaêm sau, oû Myõ, toâi ñöôïc dòp tieác xuùc vôùi oâng taïi nhaø rieâng, laâu4 tieáng. Laàn ñoù toâi thöïc hieän ñöôïc baøi “Noùi Chuyeän voùi OÂngHoaøng Khoa Khoâi...” ñeå ñaêng baùo. (Baøi naøy ñöôïc ñaêng laïitrong Hoà Sô Ñeä Tö)ù. Laàn thöù ba, ñaàu naêm 2003, khi baét ñaàuthaáy roõ söï yeáùu meät vì tuoåi giaø, oâng aân caàn ruû toâi sang Phaùp laànnöõa vì, “bieát ñaâu chaû laø laàn cuoái anh em ñöôïc gaëp nhau”. Nhôùlaïi, caû ba laàn, toâi ñeàu ñöôïc tieáp xuùc vôùi moät maãu ngöôøi toånghôïp ñaëc bieät, maø laàn gaëp naøo cuõng cho toâi nhöõng aán töôïng saâuñaäm veà lyù töôûng, kieán thöùc, vaø caù tính...cuûa moät taám göôngñaáu tranh töï hoïc treân nhöõng laõnh vöïc lôùn roäng cuûa Caùch maïngQuoác teáá. Caøng nhôù laïi nhöõng vôõ leõ cuûa toâi treân nhieàu ñeà taøi

Ñ

Page 13: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

khaùc nhau...baèng nhöõng caâu ngaén goïn cuûa oâng, toâi caøng tinchaéc laø con ngöôøi coù theå sai laàm. Nhöng, treân böôùc ñöôøng tìmhoïc thì tröôùc sau cuõng seõ coù tieán boä - neáu chòu khoù tìm hieåu.

Cuõng noùi thaúng ra raèng, vôùi toâi, coù nhieàu chöôùng ngaïitreân böôùc ñöôøng caàu tieán. Khoâng phaûi luùc naøo toâi cuõng ngaámñöôïc Giaù trò Thaëng dö, hay oùc saùng taïo linh ñoäng cuûa giai caápVoâ saûn. Khoâng phaûi luùc naøo toâi cuõng nhìn suoát ñöôïc söï luõngñoaïn ngaàm cuûa Tö baûn. Vaø, caøng khoâng phaûi luùc naøo toâi cuõngnhìn ra ñöôïc nhöõng laét leùo Lòch söû - nhöõng ñieàu toâi khoâng heàñöôïc hoïc ôû tröôøng lôùp. Khi nhöõng ñieàu toâi cho laø chaân lyù, ñoøiñem ra baøn caõi laïi bò laät ngöôïc moät caùch deã daøng, ñeàu laøm taâmlyù caù nhaân toån thöông...cho neân toâi ñaõ coù nhöõng phaûn öùng caõilyù khíeám nhaõ. (Ñieàu ñaùng buoàn cho toâi, nhöng hình nhö oângñaõ queân, bôûi sau naøy khoâng moät laàn oâng nhaéc, duø chæ ñeå cöôøi).

*

OÂng Hoaøng Khoa Khoâi khoâng nhöõng laø moät trong nhöõngngöôøi taêng boå cho toâi veà khaû naêng phaân tích tröôùc nhieàu tìnhhuoáng, maø coøn caû veà söï chaân thaät, loøng vò tha cuøng tínhï kieânnhaãn. OÂng coi Maùcxít laø moät phöông phaùp suy luaän ñuùng ñaén,coi söï hieåu laàm laø chuyeän thöôøng tình, coi söï khieám nhaõ laøvieäc baát ñaéc dó cuûa hoaøn caûnh.

Ñoù cuõng laø ngöôøi vôùi khaû naêng maø toâi thaáy ít ngöôøi coù, laøcoâ ñoïng nhaän ñònh veà caùc vaán ñeà khuùc maéc baèng nhöõng phaùtbieåu ngaén goïn laï thöôøøng, laøm toâi phaûi suy ngaãm maõi veà sau.Chaû haïn, söï nöùt raïn cuûa Max Schachtman trong phong traøo Ñeätöù, “Anh ta choáng Stalin, neân ñoøi choáng caû Nga-xoâ” - khi toâitrao ñoåi vôùi oâng veà ñöôøng loái cuûa James P. Cannon. Tröôùc moätquyeån söû ñoà soä cuûa moät taùc giaû phi-Maùcxít, sau vaøi giôø ñoïc,oâng chæ ra trang muïc, phaùt bieåu,”Anh naøy vieát nhö theá thì baøochöõa cho Thöïc daân hôn caû söû gia Ñeá quoác veà vaán ñeà Ruoäng

Page 14: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

14 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

ñaát”.

Cuõng khoâng chæ ôû chuyeän ñaõ ñöôïc ghi giaáy traéng möïcñen, maø nhöõng chuyeän xung ñoät chính trò bò nhaäp nhaèng, oângcuõng phaân tích goïn gheõ, nhö chuyeän thuûy thuû Kronstadt, hoaëcchuû tröông deã troän laãn maø toâi moø maãm veà heä tö töôûng Kropotkincuûa phong traøo Voâ chính phuû (Anarchist) vôùi chuû tröông cuûanhöõng ngöôøi Maùcxít; cho ñeán tö töôûng cuûa Louis Althusser,hoaëc nhöõng luaän ñieåm cuûa Isaac Deutscher. (Moãi khi toâi “khaùmphaù” ra nhöõng taùc-gia ñaëc dò cuûa Marxist litterature, haùo höùcñem hoûi, luùc aáy môùi bieát hoï chaúng xa laï gì, vì töøng laø baïn ñoànghaønh cuûa oâng: Khoâng nhöõng oâng ñaõ bieát L. Althusser, I.Deutscher...maø coøn tieáp xuùc laâu naêm vôùi nhöõng nhaø hoaït ñoängteân tuoåi nhö baø Trotsky, baø Tamara Deutscher, Pierre Frank,Daniel Bensaid, Ernest Mendel, Michel Pablo hoaëc RaymondMolinier...Ñieàu kinh ngaïc vôùi toâi! (Chaéc coøn raát nhieàu nöõa,nhöng khoâng bao giôø oâng ñem keå, neáu khoâng coù chuyeän caànñeà caäp).

Gaàn möôøi laêm naêm quen bieát, khoâng bao giôø oâng neà haøtrao ñoåi, giaûi thích moãi khi toâi coù nhöõng thaéc maéc, baênkhoaên...maø toâi hoûi qua thö tín, hay baèng ñieän thoaïi.

Nhöõng kieán thöùc, yù töôûng cuûa oâng, dó nhieân ñoäc giaû coùtheå tröïc tieáp ñoïc trong saùch naøy, nhöng coù ñieàu maø ai tieáp xuùcvôùi oâng Hoaøng ñeàu thaáy, laø ôû oâng, loøng quyù meán con ngöôøiñöôïc thöïc hieän moät caùch bình ñaúng.

*

Bieát toâi giao thieäp, coù nhöõng ngöôøi baïn hoûi toâi veà chuûtröông cuûa oâng. Hoï ñoøi caâu traû loøi toùm goïn veà nhaân vaät ñaõ töøngluaän chieán vôùi Traàn Ñöùc Thaûo, Nguyeãn Khaéc Vieän, ra haøngchuïc tôø baùo tranh ñaáu (Vieät vaø Phaùp ngöõ) trong suoát nöûa theákyû, ñaõ dòch saùch vôû cuûa Leon Trotsky, ñoøi tröïc dieän Traàn Vaên

Page 15: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 15

Giaøu veà vieäc nhöõng ngöôøi Troátkít Vieät Nam bò aùm haïi...Noùi,hay vieát veà oâng Hoaøng Khoa Khoâi thöïc khoù. OÂng kî noùi veàthaønh tích caù nhaân vaøo tuø ra khaùm, phoâ tröông hieåu bieát. Haúnnhöõng ngöôøi Ñeä Töù choáng thaàn töôïng hoùa laõnh tuï laø theá (?).Khi baøn veà Iraq, oâng noùi,”Theá naøo Myõ noù cuõng ñaùnh”. LuùcHoa kyø ñoå quaân, toâi keå ñaõ ñi bieåu tình phaûn chieán taïi SanFrancisco, oâng khoâng noùi gì. Ñeán khi toâi thaáy bieåu tình khoâng,khoâng ñuû, ñem “khoe” voùi oâng...caâu Trotsky ñaõ tuyeân boá tröôùcNghò-vieän Amsterdam (töø naêm 1932), ñaïi khaùi laø, “Vieát baøitreân baùo, ñi bieåu tình, tuyeân döông hoøa bình baèng lyù söï luaân lyùñeå choáng chieán tranh...maø khoâng bieát guoàng maùy phaùtñoäng...chæ laø nhöõng tieáng be be cuûa baøy cöøu tröôùc con dao ñoàteå”, thì oâng hoùm hænh,” Ñaáy. Theá laø anh hieåu.”!!!

Cuõng noùi chuyeän quaù khöù, nhöng oâng Hoaøng oân laïi quaõngñôøi chìm noåi cuûa mình moät caùch thaûn nhieân, coi chuyeän khoùnhoïc trong ñôøi nhö ...ai ai cuõng coù. Chuyeän saùch vôû thì oângsaün loøng cho möôïn, hoûi thì traû lôøi, chöù khoâng heà nhaán maïnh tötöôûûng naøo cao sieâu hôn tö töôûng naøo, taùc giaû naøo laø khuoânmaãu.

Toâi ñoïc laïi hai taäp “Hoà sô Ñeä töù Vieät Nam” (2000), maøoâng Hoaøng chuû bieân, thì thaáy coù theå toùm löôïc chuû tröông cuûanhöõng ngöôøi Troátkít Vieät Nam nhaát ñònh choáng chuû tröông cuûanhöõng ngöôøi Stalinít cho baèng ñöôïc - baèng chính caâu Troátkyñaõ vieát:

“Cuoäc giaûi phoùng lao ñoäng chæ coù theå thöïc hieän bôûi chínhngöôøi lao ñoäng. Cho neân, do ñoù, khoâng toäi aùc naøo lôùn hôn söïlöøa doái quaàn chuùng, traùo trôû thaát baïi ra thaønh chieán thaéng,bieán baïn thaønh thuø, nhuõng laïm caùc laõnh tuï lao ñoäng, döïngñöùng leân nhöõng thaàn töôïng, daøn caûnh caùc phieân Toøa, y nhöcheá ñoä Stalin töøng laøm. Nhöõng söï vieäc naøy chæ coát keùo daøi söïthoáng trò cuûa moät nhoùm, nhoùm naøy ñaõ bò leân aùn bôûi lòch söû. Caùcchuyeän traù maïo treân khoâng töøng ñeå phuïc vuï cho söï giaûi phoùnglao ñoäng bao giôø. Ñaáy laø lyù do Ñeä Töù Quoác teá traû giaù baèng

Page 16: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

16 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

cuoäc ñaáu tranh sinh töû choáng phaùi Stalinít.”Leon Trotsky, Theirs Morals and Ours(Pathfinder Press, 1973.)

Caâu treân ñaây, ñaõ boài döôõng cho toâi thaáy ñöôøng höôùngñaáu tranh cuûa nhöõng ngöôøi Ñeä töù trong lòch söû cho ñeán nay.

*

Chuùng ta ñeàu bíeát, khoâng coù gì khoâng ñoåi: Thôøi hoa nieân,thuoäc quaân ñoäi mieàn Nam, toâi ñaõ töøng tin cheá ñoä aáy coù cuoäcsoáng lyù töôûng toát ñeïp, chieán tranh seõ khoâng theå naøo thua, moätkhi coù Myõ yeåm trôï. Theá maø chuyeän ñaõ xaûy ra. Nay ñang soángôû Myõ, toâi töøng thaáy nhöõng ngöôøi tin Myõ luoân luoân baù chuû, töbaûn ñang toaøn thaéng nhöõng traän cuoái cuøng. Nhöng theá giôùi cöùbieán chuyeån, vò trí caùc cöôøng quoác cöù lieân tuïc thay ñoåi. Nhieàungöôøi töï nhaän khoâng thích chính trò, lòch söû...thöïc ra hoï tin cheáñoä hoï ñang soáng seõ beàn vöõng ñôøi ñôøi, boû maëc nhöõng baát coângaùp böùc cho caùc naïïn nhaân töï tranh ñaáu. Cuõng coù nhöõng ngöôøinoã löïc haøn gaén ñoùi ngheøo baèng cöùu teá. Hoï khoâng bieát loøng töøthieän cuïc boä chæ duy trì status quo, baêng boù veát thöông ngheøoñoùi nhöng khoâng heà suy suyeån ñöôïc caên do.

Choã toâi ôû, hoaëc ngöôøi ta laøm thô than thôû chieán tranh,hoaëc laøm vaên chöông hoài kyù quaân caùn chính, hoaëc bình luaänchính trò kieåu tieåu thò-daân tò naïn. Hoï vöøa maõn nguyeän möusinh, thaêng tieán ngaønh ngheà...vöøa leân aùn ñoùi ngheøo. Moät neànvaên-ngheä-di-taûn, laáy chieán tranh Laïnh laøm neàn taûng ñaáu tranh,thöông thaân traùch phaän. Moät neàn vaên ngheä “töï do” chuû tröôngvieát cho hay, coát loõi cuûa “Ngheä thuaät vò ngheä thuaät”, con songsinh vôùi tinh thaàn “Choáng Coäng chæ ñeå choáng Coäng”. Ñoù laønhöõng ñoáng caùt rôøi, toân vinh chính nghóa mieàn Nam (cuõ), luoânluoân troâng ñôïi Myõ baûo ñaûm Nhaân quyeàn...kieåu Vieät Nam Coänghoøa keùo daøi. Nhöõng nhaän ñònh thôøi cuoäc nhö vaäy, khuynh loaùtñòa haït Truyeàn thoâng khaép nôi...Cho neân, caøng toá Coäng, caøng

Page 17: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 17

ñöa ñeán nhöõng sinh hoaït taâm lyù cuï theå, nhö döïng töôïng línhMyõ-Vieät, taåy chay ca só, ruû nhau “ñeà cao caûnh giaùc”, laïi toá caùolaãn nhau, quyeát laáy côø mieàn Nam laøm baûng chæ ñöôøng...Moätkhi ñaõ choáng du lòch, vaän ñoäng duy trì Caám vaän ñeå traû thuø VieätNam luùc tröôùc, thì luùc sau cuõng uûng hoä cuoäc phaùt ñoäng chieántranh ñaùnh Iraq. Caøng toá “Coäng saûn Vieät Nam”, ngöôøi ta caøngtheâm tin raèng söï giaøu maïnh cuûa Ñeá quoác laø lyù töôûng, laø tröôøngtoàn!

*

Vì choã toâi ôû laø nhö theá, toâi caøng thaáy saùch xuaát baûn nhöõngbaøi vieát cuûa oâng Hoaøng Khoa Khoâi trong luùc naøy laø caàn-kíp.Ñaây laø dòp toâi ñöôïc göûi lôøì boäc-baïch veà moät trong nhöõng ngöôøitoâi quyù meán trong ñôøi: Xin öôùc ao, cuoán saùch veà quaù trìnhtranh ñaáu cho Daân chuû cuûa moät ngöôøi Ñeä töù nhö oâng HoaøngKhoa Khoâi – ngöôøi choáng Coäng hôn caû nhöõng ngöôøi choángCoäng, Coäng saûn hôn caû nhöõng ngöôøi Coäng saûn – seõ gôïi yù chonhöõng ai nhaän chaân taàm quan troïng cuûa boä moân lòch söû, haún seõñem laïi moät caùch nhìn roäng raõi tröôùc nhöõng xung ñoät chính tròtoaøn caàu, maø Vieät Nam laø moät thaønh phaàn.

Traân troïng.

Vuõ Huy Quang San Jose, 2-2004

Page 18: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

Nhöõng Ngöôøi Anh Coøn Laïi

eâm 9 thaùng 3 naêm 1945, Quaân ñoäi Nhaät ôû Nam Boä laätñoå chaùnh quyeàn thöïc daân Phaùp, theo chieán dòch Meigo,

moät chieán dòch ñaõ ñöôïc chuaån bò töø muøa Xuaân 1944. Daân chuùngôû mieàn Nam sau ñeâm lòch söû ñoù, ra ñöôøng khoâng coøn thaáy caùcñoäi xeáp ngöôøi Phaùp, vaøo sôû laøm khoâng coøn thaáy caùc giaùm ñoác,caùc oâng lôùn ngöôøi da traéng nöõa. Moät baàu khoâng khí môùi nhöñoät nhieân bao phuû thaønh phoá Saøi Goøn.

Ngaøy 11 thaùng 3, tin phaùt ñi töø Hueá cho bieát vua Baûo Ñaïituyeân boá Vieät Nam ñoäc laäp, Hoøa öôùc 1884 ñöôïc huûy boû. Ngaøy18 thaùng 3, moät cuoäc taäp hôïp treân 50.000 ngöôøi ñaõ ñöôïc toåchöùc ôû saân vaän ñoäng Vöôøn OÂng Thöôïng, ñeå töôûng nieäm nhaø aùiquoác Döông Baù Traïc vöøa töø traàn ôû Singapore. Sau khi hoûathieâu, haøi coát cuûa oâng ñaõ ñöôïc ñöa veà Saøi Goøn. Ñaàu naõo toåchöùc thaät ra laø do caùc cô quan quaân söï Cao Ñaøi ñaõ coù tham giacuoäc ñaûo chaùnh Phaùp vôùi quaân Nhaät. Ñaây laø cô hoäi möøng vieäcthaéng lôïi laät ñoå boä maùy chaùnh quyeàn thöïc daân Phaùp. Ban toåchöùc cuõng nhaân cô hoäi naày, vinh danh, töôûng nieäm caùc nhaø aùiquoác Hoaøng Hoa Thaùm, Phan Ñình Phuøng, Phan Boäi Chaâu,Nguyeãn Thaùi Hoïc, Nguyeãn An Ninh... Ñaây laø laàn ñaàu tieântrong lòch söû Nam Boä môùi coù ñöôïc moät cuoäc bieåu tình cuûa hôn50 ngaøn ngöôøi, coâng khai, vó ñaïi, khoâng sôï bò ñaøn aùp. Hoà VaênNgaø, chuû tòch ñaûng Quoác gia Ñoäc laäp, Traàn Quang Vinh, nhaânsó Cao Ñaøi, Nguyeãn Vónh Thaïnh, phuï traùch caùc ñoaøn Caän veä

Ñ

Page 19: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

quaân vaø Noäi öùng Nghóa binh... ñaõ ñoïc dieãn vaên trong moät boáicaûnh trang nghieâm, caûm ñoäng vôùi baøn thôø Toå Quoác uy nghi ñaëtôû giöõa saân, khoùi höông traàm nghi nguùt.

Khoâng khí chaùnh trò ôû Saøi Goøn cuõng nhö ôû caùc tænh, saucuoäc bieåu tình treân 50 ngaøn ngöôøi naøy ñaõ baét ñaàu soâi ñoängmaõnh lieät. Thanh nieân ñaõ ñöôïc huy ñoäng trong toå chöùc ThanhNieân Tieàn Phong, caùc ñaûng phaùi ñaõ naùo nöùc coâng khai hoäihoïp, toå chöùc. Giaùo chuû Huyønh Phuù Soå nay ñaõ coù ñöôïc cô hoäi ñiveà mieàn Haäu Giang thuyeát giaûng veà Phaät giaùo Hoøa Haûo, CaoÑaøi nay coù ñöôïc dòp chænh ñoán laïi caùc löïc löôïng quaân söï...

Caùc nhaø caùch maïng bò Phaùp xöû aùn an trí ôû caùc tænh xa nayñaõ laàn löôït trôû veà thuû ñoâ Saøi Goøn: Taï Thu Thaâu töø Long Xuyeân,Traàn Vaên Thaïch, Hoà Höõu Töôøng töø Caàn Thô, Phan Vaên Huøm töøTaân Uyeân, Nguyeãn Vaên Taïo töø Raïch Giaù, Nguyeãn Vaên Nguyeãntöø Goø Coâng v.v... Nhieàu tôø baùo bò Phaùp caám xuaát baûn nay ñaõ ramaét trôû laïi vôùi nhöõng noäi dung phong phuù, nhöõng luaän ñieäukhoâng bò goø boù nhö trong thôøi coøn thöïc daân Phaùp. Trong boáicaûnh ñoù, Leâ Vaên Vöõng vaø anh giaùo Nguyeãn Thi Lôïi ñaõ huyñoäng toå chöùc laïi caùc ñoàng chí ñaõ lui vaøo boùng toái khi Phaùp luøngbaét luùc khôûi ñaàu Ñeä nhò Theá chieán, ñeå laøm soáng laïi nhoùmTranh Ñaáu. Truï sôû baùo Tranh Ñaáu, soá 99 ñöôøng Lagrandieøre,hoaëc caên phoá laàu moät töøng, 52 ñöôøng Aviateur Garros, nôi cönguï cuûa Taï Thu Thaâu, töø nay laø nôi gaëp gôõ haèng ngaøy cuûa caùcngöôøi Ñeä Töù.

Phan Vaên Huøm, Traàn Vaên Thaïch laø nhöõng ngöôøi thöôøngtröïc ñaûm nhieäm vieäc xuaát baûn baùo Tranh Ñaáu. Taï Thu Thaâuthöôøng phaûi baän bòu ñi tieáp xuùc, baøn luaän vôùi caùc nhaø chaùnh tròñöông thôøi. Hoà Höõu Töôøng ít lui tôùi vì ñaõ tuyeân boá töø boû conñöôøng Maïc Xít, nhöng laïi thaáy thöôøng gaëp Taï Thu Thaâu ñeåbaøn chuyeän “ñi ra Baéc”. Leâ Vaên Vöõng ñang ñaûm traùch theâmvai troø thuû laõnh Thanh nieân Tieàn phong vuøng Ña Kao.

Vaøo thôøi ñoù, toâi coøn ôû tuoåi hoïc sinh Trung hoïc tröôøngPetrus Kyù. Phan Phuïc Hoå, con cuûa oâng Phan Vaên Huøm, hoïcdöôùi toâi moät lôùp nhöng vì cuøng laø hoïc sinh noäi truù neân cuõng laø

Page 20: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

20 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

baïn khaù thaân. Toâi thöôøng thaùp tuøng Phan Phuïc Hoå ñeán toøasoaïn baùo vì ñaõ töøng thích tìm ñoïc caùc saùch hoaëc baøi baùo cuûaoâng Huøm. Nhôø cô hoäi ñoù neân toâi ñaõ coù ñöôïc dòp bieát maët caùcnhaø caùch maïng trong nhoùm Ñeä Töù vaø coù khi cuõng ñöôïc nghenhöõng lôøi baøn luaän cuûa caùc chuù, caùc baùc.

Thöôøng thöôøng vaøo buoåi saùng, khi oâng Leâ Vaên Vöõng döïngxe ñaïp tröôùc baùo quaùn, oâng Huøm hay ñuøa “Anh Thuû laõnh Thanhnieân ñaõ ñeán roài!”. Moät hoâm, oâng Vöõng nghieâm nghò, noùi vôùioâng Huøm vaø oâng Thaâu “Caùc anh ñöøng coù ñuøa, caùc anh khoânglo toå chöùc thanh nieân, thanh nöõ. Phaïm Ngoïc Thaïch noù ñöùng ratoå chöùc Thanh nieân Tieàn Phong. Coi chöøng coù ngaøy boïn ÑeäTam noù “noyoter”(len loûi), nhaûy vaøo naém thaønh löïc löôïng cuûanoù thì caùc anh nguy to”. Taï Thu Thaâu toû veû ñoàng yù vaø baøn vôùioâng Huøm “Tình theá coù veû gaáp ruùt, toâi lo vieäc toå chöùc ñaûng ThôïThuyeàn Xaõ Hoäi, anh Vöõng tìm theâm ngöôøi lo vieäc thanh nieân.Mình coøn raát yeáu chöa lo nhieàu veà toå chöùc noâng daân. AnhHuøm thöôøng coù lieân laïc vôùi oâng Tö (Huyønh Phuù Soå), xin chotoâi gaëp oâng Tö tröôùc khi toâi ra Baéc”. Ñoù laø hình aûnh cuoái cuøngtoâi coøn giöõ trong taâm khaûm veà ngöôøi anh lôùn cuûa nhoùm Ñeä TöùVieät Nam.

Sau ñoù, Hoå vaø toâi ñöôïc oâng Vöõng cho theo lôùp huaán luyeäncuûa oâng vôùi ñoä hôn hai möôi thanh nieân khaùc do oâng choïntrong ñaùm Thanh nieân Tieàn phong cuûa oâng. Baøi ñaàu tieân toâivaãn nhôù laø baøi “ Caùch thöùc chuaån bò, toå chöùc, khai hoäi vaø ñieàukhieån buoåi hoäi”. Tieáp theo ñoù laø nhöõng baøn thaûo veà Duy Taâm,Duy Vaät, Bieän Chöùng Phaùp, Duy Vaät Bieän Chöùng Phaùp, DuyVaät Söû Quan, Ngheä thuaät Dieãn thuyeát tröôùc Quaàn chuùng. Vuinhoän nhaát laø baøi “Coäng Saûn coù phaûi laø xuùc luùa, baét heo?”...

Nhöõng thaùng keá tieáp laø nhöõng ngaøy soâi ñoäng, nhaát laø saukhi Nhaät tuyeân boá ñaàu haøng Ñoàng Minh: cuoäc bieåu tình treân200.000 ngöôøi ngaøy 21 thaùng 8 naêm 1945 cuûa Maët traän Quoácgia Thoáng nhaát cuûa Hoà Vaên Ngaø, cuoäc bieåu tình “cöôùp chaùnhquyeàn” ngaøy 25 thaùng 8 cuõng coù loái 200.000 ngöôøi tham döïvôùi söï ra maét cuûa UÛy ban Haønh chaùnh Nam boä Laâm thôøi (LaâmUÛy Haønh Chaùnh) cuûa Traàn Vaên Giaøu, cuoäc bieåu tình voõ trang

Page 21: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 21

ngaøy 2 thaùng 9 ñeå ñoùn nghe (traät!) dieãn vaên möøng ngaøy VieätNam Ñoäc Laäp cuûa Hoà Chí Minh. Cuoäc tuaàn haønh bieåu döônglöïc löôïng ngaøy 2-9 naøy ñaõ bò baøn tay thöïc daân Phaùp khieâukhích gaây caûnh noå suùng, cheát choùc, ñoå maùu vaø laø caùi côù ñeåTöôùng Gracey cuûa ñoäi quaân Anh-AÁn ra lònh cho Traàn Vaên Giaøuphaûi giaûi giôùi daân quaân, caám baùo chí Vieät ngöõ, caám bieåu tình...Töôùng Gracey coøn ra lònh taùi voõ trang 1500 tuø binh Phaùp ñaõ bòNhaät baét. Vieäc naøy cuoái cuøng ñaõ giuùp cho quaân Phaùp taùi chieámSaøi Goøn ñeâm 23-9-1945, môû maøn cuoäc Nam Boä Khaùng Chieán!

Tröôùc ñeâm lòch söû 23 thaùng 9 naøy, moät tin chaán ñoäng ôûSaøi Goøn, Chôï Lôùn ñaõ ñöôïc tung ra vaøo ngaøy 8 thaùng 9: Taï ThuThaâu, laõnh tuï cuûa nhoùm Ñeä Töù ñaõ bò Vieät Minh baét ôû QuaûngNgaõi. Daân chuùng Saøi Goøn voán ñaõ töøng coù caûm tình vôùi Taï ThuThaâu ñaõ baøng hoaøng khi ñoïc tin naøy treân moät taám bieåu ngöõlôùn, phaûn ñoái vieäc baét bôù, ñöôïc treo cao nôi goùc ñöôøng AviateurGarros vaø Lagrandieøre (Thuû Khoa Huaân - Gia Long thôøiVNCH). Nhieàu nhaân vaät, nhieàu baùo chí ñaõ chaát vaán Traàn VaênGiaøu ñeå laøm aùp löïc thaû Taï Thu Thaâu nhöng tình hình daàu soâilöûa boûng haèng ngaøy ôû Nam Boä vaøo thôøi buoåi aáy ñaõ giuùp TraànVaên Giaøu coù cô hoäi thöïc thi vieäc thuû tieâu moät ñoái thuû coù taàmvoùc, coù khaû naêng laøm bieán chuyeån tình theá ôû Nam Boä!

Ñaùm thanh nieân treû cuûa chuùng toâi laïi coøn phaûi qua moätcôn söûng soát khi hay tin: buoåi chieàu tröôùc ñeâm lòch söû môû maønNam boä Khaùng chieán, oâng Leâ Vaên Vöõng ñaõ bò baén cheát tröôùcnhaø ôû ñöôøng Albert 1er, Ña Kao! Thoaït tieân anh em ñeàu töôûngraèng Phaùp ñaõ ra tay aùm saùt Thuû laõnh Thanh nieân Tieàn phongvuøng Ña Kao tröôùc khi thöïc haønh keá hoaïch taùi chieám Saøi Goøn.Nhöng suy nghieäm laïi, thaáy cô möu taùi chieám Thuû ñoâ Nam Boälaø vieäc laøm phaûi khôûi söï thaät baát ngôø, ñöôïc döï ñònh seõ baét ñaàuvaøo 4 giôø khuya ngaøy 23-9 neân Phaùp khoâng daïi doät gì laøm loäkeá hoaïch baèng caùch aùm saùt moät nhaân vaät khoâng phaûi laø chuûchoát cuûa Laâm UÛy Haønh Chaùnh. Nhieàu baïn thaân vuøng Ña Kaocoù cô hoäi bieát vuï aùm saùt, sau naøy ñaõ cho bieát: hoï ñaõ nhaän dieäncaùc saùt thuû trong vuï naøy thuoäc nhoùm “Coâng taùc thaønh” cuûa

Page 22: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

22 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

Döông Baïch Mai. Tieáp theo ñoù, ñeâm 24-9, nhoùm naøy cuõng ñaõtheo lònh Döông Baïch Mai, thanh tra chính trò mieàn Ñoâng, vaâybaét caùc danh nhaân cuûa Maët traän Quoác gia Thoâng nhaát: Hoà VaênNgaø, Huyønh Vaên Phöông, Döông Vaên Giaùo, Traàn Quang Vinh,Dieäp Vaên Kyø... Caùc nhaân vaät beân nhoùm Ñeä Töù cuõng ñaõ phaûichòu chung soá phaän: Hoà Vónh Kyù cuøng vôï laø baùc só Nguyeãn ThòSöông, Traàn vaên Thaïch... Trong nhöõng ngaøy noå suùng sau ñoùgiöõa quaân ñoäi Phaùp, Anh-AÁn vôùi caùc löïc löôïng voõ trang phongtoûa Saøi Goøn, nhöõng tin töùc doàn daäp veà vieäc Vieät Minh gieát haïihaøng ngaøn tín ñoà Hoøa Haûo ôû Haäu Giang, vieäc Phan Vaên Huøm,Phan Vaên Chaùnh, Nguyeãn Vaên Soá, Traàn Vaên Só... bò baét ôû ThuûÑöùc, ñaõ laøm cho ñaùm thanh nieân hoang mang tuyeät ñoä. Tröôùcñoù anh em ñaõ ñöôïc caùc anh lôùn tieân ñoaùn laø sôùm muoän gìchieán söï chaéc cuõng seõ xaûy ñeán vì Phaùp ñaõ quyeát taâm trôû laïiÑoâng Döông. Boån phaän cuûa moãi ngöôøi daân Vieät laø phaûi cuøngtham gia trong cuoäc tranh ñaáu chung nhöng toå chöùc chính tròcuûa mình, lyù töôûng cuûa mình vaãn phaûi giöõ rieâng bieät. Khaåuhieäu “Ñaùnh chung, Ñi rieâng” ñaõ ñöôïc giaûi thích cho anh em.Anh em naøo coù ngôø ñeán vieäc Vieät Minh laïi chuû tröông taøn saùtnhöõng nhoùm “ñi rieâng”!

Sau thôøi gian taûn cö khoûi Saøi Goøn, moät soá anh em ñaõ laànlöôïc trôû laïi thaønh phoá. Trong soá caùc anh lôùn coøn laïi, chæ coù anhL.B.P. laø ngöôøi tìm caùch lieân laïc vôùi caùc anh treû ñeå naâng ñôõ veàmoïi maët, tinh thaàn laãn vaät chaát. Khi oâng Leâ Vaên Thöû chuû tröôngcho xuaát baûn laïi baùo Tranh Ñaáu, anh L.B.P. ñaõ huy taäp ñaùmanh em treû giuùp vieäc lieân laïc, phaân phoái nhöng baùo chæ ra ñöôïcboán soá thì lieàn bò chaùnh quyeàn ra lònh caám. Khi anh Ngoâ ChónhPheán bò Phaùp ñaøy ôû ñaûo Madagascar tröôùc Ñeä nhò Theá chieánñöôïc thaû trôû veà Saøi Goøn, nhoùm treû ñaõ phaûi deø daët giôùi haïn tieápxuùc vôùi anh vì anh vaãn bò maät thaùm theo doõi chaët cheõ!

Nhöng boãng moät hoâm, anh L.B.P. chuyeàn cho anh emxem nhöõng tôø baùo tieáng Vieät, xuaát baûn ôû Phaùp do moät soá anhem lính thôï hoài höông leùn luùt mang veà. Nhöõng nhaän ñònh cuûanhoùm Ñeä Töù ôû Phaùp veà Hieäp ñònh Sô boä ngaøy 6-3-1946, veàTöông lai Vieãn ñoà Caùch maïng Vieät Nam... ñaõ nhö moät luoàng

Page 23: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 23

gioù môùi, laøm höùng khôûi trôû laïi tinh thaàn caùch maïng trong ñaùmbaïn treû. Anh em chôït böøng hieåu vì sao töø naêm 1945 ñeán 1949,Coäng Saûn Phaùp thöôøng coù thaùi ñoä e deø ñoái vôùi chieán tranh giaûiphoùng ôû Vieät Nam, khi bieát ñoù laø luùc Staline ñang o beá chaùnhphuû Phaùp, sôï Phaùp gia nhaäp khoái Minh öôùc Baéc Ñaïi Taây döông(NATO) cuûa Myõ ñang thaønh laäp. Caùi bònh coá höõu phaûi tuøngphuïc caùc chæ thò cuûa Staline ñaõ giaûi thích caùc ñöôøng ñi nöôùcböôùc cuûa nhöõng ngöôøi caàm ñaàu toå chöùc Vieät Minh!

Sau naêm 1975, thoaùt ra ñöôïc ngoaïi quoác, toâi môùi coù dòpñoïc khaù ñaày ñuû caùc taøi lieäu cuûa nhoùm anh em Ñeä Töù ôû Phaùp,ñaëc bieät nhaát laø cuûa anh Hoaøng Khoa Khoâi. Nhöõng laàn gaëp gôõthöôøng xuyeân, trong nhöõng dòp qua Phaùp, ñaõ laøm taêng theâmnieàm caûm meán ngöôøi anh vong nieân, luùc naøo cuõng töø toán, bìnhdò, quyù meán baïn beø. Trong caùc tranh luaän cuûa anh vôùi NguyeãnKhaéc Vieän, Traàn Ñöùc Thaûo... lôøi leõ cuûa anh luùc naøo cuõng oântoàn, thuyeát phuïc, khoâng bao giôø duøng caùc thuû ñoaïn dao to buùalôùn. Toâi ñoùn möøng vieäc soaïn in caùc baøi cuûa anh ñeå löu laïi kyûnieäm cuoäc ñaáu tranh tö töôûng cuûa moät trong nhöõng ngöôøi anhcoøn laïi, ñoái vôùi nhöõng ngöôøi chæ bieát suy luaän theo ñöôønghöôùng ñoäc ñoaùn moät chieàu, khoâng chaáp nhaän ñoái thoaïi xaâydöïng neân ñaõ “laøm hoûng moät cuoäc caùch maïng toát ñeïp bieát bao”(lôøi thöôøng noùi cuûa anh H.K.K.).

Nhôù laïi thuôû thieáu thôøi, vaøo moät luùc taâm tö hoang mangvì phaûi chöùng kieán caûnh caùc ñaøn anh lôùn ñaõ bò ñoái phöông taønnhaãn thuû tieâu trong hoaøn caûnh ñuùng ra phaûi cuøng nhau ñoaønkeát tröôùc keû thuø thöïc daân ñang laêm le trôû laïi taùi chieám thuoäcñòa cuõ - tình côø ñoïc ñöôïc tin töùc caùc ñaøn anh coøn laïi ôû Phaùp,trong ñoù coù anh Hoaøng Khoa Khoâi, ñaõ ñöùng leân ñoái ñaàu, chaátvaán Hoà Chí Minh vaø phaùi boä Traàn Ngoïc Danh - ñaùm thanhnieân treû ôû Vieät Nam boãng thaáy nhö boùng caùc anh lôùn, töôûngchöøng nhö ñaõ bò choân laáp ôû bôø bieån Myõ Kheâ, Quaûng Ngaõi hayôû Soâng Loøng Soâng, Phan Thieát nay boãng söøng söõng ñöùng leântranh luaän vôùi ñoái phöông.

Trong nhöõng ngaøy trôû laïi Phaùp, thaùng Baûy naêm 1946nhaân dòp Hoäi nghò Fontainebleau, coù leõ Hoà Chí Minh ñaõ nhaän

Page 24: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

thöùc ñöôïc söï thaät: Ñaûng oâng coù theå thuû tieâu thaân xaùc nhöõngngöôøi ñoái laäp nhöng khoâng theå thuû tieâu ñöôïc lyù töôûng caùchmaïng chaân chính!

Haûi Maõ (Traàn Nguôn Phieâu)

Page 25: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

Ñoïc vaø Bình LuaänGioït Nöôùc Trong Bieån Caû

cuûa Hoaøng Vaên Hoan

Phaàn I: Toùm löôïc saùch

ioït nöôùc trong bieån caû laø teân quyeån Hoài kí môùi rañôøi cuûa Hoaøng Vaên Hoan (HVH), (1987 Hoài kí, taäp 1,

khoâng ghi nhaø xuaát baûn vaø giaù baùn). Naêm 1979, oâng li khaikhoûi ñaûng Coäng Saûn Vieät Nam (CSVN), troán sang Baéc Kinh tònaïn, taïi ñaây oâng ñaõ coâng khai ra maët choáng laïi ban laõnh ñaïoñaûng mình. HVH khoâng phaûi laø keû taàm thöôøng. Voán laø baïnñoàng haønh cuûa Hoà Chí Minh ngay töø nhöõng giôø phuùt ñaàu tieân,oâng ñaõ laàn löôït coù maët ôû nhöõng ñòa ñieåm then choát cuûa cuoäcCaùch maïng Ñoâng Döông nhö Xieâm, Trung Quoác, Vieät Nam.Nhaân vieân trong Boä Chính trò töø 1956 ñeán 1976, oâng giöõ moätñòa vò quan troïng trong ban laõnh ñaïo ñaûng Coäng saûn Vieät Nam.Khieâm nhöôïng thaät hay giaû vôø khieâm nhöôïng, oâng töï ví mìnhnhö gioït nöôùc trong bieån caû cuûa phong traøo caùch maïng maø oângñaõ tham gia töø hôn naêm möôi naêm nay.

Taùc phaåm cuûa oâng lí thuù treân nhieàu phöông dieän. OÂngcho chuùng ta raát nhieàu döõ kieän veà söï thaønh laäp caùc nhoùm caùchmaïng Vieät Nam ñaàu tieân taïi Xieâm vaø Trung Quoác trong nhöõng

G

Page 26: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

26 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

naêm 1920 vaø 1930. OÂng tieát loä bí maät veà chính saùch cuûa ÑaûngCoäng Saûn Vieät Nam vaø moái daây lieân heä giöõa ñaûng naøy vôùiÑaûng Coäng Saûn Trung Quoác. Maøn bí maät ñöôïc veùn leân, söï thaätsoi roïi vaøo moät soá boùng toái treân ñöôøng ñi – laém luùc ngoaétngoeùo – cuûa Ñaûng CSVN, moät ñaûng ñaày möu moâ xaûo quyeät vaøñaõ töøng che giaáu lòch söû vaøo haïng toät baäc1 .

Nhöng chuùng ta seõ khoâng ñeå bò maéc löøa. Nhöõng gì taùc giaûkeå laïi chæ laø phaàn noåi cuûa baêng sôn. Chuùng ta khoâng queân raèngtaùc giaû ñöôïc ñaøo taïo töø loø Staline vaø vaãn laø moät tín ñoà tuyeät ñoáitrung thaønh vaø kieân trì cuûa chuû nghóa Staline trong ñòa haït líthuyeát cuõng nhö trong haønh ñoäng. Nhöng ñaây laø moät quyeånsaùch ñaùng ñoïc, chæ caàn ta caûnh giaùc vaø giöõ veïn oùc pheâ bình.

Trong quyeån hoài kí, HVH duøng danh töø nhaân xöng ngoâithöù nhaát chöù khoâng nhö Hoà Chí Minh khi noùi veà mình nhönglaïi söû duïng ngoâi thöù ba.2 . HVH oân laïi nhöõng kæ nieäm cuûa chínhmình vaø traùi haún vôùi Hoà Chí Minh, oâng vieát nhö moät nhaø vaênthaät söï coù taøi. Nhöõng baøi thô cuûa oâng coù moät giaù trò khaùc haún“thô Baùc”3 . Nhöng oâng khoâng bao giôø boû lôõ dòp trích daãn HoàChí Minh maø oâng coi laø baäc thieân taøi veà vaên chöông cuõng nhöchính trò.

1 Trong soá thaùng gieâng &thaùng 2 naêm 1986, tôø baùo Bulledingue (xb taïiParis) cho moät daãn chöùng huøng hoàn: döôùi töïa ñeà “Ngöôøi ta vieát laïi lòch söû nhö theánaøo” tôø baùo naøy trích daãn hai baûn khaùc nhau cuûa cuøng moät nghò quyeát cuûa banchính trò Ñaûng CSVN. Moät baûn ñaêng trong Taïp chí Coäng Saûn vaø moät baûn trongTaïp chí Nghieân Cöùu Lòch söû. Moãi baûn giaûi thích moät kieåu veà vaán ñeà coù hay khoângchuyeän noåi daäy choáng chính quyeàn oâng Thieäu cuûa nhaân daân thaønh thò mieàn Namvaøo naêm 1975, khi quaân ñoäi Hoà Chí Minh saép tieán vaøo Saøi Goøn.

2 Xem Truyeän vaø kyù -tr.334, nxb Vaên Hoïc, Haø Noäi - Hoà Chí Minh noùi thöïcvôùi ngöôøi ñoàng haønh: “Baùc khoâng phaûi laø ngöôøi hay thô maø thô baùc cuõng khoânghay”. Ñaáy laø söï thaät khoâng hôn khoâng keùm, chæ coù nhöõng keû xu nònh trong ñaûngCoäng Saûn Vieät Nam môùi taâng boác vaø ñaët Hoà Chí Minh leân ñòa vò moät “ñaïi thi haøo”.

3 Xem Nhöõng maåu chuyeän veà ñôøi hoaït ñoäng cuûa Hoà chuû tòch -nxb Söï Thaät,1975, Haø Noäi- Hoà Chí Minh, döôùi buùt hieäu Traàn Daân Tieân, keå laïi ñôøi chính trò cuûamình. Nhôø vieát tieåu söû caùch aáy , Hoà Chí Minh coù theå khen mình qua... taùc giaû.

Page 27: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 27

Chuùng toâi xin toùm taét caùc chi tieát baèng nhöõng ñoaïn tríchdaãn khaù daøi, ñeå phaûn aùnh trung thöïc yù kieán cuûa taùc giaû, duø caùctrích daãn coù theå laøm baøi theâm phaàn naëng neà.

(Phaàn trích daãn seõ in chöõ nghieâng, trong ngoaëc keùp vaøkeøm theo soá trang trong nguyeân baûn)

HAØNH TRÌNHCUÛA MOÄT NGÖÔØI TRÍ THÖÙC TREÛ TUOÅI

HVH sinh naêm 1905, taïi laøng Quyønh Ñoâi, tænh Ngheä An,trong moät gia ñình cöïu Nho ngheøo. Quanh naêm cha oâng ñiñeán nhöõng tænh phía Baéc haønh ngheà oâng ñoà daïy chöõ Haùn, Teátmôùi veà ñoâi tuaàn, meï oâng vay nôï mua tô luïa gaùnh ñi baùn caùcchôï xa neân vaéng nhaø caû ngaøy. Tuoåi thô oâng troâi noåi giöõa oângngoaïi vaø hai ngöôøi baùc, döôïng laø nhöõng ngöôøi laõnh phaàn nuoâidaïy oâng. OÂng hoïc chöõ Haùn ñeán naêm 14 tuoåi vaø thuù nhaän raèng“toâi hoïc khoâng laáy gì laøm thoâng minh, chæ ñöôïc chuùt öu ñieåm laøvieát chöõ toát vaø ñoïc saùch raønh maïch” (tr.4). Naêm 1919, vì caùckhoa thi cuõ bò baõi boû, cha oâng cho oâng vaøo hoïc tröôøng Phaùp-Vieät. Naêm 1923, oâng ra tröôøng vôùi baèng Sô hoïc Phaùp Vieätnhöng khoâng noäp ñôn thi vaøo tröôøng Quoác hoïc. Cha oâng buoäcoâng noäp ñôn xin thi vaøo Quoác töû Giaùm4 (tröôøng ñaøo taïo caùcquan laïi töông lai cho Phaùp vaø trieàu ñình Hueá) nhöng ñônkhoâng ñöôïc nhaän vì thieáu lo loùt (tr.14). Sau ñoù oâng thi vaøotröôøng Sö phaïm Nam Ñònh, nhöng bò hoûng, roát cuïc chæ coønmoät caùch ñeå soáng laø daïy chöõ quoác ngöõ cho treû em tröôøng tö.Ñöôøng töông lai naøy roài ra cuõng bò bít loái. Töø 1929, caùc tö thuïcphaûi xin pheùp môùi ñöôïc môû cöûa daïy. Tröôøng laøng nôi oâng daïy

4 Tröôøng naøy cuõng nhö tröôøng Thuoäc ñòa ôû Paris, ñaøo taïo coâng chöùc haønhchaùnh thuoäc ñòa cho thöïc daân Phaùp. Naêm 1911, Hoà Chí Minh cuõng xin vaøo tröôøngnaøy maø khoâng ñöôïc. Theo chuùng toâi, vieäc xin naøy laø coát yù oâng muoán hoïc hay ñeå coùmoät ngheà hôn laø nhaèm vaøo vieäc tieán thaân.

Page 28: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

28 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

bò giaáy quan huyeän göûi veà baét ñoùng cöûa, theá laø, nhö ña soángöôøi treû thôøi baáy giôø, HVH rôi vaøo tình traïng beá taéc. Veà sau,oâng xin thi tuyeån vaøo sôû Hoaû Xa vaø sau khi thi ñoã, ñöôïc boå veàga Phuû Dieãn “taäp söï kyù ga laøm thu veù, baùn veù vaø ñaùnh ñieänbaùo“ (tr. 24). Moät vieäc laøm vöøa khoâng vöøa yù laïi chaúng coù töônglai gì. Cuoái cuøng HVH xin thoâi vieäc.

Trong chöông thöù nhaát, taùc giaû keå roõ caùc chi tieát thôøi tuoåitreû cuûa mình, gaëp traêm nghìn khoù khaên cuûa buoåi giao thôøi.Chính saùch môùi thay cho moät thôøi phong kieán vöøa taøn. Thayñoåi vaø löïa choïn khoâng phaûi laø chuyeän deã. Khaùc vôùi Phaïm VaênÑoàng vaø Voõ Nguyeân Giaùp ñaõ choïn theo hoïc neàn vaên hoaù Phaùp,HVH cuõng nhö Hoà Chí Minh laø ngöôøi thuoäc theá heä xöa, luùcbaáy giôø laø nhöõng nhaø Nho nöûa vôøi. Haønh trình “daãn tôùi conñöôøng caùch maïng” cuûa oâng cuõng gioáng nhö ñöôøng ñi cuûa moätsoá ngöôøi coù hoïc vaøo thôøi aáy. Vôùi vaøi khaùc bieät nhoû, ñöôøng ñicuûa oâng gioáng nhö ñöôøng ñi cuûa Hoà Chí Minh, ngöôøi maø oângtoân thôø, neâu laøm göông maãu vaø khoâng ngöøng trích daãn trongsuoát quyeån hoài kí naøy.

Theo taùc giaû, ñieåm khôûi ñaàu ñöa oâng vaøo con ñöôøng caùchmaïng laø khi oâng bieát coù moät nhoùm ngöôøi Vieät aùi quoác hoaïtñoäng caùch maïng ôû Trung Quoác. Roài töø vieäc thöïc daân baét giöõPhan Boäi Chaâu vaø Phan Chu Trinh ñeán nhöõng taùc phaåm vaênchöông cuûa hai só phu yeâu nöôùc naøy, lôøi keâu goïi ñaáu tranh, caùcyù töôûng caùch maïng töø haûi ngoaïi chuyeån veà nöôùc, taát caû ñaõ thuùcñaåy HVH vuøng daäy, quyeát chí ñaáu tranh cho ñaát nöôùc ñöôïcñoäc laäp. Ñeán luùc aáy, oâng chæ coù moät yù nghó laø xuaát döông tìmñeán nhöõng ngöôøi caùch maïng. “Khoâng coù gì quí hôn ñoäc laäp, töïdo” khaåu hieäu cuûa Hoà Chí Minh ñöa ra veà sau naøy coù theå coinhö cuûa chính oâng vaøo luùc aáy. Ñoäc laäp laø muïc tieâu toái thöôïng.Töï do seõ töø ñoäc laäp maø ra, töï do nghóa laø töï do soáng trong moätnöôùc khoâng coøn bò ngoaïi bang chieám ñoùng5 .

5 Phöông Taây thöôøng hieåu sai chöõ Töï do trong khaåu hieâu naøy cuûa Hoà ChíMinh, noù khoâng heà mang caùi yù nghóa cuûa Töï do ghi trong baûn Tuyeân ngoân nhaânquyeàn quoác teá.

Page 29: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 29

Naêm 1926, HVH baét lieân laïc ñöôïc vôùi “anh giaùo Laäp” laøcaùn boä caùch maïng bí maät trong ñaûng Thanh Nieân6 ñang chuaånbò ñöa ngöôøi sang TQ. Muøa thu naêm ñoù, oâng töø giaõ queâ höôngvaø cha meï7 laáy côù leân ñöôøng ñi tìm vieäc laøm (tr.27). Theá laø oângdaán thaân vaøo cuoäc phieâu löu lôùn beân caïnh nhöõng ñoàng baøo maøoâng chöa roõ tính danh cuõng nhö döï ñònh thaät söï cuûa hoï.

Taïi Quaûng Ñoâng, HVH gaëp anh Vöông, töùc Nguyeãn AÙiQuoác, töùc Hoà Chí Minh sau naøy. Ñaây laø cuoäc khaùm phaù lôùnlao. Cho ñeán luùc baáy giôø, HVH khoâng bieát gì veà chuû nghóacoäng saûn. Nhôø Hoà Chí Minh, oâng bieát raèng cuoäc ñaáu tranhgiaønh ñoäc laäp seõ ñöôïc xem nhö cuoäc ñaáu tranh cuûa phong traøocoäng saûn theá giôùi do Ñeä Tam Quoác teá laõnh ñaïo. Leõ ra phaûichính thöùc vaøo tröôøng voõ bò Hoaøng Phoá, cuûa chính phuû QuoácÑaân Ñaûng Trung Quoác (QDÑTQ), oâng ñöôïc chæ ñònh theo hoïclôùp huaán luyeän chính trò do Vöông, ñaïi bieåu Ñoâng phöông cuûaQuoác teá Coäng saûn (Ñeä Tam Quoác teá) chuû trì . Moät chi tieát quantroïng laø caùc giaûng vieân, tröø Hoà Chí Minh, ñeàu laø ngöôøi TrungQuoác, trong soá naøy coù Löu Thieáu Kyø, veà sau trôû thaønh Chuûtòch nöôùc Coäng hoaø Daân chuû Trung Quoác. Caùc baøi hoïc ñöôïcHoà Tuøng Maäu, Taûn Anh vaø Laâm Ñöùc Thuï dòch sang tieáng Vieät,ñoâi khi Hoà Chí Minh dòch. Chöông trình hoïc goàm ba phaàn:Caùch maïng Theá giôùi, Caùch maïng Vieät Nam vaø Phöông phaùpvaän ñoäng vaø tuyeân truyeàn caùch maïng.

Veà Caùch maïng Theá giôùi, giaûng vieân chuù yù phaân tích söïkhaùc nhau giöõa Caùch maïng voâ saûn Nga vôùi Caùch maïng tö saûnTaây phöông do tö saûn vaø tieåu tö saûn laõnh ñaïo. Veà Caùch maïngVieät Nam, giaûng vieân nhaán maïnh raèng coâng noâng laø löïc löôïngchuû yeáu ñeå ñaùnh ñoå thöïc daân vaø phong kieán. Ñöôøng loái chính

6Tieàn thaân ñaûng CSVN do Hoà Chí Minh thaønh laäp7 Choã naøy oâng khoâng nhaéc ñeán vôï oâng, nhöng khi ñoù oâng ñaõ laäp gia ñình

vì qua trang sau (tr. 31) oâng keå chuyeän gheù thaêm ngöôøi em vôï, vaø sau ñoù (tr. 35)oâng “boài hoài nghó ñeán vôï con”

Page 30: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

30 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

trò cuûa Phan Boäi Chaâu, vôùi chuû tröông phoø Cöôøng Ñeå vaø chínhsaùch baát baïo ñoäng cuûa Gandhi cuõng ñöôïc phaân tích vaø pheâphaùn laø khoâng thích hôïp vaø khoâng töôûng. Veà Phöông phaùpvaän ñoäng vaø tuyeân truyeàn, chính Peng Pai (Bình Baùi), ngöôøilaõnh ñaïo phong traøo noâng daân (noâng hoäi) TQ vaø Löu ThieáuKyø, laõnh ñaïo phong traøo coâng ñoaøn (coâng hoäi) cuûa ñaûng CSTQ,ñaûm nhaän phaàn giaûng daïy. Sau moãi baøi giaûng laø phaàn thaûoluaän, cho ñeán khi naøo taát caû caùc hoïc vieân ñeàu “thaám nhuaàn”phaàn chuû yeáu (“naém vöõng toaøn baø “ tr.30). Ñòa ñieåm lôùp hoïc laøsoá 5 ñöôøng Nhaân Höng Cai ôû Canton (Quaûng Chaâu). Khoaûnghai thaùng sau, lôùp hoïc keát thuùc, caùc hoïc vieân ñöôïc daãn ñeántröôùc moä Phaïm Hoàng Thaùi8 ñeå laøm leã tuyeân theä vaø ñöôïc keátnaïp vaøo ñaûng Thanh Nieân (tieáng goïi taét cuûa Vieät Nam ThanhNieân Caùch Maïng Ñoàng Chí hoäi). Trôû thaønh caùn boä, HVH lieànñöôïc boá trí veà nöôùc hoaït ñoäng.

Muøa xuaân 1928 ñaùnh daáu söï môû ñaàu cho cuoäc ñôøi chínhtrò cuûa oâng.Theo leänh cuûa Kyø Uyû Trung Kyø, oâng môû cuoäc vaänñoäng phong traøo choáng ñoái vieäc taøn saùt ngöôøi coäng saûn ôû TrungQuoác. OÂng toå chöùc raûi truyeàn ñôn keâu goïi ngöôøi Hoa noåi daäychoáng Töôûng Giôùi Thaïch vaø choáng söï ñaøn aùp ngöôøi coäng saûnVieät Nam taïi Quaûng Chaâu. Vì trong cuoäc ñaøn aùp naøy, Töôûng ñaõbaét giam Hoà Tuøng Maäu vaø moät soá caùn boä caùch maïng VN.

HVH vaø hai ñoàng chí raûi truyeàn ñôn ôû Vinh, moät trong haingöôøi naøy bò maät thaùm baét. Theá laø hoaït ñoäng bí maät cuûa HVHbò loä. (tr.34)

Bò luøng baét, oâng ñöôïc göûi ñi troán taïi Xieâm (Thaùi Lan) vaø ôûlaïi beân aáy töø 1928 ñeán 1935.

8 Phaïm Hoàng Thaùi, chieán só quoác gia, neùm löïu ñaïn aùm saùt toaøn quyeànÑoâng döông taïi Quaûng Chaâu.

Page 31: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 31

HOAÏT ÑOÄNG CUÛA PHONG TRAØOTHANH NIEÂN TAÏI XIEÂM

Chöông thöù hai cuûa quyeån hoài kyù noùi veà hoaït ñoäng cuûaHVH ôû Xieâm. Taïi ñaây oâng gaëp laïi moät soá ñoàng chí baïn hoïc cuõvôùi oâng ôû Quaûng Chaâu ngaøy tröôùc. Xieâm laø ñaát nöôùc ñaëc bieätthích öùng cho caùc hoaït ñoäng cuûa ngöôøi caùch maïng Vieät Namvaø cuõng laø nôi aån naùu cuûa nhöõng caùn boä, ñaûng vieân bò maätthaùm thuoäc ñòa truy luøng. Sau khi phong traøo Xoâ Vieát NgheäTónh bò thaát baïi, haøng traêm chieán só chaïy sang Xieâm troán. Ñaâycuõng laø nôi ñaûng Thanh Nieân ñaøo taïo caùn boä vaø chieán só. Toùmlaïi, Xieâm laø moät haäu cöù gioáng nhö haäu cöù thöù nhaát ôû TQ. Nhôøvaäy maø sau cuoäc khuûng boá taøn khoác cuûa nhaø caàm quyeàn thuoäcñòa Phaùp ngay tröôùc Theá chieán thöù hai, Hoà Chí Minh ñaõ cöùuvaõn ñöôïc thaønh phaàn coát caùn chuû yeáu, trong khi ñoù, nhöõngngöôøi Ñeä Töù troát kít Vieät Nam, sau cuoäc khuûng boá naøy ñaõ hoaøntoaøn bò tieâu dieät. (Chuù thích hkk)

Taïi Xieâm, khi HVH ñeán, thì hoäi Thanh Nieân, thaønh laäp töø1925, ñaõ vöõng chaéc. Treân moät toång soá 30.000 ngöôøi, hoäi laõnhñaïo hai ñoaøn theå: Hoäi Hôïp taùc vaø Hoäi Vieät kieàu Thaân aùi. HoäiHôïp taùc, khoaûng moät traêm hoäi vieân coù söù maïng trôû thaønh chieánsó cuûa Thanh Nieân. Hoäi Vieät kieàu Thaân aùi, coù tính chaát môû roänghôn, goàm taát caû ngöôøi Vieät cuûa coäng ñoàng, khoâng phaân bieättoân giaùo vaø chính kieán. Taïi caùc nôi ñoâng ñaûo, hoäi naøy coù theâmcaùc boä phaän khaùc nhö Hoäi Phuï Nöõ, Hoäi Thanh nieân, Hoäi Thieáunieân.

Sinh hoaït cuûa Thanh Nieân Caùch Maïng Ñoàng Chí hoäi taïiXieâm raát ña daïng: xuaát baûn baùo chí, môû lôùp hoïc cho thanhthieáu nieân, toå chöùc nhöõng buoåi dieãn thuyeát vaø thaûo luaän chínhtrò, toå chöùc caùc leã kyû nieäm coù tính caùch yeâu nöôùc vaø dieãn kòch.Ngoaøi hoaït ñoäng chính trò, Hoäi coøn toå chöùc ñöa caùn boä töø trongnöôùc qua Xieâm hoaëc TQ tieáp tuïc hoaït ñoäng caùch maïng hayhoïc chính trò. Naêm 1927, Phaân boä Thanh Nieân ôû Xieâm ñaõ göûingöôøi qua Laøo thaønh laäp Chi hoäi Thanh Nieân taïi Vaïn Töôïng

Page 32: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

32 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

(Vientiane) vaø ñaët cô sôû giao thoâng lieân laïc giöõa caùc thò traánLaøo. Hoäi ñaõ thieát laäp ñöôïc moät ñöôøng daây lieân heä bí maät giöõaXieâm vaø Vieät Nam. Saùch baùo ñuû loaïi in aán ôû Xieâm ñöôïc ñöa veàVieät Nam, gaây ñöôïc tieáng vang ñaùng keå, ñeán noãi ñaûng quoácgia Vieât Nam Quoác Daân ñaûng (VNQDÑ) tìm caùch lieân laïc vôùiThanh Nieân. Vaãn theo HVH, muøa xuaân naêm 1928, hai naêmtröôùc khi coù cuoäc khôi nghóa Yeân Baùi, VNQDÑ göûi ba ñaïi bieåusang Xieâm (Nguyeãn Ngoïc Sôn, Hoà Vaên Mòch vaø Nguyeãn VaênTieàm) yeâu caàu Thanh Nieân giuùp ñöa khí giôùi veà nöôùc chuaån bòcuoäc noåi daäy. Phaùi ñoaøn ñaïi bieåu ñöôïc Thanh Nieân tieáp ñoùnthaân maät nhöng töø choái giuùp khí giôùi. Khi veà nöôùc ba ngöôøi ñaïibieåu naøy ñeàu bò baét vaø khai thaät vôùi maät thaùm. Trong hai naêm1928 vaø 1929, Thanh Nieân vaø caùc Hoäi trong phong traøo

“treân ñaø phaùt trieån toát. Ñoù laø nhôø söï ñoùng goùp cuûa nhieàungöôøi keå töø nhöõng baäc tieàn boái nhö Phan Boäi Chaâu, Ñaëng TöûKính cho ñeán nhöõng thanh nieân môùi töø trong nöôùc ra vaø nhöõngem nhoû (...) nhöng ngöôøi coù coâng lao to lôùn nhaát veà vieäc xaâydöïng cô sôû Vieät kieàu laâu daøi ôû Xieâm thì phaûi noùi laø Ñaëng ThuùcHöùa, maø kieàu baøo ñaõ quen goïi vôùi moät teân raát toân kính vaø trìumeán laø ’Coá Ñi’ hay ‘Thaày Ñi’” (tr.47)

HVH ñaõ daønh taùm trang noùi veà Ñaëng Thuùc Höùa, moät nhaânvaät ñaëc saéc vaø phi thöôøng. Rôøi Vieät Nam naêm 1908, ñeán Xieâm1909, naêm 1910 Ñaëng Thuùc Höùa gaëp Phan Boäi Chaâu vaø cuøngPhan Boäi Chaâu xaây döïng cô sôû moät toå chöùc chính trò giöõa coängñoàng ngöôøi Vieät ôû Xieâm. Luùc ñaàu Ñaëng Thuùc Höùa uûng hoäphong traøo Caàn Vöông, sau chuyeån sang phoø Cöôøng Ñeå, taùnthaønh döï ñònh chính theå quaân chuû laäp hieán, roài oâng laïi ñoàng yùvôùi Vieät Nam Quang Phuïc Hoäi, theo ñöôøng loái tö saûn. Cuoáicuøng oâng tham gia hoäi Thanh Nieân, boû rôi caû quaân chuû laãn tösaûn. Ñöôïc goïi laø Thaày Ñi hay Coá Ñi vì oâng thöôøng ñi boä töø nôinaøy sang nôi khaùc, baát kyø choã naøo duø heûo laùnh nhöng heã coùñoâng ngöôøi Vieät laø oâng ñeán hoâ haøo thöông yeâu, taäp hôïp toå

Page 33: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 33

chöùc, ñoaøn keát, khoâng queân nguoàn goác, vaø luoân nhôù laáy noãinhuïc maát nöôùc. Töø ñoù oâng giuùp hoï xaây döïng vaø ñaáu tranh.Cuøng vôùi baïn beø, oâng ñaõ gaây döïng ñöôïc moät soá cô sôû vaø ñöôøngdaây lieân laïc khaép nöôùc Xieâm nhö Baûn Ñoâng, Vaët Pa, NooûngXeûng, Baûn Maøy, Baûn Phöøng, U Ñon, Ñoàng OÛn, vaø nhieàu nôikhaùc doïc theo soâng Meùkong nhö U theân, Nooûng Khai... Chihoäi Thanh Nieân luùc ñoù ñaõ thöøa höôûng thaønh quaû cuûa nhoùmTaâm Taâm xaõ do Leâ Hoàng Phong, Phaïm Hoàng Thaùi thaønh laäp taïiXieâm töø naêm 1923. Coá Ñi qua ñôøi vì beänh, thoï 61 tuoåi, vaøonaêm 1931, moät naêm sau ngaøy thaønh laäp ñaûng Coäng Saûn VieätNam.

Vôùi teân Vöông, Hoà Chí Minh ñöôïc Ñoâng Phöông cuïccuûa Ñeä Tam Quoác Teá göûi qua Xieâm coâng taùc hai laàn. Laàn ñaàutöø thaùng 8 naêm 1928 ñeán thaùng 9 naêm 1929, laàn thöù nhì thaùng3 ñeán thaùng 4 naêm 1930, luùc ñoù oâng 38 tuoåi.

VIEÄT NAM THANH NIEÂN CAÙCH MAÏNG ÑOÀNG CHÍ HOÄITAÏI XIEÂM ÑOÅI THAØNH ÑAÛNG COÄNG SAÛN XIEÂM

Trong laàn coâng taùc thöù nhaát ôû Xieâm, Hoà Chí Minh ñeànghò hôïp phaùp hoùa moät soá hoaït ñoäng cuûa Thanh Nieân nhö vieäcxin pheùp môû tröôøng daïy hoïc ôû Nooûng Buùa. Ñöôïc pheùp cuûanhaø caàm quyeàn Xieâm, caùc ñoaøn vieân ñaõ goùp coâng goùp cuûa xaâycaát cô sôû tröôøng naøy. Hoà Chí Minh vôùi söï coäng taùc cuûa HVH,dòch quyeån Duy vaät söû quan (Le Mateùrialisme Historique9 )vaø ABC cuûa chuû nghóa coäng saûn10 , oâng Hoà ñaõ ñoåi töïa ñeà cuûaquyeån thöù nhaát thaønh Lòch söû tieán hoaù cuûa loaøi ngöôøi. Caùc dòchgiaû chuû yù toùm taét vaø giöõ caùc yù chính chöù khoâng dòch saùt nghóa.Ñieàu ñaùng löu yù laø hoï söû duïng baûn dòch Trung Quoác chöù khoâng

9 Taùc giaû laø Staline (chuù thích cuûa ngöôøi vieát baøi)10 Taùc giaû laø Boukharine, vaøi naêm sau Staline ra leänh caám löu haønh quyeån

naøy (chuù thích cuûa ngöôøi vieát baøi )

Page 34: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

34 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

duøng caùc baûn dòch tieáng Phaùp nhö veà sau naøy. OÙc thöïc tieãn vaøsöï khoân kheùo taøi tình cuûa Hoà Chí Minh thöôøng ñöôïc HVH cangôïi vaø nhaéc nhôû. HVH keå laïi moät giai thoaïi khaù tieâu bieåu:Ñeán Xa Coân vaø U Ñon, nhaän thaáy moät soá gia ñình ngöôøi Vieätthôø phuïng Ñöùc Thaùnh Traàn vaø hay caàu cuùng, leân ñoàng xin taønhöông nöôùc thaûi chöõa beänh, xua ñuoåi ma taø v.v... Baùc Hoà beønsoaïn baøi ca nhaéc nhôû, keå roõ tính danh ñöùc Thaùnh Traàn, vaø cangôïi loøng yeâu nöôùc cuûa ngaøi. Ñöùc Thaùnh Traàn chính laø anhhuøng daân toäc Traàn Höng Ñaïo ñaõ ñaùnh ñuoåi quaân Nguyeân. Ñoïcbaøi thô, ngöôøi ta nhaän thaáy raèng söï meâ tín dò ñoan khoâng bò baøitröø maø ñöôïc söû duïng nhö coâng cuï tuyeân truyeàn chính trò (tr.59). Theo HVH, nhôø theá caùc ñeä töû cuûa ñöùc Thaùnh Traàn trôûthaønh ñeä töû cuûa Hoäi Thaân Höõu, do Thanh Nieân laõnh ñaïo.

OÂng coøn keå laïi moät chuyeän beân leà khaùc vôùi söï khaâmphuïc chaúng keùm: ñöôïc giao traùch nhieäm thaûo moät böùc thö göûinhaø caàm quyeàn TQ tröôùc khi cuøng caùc ñoàng chí (ôû vuøng daântoäc thieåu soá VN môùi sang TQ) trôû veà Vieät Nam, HVH ñöa baûnnhaùp cho Hoà Chí Minh duyeät. “Baùc Hoà” boâi xoaù vaøi chöõ vaøtheâm vaøo vaøi chöõ khaùc. HVH laáy laøm laï vì nhö vaäy duø noäidung thö khoâng thay ñoåi, nhöng vaên phaùp thì sai. “Baùc Hoà”môùi traû lôøi oâng raèng:

“Chuù chæ bieát vieát thö laø vieát thö, chöù chöa bieát chính trò.Ngöôøi Vieät Nam ôû vuøng daân toäc vieát chöõ Trung Quoác theá naøomaø ñuùng vaên phaùp ñöôïc. Vieát sai nhö vaäy hoï môùi tin laø anh emvieát. “ (tr.140) HVH keát luaän: “Vieäc tuy nhoû nhöng ñoái vôùi toâilaø moät baøi hoïc raát saâu saéc veà coâng taùc quaàn chuùng vaø coâng taùcthöïc teá.”

Cuõng trong luùc ôû Xieâm laàn thöù nhaát naøy, Hoà Chí Minhhay tin ñaûng Thanh Nieân , trong Ñaïi hoäi Vieät NamThanh NieânCaùch Maïng Ñoàng Chí hoäi nhoùm hoïp ôû Höông Caûng (thaùng 5/1929) ñaõ chia reõ thaønh hai nhoùm: nhoùm Quoác Anh (töùc TraànVaên Cung) vaø Kim Toân boû ñaïi hoäi veà laäp ñaûng Coäng Saûn.

Page 35: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 35

Nhoùm kia beøn bieåu quyeát khai tröø nhoùm Quoác Anh khoâng chôøyù kieán ñoàng chí Vöông (tr.60). Hoà Chí Minh quyeát ñònh rôøiXieâm ñi hoûi yù kieán Ñoâng Phöông cuïc cuûa Quoác teá Coäng saûn.Thaùng 9/1929 ñöôïc uyû quyeàn haønh ñoäng cuûa Quoác teá Coängsaûn, oâng Hoà toå chöùc hoäi nghò thoáng nhaát caùc khuynh höôùng taïiHöông Caûng. Nhôø vaäy, ñaûng Coäng Saûn Vieät Nam, do hai ñaûngCoäng Saûn An Nam vaø ñaûng Coäng Saûn Ñoâng Döông hôïp laïi, rañôøi ngaøy 3/2/1930.

Hai nhieäâm vuï cuûa “ñoàng chí Vöông “khi ñeán Xieâm laànthöù hai laø:

1) Baùo caùo veà söï thoáng nhaát thaønh coâng cuûa caùc nhoùmcoäng saûn (Thanh Nieân) Vieät Nam

2) Ñoåi Phaân boä Xieâm cuûa ñaûng Vieät Nam Thanh NieânCaùch Maïng Ñoàng Chí hoäi ra ñaûng Coäng Saûn Xieâm

HVH keå laïi raèng, vöøa ñeán Xieâm, Hoà Chí Minh baét lieânlaïc ngay vôùi nhöõng ngöôøi coäng saûn Trung Quoác ôû Bangkok vaøTænh uûy ñaûng Thanh Nieân Vieät Nam taïi U ñon ñeå thoâng baùotình hình veà vieäc thoáng nhaát caùc ñaûng coäng saûn Vieät Nam vaøtruyeàn ñaït tinh thaàn Quoác teá Coäng saûn veà vieäc thaønh laäp ñaûngCoäng saûn Xieâm (tr.60) Hoà Chí Minh giaûi thích:

“ngöôøi coäng saûn cö truù ôû nöôùc naøo seõ tham gia hoaït ñoängvaøo söï nghieäp caùch maïng cuûa giai caáp voâ saûn nöôùc ñoù (...) Vaønhöõng ngöôøi Vieät ôû Xieâm cuõng coù traùch nhieâm giuùp ñôõ nhaândaân bò aùp böùc, boùc loät Xieâm laøm caùch maïng (...) Ngöôøi coängsaûn khoâng chæ lo söï nghieâp caùch maïng cuûa nöôùc mình, maøphaûi goùp phaàn vaøo coâng cuoäc caùch maïng cuûa giai caáp voâ saûntreân toaøn theá giôùi “ (tr.62)

Theo HVH, khi nghe töø nay nöôùc Vieät Nam coù ñaûng CS,nhöõng ngöôøi coù maët raát vui möøng phaán khôûi nhöng thaéc maécñaët caâu hoûi vì sao hoï khoâng ñöôïc vaøo ñaûng naøy (tr.62). Vaøiñieàu lo ngaïi khaùc nhö: trôû thaønh ñaûng vieân ñaûng CS Xieâm nhö

Page 36: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

36 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

vaäy hoï seõ khoâng coøn goùp phaàn vaøo caùch maïng Vieät Nam, hoïseõ taùch rôøi coäng ñoàng ngöôøi Vieät vaø seõ chòu söï khuûng boá cuûachính phuû Xieâm; hôn nöõa khoâng deã daøng hoaït ñoäng chính tròvì hoï khoâng bieát noùi tieáng Xieâm. Thaät vaäy, Phaân boä Xieâm cuûañaûng Thanh Nieân ñeàu laø ngöôøi Vieät vaø ngöôøi Hoa. Laøm saotranh ñaáu vaø tranh ñaáu thay cho ngöôøi Thaùi trong ñaát nöôùc cuûangöôøi Thaùi? Nhöng tröôùc uy quyeàn vaø haøo quang cuûa Quoác teáCoäng saûn vaø Hoà Chí Minh, nhöõng thaéc maéc cuøng lo ngaïi mauchoùng luøi böôùc, moïi söï trôû laïi bình thöôøng. Ñeà nghò chuyeånñoåi thaønh ñaûng CS Xieâm ñöôïc tuyeät ñaïi ña soá caùc ñoàng chí coátcaùn phaán khôûi chaáp nhaän 11 (tr.63). HVH cho bieát oâng hoaøntoaøn uûng hoä ñöôøng höôùng môùi naøy vaø thaáy chieán thuaät cuûa baùcHoà thaät taøi tình. Hoäi nghò do HCM chuû trì hoïp ôû Bangkok ngaøy20/4/1930, tuyeân boá thaønh laäp ñaûng CS Xieâm. Vaãn theo HVH,ñaûng naøy, töø luùc môùi thaønh laäp cho ñeán sau naøy, khoâng heà coùcöông lónh, ñieàu leä laãn chöông trình (tr.69).

Sau thaønh tích ñoäc nhaát voâ nhò naøy cuûa phong traøo coängsaûn, Hoà Chí Minh ñi Maõ Lai AÙ “giuùp caùc ñoàng chí ôû ñoù thaønhlaäp ñaûng coäng Saûn Maõ Lai “ (tr.64). Hai coâng taùc ñöôïc ñaûngCS Xieâm trieån khai laø:

1) Tuyeân truyeàn vaän ñoäng daân chuùng Xieâm choáng chínhphuû.

2) Vieän trôï caùch maïng Ñoâng Döông.

Chæ coâng taùc thöù hai môùi coù hieäu quaû, coøn muïc tieâu thöùnhaát quaù “mô hoà” vì khi ñaïi bieåu Quoác teá Coäng saûn ñi roài,khoâng coù chæ thò haønh ñoäng (tr.90). Do ñoù töø 1930 ñeán 1934,ñaûng CS Xieâm trôû thaønh moät toå chöùc vôùi hoaït ñoäng ñoäc nhaát laøvieän trôï cho caùch maïng Ñoâng Döông. HVH, töø Tænh Uyû U ñonñöôïc cöû sang Bangkok laøm vieäc trong Xieâm Uyû.

11 HVH khoâng vieát “hoaøn toaøn nhaát trí”

Page 37: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 37

ÑAÛNG COÄNG SAÛN XIEÂM TRÖÔÙC SÖÏ ÑAØN AÙPCUÛA CHÍNH PHUÛ XIEÂM

Khi chuyeån sang ñaûng CS Xieâm, caùc ñaûng vieân Hoa-Vieätthuoäc Phaân boä Thanh Nieân phaûi laáy teân Xieâm vaø hoïc tieángXieâm. Ñoái vôùi HVH, voán coù khieáu hoïc ngoaïi ngöõ, chuyeän hoïcnaøy khoâng thaønh vaán ñeà (oâng noùi thaønh thaïo tieáng Xieâm vaøTQ) nhöng ñoái vôùi caùc ñaûng vieân coøn laïi thì khaùc. Thaät vaäy,cho ñeán luùc baáy giôø, chuyeän ôû Xieâm, ñoái vôùi hoï, chæ coù tínhcaùch taïm thôøi, neân vieäc hoïc tieáng Xieâm ñaõ khoâng ñöôïc xem laøquan troïng. Nhöng khoù khaên nhaát tröôùc maét luùc aáy chính laøchuyeân ñoái phoù vôùi söï khuûng boá cuûa nhaø caàm quyeàn Xieâm.Ñoái vôùi nhaø caàm quyeàn Xieâm, “boïn coäng saûn “ chæ coù theå laøngöôøi Hoa vaø ngöôøi Vieät. Caûnh saùt Xieâm ñem theo nhöõng truyeànñôn coäng saûn (nhieàu khi do chính hoï laøm ra hay löôïm ñöôïc ôûngoaøi ñöôøng phoá) ngang nhieân xoâng vaøo nhaø baét giam ngöôøiVieät hoaëc ngöôøi Hoa, caøng ngaøy caøng nhieàu. Coäng ñoàng ngöôøiVieät taïi vaøi thaønh phoá12 bò thieät thoøi hôn coäng ñoàng ngöôøi Hoavoán ñoâng hôn (hôn moät trieäu ngöôøi taïi Bangkok) vaø khoù kieåmsoaùt hôn (neân ngöôøi coäng saûn coù theå traø troän vaøo deã daøng).

Tröôùc tình theá naøy, HVH ñaët caâu hoûi: “Neáu cöù laøm theá naøymaõi, moãi laàn phaùt truyeàn ñôn laïi bò baét bôù daàn moøn, roài seõ ñitôùi ñaâu? (...) Neáu ñöông cuïc cöù thaúng tay khuûng boá thì chaécchaén cô sôû deã bò tan raõ” (tr.76). Nhöõng caâu hoûi naøy aùm aûnhoâng trong nhieàu naêm.Trong khi ñoù baùo chí Ban chæ huy ñaûng ôûnöôùc ngoaøi taïi Höông Caûng laïi “neâu cao tinh thaàn ñaáu tranhkhoâng khoan nhöôïng” (tr.76). HVH ñoïc trong baùo Bolchevikaán baûn Höông Caûng göûi qua Xieâm naêm 1934, moät baøi toá caùo“boïn höõu khuynh luøi böôùc tröôùc tình hình” . Thaùng 5/1934,gaëp luùc ñoàng chí Taêng ñaàu baïc söûa soaïn ñi Höông Caûng hoïphoäi nghò môû roäng cuûa ban chæ huy ñaûng CS Ñoâng Döông, Hoan

12 Nhö U ñon, Xaø Coân, Na Khon, Pha Noâm v.v...

Page 38: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

38 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

noùi vôùi Taêng ñieàu thaéc maéc naøy vaø ñeà nghò Taêng trình baøy vôùilaõnh ñaïo ñaûng. Nhöng khi trôû laïi Bangkok, Taêng cuõng noùi nhöbaùo Bolchevik vaø theâm “coøn moät ngöôøi, coøn ñaáu tranh” (tr.77,91). Dó nhieân HVH thaáy vaán ñeà nghieâm troïng nhöng khoângbao giôø oâng coù yù ñònh ñaêt laïi ñöôøng loái cuûa Quoác teá Coäng saûnvaø Hoà Chí Minh. HVH nghó raèng coù leõ loãi do Taêng ñaõ baùo caùoquaù “laïc quan”, nghóa laø “sai laïc” veà tình hình Xieâm cho Quoácteá Coäng saûn.

Vaø oâng mong muoán gaëp laõnh ñaïo taïi TQ ñeå hieåu roõ theâmveà vaán ñeà naøy. Naêm 1935, laáy lyù do ñi TQ “chöõa beänh ñauñaàu “, HVH gaëp Haø Huy Taäp taïi Nam Kinh khi ñoù oâng “môùitröïc tieáp trình baøy ñöôïc ñaày ñuû “ (tr.77). Phaàn baùo caùo naøy coùtheå toùm taét nhö sau:

Ñaûng CS Xieâm thaønh laäp naêm 1930 chæ goàm ngöôøi Hoavôùi ngöôøi Vieäât, rieâng ngöôøi Xieâm: “khoâng coù maáy”. “Caùc ñoàngchí ngöôøi Hoa khoâng coù cô sôû cuõng nhö aûnh höôûng trong daânchuùng. Chæ coù ngöôøi Vieät, môùi coù chuùt aûnh höôûng“ (...) Coøntrong coäng ñoàng ngöôøi Vieät khoaûng ba vaïn ngöôøi, chæ coù vaøinghìn ngöôøi ôû trong toå chöùc coäng saûn hoaëc laø caûm tình vieâncoäng saûn. Ngaøy tröôùc, ngöôøi coäng saûn coù theå toå chöùc leã hoäi,sinh nhaät vaøo dòp Caùch maïng thaùng möôøi Nga hay ngaøy laoñoäng quoác teá muøng 1 thaùng 5. Hoï coù theå phaùt truyeàn ñôn, coåñoäng phaùt trieån ñaûng. Baây giôø, neáu laøm nhö vaäy, hoï seõ laäp töùcbò ñaøn aùp hay bò baét thaät nhieàu nhö tröôøng hôïp ôû Phi Chòt(vuøng trung Xieâm). Vaø neáu tieáp tuïc nhö theá, caùc cô sôû caùn boäcuõng nhö caûm tình vieân seõ “khoâng theå baûo toaøn“, thì khi ñoù“söï coáng hieán ñoái vôùi caùch maïng Xieâm seõ giaûm ñi, maø coâng taùcvieän trôï caùch maïng Ñoâng Döông cuõng seõ bò aûnh höôûng khoângtheå löôøng heát ñöôïc“ (tr.93-94)

Haø Huy Taäp chaêm chuù nghe roài traû lôøi HVH raèng trongbaùo caùo, Taêng “khoâng neâu vaán ñeà nhö anh vöøa noùi. Hoâm naynghe anh baùo caùo roõ, toâi thaáy coù nhieàu choã ñaùng phaûi suynghó. Nhöng tröôùc maét, toâi chöa theå traû lôøi ñöôïc, roài ñaây chuùng

Page 39: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 39

toâi seõ thaûo luaän, coù yù kieán gì seõ noùi vôùi anh sau“. (tr.94)

Baùo caùo xong, veà sau HVH khoâng nhaéc ñeán chuyeän naøynöõa neân ñoäc giaû khoâng bieát oâng coù ñöôïc ñaûng traû lôøi hay khoâng.

Khi HVH söûa soaïn trôû veà Xieâm thì hay tin moïi lieân laïcvôùi xöù naøy ñeàu bò giaùn ñoaïn. Quaû thaät, luùc ñoù cuoäc khuûng boángöôøi coäng saûn cuûa nhaø caàm quyeàn Xieâm ñang leân ñeán cöïcñieåm, caùc cô sôû coäng saûn hay thaân coäng saûn ñeàu bò giaûi taùn,haøng traêm ñaûng vieân vaø caûm tình vieân bò baét giam (tr.114-117). Tröôùc tình theá naøy, HVH buoäc loøng phaûi ôû laïi TQ choñeán naêm 1942, nghóa laø 8 naêm.

Taïi TQ, oâng seõ gaëp laïi HCM, vaø vaøi laõnh tuï quan troïngkhaùc nhö Voõ Nguyeân Giaùp, Phaïm Vaên Ñoàng v.v... OÂng cuõng coùdòp gaëp gôõ caùc toå chöùc quoác gia khaùc nhö Vieät Quoác13 , VieätCaùch14 , Phuïc Quoác15 v.v... HVH ñi töø tænh naøy qua tænh noï,kieân nhaãn vaø quyeát taâm tuyeân truyeàn, cuûng coá uy danh vaø vaitroø baù quyeàn cuûa ñaûng mình. Thôøi kyø naøy coù raát nhieàu bieán coávaø söï kieän lòch söû quan troïng: HVH keå laïi trong chöông thöù ba,moät trong nhöõng chöông quan troïng nhaát cuûa quyeån hoài kyù,lieân quan ñeán khoaûng thôøi gian tröôùc khi Vieät Minh leân naémchính quyeàn ôû Vieät Nam naêm 1945.

TÌNH HÌNH CAÙC TOÅ CHÖÙC NGÖÔØI VIEÄT NAMTAÏI TRUNG QUOÁC

Trong chöông ba, HVH phaân tích tæ mæ veà tình traïng ngöôøiVieät di cö taïi TQ cuõng nhö söï tranh giaønh aûnh höôûng giöõa caùc

13 Vieät Nam Quoác Daân ñaûng14 Vieät Nam Caùch Maïng Ñoàng Minh ñaûng15 Ñaûng thaân Nhaät

Page 40: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

40 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

toå chöùc chính trò. Ñaát TQ thôøi aáy laø nôi gaëp gôõ cuûa Vieât kieàu16

thuoäc moïi khuynh höôùng chính trò, töø quoác gia ñeán coäng saûn,keå caû troát kít Ñeä Töù. Töø naêm naøy sang naêm khaùc, moãi luùc moätñoâng nhöõng ngöôøi Vieät troán khuûng boá, ñeán ñaây tieáp tuïc cuoäctranh ñaáu. Ban ñaàu, vôùi soá ñoâng vaø nhôø söï giuùp ñôõ cuûa QuoácDaân ñaûng Trung Quoác, caùc ñaûng phaùi quoác gia nhö Vieät Quoác, Vieät Caùch, Phuïc Quoác v.v... taïo neân löïc löôïng quan troïngnhaát. Nhöng daàn daàn, ngöôøi coäng saûn laät ngöôïc tình theá nhôø ôûcaùch caøi ngöôøi taøi tình vaø toå chöùc vöõng chaéc. Nhöng yeáu toáquyeát ñònh sau cuøng laø vieäc hoï coù caùn boä trung kieân hoaït ñoängtöø laâu taïi quoác noäi, ñieàu maø caùc ñaûng phaùi khaùc khoâng coù.

Caùc löïc löôïng ñaûng phaùi quoác gia chuû yeáu laø caùc cöïuñaûng vieân VNQDÑ, Vieät Caùch vaø nhöõng ngöôøi sang TQ yeâucaàu söï giuùp ñôõ cuûa Trung Hoa Quoác Daân ñaûng. Noùi veà VieätQuoác, HVH vieát:

“Naêm 1930, sau khi cuoäc khôûi nghóa Yeân Baùi thaát baïi, VuõHoàng Khanh laïi töø trong nöôùc chaïy ra, nhaäp boïn vôùi NguyeãnTheá Nghieäp. Ñöôïc söï cho pheùp ngaàm cuûa ñeá quoác Phaùp, vaø söï“giuùp ñôõ” cuûa ñöông cuïc Trung Quoác, chuùng ñaõ toå chöùc VieätNam Quoác Daân ñaûng, döïa vaøo moät soá löu manh laøm coát caùn ñeåuy hieáp vaø löaø doái quaàn chuùng“ (tr.124)

Nhaân vaät noåi tieáng nhaát cuûa Vieät Quoác laø Nguyeãn HaûiThaàn, moät ngöôøi quoác gia ñaõ cao tuoåi ôû ñaát TQ töø laâu. OÂng raátngôø vöïc ngöôøi coäng saûn vaø ñöôïc loøng Trung Hoa Quoác Daânñaûng. HVH moâ taû oâng nhö moät ngöôøi raát môø nhaït, thieáu khaûnaêng phaân tích chính trò, deã bò hoaøn caûnh loâi cuoán, sao cuõngñöôïc mieãn laø teân mình coøn ñöùng ñaàu danh saùch. Cho neân,ngöôøi coäng saûn thöôøng daøn xeáp, moãi khi coù dòp, cho oâng talaøm “chuû tòch” nhöõng toå chöùc do hoï thaønh laäp hay tham döï.

16 Vieât kieàu: Ngöôøi VN ôû nöôùc ngoaøi

Page 41: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 41

Naêm 1941, khi Nguyeãn Haûi Thaàn ñöôïc nhaø caàm quyeàn TrungHoa ñaåy ra laøm chuû tòch Vieät Caùch, theo HVH, nhaèm taïo ñieàukieân chuaån bò cho keá hoaïch Hoa quaân nhaäp Vieät.

HVH coøn nhaéc ñeán moät ñaûng phaùi quoác gia khaùc, ñaûngPhuïc Quoác vaø nhoùm Tröông Boäi Coâng.

Ñaûng Phuïc Quoác tuyeân boá keá thöøa phong traøo cuûa CöôøngÑeå, laø moät toå chöùc thaân Nhaät. Coù khoaûng naêm traêm ñaûng vieân,thaønh phaàn phöùc taïp vaø khoâng coù khuynh höôùng chính trò gìcaû. Khi bò Nhaät boû rôi vaø Phaùp truy naõ, hoï chaïy troán sang TQvaø ñöôïc Trung Hoa Quoác Daân ñaûng giuùp ñôõ.

Rieâng nhoùm Tröông Boäi Coâng thì khaùc haún, do chínhquaân ñoäi Trung Hoa Quoác Daân ñaûng thaønh laäp vaø Tröông BoäiCoâng (laø ngöôøi Vieät) töï xöng laø thieáu töôùng chæ huy quaân ñoaønnaøy.

Löc löôïng quaân söï ngöôøi coäng saûn VN luùc aáy khoaûngsaùu möôi ngöôøi “anh em Vieät Minh”, (tr.178). Neáu ôû Xieâm, löïclöôïng coäng saûn ñoâng hôn vaø hoaøn toaøn thuoäc veà Thanh Nieân(ñaûng Coäng Saûn) thì ôû TQ hoï haønh ñoäng döôùi danh nghóa VieäâtMinh. HVH vaø ñoàng chí mang khaù nhieàu nhaõn hieäu: khi thì laøVieät Minh, ñoaøn theå “ma” do chính hoï thaønh laäp, khi thì nuùpsau nhöõng toå chöùc cuûa caùc ñaûng phaùi quoác gia. Trong bí maät,hoï hoaït ñoäng döôùi quyeàn ñieàu khieån cuûa Ban haûi ngoaïi thuoäcÑoâng Phöông cuïc cuûa Ñeä Tam Quoác Teá.

Beân caïnh caùc toå chöùc quoác gia vaø coäng saûn naøy, HVHnhaéc ñeán moät nhoùm Ñeä Töù baèng nhöõng lôøi leõ nhö sau:

“Ngoaøi Vuõ Hoàng Khanh vaø Nghieâm Keá Toå ra, coøn coù moätnhoùm tôø-roát-kít ñoä ba boán teân, caàm ñaàu laø moät anh coù trình ñoävaên hoaù, bieát naën töôïng, chòu aûnh höôûng cuûa Taï Thu Thaâu khaùsaâu, hay noùi lyù luaän coù veû caùch maïng, coù theå ñaùnh löøa moät soáquaàn chuùng. Haén tuyeân truyeàn vaän ñoäng kieàu baøo xuoáng ñöôøngchoáng Phaùp vaø ñoøi ñöông cuïc Trung Quoác giaûm thueá. Haén ñivaän ñoäng ñeán ñaâu cuõng bò ta ñaû thaúng caùnh, aâm möu khoângthöïc hieän ñöôïc vaø hoaøn toaøn bò coâ laäp.“ (tr.128)

Page 42: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

42 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

Xin löu yù, khaùc vôùi Hoà Chí Minh, HVH khoâng duøng nhöõngtöø ngöõ vu khoáng “giaùn ñieäp”, “tay sai ñeá quoác” ñeå chæ ngöôøitrotskistes17 .

ÑAÛNG VIEÄT MINH ÑAÀU TIEÂN THAØNH LAÄP NAÊM 1936

Töø Nam Kinh ñeán Coân Minh, roài töø Coân Minh qua LongChaâu, Lieãu Chaâu, Tònh Taây v.v... ñeán Paéc Boù. HVH giöõ moätvai troø quan troïng trong vieäc laõnh ñaïo ñaûng CSVN. Baát cöù choãnaøo ñaõ qua, oâng ñeàu ñeå laïi daáu aán cuûa moät chieán löôïc gia vaømoät ngöôøi toå chöùc coù baûn lónh. Naêm 1936, oâng laø moät trong bangöôøi thaønh laäp toå chöùc Vieät Minh ñaàu tieân: Vieät Nam Ñoäc LaäpÑoàng Minh hoäi, tieàn thaân cuûa Vieät Minh naêm 1941. Naêm 1939,HVH cuøng vôùi Phuøng Chí Kieân, Vuõ Anh (Trònh Coâng Haûi) toåchöùc “Ban Haûi ngoaïi cuûa ñaûng, ñeå laõnh ñaïo moïi maët coâng taùccuûa ñaûng taïi Trung Quoác “ (tr.128), HVH trôû thaønh bí thö bannaøy ít laâu sau ñoù. Naêm 1941, oâng ñöôïc chæ ñònh vaøo ban laõnhñaïo Vieät Minh.

Theo HVH, chính Hoà Hoïc Laõm, ñaõ coù yù ñònh ñaàu tieânthaønh laäp moät toå chöùc caùch maïng hôïp phaùp. HVH vaø Haûi18 ,ñoàng chí cuõ ñaõ cuøng hoïc ôû Quaûng Chaâu vôùi HVH, thöïc hieänvieäc naøy. Haûi thaûo ñieàu leä baèng tieáng Vieät, noäi dung nhö ñieàuleä cuûa hoäi Phaûn ñeá ñoàng minh, Hoan dòch sang tieáng TQ. (tr.103)

Cuoäc hoäi nghò tuyeân boá thaønh laäp Vieät Nam Ñoäc Laäp ÑoàngMinh hoäi, goïi taét laø Vieät Minh ñöôïc toå chöùc taïi phoøng hoïpÑaûng boä khu phoá cuûa Quoác Daân ñaûng TQ (Trung Hoa QDÑ).Tham döï hoäi nghò veà phía ngöôøi Vieät coù Nguyeãn Haûi Thaàn, HoàHoïc Laõm vaø anh em khaùc khoaûng hai möôi ngöôøi, phía ngöôøi

17 Ñoïc Chroniques vietnamiennes soá 1, hoà sô “Hoà Chí Minh et lestrotskistes”

18 HVH cho bieát Trònh Coâng Haûi luùc ñoù ñaõ trôû thaønh “keû aên chôi” “khoângaên khôùp vôùi tö caùch moät ngöôøi caùch maïng” (tr.95)

Page 43: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 43

TQ coù hai ñaïi bieåu trung öông Quoác Daân ñaûng TQ. Caùch toåchöùc ñôn giaûn nhö vaäy, muïc ñích laø hôïp phaùp hoaù hoaït ñoängchính trò yeâu nöôùc cuûa Vieät kieàu döôùi maét nhaø caàm quyeàn TQngoõ haàu ñöôïc hoï giuùp ñôõ vaø hoã trôï. Ñaáy laø yù kieán cuûa Hoà HoïcLaõm.

Hoà Hoïc Laõm laø ai? Theo HVH, Hoà Hoïc Laõm raát ñöôïc moïingöôøi quyù meán vaø kính neå. Soáng soùt sau khi phong traøo ÑoângDu thaát baïi, boû Nhaät sang TQ, Hoà Hoïc Laõm vaøo laøm vieäc ôû BoäTham Möu quaân ñoäi Töôûng Giôùi Thaïch taïi Nam Kinh vôùi caápbaäc Trung taù. Laø ngöôøi quoác gia yeâu nöôùc, khoâng vaøo ñaûngcoäng saûn nhöng luoân luoân giuùp ñôõ, hoã trôï ñaûng vaø caùc ñaûngvieân coäng saûn Vieät Nam. OÂng ñaûm baûo cho hoï chuyeän aên ôû.Trong nhaø oâng luùc naøo cuõng coù nhieàu ngöôøi coäng saûn ñeán truùaån. OÂng coøn giuùp hoï bí maät toå chöùc caû lôùp daïy chuû nghóa maùcxít vaø lyù thuyeát veà caùc giai ñoaïn caùch maïng Vieät Nam. Veà maëtlyù töôûng, oâng thieân veà ngöôøi quoác gia cuûa Vieät Caùch vaø VieätQuoác, nhöng veà maët thöïc haønh oâng luoân luoân giuùp ngöôøi coängsaûn, vì theá coù khi gaây haïi cho ngöôøi quoác gia. Laø só quan cuûaquaân ñoäi Töôûng, oâng hay ñöùng ra baûo laõnh cho ngöôøi coäng saûnmoãi khi hoï gaëp raéc roái trong moái quan heä khoù khaên giöõa hoï vaønhaø caàm quyeàn TQ. Naêm 1936, chính nhôø oâng ñôõ ñaàu, vieäcñaêng kyù vaø thaønh laäp ñaûng Vieät Minh môùi thöïc hieän ñöôïc. Baùochí Quoác Daân ñaûng noùi ñeán ñaûng Vieät Minh naøy vôùi nhieàuthieän caûm. Nhôø coù cô sôû hôïp phaùp, ngöôøi coäng saûn ñaõ ruùt tiaûñöôïc nhieàu thaønh quaû toát. Vaø ñeå

“bieåu thò söï hoaït ñoäng tích cöïc cuûa Vieät Minh, Hoà HoïcLaõm töï boû tieàn, ra moät tôø taïp chí nhoû baèng chöõ TQ laáy teân laøVieät Thanh, soá löôïng phaùt haønh chæ ñoä moät traêm cuoán, coát ñeågöûi cho caùc cô quan Quoác Daân Ñaûng TQ ôû Nam Kinh, cuõng coùgöûi cho Vieät kieàu ôû Quaûng Chaâu vaø Coân Minh ñoä vaøi chuïccuoán “ (tr.105).

Chính vaøo luùc HVH vaø caùc ñoàng chí ñang vaän ñoäng thaønhlaäp Vieät Minh thì Töôûng Giôùi Thaïch thi haønh chính saùch choáng

Page 44: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

44 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

coäng aùc lieät (tr.108). Vieät Minh bò toá caùo, moïi hoaït ñoäng cuûaphong traøo coäng saûn bò ngöøng chæ. Tôø baùo Vieät Thanh cuõngñình baûn.Boán naêm sau, vaøo cuoái naêm 1940, tình hình hoaøn toaøn thay ñoåivì Mao Traïch Ñoâng vaø Töôûng Giôùi Thaïch hôïp taùc ñeå ñoái phoùvôùi quaân xaâm laêng Nhaät Baûn: Vieät Minh laïi xuaát hieän.

Sau khi Phaïm Vaên Ñoàng tieáp xuùc vôùi moät vaøi nhaø vaên TQ,Trung Vieät vaên hoaù coâng taùc ñoàng chí hoäi ñöôïc chính thöùc rañôøi, ñeå thaét chaët tình baïn giöõa hai daân toäc. Trong ban Lyù söï hoäiTrung Vieät naøy coù 2 uûy vieân Vieät laø Hoà Hoïc Laõm vôùi tö caùchchuû nhieäm Bieän Söï xöù Vieät Minh taïi haûi ngoaïi vaø Phaïm VaênÑoàng, (döôùi bí danh Laâm Baù Kieät) phoù chuû nhieäm Bieän Söï xöù.

Dó nhieân tình “thaân höõu giöõa hai daân toäc” chæ laø hìnhthöùc. Thaät söï ñoâi beân ñeàu rình raäp, nghi ngôø nhau. Phía TQ sôïraèng neáu toå chöùc naøy bò coäng saûn luõng ñoaïn, thì vieäc bieán noùthaønh moät cô quan chính trò thuaän lôïi cho keá hoaïch Hoa quaânnhaäp Vieät cuûa TQ seõ bò caûn trôû . Phía coäng saûn Vieät Nam thì engaïi TQ seõ naém laáy moät toå chöùc hoaït ñoäng chính trò hôïp phaùpcuûa Vieät Minh. Phong traøo Vieät Minh töø 1936 ñeán 1940 (ngöôïclaïi vôùi Vieät Minh cuûa naêm 1941) tuyeät ñoái khoâng theå trôû thaønhcô quan chính trò coù quyeàn löïc do söï coù maët cuûa caùc löïc löôïngquoác gia trong ban laõnh ñaïo. Bôûi ngöôøi coäng saûn Vieät Namtheo nguyeân taéc khoâng bao giôø muoán chia seû quyeàn löïc vôùingöôøi khaùc.

SAÙCH LÖÔÏC “HOAÙ GIAÛI TÖØ BEÂN TRONG”

Giöõa naêm 1940, quaân Ñöùc xaâm laêng Paris (ngaøy 20 thaùng6 naêm 1940), Hoà Chí Minh trieâu taäp caùc ñoàng chí vaø quyeátñònh söûa soaïn chuyeån höôùng hoaït ñoäng veà trong nöôùc. Trongkhi chôø ñôïi, taát caû seõ di chuyeån daàn veà caùc tænh bieân giôùi thuoäcvuøng Quaûng Taây. Sôû dó Quaûng Taây ñöôïc choïn laø vì nôi ñaâyquaân ñoäi coäng saûn Trung Quoác khaù ñoâng ñaûo vaø vöõng maïnh

Page 45: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 45

trong khi vuøng Vaân Nam ñieàu kieän khoâng toát baèng.”Quyeátñònh xong, baùc ñi Truøng Khaùnh gaëp Trung Öông ñaûng Coängsaûn TQ ñeå trao ñoåi yù kieán” (tr.130)

Treân ñöôøng veà Paéc Boù, HVH döøng chaân ôû Tònh Taây, thaønhphoá bieân giôùi TQ ñoái dieän vôùi Cao Baèng Vieät Nam. OÂng ñöôïcthö Hoà Hoïc Laõm baùo tin raèng taïi Tònh Taây, Tröông Boäi Coângvôùi söï giuùp ñôõ cuûa quaân Töôûng, ñang chuaån bò taäp hôïp ngöôøiVieät ñeå doïn ñöôøng cho quaân TQ keùo vaøo Vieät Nam. TröôngBoäi Coâng coù ñeà nghò Hoà Hoïc Laõm coäng taùc, nhöng Laõm töøchoái vaø baùo caùo cho caùc laõnh tuï Vieät Minh. Hay tin naøy, Hoà ChíMinh laäp töùc phaùi Voõ Nguyeân Giaùp, Vuõ Anh vaø Cao Hoàng Laõnhñi Tònh Taây, nôi coù Phaïm Vaên Ñoàng ñang chôø. Muïc ñích nhaèmñoùn boán möôi ngöôøi Vieät vöøa môùi sang vaø ñeå “trieät tieâu/hoaùgiaûi löïc löôïng” Tröông Boäi Coâng baèng caùch buoäc Coâng phaûiñaøm phaùn vôùi Bieän Söï xöù Vieät Minh taïi haûi ngoaïi. HVH vieát:

“Nhöng chuùng ta veà Tònh Taây khoâng phaûi ñeå baøn baïccoâng vieäc vôùi Tröông Boäi Coâng, maø ñeå taïo ñieàu kieän thuaän lôïicho caùch maïng ôû ngoaøi nöoùc, toå chöùc caùch maïng ôû trong nöôùc”(tr.151)

Phía coäng saûn ñeà nghò Tröông Boäi Coâng ñoåi teân toå chöùcCoâng ñang thaønh laäp Vieät Nam Daân Toäc Giaûi Phoùng UÛy VieânHoäi thaønh Vieät Nam Daân Toäc Giaûi Phoùng Ñoàng Minh Hoäi, vieáttaét laø Hoäi Giaûi Phoùng, laáy lyù do laø phaûi coù quaàn chuùng VieätNam ôû trong nöôùc tham gia môùi goïi laø giaûi phoùng Vieät Nam.(Bieän Söï xöù Vieät Minh taïi haûi ngoaïi laø ñaïi bieåu cuûa quaàn chuùng!)Ñeà nghò naøy ñöôïc Quoác Daân Ñaûng TQ ñoàng yù, Tröông BoäiCoâng ñaønh phaûi “cuùi ñaàu laøm”. (tr.152)

Ñuùng ngaøy Ñaïi hoäi thaønh laäp Vieät Nam Daân Toäc GiaûiPhoùng Ñoàng Minh hoäi, caùc ñaïi bieåu Vieät Minh, haàu heát laø coängsaûn, töø khaép nôi keùo veà, trong nöôùc cuõng nhö ngoaøi nöôùc (TònhTaây, Long Chaâu).

Page 46: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

46 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

“ñeàu ñöôïc theo nhu caàu luùc ñoù maø ‘phaân vai’... Ñaëc bieätcoù moät ngöôøi laáy teân Haø Ñöùc Phöông ñaïi bieåu cho laõnh tuï VieätMinh laø Hoaøng Quoác Tuaán vì söùc khoeû vaø ñöôøng saù khoù khaênquaù khoâng theå ñeán ñöôïc. Hoaøng Quoác Tuaán laø caùi teân chuùngta bòa ra.”

Hoaøng Quoác Tuaán, cuõng nhö Vieät Minh trong nöôùc, luùcñoù khoâng heà coù thaät.

Ñaïi hoäi dieãn ra vôùi söï coù maët :— phía coäng saûn Vieät Nam: khoaûng hai möôi ñaïi bieåu

Vieät Minh.— phía Trung Quoác: naêm saùu ngöôøi cuûa Tröông Boäi Coâng,

vaøi ñaïi bieåu Vieät Quoác,ñaïi bieåu nhaø caàm quyeàn vuøng Tònh Taâycuøng caùc ñaïi bieåu cuûa Tröông Phaùt Khueâ, Döông Keá Vinh vaøLyù Teá Thaâm19 .

Hoäi nghò chæ ñònh moät Ban chaáp haønh Trung öông, NguyeãnHaûi Thaàn ñöôïc baàu laøm chuû tòch. Ña soá caùc chöùc vuï quan troïngñeàu ôû trong tay ngöôøi coäng saûn20 . Khoâng coù moät ngöôøi Hoanaøo trong ban Chaáp haønh. Theá laø Vieät Minh ñaõ thaønh coâng vì“Baùc ñaõ noùi döùt khoaùt ñaõ laø caùch maïng Vieät Nam thì khoâng theådo Hoa kieàu laõnh ñaïo” (tr.154)

Keát quaû hoäi nghò naøy, dó nhieân khoâng theo ñuùng yù nguyeännhaø caàm quyeàn TQ, duø ñaïi bieåu Lyù Teá Thaâm cuûa hoï ñaõ göûi böùctröôùng möøng coù boán caâu thô nhö sau:

Trung - Vieät daân toäc hai daân toäc TQ - VN Thuaàn xæ quan thieát gaàn guõi nhö moâi vôùi raêng Tieàn sæ ñoà toàn ñeå röûa nhuïc cuøng töï veä Duy thieát duy huyeát chæ coù saét vôùi maùu

19 Ba teân sau naøy laø ngöôøi TQ, chuùng toâi giöõ phieân aâm theo tieáng Vieät vìkhoâng bieát aâm TQ.

Page 47: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 47

Theo HVH, “Muïc ñích ta tham gia toå chöùc Hoäi giaûi phoùngnaøy coát ñeå hôïp phaùp hoaù nhöõng hoaït ñoäng cuûa ta ôû ngoaøi, vaøcuõng ñeå tranh thuû söï vieän trôï ôû ngoaøi veà vaät chaát cuõng nhö tinhthaàn“ (tr.155). Thaät vaäy, trong luùc chuaån bò Hoäi nghò, ngöôøiTQ baèng loøng giuùp huaán luyeän moät soá caùn boä quaân söï (saùumöôi ngöôøi) vaø moät soá caùn boä khaùc veà boäc phaù (12 ngöôøi)(tr.156). Dó nhieân söï giuùp ñôõ naøy khoâng phaûi khoâng coù haäu yù.Phía Vieät Nam yeâu caàu TQ huaán luyeän quaân söï nghóa laø:”theoyù Baùc laø coát ñeå coù ngöôøi laáy suùng chuùng mang veà.” (tr.156).Quaân QDÑ Trung Hoa thì haún laø muoán luõng ñoaïn haøng nguõcoäng saûn. Chieán tranh maø, giöõa ñoâi beân ñeàu coù yù ñoà, nhöngHVH khoâng chaáp nhaän ñieàu ñoù, oâng toá caùo quaân Töôûng “coù söïtính toaùn baån thæu laø seõ nhoài soï caùn boä ta, ñeå töø noäi boä ta,chuùng naën ra moät soá tay sai ñaéc löïc.”

Vaø duø ngöôøi coäng saûn Vieät Minh “chieám öu theá tuyeät ñoáiveà chính trò cuõng nhö thaønh phaàn cô caáu laõnh ñaïo, nhöng Hoäigiaûi phoùng ñoù coù theå coi laø moät toå chöùc laõnh ñaïo caùch maïngñöôïc khoâng?” (tr.155) HVH ñaët caâu hoûi vaø töï traû lôøi: “Khoâng!”Bôûi vì toå chöùc naøy hoaøn toaøn do Quoác Daân Ñaûng Trung Hoalaäp ra. Ngöôøi coäng saûn Vieät khoâng ñöôïc töï do haønh ñoäng. Moïisöï seõ thay ñoåi hoaøn toaøn vaøo moät thaùng sau, khi ra ñôøi toå chöùcVieät Minh do chính ngöôøi coâng saûn Vieät Nam thaønh laäp vaøothaùng 5/1941 sau Hoäi nghò Trung Öông laàn thöù 8 taïi Paéc Boù.

Sau khi thaønh laäp Hoäi Giaûi Phoùng, moät tôø baùo laáy teân laø“Giaûi Phoùng” ra ñôøi. Nhöng roài baùo bò ñình baûn theo leänh HoàChí Minh, vì oâng sôï raèng “quaàn chuùng hieåu laàm”. Nhöõng soábaùo ñaõ lôõ in ñöôïc “chæ ñeå maáy tôø göûi cho moät soá cô quan cuûaTQ, coøn nöõa phaûi ñoát heát, tuyeät ñoái khoâng ñöôïc phaùt cho quaànchuùng“ (tr.155).

20 Trong ban chaáp haønh coù ba ngöôøi mang teân giaû: Phaïm Vaên Ñoàng = LaâmBaù Kieät, Voõ Nguyeân Giaùp = Döông Hoaøi Nam, Hoaøng Vaên Hoan = Lyù QuangHoa (tr.134)

Page 48: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

48 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

TRANH CHAÁP GIÖÕA NHAØ CAÀM QUYEÀNTRUNG QUOÁC VAØ VIEÄT MINH

Söï tranh chaáp giöõa nhaø caàm quyeàn Trung Quoác (QDÑTQ)vaø Vieät Minh tuy ngaám ngaàm nhöng coù thaät. Ñeå doø xeùt thöïclöïc cuûa Vieät Minh, nhaø ñöông cuïc TQ yeâu caàu beân Vieät Minhcho pheùp moät só quan cuûa hoï vaøo Vieät Nam quan saùt tìnhhình.”Baùc chæ thò ñoàng yù cho vaøo”, vieân Thöôïng taù hoï Luïcnaøy, ñöôïc höôùng daãn theo moät keá hoaïch tham quan vaø tieáp ñaõido

“chính Baùc tröïc tieáp vaïch ra vaø chæ ñaïo thöïc hieän tæ mæ.Ñöôïc daãn qua nhöõng nuùi cao, röøng raäm, nhöõng suoái nhoû, hoásaâu, Luïc Thöôïng Hieäu luoân luoân gaëp boä ñoäi vuõ trang cuûa ta ñivoøng quanh nhöõng traïm gaùc vaø ñoàn gaùc cuûa ñòch (...) ñi raátmeät, raát khoå vaø nhieàu luùc raát nguy hieåm vaø ñeán ñaâu oâng tacuõng ñöôïc daân Thoå, Maùn, Nuøng, Kinh, giaø treû beù lôùn tieáp ñoùnnoàng haäu.” (tr.157)

Quan saùt xong, veà Tònh Taây, Luïc Thöôïng Hieäu laøm moätbaûn baùo caùo daøi naêm möôi trang cho Tröông Phaùt Khueâ, töôùngcuûa Töôûng Giôùi Thaïch, vôùi keát luaän: “Hôn 80% daân caùc tænhoâng ta thò saùt ñeàu theo Vieät Minh caû” (maø söï thaät Vieät Minh chædaãn hoï Luïc ñi loanh quanh nhöõng khu vöïc hoï ñaõ xeáp ñaët, boátrí tröôùc) “neáu TQ muoán laøm gì ôû Vieät Nam coù hieäu quaû, nhaátñònh phaûi lieân heä vôùi Vieät Minh môùi ñöôïc. (...) Coá nhieân baùocaùo oâng ta coù nhieàu choã thoåi phoàng ñeå khoe coâng nhöng keátluaän nhö theá laïi laø moät thöïc teá.” (tr.158)

Hoäi Giaûi Phoùng (“Vieät Nam daân toäc giaûi phoùng ñoàng minhhoäi”) thaønh laäp trong ñieàu kieän phöùc hôïp nhö vaäy taát khoù ñöôngñaàu vôùi nhöõng bieán chuyeån do tình hình ñem laïi. Tröông BoäiCoâng bò baét vì moät vuï buoân laäu. Theá laø quaân ñoaøn cuûa Coângtan vôõ. Hoäi chæ coøn laïi caùi teân.

Cuøng luùc vôùi saùch löôïc hoaù giaûi töø beân trong, ngöôøi coängsaûn coøn duøng saùch löôïc khaùc cuõng raát coù hieäu quaû. Ñoù laø saùch

Page 49: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 49

löôïc chinh phuïc quaàn chuùng töø beân trong. Vieäc thaønh laäp chiboä Vaân Quí laø moät thí duï. Vaân Quí laø tieáng goïi taét maáy chöõ VaânNam vaø Quí Chaâu, hai tænh lôùn Trung Quoác. Chi boä Vaân Quíùthuoäc caùnh taû Quoác Daân Ñaûng. Vieät Minh ñaõ caøi ngöôøi vaøo vaøñaõ thaønh coâng trong vieäc loâi keùo taát caû trôû thaønh ñaûng vieâncoäng saûn. Chi boä Vaân Quí trôû thaønh ñoäi quaân tieân phong cuûañaûng CSVN sau naøy.

Sau khi Tröông Boäi Coâng bò baét, nhaø caàm quyeàn TQ ñaëtheát hy voïng vaøo Nguyeãn Haûi Thaàn vaø Traàn Baùo. Traàn Baùo laøkeû phaûn ñaûng (CSVN), Baùo bieát roõ moïi bí maät cuûa toå chöùcñaûng vaø khoâng ngöøng toá giaùc coäng saûn vôùi nhaø caàm quyeànTQ. Tuy khoâng coù baèng côù, HVH nghi ngôø Baùo vaø NguyeãnHaûi Thaàn ñaõ aâm möu khieán oâng bò nhaø caàm quyeàn TQ baét taïiBình Maõnh veà sau naøy.

Vieäc chuaån bò cho “Hoa quaân nhaäp Vieät ñaõ tieán trieån khaùtích cöïc” (tr. 183), chæ coøn thieáu moät toå chöùc chính trò. Boä Töleänh quaân khu boán TQ ñeà nghò moät cöông lónh vaø moät “Bantruø bò” hoäi nghò thaønh laäp “Vieât Nam phaûn xaâm löôïc ñoàng minhhoäi”. Nhöng beân trong hoï bí maät lieân laïc vôùi Nguyeãn HaûiThaàn vaø Traàn Baùo ñeå laäp moät “chính phuû laâm thôøi” goàm coù:

Nguyeãn Haûi Thaàn: Chuû tòchHoaøng Löông: Boä tröôûng boä Quoác phoøngMai Coâng Nghò: Boä tröôûng boä Ngoaïi giaoDöông Thanh Daân: Boä tröôûng boä Taøi chínhTraàn Baùo: Boä tröôûng boä Tuyeân truyeànNoâng Kính Du: Coá vaán v.v...

Bieát ñöôïc danh saùch chính phuû laâm thôøi naøy, HVH laäp töùchoäi kieán vôùi Nguyeãn Haûi Thaàn vaø giaûi thích raèng hai boä quantroïng laø Ngoaïi giao vaø Taøi chính giao cho ngöôøi TQ (Mai CoângNghò, Döông Thanh Daân ) vaø Hoaøng Löông laø moät ngöôøi noåitieáng thaân Nhaät, nhö vaäy Nguyeãn Haûi Thaàn coøn laïi quyeàn haønhgì? Theá laø trong buoåi hoïp coù maët Tröông Phaùt Khueâ, Nguyeãn

Page 50: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

50 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

Haûi Thaàn ñoät nhieân ñöùng ra tuyeân boá phuû nhaän Ban truø bò,vieän côù ngöôøi Vieät khoâng ñöôïc tham khaûo trong vieäc laäp danhsaùch Ban naøy. HVH ñeà nghò theâm teân ngöôøi Vieät Minh (teânoâng vaø moät ngöôøi ñoàng chí khaùc) vaøo baûn danh saùch. Dó nhieân,moïi vieäc ñi vaøo beá taéc. Bôûi vì

“Roõ raøng vaán ñeà caùch maïng Vieät Nam neân toå chöùc nhötheá naøo vaø neân laøm gì khoâng phaûi do uûy ban truø bò quyeát ñònhmaø do Boä Tö leänh quaân khu boán, hay noùi cho ñuùng hôn laø doTruøng Khaùnh quyeát ñònh“ (tr.193)

Thaät vaäy, cuoái naêm 1942, chính phuû Töôûng Giôùi Thaïch“ñöa Vuõ Hoàng Khanh vaø Nghieâm Keá Toå töø Truøng Khaùnh veà,thaû Tröông Boäi Coâng vaø (...) ñöa Ñaëng Nguyeân Huøng vôùiNguyeãn Töôøng Tam veà“ (tr.193). Nhöõng ngöôøi naøy, do chínhphuû Truøng Khaùnh ñôõ ñaàu ñaõ thaønh laäp Vieät Nam Caùch MaïngÑoàng Minh hoäi (Vieät Caùch) vaø khoâng caàn Vieät Minh hôïp taùc.

Nhöng muïc tieâu cuûa hoï laø nhaèm loaïi haún Vieät Minh, nghóalaø ngöôøi coäng saûn, ñeå thaønh laäp moät toå chöùc chæ coù nhöõngngöôøi quoác gia thaân Trung Quoác, muïc tieâu naøy coù ñaït ñöôïckhoâng? Caâu traû lôøi naèm trong chöông noùi veà hoäi nghò VieätCaùch. Trong khi ñoù, löïc löôïng coäng saûn tieán trieån nhanh choùng.Thaùng 5/1941 hoäi nghò Trung Öông ñaûng laàn thöù 8, toå chöùc taïiPaéc Boù, quyeát ñònh ñoåi Maët traän Phaûn ñeá Ñoâng Döông thaønhMaët traän Vieät Nam Ñoäc Laäp Ñoàng Minh töùc Vieät Minh. HVHcoù maët trong hoäi nghò nhöng chæ tham döï vaøi buoåi, thôøi giancoøn laïi oâng phaûi qua laïi giöõa Paéc Boù vaø beân kia bieân giôùi lo baûoñaûm an toaøn cho hoäi nghò. So saùnh chöông trình ñieàu leä giöõahai maët traän thì Vieät Minh coù phaàn nhaân nhöôïng so vôùi Maëttraän phaûn ñeá vaø cuõng nhöôïng boä so vôùi chöông trình Vieät Minhhoài naêm 1936.

“Ñaáy laø moät Maët traän raát roäng raõi nhaèm lieân minh taát caûlöïc löôïng caùc giai caáp, ñaûng phaùi, caùc nhoùm caùch maïng cöùunöôùc, caùc toân giaùo, ñeå choáng Phaùp Nhaät” (tr.160). HVH ñöôïc

Page 51: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 51

baàu vaøo Toång boä. Phong traøo Vieät Minh lôùn maïnh nhanh choùngvaø trôû thaønh coâng cuï cho vieäc giaønh chính quyeàn naêm 1945.

TREÂN ÑÖÔØNG VEÀ NÖÔÙC

Cuoái 1941, HVH töø Tònh Taây veà Paéc Boù baùo caùo tình hìnhcho Hoà Chí Minh. Khi trôû laïi, giöõa ñöôøng HVH bò (quaân Töôûng)baét, taïi Bình Maõnh (tr.164). Theo lôøi oâng thì trong chuyeän bòbaét naøy coù nhieàu ñieàu raéc roái kì quaëc vaø bí aån. Ban ñaàu, ngöôøita cuøm tay chaân oâng, ngay sau ñoù laïi môû cuøm môøi oâng duøngcôm coù röôïu thòt töû teá vôùi nhöõng vieân chöùc ñòa phöông. Quahai möôi ngaøy mô hoà hoang mang nhö theá, HVH ñöôïc ñöa veàTònh Taây vaø ñöôïc traû töï do. Khoâng nhöõng theá oâng coøn ñöôïccaáp tieàn ñi ñöôøng veà Lieãu Chaâu tieáp tuïc hoaït ñoäng caùch maïng.Taïi Lieãu Chaâu oâng tieáp tuïc cuoäc vaän ñoäng choáng laïi chöôngtrình Hoa quaân nhaäp Vieät cuûa quaân Töôûng. Sau ñoù oâng trôû laïiTònh Taây söûa soaïn veà Vieät Nam.

Vaøo moät buoåi saùng ñeïp trôøi, thaùng taùm naêm 1942, lôïi duïngluùc “Chæ huy sôû ( nôi HVH laøm vieäc cho quaân ñoäi QDÑ) môûñaïi hoäi theå thao cho caùc ñôn vò vaø boä ñoäi (...) aên saùng xong, toâithuûng thænh ra ngoaøi (...) nhaém höôùng veà bieân giôùi moät maïchñi luoân” (tr.201). Ñoaïn ñöôøng gaàn saùu möôi caây soá, oâng ñi boä,chæ nguû moät ñeâm ngoaøi trôøi, hoâm sau thì tôùi Paéc Boù “vaø gaëpbaùc Hoà.”

Trong chöông 4, HVH noùi veà nhöõng hoaït ñoäng cuûa mìnhtaïi Vieät Nam töø 1942 ñeán 1948. OÂng coù traùch nhieäm xaây döïngKhu giaûi phoùng Vieät Baéc, giaùo duïc caùn boä Ñaûng vaø toå chöùc,huaán luyeän quaàn chuùng. OÂng coù ñieàu kieän thuaän lôïi nhôø ñaõ tôùilui vuøng bieân giôùi nhieàu laàn laïi bieát noùi tieáng Thaùi Lan (Xieâm)vaø tieáng TQ vì caùc thöù tieáng naøy cô baûn gioáng tieáng noùi caùcdaân toäc Nuøng, Taøy taïi ñaây.

HVH nhaéc ñeán nhöõng baát ñoàng yù kieán veà chieán löôïc giöõaoâng vôùi Voõ Nguyeân Giaùp (vaø Phaïm vaên Ñoàng) vaøo thaùng 5

Page 52: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

52 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

naêm 1944 (tr.226-227): “Toâi lí luaän maõi maø hai anh vaãn khoângnghe” (tr.226). Ñoù laø chuyeän neân hay khoâng neân phaùt ñoängngay cuoäc chieán tranh du kích taïi vuøng bieân giôùi laø Cao Baèng,Baéc Giang vaø Laïng Sôn. Theo HVH, tình theá chöa chín muoài,theâm vaøo ñoù “ñöôøng daây lieân laïc quoác teá”21 do Hoà Chí Minhphuï traùch ñaõ bò caét ñöùt vì oâng Hoà bò Quoác Daân Ñaûng baét, phaùtñoäng ngay chieán tranh du kích laø khoâng thöïc teá.

HVH keå tæ mæ chuyeäân Hoà Chí Minh bò baét taïi TQ vaøo cuoáinaêm 1942 vaø chieán dòch cuûa ñaûng nhaèm ñoøi laïi töï do cho oângHoà. Khi Hoà Chí Minh ra tuø, theo HVH, oâng Hoà cho raèng HVHñaõ coù lí veà vieäc khoâng ñoàng yù naøy (tr.227). Theo HVH, döôøngnhö moät soá laõnh tuï ñaûng ñaõ khoâng hieåu ñöôïc yù nghóa saâu xacuûa moät soá hoaït ñoäng cuûa Hoà Chí Minh. Tuy khoâng noùi thaúngra nhöng HVH nguï yù raèng oâng laø moät trong soá baïn ñöôøng raáthieám cuûa Hoà Chí Minh ñaõ naém vöõng, hieåu roõ ñöôïc yù töôûng vaøchieán löôïc thaät söï cuûa Hoà Chí Minh. HVH vieát:

“Ñeán nhö nhöõng hoaït ñoäng cuûa Ngöôøi nhö theá naøo ñeå ñaïtñöôïc keát quaû chính trò coù lôïi cho mình, cho caùch maïng thì raátít ngöôùi bieát. Coù ngöôøi luùc ñoù bieát ñöôïc ñoâi chuùt veà Ngöôøi, khivieát hoài kyù laïi hueânh hoang theâu deät ra moät soá tình tieát ñeå toû veûmình laø ngöôøi bieát roõ söï vieäc, laø ngöôøi ñöôïc Hoà chuû tòch tincaäy, daën doø, giao phoù vieäc naøy, vieäc noï.Thöïc ra thôøi gian ôûLieãu Chaâu khi chöa tham gia Caùch maïng Ñoàng minh hoäi, Ngöôøichæ chaêm chuù reøn luyeän thaân theå, caëm cuïi ñoïc saùch baùo vaø dòchquyeån Tam Daân chuû nghóa22 , khoâng noùi chuyeän chính trò vaøtieáp xuùc vôùi moät ‘nhaø chính trò Vieät Nam’ naøo, vì Ngöôøi caûnhgiaùc ñoái vôùi caùc ‘nhaø chính trò’ ñoù.” (tr.234)

Vaãn theo HVH, Hoà Chí Minh ñaõ giöõ yeân laëng sau khi bòbaét vaø chæ baét ñaàu hoaït ñoäng laïi sau khi vaän ñoäng ñöôïc baàu vaøo

21 Theo HVH töùc laø ñöôøng daây lieân laïc vôùi ñaûng CSTQ.22 Quyeån saùch cuûa Toân Daät Tieân

Page 53: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 53

Ban chaáp haønh Vieät Caùch. Nhöõng söï vieäc cuï theå naøy do HVHñaõ tham khaûo “caùc taøi lieäu goác cuûa QDÑTQ maø gaàn ñaây môùisöu taàm ñöôïc.” (tr.234) Nhöõng söï vieäc ñoù cho ñeán nay chöa aiñöôïc bieát.

NHÖÕNG HOAÏT ÑOÄNG BÍ MAÄTCUÛA HOÀ CHÍ MINH TAÏI TRUNG QUOÁC

Vieäc Hoà Chí Minh tham gia thaønh laäp Vieät Caùch (tr.238-240). Vì Boä tö leänh Quaân khu Boán TQ taïi Lieãu Chaâu beá taéc sau

khi thaát baïi trong vieäc thaønh laäp hoäi “Vieät Nam phaûn xaâm löôïcñoàng minh“, chính phuû Truøng Khaùnh môùi cho vôøi ñeán ñaáy haingöôøi Vieät ñöôïc hoï baûo trôï laø Vuõ Hoàng Khanh vaø Nghieâm KeáToå23 nhaèm muïc ñích thaønh laäp ñaûng Vieät Caùch (Vieät Nam CaùchMaïng Ñoàng Minh hoäi).

Ngaøy 1 thaùng 10 1942, ñaïi hoäi thaønh laäp chính thöùc khaimaïc ôû Lieãu Chaâu, Ban Chaáp haønh Trung öông raát thieân veà TQgoàm 7 ngöôøi: Tröông Boäi Coâng, Nguyeãn Haûi Thaàn, Vuõ HoàngKhanh, Nghieâm Theá Toå, Traàn Baùo, Noâng Kinh Du, TröôngTrung Phuïng. Nhöng daàn daàn xaûy ra chia reõ vaø baát hoaø giöõanhöõng ngöôøi naøy, moïi vieäc khoâng dieãn ra nhö yù muoán cuûangöôøi TQ. Tröông Phaùt Khueâ muoán toå chöùc moät Ñaïi hoäi khaùcnhaèm chænh ñoán noäi boä, môû roäng vaø thay ñoåi Ban Chaáp haønh.Hoà Chí Minh vaø sau ñoù moät soá ngöôøi trong Vieät Minh laäp töùcxin tham gia.

Ñaïi hoäi “chænh ñoán” hoïp taïi Lieãu Chaâu töø ngaøy 25 ñeánngaøy 28 thaùng 3 naêm 1944, goàm 15 ñaïi bieåu caùc ñoaøn theåtrong ñoù coù 3 ñaïi bieåu cuûa Vieät Minh (Leâ Tuøng Sôn, NguyeãnThanh Ñoàng vaø Hoà Ñöùc Thaønh), Hoà Chí Minh laø ñaïi bieåu cuûaVieät Nam phaûn xaâm löôïc ñoàng minh24 , vaø Nguyeãn Töôøng Tam

23 Hai ngöôøi naøy laø laõnh tuï Vieät Nam Quoác Daân ñaûng (Vieät Quoác).24 Ñaûng naøy vaãn hieän höõu duø khoâng ñöôïc chính thöùc thaønh laäp!

Page 54: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

54 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

laø ñaïi bieåu cuûa ñaûng Ñaïi Vieät.25

Trong Ban Chaáp haønh môùi naøy, thay theá cho Nguyeãn HaûiThaàn, Vuõ Hoàng Khanh vaø Noâng Kinh Du bò ñaåy vaøo Ban Giaùmsaùt, laø Leâ Tuøng Sôn, Boà Xuaân Luaät (Vieät Minh) vaø Traàn ÑìnhXuyeân. Hoà Chí Minh (vaø Nguyeãn Töôøng Tam) ñöôïc baàu laømuûy vieân Trung Öông döï khuyeát. Khi Traàn Ñình Xuyeân bò gaïtra, Hoà Chí Minh nghieãm nhieân trôû thaønh uûy vieân Trung öôngchính thöùc. “Theá laø Hoà chuû tòch coù moät ñòa vò vöõng chaéc trongVieät Nam Caùch Maïng Ñoàng Minh hoäi“ (tr.240). Sau Lieãu Chaâuñeán löôït Phaân hoäi Vieät Caùch taïi Vaân Nam “chænh ñoán” noäi boä.Ba ngöôøi Vieät Minh (Phaïm Vieät Töû, Lyù Ñaøo vaø Phaïm MinhSinh) vaøo Ban Chaáp haønh, (Phaïm Vieät Töû, Lyù Ñaøo coøn kieâmtheâm chöùc uûy vieân Ban Thöôøng vuï) Döông Baûo Sôn, moät ngöôøiVieät Minh khaùc vaøo Ban Giaùm saùt. Tröôùc keát quaû naøy, Vuõ HoàngKhanh, Nghieâm Keá Toå phaûn ñoái döõ doäi. Tieâu Vaên, Chuû nhieämvaên phoøng “ñaïi bieåu chæ ñaïo”, khoâng nhöõng khoâng nghe maøcoøn haï leänh baét caû hai (Vuõ Hoàng Khanh nhôø Truøng Khaùnh canthieäp vaøo giôø choùt neân khoâng bò baét).

Hoà Chí Minh ñi Coân Minh gaëp Tö leänh Khoâng quaân Myõ.Veà vieäc naøy, “moät vieäc raát ít ngöôøi bieát, coù ngöôøi bieát ít

nhieàu cuõng traùnh ñi khoâng noùi “(tr.243). Theo HVH, khoângnoùi tôùi laø moät sai laàm, traùi laïi caàn phaûi keå laïi ñaày ñuû roõ raøng vìnoù naèm trong moät chuû tröông chieán löôïc raát quan troïng. HVHkeå raát tæ mæ Hoà Chí Minh ñaõ ñöôïc ñöa ñoùn tieáp ñaõi doïc ñöôøngnhö theá naøo, “baùc” tieáp chuyeïân vôùi ai vaø keå caû taâm traïng cuûa“baùc” trong nhöõng buoåi chuyeän troø khaùc nhau vôùi ngöôøi Mó.

“Baùc ñeán Coân Minh vôùi danh nghiaõ laø UÛy vieân TrungÖông cuûa hoäi Vieät Caùch26 , taát nhieân coù traùch nhieäm xem xeùttình hình Phaân hoäi Vieät Caùch ôû Vaân Nam, vaø giuùp ñôõ caùn boä veà

25 Theo HVH chính Hoà Chí Minh ñeà nghò teân Nguyeãn Töôøng Tam vôùiTröông Phaùt Khueâ.

26 Sau caùch maïng thaùng Taùm 1945, Vieät Caùch (Vieät Nam Caùch Maïng ÑoàngMinh hoäi ) bò Vieät Minh caám hoaït ñoäng.

Page 55: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 55

tö töôûng vaø caùch thöùc laøm vieäc, khieán cho Phaân hoäi trôû thaønhmoät toå chöùc caùch maïng ñöôïc quaàn chuùng tin caäy. Nhöng muïcñích chính cuûa Hoà chuû tòch trong dòp ñeán Coân Minh laø lieân heävôùi quaân Ñoàng Minh Mó ñeå caùch maïng Vieät Nam coù moät ñòa vòquoác teá roõ raøng trong phe Ñoàng Minh choáng phaùt xít”. (tr.244-245)

Taïi Coân Minh, Hoà Chí Minh ñaõ gaëêp vaø noùi chuyeän khaùlaâu vôùi töôùng Mó Chen-neùt-tô.27 Hoà Chí Minh keå chuyeän VieätMinh (taïi Cao Baèng) ñaõ cöùu hoä vaø giuùp ñôõ moät só quan nhaûy duøÑoàng Minh (ngöôøi Mó) vaø tuyeân boá Vieät Minh saün saøng phoáihôïp vôùi Ñoàng Minh ñeå ñaùnh Nhaät. Nhöng khi töôùng Mó ñeànghò Vieät Minh laøm tình baùo cho Ñoàng Minh thì oâng Hoà töø choáivaø theâm raèng: ”chuùng toâi coù theå thoâng baùo tình hình kinh teá,chính trò, xaõ hoäi Vieät Nam, cuõng nhö tình hình hoaït ñoäng cuûaNhaät ôû Vieät Nam“. (tr.245)

Hoà Chí Minh ñoái ñaùp nhö moät laõnh tuï thay maët Vieät Minhtrong khi oâng thöïc hieän chuyeán du haønh naøy vôùi tính caùch ñaïibieåu Trung Öông cuûa Vieät Caùch.

Hoà Chí Minh ñi Truøng Khaùnh gaëp Töôûng Giôùi Thaïch.HVH giaûi thích raèng chuyeán ñi naøy cuûa Hoà Chí Minh

cuõng cuøng moät tinh thaàn vôùi chuyeán ñi Coân Minh gaëp ngöôøiMó vaø chuyeán gaëp gôõ huït vôùi Sainteny (ngöôøi Phaùp) taïi TrungQuoác. HVH vieát nhieàu trang chöùng minh lôøi giaûi thích naøy.Xin trích ra ñaây vaøi ñoaïn chính:

“Vieäc Baùc ñi Truøng Khaùnh gaëp Töôûng Giôùi Thaïch (khoânggaëp ñöôïc vì bò baét ôû doïc ñöôøng) vieäc ñi Coân Minh ñeå gaëp Töleänh Mó, vaø vieäc lieân heä vôùi töôùng Phaùp Xanh tô ni tröôùc CaùchMaïng thaùng Taùm28 thaät ít ngöôøi bieát, coù ngöôøi bieát ít nhieàu

27 Teân cuûa vieân töôùng Mi ñöôïc phieân aâm vieát baèng tieáng Vieät.28 Sau Caùch Maïng thaùng Taùm, cuoäc gaëp gôõ vôùi töôùng Sainteny xaûy ra taïi

Haø Noäi

Page 56: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

56 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

cuõng traùnh ñi khoâng noùi, vì hoï nghó raèng nhö theá laø höõu khuynh,laø thoaû hieäp. Caùch nghó nhö vaäy laø khoâng phuø hôïp vôùi thöïc teá,khoâng hieåu heát yù nghóa chieán löôïc vaø saùch löôïc cuûa söï vieäc.

Chuùng ta ñeàu bieát, töø Hoäi Nghò Trung öông Ñaûng laàn thöù8 (thaùng 5-1941) quyeát ñònh laáy Maët traân Vieät Minh thay choMaët Traän Phaûn ñeá thì chuùng ta ñaõ tuyeân truyeàn laø chuùng tañöùng veà phía phe Ñoàng Minh choáng Phaùt xít (...)

Chieán tranh theá giôùi laàn thöù hai ñaõ phaân ñònh thaønh haiphe roõ reät, phe phaùt xít laø Ñöùc, Y, Nhaät; phe Ñoàng Minh laøLieân Xoâ, Mó, Anh, Phaùp, Trung Quoác. Trong ñaïi hoäi laàn thöù 7cuûa Quoác teá Coäng saûn hoïp ôû Maïc Tö Khoa naêm 1935 ñaõ quyeátñònh caùc Ñaûng coäng saûn treân toaøn theá giôùi caàn laäp Maët traänchoáng phaùt xít, maø ñaõ choáng phaùt xít thì khi coù phe Ñoàng Minhchoáng phaùt xít, ta phaûi uûng hoä Ñoàng Minh. Vieäc uûng hoä pheÑoàng Minh vaø ñöùng veà phe Ñoàng minh chuùng ta ñaõ tuyeântruyeàn nhieàu, nhöng treân thöïc teá ta chöa tröïc tieáp lieân heä ñöôïcvôùi phe Ñoàng Minh. Ta ñaõ bieát chaéc phaùt xít nhaát ñònh seõ thaátbaïi, Ñoàng minh nhaát ñònh seõ thaéng (...) ta caàn phaûi coù moäthình thöùc lieân heä thöïc teá vôùi Ñoàng Minh (...). Ñeán nhö vieäcmuoán lieân heä vôùi Phaùp ñeå trao ñoåi yù kieán, laø vì Baùc ñaõ bieát chaéckhi quaân Nhaät thua, Ñoàng Minh seõ ñoàng yù cho Phaùp trôû laïiVieät Nam, neáu khoâng coù söï chuaån bò tröôùc thì luùc ñoù seõ bòñoäng. Vì vaäy vieäc Baùc ñònh gaëp Töôûng (...) gaëp Mó (...) vaø (...)vôùi Xanh-tô-ni laø moät chuû tröông chieán löôïc raát saùng suoát. Veàmaët saùch löôïc29 thì Baùc bieát raát roõ laø caùch maïng thì phaûi döïavaøo quaàn chuùng (...) khoâng coù vuõ trang laø khoâng theå chieánñaáu, vuõ trang ñoù ta coù theå laáy ôû ñòch, nhöng ta phaûi coù moät caùivoán (...) Baùc cuõng bieát raát roõ laø Mó (...) vaãn muoán haát caúngPhaùp. Töôûng [Giôùi Thaïch] tuy phaûi thöøa nhaän quyeàn baûo hoäcuûa Phaùp ôû Vieät Nam nhöng cuõng vaãn muoán (...) gaây khoù deãcho Phaùp. Baùc vaãn bieát Mó vaø Töôûng seõ khoâng giuùp cho chuùngta (...) nhöng gaëp ñeå tranh thuû aûnh höôûng, tranh thuû ñöôïc söï

29 Taùc giaû nhaán maïnh chieán löôïc (strateùgie) vaø saùch löôïc (tactique).

Page 57: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 57

giuùp ñôõ duø raát ít cuõng vaãn toát, gaëp ñeå phaân hoaù hoï, ñeå haïn cheáhoï. (tr.250-251)

(...) Veà vaán ñeà ñaøm phaùn vôùi Phaùp laø moät vaán ñeà Baùc ñaõnoùi roõ trong Quoác daân Ñaïi hoäi ôû Taân Traøo, vaø sau Caùch maïngthaùng Taùm (13/8/1945) Baùc ñaõ ñaøm phaùn vôùi Xanh-tôø-ni ñiñeán Hieäp Ñònh sô boä ngaøy 6 thaùng 3 naêm 1946. Nhöng veà sautrong taøi lieäu noùi veà Quoác daân Ñaïi hoäi Taân Traøo ta traùnh ñikhoâng noùi ñeán30 . Toâi thaáy vieäc naøy caàn noùi roõ, ñaây laø moät chuûtröông raát saùng suoát...” (tr.257)

Taùc giaû ñaõ nhieàu laàn phaân bieät caån thaän chieán löôïc vôùisaùch löôïc. Chieán löôïc laø vaän ñoäng cuoäc caùch maïng trong khuoânkhoå “khoái Ñoàng Minh choáng Phaùt xít” quy ñònh bôûi Ñaïi hoäilaàn thöù 7 cuûa Quoác Teá Coäng saûn naêm 1935 vaø ñöôïc Hoäi nghòTrung Öông ñaûng (CSVN) laàn thöù 8 chaáp nhaän. Saùch löôïc laø toåchöùc cuoäc chieán tranh voõ trang vaø vaän ñoäng quaàn chuùng noåidaäy giaønh chính quyeàn töø tay ngöôøi Nhaät. Nhö vaäy Vieät Minhñuû löïc löôïng laøm aùp löïc vôùi Ñoàng Minh ngoõ haàu buoäc hoï ngoàivaøo baøn thöông thuyeát, vôùi hi voïng, nhö “baùc Hoà ñaõ giaûi thíchtrong ñaïi hoäi Taân Traøo (...) sau naêm naêm thì nöôùc Vieät Namhoaøn toaøn ñoäc laäp”. (tr.256)

CHIEÁN LÖÔÏC VAØ SAÙCH LÖÔÏC COÙ THEÅHOAÙN CHUYEÅN CHO NHAU!

HVH khoâng giaûi thích vì sao saùch löôïc -chieán tranh vuõtrang- ñöôïc ñoåi thaønh chieán löôïc, nghóa laø trôû thaønh phöônghöôùng chính cuûa Caùch maïng Vieät Nam, sau khi hoäi nghò taïiFontainebleau thaát baïi. Hoà Chí Minh ñaõ noùi gì ôû ñaïi hoäi Taân

30 Taùc giaû laäp ñi laäp laïi nhieàu laàn nhoùm töø “traùnh ñi khoâng noùi ñeán”, chuùngtoâi ghi laïi ñeå toân troïng yù kieán cuûa oâng

.

Page 58: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

58 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

Traøo?31 HVH keå laïi lí luaän phaân tích tình hình cuûa Hoà ChíMinh nhö sau:

“Luùc naøy tuy Nhaät chöa ñaàu haøng, nhöng phaùt xít Ñöùc ñaõñaàu haøng khi quaân Lieân Xoâ ñaùnh thaúng vaøo Beùc-lanh; saùumöôi vaïn quaân cuûa Nhaät ôû “Maõn Chaâu quoác” ñaõ bò quaân LieânXoâ ñaùnh tan, thì phaùt xít Nhaät nhaát ñònh seõ phaûi ñaàu haøng, ñoùlaø vieäc coù theå bieát chaéc chaén. Phaùt xít Nhaät ñaàu haøng thì quaânÑoàng Minh seõ vaøo tieáp quaûn Ñoâng Döông. Quaân Ñoàng Minhñaây coù theå laø quaân Anh, quaân Phaùp, cuõng coù theå laø quaân Quoácdaân ñaûng Trung Quoác, vì vieäc Hoa quaân nhaäp Vieät ñaõ ñöôïcchuaån bò töø 1940, 1941. Baát keå laø quaân naøo vaøo, ñöùng veà maëtquoác teá maø noùi laø ta khoâng theå cöï tuyeät maø noùi cho ñuùng laø tacöï tuyeät hoï cuõng cöù vaøo. Nhö vaäy laø ta phaûi tieáp xuùc, phaûi noùichuyeän vôùi hoï, vaø noùi chuyeän vôùi hoï laø ta phaûi coù theá maïnh,theá maïnh ñoù laø nöôùc Vieät Nam ñaõ giaønh ñöôïc ñoäc laäp töø tayNhaät.“ (tr.254)

Chính chuû tröông “chieán löôïc” naøy ñaõ giaûi thích vì saoHoà Chí Minh kí Hieäp ñònh sô boä ngaøy moàng 6 thaùng 3 naêm1946 vôùi Sainteny cho pheùp 15.000 quaân Phaùp keùo vaøo VieätNam32 .

(Thaät ra ôû trang 274, taùc giaû laïi giaûi thích caùch khaùc khinhaéc ñeán lí do chính thöùc cuûa vieäc kí keát Hieäp ñònh sô boä:“15.000 quaân Phaùp vaøo thì hai möôi vaïn quaân Töôûng phaûi ruùt(...) vaø ñeå coù hoaøn caûnh chuaån bò löïc löôïng khaùng chieán choángPhaùp moät khi chuùng khoâng thi haønh ñuùng hieäp ñònh ñaõ kyù keát“.)

31 Thaät ra coù ñeán 2 Ñaïi hoäi Taân Traøo, moät dieãn ra vaøo ngaøy 13/8/1945 laøHoäi nghò toaøn quoác cuûa Ñaûng vaø moät dieãn ra ngaøy 16/8/1945 laø Hoäi nghò toaøn daân,ôû caû hai kyø hoäi nghò, baùc Hoà phaân tích tình hình nhö nhau. (tr.254-255) Lòch söûÑaûng CSVN khoâng heà noùi ñeán phaùt bieåu cuûa Hoà Chí Minh trong hai kyø ñaïi hoäinaøy nhö HVH ñaõ keå.

32 Taøi lieäu ñaûng CSVN laïi cho chuùng ta moät caùch giaûi thích hoaøn toaøn khaùchaún.

Page 59: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 59

Trôû laïi ñoaïn noùi veà vieäc “tham gia Vieät Caùch cuûa Hoà ChíMinh”, khi Hoà Chí Minh ñöôïc baàu vaøo Ban Chaáp haønh ñaûngVieät Caùch, HVH khaâm phuïc thaønh tích naøy cuûa oâng Hoà laém.Laøm sao oâng Hoà ñaõ thaønh coâng ñöôïc trong khi caùc chuû nhaânoâng thöïc söï ñieàu khieån vieäc thaønh laäp Vieät Caùch ñeàu laø nhöõngtay söøng soû caû? Töø Tröông Phaùt Khueâ ñeán Tieâu Vaên, Haàu ChíMinh33 , nhöõng ngöôøi naøy ñeàu bieát roõ raøng lí lòch Hoà Chí Minhdo söï phaûn boäi cuûa Traàn Baùo:34

“ñöông cuïc (...) môùi bieát roõ Hoà Chí Minh laø Lyù Thuïy, laøNguyeãn AÙi Quoác, laø Hoaøng Quoác Tuaán, laø laõnh tuï coäng saûn, laølaõnh tuï Vieät Minh. (tr.237) Nhöng sau khi bieát roõ thaân phaäncuûa Baùc, Tröông Phaùt Khueâ laïi caøng kính neå vaø öu ñaõi hôntröôùc“ (tr.238)

Laøm sao giaûi thích thaùi ñoä cuûa nhaø caàm quyeàn Trung Quoác?HVH ñöa ra hai lí do:

1. Taøi “thuyeát phuïc“ cuûa baùc Hoà: Sau khi ”trao ñoåi yùkieán” vôùi Baùc, Tieâu Vaên ñoàng yù “chænh ñoán” noäi boä Vieät Caùchvaø cho Baùc tham gia vaøo Ban Chaáp haønh (tr.239-240).

2. Ngöôøi TQ tìm caùch “caûm hoaù” (chieâu hoài) Hoà ChíMinh: töø 1941, trong baûn baùo caùo cho Trung Öông QDÑTQ,Tröông Phaùt Khueâ vieát: “Hoà Chí Minh35 töø luùc dôøi ñeán BoäChính trò quaân khu vaãn ñöôïc öu ñaõi vaø ñöôïc caûm hoaù vôùi moätthaùi ñoä kính neå” (tr.238). HVH cho bieát Tröông Phaùt Khueâ ñaõgiao vieäc “caûm hoaù Baùc” cho Haàu Chí Minh.

HVH duøng hai laàn chöõ “caûm hoaù” nhöng coù veû nhö choïn

33 Teân moät thuû lónh ngöôøi Taøu, xin ñöøng nhaàm vôùi Hoà Chí Minh.34 Traàn Baùo laø ñaûng vieân coäng saûn Vieät Nam.35 Alain Ruscio, söû gia cuûa ñaûng CS Phaùp, taùc giaû quyeån “Les communistes

français et la guerre d’Indochine” (Nhöõng ngöôøi coäng saûn Phaùp vaø cuoäc chieántranh Ñoâng Döông) cho raèng ngöôøi coäng saûn Taøu khoâng bieát Hoà Chí Minh laø ai keåcaû Chou En Lai, nhöng giaû thuyeát cuaû Alain Ruscio maâu thuaãn vôùi lôøi baùo caùo naøytrích töø vaên kieän löu tröõ cuûa QDÑTQ.

Page 60: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

60 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

loái giaûi thích thöù nhaát: nhôø “taøi thuyeát phuïc cuûa Baùc.”Sau khi ñaõ giaûi thích kó löôõng “chieán löôïc vaø saùch löôïc”

cuûa Hoà Chí Minh, trong phaàn cuoái chöông, HVH noùi veà tìnhhình tröôùc vaø sau khi Vieät Minh cöôùp chính quyeàn vaøo ngaøy19 thaùng 8, “ngaøy toaøn daân vuøng daäy“.

Ngaøy 30 thaùng 8 naêm 1945, Hoà Chí Minh veà ñeán Haø Noäi.Ngaøy 2 thaùng 9 naêm 1945, tröôùc 500.000 ngöôøi36 , oâng ñoïcbaûn Tuyeân ngoân ñoäc laäp vaø thaønh phaàn chính phuû laâm thôøi,goàm coù: (tr.258-259)

Chuû tòch kieâm Boä tröôûng Boä ngoaïi giao: Hoà Chí MinhBoä tröôûng boä Noäi vuï: Voõ Nguyeân GiaùpBoä tröôûng boä Quoác phoøng: Chu Vaên TaánBoä tröôûng boä Taøi Chính: Phaïm Vaên ÑoàngBoä tröôûng boä Kinh teá: Nguyeãn Maïnh HaøBoä tröôûng boä Lao ñoäng: Leâ Vaên HieánBoä tröôûng boä Thanh nieân: Döông Ñöùc HieànBoä tröôûng boä Giaùo duïc: Ñaëng Thaùi MaiBoä tröôûng boä Tö phaùp: Vuõ Troïng KhaùnhBoä tröôûng boä Giao thoâng Coâng chính: Ñaøo Troïng KimBoä tröôûng boä Y teá Veä sinh: Phaïm Ngoïc ThaïchBoä tröôûng boä Xaõ hoäi: Nguyeãn Vaên ToáBoä tröôûng boä Tuyeân truyeàn: Traàn Huy LieäuBoä tröôûng khoâng Boä: Cuø Huy Caän vaø Nguyeãn Vaên Xuaân

Ngöôøi ta nhaän thaáy caùc boä quan troïng ñeàu naèm trong tayngöôøi coäng saûn. Caùc boä khaùc giao cho caùc ngöôøi coù caûm tìnhcoäng saûn hoaëc khoâng ñaûng phaùi. Traàn Huy Lieäu (Boä Tuyeântruyeàn) vaø Nguyeãn Vaên Xuaân (khoâng Boä) laø cöïu ñaûng vieânVNQDÑ.

36 Vaøi vaên kieän khaùc cuûa ñaûng CSVN ñöa ra con soá moät trieäu ngöôøi.

Page 61: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 61

ÑÖÔØNG LOÁI CHÍNH TRÒ CUÛA ÑAÛNG COÄNG SAÛN VIEÄT NAMSAU KHI NAÉM CHÍNH QUYEÀN

Sau Caùch maïng thaùng Taùm, tình hình trôû neân caêng thaúng.Chính phuû Hoà Chí Minh phaûi ñoái phoù vôùi nhieàu khoù khaên.HVH keå ra moät soá khoù khaên chính:

Vieäc ñoái phoù vôùi quaân Nhaät.Chuû tröông cuûa ñaûng laø ”thuyeát phuïc” quaân Nhaät trao traû

khí giôùi cho Vieät Minh. Ña soá lính Nhaät muoán giöõ thaùi ñoä trunglaäp, moät soá chæ muoán giao vuõ khí cho Ñoàng Minh. Moät soá ít kínñaùo trao taëng hoaëc leùn baùn laïi cho Vieät Minh. Vaøi ngöôøi (sóquan vaø binh só) xin gia nhaäp haøng nguõ Vieät Minh. Thí duï nhöñaïi taù Lam Sôn vaø trung uyù Thanh Tuøng ñaõ giuùp huaán luyeänquaân söï hay vaøi chuyeân vieân khaùc phuïc vuï laøm taøi xeá, thôï söûamaùy moùc (tr 263)

Vieäc ñoái phoù vôùi quaân Anh. Moät thaùng sau ngaøy Nhaät ñaàu haøng (15 thaùng 8 naêm

1945), ngaøy 12 thaùng 9 naêm 1945 quaân Anh (khoaûng 1.400ngöôøi), phaàn ñoâng laø ngöôøi AÁn Ñoä, do thieáu töôùng Gracey chæhuy, ñoå boä vaøo mieàn Nam (Saøi goøn). Treân nguyeân taéc, hoï coùnhieäm vuï giaûi giôùi quaân Nhaät. Nhöng vöøa ñeán nôi, hoï ra thieátquaân luaät cho daân chuùng Vieät Nam: giôùi nghieâm, caám baùo chí,hoäi hoïp, caám mang khí giôùi v.v...

Ngaøy 22 thaùng 9, quaân Anh chieám Khaùm Lôùn, thaû 5.000tuø binh Phaùp do Nhaät giam tröôùc ñoù, laáy khí giôùi Nhaät giao choPhaùp vaø giuùp hoï chieám giöõ moïi vò trí hieåm yeáu taïi Saøi Goøn(beán taøu, kho haøng, xöôûng ñoùng taøu...)

Ngaøy 23 thaùng 9, vôùi söï giuùp söùc cuûa quaân Anh, quaânPhaùp chieám Sôû caûnh saùt Trung Öông, Kho baïc, toaø Thò ChaùnhSaøi Goøn, truï sôû UÛy ban Nhaân daân Nam boä37 . Chæ trong vaøi

37 Thay theá Uyû ban Haønh chaùnh Nam boä

Page 62: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

62 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

ngaøy, quaân Phaùp kieåm soaùt caû Saøi Goøn.Tröôùc tình theá ñoù, Uyû ban Nhaân daân Nam boä vôùi chuû tòch

laø baùc só Phaïm Ngoïc Thaïch (thaønh laäp vaøo ngaøy 4 thaùng 9,thay theá UÛy ban Haønh chính “ra maét nhaân daân ngaøy 25 thaùng8” (tr 259) vôùi chuû tòch laø Traàn Vaên Giaøu) phaûi ruùt veà Beán Tre,ra leänh cho daân quaân phaù hoaïi, caét ñöùt moïi caàu phaø, ñöôøngxaù... Cuoäc khaùng chieán mieàn Nam baét ñaàu. Chính phuû Hoà ChíMinh phaùi vaøo Nam caùc ñoäi quaân do caùc töôùng chæ huy HoaøngÑình Roøng, Ñaøm Minh Vieãn vaø sau ñoù Nguyeãn Bình. Taát caûcaùc töôùng naøy ñeàu hy sinh taïi mieàn Nam.

Vieäc ñoái phoù vôùi quaân TöôûngTaïi mieàn Baéc, 200.000 quaân Töôûng töø Vaân Nam keùo ñeán,

do töôùng Lö Haùn ñieàu khieån vaø moät ñôn vò khaùc töø Quaûng taâykeùo vaøo, do töôùng Tieâu Vaên chæ huy. Theo leänh Töôûng, nhieämvuï cuûa hoï laø hôïp söùc “dieät Coäng caàm Hoà”: tieâu dieät coäng saûnvaø baét giöõ Hoà Chí Minh, ñoàng thôøi laäp moät chính phuû laâm thôøilaøm buø nhìn cho Trung Hoa Quoác Daân ñaûng. Nhöng giöõa LöHaùn vaø Tieâu Vaên coù söï tranh chaáp ngaám ngaàm. Tieâu Vaên laøngöôøi cuûa Tröông Phaùt khueâ, töø nhöõng naêm 1940, 1941 caû haiñaõ tranh ñaáu thöïc hieïân muïc tieâu Hoa quaân (töø Quaûng Taây)nhaäp Vieät cuõng nhö laäp moät chính phuû Vieät goàm nhöõng ngöôøiquoác gia ñoàng nhaát. Nhöng hoï khoâng ñöôïc Töôûng Giôùi Thaïchtin caäy, Töôûng göûi theâm ñoaøn quaân Vaân Nam vôùi Lö Haùn. Maëtkhaùc, Lö Haùn laïi nghi ngôø Töôûng toáng mình ñi ra xa vuøng VaânNam ñeå giaønh laáy quyeàn kieåm soaùt vuøng naøy thay chaân LöHaùn vaø ñoàng chí cuûa Lö Haùn laø Long Vaân (tr.269). Toùm laïi,trong haøng nguõ laõnh ñaïo TQ coù ñaày daãy maâu thuaãn. Vieät Quoácvaø Vieät Caùch cuõng nhö theá. Moät beân thì ñöôïc Lö Haùn vaø Töôûngôû Truøng Khaùnh baûo trôï. Moät beân thì nhôø vaû Tröông Phaùt Khueâvôùi Tieâu Vaên. Chính vì lí do naøy maø nhöõng ngöôøi Vieät Namthuoäc caùc ñaûng phaùi quoác gia ñaõ haønh ñoäng phaân taùn vaø chaämtreã so vôùi tình theá. Hoï ñaõ ñeå cho Vieät Minh töï do chieám ña soácaùc tænh, tröø vaøi nôi nhö Laøo Cai, Yeân Baùi, Nghóa loä, Vieät Trì,

Page 63: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 63

Phuù Thoï, Vónh Yeân, Haûi Ninh v.v... (tr.266) taïi caùc nôi naøy nhôøquaân Töôûng laøm haäu thuaãn, hoï laäp ñöôïc nhöõng cô quan tuyeântruyeàn (choáng coäng saûn).

ÑAÛNG COÄNG SAÛN VIEÄT NAM COÂNG KHAIGIAÛI TAÙN VAØ BÍ MAÄT TIEÁP TUÏC HOAÏT ÑOÄNG

Duø chia reõ, caùc laõnh tuï TQ vaø nhöõng ngöôøi quoác gia VieätNam khoâng ngöøng laøm aùp löïc ñoái vôùi chính phuû Hoà Chí Minh.Hoï ñoøi phaûi coù nhöõng ñaïi dieän cuûa Vieät Quoác vaø Vieät Caùchtrong chính phuû vaø trong Quoác hoäi. Hoï ñoøi Vieät Minh phaûithay ñoåi moät caùch cô baûn thaùi ñoä ñoái vôùi quaân ñoäi Trung Hoavaø ñoái vôùi caùc ñaûng quoác gia. Tình hình cöïc kyø caêng sthaúng,ñaõ coù vaøi nôi xaûy ra ñuïng ñoä giöõa ngöôøi quoác gia vaø ngöôøicoäng saûn.

Ñeå ñoái phoù vôùi tình traïng nguy nan naøy, Hoà Chí Minh aùpduïng chính saùch daøn hoaø, thí duï oâng ra leänh cho quaân VieätMinh taïi Cheøm phaûi traû laïi soá khí giôùi maø hoï vöøa töôùc ñöôïc cuûamoät trung ñoäi quaân Lö Haùn (tr.270). Vieäc thöù hai laø oâng nhaândanh “ñoaøn keát quoác gia” tuyeân boá giaûi taùn ñaûng Coäng SaûnVieät Nam nhaèm traán an Trung Quoác. Nhöng trong bí maät, “ñaûngvaãn toàn taïi, vaãn bí maät hoaït ñoäng“ (tr.267). HVH ñöôïc giaonhieäm vuï vaøo khu Boán (IV) giaûi thích ñieàu naøy cho caùc ñaûngboä bieát.

Ngaøy 19 thaùng 11 naêm 1945, nhaân danh Tröông PhaùtKhueâ, ñaïi bieåu Tieâu Vaên môû hoäi nghò “hoaø giaûi” vôùi söï thamgia cuûa ñaïi bieåu taát caû caùc ñaûng phaùi: Vieät Minh, Vieät Caùch,Vieät Quoác. Ba ñaûng naøy ñoàng yù thaønh laäp moät chính phuû Lieânhieâp quoác gia. Caùc quyeát ñònh khaùc cuõng ñöôïc thi haønh nhökhoâng duøng vuõ khí ñeå giaûi quyeát caùc vaán ñeà baát ñoàng, khoângcoâng kích nhau treân baùo chí. Vaø cuoái cuøng laø quyeát ñònh thaønhlaäp moät ñoäi quaân vaøo Nam khaùng chieán. HVH mæa mai “Coánhieân caû ñoäi quaân aáy ñeàu laø ngöôøi (cuûa) Vieät Minh “. (tr.267)

Page 64: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

64 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

Coøn moät vaán ñeà khaùc chöa giaûi quyeát ñoù laø ngaøy baàu cöûQuoác hoäi. Vieät Minh ñeà nghò giöõ nguyeân ngaøy ñaõ ñònh tröôùc laø23 thaùng 12 naêm 45. Vieät Caùch, Vieät Quoác ñoøi hoaõn laáy lí dochuaån bò khoâng kòp. Vieät Minh ñònh vaøo ngaøy 6 thaùng 1 naêm1946, Vieät Caùch, Vieät Quoác vaãn laáy côù chuaån bò khoâng kòp, ñoøiphaûi daønh cho caùc ñaûng hoï 20 vaø 50 gheá. Vieät Minh ñoàng yù vaøcuoäc baàu Quoác hoäi dieãn ra ñuùng ngaøy 6 thaùng 1 naêm 46.

Sau baàu cöû Quoác hoäi, Tieâu Vaên laïi ñeà nghò thaønh laäp moätchính phuû môùi vôùi chuû tòch laø Hoà Chí Minh, phoù chuû tòch laøNguyeãn Haûi Thaàn. Vieät Minh seõ naém 4 boä, Vieät Caùch, VieätQuoác cuõng giöõ 4 boä. Hai boä quan troïng laø Ngoaïi giao vaø Noäivuï seõ giao cho caùc nhaân só ñoäc laäp vaø khoâng ñaûng phaùi.

Ngaøy 2 thaùng 3 naêm 1946 Quoác hoäi hoïp kì thöù nhaát, vôùicaùc ñaïi bieåu Vieät Minh cuõng nhö 70 ñaïi bieåu cuûa Vieät Caùch vaøVieät Quoác, chæ ñònh chính phuû môùi goïi laø Chính phuû Lieân hieäpKhaùng chieán.

Thaønh phaàn chính phuû.Chuû tòch: Hoà Chí MinhPhoù Chuû tòch: Nguyeãn Haûi ThaànNgoaïi giao: Nguyeãn Töôøng TamKinh teá: Chu Baù PhöôïngY teá: Tröông Ñình TríGiaùo duïc: Ñaëng Thaùi MaiTaøi Chính: Leâ Vaên HieánTö Phaùp: Vuõ Ñình HoeøGiao thoâng Coâng chaùnh: Traàn Ñaêng KhoaNoäi vuï: Huyønh Thuùc KhaùngQuoác phoøng: Phan AnhBoä tröôûng khoâng boä: Boà Xuaân Luaät

Ban Coá vaán.Chuû tòch: Vónh Thuî ( cöïu hoaøng Baûo Ñaïi)

Page 65: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 65

Uyû ban khaùng chieán: 9 uyû vieân.Chuû tòch: Voõ Nguyeân Giaùp

Phoù Chuû tòch: Vuõ Hoàng Khanh

Ban thöôøng tröïc Quoác hoäi:Nguyeãn Vaên Toá

Vì sao keá hoaïch “dieät Coäng caàm Hoà“ cuûa Töôûng GiôùiThaïch thaát baïi? HVH giaûi thích nguyeân nhaân thöù nhaát laø dochuyeän chia reõ giöõa caùc phe quoác gia ngöôøi Vieät vaø giöõa caùctöôùng laõnh Trung Quoác, theâm vaøo ñoù caùc ngöôøi caàm ñaàu TQnhö Tieâu Vaên, Tröông Phaùt Khueâ laïi coù caûm tình vôùi Hoà ChíMinh. Nguyeân nhaân thöù hai vaø cuõng laø nguyeân nhaân chính:Vieät Minh “ñöôïc toaøn theå nhaân daân uûng hoä”. Quaân Töôûngbieát raèng neáu hoï tìm caùch tieâu dieät Vieät Minh hoï seõ gaëp khoùkhaên vì Vieät Minh seõ vaän ñoäng “vöôøn khoâng nhaø troáng“ Coønneáu baét Hoà Chí Minh hoï cuõng seõ gaây haän thuø, baát maõn, daân seõnoåi daäy, haäu quaû khoù löôøng. Nhöõng thuû lónh TQ naøy sôï bò“Töôûng Giôùi Thaïch ñoå toäi vaøo ñaàu, cho laø baát löïc vaø tröøng trò“(tr.270)

Ñoái phoù vôùi ngöôøi Phaùp: Theo HVH, ñöôøng höôùng chính trong vieäc ñoái phoù vôùi

ngöôøi Phaùp ñaõ ñöôïc Hoà Chí Minh qui ñònh töø hoäi nghò TaânTraøo. Nhöõng bieán coá xaûy ra sau ñoù chöùng minh nhöõng döï kieáncuûa Hoà Chí Minh laø “hoaøn toaøn ñuùng“ (tr.272). Ngöôøi Phaùptrong khoái Ñoàng Minh neân khi Ñoàng Minh thaéng traän, hoï trôûlaïi Vieät Nam. Ngöôøi Vieät Nam phaûi thöông löôïng vôùi hoï.

Nhôø ngöôøi Mó daøn xeáp vôùi Töôûng, Töôûng vaø ngöôøi Phaùpkí Hieäp ñònh ngaøy 28/2/1946, Töôûng nhìn nhaän quyeàn baûo hoäÑoâng Döông cuûa ngöôøi Phaùp. Buø laïi, Phaùp baùn laïi ñöôøng saétVaân Nam, traû veà cho TQ vuøng Quaûng Chaâu Loan, caùc toâ giôùi ôûThöôïng Haûi, Haùn Khaåu, Quaûng Chaâu, v.v... Vaø quaân Töôûng

Page 66: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

66 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

cuõng ruùt khoûi Vieät Nam tröôùc ngaøy 31/3/194638 . Trong vuï daønxeáp naøy, ngöôøi Mó muoán Töôûng taäp trung löïc löôïng vaøo vieäcñaùnh coäng saûn Trung Quoác taïi Trung Quoác.

NGÖÔØI PHAÙP PHAÛN BOÄI HIEÄP ÑÒNH COÂNG NHAÄNNÖÔÙC VIEÄT NAM DAÂN CHUÛ COÄNG HOAØ

Moät tuaàn leã sau hieäp ñònh Hoa-Phaùp, Hoà Chí Minh hoäikieán töôùng Sainteny, ñaïi dieän nöôùc Phaùp, taïi Haø Noäi vaø ñoâibeân kí Hieäp öôùc ngaøy 6 thaùng 3 naêm 1946: nöôùc Phaùp coângnhaän nöôùc Vieät Nam Daân chuû Coäng hoaø, töï do trong Lieân HieäpPhaùp, Vieät Nam seõ coù

“Chính phuû, Nghò vieän, Quaân ñoäi vaø Taøi chính rieâng. QuaânPhaùp seõ theá quaân Töôûng vaøo Vieät Nam giaûi giôùi quaân Nhaät ôûmieàn Baéc. Hai beân Vieät Phaùp ngöng suùng ôû mieàn Nam taïokhoâng khí thuaän lôïi ñeå môû tieáp cuoäc ñaøm phaùn giaûi quyeát vaánñeà ngoaïi giao cuûa nöôùc Vieät Nam Daân chuû Coäng hoaø vaø vaánñeà quyeàn lôïi kinh teá vaø vaên hoaù cuûa Phaùp ôû Vieät Nam. Vieäcthoáng nhaát Nam Baéc seõ do toaøn daân quyeát ñònh. Baûn phuï luïcHieäp ñònh coøn noùi roõ soá quaân Phaùp ñöa vaøo thay theá quaânTöôûng laø moät vaïn naêm nghìn ngöôøi (luùc naøy quaân Phaùp khoângcoù ngöôøi Vieät maø chæ coù ngöôøi AÂu-Phi) vaø chæ ñöôïc ñoùng ôû moätsoá nôi do ta chæ ñònh (...) möôøi thaùng sau khi kí keát, quaân Phaùpphaûi daàn daàn ruùt heát khoûi Vieät Nam noäi trong naêm naêm “.(tr.173-174)39

Kí xong Hieäp ñònh sô boä, Hoà Chí Minh gaëp Ñoâ ñoácd’Argenlieu, Cao Uyû Phaùp taïi vònh Haï Long vaø cuøng thoaû thuaän:

38 Treân thöïc teá, quaân Töôûng chæ hoaøn toaøn ruùt khoûi ñaát VN vaøo thaùng 5/1946.

39 Taïi Ñaïi hoäi Taân Traøo Hoà Chí Minh cuõng ñaõ nhaéc ñeán thôøi haïn “5 naêm”naøy.

Page 67: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 67

hai beân seõ cöû ñaïi bieåu baøn baïc vaø chuaån bò cho vieäc kí keátchính thöùc taïi Paris.

Ngaøy 16 thaùng 4 naêm 1946, moät phaùi ñoaøn ñaïi bieåu QuoácHoäi do Phaïm Vaên Ñoàng daãn ñaàu rôøi Vieät Nam sang Phaùp döïhoäi nghò Fontainebleau.

Ngaøy 30 thaùng 5, Hoà Chí Minh cuõng sang Phaùp nhöngvôùi tö caùch thöôïng khaùch cuûa chính phuû Phaùp.

Hoäi nghò Fontainebleau khai maïc ngaøy 6 thaùng 7 naêm1946 nhöng hoaøn toaøn beá taéc sau ñoù. Ñeå cöùu vaõn chuùt hi voïngthoaû thuaän, ngaøy 14 thaùng 9 naêm 194640 , Hoà Chí Minh kí vôùiMarius Moutet, Boä tröôûng Boä thuoäc ñòa Phaùp moät Taïm öôùc(modus vivendi) qui ñònh raèng ñoâi beân seõ môû laïi Hoäi nghòFontainebleau vaøo thaùng gieâng naêm 1947. (tr.277)

Trong luùc Hoäi nghò Fontainebleau ñang dieãn ra ôû Phaùpthì taïi Vieät Nam, Cao uyû d’Argenlieu ñôn phöông tuyeân boáthaønh laäp moät nöôùc Coäng hoaø Nam kì ñoäc laäp vôùi moät chínhphuû rieâng.

Ngöôøi Phaùp ngang nhieân xeù hieäp ñònh ngaøy 6 thaùng 3naêm 1946: vaøo ngaøy 20 thaùng 11, quaân Phaùp taán coâng caùc tænhmieàn Baéc (Moùng Caùi, Tieân Yeân, Laïng Sôn). Ngaøy 21 thaùng 11hoï gaây haán ôû Haûi Phoøng. Ngaøy 18 thaùng 12 hoï chieám Boä Taøichính vaø Boä Giao thoâng. Cuøng moät luùc, töôùng Morlieøre, chæhuy quaân ñoäi Phaùp ñöa toái haäu thö ñoøi coâng an Vieät Minh vaø töïveä quaân phaûi haï vuõ khí. HVH keát luaän: “Tình theá ñaõ ñeán luùc taphaûi khaùng chieán thaät söï”.

Vieät Minh ñeå laïi moät trung ñoaøn baûo veä thuû ñoâ Haø Noäi.Caùc caùn boä trung vaø cao caáp cuøng Hoà Chí Minh ruùt veà VieätBaéc. HVH ñöôïc phaùi veà khu IV vôùi tö caùch Bí thö Khu ñaûnguyû, kieâm Chuû nhieäm Vieät Minh vaø Ñaïi dieän chính phuû trungöông khu IV.

Trong chöông naøy, HVH theâm moät lôøi baøn cuoái cuøng khaù

40 Choã naøy HVH hoaøn toaøn traùnh neù khoâng noùi ñeán noäi dung cuûa Taïm öôùc,trong ñoù toaøn nhöõng ñieàu khoaûn ñaûm baûo quyeàn lôïi vaên hoaù vaø kinh teá Phaùp ôû VieätNam.

Page 68: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

68 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

laï luøng vaø maâu thuaãn vôùi nhöõng ñieàu oâng ñaõ noùi ôû treân:

“Ta vaãn bieát Phaùp kí vôùi ta nhö vaäy, muïc ñích laø coát ñeåñöa quaân vaøo, roài sau seõ töøng böôùc duøng vuõ löïc môû roäng aûnhhöôûng tieán tôùi laät ñoà chính quyeàn cuûa ta, trôû laïi thoáng trò toaøncoõi Ñoâng Döông. Nhöng ta vaãn kí nhö vaäy ñeå cho hai möôivaïn quaân Töôûng ruùt khoûi mieàn Baéc, ñoàng thôøi cuõng ñeå coù hoaøncaûnh chuaån bò löïc löôïng khaùng chieán choáng Phaùp moât khichuùng khoâng thi haønh ñuùng hieäp ñònh ñaõ kí keát.” (tr274)

Choã naøy HVH ñöa ra loái giaûi thích chính thöùc cuûa Ñaûng.Ñaùng tieác laø oâng khoâng so saùnh löïc löôïng Vieät Minh vaø Phaùptröôùc vaø sau khi kí keát hieäp ñònh ñeå bieän minh cho lí do “ñeå coùhoaøn caûnh chuaån bò löïc löôïng”. Cuõng nhö trong vieäc ruùt luicuûa quaân Töôûng, ai cuõng bieát raèng söï ruùt lui naøy laø do hieäp öôùcTrung Phaùp kí keát ngaøy 28 thaùng 2 naêm 1946 nghóa laø moättuaàn leã tröôùc hieäp ñònh moàng 6 thaùng 3 naêm 1946 giöõa Hoà ChíMinh vaø Sainteny.

YÙ ñoà cuûa ngöôøi Phaùp raát roõ raøng, keå töø lôøi tuyeân boángaøy 24 thaùng 3 naêm 1945 cuûa De Gaulle vôùi yù muoán trôû laïiÑoâng Döông (tr.272) ñeán nhöõng thuû ñoaïn hoï duøng trong Hoäinghò Fontainebleau, töø thaát baïi cuûa Hoäi nghò Ñaø Laït ñeán vieäcCao uyû Phaùp d’Argenlieu thaønh laäp nöôùc vaø chính phuû Nam kìtöï trò, hoï vaãn luoân luoân theo ñuoåi cuøng moät chính saùch: tranhthuû thôøi gian, cuûng coá löïc löôïng quaân söï ñeå taùi chieám ÑoângDöông. HVH yù thöùc ñöôïc ñieàu ñoù vaø noùi ra. OÂng coøn ñi xa hônnöõa khi vieát raèng:

“Nhö vaäy, vieäc quaân Töôûng vaøo tieáp quaûn mieàn Baéc VieätNam chæ laø vieäc nhaát thôøi maø ta caàn phaûi chòu ñöïng vaø khoânkheùo ñoái phoù nhaát thôøi, chöù ñoái töôïng phaûi ñoái phoù laâu daøi ôûVieät Nam cuõng nhö ôû Ñoâng Döông laø quaân Phaùp 41 “. (tr.272)

41 Xin löu yù: HVH ñaõ khoâng lí luaän nhö vaäy khi noùi veà hieäp ñònh moàng 6thaùng 3 naêm 1946 ñaõ cho pheùp quaân Phaùp trôû laïi Vieät Nam

Page 69: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 69

Nhöõng ngöôøi lính Töôûng cuoái cuøng ruùt khoûi Vieät Namvaøo thaùng 5 naêm 1946. Moät soá thuû lónh Vieät Quoác vaø Vieät Caùchtroán theo hoï. Moät soá ñaàu haøng Vieät Minh, “ta vaãn ñeå yeân, sauhieäp ñònh Giô-ne vô (...) moät soá trong boïn naøy ñaõ ñi theo quaânPhaùp vaøo mieàn Nam” (tr.269).

Nhaän laõnh traùch nhieäm khu IV, HVH ñaõ duøng heát söùcmình toå chöùc khaùng chieán. Vaøo thaùng 3 naêm 1948, caùc ñoàngchí ôû Thaùi Lan ñeà nghò oâng sang beân aáy coâng taùc. Ñaûng cöûHVH trôû laïi Thaùi Lan nhöng laàn naøy oâng chæ ôû moät naêm (töø1948 ñeán 1949) vaø giöõ nhöõng chöùc vuï thaät quan troïng. Veà maëtÑaûng oâng vöøa laø

“Ñaïi dieän Trung öông ñaûng, coù traùch nhieâm chæ ñaïo coângtaùc vaän ñoäng Vieät kieàu ôû Thaùi Lan cuõng nhö coâng taùc cuûa caùnboä ñang hoaït ñoäng veà maët ñoái ngoaïi ôû Thaùi Lan ôû AÁn Ñoä, MieánÑieän, Tieäp Khaéc vaø ôû Phaùp.” Veà maët chính quyeàn oâng laø “Ñaëcphaùi vieân chính phuû Vieät Nam Daân chuû Coäng hoaø ôû haûi ngoaïi”(tr.282)

Thay vì theá choã Phaùi vieân Chính phuû taïi Thaùi tröôùc ñoù laøNguyeãn Ñöùc Quì, HVH giöõ nguyeân vai troø chính thöùc cuûa Quìvaø chæ ñaïo moïi hoaït ñoäng trong boùng toái: oâng ñeà nghò - vôùiÑaëc uyû Thaùi vaø trong nöôùc - laäp ra Ban caùn söï Trung Öông“laõnh ñaïo toaøn dieän caùc maët coâng taùc phaûi tieàn haønh treân ñòabaøn Thaùi Lan“. HVH laø Bí thö vaø Quì laø Phoù Bí thö. (tr.296)

“Tình hình môùi, coâng taùc môùi“ Tình hình môùi ñoøi hoûi HVHphaûi giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà môùi nhö: chænh ñoán caùc toå chöùcVieät Kieàu taïi Thaùi Lan, toå chöùc laïi hoaït ñoäng cuûa Cô quan Phaùiñoaøn chính phuû ôû Bangkok42 vaø Rangoon, toå chöùc giuùp ñôõcaùch maïng Vieät Nam ñang chieán ñaáu ôû maët traän Cao Mieân vaøLaøo .

42 Chính phuû Thaùi luùc ñoù chöa coâng nhaän nöôùc Vieât Nam Daân chuû coäng hoaøcuûa Hoà Chí Minh nhöng cho pheùp môû vaên phoøng ñaïi dieän.

Page 70: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

70 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

TREÂN ÑAÁT THAÙI MOÄT LAÀN NÖÕA

Chöông 5 cuûa hoài kí noùi veà nhöõng coâng taùc môùi naøy. ThaùiLan naêm 1948 khoâng coøn laø xöù Xieâm cuûa naêm 1930. Ñaûngcoäng saûn Thaùi ñaõ loät xaùc vaø baét ñaàu thi haønh khuùc ngoaëc töønaêm 1938: “Caùch maïng Thaùi seõ laø coâng trình cuûa chính nhaândaân Thaùi” (tr.283). Khoâng coøn ngoaïi kieàu hoaït ñoäng trong toåchöùc cuûa ngöôøi Thaùi, khoâng coøn mô hoà, laãn loän trong caùc vaitroø nöõa. Ngöôøi Vieät chæ coù theå hoaït ñoäng trong nhöõng toå chöùccuûa ngöôøi Vieät. Ñoù laø ñieàu töï nhieân, bôûi vì töø khi Vieät Minh rañôøi, naêm 1941, Vieät kieàu taïi Thaùi ñaõ chuyeån höôùng hoaït ñoängcaùch maïng veà Vieät Nam.

Naêm 1948, khi HVH trôû laïi Thaùi, soá daân Vieät kieàu ñaõ taêngleân gaàn gaáp ñoâi. Töø gaàn 50.000 leân khoaûng 100.000, ña soá töøLaøo taûn cö sang. Trong hai naêm 1946 vaø 1947, chính phuû (Thaùi)Pri Di khaù töï do vaø thaät söï coù thieän caûm vôùi caùch maïng VieätNam. Khoâng nhöõng hoï chaáp nhaän söï coù maët cuûa ngöôøi di cövaø ngöôøi chieán só Vieät Nam treân ñaát Thaùi, maø hoï coøn cung caáplöông thöïc vaø giuùp caû vuõ khí nöõa. Nhôø vaäy, ngöôøi Vieät ñaõ göûi“chi ñoäi Traàn Phuù“ veà tham gia khaùng chieán Nam boä naêm1946 vaø hai ñoaøn Cöûu Long 1 vaø Cöûu Long 2 naêm 1947 mangvuõ khí veà nöôùc. Ngay töø ñaàu cuoäc khaùng chieán choáng Phaùp,“haøng ngaøn thanh nieân Vieät kieàu ñaõ xung phong toøng quaân,sang Laøo vaø Cam-pu-chia giuùp nhaân daân hai daân toäc baïn ñaùnhPhaùp.” (tr.287) Ñòa baøn Thaùi Lan ñaõ trôû thaønh haäu phöông cuûa“maët traän mieàn Taây” ÔÛ nhieàu tænh giaùp bieân giôùi Laøo vaø Cam-pu-chia “coù cô sôû huaán luyeän quaân ñoäi, saûn xuaát vaø söûa chöõavuõ khí cho maët traän” (tr.287). Chính phuû Thaùi coøn giuùp ngöôøidi cö Vieät coâng aên vieäc laøm vaø giao ñaát ñeå hoï caøy caáy sinhsoáng. Caû moät khu ñaát thaät lôùn ñöôïc ngöôøi Vieät duøng caàt nhaø vaølaøm vöôøn rau traùi. Daân chuùng ñaët teân laø “Noâng tröôøng VieätNam” .

Page 71: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 71

Trong nhöõng naêm naøy, caùc ñieàu kieân voâ cuøng thuaän lôïiñeán noãi nhieàu ngöôøi Vieät queân haún mình ñang soáng treân xöùngöôøi. Trong sinh hoaït cuõng nhö caùch cö xöû, ngöôøi Vieät khoângtoân troïng phong tuïc taäp quaùn ngöôøi baûn xöù, khoâng giöõ gìn leàloái maø moïi ngoaïi kieàu phaûi neân coù. Thí duï nhö ngöôøi ta thaáyboä ñoäi Vieät Minh mang vuõ khí, ñi laïi töï nhieân ngoaøi phoá, côø ñoûsao vaøng bay phaát phôùi tröôùc nhöõng ngoâi nhaø cuûa ngöôøi Vieät.Khi Traàn Vaên Giaøu sang Thaùi Lan, coù caû boä ñoäi Vieät kieàu daønsuùng ñöùng chaøo. Moät cuoäc leã hoäi coù röôùc ñuoác raàm roä ñöôïc döïñònh toå chöùc nhaân kæ nieäm ngaøy Toång khôûi nghóa 19 thaùng 8.Toùm laïi “ngöôøi ta haõnh dieän vaø phoâ tröông loä lieãu raèng mình laønhöõng ngöôøi laøm caùch maïng (...) Nhöõng phoâ tröông loä lieãunaøy khoâng thích hôïp, thoaû ñaùng vôùi vò theá cuûa ngöôøi ngoaïikieàu. (...) phaûi deïp ngay caùc haønh ñoäng phoâ tröông loä lieãu!”(tr.291)

Khi môùi tôùi, HVH nhaän thaáy raèng chính phuû Phi Bun (leânnaém chính quyeàn sau cuoäc ñaûo chaùnh) raát höõu khuynh. Baùochí Thaùi Lan vöøa khôûi ñaàu moät chieán dòch choáng ñoái Vieät Kieàu,nhö vu khoáng ngöôøi Vieät vi phaïm an ninh traät töï, ñoát nhaø cöôùpcuûa v.v... roõ raøng hoï ñang chuaån bò dö luaän cho cuoäc ñaøn aùpVieät kieàu. (tr.286) Ñaõ ñeán luùc phaûi aùp duïng moät chieán löôïcmôùi.

HVH trieäu taäp moät hoäi nghò nhoùm hoïp trong 3 ngaøy 15,16, 17 thaùng 8 naêm 1948. Hoäi nghò môû roäng cho taát caû caùn boäÑaûng vaø caùc ñaïi bieåu Chi hoäi Vieät kieàu yeâu nöôùc ñòa phöông.Quyeát ñònh thay ñoåi ñöôïc ñaùnh daáu baèng nhöõng bieän phaùp: boû“Noâng tröôøng Vieät Nam”, huyû boû cuoäc röôùc ñuoác, caám ra phoávôùi ñoàng phuïc vaø vuõ khí, khoâng treo côø Vieät ôû ngoaøi cöûa, traùnhmoïi bieåu loä coù tính caùch phoâ tröông khieâu khích ñoái vôùi daânbaûn xöù, chuaån bò ñieàu kieän ñeå chuyeån höôùng sang hoaït ñoängbaát hôïp phaùp khi caàn thieát. Muïc ñích duy nhaát phaûi ñaït laø “tranhthuû cho ñöôïc caûm tình saâu saéc cuûa nhaân daân Thaùi Lan (...) chonhaân daân baïn hieåu roõ chính nghóa cuûa cuoäc khaùng chieán (choángPhaùp) taïi Vieät Nam.” (tr.290-291)

Page 72: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

72 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

LAØO VAØ CAMPUCHIA ÑANG ÔÛ MÖÙC TIEÁN HOÙATHAÁP HÔN VIEÄT NAM...

Laõnh coâng taùc giuùp ñôõ caùch maïng Laøo vaø Campuchia,HVH phaûi chuù yù ñeán vaán ñeà lí thuyeát. Vaø ñaây laø phaàn duy nhaátcuûa quyeån hoài kí noùi veà lí thuyeát. HVH vieát:

“Nhìn bao quaùt, ta thaáy raèng Laøo Mieân ñang ôû möùc tieánhoaù thaáp hôn Vieät Nam. Bôûi vaäy, caùch maïng Laøo Mieân khoângtheå laø caùch maïng xaõ hoäi hay caùch maïng taân daân chuû, maø chæ laøcaùch maïng daân toäc giaûi phoùng. Caùch maïng Vieät Nam cuõng laøcaùch maïng daân toäc giaûi phoùng, nhöng vì tình hình kinh teá,chính trò vaø xaõ hoäi cuûa Vieät Nam ñaõ cao hôn , neân khaåu hieäucaùch maïng Vieät Nam laø ñoäc laäp vaø daân chuû ñi ñoâi. Coøn khaåuhieäu Laøo Mieân thì chæ ñoäc laäp laø ñoäc laäp. Ñeå thöïc hieän muïcñích ñoäc laäp, Laøo Mieân phaûi ñoaøn keát toaøn daân, khoâng phaânbieät phong kieán hay tö baûn, khoâng phaân bieät giaøu ngheøo, khoângphaân bieät ngöôøi coù tö töôûng caáp tieán hay chöa coù tö töôûng caáptieán, mieãn laø thaät loøng ñaùnh Phaùp giaønh ñoäc laäp laø phaûi gaén boùnhau laïi thaønh moät khoái thoáng nhaát, cuøng nhau khaùng chieán.

(...) Chuùng ta phaûi bieát raèng, maëc duø caùch maïng LaøoMieân coøn thaáp keùm, coøn non, nhöng ñaõ laø caùch maïng, thì duømuoán hay khoâng muoán, thöïc söï cuõng laø ñöùng veà maët traän daânchuû theá giôùi.Trong giai ñoaïn hieän thôøi, mieãn cöôõng ñöa khaåuhieâu daân chuû ra laø coù haïi cho söï ñoaøn keát daân toäc cuûa LaøoMieân, coù lôïi cho ñòch.” (tr.311-312)

HVH cho bieát lí luaän phaân tích naøy cuûa oâng trong baûn“Ñeà cöông coâng taùc Laøo, Mieân” ñöôïc ñöa ra thaûo luaän tronghoäi nghò môû roäng, vaø ñöôïc anh em nhaát trí taùn thaønh. Ñeà cöôngnaøy ñöôïc coi nhö taøi lieäu veà ñöôøng loái tranh ñaáu cuûa hai ñaûngcoäng saûn Laøo vaø Mieân.

Khaùi nieäm cuûa HVH veà moät cuoäc caùch maïng “qua caùcgiai ñoaïn” laø khaùi nieäm tieâu bieåu cho laäp tröôøng cuûa Staline.

Page 73: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 73

Khaùc vôùi Leâ Duaån hoaëc Tröôøng Chinh thöôøng söûa ñoåi lí thuyeátlaøm sao cho thích öùng vôùi tieán trình cuûa thöïc teá, HVH vaãn laøñeâ töû saét ñaù vaø heát möïc trung thaønh cuûa moân phaùi Staline vaøonhöõng naêm 1930. Nhöng ít ra oâng coù can ñaûm giöõ vöõng vaøchaáp nhaän haäu quaû yù kieán cuûa mình.

Veà coâng taùc chænh ñoán laïi caùc hoaït ñoäng ngoaïi giao cuûaCô quan Phaùi ñoaøn chính phuû taïi haûi ngoaïi, HVH phaûi giaûiquyeát moät soá vaán ñeà teá nhò:

Khieáu naïi veà nhöõng ngöôøi traùch nhieäm trong Cô quanPhaùi ñoaøn Vieät Nam taïi Bangkok.Ñeå traû lôøi caùc ñoàng chí than phieàn veà “söï phoùng tuùng

trong sinh hoaït vaø haønh ñoäng cuûa Phaùi ñoaøn“ HVH giaûi thích:

“Tröôùc kia, caùch maïng chöa naém chính quyeàn, taát caû caùcanh em caùn boä ñeàu aên ôû kham khoå nhö nhau. Ngaøy nay chuùngta giaønh ñöôïc chính quyeàn Nhaø nöôùc, nhöõng ngöôøi ñoùng vaiñaïi dieän Nhaø nöôùc phaûi coù caùi beà theá trang troïng. Chuùng tauûng hoä caùc ñoàng chí ñaïi dieän Nhaø nöôùc khoâng phaûi laø vì caùnhaân caùc ñoàng chí ñoù, maø laø vì lôïi ích daân toäc, vì lôïi ích caùchmaïng. “ (tr.295)

Ñoái vôùi oâng, cuoäc soáng “phoùng tuùng” cuûa caùc vò ñaïi dieänNhaø nöôùc maø caùc ñaïi bieåu hoäi nghò than phieàn laø vaán ñeà öùngxöû caù nhaân chöù khoâng phaûi vaán ñeà chính trò. Neáu coù ñoàng chíphaïm sai laàm “thì ta phaûi nghieâm khaéc pheâ bình xaây döïng.Nhöng khoâng neân laãn loän vieäc pheâ bình caù nhaân vôùi vieäc uûnghoä hoaït ñoäng cuûa moät cô quan ñaïi dieän Nhaø nöôùc. “ ( tr.295)

Tröôøng hôïp Leâ Hy vaø Traàn Ngoïc Danh.Traàn Ngoïc Danh laø em ruoät Traàn Phuù (cöïu toång bí thö ñaàu

tieân cuûa ñaûng CSVN) töø tuoåi thanh nieân, Danh ñaõ vaøo ñaûng vaøñaõ töøng du hoïc taïi tröôøng ñaïi hoïc Ñoâng Phöông, Maïc-tö-khoa.Naêm 1946, Danh ñöôïc chính phuû Hoà Chí Minh boå nhieäm laøm

Page 74: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

74 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

tröôûng phaùi ñoaøn Ñaïi dieän nöôùc Vieät Nam Daân chuû coäng hoaøtaïi Phaùp. Leâ Hy luùc tröôùc hoaït ñoäng ôû Nam boä, khi khaùngchieán buøng noå, Hy ñöôïc phaùi sang Thaùi Lan phuï traùch Thoângtaán xaõ Vieät Nam ôû Cô quan Phaùi ñoaøn chính phuû. Theo Hoan,hai ngöôøi “taû khuynh“ naøy coù toäi aâm möu choáng Hoà Chí Minhvaø chính phuû

“moät ngöôøi ôû Phaùp, moät ngöôøi ôû Thaùi Lan, bí maät trao ñoåivôùi nhau nhöõng tö töôûng hoaøi nghi, choáng Ñaûng. Trong khi LeâHy ôû Baêng coác chuaån bò ñi thì Traàn Ngoïc Danh ôû Pa ri töï yùtuyeân boá giaûi taùn cô quan Ñaïi dieän Chính phuû Vieät Nam Daânchuû Coäng hoaø ôû Phaùp vaø dôøi sang Tieäp “ (tr.299)

Taïi Prague, Traàn Ngoïc Danh “ñöôïc Trung öông ñaûng CSPhaùp giôùi thieäu qua Tieäp hình nhö ñeå laäp moät cô quan ñaïi dieänChính phuû ôû ñaây. Ñöông cuïc Tieäp ñaõ cho moät caùi nhaø ñaønghoaøng vaø coù ñuû tieän nghi. Vôï anh Danh laø Thaùi Thò Lieân hieänñang hoïc tröôøng aâm nhaïc Tieäp.” (tr.319)

Traàn Ngoïc Danh vaø Leâ Hy gaëp nhau ôû Tieäp, hoï tìm caùchtuyeân truyeàn lung laïc caùc caùn boä coâng taùc taïi Tieäp cuõng nhöhoïc sinh Thanh nieân mieàn Nam; oâng Danh coøn vieát thö chomoät soá caùn boä chæ trích Hoà Chí Minh vaø Ñaûng. Nhöõng chæ tríchcuûa ”hai keû choáng ñoái“ naøy laø gì?

“Sau Caùch maïng thaùng Taùm, Ñaûng khoâng thuû tieâu giaicaáp tö saûn vaø ñòa chuû, khoâng tuyeân boá laøm caùch maïng xaõ hoäichuû nghóa, maø laïi gaàn guõi vôùi caùc nöôùc nhö AÁn Ñoä, Mieán Ñieän,Pa-ki-xtan vaø In-ñoâ-neâ-xia laø nhöõng nöôùc tö baûn, thì anh tacho laø Ñaûng höõu khuynh. Anh ta ñaõ vieát thö cho moät soá ñaûngvieân noùi ñöôøng loái cuûa Hoà chuû tòch vaø Trung öông Ñaûng laøkhoâng ñuùng” (tr.319).

Page 75: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 75

LIEÂN XOÂ VÓ ÑAÏI! VÓ ÑAÏI!

Ñoái vôùi HVH, nguyeân nhaân söï sai laïc nghieâm troïng cuûaTraàn Ngoïc Danh vaø Leâ Hy laø do hoï “hoïc lí luaän nhieàu, nhöngtieâu hoaù khoâng toát vì khoâng coù thöïc teá”.

Cuoái naêm 1949, ñöôïc chæ ñònh sang Baéc Kinh hoïp Hoäinghò Coâng Ñoaøn AÙ - UÙc vôùi tö caùch ñaïi bieåu Coâng ñoaøn VieätNam, HVH gheù Tieäp Khaéc vaø gaëp gôõ noùi chuyeän vôùi TNDanhvaø Leâ Hy.

OÂng khieån traùch hoï voâ kæ luaät vaø khuyeân hoï trôû veà VieätNam. Hy im laëng nhöng Danh thì traû lôøi phaûi ôû laïi Prague chöõabeänh. HVH “hieåu yù laø Danh vì coù söï giôùi thieäu cuûa TrungÖông Ñaûng Phaùp, ñöôïc Ñaûng Tieäp ñoái ñaõi ñaëc bieät, neân muoánôû laïi Tieäp chöù khoâng muoán veà nöôùc” (tr.321)

Ñoïc ñeán ñoaïn naøy, nhöõng Vieät kieàu taïi Phaùp ñaõ töøng bieátoâng Traàn Ngoïc Danh laø Tröôûng phaùi ñoaøn ñaïi dieän Vieät Nam ôûParis thôøi aáy, ñeàu raát ngaïc nhieân. Bôûi vì vaøo giai ñoaïn ñoù, ai laïikhoâng bieát raèng oâng Danh, ít nhaát veà maët chính thöùc, laø ngöôøiuûng hoä voâ ñieàu kieän ñöôøng loái chính trò cuûa Hoà Chí Minh? Coønai khaùc hôn Traàn Ngoïc Danh, ñaõ cho in taäp saùch tuyeân truyeànveà Hoà Chí Minh vaøo thaùng 5 naêm 194743 ? Trong ñoù, oâng Danhñaëc bieät nhaán maïnh hai lôøi tuyeân boá cuûa Hoà Chí Minh: lôøi thöùnhaát ñaêng treân tôø Journal de Geneøve (Tin Giô neo): ”Nhöõngbaïn beø cuûa chuùng toâi khoâng caàn phaûi lo ngaïi laø chuû nghóa maùcxít seõ du nhaäp vaøo ñaát nöôùc chuùng toâi“; lôøi tuyeân boá thöù haiñaêng trong baùo “Le Pays”, chuû tòch Hoà Chí Minh traán an moïingöôøi nhö sau: “nhöõng lí thuyeát maùc xít khoâng theå aùp duïngñöôïc ôû nöôùc chuùng toâi“. Trong nhöõng naêm 1946-1947, vì nhöõngngöôøi Ñeä Töù ñieàu haønh ban Ñaïi dieän Trung Öông coâng binhVieät Nam taïi Phaùp khoâng ñoàng yù vôùi chính saùch Hoà Chí Minh,Traàn Ngoïc Danh, nhaân danh ñaïi bieåu chính phu, ñaõ choáng ñoái

43 Xin xem taäp “ Hoà Chuû Tòch” do Phaùi ñoaøn ñaïi dieän chính phuû VNDCCHaán haønh taïi Paric, thaùng 5 naêm 1947

Page 76: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

76 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

hoï moät caùch döõ doäi, oâng ñaõ vu caùo hoï laø “ngoan coá”, “chia reõ”v.v... Nhö vaäy laøm sao coù theå tin ñöôïc vaøo thôøi kì aáy, TraànNgoïc Danh khoâng ñoàng yù vôùi Hoà Chí Minh vaø Ñaûng?

Töø Prague, HVH ñi Baéc Kinh döï Hoäi nghò coâng ñoaøn(nhöng hoäi nghò ñaõ hoïp xong vì oâng ñeán quaù treã) ôû ñaây oânggaëp Hoà Chí Minh, nhöng Hoà Chí Minh phaûi sang TQ gaëp MaoTraïch Ñoâng.

Hoà Chí Minh ñeà nghò HVH ôû laïi Trung Quoác vôùi tö caùchñaïi dieän cho Ñaûng vaø Chính phuû. Baùc Hoà giaûi thích cho oângraèng “sau chieán thaéng cuûa Caùch maïng Trung Quoác, troïng taâmhoaït ñoäng ñoái ngoaïi cuûa chuùng ta baây giôø khoâng ôû Thaùi Lannöõa, maø phaûi chuyeån qua Trung Quoác“ (tr.327)

Taïi ñaây, HVH tham döï (vôùi tö caùch laø moät Hoa kieàu) lôùphuaán luyeän ñaëc bieät ñaøo taïo caùn boä ngoaïi giao ñeå laøm Ñaïi söù(TQ) taïi caùc nöôùc. Ñöôïc Boä ngoaïi giao TQ giuùp ñôõ, oâng choïnmoät toaø nhaø lôùn laøm söù quaùn, tröôùc kia voán laø moät tröôøng hoïccuûa ngöôøi Mó. Töø ñaïi bieåu Chính phuû, oâng trôû thaønh “Ñaïi söùñaëc meänh toaøn quyeàn nöôùc Vieät Nam Daân chuû coäng hoaø taïi TQvaø kieâm luoân Ñaïi söù ñaëc meänh toaøn quyeàn cuûa Vieät Nam taïiMoâng coå vaø Trieàu Tieân“. (tr.332)

OÂng laõnh nhieäm vuï lieân heä maät thieát vôùi caùc nöôùc LieânXoâ, caùc nöôùc daân chuû coäng hoaø anh em khaùc, AÁn Ñoä, MieánÑieän, Pakistan v.v... Thaùng 5 naêm 1950, oâng ñöôïc chính phuûphaùi ñi döï leã kæ nieäm Lao Ñoäng Quoác teá taïi Lieân Xoâ. HVHxem dieãn binh Lieân Xoâ qua Coâng tröôøng ñoû vaø ghi laïi caûmtöôûng cuûa mình nhö sau:

“Tröôùc kia thöôøng nghe noùi Lieân Xoâ laø Toå quoác cuûa giaicaáp voâ saûn theá giôùi, laø ngoïn ñeøn pha soi ñöôøng cho caùc daântoäc bò aùp böùc tieán leân, thì chuyeán naøy ñöôïc thaät söï chöùng kieánroõ raøng, caøng laøm cho loøng tin töôûng ñoái vôùi tieàn ñoà caùchmaïng theâm vöõng chaéc. Nhöõng caùi ñöôïc troâng thaáy vaø ñöôïchieåu bieát veà Lieân Xoâ, coù theå hình dung baèng hai tieáng ‘Vó ñaïi!Vó ñaïi!” (tr.333-334)

Page 77: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 77

Nhöõng caûm tình cuûa oâng ñoái vôùi Trung Quoác cuõng noàngnhieät phaán khôûi nhö theá. Vôùi chöùc vuï Ñaïi söù trong voøng gaàn 8naêm (töø 1950 ñeán 1957), oâng coù dòp nhìn thaáy, pheâ phaùn, hieåubieát vaø yeâu meán TQ.

SÖÏ GIUÙP ÑÔÕ CÖÏC KÌ TO LÔÙN CUÛA TRUNG QUOÁC

Trong chöông 6, HVH phaân tích nhöõng lieân heä giöõa VieätNam vaø Trung Quoác. Ñieàu oâng thoaû maõn nhaát laø “Söï giuùp ñôõcöïc kì to lôùn cuûa Trung Quoác” ñoái vôùi Vieät Nam

Giuùp ñôõ chính trò vaø ngoaïi giao.Trung Quoác laø quoác gia ñaàu tieân, tröôùc caû Lieân Xoâ, coâng

nhaän chính phuû Hoà Chí Minh. Taïi hoäi nghò Geneøve naêm 1954,

“TQ ñaõ hoaøn toaøn uûng hoä laäp tröôøng cuûa Phaùi ñoaøn VieätNam (44 )Hieäp ñònh Giô neo laø moät thaéng lôïi to lôùn cuûa caùnhmaïng Vieät Nam, vì coù mieàn Baéc vöõng maïnh laøm cô sôû, thì môùiñaåy maïnh ñöôïc cuoäc ñaáu tranh giaûi phoùng mieàn Nam.

(...) Sau khi ñeá quoác Mó neùm bom ôû mieàn Baéc töø thaùng 8naêm 1964,TQ ñaõ daáy neân moät cao traøo môùi giuùp VN choáng Mó.Chuùng ta coøn nhôù roõ caûnh töôïng haøng traêm trieäu nhaân daâncaùc tænh cuûa TQ ñaõ ñoå ra ñöôøng phoá bieåu tình uûng hoä VN. MaoChuû tòch vaø Thuû töôùng Chu AÂn Lai ñích thaân tham döï cuoäc míttinh cuûa hôn moät trieäu ngöôøi ôû Baéc Kinh, vaø nghieâm trangtuyeân boá: Söï xaâm phaïm cuûa Mó ñoái vôùi nöôùc VNDCCH töùc laøsöï xaâm phaïm ñoái vôùi TQ. Nhaân daân TQ seõ aùp duïng moïi bieänphaùp caàn thieát, thaäm chí khoâng tieác chòu ñöïng moät söï hi sinhdaân toäc lôùn nhaát, doác toaøn löïc uûng hoä nhaân daân VN tieán haønhñeán cuøng cuoäc chieán tranh choáng Mó“. (tr.340)

44 Theo vaên kieän chính thöùc cuûa ñaûng CSVN,TQ ñaõ phaûn boäi vì thuùc eùpPhaùi ñoaøn VN chòu nhaän nhöõng nhöôïng boä khoâng töông xöùng vôùi löïc löôïng quaânsöï caùc phe laâm chieán.

Page 78: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

78 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

Nhöõng vieän trôï quaân söï vaø kinh teá.Trong khoaûng thôøi gian töø naêm 1950 ñeán 1978, TQ ñaõ

vieän trôï cho VN 20 tæ Mó kim, chieám 41% toång soá vieän trôï TQdaønh cho caùc nöôùc ngoaïi quoác.

“Trong thôøi kì khaùng chieán choáng Phaùp töø naêm 1950 ñeánnaêm 1954, TQ laø nöôùc duy nhaát vieän trôï (quaân söï) cho VN.Toaøn boä vuõ khí, ñaïn döôïc vaø quaân trang, quaân duïng cuûa quaânñoäi VN laø do TQ tröïc tieáp cung caáp theo döï truø haøng naêm vaønhu caàu cho caùc chieán dòch ôû Vieät Nam.”

Vaø trong cuoäc chieán tranh choáng Mó:

“phaàn lôùn vuõ khí ñaïn döôïc vaø quaân trang, quaân duïngcuõng do TQ cung caáp, goàm quaàn aùo, thuoác men, y cuï vaø nhieàuñaïi baùc, xe taêng, thieát giaùp, cao xaï, teân löûa, maùy bay, taøu chieán,cuøng caùc phuï tuøng thay theá vaø daàu môõ v.v...“ (tr.341)

Vieän trôï naøy nhaèm ñaùp öùng nhu caàu cuûa hai trieäu boä ñoäiVieät Nam. Ngoaøi ra, neáu “moät khi nhaân daân mieàn Nam caànñeán“ TQ seõ saün saøng göûi quaân sang “keà vai saùt caùnh cuøngchieán ñaáu vôùi nhaân daân mieàn Nam “ (tr.339). Vieän trôï kinh teácuõng cöïc kì lôùn lao. Ngay töø khi hoaø bình 1954: “... theo lôøiyeâu caàu cuûa baùc Hoà, TQ giuùp khoâi phuïc laïi ñöôøng saét töø HaøNoäi ñeán Ñoàng Ñaêng daøi khoaûng 200 km. Chính Mao Chuû tòchñaõ ra leänh thaùo gôõ ñöôøng saét ôû Ñoàng Boà“ (tænh Sôn Taây cuûaTQ) ñem sang laép raùp cho VN. Vaø giuùp VN xaây döïng laïi neànkinh teá ñaõ bò taøn phaù vì chieán tranh.

“Töø naêm 1950, TQ giuùp xaây döïng 450 nhaø maùy: nhaø maùyxay luùa, nhaø maùy ñöôøng, nhaø maùy giaáy, nhaø maùy phaùt ñieän,nhaø maùy hoaù chaát, nhaø maùy xaø phoøng, nhaø maùy thuoác laù, nhaømaùy dieâm, nhaø maùy boùng ñeøn phích nöôùc, nhaø maùy laøm ñoà söù,

Page 79: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 79

nhaø maùy phaân hoaù hoïc, nhaø maùy thuoác tröø saâu, xöôûng ñoùngtaàu, nhaø maùy gang theùp Thaùi Nguyeân, thieát bò moû quaëng, heäthoáng voâ tuyeán ñieän, noâng tröôøng quoác doanh (...) vaø tieáp tuïclaøm laïi ñöôøng saét töø Haø Noäi ñeán Laøo Cai, ñeán Thaùi Nguyeân,xaây laïi caàu Haøm Roàng...” (tr.342)

Töø naêm 1965, luùc Mó boû bom mieàn Baéc, TQ cuõng göûihaøng ñoaøn chuyeân gia kó thuaät sang thaùo gôõ thieát bò, maùy moùccaùc cô sôû coâng nghieäp ñem ñeán nhöõng nôi an toaøn.

Töø naêm 1965 ñeán naêm 1975 TQ göûi sang VN hôn 5 trieäutaán löông thöïc, 300 trieäu meùt vaûi, 30.000 oâ toâ, 600 taøu thuyû ñuûloaïi, hôn 100 ñaàu maùy vaø hôn 4.000 toa xe löûa, gaàn 2 trieäu taánxaêng cuøng caùc thöù haøng trò giaù baûy traêm trieäu nhaân daân teä(yuan).

Ñaëc bieät töø 1955 ñeán 1976, TQ giuùp hôn 600 trieäu Mókim tieàn maët giuùp cuoäc chieán tranh giaûi phoùng mieàn Nam.(tr.342)

Giuùp ñôõ baèng coá vaán, chuyeân gia, nhaân vieân kó thuaät.Töø 1950 trôû ñi, theo yeâu caàu cuûa Hoà Chí Minh vaø töø ñaûng

CS VN, TQ cöû ñoaøn coá vaán quaân söï vaø ñoaøn coá vaán chính tròsang giuùp VN. Vò Quoác Thanh daãn ñaàu ñoaøn coá vaán quaân söï

“giuùp VN xaây döïng quaân ñoäi vaø phoå bieán kinh nghieäm taùcchieán Ngoaøi vieäc giuùp Toång Quaân uyû, coøn coù caùc toå coá vaán veàtham möu, chính trò, haäu caàn giuùp caùc sö ñoaøn chuû löïc 308,312, 316, 304 vaø caùc binh chuûng khaùc “

Chính nhôø vieän trôï naøy, quaân ñoäi Vieät Nam ñöôïc taêngcöôøng vaø thaéng traän Ñieän Bieân Phuû, giaûi phoùng ñöôïc phaân nöûañaát nöôùc.

Nhieäm vuï ñoaøn coá vaán chính trò do La Quyù Ba daãn ñaàu laø“thöôøng ñoùng goùp yù kieán”, coá vaán “veà chính saùch vaø coâng taùccuï theå cuûa caùc ngaønh (...)” (tr.343) trong taát caû moïi vaán ñeà töø

Page 80: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

80 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

taøi chính, thueá, ngaân haøng, giao thoâng vaän taûi, coâng an, tìnhbaùo v.v... Sau khi mieàn Baéc hoaøn toaøn giaûi phoùng, töø 1955,“Ñoaøn coá vaán chính trò môùi toaøn boä rôøi Vieät Nam veà nöôùc“(tr.344).

Töø naêm 1954 ñeán 1978, khi hoaø bình ñöôïc laäp laïi ôû VieätNam sau hoäi nghò Giô neo, “nhieäm vuï khaån caáp ôû mieàn Baéc laøkhoâi phuïc neàn kinh teá bò chieán tranh taøn phaù.” Ñoaøn chuyeângia kó thuaät TQ cuûa taát caû caùc ngaønh do Phöông Nghò daãn ñaàu,ñöôïc laàn löôït göûi sang Vieät Nam. Hoï trôû veà TQ vaøo naêm 1978khi ñoâi beân TQ-VN xaûy ra chuyeän baát hoaø.

Nhöõng chuyeân gia naøy ñeàu do TQ traû löông, VN cungcaáp löông thöïc vaø choã ôû. Töø 1950 ñeán 1978, toång soá chuyeângia TQ sang VN laø 20.000 ngöôøi. “30.000 boä ñoäi Trung Quoácxaây döïng 1.231 km ñöôøng oâ toâ”.

Töø naêm 1965 ñeán 1970, khi Mó doäi bom mieàn Baéc, theolôøi yeâu caàu Hoà Chí Minh vaø Trung öông Ñaûng, TQ göûi hôn30.000 boä ñoäi chuyeân veà “phoøng khoâng, coâng trình , ñöôøngsaét vaø haäu caàn”. Nhöõng ngöôøi lính naøy “mang theo toaøn boä vuõkhí, trang bò, phöông tieän, maùy moùc vaø vaät lieäu...” Hoï ñaép ñöôïc1.231 km ñöôøng oâ toâ, 476 km ñöôøng saét, xaây saân bay YeânBaùi... Ngoaøi vieäc xaây döïng, hoï coøn baén rôi maùy bay Mó vaøgiuùp daân quaân baûo veä ñöôøng giao thoâng töø Baéc ñeán Nam, sôtaùn ngöôøi giaø, treû con, ñaøo haàm hoá phoøng khoâng, cöùu chöõangöôøi bò beänh, bò thöông v.v... (tr.346)

TQ laø haäu phöông vöõng chaéc cuûa Vieät Nam.Ngoaøi nhöõng giuùp ñôõ keå treân, TQ thaät söï laø moät haäu phöông

vöõng chaéc cuûa Vieät Nam. Söï coù maët cuûa quaân lính TQ ñaõ ngaênchaën ñöôïc vieäc quaân Mó ñoå boä. TQ ñaõ giuùp mieàn Baéc ñaëtñöôøng oáng daãn daàu daøi 4.000 km. Vaø töø 1967, ñaõ môû moätñöôøng bí maät ven bieån cho taøu chôû haøng vieän trôï ñeán caùc ñaûongoaøi khôi mieàn Trung ñeå töø caùc ñaûo naøy haøng seõ chuyeån vaøoNam. Ngoaøi ra TQ coøn daønh hai haûi caûng ôû Haûi Nam cho VieätNam laøm traïm chuyeån tieáp vaät tö vaøo Nam. Hoï cuõng boû ra

Page 81: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 81

nhieàu ngoaïi teä môû ñöôøng qua Cam pu chia ñeán taän mieàn Namñeå chôû haøng vieän trôï TQ nhö vuõ khí, ñaïn döôïc, löông thöïc vaøthuoác men ñeán Maët traän giaûi phoùng mieàn Nam.

Hoï ñaõ giuùp vaän chuyeån mieãn phí haøng hoaù Lieân Xoâ vaøcaùc nöôùc khaùc veà Vieät Nam qua bieân giôùi TQ. Hoï ñaõ giuùp huaánluyeän phi coâng, caùn boä daân söï, quaân söï. Moät giuùp ñôõ thaät quantroïng khaùc nöõa laø hoï ñaõ cho VN söû duïng ñaát TQ laøm ñòa baønhoaït ñoäng: Trong thôøi kì choáng Phaùp, moät tröôøng huaán luyeänquaân söï ñaõ môû ra ôû Vaân Nam vôùi söï giuùp ñôõ cuûa moät soá huaánluyeän vieân TQ. Sö ñoaøn tieân phong 308 ñaõ tröïc tieáp keùo sangTQ ñeå nhaän toaøn boä vuõ khí trang bò tröôùc khi veà nöôùc taùc chieántaïi bieân giôùi.

Trong thôøi kì choáng Mó, caùc phi ñoaøn VN sang aån naùu taïiVaân Nam vaø ñöôïc huaán luyeän tröôùc khi veà VN hoaït ñoäng.Naêm 1972 khi Ñaøi phaùt thanh Tieáng noùi VN taïi Haø Noäi bò maùybay Mó neùm bom, laäp töùc moät ñaøi khaùc thay theá, tieáp tuïc phaùtthanh töø Vaân Nam.

Taïi Quaûng Taây, thuoäc vuøng Queá Laâm, beänh vieän NamKheâ Sôn coù 600 giöôøng daønh rieâng cho beänh nhaân Vieät Nam.Trong voøng 7 naêm coù hôn 5000 caùn boä Vieät Nam ñaõ ñöôïc ñieàutrò taïi ñaây. Sau ñoù toaøn boä thieát bò cuûa beänh vieän ñaõ ñöôïc giaolaïi cho VN. Cuõng taïi vuøng Queá Laâm naøy, coù tröôøng daïy conem lieät só vaø vaø hoïc sinh mieàn Nam taäp keát. Toùm laïi, tinh thaàngiuùp ñôõ VN cuûa TQ laø

“Bôùt aên, bôùt maëc, bôùt duøng, öu tieân cung caáp cho VN. (...)Söï thaät lòch söû 28 naêm (töø 1950 ñeán 1978) ñaõ chöùng toû raèng söïgiuùp ñôõ cuûa TQ ñoái vôùi VN laø nhaân toá quoác teá khoâng theå thieáuñöôïc ñeå nhaân daân VN giaønh laáy thaéng lôïi trong cuoäc caùchmaïng cuõng nhö trong vieäc kieáân thieát; (...) söï thöïc lòch söû trongmaáy naêm qua (1978-1986) cuõng chöùng toû raèng khoâng coù söïgiuùp ñôõ cuûa TQ thì VN ñaõ laâm vaøo tình traïng heát söùc khoù khaênbeá taéc. (tr.348-349).

Page 82: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

82 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

Sau khi daønh moät ñoaïn daøi noùi veà vieän trôï TQ, HVHcuõng nhaéc ñeán vieän trôï cuûa Lieân Xoâ ñaëc bieät veà maët quaân söï,vieän trôï naøy ñaõ giöõ vai troø quan troïng trong vieäc VN baén haïmaùy bay B.52 cuûa Mó . HVH khaúng ñònh raèng ñoái vôùi söï giuùpñôõ naøy cuõng nhö söï giuùp ñôõ cuûa caùc nöôùc khaùc “chuùng ta vaãnphaûi luoân luoân ghi nhôù vaø bieát ôn.“ (tr.349)

Ñaàu naêm 1950, sau khi Mao Traïch Ñoâng naém toaønquyeàn taïi Trung Hoa luïc ñòa, Hoà Chí Minh bí maät sang gaëpMao vaø ban chaáp haønh Trung öông Ñaûng CS TQ. Ñoâi beânñoàng yù veà caùc ñieàu kieän cuï theå giuùp ñôõ cho caùch maïng VieätNam. Söï giuùp ñôõ ñoù laø vieäc “khai thoâng bieân giôùi” (“Chieándòch Bieân giôùi”) nhaèm tieâu dieät caùc caên cöù Phaùp taïi vuøng bieângiôùi naøy. Mao phaùi La Quyù Ba höôùng daãn moät phaùi ñoaøn sanggiuùp Ban chaáp haønh trung öông ñaûng VN. Mao cuõng cöû TraànCanh, laø moät töôùng gioûi cuûa TQ ñeán giuùp VN toå chöùc Chieándòch naøy. HVH keå laïi chi tieát cuûa cuoäc thaûo luaän veà chieán thuaätvaø chieán löôïc giöõa Traàn Canh vaø Hoà Chí Minh (tr.350-351).Thaéng lôïi cuûa Chieán dòch Bieân giôùi noái lieàn hai nöôùc vaø cuõnglaø hoài chuoâng baùo töû cho quaân ñoäi Phaùp.

ÑAÛNG CSVN SEÕ HOÏC TAÄP TÖ TÖÔÛNG MAO CHUÛ TÒCH

Theo HVH, söï giuùp ñôõ cuûa TQ ñaõ goùp phaàn raát lôùn trongvieäc ngöôøi Vieät chieán thaéng quaân Phaùp cho neân trong Ñaïi hoäilaàn thöù hai cuûa Ñaûng Lao ñoäng VN (ñaûng CS Ñoâng Döông)naêm 1951, trong ñieàu leäâ môùi cuûa Ñaûng Lao ñoäng VN, coù ghiroõ:

“Ñaûng Lao ñoäng Vieät Nam45 laáy hoïc thuyeát cuûa Maùc, AÊngghen, Leâ nin, Stalin vaø tö töôûng Mao Traïch Ñoâng keát hôïp vôùithöïc teá cuûa caùch maïng Vieät Nam laøm neàn tö töôûng cuûa ñaûng vaø

45 Ñaûng Lao ñoäng VN trôû thaønh Ñaûng CSVN

Page 83: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 83

kim chæ nam cuûa taát caû moïi haønh ñoäng.” (tr.357) ”Vaø trongböùc ñieäân Ñaïi hoäi thaønh laäp ñaûng Lao Ñoäng Vieät Nam göûi ñaûngCoäng Saûn Trung Quoác coù ñoaïn noùi” Ñaûng nguyeän noi göônganh duõng Ñaûng CSTQ, hoïc taäp tö töôûng Mao traïch Ñoâng, tötöôûng laõnh ñaïo nhaân daân TQ vaø caùc daân toäc AÙ ñoâng treân conñöôøng ñoäc laäp vaø töï chuû (baùo Nhaân Daân ngaøy 11/03/1951).

“(...) Trong baøi vieát giôùi thieäu quyeån ‘Khaùng chieán nhaátñònh thaéng lôïi‘cuûa Tröôøng Chinh, lí thuyeát gia cuûa Ñaûng, baùoNhaân Daân ngaøy 2 thaùng 1-1956 coù vieát: ‘Ñaûng coù ñöôøng loáichính trò vaø ñöôøng loái quaân söï ñöùng ñaén, laáy chuû nghóa Maùc-Leâ vaø tö töôûng Mao Traïch Ñoâng laøm neàn taûng’.

“Nhaân kæ nieäm 10 naêm chieán thaéng Ñieän Bieân Phuû, TöôùngVoõ Nguyeân Giaùp vieát: ‘Töø naêm 1950 trôû ñi, sau caùch maïng TQthaéng lôïi, quaân ñoäi vaø nhaân daân ta caøng coù ñieàu kieän hoïc taäpnhöõng kinh nghieäm quyù baùu cuûa Quaân giaûi phoùng nhaân daânTQ, hoïc taäp tö töôûng quaân söï Mao Traïch Ñoâng. Ñoù laø moät yeáutoá quan troïng giuùp vaøo söï tröôûng thaønh nhanh choùng cuûa quaânñoäi ta, goùp phaàn vaøo nhöõng thaéng lôïi lieân tieáp cuûa quaân ta,ñaëc bieät laø trong chieán dòch Thu Ñoâng naêm 1953 - 1954 vaøtrong chieán dòch Ñieän Bieân Phuû vó ñaïi’“ (trong baùo Nhaân Daânngaøy 07/05/1964) (tr.358-359).”

HVH keát luaän:

”Ñieåm qua moät vaøi neùt lôùn nhö treân, chuùng ta thaáy nhöõngkeû sau naøy chuû tröông xaâm löôïc Cam-pu-chia, khoáng cheá Laøovaø choáng TQ laø ñaõ phaûn boäi ñöôøng loái cuûa Hoà Chuû tòch, laøvong aân boäi nghóa vaø truî laïc ñeán chöøng naøo?” (tr.359)

Trong chöông naøy, HVH ñeà caäp ñeán vaán ñeà söûa sai caûicaùch ruoäng ñaát naêm 1956. Theo oâng, sai laàm khoâng ñeán töøñöôøng loái Ñaûng voán vaãn chuû tröông:

“Tröng mua ruoäng ñaát, traâu boø, noâng cuï nhöõng ñòa chuû

Page 84: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

84 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

khaùng chieán, (...) khoâng ñöôïc ñuïng ñeán ruoäng ñaát, traâu boø,noâng cuï, nhaø cöaû cuûa nhöõng phuù noâng, trung noâng (...) vaøngöôøi coù ít ruoäng ñaát, phaûi phaùt canh vì tham gia coâng taùckhaùng chieán (...) Döïa vaøo baàn coá noâng, ñoaøn keát chaët cheõ vôùitrung noâng, lieân hieäp phuù noâng tieâu dieät cheá ñoä phong kieán“(tr.360)

Sai laàm cuõng khoâng theå ñeán töø tö töôûng Mao hay caùc coávaán TQ maø do chính Tröôøng Chinh vôùi

“taùc phong gia tröôûng vaø yù thöùc taû khuynh (...) ñaõ ñöañeán nhöõng sai laàm nghieâm troïng laø ñaùnh traøn lan vaøo trungnoâng, phuù noâng vaø nhöõng ngöôøi coù ít ruoäng ñaát cho thueâ,ñaùnh traøn lan caû vaøo cô sôû Ñaûng. “ (tr.361)

Khaép nôi ngöôøi ta toå chöùc nhöõng Toaø aùn Nhaân daân, ñaáutoá, keát aùn oan nhöõng ngöôøi voâ toäi “söï phaûn öùng maõnh lieät cuûanhaân daân vang doäi ñeán Haø Noäi” (tr.362). Sau thaûm kòch naøy,Tröôøng Chinh phaûi thoâi chöùc Toång Bí thö Trung Öông Ñaûngnhöôøng choã cho Leâ Duaån. Hoaøng Quoác Vieät vaø Leâ Vaên Löôngcuõng ra khoûi Boä Chính Trò, Hoaøng Vaên Hoan vaø hai ngöôøi khaùcvaøo thay. HVH vieát

“Sai laàm trong caûi caùch ruoäng ñaát, ñoái vôùi Tröôøng Chinhlaø moät bi kòch, ñoái vôùi Leâ Duaån laïi laø moät dòp toát ñeå töøng böôùcxaây döïng beø caùnh, daàn daàn xa lìa ñöôøng loái cuûa Hoà Chuû tòch,ñöa vaän meänh Toå quoác ñeán choã tai naïn.“ (tr.367)

Trong chöông sau, chöông 7, ñænh cao cuûa taäp hoài kí,HVH nghieâm khaéc leân aùn Leâ Duaån, Toång bí thö Ñaûng. OÂngbaét ñaàu baèng caùc bieán coá xaûy ra ôû Lieân Xoâ.

Sau khi Staline cheát, Khrouchtchev laät ñoå Malenkov, môûñaàu chính saùch “chia reõ vaø cô hoäi chuû nghóa“ ñaùnh nhöõng ñoønchí töû vaøo phong traøo coäng saûn theá giôùi. Khrouchtchev deà cao

Page 85: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 85

chuû tröông “thi ñua hoaø bình vôùi ñeá quoác“ vaø tieán leân “xaõ hoäichuû nghóa baèng ñöôøng loái nghò vieän” Khrouchtchev ñaõ loänguyeân hình moät teân “cô hoäi chuû nghóa vaø xeùt laïi“. Nhöng toäiaùc lôùn nhaát cuûa Khrouchtchev chính laø “baûn baùo caùo maät veàStaline“. Theo HVH, Khrouchtchev khoâng nhöõng boäi nhoïStaline maø coøn boâi nhoï caû Lieân Xoâ nöõa. Ñuùng vaøo luùc “boïn ñeáquoác ñöùng ñaàu laø Mó“ ñang tìm caùch phaù hoaïi Lieân Xoâ, thì baûnbaùo caùo naøy quaû laø ñeán ñuùng luùc, tieáp tay cho Mó nhaèm gaây haïicho chuû nghóa coäng saûn.

Thaät ra, HVH khoâng chuù y ù xem xeùt coi nhöõng gìKhrouchtchev ñeà caäp trong baûn baùo caùo laø coù thaät hay xuyeântaïc. OÂng chæ quan taâm ñeán vieäc ngöôøi Mó vaø giôùi tö baûn ñaõ söûduïng nhöõng gì Khrouchtchev phaùt giaùc nhaèm taán coâng “Toåquoác cuûa Xaõ hoäi chuû nghóa”.

Theo HVH, baûn baùo caùo naøy ñaõ gaây raïn nöùt trong caùcnöôùc xaõ hoäi chuû nghóa anh em vaø taïo neân baát hoaø giöõa Lieân Xoâvaø TQ. Taïi Bucarest, thuû ñoâ Roumanie, vaøo thaùng 6 naêm 1960trong cuoäc hoïp Ñaûng caùc nöôùc Xaõ hoäi chuû nghóa, Khrouchtchevcoâng khai chæ trích Ñaûng CSTQ. Moät thaùng sau, Khrouchtchevñôn phöông xoaù boû 600 hieäp ñònh vaø hôïp ñoàng kí vôùi TQ, ruùtveà nöôùc toaøn boä caùc chuyeân gia Lieân Xoâ coâng taùc taïi TQ46

Tröôùc tình traïng nghieâm troïng naøy, moät Ñoaøn ñaïi bieåu doHoà Chí Minh caàm ñaàu (trong ñoù coù HVH) laäp töùc sang Lieân Xoâgaëp Khrouchtchev taïi Maïc-tö-khoa. Nhöng Hoà Chí Minh khoângthuyeát phuïc ñöôïc Khrouchtchev. Ñeå cöùu vaõn “khoái ñoaøn keátCS”, Ñaûng CSVN vaãn tieáp tuïc xem Lieân Xoâ nhö “ngöôøi anhcaû trong phong traøo Coäng saûn Quoác teá“.

Chuû tröông naøy ñöôïc theå hieân trong vaên kieäân chínhthöùc cuûa Ñaûng Lao ñoäng VN sau Ñaïi hoäi 3 cuûa Ñaûng vaøo thaùng9/1960. Ñaûng Lao ñoäng VN mong muoán giöõ vöõng “ñoaøn keátphe xaõ hoäi chuû nghóa“ nhöng nhöõng nöùt raïn ñaõ trôû neân voâ

46 HVH queân noùi tôùi naêm 1979, Trung Quoác cuõng ñaõ laøm nhö theá ñoái vôùiVieät Nam.

Page 86: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

86 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

phöông cöùu chöõa. Coù hai phe nhoùm ñaõ hình thaønh “trong caùcñaûng anh em chöa naém chính quyeàn“. Nhoùm thöù nhaát laø nhoùm“chính thoáng”. Nhoùm thöù hai laø nhoùm “xeùt laïi” nghóa laø theochuû tröông cuûa Khrouchtchev choáng TQ. Ñaûng CSVN, theoHVH, thuoäc nhoùm thöù nhaát “choáng chuû nghóa xeùt laïi.“

LIEÂN XOÂ ÑEÀ NGHÒ HAI MIEÀN NAM BAÉC VNCHUNG SOÁNG HOØA BÌNH

Cuoái naêm 1963, Ñaûng CSVN hoïp hoäi nghò Trung Öônglaàn thöù 9 döôùi söï chuû toaï cuûa Hoà Chí Minh veà vaán ñeà choángchuû nghóa xeùt laïi. Ñaùng leõ Leâ Duaån phaûi laøm baøi baùo caùo,nhöng Duaån neù traùnh, giao laïi vieäc naøy cho Tröôøng Chinh.Trong cuoäc hoïp soâi noåi, Toá Höõu pheâ phaùn Lieân Xoâ raát maïnh“baèng caùch neâu ra möôøi toäi traïng vôùi gioïng leân boång xuoángtraàm cuûa moät nhaø thô. Rieâng Leâ Duaån thì khoâng phaùt bieåu gìcaû “ (tr.380) Duaån chæ leân tieáng vaøo luùc Trung öông döï thaûobaûn nghò quyeát, yeâu caàu khoâng neâu teân Khrouchtchev. Trungöông chaáp nhaän vieäc khoâng nhaéc ñeán Khrouchtchev, baûn nghòquyeát naøy khoâng ñöôïc coâng boá, chæ duøng laøm taøi lieäu hoïc taäpnoäi boä Ñaûng. Nhöng moät baûn thoâng caùo noùi leân tinh thaàn vaênkieän naøy ñöôïc ñaêng treân baùo Nhaân Daân ngaøy 21 thaùng Gieângnaêm 1964, sau ñaây laø moät ñoaïn trích daãn:

”Ñaûng Lao Ñoäng VN ra söùc tranh ñaáu baûo veä söï trongsaùng cuûa chuû nghóa Maùc-Leâ Nin, choáng chuû nghóa xeùt laïi, chuûnghóa cô hoäi höõu khuynh laø nguy cô chuû yeáu cuûa phong traøoCoäng saûn Quoác teá, ñoàng thôøi choáng chuû nghóa giaùo ñieàu vaøchuû nghóa bieät (beø) phaùi.” (tr.380 )

Ngaøy 27 thaùng 11 naêm 1964, moät ñoaøn Ñaïi bieåu ñaûngñöôïc Lieân Xoâ môøi sang Maïc-tö-khoa. Tröôùc ngaøy khôûi haønh,Hoà Chí Minh ñaõ daën doø phaùi ñoaøn laø khoâng ñöôïc kí teân vaøo

Page 87: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 87

baûn thoâng caùo chung vôùi Lieân Xoâ. Cho neân khi Souslov, ñaïibieåu Lieân Xoâ trình baøy moät baûn thoâng caùo chung vaøo cuoái kìhoïp, Ñoaøn ñaïi bieåu Vieät Nam töø choái kí teân. Nhöng luùc phaùiñoaøn saép leân ñöôøng veà VN, Leâ Duaån bí maät ñi gaëp nhöõngngöôøi traùch nhieäm Lieân Xoâ vaø kí teân vaøo baûn thoâng caùo chung.Khi HVH vaø caùc ñaïi bieåu khaùc phaûn ñoái thì Leâ Duaån noùi seõnhaän laõnh heát moïi traùch nhieäm vôùi “Baùc vaø Boä Chính trò“. Veàsau, khi baùo Nhaân Daân ñaêng moät baøi xaõ luaän ñaïi yù theo tinhthaàn nghò quyeát cuûa hoäi nghò 8, Leâ Duaån ñaõ goïi chuû nhieäm baùolaø Hoaøng Tuøng ñeán ñeå khieån traùch.

Theo HVH, Lieân Xoâ giuùp Vieät Nam vôùi ñieàu kieän laø caùcnhaø laõnh ñaïo Vieät Nam phaûi ñöùng vaøo phe Lieân Xoâ choáng laïiTQ. Ngay töø sau hieâp ñònh Geneøve, ”Lieân Xoâ ñaõ vaãn chuû tröônghai mieàn Nam Baéc soáng chung hoaø bình, thi ñua kinh teá, mieànBaéc hôn haún mieàn Nam veà maët kinh teá thì mieàn Nam seõ thoángnhaát vaøo mieàn Baéc“ (tr.389) neân ñaõ khoâng vieän trôï quaân söïcho mieàn Baéc trong cuoäc chieán tranh giaûi phoùng mieàn Nam.“Chaúng nhöõng khoâng vieän trôï maø coøn nhoài nheùt tö töôûng chungsoáng hoaø bình vôùi ñeá quoác vaø tö töôûng choáng TQ cho ñaùm hoïcsinh Vieät Nam qua hoïc ôû Lieân Xoâ. “ (tr.389)

Trong khi ñoù, caùc nhaø laõnh ñaïo mieàn Baéc ñoàng yù vôùi TQaùp duïng kinh nghieäm cuûa TQ vaøo mieàn Nam laø “tröôøng kì maiphuïc, lieân heä quaàn chuùng, tích tröõ löïc löôïng, chôø ñoùn thôøi cô”(tr.368). Sau khi Khrouchtchev bò laät ñoå, chuû tröông soáng chunghoaø bình naøy vaãn ñöôïc caùc nhaø laõnh ñaïo Lieân Xoâ tieáp tuïc “ñaåymaïnh moät caùch khoâng giaáu gieám.“

Tuy veà sau, trong cuoäc chieán tranh choáng Mó, Lieân Xoâ ñaõsöûa ñoåi chính saùch, nhöng vieän trôï quaân söï khaù giôùi haïn: “hoïgiuùp cho AÁn Ñoä vaø Ai Caäp maùy bay Mig 23 maø khoâng giuùp choVieät Nam (...) laáy côù neáu giuùp vuõ khí toát cho VN thì VN seõ giuùpTQ laáy ñöôïc bí maät veà kó thuaät!”

Veà vaán ñeà chuyeân chôû vuõ khí hay haøng vieän trôï cho VieätNam, thay vì duøng ñöôøng bieån thuaän lôïi hôn, Lieân Xoâ laïi duøngñöôøng xe löûa, töùc laø phaûi ñi qua ñöôøng saét TQ. Ngöôøi Vieät

Page 88: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

88 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

Nam khoâng coù ñuû thôøi gian vaø phöông tieän chuyeån haøng veàVN, neân haøng öù ñoïng taïi ga Baèng Töôøng taïi TQ. Leâ Duaån bieátvaäy nhöng laïi ñi reâu rao ngaám ngaàm raèng TQ chôi xaáu, khoângchòu chôû haøng Lieân Xoâ vaø Ñoâng AÂu cho Vieät Nam. Baùo chíphöông Taây ñaõ khai thaùc ruøm beng tin naøy neân ngaøy 28 thaùng1 naêm 1967, chính phuû Vieät Nam (Baéc Vieät) phaûi cho Thoângtaán xaõ caûi chính raèng “TQ vaãn chuyeân chôû haøng Lieân Xoâ choVieät Nam ñuùng keá hoaïch“ (tr.392).

Naêm 1965, nhaân dòp thaêm Maïc-tö-khoa, Leâ Duaån trieäutaäp moät cuoäc hoïp taïi söù quaùn Vieät Nam goàm caùc nhaân vieân söùquaùn vaø ñaïi bieåu sinh vieân Vieät Nam hoïc taïi Lieân Xoâ. Trongbuoåi noùi chuyeân naøy, Leâ Duaån “ca ngôïi Lieân Xoâ vaø pheâ phaùnTrung Quoác“. Moät soá sinh vieân VN baát bình vieát thö toá caùo leânban chaáp haønh Trung Öông. Nhöng thö naøy bò Leâ Duaån chaänlaáy roài thuû tieâu. Boä chính trò chæ ñöôïc nghe keå laïi qua ban vaênthö. Cuøng naêm ñoù, trong moät cuoäc hoäi nghò caùn boä tuyeân huaándo Toá Höõu toå chöùc, Traàn Quyønh daùm pheâ bình Trung Quoác vôùicuøng moät lí leõ vaø luaän ñieäu nhö Leâ Duaån taïi söù quaùn VN ôû Nga.Theo luaän ñieäu naøy, trong cuoäc chieán tranh choáng Töôûng GiôùiThaïch vaø choáng Nhaät, Mao ñaõ chuû tröông chính saùch laáy thoânqueâ bao vaây thaønh thò. Vaø trong thôøi kì xaây döïng laïi ñaát nöôùcTQ, Mao cuõng chuû tröông öu tieân cho phaùt trieån noâng nghieäp.Moät chính saùch nhö vaäy laø tieâu bieåu cho “tö töôûng noâng daânchöù khoâng phaûi tö töôûng voâ saûn. Ñeán nhö chính saùch (...) chuûtröông döïa vaøo baàn coá noâng vaø trung noâng lôùp döôùi cuõng laøsöï maâu thuaãn giaû taïo“ vì leõ sau khi caûi caùch ruoäng ñaát khoângcoøn noâng daân ngheøo vaø cuõng khoâng coøn trung noâng lôùp döôùivì “ai cuõng nhö ai“ (tr.393)

Ngaøy 13 thaùng 3 naêm 1967 vôùi söï ñoàng yù cuûa Leâ Duaån,Toá Höõu cho ñaêng baøi thô “Taâm söï “ trong baùo Nhaân Daân coù“noäi dung choáng Trung Quoác.“ Vì sao Leâ Duaån choáng TQ ñeántheá? HVH giaûi thích “vì trong ñaàu oùc Leâ Duaån ñaõ saün coù moättö töôûng choáng Trung Quoác do thöïc daân Phaùp nhoài nheùt vaøsau laïi ñöôïc chuû nghóa xeùt laïi Khô-ruùt-soáp nhoài nheùt theâm“

Page 89: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 89

(tr.395). Nghóa laø Leâ Duaån choáng TQ khoâng phaûi vì caùi hieåmhoaï TQ seõ xaâm laán VN moät ngaøy naøo ñoù maø bôûi Leâ Duaån ñitheo laäp tröôøng Khrouchtchev, chuû tröông “chung soáng hoaøbình vôùi ñeá quoác“ vaø nhaát laø vieãn aûnh “nhôø Lieân Xoâ daøn xeápñaøm phaùn hoaø bình vôùi Mó ñeå giaûi quyeát vaán ñeà mieàn Nam”(tr.397). Nhö vaäy, Leâ Duaån ñaõ xa rôøi, ñaõ ñi cheäch ra ngoaøiñöôøng loái do Hoà Chí Minh vaïch ra.

CHIEÁN THAÉNG NAÊM 1975 LAØ SÖÏ KIEÄNNGÖÔÏC LAÏI VÔÙI CHUÛ TRÖÔNG CUÛA LEÂ DUAÅN

Trong suoát thôøi kì Hoäi ñaøm Paris, Leâ Duaån luoân luoân toû rasaün saøng thoaû hieäp vôùi ngöôøi Mó ñeán noãi chaáp nhaän söï hieändieän cuûa hoï trong caùc thaønh phoá mieàn Nam. (Nhöng) chínhnhôø “nhöõng thaéng lôïi ôû chieán tröôøng” caùn caân hoaø ñaøm Parismôùi nghieâng veà phía Baéc Vieät.

“Noùi toùm laïi, thaéng lôïi cuûa Hoäi ñaøm Pa-ri laø do thaéng lôïiôû chieán tröôøng quyeát ñònh nhö Hoà Chuû tòch ñaõ noùi, chöù khoângphaûi do chuû tröông thoaû hieäp maø Leâ Duaån töï khoe khoang laømöu löôïc taøi tình, caøng khoâng phaûi laø do ba taác löôõi cuûa LeâÑöùc Thoï ôû Pa-ri quyeát ñònh“ (tr.404).

Sau khi Hoà Chí Minh qua ñôøi, Leâ Duaån duøng nhieàu thuûñoaïn naém heát moïi quyeàn haønh vaø loaïi tröø baèng nhöõng bieänphaùp haønh chính nhöõng ngöôøi baát ñoàng yù kieán. Baèng chöùng laøtrong Ñaïi hoäi Ñaûng laàn thöù tö, chæ toaøn laø (...) boài buùt (...) moätboïn tay chaân chæ bieát nònh hoùt, taâng boác caù nhaân Leâ Duaån, coinhö chieán thaéng 30 thaùng 4 naêm 1975 laø coâng trình cuûa söï chæñaïo taøi tình cuûa Leâ Duaàn (tr.405). Thaät laø khoâng coù gì sai laàmhôn, HVH keâu leân, chính thaät ra laø “coâng trình cuûa Hoà Chuûtòch!”

Theo HVH, Leâ Duaån ñaõ phaïm nhieàu loãi laàm nghieâm troïng.Loãi laàm ñaàu tieân laø vuï Toång taán coâng dòp Teát Maäu Thaân naêm

Page 90: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

90 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

1968. Vuï taán coâng naøy ñaõ ñem ñeán toån thaát naëng neà veà nhaânmaïng vaø vuõ khí. Phaûi maát nhieàu naêm môùi phuïc hoài binh löïc.Loãi laàm ôû choã “ta ñaõ coi thöôøng (ñaùnh giaù sai) löïc löôïng ñòch”,ñaõ ñöa “boä ñoäi vaø chieán só vaøo” nhöõng traän ñaùnh (bieát tröôùc laø)seõ thua.

Loãi laàm thöù nhì laø chính saùch aùp duïng sau Hieäp ñònh Paris.Leâ Duaån chuû tröông khoâng ñaáu tranh vuõ trang, chæ duøng hìnhthöùc ñaáu tranh chính trò vaø binh vaän, ñeå hoaø giaûi daân toäc. Toùmlaïi laø thi haønh trieät ñeå Hieäp ñònh Paris (tr.406) trong khi ñoáiphöông (mieàn Nam) töø choái ngöng chieán. HVH ñöa baèng chöùngveà loãi laàm naøy baèng caùch trích daãn khaù nhieàu töôùng Traàn VaênTraø47 maø oâng vaãn xem nhö cuøng phe vôùi Leâ Duaån. Chính saùchñaáu tranh baèng phöông phaùp chính trò, binh vaän vaø hoaø hôïpdaân toäc naøy, theo HVH, coù theå toùm taét baèng naêm ñieàu caám:

1) Caám taán coâng ñòch. 2) Caám phaûn coâng quaân ñòch caøn queùt laán chieám. 3) Caám bao vaây ñoàn ñòch. 4) Caám phaùo kích ñoàn ñòch. 5) Caám xaây döïng xaõ chieán ñaáu.

Maëc daàu coù nhöõng nhöôïng boä aáy, ñoái phöông khoângngöøng ”laán chieám, (baén) phaù, (tieâu) dieät cô sôû quaàn chuùng vaøcô sôû Ñaûng”. Ñöùng tröôùc keát quaû hoaøn toaøn ngöôïc vôùi döïñoaùn cuûa Toång bí thö Leâ Duaån, Trung Öông cuïc mieàn Nam vaøQuaân uyû mieàn (Nam) thay vì ruùt lui ñaõ “töï yù cuûng coá chaánchænh taïi choã, giöõ nguyeân vò theá xen keõ ba vuøng” vaø “töï ñoängñaùnh traû“ (tr.408). HVH vieát

“neáu nhö sau khi coù Hieäp ñònh Paris, quaân vaø daân mieànNam cuõng trieät ñeå chaáp haønh chuû tröông sai laàm cuûa Leâ Duaånmaø khoâng coù söï uoán naén kòp thôøi cuûa taäp theå, cuûa quaân vaø daântrong cöông vò chieán ñaáu thöïc teá, thì chuùng ta khoù coù theå löôøng

47 Xem Hoài kí Töôùng Traàn Vaên Traø (tr.54), nxb Vaên Ngheä,Tp Hoà Chí Minh

Page 91: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 91

ñöôïc caùi nguy cô seõ xaûy ra ñoái vôùi mieàn Nam, vaø cuoäc khaùngchieán choáng Mó cöùu nöôùc cuûa nhaân daân ta seõ ñi ñeán keát quaûnhö theá naøo (tr.413) (...) Vinh quang naøy maõi maõi thuoäc veà HoàChuû tòch vaø Ñaûng Lao ñoäng Vieät Nam, thuoäc veà quaân vaø daânVieät Nam, ñaëc bieät laø quaân vaø daân mieàn Nam anh huøng (tr.414)(...) chöù khoâng phaûi coâng lao cuûa caù nhaân Leâ Duaån”.

Ñoïc ñeán ñaây, ta coù caûm töôûng nhö ñang ñoïc “Baûn baùocaùo bí maät” cuûa Khrouchtchev veà Staline. Chæ caàn thay haichöõ Leâ Duaån baèng Staline!

HVH daønh chöông cuoái cuøng cuûa cuoán hoài kí ñeå chæ tríchchính saùch cuûa Leâ Duaån töø sau 1975. OÂng keå ra moät soá söï kieänchöùng toû raèng Leâ Duaån ñaõ phaûn boäi Baùc vaø Ñaûng. Leâ Duaån ñaõngoâng cuoàng “aâm möu bieán Vieät Nam thaønh moät nöôùc baù chuûngöï trò caû Ñoâng Döông vaø Ñoâng Nam AÙ.” (tr.415) Vaø vì bieátTQ seõ phaûn öùng maïnh tröôùc aâm möu ñoù neân Leâ Duaån ñaõ laømaùp löïc eùp Trung Öông Ñaûng CS VN ra nghò quyeát choáng TQnaêm 1978.

“TQ laø keû thuø tröïc tieáp, keû thuø nguy hieåm cuûa nhaân daânVieät Nam; phaûi ñaùnh ñoå nhoùm caàm quyeàn thaân Mao ôû BaécKinh;(...) phaûi pheâ phaùn tö töôûng Mao Traïch Ñoâng treân moïilaõnh vöïc; phaûi phaùi ngöôøi di caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ vaän ñoängcaùc nöôùc naøy choáng TQ. “ (tr.426)

Sau nghò quyeát naøy, caû moät chieán dòch roäng lôùn choángTQ ñöôïc tung ra. Quyeån saùch cuûa Vöông Minh48 ñöôïc phoåbieán haøng chuïc vaïn cuoán nhaèm ñoái khaùng tö töôûng Mao. PhaïmVaên Ñoàng ñi khaép caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ (khoâng coäng saûn)“ñeå noùi xaáu TQ vaø cam ñoan seõ khoâng giuùp ñôõ Ñaûng CS cuûacaùc nöôùc naøy ñaëc bieät laø Ñaûng CS Thaùi Lan“ (tr.427).

48 Wang Ming laø ngöôøi tin caäy cuaû Staline, ñoái laäp vôùi Mao, ñaõ töøng coágaéng aùp ñaët ñöôøng loái Lieân Xoâ cho ñaûng CSTQ.

Page 92: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

92 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

Chuû tröông choáng TQ ñaõ thuùc ñaåy Leâ Duaån vaø ñoàng boïnphaïm nhöõng toäi aùc taøy trôøi ñoái vôùi coäng ñoàng Hoa kieàu taïi VN.Chính phuû ñaõ tòch thu taøi saûn taát caû nhöõng ngöôøi Hoa bò nghingôø laø trung thaønh vôùi TQ, ñuoåi hoï ra khoûi caùc cô quan Ñaûng,Nhaø nöôùc vaø quaân ñoäi baát keå hoï ñaõ töøng laø anh huøng choánghay dieät Mó, lao ñoäng tieân tieán hoaëc coù coâng trong hai cuoäckhaùng chieán. Chính phuû ñaõ buoäc nhöõng ngöôøi Vieät coù choàng,vôï laø ngöôøi Hoa phaûi li dò, hoaëc phaûi theo hoï ñi vuøng kinh teámôùi, thaäm chí theo ñi veà TQ hay ra nöôùc ngoaøi. Ngay ñeánngöôøi Hoa ñònh cö taïi VN töø nhieàu theá heä hay laâu ñôøi cuõng bòcöôõng böùc rôøi VN.

Ngaøy 3 thaùng 11 naêm 1978, Leâ Duaån vaø Phaïm Vaên Ñoàngkí xong Hieäp öôùc höõu nghò vaø hôïp taùc vôùi Lieân Xoâ taïi Moscouthì qua ngaøy 25 thaùng 12 naêm 1978, 200.000 boä ñoäi VN taáncoâng Campuchia. Dó nhieân, cuoäc xaâm laêng naøy khoâng phaûichuû yù dieät Pol Pot maø vì lí do khaùc “ñoù laø thöïc hieän caùi moängLieân bang Ñoâng Döông maø Vieät Nam laø baù chuû“. Nhaân danhchoáng chính saùch dieät chuûng nhöng Leâ Duaån vaø ñoàng boïn ñaõ“aùp duïng chính saùch dieät chuûng ôû Caêm-pu-chia” (tr.430). Trongcuoäc xaâm laêng Campuchia, quaân VN ñaõ gieát haïi, ñoát phaù nhaøcöûa nhaân daân Campuchia. Theo tin Campuchia, hieän nay (1987)coù ñeán 60.000 ngöôøi Vieät di cö, chieám ñaát ñai vaø nhaø cöûa daânCampuchia. Ñaùm cö daân môùi naøy seõ laøm cô sôû cho chính saùch“ñoàng hoùa” (Vieät hoùa) daân toäc Khmer. Con gaùi Campuchia bòeùp laáy choàng Vieät. Tröôøng hoïc Campuchia phaûi daïy tieáng Vieät.Leâ Duaån vaø ñoàng boïn muoán bieán ñaát Mieân thaønh ñaát Vieät.HVH vieát:

“Leâ Duaån (...) Tröôøng Chinh eùp Uyû ban döï thaûo Hieánphaùp ghi roõ trong Hieán phaùp raèng nhaân daân Vieät Nam phaûiñöông ñaàu vôùi boïn baønh tröôùng vaø baù quyeàn TQ cuøng beø luõ

Page 93: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 93

tay sai cuûa chuùng ôû Cam-pu-chia” (tr.426)

THEO HVH, LEÂ DUAÅN ÑAÕ ÑEM VAØO ÑAÛNGNHÖÕNG CÔ CHEÁ THEO KIEÅU PHAÙT XÍT

Ñoái vôùi HVH, Trung Quoác ñaõ giuùp Vieät Nam moät caùchhoaøn toaøn voâ vò lôïi. Noùi raèng TQ muoán laán chieám VN, khoângnhöõng laø vu khoáng maø coøn toû ra vong aân boäi nghóa khoâng theåtha thöù ñöôïc. Nhaân danh choáng xaâm laêng Trung Quoác ngöôøi tañaõ “bieán Vieät Nam thaønh caên cöù quaân söï cuûa Lieân Xoâ. Ñoù laømoät haønh ñoäng phaûn quoác, phaûn daân toäc.“ (tr.434)

HVH cho raèng ñaûng CSVN khoâng coøn laø ñaûng cuûa HoàChí Minh thôøi sinh tieàn nöõa. Ngöôøi ta ñaõ ñem vaøo ñaûng “hìnhthöùc ñaûng trò theo kieåu phaùt xít“ (tr.434). ÔÛ moïi caáp cuûa ñaûngñeàu coù coâng an, maät vuï maø chöùc naêng laø kieåm tra moïi haønhñoäng caùc ñaûng vieân. Trong moät boä maùy nhö theá baát kì ai leântieáng pheâ bình ñeàu bò coi laø choáng ñaûng, laø keû thuø cuûa ñaûng,phaûi ñem ra tröøng trò:

“Trong Ñaûng khoâng coøn moät chuùt töï do, daân chuû (...),khoâng ai daùm noùi leân yù kieán thaät cuûa mình veà (...) ñaát nöôùc, veàxaõ hoäi (...) heã (...) pheâ bình nhöõng sai traùi (...) laø bò truø uùm, bòhaõm haïi, ôû caáp naøo cuõng vaäy... (tr.431) Leâ Duaån vaø beø ñaûng ñaõtoå chöùc thaønh moät neàn thoáng trò ñoäc taøi phaùt xít, döïa treân cô sôûcoâng an maät vuï daày ñaëc caû trong Ñaûng cuõng nhö ôû ngoaøi xaõhoäi.” (tr.431)

Nhôø heä thoáng coâng an, maät vuï naøy, Leâ Duaån vaø ñoàng boïnñaõ daàn daø loaïi tröø ñöôïc nhöõng keû choáng ñoái hoï vaø ñoàng thôøikeát hôïp beø ñaûng (tr.435). Vaø Ñaûng CS VN trôû thaønh “moät toåchöùc do Leâ Duaån vaø beø ñaûng khoáng cheá vaø ñeø ñaàu cöôõi coånhaân daân”. Cheá ñoä baây giôø laø cheá ñoä “ñaûng trò“. Sau ñaây laøñoaïn trích HVH noùi veà tính chaát cheá ñoä:

Page 94: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

94 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

“Do chính saùch xaâm löôïc vaø hieáu chieán, taát caû söùc ngöôøisöùc cuûa ñeáu doàn caû vaøo vieäc chieán tranh vaø chuaån bò chieántranh, con em chuùng ta coøn phaûi ñi laøm bia ñôõ ñaïn treân chieántröôøng. Vì vaäy maø coâng, noâng, thöông nghieäp bò ñình treä, ñôøisoáng nhaân daân ñaõ tuït xuoáng ñeán möùc bò xeáp vaøo haøng thaápnhaát treân theá giôùi. Teä naïn xaõ hoäi nhö tham oâ, moùc ngoaëc, buoângian baùn laäu, troäm caép, côø baïc, ñó ñieám, aên maøy, meâ tín dòñoan ngaøy moät lan traøn. Moät xaõ hoäi ñöôïc khoe khoang laø xaõhoäi chuû nghóa maø ôû noâng thoân ñaõ xuaát hieän taàng lôùp cöôønghaøo môùi, ôû nhaø maùy, xí nghieäp ñaõ xuaát hieän taàng lôùp cai xeápmôùi, ôû Nhaø nöôùc ñaõ xuaát hieän taàng lôùp quan laïi môùi, ôû boä ñoäiñaõ xuaát hieän taàng lôùp quaân phieät môùi. Vieäc xoaù boû cheá ñoä töï tròcuûa daân toäc thieåu soá ñaõ gaây neân söï choáng ñoái cuûa caùc daân toäcvaø taïo cô hoäi cho moät soá phaàn töû phaûn ñoäng coù ñieàu kieän hoaïtñoäng phaù hoaïi.“ (tr.432)

Trong phaàn keát luaän HVH keâu goïi nhaân daân Vieät Nam“phaûi laøm laïi cuoäc caùch maïng (...) phaûi ñoaøn keát ñaáu tranh laätñoå aùch thoáng trò taøn baïo vaø thoái naùt cuûa boïn Leâ Duaån.” (tr.434)Nghóa laø oâng keâu goïi laøm cuoäc caùch maïng chính trò, nhöngoâng khoâng ñeà nghò moät chöông trình haønh ñoäng hay moät yeâusaùch naøo caû.

Phaàn II: Bình luaänCaàn phaûi vieát laïi lòch söû ñaûng coäng saûn Vieät Nam?

Ñoïc Gioït nöôùc trong bieån caû cuûa Hoaøng vaên Hoan, chuùngta phaûi coâng nhaän ñaây laø moät quyeån hoài kí quan troïng vaøo baäcnhaát. Khoâng phaûi chæ vì saùch vieát hay, roõ raøng laø taùc giaû coù vaêntaøi. Vaên phong giaûn dò, trong saùng, buùt phaùp bình daân thích hôïpvôùi chuû ñeà maø khoâng thieáu phaàn thanh nhaõ. Hoài kí maø ta ñoïcnhö ñoïc tieåu thuyeát. Ñoäc giaû khoâng heà nhaøm chaùn moät phuùtgiaây ngay duø khoâng hoaøn toaøn ñoàng yù vôùi taùc giaû.

Page 95: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 95

Ñieàu ñaùng chuù yù nhaát chính laø noäi dung cuûa saùch. Ñaây laølaàn ñaàu tieân, moät laõnh tuï cao caáp nhaát cuûa Ñaûng Coäng saûn VieätNam (CSVN), trôû thaønh keû li khai, töï do keå laïi nhöõng bieán coámaø mình ñaõ tham döï. Nhôø nhöõng söï kieän môùi naøy, taùc giaû giuùpchuùng ta phuïc hoài moät soá söï thaät maø Ñaûng ñaõ coá tình giaáu dieámtöø baáy laâu nay.

Ñoäc giaû nhaän ra raèng khaù nhieàu söï kieän vaø bieán coá khoângheà ñöôïc ghi trong caùc vaên kieän chính thöùc cuûa Ñaûng, töø hoaïtñoäng cuûa Hoà Chí Minh taïi Xieâm vaø Trung Quoác, töø vai troø cuûaoâng Hoà trong Ñeä Tam Quoác Teá, cho ñeán ñöôøng loái chính tròcuûa oâng vaø Ñaûng CSVN vaøo thôøi ñieåm naém chính quyeàn naêm1945, töø nhöõng cuoäc thöông thuyeát vôùi Phaùp naêm 1946 choñeán thaùi ñoä cuûa Ñaûng tröôùc phong traøo haï beä Staline sau ñaïihoäi Ñaûng Coäng Saûn Lieân Xoâ laàn thöù 20 cuõng nhö veà nhöõngtraän ñaùnh cuoái cuøng ôû mieàn Nam tröôùc chieán thaéng 1975, oângHoan ñaõ ñem laïi moät caùi nhìn môùi cho nhöõng ngöôøi nhö chuùngtoâi, voán khoâng tin baøi baûn chính thöùc cuûa Ñaûng ñaõ ñöa ra.

Khaùc haún vôùi Tröôøng Chinh, Leâ Duaån hoaëc vôùi caùc nhaølaõnh ñaïo ñöông thôøi cuûa Ñaûng thöôøng hay söûa ñoåi lòch söû choaên khôùp vôùi caùc bieán coá môùi hoaëc vì tuaân theo meänh leänhÑaûng, oâng Hoan laø moät ngöôøi stalinít khaù ñaëc bieät. OÂng vaãntrung thaønh vôùi Staline vaø chuû nghóa Staline, ñieàu naøy ñöôïcñoäc giaû caûm nhaän trong töøng trang hoài kí, oâng coi nhö khoângcoù baøi baùo caùo maät cuûa Khrouchtchev veà Staline, coi nhökhoâng bieát nhöõng gì xaûy ra treân theá giôùi töø ba möôi naêm nay.Chính vì theá maø quyeån hoài kí cuûa oâng laø moät taøi lieäu quí giaùgiuùp chuùng ta hieåu roõ hôn lòch söû Ñaûng CSVN.

CAÙC BAÄC THIEÂN TAØI KHOÂNG BAO GIÔØ NHAÀM LAÃN

Quay löng vôùi thöïc taïi, Hoaøng Vaên Hoan döôøng nhö chæsoáng vôùi dó vaõng. Tröôùc kia oâng toân thôø Staline, baây giôø oângvaãn suøng baùi Staline. Nhöõng baøi hoïc thôøi thanh nieân, vôùi oâng

Page 96: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

96 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

baây giôø vaãn coøn laø chaân lí. “Lieân Xoâ vaãn maõi maõi laø toå quoáccuûa chuû nghóa xaõ hoäi“ laø “ngoïn haûi ñaêng soi ñöôøng daãn loáicho caùc daân toäc bò aùp böùc” maëc duø coù nhöõng “hoùa thaân dòdaïng” sinh ra töø chuû nghóa xeùt laïi cuûa Khrouchtchev. Ñoái vôùioâng, Hoà Chí Minh cuõng nhö Staline, vaãn laø baäc thieân taøi, maøthieân taøi thì khoâng bao giôø nhaàm laãn.

Hoaøng Vaên Hoan ñieàm nhieân keå laïi moïi lôøi noùi vaø haønhñoäng cuûa Hoà Chí Minh maø khoâng hay raèng mình ñaõ nhaàm thôøiñieåm, voâ tình oâng ñaõ haï thaáp thay vì ñeà cao vai troø oâng Hoà. HoàChí Minh, ñöôïc oâng Hoan xem laø ngöôøi coäng saûn, ñaõ lôïi duïngtoân giaùo ñeå laøm vuõ khí tuyeân truyeàn ö? Hoaøng Vaên Hoan thaáyñieàu naøy khoâng nhöõng ñöông nhieân maø coøn laø taøi tình nöõa.OÂng Hoà ñaõ chaúng trieät ñeå thi haønh chæ thò cuûa Quoác teá CoängSaûn: quyeát ñònh ñoåi ñaûng Thanh nieân (Vieät Nam) taïi Xieâmthaønh ñaûng Coäng Saûn Xieâm, vaø chính vì theá oâng ñaõ neùm haøngtraêm chieán só cuûa Phaân boä ñaûng naøy vaøo cuoäc maïo hieåm khoângngaøy mai? Hoaøng Vaên Hoan xem ñaáy laø chuyeän taát nhieân. Laøñaïi dieän cuûa Quoác teá Coäng Saûn taïi Xieâm, oâng Hoà phaûi thi haønhmeänh leänh cuûa Quoác teá Coäng Saûn.

OÂng Hoan khoâng heà ñaët laïi vaán ñeà vaø xem xeùt cô sôûchính ñaùng cuûa quyeát ñònh naøy. Thaät ra tröôùc haäu quaû tai haïicuûa quyeát ñònh ñoù, roát cuïc, oâng cuõng coù töï vaán. Nhöng töï vaánñeå roài ñoå loãi cho “ñoàng chí Taêng” coù leõ ñaõ baùo caùo sai laïc choQuoác teá Coäng Saûn veà tình hình thöïc tieãn taïi nöôùc Xieâm. Roõraøng oâng Hoan ñaõ khoâng hieåu raèng tai haïi ñoù ñeán töø caùi goïi laø“thôøi kì thöù ba” trong chính saùch cuûa Ñeä Tam Quoác teá maøStaline ñaõ choïn aùp duïng cho phong traøo coäng saûn theá giôùi vaøothôøi ñieåm ñoù. Sau khi thaát baïi naëng neà taïi Trung Quoác vì aùp ñaëtchuû nghóa cô hoäi cöïc ñoan ñoái vôùi Töôûng Giôùi Thaïch, Stalinevaø ban laõnh ñaïo Quoác teá Coäng saûn thay ñoåi chieán thuaät, quyeátñònh aùp duïng ñöôøng loái chính trò taû khuynh cöïc ñoan “giai caápchoáng giai caáp“ vaø “chieán ñaáu ñeán ngöôøi lính cuoái cuøng” v.v...49

49 Caâu naøy ñöôïc taùc giaû trích daãn trong phaàn noùi veà caùc hoaït ñoäng cuûa oângôû Xieâm, nhöng taùc giaû Hoaøng Vaên Hoan khoâng hieåu roõ yù nghóa vaø xuaát xöù cuûa noù.

Page 97: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 97

Söï thaønh laäp ñaûng Coäng Saûn Xieâm cuõng nhö cuoäc khôûi nghóaphong traøo “Xoâ Vieát Ngheä Tónh“ ñeàu ñöôïc tieán haønh trong tinhthaàn ñoù. Nghóa laø nhaèm boùp ngheït tieáng noùi cuûa phe ñoái laäptrong Quoác Teá Coäng Saûn vaø ñeå chöùng toû cho theá giôùi thaáy raøngsöï thaát baïi ôû Trung Quoác khoâng heà laøm suy giaûm sinh löïccuõng nhö söùc maïnh cuûa toå chöùc Quoác teá Coäng saûn. Baèng chöùngtröôùc maét laø söï thaønh laäp ñaûng Coäng Saûn Xieâm vaø söï khôûiñoäng phong traøo “Xoâ Vieát Ngheä Tónh” nhö noùi treân. Maëc chohaäu quaû ñaõ xoâ ñaåy caû moät theá heä chieán só hi sinh cho chieánthuaät môùi naøy.

Trong moät phaàn khaù daøi, oâng Hoan keå laïi chuyeän hoäinghò Vieät Caùch (moät ñaûng quoác gia thaân TQ) vaø nhaán maïnh söïkieän oâng Hoà ñaõ thaønh coâng trong vieäc ñaéc cöû vaøo ban Chaáphaønh trung öông cuûa ñaûng naøy. Chuyeän noùi treân dó nhieân khoângheà ñöôïc ghi trong baát cöù moät vaên kieän chính thöùc naøo cuûañaûng CSVN. Vaäy maø oâng Hoan raát haõnh dieän keå laïi, coi nhömoät thaønh tích ñaùng phuïc cuûa oâng Hoà vaø ñinh ninh raèng ñoäcgiaû chaéc chaén seõ ñoàng yù vôùi mình. Chuùng toâi raát muoán hoûi oângneáu laø moät ngöôøi khaùc laøm nhö theá chöù khoâng phaûi oâng Hoà thìoâng nghó sao? Nhö chuyeän nhöõng ngöôøi Ñeä Töù Vieät Nam chöaheà tham gia vaøo chính phuû Traàn Troïng Kim bao giôø, theá maøtröôùc nay ñaûng cöù noùi ngöôïc laïi ñeå beâu reáu Ñeä Töù. 50

VEÀ CHIEÁN LÖÔÏC “CHÍNH SAÙCH CAÙC KHOÁI”

Chieán löôïc naøy cuûa Hoà Chí Minh, trong chính trò ngöôøi tagoïi laø “chính saùch thaâm nhaäp”. Do oâng Hoà söû duïng noù thì oângHoan xem nhö ñieàu töï nhieân maø neáu do ngöôøi khaùc, nhö ngöôøi

50 Chuùng toâi ñaõ phoûng vaán baùc só Hoà Taù Khanh (hieän cö nguï taïi vuøng ngoaïioâ Paris ) veà vaán ñeà naøy Baùc só Khanh töøng laø boä tröôûng trong chính phuû TraànTroïng Kim thuôû ñoù, oâng cam ñoan vôùi chuùng toâi raèng khoâng coù Taï Thu Thaâu haybaát kì moät ngöôøi Ñeä Töù naøo trong chính phuû Traàn Troïng Kim. Khi coù dòp, chuùng toâiseõ coâng boá baøi phoûng vaán naøy.

Page 98: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

98 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

Trung Quoác hay ngöôøi Vieät quoác gia, aùp duïng ñoái vôùi VieätMinh thì oâng phæ baùng naøo laø “aâm möu” naøo laø “vieäc laøm ñeâtieän, baån thæu”, oâng raát thieân vò ñoái vôùi “Baùc” nhöng khoângcoâng baèng ñoái vôùi ngöôøi khaùc. Maâu thuaãn naøy baøng baïc trongsuoát quyeån hoài kí. Hoaït ñoäng cuûa oâng Hoan vaø Hoà Chí Minh ôûXieâm, theo nhö oâng keå laïi, chuû yeáu laø nhöõng thuû ñoaïn, aâmmöu, moùc noái, gaït gaãm, löøa ñaûo ñòch thuû hay keû thuø.

Neáu vì cuoäc tranh ñaáu, bò moät ñòch thuû maïnh hôn ñaëtngoaøi voøng phaùp luaät, ngöôøi chieán só caùch maïng coù luùc cuõngphaûi buoäc loøng haønh ñoäng nhö theá. Nhöng ôû ñaây HVH laïi neâuthaønh nguyeân taéc hoaït ñoäng thöôøng xuyeân, oâng coù veû haõnhdieän vaø muoán söû duïng noù baát kì trong tröôøng hôïp naøo cho ñôøisoáng haèng ngaøy. Qua nhöõng haønh ñoäng nhö theá HVH chochuùng ta thaáy moät Hoà Chí Minh hoaøn toaøn khaùc haún vôùi HoàChí Minh do Ñaûng veõ ra.

Trong moät chöông khaù quan troïng (tr.272-278) HVH ñaõkeå laïi roõ raøng vaø tæ mæ nguyeân nhaân vaø yù nghóa nhöõng ñieàukhoaûn kí keát vôùi Phaùp trong Hieäp ñònh sô boä ngaøy moàng 6thaùng ba naêm 1946. Theo oâng, Hoà Chí Minh ñaõ döï thaûo Hieäpñònh naøy töø 1941, giöõa hai kì hoäi nghò taïi Taân Traøo. HVH töï hoûitaïi sao Ñaûng laïi “che giaáu” moät söï kieän quan troïng nhö theá.HVH coøn giaûi thích theâm raèng phöông höôùng haønh ñoäng chungñöôïc Hoà Chí Minh vaïch ra ôû Taân Traøo khoâng chæ töø 1941 maøtröôùc ñoù nöõa, vaøo naêm 1938 bôûi ban chaáp haønh Quoác Teá CoängSaûn. Ñoù laø theo chính saùch “khoái caùc nöôùc ñoàng minh choánglaïi khoái caùc nöôùc phaùt-xít”. Vieät Nam ôû vaøo khoái ñoàng minh,maø trong khoái naøy laïi coù caû Phaùp, neân phaûi laøm hoaø vôùi Phaùp,baèng moät baûn hieäp ñònh. Taïi Taân Traøo, Hoà Chí Minh coøn noùi“Cho duø chuùng ta coù muoán ñaùnh Phaùp, chuùng ta cuõng khoângñuû söùc”. Thì ra lí do ñaàu tieân vaø cuõng laø lí do chính cuûa vieäc kíhieäp ñònh laø chính saùch naøy.

Nhöng lí do thöù hai quaû laø voâ lí. Laøm sao “Baùc” coù theå noùiveà töông quan löïc löôïng giöõa ta vôùi Phaùp khi maø ôû thôøi ñieåmñoù, chöa coù phong traøo khaùng chieán noåi daäy (noù chæ phaùt ñoäng

Page 99: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 99

töø 1945!)Cô baûn vaán ñeà laø Hoà Chí Minh vaø Ñaûng cuûa oâng bò leä

thuoäc vaøo chính saùch hai khoái do Moscou ñònh ñoaït, Hoà ChíMinh vaø Ñaûng khoâng theå naøo taïo döïng moät phöông saùch ôûngoaøi caùi “khoái ñoàng minh” ñaõ ñònh naøy.

HAÄU QUAÛ TAI HAÏI CUÛA HIEÄP ÑÒNH SÔ BOÄ

Chính vì phaûi laøm hoaø vôùi ngöôøi Phaùp maø ñaûng ñaõ giôùihaïn, ít ra laø trong giai ñoaïn ñaàu, söï phaùt trieån tính naêng ñoängcuûa Caùch maïng thaùng taùm 1945. Phaûi hoøa vôùi Phaùp, cho neânÑaûng ñaõ caám noâng daân khoâng ñöôïc laáy ruoäng cuûa phong kieánñòa chuû vaø Ñaûng cuõng ñaõ ñaøn aùp taát caû nhöõng löïc löôïng khaùngPhaùp trong nöôùc. Chính vì theá maø Vieät Minh ra leänh taøn saùtnhöõng ngöôøi Ñeä Töù, duø hoï chæ coù caùi “toäi duy nhaát” laø ñoøi laáyñaát ruoäng chia cho noâng daân ngheøo51 vaø muoán tieáp tuïc cuoäcñaáu tranh khoâng nhaân nhöôïng vôùi ngöôøi Phaùp. Cuøng luùc ñoùVieät Minh cuõng trieät haï nhöõng ngöôøi cuûa caùc ñaûng phaùi quoácgia vì nhöõng ngöôøi naøy cuõng ñoøi quaân ñoäi Phaùp phaûi ruùt khoûiVieät Nam.

Chính vaøo luùc aáy, cöïu hoaøng Baûo Ñaïi, trôû thaønh hoaøng töûVónh Thuïy, ñöôïc cöû laøm “coá vaán toái cao” cho chính phuû HoàChí Minh vaø trieàu ñình Hueá ñöôïc troïng ñaõi. Phaàn tieáp theo thìai cuõng bieát! OÂng hoaøng coá vaán toái cao ñaõ “phaûn boäi”, lôïi duïng

51 Trong quyeån Caùch maïng thaùng taùm, taäp II, nxb Söû hoïc, 1960, Haø Noäi,tr.319, ngöôøi ta ñoïc ñöôïc lôøi thuù nhaän ñaùng kinh ngaïc sau ñaây: “Sau khi chuùng tagiaønh ñöôïc chính quyeàn, boïn troát-kít ra moät tôø baùo teân laø ‘Ñoäc laäp’ coù veõ ngoâi saoñoû saùng choùi, nhaèm chia reõ phaù hoaïi chính saùch Ñaûng ta. Baùo naøy ñoøi tòch thuruoäng ñaát chia cho noâng daân. Chuùng ta ñaõ ñoùng cöûa tôø baùo naøy vaø toá caùo boïn chuûbaùo, bieân taäp vôùi ñoàng baøo. Ñoàng thôøi ta baét giöõ boïn thuû laõnh cuûa chuùng troán traùnhôû Dó An, Thuû Ñöùc (nhö Nguyeãn Vaên Soâ, Phan Vaên Huøm, Phan Vaên Chaùnh, TraànVaên Thaïch v.v...” Caùc taùc giaû cuûa nhöõng doøng naøy khoâng noùi roõ soá phaän nhöõng tuønhaân, nhöng chuùng ta bieát raèng hoï ñeàu bò gieát cheát.

Page 100: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

100 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

moät chuyeán coâng du ngoaïi quoác, troán khoûi Vieät Nam! Ngaøi coávaán toái cao hôïp taùc vôùi ngöôøi Phaùp, thaønh laäp moät chính phuûvaø moät quaân ñoäi choáng laïi Vieät Minh. Ngöôøi Phaùp thì phaûn boäiHieäp Ñònh sô boä ngaøy 6 thaùng 3 naêm 46, gaây chieán sau khi môûnhöõng cuoäc taán coâng giaønh ñaát. Vieät Minh chæ coøn moät loáithoaùt duy nhaát laø toå chöùc cuoäc chieán ñaáu vuõ trang. Söï thöïc lòchsöû laø theá. Nhöng trong Lòch söû Ñaûng CSVN, chuùng ta ñöôïcñoïc moät loái dieãn dòch lòch söû khaùc: Ñaûng ñaõ tieân lieäu ñöôïc taátcaû töø söï phaûn boäi cuûa ngöôøi Phaùp cho ñeán söï phaûn boäi cuûaquaân Ñoàng minh ngöôøi Anh vaø ngöôøi Mó. Nhaân nhöôïng cuûaHieäp ñònh sô boä 6/3/1946 chæ laø moät keá hoaõn binh ñeå nghængôi vaø ñeå chænh ñoán laïi toå chöùc khaùng chieán.

Ngöôïc laïi vôùi vaên baûn chính thöùc, HVH ñaõ nhìn nhaänraèng hieäp öôùc ñöôïc kí keát vì nhöõng lí do quoác teá chöù khoângphaûi vì nhöõng ñieàu kieän quoác gia. OÂng coøn ñi xa hôn nöõa khicho chuùng ta bieát raèng phong traøo caùch maïng thaùng taùm naêm1945 cuûa haøng trieäu ngöôøi daân thuôû aáy ñöôïc taïo neân khoângphaûi ñeå ñaùnh ñuoåi thöïc daân Phaùp maø chæ ñeå nhaém muïc tieâu taïoñieàu kieän ñi tôùi moät cuoäc thoûa hieäp vôùi Phaùp. Muïc ñích tröôùcmaét vaø ngay sau ñoù chöa phaûi ñaáu tranh cho moät neàn ñoäc laäphoaøn toaøn. Theo Hoà Chí Minh, ñoäc laäp hoaøn toaøn chæ coù theågiaønh ñöôïc sau thôøi haïn 5 naêm.

Trình baøy taát caû nhöõng söï kieän lòch söû ñaõ thaät söï xaûy ranhö ñaõ noùi treân, HVH thaät ra chæ cho ta bieát coù moät nöûa söï thaät,coøn nöûa kia oâng ta daáu nheïm, ñoù laø haäu quaû tai haïi do ñöôøngloái chính trò thoaû hieäp naøy mang ñeán cho ñaát nöôùc Vieät Nam.Khi taøn saùt nhöõng ngöôøi Ñeä Töù vaø ngöôøi quoác gia baát khuaát,khieán nhöõng ngöôøi naøy khoâng coøn coù theå cuøng tieáp tuïc goùpphaàn vaøo phong traøo khaùng chieán choáng Phaùp, Vieät minh khoângnhöõng ñaõ phaù hoaïi moät phaàn lôùn nhöõng tieàm naêng cuûa ñaátnöôùc maø hoï coøn taïo ra nhöõng ñieàu kieän khaùch quan gaây khoùkhaên cho söï toå chöùc cuoäc khaùng chieán naøy.

Chæ trong voøng vaøi thaùng quaân Phaùp naém vai troø chuûñoäng. Hoï ñaåy luøi quaân ñoäi Vieät Minh ra khoûi caùc thaønh phoá

Page 101: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 101

khaù deã daøng vaø khoâng maáy toån thaát. Coøn veà chuyeän ngöôøi ÑeäTöù ñoøi hoûi “caûi caùch ruoäng ñaát” phaûi hôn naêm naêm sau, ÑaûngCSVN môùi ñeà caäp ñeán.52 Vaø bôûi vì chuû nghóa cô hoäi chæ laø maëttraùi cuûa chuû nghóa beø phaùi (sectaire), cuoäc caûi caùch ruoäng ñaátnaøy ñaõ ñöôïc thöïc hieän moät caùch cöïc kì taøn baïo vaø hoaøn toaønngöôïc laïi vôùi nhöõng nguyeân taéc sô ñaúng nhaát cuûa chuû nghóaLeâ nin veà vaán ñeà naøy.

HVH ñaõ toá caùo ñieàu aáy trong hoài kí. Naêm 1956, ÑaûngCSVN ñaõ phaûi söûa sai, kieåm thaûo. Nhöng haøng chuïc nghìn naïnnhaân coù soáng laïi ñeå ñöôïc phuïc hoài hay khoâng?

VEÀ VIEÄN TRÔÏ TRUNG QUOÁC VAØ LIEÂN XOÂ CHO VIEÄT NAM

Baøn veà chieán thaéng Phaùp vaø Mó cuûa Vieät Nam, moät soá söûgia vaø nhaø vaên keå caû nhöõng ngöôøi cöïc taû, giaûi thích raèng khiHoà Chí Minh vaø ñaûng oâng leân caàm quyeàn, taát nhieân hoï ñaõñoaïn tuyeät vôùi Staline vaø chuû nghóa Staline. Nhöng söï thaät, vaøquyeån hoài kí cuûa HVH cuõng xaùc nhaän, laø khaùc vôùi Mao vaøTito, Hoà Chí Minh höôùng daãn cuoäc Khaùng chieán Vieät Namtheo khuoân khoå, chính saùch do Staline vaø Lieân bang Xoâ Vieátñaõ quy ñònh. Hoà Chí Minh ñaõ chaúng beânh vöïc khaåu hieäu “LieânHieäp Phaùp” nhö ñaûng CS Phaùp hay sao? Thaùi ñoä cuõng nhöchöông trình hoaït ñoäng cuûa ñaûng CSVN chaúng phöông haïi gìcho chính saùch cuûa caùc ñaûng CS Phaùp vaø Lieân Xoâ. Ngöôøi tathöôøng hay queân ñieåm quan troïng naøy: chieán tranh VN môûñaàu cuøng luùc vôùi cuoäc chieán tranh laïnh theá giôùi. Lieân bang XoâVieát, luùc ban ñaàu, khoâng heà nhieät taâm giuùp ñôõ khaùng chieánVN, baây giôø vôùi chieán tranh laïnh, hoï cuõng chaúng coù lí do gì ñeåphaù hoaïi khaùng chieán Vieät Nam, nhö trong tröôøng hôïp cuoäckhaùng chieán Nam Tö hay Hy Laïp. Cuoäc khaùng chieán VN trôû

52 Khi ñeà caäp ñeán chuyeân caûi caùch ruoäng ñaát , Ñaûng Coäng Saûn Vieät Namthuù nhaän söï chaäm treã trong vieâc giaûi quyeát vaán ñeà naøy.

Page 102: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

102 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

neân con baøi khaù toát cho chính saùch cuûa giôùi laõnh ñaïo Lieân XoâVieát trong cuoäc chieán tranh laïnh naøy.

Khoâng öa Lieân Xoâ, HVH ra maët choïn phe Trung Quoác.Ñeå beânh Trung Quoác, oâng ñaõ laäp moät danh saùch thaät daøi nhöõngvieän trôï TQ cho Vieät Nam. Vieän trôï naøy quaû thaät voâ cuøng quantroïng, neáu khoâng coù noù, seõ khoâng coù chieán thaéng Ñieän BieânPhuû. Nhöng HVH queân noùi vôùi chuùng ta raèng sau Ñieän BieânPhuû, vieän trôï TQ laïi keùm xa vieän trôï Lieân Xoâ. Vaø ai cuõng bieátcho ñeán tröôùc ngaøy chieán thaéng 1975, Trung Quoác choáng laïivieäc thoáng nhaát Vieät Nam, y heät nhö Lieân Xoâ choáng vieäc thoángnhaát Vieät Nam trong nhöõng naêm 1950. HVH coù lí khi oâng pheâbình thaùi ñoä Lieân Xoâ veà chuyeän naøy nhöng oâng laïi queân tö theácuûa Trung Quoác. Söï thaät laø vieän trôï Lieân Xoâ hay vieän trôï TrungQuoác, caû hai ñeàu nhaèm phuïc vuï cho quyeàn lôïi chính trò cuûagiôùi quan lieâu laõnh ñaïo hai nöôùc naøy.

Veà hieäp ñònh Geneøve naêm 1954, HVH ñaõ noùi doái khi oângbaûo raèng Trung Quoác uûng hoä voâ ñieàu kieän moïi quyeát ñònh cuûaVieät Nam, vaø noùi doái laàn nöõa khi oâng khaúng ñònh raèng trongcuoäc chieán tranh choáng Mó, Trung Quoác khoâng heà tìm caùchgaây khoù khaên trong vieäc chuyeân chôû caùc vieän trôï Lieân Xoângang qua laõnh thoå Trung Quoác ñeå tieáp teá cho Vieät Nam.

HVH coù lí khi oâng traùch Lieân Xoâ ñaõ goïi veà nöôùc taát caûcaùc chuyeân vieân Lieân Xoâ ñang laøm vieäc ôû Trung Quoác khi xaûyra vaán ñeà tranh chaáp giöõa hai nöôùc. Nhöng Trung Quoác ñaõchaúng ñoái xöû nhö theá vôùi Vieät Nam hay sao? Teä hôn nöõa, hoï ñaõkeùo quaân sang xaâm phaïm laõnh thoå Vieät Nam ñeå cho ”moät baøihoïc” vaø gaây ra bao nhieâu toäi aùc khoâng theå tha thöù ñöôïc. ”Baøihoïc” aáy raát ñaét giaù cho caû hai beân nhaân daân Hoa-Vieät, laø nhöõngngöôøi hoaøn toaøn khoâng coù lí do gì ñeå huyû dieät nhau baèng cuoäcchieán tranh huynh ñeä töông taøn.

Cuõng nhö veà vieäc quaân ñoäi Vieät Nam chieám ñoùngCampuchia, chuùng ta cuõng hoaøn toaøn ñoàng yù vôùi nhöõng chætrích cuûa taùc giaû. OÂng noùi, raát ñuùng, raèng muïc ñích cuûa Haø Noäikhoâng phaûi “tieâu dieät Pol Pot” maø chính laø nhaèm thöïc hieän

Page 103: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 103

”Lieân bang Ñoâng Döông” baèng voõ löïc. Chuû nghóa “ñaïi quoácgia” laø ñoäng löïc chính chöù khoâng heà laø chuû nghóa nhaân ñaïo voâvò lôïi maø ngöôøi ta ñaõ laàm laãn trao taëng cho giôùi laõnh ñaïo VieätNam.

Nhöng HVH laïi khoâng noùi gì ñeán toäi aùc dieät chuûng cuûaPol Pot cuõng nhö vieäc Trung Quoác möu toan ñaët Vieät Nam vaøovoøng leä thuoäc cuûa hoï. Chuû nghóa “ñaïi quoác gia” khoâng phaûibaûn saéc rieâng cuûa Vieät Nam, noù cuõng töôïng tröng cho baûn saécTrung Quoác vaø Lieân Xoâ, bôûi noù theå hieän treân bình dieän chínhtrò moät trong nhöõng nguyeân taéc cuûa chuû nghóa Staline maø chínhtaùc giaû cuõng chöa goät boû ñöôïc.

NEÂN THAY ÑOÅI GIÔÙI LAÕNH ÑAÏO HAY THAY ÑOÅI CHEÁ ÑOÄ?

Trong chöông cuoái, HVH ñaû kích coù baøi baûn keû thuø soá 1cuûa mình laø Leâ Duaån. Ñaû kích veà maët chính trò laãn caù nhaân. Veàmaët chính trò oâng keâ khai moät soá loãi laàm cuûa Leâ Duaån trong ñoùcoù ba loãi laàm quan troïng: cuoäc toång taán coâng Teát Maäu Thaân,chuû nghóa xeùt laïi kieåu Khrouchtchev vaø ñöôøng loái chính tròtröôùc vaø sau Hieâp ñònh Paris.

Ñaây laø laàn ñaàu tieân moät nhaân vaät laõnh ñaïo quan troïngcuûa ñaûng CSVN daùm coâng khai chæ trích nhö vaäy. Thaät laø ñaùngcho chuùng ta löu yù khi bieát raèng cuoäc toång taán coâng Teát MaäuThaân naêm 1968 naøy ñöôïc xem nhö moät cuoäc “phieâu löu maïohieåm” bôûi vì ban laõnh ñaïo ñaûng CSVN ñaõ “ñaùnh giaù quaù thaáp”löïc löôïng quaân thuø. Raèng Leâ Duaån laø tín ñoà (khoâng daùm coângkhai ra maët) cuûa Khrouchtchev trong khi Hoà Chí Minh choánglaïi Khrouchtchev vaø choáng laïi vieäc haï beä Staline. Moät ñieàuñaùng löu yù khaùc nöõa laø Leâ Duaån vaø caùc laõnh tuï khaùc ñeàu toû yùngaïc nhieân tröôùc chieán thaéng 1975, vì hoï ñaõ “ñaùnh giaù quaùthaáp“ tính naêng ñoäng cuûa Caùch maïng vaø “ñaùnh giaù quaù cao”söùc maïnh cuûa cheá ñoä Nguyeãn Vaên Thieäu. Vì ñaõ chuaån y moättieán trình ñaáu tranh chính trò laâu daøi, hoï muoán toân troïng nghieâm

Page 104: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

104 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

nhaët taát caû caùc ñieàu khoaûn cuûa Hieäp ñònh Paris, neân hoï khoângmuoán quaân giaûi phoùng traû ñuõa nhöõng vi phaïm Hieäp ñònh cuûaquaân ñoäi oâng Thieäu.

Choã naøy HVH ñaõ voâ tình ghi laïi tình traïng ñaát nöôùc gioángy heät nhö sau ngaøy kí keát Hieäp Ñònh sô boä moàng 6 thaùng 3naêm 1946. Vieät Minh nghó raèng coù theå cöùu vaõn ñöôïc nhöõngthoaû öôùc ñaõ kí, trong khi quaân Phaùp ñaõ vi phaïm traéng trôïnHieâp ñònh baèng caùch taán coâng veà chính trò cuõng nhö quaân söï.

Nhö vaäy Thoûa hieäp aùn (modus vivendi) maø Hoà Chí Minhñaõ kí vôùi Marius Moutet ngaøy 14 thaùng 9 naêm 1946, tröôùcngaøy leân taøu veà nöôùc, coù yù nghóa gì?

HVH coù lí khi chæ trích Leâ Duaån. Nhöng nhöõng ñieàu oângcoi laø xaáu cho Leâ Duaån laïi ñöôïc trình baøy laø toát cho Hoà ChíMinh. Cho neân caøng beânh vöïc “Baùc Hoà” chöøng naøo, oâng laïira coâng chæ trích Leâ Duaån chöøng aáy.

Veà maët caù nhaân, HVH pheâ bình Leâ Duaån cuõng gioáng yheät nhö Khrouchtchev pheâ bình Staline. Taát caû moïi xaáu xañeàu taäp trung vaøo moät mình Leâ Duaån. Leâ Duaån nhieàu thamvoïng, thích suøng baùi caù nhaân, duøng nhieàu thuû ñoaïn chieám laáytaát caû quyeàn löïc veà tay mình v.v... OÂng coøn nguï yù raèng taäpñoaøn Leâ Duaån - Leâ Ñöùc Thoï ñaõ aùm haïi moät nhaân vaät coù traùchnhieäm lôùn trong ñaûng, töôùng Nguyeãn Chí Thanh. (tr.420)

Nhöng nhöõng chæ trích cuûa HVH ñem ñeán moät caâu hoûi:neáu quaû thaät Leâ Duaån ñaõ loaïi boû baèng phöông phaùp quan lieâumoïi ñòch thuû cuûa mình, neáu quaû thaät Leâ Duaån ñaõ caøi coâng anvaøo taát caû caùc cô quan cuûa boä maùy Ñaûng vaø Nhaø nöôùc, neáu quaûñuùng Leâ Duaån ñaõ khieán cheá ñoä trôû thaønh moät “cheá ñoä phaùtxít”, thì phaûi hoûi vì sao ra noâng noãi naøy? Chaéc chaén phaûi tìmcaâu traû lôøi ngay trong chính caùi caáu truùc cuûa cheá ñoä.

Vaán ñeà khoâng phaûi laø thay theá taäp ñoaøn Leâ Duaån baèngmoät taäp ñoaøn khaùc nhö HVH ñaõ ñeà nghò maø laø xaây döïng laïimoät theå cheá hoaøn toaøn khaùc haún. HVH coù saün saøng chaáp nhaäntrong cheá ñoä xaõ hoäi chuû nghóa, moät theå cheá daân chuû töø döôùigoác, moät neàn kinh teá töï quaûn, moät cheá ñoä ña ñaûng vaø nhieàu

Page 105: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 105

nghieäp ñoaøn? HVH coù saün saøng chaáp nhaän töø boû heä thoáng ñoäcñaûng vaø ñoäc khoái hay khoâng? OÂng coù saün saøng chaáp nhaän töïdo giao löu tö töôûng, töï do baùo chí, quyeàn töï do laäp hoäi vaø hoäihoïp, quyeàn ñình coâng, quyeàn bieåu tình, taát caû ñöôïc baûo ñaûmbaèng moät baûn hieán phaùp thaät söï xaõ hoäi chuû nghóa?

Taát caû nhöõng ñoøi hoûi daân chuû naøy laø neàn taûng cô baûn cuûachuû nghóa xaõ hoäi maø chuû nghóa Staline ñaõ chaø ñaïp trong nöûatheá kæ nay. Coù theå naøo noùi tôùi ñoåi môùi ôû Vieät Nam maø khoângleân aùn moät caùch roõ raøng chuû nghóa Staline vaø moïi phoù baûn cuûanoù?

Thaùng 9 naêm 1987HOAØNG KHOA KHOÂI

Phan thò Troïng Tuyeán dòch töø baûn tieáng Phaùp cuûa HoaøngKhoa Khoâi (buùt hieäu Haø Cöông Nghò) trong tôø “Chroniquesvietnamniennes”, Trimestriel, Hiver Printemps 1988, Numeùrospeùcial Paris, France: “Vieät Nam Thôøi Luaän“, baùo ñònh kì tamcaù nguyeät, soá Ñaëc bieät Ñoâng Xuaân naêm 1988, xuaát baûn taïiParis, Phaùp.

* Baøi naøy Hoaøng Khoa Khoâi vieát vaøo thaùng 9 naêm 1987(chuù thích cuûa ngöôøi dòch - pttt).

Page 106: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

Hình

Page 107: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

Nguyeãn Khaéc Vieän vaø Giôùi lao ñoängVieät Nam taïi Phaùp

(Trong Vieät Nam Thôøi Luaän soá 4, Chroniquesvietnamiennes. Nguyeân vaên «Nguyeãn KhaécVieän et les travailleurs vietnamiens en France:1939-1950» numeùro 4, e ùte ù 1988, Paris,France)

I. Coâng nhaân Vieät Nam taïi Phaùp1939-1950(Hoaøng Ñoân Trí)

Phong traøo ñaáu tranh cuûa hai möôi laêm nghìnlính vaø thôï Vieät Nam taïi Phaùp töø 1944 ñeán 1950,söï thaønh laäp Toång Uyû Ban Ñaïi Dieän ngöôøi VieätNam taïi Phaùp ngay sau ngaøy nöôùc Phaùp ñöôïcgiaûi phoùng cuõng nhö vieäc thaønh laäp nhoùm ÑeäTöù Vieät Nam döôùi thôøi Ñöùc chieám ñoùng, laø nhöõngsöï kieän lòch söû hieám coù ñaùng chuù yù. Chuùng toâiöôùc mong baøi vieát döôùi ñaây cuûa moät cöïu ñoàngchí ñaõ töøng soáng vaø tham döï vaøo caùc bieán coátrong thôøi kì naøy seõ laø moät ñieåm moác cho nhöõng

Page 108: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

108 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

ai muoán tìm hieåu cuoäc ñaáu tranh choáng ñeá quoácvaø thöïc daân (cuûa ngöôøi VN) taïi nöôùc Phaùp. (töïaHoaøng Khoa Khoâi)

eå thöïc hieân khaåu hieäu tuyeân truyeàn noåi tieáng treokhaép ñöôøng phoá nöôùc Phaùp vaøo ñaàu theá chieán thöù hai

naêm 1939, “Chuùng ta seõ thaéng vì chuùng ta maïnh nhaát,“ boätröôûng boä Thuoäc ñòa thôøi baáy giôø laø Georges Mandel ra leänhñoäng vieân taøi nguyeân vaø nhaân löïc cuûa Ñeá quoác. Cho neân naêmnöôùc thuoäc ñòa cuûa Phaùp ôû Ñoâng Döông goàm coù Baéc Kì, NamKì, An Nam, Laøo vaø Cao Mieân phaûi tham gia cuoäc huy ñoängchieán tranh cuûa maãu quoác baèng caùch göûi nhaân coâng vaø binhlính sang Phaùp. Caàn löu yù moät ñieàu: hai nöôùc Cao Mieân vaøLaøo vôùi daân soá ba trieâu vaø moät trieäu, theo tæ leä, so vôùi Vieät Namhai möôi laêm trieäu, gaàn nhö khoâng göûi ngöôøi sang Phaùp. Neânñaïi ña soá ngöôøi Ñoâng Döông ñeán Phaùp naêm 1940 laø ngöôøiVieät.

CAÙC TRAÏI COÂNG BINH NGÖÔØI VIEÄT TAÏI PHAÙP

Nhöng vaøo thaùng saùu naêm 1940, nhôø Phaùp baïi traän nhanhchoùng neân caùc chuyeán ñi xa cuûa daân thuoäc ñòa chaám döùt. SauHieâp öôùc ñình chieán naêm 1940, taïi Phaùp coù khoaûng vaøi nghìnchieán binh Vieät trong quaân ñoäi Phaùp vaø möôøi laêm nghìn coângbinh Vieät, taäp hôïp trong Sôû Nhaân coâng Boä thuoäc ñòa M.O.I(Main-d’Oeuvre Iindigeøne, döôùi quyeàn cuûa Jules Brevieù, voánlaø Toaøn quyeàn Ñoâng Döông thôøi Maët Traän Bình Daân FrontPopulaire, Brevieù trôû thaønh Boä Tröôûng boä Thuoäc Ñòa vaøo thôøiThoáng Cheá Peùtain). Trong “cuoäc chieán kì cuïc1 ” naøy, 15.000coâng nhaân Vieät Nam ñaõ lao ñoäng vaát vaû vaø chòu nhieàu nguy

Ñ

1 “La droâle guerre” ngöôøi Phaùp hay duøng nhöõng chöõ naøy ñeå goïi cuoäc chieánchôùp nhoaùng giöõa hoï vôùi ngöôøi Ñöùc vaøo ñaàu theá chieán (chuù thích cuûa ngöôøi dòch).

Page 109: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 109

hieåm trong caùc xöôûng maùy cheá taïo khí giôùi vaø thuoác suùng. Saukhi ñình chieán, hoï bò ñöa veà soáng chen chuùc trong caùc traïidöïng ta ïm ôû Sorgues (vuøng Vaucluse), Bergerac (vuøngDordogne), Mazargues (gaàn Marseille), Venisseux (vuøngRhoâne) v.v... Caùc coâng binh ñöôïc phaân taùn ñi laøm vieäc cho tönhaân nhö laøm than, ñoán cuûi, laøm muoái, laøm phaân v.v... Vieäcnaøo cuõng naëng nhoïc maø chuyeän aên ôû voâ cuøng thieáu thoán, cöïckhoå.

Thaät vaäy, caùc khaåu phaàn löông thöïc, quaàn aùo cuûa hoï, nhaátlaø döôùi thôøi chieán, thöôøng bò caùc quan treân vaø chöùc vieäc aênchaän ñöa ra baùn chôï ñen. Moät böõa töø trong traïi cheá taïo thuoácsuùng Angouleâme (mieàn nam Phaùp) ra, toâi gaëp moät ñoaøn coângbinh aùo quaàn xô xaùc, ñi thaønh haøng ñoâi, chaân khoâng giaøy. Ñichaân traàn ôû xöù Ñoâng Döông (thôøi aáy) laø chuyeän bình thöôøng.Nhöng ôû ñaát Phaùp, ñi chaân khoâng vaø nhaát laø vaøo muøa laïnh thìthaät khoù töôûng töôïng. Thì ra thay vì phaân phoái giaøy cho coângbinh, caùc quan chöùc ñem ra baùn chôï ñen laáy tieàn boû tuùi.

Khoán khoå, baàn cuøng, ñoùi khaùt, nhöng nhöõng ngöôøi línhthôï thieáu kinh nghieäm vaø soáng caùch bieät vôùi theá giôùi beân ngoaøinaøy ñaõ vuøng daäy phaûn khaùng baèng nhieàu caùch, phaûn khaùng coùtoå chöùc hoaëc töï phaùt baát ngôø. Trong moät vaøi traïi, coù ngöôøi töïhuyû hoaïi ngoùn tay, ngoùn chaân ñeå khoûi phaûi ñi laøm ôû ruoängmuoái Girod. Moät soá khaùc troán ra vuøng töï do tham gia khaùngchieán vôùi ngöôøi Phaùp choáng Ñöùc.

BAÉT ÑAÀU THÖÙC TÆNH

Trong nhieàu naêm, tröø moät soá nhoû cai xeáp, ñoäi tröôûng vaøthoâng dòch vieân, 15.000 coâng binh soáng caùch bieät vôùi daânchuùng Phaùp vaø bò xem nhö nhöõng “ngöôøi baûn xöù”, nghóa laønhöõng keû thaáp keùm chæ ñaùng thöông haïi, chöù khoâng khoângxöùng ñaùng cho ngöôøi Phaùp keát thaân. Tình traïng muø chöõ, khoângnoùi ñöôïc tieáng Phaùp cuûa ña soá khieán cho caùc cai ñoäi vaø thoângdòch vieân trôû thaønh nhöõng keû oai quyeàn toät böïc. Vì theá nhöõng

Page 110: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

110 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

ngöôøi naøy thöôøng caáu keát vôùi ban chæ huy Phaùp boùc loät ñaùmcoâng binh thieáu aên. Tuy nhieân cuõng coù moät thieåu soá thoângdòch vieân ñaõ ñöùng veà phia coâng binh, hoï beânh vöïc coâng binhvaø môû ñaàu cho phong traøo ñaáu tranh cuûa coâng binh Vieät Namtaïi Phaùp2 .

Phaûi noùi roõ raèng phong traøo naøy ñaõ cuøng khôûi ñaàu songsong vôùi cuoäc khaùng chieán choáng Ñöùc cuûa ngöôøi Phaùp, vaø caûhai lôùn maïnh keå töø naêm 1942. Taïi vaøi nôi, nhaát laø trong khoaûngthôøi gian giöõa 1943-1944, coâng binh Vieät Nam ñaõ hôïp taùc vôùiquaân khaùng chieán Phaùp trong cuoäc chieán tranh du kích choángÑöùc.

Muoán hieåu roõ caùc bieán coá xaûy ra trong thôøi Phaùp bò Ñöùcchieám ñoùng, phaûi löu yù ñeán hai söï kieän ñaëc bieät trong coängñoàng ngöôøi Vieät Nam thuôû aáy: nhöõng phaàn töû ñaáu tranh chínhtrò goàm moät maët laø nhöõng ngöôøi coäng saûn, raát gaàn guõi vôùi ñaûngCoäng saûn Phaùp, moät maët khaùc laø nhöõng ngöôøi quoác gia vaønhöõng ngöôøi Ñeä Töù troát-kít. Ngöôøi coäng saûn Vieät theo Staline,thaân caän vôùi ñaûng CS Phaùp, vaâng theo chieán löôïc “daân chuûchoáng phaùt xít ” moät caùch khaù ñôn giaûn. Hoï cho raèng “Anhvôùi Phaùp laø nhöõng quoác gia daân chuû ñang ñaùnh nhau vôùi phephaùt xít goàm Nhaät, YÙ vaø Ñöùc. Chuùng ta theo phe nhöõng quoácgia daân chuû choáng Ñöùc, thì khoâng coù lí do ñeå nhaéc ñeán caùcvaán ñeà thuoäc ñòa, thöïc daân, ñeá quoác, vì nhö theá, chæ laøm lôïi chophe phaùt xít maø thoâi ” .

Trong khi ñoù tuyeät ñaïi ña soá ngöôøi Vieät vaø caùc daânthuoäc ñòa ñeàu bieát roõ boä maët thaät cuûa thöïc daân Anh, Phaùp, bôûivì hoï ñaõ soáng khoán khoå nhuïc nhaõ suoát caû ñôøi döôùi caùc cheá ñoäthöïc daân naøy; traùi laïi, hoï khoâng hình dung, khoâng hieåu ñöôïcñoäc taøi, daõ man phaùt xít YÙ, Ñöùc, Nhaät ra sao.

Tuyeân truyeàn cho ngöôøi Vieät maø khoâng toá caùo chính saùchthöïc daân Phaùp seõ khoâng coù keát quaû. Chæ coù nhöõng khaåu hieäuchoáng thöïc daân môùi phaán khích vaø ñoäng vieân ñöôïc hoï. Nhöõng

2 Nhoùm ngöôøi naøy laø nhaân toá chính cuûa toå chöùc “ Toå B.L ” (Boân seâ vic Leânin nít), toå chöùc Ñeä Töù Troát kít Vieät Nam taïi Phaùp.

Page 111: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 111

ngöôøi theo khuynh höôùng quoác gia, nhaát laø trong soá caùc sinhvieân cao ñaúng sö phaïm, laø nhöõng phaàn töû coù thaùi ñoä chính trònghieâm chænh hôn. Ñoái vôùi hoï, keû thuø chính laø thöïc daân Phaùpñaõ cai trò hoï töø taùm möôi naêm nay. Muïc tieâu cuûa hoï laø Vieät Namñöôïc ñoäc laäp. Vaø söï ñoäc laäp ñoù chæ coù theå coù ñöôïc thoâng qua söïgiuùp ñôõ cuûa keû thuø cuûa nöôùc Phaùp. Hoï aùp duïng caâu ngaïn ngöõ“keû thuø cuûa keû thuø ta laø baïn cuûa ta”. Vì theá hoï tìm ñeán nhôø vaûNhaät vaø Ñöùc. Töø naêm 1942, cuøng vôùi Nguyeãn Khoa vaø NguyeãnKhaéc Vieän, caùc thaønh phaàn sinh vieân quoác gia Vieät Nam xuaátsaéc nhaát (trong ñoù coù Hoaøng Xuaân Nhò, hieän laø moät coâng thaàntrong chính phuû Haø Noäi, Leâ Vaên Thieâm, nhaø toaùn hoïc, vaøNguyeãn Hoaùn, nhaø hoaù hoïc) ñaõ nhaän hoïc boång cuûa Goebbels,Boä tröôûng boä Tuyeân truyeàn Ñöùc quoác xaõ, sang Ñöùc du hoïc.

Nhö vaäy hoï ñaõ coäng taùc vôùi cheá ñoä quoác xaõ nhö nhaø laõnhtuï Subbas Chandra Bose cuûa An Ñoä vaø Le grand Mufti ôû Jerusa-lem (Chaùnh giaûng sö giaùo daân ñaïo Hoài taïi Jeùrusalem). Vì theá,caû hai thaønh phaàn chính trò lôùn noùi treân ñeàu khoâng theå haykhoâng muoán löu taâm ñeán soá phaän cuûa caùc ngöôøi thôï coângbinh, khoâng quan troïng döôùi maét hoï. Chính trong hoaøn caûnhñoù, xuaát hieän moät tieåu toå Coäng saûn Ñeä Töù (nhoùm troát-kít) chægoàm vaøi ngöôøi treû tuoåi, thieáu kinh nghieäm, chæ trang bò baèngvaøi tö töôûng cuûa Trotski vaø ñöôïc nhöõng ngöôøi troát-kít Phaùpgiuùp ñôõ.

MOÄT VEÄ BINH QUOÁC XAÕ WAFFEN SS3 NGÖÔØI ÑOÂNG DÖÔNG?

Nhoùm CS Ñeä Töù VN baét ñaàu hoaït ñoäng vaøo ngaøy 16 thaùng7 naêm 1942, ngay sau ñeâm Ñöùc ra leänh cho chính phuû Phaùpluøng baét ngöôøi goác Do Thaùi ñöa vaøo traïi taäp trung (keå töø trong

3 Waffen SS (Schutz Staffeln: Veä binh quoác xaõ) kieåm soaùt quaân ñoäi, khiñaûng Quoác xaõ na-zi cuûa Hitler trôû thaønh ñaûng caàm quyeàn ñoäc nhaát taïi Ñöùc, ñoäi Veäbinh quoác xaõ naøy thay theá Waffen SA (Sturm Abteilunger: ñoäi Xung kích, WaffenSA bò giaûi taùn vaø caùc töôùng laõnh caàm ñaàu ñeàu bò Hitler gieát). (ctcnd)

Page 112: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

112 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

“ñeâm thuyû tinh“ naøy, haøng ngaøn ngöôøi Do Thaùi bò baét vaø taäptrung trong nhöõng ñieàu kieän nghieät ngaõ taïi Tröôøng ñua xe ñaïpMuøa ñoâng - goïi taét laø Vel d’Hiv - tröôùc khi bò Ñöùc quoác xaõ ñöañi thuû tieâu taïi traïi Auschwitz.)

Nhöõng chieán binh vaø coâng binh Vieät Nam ñaøo nguõ keå laïicho nhöõng ngöôøi Ñeä Töù treû chuùng toâi veà hoaøn caûnh khoán khoåcuûa anh em trong caùc caêng traïi. Theá laø qua trung gian nhöõngngöôøi ñaøo nguõ naøy, chuùng toâi lieân laïc vôùi coâng binh, vaän ñoänglaøm thöùc tænh yù thöùc chính trò nhöõng ngöôøi maø ña soá ñeàu goácgaùc noâng daân.

Töø giöõa naêm 1942 ñeán ñaàu naêm 1943, vì nhöõng thieät haïinhaân maïng taïi maët traän phía Ñoâng, Ñöùc thieáu nhaân coâng vaøquaân lính. Maëc duø raát kì thò chuûng toäc vaø khinh khi nhöõng keûkhoâng phaûi goác aryen “toùc vaøng, maét xanh” nhöng hoï cuõngbieát lôïi duïng caùc daân thuoäc ñòa ñeå choáng laïi caùc maãu quoác ñeáquoác. Vì theá Ñöùc ñaõ duøng nhöõng laõnh tuï AÙ Raäp, AÁn Ñoä vaøChaùnh giaûng sö ñaïo Hoài ôû Jerusalem, keâu goïi quaân lính goác AÙRaäp vaø AÁn Ñoä trong quaân ñoäi Anh noåi daäy choáng nöôùc Anh.Taïi Phaùp, Ñöùc nhôø Nhaät coá vaán (laø ngöôøi AÙ chaâu nhöng Nhaätñöôïc Ñöùc xeáp vaøo chuûng “aryens“ da traéng!), muoán duøng ngöôøiVieät, khoâng phaûi ñöa hoï ra maët traän mieàn Ñoâng maø chæ nhaèmduøng hoï vaøo vieäc traán aùp daân chuùng taïi caùc nöôùc bò Ñöùc chieámñoùng.

Goebbels muoán khai thaùc loøng oaùn haän Phaùp vaø söï hoånhuïc cuûa nhöõng ngöôøi daân nhöôïc tieåu bò trò. Ña soá caùc sinhvieân VN thuoäc thaønh phaàn quoác gia ñaõ nhaän hoïc boång Goebbelssang Ñöùc hoïc. Taïi Phaùp, boä haï cuûa Goebbels giao cho tayphieâu löu Ñoã Ñöùc Hoà, nhieâm vuï thaønh laäp moät ñoäi Veä binh SSngöôøi Ñoâng Döông! (Sau ngaøy nöôùc Phaùp ñöôïc giaûi phoùng,Ñoã Ñöùc Hoà bò keát aùn 20 naêm tuø khoå sai).

Page 113: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 113

KHOÂNG CHAÁP NHAÄN CHEÁ ÑOÄ PHAÙT XÍT!

Coâng taùc ñaàu tieân cuûa nhoùm Ñeä Töù Vieät Nam laø ngaênchaän vieäc thaønh laäp caùc ñoäi quaân Ñoâng duông phuïc vuï choÑöùc quoác xaõ. Nhôø caùc ñöôøng daây lieân laïc vôùi caùc caêng traïicoâng chieán binh vaø nhaát laø nhôø Hoäi AÙi Höõu ngöôøi Vieät Nam taïiPhaùp, truï sôû luùc ñoù ôû soá 11 ñöôøng Beauvais, thuoäc quaän 5Paris, nhoùm ñaõ phaân phaùt tôø truyeàn ñôn bí maät ñaàu tieân, trongñoù chuùng toâi nhaéc nhôû raèng cuoäc ñaáu tranh choáng ñeá quoáccuõng nhö cuoäc ñaáu tranh choáng chuû nghóa quoác xaõ na zi laømoät, raèng vieäc aùp böùc xaâm laêng khoâng nhaát thieát laø ñaëc tínhcuûa rieâng moät quoác gia naøo ñoù maø chính söï daõ man, boùc loät taønnhaãn môùi laø baûn chaát cuûa chuû nghóa phaùt xít, ñang ñöôïc aùpduïng treân khaép theá giôùi vôùi caùc möùc ñoä khaùc nhau.

Cuoäc tuyeân truyeàn vôùi loøng tin ñaày tinh thaàn quoác teá naøyñaõ laøm soâi suïc nhieàu caêng traïi chieán binh vaø coâng binh ngöôøiVieät. Chuùng toâi ñaõ göûi ñeán hoï moät thoâng ñieäp ñuùng nghóa vaøñuùng luùc. Maëc duø trình ñoä trí thöùc “thaáp” nhöng caùc chieán binhvaø coâng binh ñaõ hieåu ngay raèng chuùng toâi noùi ñuùng. Raèng keûthuø khoâng phaûi ngöôøi Phaùp, ngöôøi Anh hay ngöôøi Ñöùc maø keûthuø chính laø boïn phaùt -xít Ñöùc Phaùp vaø boïn thöïc daân Anh Phaùp .Nhöõng keû aùp böùc khoâng phaûi ñeàu laø ngöôøi da traéng, chuùng coùtheå mang ñuû caùc maøu da. Cuõng nhö ngöôøi lao ñoäng, chòu khoånhuïc, laøm noâ leä, bò aùp böùc, bò boùc loät, ñaøy ñoïa, coù theå mangmoïi quoác tòch vaø ñeàu laø ngöôøi anh em vôùi chuùng ta. Nhöõngngöôøi khoán cuøng baát haïnh naøy ñaõ hieåu vaø chaáp nhaän ngay caâunoùi tröù danh cuûa Marx “Hôõi anh em baàn cuøng voâ saûn treân toaøntheá giôùi, haõy ñoaøn keát laïi!” Hoaøn toaøn ngöôïc vôùi luaän cöù cuûanhöõng keû quaù deø daët khoâng muoán ñi nhanh, vieän côù raèng nhöõngngöôøi noâng daân “ngu doát” khoâng theå naøo hieåu ñöôïc chuû nghóamaùc-xít. Duø sao ñi nöõa, ngöôøi khoán cuøng hieåu roõ hôn keû giaøusang theá naøo laø ñaáu tranh giai caáp. Theá heä naøy sang theá heä kia,hoï ñaõ mang trong xöông tuyû cuoäc ñaáu tranh naøy. Ñoái vôùi hoï,ñaáy laø moät cuoäc ñaáu tranh khoâng heà naèm trong ñòa haït lí thuyeát

Page 114: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

114 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

maø traùi laïi raát thöïc teá, dieãn ra töøng ngaøy. Nhôø söï thoâng hieåunaøy maø cuoäc vaän ñoäng cuûa anh em chuùng toâi choáng vieäc ñaàuquaân sang Ñöùc ñaõ thaønh coâng.

Baây giôø, vôùi thôøi gian qua, nhìn laïi thaønh coâng naøy, chuùngtoâi thaáy quaû laø “pheùp laï”. Thaät vaäy, thöû so saùnh töông quan löïclöôïng. Boïn quoác xaõ coù ñuû moïi thöù: quyeàn löïc, tieàn baïc, boïntay chaân ñaùnh thueâ, cuøng vôùi nhöõng ngöôøi coäng saûn Vieät Namnhu nhöôïc ñoà ñeä Staline, vaø vôùi söï tieáp tay cuûa moät soá phaàn töûquoác gia. Coøn chuùng toâi chaúng coù gì, khoâng phöông tieän, khoângtoå chöùc vöõng chaéc, thieáu caû kinh nghieäm. Söùc maïnh chuùng toâinaèm trong muïc tieâu “khoâng chaáp nhaän chuû nghóa phaùt xít vìnoù laø hình thöùc toài teä nhaát cuûa chuû nghóa thöïc daân”. Vì bieátñoàng hoaù hai chuû nghóa naøy laø moät neân caùc chieán binh vaø coângbinh ngöôøi Vieät ñaõ nhaän thöùc ñöôïc vaán ñeà. Xin ñöøng queânraèng raát nhieàu ngöôøi daân thuoäc ñòa khoâng heà bieát theá naøo laønhöõng “aân hueä toát laønh“ cuûa caùc “neàn daân chuû” taây phöôngcuõng nhö muø tòt veà chính saùch daõ man cuûa chuû nghóa phaùt-xít.

Vaø vôùi thôøi gian, taàm quan troïng cuûa söï thaønh coâng naøyñöôïc ñaùnh giaù roõ raøng hôn. Thaät vaäy, khoù töôûng töôïng ñöôïchaäu quaû khoác haïi neáu hai ñoaøn Veä binh quoác xaõ ngöôøi ÑoângDöông ñöôïc thaønh laäp! Bôûi vì vôùi muïc ñích traán aùp moïi khaùngcöï cuûa nhöõng nöôùc bò Ñöùc chieám ñoùng, ñoäi quaân “ñaùnh thueâda vaøng” naøy bieát ñaâu seõ gaây oaùn thuø trong caùc taàng lôùp nhaândaân da traéng! Chöa noùi ñeán nhöõng haäu quaû khaû dó cho caùc theáheä sau.

HOÄI AÙI HÖÕU VIEÄT NAM

Söï thöùc tænh chính trò cuûa ngöôøi Vieät seõ khoâng theå böøngdaäy ñöôïc neáu khoâng coù moâi tröôøng cuûa toå chöùc Khaùng chieánPhaùp trong thôøi Ñöùc chieám ñoùng.

Ngay sau khi nöôùc Phaùp ñöôïc giaûi phoùng, taát caû caùc vieânchöùc haønh chaùnh, nhaát laø giôùi laõnh ñaïo cao caáp Phaùp ñeàu bò

Page 115: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 115

maát chöùc vì toäi coäng taùc vôùi Ñöùc. Moät thieåu soá thuoäc giôùi tösaûn tröôûng giaû ñaõ coäng taùc vôùi Khaùng chieán De Gaulle, buoäcloøng phaûi nhìn nhaän, duø chæ baèng thöù lôøi noùi ñaàu moâi, quyeàn töïdo cuûa daân thuoäc ñòa. Quyeàn töï do ñònh ñoaït soá phaän cuûamình. Nhöng nhöõng ngöôøi thöïc daân Phaùp muoán thuoäc ñòa phaûiqua “nhöõng giai ñoaïn chuyeån tieáp” tröôùc khi ñi ñeán “quyeàn töïquyeát.” Trong boái caûnh ñoù, Marcel Pignon, coâng chöùc cao caápBoä Thuoäc ñòa toaï laïc taïi ñöôøng Oudinot (vaøi naêm sau, MarcelPignon trôû thaønh Cao Uyû Ñoâng Döông cuøng vôùi töôùng de Lattrede Tassigny) buoäc loøng phaûi chuù yù ñeán nhöõng yeâu saùch cuûacoâng nhaân Vieät Nam. Treân thöïc teá, ñöôøng loái boä Thuoäc ñòa vaãnnhö cuõ nhöng vì töông quan löïc löôïng ñaõ thay ñoåi, giôùi laõnhñaïo thuoäc ñòa phaân vaân giöõa hai caùch ñoái phoù: thöông thuyeátvaø ñaøn aùp. Lôïi duïng söï do döï naøy, caùc coâng nhaân Vieät Nam ñaõtranh ñaáu ñoøi quyeàn lôïi cuûa mình.

Tröôùc thôøi chieán, moät hoäi AÙi Höõu ñöôïc thaønh laäp vaø vaãnhoaït ñoäng trong thôøi Phaùp bò chieám ñoùng. Truï sôû Hoäi ôû soá 11ñöôøng Beauvais thuoäc quaän 5 Paris. Hoäi naøy khoâng heà hoaïtñoäng chính trò, chæ nhaèm giuùp ñôõ giöõa ngöôøi Vieät vôùi nhau.Nhöõng ngöôøi ñieàu haønh hoäi raát taän taâm, thöôøng hay toå chöùc leãlaïc hoaëc nhöõng buoåi gaëp gôõ thaân maät. Hoï ñeàu laø Phaät töû hay tínñoà Thieân chuùa giaùo. Thôøi Ñöùc chieám ñoùng, chuû tòch hoäi laøTraàn Höõu Phöông, moät kó sö xuaát saéc, coù tieáng nhaân haäu, toátnghieäp Ponts et Chausseùes, tröôøng kó sö Caàu Ñöôøng raát tieángtaêm cuûa Phaùp (Sau naøy oâng coù giöõ chöùc Boä tröôûng trong chínhphuû Ngoâ Ñình Dieäm). Döïa vaøo caùch öùng xöû, coù theå chia ngöôøiVieät Nam vaøo thôøi kì naøy laøm 3 nhoùm:

1) Nhoùm choáng ñoái “thuï ñoäng” Boä Thuoäc ñòa: vì taát caûngöôøi Vieät ñeàu phaûi tuøy thuoäc Boä naøy veà maët haønh chính. Söïchoáng ñoái thuï ñoäng naøy bieåu hieän qua thaùi ñoä töø choái tham döïmoïi cuoäc leã laïc, tieáp taân do Boä toå chöùc, nhö leã Teát chaúng haïn,coù ñaõi aên linh ñình. Xin löu yù: vaøo thôøi buoåi thieáu thoán ñuû thöùvaø cheá ñoä khaåu phaàn haïn ñònh naøy, moät böõa aên thònh soaïn raát

Page 116: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

116 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

giaù trò cho nhöõng keû thieáu aên quanh naêm.2) Nhoùm thöù hai, chuû tröông “coäng taùc“ vôùi Phaùp, ñaïi

dieän laø Hoaøng thaân Böûu Loäc vaø moät soá coá vaán ñöôïc goïi laø“nhoùm ngoaïi giao” (vì khoân kheùo), trong ñoù coù Nguyeãn QuoácÑònh.

3) Nhoùm thöù ba khoâng caàn baát kì “lí töôûng chính trò“ naøo,chæ bieát nhaøo vaøo nhöõng choã coù aên.

Tröôùc chieán tranh, söï giao dòch giöõa ngöôøi Vieät Nam vôùiBoä Thuoäc ñòa raát khoù chòu, vì soáng trong xaõ hoäi daân söï, ngöôøiVieät Nam ñöôïc ngöôøi Phaùp ñoái xöû raát toát ñeïp, ñoâi khi thaân maätanh em, nhöng khi tieáp xuùc vôùi Boä Thuoäc ñòa, ñeå giaûi quyeátvieäc haønh chính, giaáy tôø, hoï thaáy mình trôû laïi nguyeân hình laø“daân baûn xöù” thuoäc ñòa.

LOØNG NHAÂN TÖØ RAÁT VUÏ LÔÏI CUÛA NHAØ NÖÔÙC VICHY

Nhöng luùc Ñöùc chieám ñoùng Phaùp, tình theá laïi ñoåi ngöôïc,Boä tröôûng Boä Thuoäc ñòa cuûa chính quyeàn Vichy laø Jules Brevieùdöôøng nhö ñaõ hieåu ñöôïc vò trí baáp beânh cuûa Ñeá quoác Phaùp(xin nhaéc laïi, tröôùc ñoù, vaøo naêm 1937, döôùi thôøi Maët traän Bìnhdaân Phaùp, Jules Brevieù ñöôïc cöû laøm Toaøn quyeàn Ñoâng Döông,thay theá cho Pierre Pasquier).Trong boái caûnh thaûm khoác baotruøm caû chaâu AÂu vaø theá giôùi vì chieán tranh vaø chính saùch dieätchuûng cuûa chuû nghóa quoác xaõ Ñöùc, caùc cô quan haønh chínhPhaùp, vì phaûi chòu söï kieåm soaùt Ñöùc, toû ra coù chuùt nhaân nhöôïngnaøo ñoù ñoái vôùi ngöôøi Vieät. Quaû tình ñaây laø söï raéc roái cuûa cuoäcñôøi! Boä Thuoäc ñòa phaân phoái khaåu phaàn haøng thaùng cho moãingöôøi Vieät (cuõng nhö moãi ngöôøi xöù Maõ ñaûo, Madagascar) laønaêm kí loâ gaïo. Gaïo raát hieám hoi vaø moät kí loâ gaïo coù giaù trò gaápmaáy laàn moät kí baùnh mì. Xin ñöøng queân raèng Ñöùc baét Phaùpphaûi ñoùng goùp raát nhieàu nhaèm phuïc vuï chieán tranh, neân vaøothôøi aáy, Phaùp thieáu thoán ñuû thöù töø quaàn aùo, chaên meàn ñeán thöùc

Page 117: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 117

aên. Cho neân coù nhöõng nôi phaùt chaån thöùc aên vaø y phuïc. Nhieàungöôøi Vieät, ñeå “giöõ phaåm caùch”, ñaõ choái töø caùc “taëng phaåm”naøy. Coù leõ hoï seõ khoâng xöû söï nhö vaäy neáu hoï bieát chính saùchcö xöû daõ man taøn aùc cuûa quoác xaõ Ñöùc ñoái vôùi daân Do Thaùi (vaøcaùc daân khoâng thuaàn chuûng da traéng ‘non-aryen’, daân du muïc,ngöôøi beänh taâm thaàn v.v...) ñaõ ñöôïc chính thöùc hoaù vaø thi haønhra sao taïi Ñoâng AÂu vaø caùc traïi taäp trung. Ngöôøi theo ñaïo DoThaùi vì giöõ “phaåm caùch” ñaõ ñeo ngoâi sao vaøng, xaùc nhaän mìnhcoù ñaïo Do Thaùi, ngay duø khi hoï chöa bò buoäc phaûi laøm nhötheá. Moät haønh vi nhaèm muïc ñích giöõ phaåm caùch trong moät xaõhoäi vaên minh seõ laø moät haønh ñoäng töï saùt trong moät xaõ hoäi taønaùc daõ man. Phaåm caùch con ngöôøi döôùi thôøi Hitler laø moät xa xíphaåm, nhieàu ngöôøi ñaõ traû giaù ñaét baèng chính maïng soáng cuûahoï.

Trôû laïi tröôøng hôïp Boä Thuoäc ñòa, chính phuû Vichy, trongmoät chöøng möïc naøo ñoù, coù phaàn nhaân nhöôïng ñoái vôùi ngöôøidaân thuoäc ñòa soáng taïi Phaùp. Khoâng phaûi laø khoâng coù haäu yùchính trò, hoï muoán thuû lôïi veà sau. Nhaát laø ñoái vôùi caùc thaønhphaàn khaù giaû, trí thöùc, nhöõng ngöôøi toát nghieäp ñaïi hoïc vaø caùctröôøng lôùn. Nhöng ñoái vôùi caùc coâng nhaân taïi caùc caêng traïi, tìnhtraïng khoâng khaù hôn chuùt naøo. Dó nhieân phaûi coâng nhaän raèngtình traïng khoán khoå cuûa hoï do chính nhöõng ngöôøi caàm ñaàucaêng traïi vaø moät soá ngöôøi Vieät ñaõ tham gia vaøo vieäc ñaùnh caépcoù toå chöùc. Thaät vaäy, xin nhaéc laïi: löông thöïc, y phuïc, meànlen, giaøy deùp cuûa coâng nhaân Vieät ñaõ bò cöôùp giaáu, ñöa ra baùnchôï ñen, ñem laïi haøng trieäu quan cho moät soá só quan Phaùpcuõng nhö moät soá thoâng ngoân, giaùm thò ngöôøi Vieät cai quaûn caùccaêng traïi.

Chính vaøo luùc ñoù, nhoùm Ñeä Töù ñaõ coù yù ñònh toå chöùc moätcô quan ñaïi dieän chính thöùc cho ngöôøi Vieät taïi Phaùp.

Page 118: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

118 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

TAÏI ÑOÂNG DÖÔNG, MOÏI TUØ NHAÂN CHÍNH TRÒÑEÀU BÒ TRA TAÁN

Xin ñöøng queân raèng thôøi baáy giôø, ngöôøi Vieät Nam khoângheà coù quyeàn boû phieáu, taïi Ñoâng Döông cuõng nhö taïi Phaùp.Nhöõng ngöôøi ñaïi dieän daân baûn xöù duø ñöôïc ñaéc cöû chính thöùcthaät ra chæ laø nhöõng oâng nghò gaät hoaëc tay sai cuûa chính quyeànmaãu quoác. Thí duï tröôøng hôïp daân bieåu Lieân bang Ñoâng DöôngJean de Beaumont, ñöôïc ñaéc cöû chæ vôùi phieáu baàu cuûa vaøinghìn ngöôøi Phaùp taïi Nam Kì, maø treân lí thuyeát töï nhaän laø ñaïidieän cho xöù Nam kì vaø toaøn coõi Ñoâng Döông. Veà phöông dieänbaûn xöù, moät soá ngöôøi Vieät Nam ñoái laäp goàm Coäng saûn Ñeä Tamtheo Staline vaø Ñeä Töù theo Trotski duø ñöôïc ñaéc cöû sau cuoäcñaàu phieáu khaø haïn ñònh (suffrage censitaire4 ) vaøo Hoäi ñoàngQuaûn haït Thaønh phoá Saøi Goøn vaø tuy ñöôïc moät vaøi töï do khaùgiôùi haïn döôùi thôøi Maët Traän Bình daân, ñeàu bò Phaùp baét ñaøy ñiCoân ñaûo sau ñoù. Caùc daân bieåu trong Hoäi Ñoàng Thuoäc ñòa naøythöôøng ñöôïc goïi laø Coá vaán (Ñaïi lí) Röôïu vaø (Ñaïi lí) Thuoácphieän5 . Vieäc saûn xuaát röôïu ñeá 45 ñoä coàn, thuoác phieân thuoäcñoäc quyeàn nhaø nöôùc, vaø nhaø nöôùc baùn töï do cho daân chuùng.Xin môû ngoaëc nhoû: hai moùn ñoäc döôïc naøy ñöôïc nhaø nöôùc söûduïng ñeå choáng laïi söï noåi daäy cuûa caùc nhoùm quoác gia hoaëccoäng saûn, bôûi vì ngöôøi nghieän ngaäp seõ khoâng (bao giôø) laømcaùch maïng!

Taïi Ñoâng Döông vieäc tra taán tuø nhaân chính trò dieãn ra

4 Ñieàu kieän cho öùng cöû vieân baûn xöù: “treân 25 tuoåi, ñoùng thueá treân moätchöøng möïc naøo ñoù, hay laø coù baèng caáp treân böïc ñíp loâm” theo Hoà Höõu Töôøngtrong “41 naêm laøm baùo” (tr 94, ctcnd )

5 R.A vaø R.O chöõ vieát taét Reùgie Alcool, Reùgie d’Opium: Coâng ti (Sôû)Röôïu, Thuoác phieän.

Page 119: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 119

thöôøng xuyeân vaø laø ñieàu bình thöôøng6 , ngay caû ñoái vôùi naïnnhaân: khi bò baét, nhaát laø ngöôøi hoaït ñoäng chính trò, ñeàu bieátraèng mình seõ bò tra taán. Trong thôøi kì naøy, nhaø caàm quyeànthuoäc ñòa cai trò baèng khuûng boá tra taán, nhöõng tieáng “chínhtrò”, “laøm chính trò”, “tuø nhaân chính trò” mang moät giaù trò ñaëcbieät. Ngöôøi laøm caùch maïng ñöôïc thöû thaùch baèng vieäc bò tra taán:coù ngöôøi baát khuaát vaø coù nhöõng keû ñaàu haøng. Nhöõng chieánbinh Vieät Coäng noåi tieáng anh huøng, can ñaûm chính laø nhôø ñaõñöôïc toâi luyeän baèng söï “saøng loïc” kinh khuûng naøy.

Vaø nhöõng khaåu hieäu tuyeân truyeàn cuûa nhoùm troát kít VieätNam vaøo naêm 1944 laø nhöõng khaåu hieäu ñoøi hoûi daân chuû. Chuùngtoâi söû duïng caû nhöõng lôøi tuyeân boá raát ñoä löôïng cuûa chính phuûKhaùng chieán de Gaulle veà quyeàn töï trò cuûa caùc nöôùc thuoäc ñòa.Nhöng saùch löôïc cuûa thöïc daân bao giôø cuõng theá, naøo laø “khoângneân voäi vaøng”, “quyeàn töï quyeát (cuûa daân thuoäc ñòa) vaø ngay caûquyeàn ñöôïc ñoäc laäp, phaûi traûi qua nhöõng giai ñoaïn chuyeåntieáp”. Theá maø thöïc daân luoân reâu rao raèng sôû dó hoï ñoâ hoä caùcdaân toäc “ngu keùm”, chính vì hoï muoán ñem laïi vaên minh, tieánboä, ñeå cho caùc daân toäc naøy coù ñuû söùc töï quyeát, khoûi caàn ñeánmaãu quoác. Nhöng thöïc teá khoâng nhö theá, chaúng moät daân toäc bòtrò naøo coù theå thoaùt aùch ñoâ hoä maø khoâng phaûi ñaáu tranh. Vaøchaúng coù chuû nhaân oâng naøo vui loøng töï ñoäng trao traû töï do cho

6 Chính saùch tra taán khaù phoå bieán, khoâng chæ aùp duïng ôû Ñoâng Döông. Naêm2000, taïi Phaùp, caùch ñaây vaøi thaùng, dö luaän Phaùp xoân xao vì vieäc moät cöïu nöõkhaùng chieán cuûa Maët traän giaûi phoùng xöù Algeùrie keå laïi trong baùo Le Monde moätphaàn ñôøi mình trong thôøi kì Algeùrie bò Phaùp ñoâ hoä: Gaàn 40 naêm sau, baø LouisetteIghilahlriz - bí danh Lila thôøi töôùng Massu vaø Bigeard ôû Alger - muoán tìm laïi moätngöôøi só quan baùc só Phaùp ñeå noùi lôøi caùm ôn, vì oâng naøy ñaõ cöùu maïng baø trongkhoaûng thôøi gian baø bò baét vaø tra taán taïi xöù Algerie. Vieäc quaân ñoäi Phaùp tra taán tuøbinh thuoäc ñòa laø chuyeän caám kò “tabou”, cho ñeán nay Phaùp chöa bao giôø nhìnnhaän chính thöùc. OÂng Marcel Bigeard, (tröôùc khi sang Algeùrie, bò khaùng chieánVieät Nam baét trong traän Ñieän Bieân Phuû), moät trong hai vieân töôùng veà höu bò baøIghilahlriz – neâu ñích danh laø ñaõ tröïc tieáp tra taán (vaø haõm hieáp) baø, vaãn choái phaêng.Caâu chuyeän naøy ñaõ môû ñaàu cho moät cuoäc tranh luaän soâi noåi keùo daøi cho ñeán nay(ctcnd).

Page 120: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

120 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

ñaùm noâ leä cuûa mình!Sau moät thôøi gian vaän ñoäng tuyeân truyeàn taän löïc, chuùng

toâi, nhoùm Ñeä Töù vaø caûm tình vieân ñaõ ñeà nghò, laàn ñaàu tieân, quabuoåi hoïp chính thöùc vaøo ngaøy 16 thaùng 9 naêm 1944, taïi truï sôûHoäi AÙi höõu taïi ñöôøng Beauvais, baàu moät Toång Uyû Ban LaâmThôøi Ñaïi Dieän ngöôøi Vieät taïi Phaùp. Vaøo thôøi buoåi vöøa ra khoûitình traïng khuûng boá kinh hoaøng cuûa Maät thaùm Ñöùc (Gestapo)vaø ñaùm tay sai ngöôøi Phaùp, hai tieáng “Uyû ban” ñaõ laøm ñaõ laømmoïi ngöôøi ruøng mình, cöû toïa cuõng nhö dieãn giaû.

CUOÄC BAÀU CÖÛ UÛY BAN ÑAÏI DIEÄN LAÂM THÔØI

Chính chuùng toâi, nhoùm Ñeä Töù 7 ñaõ vaän ñoäng, toå chöùc vaøchuaån bò buoåi hoïp thaùng 9 naøy. Daønh cho ngöôøi nghe moät thöùngoân ngöõ môùi. Cöû toaï buoåi hoïp aáy raát ngaïc nhieân khi bieát raèngcoù nhöõng ngöôøi ñaõ hoaït ñoäng trong boùng toái, daùm ñoøi hoûi töï dovaø ñoäc laäp cho Vieät Nam (dó nhieân hai chöõ “ñoäc laäp” chæ ñöôïchieåu ngaàm vì khoâng ai noùi ra). Keát quaû cuoäc hoïp laø moät danhsaùch 15 ngöôøi ñaéc cöû vôùi soá phieáu baàu khaùc nhau. Trong ñoùchæ coù 2 ngöôøi thuoäc nhoùm Ñeä Töù, nhöõng ngöôøi coøn laïi thuoäcthaønh phaàn quoác gia tieán boä vaø coù caû moät ñaïi dieän toân giaùo caáptieán: linh muïc Cao Vaên Luaän. Moät thí duï tieâu bieåu cho thaáyraèng caùc ñoøi hoûi daân chuû (coù tính caùch “tröôûng giaû”) naøy khoângdo giôùi tröôûng giaû tö saûn thuoäc ñòa thuùc ñaåy maø do chính caùcthaønh vieân maùc xít chuû ñoäng khôûi xöôùng, nhaân danh caùc taànglôùp ngheøo khoå.

Uyû Ban Laâm Thôøi ñaõ yeâu caàu toå chöùc moät Hoäi Nghò toaønquoác ñeå chính thöùc hoaù cuõng nhö ñeå môû roäng tính caùch ñaïibieåu cho toaøn theå ngöôøi Vieät lao ñoäng, coâng binh vaø chieánbinh taïi Phaùp. Hoäi Nghò toaøn quoác ñaõ dieãn ra thaønh coâng trong

7 Nhoùm goàm hai kó sö vaø boán ngöôøi thoâng ngoân ñaøo nguõ. Caùc caûm tìnhvieân laø naêm saùu coâng binh cuõng ñaøo nguõ, troán traïi.

Page 121: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 121

ba ngaøy 15, 16 vaø 17 thaùng 12 naêm 1944 taïi Avignon, vôùi caùcñaïi bieåu moïi giôùi Vieät kieàu. Chính Marcel Pignon ñaõ phaûi buoäcloøng tieáp caùc ñaïi dieän cuûa Uyû Ban Laâm Thôøi naøy taïi Boä Thuoäcñòa. Uyû Ban trình baøy moät soá yeâu saùch nhö quyeàn töï do baàu cöûcaùc ñaïi dieän coâng binh vaø caùc ñaïi bieåu naøy seõ baûo veä quyeàn lôïihoï ñoái vôùi nhaø caàm quyeàn. Marcel Pignon - ñuùng laø - chính trògia laõo luyeän, ñaõ coâng nhaän raèng nhöõng yeâu saùch cuûa chuùngtoâi laø chính ñaùng vaø höùa heïn seõ can thieäp. Nhöng moät lôøi höùamieäng cuûa moät coâng chöùc cao caáp khoâng coù giaù trò thaät söï. Tuyveà maët thöïc teá, vaøo thôøi maø nhaø kim hoaøn noåi tieáng Cartier ôûñöôøng Opeùra coøn hieán cuûa caûi cho Maët Traän Bình Daân - trongñoù coù ñaûng CS Phaùp - thì khoù töôûng töôïng nhaø caàm quyeàn coùtheå töø choái thöïc hieän nhöõng ñoøi hoûi daân chuû “vöøa phaûi” naøy,nhaát laø moät nhaø caàm quyeàn môùi thoaùt thai töø phong traøo Khaùngchieán. Maëc duø trong thaâm taâm, Marcel Pignon cuõng gôøm nhöõngyeâu saùch daân chuû laàn ñaàu tieân ñöôïc noùi leân moät caùch nghieâmchænh nhö vaäy. Maëc duø khi aáy, moïi thaønh phaàn thöïc daân ngoancoá baûo thuû nhaát cuõng phaûi nhìn nhaän neân “giaûi phoùng caùcthuoäc ñòa”, nhöng ñoäc laäp qua “caùc giai ñoaïn chuyeån tieáp”,nghóa laø khoâng bao giôø!

Duø sao, chuùng toâi ñaõ bieát lôïi duïng thaùi ñoä phaân vaân, caânnhaéc, traùnh neù cuûa giôùi laõnh ñaïo thuoäc ñòa ñaõ suy yeáu vaø ñangkhoâng bieát laøm caùch naøo haàu duy trì caùi nguyeân traïng Ñeá quoác!Chuùng toâi ñaõ naém ngay laáy lôøi höùa heïn cuûa Pignon, toå chöùccaùc cuoäc baàu cöû ñaïi dieän trong caùc caêng traïi coâng binh vaøchieán binh. Nghóa laø baét ñaàu töø cô sôû thaáp nhaát, duø coù nhöõngphaûn öùng ngaên caûn cuûa caùc giôùi caàm ñaàu Phaùp ôû caùc caêng traïi.Söï tænh thöùc cuûa caùc coâng binh noåi leân nhö ñôït soùng thaàn, vaøgaây phaûn öùng. Boä Thuoäc ñòa cho vôøi Uyû Ban Ñaïi Dieän ñeán laànthöù hai, traùch cöù Uyû Ban ñaõ quaù haáp taáp vaø hieåu sai yù kieán cuûaBoä v.v... Tuy suy yeáu veà maët tinh thaàn, Boä Thuoäc ñòa vaãn ñuûsöùc ñaøn aùp nhöng laïi löôõng löï giöõa yù muoán thaûo luaän vaø yù ñònhduøng baïo löïc. Dó nhieân, vì haøo quang khaùng chieán cuõng nhöaûnh höôûng lôùn cuûa taû phaùi luùc baáy giôø, thöïc daân traùnh chuyeän

Page 122: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

122 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

ñaøn aùp ngöôøi Vieät Nam, ít ra laø treân ñaát Phaùp. Thôøi kì naøy taûphaùi raát maïnh, nhaát laø ñaûng CS Phaùp, veà maët chính trò laãn coângñoaøn. Cho neân maõi ñeán naêm 1946 nhaø caàm quyeàn môùi ra leänhcho caûnh saùt noå suùng vaøo ngöôøi Vieät nhaân moät cuoäc bieåu tìnhtaïi Bergerac. Thöïc daân ñang chuaån bò trôû laïi Ñoâng Döông vôùichính söï coäng taùc cuûa phe taû vaø nhaát laø nhôø vaøo laäp tröôøng maäpmôø cuûa ñaûng CS Phaùp.

ÑAÛNG XAÕ HOÄI PHAÙP SFIO THOÂNG ÑOÀNGVÔÙI CHÍNH SAÙCH ÑEÁ QUOÁC

Khi toå chöùc ñaáu tranh cho yeâu saùch cuûa mình, ngöôøi coângbinh luoân quan taâm, theo doõi nhöõng bieán coá chính trò, nhaát laøcuoäc chieán taïi Ñoâng Döông. Leõ ra, cuoäc chieán tranh “dô baån”ñaàu tieân naøy coù theå traùnh ñöôïc, neáu döïa vaøo töông quan löïclöôïng thôøi ñoù. Ñaùm chuû nhaân oâng Ngaân haøng Ñoâng döông vaøcaùc Coâng ty cao su, hieän dieän khaù nhieàu trong phe höõu trongñoù coù ñaûng MRP cuûa George Bidault8 , muoán taùi laäp quyeàn lôïithöïc daân taïi Ñoâng Döông. Nhöng maát uy tín vì boán naêm phuïctuøng Quoác xaõ Ñöùc, hoï khoâng theå duøng laïi chieâu baøi cuõ laø ñemaùnh saùng vaên minh Ñaïi Phaùp vaø töï do ñeán cho caùc thuoäc ñòa.Hoï tuyeät ñoái caàn ñeán ñaûng Xaõ hoäi vaø nhaát laø ñaûng CS Phaùptrong vieäc taùi chieám Ñoâng Döông. (Vaø seõ) Trôû laïi Ñoâng Döôngdöôùi chieâu baøi khaùc, coâng thöùc khaùc. Khi xem laïi moät caùchcoâng baèng nhöõng taøi lieäu lòch söû thôøi aáy, chuùng ta nhaän thaáyraèng chính do söï ñoàng loaõ cuûa hai ñaûng naøy, nhaân daân Phaùpñaõ bò taàng lôùp tröôûng giaû tö saûn loâi keùo vaøo cuoäc chieán tranhÑoâng Döông laàn thöù nhaát.

Nhöõng ngöôøi trong ñaûng Xaõ hoäi Phaùp, nhaát laø nhöõng ñaûngvieân thuoäc caùnh höõu, luoân luoân uûng hoä thöïc daân thuoäc ñòa

8 MRP : Mouvement Reùpublicain Populaire, ñaûng thuoäc phe höõu cuûaBidauld ñoái laäp vôùi de Gaulle veà vaán ñeà Algeùrie(ctcnd)

Page 123: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 123

trong thaäp nieân 1920-1930, Toaøn quyeàn Ñoâng Döông,Alexandre Varenne, thuoäc ñaûng Xaõ hoäi, laïi laø ngöôøi “khe khaéc“vôùi daân baûn xöù hôn Paul Doumer vaø nhöõng quan Toaøn quyeànkhaùc thuoäc caùc ñaûng phe höõu. Thaät vaäy, Varenne, cöïu daânbieåu raâu xoàm xöù Puy de Doâme tuy ñaõ baõi boû kieåm duyeät baùochí baûn xöù, nhöng keøm moät “haïn cheá” laø moïi (keû) xaâm phaïmñeán chuû quyeàn nöôùc Phaùp seõ bò keát aùn töû hình! Cuõng nhö sauñoù, naêm 1937, Maët traän Bình daân göûi moät vò Toaøn quyeàn phetaû laø Jules Brevieù, vò naøy trôû thaønh Boä tröôûng Boä Thuoäc ñòanaêm 1940 thôøi Thoáng cheá Peùtain, laø keû hôïp taùc vôùi Ñöùc quoácxaõ!

Roõ raøng ñaûng Xaõ Hoäi Phaùp ñaõ thoâng ñoàng vôùi chuû nghóañeá quoác, duø raèng trong thôøi kì Maët traän Bình Daân, Leùon Blumlaø chính trò gia taû phaùi bò ñaùm thöïc daân Phaùp taïi Saøi Goøn chöûiruûa thaäm teä nhaát. Veà phaàn ñaûng coäng saûn Phaùp, ngöôøi ta vaãnlaàm töôûng raèng ñaûng naøy luoân luoân ñaáu tranh cho phong traøogiaûi phoùng caùc daân toäc thuoäc ñòa vaø vì neàn ñoäc laäp caùc nöôùcnaøy.

ÑAÛNG CS PHAÙP VAØ QUAÂN ÑOØANGIAÛI PHOÙNG ÑOÂNG DÖÔNG

Ñöùc baïi traän naêm 1945, nhöng baõ ñoäc chuû nghóa ñaïi quoácgia daân toäc ñaõ laây lan ra khaép caùc nöôùc, ñaàu tieân laø Lieân bangXoâ Vieát. Moät ñaát nöôùc sinh ra töø cuoäc caùch maïng voâ saûn maùcxít, theo nguyeân taéc quoác teá, maø laïi muoán söû duïng nhöõng vinhquang quaù khöù cuûa caùc ñeá cheá Nga hoaøng (nhö Souvaroff,Koutouzoff, Alexandre Nevsky...) ñeå ñoäng vieân nhaân daân Ngachoáng xaâm laêng Ñöùc. Staline aùm haïi taát caû caùc töôùng laõnh coùcoâng trong cuoäc caùch maïng thaùng Möôøi (nhö Toukhatchevsky,Smilga...) vaø ca tuïng caùc töôùng laõnh Nga hoaøng. Nghóa laø Stalineñaõ thaønh coâng trong vieäc tieâu huyû moïi tình caûm vaø ñoäng côquoác teá coäng saûn, sau khi ñaõ goùp phaàn vaøo vieäc ñöa Hitler leân

Page 124: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

124 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

naém chính quyeàn taïi Ñöùc vaøo naêm 1933 baèng caùch duøng khaåuhieäu (ngu xuaån) “xaõ hoä -phaùt xít“ gaùn cho nhöõng ngöôøi Daânchuû Ñöùc. M. Thorez khoâng phaûi tình côø maø ñôõ ñaàu Maët TraänQuoác Gia9 . Vì ñaûng CS Phaùp laø thaønh phaàn yeâu nöôùc trong hainaêm 1944-1945, ñaây quaû laø ñieàu «môùi laï», ñaûng CS “theâm daàuvaøo löûa”, chính hoï laø toå chöùc duy nhaát ñaõ tung ra trong baùoNhaân Ñaïo vaøo naêm 1944, khaåu hieäu «Moãi ngöôøi Phaùp moätthaèng Ñöùc!10 « Caùc ñoäi daân quaân lao ñoäng ñöôïc goïi laø Daânquaân yeâu nöôùc. Moät ngöôøi lính Ñöùc ñaøo nguõ, ñaõ boû haøng nguõquoác xaõ cuõng bò coi laø «moät thaèng Ñöùc». Ñaûng CS Phaùp ñôõñaàu Maët Traän Quoác Gia. Vôùi phong traøo thi ñua yeâu nöôùc leothang quaù khích naøy, laøm sao töôûng töôïng ñöôïc hoï coù theå tuyeânboá uûng hoä cuoäc ñaáu tranh giaûi phoùng vaø neàn ñoäc laäp cuûa caùcnöôùc thuoäc ñòa? Hoï chæ coù theå uûng hoä moät ñeá quoác Phaùp veïntoaøn (thuoäc ñòa) maø thoâi!

Vì theá, thaùng 11 naêm 1945, bieân taäp vieân tôø Nhaân ñaïo,Marius Magnien, ñaêng moät baøi keâu goïi thanh nieân Phaùp ñaàuquaân vaøo ñoaøn lính Leâ döông (Leùgion eùtrangeøre) “ñeå ñaùnh ñoåboïn phaùt xít Nhaät” vaø “taùi laäp neàn daân chuû”. Chuùng ta coù naèmmô khoâng chöù, vaøo ngaøy 6 vaø 8 thaùng 8 naêm 1945, Nhaät ñaõ bòlaõnh bom nguyeân töû taïi Hiroshima vaø Nagasaki laøm cho baïihoaïi phaûi ñaàu haøng thì ñeán cuoái naêm 1945 ñaàu naêm 1946, moáinguy hieåm cho Ñoâng Döông khoâng phaûi Nhaät Baûn maø chínhlaø chuû nghóa thöïc daân ñang soáng laïi!

Giôùi tröôûng giaû tö baûn muoán taùi laäp chuû nghóa thöïc daânnhöng hoï hoaøn toaøn khoâng coù thöïc löïc vaø uy tín. Neân hoï lôïiduïng ñaûng Xaõ Hoäi vaø ñaûng CS Phaùp. Khaåu hieäu tuyeân truyeàncuûa ñaûng CS Phaùp laø “chuùng ta haõy xaén tay aùo leân” ñeå taùi laäpneàn kinh teá tö baûn. Duø giôùi tö baûn ñaõ khoâng ngöøng chöûi ruûa

9 Front National : ñaûng naøy khaùc vôùi ñaûng cöïc höõu hieän nay FrontNational phaùt xít vaø kì thò thaønh laäp naêm 1972 (ctcnd)

10 Nguyeân vaên A chaque françcais son boche, boche chæ ngöôøi Ñöùc vôùinghóa xaáu. Ngay sau ngaøy giaûi phoùng, nöôùc Phaùp traûi qua moät thôøi kì traû thuø khaùmaïnh baïo vaø quaù loá nhöõng thaønh phaàn ñaõ hôïp taùc vôùi Ñöùc. (ctcnd)

Page 125: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 125

töôùng De Gaulle, tuy chính De Gaulle, nhôø vaøo söùc maïnhnhaân daân Phaùp, ñaõ cöùu hoï!

Baây giôø, nhìn laïi quaù khöù vaø chæ caàn suy nghó moät chuùt, aicuõng thaáy roõ raèng neáu khoâng coù söï ñoàng loõa cuûa ñaûng CS Phaùptrong nhöõng naêm 1944 ñeán 1947 - naêm 47 laø naêm Ramadierñaåy caùc boä tröôûng thuoäc ñaûng CS Phaùp ra khoûi chính phuû - seõkhoâng theå coù cuoäc chieán tranh Ñoâng Döông laàn thöù nhaát! Dónhieân, sau ñoù, khi ñaõ ra khoûi chính phuû vaø trong thôøi kì Chieántranh laïnh theá giôùi, ñaûng CS Phaùp ñaõ chuyeån höôùng, “ñaáutranh” cho hoaø bình taïi Vieät Nam, nhöng chæ laø moät kieåu ñaáutranh ñaàu moâi choùt löôõi cuûa ñaûng, khoâng ñaùng keå so vôùi söùcmaïnh cuûa ñaûng luùc baáy giôø cuõng nhö söï taän taâm cuûa ngöôøiñaûng vieân CS haï taàng. Vaø cuoäc ñaáu tranh naøy, neáu coù, thaät rachæ vì noù naèm trong chính saùch cuûa Staline veà chieán tranh laïnhchöù chaúng phaûi vì ñaûng CS Phaùp muoán Ñoâng Döông ñöôïc töïdo, ñoäc laäp. Ñaûng CS ñaõ giuùp noåi löûa leân roài sau ñoù keâu chöõachaùy. Ngoïn löûa ñaõ thieâu huyû Ñoâng Döông trong nhieàu naêmñaèng ñaüng.

UÛNG HOÄ COÙ PHEÂ BÌNHCUOÄC KHAÙNG CHIEÁN CHOÁNG PHAÙP

Caùc toå chöùc coâng chieán binh taïi Phaùp uûng hoä quaân ñoäikhaùng chieán Vieät Nam choáng Phaùp vaø choáng quaân ñoäi cuûaquoác tröôûng buø nhìn Baûo Ñaïi. Cuoäc ñaáu tranh choáng ñeá quoácnaøy döïa vaøo tinh thaàn quoác teá: nöôùc Phaùp khoâng phaûi laø keûthuø. Chuùng toâi choáng laïi ñöôøng loái chính trò cuûa chính phuûPhaùp chöù khoâng choáng laïi nhaân daân Phaùp. Chuùng toâi cuøng ñaáutranh vôùi nhaân daân Phaùp, beân caïnh daân lao ñoäng Phaùp ñeå chaámdöùt “cuoäc chieán tranh dô baån.”

Ñöôøng loái ñaáu tranh chính trò naøy ñaõ ñaït ñöôïc sau moätthôøi gian daøi giaùo duïc chuû nghóa maùc xít. Xin ñöøng queân raèngtrong soá caùc coâng binh, nhieàu ngöôøi nhaän ñöôïc tin lính Leâ

Page 126: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

126 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

döông ñoát chaùy laøng xaõ, taøn saùt thaân nhaân mình. Neáu khoângthoâng hieåu chuû nghóa maùc xít, nhöõng thuø oaùn dai daúng naøykhoâng chöøng seõ ñöa ñeán nhöõng haønh ñoäng röûa haän muø quaùng.Phaûi nhìn nhaän raèng ngöôøi Vieät Nam khoâng heà gaây ra vuï khuûngboá naøo taïi Phaùp trong suoát cuoäc chieán Ñoâng Döông laàn thöùnhaát naøy.

Thöû töôûng töôïng, moät anh noâng daân Vieät Nam nhìn thaáytrong tôø taïp chí Ñen vaø Traéng cuûa thôøi aáy, hình moät teân lính Leâdöông, moàm phì phaø thuoác laù, hai tay xaùch hai ñaàu laâu ngöôøiVieät. Ñoù laø nhöõng chieác ñaàu laâu noâng daân ngöôøi Vieät. Haän thuøsoâi suïc trong loøng anh noâng daân Vieät taïi Phaùp nhöng anh ta seõkhoâng ñieân khuøng truùt haän vaøo baát kì moät ngöôøi Phaùp naøo vìanh ta hieåu raèng keû thaät söï mang traùch nhieäm chính laø nhöõngchuû nhaân caùc toå hôïp cao su, nhöõng chuû nhaân Ngaân haøng ÑoângDöông. Thaùi ñoä uûng hoä khaùng chieán Vieät Nam cuûa coâng chieánbinh raát hoaøn toaøn vaø roõ raøng, nhöng khoâng coù nghóa laø seõkhoâng coù pheâ bình veà ñöôøng loái chính trò cuõng nhö veà cungcaùch öùng xöû cuûa nhöõng ngöôøi laõnh ñaïo Vieät Minh khi hoï sangPhaùp.

Phong traøo khaùng chieán choáng thöïc daân khoâng heà töï nhieânmaø coù. Vì chính saùch ñaøn aùp, boùc loät cuûa thöïc daân, vì daân thuoäcñòa bò khinh khi, haï nhuïc neân heã coù dòp laø hoï noåi daäy. Nhöngcuõng töø khaù laâu, nhöõng keû caàm ñaàu ñieän Kremlin ñaõ cheá ngöï,thuaàn hoaù Ñeä Tam Quoác teá; caùc ñaûng CS treân theá giôùi chæ laøcoâng cuï cho chính saùch ngoaïi giao cuûa Staline. Daân nöôùc thuoäcñòa chæ ñöôïc Staline xem thuaàn tuyù laø nhöõng caùnh tay lao ñoäng,laø nhöõng moùn haøng ñeå ñoåi chaùc, maëc caû vôùi tö baûn ñeá quoác.Nhöng Staline cuõng khoâng theå hoaøn toaøn thao tuùng vì quyeànlôïi cuûa daân thuoäc ñòa khoâng phaûi luùc naøo cuõng ñi ñoâi vôùi quyeànlôïi cuûa giôùi quan lieâu Lieân Xoâ. Taïi Vieät Nam, ngöôøi CS VN luùcñoù do Hoà Chí Minh laõnh ñaïo theá naøo cuõng coù ít nhieàu kinhnghieäm veà ñieàu naøy.

Page 127: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 127

LIEÂN HIEÄP PHAÙP VAØ HIEÄP ÑÒNH SÔ BOÄ 1946

Baùo chí caùnh höõu Phaùp khoâng ngöøng toá caùo baøn tay cuûaMoscou trong caùc cuoäc noåi daäy taïi Ñoâng Döông. Söï thaät, Stalinechæ nhaèm lôïi duïng caùc cuoäc noåi daäy naøy ñeå ñaøm phaùn vôùi caùcñeá quoác Taây phöông trong caùc cuoäc tranh giaønh aûnh höôûng; ynhö ngaøy tröôùc Nhaät hoaøng uûng hoä caùc nhaø caùch maïng VieätNam choáng ñeá quoác Phaùp. Thaät vaäy, ngöôøi Nhaät ñaõ khoângngaàn ngaïi trôû maët, söû duïng hoï trong canh baïc thöông thuyeátvôùi ñeá quoác naøy khi Nhaät bò raéc roái. Khi cuoäc chieán baét ñaàu,ngöôøi ta ñaõ nghi ngôø raéng Staline khoâng muoán VN ñoäc laäp. Vìsöï coù maët trong chính phuû Phaùp nhöõng boä tröôûng coäng saûn,Staline bieát raèng Phaùp seõ khoâng ngaû theo Mó. Theâm vaøo ñoùgiôùi laõnh ñaïo Vieät Minh ñang gaëp nhieàu khoù khaên taïi vuøngbieân giôùi Trung Quoác vôùi Töôûng Giôùi Thaïch. Nhöõng ngöôøilaõnh tuï Vieät Minh, vì löïc löôïng coøn quaù yeáu keùm (trong caùcnaêm 1945-1946), ñeå soáng coøn hoï ñaõ tìm moïi caùch ñaùnh löøa, neùtraùnh. Dó nhieân, ai cuõng thoâng caûm tình caûnh aáy, neáu ñaùnh löøahay neù traùnh ñòch thuû, nhöng khoâng ai duøng thuû ñoaïn ñeå löøa“baïn beø”. Naêm 1946, Hoà Chí Minh xuaát hieän tröôùc coâng chuùngPhaùp nhö moät ngöôøi giaûn dò xueà xoaø vaø töôi cöôøi. Nhaát laø töôicöôøi vôùi nhöõng ngöôøi ñaûng phaùi caùnh höõu. OÂng choaøng voønghoa cho Francisque Gay, thuû lónh ñaûng MPR. Luùc aáy, chaécoâng nghó raèng mình seõ chinh phuïc ñöôïc ñaûng naøy vaø giôùi töbaûn thöïc daân. Thaät ra, nuï cöôøi cuûa oâng khoâng ñaùnh löøa ñöôïcGeorges Bidault vaø nhöõng phaàn töû muoán taùi chieám ÑoângDöông. Chæ coù nhöõng coâng binh Vieät laø bôõ ngôõ, khoâng bieátñöôïc ai thuø ai baïn. Nhöõng laõnh tuï Vieät Minh khoâng muoán “giaùcngoä” ai nöõa maø thaät söï chæ muoán naém heát quyeàn haønh baèngmoïi caùch. Chuû nghóa “maùc xít” ñoái vôùi hoï chæ laø thöù yeáu .

Hoï khoâng chòu noåi laäp tröôøng uûng hoä coù pheâ bình cuûalính thôï coâng binh. Sau ngaøy Phaùp ñöôïc töï do, nhöõng ngöôøicoäng saûn ñoà-ñeä-Staline nhö theá chæ chieám thieåu soá raát nhoûtrong caùc caêng traïi coâng binh. Laàn ñaàu tieân, ñöôøng loái ñaùnh

Page 128: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

128 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

ñoàng, maï lò vaø vu khoáng ñaõ quaät ngöôïc laïi hoï. Trong vuï “tranhcaõi“ giöõa Staline vaø Tito naêm 1948-1950, Tito ñaõ thaéng tröôùcdö luaän coâng chuùng Nam Tö “nhôø” ñaøi truyeàn thanh Moscouvaø nhaát laø ñaøi Budapest, bôûi vì caùc ñaøi naøy tuyeân truyeàn laùokhoeùt vaø traéng trôïn ñeán noãi ai ôû Nam Tö cuõng nhaän ra deãdaøng. Trong moät cuoäc ñaáu tranh tö töôûng coâng khai vaø töï doñoái ñaùp, ngöôøi coäng saûn ñoà-ñeä-Staline vôùi luaän ñieäu vu caùo vaødoái traù, chaéc chaén phaûi thua.

Chuùng toâi noùi raèng löïc löôïng phaûn ñoäng Phaùp ñaõ nhaátquyeát vaø ñang söûa soaïn trôû laïi Ñoâng Döông. Nhöng töôngquan löïc löôïng taïi choã khoâng cho pheùp. Hoï phaûi buoäc loøngnuùp sau chieâu baøi “Lieân Hieäâp Phaùp”. Ñaûng CS Phaùp, ñoàng loõatrong aâm möu taùi chieám Ñoâng Döông ñaõ hoâ haøo, toâ ñaép theâmcho moät “nöôùc Phaùp môùi”, moät “Lieân Hieäp Phaùp“ raát tình nghóaanh em giöõa ngöôøi ñoâ hoä vaø keû bò trò!

Phong traøo coâng chieán binh töø caùc caêng traïi ñaõ toá caùo troøbòp bôïm Lieân Hieäâp Phaùp naøy laø “ñeá quoác traù hình”. Moät soálaõnh tuï Vieät Minh, keå caû Hoà Chí Minh cuõng khoâng tin chieâubaøi Lieân Hieäâp Phaùp, nhöng tröôùc coâng chuùng, hoï toû yù taùn thaønh.Hoï ñònh ñaùnh löøa ñòch thuû, “tranh thuû thôøi gian”, “giöõ gìn löïclöôïng”, “traùnh ñoå maùu voâ ích”. Kinh nghieäm cho thaáy hoï chaúnglöøa ñöôïc ai vaø nhöõng lôøi noùi ngoït ngaøo cuûa hoï ñaõ khoâng ngaênñöôïc maùu ñoå treân ñaát nöôùc Vieät Nam hôn ba möôi naêm vôùinhöõng ñau thöông ngaäp trôøi. Maø traùi laïi, caùc phöông phaùp theoloái Staline cuûa hoï ñaõ gieát cheát chaân lí vaø chuû nghóa maùc xíttrong quaàn chuùng. Söï doái traù trieät ñeå, coù heä thoáng naøy coù theåñaõ giuùp cho hoï ñöôïc toàn taïi, nhöng ñoàng thôøi noù tieâu dieät luoânchuû nghóa maùc xít.

VIEÄC GIAÛNG DAÏY CHUÛ NGHÓA MAÙC XÍT

15.000 coâng binh ña soá laø noâng daân ngheøo nhöng thuoäcmoïi thaønh phaàn toân giaùo, Phaät töû, Thieân chuùa vaø Khoång giaùo.Nhoùm Ñeä Töù vaø nhöõng ñaïi bieåu trong caùc caêng traïi baét ñaàu

Page 129: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 129

daïy hoï ñoïc, vieát vaø toå chöùc nghieäp ñoaøn trong tinh thaàn toântroïng moïi khuynh höôùng toân giaùo. Moãi ngaøy chuùa nhaät (keå caûmuaø ñoâng), ñoäi nhaø beáp thöùc daäy, töø tröôùc 6g saùng, chuaån bòböõa ñieåm taâm cho ngöôøi coâng binh theo ñaïo Thieân chuùa, ñi boäñeán döï leã nhaø thôø caùch ñoù maáy caây soá. Trong tuaàn, nhöõngngöôøi coâng binh coù ñaïo Thieân chuùa naøy theo hoïc caùc lôùp daïychuû nghóa maùc xít do caùc ñoàng chí töø Paris veà ñaûm nhieäm.Ngöôøi lính thôï ñaõ toå chöùc cuoäc soáng theo ñöôøng loái daân chuûraát töï nhieân. Ngöôøi CS theo Staline, vì khoâng theå naém ñöôïcquyeàn ñieàu haønh coâng binh, ñaõ duøng phöông phaùp duy nhaát laøgaùn gheùp vaø vu khoáng, hoï ñaët ra nhöõng khaåu hieäu nhö “Hitler-Troát Kít”, “Troát Kít-Phaùt xít”, “Troát Kít-Tito” v.v... Nhöõng vukhoáng traéng trôïn ñeán noãi ña soá caùc coâng binh ñaõ phaûn öùng vaøbeânh vöïc ngöôøi troát kít choáng laïi nhöõng ngöôøi CS naøy maëc duønhöõng ngöôøi CS naøy laïi ñöôïc phaùi ñoaøn Ñaïi Dieän chính phuûHoà Chí Minh ñöùng ñaàu laø Traàn Ngoïc Danh hoaøn toaøn uûng hoä.

Caùc söû gia seõ coøn phaûi baän roän nhieàu ñeå tìm hieåu vì saovôùi nhöõng phöông phaùp nhö theá maø Staline ñaõ coù aûnh höôûngmaïnh meõ treân nhieàu taàng lôùp daân chuùng suoát maáy thaäp nieân.Keå caû ñeán hieän nay nöõa, taïi Vieät Nam, Albanie... Baøi hoïc chínhruùt ra töø lòch söû cuoäc ñaáu tranh cuûa 15.000 coâng nhaân VieätNam taïi Phaùp trong khoaûng thôøi gian 1939 - 1952 laø: nhöõngngöôøi noâng daân, coâng nhaân muø chöõ, “ngu doát”, bò xaõ hoäi “vaênminh“ taây phöông ñoái xöû taøn nhaãn baát nhaân - vaø ñoâi khi chínhhoï, baèng thaùi ñoä chòu ñöïng caâm laëng, ñaõ töï cuùi ñaàu cam nhaänsoá phaän toài teä aáy; nhöng nhôø tieáp xuùc vôøi chuû nghóa maùc xítthaät söï ñuùng nghóa, chæ trong vaøi naêm, ñaõ trôû thaønh con ngöôøithaät söï. Con ngöôøi ñuùng vôùi yù nghóa cao quyù nhaát, bieát thaätloøng yeâu thöông vaø xem nhöõng ngöôøi lao ñoäng treân khaép theágiôùi nhö anh em. Chính nhöõng keû lao ñoäng naøy môùi thaät söï laøngöôøi taïo ra cuûa caûi, taøi saûn, vaø töø bao ñôøi ñaõ khoù nhoïc chonhaân loaïi ñöôïc soáng coøn.

HOAØNG ÑOÂN TRÍMaurepas 1986

Page 130: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

130 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

II. Haønh trình moät ngöôøi trí thöùc Coâng saûn Vieät Nam(Hoaøng Khoa Khoâi)

uøng vôùi Traàn Baïch Ñaèng, laø moät trong nhöõng ngöôøitrì thöùc ñoåi môùi haøng ñaàu, Nguyeãn Khaéc Vieän coù aûnh

höôûng raát lôùn trong giôùi trí thöùc Vieät Nam.Laø nhaø vaên xuaát saéc, nhaø baùo thoâng minh, söû gia coù taøi,

Nguyeãn Khaéc Vieän luoân luoân beânh vöïc chính saùch ñaûng CSVNvôùi nhöõng lí leõ thuyeát phuïc. Döôùi thôøi Staline, oâng laø ngöôøituyeân truyeàn höõu hieäu nhaát cho ñaûng. Ñeán thôøi coâng khai, caûitoå Gorbachev, oâng cuõng ñi tieân phong. Nhöng nhieàu ngöôøikhoâng bieát con ñöôøng chính trò cuûa oâng ñaõ tieán hoaù ra sao, choneân nhaéc laïi cuoäc haønh trình naøy laø ñieàu höõu ích.

Hieám khi moät nhaø trí thöùc coäng saûn Vieät Nam naøo vaøobuoåi hoaøng hoân ñôøi mình, laïi coù moät aûnh höôûng lôùn ñoái vôùigiôùi thanh nieân vaø baùo chí truyeàn thoâng hieän nay nhö baùc sóNguyeãn Khaéc Vieän. Chæ caàn xem baùo Ñoaøn Keát ôû Paris, baùoÑaát Nöôùc ôû Ñöùc hoaëc baùo Ñaát Vieät ôû Canada. Taïi Vieät Nam,baùc só Vieän coøn coù aûnh höôûng lôùn hôn nöõa. Laø trí thöùc ñoåi môùitieân phong nhö Traàn Baïch Ñaèng, teân oâng gaàn nhö coù maëthaøng ngaøy treân baùo chí caû nöôùc. Baùo Tuoåi Treû, baùo Lao Ñoäng,baùo Saøi Goøn Giaûi Phoùng ñua nhau ñaêng taát caû nhöõng gì oâng noùihoaëc vieát, duø oâng khoâng giöõ moät chöùc vuï chính thöùc naøo. Moätdaáu hieäu thôøi ñaïi: giôùi Vieät kieàu baét ñaàu theâu deät nhieàu truyeànthuyeát veà oâng nhö veà Hoà Chí Minh ngaøy xöa11 maø thaät ra vôùi

C

11 Caùc baøi baùo kí teân Nguyeãn AÙi Quoác ñaêng treân caùc baùo Le Paria - Ngöôøicuøng khoå - vaø Vieät Nam Hoàn, cuõng nhö treân baùo L’Humaniteù (Nhaân ñaïo) trongnhöõng naêm 30 taïi Phaùp ñeàu ñöôïc caùc söû gia ñaûng CSVN gaùn cho Hoà Chí Minh laøtaùc giaû. Thaät ra, moät soá baøi duø kí teân Nguyeãn AÙi Quoác, taùc giaû chính laø nhaø trí thöùcPhan Vaên Tröôøng. Chính oâng Hoà Chí Minh cuõng coù nhaéc ñeán ñieàu naøy trongquyeån saùch cuûa mình: ”OÂng Nguyeãn [Hoà Chí Minh] khoâng gioûi tieáng Phaùp neânnhôø oâng Phan Vaên Tröôøng vieát theá. OÂng Tröôøng vieát gioûi nhöng khoâng muoán kí teânthaät. Maø chính oâng Ngueãn ñaõ phaûi kí teân nhöõng baøi baùo” Trong Nhöõng maåuchuyeän veà ñôøi hoaït ñoäng cuaø Hoà Chuû Tòch ” tr. 35, nxb Söï Thaät, Haø Noäi, 1976.

Page 131: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 131

danh tieáng saün coù, oâng khoâng caàn ñeán huyeàn thoaïi naøo caû.Chaúng haïn, moät oâng luaät sö naøo ñoù ôû Monaco teân Hoaøng QuoácTaân, döôøng nhö chæ bieát sô saøi veà oâng Vieän, laïi gaùn cho oângVieän danh tieáng “ngöôøi ñaõ daãn ñaàu cuoäc ñaáu tranh cuûa coângchieán binh Vieät Nam taïi Phaùp vaøo naêm 194212 ”. OÂng Vieänkhoâng heà tham gia vaøo vieäc thaønh laäp cuõng nhö vieäc “toå chöùc”phong traøo coâng chieán binh VN taïi Phaùp (vaøo naêm 1944 chöùkhoâng phaûi 1942) thì laøm sao coù theå laø “ngöôøi toå chöùc ñöôïc”?

MOÄT SÖÏ TIEÁN HOÙA LAÏ LUØNG

Xin nhaéc laàn nöõa, laø nhaø vaên xuaát saéc, bình luaän gia thoângminh, söû gia kieâm nhaø phieân dòch taøi ba, oâng Vieän naém vöõnghai neàn vaên hoaù Phaùp – Vieät vaø söû duïng saéc saûo hai ngoân ngöõnaøy. Taùc phaåm noåi baät nhaát cuûa oâng laø baûn dòch Phaùp vaên truyeäânKieàu cuûa Nguyeãn Du. Caùc baøi bình luaän chính trò cuûa oâng luoânluoân ñöôïc ñoäc giaû mong ñôïi, theo doõi vì raát coù tích caùch thôøi söïvaø saéc beùn. OÂng söû duïng taøi tình nhöõng töø ngöõ, chöõ nghóa khaùchaún vôùi loái noùi löôõi goã vaø gioïng ñieäu nhaøm nhaùn trong caùc vaênbaûn (cuûa nhöõng nhaø vaên) chính thöùc cuûa ñaûng.

Cho neân thaät deã hieåu vì sao oâng ñöôïc xem nhö phaùt ngoânnhaân chính thöùc cuûa phe ñoåi môùi vaøo thôøi ñieåm glasnost (coângkhai) vaø perestroiska (caûi toå). Nhaát laø töø 1981, oâng ñaõ ñöôïc döluaän chuù yù vì böùc thö noåi tieáng göûi cho Quoác hoäi13, qua thö naøyoâng toá caùo nhöõng thoùi taät, loãi laàm, trì treä, söùc yø cuûa ñaûng, vaøtheo oâng, ñoù laø haäu quaû cuûa ñöôøng loái theo Mao Traïch Ñoâng.Ngaøy nay, oâng coøn ñi xa hôn nöõa, khoâng nhöõng oâng ñoøi eâ kíplaõnh ñaïo cuõ ruùt lui maø oâng coøn neâu leân moät soá vaán ñeà lieânquan ñeán chính baûn chaát cuûa cheá ñoä. Ngaøy nay, oâng noùi veà

12 “Nhöõng con ngöôøi, nhöõng con ñöôøng” , trong Ñoaøn Keát, Paris, France,soá 367, thaùng Hai 1985.

13 Xin xem baûn dòch vaø lôøi bình luaän cuûa chuùng toâi trong Chroniquesvietnamiennes, soá ñaëc bieät veà “Giôùi quan lieâu taïi Vieät Nam”.

Page 132: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

132 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

moái nguy hieåm hieän taïi vaø töông lai do leà thoùi quan lieâu cuûañaûng vieân gaây ra, oâng noùi veà söï caàn thieát taùi laäp neàn daân chuûcho nhaân daân, veà töï do saùng taïo ngheä thuaät cho vaên ngheä sóv.v... Ngöôøi ta noùi oâng coøn yeâu caàu Toång thö kí Nguyeãn VaênLinh xeùt laïi vuï aùn Nhaân Vaên Giai phaåm. Trong vuï naøy, vaøonaêm 1956, ñaûng ñaõ xöû aùn raát naëng tay nhöõng ngöôøi trí thöùcphaûn khaùng14 .

Phaûi nhìn laïi ñoaïn ñöôøng quaù khöù, bieát roõ nhöõng quanñieåm chính trò ngaøy xöa cuûa Nguyeãn Khaéc Vieän, chuùng ta môùithaáy tieán trình chính trò naøy khaù laï luøng.

CA NGÔÏI CHUÛ NGHÓA QUOÁC XAÕ

Ñeán Phaùp naêm 1937 theo hoïc ngaønh y khoa, vaøo tuoåi 24,doøng doõi con quan, oâng Nguyeãn Khaéc Vieän luùc aáy chöa coù veûquan taâm ñeán hoaït ñoäng chính trò. Söùc khoeû keùm vì maéc beänhlao, moät beân phoåi bò caét maát, oâng ñöôïc göûi ñeán nghæ ngôi taïiDöôõng ñöôøng sinh vieân Saint Hilaire du Touvet trong vuøngIseøre. OÂng vieát trong hoài kí veà giai ñoaïn naøy: [oâng] nhìn vaøochính tröôøng nhö khaùn giaû xem boùng ñaù, chæ ñeám baøn thaéngchöù khoâng tham döï .

Haønh ñoäng chính trò ñaàu tieân cuûa Nguyeãn Khaéc Vieän laøvaøo naêm 1943. Khi aáy, quaân Ñöùc ñang traøn ngaäp toaøn theå chaâuAÂu, Phaùp thua traän nhuïc nhaõ; oâng nhìn thaáy trong chieán thaéngchôùp nhoaùng cuûa Ñöùc quoác xaõ moät hi voïng vaø moät dòp maygiaønh laïi ñoäc laäp cho Vieät Nam.

Cuøng vôùi moät soá baïn beø, oâng lieân laïc vôùi boä maùy tuyeântruyeàn Ñöùc quoác xaõ vaø toå chöùc cho moät soá sinh vieân quoác giaVieät Nam sang Ñöùc15 . Trong khi caùc sinh vieân naøy chæ xem

14 Xin ñoïc “Cuoäc phaûn khaùng cuûa ngöôøi trí thöùc Coäng saûn Vieät Nam”, baùoChroniques vietnamiennes, Vieät Nam Thôøi Luaän, soá 2, thaùng Tö 1987.

15 Trong ñoù coù caùc sinh vieân mang teân: Leâ Vaên Thieâm, Phaïm Quang Leã,Hoaøng Xuaân Nhò, Nguyeãn Hoan v.v...

Page 133: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 133

haønh ñoäng mình nhö moät thaùch thöùc ñoái vôùi nhaø nöoùc thuoäcñòa vaø laø vieäc caàu vieän nöôùc ngoaøi - nhaø caùch maïng Phan BoäiChaâu ñaõ chaúng caàu vieän nöôùc Nhaät ñoù sao? - thì oâng NKV laïimuoán ñem moät kích thöôùc lí töôûng vaøo cuoäc daán thaân naøy.Trong baøi vieát gaây chaán ñoäng Vì ña âu ? 16 ñaêng trong baùoNam Vieät vaøo thaùng 8 naêm 1944, oâng Vieän ñaõ mieâu taû cheá ñoäquoác xaõ na zi cuûa Hitler, nhö moät theå cheá chính trò ñaày trieånvoïng töông lai. Theo oâng, theå cheá naøy seõ thay theá cheá ñoä daânchuû nghò vieän quaù nhieàu khuûng hoaûng vaø [vì vaäy] thuoäc veàquaù khöù lòch söû. OÂng vieát:

“Roài thaáy caùc chính phuû daân chuû, caùc nghò vieän lao nhao,noùi nhieàu laøm ít xoay sôû khoâng ra moái, hoï ñem loøng ngôø vöïccaùi chính theå coäng hoaø daân bieåu maø xöa nay hoï cho laø caùi cheáñoä toái hay. Loøng ngöôøi ñaõ ñeán ñaáy trong vaøi nöôùc, lieàn coù keûxöôùng leân vaø thi haønh nhöõng quoác chính ñoäc taøi toaøn quyeàn.Ñoäc taøi nghóa laø bao nhieâu quyeàn bính goùp vaøo moät ngöôøi thuûsuùy ñuû taøi trí löïc moät mình quyeát ñoaùn, khoâng bò nhöõng nghòvieän oâ hôïp laøm khoù deã, toaøn quyeàn nghóa laø caù nhaân khoâng coùquyeàn chæ trích nhöõng meänh leänh cuûa chính phuû. Nhaát laø veàkinh teá, caùc tö gia phaûi chòu leänh cuûa chính phuû, kinh teá seõ dochính phuû chæ huy. Coù chòu nhö vaäy, moät quoác daân môùi traùnhcaùi naïn quyeàn lôïi giai caáp xaâu xeù nhau hoãn ñoän, môùi ra khoûiñöôïc caùi voøng khuûng hoaûng, môùi döïng neân ñöôïc moät xaõ hoäicoâng baèng coù traät töï 17 .”

Lôøi ca ngôïi cheá ñoä na zi naøy phaûi chaêng chæ laø “moät loãilaàm tuoåi treû”? Phaûi chaêng oâng bò loaù maét vì nhöõng chöõ “quoácgia” vaø “xaõ hoäi chuû nghóa”, neân khoâng hieåu roõ noäi dung ñích

16 Xin xem troïn baøi naøy trong baùo Nam Vieät soá 6 thaùng 8-1944, trích laïitrong Hoà sô Ñeä Töù taäp I, aán baûn Paris, tr. 37 vaø Ngöôøi Vieät taïi Phaùp 1939-1954.

17 Baùo Nam Vieät soá 6, thaùng 8/1944, aán haønh taïi Paris.

Page 134: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

134 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

xaùc cuûa chuùng? Nhöng neáu ñoïc thaät kó baøi naøy, ta khoâng theåkhoâng löu yù ñeán moät soá khaùi nieäm phaûn aûnh tö töôûng vaø haønhñoäng chuû ñaïo trong laäp tröôøng chính trò cuûa oâng Vieän. Ñoù laø tötöôûng ca ngôïi ngöôøi laõnh tuï Thieân Töû thieân taøi, söï chuù taâm ñeánluaät leä vaø kæ luaät, nieàm mong öôùc caàn coù moät anh huøng quoácgia, ngöôøi duy nhaát ñuû khaû naêng höôùng daãn vaän meänh cuûa caûmoät daân toäc.

Baøi vieát naøy cuûa oâng Nguyeãn Khaéc Vieän ñöôïc ñaêng baùovaøo thaùng 8 naêm 1944, ngay giöõa luùc Paris ñöôïc giaûi phoùngkhoûi baøn tay Ñöùc quoác xaõ! Nöôùc Phaùp haân hoan chaøo möøngngaøy taøn chuû nghóa Quoác Xaõ na zi vaø neàn töï do vöøa thu hoài laïiñöôïc. Nhöng coøn baùc só Nguyeãn Khaéc Vieän, oâng nghó gì veàtình hình môùi meû naøy? Khoâng ai bieát ñöôïc oâng nghó gì bôûi oângim laëng nhieàu thaùng sau ñoù.

UÛNG HOÄ BEÂN LEÀ CUOÄC ÑAÁU TRANHCUÛA NGÖÔØI VIEÄT TAÏI PHAÙP

Lôïi duïng luùc nöôùc Phaùp vöøa ñöôïc giaûi phoùng, moät nhoùmVieät kieàu thuoäc thaønh phaàn quoác gia18 vaø troátkít Ñeä Töù keâugoïi thaønh laäp moät toå chöùc tranh ñaáu ñaïi dieän cho toaøn theångöôøi Vieät Nam. Ñoù laø Toång Uyû Ban Ñaïi Dieän Ngöôøi Vieät Namtaïi Phaùp. Thay maët cho 25.000 ngöôøi Vieät, TUB ñaët ra hai muïcñích:

1) Baûo veïâ quyeàn lôïi kieàu daân Vieät Nam, nhaát laø caùc coângbinh vaø chieán binh ñang ñoùng ôû caùc caêng traïi raûi raùc treân khaépnöôùc Phaùp.

2) Tranh ñaáu choáng chính quyeàn thuoäc ñòa, uûng hoä cuoäcgiaønh ñoäc laäp cho ñaát nöôùc Vieät Nam.

18 Trong ñoù coù theå keå caùc oâng: Nguyeãn Ñöôïc, Hoaøng Ñoân Trí, Buøi Thaïnh,Traàn Ñöùc Thaûo, Hoaøng Xuaân Maõn, Nguyeãn Ñaéc Loä, Leâ Vieát Höôøng, Voõ QuyùHuaân v.v...

Page 135: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 135

Ngöôïc laïi vôùi ñieàu khaúng ñònh cuûa Hoaøng Quoác Taân trongbaùo Ñoaøn Keát, baùc só NKV khoâng heà tham gia vaøo vieäc thaønhlaäp TUB Ñaïi Dieän ngöôøi VN vaøo nhöõng ngaøy 15, 16 vaø 17thaùng 12 naêm 194419, oâng khoâng tham gia (vaø sau ñoù cuõngkhoâng hoaït ñoäng) ñaïi hoäi thaønh laäp toå chöùc Vieät kieàu LieânMinh20 vaøo ngaøy 2-12-1945, thay theá cho Toång Uyû Ban bò chínhphuû Phaùp ra leänh giaûi taùn vaøo ngaøy 19-10-1945.

Nhöng tuy ñöùng ngoaøi caùc phong traøo naøy, oâng Vieän vaãntoû ra löu taâm vaø daønh nhieàu caûm tình cho ñoàng baøo. Trong böùcthö ñeà ngaøy 27-12-1944 vaø ñaêng vaøo thaùng Gieâng naêm 1945treân baùo Coâng Ñoaøn cuûa traïi Mazargues (vuøng Bouches-du-Rhoâne gaàn Marseille), oâng chaøo möøng cuoäc ñaáu tranh cuûa25.000 coâng binh vaø chieán binh Vieät Nam taïi Phaùp.

Sau khi Vieät Kieàu Lieân Minh töï giaûi taùn21, chính toåchöùc ñaïi dieän coâng binh Trung Öông Coâng Binh, thaønh laäpvaøo ngaøy 14-4-1946, tieáp tuïc cuoäc ñaáu tranh aáy. Vaø chæ keå töøngaøy naøy oâng Vieän môùi toû yù muoán goùp phaàn vaøo cuoäc ñaáutranh vôùi ñoàng baøo. Töø Döôõng ñöôøng Saint Hilaire du Touvet,oâng lieân laïc vôùi ban chaáp haønh trung öông coâng binh, truï sôû taïiMazargues, ngay duø khi aáy ban chaáp haønh TU naøy chòu nhieàuaûnh höôûng troát-kít Ñeä Töù. Ñoùng goùp ñaùng keå nhaát cuûa NKV laø

19 Xin löu yù: trong danh saùch ban chaáp haønh trung öông cuûa TUBÑDVN,khoâng coù moät ngöôøi Vieät Nam naøo cuûa ñaûng CS Phaùp bôûi vì ñaûng CS Phaùp choánglaïi vieäc thaønh laäp Toång Uyû ban. Trong quyeån Caùch maïng thaùng Taùm, nxb Söû hoïc,Haø Noäi, taäp II, tr 445-449, caùc söû gia ñaûng CSVN ñaõ noùi ñeán vaø ca ngôïi Toång UyûBan nhöng traùnh khoâng nhaéc ñeán thaønh phaàn ban chaáp haønh cuõng nhö nguoàn goáctoå chöùc TUB.

20 Rassemblement des Ressortissants Annamites, vaøo thôøi naøy ngöôøi Phaùpduøng chöõ ngöôøi An Nam (annamites) hay ngöôøi Ñoâng Döông( indochinois) ñeå chængöôøi Vieät Nam.

21 Töï ñoäng giaûi taùn ñeå nhöôøng choã cho phaùi ñoaøn Ñaïi Dieän Chính PhuûLaâm Thôøi Hoà Chí Minh saép söûa ñeán Phaùp. Thaät ra, coù nhieàu baát ñoàng yù kieán giöõacaùc thaønh phaàn trong Vieät Kieàu Lieân Minh. Thaønh phaàn troát-kít vaø quoác gia caáptieán muoán lui veà lo vieäc toå chöùc vaø chính trò hoaù caùc coâng nhaân qua ban chaáp haønhTrung Öông Coâng Binh.

Page 136: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

136 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

moät loaït baøi vôû vieát treân tôø Coâng Binh Hoïc Baùo, trong chöôngtrình choáng naïn muø chöõ cho coâng binh caùc traïi. OÂng cuõng vieátnhieàu baøi cho Coâng Ñoaøn, tôø baùo nghieäp ñoaøn. Coâng binh caùccaêng traïi raát öa chuoäng caùc baøi kí bieät hieäu Ngaøn Phoá cuûa oâng.

TÍN ÑOÀ NHIEÄT THAØNH CUÛA STALINE

Söï hôïp taùc cuûa oâng Vieän vôùi nhöõng ngöôøi troátkít Ñeä Töùchaám döùt vaøo thaùng 4 naêm 1949, khi oâng Vieän nhôø ngöôøi chuùbaø con teân Nguyeãn Khaéc Laân trao “moät böùc thö vónh bieät” chohoï, trong thö oâng Vieän cho bieát oâng gia nhaäp ñaûng Coäng SaûnPhaùp vaø theâm raèng tuy coâng nhaän söï saün loøng hi sinh tranh ñaáucuûa nhöõng ngöôøi troát kít Vieät Nam, nhöng oâng thaáy hoï “sai laàmvì theo chuû nghóa Trotski”, töø nay neáu hoï muoán bieát tö töôûngcuûa oâng, haõy tìm ñoïc baùo Nhaân Ñaïo (l’Humaniteù : cô quanngoân luaän chính thöùc cuûa ñaûng CS Phaùp)

Ñaáy laø moät cuoäc chia tay tuy baát ngôø nhöng eâm thaém,thaân höõu. Chæ veà sau, hoá chia caùch môùi trôû neân saâu xa vì söïtranh chaáp yù kieán giöõa Trung Öông Coâng binh vaø Traàn NgoïcDanh, tröôûng phaùi ñoaøn ñaïi dieän chính phuû Hoà Chí Minh veàvaán ñeà Tito- Staline vaø caùc vuï aùn do Staline gaây ra taïi caùc nöôùcÑoâng AÂu.

Ñieåm quan troïng chính trong vieäc tranh chaáp naøy laøthaùi ñoä cuûa ban Chaáp haønh Coâng binh ñoái vôùi chính phuû HoàChí Minh. Baùc só Vieän khoâng chaáp nhaän thaùi ñoä “uûng hoä [coù]pheâ bình”, theo oâng, uûng hoä chính phuû khaùng chieán Hoà ChíMinh nghóa laø phaûi uûng hoä trieät ñeå, voâ ñieàu kieän vaø “nhaém maéttheo.”

OÂng muoán ñoåi khaåu hieäu “uûng hoä Chính phuû Khaùngchieán” cuûa ñoaøn theå coâng binh thaønh ra khaåu hieäu “uûng hoächính phuû do Hoà Chí Minh laõnh ñaïo.“ Nhöng döôùi hai khaåuhieäu naøy laø hai tö töôûng chính trò khaùc haún nhau. Ñoaøn theåcoâng binh khoâng ñoàng yù chính saùch ñoäc laäp trong Lieân Hieäp

Page 137: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 137

Phaùp cuûa Hoà chí Minh, khoâng ñoàng yù vieäc Hoà Chí Minh kíHieäp öôùc vôùi Sainteny ngaøy moàng 9 thaùng Ba naêm 1946. Ñoaøntheå coâng binh uûng hoä Hoà Chí Minh khi oâng laõnh ñaïo khaùngchieán nhöng hoï giöõ quyeàn chæ trích khi ñoâi beân Phaùp Vieät döïtính seõ coù moät thoaû hieäp naøo ñoù trong töông lai22 .

Veà vaán ñeà Tito vaø caùc vuï aùn do Staline gaây ra taïi caùcnöôùc Ñoâng Au, oâng NKV nhaát quyeát ñöùng veà phe Staline vaøMaurice Thorez. Duøng laïi moïi lí leõ cuûa baùo l’Humaniteù, oângVieän goïi Tito laø “teân phaûn boäi” vaø goïi naïn nhaân caùc vuï aùn laøboïn “giaùn ñieäp“, oâng Vieän so saùnh Rajk 23 cuûa Hung gia Lôïivôùi tay phaùt xít Phaùp Doriot24 .

NHÖÕNG NGÖÔØI TROÁT KÍT SANG NAM TÖ ÑIEÀU TRA

Söï tranh chaáp caøng döõ doäi hôn nöõa khi nhöõng ngöôøitroát kít Vieät Nam taùo baïo toå chöùc “Ñoaøn thaùng Möôøi” (la Bri-gade d’octobre), moät phaùi ñoaøn goàm khoaûng ba möôi ngöôøi 25

sang Nam Tö “tìm söï thaät”. Ñaáy laø moät thaùch thöùc ñoái vôùi ñaûngCS Phaùp vaø caùc cô quan tuyeân truyeàn ñoà ñeä Staline, luùc aáyñaûng vaø caùc cô quan naøy ñang truùt vaøo ñaûng CS Nam Tö vaøTito taát caû moïi vu khoáng taøn teä. Ai laïi khoâng ñaët caâu hoûi vì sao,

22 Coâng binh raát choáng ñoái khaåu hieäu “Lieân Hieäp Phaùp”, theo hoï, LHPñuùng ra laø “Ñeá Quoác traù hình.”

23 Rajk, cöïu ñaûng vieân trong ban chaáp haønh ñaûng CS Hung, ñöôïc phuïc hoàidanh döï naêm 1956, cuõng nhö Kostov, Cleùmentis, Arthur London, caùc naïn nhaânkhaùc, vaøo thôøi ñoù...

24 Trong baøi vieát, oâng Vieän trình baøy Doriot nhö laø moät giaùn ñieäp phaùt xítñaõ thaâm nhaäp vaøo TÖ ñaûng CS Phaùp. Söï thaät Doriot laø ñaûng vieân ñaûng CS Phaùp,vì thaát voïng CS Ñeä Tam ñaõ theo ñöôøng loái Staline, maø haén trôû thaønh phaùt xít. Xemquyeån “L’ Histoire inteùrieure du PCF” cuûa Philippe Robrieux (Lòch söû noäi boäñaûng CS Phaùp) tr. 169-174. Rieâng tröôøng hôïp Rajk thì khaùc haún nhöng oâng Vieänñaõ söû duïng phöông phaùp ñaùnh ñoàng cuûa Staline.

25 Chæ coù khoaûng ba möôi ngöôøi ñöôïc caáp thoâng haønh trong soá baûy möôitaùm ghi teân xin ñi sang Nam Tö.

Page 138: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

138 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

tröôùc ñoù ñöôïc tôø baùo Nhaân ñaïo vaø toaøn theå baùo chí theo Stalinetreân khaép theá giôùi thaùn phuïc, ca ngôïi, roài boãng choác Tito vaøñaûng CS Nam Tö hoaù thaønh boïn “phaùt xít”? Ñeå ñaùnh tan nghihoaëc, “ñoaøn thaùng Möôøi” döï ñònh ñeán taän nôi ñieàu tra. Nhöngthaùi ñoä nghi hoaëc naøy ñaõ khieán toaøn boä ñaûng vieân ñaûng CSPhaùp goác Vieät keå caû oâng NKV toå chöùc ñoäng vieân ñaäp vaøongöôøi troát kít.

Ngaøy 28 thaùng tö naêm 1950, nhoùm Coâng Nhaân phaùt truyeànñôn in baûn dòch tieáng Vieät baøi baùo thaùng 11/ 1949 “Quyeát nghòcuûa Phoøng Thoâng tin caùc ñaûng CS.“ (La Reùsolution duKominform.), trong baøi naøy Tito vaø ñaûng CS Nam Tö bò/ñöôïcgoïi laø “ phaùt-xít - troát-kít”. Caùc baùo khaùc nhö Lieân Vieät, CöùuQuoác, Cöùu Teá v.v... cuõng huaø theo, vôùi caùc baøi toá caùo raát hunghaêng. Tôø Vaên Hoaù Lieân Hieäp cuûa Phaïm Huy Thoâng vaø TraànÑöùc Thaûo26 , coù tieáng laø tôø baùo chæ chuyeân veà vaên hoaù, cuõnghaêng haùi goùp phaàn. Trong baùo naøy, soá thaùng 3/1951, NKVvieát :

“[Ta thaáy, treân tôø Voâ saûn ], treân tôø Tieáng Thôï, boïn ñoà ñeäcuûa teân phaûn caùch maïng Troâtski (moät nuùm ngöôøi nhoû xaûo traùhay thieáu caùch maïng töï xöng laø “Hieäp ñoaøn thôï”) [ñöông keâugaøo chæ bieát giai caáp chöù khoâng bieát toå quoác]... chuùng ca tuïngTito bôûi Tito choáng Lieân Xoâ, Trung Hoa (...) Khoâng duï hoaëcnoåi Vieät kieàu xa caùch Chính phuû, chuùng mong loâi keùo Vieät kieàuchoáng chính phuû, vì chính saùch ngoaïi giao cuûa chính phuû.Muïc ñích cuoái cuøng cuûa chuùng vaãn khoâng thay ñoåi: aáy laø chiareõ Vieät kieàu.”

Keå töø vaán ñeà Tito trôû ñi, ngoaøi caùc danh hieäu “phaûnquoác”, “ñaày tôù thöïc daân” ngöôøi troát-kít Vieät Nam coøn ñöôïc

26 Trong vuï aùn Nhaân Vaên Giai Phaåm naêm 1956, Hoaøng Trung Thoâng (kíteân Hoàng Vaân) toá caùo Traàn Ñöùc Thaûo laø troát-kít. Theo HTThoâng, Traàn Ñöùc Thaûolieân laïc thöôøng xuyeân vôùi moät laõnh tuï Ñeä Töù Quoác Teá laø Pierre Frank. Ñaây laø moätñieàu hoaøn toaøn vu khoáng.

Page 139: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 139

taëng theâm moät cuïm töø môùi laø “luõ Troát-kít - Phaùt- xít Tito”. Nhaøvoâ ñòch cuûa chieán dòch naøy laø luaät sö Phan Nhuaän, ñaûng vieân“saùng giaù” cuûa ñaûng CS Phaùp27 . Noi göông bieän lí Vychinskycuûa Lieân Xoâ, oâng Phan Nhuaän cuõng coù oùc töôûng töôïng khaùphong phuù, oâng cam ñoan raèng oâng ñaõ nhìn thaáy ngöôøi troát-kítÑeä Töù dieãn haønh vôùi ñaïo quaân boä haï cuûa Baûo Ñaïi treân ñöôøngphoá Paris. OÂng ta ñaõ maéc beänh taâm thaàn phaân lieät chæ vì quaùthuø haän ngöôøi troát-kít.

Nhöng khaùc vôùi Phan Nhuaän vaø caùc ñoàng chí trongñaûng CS Phaùp, thöôøng chæ coù moät thöù vuõ khí duy nhaát laø söï vukhoáng traéng trôïn, NKV duøng lí luaän chính trò. Baèng moät gioïngkhi nghieâm nghò khi mai miaû chaâm bieám, oâng tìm caùch chöùngminh raèng chuû nghóa troát-kít laø moät chuû nghóa chính trò khoângthöïc tieãn vaø khoâng giaûi quyeát ñöôïc nhieäm vuï thöïc teá do lòch söûgiao phoù. Sau ñaây laø moät trích daãn lí luaän cuûa oâng ñaêng trongbaùo Coâng Nhaân soá thaùng 3/1950.

“Nhöõng moùn haøng giaù thaät reû cuûa Lieân XoâChuùng toâi khoâng coù oùc caùch maïng saâu xa nhö caùc oâng

“Tieáng thôï”neân chuùng toâi, trong giai ñoaïn lòch söû naøy nhaém

27 Veà tröôøng hôïp Phan Nhuaän vaø hoaït ñoäng cuûa oâng ta, Alain Ruscio, söûgia ñaûng CS Phaùp ñaõ vieát trong quyeån Les communistes français et la guerred’Indochine (Ngöôøi CS Phaùp vaø cuoäc chieán tranh Ñoâng Döông) tr. 81-82, nxbl’Harmattan, 1987 nhö sau: “Luaät sö Phan Nhuaän traùch nhieäm nhoùm coäng saûnngöôøi Vieät cuûa ñaûng CS Phaùp, trong ‘Uyû ban ngoaïi ngö’. Theo leänh ñaûng, hoï töï toåchöùc laáy chieán dòch hoâ haøo ngöôøi Vieät tham gia vaøo ñoaøn quaân [Leâ döông] giaûiphoùng Ñoâng Döông, ít nhaát laø ñeán muùa heø naêm 1945. Ñoàng thôøi ñaûng coäng saûnPhaùp cuõng xin vuõ trang cho ngöôøi Vieät Nam ôû Phaùp ñeå nhöõng ngöôøi naøy coù maëttrong ñoaøn lính Leâ Döông ít ra cuõng ñeán muaø heø naêm 1945“. Lí do: ngöôøi CS thieáuthoâng tin veà tình hình VN. Vì vaäy vaøo luùc ngöôøi troát-kít vaø ngöôøi quoác gia VN cuøngvaän ñoäng thaønh laäp moät toå chöùc nhaèm ñaáu tranh giaønh ñoäc laäp cho VN laø TUB Ñaïidieän Ngöôøi Vieät taïi Phaùp thì Phan Nhuaän vaø baïn beø laïi lo ñi moä lính (Vieät Nam)cho ñaïo quaân Leâ döông Phaùp!

Page 140: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

140 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

maét theo oâng Mao Traïch Ñoâng28 , oâng Hoà Chí Minh ôû Taøu, ôûVieät Nam (...) Chuùng toâi duø coù thieån caän cuõng khoâng queânraèng ngöôøi cöùu nhaân loaïi khoûi naïn phaùt xít, môû ñöôøng giaûiphoùng cho caùc daân toäc thuoäc ñòa, khoâng phaûi laø Trotski, nhönglaø Staline vaø “quan cheá” sta-li-nhieâng. Chuùng toâi khoâng queânraèng trong luùc Trotski ngoài vieát saùch baùo ôû nöôùc ngoaøi, daïycaùch maïng thì Staline vaø quan cheá Nga Xoâ ñaõ kieán thieát, bieáncaõi moät nöôùc heøn yeáu laïc haäu thaønh moät nöôùc huøng cöôøng,ñaùnh ñoå phaùt xít, laøm cho caùc thuoäc ñòa cuõ cuûa Nga chæ tronghai möôi naêm ñaõ vöôït qua maáy theá kæ lòch söû, nay ñuû kó ngheä,tröôøng hoïc, nhaø thöông khoâng keùm gì caùc nöôùc tieàn tieán. Chuùngtoâi laáy laøm laï raèng trong tôø “Tieáng thôï” vöøa roài, cho tin ôû Nga,caùc oâng ‘queân’ cho bieát raèng ôû Nga, duø bò phaù hoaïi raát nhieàu,Staline vaø quan cheá ñaõ ‘ñoäc ñoaùn’ (theo lôøi baùo Franc tireur:baisse autoritaire des prix) haï giaù caùc haøng hoaù töø 20 ñeán 25%. Toäi nghieäp cho daân Nga phaûi mua haøng reû quaù; coù leõ caùcoâng “Tieáng thôï” cho raèng haï giaù baùnh, thòt, quaàn aùo khoângphaûi laø moät vieäc ñaïi chính trò, ñaùng ñeám xæa ñeán, khoâng phaûi laøcaùch maïng?”

Baùo “Tieáng thôï ” ñaõ traû lôøi oâng Vieän töøng ñieåm moät trongmoät baøi khaù daøi ñaêng trong soá 58 ngaøy 15 thaùng 5/195029 .Nhöng phaûi thuù nhaän raèng khoâng deã traû lôøi cho moät ngöôøi raátthaønh thaät vaø ñaày tin töôûng nhö oâng Vieän. Bôûi vì quaû laø khaùcvôùi ña soá baïn beø oâng luùc baáy giôø, oâng raát tin töôûng nhöõng ñieàumình noùi. OÂng tin töôûng lôøi noùi cuûa Staline, Mao, Hoà, Thorezv.v... maø khi oâng noùi veà Trotski, ngöôøi ta coù caûm töôûng oângchöa heà ñoïc moät doøng moät chöõ naøo cuûa nhöõng gì Trotski ñaõvieát.

28 Naêm 1981, trong böùc thö göûi Quoác Hoäi, oâng Vieän ñaõ toá caùo chuû nghóamao-ít. Thaät vaäy, ngaøy nay, oâng Vieän cuõng nhö ñaûng CSVN khoâng heát lôøi choángñoái Trung Quoác vaø Mao.

29 Baùo Tieáng Thôï ban ñaàu laø cô quan ngoân luaän cuûa Trung Öông TUB Ñaïidieän ngöôøi Vieät taïi Phaùp, sau ñoù cuûa Hieäp Ñoaøn Thôï Vieät Nam taïi Phaùp.

Page 141: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 141

NHÖÕNG BAÁT ÑOÀNG YÙ KIEÁN MÔÙI VEÀ HIEÄP ÑÒNH GENEØVE

Moät laàn nöõa söï tranh chaáp giöõa Trung Öông Coâng binhvaø Nguyeãn Khaéc Vieän laïi taùi dieãn vì nhöõng baát ñoàng yù kieánvaøo dòp kí keát Hieäp ñònh Geneøve Phaùp - Vieät naêm 1954. Ñoáivôùi Nguyeãn Khaéc Vieän, ñaây laø moät thaéng lôïi hoaøn toaøn cuûaVN: Mieàn Baéc ñöôïc töï do, mieàn Nam cuõng seõ ñöôïc giaûi phoùngtrong voøng hai naêm tôùi sau cuoäc toång tuyeån cöû. Vì coù UÛy hoäiQuoác teá (Kieåm soaùt Ñình chieán) baûo ñaûm, caùc ñieàu khoaûn Hieäpñònh seõ ñöôïc toân troïng, cuoäc toång tuyeån cöû seõ dieãn ra ñuùngthôøi haïn. Theo ngöôøi Ñeä Töù troátkít, thaéng lôïi naøy chæ laø moätnöûa thaéng lôïi30 . Vì hoï nghó raèng nhöõng ñieàu khoaûn nhaânnhöôïng döôùi aùp löïc Trung Quoác 31 vaø Lieân Xoâ seõ gaây nhieàukhoù khaên nan giaûi cho cuoäc thoáng nhaát ñaát nöôùc. Söï vieäc ruùttoaøn boä khaùng chieán quaân veà Baéc vaø giaûi taùn caùc caên cöù khaùngchieán taïi mieàn Nam laø taïo cô hoäi quyù giaù cho chính quyeànmieàn Nam raûnh tay chænh ñoán löïc löôïng. Ngay trong nhöõngñieàu khoaûn cuûa Hieäp ñònh ñaõ chöùa maàm moáng cho moät cuoäcchieán tranh thöù hai. Keát luaän phaân tích tình hình naøy cuûa ngöôøitroát-kít ñaõ gaây ra phaûn öùng gay gaét treân baùo chí baïn beø oângNguyeãn Khaéc Vieän. Ngöôøi troát-kít bò hoï toá caùo laø “boïn chiareõ”, ”xui giuïc gaây chieán”, ”maï lò TQ vaø LX” vì theo ho, caùcñaïi dieän hai nöôùc naøy “hoaøn toaøn uûng hoä moïi quyeát ñònh cuûachính phuû Hoà Chí Minh”. Ñeå traû lôøi lí luaän ”chính quyeàn NgoâÑình Dieäm coù theå töø choái vieäc toång tuyeån cöû ”, Nguyeãn KhaécVieän khaúng ñònh trong tôø Ñaát Nöôùc:32 ”Dieäm khoâng theå töø choáimaõi ñöôïc. Vì moät taûng ñaù duø naëng ñeán ñaâu, cuõng seõ bò lay

30 Vì khoâng töông xöùng vôùi cuoäc ñaïi thaéng Ñieän Bieân Phuû.31 Ñieàu naøy ñöôïc coâng nhaän bôûi taát caû caùc quan saùt vieân Taây phöông coù

chuù taâm luùc ñoù, ngoaïi tröø ñaûng CS Phaùp vaø oâng NKV. Ngaøy nay caùc söû gia ñaûngnaøy toá caùo “aùp löïc quaù ñaùng” cuûa TQ nhöng laïi im laëng veà aùp löïc Lieân Xoâ, vaø baùochí Vieät Nam thì chæ vieát “[Hieäp ñònh] khoâng töông xöùng vôùi thaéng lôïi Ñieân BieânPhuû ”

32 Khaùc vôùi tôø Ñaát Nöôùc xuaát baûn taïi Taây Ñöùc hieän nay.

Page 142: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

142 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

chuyeån, neáu toaøn daân moät loøng quyeát dôøi ñaåy noù. Söùc yø cuûaDieäm coù giôùi haïn.”

Nhöng ruûi thay, Dieäm khoâng phaûi laø moät taûng ñaù vaø“söùc yø”cuûa oâng ta maïnh ñeán noãi moïi yù muoán hoaø bình treân theágiôùi khoâng ñuû laøm oâng ta ñoåi yù. Thaät vaäy, ngöôïc vôùi döï ñoaùncuûa oâng Vieän, UÛy hoäi Quoác teá ñaõ boù tay. Vaø sau cuøng ñaïi bieåuLieân Xoâ ñeà nghò giaûi phaùp “coâng nhaän hai nöôùc Vieät Nam!”Nghóa laø chaáp nhaän söï phaân ñoâi ñaát nöôùc Vieät Nam.

ÑAÏI BIEÅU TROÁT KÍT BÒ ÑAØN AÙP

Söï tin töôûng tuyeät ñoái cuûa oâng Nguyeãn Khaéc Vieän vaøoMao, Hoà, Staline, TQ, LX, nhö coù mang moät chuùt thaàn thoaïipha laãn cuoàng tín. OÂng tin raèng caùc baäc “vó nhaân” vaø caùc “ñaïiquoác” naøy khoâng bao giôø sai laàm, thaát baïi. OÂng khoâng chaápnhaän vieäc ngöôøi khaùc coù theå nghi ngôø xaùc tín naøy cuõng nhönghi ngôø loøng chaân thaønh vaø baát vuï lôïi cuûa TQ vaø LX trongvieäc giuùp ñôõ Vieät Nam.

Trong nhöõng naêm 1940-1950, nhieàu traän buùt chieán33 ñaõxaûy ra. Moät maët bôûi vì ngöôøi troát-kít ñaïi dieän coâng binh khaùñoâng, maët khaùc hoï cuõng chieám ña soá trong caùc Uyû Ban vaø vìvaäy hoï giöõ vai troø quan troïng trong ban chaáp haønh Trung ÖôngCoâng Binh34 , truï sôû ñoùng taïi Mazargues. Cho neân oâng Vieän

33 Xem Ngöôøi Vieät ôû Phaùp 1939-1954 cuûa Ñaëng Vaên Long vaø Hoà sô phongtraøo Ñeä Töù taäp I- Tuû saùch Nghieân Cöùu ( ctcnd)

34 Anh höôûng Troát-kít quan troïng ñeán noãi LS Phan Nhuaän vaø caùc ñoàng chícuûa oâng xem caùc ñaïi dieän coâng binh ñeàu laø ngöôøi troát-kít caû. Caùc tôø baùo CoângNhaân, Cöùu Quoác, Cöùu Teá... luoân luoân chuïp muõ troát-kít leân nhöõng ngöôøi khoâng heàlaø troát-kít nhö Leâ Mua, Nguyeãn Ñình Laâm, Traàn Queâ, Buøi Ngaïn, Ñoã Kyø, LaâmHieàn Thuyù, Nguyeãn Danh Daät v.v... Taát caû nhöõng ñaïi dieän naøy ñeàu laø nhöõng ngöôøiquoác gia chaân thaønh nhöng chöa bao giôø laø thaønh vieân cuûa nhoùm troát-kít Ñeä Töù VNtaïi Phaùp. Töông töï nhö tröôøng hôïp Traàn Ñöùc Thaûo, moät cöïu nhaân vieân trong TUBÑaïi dieän ngöôøi VN taïi Phaùp. Khoâng nhöõng khoâng phaûi laø troát-kít maø oâng Thaûo coønvieát nhieàu baøi ñaû kích troát-kít nöõa.

Page 143: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 143

thaáy caàn choáng laïi aûnh höôûng troát-kít “tai haïi” naøy. Maët khaùc,oâng phaûi traû lôøi vì nhieàu bieán coá quan troïng ñaõ xaûy ra sau ñoù.Phaàn nhieàu ,oâng Vieän ñaõ traû lôøi baèng caùch duøng laïi lí leõ doái traùvaø xuyeân taïc cuûa tôø Nhaân Ñaïo vaø ñaûng CS Phaùp.

Trong khoaûng thaäp nieân naøy, caùc coâng nhaân lao ñoäng ñaõphaûi höùng chòu nhöõng ñaøn aùp nghieät ngaõ cuûa chính quyeànPhaùp. Cao ñieåm ñaøn aùp laø vuï baét bôù 126 ñaïi dieän coâng binhngaøy 31 thaùng Gieâng naêm 1948 trong ñoù coù 33 ñaïi dieän banchaáp haønh Trung Öông Coâng Binh cuûa traïi Mazargues. Taát caûcaùc ñaïi dieän naøy bò cöôõng eùp xuoáng taøu vaø bò ñöa veà giam taïiVieät Nam (Cap Saint Jacques, Vuõng Taøu).35 Vì caùc ñaïi bieåuTrung Öông bò phaân taùn baét bôù, moät soá phaûi aån troán, neân nhöõnguyû ban khoâng theå hoaït ñoäng bình thöôøng ñöôïc nöõa. Chínhtrong hoaøn caûnh ñoù, xaûy ra moät cuoäc aáu ñaû trong traïi coâng binhMazargues. Naêm coâng binh cheát vaø ba möôi ngöôøi khaùc bòthöông. Baùo chí Phaùp, luùc ñaàu ñaõ dieãn dòch thaûm kòch nhö sau:“Vieät Minh toå chöùc saùt haïi phe Baûo Ñaïi”. Vaøi hoâm sau thì vieát“Ñeä Töù vaø Ñeä Tam (xta-li-nhieâng) thanh toaùn nhau”. Baùo Nhaânñaïo vaø caùc baùo cuûa ñaûng CS Phaùp, duø khoâng moät baèng côù, ñaõtruùt heát traùch nhieäm vaøo “boïn Ñeä Töù troát-kít khieâu khích”. Luaätsö Phan Nhuaän vaø caùc baùo Lao ñoäng Thuyû thuû, Cöùu Quoác,Cöùu Teá v.v... cuõng ñoàng thanh toá caùo “troát-kít saùt nhaân”. Laïthay, trong bieán coá naøy, oâng Nguyeãn Khaéc Vieän khoâng heà leântieáng. Phaûi chaêng vì oâng bieát roõ raèng caû troát-kít laãn xta-li-nhieângñeàu khoâng heà can döï vaøo thaûm kòch maø chæ laø naïn nhaân cuûamoät tình theá vöôït ra ngoaøi voøng kieåm soaùt cuûa ñoâi beân? Söï thaätcuûa cuoäc cheùm gieát nhö sau: lôïi duïng tình traïng kieåm soaùt vaøkæ luaät loûng leûo cuûa traïi, moät boïn coân ñoà soáng ôû ngoaøi traïi, möutoan phaù hoaïi toå chöùc traïi ñeå ñöôïc töï do môû caùc soøng baøi, buoânbaùn chôï ñen. Ñeå thöïc hieän döï tính naøy, chuùng töï nhaän laø ngöôøitheo Vieät Minh. Trong thôøi gian ñaàu, chuùng tìm caùch gaây caûm

35 Taïi traïi giam naøy, moät ngöôøi ñoàng chí cuûa chuùng toâi teân Chu Vaên Bìnhñaõ bò baén cheát.

Page 144: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

144 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

tình vôùi Traàn Ngoïc Danh, tröôûng phaùi ñoaøn ñaïi dieân chính phuûkhaùng chieán Hoà Chí Minh36 . Döôøng nhö oâng Danh khoâng haybieát veà aâm möu naøy. Sau ñoù, chuùng caáu keát vôùi moät thieåu soácoâng binh uûng hoä Traàn Ngoïc Danh. Vaø chuùng khoâng ngöøngkhieâu khích, gaây goå vôùi coâng binh baèng caùch chöûi bôùi, haønhhung, vu caùo, haêm doaï gieát moät soá ñaïi bieåu v.v... boïn coân ñoànaøy ñaõ taïo neân moät tình traïng voâ cuøng caêng thaúng giöõa ñoâibeân. Nhö moät kho thuoác suùng, chæ caàn moät tia löûa, taát caû seõ noåtung. Caùc ñaïi bieåu coâng binh khoâng sao laøm chuû ñöôïc tìnhhình. Trong ñeâm 15 thaùng 5 naêm 1948, boïn coân ñoà naøy toåchöùc moät buoåi hoïp goàm khoaûng 70 ngöôøi (trong traïi coù khoaûng2.000 coâng binh) trong moät phoøng hoïp giöõa traïi. Khi ñoù coùtieáng ñoàn cho raèng buoåi hoïp naøy nhaèm toå chöùc aùm saùt caùccoâng binh trong ban ñaïi dieän. Theá laø taát caû coâng binh soâi suïc.Roài cuoäc aáu ñaû dieãn ra, trong boùng toái, vì ñieän bò caét.

CON ÑÖÔØNG THAÊNG TIEÁN THEÂNH THANG

Keå töø naêm 1950, ñoaøn coâng chieán binh cuoái cuøng xuoángtaøu veà nöôùc, taïi Phaùp chæ coøn khoaûng vaøi ngaøn ngöôøi giaûi nguõ.Khoâng coøn ñoaøn vieân, Trung Öông coâng binh töï ñoäng giaûi taùn.Hieäp ñoaøn Thôï Vieät Nam taïi Phaùp ñöùng ra thay theá, ñaïi dieän

36 Trong vuï naøy traùch nhieäm cuûa oâng Traàn Ngoïc Danh roõ raøng khoâng choáicaõi ñöôïc, ñaïi dieän cho chính phuû khaùng chieán Hoà Chí Minh, oâng Danh mô öôùcnaém ñöôïc toaøn quyeàn ñieàu khieån coâng binh. Nhöng thay vì ñaït muïc ñích naøy baèngmoät cuoäc ñaáu tranh chính trò vaø kieân nhaãn ngay töø beân trong caùc ban ñaïi dieân, oângDanh ñaõ choïn phöông phaùp ñoái ñaàu töø beân ngoaøi qua söï thoâng ñoàng cuûa boïn ducoân muoán phaù tan toå chöùc coâng binh ñeå töï do hoaønh haønh trong caùc caêng traïi. TNDanh ñaõ khoâng ngaàn ngaïi ñôõ ñaàu boïn coân ñoà soáng baèng ngheà côø baïc, troäm caép.OÂng Danh tuyeân boá “Keû naøo choáng ñoái toâi laø choàng ñoái Chính phuû, laø phaûn quoác.”Nhöng nöôùc Phaùp khoâng phaûi laø Vieät Nam, töông quan löïc löôïng caùc toå chöùc cuõngkhaùc. OÂng Danh ñaõ gaây ra phaûn öùng choáng ñoái gaàn nhö nhaát trí cuûa caùc coâng binh.Thaûm kòch taïi Mazargues laø haäu quaû khoâng traùnh ñöôïc do loãi laàm cuûa Traàn NgoïcDanh, oâng ta phaûi hoaøn toaøn nhaän chòu traùch nhieäm naøy.

Page 145: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 145

cho nhöõng ngöôøi coâng nhaân ôû laïi Phaùp. Nhöng traän buùt chieángiöõa oâng Vieän vaø nhöõng ngöôøi troát-kít vaãn tieáp tuïc37 , veà vaánñeà Hieâp ñònh Geneøve, veà Mao, veà Staline, veà caùc vuï aùn doStaline nguïy taïo taïi Ñoâng Au (Rajk, Kostov, Cleùmentis, ArthurLondon...)

Naêm 1955, Nguyeãn Khaéc Vieän ñöôïc baàu laøm chuû tòchHoäi Lieân Hieäp Vieät kieàu taïi Phaùp. AÛnh höôûng caù nhaân vaø chínhtrò cuûa oâng lôùn hôn bao giôø heát. Keå töø ñaây hoäi LHVK giöõ laáychoã cuûa nhöõng ngöôøi troát-kít ngaøy tröôùc vaø caøng luùc caøng giöõmoät ñòa vò ñoäc toân trong caùc toå chöùc Vieät kieàu thieân taû. Vaø daàndaø oâng Vieän ngöøng caùc cuoäc buùt chieán vôùi ngöôøi troát-kít. Coù leõvì oâng thaáy hoï khoâng coøn töôïng tröng cho löïc löôïng Vieät kieàunhö tröôùc nöõa. [OÂng Vieän veà nöôùc tröôùc naêm 1975]

Cho ñeán naêm 1977, loøng tin ñaûng cuûa oâng Vieän töôûngnhö khoâng gì lay chuyeån noåi. Khi kí giaû Albert Paul Lentinbaùo Politique Hebdo (soá 257) hoûi oâng raèng coù hay khoâng coùvaán ñeà quan lieâu taïi VN, oâng quaû quyeát: “nhaát ñònh laø khoâng.Bôûi hai yeáu toá khieán cho quan lieâu khoâng theå coù ñöôïc taïi VieätNam: ñaïo ñöùc khaéc khoå caùch maïng cuûa caùn boä vaø yù thöùc chínhtrò cuûa nhaân daân. Khoâng moät caùn boä naøo, duø cao caáp ñeán ñaâu,coù ñöôïc nhöõng ñaëc quyeàn, ñaëc lôïi. Thí duï khoâng moät boä tröôûng,khoâng moät nhaø laõnh ñaïo naøo coù ñöôïc xe hôi rieâng...“ Keát luaän:taïi Vieät Nam khoâng coù quan lieâu vaø cuõng chaúng coù cô sôû vaätchaát ñeå quan lieâu toàn taïi ñöôïc.

BÖÙC THÖ PHEÂ PHAÙN GÖÛI QUOÁC HOÄI

Nhöng töø cuoái 1981, coù tin ñoàn oâng Vieän göûi thö choQH chæ trích ñaûng vaø nhaø nöôùc. Qua ñaàu naêm 1982, vaøi baûnsao chuïp böùc thö ñaùnh maùy naøy ñöôïc göûi ñeán Paris, nhöõng

37 Moät soá baøi in laïi trong Hoà Sô Ñeä Töù taäp I, Tuû saùch Nghieân cöùu,Chroniques vietnamiennes, BP 246, 75 Paris Cedex 11, France

Page 146: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

146 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

ngöôøi bieát roõ veà oâng Vieän ñeàu raát ngaïc nhieân, baát ngôø. Ñuùng laøcaùi phong caùch gioïng vaên Nguyeãn Khaéc Vieän, “ngöôøi ñoái laäp”vaø “phaûn khaùng”!

Thö oâng vieát trong tinh thaàn “pheâ bình xaây döïng”, raát leãñoä. Nhöng ñoïc kó seõ thaáy oâng ñaõ toá caùo chính saùch mao-ít cuûañaûng vaø nhaø nöôùc. Theo oâng Vieän, sai laàm naøy ñaõ coù töø laâu:“ñöøng queân raèng tö töôûng Mao ñaõ ñöôïc ñaûng [ta] chính thöùcghi trong ñieàu leä vaø duøng laøm ñöôøng loái chuû ñaïo. Ñöøng queânraèng taát caû töø caùch toå chöùc laøm vieäc, vaán ñeà caûi taïo, ñeán chínhsaùch caûi caùch ruoäng ñaát v.v... ta ñeàu raäp khuoân theo leänh [coávaán]Trung Quoác. Vaán ñeà laø laøm sao döùt boû ñöôïc tö töôûng Mao.3 8 “

OÂng Vieän neâu leân ôû ñaây nhöõng vaán ñeà voâ cuøng quantroïng: Chính saùch kinh teá phieâu löu, thieáu daân chuû trong sinhhoaït chính trò ñaûng vaø nhaø nöôùc. Söï laán löôùt ñoäc taøi, ñoäc toâncuûa ñaûng ñoái vôùi nhaø nöôùc vaø nhöõng ñoaøn theå nhaân daân; nhöngñaûng vaø nhaø nöôùc voâ hieäu naêng, baát löïc, baát taøi; thoâng tintuyeân truyeàn moät chieàu v.v... Toùm laïi, taát caû nhöõng hieän töôïngtieâu cöïc sinh ra töø ñöôøng loái Mao vaø chuû nghóa Staline. Nhöngoâng Vieän chæ trích Mao maø khoâng noùi gì ñeán Staline. Chuùng toâimuoán bieát oâng nghó gì veà baûn baùo caùo maät cuûa Khrouchtchev.ÔÛ moät ñòa vò quan troïng, oâng thöôøng xuyeân tieáp xuùc vôùi tríthöùc Taây phöông vaø hay ñi coâng du ngoaïi quoác, oâng taát phaûiñaõ ñoïc hay ít nhaát bieát ñeán söï hieän höõu cuûa baûn baùo caùo maätnaøy. Nhöng cho ñeán nay oâng khoâng noùi gì veà noù.

Trong vuï aùn Nhaân Vaên Giai phaåm 1956, oâng Vieän ñöùngngoaøi, khaùc vôùi Nguyeãn Hoaùn vaø Phaïm Huy Thoâng, laø haingöôøi ñaõ muoái maët toá ñieâu baïn vaø ñoàng chí cuõ cuûa hoï laø trieátgia Traàn Ñöùc Thaûo. Nhöng coù ñieàu, cuõng nhö caùc oâng Hoaùn vaøThoâng, oâng Vieän bieát raát roõ oâng Thaûo thaät söï ñaõ laøm gì trongnhöõng naêm 40 taïi Paris. Theá maø veà sau naøy khi ngöôøi ta hoûi

38 Xem baøi “Cuoäc phaûn khaùng cuûa ngöôøi trí thöùc Coäng saûn Vieät Nam”, baùoChroniques vietnamiennes, soá 2, thaùng Tö 1987.

Page 147: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 147

oâng veà oâng Thaûo, oâng baûo “oâng Thaûo ñaõ laøm baäy“ (“faire desbeâtises”). Coù phaûi oâng Thaûo phaïm loãi laàm vì choïn sai thôøiñieåm hay vì ñaõ pheâ phaùn ñaûng nhö oâng ngaøy nay?

Baây giôø xeùt laïi, vôùi thôøi gian qua, böùc thö cuûa oâng quaûthaät ra ñôøi raát ñuùng luùc. Ñuùng luùc ñaûng ñang caàn coù moät ña soácho söï nghieäp “ñoåi môùi”. Thaät vaäy, sau ñoù moïi lí luaän cuûa oângñeàu ñöôïc “phe ñoåi môùi” söû duïng laïi trong ñaïi hoäi 6. Coù ñöôïcmoät cô sôû haäu thuaãn vöõng chaéc vaø quan troïng nhö vaäy, oângöùng xöû nhö phaùt ngoân nhaân cuûa hoï. OÂng ñaõ ñöa ra con baøi chuûtrong moät cô hoäi thuaän lôïi.

Keå töø laù thö noåi tieáng ñoù, oâng Vieän ñaõ ñi nhöõng böôùcquan troïng môùi. Hieän töôïng quan lieâu maø tröôùc ñaây oâng noùinhaát ñònh khoâng theå coù baây giôø cuõng laïi ñöôïc chính oâng coângnhaän vaø noùi tôùi trong nhieàu baøi vieát. Dó nhìeân veà noäi dung xaõhoäi cuõng nhö vai troø chính trò cuûa hieän töôïng quan lieâu, caùinhìn cuûa oâng hoaøn toaøn khaùc vôùi nhöõng ngöôøi troát-kít. Nhöngñieàu coâng nhaän naøy chöùng toû moät böôùc tieán hoaù môùi trong quaùtrình tö töôûng Nguyeãn Khaéc Vieän. OÂng taán coâng khoâng nhaânnhöôïng boïn caùn boä quan lieâu, boïn cô hoäi chuû nghóa, boïn lôïiduïng kieám chaùc v.v... Trong moät baøi vieát gaàn ñaây, oâng nhieätlieät bieåu döông taân toång bí thö Nguyeãn Vaên Linh khi oâng naøyduøng phöông tieän di chuyeån coâng coäng, töø choái ñi xe hôi chínhphuû. Döôùi maét oâng Vieän, ñaáy thaät laø moät taám göông toát ñeïp veàkieåu maãu “khaéc khoå caùch maïng!”

“CHAÚNG NÖÔÙC NAØO COÙ THEÅ TÖÏ TOÀN RIEÂNG LEÛ”

Töø khaùm phaù naøy sang khaùm phaù khaùc, oâng Vieän thuùnhaän raèng trong maáy möôi naêm, oâng khoâng hieåu thaät söï “chuûnghóa quoác teá” nhìn döôùi quan ñieåm maùc xít. Trong baøi “Chaântrôøi môùi” oâng vieát ñaïi yù: ”Trong 40 naêm trôøi, tö töôûng toâi maõiñaém chìm trong nhöõng öu tö veà ñaát nöôùc. (...) Caùi toâi quoác giaaùn ngöï caùi toâi quoác teá. Suoát thôøi gian aáy, tuy trong moãi baøi vieáthay baøi thuyeát trình, toâi noùi ñeán söï giuùp ñôõ cuûa nhöõng ñaûng

Page 148: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

148 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

anh em vaø baïn beø naêm chaâu, nhöng thaät söï, ñaáy chæ laø lôøi noùi‘xaõ giao’, trong thaâm taâm, toâi vaãn nghó raèng chæ coù chính VNmôùi chieán thaéng ñöôïc Phaùp, Mó vaø boïn baønh tröôùng [TQ].Vieän trôï quoác teá chæ giöõ vai troø thöù yeáu. Vaøi ngaøy thaêm vieángñöôøng phoá Moscou ñaõ khieán toâi nhö tænh giaác (...) Roõ raøngraèng, khoâng moät quoác gia, daân toäc naøo, duø lôùn ñeán ñaâu, töï ñuûsöùc toàn taïi moät mình vaø trôû thaønh moät cöôøng quoác (...) caøngkhoù hôn nöõa neáu ñoù laø moät ñaát nöôùc thuoäc ñòa, ngheøo naøn, laïchaäu... Caùch maïng VN naèm trong cuoäc tieán hoaù taát ñònh cuûatheá giôùi, söï thaät naøy caøng hieån nhieân, thöïc taïi hôn nöõa sauchieán thaéng 75, nhöng chuû nghóa xaõ hoäi khoâng nhöõng chæ ñöañeán trieån voïng thaønh laäp moät xaõ hoäi toát ñeïp treân ñaát nöôùc VN,maø coøn môû ra chaân trôøi coäng ñoàng quoác teá, khoâng coù chaântrôøi naøy ñaát nöôùc cuõng nhö caù nhaân khoâng theå thaønh coângñöôïc.39 “ Hoaù ra, baèng phong caùch rieâng vaø tuy khoâng yù thöùcveà ñieàu naøy, oâng Vieän ñaõ vöùt boû lí thuyeát Staline “chuû nghóa xaõhoäi [thaønh coâng] trong moät nöôùc”, nhöng “chuû nghóa quoácteá ” cuûa oâng khaù giôùi haïn. Bôûi vì neáu oâng Vieän ñeà caäp ñeánvieäc hôïp taùc vôùi Lieân Xoâ vaø caùc nöôùc trong khoái COMECON40

oâng laïi chaúng noùi gì veà “cuoäc tieán hoaù cuûa theá giôùi”. Caùchmaïng xaõ hoäi chuû nghóa VN coù caàn ñeán caùc cuoäc caùch maïng xaõhoäi chuû nghóa ôû caùc nöôùc khaùc khoâng, vaø nhaát laø cuoäc caùchmaïng xaõ hoäi chuû nghóa taïi caùc nöôùc tö baûn Taây phöông khoâng?Khoái COMECON ñuû söùc moät mình tieán ñeán xaõ hoäi chuû nghóatheo ñuùng nghóa Marx ñaõ ñeà xöôùng?

39 Xin löu yù: Nhöõng haøng chöõ nghieâng vaø khoâng naèm trong ngoaëc keùpkhoâng phaûi nguyeân vaên (ctnd).

40 Xin nhaéc: baøi naøy taùc giaû HKK vieát tröôùc khi LX vaø khoái ñoâng AÂu tanraõ ( ctnd).

Page 149: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 149

MOÄT NGÖÔØI THUOÄC PHE ÑOÅI MÔÙI RAÁT TÖÏ TIN

Moái quan taâm chính cuûa Nguyeãn Khaéc Vieän laø söï lieân keátlí töôûng voâ cuøng toát ñeïp vôùi Lieân Xoâ. OÂng muoán thuyeát phuïcchuùng ta raèng vôùi traøo löu môùi cuûa Gorbachev, taát caû nhöõngkhaùc bieät vaø hieåu laàm ñoâi beân seõ ñöôïc giaûi quyeát. LX vaø caùcñaûng CS anh em “thaønh thaät vaø voâ vuï lôïi” khi giuùp ñôõ VN.Rieâng veà caùc nöôùc tö baûn, oâng Vieän lo ngaïi raèng vaán ñeà giaothöông vaø kinh teá vôùi hoï coù haïi nhieàu hôn coù lôïi, cho neân oângchuû tröông khoâng neân môû roäng veà maët naøy.41

Hieän nay oâng hoaøn toaøn tin töôûng vaøo LX. Khi xaûy ratranh chaáp giöõa TQ vaø LX, oâng hoaøn toaøn uûng hoä moïi quanñieåm LX vaø traùch caùc baïn beø oâng “thaû moài baét boùng”, oângtuyeân boá ñaët heát tin töôûng vaøo lieân bang Xoâ vieát cuûa Gorbachevnhö ngaøy xöa oâng ñaõ tin töôûng Lieân bang Xoâ vieát cuûa Staline.Trong moät baøi vieát gaàn ñaây, oâng cho bieát oâng ñang cuøng moätngöôøi baïn vieát moät quyeån saùch veà LX vaø nhöõng bieán coá xaûy ramôùi ñaây. Chuùng ta chôø xem...

HOAØNG GIANG(Hoaøng Khoa Khoâi - Heø 1988)

Baûn Vieät ngöõ cuûa Phan Thò Troïng Tuyeán (2000)

(Chuùng toâi saün saøng göûi ñeán caùc baïn ñoïc naøo muoán coù caùc taøi lieäutrích daãn treân ñaây. Chuùng toâi vöøa ñöôïc ñoïc hai baøi vieát môùi cuûa baùc sóNguyeãn Khaéc Vieän noùi veà vaán ñeà daân chuû, veà Lieân Xoâ, Staline vaø MaoTraïch Ñoâng. Chuùng toâi seõ tieáp tuïc pheâ bình trong soá baùo tôùi.)

41 Ban bieân taäp baùo “ Ñoaøn Keát ” döôøng nhö khoâng ñoàng quan ñieåm vôùioâng Vieän veà vaán ñeà naøy.

Page 150: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

Hình

Page 151: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

Noùi veà Baûn ChaátÑaûng Coäng Saûn Vieät Nam

I. Lôøi giôùi thieäu

aøi vieát veà baûn chaát Ñaûng Coäng saûn Vieät Nam naøyñöôïc thöïc hieän vaøo naêm 1976. Ñaây laø keát quaû cuoäc thaûo

luaän noäi boä vaø ñöôïc ñaêng treân baùo Internationale thaùng gieângnaêm 1980.

Hoäi Nghò theá giôùi Quoác teá Ñeä Töù vöøa qua quyeát ñònhñem vaán ñeà Vieät Nam vaøo chöông trình nghò söï neân chuùng toâinhaän thaáy caàn phoå bieán quan ñieåm chuùng toâi ñeán moät coângluaän roäng raõi hôn.

Töø 10 naêm nay nhieàu bieán coá xaûy ra taïi AÙ Chaâu cho thaáyphaàn lôùn nhöõng phaân tích cuûa chuùng toâi vaãn coøn giaù trò tuychuùng toâi ñaõ nhaän ñònh sai veà vieäc taùi laäp bang giao Myõ-Vieät.Tieán trình chính trò taïi nam Vieät Nam xaûy ra nhö chuùng toâi döïñoaùn. Quan lieâu ñaõ bao truøm leân moät khoái daân chuùng thaátvoïng, nhieàu aùc caûm vôùi chính phuû vaø bò khoaù mieäng.

Moät ñaát nöôùc caïn kieät vì 30 naêm chieán tranh khoâng theå töïcho pheùp duy trì moät ñaïo quaân toán keùm ñeå ñaùnh ñaù taïi Kaêm PuChia vaø vuøng bieân giôùi Vieät - Hoa trong khi suoát töø Nam ñeán

B

Page 152: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

152 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

Baéc tình hình kinh teá caøng luùc caøng suy suïp, chôï ñen lan traøn,khoâng ai coøn muoán haêng say lao ñoäng nöõa.

Thôøi chieán, giôùi coâng noâng ñaõ nhaän chòu moïi thieáu thoán,vì moät lí töôûng: ñaùnh ñuoåi Myõ - Nguïy, xaây döïng moät xaõ hoäicoâng baèng hôn. Nhöng lí töoûng naøy ñaõ bò chaø ñaïp. Dó nhieân,keû xaâm laêng ñaõ bò ñaùnh baïi, Vieät Nam trôû thaønh moät tröôønghôïp haõn höõu, laø taám göông khích ñoäng haøng trieäu ngöôøi bò aùpböùc treân theá giôùi. Nhöng söï tin töôûng vaø khaâm phuïc aáy vôi caïndaàn theo thôøi gian vì xaõ hoäi môùi aáy baây giôø ngoät ngaït ñaày baátcoâng, aùp böùc.

Y nhö nhöõng ñaát nöôùc «xaõ hoäi chuû nghóa hieän thöïc» khaùc,trong khi daân chuùng bò bòt moàõm vaø phaûi soáng moät cuoäc soángvoâ cuøng thieáu thoán thì moät taàng lôùp caùn boä cuûa ñaûng vaø nhaønöôùc laïi ngang ngöôïc ngaïo ngheã phôi baøy ñaëc quyeàn ñaëc lôïi.

Chæ vì ñaõ toá caùo tình traïng naøy trong böùc thö göûi choQuoác Hoäi, Nguyeãn Khaéc Vieän bò caùch ly vaø phaûi veà höu sôùm.Nhöng neáu oâng Vieän ñaõ nhìn ra ñuùng caên beänh ñaát nöôùc, oânglaïi khoâng ñi tìm nguyeân nhaân thaät söï gaây beänh. Theo oâng,nguoàn goác beänh hoaøn toaøn thuoäc veà laõnh vöïc lí töôûng, chæ caànhuyû boû caùi thöù «tö töôûng Mao» coøn soáng soùt vaø toáng khöù boïnvoâ khaû naêng laø ñuû ñeå phuïc hoài tình theá. OÂng khoâng giaûi thíchvì sao giôùi laõnh ñaïo Vieät Nam cöù phaûi giöõ gìn maõi caùi lí töôûngkeá thöøa chuû nghóa Mao vaø vì sao voâ soá nhöõng keû khoâng ra gìlaïi naém giöõ nhöõng traùch nhieäm cuøng ñòa vò quan troïng.

Taïi Vieät Nam cuõng nhö ôû Ba Lan, An-ba-ni hay Lieân Xoâ,moät taàng lôùp quan lieâu naém giöõù toaøn quyeàn tuyeät ñoái. Ñeå coùtheå an toaøn thoáng trò, hoï phaûi döïa vaøo moät lôùp caùn boä thaätngoan ngoaõn - vì ñöôïc höôûng nhieàu quyeàn lôïi- vaø hoaøn toaønkhoâng coù oùc pheâ bình. Hoï seõ ñöa «leân» nhöõng keû dôû nhaát, vöøanhoài nheùt vaøo nhöõng boä oùc non nôùt caùc söï thaät lyù töôûng sôñaúng, vöøa ngaên chaän khoâng cho löu haønh caùc tö töôûng ñoáinghòch. Nhöng kinh nghieäm cho thaáy hoï khoâng theå maõi maõilöøa doái ñöôïc taát caû moïi ngöôøi. Taïi Ñoâng Ñöùc, Ba Lan, HungGia Lôïi, Tieäp Khaéc, Trung Quoác, daân chuùng ñaõ nhaát thôøi noåi

Page 153: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 153

daäy. Sau vaøi thôøi kì xuoáng doác hoaëc trì treä theá naøo cuõng seõ coùnhöõng cuoäc vuøng daäy môùi. Keå caû taïi Lieân Xoâ vaø Vieät Nam.

Ñeå coù theå giuùp caùc cuoäc caùch maïng chính trò naøy (vì chænhaèm ñaûo loän toå chöùc chính trò vaø xaõ hoäi chöù khoâng ñoäng ñeánkinh teá vi moâ) chuùng ta caàn hieåu roõ baûn chaát caùc xaõ hoäi quanlieâu aáy. Hi voïng raèng baøi vieát sau ñaây ñoùng goùp vaøo vieäc tìmhieåu ñoù.

II. Veà baûn chaát ñaûng Coäng Saûn Vieät Nam

1) Khoâng deã gì nhaän dieän ban laõnh ñaïo coäng saûn VieätNam, bôûi vì ban naøy khoâng töông öùng vôùi khuoân maãu thoângthöôøng laø moät ban laõnh ñaïo ñaõ theo ñöôøng loái Staline, moät khibò quan lieâu hoaù seõ phaûn boäi laïi phong traøo do chính hoï laõnhñaïo. Ban laõnh ñaïo Vieät Nam, cuõng nhö caùc ban laõnh ñaïo TrungQuoác vaø Nam Tö, ñaõ höôùng daãn thaønh coâng cuoäc khaùng chieángiaønh ñoäc laäp vaø qua ñoù naém laáy chính quyeàn vaø thaønh laäp moätquoác gia coâng nhaân.

2) Chöông trình Laâm thôøi Ñeä Töù coù ñeà caäp ñeán giaû thuyeátmoät ban laõnh ñaïo kieåu Staline, treân con ñöôøng ñoaïn tuyeät vôùigiôùi tö saûn, ñoâi khi coù theå vöôït xa hôn yù muoán thuôû ban ñaàu.Taïi Trung Quoác, Nam Tö vaø Vieät Nam, chính caùc ñaûng coäângsaûn thaønh vieân Coäng Saûn Quoác Teá ñaõ vaän ñoäng quaàn chuùngnoâng daân toå chöùc quaân ñoäi vaø chính trò thöïc hieän ñöôïc caùc muïctieâu daân chuû (giaûi phoùng quoác gia, ñoøi laïi caùc quyeàn töï do daânchuû, caûi caùch ruoäng ñaát). Ñeå coù theå thöïc hieän caùc yeâu saùch daânchuû ñaõ ñònh, caùc ñaûng CS kieåu Staline naøy ñaõ buoäc loøng phaûinhanh choùng ñoát giai ñoaïn vaø ghi theâm caùc muïc tieâu choáng töbaûn vaøo cuoäc khaùng chieán, ñieàu maø hoï khoâng döï tính luùc banñaàu vaø nhôø theá voâ hình chung hoï trôû thaønh taùc nhaân baát ngôøcuûa cuoäc caùch maïng thöôøng tröïc maø ngöôøi ta vaãn daïy hoï phaûichoáng ñoái.

Page 154: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

154 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

3) Caû ba ñaûng noùi treân ñeàu töï noù khoâng heà mang nhöõngmaàm moáng ly khai. Vì trong nhieàu naêm daøi, cho duø vôùi ít nhieàuñau khoå, hoï hoaøn toaøn phuû phuïc döôùi oai quyeàn tuyeät ñoái cuûaLieân Xoâ. Trung Quoác ñaõ traû giaù thaät ñaét vì chuyeän naøy trongthaäp nieân 1920. Rieâng Tito ñaõ caûi toå ñaûng mình töø naêm 1937thoâng qua söï ñoàng yù cuûa Staline vaø Quoác Teá CS. Rieâng veàñaûng CSVN, seõõ sai laàm neáu cho raèng ñaûng naøy ñöôïc töông ñoáiñoäc laäp ñoái vôùi Maïc Tö Khoa keå töø naêm 1930. Tuy raèng ñaûngnaøy, cuõng nhö laõnh tuï ñaûng laø Hoà Chí Minh, luoân tìm caùch giöõgìn quyeàn lôïi ñaát nöôùc maø khoâng phaûi tröïc tieáp ñoái ñaàu vôùiLieân Xoâ. Thôøi kyø Chieán tuyeán duy nhaát giöõa hoï vôùi ñaûng troátkít naêm 1933, sôû dó thöïc hieän ñöôïc chính nhôø Ñeä Tam Coängsaûn ñaõ ñoàng yù hoaøn toaøn vaø coù ñaûng CS Phaùp giuùp ñôõ. Chieántuyeán aáy chæ tan vôõ (cho duø chính ngöôøi troát kít ñaõ chuû ñoängcaét ñöùt tröôùc) khi ñieän Kremlin khoâng coøn muoán coù söï hôïp taùcgiöõa ñoâi beân nöõa. Ñaûng CS VN thaønh laäp Vieät Minh vaø khaimaøo cuoäc chieán ñaáu voõ trang trong khuoân khoå chieán tranhchoáng phaùt xít. Veà vieäc ñaûng chuû ñoäng chieám chính quyeànnaêm 1945, tuy khoâng ghi saün trong Hieäp ñònh Postdam nhöngStaline chaúng phaûn ñoái hay khuyeán khích duø veà sau chuyeänñoù ñöôïc Staline söû duïng trong caùc cuoäc maëc caû ngoaïi giao vôùiñeá quoác.

Ñöôøng loái voâ cuøng cô hoäi chuû nghóa cuûa ñaûng CSVNtrong hai naêm töø 1945 ñeán 1947 chöùng toû raèng ñaûng naøy ñaõnghe lôøi khuyeân neân chöøng möïc cuûa caùc ñaûng CS Phaùp vaøLieân Xoâ hôn laø nghe theo ñoøi hoûi cuûa phong traøo noâng daântrong nöôùc, khieán phong traøo naøy bò khöïng laïi. Vôùi cuoäc khaùngchieán duõng caûm choáng Phaùp, ñaûng khoâng vieäc gì phaûi ñoái ñaàuvôùi Staline, nhöng giöõa ñænh cao cuûa cuoäc chieán tranh laïnh,Hoà Chí Minh vaø ban laõnh ñaïo CSVN buoäc loøng phaûi kyù keátHieäp ñònh Geneøve, hoï cho thaáy raèng «aùp löïc thaân höõu» cuûahai ñaøn anh lôùn Lieân Xoâ vaø TQ thaät ra raát coù tính caùch aùp ñaët.

Chæ sau Ñaïi hoäi ñaûng Lieân Xoâ laàn thöù 20 vaø khi cuoäc

Page 155: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 155

tranh chaáp Hoa - Nga khôi maøo, ban laõnh ñaïo ñaûng CSVN môùitaùch haún ra khoûi quyõ ñaïo Lieân Xoâ vaø giöõ moät vò theá ñoäc laäpcho ñeán baây giôø.

4) Duø ban laõnh ñaïo CSVN thöôøng haønh ñoäng theo kinhnghieäm, khoâng theå noùi raèng ñaây laø moät ban laõnh ñaïo thuï ñoängñeå maëc thôøi cuoäc loâi keùo vaø chæ bieát phaûn aûnh söï lôùn maïnh cuûaphong traøo quaàn chuùng.

Naêm 1941, söï lôùn maïnh naøy chöa heà coù khi vaøi chuïcchieán só bò [Phaùp] truy luøng quyeát ñònh khôûi ñoäng cuoäc ñaáutranh voõ trang. Vaø cuõng khoâng coù phong traøo quaàn chuùng vaøonhöõng naêm 1960 khi maø mieàn Baéc quaèn quaïi döôùi bom vaømieàn Nam ngheït thôû döôùi söùc maïnh quaân ñoäi Myõ vaø quaân ñoäi,coâng an chính quyeàn Thieäu.

Ñeå chòu ñöïng vaø ñi ñeán thaéng lôïi sau cuøng, daân chuùngVN ñaõ phaûi coù moät ñaûng laõnh ñaïo cöïc kyø quyeát taâm, bieát döïavaøo quaàn chuùng vaø coù kyõ luaät. Ñoù chính laø ñieåm khaùc bieät giöõañaûng CSVN vôùi haàu nhö gaàn heát caùc ñaûng CS khaùc ñeàu ñaõ thaátbaïi. Dó nhieân, aáy cuõng vì ñaûng ñaõ ñaøo taïo ñöôïc nhöõng ñaûngvieân coù chaát löôïng vaø baûn lónh anh huøng caùch maïng, nhöngñaùng keå hôn heát laø hoï trôû thaønh bieåu töôïng cho khaùt voïng cuûacaû moät daân toäc, ñieàu maø taàng lôùp tö saûn cuøng caùc ñaûng phaùiquoác gia ñaõ khoâng ñaùp öùng ñöôïc. Thaønh coâng cuûa ñaûng CSNam Tö cuõng töông töï nhö theá.

5) Cho raèng ban laõnh ñaïo ñaûng CSVN laø nhöõng «nhaøcaùch maïng haønh ñoäng theo kinh nghieäm chuû nghóa» thì khoângñaày ñuû vaø coù theå gaây aûo töôûng. Nhöõng «nhaø caùch maïng haønhñoäng theo kinh nghieäm» coù theå hoïc hoûi vaø qua kinh nghieämthöïc tieãn, qua lyù thuyeát vaø thaûo luaän, coù theå trôû thaønh caùchmaïng theo chuû nghóa Marx. Ñoù laø tieán trình khaû dó cuûa caùchmaïng Cuba tröôùc khi maát hieäu löïc vì vieän trôï Lieân Xoâ oà aït ñoåvaøo. Ñaáy laø chuyeän khoâng xaûy ra cho ñaûng Lao Ñoäng VN vaøcaùc ñaûng cuûa Tito vaø Mao.

Page 156: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

156 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

Kinh nghieäm chuû nghóa laø con ñeû cuûa chuû nghóa Stalinebôûi vì theo Staline, lyù thuyeát chaúng laø gì ngoaøi vieäc ñöôïc duøngñeå bieän minh cho quaù khöù. Nhöng chuû nghóa kinh nghieäm cuûañaûng CSVN naèm trong moät chieán löôïc giaønh laáy chính quyeànñöôïc hoaïch ñònh raát laâu töø tröôùc. Cho neân duø con ñöôøng chieánlöôïc nhaáp nhoâ aáy ñaày raãy nguy nan vaø ñaùng tranh caõi, ngöôøi takhoâng theå phuû nhaän raèng quaû tình noù tieáp noái theo moät ñònhhöôùng chung, khieán ñaûng caàm ñaàu ñöôïc cuoäc khaùng chieángiaønh ñoäc laäp, naém ñöôïc chính quyeàn vaø thaønh laäp moät cheá ñoätheo kieåu maãu Lieân Xoâ vaø Trung Hoa coäng saûn.

Ñeå ñaït ñöôïc muïc ñích, ñaûng ñaõ chöùng toû yù chí caùch maïngquyeát lieät cuõng nhö mong muoán ñöôïc phe «anh em xaõ hoäi chuûnghóa» giuùp ñôõ. Vaø haønh ñoäng khoân kheùo ñeå khoûi laøm maátloøng ñaøn anh Lieân Xoâ. Ñaûng ñaõ ít nhieàu thaønh coâng trong vieäcnaøy cho ñeán Ñaïi hoäi ñaûng CS Lieân Xoâ laàn thöù 20 naêm 1956.

Kinh nghieäm ñaûng CS Nam Tö cuõng töông töï. Moät banlaõnh ñaïo ñaõ ñöôïc Lieân Xoâ choïn löïa vaø ñöa ra caàm ñaàu cuoäcnoåi daäy coâng noâng nhaèm ñaùnh ñuoåi boïn xaâm laêng quoác xaõ. Vaøvì cuoäc ñaáu tranh ñoøi hoûi, phong traøo ñaõ ñöôïc chính trò hoaù vôùisöï thaønh laäp caùc ñoaøn quaân voâ saûn, mang bieåu töôïng ngoâi saoñoû, caùc uûy ban nhaân daân v.v... Vaø taïi ñaây, Lieân Xoâ ñaõ lieân mieâncoá vaán, raên ñe nhieàu hôn ñoái vôùi Vieät Nam, nhöng cuoái cuøngcuõng ñaønh chaáp nhaän söï ñaõ roài khi ñaûng CS Nam Tö anh huøngnaøy, luùc naém ñöôïc chính quyeàn, ñaõ voäi vaõ thaønh laäp moät nöôùcCoäng hoaø daân chuû theo kieåu Lieân Xoâ (tuy naèm ngoaøi ñöôøngloái cuûa Staline). Ai cuõng bieát Nam Tö khoâng nhöõng laø nöôùcduy nhaát trong khoái xaõ hoäi chuû nghóa khoâng do hoàng quaânNga giaûi phoùng maø coøn laø nöôùc duy nhaát töø sau 1945 ñaõ thöïchieän nhöõng bieán ñoåi caên baûn ñeå trôû thaønh moät quoác gia coângnhaân bieán daïng meùo moù.

Cuõng töông töï nhö theá, ñaûng CS Trung Hoa theo ñuoåimuïc tieâu rieâng laø ñaùnh ñuoåi Quoác Daân ñaûng cuûa Töôûng GiôùiThaïch, maø khoâng heà phaûi tröïc dieän ñoái ñaàu vôùi Lieân Xoâ. Hoïbieát raèng baát kyø moät chieán thaéng naøo, baèng voõ löïc, cuõng bieän

Page 157: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 157

minh cho töông lai.

6) Ñaûng CSVN hieän nay coù theå ñöôïc xeáp vaøo loaïi ñaûngcoâng nhaân bò quan lieâu hoaù, bôûi vì tö töôûng vaø caùch toå chöùcñaûng hoaøn toaøn theo ñöôøng loái Staline, nghóa laø chuû nghóa taäptrung quan lieâu, moïi thaûo luaän vaø quyeát ñònh chính trò ñeàu docaáp treân ñònh ñoaït, nghóa laø Boä chính trò. Caùc caáp döôùi chæ thaûoluaän veà caùc phöông caùch thi haønh. Phöông phaùp giaùo duïc caùnboä cuûa hoï khaùc xa vôùi phöông phaùp maùc xít voán dó nhaèm muïcñích trau doài kieán thöùc cuõng nhö oùc pheâ bình. ÔÛ daây, caùn boächæ nhaèm hoïc taäp caùc baøi xaõ luaän cuûa baùo Nhaân Daân cuõng nhöcaùc yù kieán cuûa ban laõnh ñaïo ñaûng, hoïc taäp caùc trích daãn tötöôûng maãu möïc cuûa Marx, Engels, Leùnine vaø Staline. Caùc ñöùctính caên baûn phaûi coù cuûa moïi caùn boä göông maãu laø söï vaâng lôøivaø loøng trung thaønh ñoái vôùi ñaûng. Tuy nhieân moái töông quangiöõa ñaûng vôùi daân khaù gaàn vôùi ñaûng CS Trung Hoa vaø khaùc xavôùi moïi ñaûnng CS ñang caàm quyeàn khaùc.

Bôûi vì ñoái vôùi nhaân daân, ñaûng CSVN ñoái xöû moät caùch«phuï maãu» hôn laø duøng baïo löïc. Vaø dó nhieân, «phuï maãu» khoângcoù nghóa laø khoâng caàn duøng ñeán moät boä maùy coâng an hoaønhaûo vaø moïi choáng ñoái veà maët chính trò ñeàu baát khaû. Ñaûng thíchaùp ñaët loøng tin töôûng tuyeät ñoái hôn laø phaûi söû duïng baïo löïc ñaønaùp. Muïc tieâu ñaûng laø moãi ngöôøi daân Vieät Nam phaûi thaáy raèngchæ coù ñöôøng loái do ñaûng ñöa ra laø duy nhaát vaø ñöùng ñaén nhaát,daân phaûi theo ñöôøng loái aáy vaø khoâng theå hình dung ra ñöôïcbaát cöù moät ñöôøng loái naøo khaùc. Vì moïi ñöôøng loái khaùc ñeàu laøphaûn caùch maïng. Vaø ñeå ñaït muïc tieâu aáy, ñaûng kieåm soaùt chaëtcheõ moïi thoâng tin, tuyeân truyeàn nhoài soï moät caùch baét buoäc vaøkhoâng ngöøng nghæ baèng caùc hoäi nghò dieãn thuyeát, loa ñöôøngphoá, hoïp noäi boä v…v…cuõng nhö baèng moái lieân heä gaàn guõi giöõacaùn boä vaø nhaân daân. Thaät ra tính chaát cuûa giôùi quan lieâu VieätNam laø ñaëc quyeàn nhieàu hôn laø ñaëc lôïi, thöù ñaëc quyeàn coù toânti thöù baäc ñöôïc quy ñònh thaät roõ raøng, quyeàn quyeát ñònh taát caûvaø tuyeät ñoái khoâng heà bò kieåm soaùt. Coù theå noùi, ngay töø sau khi

Page 158: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

158 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

ñoaït ñöôïc chính quyeàn naêm 1945, nhö ôû Nam Tö, moät taànglôùp quan lieâu ñaõ hình thaønh vôùi moät soá quyeàn lôïi vaät chaát vaø xaõhoäi leân xuoáng, ít hay nhieàu tuyø theo tình hình kinh teá. Dó nhieânsöï hình thaønh naøy coù ñöôïc coù phaàn nhôø vaøo nhöõng nguyeânnhaân khaùch quan (tình traïng kinh keá vaên hoaù laïc haäu, thieáuchuyeân vieân, caùch ly vôùi theá giôùi v.v...) nhöng nguyeân nhaânchính laø vì ñaûng ñaõ quyeát ñònh aùp duïng moâ hình Lieân Xoâ vaøTrung Quoác, ñoù cuõng laø laø nguyeân nhaân xaâu xa vaø coù tính caùchquyeát ñònh, ñoàng thôøi giaûi thích ñöôïc söï quan lieâu hoaù ñaûng voâcuøng nhanh choùng vaø khoâng theå traùnh ñöôïc.

Caùc ñaëc quyeàn ñaëc lôïi daønh rieâng cho caùn boä cao caáp aáyraäp khuoân ñaëc quyeàn ñaëc lôïi cuûa giôùi laõnh ñaïo taïi caùc nöôùc laoñoäng xaõ hoäi chuû nghóa quan lieâu khaùc: daønh rieâng cho caùn boäcao caáp nhöõng cöûa haøng ñaày ñuû hieän vaät vôùi giaù ñaëc bieät, xerieâng vôùi taøi xeá, beänh vieän ñaëc bieät, nhaø nghæ, nhaø ôû coù ñaàubeáp rieâng, coâng du ngoaïi quoác; ngoaøi ra coøn coù löông tieàn,khaåu phaàn, tem phieáu, dieãn thuyeát coù tieàn boài döôõng v.v... taátcaû ñeàu tuyø thuoäc vaøo thöù haïng toân ti trong ñaûng.

Tính theo giaù trò tuyeät ñoái hay quy ra cuûa caûi vaät chaát, aéthaún nhöõng thöù ñaëc quyeàn ñaëc lôïi naøy seõ laøm moät thö kí ñaûngCS Lieân Xoâ hay Roumanie mæm cöôøi hay bóu moâi, nhöng giaùtrò hieän höõu cuûa chuùng raát lôùn, bôûi vì khoâng phöông caùch naøongaên chaën chuùng lôùn maïnh theo tình hình kinh teá cuûa ñaát nöôùc.Cho neân ngaøy nay, moïi choáng ñoái chính trò cuõng lôùn daàn vaøchæa muõi duøi vaøo caùc thöù ñaëc quyeàn ñaëc lôïi aáy.

7) Nhöng tieáp tuïc cho raèng taïi VN chæ coù moät taàng lôùpquan lieâu ñang hình thaønh cuõng chöa ñuû. Kinh nghieäm cuûaNga, Nam Tö cuõng nhö cuûa Trung Quoác, cho thaáy raèng neáuban laõnh ñaïo khoâng yù thöùc ñöôïc nguy cô quan lieâu hoaù trongñaûng, ñaûng seõ nhanh choùng bò luõng ñoaïn thoái naùt töø beân trong.Vaø ñaûng chæ coøn haønh ñoäng trong khuoân khoå duy nhaát laø baûoveä quyeàn haønh vaø toaøn boä lôïi loäc do quyeàn haønh aáy ñem laïi.Khaùc vôùi ñaûng boân seâ vích Nga, ñaûng CS VN chöa heà gaëp moät

Page 159: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 159

choáng ñoái noäi boä naøo ñuû trình ñoä hay khaû naêng baùo ñoäng nguycô quan lieâu hoaù. Töø naêm 1945, Hoà Chí Minh vaø caùc ñoàng chíñaõ aùp duïng ñöôïc ngay chöông trình Staline, trong khi ñaûngLieân Xoâ ñaõ phaûi chaät vaät tranh ñaáu laém môùi ñaït ñöôïc. Ñoù laøñöôøng loái ñoäc ñaûng, tö töôûng chính trò ñoäc khoái, ñaûng cuõng laønhaø nöôùc, ñaûng thanh toaùn keû choáng ñoái chính trò, töï daønhnhöõng ñaëc quyeàn do chöùc vuï ñem laïi v.v...

Coù theå noùi raèng quoác gia coâng nhaân VN ñaõ ñöôïc hìnhthaønh meùo moù, bò quan lieâu hoaù vaø khoâng coù moät phöông caùchnoäi boä naøo coù theå ngaên chaän ñöôïc thoaùi trình quan lieâu hoaù aáy.Phaân tích naøy khoâng ñaët vaán ñeà treân phöông dieän thaønh taâmvaø nhieät tình caùch maïng cuûa Hoà Chí Minh, Mao, Tito, nhöngchính vì caùc laõnh tuï naøy ñaõ daán thaân vaøo con ñöôøng Staline,thöù chuû nghóa taïo ra nhöõng cô cheá laøm bieán ñoåi taát nhieân taànglôùp laõnh ñaïo thaønh moät giai caáp quan lieâu chuyeân cheá coù nhöõngñaëc quyeàn ñaëc lôïi.

Hieän töôïng quan lieâu hoaù cuûa taàng lôùp laõnh ñaïo ñaûng naøyñaõ ñöôïc Rakovsky nhaéc ñeán qua baøi vieát in naêm 1928 «Nhöõnghieåm nguy nghieäp vuï sinh ra töø quyeàn löïc», trong ñoù Rakovskyñaõ chöùng minh ngoïn nguoàn laøm naåy sinh taát yeáu quan lieâu töøtaàng lôùp coâng nhaân naém giöõ chính quyeàn: luùc ban ñaàu, moïiphaân bieät chæ coù tính caùch chöùc naêng, daàn daàn tính caùch xaõ hoäilaán löôùt khi caùc quyeàn lôïi ñi lieàn vôùi chöùc vuï ñöôïc theå cheá hoaùñeå ñeàn buø töông xöùng vôùi chöùc vuï.

Caàn löu yù raèng leõ ra chính Trotski cuõng neân coù caùi nhìnpheâ phaùn hôn veà ban laõnh ñaïo quan lieâu Lieân Xoâ vaøo thaäpnieân 1920. Naêm 1935, Trotski vieát raèng ñaûng toå chöùc kyû nieämlaàn thöù möôøi caùch maïng ñoäc taøi (Thermidor) ñuùng hôn laø kyûnieäm caùch maïng voâ saûn. Nghóa laø vaán ñeà quan lieâu hoaù ñaõñöôïc neâu ra tröôùc Lòch söû, ngay töø naêm 1925, maø vì lí do saùchlöôïc, vaán ñeà naøy ñaõ khoâng theå ñöôïc ñaët ra luùc baáy giôø tröôùcgiôùi voâ saûn Nga.

Cho neân, khi Trotski nhìn nhaän raèng chæ moät naêm sau khiLeùnine cheát, naêm 1925, quan lieâu Lieân Xoâ ñaõ hình thaønh vaø ñi

Page 160: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

160 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

ngöôïc laïi quyeàn lôïi taàng lôùp voâ saûn Nga, thì thöû hoûi taïi VieätNam, ba möôi naêm sau ñoù, moät ban laõnh ñaïo caàm quyeàn voánñaõ khoâng yù thöùc ñöôïc vaán ñeà quan lieâu hoaù, laøm sao traùnhkhoûi söï hình thaønh cuûa taàng lôùp quan lieâu aáy.

Söï kieän ñaûng ñaõ laõnh ñaïo thaønh coâng cuoäc caùch maïngkhoâng ñoái nghòch vôùi khaúng ñònh treân ñaây. Töông töï nhö trongcaùc cheá ñoä daân chuû tö saûn vaø phaùt xít, caùc taàng lôùp quan lieâucoâng nhaân theo kieåu maãu Staline khoâng heà gioáng nhau duøbaûn chaát sinh thaønh voán dó y heät. Thaät heïp hoøi neáu nghó raèngmoät taàng lôùp quan lieâu chæ coù theå haønh ñoäng moät caùch heønnhaùt hay ñaàu haøng thoaû hieäp. Thaùi ñoä cuûa ñaûng boân seâ víchNga trong theá chieán hai ñaõ caûi chính yù nghó thieån caän ñoù.

Töø naêm 1945, caùc laõnh tuï Haø Noäi ñaõ bieát raèng hoï chæ coùtheå ñaït thaéng lôïi hoaøn toaøn khi giaûi phoùng ñöôïc toaøn boä ñaátnöôùc VN. Töø cuoái thaäp nieân 1960, ñeå choáng laïi khuynh höôùngxeùt laïi «theo Khroutchev» nhaèm xaây döïng xaõ hoäi chuû nghóatrong moät nöûa nöôùc phía Baéc, ña soá choïn löïa quyeát ñònh giuùpñôõ Maët traän Giaûi phoùng mieàn Nam. Chính vaøo luùc aáy, ban laõnhñaïo cuõng ñaõ roõ raøng quyeát ñònh ra khoûi voøng tay Lieân Xoâ. YÙthöùc ñöôïc nhöõng quyeàn lôïi cô baûn cuûa taàng lôùp quan lieâu mình,ñeå töï giöõ vöõng daøi laâu quyeàn haønh, khoâng gì hôn laø ñaûng phaûicoù ñöôïc moät quoác gia thoáng nhaát, ñaûng khoâng theå chaáp nhaänvieäc ngöôøi Myõ cöôõng cheá moät phaàn ngöôøi Vieät vaø moät phaànñaát Vieät giaøu coù nhaát ôû ngoaøi taàm tay ñaûng. Ñieàu naøy giaûi thíchsöï kieân trì cuûa ñaûng tröôùc cuoäc chieán tranh taøn saùt cuûa Myõ.Ngöôøi ta tin chaéc ñaûng cuõng kieân trì trong coâng cuoäc xaây döïngñaát nöôùc, nhöng chæ kieân trì thoâi thì chöa ñuû ñeå taïo döïng moätchuû nghóa xaõ hoäi taïi Vieät Nam.

Baéc Trieàu Tieân sau cuoäc chieán phaân tranh ñaõ bò taøn phaùnhieàu hôn Vieät Nam, thuû ñoâ Bình Nhöôõng chæ coøn ñöôïc haidaõy phoá coøn nguyeân veïn, rieâng Haø Noäi khoâng bò taøn phaù nhieàu,khoâng moät thaønh phoá, laøng maïc, beänh vieän hay cao oác hoaøntoaøn bò phaù huyû. Theá nhöng, Baéc Haøn, döôùi quyeàn laõnh ñaïocuûa «laõnh tuï vó ñaïi» Kim Nhaät Thaønh, taát caû ñöôïc xaây döïng laïi

Page 161: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 161

nhanh choùng. Coù ai daùm cho raèng cheá ñoä quan lieâu ñoäc taøihoaøn toaøn theo moâ hình aùp böùc kieåu Staline cuûa Kim NhaätThaønh coù dính daùng gì ñeán neàn daân chuû xaõ hoäi chuû nghóa?Nhöng nöôùc naøy ñaõ thöïc hieän ñöôïc moät soá tieán boä thuoäc dieänkinh teá vaø xaõ hoäi.

Tuy nhieân, ñaûng CSVN chöa bao giôø luøi böôùc tröôùc ñeáquoác Phaùp cuõng nhö Myõ duø coù nhieàu laàn hoï ôû trong tình theágay go. Vaø duø chöa bao giôø phaûi tröïc dieän ñoái ñaàu vôùi chínhStaline hay caùc laõnh ñaïo keá vò Staline, Haø Noäi vaãn luoân baûo veäñöôïc quyeàn lôïi cuûa mình vaø buoäc Lieân xoâ phaûi ra tay giuùp ñôõ.Trong chieàu höôùng ñoù, ñaûng CSVN khoâng phaûi laø moät banlaõnh ñaïo theo kieåu Staline. Nhöng khoâng nhö Staline khoângcoù nghóa laø ñaûng ñaõ khoâng bò quan lieâu hoaù.

8) Chính saùch ngoaïi giao naøo cuõng phaûi nhaèm phuïc vuïcho chính trò quoác noäi. Trong cuoäc chieán choáng ñeá quoác Myõkieâu caêng vaø quyû quaùi, ñaûng luoân toû ra raát maãu möïc. Hoï ñaõchöùng toû raèng ñeå chieán thaéng, hoï ñaõ khoâng nhaát thieát phaûi coùbom nguyeân töû vaø maùy ñieän toaùn. Duø raèng trong cuoäc chieántranh caùch maïng, hoaû tieãn vaø khí giôùi toái taân raát quan troïng.Cuoäc chieán Vieät Nam ñaõ gaây chaán ñoäng treân toaøn theá giôùi, vaøcoù theå ñöôïc xem nhö ñôõ ñaàu cho phong traøo noåi daäy taïi Phaùpvaøo thaùng Naêm naêm 1968, vaø khích ñoäng ñoåi môùi cho caùc phecöïc taû taïi Myõ, Aâu chaâu vaø caû ôû Nhaät nöõa.

Nhöng chính vaøo luùc phong traøo ñaáu tranh leân ñeán cöïcñieåm, chuû nghóa quoác teá cuûa ñaûng CSVN laïi co cuïm laïi. Bò troùibuoäc trong chuû nghóa Staline laø xaây döïng xaõ hoäi chuû nghóatrong moät nöôùc, ñaûng xem cuoäc chieán tranh giaûi phoùng cuûamình ñaõ nhö laø nghóa vuï quoác teá. Moãi khi quyeàn lôïi cuûa giaicaáp coâng nhaân ñi ngöôïc vôùi nhöõng gì quan troïng döôùi maétñaûng thì chuû nghóa Quoác Teá khoâng coøn nöõa: ñaûng ñaõ uûng hoäcuoäc ñaøn aùp phong traøo CS cuûa chính phuû Tích Lan (Myanmar)vaø uûng hoä Lieân Xoâ khi Lieân Xoâ xaâm laêng Tieäp Khaéc. Ít cuïc boävaø thöïc tieãn hôn nhieàu ñaûng khaùc, ñaûng CSVN luoân luoân chaáp

Page 162: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

162 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

nhaän moïi thöù giuùp ñôõ, keå caû nhöõng giuùp ñôõ ñeán töø nhöõngngöôøi Ñeä Töù troát kít. Vaø dó nhieân, khi ñaûng CSVN chieán thaéngroài thì ñaûngï baét ñaàu saøng loïc baïn beø!

Ñaûng coù nhieàu kieåu thaùi ñoä ñoái xöû vôùi Quoác Teá Lao Ñoängtreân theá giôùi: vôùi hoï chæ coù caùc ñaûng coäng saûn chính thöùc môùiñöôïc pheùp ñaïi dieâän cho coâng nhaân; hoï duøng moïi caùch ñeå giaáugieám nhöõng baát ñoàng quan ñieåm giöõa mình vaø caùc ñaûng naøy(thí duï nhö vôùi ñaûng coäng saûn Phaùp trong hai cuoäc chieán tranhÑoâng Döông). Rieâng vôùi ngöôøi Myõ, ngoân ngöõ ñaûng baây giôøhaõy coøn khaù gay gaét, nhöng vôùi kinh nghieäm Trung Quoác, saucuoäc baàu cöû taïi Myõ, vôùi caùc lôøi höùa taùi laäp bang giao cuõng nhölôøi höùa cho Vieät Nam gia nhaäp Lieân Hieäp Quoác, chaéc chaénñaûng seõ hoaø hoaõn hôn. Cô hoäi chuû nghóa veà ñöôøng loái ngoaïigiao cuûa ñaûng caøng roõ raøng hôn khi ñaûng tuyeân boá uûng hoä caùcchính quyeàn ñaøn aùp vaø phaûn caùch maïng taïi Tích Lan vaø AÁnÑoä, chöa noùi ñeán baøi dieãn vaên muø môø cuûa Phaïm Vaên Ñoàng veàcaùc quoác gia «khoâng lieân keát». Thaùi ñoä ñaûng gaàn ñaây ñoái vôùiThaùi Lan coù phaàn cöùng raén hôn chæ vì cuoäc ñaûo chính choángcoäng saûn taïi Thaùi ñaõ baát thaàn laøm ngöng treä caùc cuoäc baøn thaûoveà vieäc bình thöôøng hoaù moái bang giao ñoâi beân.

9) Ñaûng CSVN coù hai moái baän taâm chính: tìm vieän trôïkinh teá ñeán töø caùc nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa anh em vaø caùc nöôùctö saûn tieân tieán nhaèm giöõ ñöôïc ñoäc laäp; trong nöôùc, vôùi soá quaùít chuyeân vieân kó thuaät, phaûi tìm vieäc laøm cho moät taäp theå daânchuùng ñaõ meät moûi kieät queä veà tinh thaàn cuõng nhö theå xaùc.

Ñeå coù theå thöïc hieän ñöôïc hai ñieàu ñoù maø khoâng phaûi thöïcthuï ban tieáng noùi cho nhaân daân, taàng lôùp quan lieâu cuûa ñaûngcaøng luùc caøng chìm saâu vaøo moät thöù chuû nghóa quoác gia ñieânroà. Baùo chí laên xaû vaøo vieäc ca ngôïi nhöõng gì khoâng dính daùngñeán söï tænh thöùc cuûa caû moät daân toäc maø quaù khöù cuõng nhö taäpquaùn ñaõ bò vuøi daäp töø laâu. Ñaûng taùn döông vaø khoe khoangnhöõng trieàu ñaïi vua chuùa ngaøy xöa vôùi nhöõng cuoäc phaân tranh,chính caùc caùn boä «maùc xít» laïi ca ngôïi nhöõng ñöùc tính quoác

Page 163: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 163

gia (nhö hieáu chieán, kieân trì chòu ñöïng, thôø cuùng toå tieân) catuïng taâng boác laõnh tuï quaù coá vaø cho daân ñeán laêng moä chieâmngöôõng dung nhan xaùc öôùp. Laêng moä laõnh tuï ñaõ ñöôïc xaâydöïng raát toán keùm trong moät thôøi kyø ngheøo khoå, vieäc naøy ñaõnoùi leân khaù nhieàu yù ñoà cuûa ban laõnh ñaïo muoán söû duïng xaùccheát laõnh tuï ñeå naâng cao ñaûng.

Tröôùc tranh chaáp mang tính caùch chuû nghóa quoác gia giöõahai ñaûng Vieät Nam vaø Kam Pu Chia hieän nay, raát neân neâu rakhaåu hieäu «hoan hoâ lieân bang Ñoâng Döông xaõ hoäi chuû nghóa».

10) Tieán trieån tình hình taïi mieàn nam Vieät Nam hieän naygôïi cho chuùng ta nhôù laïi nhieàu kinh nghieäm ñaõ qua. Duø ñöôïc íttin töùc, nhöng khoâng coøn nghi ngôø gì nöõa, chuùng ta ñang chöùngkieán söï hình thaønh moät quoác gia coâng nhaân meùo moù, dò daïng,nhöõng meùo moù trieät tieâu neàn daân chuû kieåu xaõ hoäi chuû nghóathaäât söï. Maëc duø khoâng coù thaát baïi quaàn chuùng vaø tuy chuû nghóaStaline ñang chieán thaéng vì thoaùi traøo hieän nay cuûa caùch maïngtheá giôùi vaø vì söï naûn loøng hieän nay cuûa giôùi coâng nhaân. Nhöngchuùng ta phaûi caån thaän veà phöông dieän huyeàn thoaïi, daân toäcVieät Nam ñaõ thaät söï kieät queä vì chieán tranh. Haõy nghó ñeánnhöõng haäu quaû cuûa ba möôi naêm baïo löïc lieân tuïc, ñeán con soákinh khuûng caùc caên nhaø bò thieâu huyû, caùc gia ñình bò tieâu tan,taåu taùn, ñeán caùc treû taøn taät, cuõng nhö nghó ñeán khaùt voïng coùñöôïc moät cuoäc soáng yeân laønh vaø toát ñeïp hôn.

Khaùc vôùi lôøi tuyeân truyeàn chính thöùc cuûa ñaûng, daân chuùngmieàn Nam, trong thaønh phoá cuõng nhö laøng xaõ ñaõ khoâng heàhaøng loaït noåi daäy choáng ñoái cheá ñoä Nguyeãn Vaên Thieäu. Cuoäcchieán thaéng thaùng tö naêm 1975 mang tính chaát quaân söï vaøchính trò: chính quaân ñoäi Baéc Vieät môùi giöõ vai troø quan troïngcô baûn, vôùi söï giuùp ñôõ cuûa quaân du kích (raát ít trong caùc thaønhphoá), vaø do cheá ñoä Nguyeãn Vaên Thieäu ñaõ suy yeáu vì thamnhuõng, Myõ khi ñoù ñaõ gaàn nhö boû rôi mieàn Nam, cho neân mieànBaéc thaéng traän moät phaàn cuõng nhôø moät soá daân ñaõ quaùù meät moûivì chieán tranh vaø tham nhuõng.

Page 164: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

164 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

Taát caû caùc ñieàu kieän noùi treân khieán cho haøng ngaøn caùn boätöø Baéc vaøo Nam toå chöùc laïi guoàng maùy moät caùch khaù deã daøng.Cuoäc giaûi phoùng naøy ñaõ khoâng caàn phaûi coù nhöõng uyû ban coávaán coâng nhaân nhö ngöôøi ta ñaõ thaáy khi Hoàng quaân Nga tieánñeán giaûi phoùng Ñöùc, Ba Lan vaø Tieäp Khaéc vaøo naêm 1944. Caùcuyû ban quaân quaûn ñaõ ñöôïc thaønh laäp vaø kieåm soaùt chaët cheõ,ñaûng khoâng phaûi öùng bieán khi hoï coù theå höôùng daãn nhaân daântöï taùc.

Chöông trình vaø keát quaû cuoäc baàu cöû quoác hoäi gaàn ñaây(99%!) khieán ngöôøi ta nhôù ñeán thôøi huy hoaøng nhaát cuûa chuûnghóa Staline vaø coù theå khieán môû maét nhöõng keû coøn muø quaùngtin töôûng ñaûng.

11) Nhö theá thì chaúng coøn moät hi voïng naøo nöõa sao? Laømsao coù theå tin ñöôïc moät daân toäc ñaõ töøng cho theá giôùi moät baøihoïc veà loøng can ñaûm, oùc saùng taïo ñoäc ñaùo laïi coù theå baèng loøngmoät cheá ñoä khoâng cho hoï tieáng noùi?

Kinh nghieäm Trung Quoác vaø Nam Tö cho thaáy raèng trongmoät ñaát nöôùc vôùi ñaïi ña soá laø noâng daân, neáu ñaûng caùch maïngkhoâng nhìn thaáy vaán ñeà quan lieâu hoaù thì giai caáp coâng nhaânkhoâng coù khaû naêng choáng laïi söï thoaùi hoaù cuûa ñaûng. Caùc laõnhtuï ñaûng, cho duø ñaõ bò tuø ñaøy, bò tra taán, ñaõ löu vong trong quaùkhöù, trôû neân taàng lôùp nhieàu ñaêïc quyeàn ñaëc lôïi vaø hoaøn toaønkhoâng bò ai kieåm soaùt. Ñaûng naém troïn quyeàn haønh vaø nhaátñònh seõ khoâng giao nhöôïng quyeàn haønh aáy cho ai caû. Haøoquang chieán thaéng vaø thaønh quaû caùch maïng cuõng nhö söï meätmoûi cuûa nhaân daân seõ khieán ñaûng ñöôïc an thaân trong nhieàunaêm. Nhöng sau ñoù thì sao? Lôùp thanh nieân treû lôùn leân sau naøyseõ xem ñoäc laäp vaø caùc phöông tieän saûn xuaát ñaõ taäp theå hoaù laøchuyeän ñöông nhieân. Voøng nguyeät queá treân ñaàu caùc anh huøngseõ khoâng ñuû söùc che ñaäy nhöõng ñaëc quyeàn ñaëc lôïi vaø ñôøi soángvaên hoaù quaù taàm thöôøng. Ñaûng seõ khoâng theå ngaên chaän thoângtin vaø caám caûn nhöõng tö töôûng môùi (cho Vieät Nam) nhö:

Page 165: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 165

– Quyeàn soáng cho nhieàu ñaûng lao ñoäng khaùc nhau.– Quyeàn coù nhieàu khuynh höôùng trong ñaûng Coäng saûn.– Nghieäp ñoaøn, coâng ñoaøn ñöôïc hoaøn toaøn ñoäc laäp.– Quyeàn quaûn lyù nhaø nöôùc moät caùch daân chuû thoâng qua

caùc Hoäi ñoàng do daân chuùng töï do baàu leân.– Quyeàn töï do baùo chí.– Baõi boû moïi ñaëc quyeàn ñaëc lôïi cuûa caùc ñaûng vieân vaø

nhaân vieân boä maùy nhaø nöôùc.Dó nhieân, raát khoù döï baùo ñöôïc tröôùc nhaân daân seõ chaïm

traùn vôùi taàng lôùp quan lieâu cai trò cuûa ñaûng döôùi hình thöùc cuïtheå naøo. Hieän nay chæ coù theå khaúng ñònh ñöôïc moät ñieàu ñoù laøVieät Nam khoânng theå coù daân chuû xaõ hoäi chuû nghóa neáu khoânglaät ñoå taàng lôùp ñaûng vieân caàm quyeàn cuøng caùc toå chöùc quanlieâu cuûa ñaûng vaø ñaûng. Ñoù laø caùch maïng chính trò, noùi theophong traøo Ñeä Töù troát kít. Nhöng khaúng ñònh nhö theá khoângcoù nghóa loaïi boû toaøn theå caùc caùn boä ñaûng, ít ra söï kieän nhaândaân vuøng daäy cuõng seõ ñöa tôùi raïn nöùt trong haøng nguõ caùn boä,bôûi vì khoù tin raèng moät soá caùn boä coù theå chuû ñoäng tham giavaøo vieäc ñoåi thay.

Taïi Ba Lan, Hung gia Lôïi vaø Tieäp Khaéc, tuyeät ñaïi ña soácaùn boä ñaõ ñöùng vaøo haøng nguõ caùch maïng: phaàn lôùn laø vì sôïhoaëc vì cô hoäi, moät soá khaùc, nhôø aùp löïc nhaân daân, trôû laïi vôùitruyeàn thoáng caùch maïng. Trong caû ba tröôøng hôïp treân, chæ coùsöï can thieäp thoâ baïo cuûa Lieân Xoâ môùi laøm ngöng treä tieán trìnhcaùch maïng chính trò vaø taùi laäp uy quyeàn cho taàng lôùp quanlieâu.

Taïi Trung Quoác, giai ñoaïn ñaàu cuûa cuoäc caùch maïngñöôïc tieán haønh cuõng nhôø söï tranh chaáp quyeàn haønh cuûa caùcphe phaùi quan lieâu trong ñaûng. Bôûi vì ñaùm Veä binh ñoû muoánaùp duïng trieät ñeå moïi chæ thò cuûa Mao, ñeán noãi vöôït qua khoûi caûñieàu Mao mong muoán, vaø daäp taét luoân löûa caùch maïng do Maonhoùm leân. Nhöng taïi caùc xöù Ñoâng AÂu, ngay caû söï ñaøn aùp cuõngkhoâng theå ñöa tình hình trôû laïi nguyeân traïng cuõ. Haøng trieäungöôøi boãng ñöôïc thaám nhuaàn nhöõng tö töôûnng ñoät phaù, laät ñoå

Page 166: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

166 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

cuûa daân chuû coâng nhaân, cuûa töï do ngoân luaän, ñoøi hoûi baõi boûñaëc quyeàn ñaëc lôïi, hoï chæ chôø moät cô hoäi ñeå bieåu döông söùcmaïnh.

Taïi Vieät Nam, cuoäc caùch maïng chính trò noùi treân chæmôùi baét ñaàu loù daïng. Nhieäm vuï cuûa Ñeä Töù Quoác teá laø laøm saocho cuoäc caùch maïng aáy ñöôïc dieãn ra trong nhöõng ñieàu kieän toátñeïp cho moïi coâng nhaân vaø noâng daân: nghóa laø moät soá ngöôøitieân phong hieåu ñöôïc ñaâu laø nhöõng vaán ñeà phaûi qiaûi quyeát vaømuoán theá phaûi döïa vaøo nhöõng löïc löôïng naøo. Maëc duø Ñeä Töù ñaõuûng hoä ñaûng CSVN trong cuoäc ñaáu tranh vôùi ñeá quoác Myõ, ÑeäTöù khoâng heà coù aûo töôûng veà baûn chaát cuûa ñaûng naøy. Hieän nay,vì boä maùy coâng an haï taàng cöïc kyø hieäu quaû, Ñeä Töù Quoác Teákhoâng theå naøo hoaït ñoäng taïi Vieät Nam, chæ coù theå troâng caäyvaøo hoaït ñoäng cuûa caùc ñoàng chí troát kít taïi Phaùp: aán haønh saùchbaùo, taøi lieäu trong coäng ñoàng ngöôøi Vieät, töø ñoù caùch saùch baùotaøi lieäu naøy seõ ñöôïc ñöa veà trong nöôùc.

Caùc yù töôûng, phaân tích cuøng caùc bình luaän nghieâmtrang, ñöùng ñaén, nhieàu lí leõ vaø coù traùch nhieäm cuûa Ñeä Töù khoângleõ naøo laïi khoâng tìm ñöôïc tieáng voïng taïi Vieät Nam. Caùc chieándòch choáng caùn boä tham nhuõng vaø baát taøi, voâ khaû naêng, ñöôïcñaûng tung ra khoâng ngöøng, baèng caùch naøo ñoù ñaõ chöùng toûñöôïc phaàn naøo söï lo ngaïi cuûa caáp cao tröôùc nguy cô taùch lìacaùn boä vaø nhaân daân.

Maët khaùc, haøng traêm chieán só Ñeä Töù ñöôïc huaán luyeäntaïi Phaùp vaø veà nöôùc töø naêm 1947, ñaõ hoaøn taát nhieäm vuï trongcuoäc caùch maïng. Chaéc chaén raèng, vôùi ñieàu kieän khoâng coøn bòcaùch ly, moät soá seõ trôû thaønh chieán só ñaày yù thöùc choáng quanlieâu.

Sau heát, chuùng ta cuõng khoâng neân queân raèng hieän nayvaãn coøn caùc nhaø trí thöùc coäng saûn phaûn khaùng cuûa nhöõng naêm1956-1957 trong nhoùm Nhaân Vaên. Hoï mang trong da thòt daáuaán kinh nghieäm ñau ñôùn haäu quaû nhöõng phöông phaùp kieåuStaline cuûa caùc laõnh tuï quan lieâu trong ñaûng. Hoï ñaõ bò vu khoáng,chaø ñaïp trong khi caùc nhaø trí thöùc phaûn khaùng Hung Gia Lôïi vaø

Page 167: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 167

Trung Quoác bò saùt haïi. Ñöa veà Vieät Nam caùc tö töôûng thaät söïcaùch maïng maùc xít laø moät coâng chuyeän daøi hôi vaø nhieàu khoùkhaên. Nhöng phaûi baét ñaàu ngay töø ñaàu, tö töôûng Marx, chuûnghóa Leùnine caàn ñöôïc khaùm phaù laïi ôû Vieät Nam. Chæ coù ÑeäTöù Quoác teá môùi laøm ñöôïc vieäc aáy.

Nhoùm Troát-kít Ñeä Töù Vieät Nam taïi Phaùp, thaùng 10-1976 Baûn Vieät ngöõ: Phan Thò Troïng Tuyeán 07/2003

Page 168: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

168 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

Daân Chuû Xaõ Hoäi Chuû Nghóavaø Chuyeân Chính Voâ Saûn

Maáy lôøi giôùi thieäu

Chuyeân chính voâ saûn laø moät vaán ñeà maáu choátcuûa hoïc thuyeát maùc-xít, trong coâng cuoäc ñaáutranh giaønh giöõ chính quyeàn vaø thöïc hieän chuûnghóa xaõ hoäi. Cöù töøng thôøi kyø, vaán ñeà naøy laïiñöôïc ñeà ra trong phong traøo lao ñoäng quoác teá,veà maët lyù thuyeát cuõng nhö veà maët thöïc haønh. ÔÛcaùc nöôùc maø ñaûng coäng saûn chöa naém giöõ chínhquyeàn, ñaëc bieät caùc nöôùc Taây Phöông nhö Phaùp,YÙ, Taây Ban Nha, v.v... thuyeát chuyeân chính voâsaûn ñaõ bò nhöõng ñaûng naøy ruoàng boû, coi nhö laøñaõ quaù thôøi vì khoâng coøn phuø hôïp vôùi nhöõngñieàu kieän hieän nay trong caùc nöôùc tö baûn vaênminh tieàn tieán.

ÔÛ caùc nöôùc maø ñaûng coäng saûn ñang naémgiöõ chính quyeàn nhö Lieân Xoâ, caùc xöù Ñoâng AÂuvaø ôû AÙ chaâu, traùi laïi, quan nieäm chuyeân chính

Page 169: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 169

voâ saûn laïi ñöôïc ñeà cao hôn luùc naøo heát. Nhöngtrong thöïc tieãn, noù ñaõ bò xuyeân taïc töø caên baûn,ñeán noãi hai tieáng “chuyeân chính” ñaõ gaây ramoät aâm höôûng xaáu xa trong dö luaän. Chính vìleõ ñoù, caùc ñaûng coäng saûn Taây Phöông ñaõ choânvuøi noù vaøo dó vaõng.

Moät ñaèng bò xuyeân taïc, moät ñaèng vì bòxuyeân taïc neân ngöôøi ta ñaõ phuû nhaän toaøn boä.Khaùi nieäm chuyeân chính voâ saûn, trong thöïc teá,döôùi maét nhieàu ngöôøi, ñaõ trôû thaønh moät khaùinieäm “phaûn tieán boä”. Ñöùng tröôùc hieän traïngnaøy, ta khoâng laï khi thaáy caùc cô quan truyeànthoâng ñaïi chuùng cuûa tö baûn quoác teá vaø ñaëc bieätôû Phaùp, moät lôùp trieát gia meänh danh “trieát giamôùi”1 ñaõ lôïi duïng leân tieáng taán coâng döõ doäivaøo chuû nghóa maùc-xít. Hoï leân aùn quan nieäm“chuyeân chính voâ saûn”, vieän côù nhöõng nöôùcaùp duïng noù chæ taïo ra moät cheá ñoä ñoäc taøi daõman, vi phaïm nhaân quyeàn, daân quyeàn vaø laømnaûy sinh caùi naïn “Gulag”, moät ñòa nguïc traàngian maø nhaø vaên Nga - Xoâ-vieát Solzhenitsynñaõ khaùm phaù vaø neâu ra tang chöùng.

Theo hoï, chuû nghóa maùc-xít ñaõ ñeû raStalin vaø chuû nghóa xta-lin-nít, ñaõ gaây ra muoânvaøn toäi aùc maø lòch söû ñaõ ñöôïc chöùng kieán. Döôùitrieàu ñaïi Stalin, vôùi caùi chieâu baøi baûo veä coânglyù töï do cho quaàn chuùng voâ saûn, ngöôøi ta ñaõñaøy aûi vaø thuû tieâu haøng trieäu ngöôøi daân LieânXoâ. Haøng ngaøy, haøng vaïn “Gulag” ñaõ moïc rakhaép choán, giam haõm nhöõng keû chæ coù caùi toäibaát ñoàng chính kieán hoaëc chaúng coù toäi loãi chi

1- Les nouveaux philosophes.

Page 170: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

170 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

caû. So saùnh coâng lyù, töï do ôû caùc nöôùc tö baûnvôùi coâng lyù, töï do ôû caùc nöôùc “coäng saûn”, hoï ñitôùi keát luaän: maëc duø cheá ñoä tö baûn coøn nhieàukhieám khuyeát, neáu caàn phaûi löïa choïn, hoï seõkhoâng ngaàn ngaïi moät giaây phuùt khi choïn cheáñoä tö baûn.

“Baûo veä nhaân quyeàn”, “Ñaû ñaûo Gulag”,ñoù laø nhöõng khaåu hieäu boïn ngöôøi naøy thi nhauphaát cao, taïo neân moät cuoäc “aùp ñaûo tinh thaàn”ñoái vôùi dö luaän. Vì heã coù moät vieäc gì khoânghay hoaëc chæ ñoäng moät tí laø hoï giaät leân taámbaûng “Nhaân quyeàn”, “Gulag” laøm thöù “baûo boái”baøi coäng.

Ñöùng tröôùc cuoäc taán coâng khoång loà aáy,moät soá ñoâng caùc ñaûng coäng saûn AÂu chaâu ñaõñaàu haøng baèng thaùi ñoä coâng khai tuyeân boá ñoaïntuyeät vôùi chuû nghóa leâ-nin-nít (nhö ñaûng Coängsaûn Taây Ban Nha), hay gaïch boû trong cöônglónh cuûa hoï khaåu hieäu “chuyeân chính voâ saûn”(nhö caùc ñaûng Coäng saûn Phaùp, YÙ, v.v... ). Troänlaãn chuyeân chính voâ saûn chaân chính theo tinhthaàn chuû nghóa maùc-xít vôùi chuyeân chính voâsaûn bò xuyeân taïc theo quan nieäm cuûa chuû nghóaxta-lin-nít, hoï ñaõ ñem choân vuøi caû hai thöù vaøochung moät huyeät. Coù khaùc chi nhöõng ngöôøithaáy nöôùc baån voäi vaõ “ñem ñoå caû nöôùc baån laãnñöùa beù trong chaäu nöôùc”.

Cuoäc taán coâng tinh thaàn noùi treân ñoàngthôøi cuõng gaây ra aûnh höôûng khoâng nhoû trongcaùc giôùi trí thöùc tieåu tö saûn. Chaúng haïn nhö ôûPhaùp, vaên haøo Jean Paul Satre maø ai naáy töôûnglaø ngöôøi theo chuû nghóa töï do, vaø voâ soá caùc vaênngheä só, taøi töû saân khaáu, ñieän aûnh, v.v... maø ngöôøita töôûng laø taû phaùi, cuõng bò loâi cuoán theo traøolöu ñoù. Trong taát caû nhöõng vuï oàn aøo naùo ñoäng

Page 171: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 171

naøy, ngöôøi ta ñaõ “queân” moät ñieàu nho nhoû:nhöõng caùi maø nhaø vaên Solzhenitsyn vaø nhieàungöôøi baây giôø môùi “khaùm phaù” ra ôû Lieân Xoâ,Leon Trotsky vaø nhöõng chieán só Ñeä töù Quoác teáñaõ khaùm phaù töø laâu. Töø hôn boán chuïc naêm nay,phong traøo Ñeä töù khoâng ngôùt vaïch ra tröôùc döluaän naïn “Gulag” ôû Lieân Xoâ vaø nhöõng vuï viphaïm nhaân quyeàn ôû xöù naøy. Nhöng khaùc vôùinhieàu ngöôøi vaø moïi traøo löu tö töôûng, Ñeä töùQuoác teá vaïch roõ nguyeân nhaân vì ñaâu maø ra vaøkhaúng ñònh noù khoâng do söï aùp duïng chuyeânchính voâ saûn theo quan nieäm maùc-xít - leâ-nin-nít, maø do söï xuyeân taïc vaø phaûn boäi quan nieämnaøy.

Ñeå baûo veä chuû nghóa maùc-xít - leâ-nin-nít chaân chính, chuùng toâi ñaêng baøi vieát sau ñaâycuûa baïn Vuõ Gia Minh, phoûng theo moät vaên kieännhan ñeà “Daân chuû xaõ hoäi chuû nghóa vaø chuyeânchính voâ saûn”, ñaõ ñöôïc Ban Chaáp haønh Thoángnhaát cuûa Ñeä töù Quoác teá chuaån y naêm 1982.

HAØ CÖÔNG NGHÒ(Hoaøng Khoa Khoâi)Thaùng Taùm 1980

öø khi caùch maïng thaùng Möôøi dieãn ra ôû Lieân Xoâcho tôùi nay, cuoäc thaûo luaän veà daân chuû xaõ hoäi chuû nghóa

vaø chuyeân chính voâ saûn laø cuoäc thaûo luaän coù tính caùch gay govaø saâu saéc nhaát.Söï khuûng hoaûng cuûa chuû nghóa xta-lin-nít ôûcaùc xöù Taây AÂu vaø Ñoâng AÂu, vaø söï khuûng hoaûng mao-ít, keømtheo söï khuûng hoaûng treân quy moâ roäng lôùn cuûa heä thoáng töbaûn chuû nghóa ôû Taây Phöông, ñaõ chuyeån vaán ñeà naøy töø ñòa haïttö töôûng qua ñòa haït thöïc tieãn.

Giai caáp lao ñoäng quoác teá caàn phaûi coù moät quan nieäm

T

Page 172: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

172 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

quang minh, ngoõ haàu thuùc ñaåy tieán trình cuûa caùch maïng xaõ hoäichuû nghóa ôû caùc xöù tö baûn Taây AÂu vaø tieán trình cuûa caùch maïngchính trò ôû caùc nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa ñaõ bò quan cheá hoùa.

CHUYEÂN CHÍNH VOÂ SAÛN LAØ GÌ?

Söï khaùc bieät giöõa quan nieäm caûi löông vaø trung phaùi vôùiquan nieäm maùc-xít (khuynh höôùng boân-seâ-vích) veà caùc vaánñeà: giaønh chính quyeàn, söï taát yeáu cuûa nhaø nöôùc lao ñoäng, yùnghóa cuûa chính quyeàn lao ñoäng, v.v... khoâng phaûi ôû choã caànphaûi coù moät chính theå nhieàu chính ñaûng nhö laäp tröôøng cuûaphaùi caûi löông hay caàn phaûi coù moät chính theå ñoäc ñaûng nhö laäptröôøng cuûa phaùi xta-lin-nít. Noù cuõng khoâng phaûi ôû choã caànphaûi baûo veä nhöõng quyeàn töï do daân chuû moät caùch voâ giôùi haïn,hay laø caàn phaûi haïn cheá hoaëc truaát boû nhöõng quyeàn töï do daânchuû naøy.

Trình baøy nhö vaäy laø laøm sai laïc nhöõng baøi hoïc caên baûnveà kinh nghieäm lòch söû cuûa caùch maïng vaø phaûn caùch maïng, töøhôn ba phaàn tö theá kyû nay.

Söï khaùc bieät cô baûn giöõa phaùi caûi löông vaø phaùi maùc-xítcaùch maïng laø veà vaán ñeà chính quyeàn nhaø nöôùc. Vaán ñeà naøycaàn phaûi ñaët ra nhö sau:

1.– Ngöôøi maùc-xít caùch maïng khaúng ñònh nhaø nöôùc vaøboä maùy nhaø nöôùc laø moät coâng cuï duøng ñeå duy trì chính quyeàncuûa moät giai caáp.

2.– Phaùi caûi löông beânh vöïc aûo töôûng cho raèng moät“chính theå daân chuû” vaø nhöõng “luaät phaùp cuûa nhaø nöôùc daânchuû” laø hieän töôïng ñöùng treân giai caáp, vaø ñöùng ngoaøi cuoäc ñaáutranh giai caáp.

3.– Ngöôøi maùc-xít caùch maïng xaùc nhaän boä maùy nhaønöôùc vaø nhöõng theå cheá cuûa nhaø nöôùc tö saûn, keå caû nhöõng nhaønöôùc tö saûn daân chuû nhaát, laø coâng cuï ñeå phuïng söï cho giai caáptö saûn, duy trì chính quyeàn cuûa giai caáp naøy; cho neân khoâng

Page 173: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 173

theå duøng noù laøm phöông tieän ñeå laät ñoå chính quyeàn tö saûn vaøchuyeån qua chinh quyeàn lao ñoäng.

4.– Do nhaän ñònh noùi treân, ngöôøi maùc-xít caùch maïngxaùc nhaän: muoán giaønh chính quyeàn veà tay giai caáp lao ñoäng,phaûi ñaäp tan boä maùy chính quyeàn cuûa giai caáp tö saûn vaø tröôùcheát, phaûi ñaäp tan boä maùy ñaøn aùp cuûa giai caáp tö saûn.

5.– Ngöôøi maùc-xít caùch maïng quan nieäm giai caáp laoñoäng chæ coù theå thi haønh chính quyeàn nhaø nöôùc treân caên baûnnhöõng theå cheá khaùc haún theå cheá tö saûn. Nghóa laø nhöõng theåcheá döïa treân neàn taûng caùc uûy ban lao ñoäng (hay Xoâ-vieát) ñoäclaäp, ñöôïc baàu ra moät caùch daân chuû vaø taäp trung, vôùi nhöõng ñaëctính nhö Lenin ñaõ trình baøy trong cuoán Nhaø nöôùc vaø caùch maïng:töï do baàu cöû caùc coâng chöùc, caùc quan toøa, caùc nhaân vieân traùchnhieäm coâng nhaân töï veä vaø taát caû caùc ñaïi bieåu trong boä maùy nhaønöôùc; haïn cheá tieàn löông ñaïi bieåu khoâng ñöôïc cao hôn löôngmoät ngöôøi thôï chuyeân nghieäp; töï do truaát boû ñaïi bieåu tuøy theoyù muoán cöû tri, thöïc haønh quyeàn laäp phaùp vaø haønh phaùp songñoái, treân caên baûn theå cheá Xoâ-vieát; giaûm bôùt nhaân soá coâng chöùcthöôøng tröïc vaø daàn daàn trao laïi nhöõng nhieäm vuï haønh chínhcho caùc cô quan do giai caáp lao ñoäng baàu ra.

Nhö theá coù nghóa laø laøm phaùt trieån roäng raõi veà phaåm chaátneàn daân chuû tröïc tieáp khaùc haún neàn daân chuû giaùn tieáp vaø ñaïidieän theo kieåu nghò tröôøng. Cuõng nhö Lenin ñaõ noùi: “Nhaønöôùc lao ñoäng laø nhaø nöôùc ñaàu tieân trong lòch söû loaøi ngöôøiñöùng ra thi haønh chính quyeàn cuûa ñaïi ña soá nhaân daân, choánglaïi thieåu soá boùc loät vaø ñaøn aùp: sau khi truaát boû nhöõng chöùc vuïñaëc bieät daønh cho moät thieåu soá coù ñaëc quyeàn (caùc coâng chöùccao caáp, caùc só quan trong quaân ñoäi thöôøng tröïc v.v...), ña soádaân chuùng seõ ñöùng ra naém giöõa laáy nhöõng chöùc vuï ñoù. Vaøchính quyeàn caøng ñöôïc ñaïi ña soá daân chuùng ñaûm nhieäm, chínhquyeàn ñoù seõ moãi ngaøy caøng trôû neân khoâng caàn thieát nöõa” (Lenin:Toaøn taäp, taäp 25, trang 454). Nhö vaäy, chuyeân chính voâ saûnthöïc ra laø daân chuû voâ saûn. Vôùi ñònh nghóa ñoù, neàn chuyeânchính voâ saûn baét ñaàu tieâu bieán ngay sau khi noù ñöôïc thaønh laäp.

Page 174: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

174 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

Khaùi nieäm chuyeân chính voâ saûn vôùi nhöõng ñaëc tính noùitreân laø moät yeáu toá caên baûn cuûa hoïc thuyeát maùc-xít veà vaán ñeàcaùch maïng voâ saûn vaø veà vaán ñeà quaù trình xaây döïng moät cheá ñoäkhoâng giai caáp. Chöõ “chuyeân chính” ñaây coù yù nghóa cuï theåtrong noäi dung ñoù.

Chuyeân chính voâ saûn laø moät coâng cuï duøng ñeå laät ñoå chínhquyeàn tö saûn vaø tröng duïng taøi saûn tö saûn; chuyeân chính voâ saûncuõng laø moät coâng cuï duøng ñeå ngaên chaën söï taùi laäp quyeàn chieámhöõu nhöõng phöông tieän saûn xuaát vaø ngaên chaën söï taùi laäp nhöõnghình thöùc boùc loät tö baûn ñoái vôùi giai caáp lao ñoäng. Khoâng theåvì moät lyù do gì maø ñoàng hoùa quan nieäm aáy vôùi moät chínhquyeàn ñoäc ñoaùn, thöïc hieän treân löng ñaïi ña soá daân chuùng. Ñaïihoäi Quoác teá Coäng saûn (Ñeä tam Quoác teá) thôøi kyø Lenin ñaõ khaúngñònh: “Chuyeân chính voâ saûn laø söï ñaäp tan, baèng baïo löïc, moïisöï ñeà khaùng, cuûa giai caáp boùc loät, nghóa laø cuûa moät thieåu soá raátnhoû: boïn phuù noâng, boïn tö baûn. Tieáp sau ñoù, chuyeân chính voâsaûn khoâng nhöõng laøm thay ñoåi nhöõng hình thöùc vaø theå cheá daânchuû noùi chung maø coøn ñi tôùi söï môû roäng nhöõng nguyeân taéc daânchuû tôùi nay chöa töøng coù ñoái vôùi giai caáp lao ñoäng, [...] giai caáplao ñoäng seõ ñöôïc höôûng nhöõng quyeàn lôïi vaø quyeàn töï do daânchuû chöa töøng coù, ngay caû trong cheá ñoä tö baûn tieâu bieåu nhaátvaø daân chuû nhaát.” (Luaän ñeà cuûa Lenin veà daân chuû tö saûn vaøchuyeân chính voâ saûn, trích trong taäp Boán Ñaïi hoäi ñaàu tieân cuûaQuoác teá Coäng saûn).

Ñeå choáng laïi chuû nghóa xeùt laïi cuûa nhieàu ñaûng coäng saûnvaø caùc ñaûng caûi löông, Ñeä töù Quoác teá baûo veä quan nieäm coåñieån cuûa Marx - Lenin. Moät cheá ñoä xaõ hoäi chuû nghóa khoângtheå coù ñöôïc neáu khoâng coù söï coâng coäng hoùa nhöõng phöôngtieän saûn xuaát vaø thaëng dö saûn xuaát xaõ hoäi, neáu khoâng coù keáhoaïch kinh teá do giai caáp lao ñoäng quaûn lyù thoâng qua caùc uûyban lao ñoäng ñöôïc baàu ra moät caùch daân chuû. Noùi moät caùchkhaùc, neáu khoâng coù söï töï quaûn lyù cuûa lao ñoäng. Khoâng theåthöïc hieän noåi söï bieán ñoåi xaõ hoäi neáu khoâng coù söï tröng duïngnhöõng phöông tieän saûn xuaát laøm cuûa coâng, neáu khoâng coù söï

Page 175: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 175

truaát boû nhöõng quyeàn haønh chính trò cuûa tö baûn vaø neáu khoângcoù moät chính quyeàn nhaø nöôùc do giai caáp lao ñoäng baàu ra.

Sau kinh nghieäm thaát baïi ôû Chile (chöùng minh bieát baonhöõng baøi hoïc tröôùc kia cuûa lòch söû), chuùng ta caàn phaûi kòchlieät chæ trích chuû nghóa caûi löông theo kieåu Kautsky maø ngaøynay ñöôïc caùc ñaûng coäng saûn ôû AÂu chaâu meänh danh laø “AÂuchaâu Coäng saûn”, do ñaûng Coäng saûn Nhaät Baûn cuøng caùc ñaûngcoäng saûn khaùc vaø nhöõng toå chöùc trung phaùi neâu ra. Theo hoï,muoán ñi tôùi xaõ hoäi chuû nghóa, cuoäc ñaáu tranh cuûa giai caáp coângnhaân coù theå ñöùng trong khuoân khoå nghò tröôøng tö saûn, thoângqua caùc cuoäc baàu cöû ñeå roài naém giöõ daàn daàn nhöõng vò trí thenchoát cuûa chính quyeàn trong phaïm vi nhaø nöôùc tö saûn. Quannieäm naøy chæ laø böùc maøn che ñaäy söï töø choái tröng thu taøi saûncuûa tö baûn. Noù thay theá cuoäc ñaáu tranh giaønh quyeàn lôïi thöïc söïcuûa giai caáp coâng nhaân baèng cuoäc thoûa hieäp giai caáp vôùi töbaûn. Roát cuïc, trong hoaøn caûnh khuûng hoaûng kinh teá vaø chínhtrò saâu saéc cuûa tö baûn nhö hieän nay, quan nieäm ñoù seõ daãn tôùi söïñaàu haøng ñöùng tröôùc quyeàn lôïi cuûa tö baûn. Nhaèm muïc ñíchchoïn con ñöôøng “ít toån haïi nhaát” vaø tuaàn töï tieán ñeán chuû nghóaxaõ hoäi baèng “phöông phaùp hoøa bình”, noù chæ ñi tôùi keát quaû taïora nhöõng thaát baïi ñaãm maùu vaø nhöõng vuï taøn saùt khoång loà nhöñaõ xaûy ra ôû Ñöùc (1933), ôû Taây Ban Nha (1936), vaø gaàn ñaây, ôûChile (1974)...

ÑOÄC ÑAÛNG HAY ÑA ÑAÛNG?

Lyù thuyeát maùc-xít veà vaán ñeà nhaø nöôùc khoâng bao giôø choraèng chính theå ñoäc ñaûng laø moät ñieàu caàn thieát hoaëc laø moät ñaëctính cuûa chính quyeàn lao ñoäng, cuûa nhaø nöôùc lao ñoäng hoaëccuûa neàn chuyeân chính voâ saûn. Khoâng moät taøi lieäu naøo cuûaMarx, cuûa Engels, cuûa Lenin hay cuûa Trotsky, vaø cuõng khoângcoù moät taøi lieäu naøo cuûa cöông lónh Ñeä tam Quoác teá thôøi Lenin,ñaõ beânh vöïc chính theå ñoäc ñaûng. Lyù thuyeát maø phaùi xta-lin-nít

Page 176: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

176 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

ñöa ra sau thôøi Lenin, cho raèng caùc giai caáp xaõ hoäi, traûi qualòch söû, ñeàu chæ coù moät ñaûng ñaïi dieän, lyù thuyeát naøy ñoái vôùilòch söû khoâng nhöõng sai laàm maø coøn laø moät ñieàu laùo doái. Ñöara quan nieäm naøy, phaùi xta-lin-nít coù muïc ñích baøo chöõa vaøchöùng minh cho chính theå ñoäc taøi moät ñaûng cuûa boïn quan lieâu,tieám ñoaït ñoäc quyeàn chính trò ôû Lieân Xoâ vaø ôû caùc xöù xaõ hoäichuû nghóa ñaõ bò quan cheá hoùa. Lòch söû - keå caû nhöõng bieán coáxaûy ra gaàn ñaây ôû Trung Quoác - chöùng minh lôøi noùi cuûa Trotsky:“Caùc giai caáp khoâng coù tính chaát ñoàng ñeàu, noù thöôøng bò phaânhoùa vì nhöõng maâu thuaãn noäi taïi vaø chæ coù theå ñi tôùi laäp tröôøngchung baèng cuoäc tranh thuû giöõa caùc xu höôùng, giöõa caùc toåchöùc, giöõa caùc chính ñaûng, v.v... Ngöôøi ta seõ khoâng bao giôøthaáy trong lòch söû hieän töôïng moät ñaûng ñoäc nhaát thay maët chomoät giai caáp ñoäc nhaát, neáu ngöôøi ta khoâng coi nhöõng chuyeänhoang ñöôøng kieám hieäp laø nhöõng thöïc teá.” (Cuoäc caùch maïngbò phaûn boäi, Editions Minuit 1963, trang 613-6142 ).

Giai caáp tö saûn döôùi cheá ñoä phong kieán, giai caáp voâ saûndöôùi cheát ñoä tö baûn ñeàu khoâng traùnh khoûi quy luaät aáy. Söï kieänlòch söû ñoù cuõng seõ dieãn ra cho giai caáp coâng nhaân döôùi neànchuyeân chính voâ saûn trong quaù trình xaây döïng chuû nghóa xaõhoäi.

Caên cöù vaøo kinh nghieäm lòch söû, söï töï do thaønh laäp caùc toåchöùc, caùc khuynh höôùng, caùc chính ñaûng khaùc bieät laø moät tieànñeà taát yeáu trong vieäc thöïc thi chính quyeàn voâ saûn. Khoâng coùñieàu kieän töï do aáy, seõ khoâng theå coù caùc uûy ban lao ñoäng thöïcthuï daân chuû vaø seõ khoâng coù söï thi haønh chính quyeàn thöïc thuïcuûa caùc uûy ban naøy.

Veà phöông dieän xaõ hoäi, söï töï do aáy laø ñieàu kieän tieân khôûicaàn thieát cho giai caáp coâng nhaân ñi tôùi moät quan nieäm taäp theå,hay ít nhaát cuõng seõ coù moät ña soá ñeå giaûi quyeát caùc vaán ñeà

2- Taùc phaåm quan troïng naøy cuûa Trotsky ñaõ ñöôïc ‘‘Tuû saùch Nghieân cöùu’’(Paris) dòch vaø xuaát baûn naêm 1994.

Page 177: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 177

chieán löôïc vaø chieán thuaät, keå caû vaán ñeà lyù thuyeát (chöôngtrình) caàn thieát cho söï nghieäp cao caû laø thöïc hieän moät xaõ hoäikhoâng giai caáp döôùi chính quyeàn cuûa moät giai caáp töø xöa ñeánnay ñaõ bò ñeø neùn, aùp cheá, boùc loät. Neáu khoâng coù quyeàn töï dothaønh laäp toå chöùc, khuynh höôùng vaø ñaûng phaùi chính trò thìkhoâng theå coù neàn daân chuû xaõ hoäi thöïc thuï.

Ngöôøi maùc-xít caùch maïng gaït boû quan nieäm söûa ñoåi maùc-xít, ñoù laø quan nieäm “laøm thay”, quan nieäm quan lieâu cho raèngcoâng cuoäc thöïc hieän caùch maïng xaõ hoäi chuû nghóa, giaønh chínhquyeàn vaø ñieàu khieån neàn chuyeân chính voâ saûn laø nhieäm vuïcuûa moät ñaûng laøm thay cho giai caáp lao ñoäng, nhaân danh giaicaáp lao ñoäng hoaëc vôùi söï uûng hoä cuûa giai caáp lao ñoäng.

Neàn chuyeân chính voâ saûn phaûi ñöôïc hieåu theo ñuùng yùnghóa cuûa noù vaø phaûi ñöôïc giaûi thích theo lyù thuyeát truyeànthoáng cuûa Marx cuõng nhö cuûa Lenin, laø söï thaønh laäp chínhquyeàn cuûa giai caáp coâng nhaân do giai caáp coâng nhaân töï ñaûmnhaän. Söï nghieäp giaûi phoùng cuûa giai caáp coâng nhaân phaûi dokeát quaû cuûa cuoäc ñaáu tranh coù yù thöùc cuûa coâng nhaân chöù khoângdo söï thuï ñoäng ngoài chôø caùc laõnh tuï saùng suoát, taøi gioûi chæ baûocho hoï. Ngöôïc laïi, nhieäm vuï cuûa moät ñaûng caùch maïng trongcoâng cuoäc ñaáu tranh giaønh chính quyeàn cuõng nhö trong coângcuoäc xaây döïng moät xaõ hoäi khoâng giai caáp laø nhieäm vuï cuûa moätban ñieàu khieån veà maët chính trò, tranh thuû cho ñöôøng loái cuûamình ñöôïc ña soá chaáp nhaän. Tranh thuû chính trò chieám ña soátrong giai caáp laø phaûi ñöa ra ñeà nghò cuï theå veà chính trò cuõngnhö veà toå chöùc, chöù khoâng phaûi duøng phöông phaùp haønh chínhvaø ñaøn aùp.

Döôùi neàn chuyeân chính voâ saûn, chính quyeàn nhaø nöôùcphaûi do caùc uûy ban coâng nhaân, ñöôïc baàu ra moät caùch daân chuû,naém giöõ traùch nhieäm. Ñaûng caùch maïng ñaáu tranh baûo veä moätñöôøng loái ñuùng daén vaø ñaáu tranh naém giöõ ña soá trong ban ñieàukhieån chính trò nhöng khoâng vì moät lyù do gì, ñaùng ñöùng ra laømthay traùch nhieäm nhöõng uûy ban ñoù. Ñaûng vaø nhaø nöôùc - nhaát laøboä maùy ñaûng vaø boä maùy nhaø nöôùc - laø hai cô quan rieâng bieät,

Page 178: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

178 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

khoâng ñöôïc troän laãn vì noù coù nhöõng nhieäm vuï khaùc nhau. Hônnöõa, caàn phaûi nhaém muïc tieâu giaûm bôùt boä maùy cuûa ñaûng.

Nhöng, muoán caùc uûy ban coâng nhaân coù tính chaát ñaïi dieänthöïc thuï, muoán chuùng ñöôïc baàu ra moät caùch daân chuû thöïc thuï,quaàn chuùng phaûi coù quyeàn choïn löïa ñaïi bieåu, khoâng phaân bieätvaø khoâng giôùi haïn tö töôûng, xu höôùng chính trò cuûa hoï. Maëtkhaùc, nhöõng uûy ban coâng nhaân chæ coù theå thi haønh nhieäm vuïcuûa mình moät caùch daân chuû neáu caùc ñaïi bieåu coù quyeàn thaønhlaäp caùc nhoùm chính trò, caùc xu höôùng chính trò hay caùc ñaûngphaùi, coù quyeàn töï do giaûi thích roäng raõi trong caùc cô quantuyeân truyeàn, coù quyeàn töï do beânh vöïc thaùi ñoä cuûa mình tröôùcñoâng ñaûo quaàn chuùng, coù quyeàn töï do ñeà nghò laäp tröôøng cuûamình trong cuoäc thaûo luaän ñeå roài kinh nghieäm seõ chöùng minhsöï sai laàm hay ñuùng ñaén cuûa chuùng. Khi coù söï haïn cheá quyeàntöï do thaønh laäp chính ñaûng cuûa giai caáp lao ñoäng, töùc laø haïncheá neàn daân chuû voâ saûn, vaø nhö theá laø traùi haún vôùi chöôngtrình caùch maïng vaø vôùi quyeàn lôïi lòch söû cuûa giai caáp voâ saûn.

Cuõng coù ngöôøi noùi söï töï do laäp chính ñaûng chæ daønh rieângcho nhöõng ai “khoâng coù chöông trình vaø lyù töôûng tö saûn” (vaøtieåu tö saûn), hoaëc giaû nhöõng ai khoâng coù haønh ñoäng “baøi xíchchuû nghóa xaõ hoäi”, “baøi xích Xoâ-vieát”. Nhöng döïa vaøo tieâuchuaån naøo ñeå phaân bieät ranh giôùi? Caùc chính ñaûng goàm ña soáñaûng vieân coäi reã laø coâng nhaân, nhöng laïi coù tö töôûng tieåu tösaûn thì coù bò caám ñoaùn hay khoâng? Vaø roài laøm theá naøo ñeå coùtheå dung hoøa thaùi ñoä caám ñoaùn nhöõng ngöôøi naøy thaønh laäpchính ñaûng vôùi quan nieäm töï do baàu cöû caùc uûy ban coâng nhaân?Hôn nöõa, döïa vaøo ranh giôùi naøo ñeå phaân bieät moät “chöôngtrình tö saûn” hay “moät lyù töôûng caûi löông”? Vaø nhö vaäy, coù caànphaûi caám ñoaùn phaùi xaõ hoäi daân chuû hay khoâng?

Caên cöù vaøo truyeàn thoáng lòch söû, aûnh höôûng cuûa caùc xuhöôùng caûi löông seõ coøn toàn taïi laâu daøi trong giai caáp coâng nhaâncaùc nöôùc. Söï toàn taïi ñoù khoâng theå ruùt ngaén laïi baèng phöôngphaùp ñaùn aùp haønh chính vì noù chæ ñi tôùi keát quaû ngöôïc laïi,nghóa laø ñi ñeán choã cuûng coá xu höôùng caûi löông. Muoán choáng

Page 179: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 179

laïi tö töôûng cuûa phaùi caûi löông moät caùch hieäu quaû, caàn phaûigaén lieàn cuoäc ñaáu tranh tö töôûng vôùi vieäc taïo ra nhöõng ñieàukieän vaät chaát cuï theå laøm cho tö töôûng caûi löông maát caên baûn ñeåtoàn taïi. Cuoäc ñaáu tranh tö töôûng choáng phaùi caûi löông seõ khoângñi tôùi ñích neáu khoâng coù söï töï do ñoái chaát vaø neáu chæ döïa treânphöông phaùp ñaøn aùp.

Neáu ñaûng maùc-xít caùch maïng coù thaùi ñoä caám ñoaùn söïthaønh laäp caùc chính ñaûng xaõ hoäi daân chuû hoaëc caùc ñaûng caûilöông khaùc thì trong noäi boä ñaûng seõ khoù loøng baûo veä nguyeântaéc töï do xu höôùng vì noù laø phaûn aùnh töï nhieân cuûa söï tieán trieånkhoâng ñoàng ñeàu giöõa caùc taàng lôùp coâng nhaân lao ñoäng.

Töï do chæ daønh rieâng cho caùc ñaûng phaùi coù moät chöôngtrình xaõ hoäi chuû nghóa thöïc thuï hay cho heát thaûy moïi ñaûng phaùichính trò? Ñaët vaán ñeà nhö theá khoâng ñuùng. Caàn phaûi ñaët nhösau: hoaëc laø coâng nhaän quyeàn daân chuû voâ saûn, nghóa laø giaicaáp coâng nhaân coù quyeàn töï do löïa choïn ñaïi bieåu maø hoï tínnhieäm vaø löïa choïn nhöõng chính ñaûng, nhöõng toå chöùc maø hoïmuoán (daàu hoï löïa choïn nhöõng ngöôøi hay nhöõng toå chöùc coù lyùtöôûng vaø chöông trình chính trò tö saûn); hoaëc laø haïn cheá quyeàntöï do chính trò cuûa giai caáp coâng nhaân vôùi haäu quaû tieâu cöïc seõxaûy ra. Haïn cheá hay caám ñoaùn söï töï do thaønh laäp caùc chínhñaûng seõ ñi tôùi söï haïn cheá töï do ngay trong noäi boä cuûa ñaûng tieànphong caùch maïng.

CAÙC CHÍNH ÑAÛNG ÑAÏI DIEÄN CHO AI?

Ngöôøi maùc-xít caùch maïng gaït boû aûo töôûng cuûa chuû nghóatöï phaùt cho raèng giai caáp coâng nhaân coù khaû naêng töï mình giaûiquyeát moïi vaán ñeà chieán thuaät, chieán löôïc veà cuoäc ñaáu tranh laätñoå chuû nghóa tö baûn vaø nhaø nöôùc tö saûn ñeå giaønh laáy quyeànñieàu khieån nhaø nöôùc vaø xaây döïng xaõ hoäi chuû nghóa baèng nhöõnghaønh ñoäng töï phaùt cuûa quaàn chuùng, khoâng caàn coù moät ñoäi tieànphong caùch maïng coù yù thöùc, khoâng caàn coù moät chính ñaûng

Page 180: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

180 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

caùch maïng coù toå chöùc, khoâng caàn coù moät chöông trình caùchmaïng ñaõ ñöôïc thöû thaùch trong moïi cuoäc ñaáu tranh cuûa quaànchuùng vaø thoâng qua nhöõng kinh nghieäm lòch söû, khoâng caàn coùnhöõng caùn boä ñöôïc ñaøo taïo treân caên baûn chöông trình caùchmaïng ñoù.

Nhöõng lyù luaän noùi treân phaùt sinh töø chuû nghóa voâ chínhphuû. Theo nhöõng ngöôøi naøy, chính ñaûng, do baûn chaát töï nhieâncuûa noù, chæ laø toå chöùc cuûa boïn “tö saûn töï do” khoâng dính líu gìvôùi giai caáp voâ saûn, cho neân khoâng theå chaáp nhaän ñöôïc trongphong traøo coâng nhaân vì noù nhaát thieát seõ cöôùp ñoaït quyeànhaønh cuûa giai caáp coâng nhaân. Lyù luaän ñoù khoâng nhöõng sai laàmveà phöông dieän lyù thuyeát maø coøn coù haïi veà phöông dieän chínhtrò. Nhöõng toå chöùc, nhöõng xu höôùng chính trò, nhöõng chínhñaûng, v.v... khoâng phaûi chæ phaùt sinh trong giai ñoaïn hình thaønhvaø phaét trieån cuûa cheá ñoä tö baûn. Xeùt veà yù nghóa caên baûn chöùkhoâng veà hình thöùc, hieän töôïng naøy ñaõ phaùt sinh töø laâu. Noù ñaõphaùt sinh ngay töø thôøi kyø baét ñaàu xuaát hieän nhöõng hình thöùcchính quyeàn bao goàm moät soá ñoâng caù nhaân (choáng laïi nhöõnghình thöùc taäp ñoaøn, boä laïc) ñöùng ra naém giöõ quyeàn chính. Víduï nhö trong neàn Coäng hoøa ôû thôøi Thöôïng coå.

Coá nhieân, nhöõng chính ñaûng vôùi ñònh nghóa ñích thöïccuûa noù (chöù khoâng phaûi vôùi ñònh nghóa hình thöùc) laø nhöõnghieän töôïng lòch söû maø noäi dung ñaõ thay ñoåi töø thôøi ñaïi naøy quathôøi ñaïi khaùc, nhö ñaõ dieãn ra trong cuoäc caùch maïng tö saûn, ñaëcbieät laø cuoäc caùch maïng tö saûn Phaùp. Caùch maïng voâ saûn roàicuõng coù nhöõng hieän töôïng töông töï. Ngöôøi ta coù theå phoûngñoaùn moät caùch chaéc chaén raèng döôùi neàn daân chuû voâ saûn chaânchính, caùc chính ñaûng seõ coù moät noäi dung phong phuù vaø roängraõi hôn nhieàu. Nhö theá, cuoäc ñaáu tranh tö töôûng seõ tieán tôùi möùcñoä cao vaø seõ coù söï tham gia cuûa quaûng ñaïi quaàn chuùng ôû quimoâ chöa töøng thaáy döôùi cheá ñoä tö saûn, ngay caû nhöõng cheá ñoätö saûn caáp tieán nhaát veà daân chuû.

Thoâng thöôøng, nhöõng vaán ñeà ít quan troïng coù theå giaûiquyeát giöõa moät nhoùm ít ngöôøi. Nhöng, ñöùng tröôùc nhöõng vaán

Page 181: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 181

ñeà coù tính chaát quan troïng, caàn phaûi coù moät ñöôøng loái, moätchöông trình coù cô sôû, coù heä thoáng; giaûi phaùp daân chuû laø phaûiñeå cho quaàn chuùng ñöôïc quyeàn töï do löïa choïn giöõa caùc ñöôøngloái vaø caùc chöông trình khaùc bieät. Söï caàn thieát coù nhöõng chínhñaûng khaùc nhau laø ôû choã ñoù. Neáu quaûng ñaïi quaàn chuùng khoângcoù quyeàn löïa choïn, söï thaønh laäp chính phuû döïa treân caên baûncaùc hoäi ñoàng ñaïi bieåu, hoaëc söï baàu cöû caùc uûy ban coâng nhaân seõtrôû neân voâ nghóa. Möôøi ngaøn ngöôøi khoâng theå bieåu quyeát naêmtraêm ñeà nghò khaùc nhau veà moät vaán ñeà. Muoán tranh cho chínhquyeàn khoûi loït vaøo tay boïn mò daân, nhöõng nhoùm aùp löïc bí maäthoaëc nhöõng beø phaùi, caàn phaûi coù söï ñoái chieáu giöõa caùc laäptröôøng, giöõa caùc chöông trình, khoâng ai coù ñoäc quyeàn, khoângai bò caám ñoaùn. Coù nhö vaäy, neàn daân chuû voâ saûn môùi ñöôïc thöïchieän vôùi yù nghóa ñích thöïc cuûa noù.

Söï ñoái laäp cuûa phaùi voâ chính phuû veà vaán ñeà thaønh laäpchính ñaûng, trong quaù trình xaây döïng xaõ hoäi xaõ hoäi chuû nghóa,seõ ñi tôùi keát quaû: hoaëc chæ laø moät aûo voïng vì hoï nghó moät ñaûng,ñaïi ña soá quaàn chuùng, trong thöïc teát seõ haønh ñoäng theo moätngaû khaùc; hoaëc hoï seõ tìm caùch ngaên caûn khoâng cho giai caápcoâng nhaân thaønh laäp caùc toå chöùc chính trò hay caùc chính ñaûngtheo yù muoán. Trong tröôøng hôïp ñoù, veà maët khaùch quan, hoï seõtaïo ra ñieàu kieän cho söï phaùt sinh moät chính theå ñoäc quyeàn.Nghóa laø taïo ra moät keát quaû ngöôïc laïi yù muoán cuûa hoï.

Nhieàu nhoùm trung phaùi hoaëc cöïc taû cuõng beânh vöïc nhöõnglyù luaän töông töï. Hoï baûo söï quan lieâu töôùc ñoaït quyeàn chính tròcuûa giai caáp voâ saûn trong caùc Xoâ-vieát laø do quan nieäm taäptrung daân chuû cuûa Lenin maø ra. Theo hoï, söï thaønh laäp moätchính ñaûng ñeå ñieàu khieån giai caáp lao ñoäng nhö nhöõng ngöôøiboân-seâ-vích ñaõ laøm, nhaát thieát seõ taïo neân töông quan “phuï heä”cuûa giai caáp ñoái vôùi ñaûng vaø taïo neân nhöõng teä haïi quan lieâu,“giaät daây”, bao truøm quaàn chuùng. Töø ñoù seõ ñi tôùi giai ñoaïnkhoâng theå traùnh khoûi laø söï chieám giöõ ñoäc quyeàn trong tay moätñaûng trong vieäc söû duïng chính quyeàn, moät khi cuoäc caùch maïngñaõ toaøn thaéng.

Page 182: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

182 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

Lyù luaän naøy phaûn laïi lòch söû vaø xuaát phaùt ôû moät quan nieämduy taâm veà lòch söû. Ñöùng veà phöông dieän maùc-xít, nghóa laøquan nieäm duy vaät lòch söû, nguyeân nhaân caên baûn veà söï töôùcñoaït quyeàn chính trò cuûa giai caáp lao ñoäng trong Xoâ-vieát laø doñieàu kieän vaät chaát, kinh teá vaø xaõ hoäi chöù khoâng phaûi do vaán ñeàlyù töôûng hay chöông trình. Söï ngheøo naøn vaø tình traïng laïc haäucuûa nöôùc Nga, söï thaáp keùm veà vaên hoùa vaø veà nhaân soá cuûa voâsaûn ñaõ laøm cho söï thöïc haønh tröïc tieáp chính quyeàn voâ saûnkhoâng thöïc hieän noåi trong moät giai ñoaïn keùo daøi, moät khi caùchmaïng bò coâ laäp, nghóa laø khoâng coù nhöõng cuoäc caùch maïng ôûcaùc nöôùc khaùc noåi leân phoø trôï. Ñoù laø quan nieäm toång hôïpkhoâng nhöõng chæ rieâng cho nhöõng ngöôøi boân-seâ-vích vaøo naêm1917-1918, maø cuûa haàu heát nhöõng khuynh höôùng töï nhaän mìnhphaán ñaáu döôùi ngoïn côø maùc-xít. Söï suy suïp gheâ gôùm cuûa löïclöôïng saûn xuaát ôû Nga (do cuoäc Theá chieán laàn thöù nhaát vaø cuoäcnoäi chieán, do söï can thieäp quaân söï cuûa ñeá quoác, söï huûy phaùcuûa caùc löïc löôïng phaûn ñoäng) ñaõ taïo ra ñieàu kieän raát thieáu thoánvaø ñaõ laøm naûy sinh söï chieám giöõ caùc ñaëc quyeàn do moät taànglôùp quan lieâu. Theâm nöõa, ñoäi tieàn phong chính trò cuûa giai caápcoâng nhaân, caùc chieán só coù khaû naêng nhaát ñeå thi haønh chínhquyeàn, hoaëc ñaõ bò gieát haïi trong cuoäc noäi chieán, hoaëc phaûi boûcaùc xí nghieäp ñeå gia nhaäp Hoàng quaân hay caùc boä maùy nhaønöôùc.

Thôøi kyø nhöõng naêm ñaàu cuûa chính saùch Taân kinh teá (NEP),tình hình coù phaàn taùi hoaït veà kinh teá. Nhöng naïn thaát nghieäpkhoång loà vaø söï thaát voïng ñöùng tröôùc nhöõng thaát baïi vaø thoaùi luilieân tuïc cuûa phong traøo caùch maïng hoaøn caàu ñaõ laøm cho quaànchuùng trôû neân thuï ñoäng veà chính trò vaø chaùn naûn trong hoaïtñoäng. Söï kieän naøy lan ra ngay caû trong haøng nguõ Xoâ-vieát. Giaicaáp coâng nhaân ñaõ baát löïc khi hoï tìm caùch ngaên caûn söï phaùt sinhcuûa moät lôùp ngöôøi lôïi duïng ñòa vò, chieám giöõ ñaëc quyeàn veà vaätchaát. Ñeå duy trì vaø baûo veä chính quyeàn cuûa hoï, lôùp ngöôøi naøythi haønh nhöõng bieän phaùp giôùi haïn caùc quyeàn daân chuû vaø keátcuïc, ñaõ phaù hoaïi caùc Xoâ-vieát vaø phaù hoaïi ñaûng boân-seâ-vích,

Page 183: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 183

tuy hoï vaãn tuyeân boá haønh ñoäng nhaân danh boân-seâ-vích. Ñoù laønguyeân nhaân chính, nguyeân nhaân khaùch quan cuûa vieäc giôùiquan lieâu cöôùp ñoaït quyeàn haønh cuûa giai caáp lao ñoäng, cuûa söïtroän laãn boä maùy ñaûng vôùi boä maùy nhaø nöôùc vaø boä maùy quaûn lyùveà maët kinh teá.

Nhieàu söû gia maùc-xít ñaët caâu hoûi: nhöõng bieän phaùp maøñaûng boân-seâ-vích ñaõ thi haønh, keå caû ôû thôøi kyø Lenin coøn soáng,phaûi chaêng, veà maët khaùch quan, ñaõ laøm naûy sinh naïn quanlieâu? Phaûi chaêng Lenin vaø Trotsky ñaõ nhaän ra noù quaù chaäm,cho neân ñaûng ñaõ bò loâi keùo vaøo quaù trình ñoù?

Nhöng duø sao ñieàu kieän chuû quan cuõng chæ laø nguyeânnhaân phuï. Nguyeân nhaân chính laø ñieàu kieän khaùch quan, ñieàukieän vaät chaát, kinh teá vaø xaõ hoäi. Chuùng ta phaûi tìm noù ôû haï taàngcô sôû xaõ hoäi chöù khoâng phaûi ôû thöôïng taàng kieán truùc chính tròvaø coá nhieán, khoâng theå tìm ôû quan nieäm chính trò cuûa moätñaûng.

Kinh nghieäm ñaõ chöùng minh neáu khoâng coù moät ñaûngcaùch maïng laõnh ñaïo caùch maïng, hoaëc ñoùng vai troø quan troïngtrong cuoäc caùch maïng thì caùc uûy ban coâng nhaân seõ khoâng theåtoàn taïi nhö ôû Nga maø traùi laïi, seõ bò tieâu taùn nhanh choùng nhö ôûÑöùc naêm 1918, ôû Taây Ban Nha naêm 1936-1937. Khoâng coùmoät ñaûng caùch maïng, khoâng theå naøo giaønh ñöôïc chính quyeàn,nghóa laø khoâng theå naøo laät ñoå ñöôïc nhaø nöôùc tö saûn. Ta thaáynhöõng kinh nghieäm ñaõ xaùc ñònh lyù thuyeát maùc-xít vaø chöùngminh chæ coù söï phoái hôïp bieän chöùng giöõa nhöõng toå chöùc boätphaùt, töï do vaø daân chuû cuûa quaàn chuùng vôùi söï quang minh veàchính trò cuûa moät ñaûng caùch maïng tieàn phong, môùi taïo ñöôïckhaû naêng cho coâng cuoäc giaønh chính quyeàn vaø naém giöõ chínhquyeàn.

Page 184: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

184 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

CAÙC UÛY BAN COÂNG NHAÂNVAØ SÖÏ MÔÛ ROÄNG QUYEÀN DAÂN CHUÛ

Döôùi neàn chuyeân chính voâ saûn, neáu khoâng coù töï do hoaøntoaøn veà maët toå chöùc caùc nhoùm, caùc xu höôùng vaø caùc ñaûng phaùichính trò thì seõ khoâng coù söï phaùt trieån roäng raõi quyeàn töï do daânchuû cuûa quaàn chuùng. Pheâ bình söï giôùi haïn daân chuû cuûa cheá ñoätö saûn, Marx vaø Lenin ñaõ tìm ra nguyeân nhaân laø do cheá ñoä töhöõu vaø boùc loät cuûa tö baûn (nghóa laø söï baát bình ñaúng veà xaõ hoäivaø kinh teá) gaén lieàn vôùi kieán truùc ñaëc thuø cuûa xaõ hoäi tö saûn (söïphaân taùn vaø ñeø neùn lao ñoäng, phaùp cheá hoùa ñeå baûo veä tö höõutaøi saûn, thaønh laäp caùc cô quan ñaøn aùp lao ñoäng, v.v...). Marx vaøLenin ñaõ ñi tôùi keát luaän: trong cheá ñoä tö saûn daân chuû nhaát ñinöõa, vaãn coù söï haïn cheá quan troïng quyeàn töï do daân chuû cuûañaïi ña soá nhaân daân caàn lao. Caän cöù vaøo söï pheâ phaùn ñoù, chuùngta coù theå noùi neàn daân chuû lao ñoäng caàn phaûi cao hôn neàn daânchuû tö saûn, khoâng nhöõng trong ñòa haït kinh teá, xaõ hoäi (quyeàncoù coâng aên vieäc laøm, quyeàn ñöôïc baûo ñaûm veà ñôøi soáng, quyeànñöôïc höôûng thuï hoïc vaán, quyeàn ñöôïc coù thì giôø nghæ ngôi, boàidöôõng söùc khoûe, v.v...) maø trong caû lónh vöïc chính trò va vaênhoùa, quyeàn höôûng thuï daân chuû caàn ñöôïc môû roäng tôùi möùc chöatöøng coù. Daønh rieâng cho moät ñaûng ñoäc nhaát hoaëc cho nhöõng toåchöùc ñoäi danh laø “toå chöùc quaàn chuùng” hoaëc cho nhöõng hoäi veàngheà nghieäp (nhö Hoäi Nhaø vaên) döôùi söï kieåm soaùt cuûa ñaûngñoäc quyeàn veà truyeàn thanh, truyeàn hình, ñoäc quyeàn veà aánhaønh saùch baùo, ñoäc quyeàn veà tuyeân truyeàn, hoäi hoïp, v.v... nhötheá töùc laø giôùi haïn chöù khoâng phaûi môû roäng quyeàn töï do daânchuû trong neàn chuyeân chính voâ saûn so vôùi quyeàn töï do maø giaicaáp coâng nhaân ñöôïc höôûng döôùi neàn daân chuû tö saûn. Coângnhaän cho moïi coâng nhaân, keå caû nhöõng ngöôøi ñoái laäp vôùi chínhphuû, coù quyeàn söû duïng nhöõng phöông tieän thöïc thi daân chuûnhö töï do baùo chí, töï do hoäi hoïp, töï do bieåu tình, töï do ñìnhcoâng, v.v... laø ñieàu caàn thieát ñeå baûo ñaûm vaø môû roäng quyeàn töïdo daân chuû.

Page 185: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 185

Muoán phaùt trieån quyeàn daân chuû lao ñoäng cao hôn quyeàndaân chuû tö saûn maø giai caáp coâng nhaân ñöôïc höôûng ôû caùc xöù töbaûn maø laïi giôùi haïn hoaëc ngaên caám quyeàn töï do toå chöùc caùcnhoùm, caùc xu höôùng vaø caùc chính ñaûng coù chöông trình, coù lyùtöôûng haún hoi thì thaät laø ngöôïc ñôøi!

Hôn nöõa, vieäc töï do hoaït ñoäng vaø töï quaûn lyù cuûa quaànchuùng caàn lao döôùi neàn chuyeân chính voâ saûn vaø trong quaùtrình xaây döïng moät xaõ hoäi khoâng giai caáp seõ thu hoaïch ñöôïcnhieàu kinh nghieäm môùi vaø nhaát thieát laøm cho caùc khaùi nieäm veà“hoaït ñoäng chính trò” vaø veà “quyeàn daân chuû” trôû neân phongphuù hôn. Vôùi nhöõng phaùt minh hieän nay nhö truyeàn hình vaø“tam-xeâ-ring”3 (nghóa laø duøng giaây noùi ñeå hoûi maùy thoâng tinñieän töû), khaû naêng tieán boä cuûa töông quan giöõa neàn daân chuûtröïc tieáp vaø giaùn tieáp seõ coù nhöõng böôùc nhaûy voït. Trong nhöõngxöôûng maùy hoaëc khu phoá, giai caáp coâng nhaân coù theå theo doõitröïc tieáp nhöõng cuoäc thaûo luaän giöõa caùc ñaïi bieåu khu phoá, tænhhaït, toaøn quoác vaø quoác teá. Hoï coù theå can thieäp tröïc tieáp vaøocuoäc thaûo luaän khi thaáy nhöõng ñaïi bieåu laøm sai laïc hay khoângñaïi dieän cho nguyeän voïng cuûa mình. Haøng trieäu coâng nhaân coùtheå ñoïc thoâng tin moät caùch nhanh choùng vaø tröïc tieáp veà moïivaán ñeà, moät khi söï “giöõ bí maät” vaø ñoäc quyeàn cuûa tö baûn bòphaù vôõ. Coù theå söû duïng kyõ thuaät toái taân, hieän ñaïi vaøo vaán ñeàchính trò nhö môû caùc cuoäc tröng caàu daân yù veà nhöõng vaán ñeàquan troïng ñaëc bieät. Quaàn chuùng caàn lao coù theå tham gia tröïctieáp vaø tröïc tieáp giaûi quyeát haøng loaït caùc vaán ñeà caên baûn veàphöông höôùng chính trò.

Maët khaùc, nhôø coù kyõ thuaät tieán cao, ngöôøi ta coù theå duøngnhöõng phöông tieän daân chuû tröïc tieáp vaøo vieäc thieát laäp chöôngtrình keá hoaïch hoùa. Ngöôøi ta coù theå bieát ñöôïc sôû thích cuûa daânchuùng veà vaät phaåm tieâu duøng moät caùch tröïc tieáp, thoâng quanhöõng cuoäc thaûo luaän veà kieåu maãu, veà phaåm chaát, veà soá löôïng,v.v... giöõa ngöôøi saûn xuaát vaø tieâu duøng, chöù khoâng caên cöù moät

3- Time sharing.

Page 186: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

186 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

caùch tröøu töôïng vaøo phöông thöùc thò tröôøng. Veà nhöõng vaán ñeànoùi treân, söï tieán boä cuûa kyõ thuaät hieän ñaïi laøm cho nhöõng ñieàudöôøng nhö aûo töôûng coù theå trôû neân hieän thöïc.

Söï xaây döïng moät xaõ hoäi xaõ hoäi chuû nghóa khoâng giai caáplaø moät quaù trình roäng lôùn, bieán ñoåi taát caû moïi maët cuûa ñôøi soángcon ngöôøi. Noù caàn phaûi coù moät söï bieán ñoåi caùch maïng lieân tuïckhoâng nhöõng veà quan heä saûn xuaát, veà söï phaân phoái haøng tieâuduøng, veà quaù trình lao ñoäng, veà hình thöùc quaûn lyù kinh teá vaøxaõ hoäi, veà phong tuïc taäp quaùn vaø loái suy nghó cuûa quaûng ñaïiquaàn chuùng. Noù coøn phaûi caûi taïo lao ñoäng chaân tay thaønh laoñoäng trí thöùc, caùch maïng toaøn boä neàn hoïc vaán, quaân bình vaøbaûo veä thieân nhieân, caùch maïng kyõ thuaät ñeå baûo toàn nguyeânlieäu vaø vaät saûn thieân nhieân hieám coù, v.v...

Taát caû nhöõng coá gaéng ñoù, duø sao nhaân loaïi cuõng chöa coùkeá hoaïch ñònh saün, seõ gaây neân nhöõng cuoäc thaûo luaän, nhöõngcuoäc ñaáu tranh lyù thuyeát lôùn roäng. Keát hôïp nhöõng chöôngtrình chính trò khaùc nhau veà nhöõng vaán ñeà ñoù, laø moät haønhñoäng quan troïng hôn laø söï vieän daãn nhöõng caùi thuoäc veà quaùkhöù cuûa chuû nghóa tö baûn hay nhöõng khaúng ñònh tröøu töôïngcuûa chuû nghóa coäng saûn. Baát keå moät haïn cheá naøo veà söï thaûoluaän, veà söï thaønh laäp chính ñaûng, vieän côù chöông trình naøyhay chöông trình khaùc “khaùch quan tieâu bieåu cho quyeàn lôïi tösaûn hay tieåu tö saûn”, hoaëc “seõ daãn tôùi söï taùi laäp tö baûn chuûnghóa neáu ñöôïc ñem ra aùp duïng tôùi cuøng”, roát cuïc chæ laøm caûntrôû söï phaùt huy saùng kieán vaø söï nhaát trí cuûa ñaïi ña soá quaànchuùng ñöùng tröôùc nhöõng vaán ñeà noùng hoåi, nhaém muïc tieâu tìmra moät giaûi phaùp ñuùng ñaén vaø coù hieäu quaû cho coâng cuoäc kieánthieát chuû nghóa xaõ hoäi.

Moät ñieàu nöõa cuõng caàn chuù yù. Trong suoát moät giai ñoaïntaïo laäp moät cheá ñoä khoâng giai caáp, cuoäc ñaáu tranh xaõ hoäi seõcaàn phaûi tieáp tuïc choáng laïi nhöõng xaáu xa do xaõ hoäi cuõ ñeå laïi, vìnoù khoâng bieán ñi cuøng moät luùc vôùi söï tieâu taùn cuûa cheá ñoä töbaûn vaø cheá ñoä thueâ möôùn nhaân coâng cuûa tö baûn. Khoâng theålieät keâ moät caùch maùy moùc nhöõng söï aùp cheá phuï nöõ, aùp cheá daân

Page 187: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 187

toäc thieåu soá, aùp cheá thanh nieân... cuøng moät haøng vôùi cuoäc ñaáutranh giai caáp giöõa voâ saûn vaø tö baûn. Chæ coù khuynh höôùngmao-ít vaø nhöõng khuynh höôùng cöïc taû môùi coi nhöõng cuoäcñaáu tranh aáy laø ñaáu tranh giai caáp, vì hoï khoâng xaùc ñònh ñuùngnghóa nhöõng danh töø voâ saûn vaø tö saûn moät caùch ñuùng ñaén treâncaên baûn maùc-xít vaø duy vaät.

Töï do chính trò döôùi neàn daân chuû lao ñoäng coù nghóa laøphuï nöõ, caùc daân toäc thieåu soá, thanh nieân, v.v... phaûi ñöôïc töï dotoå chöùc vaø hoaït ñoäng, töï do thaønh laäp nhöõng phong traøo ñoäclaäp, töï hoï tieán tôùi choã giaûi phoùng cho hoï. Noùi moät caùch khaùc,nhöõng phong traøo noùi treân phaûi ñöôïc nhaän xeùt theo yù nghóaroäng raõi hôn yù nghóa giai caáp coâng nhaân hieåu theo yù nghóakhoa hoïc cuûa töø ñoù. Ngöôøi maùc-xít caùch maïng tin raèng hoï seõcoù khaû naêng tranh thuû giaønh ña soá trong ban laõnh ñaïo vaø seõ coùkhaû naêng ñaùnh baïi veà maët tö töôûng nhöõng xu höôùng aûo töôûnghoaëc phaûn tieán boä trong phong traøo naøy; ñaùnh baïi baèng phöôngphaùp daân chuû, toân troïng söï töï do phaùt bieåu ñaày ñuû cuûa nhöõngngöôøi naøy ñöùng tröôùc dö luaän, chöù khoâng khi naøo duøng tôùinhöõng bieän phaùp haønh chính hay ñaøn aùp.

Chuùng ta phaûi coâng nhaän hình thöùc ñaëc bieät cuûa chínhquyeàn nhaø nöôùc lao ñoäng laø söï phoái hôïp bieän chöùng giöõaphöông phaùp taäp trung vaø phöông phaùp taûn quyeàn. Söï tieâubieán cuûa nhaø nöôùc caàn phaûi ñaët ñeå ngay sau khi chuyeân chínhvoâ saûn vöøa ñöôïc thaønh laäp. Noù seõ traûi qua moät quaù trình tieämtieán vaø söï trao traû quyeàn quaûn lyù nhöõng hoaït ñoäng xaõ hoäi (veàcaùc ngaønh y teá, giaùo duïc, vaän taûi, böu chính, v.v...) cho nhöõngngöôøi phuïc vuï tröïc tieáp caùc ngaønh naøy treân ñòa haït tænh haït,quoác gia cuõng nhö quoác teá, moät khi caùc hoäi ñoàng coâng nhaân(caùc Xoâ-vieát) ñaõ quyeát nghò phaân chia nhöõng taøi nguyeân vaønhaân coâng trong xaõ hoäi.

Nhö theá, nhöõng cuoäc thaûo luaän vaø ñaáu tranh chính trò seõñöôïc thay ñoåi noäi dung vaø hình thöùc, thay ñoåi ra sao chöa ai coùtheå ñoaùn tröôùc ñöôïc. Nhöng duø sao, cuõng khoâng theå neâu ra“tieâu chuaån giai caáp” moät caùch maùy moùc maø ñònh nghóa nhöõng

Page 188: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

188 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

thay ñoåi naøy.Toùm laïi, söï tham gia cuûa haøng trieäu ngöôøi daân vaøo quaù

trình xaây döïng moät xaõ hoäi khoâng giai caáp khoâng nhöõng baèngphöông phaùp baàu cöû giaùn tieáp coù tính chaát uûy quyeàn maø coønbaèng phöông phaùp quaûn lyù tröïc tieáp moïi ngaønh hoaït ñoäng trongxaõ hoäi do moïi taàng lôùp cuûa caùc giai caáp caàn lao. Noù khoângnhöõng chæ bao goàm nhöõng “lao ñoäng saûn xuaát” nhö ngöôøi tathöôøng noùi, maø coøn bao goàm ñoâng ñaûo taát caû daân chuùng.

Lenin nhaán maïnh: trong nhaø nöôùc lao ñoäng, ñaïi ña soánhaân daân caàn ñöôïc tham gia tröïc tieáp vaøo boä maùy haønh chính.Nhö theá coù nghóa laø nhöõng uûy ban coâng nhaân khoâng phaûi laø uûyban xí nghieäp maø laø nhöõng uûy ban quaàn chuùng naém giöõ traùchnhieäm treân moïi ñòa haït kinh teá vaø chính trò. Dó nhieân, nhöõng uûyban naøy coù nhieäm vuï quaûn lyù xí nghieäp, nhöng ngoaøi ra noùcoøn coù chöùc naêng quaûn lyù caùc ñôn vò phaân phoái, quaûn lyù beänhvieän, tröôøng hoïc, böu chính, vaän taûi, khu phoá, v.v... Ñoù laø ñieàucaàn thieát, ngoõ haàu loâi cuoán caùc taàng lôùp coâng nhaân laïc haäu vaønhöõng taàng lôùp nhaân daân ngheøo khoå, hoaëc nhöõng thaønh phaànxaõ hoäi bò aùp cheá nhö caùc daân toäc thieåu soá, thanh nieân, coângnhaân ôû caùc coâng xöôûng nhoû, coâng nhaân höu trí, v.v... Moät ñieàucaàn thieát nöõa laø phaûi ñi tôùi söï lieân minh giöõa giai caáp voâ saûn vaøgiai caáp tieåu tö saûn. Coù nhö theá môùi traùnh cho caùch maïng vaøtraùnh cho coâng cuoäc xaây döïng chuû nghóa xaõ hoäi nhöõng toån thaátkhoâng caàn thieát.

ÑIEÀU KIEÄN CHUÛ YEÁU: TRANH THUÛ QUAÀN CHUÙNGCHO CAÙCH MAÏNG XAÕ HOÄI CHUÛ NGHÓA

Ngaøy nay, vaán ñeà caàn thieát laø phaûi ñöa ra moät chöôngtrình minh baïch, khoâng uùp môû veà vaán ñeà daân chuû lao ñoäng,moät vaán ñeà quan troïng trong cuoäc ñaáu tranh choáng phaùi caûilöông ñang gieo raéc nhöõng aûo töôûng veà neàn daân chuû tö saûn.

Kinh nghieäm lòch söû cuûa chính theå phaùt-xít (vaø caùc chínhtheå ñoäc taøi tö saûn) ôû Taây Phöông vaø kinh nghieäm chính theå

Page 189: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 189

Stalin vaø Mao Traïch Ñoâng cuøng nhöõng ngöôøi keá nghieäp hoï ôûÑoâng phöông ñaõ gaây ra trong giai caáp coâng nhaân ôû caùc nöôùc töbaûn ñeá quoác moät söï ngôø vöïc saâu saéc ñoái vôùi taát caû nhöõng gì coùtính chaát “ñoäc ñaûng” vaø taát caû nhöõng gì coù tính chaát haïn cheáquyeàn töï do daân chuû. Veà maët khaùch quan, ñoù laø ñaëc tính cuûacaùc phong traøo caùch maïng voâ saûn cho tôùi nay. AÁy laø trieån voïngcuûa quaàn chuùng giaønh quyeàn töï do daân chuû vaø töï do hoaït ñoäng.Trieån voïng naøy ñaõ bieåu hieän trong caùc cuoäc caùch maïng ParisCoâng xaõ, caùch maïng Nga (1917) vaø Ñöùc (1923), caùch maïngTaây Ban Nha (1936-1937) vaø gaàn ñaây, phong traøo ôû Phaùp (thaùngNaêm 1968), phong traøo ôû YÙ (1969-1970) vaø ôû Boà Ñaøo Nha(1974-1975). Noù cuõng theå hieän ôû cao traøo quaàn chuùng choángquan lieâu ôû Ñoâng Ñöùc, ôû Hung Gia Lôïi, ôû Ba Lan vaø TieäpKhaéc, töø naêm 1950.

Giai caáp tö saûn thoáng trò ñaõ duøng ñuû moïi vuõ khí tö töôûngñeå phoâ tröông quyeàn töï do daân chuû tö saûn ôû nhöõng xöù hoï. ÔÛAÂu chaâu cuõng nhö ôû Baéc Myõ, hoï töï khoe khoang laø nhöõng keûvoâ ñòch veà baûo veä quyeàn daân chuû cho giai caáp coâng nhaân vaøcho quaàn chuùng ngheøo khoå. Vaø nhôø coù nhöõng kinh nghieämtieâu cöïc cuûa chuû nghóa xta-lin-nít vaø chuû nghóa phaùt-xít, nhöõnglôøi tuyeân truyeàn laùo doái ñoù ñaõ ñem laïi cho hoï nhieàu keát quaû.

Moät trong nhöõng yeáu toá then choát cuûa cuoäc ñaáu tranhgiaønh quyeàn laõnh ñaïo quaàn chuùng laø söï thaáu hieåu chu ñaùo vaøñuùng ñaén taàm quan troïng cuûa yeâu saùch daân chuû cuûa quaàn chuùng.Coù nhö theá môùi coù theå ngaên caûn noåi khuynh höôùng caûi löôngñang daét daãn cuoäc ñaáu tranh ñoøi daân chuû cuûa quaàn chuùng vaøngoõ heûm cuûa cheá ñoä nghò tröôøng tö saûn.

Nhieäm vuï cuûa nhöõng ngöôøi maùc-xít caùch maïng hieän naylaø phaûi giaät laïi cho baèng ñöôïc quyeàn ñaïi dieän nguyeän voïngdaân chuû cuûa quaàn chuùng maø phe caûi löông ñang naém giöõ. Moätsöï quang minh veà chöông trình vaø moät söï coå ñoäng tuyeân truyeànraùo rieát laø caàn thieát, nhöng chöa ñuû. Quaàn chuùng chæ thaáu hieåukhi coù dòp laøm kinh nghieäm haøng ngaøy. Nhö vaäy, caàn phaûi taïora cô hoäi giuùp quaàn chuùng laøm kinh nghieäm. Cuoäc ñaáu tranh

Page 190: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

190 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

giai caáp tieán cao, nhöõng laõnh tuï caûi löông seõ bò rôi maët naï, moätkhi hoï vaãn coá baùm laáy chính theå daân chuû nghò tröôøng tö saûn.

Giai caáp coâng nhaân seõ moãi ngaøy ñöùng ra ñoái laäp vôùi quyeànlöïc cuûa giai caáp tö saûn, treân moïi ñòa haït. Thoâng qua caùc toå chöùccuûa mình - töø hình thöùc uûy ban coâng xöôûng ñeán hình thöùc uûyban Xoâ-vieát - giai caáp coâng nhaân seõ hoïc hoûi vieäc söû duïngquyeàn löïc cuûa mình, seõ theâm tin töôûng vaøo söùc maïnh cuûa mìnhñeå roài tieán ñeán choã laät ñoå chính quyeàn cuûa tö baûn. Traûi qua quaùtrình ñoù, muoán cho cuoäc ñaáu tranh coù keát quaû vaø ñöôïc söï thamgia cuûa ñoâng ñaûo quaàn chuùng, giai caáp coâng nhaân seõ nhìn roõsöï caàn thieát choïn löïa nhöõng hình thöùc toå chöùc coù tính caùch daânchuû nhaát. Traûi qua kinh nghieäm vaø thoâng qua caùc toå chöùc daânchuû lao ñoäng, ñaïi ña soá daân chuùng seõ nhaän thaáy nhöõng ñieàu hoïñöôïc höôûng döôùi neàn daân chuû lao ñoäng laø nhöõng ñieàu hoï chöatöøng bao giôø ñöôïc höôûng döôùi chính theå tö saûn. So saùnh haineàn daân chuû, daân chuùng seõ nhìn roõ giaù trò cao ñeïp cuûa neàn daânchuû lao ñoäng. Ñoù laø chaëng ñöôøng caàn thieát trong cuoäc ñaáutranh töø söï ñoâ hoä tö baûn ñeán choã giaønh chính quyeàn veà tay giaicaáp coâng nhaân. Ñoù cuõng laø moät kinh nghieäm cô baûn ñeå ñaët laïinhöõng tieâu chuaån daân chuû cuûa moät nhaø nöôùc lao ñoäng.

Neáu nhö trong söï tuyeân truyeàn cuõng nhö trong caùc hoaïtñoäng cuï theå, ngöôøi maùc-xít caùch maïng laøm cho dö luaän coù caûmtöôûng döôùi neàn chuyeân chính voâ saûn, söï töï do daân chuû cuûangöôøi lao ñoäng seõ bò giôùi haïn, keå caû söï töï do chæ trích chínhphuû, töï do laäp chính ñaûng ñoái laäp, töï do baùo chí ñoái laäp, v.v...so vôùi neàn töï do tö saûn, thì cuoäc ñaáu tranh choáng phaùi caûilöông vaø nhöõng khuynh höôùng baûo veä cheá ñoä nghò tröôøng tösaûn seõ khoâng theå naøo ñi tôùi keát quaû. Baát keå moät thaùi ñoä do döïnaøo, baát keå moät söï laãn loän naøo cuûa haøng tieàn phong caùch maïngveà vaán ñeà noùi treân chæ giuùp cho phaùi caûi löông chia reõ giai caápcoâng nhaân, tuyeân truyeàn duy trì cheá ñoä tö saûn döôùi caùi chieâubaøi baûo ñaûm quyeàn daân chuû.

Coù ngöôøi noùi thaùi ñoä ñoù chæ caàn thieát trong caùc xöù tieàntieán vaø trong ñieàu kieän giai caáp coâng nhaân chieám giöõ ña soá

Page 191: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 191

trong daân chuùng, nghóa laø giai caáp coâng nhaân khoâng phaûi ñoáiphoù vôùi ñaïi ña soá laø caùc taàng lôùp thôï thuû coâng vaø tieåu thöông.Coù nhieân, ôû moät soá caùc xöù baùn thuoäc ñòa, söï yeáu keùm cuûa giaicaáp thoáng trò cuõ ñaõ taïo neân moät töông quan xaõ hoäi thuaän lôïicho caùch maïng. Cho neân coù theå thöïc hieän söï laät ñoå cheá ñoä tösaûn maø khoâng caàn ñaët ra tieàn ñeà laø ñaáu tranh cho söï naûy nôû neàndaân chuû voâ saûn (nhö ôû Trung Quoác, Vieät Nam, v.v...) Nhöng ñoùchæ laø nhöõng tröôøng hôïp ñaëc bieät, khoâng theå laëp laïi ôû nhieàu xöùbaùn thuoäc ñòa vaø nhaát laø khoâng theå aùp duïng ôû nhöõng xöù tö baûnñeá quoác.

Moät ñieàu caàn phaûi vaïch roõ laø ôû caùc xöù chaäm tieán, söï laät ñoåcheá ñoä tö saûn, chính vì khoâng döïa treân phöông phaùp phaùt trieåndaân chuû trong vieäc thaønh laäp caùc uûy ban quaàn chuùng v.v... maønhaø nöôùc ôû nhöõng xöù naøy, ngay sau khi hình thaønh, ñaõ bò quancheá hoùa. Cuõng vì theá, noù ñaõ gaëp traêm ngaøn caûn löïc khoù khaêntrong vieäc xaây döïng moät cheá ñoä xaõ hoäi chuû nghóa, trong ñieàukieän quoác gia cuõng nhö quoác teá.

Ngoaøi ra, ngöôøi ta nhaän thaáy hieän nay, nhieàu nöôùc baùnthuoäc ñòa ñang phaàn naøo ñi vaøo quaù trình coâng ngheä hoùa. Doñoù, giai caáp coâng nhaân ôû nhöõng xöù naøy coù moät troïng löïc quantroïng hôn giai caáp coâng nhaân Nga naêm 1917, hoaëc giai caápcoâng nhaân Trung Hoa naêm 1949. Traûi qua nhöõng kinh nghieämñaáu tranh, giai caáp coâng nhaân seõ nhanh choùng lónh hoäi ñöôïc yùthöùc vaø quan nieäm töï toå chöùc vaø töï quaûn lyù; ñoù laø ñieàu caàn thieátñeå ñi tôùi choã taïo laäp moät cô quan nhaø nöôùc theo kieåu Xoâ-vieátvôùi ñuùng nghóa cuûa hai chöõ ñoù.

Vôùi yù nghóa noùi treân, Ñeä töù Quoác teá coi vaán ñeà daân chuûvoâ saûn laø vaán ñeà caên baûn cuûa neàn chuyeân chính voâ saûn. Noù caànñöôïc ghi trong chöông trình phoå bieán cuûa cuoäc caùch maïnghoaøn caàu vì noù öùng hôïp vôùi tính chaát xaõ hoäi vaø tö töôûng cuûagiai caáp voâ saûn, vaø vôùi yeâu caàu cuûa lòch söû. Noù khoâng phaûi laømoùn “xa xæ ñaëc bieät” chæ daønh rieâng cho caùc nöôùc tieàn tieán.

Page 192: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

192 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

ÑEÅ TRAÛ LÔØI PHAÙI XTA-LIN-NÍT

Ñöùng veà phöông dieän lyù thuyeát cuõng nhö chính trò, chöôngtrình cuûa Ñeä töù Quoác teá coù tính chaát khaùc bieät vôùi chöông trìnhcuûa caùc ñaûng coäng saûn xta-lin-nít. Chöông trình cuûa Ñeä töù Quoácteá chuû tröông thaønh laäp moät neàn chuyeân chính voâ saûn döïa treâncaên baûn cuûa uûy ban Xoâ-vieát vaø döïa treân quan nieäm moät cheá ñoäña ñaûng phaùi. Phaùi xta-lin-nít nhaän ñònh chính quyeàn nhaø nöôùcvoâ saûn, döôùi neàn chuyeân chính voâ saûn, phaûi do moät ñaûng ñoäcnhaát, nhaân danh giai caáp voâ saûn, ñoäc quyeàn naém giöõ. Ñeå beânhvöïc cho quan nieäm naøy, ñaïi cöông hoï döïa treân nhöõng laäp luaännhö sau (tuy nhieàu khi chöa ñöôïc phaùt bieåu roõ reät):

1.– Moät ñaûng laõnh ñaïo (töïu trung laø moät “noøng coát”laõnh ñaïo) phaûi laø moät ñaûng ñoäc nhaát naém giöõ ñoäc quyeàn veàchính trò. Ban laõnh ñaïo cuûa noù goàm nhöõng ngöôøi coù ñuùc tínhthaáu hieåu moïi söï, moïi vieäc vaø khoâng bao giôø coù theå sai laàm(quan nieäm naøy ñöa tôùi keát luaän chæ nhöõng keû chæ trích banlaõnh ñaïo môùi vi phaïm sai laàm).

2.– Giai caáp lao ñoäng noùi rieâng vaø caùc taàng lôùp quaànchuùng noùi chung, voán thieáu giaùc ngoä, chòu aûnh höôûng tö töôûngtieåu tö saûn vaø tö saûn, coi nhöõng quyeàn lôïi tröôùc maét quan troïnghôn nhöõng quyeàn lôïi lòch söû. Nhö vaäy, chöa theå giao phoùquyeàn quaûn lyù nhaø nöôùc cho caùc uûy ban lao ñoäng ñöôïc baàu ra.Thöïc hieän ngay moät neàn daân chuû voâ saûn seõ laøm naûy sinh nhöõngquyeát ñònh coù haïi vaø ñöùng veà maët khaùch quan, coù theå laø nhöõngquyeát ñònh phaûn caùch maïng, môû ñöôøng cho söï taùi laäp tö baûnchuû nghóa hoaëc ít nhaát cuõng seõ laøm caûn trôû quaù trình xaây döïngchuû nghóa xaõ hoäi.

3.– Vì nhöõng leõ ñoù, chuyeân chính voâ saûn phaûi do moätñaûng voâ saûn ñoäc nhaát laõnh ñaïo. Noùi roõ hôn, chuyeân chính voâsaûn laø chuyeân chính moät ñaûng.

4.– Ñaûng vaø chæ coù moät ñaûng ñaïi dieän cho quyeàn lôïicuûa giai caáp lao ñoäng. Giai caáp naøy coù tính chaát ñoàng ñeàu,nghóa laø khoâng coù caùc taàng lôùp khaùc nhau nhö caùc giai caáp

Page 193: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 193

khaùc, baát keå trong ñieàu kieän naøo. Do ñoù, coù theå coi ñaûng laømoät khoái thoáng nhaát. Nhöõng khuynh höôùng naûy sinh trongñaûng chæ phaûn aùnh tö töôûng vaø quyeàn lôïi cuûa tieåu tö saûn vaø tösaûn, döôùi hình thöùc naøy hay hình thöùc khaùc. (Cuoäc ñaáu tranhgiöõa hai ñöôøng loái chính trò trong ñaûng laø cuoäc ñaáu tranh giöõavoâ saûn vaø tö baûn, ñoù laø keát luaän maø ngöôøi ta thöôøng thaáy cuûaphaùi xta-lin-nít vaø mao-ít, moãi laàn coù söï naûy sinh khuynh höôùngtrong ñaûng). Keát cuïc, ñaûng phaûi laø moät ñaûng ñoäc nhaát vaø phaûiñoàng thanh nhö moät khoái. Ñaûng phaûi giöõ ñoäc quyeàn veà moïingaønh sinh hoaït cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi.

5.– Vôùi quan nieäm noùi treân, trong giai ñoaïn kieán thieátchuû nghóa xaõ hoäi, giaû thöû coù söï taêng gia ñaáu tranh giai caáp,ngöôøi ta coù theå vieän côù “hoïa taùi laäp tö baûn” ñang baønh tröôùng,maëc duø quyeàn chieám höõu nhöõng phöông tieän saûn xuaát ñaõ tieâubieán töø laâu vaø maëc duø nhöõng löïc löôïng saûn xuaát ñaõ tieán trieån rasao. Caùi “hoïa taùi laäp tö baûn” ñöôïc coi nhö laø do söï thaéng lôïicuûa tö töôûng tö saûn trong caùc lónh vöïc xaõ hoäi, kinh teá, vaên hoùavaø keå caû trong lónh vöïc khoa hoïc. Vì ngöôøi ta ñaõ coi tö töôûng tösaûn coù moät taùc ñoäng gheâ gôùm nhö theá, taát nhieân ngöôøi ta phaûimôû cuoäc ñaøn aùp khuûng boá döõ doäi ñoái vôùi nhöõng ai bò tình nghilaø tuyeân truyeàn cho tö töôûng naøy.

Nhöõng ñieàu noùi treân khoâng nhöõng mang tính chaát duytaâm, phaûn khoa hoïc maø coøn khoâng thích hôïp vôùi kinh nghieämlòch söû tröôùc vaø sau thôøi kyø tö baûn bò laät ñoå ôû Nga vaø ôû moät soánöôùc khaùc. Nhieàu laàn, noù ñaõ gaây ra tai haïi cho cuoäc ñaáu tranhbaûo veä quyeán lôïi cuûa voâ saûn vaø ñaõ taïo neân muoân vaøn khoù khaêncho cuoäc ñaáu tranh nhaèm thuû tieâu nhöõng taøn tích cuûa cheá ñoä vaøtö töôûng tö saûn. Caùch ñaây khoâng laâu, noù laø moät tín ñieàu maø haàuheát caùc ñaûng coäng saûn treân theá giôùi ñaõ ñeà cao trong thôøi ñaïixta-lin-nít. Xeùt veà maët hình thöùc, noù coù moät heä thoáng haún hoivaø coù moät taùc duïng khoâng ai choái caõi. Ngaøy nay, maëc duø ñaõ coùnhieàu bieán ñoåi trong phong traøo coäng saûn, ngöôøi ta vaãn thaáycoù moät soá ñaûng coäng saûn duøng noù laøm khí giôùi tuyeân truyeàn, vìnoù tieâu bieåu cho tö töôûng cuûa giôùi quan lieâu lao ñoäng. Cuõng vì

Page 194: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

194 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

leõ ñoù, noù trôû thaønh nhöõng khaùi nieäm lyù thuyeát cho phaùi xta-lin-nít chöùng minh söï haïn cheá quyeàn daân chuû ñoái vôùi quaàn chuùng.

Tröôùc heát, yù kieán cho raèng giai caáp coâng nhaân coù tínhchaát ñoàng nhaát vaø chæ caàn moät chính ñaûng ñoäc nhaát thay maët,laø moät yù kieán traùi haún vôùi nhöõng kinh nghieäm lòch söû vaø traùi vôùimoïi nhaän ñònh duy vaät maùc-xít veà söï hình thaønh vaø phaùt trieåncuï theå cuûa giai caáp coâng nhaân döôùi cheá ñoä tö baûn, cuõng nhösau khi cheá ñoä naøy ñaõ bò laät ñoå. Ñaëc bieät, ngöôøi ta coù theå noùi:veà phöông dieän chöông trình caùch maïng, chæ coù moät ñaûng tieànphong caùch maïng môùi laø ñaûng tieâu bieåu cho quyeàn lôïi lòch söûdaøi haïn cuûa giai caáp voâ saûn. Nhöng ngay ôû tröôøng hôïp ñoù, moätsöï phaân tích theo duy vaät bieän chöùng chöù khoâng phaûi duy taâmmaùy moùc, laïi phaûi noùi theâm moät ñieàu nöõa laø: chæ khi naøo ñaûngnaøy tranh thuû ñöôïc söï coâng nhaän laø ñaûng laõnh ñaïo cuûa ñaïi ñasoá coâng nhaân, chæ khi naøo, trong thöïc teá, ñaûng “keát hôïp” ñöôïcsöï baûo veä quyeàn lôïi töùc thôøi vôùi söï baûo veä quyeàn lôïi lòch söûcuûa giai caáp coâng nhaân. Ñoàng thôøi, ñaûng ñoù coøn phaûi traùnhñöôïc nhöõng sai laàm quan troïng trong vieäc baûo veä nhöõng quyeànlôïi aáy.

Thaät ra, xeùt veà phöông dieän khaùch quan, trong giai caápcoâng nhaân vaãn coù söï phaân chia caùc taàng lôùp khaùc nhau vaø söïtieán trieån veà yù thöùc heä khaùc nhau; cuõng nhö vaãn coù söï maâuthuaãn giöõa cuoäc ñaáu tranh cho nhöõng quyeàn lôïi töùc thôøi vaøcuoäc ñaáu tranh cho nhöõng muïc tieâu lòch söû daøi haïn (ví duï, saukhi giaønh ñöôïc chính quyeàn seõ coù maâu thuaãn giöõa söï tieâu thuïtöùc thôøi vaø söï kinh doanh daøi haïn). Nhöng söï maâu thuaãn ñoù coùcoäi reã töø söï phaùt trieån khoâng ñoàng ñeàu cuûa xaõ hoäi tö saûn. Chínhnoù laø moät trong nhöõng yeáu toá quan troïng cuûa söï caàn thieát phaûitaïo laäp ñaûng tieàn phong caùch maïng, traùi haún vôùi khaùi nieäm heátthaûy moïi taàng lôùp coâng nhaân phaûi quy tuï trong moät ñaûng ñoäcnhaát. Nhö theá, ngöôøi ta khoâng theå khoâng coâng nhaän söï kieän coùnhöõng chính ñaûng khaùc nhau trong cuoäc ñaáu tranh giöõa voâ saûnvaø tö baûn, vaø trong söï qui ñònh moái quan heä giöõa nhöõng quyeànlôïi töùc thôøi vaø nhöõng muïc tieâu lòch söû daøi haïn. Nhöõng ñaûng naøy

Page 195: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 195

ñaõ vaø seõ ñöôïc döïng neân, tieâu bieåu cho moãi taàng lôùp khaùc nhautrong giai caáp coâng nhaân (duø ñoâi khi chæ khaùc nhau veà vaán ñeàquyeàn lôïi rieâng bieät töøng ngaønh, hoaëc do aûnh höôûng tö töôûngcuûa giai caáp tö saûn).

Thöù hai, moät ñaûng caùch maïng, neáu bieát toân troïng daân chuûnoäi boä, seõ coù khaû naêng phaân tích ñuùng ñaén söï tieán trieån veà caùcmaët xaõ hoäi, kinh teá vaø chính trò ñeå roài coù theå ñöa ra moät chieánthuaät vaø chieán löôïc thích hôïp, vì noù thu nhaän ñöôïc heát thaûynhöõng yù kieán laønh maïnh vaø nhöõng kinh nghieäm quí giaù cuûatoaøn boä phong traøo voâ saûn theá giôùi. So vôùi caùc toå chöùc vaø caùcñaûng phaùi khaùc, noùi ít bò sai laàm, traùnh ñöôïc nhöõng phaûn öùngñoäc chieàu, voäi vaõ khi ñöùng tröôùc nhöõng söï vieäc xaûy ra baát ngôø.Noù traùnh ñöôïc nhöõng nhöôïng boä do söï thuùc eùp tö töôûng vaøchính trò cuûa giai caáp thuø ñòch, traùnh ñöôïc nhöõng nhaân nhöôïngvoâ nguyeân taéc veà chính trò, v.v... Töø hôn ba phaàn tö theá kyû nay,keå töø khi ñaûng coäng saûn boân-seâ-vích ra ñôøi, traûi qua nhöõngchaëng ñöôøng lòch söû, nhöõng söï kieän noùi treân chöùng minh moätcaùch ñaày ñuû söï caàn thieát moät chính ñaûng tieàn phong caùch maïng.

Nhöng khoâng coù gì coù theå ñaûm baûo cho moät ñaûng traùnhñöôïc sai laàm. Khoâng theå coù moät ñaûng khoâng sai laàm vaø cuõngkhoâng coù moät ban laõnh ñaïo naøo, moät ña soá naøo cuûa ñaûng, moätBan Trung öông naøo, moät laõnh tuï naøo traùnh ñöôïc sai laàm. Khoângbao giôø coù theå coi moät chöông trình maùc-xít laø hoaøn haûo. Moäthoaøn caûnh môùi khoâng bao giôø xaûy ra gioáng hoaøn caûnh cuõ.Thöïc teá xaõ hoäi luoân luoân bieán ñoåi. Luoân luoân xaûy ra nhöõngphaùt trieån baát ngôø trong nhöõng böôùc ngoaët cuûa lòch söû. Marxvaø Engels khoâng coù ñieàu kieän cuï theå ñeå phaân tích hieän töôïngñeá quoác chuû nghóa vì söï phaùt trieån ñaày ñuû cuûa chuû nghóa ñeáquoác chæ xaûy ra sau khi Engels ñaõ qua ñôøi. Ñaûng boân-seâ-víchkhoâng döï ñoaùn ñöôïc söï chaäm treã cuûa caùc cuoäc caùch maïng voâsaûn ôû caùc xöù tö baûn ñeá quoác tieàn tieán. Söï suy ñoøi cuûa nhaø nöôùclao ñoäng ñaàu tieân ôû Lieân Xoâ khoâng ñöôïc Lenin nghieân cöùutrong khi baøn giaûi veà vaán ñeà chuyeân chính voâ saûn. Söï hìnhthaønh cuûa moät soá nhaø nöôùc lao ñoäng, sau moät cuoäc ñaáu tranh

Page 196: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

196 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

caùch maïng cuûa quaàn chuùng, vì thieáu moät ñaûng maùc-xít caùchmaïng chaân chính, neân ñaõ trôû neân quan cheá hoùa, nhö Nam Tö,Trung Quoác, Cu Ba, Vieät Nam, v.v... laø moät söï kieän maø Trotskyñaõ khoâng bieát tröôùc. Ñöùng tröôùc nhöõng hieän töôïng môùi meû,ngöôøi ta khoâng theå tìm ñöôïc nhöõng caâu traû lôøi toaøn veïn, saün coùtrong nhöõng taøi lieäu kinh ñieån hoaëc nhöõng chöông trình ñaõ coù.

Nhieàu vaán ñeà môùi meû nöõa seõ hieän ra trong quaù trình xaâydöïng chuû nghóa xaõ hoäi. Moät chöông trình maùc-xít chæ coù theåñöa ra nhöõng nguyeân taéc ñaïi cöông laøm caên baûn cho söï phaântích, chöù khoâng theå ñem laïi nhöõng caâu traû lôøi ñaày ñuû vaø saün coù.Muoán ñaáu tranh tìm ra giaûi phaùp ñuùng ñaén, caàn phaûi lieân heäthöôøng xuyeân giöõa söï thaûo luaän lyù thuyeát, phaân tích chính tròvôùi söï hoaït ñoäâng thieát thöïc. Cuoái cuøng, caàn phaûi ruùt kinh nghieämtrong thöïc teá.

Trong nhöõng ñieàu kieän noùi treân, haïn cheá töï do tranh luaänchính trò vaø lyù thuyeát seõ ñi tôùi keát quaû haïn cheá söï töï do haønhñoäng cuûa quaàn chuùng coâng nhaân. Noùi moät caùch khaùc, haïn cheáneàn daân chuû xaõ hoäi chuû nghóa laø trôû löïc ngaên caûn ñaûng caùchmaïng ñaït tôùi söï xaùc ñònh moät laäp tröôøng chính trò ñuùng ñaén. Noùkhoâng nhöõng sai laàm veà lyù thuyeát, maø coøn voâ hieäu quaû veà thöïchaønh, gaây tai haïi cho nhöõng böôùc tieán tôùi con ñöôøng xaây döïngchuû nghóa xaõ hoäi.

Moät trong nhöõng keát quaû tai haïi nhaát cuûa chính theå ñoäcñaûng (nghóa laø chính theå maø ôû ñoù khoâng coù töï do thaønh laäp caùcchính ñaûng, caùc xu höôùng, khoâng coù töï do ñoái khaùng veà chínhtrò vaø lyù thuyeát) laø noù gaây ra nhieàu caûn trôû cho vieäc söûa chöõanhöõng sai laàm maø chính phuû vaø nhaø nöôùc ñaõ vi phaïm. Nhöõngsai laàm ñoù, cuõng nhö nhöõng sai laàm cuûa ña soá quaàn chuùnghoaëc cuûa baát keå xu höôùng chính trò naøo khaùc, laø moät ñieàu khoùloøng traùnh khoûi trong quaù trình xaây döïng moät xaõ hoäi khoânggiai caáp. Nhöng coù theå söûa chöõa noù moät caùch nhanh choùngtrong moät baàu khoâng khí töï do thaûo luaän chính trò, töï do chocaùc nhoùm ñoái laäp xuaát baûn taøi lieäu, baùo chí, cho pheùp hoï töï dotrình baøy nhöõng yù kieán khaùc vôùi chính quyeàn, töï do cho heát

Page 197: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 197

thaûy caùc xu höôùng tham gia vaøo ñôøi soáng chính trò vaø cho quaànchuùng ñöôïc am hieåu thöïc hö ñeå coù theå kieåm soaùt nhöõng hoaïtñoäng cuûa chính phuû vaø cuûa boä maùy nhaø nöôùc ôû moïi caáp.

Döôùi chính theå ñoäc ñaûng, nhöõng ñieàu kieän noùi treân khoângcoù, nhöõng sai laàm quan troïng seõ khoù loøng ñöôïc söõa chöõa. Quannieäm thaàn thaùnh hoùa ñaûng, coi ñaûng khoâng bao giôø sai laàm laøquan nieäm cuûa phaùi xta-lin-nít. Noù khoâng heà coù dính líu xagaàn gì vôùi chuû nghóa maùc-xít. Moät chính theå döïa treân quannieäm naøy khoâng theå söûa chöõa nhöõng sai laàm moät caùch kòp thôøi(vì vaäy noù luoân luoân phaûi töï taùn döông hoaëc phaûi tìm caùch ñoåloãi cho keû khaùc). Moät chính theå nhö theá, veà maët khaùch quan,seõ taïo cho quaàn chuùng nhöõng hy sinh vaø nhöõng toån thaát kinhteá voâ ích. Noù coøn taïo ra nhöõng thaát baïi chính trò khi ñöùng tröôùckeû thuø, do choã quaàn chuùng bò maát phöông höôùng, giai caápcoâng nhaân bò chaùn naûn veà chính trò. Kinh nghieäm lòch söû ôûnöôùc Nga - Xoâ-vieát töø naêm 1928 tôùi nay ñaõ cho ta nhieàu baèngchöùng ñieån hình. Chæ caàn nhaéc ñeán moät ví duï: thaùi ñoä cuûaStalin vaø beø caùnh, coá baùm vaøo con ñöôøng chính trò noâng nghieäpsai laàm, ñaõ gaây ra, trong hôn moät theá heä, bieát bao tai haïi veà vaánñeà cung caáp thöïc phaåm cho daân chuùng. Cho tôùi nay, hôn moätnöûa theá kyû, haäu quaû cuûa nhöõng sai laàm ñoù vaãn chöa hoaøn toaøntieâu taùn. Tai haïi ñoù coù theå traùnh ñöôïc, neáu ôû Lieân Xoâ coù söï töïdo ñoái laäp chính trò, ñeå tìm ra nhöõng giaûi phaùp ñuùng ñaén chovaán ñeà noâng nghieäp.

Thöù ba, lyù luaän cho raèng vieäc haïn cheá quyeàn daân chuû cuûagiai caáp coâng nhaân laø moät phöông phaùp nhaèm “giaùo duïc” tuaàntöï quaàn chuùng vì quaàn chuùng coøn “chaäm tieán”, laø moät lyù luaänhoaøn toaøn phi lyù. Ngöôøi ta khoâng theå taäp bôi neáu khoâng nhaûyxuoáng nöôùc. Quaàn chuùng khoâng coù phöông tieän naøo hieäunghieäm hôn ñeå naâng cao trình ñoä yù thöùc vaø hoïc hoûi chính tròneáu hoï khoâng ñöôïc dòp laên mình vaøo nhöõng hoaït ñoäng cuï theå.Khoâng coù moät phöông tieän naøo ñeå traùnh nhöõng sai laàm, neáukhoâng coù quyeàn phaïm sai laàm. Nhöõng quan nieäm veà söï “chaämtieán” cuûa quaàn chuùng chæ laø nhöõng thieân kieán cuûa tieåu tö saûn

Page 198: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

198 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

coù tinh thaàn thuû cöïu vaø khieáp sôï ñoái vôùi söï giaùc ngoä cuûa quaànchuùng. Noù khoâng dính líu gì vôùi lyù thuyeát maùc-xít caùch maïng.Baát keå moät söï haïn cheá naøo veà hoaït ñoäng chính trò cuûa quaànchuùng döïa treân lyù luaän “quaàn chuùng chöa ñaït tôùi trình ñoä hieåubieát” chæ ñi tôùi keát quaû laøm cho quaàn chuùng trôû neân thuï ñoängvaø chaùn naûn chính trò, roài ngöôøi ta döïa vaøo tình traïng aáy ñeåchöùng thöïc quan nieäm noùi treân.

Thöù tö, trong ñieàu kieän nhöõng phöông tieän saûn xuaát ñöôïcxaõ hoäi hoùa, ít hay nhieàu, söï saûn xuaát seõ coù thaëng dö, nhöngneáu quyeàn chính trò laïi chæ thu goïn trong tay moät nhoùm nhoûngöôøi, daàu nhoùm nhoû ngöôøi naøy laø moät ban laõnh ñaïo caùchmaïng thöïc thuï, naïn quan lieâu seõ coù ñaát toát ñeå naûy sinh töø nhöõngyeáu toá khaùch quan. Trong nhöõng ñieàu kieän xaõ hoäi, kinh teá nhötheá, ngöôøi naøo kieåm soaùt boä maùy haønh chính nhaø nöôùc, ngöôøiaáy cuõng seõ kieåm soaùt söï saûn xuaát vaø phaân phoái thaëng dö. Vì söïcheânh leäch trong xaõ hoäi vaãn coøn, ñaëc bieät ôû nhöõng nhaø nöôùclao ñoäng coøn chaäm tieán veà kinh teá, söï kieän ñoù seõ gaây ra naïnhoái loä vaø nhöõng söï cheânh leäch ñaúng caáp veà quyeàn lôïi. Nhövaäy, giai caáp coâng nhaân, nhaân danh laø giai caáp caùch maïng, caànphaûi coù quyeàn kieåm soaùt thöïc thuï nhöõng nghò quyeát ñöôïc ñemra thi haønh vaø caàn phaûi coù quyeàn töï do toá caùo nhöõng teä haïitham oâ, laõng phí, nhöõng söï chieám ñoaït baát hôïp phaùp vaø nhöõngsöï laïm duïng taøi nguyeân kinh teá ôû moïi caáp, keå caû ôû nhöõng caápcao nhaát. Nhöng, quaàn chuùng seõ khoâng theå thöïc hieän ñöôïc söïkieåm soaùt neáu nhöõng khuynh höôùng, nhöõng nhoùm ñoái laäp khoângñöôïc töï do hoaït ñoäng, töï do coå ñoäng trong quaàn chuùng vaø töïdo söû duïng nhöõng cô quan tuyeân truyeàn nhö baùo chí, truyeànthanh, truyeàn hình, v.v...

Trong thôøi kyø giao thôøi töø chuû nghóa tö baûn leân chuû nghóaxaõ hoäi vaø ngay caû thôøi kyø tieán tôùi giai ñoaïn ñaàu cuûa chuû nghóacoäng saûn (giai ñoaïn xaõ hoäi chuû nghóa), nhöõng hình thöùc phaâncoâng lao ñoäng coá nhieân vaãn coøn toàn taïi, nhö söï phaân coâng giöõalao ñoäng trí oùc vaø lao ñoäng chaân tay. Ñoàng thôøi, nhöõng hìnhthöùc toå chöùc lao ñoäng vaø quaù trình lao ñoäng vaãn coøn nhieàu hay

Page 199: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 199

ít veát tích cuûa cheá ñoä tö baûn cuõ ñeå laïi. Phaàn naøo, noù seõ laø caûnlöïc cho söï phaùt trieån ñaày ñuû nhöõng khaû naêng saùng taïo cuûa laoñoäng. Nhöõng ñieàu noùi treân khoâng theå giaûi quyeát chæ baèng söïgiaùo duïc, hoïc hoûi lyù thuyeát, baèng söï tuyeân truyeàn ñaïo lyù caùchmaïng hay baèng söï pheâ bình taäp theå, v.v... Hoaëc giaûi quyeátbaèng caùch buoäc ngöôøi lao ñoäng trí oùc moãi tuaàn phaûi laøm vieäcchaân tay moät ngaøy, nhö phaùi mao-ít chuû tröông. Nhöõng trôû löïckhaùch quan ngaên caûn söï phaùt hieän nhöõng quan heä saûn xuaát xaõhoäi chuû nghóa thöïc söï, coù theå trôû thaønh nhöõng nguyeân nhaânnaûy sinh nhöõng ñaëc quyeàn vaät chaát quan troïng. Muoán traùnhñöôïc naïn naøy, chæ coù moät ñieàu kieän chuû yeáu laø phaûi taùch rôøihaún söï phaân coâng lao ñoäng döïa treân vò trí nhieäm vuï vaø söï phaâncoâng lao ñoäng döïa treân vò trí xaõ hoäi. Noùi moät caùch khaùc, nghóalaø neáu ña soá nhöõng ngöôøi saûn xuaát bò boùc loät nhieàu nhaát (ñaëcbieät laø nhöõng ngöôøi lao ñoäng chaân tay) coù ñieàu kieän thöïc hieänthaät söï quyeàn chính trò vaø xaõ hoäi cuûa hoï, ñoái vôùi caùc taàng lôùpchieám giöõ ñaëc quyeàn. Muoán ñaït tôùi muïc tieâu ñoù, coá nhieân phaûiñi tôùi söï giaûm giôø laøm vieäc thöôøng nhaät cho lao ñoäng vaø phaûiaùp duïng ñuùng ñaén moät neàn daân chuû Xoâ-vieát.

Trong hoaøn caûnh hieän nay, nhieäm vuï giöõ vöõng vaø phaùttrieån neàn daân chuû voâ saûn chaân chính laø moät ñieàu raát khoù. Nhöng,hoaøn caûnh seõ coù theå thay ñoåi neáu moät trong nhöõng bieán coá sauñaây xaûy ra:

1. – Moät cuoäc caùch maïng xaõ hoäi chuû nghóa thaønh coângôû moät hay nhieàu xöù tö baûn tieàn tieán. Söï kieän naøy seõ kích thíchphong traøo ñaáu tranh ñoøi daân chuû khaép moïi nôi treân theá giôùi vaølaøm phaùt trieån nhanh choùng löïc löôïng saûn xuaát treân moät phaïmvi roäng lôùn, gaït boû ñöôïc naïn thieáu thoán, nguoàn goác cô baûn vaøkhaùch quan cuûa söï phaùt sinh vaø cuûng coá chuû nghóa quan lieâu.

2. – Moät cuoäc caùch maïng chính trò thaønh coâng ôû caùcnhaø nöôùc lao ñoäng bò quan cheá hoùa, bò bieán daïng hoaëc suy ñoài,ñaëc bieät laø Lieân Xoâ vaø Trung Hoa. Cuoäc caùch maïng chính tròñoù seõ taïo ra moät cao traøo ñaáu tranh cho neàn daân chuû voâ saûn vaøseõ gaây aûnh höôûng cöïc kyø quan troïng treân ñòa haït quoác teá. Noù

Page 200: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

200 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

seõ phaù vôõ ñaúng caáp quan lieâu vaø thuû tieâu quan nieäm “chuûnghóa xaõ hoäi trong moät xöù”.

Moät cuoäc caùch maïng chính trò nhö vaäy seõ taïo ra khaû naêngtieán tôùi moät söï keá hoaïch hoùa kinh teá chung cho taát caû caùc nhaønöôùc lao ñoäng, ñaåy maïnh - baèng nhöõng böôùc nhaûy voït - neànsaûn xuaát vaø loaïi boû haún nhöõng nguyeân nhaân chaäm tieán veà kinhteá, nguoàn goác sinh ra naïn quan lieâu. Söï kieän naøy coù theå xaûy ratröôùc khi coù nhöõng cuoäc caùch maïng xaõ hoäi chuû nghóa ôû caùcnöôùc tö baûn tieàn tieán.

Trong thöïc teá, kinh nghieäm ñaõ cho thaáy söï thuû tieâu chínhquyeàn vaø cheá ñoä chieám höõu tö saûn khoâng nhaát thieát taïo ra keátquaû thuû tieâu nhöõng ñaëc quyeàn vaø nhöõng aûnh höôûng tö töôûngvaø vaên hoùa tö saûn moät caùch maùy moùc, cuõng nhö noù khoâng thuûtieâu töùc khaéc moïi yeáu toá cuûa söï saûn xuaát haøng hoùa. Sau khichính quyeàn vaø cheá ñoä chieám höõu tö saûn bò laät ñoå, trong moätgiai ñoaïn khaù daøi, vaãn coøn cheá ñoä saûn xuaát haøng hoùa nhoû vaøvaãn coøn toàn taïi söï löu haønh tieàn teä. Nhö theá, vaãn coøn naûy sinhsöï tích luõy tö baûn, nhaát laø löïc löôïng saûn xuaát chöa ñöôïc doài daøoñeå coù theå baûo ñaûm söï phaùt hieän vaø cuûng coá nhöõng quan heä saûnxuaát xaõ hoäi chuû nghóa. Sau khi giai caáp tö saûn ñaõ maát vò tríthoáng trò veà kinh teá vaø chính trò, trong moät giai ñoaïn daøi, vaãncoøn toàn taïi aûnh höôûng tö töôûng, phong tuïc taäp quaùn, vaên hoùa tösaûn vaø tieåu tö saûn trong nhieàu laõnh vöïc vaø trong khaép caùc taànglôùp daân chuùng.

Nhöõng thöïc teá ñoù laø lyù do chính cuûa söï caàn thieát phaûi ñaëtchính quyeàn nhaø nöôùc vaøo tay giai caáp coâng nhaân, ngoõ haàungaên caûn nhöõng “taøn tích tö saûn” trôû thaønh nhöõng cô sôû cho söïtaùi laäp chuû nghóa tö baûn. Nhöng khoâng phaûi vì theá maø coù theåkeát luaän raèng caàn phaûi coù moät boä maùy haønh chính maïnh ñeåñaøn aùp tö töôûng tö saûn vaø tieåu tö saûn thì môùi taïo döïng ñöôïcñieàu kieän tieán leân chuû nghóa xaõ hoäi. Kinh nghieäm ñaõ cho thaáysöï ñaøn aùp baèng phöông phaùp haønh chính hoaøn toaøn voâ hieäu.Traùi laïi, noù chæ cuûng coá vaø duy trì tö töôûng tö saûn. Ñöùng tröôùchieän traïng naøy, quaàn chuùng bò boù tay vì chæ coù nhöõng cuoäc

Page 201: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 201

tranh luaän chính trò vaø lyù thuyeát môùi giuùp cho quaàn chuùng taïora lyù leõ ñoái choïi vôùi tö töôûng tö saûn. Maët khaùc, quaàn chuùng coùtheå coù thaùi ñoä hoang mang ñoái vôùi caùc “hoïc thuyeát nhaø nöôùc”chính thöùc.

Nhö vaäy, chæ coù moät phöông tieän saéc beùn nhaát ñeå baøi tröøaûnh höôûng tö töôûng tö saûn, laø:

1.– Taïo ra ñieàu kieän khaùch quan, khieán tö töôûng tö saûnkhoâng coøn cô sôû vaät chaát ñeå taùi sinh.

2.– Trieån khai moät cuoäc ñaáu tranh tö töôûng khoângngöøng choáng laïi aûnh höôûng tö saûn. Cuoäc ñaáu tranh naøy chæñem laïi keát quaû khi naøo coù söï tranh luaän vaø ñoái chaát thöïc söï.Nghóa laø phaûi toân troïng quyeàn töï do cho phaùi tö saûn beânh vöïclaäp tröôøng cuûa hoï, vaø phaûi toân troïng quyeàn töï do tö töôûng vaøvaên hoùa cuûa taát caû moïi xu höôùng.

Döôùi cheá ñoä chuyeân chính voâ saûn, chæ coù ai khoâng tintöôûng ôû lyù thuyeát maùc-xít duy vaät vaø khoâng tin töôûng ôû nhieämvuï lòch söû cuûa giai caáp coâng nhaân, khoâng tin töôûng ôû giai caápcaàn lao, môùi sôï cuoäc ñoái chaát tö töôûng coâng khai vôùi phaùi tösaûn. Sau khi giai caáp tö saûn ñaõ bò töôùc khí giôùi, bò tòch thu taøisaûn, duø moät soá nhoû trong boïn hoï ñöôïc ñöùng trong caùc cô quantuyeân truyeàn, hoï cuõng chæ laø thieåu soá ñoái vôùi ñaïi ña soá quaànchuùng ñaõ naém giöõ caùc phöông tieän saûn xuaát. Nhö vaäy, khoângcoù lyù do gì maø giai caáp coâng nhaân laïi sôï nhöõng cuoäc ñoái chaát tötöôûng moät caùch töï do vaø thaúng thaén vôùi phaùi tö saûn vaø tieåu tösaûn. Chæ coù nhöõng cuoäc ñoái chaát nhö theá môùi taïo ñieàu kieängiuùp cho giai caáp coâng nhaân vaø quaàn chuùng am hieåu vaán ñeà, töïgiaùc ngoä ñeå roài vónh vieãn töø boû tö töôûng tö saûn vaø tieåu tö saûn.

Veà maët tö töôûng vaø vaên hoùa, söï chieám giöõ ñoäc quyeàn chochuû nghóa maùc-xít (chuùng ta khoâng caàn noùi tôùi thöù chuû nghóamaùc-xít ñaõ bò xuyeân taïc) baèng phöông phaùp ñaøn aùp haønh chínhcuûa nhaø nöôùc chæ daãn tôùi keát quaû taïo ra söï suy thoaùi cuûa chuûnghóa naøy. Töø moät chuû nghóa pheâ phaùn, noù seõ trôû thaønh moätchuû nghóa nhaø nöôùc hay moät toân giaùo nhaø nöôùc, vaø daàn daàn, noùseõ maát haún tính chaát haáp daãn ñoái vôùi quaàn chuùng caàn lao vaø

Page 202: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

202 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

ñaëc bieät ñoái vôùi caùc taàng lôùp thanh nieân. Söï kieän naøy ñaõ xaûy raôû Lieân Xoâ. Chuû nghóa maùc-xít nhaø nöôùc ñaõ trôû neân ngheøo naøn,cöùng ñoïng. Noù ñaõ maát haún tính chaát haáp daãn vaø saùng taïo trongmoïi ñòa haït. Chuû nghóa maùc-xít, vôùi ñaëc tính laø chuû nghóa pheâphaùn, chæ coù theå naûy nôû vaø trôû neân phong phuù trong moät baàukhoâng khí hoaøn toaøn töï do trao ñoåi, hoaøn toaøn töï do ñoái laäp,nghóa laø moät baàu khoâng khí goàm nhieàu khuynh höôùng tö töôûngvaø vaên hoùa khaùc nhau. Engels ñaõ noùi: “Ñaûng caàn coù moät khoahoïc xaõ hoäi vaø khoa hoïc xaõ hoäi naøy khoâng theå soáng neáu khoângñöôïc töï do phaùt trieån”4 . (Engels: Thö göûi Bebel ngaøy 1-2 thaùngNaêm 1891, MEW taäp 38, trang 94).

VAÁN ÑEÀ TÖÏ BAÛO VEÄ CUÛA NHAØ NÖÔÙC LAO ÑOÄNG

Coá nhieân, nhaø nöôùc lao ñoäng coù quyeàn töï baûo veä, choánglaïi nhöõng aâm möu laät ñoå noù, vaø tröøng trò keû vi phaïm phaùp luaätcaên baûn cuûa noù. Trong moät neàn daân chuû voâ saûn, hieán phaùp vaøluaät phaùp ngaên caám söï chieám höõu nhöõng phöông tieän saûn xuaátvaø vieäc tö gia thueâ möôùn söùc lao ñoäng (cuõng nhö trong cheá ñoätö baûn, hieán phaùp vaø luaät phaùp ngaên caám söï xaâm phaïm vaøoquyeàn tö höõu taøi saûn). Cho tôùi khi ñi ñeán moät xaõ hoäi khoâng giaicaáp, coøn phaûi duy trì taïm thôøi chính quyeàn nhaø nöôùc lao ñoängnhaèm ngaên caûn söï taùi laäp cheá ñoä tö baûn. Bôûi vaäy, hieán phaùp vaøluaät phaùp cuûa chuyeân chính voâ saûn coù quyeàn caám ñoaùn vaøtröøng trò nhöõng haønh ñoäng vuõ trang, baïo loaïn, nhöõng aâm möulaät ñoå chính quyeàn lao ñoäng baèng voõ löïc, nhöõng vuï möu saùtcaùc ñaïi dieän cuûa chính quyeàn, nhöõng haønh ñoäng phaù hoaïi cuûaboïn giaùn ñieäp, tay sai cuûa tö baûn nöôùc ngoaøi. Nhöng, hieánphaùp vaø luaät phaùp chæ caám ñoaùn vaø tröøng trò nhöõng haønh ñoängcoù baèng chöùng cuï theå, chöù khoâng caám ñoaùn vaø tröøng trò veà

4- Le Parti a besoin de la science socialiste et celle ci ne peut vivre sansliberteù de mouvement.

Page 203: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 203

phöông dieän tuyeân truyeàn tö töôûng. Noùi moät caùch khaùc, söï töïdo toå chöùc chính trò caàn ñöôïc baûo ñaûm cho baát keå ai, keå caûnhöõng phaàn töû beânh vöïc tö töôûng tö saûn, vaø trong thöïc teá, bieáttoân troïng hieán phaùp cuûa nhaø nöôùc lao ñoäng. Nghóa laø baát keå aikhoâng vi phaïm nhöõng haønh ñoäng baïo löïc nhaèm laät ñoå chínhquyeàn voâ saûn vaø cheá ñoä coâng coäng hoùa caùc phöông tieän saûnxuaát. Khoâng coù lyù do gì chính ñaùng ñeå cho quaàn chuùng caàn laophaûi lo sôï nhöõng tuyeân truyeàn tö töôûng cuûa tö baûn nhö hoï “xuùigiuïc” quaàn chuùng ñoøi trao traû caùc xí nghieäp vaø ngaân haøng chocaùc tö gia chaúng haïn. Ña soá quaàn chuùng khoâng khi naøo laïi bòhuyeãn hoaëc vì nhöõng söï tuyeân truyeàn theo loái ñoù.

Ñaây laø taát caû nhöõng gì taïo neân quy moâ moät chöông trìnhvaø moät nguyeân lyù: töï do chính trò hoaøn toaøn cho moïi nhoùm,moïi khuynh höôùng, moïi ñaûng phaùi trong thöïc teá bieát toân troïngquyeàn sôû höõu coâng coäng vaø hieán phaùp cuûa nhaø nöôùc lao ñoäng.Nhö theá khoâng coù nghóa laø nhöõng quy moâ noùi treân seõ ñöôïc aùpduïng trieät ñeå trong baát keå moïi ñieàu kieän cuï theå naøo. Trong quaùtrình thieát laäp vaø thöïc thi neàn chuyeân chính voâ saûn, nhöõngcuoäc noäi chieán vaø nhöõng cuoäc can thieäp cuûa ñeá quoác ngoaïibang coù theå xaûy ra.

ÔÛ trong hoaøn caûnh aáy, nghóa laø ôû trong hoaøn caûnh maø caùcgiai caáp thoáng trò aâm möu laät ñoå chính quyeàn voâ saûn baèng baïolöïc, nhöõng bieän phaùp thôøi chieán caàn ñöôïc ñem ra aùp duïng vaønhöõng haïn cheá hoaït ñoäng chính trò cuûa giai caáp tö saûn buoäcphaûi ñöôïc ñem ra thi haønh. Khoâng moät giai caáp xaõ hoäi naøo vaøkhoâng moät nhaø nöôùc naøo coù theå tha thöù nhöõng keû ñoái nghòchlôïi duïng töï do chính trò ñeå chuû tröông laät ñoå noù baèng vuõ löïc.Nhaø nöôùc lao ñoäng cuõng khoâng laøm gì khaùc.

Nhöng, caùi quan troïng laø phaûi coù söï phaân bieät roõ raønggiöõa nhöõng haønh ñoäng chính trò gaây ra baïo loaïn ñeå choángchính quyeàn voâ saûn vaø nhöõng hoaït ñoäng chính trò trong phaïmvi tö töôûng hoaëc trong phaïm vi chöông trình ñoøi taùi laäp chuûnghóa tö baûn. Ñeå choáng laïi nhöõng tuyeân truyeàn trong phaïm vitö töôûng, nhaø nöôùc lao ñoäng seõ töï baûo veä baèng söï tranh thuû veà

Page 204: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

204 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

chính trò vaø tö töôûng. Ñaây khoâng phaûi laø vaán ñeà “ñaïo lyù” hayvaán ñeà caàn phaûi coù thaùi ñoä meàm deûo hay khoâng, maø laø vaán ñeàthöïc tieãn nhaém daøi haïn.

Kinh nghieäm tai haïi cuûa chuû nghóa xta-lin-nít laø ñaõ laïmduïng nhöõng loái vu caùo, naøo laø “coá keát vôùi ñeá quoác”, “giaùnñieäp cuûa cöôøng quoác tö baûn”, “tuyeân truyeàn baøi xích LieânXoâ”, “baøi xích chuû nghóa xaõ hoäi”, v.v... ñeå dieät tröø baát kyø aikhoâng ñoàng yù vôùi chính saùch quan lieâu cuûa hoï. Döïa vaøo phöôngphaùp daùn nhaõn hieäu vaø vu caùo, phaùi quan lieâu ôû Lieân Xoâ ñaõ toåchöùc nhöõng vuï taøn saùt khoång loà, daõ man chaúng keùm cheá ñoäphaùt-xít. Do ñoù, hoï ñaõ taïo ra moät söï ngôø vöïc saâu saéc (xeùt kyõ, söïngôø vöïc naøy khoâng phaûi laø khoâng chính ñaùng) cuûa daân chuùngñoái vôùi luaät phaùp vaø caùc quy cheá nhaø nöôùc. Ñieàu caàn thieát phaûinhaán maïnh laø phöông phaùp töï veä baèng baïo löïc cuûa giai caáp vaønhaø nöôùc coâng nhaân, choáng caùc aâm möu laät ñoå noù, chæ ñöôïc aùpduïng khi naøo coù nhöõng chöùng côù cuï theå, chöù khoâng döïa vaøonhöõng hoaït ñoäng coù tính chaát lyù thuyeát, chính trò vaø vaên hoùa.

Moät ñaûng maùc-xít caùch maïng caàn phaûi tuyeân boá baûo veävaø phaùt huy nhöõng thaéng lôïi caáp tieán cuûa cuoäc caùch maïng daânchuû tö saûn veà phaùp luaät vaø coâng lyù, vaø ñaáu tranh ñeå nhöõngthaéng lôïi caáp tieán ñoù ñöôïc ghi vaøo phaùp luaät vaø hieán phaùp xaõhoäi chuû nghóa, nhö nhöõng quyeàn sau ñaây:

1.– Buoäc toäi phaûi coù baèng chöùng; bò caùo phaûi ñöôïc coilaø keû khoâng phaïm toäi cho tôùi khi toøa aùn xeùt xöû döïa treân baèngchöùng.

2.– Baûo veä quyeàn bò caùo ñöôïc töï do choïn löïa phöôngphaùp baøo chöõa. Baûo veä quyeàn baát khaû xaâm phaïm cho caùc luaätsö, baát keå lôøi tuyeân boá cuûa hoï.

3.– Gaït boû haún quan nieäm keát toäi lieân ñôùi moät taäp theå,moät nhoùm ngöôøi hoaëc moät gia ñình.

4.– Caám ngaët moïi hình thöùc tra taán hoaëc cöôõng baùchveà theå xaùc hoaëc veà tinh thaàn, hoøng buoäc bò caùo phaûi thuù toäi.

5.– Phaùt trieån vaø phoå bieán nhöõng vuï xöû aùn tröôùc coângchuùng.

Page 205: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 205

6.– Baàu cöû moät caùch daân chuû caùc quan toøa vôùi quyeàncöû tri coù theå baõi chöùc baát keå luùc naøo.

Theâm nöõa, neáu ôû trong hoaøn caûnh moät cuoäc noäi chieán baétbuoäc phaûi haïn cheá quyeàn töï do daân chuû thì nguyeân nhaân vaøgiôùi haïn cuûa vieäc haïn cheá naøy caàn ñöôïc quaàn chuùng am hieåu.Caàn phaûi giaûi thích minh baïch vaø trung thöïc tröôùc toaøn theå giaicaáp coâng nhaân raèng nhöõng haïn cheá ñoù laø vieäc laøm khoâng ñuùngvôùi quy taéc chöông trình vaø khoâng hôïp vôùi nhieäm vuï vaø quyeànlôïi lòch söû cuûa voâ saûn, nhöng ñoù chæ laø moät tröôøng hôïp ñaëc bieät,taïm thôøi chöù khoâng phaûi laø quy taéc vónh cöûu. Nghóa laø caàn phaûiheát söùc giôùi haïn noù trong khoâng gian vaø thôøi gian, vaø caàn phaûibaõi boû töùc khaéc khi ñieàu kieän trôû laïi bình thöôøng. Vaø nhö theácuõng coù nghóa laø laø giai caáp coâng nhaân caàn ñöôïc caáp baùo, ñöøngñeå nhöõng giôùi haïn taïm thôøi ñoù trôû thaønh phaùp lyù vaø nguyeân taécvónh vieãn.

Caàn phaûi vaïch roõ traùch nhieäm tröïc tieáp cuûa nhöõng phaàn töûphaûn caùch maïng, cuûa phe tö saûn veà söï haïn cheá neàn daân chuû xaõhoäi chuû nghóa trong hoaøn caûnh thôøi chieán. Nghóa laø caàn phaûithoâng baùo cho moïi ngöôøi vaø cho beø luõ tö saûn bieát thaùi ñoä cuûanhaø nöôùc lao ñoäng laø tuøy theo haønh ñoäng cuï theå cuûa hoï.

Söï toàn taïi cuûa caùc nhaø nöôùc tö baûn ñeá quoác huøng cöôøngvaø cuûa giai caáp tö saûn giaøu maïnh treân theá giôùi ñaõ vaø seõ luoânluoân xaûy ra moái hoïa chieán tranh. Nhaø nöôùc lao ñoäng caàn phaûiñeà phoøng. Ñieàu ñoù laø leõ dó nhieân. Nhöng ñeà phoøng can thieäpcuûa ñeá quoác khoâng hoaøn toaøn gioáng vôùi vieäc ñeà phoøng hoïanoäi chieán, nhaát laø caùi hoïa naøy coøn ôû trong tình traïng “tieàm aån”.Phaùi xta-lin-nít thöôøng coá yù laãn loän moät tình traïng noäi chieán“tieàm aån” vaø moät tình traïng noäi chieán “thöïc söï”, ñeå roài vieän côùboùp ngheït nhöõng quyeàn töï do daân chuû xaõ hoäi chuû nghóa. Ngoaøira, cheá ñoä ñoäc ñaûng vaø ñaûng ñoäc khoái trong moät nhaø nöôùc laoñoäng khoâng ñem laïi lôïi ích gì cho söï baûo veä choáng laïi xaâmlöôïc ñeá quoác. Traùi laïi, noù chæ ñem laïi keát quaû traùi ngöôïc. Moätneàn daân chuû xaõ hoäi chuû nghóa thöïc söï seõ laøm cho boïn ñeá quoáckhoù loøng maø vieän côù “baûo veä töï do” ñeå can thieäp baèng quaân

Page 206: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

206 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

söï.Trình ñoä hieåu bieát, yù thöùc chính trò, möùc ñoä ñoäng vieân vaø

caûnh giaùc cuûa quaàn chuùng caàn lao coù theå laøm cho nhaø nöôùc laoñoäng trôû thaønh moät trung taâm haáp daãn giai caáp coâng nhaân quoácteá. Nhaø nöôùc lao ñoäng caàn phaûi môû mang, hieän ñaïi hoùa neànquoác phoøng vaø caàn phaûi xaây döïng moät cô quan thoâng tin saécbeùn ñeå ñoái phoù vôùi caùc nhaø nöôùc tö baûn hieáu chieán. Nhöng söïbaûo veä cuûa voâ saûn quoác teá seõ coù hieäu quaû gaáp nghìn laàn söï baûoveä cuûa boä maùy maät thaùm ñi luøng baét “giaùn ñieäp” vaø “nhöõng taysai cuûa ñeá quoác”. Phöông phaùp caûnh saùt, maät thaùm, roát cuïc chælaøm giaûm suùt löïc löôïng phoøng thuû choáng ñeá quoác cuûa moät nhaønöôùc lao ñoäng.

Vaán ñeà chuû yeáu caàn phaûi ñaët ra ôû Lieân Xoâ, ôû Trung Quoácvaø caùc nhaø nöôùc lao ñoäng ôû Ñoâng AÂu khoâng phaûi laø vaán ñeàphoøng hoïa “tö baûn taùi laäp” trong nhöõng hoaøn caûnh noäi chieánvaø chieán tranh. Vaán ñeà chuû yeáu maø giai caáp lao ñoäng ôû nhöõngnöôùc naøy phaûi ñöông ñaàu laø vaán ñeà coù moät ñaúng caáp quan lieâuñang naém giöõ then choát cuûa boä maùy kinh teá vaø xaõ hoäi, vaønhöõng teä ñoan cuûa söï laïm duïng quyeàn haønh. Trong ñieàu kieänhieän taïi, vaán ñeà quan troïng laø cuoäc ñaáu tranh baûo veä nhöõngquyeàn daân chuû cuûa quaûng ñaïi quaàn chuùng ñöùng tröôùc söï haïncheá noù cuûa lôùp quan lieâu.

MOÄT ÑIEÅM CAÊN BAÛN CUÛA CHÖÔNG TRÌNHCAÙCH MAÏNG XAÕ HOÄI CHUÛ NGHÓA

Toång keâ keát quaû cuûa 50 naêm chính quyeàn quan lieâu(keå töø luùc chuû nghóa xta-lin-nít phaùt trieån ôû Lieân Xoâ) vaø 20naêm khuûng hoaûng cuûa chuû nghóa naøy treân theá giôùi, chuùng ta coùtheå toùm taét nhö sau:

1.– Xeùt caùc nhaø nöôùc lao ñoäng ñaõ ñöôïc thaønh laäp ôû AÂuchaâu vaø AÙ chaâu, xeùt nhöõng bieán ñoåi ñaõ xaûy ra ôû nhöõng xöù naøy,ngöôøi ta thaáy, maëc duø coù nhöõng choã khaùc nhau, nhöng coù moät

Page 207: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 207

ñieåm hoaøn toaøn gioáng nhau laø khoâng ôû ñaâu coù chính quyeàntröïc tieáp cuûa giai caáp coâng nhaân, nghóa laø khoâng nôi naøo coùnhöõng uûy ban lao ñoäng vaø noâng daân thi haønh chính quyeàn nhaønöôùc moät caùch tröïc tieáp, vaø khoâng moät nôi naøo luaät phaùp vaøhieán phaùp coâng nhaän cho nhöõng uûy ban aáy coù nhöõng quyeànhaïn töï quaûn lyù. Khaép nôi ñeàu chæ coù moät cheá ñoä ñoäc ñaûng, thaymaët cho chính quyeàn cuûa lôùp quan lieâu, trong moïi ngaønh hoaïtñoäng xaõ hoäi. Khoâng moät nôi naøo, coâng nhaân ñöôïc quyeàn laäpkhuynh höôùng trong ñaûng. Khaép nôi ñeàu aùp duïng nguyeân taéc“taäp trung daân chuû” moät caùch hoaøn toaøn sai laïc ñònh nghóa maøLenin ñaõ ñaët cho nhöõng chöõ ñoù. Taát caû moïi nôi ñeàu döïng neânchính quyeàn baát khaû xaâm phaïm cuûa ñaúng caáp quan lieâu. Dotính chaát aên baùm vaøo giai caáp coâng nhaân, ñaúng caáp quan lieâunaøy chaêm lo baûo ñaûm quyeàn lôïi ñaëc bieät cuûa mình. Cho neân hoïñaõ thaønh trôû löïc ngaên caûn söï baønh tröôùng cuûa caùch maïng hoaøncaàu, vaø ngaên caûn söï xaây döïng moät cheá ñoä xaõ hoäi chuû nghóathöïc thuï. Quaù trình tieán trieån töø chuû nghóa tö baûn ñeán chuû nghóaxaõ hoäi ñaõ bò sa laày, moïi saùng kieán ñeàu bò boùp ngheït vaø caùc taøisaûn xaõ hoäi bò phung phí.

2.– Sau cuoäc theá chieán vöøa qua, töø ngaøy coù cuoäc khuûnghoaûng cuûa chuû nghóa xta-lin-nít, maëc duø ñaõ coù moät soá ngöôøileân tieáng chæ trích cheá ñoä chính trò vaø kinh teá ôû Lieân Xoâ, nhöngkhoâng coù moät khuynh höôùng naøo, töø ti-tít, mao-ít, caùt-tôø-rít,“AÂu chaâu Coäng saûn” ñeán caùc phaùi trung taû ôû YÙ, Taây Ban Nhavaø Taây Ñöùc, v.v..., ñöa ra moät giaûi phaùp caên baûn khaùc bieät vôùikhuoân maãu xta-lin-nít. Ñoái vôùi kieán truùc chính quyeàn quanlieâu, khoâng moät khuynh höôùng naøo ñeà nghò phaûi thay theá noùbaèng moät chính quyeàn döïa treân cô sôû caùc uûy ban Xoâ-vieát,nghóa laø chính quyeàn tröïc tieáp cuûa coâng nhaân. Ngöôøi ta khoângtheå naøo hieåu noåi chuû nghóa xta-lin-nít neáu khoâng coù söï nghieâncöùu maùc-xít veà quan lieâu vaø coi noù nhö moät hieän töôïng xaõ hoäi.Khoâng coù giaûi phaùp naøo khaùc ñeå baøi tröø naïn quan lieâu ngoaøigiaûi phaùp ñaáu tranh ñeå thieát laäp moät chính quyeàn tröïc tieáp thöïcsöï cuûa giai caáp coâng nhaân, thoâng qua caùc uûy ban lao ñoäng,

Page 208: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

208 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

hoaëc nhöõng uûy ban coâng noâng, ñöôïc baàu ra moät caùch daân chuû,döôùi moät chính theå nhieàu chính ñaûng, treân caên baûn töï quaûn lyùcoù keá hoaïch vaø daân chuû taäp trung giöõa nhöõng lao ñoäng saûnxuaát.

Phaùi “AÂu chaâu Coäng saûn” ñaõ leân tieáng pheâ bình lyù thuyeátvaø haønh ñoäng cuûa phaùi quan lieâu ôû Lieân Xoâ vaø ôû caùc xöù xaõ hoäichuû nghóa Ñoâng AÂu. Nhöng xeùt cho kyõ, hoï chæ ñeà nghò giaûiphaùp “caûi ñoåi cho khaù hôn”, ngoõ haàu traùnh nhöõng teä nhuõngthaùi quaù, chöù chöa bao giôø hoï ñeà nghò giaûi phaùp laät ñoå quanlieâu baèng moät cuoäc caùch maïng chính trò cuûa quaàn chuùng, ñöalaïi chính quyeàn cho caùc uûy ban quaàn chuùng. Thaät ra, caùc ñaûngcoäng saûn cuûa khoái “AÂu chaâu Coäng saûn” vaãn chöa caét ñöùt sôïidaây raøng buoäc hoï vôùi phaùi quan lieâu ôû Lieân Xoâ. Baèng chöùng laøhoï vaãn vaïch ra nhöõng ñieàu kieän “khaùch quan” ñeå baøo chöõacho nhöõng toäi aùc cuûa Stalin vaø beø luõ, vaø baøo chöõa cho nhöõnghình thöùc chính quyeàn quan lieâu hieän höõu ôû Lieân Xoâ. Theâmnöõa, trong nhöõng xöù tö baûn ñeá quoác, ñöôøng loái chính trò cuûaphaùi “AÂu chaâu Coäng saûn” laø moät ñöôøng loái caûi löông, thoûa hieäpgiai caáp vaø giuùp cho tö baûn duy trì chính quyeàn giöõa luùc coùnhieàu cuoäc ñaáu tranh cuûa quaàn chuùng buøng noå maïnh meõ docuoäc khuûng hoaûng kinh teá vaø chính trò cuûa tö baûn chuû nghóa.Ñi ngöôïc vôùi tieán traøo quaàn chuùng, ñöôøng loái chính trò aáy buoächoï khoâng theå thöïc hieän töï do daân chuû trong phong traøo laoñoäng cuõng nhö ôû noäi boä cuûa ñaûng hoï. Ngöôøi ta nhaän thaáy trongnhöõng lôøi pheâ bình ñoái vôùi Lieân Xoâ hoaëc caùc nöôùc xaõ hoäi chuûnghóa Ñoâng AÂu, phaùi “AÂu chaâu Coäng saûn” daáu kín söï khaùc bieätgiöõa khaùi nieäm “daân chuû tö saûn” vaø khaùi nieäm “daân chuû voâsaûn”. Hoï leân tieáng pheâ bình chính theå ñoäc ñaûng ôû Lieân Xoâ vaøôû caùc xöù xaõ hoäi chuû nghóa “hieän thöïc”, nhöng hoï laïi ñeà nghòthay theá baèng chính theå ña ñaûng theo hình thöùc cheá ñoä nghòtröôøng tö saûn. Noùi moät caùch khaùc, hoï khoâng ñeà nghò thay theáchính theå ñoäc ñaûng baèng chính theå ña ñaûng döôùi hình thöùc cheáñoä xaõ hoäi chuû nghóa. Nguyeân nhaân laø vì hoï traùnh vieäc ñeà xöôùngvaán ñeà caùch maïng baïo löïc laät ñoå cheá ñoä tö baûn. Theo chieàu

Page 209: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 209

höôùng ñoù, phaùi “AÂu chaâu Coäng saûn” khoâng laøm gì khaùc hônphaùi xaõ hoäi caûi löông coå ñieån, nghóa laø hoï nuoâi aûo töôûng coù theåtieán ñeán chuû nghóa xaõ hoäi baèng ñöôøng loái “oân hoøa” vaø “tuaàntöï”.

Döôùi aùnh saùng vaø kinh nghieäm lòch söû, chöông trình cuûaÑeä töù Quoác teá veà vaán ñeà chuyeân chính voâ saûn laø taïo laäp moätchính quyeàn tröïc tieáp cuûa lao ñoäng, döïa treân caên baûn nhöõnguûy ban coâng nhaân ñöôïc baàu ra trong moät cheá ñoä ña ñaûng. Ñoùlaø giaûi phaùp duy nhaát, khaùc bieät vôùi caùc quan nieäm söûa laïi chuûnghóa maùc-xít cuûa phaùi xaõ hoäi daân chuû vaø phaùi xta-lin-nít coønaên saâu trong caùc ñaûng coäng saûn.

Noùi moät caùch toång quaùt, chöông trình cuûa Ñeä töù Quoác teálaø söï tieáp noái truyeàn thoáng cuûa chuû nghóa Marx - Angels, cuûaParis Coâng xaõ vaø cuûa nhöõng nguyeân lyù caên baûn maø Lenin ñaõvaïch roõ trong cuoán Nhaø nöôùc vaø caùch maïng. Noù laø söï tieáp tuïcñöôøng loái caên baûn ñöôïc ghi trong Boán Ñaïi hoäi ñaàu tieân cuûaQuoác teá Coäng saûn5 (Ñeä tam Quoác teá Coäng saûn) veà vaán ñeàchuyeân chính voâ saûn. Noù ñaõ ñöôïc trau doài theâm thoâng quakinh nghieäm caùc cuoäc caùch maïng voâ saûn vaø nhöõng söï suy ñoài,bieán daïng quan cheá cuûa nhaø nöôùc lao ñoäng. Ñaëc bieät, noù ruùtbaøi hoïc töø cuoán saùch Cuoäc caùch maïng bò phaûn boäi cuûa Trotsky,töø nhöõng taøi lieäu veà söï thaønh laäp Ñeä töù Quoác teá vaø nhöõng nghòquyeát cuûa caùc Ñaïi hoäi Ñeä töù Quoác teá, töø Theá chieán thöù hai ñeánnay.

Taøi lieäu naøy toùm taét quan nieäm cuûa nhöõng ngöôøi maùc-xít caùch maïng veà chöông trình caùch maïng xaõ hoäi chuû nghóa.

VUÕ GIA MINHThaùng 6 naêm 1980

5- Thôøi Lenin coøn soáng.

Page 210: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

Hình

Page 211: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III
Page 212: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III
Page 213: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

Thô Hoaøng Khoa Khoâi

MAÁY CHUÏC XUAÂN ROÀI

Moãi baän xuaân veà xa coá höôngMoãi laàn Teát ñeán gôïi saàu thöôngTeát Xuaân bao noãi em mong nhôùXuaân Teát bao laàn em vaán vöông

Em cuõng nhö ai cöù töôûng laàmTeát veà laø thaáy maûnh trôøi xanhÔÛ daây khaùc vôùi beân queâ meïTeát deán nhöng maø chöûa thaáy xuaân

Vì nhôù vì thöông em ñaõ queânTính ngaøy em khoâng tính chieàu ñeâmEm muoán thôøi gian thu ngaén laïiMöôïn vaàn thô moäng ñoåi thieân nhieân

Nghe gioù luoàn caây ngôõ tieáng ñaønNghe ñaøn em töôûng phaùo xuaân sangNghe ai goõ cöûa ñeâm vui TeátChôït nhôù ngöôøi xa, giaác moäng tan

Page 214: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

214 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

Nhìn laù thu rôi ngôõ caùnh ñaøoNhìn ñeâm em thaáy nhöõngvì saoNhìn traêng em töôûng vöøng aùc laëênThöïc teá tìm trong chuyeän öôùc ao

Em öôùc ao gì choán xa xoâi?Loøng em day daét maáy Xuaân roài?Tình em vaãn ñöôïm maøu töôi thaém,Töôûng nhôù queâ xa daï ñaày vôi

Maáy chuïc xuaân roài em öôùc mong!Ñeå loøng theo doõi choán trôøi Ñoâng.Ai ñöa tin môùi veà beân aáy?Em göûi queâ höông moät taám loøng.

Page 215: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 215

HOA

Caûm ñeà böùc tranh Hoacuûa Leâ Baù Ñaûng

Hoa nöôùc Vieät töï ngaøn naêm baát dieätTreân ñoài cao, döôùi noäi coû, ñaàu nöông.Vöôøn Baùch thaûo hay buøn ao nöôùc ñoïngHoa vöôn mình nôû caùnh, bay höôngSaéc nhuoäm thaém cuøng maøu ñaát nöôùcHöông quyeän noàng , nhò öôùp hoàn queâGioù ñöa höông phaûng phaát boán beàToaøn nöôùc Vieät hieän trong loøng hoa nôûBao nam thaùng, bao nhöõng ngaøy möa gioùBao nhöõng buoåi bình minh öûng hoàng löûa ñoûBao nhöõng chieøu taøn aùnh naéng vaøng hoeHoa vaãn nôû töôi giöõa loøng daân toäcGiaëc Myõ tôùi khai hoang, ñaát doàn nuùi ñoåNhöõng maøu xanh ruoäng vöôøn xeùm löûaNhöõng haøng caây, ñoàng coû, bôø lauÑaõ xaïm ñen, ñen caû moät maøuChuùng ñaõ tôùi buoâng tay taøn nhaãnTreân maët ñaát theâ löông heát coøn leõ soángTreân maët ñaát raïn khoâ vaãn coøn löûa boûngBoãng hieän leân moät ñoaù hoa töôiHoa nöôùc Vieät muoân ñôøi muoân thuôûHoa ñaõ soáng nhöõng ngaøy gioâng toáNhò theâm höông vaø saéc cuõng theâm töôiThaéng cuoàng phong, neám traûi cuoäc ñôøiÑöùng ngaïo ngheã cöôøi bay tröôùc gioùChò noâng daân döøng chaân qua ñoùHoa troâng ai nôû moät nuï cöôøiBaùc tieàøu phu töï choán xa vôøi

Page 216: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

216 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

Ñem gioït moà hoâi töôùi cho hoa theâm thaémOÂi ñeïp quaù, Hoa ñem nieàøm chieán thaéng!Khoâng ñaáu tranh ñaâu coù hoaø bìnhTa vaø hoa saün moät moái tìnhXin ñoùn laáy trong loøng aâu yeám maõi

Page 217: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 217

THU

Taëng Huyeàn Thu

Thu ñaõ veà ñaây vôùi gioù ñoângThu veà dieãm leä giöõa non soângThu mang aùo thaém theâu vaøng uùaThu deät thô xanh vôùi chæ hoàng

Thu böôùc theo traêng döôùi söông môøThu hoaø muoân ñieäu vôùi vaàn thôThu gieo man maùc tình man maùcThu gôïiloøng ai nhöõng öôùc mô !

Page 218: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

218 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

TAY NAÉM TAY

Taëng Thu vaø Kieåm ngaøy leã thaønh hoân

Ta ñaõ yeâu nhau tôùi luùc naøyVì duyeân vì nôï cuõng töø ñaâyKhoâng theà soáng cheát maø sinh töûChaúng heïn traêm naêm cuõng moät ngaøy

Ñoâi löùa duyeân öa tình aáp uûHai ta phaän ñeïp sôùm xum vaáyKieåm Thu xieát chaëc tình Thu KieåmLoøng ôû caïnh loøng, tay naéêm tay

Page 219: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 219

NOÃI LOØNG ANH ÑOÃ VAÊN BAN

Tröôùc khi laáy vôï

Ñoâng daøi daèng daëc maõi khoâng thoâiOÂi loøng toâi laïnh maáy ñoâng roàiVaån vô vô vaån chôø ai ñoùAÊn ôû moät mình toâi vôùi toâiNgaøy laïi qua ngaøy naêm laïi naêmBoùng ai chæ thaáy boùng traêng raèmAÙi aân muoán göûi nieàm aân aùiNhaén nhuû cuøng ai choán xa xaêm

Ngaøy leã thaønh hoân

Ñoâng heát töø nay xuaân tôùi maõiOng chôø böôùm heïn neám muøi hoaVöôøn hoang ñon ñaû chaøo xuaân môùiAÊn chöõa heát chaàu, Teát chöõa quaNoãi loøng roái raém, ñöôøng bao ngaûBieáùt ñaõ ñi tìm moät loái raAn trí töø nay thoâi ñaáy nhaùNaëng tình, nheï gaùnh, böôùc ñöôøng xa

Page 220: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

Sau khi laáùy vôï

Ñoâng heát töø nay xuaân tôùi maõiOÂi loøng toâi nôû vôùi ngaøn hoaVöøa quen ñaõ bieát töø bao thuôûAÊn ôû troïn ñôøi ñoâi löùa taNaéng daõi ñaàu non ñaày moäng ñeïpBình minh raïng nôû choán ñöôøng xaAi ôi coù bieùt loøng toâi nhæ ?Naëng chóu vì chöng ñaõ thieát tha

Hoaøng Khoa Khoâi

Page 221: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

Tìm Hieåu Lòch SöûCaùi Cheát cuûa Nhaø AÙi Quoác

Taï Thu Thaâu

aï Thu Thaâu laø moät nhaø yeâu nöôùc, moät nhaø caùch maïngvó ñaïi Vieät Nam ñaàu theá kyû XX. Nhöng, teân tuoåi cuûa oâng,

duø gaén lieàn vôùi cuoäc ñaáu tranh choáng thöïc daân Phaùp trong haithaäp nieân 30 vaø 40, laïi ít ñöôïc giôùi treû Vieät Nam bieát ñeán, nhaátlaø nhöõng ngöôøi sinh ra vaø tröôûng thaønh ôû mieàn Baéc “xaõ hoäi chuûnghóa”. Söû ñaûng1 vaø caùc vaên kieän chính thöùc cuûa ñaûng Coängsaûn Vieät Nam chæ nhaéc ñeán oâng vaø caùc ñoàng chí cuûa oâng baèngnhöõng lôøi leõ bæ thöû, mieät thò vaø toài teä, nhö “tay sai cho ñeá quoácPhaùp”, “maät thaùm cho phaùt-xít Nhaät”...

Vaäy, seõ khoâng voâ ích neáu chuùng ta ñieåm qua ñoâi neùt veàcuoäc ñôøi saùng laïn vaø caùi cheát bi thaûm cuûa moät nhaø caùch maïngöu tuù, ñaõ töøng ñöôïc “UÛy ban nöôùc Phaùp cuûa kieàu daân, nöôùcPhaùp cuûa töï do” (France Des Immigreùs, France Des Liberteùs)choïn ñeå ñaêng aûnh vaø tieåu söû treân moät böùc töôøng lôùn trong moät

T

1 Töùc Lòch söû ñaûng Coäng saûn Vieät Nam, xuaát baûn laàn ñaàu naêm 1946, cuoánsaùch “goái ñaàu giöôøng”, “caåm nang” cuûa moïi ñaûng vieân coäng saûn Vieät Nam.

Page 222: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

222 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

cuoäc trieån laõm long troïng ôû Voøm trôøi höõu nghò (Arche De LaFraterniteù) taïi khu La Deùfense (Paris) nhaân kyû nieäm 200 naêmÑaïi caùch maïng Phaùp vaøo naêm 19892 .

Tieåu söû giaûn yeáu cuûa Taï Thu ThaâuNhaø caùch maïng Taï Thu Thaâu sinh naêm ngaøy 5-5-1906 taïi

Taân Bình (Long Xuyeân), laø con thöù tö trong moät gia ñình ñoângcon vaø ngheøo khoù. Töø naêm 11 tuoåi, sau khi thaân maãu qua ñôøi,oâng ñaõ vöøa hoïc vöøa phuï vieäc cho cha ñeå nuoâi saùu mieäng aên.Sau khi toát nghieäp phoå thoâng, oâng daïy hoïc ôû Saøi Goøn vaø thamgia nhöõng toå nhoùm thanh nieân yeâu nöôùc, trong ñoù coù ñaûngAnnam treû (Jeune Annam) naêm 1925, sau naøy bò chính phuûthöïc daân giaûi taùn. Taï Thu Thaâu coi giai ñoaïn naøy trong ñôøi oânglaø “giaác moäng lieàu maïng cuûa tuoåi treû”.

Naêm 1926, Taï Thu Thaâu tham gia nhieàu cuoäc bieåu tìnhphaûn ñoái chính phuû Phaùp, ñoøi caùc quyeàn töï do, daân chuû chodaân Vieät. Qua Phaùp thaùng 7-1927 khi môùi 21 tuoåi, theo hoïcban Khoa hoïc (Ñaïi hoïc Paris), oâng gia nhaäp ñaûng Vieät NamÑoäc laäp (PAI) cuûa nhaø yeâu nöôùc Nguyeãn Theá Truyeàn vaø ñaûmnhieäm ñieàu khieån ñaûng naøy naêm 1928 sau khi Nguyeãn TheáTruyeàn veà nöôùc. Naêm 1929, sau moät thôøi gian hoaït ñoäng tíchcöïc choáng thöïc daân treân laäp tröôøng moät ngöôøi quoác gia, oângtieáp xuùc vôùi Taû ñoái laäp Phaùp vaø ñöôïc Alfred Rosmer - moätngöôøi baïn, ngöôøi ñoàng chí, hoïc troø cuûa Trotsky - giôùi thieäu vaøotoå chöùc naøy. Töø ñoù trôû ñi, oâng trôû thaønh laõnh tuï troát-kít VieätNam ñaàu tieân, cuøng caùc ñoàng chí cuûa oâng laø Huyønh Vaên Phöôngvaø Phan Vaên Chaùnh.

Ngaøy 20-5-1930, Taï Thu Thaâu cuøng moät soá kieàu daân Vieätôû Phaùp tham gia cuoäc bieåu tình tröôùc ñieän Elyseùe (dinh Toångthoáng Phaùp), phaûn ñoái vieäc thöïc daân Phaùp xöû töû caùc chieán só

2- Cuõng trong naêm 1989, hôn 100 nhaân só noåi tieáng ôû Phaùp vaø theá giôùi ñaõñoàng kyù teân trong moät baûn keâu goïi phuïc hoài danh döï vaø nhaân phaåm cho Taï ThuThaâu vaø caùc ñoàng chí cuûa oâng nhö Traàn Vaên Thaïch, Phan Vaên Huøm, Huyønh VaênPhöông...

Page 223: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 223

yeâu nöôùc Vieät Nam Quoác daân ñaûng ôû Yeân Baùi. Sau ñoù, oâng bòbaét cuøng 18 Vieät kieàu khaùc vaø bò truïc xuaát veà Vieät Nam vaøocuoái thaùng 5.

Trong voøng 15 naêm keå töø khi veà nöôùc ñeán khi bò aùm haïivaøo naêm 1945, Taï Thu Thaâu laø moät laõnh tuï aùi quoác löøng danhôû Vieät Nam. Laø ngöôøi toå chöùc vaø laõnh ñaïo phong traøo Taû ñoáilaäp troát-kít, sau ñoåi thaønh Ñoâng Döông Coäng saûn ñaûng, oânghoaït ñoäng caùch maïng baèng moïi phöông tieän nhö xuaát baûn tôøVoâ saûn (thaùng 5-1932), laøm baùo Phaùp ngöõ La Lutte (Tranh ñaáu;thaùng 4-1933), öùng cöû Hoäi ñoàng thaønh phoá Saøi Goøn (thaùng 5-1933, tranh cöû Hoäi ñoàng quaûn haït Nam Kyø, thaùng 4-1938... Töønaêm 1932 ñeán 1940, Taï Thu Thaâu bò baét 6 laàn vaø bò keát aùn 5laàn, toång coäng 13 naêm tuø vaø 10 naêm bieät xöù.

Cuoái naêm 1944, sau khi ñöôïc phoùng thích töø Coân Ñaûo,oâng döï ñònh thaønh laäp ñaûng Xaõ hoäi Thôï thuyeàn. YÙ ñònh aáy ñaõkhoâng thaønh vì ñaàu thaùng 9-1945, treân ñöôøng veà Nam sau khiñaõ baét lieân laïc vôùi moät soá ñoàng chí ôû Baéc Boä nhaèm xuaát baûn tôøChieán ñaáu, cô quan ngoân luaän cuûa ñaûng Xaõ hoäi Thôï thuyeànmieàn Baéc, oâng bò Vieät Minh ñoùn ñöôøng vaø saùt haïi treân moätcaùnh ñoàng döông lieãu beân bôø bieån Myõ Kheâ (tænh Quaûng Ngaõi)khi môùi 39 tuoåi.

Chaúng nhöõng laø moät nhaø caùch maïng kieân cöôøng, Taï ThuThaâu coøn laø moät caây buùt saéc beùn (oâng coù taøi vieát Vieät vaên cuõngnhö Phaùp vaên), moät dieãn giaû xuaát saéc, moät trí thöùc coù uy tín,tính tình oân hoøa, nhaõ nhaën. Nhöõng ngöôøi töøng bieát oâng, saunaøy ñeàu nhaéc ñeán oâng vôùi lôøi leõ kính troïng. Teân oâng ñaõ ñöôïcñaët cho moät con ñöôøng ôû gaàn chôï Beán Thaønh, Saøi Goøn: 10naêm sau ngaøy “giaûi phoùng mieàn Nam”, con ñöôøng aáy môùi bòñoåi teân.

Ai laø ngöôøi ñaõ ra leänh aùm saùt Taï Thu Thaâu?Coù theå khoâng bao giôø chuùng ta coù lôøi giaûi ñaùp chính xaùc

cho caâu hoûi naøy. Moät chæ thò nhö theá, duø coù toàn taïi treân vaênbaûn, chaéc chaén cuõng ñaõ bò thieâu huûy. Treân phöông dieän naøy,“ngöôøi anh lôùn” Lieân Xoâ ñaõ ñaët ra moät tieàn leä ñaùng “noi theo”

Page 224: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

224 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

cho taát caû caùc “chö haàu” khaùc trong khoái “xaõ hoäi chuû nghóa”:ngay töø naêm 1920 (töùc laø khi Lenin coøn soáng vaø coøn tænh taùo),ñaõ coù moät chæ thò ñöôïc chuaån y nhaèm caám ngaët vieäc “ñöanhöõng nghò quyeát trong caùc vaán ñeà quan troïng nhaát cuûa BoäChính trò vaøo bieân baûn chính thöùc [cuûa caùc phieân hoïp Boä Chínhtrò]”. Trong nhöõng naêm veà sau, ñaûng Coäng saûn Lieân Xoâ ñaõ ñöara haøng loaït chæ thò, nghò quyeát ñeå “maät hoùa” hoaëc daáu tòt baèngchöùng veà nhöõng toäi loãi taày trôøi cuûa hoï tröôùc giôùi söû hoïc vaøtröôùc ñôøi sau3 .

Neân nhôù raèng ñaûng Coäng saûn Lieân Xoâ ñöa ra quyeát ñònhtreân vaøo naêm 1920, töùc laø khi nöôùc Nga Xoâ-vieát ñaõ thoaùt khoûitình theá hieåm ngheøo do cuoäc can thieäp cuûa caùc nöôùc “tö baûn”vaø söï choáng ñoái cuûa caùc löïc löôïng Baïch veä trong nöôùc gaây ra.ÔÛ Vieät Nam, vaøo nöûa cuoái naêm 1945, khi chính quyeàn VieätMinh coøn ñang trong caûnh “tröùng nöôùc” vaø khi nhöõng ngöôøitroát-kít yeâu nöôùc bò coi laø “tay sai ñeá quoác”, “tay sai cho phaùt-xít quoác teá”..., phaûi “trieät ngay” vaø “tröøng trò ñích ñaùng”, thìquyeát ñònh aùm saùt Taï Thu Thaâu vaø caùc laõnh tuï troát-kít khaùc haúnphaûi ñöôïc coi laø moät “nghò quyeát quan troïng” vaø ñaùng ñeå “maäthoùa” tröôùc haäu theá. Maø caùch “maät hoùa” höõu hieäu nhaát, laø phitang, laø xoùa boû moïi chöùng töø giaáy tôø, laø thuû tieâu moïi nhaânchöùng, thaäm chí thuû phaïm, trong chöøng möïc coù theå.

Phuïc hoài lòch söû sau ngaàn aáy naêm, nhaát laø lòch söû cuûa moätthôøi kyø voâ cuøng roái raém vaø phöùc taïp nhö nhöõng naêm 1945-1946, khoâng phaûi laø chuyeän deã. Nhieàu khi, chuùng ta chæ coù theådöïa vaøo nhöõng nguoàn tin “truyeàn khaåu” theo lôøi thuaät laïi cuûadaân chuùng. Nhöõng “nhaân chöùng” thôøi aáy, neáu coù, giôø ñaây cuõngñeàu treân ngöôõng “thaát thaäp”. Hoï coù theå nhôù laïi vaø thuaät laïi moätcaùch chính xaùc nhöõng gì ñaõ xaûy ra khoâng? Döôùi taùc ñoäng cuûatình hình chính trò ôû Vieät Nam, nhöõng thoâng tin hoï ñöa ra coù

3- Veà vaán ñeà naøy, coù theå tham khaûo hai cuoán saùch cuûa nhaø vaên, nhaø nghieâncöùu söû hoïc ngöôøi Nga Edvard Radzinsky: Nga hoaøng cuoái cuøng (Cuoäc soáng vaø caùicheát cuûa Nicholas Ñeä nhò) vaø Stalin.

Page 225: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 225

theå coi laø xaùc tín ñeán möùc naøo? Ñoù laø nhöõng caâu hoûi vaø nhöõngnghi ngôø thöôøng leä maø chuùng ta phaûi ñaët ra tröôùc vaán ñeà caùicheát cuûa Taï Thu Thaâu, cuõng nhö baát cöù moät “nghi aùn” lòch söûnaøo, ñöôïc coi laø “veát traéng” trong lòch söû Vieät Nam caän ñaïi vaøñöông ñaïi.

Ñaûng Coäng saûn Vieät Nam, trong caùc vaên kieän chính thöùc,ñeàu cho raèng vieäc trieät haï caùc chieán só yeâu nöôùc troát-kít laø moät“thaéng lôïi lôùn” cuûa ñaûng. Nhöng, trong khi khoâng tieác lôøi xuyeântaïc vaø phæ baùng hoaït ñoäng aùi quoác cuûa caùc toå chöùc troát-kít,döôøng nhö khoâng bao giôø hoï ñaû ñoäng ñeán vieäc “thaéng lôïi lôùn”aáy ñaõ ñöôïc thöïc hieän trong thöïc teá nhö theá naøo. Moät baøi baùomang tính toång keát nhöõng “thaéng lôïi oanh lieät” trong naêm1945 cuûa ñaûng Coäng saûn Vieät Nam trong vieäc ñaøn aùp vaø tieâudieät caùc toå chöùc troát-kít, cuõng chæ noùi raát chung chung: “Baùochí cuûa ta ñaõ nghieâm khaéc leân aùn boïn troát-kít. Nhaân daân ta ñaõvaïch traàn boä maët phaûn ñoäng cuûa chuùng, chính quyeàn nhaândaân ñaõ tröøng trò ñích ñaùng boïn troát-kít... Caùch maïng thaùngTaùm naêm 1945 ñaõ cuoán ñi soá lôùn phaàn töû troát-kít thoái naùt”4 .Khoâng heà coù moät chöõ veà nhöõng chuû nhaân cuûa “thaéng lôïi oanhlieät” ñoù!

Laàn theo daáu söï thaät, söû gia Daniel Heùmery, moät cöïuñaûng vieân coäng saûn Phaùp, laø ngöôøi coù nhöõng coá gaéng lôùn trongvieäc taùi taïo söï thaät veà caùi cheát cuûa Taï Thu Thaâu vaø caùc ñoàngchí cuûa oâng. Laø moät nhaø nghieân cöùu söû chuyeân veà ñeà taøi VieätNam, oâng ñaõ vieát raát nhieàu saùch vôû veà lòch söû Vieät Nam; luaänaùn tieán só cuûa oâng cuõng laáy ñeà taøi veà Taï Thu Thaâu vaø nhoùmtroát-kít ôû Vieät Nam. Tuy nhieân, do gaëp nhieàu trôû ngaïi veà tö lieäuvaø baèng chöùng cuï theå (nhaát laø söï giaáu dieám cuûa ñaûng Coäng saûnVieät Nam), trong nhöõng naêm cuûa thaäp kyû 70, oâng môùi coù theåñöa ra caùc “giaû thuyeát” vaø suy luaän xem “giaû thuyeát” naøo hôïplyù hôn caû.

4- Nhìn laïi chaëng ñöôøng ñaáu tranh cuûa ñaûng choáng boïn troát-kít phaûn ñoäng- Theá Taäp (Taïp chí Coäng saûn soá 2-1983).

Page 226: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

226 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

Trong soá caùc tö lieäu Vieät ngöõ, phaûi ñaëc bieät nhaán maïnhnhöõng tìm toøi cuûa nhoùm troát-kít Vieät Nam taïi Phaùp, döïa treâncaùc söï kieän môùi, caùc vaên baûn môùi ñöôïc phanh phui, “baïchhoùa”, döïa treân lôøi thuaät laïi cuûa moät soá ngöôøi troát-kít cöïu traøocoøn soáng soùt. Nhöõng tìm toøi aáy ñöôïc oâng Hoaøng Khoa Khoâi,ngöôøi ñöùng ñaàu nhoùm, toång keát laïi trong baøi vieát Ai ñaõ aùm saùtTaï Thu Thaâu vaø nhöõng ngöôøi troát-kít Vieät Nam? ñaêng treân Hoàsô veà phong traøo Ñeä töù Vieät Nam5 .

Trong baøi vieát naøy, oâng Hoaøng Khoa Khoâi ñaõ laàn löôïtñieåm qua ba “giaû thuyeát” cuûa söû gia Daniel Heùmery veà ngöôøichuû möu aùm saùt Taï Thu Thaâu:

1. Töôùng Nguyeãn Bình, chæ huy quaân ñoäi mieàn Nam.2. Traàn Vaên Giaøu vaø Döông Baïch Mai, hai laõnh tuï coâng

khai cuûa ñaûng Coäng saûn Vieät Nam ôû Saøi Goøn, ñoàng thôøi laønhöõng ngöôøi xta-lin-nít kheùt tieáng6 .

3. Chính oâng Hoà Chí Minh, laõnh tuï toái cao cuûa ñaûng7 .Vôùi nhöõng laäp luaän vaø baèng côù saéc saûo vaø ñaày tính thuyeát

phuïc, taùc giaû baøi vieát loaïi tröø hai khaû naêng ñaàu vaø thieân veà khaûnaêng thöù ba vì theo oâng, chính oâng Hoà Chí Minh laø “ngöôøi chatinh thaàn” cuûa taát caû nhöõng cuoäc thanh tröøng, khuûng boá caùc toåchöùc troát-kít Vieät Nam, keå töø khi oâng coøn löu laïc ôû nöôùc ngoaøivaø hoaït ñoäng döôùi söï ñieàu khieån cuûa Ñeä tam Quoác teá. Chuùngta cuõng ñöôïc bieát raèng saùu naêm tröôùc khi Vieät Minh toå chöùc vuïñaïi thaûm saùt toaøn boä caùc chieán só troát-kít yeâu nöôùc, saùu naêm

5- “Tuû saùch Nghieân cöùu” (Paris) aán haønh naêm 1993.6- OÂng Traàn Vaên AÂn, moät ngöôøi quoác gia, cuõng cho raèng “Traàn Vaên Giaøu

laø chaùnh phaïm” trong vuï aùm haïi Taï Thu Thaâu. Xin xem baøi Noùi chuyeän vôùi cuï TraànVaên AÂn muøa xuaân 1993, baùc só Nguyeãn Hoaøi Vaân ghi laïi.

7- Trong hoài kyù chính trò Vieät Nam maùu löûa queâ höông toâi (Nhaø xuaát baûnVaên Ngheä aán haønh naêm 1993), töôùng Hoaønh Linh Ñoã Maäu cuõng cho raèng “laõnhtuï Ñeä töù Quoác teá, oâng Taï Thu Thaâu, bò Hoà Chí Minh aâm möu saép ñaët cho daân quaânQuaûng Ngaõi gieát treân ñöôøng vaøo Nam”.

Page 227: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 227

tröôùc khi baøi Phaûi trieät ngay boïn troát-kít!8 ñöôïc ñöa ra chínhthöùc treân tôø Côø giaûi phoùng cuûa ñaûng Coäng saûn Vieät Nam nhömoät lôøi hoâ haøo cheùm gieát khaùt maùu, thì oâng Hoà Chí Minh, ôûnöôùc ngoaøi, ñaõ duøng nhöõng lôøi leõ heát söùc kích ñoäng ñeå keâu goïi“tieâu dieät” nhöõng ngöôøi troát-kít, “tay sai cuûa phaùt-xít”, “baátlöông”, “choù saên”, “baùn reû toå quoác”...

Nhö theá, oâng Hoà Chí Minh vaø nhöõng ngöôøi noái nghieäpoâng seõ phaûi traû lôøi ra sao khi trong moät cuoäc hoäi kieán dieãn ravaøo naêm 19469 vôùi nhaø vaên Phaùp Daniel Gueùrin, ngöôøi baïn vaøñoàng chí cuõ cuûa Taï Thu Thaâu trong Taû ñoái laäp Phaùp, oâng ñaõtuyeân boá: “Taï Thu Thaâu laø ngöôøi yeâu nöôùc taàm côõ lôùn. Toâikhoùc caùi cheát cuûa oâng aáy” (Taï Thu Thaâu eùtait un grand patriote,nous le pleurons)? Nhöng ngay sau ñoù, oâng Hoà Chí Minh ñaõboài theâm: “Nhöng taát caû nhöõng ai khoâng ñi theo ñöôøng loái dotoâi vaïch ra seõ ñeàu bò beû gaãy”10 .

Coù theå hieåu caâu noùi thöù hai naøy - maø oâng Traàn Vaên Giaøu,trong moät cuoäc noùi chuyeän ôû Paris muøa heø naêm 1989, ñaõ cholaø khoâng ñuùng söï thaät - laø moät lôøi thuù nhaän thaønh thöïc veà traùchnhieäm cuûa oâng Hoà Chí Minh veà caùi cheát cuûa Taï Thu Thaâu?11

Vuï aùm saùt Taï Thu Thaâu ñaõ ñöôïc dieãn ra nhö theá naøo?OÂng Hoaøng Khoa Khoâi, trong baøi baùo noùi treân, ñaõ coù moät

nhaän ñònh xaùc ñaùng: “... ngöôøi caàm dao hay noå suùng chæ laøngöôøi thöøa haønh, khoâng phaûi thuû phaïm chính. Thuû phaïm chínhphaûi tìm trong ñaùm ngöôøi laõnh ñaïo ñaûng Coäng saûn Vieät Nam,

8- Cuûa Taân Traøo, ñaêng ngaøy 23-10-1945, hieän löu tröõ taïi Vuï löu tröõ Vaênphoøng Trung öông ñaûng Coäng saûn Vieät Nam.

9- Luùc ñoù, oâng Hoà Chí Minh laø ngöôøi ñöùng ñaàu phaùi ñoaøn chính phuû VieätNam ôû Phaùp.

10- Chi tieát naøy ñöôïc ñaêng trong cuoán Au Service Des Coloniseùs 1930 -1953, Nhaø xuaát baûn Editions de Minuit, Paris 1954.

11- Gaàn ñaây nhaát, trong moät baøi vieát coù töïa ñeà Nhöõng nhaân chöùng cuoáicuøng, taùc giaû Traàn Ngöôn Phieâu cho bieát: “... khi oâng Thaâu cheát, ñaõ coù kyù giaû hoûioâng Hoà Chí Minh ôû Haø Noäi veà vieäc naøy thì oâng coù traû lôøi laø ‘ñòa phöông ñaõ gieát laàmmoät ngöôøi aùi quoác”.

Page 228: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

228 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

keå caû Hoà Chí Minh. [...] Thuû phaïm chính laø keû ñaõ maøi dao, laépñaïn cho ñao thuû phuû”.

Tuy nhieân, ñeå lòch söû ñöôïc raïch roøi, cuõng neân tìm hieåuhoaøn caûnh Taï Thu Thaâu bò saùt haïi vaø “vaïch maët chæ teân” caûnhöõng keû ñao phuû tröïc tieáp naøy.

Trong vaán ñeà naøy, nguoàn tö lieäu maø chuùng toâi hieän coùcuõng heát söùc haïn cheá. Sau khi ñaët caâu hoûi “ôû Vieät Nam, ai ñaõhaï saùt Taï Thu Thaâu vaø caùc ñoàng chí [cuûa oâng]?”, oâng HoaøngKhoa Khoâi cho bieát: “Sau khi ñieàu tra, chuùng toâi bieát ñöôïc bathuû phaïm. Hoï ñeàu laø nhöõng ngöôøi coäng saûn. Ngöôøi thöù nhaát laøKieàu Ñaéc Thaéng, traùch nhieäm Nghieäp ñoaøn. Ngöôøi thöù hai laøNguyeãn Vaên Traán, ñaõ töøng ñöôïc ñi hoïc taäp ôû Moscow. Ngöôøithöù ba teân laø Nguyeãn Vaên Taây, cöïu boä tröôûng chính phuû TraànVaên Giaøu”. Caàn noùi theâm raèng nhaân vaät Nguyeãn Vaên Traánñöôïc nhaéc ñeán ôû ñaây chính laø oâng Nguyeãn Vaên Traán ñaõ maát ítlaâu nay, moät ngöôøi coäng saûn “phaûn tænh”, taùc giaû cuoán Vieát choMeï vaø Quoác hoäi ñöôïc nhieàu ngöôøi öa thích trong ñoù oâng vaãnduøng nhieàu töø ngöõ vaø luaän ñieäu thoâ thieån, thaäm chí baát nhaõ,khi nhaéc ñeán Taï Thu Thaâu vaø nhöõng ngöôøi yeâu nöôùc troát-kít ôûVieät Nam.

Trong cuoán saùch Vieät Nam 1920 - 1945 (Caùch maïng vaøphaûn caùch maïng döôùi thôøi thuoäc ñòa)12 cuûa oâng Ngoâ Vaên, moätngöôøi troát-kít cöïu traøo, töøng laø ñoàng chí cuûa Taï Thu Thaâu ôûVieät Nam, taùc giaû cuõng chæ vieát moät caùch raát sô löôïc: “... Thaâuleân ñöôøng trôû veà Nam. [...] Daân chuùng keå laïi khaùc nhau veànhöõng gì xaûy ra sau ñoù. Chuùng ta khoâng bieát ñích xaùc nôiThaâu bò baét, nhöng moïi ngöôøi ñeàu noùi laø ôû Quaûng Ngaõi vaø gaùncho Vieät Minh chòu traùch nhieäm. Hoï cuõng noùi veà söï nghi ngaïicuûa caùc veä quaân ñöôïc leänh baén [Taï Thu Thaâu], khi nghe anhtöï baûo veä trong moät vuï goïi laø xeùt xöû: anh ñaõ bieän minh veà cuoäcñôøi caùch maïng cuûa mình. Leänh hoâ baén ba laàn, caû ba laàn caùc

12- Nguyeân taùc Phaùp ngöõ: Vietnam 1920 - 1945 (Reùvolution et contre-reùvolution sous la domination coloniale.

Page 229: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 229

tay suùng ñeàu haï xuoáng, luùc ñoù vieân “thaåm phaùn” ñaõ keát thuùcbaèng moät phaùt suùng luïc vaøo löng (ngöôøi haï saùt teân laø Tö Ty).Ñoù laø vaøo moät ngaøy ñaàu thaùng Chín naêm 1945”13 . Taùc giaûTraàn Ngöôn Phieâu trong baøi vieát Nhöõng nhaân chöùng cuoái cuøngcho bieát theâm: “... oâng [Taï Thu Thaâu] bò baét khi ñi ngang quaQuaûng Ngaõi ngaøy 18 thaùng Taùm naêm 1945, bò giam ôû ñìnhXuaân Phoå vaø sau ñoù bò gieát ôû caùnh ñoàng Döông, bôø bieån MyõKheâ”.

Trong soá nhöõng tö lieäu trong tay chuùng toâi, rieâng chæ coùbaøi baùo nhan ñeà Toâi thaáy Taï Thu Thaâu cheát cuûa moät ngöôøi kyùteân laø Nguyeãn Vaên Thieät, ñaêng treân tôø tuaàn baùo Hoàn nöôùc cuûa“Taäp ñoaøn coâng binh Vieät Nam” (Rassemblement destravailleurs vietnamiens) vuøng Paris trong hai soá 7 (ngaøy 30-7) vaø soá 8 (ngaøy 7-8) naêm 1949, laø thuaät laïi moät caùch chi tieát vaøkyõ löôõng veà caùi cheát cuûa Taï Thu Thaâu. Baøi baùo naøy ñaõ ñöôïcñaêng laïi trong coâng trình söû hoïc Ngöôøi Vieät ôû Phaùp 1940 -195414 cuûa oâng Ñaëng Vaên Long, moät ngöôøi troát-kít cöïu traøosoáng ôû Phaùp. Trong moät soá cuoäc ñieän ñaøm vôùi taùc giaû cuoánsaùch, chuùng toâi ñöôïc oâng cho bieát: theo oâng, ña phaàn nhöõngthoâng tin trong baøi baùo coù theå coi laø trung thöïc. Cuõng theo lôøioâng, caùch ñaây vaøi ba naêm, döôøng nhö coù ngöôøi coøn gaëp thuûphaïm haï saùt Taï Thu Thaâu ôû Vieät Nam.

Chuùng toâi xin daãn nguyeân vaên baøi baùo ñeå baïn ñoïc thamkhaûo:

“Ai ñi ngang Quaûng Ngaõi vaøo khoaûng thaùng 9 naêm1945, cuõng bieát ñeán khoâng khí haõi huøng cuûa caùi thaønh phoá töïcho mình ‘coù tinh thaàn caùch maïng cao’ aáy.

Caùc tín ñoà Cao Ñaøi, caùc nhaø trí thöùc, caùc nhaø phuù hoä, caùcnhaø caùch maïng quoác gia, taát caû nhöõng haïng ngöôøi aáy cuøng vôùivôï, con, anh em hoï ñöôïc Vieät Minh caån thaän cheùm gieát, choân

13- Trích phaàn phuï luïc cuûa cuoán saùch treân (Nhöõng maåu ñôøi - Tieåu söû cuûamoät soá nhaø caùch maïng Vieät Nam), baûn Vieät ngöõ (chöa aán haønh).

14- “Tuû saùch Nghieân cöùu” xuaát baûn naêm 1997.

Page 230: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

230 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

soáng, thieâu chaùy, moå buïng v.v... moãi ngaøy theo chính saùch“Tru di tam toäc ñeå tröø haäu hoïa”. Ngöôøi cheát nhieàu ñeán noãi ñoäaáy ôû Haø Noäi, tôø baùo “Gioù môùi” cuûa ‘Toång hoäi sinh vieân’, moät tôøbaùo raát thieân Vieät Minh ñaõ phaûi leân tieáng raèng ‘ôû Quaûng Ngaõi,ngaøy ngaøy ñaàu ngöôøi ruïng nhö sung’.

Anh Leâ Xaùn, baïn toâi, moät ñoà ñeä cuûa cuï Phan Boäi Chaâu, bòPhaùp ñaøy Lao Baûo, vöøa ñöôïc thaû ra thì bò Vieät Minh QuaûngNgaõi baét laïi. Vì söï tình côø cuûa chieác xe löûa ngöøng laïi nghæ ñeâmôû Quaûng Ngaõi (ñoä aáy ñöôøng xe löûa Saøi Goøn - Haø Noäi bò hönhieàu nôi, xe löûa chaïy raát chaäm vaø hay nghæ doïc ñöôøng) neânbaét buoäc toâi phaûi xuoáng xe ñònh kieám moät quaùn troï ôû caïnh gamaø nghæ ñeâm. Trong luùc ngoài uoáng nöôùc, söïc nhôù ñeán Leâ Xaùn,toâi toø moø hoûi baø chuû quaùn tin töùc veà baïn toâi. Laäp töùc toâi bò moättrinh saùt vieân maëc aùo naâu, ñi chaân khoâng, ñang ñöùng vôù vaån ôûcöûa toùm laáy buoäc toâi laø ñoàng loõa vôùi ‘toäi nhaân’ vaø ñieäu toâi veàSôû Coâng an.

Bò giam ôû Sôû Coâng an hai hoâm, nhoát trong moät xaø-lim cuõcuûa Phaùp, toâi doø hoûi thì ñöôïc bieát tin baïn toâi ñaõ bò xöû töû roài.Nhöng toâi cuõng laïi bieát theâm raèng ngöôøi ta buoäc toâi veà toäi‘ñònh ñeán Quaûng Ngaõi giaûi vaây cho Leâ Xaùn’ vaø ngaøy hoâm aáytoâi bò mang ñi ñeå giam ôû ‘moät nôi xa’...

Toâi ñang lo sôï ‘moät nôi xa’ aáy laø coõi aâm ti thì chieác xengöïa chôû toâi vaø moät ngöôøi lính gaùc, tay caàm moät con dao daøi,moät quaû löïu ñaïn buoäc toøng teng vaøo giaây nòt baèng moät sôïi laït,töø töø reõ vaøo con ñöôøng ñi veà Phuù Thoï. Toâi heát lo bò cheùm lieànvì toâi bieát raèng ôû laøng Phuù Thoï, UÛy ban vöøa döïng moät nhaø laoto ñeå chöùa cho ñuû toäi nhaân xa thaønh phoá sôï coù chuyeän baát traécchaêng. Nhöng toâi laïi sôï quaû löïu ñaïn ñöùt giaây buoäc neân cöù xemhoaøi.

Nhaø lao Phuù Thoï xaây treân moät khoaûng ñaát roäng, trongcuøng laø moät nhaø ngang, hai beân hai daõy nhaø doïc, giöõa saântröôøng moät coät côø. Moãi saùng, moãi chieàu ñeàu coù tu-huyùt thoåi ñeåchaøo côø, vaø lính cuõng nhö phaïm nhaân ñeàu phaûi ñöùng daäy, naémtay phaûi ñöa leân ngang ñaàu, saün saøng heã oâng seáp lao hoâ ‘Vieät

Page 231: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 231

Nam Daân chuû Coäng hoøa!’ thì taát caû ñoàng hoâ: ’Muoân naêm!’ vaø‘Hoà Chí Minh!’, thì taát caû ‘Muoân naêm!’

Phoøng giam toâi vuoâng vöùc moãi beà ñoä hai thöôùc vaø cuønggiam chung vôùi toâi coøn coù möôøi saùu ngöôøi nöõa. Töù beà bít kín,chæ coù moät caùi cöûa ñeå thoâng vôùi ngoaøi, nhöng song cöûa laïi laømbaèng maáy caây goã lim to quaù, gaàn nhö khít vôùi nhau, neân khoùthôû voâ cuøng. Trong nhöõng baïn ñoàng caûnh ngoä vôùi toâi, toâi coønnhôù coù teân Buøi Troïng Leä tröôùc laøm maät thaùm cho Phaùp (saunaøy y bò xöû taùm naêm tuø), vaø ba ngöôøi con trai cuûa Toång ñoácNguyeãn Hy. Ba ngöôøi naøy bò baét vì toäi ‘trong thôøi kyø caùchmaïng toaøn daân maø trong nhaø chöùa ñôøn vaø baøi ca uûy mò’, vaø ñaõbò xöû töû moät tuaàn leã sau khi toâi ñeán.

Moät buoåi saùng, toâi ñang ñöùng döïa vaøo cöûa coá thiu thiunguû thì boãng giaät mình vì nhöõng tieáng ‘caùc baïn’ toâi keâu leân:‘Taï Thu Thaâu! Taï Thu Thaâu!’ Toâi tænh haún ngöôøi. Taï Thu Thaâu?Trôøi ôi! Trong bao laâu, khi toâi coøn ñi hoïc, toâi ñaõ nghe ñeán teânNgöôøi, ñaõ bò meâ hoaëc vì caùi oai huøng cuûa ñôøi Ngöôøi, deät toaønbaèng tranh ñaáu, hy sinh vaø ñau khoå. Döôùi thôøi Phaùp thuoäc,trong luùc caùc nhaø caùch maïng khaùc troán ôû haûi ngoaïi thì Taï ThuThaâu daùm veà trong nöôùc hoaït ñoäng chaùnh trò ngay trong nöôùcvaø chòu tuø, chòu toäi. Caùi teân Taï Thu Thaâu töï bao nhieâu laâu vaøngay caû ñeán baây giôø, luoân luoân gôïi ra trong oùc toâi hình aûnh cuûamoät ngöôøi ngang taøng khí phaùch, coi söï tuø toäi, söï hình phaït veàxaùc thòt nhö moät söù meänh thieâng lieâng maø Ngöôøi phaûi rieângchòu ñöïng laáy, ñeå giaûi thoaùt cho ñoàng baøo. Treân ñôøi moãi khithaát baïi vì moät baát traéc gì, toâi thöôøng hay nghó tôùi Ngöôøi ñeå tìmnguoàn an uûi vaø lyù do phaán khôûi cho loøng mình.

Caùc baïn tuø cuûa toâi tranh nhau nhìn qua cöûa. Töø moät phoønggiam phía beân kia saân, ñoä baûy, taùm ngöôøi daân quaân mang suùng,göôm, löïu ñaïn vaø oâng chuû tòch laøng - vöøa laø seáp lao thì phaûi -keùo ra moät ngöôøi ñaøn oâng oám loûng khoûng maø toâi nhìn ra ngaylaø oâng Taï Thu Thaâu. OÂng maëc moät sô-mi cuït tay coù hai tuùi treânngöïc, moät caùi quaàn Taây daøi, chaân ñi giaøy vaøng. AÙo quaàn traéngñaõ baøu nhaøu vaø baån thæu, daây do nhöõng veát ñen ñoû coøn ñoïng,

Page 232: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

232 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

daáu tích cuûa nhöõng söï tra taán vöøa qua.Raâu toùc cuûa oâng Thaâu roái beng, maët maøy hoác haùc, nhöng

caëp maét vaãn bình tónh nhìn moïi ngöôøi, moïi vaät - khoâng bieát toâicoù laàm chaêng - mieäng oâng hôi nheách moät nuï cöôøi.

Caùc baïn toâi lao xao:– Laàn naøy thì Taï Thu Thaâu phaûi cheát.

Moät ngöôøi naøo ñoù noùi nhoû:– Quaân khoán naïn!

Toâi giaùn moät con maét vaøo khoaûng hôû giöõa hai song cöûa,hai tay muoán teùt ra cho roäng ñeå nhìn cho roõ ñaùm ngöôøi huønghoå ñi vôùi oâng chuû tòch luoân moàm la heùt, naït ngöôøi naøy, choleänh keû kia vaø ôû giöõa, moät boùng traéng chaäp choaïng, khaäp khieãngñi. ñi... ñeå bieán sau moär raëng caây maø ôû ñoù toâi bieát coù moätkhoaûnh ñaát troáng goïi laø phaùp tröôøng.

Toâi baøng hoaøng quaù ñoãi, khoâng coøn bieát mình tænh haymeâ. Toâi bieát Taï Thu Thaâu bò Phaùp baét vöøa môùi ôû tuø ra, thaân theåbò tieâm thuoác cho cheát xuoäi ñi moät beân, neáu khoâng coù Chaùnhphuû Traàn Troïng Kim thì oâng ñaõ cheát trong khaùm roài. Moät ngöôøinhö Ngöôøi suoát ñôøi hy sinh cho daân toäc Vieät Nam, bò taät nguyeànvì daân toäc Vieät Nam, thì coøn coù theå phaïm toäi gì vôùi quoác gia maøñeán noãi khi Vieät Nam vöøa môùi coù ít chuû quyeàn thì daân VieätNam lieàn baét bôù, ñoïa ñaøy vaø xöû töû.

Caùc baïn toâi noùi laø Taï Thu Thaâu bò buoäc veà toäi phaûn caùchmaïng vaø aâm möu laät ñoå chaùnh quyeàn, nhöng tra taán bao nhieâu‘oâng ta cuõng ñeách theøm khai’. Buøi Troïng Leä, ñöùng caïnh toâi,noùi moät caùch nghieâm nghò quaù ñeán noãi toâi khoâng cho laø moätlôøi mæa mai:

– Toäi Taï Thu Thaâu naëng hôn nöõa nhieàu. OÂng phaïm caùitoäi raát lôùn laø ñöôïc daân chuùng thöông yeâu.

Nhöng anh lính gaùc tröôùc cöûa phoøng chuùng toâi (khoânghieåu vì sao anh ta laïi coù caûm tình vôùi toâi vaø thöôøng hay noùichuyeän cuøng toâi) anh ta laïi noùi khaùc. Theo anh ta thì UÛy bantænh Quaûng Ngaõi cuõng khoâng bieát oâng Taï Thu Thaâu bò baét vìtoäi gì. Chæ ñöôïc ñieän tín cuûa Traàn Vaên Giaàu ñaùnh ra cho caùc

Page 233: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 233

tænh, ra leänh heã ai gaëp Taï Thu Thaâu thì baét laïi. Sau khi UÛy bantænh ñaùnh ñieän cho Saøi Goøn bieát laø mình ñaõ baét vaø giam Taï ThuThaâu thì lieàn ñöôïc leänh traû lôøi laø phaûi gieát ngay laäp töùc. Nhöngkhi ñem ra phaùp tröôøng thì oâng Taï Thu Thaâu ‘dieãn thuyeát chomaáy ngöôøi lính, oâng noùi hay quaù vôùi laïi ñuùng quaù neân ai naáyñeàu boû suùng buoâng lô, coù anh khoùc, khoâng ai daùm ‘beùng’.Neân laïi ñem oâng veà lao vaø UÛy ban laïi ñaùnh giaây theùp vaøo SaøiGoøn hoûi nöõa sôï coù gieát laàm chaêng. Vaø ñaõ hai laàn nhö theá roài,Traàn Vaên Giaàu ñaùnh giaây theùp ra bieåu phaûi gieát, Taï Thu Thaâuñöùng tröôùc muõi suùng laïi dieãn thuyeát keâu goïi moät maûy maylöông taâm coøn soùt laïi cuûa ñaùm ngöôøi chæ bieát coù vaâng leänhtreân, roài khoâng ai nôõ baén. Khoâng daùm baén thì ñuùng hôn, roài laïimang veà, roài laïi ñem ñi.

– Hoâm nay thì chaéc Taï Thu Thaâu phaûi cheát!Caùc baïn toâi vaø caû anh lính cuõng baûo theá, ‘vì vöøa ñöôïc

leänh rieâng cuûa Cuï Hoà ôû Haø Noäi ñieän voâ khieån traùch UÛy ban baáttuaân thöôïng leänh’.

Toâi baøng hoaøng lo sôï, ngoài beät xuoáng ñaát, hoài hoäp ñôïichôø, trong caùi im laëng rôïn ngöôøi, moät tieáng ‘ñoaønh’.

Boãng ngöôøi lính gaùc keâu leân:– Chaâu cha! Taï Thu Thaâu laïi veà!

Taát caû ñeàu nhao nhao. Quaû Taï Thu Thaâu veà thieät. Ñaùmngöôøi ñi qua raëng caây vaø ñang tieán veà phía traùi. Nöôùc maét toâitraøo leân, sung söôùng khi thaáy caùi boùng traéng khaáp kheånh kiacoù veû vöõng chaéc hôn vaø treân moâi laït toâi töôûng töôïng thoaùngthaáy moät nuï cöôøi ngaïo maïn.

Söï sung söôùng cuûa toâi khoâng ñöôïc laâu. Ñaùm ngöôøi ñi vöøañeán gaàn coång lao thì moät ngöôøi trai treû maëc aùo naâu quaàn soïctraéng ra veû hoïc troø, tuoåi loái möôøi baûy, möôøi taùm ñang ñöùng ôûcaïnh coång, hung haêng nhaûy ra, ruùt caây dao gaêm daét ôû löngñaâm vaøo vai Taï Thu Thaâu, mieäng vöøa heùt:

– Ñoà Vieät gian phaûn ñoäng!Roài ñaïp Taï Thu Thaâu vaøo buïng cho ngaõ quay ra ñaát, ñoaïn

ñaám, ñaù tuùi buïi.

Page 234: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

234 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

Caâu chuyeän xaûy ra raát mau, keå laïi thì xem ra laâu quaù.Theâm choã toâi ñöùng vaø choã taán kòch ruøng rôïn ñang dieãn ra hôixa nhau, maét toâi laïi ñaãm leä neân khoâng thaáy ñöôïc töôøng taän. Toâichæ coøn nhôù hình aûnh cuûa moät ñaùm ngöôøi bao quanh moät boùngtraéng ñang quaèn quaïi giöõa vuõng maùu. Vaø töï ñoù, moät gioïng thetheù raát trong cuûa ngöôøi thieáu nieân vang leân:

– Caùc ñoàng chí heøn quaù, moät thaèng Vieät gian cuõngkhoâng daùm gieát!

Ñeán nay, bao nhieâu ngaøy thaùng ñaõ troâi qua roài maø khoângmaáy ñeâm naèm nguû toâi khoâng thaáy tröôùc maét caùi boùng ngöôøiquaèn quaïi kia vaø nghe caùi gioïng noùi the theù aáy.

Vieát baøi naøy toâi chæ mong laøm troøn moät boån phaän vôùiNgöôøi maø tuy raèng khoâng cuøng moät quan nieäm chaùnh trò vôùitoâi, toâi vaãn phuïng thôø yù chí hy sinh vaø taâm hoàn cao quí. Nhöõngkeû khoán naïn ñaõ vì ñaûng phaùi maø aùm saùt Ngöôøi cuõng nhö baonhieâu keû xaáu soá khaùc, roài ñaây khi hoøa bình trôû laïi Vieät Nam, hoïseõ ra tröôùc toøa aùn quoác daân maø ñeàn toäi aùc cuûa hoï. Chæ luùc ñoùthuø cuûa Taï Thu Thaâu, quoác daân Vieät Nam môùi traû ñöôïc.”

*Troøn nöûa theá kyû keå töø ngaøy baøi baùo noùi treân ra ñôøi, döôøng

nhö “quoác daân Vieät Nam” vaãn chöa ñaùp öùng ñöôïc nguyeänvoïng tha thieát cuûa ngöôøi vieát baøi baùo treân, laø “traû ñöôïc caùi thuøcuûa Taï Thu Thaâu”: ñöa nhöõng thuû phaïm tröïc tieáp vaø giaùn tieápra tröôùc toøa aùn quoác daân.

ÔÛ vaøo thôøi ñieåm maø “hoøa giaûi hoøa hôïp” ñang laø moät khaåuhieäu ñöôïc nhieàu ngöôøi taùn thöôûng, nhaéc laïi söï thöïc cuûa moät soásöï kieän lòch söû xaûy ra ñaõ laâu cuõng chæ nhaèm muïc ñích goät röûanhöõng nhô nhôùp trong quaù khöù, phuïc hoài danh döï cho nhöõngngöôøi aùi quoác ñaõ bò thaûm saùt oan uoång. “Söï thaät, chæ noùi söïthaät!”, khaåu hieäu raát hay ñöôïc nhaéc ñeán trong thôøi caûi toå ôûLieân Xoâ möôi naêm tröôùc ñaây, coù theå laø moät “pheùp maøu” chomoät nöôùc Vieät Nam töï do, daân chuû tröôùc thieân nieân kyû thöù banaøy.

Page 235: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 235

Ngöôøi vieát xin caùm ôn caùc thaønh vieân cuûa nhoùm Ñeä töùVieät Nam ôû Phaùp ñaõ cho pheùp söû duïng moät soá tö lieäu, coângtrình nghieân cöùu cuûa nhoùm.

Taán Ñöùc(Nhöõng ngaøy ñaàu Xuaân 1999)

Page 236: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

236 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

Moät Nhaän Ñònh veà Traàn Ñöùc Thaûo

haân ñoïc baøi “Caùi cheát laàn thöù hai cuûa trieát gia TraànÑöùc Thaûo” ñaêng trong taïp chí “Theá kyû 21” vaø “Traêm con”,

toâi thaáy taùc giaû Phaïm Troïng Chaùnh coù noùi ñeán teân toâi ñeå vieändaãn oâng Thaûo khoâng phaûi laø ngöôøi troát-kít, toâi xin pheùp ñöôïcgoùp theâm moät vaøi yù kieán:

1. OÂng Thaûo khoâng nhöõng khoâng phaûi laø troát-kít maøoâng coøn laø ngöôøi ñaõ töøng ñoái laäp trieät ñeå vôùi troát-kít trongnhöõng naêm 1947-1951.

Naêm 1947, trong baøi “Vaán ñeà Vieät Nam döôùi con maétphaùi troát-kít” ñaêng treân taïp chí “Thôøi môùi” (Temps Moderne)cuûa Jean Paul Sartre, Traàn Ñöùc Thaûo cöïc löïc baùc boû quan nieämcuûa troát-kít veà tính chaát cuûa cuoäc caùch maïng Vieät Nam. Theooâng, caùch maïng Vieät Nam khoâng theå taùi dieãn theo moâ hìnhcaùch maïng Nga naêm 1917. Khoâng nhöõng ôû Vieät Nam maø baátkeå xöù naøo ôû Ñoâng phöông ñeàu khoâng theå coù caùch maïng voâsaûn. OÂng taùn thaønh Vieät Minh ñaõ bieát “ngöøng cuoäc ñaáu tranhgiai caáp” vaø taùn thaønh ñaûng Coäng saûn Vieät Nam ñaõ bieát “töïñoäng giaûi theå”. OÂng vieát: “Töø Ma-roác ñeán Nam-döông... khoângcoù moät ñaûng Coäng saûn naøo ñaùng keå. Lôøi keâu goïi voâ saûn Vieät

N

Page 237: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 237

Nam, neáu laøm caùch maïng seõ maát ñi trong baõi sa maïc... Neáu voâsaûn Vieät Nam naém chính quyeàn, haønh ñoäng cuûa hoï cuõng chæ laøtöôïng tröng, nhaát laø hoï seõ bò ñeø beïp ngay”.

Ñoái vôùi Traàn Ñöùc Thaûo, cuoäc caùch maïng Vieät Nam muoánñi ñeán thaønh coâng, phaûi laø cuoäc “caùch maïng tieåu tö saûn, dogiai caáp tieåu tö saûn laõnh ñaïo”. OÂng traùch cöù troát-kít ñaõ “khinhthöôøng moät cuoäc caùch maïng tieåu tö saûn [Vieät Nam] nhö theá,keát cuïc laø uûng hoä giaùn tieáp nhöõng möu moâ cuûa thöïc daân”. AÙmchæ troát-kít, oâng noùi: “Roõ raøng caùi baûn naêng ñeá quoác cuõ ñaõ loära döôùi caùi maët naï caùch maïng” (coi baûn dòch tieáng Vieät ñaêngtreân taïp chí “Vaên hoùa Lieân hieäp” soá 15-7-1949).

Toâi nhaéc laïi giai ñoaïn naøy ñeå chöùng thöïc söï caùch bieät tötöôûng giöõa oâng Thaûo vaø troát-kít laø söï caùch bieät saâu roäng, treânnhöõng vaán ñeà caên baûn. Tuy theá, ñaûng Coäng saûn Vieät Nam vaãncöù tieáp tuïc chuïp cho oâng caùi muõ troát-kít, roài vieän côù ñoù ñeå truødaäp oâng moät caùch voâ lyù.

2. Naêm 1951, sau khi ñaûng Coäng saûn Ñoâng Döông taùilaäp döôùi hình thöùc ñaûng Lao ñoäng Vieät Nam vaø sau khi MaoTraïch Ñoâng giaønh ñöôïc chính quyeàn ôû Trung Quoác, quan nieämcuûa oâng Thaûo hoaøn toaøn ñoåi ngöôïc. Trong cuoán “Trieát lyù ñaõ ñiñeán ñaâu?” do Nhaø xuaát baûn Minh Taân ôû Paris aán haønh, oângkhaúng ñònh caùch maïng ôû Vieät Nam cuõng nhö Trung Quoác “bieåuloä ñaëc bieät yù nghóa moät cuoäc caùch maïng voâ saûn”. Theo quannieäm môùi naøy cuûa oâng Thaûo, caùch maïng voâ saûn khoâng nhöõngthaønh coâng ôû Vieät Nam vaø Trung Quoác maø seõ thaønh coâng ôû caùcxöù Ñoâng phöông. OÂng vieän leõ: “Tö töôûng Ñoâng phöông, töøxöa tôùi nay, khoâng phaân ly vaät theå vaø tinh thaàn, töï nhieân vaø yùnieäm, vaäy hieåu moät caùch deã daøng phöông phaùp duy vaät bieänchöùng” cuûa chuû nghóa maùc-xít. Ngöôïc laïi, traùi vôùi Karl Marx,oâng phuû nhaän caùch maïng voâ saûn ôû AÂu Taây. Bôûi vì, theo oâng,“tö töôûng AÂu Taây ñaõ töø laâu ñi vaøo con ñöôøng truïy laïc”, “hoaøntoaøn hö naùt”, “chuû nghóa maùc-xít töông phaûn vôùi hình thöùcvaên minh AÂu Taây”. Ñeà cao caùch maïng voâ saûn Ñoâng phöông,

Page 238: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

238 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

oâng vieát: “Ñoâng phöông thöïc hieän chuû nghóa maùc-xít, ñaõ thaønhmoät khoái daân chuû thoáng nhaát 700 trieäu ngöôøi, töø Ñoâng AÂu ñeánThaùi Bình Döông, soáng moät ñôøi chöùa chan hi voïng...”

Karl Marx ñaët cô sôû lyù luaän cuûa mình treân caên baûn cuûa söïphaùt trieån kinh teá vaø söï tieán boä kyõ thuaät vaø khoa hoïc, nhöõngyeáu toá cô baûn taïo ñieàu kieän cho söï thaønh coâng caùch maïng voâsaûn vaø cho söï xaây döïng chuû nghóa xaõ hoäi. Cho neân luùc sinhthôøi, Marx khoâng ñeà caäp vaán ñeà caùch maïng voâ saûn ôû Ñoângphöông. Ñeán thôøi Lenin, tö baûn chuû nghóa trôû thaønh ñeá quoácchuû nghóa, maëc daàu chuû tröông caùch maïng voâ saûn ôû Nga nhöngtoaøn boä chieán löôïc cô baûn cuûa Lenin laø ñaët hi voïng vaøo söïbuøng noå caùch maïng ôû caùc xöù tieàn tieán chaâu AÂu (nhö Ñöùc,Phaùp, Anh v.v...). Traàn Ñöùc Thaûo coi “tö töôûng” laø yeáu toá chuûyeáu cuûa söï bieán ñoåi caùc cheá ñoä xaõ hoäi. Cho neân oâng ñaõ ñi ñeánkeát luaän “chæ coù Ñoâng phöông môùi thöïc hieän ñöôïc chuû nghóamaùc-xít”. Neáu caàn phaûi ñaùnh giaù ñuùng möùc quan nieäm cuûa oângThaûo, ta coù theå noùi ñoù laø quan nieäm duy taâm cuûa caùc tröôøngphaùi duy taâm chuû nghóa. OÂng Thaûo gaàn guïi vôùi chuû nghóa duyyù chí cuûa Mao hôn laø chuû nghóa duy vaät vaø khoa hoïc cuûa Marx.

3. Töø naêm 1947 ñeán 1951, söï thay ñoåi tö töôûng cuûaoâng Thaûo laø moät ñieàu khoù hieåu. Thoaït nhìn, töôûng nhö oâng coùlaäp tröôøng khaùc bieät vôùi ñaûng Coäng saûn Vieät Nam. Nhaän xeùtkyõ löôõng, tö töôûng oâng gaén lieàn vôùi ñöôøng loái “töøng giai ñoaïn”cuûa ñaûng naøy.

Ñaûng Coäng saûn Vieät Nam phaân chia caùch maïng laøm haigiai ñoaïn. Giai ñoaïn ñaàu laø “caùch maïng tö saûn” (oâng Thaûo goïilaø “caùch maïng tieåu tö saûn”). Giai ñoaïn thöù hai laø caùch maïng voâsaûn. Nhöõng gì ñaûng coi laø chieán thuaät, saùch löôïc v.v... oângThaûo neâu thaønh nguyeân lyù vaø chaân lyù. Rieâng coù moät ñieàu oânghieåu sai laø khi oâng noùi “caùch maïng tieåu tö saûn do giai caáp tieåutö saûn laõnh ñaïo”. Thöïc teá, do ñaûng Coäng saûn, meänh danh thaymaët cho giai caáp voâ saûn, laõnh ñaïo.

Vieát cuoán “Trieát lyù ñaõ ñi ñeán ñaâu?”, oâng Thaûo nhaèm ñöa

Page 239: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 239

vai troø cuûa Stalin vaø Mao leân haøng nhöõng ngöôøi keá nghieäpchính ñaùng cuûa chuû nghóa maùc-xít. Thaùi ñoä naøy cuõng laø thaùi ñoäcuûa ñaûng Coäng saûn Vieät Nam (ñaûng ñaõ ghi “tö töôûng” Mao vaøoHieán phaùp, vaên phaåm cuûa oâng Hoà Chí Minh, trong giai ñoaïnnaøy, ñeàu mang daáu veát cuûa chuû nghóa mao-ít).

Theá nhöng taïi sao ñaûng vaãn gaùn cho oâng Thaûo caùi nhaõnhieäu “troát-kít”? Ñaây laø moät “thuû thuaät” mang tính taâm lyù maøñaûng ñaõ töøng söû duïng raát coù hieäu quaû. Ban laõnh ñaïo ñaûng thöøabieát oâng Thaûo khoâng phaûi laø troát-kít, nhöng hoï vaãn ñem caùigoâng ñoù troøng vaøo coå oâng, vì hoï vaãn khoâng tha thöù moät soáhaønh ñoäng cuûa oâng maø hoï coi laø xung khích vôùi ñöôøng loái cuûañaûng. Caùi hoà sô lyù lòch cuûa oâng hoï ñaõ naém giöõ, töø luùc oâng nhaäpñaûng! Thöù nhaát, naêm 1944-1946, oâng ñaõ coäng taùc vôùi troát-kít ôûPhaùp, thaønh laäp Toång UÛy ban Ñaïi dieän Vieät kieàu (DeùleùgationGeùneùrale des Indochinois en France) thay maët cho 20.000Vieät kieàu ôû Phaùp. (Toå chöùc naøy khoâng nhöõng ñöùng ngoaøi voøngcuûa ñaûng Coäng saûn Phaùp (PCF), maø coøn coù nhöõng haønh ñoängñoái nghòch...). Thöù hai, vaøo naêm 1946, oâng Thaûo baét ñoàng yùkieán vôùi Hieäp ñònh Sô boä ngaøy 6-3 vaø oâng ñaõ tuyeân boá coângkhai choáng cuoäc ñoå boä cuûa quaân ñoäi Leclerc ôû Vieät Nam. (Thaùiñoä naøy choáng vôùi ñöôøng loái cuûa ñaûng, nhöng laïi gioáng thaùi ñoäcuûa troát-kít). Thöù ba, naêm 1956, oâng Thaûo ñaõ coäng taùc vôùinhoùm “Nhaân vaên Giai phaåm”, ñoøi daân chuû, pheâ bình ñaûng.Baèng aáy chöùng côù cuõng ñuû cho ñaûng khoâng theå tin caäy vaøoloøng trung thaønh cuûa oâng. Hoï buoäc oâng phaûi hoaøn toaøn nhaémmaét theo ñaûng. Caùi “toäi” cuûa oâng laø chæ nhaém maét moät nöûa.

Truø daäp oâng Thaûo baèng caùch gaùn cho oâng caùi nhaõn hieäu“troát-kít”, ñaûng coøn nhaém muïc ñích caûnh caùo ñoäi nguõ trí thöùccuûa ñaûng, chôù coù daïi maø theo göông oâng Thaûo. Hai chöõ “troát-kít” taïo ra taâm lyù cho moïi ngöôøi sôï noù. Vì noù ñoàng nghóa vôùi“giaùn ñieäp”, “Vieät gian”, “tay sai cho thöïc daân, ñeá quoác”, neáukhoâng phaûi laø “saùt nhaân”, “gieát haïi ñoàng baøo”! Hai chöõ “troát-kít” ñöôïc treo löûng lô treân ñaàu oâng Thaûo, nhö caùi löôõi kieámDamocleøs, gaây cho caân naõo oâng moät moái lo sôï thöôøng xuyeân.

Page 240: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

240 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

Keát quaû, coù luùc oâng Thaûo nhìn ñaâu cuõng thaáy giaùn ñieäp vaø troát-kít. Hoài oâng vöøa qua Phaùp, moät ngöôøi cöïu ñaïi bieåu coâng binh(lính thôï Vieät Nam), baïn cuõ cuûa oâng, gaëp oâng hoûi ñang vieátsaùch gì, ñöôïc oâng traû lôøi: “Coù vieát gì ñöôïc nhieàu ñaâu, boïn troát-kít noù phaù quaù!” OÂng baïn cöïu coâng binh hoûi laïi: “Anh cho bieáttroát-kít ñoù laø ai?” OÂng noùi: “Boïn Althuser chöù coøn ai”. Hai chöõ“troát-kít” ñaõ aùm aûnh oâng Thaûo ñeán noãi oâng ñaõ nhaàm laãn Althuservôùi troát-kít! (Althuser laø trieát gia, cöïu ñaûng vieân cuûa ñaûng Coängsaûn Phaùp - PCF).

4. Vaøo cuoái ñôøi mình, oâng Thaûo ñaõ bieåu loä söï coá gaéngsöûa ñoåi moät soá sai laàm, ñaëc bieät veà söï nhaän ñònh vai troø lòch söûcuûa Stalin vaø Mao. Ñoái vôùi Stalin, oâng ñaõ thanh toaùn baèngcuoán saùch nhan ñeà “Trieát lyù cuûa Stalin”, trong ñoù, oâng haï beäStalin nhö moät ngöôøi thieån caän, khoâng am hieåu gì veà thuyeátbieän chöùng cuûa chuû nghóa maùc-xít. Ñoái vôùi Mao, oâng vieát moätloaït baøi ñaû kích nhaø trieát lyù Althuser maø oâng coi laø moân ñoà cuûaMao vaø chuû nghóa mao-ít. Moät ñieàu ñaùng chuù yù: oâng cuõng nhöoâng Nguyeãn Khaéc Vieän, söûa sai nhöng khoâng bao giôø töï pheâbình laø mình ñaõ sai vaø vì sao ñaõ sai? Hai oâng hình nhö cho raèngsöï sai laàm cuûa caùc oâng laø do loãi cuûa ñaûng!

Thaùi ñoä chæ trích Stalin vaø Mao cuûa oâng Thaûo gaây theâm söïnghi ngôø cuûa ñaûng ñoái vôùi oâng. Cöù caùi ñaø aáy, bieát ñaâu, moätngaøy kia oâng laïi chaúng ñuïng ñeán Hoà Chí Minh, moät ñieàu caámkî cuûa ñaûng! Trong ñaùm trí thöùc coù oùc pheâ bình nhö oâng Thaûo,nhieàu ngöôøi ñeàu bieát Hoà Chí Minh töø 1950 ñeán 1965, ñaõ vieátbaøi hoaëc coù lôøi tuyeân boá ñaët Mao ngang haøng vôùi Karl Marx vaøcoi Mao laø nhaø lyù thuyeát baäc nhaát, khoâng ai coù theå thay theánoåi. Noùi ñeán Stalin, noùi ñeán Mao maø khoâng noùi ñeán Hoà ChíMinh, ñoù laø moät ñieàu coøn thieáu soùt trong quaù trình tieán trieåncuûa oâng Thaûo!

Theo lôøi keå laïi cuûa nhöõng baïn beø xung quanh oâng Thaûo,ñaûng vaãn caûnh giaùc, ñeà phoøng nhöõng vieäc oâng laøm, nhöõng baøioâng vieát taïi quaùn troï Le Verrie. Thaäm chí nhieàu ngöôøi coøn ñaët

Page 241: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 241

nghi vaán veà caùi cheát baát ngôø vaø nhanh choùng cuûa oâng.Heát thôøi haïn hoä chieáu, ñaûng ñoøi oâng phaûi veà nöôùc, khoâng

muoán oâng ôû laïi Paris theâm moät ngaøy naøo nöõa. OÂng cöôõng laïikhoâng chòu veà. Baïn beø oâng phaûi laäp hoäi quyeân tieàn giuùp chooâng soáng. Toùm laïi, ñaûng vaãn nghi ngôø oâng. Ñaûng chæ ñöôïc yeântaâm khi oâng ñaõ nhaém maét.

5. Trong baøi “Caùi cheát laàn thöù hai cuûa trieát gia TraànÑöùc Thaûo”, oâng Phaïm Troïng Chaùnh ghi caùi cheát laàn thöù nhaátcuûa oâng Thaûo vaøo naêm 1968, nghóa laø sau vuï aùn “Nhaân vaênGiai phaåm” (1956). Theo toâi, caùi cheát laàn thöù nhaát cuûa TraànÑöùc Thaûo phaûi keå töø naêm 1951, naêm oâng vieát cuoán “Trieát lyù ñaõñi ñeán ñaâu?”, nhaàm laãn chuû nghóa mao-ít vaø xta-lin-nít vôùi chuûnghóa maùc-xít. Baét ñaàu töø naêm aáy, oâng ñaõ daán mình vaøo moättheá giôùi - theá giôùi xta-lin-nít - xa laï vôùi baûn chaát con ngöôøi oâng.Nhöõng ai ñaõ quen bieát oâng Thaûo, nhöõng naêm 1944 - 1946, khioâng coøn laø moät thanh nieân nguï taïi nhaø soá 10 phoá Sorbonne,quaäân 5 (Paris), ñeàu bieát oâng laø ngöôøi “kieâu haõnh” (fier), töï tin,töï troïng. OÂng khoâng kieâng sôï ai vaø khoâng ai laøm oâng phaûikhaâm phuïc. Con ngöôøi ngang taøng vaø thoâng minh aáy ñaõ bò boämaùy xta-lin-nít beû gaõy, nghieàn naùt. Con ngöôøi aáy ñaõ phaûi soángkhuaát phuïc haøng chuïc naêm, döôùi moät cheá ñoä ñaày quyeàn löïc,toân ti traät töï, suøng baùi laõnh tuï. Hoûi laøm sao chòu ñöïng noåi laâungaøy maø khoâng coâng phaãn, thænh thoaûng oâng ñaõ caát leân tieángnoùi. Nhöng sau moãi laàn, tieáng noùi cuûa oâng bò ñaäp tan. Khoângnhöõng theá, ngöôøi ta coøn baét oâng thuù nhaän nhöõng toäi loãi maø oângkhoâng laøm. Ngöôøi ta ñaõ aùp löïc baïn beø oâng vieän nhöõng baèngchöùng bòa ñaët, toá caùo oâng nhö moät toäi phaïm. Trong vuï “Nhaânvaên Giai phaåm”, ñaûng sai oâng ñuùng, nhöng oâng ñaõ phaûi “xinloãi tröôùc ñaûng vaø tröôùc nhaân daân”. Trong vieäc coäng taùc vôùitroát-kít ñeå huy ñoäng phong traøo Vieät kieàu ôû Phaùp choáng cheá ñoäthöïc daân, oâng ñuùng ñaûng sai, nhöng ñaûng ñaõ ghi vaøo hoà sô lyùlòch cuûa oâng: “Thoûa hieäp vôùi boïn troát-kít phaûn ñoäng, tay saicuûa ñeá quoác!” Coù hieåu baûn chaát con ngöôøi oâng Thaûo môùi hình

Page 242: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

242 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

dung ñöôïc nhöõng ñau khoå cuûa oâng, ñöùng tröôùc nhöõng oan traùimaø oâng ñaõ aâm thaàm gaùnh chòu. Nhöõng oan traùi ñoù, oâng ñaõmang theo cho ñeán khi truùt hôi thôû cuoái cuøng.

Caùi cheát laàn thöù hai cuûa oâng Thaûo, theo toâi, laø khi ñaûnggaén treân quan taøi oâng taám huy chöông, nguï yù ñaûng thöôûngcoâng cho “con ngöôøi yeâu quí, trung thaønh cuûa ñaûng”. Coøn söïchua chaùt naøo hôn ñoái vôùi höông hoàn moät ngöôøi nhö oâng! Khioâng coøn soáng, ñaûng ñaõ boäi baïc, vuøi daäp oâng. Khi oâng cheát,ñaûng vaãn khoâng tha maø coøn tìm caùch “chieám laõnh” (reùcupeùrer)con ngöôøi oâng, laøm lôïi khí tuyeân truyeàn cho ñaûng.

6. Toâi ñöôïc bieát oâng Thaûo trong thôøi kyø 1944 - 1946,khi chuùng toâi coäng taùc vôùi oâng, gaây döïng phong traøo Toång uûyban Ñaïi dieän Vieät kieàu taïi Phaùp. Chuùng toâi cuøng ôû xoùm La Tinh(Paris 5), nhaø toâi caùch nhaø oâng Thaûo chöøng 5 phuùt ñi boä. Chuùngtoâi gaëp nhau luoân, coi nhau laø baïn. Naêm 1946, oâng Hoà ChíMinh qua Phaùp, loâi keùo trí thöùc quoác gia rôøi boû söï ñoaøn keát vôùitroát-kít. Töø ngaøy aáy, oâng Thaûo vaø toâi chia tay nhau. OÂng ñöùngveà laäp tröôøng cuûa Stalin vaø Mao, choáng troát-kít. Toâi beânh vöïctroát-kít, choáng chuû nghóa mao-ít vaø xta-lin-nít. Trong nhöõngnaêm 1947-1951, toâi coù vieát nhieàu baøi ñaêng treân maët baùo “Voâsaûn” vaø “Tieáng thôï” coâng khai tranh luaän vôùi oâng Thaûo. Vôùi söïhaêng say cuûa tuoåi treû thôøi ñoù, phía troát-kít cuõng nhö phía oângThaûo, ñoâi khi ñaõ duøng nhöõng chöõ, nhöõng caâu “quaù lôøi”! Nhöngnoäi dung vaãn giöõ ñöôïc phong caùch moät cuoäc ñaáu tranh tö töôûngvaø chính trò. Veà phaàn toâi, toâi khoâng bao giôø coi oâng laø “keû thuø”(ennemi) maø chæ coi laø ngöôøi ñoái laäp (adversaire). Truyeàn thoángphong traøo lao ñoäng coi söï baát ñoàng tö töôûng laø thöôøng. Chæ tôùithôøi ñaïi Stalin, noù môùi bò coi laø toäi aùc, caàn phaûi dieät tröø!

Ñoái vôùi toâi, veà maët tö töôûng, oâng Thaûo sau naøy khoângcoøn laø oâng Thaûo thôøi xöa nöõa. Nhöng, tröôùc cuõng nhö sau, toâivaãn toân troïng oâng laø ngöôøi ñaõ töø boû coâng danh ôû Phaùp, canñaûm trôû veà queâ höông, vôùi hoaøi baõo ñem taøi naêng coáng hieáncho cuoäc giaûi phoùng daân toäc.

Page 243: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 243

Ngaøy ñaùm tang oâng, toâi coù maët ôû nghóa ñòa Peøre Lachaise,giöõa ñaùm baïn beø cuõ cuûa oâng. Toâi khoâng giöõ noåi caûm xuùc khinhôù laïi quaõng ñôøi choâng gai cuûa oâng maø toâi ñöôïc chöùng kieán.

Hoaøng Khoa KhoâiParis, thaùng 8-1993

Page 244: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

Hình

Page 245: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

Ñieáu vaên Ñaëng Vaên Long

huù Ñaëng vaên Long khoâng coøn nöõa. Chuù ñaõ töø bieätchuùng ta vaøo tuoåi 82 sau côn beänh daøi. Chuùng ta ai cuõng

baøng hoaøng xuùc ñoäng duø bieát raèng chuyeän phaûi ñeán seõ ñeán.Ñaëng vaên Long sinh naêm 1919 taïi Ngoïc Uyeân tænh Haûi Döông;chuù bò ñoäng vieân «tình nguyeän» sang Phaùp thay theá coâng nhaânñaõ ra traän.

Giaûi nguõ naêm 1949 chuù ñaõ choïn ôû laïi Phaùp vaø keát hoân vôùISimone. Chuù coù 3 con, 2 trai, moät gaùi, vaø 5 chaùu. Hai ngöôøicon trai, laø con rieâng cuûa vôï, ñöôïc chuù nhaän laøm con luùc coønbeù vaø thöông yeâu nhö con ruoät. Trong nhieàu naêm vaø cho ñeánluùc veà höu, chuù laøm trong moät nhaø xuaát baûn chuyeân in saùch veàgiôùi lao ñoäng.

Naêm 1944 chuù gia nhaäp nhoùm ñeä töù troát kít Vieät Nam.Chuùù vöøa laø thaønh vieân vöøa laø moät trong nhöõng saùng laäp vieânlaõnh ñaïo cuûa nhoùm.

Hoaït ñoäng chính trò cuûa Ñaëng vaên Long baét ñaàu töø 1944vôùi Phong Traøo hoaït ñoäng cuûa 20 000 Coâng Binh Vieät Nam taïiPhaùp. Phong traøo naøy ñöa tôùi söï thaønh laäp UÛy ban Ñaïi Dieäntoaøn theå ngöôøi Vieät taïi Phaùp naêm 1945. Ñaëng vaên Long nhieàulaàn ñöôïc baàu vaøo ban ñaïi dieän coâng binh ôû traïi Mazargues taïiMarseille. Vôùi chöùc vuï ñoù Ñaëng Vaên Long phaûi moät maët tranhñaáu choáng Phaùp (vaø choáng Myõ sau naøy), maët khaùc laïi phaûi

C

Page 246: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

246 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

ñöông ñaàu vôùi nhöõng ngöôøi Vieät Nam muoán giaønh quyeàn chæhuy ñieàu haønh caùc caêng traïi töø tay ngöôøI troát kít.

Caùc cuoäc tranh ñaáu naøy Ñaëng vaên Long ñaõ keå laïi baèngnhöõng taäp thô, tieåu thuyeát, truyeän ngaén, bieân khaûo ñaõ ñöôïcxuaát baûn töø maáy naêm nay. Voán tính hieáu hoaø, Ñaëng vaên Longkhoâng thích gaây goå. Ít khi ngöôøi ta thaáy chuù noåi giaän. Nhöngveà phöông dieän chính trò chuù raát nghieâm nhaët vôùi nhöõng keûñoäc taøi doái traù öa söûa ñoåi lòch söû. Vì vaäy raát deã hieåu vì sao chuùtrôû neân ñòch thuû soá moät cuûa chuû nghóa Staline vaø ñaùm ñoà ñeäStaline.

Song song vôùi hoaït ñoäng chính trò, Ñaëng vaên Long daønhmoät phaàn lôùn thì giôø vaøo vieäc saùng taïo vaên chöông ngheä thuaät.Chuù laøm thô, veõ tranh vaø vieát tieåu thuyeát. Theo chuù, Ñaëng vaênLong veõ tranh khoâng phaûi ñeå baùn maø veõ cho chính mình vaøtaëng baïn beø. Nhöng chuù raát haõnh dieän vì tranh chuù ñaõ ñöôïctrie ån la õm nhieàu la àn ta ïi Paris vaø caùc tænh.Veà thô, chuùng ta coù theå keå Thô loøng xuaát baûn taïi Paris, tieåuthuyeát Lính thôï ONS, do nhaø XB Lao Ñoäng Haø Noäi. Nhöng taùcphaåm quan troïng nhaát, ñoøi hoûi nhieàu coâng lao trong nhieàunaêm lieàn chính laø quyeån söû Ngöôøi Vieät Nam ôû Phaùp 1940-1954. Quyeån saùch 611 trang naøy keå laïi quaù trình hoaït ñoäng 14naêm cuûa Vieät Kieàu taïi Phaùp trong cuoäc ñaáu tranh ñoøi quyeàn lôïicoâng nhaân cuõng nhö ñoäc laäp cho Vieät Nam.

Hieáu khaùch, roäng löôïng, chuù ñaõ bieán caên nhaø naêm phoøngcuûa chuù thaønh quaùn troï mieãn phí cho moïi ngöôøi, nhaát laø chocaùc baïn treû töø Vieät Nam sang Paris du lòch hay hoïc haønh thöïctaäp.

Khoâng ai daùm nghó raèng chuù laøm vaäy vì quaù coâ ñôn saukhi vôï chuù qua ñôøi. Bôûi vì ai cuõng bieát chuù haønh ñoäng moätcaùch voâ vuï lôïi, khoâng tính toaùn. Ngay luùc coøn thanh nieân 20tuoåi, chuù ñaõ töï nguyeän thay theá moät ngöôøi trong hoï khoângmuoán bò moä ñi lính thôï. Nhôø theá maø ngöôøi baø con naøy traùnhkhoûi bò tuø toäi.

Page 247: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 247

Chuù Long ôi,

Toâi khoâng theå noùi nhieàu veà cuoäc ñôøi chuù trong baøi ngaénnguûi naøy. Ñieàu toâi muoán chuù bieát laø baïn beø vaø ñoàng chí cuûachuù voâ cuøng haõnh dieän vì chuù. Caùc con chuù, vôï choàng chaùuBrigitte vaø vôï choàng Geùrard cuøng caùc chaùu ngoaïi noäi cuûa chuùcuõng haõnh dieän vì chuù. Chuùng toâi raát sung söôùng thaáy chuù ñaõthöïc hieän gaàn heát caùc döï aùn cuûa chuù. Chuù ñaõ cho xuaát baûn thôvaø tieåu thuyeát. Quyeån saùch lòch söû cuûa chuù «Ngöôøi Vieät ôû Phaùp1940-1954» ñaõ ñöôïc baøy baùn taïi caùc hieäu saùch töø naêm 1997.

Chuù vaø toâi ñaõ gaëp gôõ quen bieát töø gaàn 60 möôi naêm nay,trong nhöõng hoaøn caûnh thaät ñaëc bieät. Ñoù laø naêm 1942, chuùngta gaëp nhau nôi ngöôõng cöûa traïi tuø Sorgues. Ngaøy ñoù, toâi ra tuøsau ba thaùng röôõi bò giam giöõ veà toäi «tuyeân truyeàn coäng saûn»,coøn chuù vaøo tuø veà toäi ñaõ kí teân vaøo böùc thö toá caùo teân traïitröôûng. Vaø chuùng ta tình côø gaëp laïi nhau hai naêm sau ôû traïiMazargues, tænh Marseille. Chuù gia nhaäp Ñeä Töù Quoác teá töø ñoù,vaø chuùng ta trôû thaønh ñoâi baïn thaân thieát khoâng rôøi.

Trong ngaøy tang leã buoàn baõ hoâm nay, toâi nhaéc nhôû vaøi kænieäm chung coát yù noùi vôùi chuù raèng tình baïn cuûa chuù quyù giaùbieát bao ñoái vôùi toâi. Chuù ra ñi khieán taát caû chuùng toâi maát maùtthieät thoøi. Chuùng toâi maát moät ngöôøi baïn, moät ngöôøi anh em.Chuùng toâi maát moät taám göông thaät hieám coù vaø voâ cuøng toát ñeïp.

Thoâi vónh bieät, chuù thaân yeâu, xin chuù haõy yeân nghó .

Hoaøng Khoa KhoâiParis ngaøy 12 thaùng 12 naêm 2001

Page 248: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

248 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

Chuù Bính Khoâng Coøn Nöõa

huù ñaõ nhaém maét vaøo khoaûng boán giôø saùng, ngaøy thöùba 31 thaùng 10, taïi nhaø döôõng laõo quaän 20 thaønh phoá

Paris, höôûng thoï 95 tuoåi. Ngaøy hoâm tröôùc chuù coøn coù veû minhmaãn vaø tænh taùo. Moïi ngöôøi vaãn ñoan chaéc raèng chuù seõ soángñeán traêm tuoåi. Than oâi, chuùng toâi ñaõ ñoaùn laàm.

Chuù sinh naêm 1905, taïi moät laøng nhoû ôû Haø Tónh (Trungboä). Chuù qua Phaùp naêm 1940, cuøng vôùi ñoaøn lính thôï coângbinh bò chính phuû thuoäc ñòa ñoäng vieân ñeå thay theá nhöõng thanhnieân lao ñoäng Phaùp ra maët traän.

Lòch trình quaõng ñôøi ñaõ qua cuaû chuù ôû Phaùp cuõng gioángnhö 15.000 lính thôï cuøng hoaøn caûnh. Vöøa ñaët chaân leân ñaátPhaùp, taát caû bò göûi ngay ñi laøm vieâïc trong caùc xöôûng cheá taïo vuõkhí vaø thuoác suùng ôû khaép nôi. Vì khoâng hôïp thuûy thoå, khí haäu,bò ngöôïc ñaõi, aên ôû, aùo quaàn thieáu thoán, laïi phaûi laøm coâng vieäcquaù naëng nhoïc, nhieàu ngöôøi bò maéc beänh, moät soá khoâng nhoûñaõ thieät maïng.

Chieán tranh Phaùp – Ñöùc chaám döùt nhanh choùng vì quaânPhaùp tan raõ quaù sôùm. Theo quy öôùc, nhöõng ngöôøi lính thôïcoâng binh Vieät Nam phaûi ñöôïc giaûi nguõ vaø ñöa veà nguyeânquaùn, nhöng chính phuû Phaùp ñaõ giöõ hoï laïi, vieän côù chieán tranhchöa chaám döùt treân maët bieån Thaùi Bình Döông vaø thieáu taøu beø

C

Page 249: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 249

chuyeân chôû. Quy cheá cuaû hoï cuõng bò söûa ñoåi. Töø moät ñoaøn theålính thôï coâng binh (M.O.I.) tröïc thuoäc Boä Thuoäc Ñòa, hoï trôûthaønh coâng nhaân Ñoâng Döông döôùi quyeàn quaûn lí cuaû Boä LaoÑoäng. Nhaõn hieäu M.O.I. bieán thaønh D.T.I., nhöng ñôøi soángcuaû hoï cuõng nhö söï toå chöùc trong caùc caêng traïi vaãn nhö cuõ.Caùc coâng binh vaãn ôû döôùi quyeàn ñieàu khieån cuaû ñaùm só quanvaø haï só quan tröø bò quaân ñoäi Thuoäc ñiaï. Hoï vaãn bò cai quaûntheo kæ luaät nhaø binh nghieâm nhaët. Do ñoù ñoaøn theå coâng binhtrôû thaønh moät thöù nhaân coâng reû tieàn vaø “deã baûo”, raát ñöôïc caùcxí nghieäp tö öa chuoäng. Vôùi nhöõng giao keøo beùo bôû, caùc xínghieäp naøy ñaõ “mua” coâng binh ñeå hoï laøm ñuû moïi thöù vieäc: töøñaün caây, nhaët coû, haùi nho cho ñeán xaây böùc töôøng Ñaïi Taây Döôngcho quaân ñoäi Ñöùc.

Naêm 1948, chuù Bính vaø Cô ñoaøn 56 ñoùng ôû Libos (quaänLot-et-Garonne) laøm thôï khuaân vaùc trong moät xöôûng ñuùc gaïch.Chuù Bính laøm ôû ñaáy 5 naêm.

Ñeán naêm 1954, chaùn cuoäc ñôøi caêng traïi vaø nhaân dòp hieäpöôùc kí keát giöõa chính phuû Phaùp vaø chính phuû Vieät Nam, chuùxin giaûi nguõ. Sau ñoù chuù leân Paris, vôùi söï giuùp ñôõ cuaû caùc ñoàngchí Paris, chuù vaøo laøm thôï khuaân vaùc cho haõng laøm oâ toâ Citroen.Chuù laøm ôû ñaây cho ñeán naêm 1970.

Chính khi coøn ôû Libos, chuù ñaõ gia nhaäp nhoùm Troát kítVieät Nam cuaû Ñeä Töù Quoác Teá. Chuù hoaït ñoäng trong nhoùm naøycho ñeán khi nghæ höu vaø vaøo nhaø Döôõng laõo.

Luùc sinh thôøi, chuù ñöôïc haàu heát ñoàng chí vaø baïn beø meányeâu. Trong hoaït ñoäng chính trò cuõng nhö trong ñôøi soáng thöôøngngaøy, luùc naøo chuù cuõng coù phong caùch ñöùng ñaén, nghieâm chænhkhieán moïi ngöôøi kính neå vaø tin caäy. Chuù soáng ñoäc thaân vaøkhoâng luùc naøo nghó ñeán vieäc laäp gia ñình hay soáng vôùi moätphuï nöõ, duø chæ laø taïm thôøi. Ñoái vôùi chuù, gia ñình laø gia ñình cuaûmoät vaøi ñoàng chí thaân caän, con caùi hoï laø con caùi cuaû chuù; haøngnaêm trong caùc dòp Leã Teát, chuù khoâng bao giôø queân taëng quaøbaùnh cho chuùng.

Chuù laø moät con ngöôøi voâ saûn ñuùng nghóa. Chuù soáng raát

Page 250: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

250 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

thanh baïch. Ñoàng löông ít oûi nhöng chuù vaãn caàn kieäm ñeå daønhtöøng xu nhoû ñeå giuùp ñôõ hoaëc cho vay khoâng laáy laõi cho nhöõngbaïn beø caàn tieàn hôn chuù. Ñoù laø yù nghó cuaû chuù.

Trong nhöõng naêm 50, chuù ñaõ bieán caên nhaø hai phoøng cuaûchuù ôû quaän 6, phoá Greùgoire du Tour, thaønh quaùn aên reû tieànhoaëc khoâng laáy tieàn cho caùc ñoàng chí thaát nghieäp hay tuùngthieáu.

Ñieàu ñaùng ghi nhaát ôû chuù laø tính haøo phoùng, loøng ngaythaúng vaø quan nieäm chính trò vöõng tin, ñaëc bieät laø söï trungthaønh khoâng gì lay chuyeån noåi (ñoái vôùi) vaøo lí töôûng coäng saûnvaø chuû nghóa troát kít. Sau ngaøy chuù maát, toâi tìm thaáy trong ngaênkeùo cuaû chieác tuû ñaàu giöôøng moät quyeån saùch tieáng Vieät vôùinhieàu trang ñaõ nhaàu nhoø vì chuù ñoïc nhieàu laàn. Ñoù laø baûn dòchmoät cuoán saùch cuaû Leâ oââng Troátxki “Cuoäc caùch maïng bò phaûnboäi“.

Chuù Hoaøng Bính khoâng coøn nöõa, nhöng chuù seõ coøn maõitrong kí öùc cuaû moãi ngöôøi chuùng toâi.

ÔÛ vaøo thôøi buoåi maø chuyeän traùo trôû, laät maët vaø choái boûthaùi ñoä chính trò xaåy ra nhö côm böõa naøy, Hoaøng Bính laø bieåutöôïng cuaû loøng can ñaûm vaø kieân trì hieám coù.

Hoaøng Khoa KhoâiParis ngaøy 31 thaùng 10 naêm 2000

Page 251: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 251

Nhöõng Möôi Naêm AÁyBieát Bao Nhieâu Tình

Kính taëng baùc Hoaøng Khoa Khoâi nhaân sinh nhaät thöù 82 Kính taëng caùc baùc Coâng binh

Phaàn I

Thuøng thuøng troáng ñaùnh nguõ lieânChaân böôùc xuoáng thuyeàn nöôùc maét nhö möa

1.Ñaàu thaùng möôøi hai naêm 1998, chuùng toâi, gaàn moät traêm

ngöôøi, chen chuùc nhau trong moät quaùn aên nhoû ôû quaän 13Paris. Kyû nieäm 30 naêm «löu ñaøy, bieät xöù».

Ra ñi khoaûng cuoái naêm 68 vaø 691 Ï, töø Saøi Goøn, ñuùng laøbieät xöù, coøøn löu ñaøy? Chæ vì ngaøy ra ñi, quyù vò con gaùi khoùcquaù trôøi laø khoùc?

Thaät vaäy, ba möôi naêm tröôùc, trong maùy bay caùc coâ ñaõsuyùt laøm troâi maáy baø hoâtesses. Tôùi Paris, caû ñaùm nai vaøng, tuoåiñoâi chín ñoâi möôi, ñöôïc daãn ñi loanh quanh xem kinh thaønh

1 Caùc chuyeán bay raûi raùc töø thaùng 12/68 ñeán thaùng 1/69 cho nhoùm 68 vaøcuoái thaùng 10/69 cho nhoùm 69. Ngaøy nhaäp hoïc thoâng thöôøng cuûa ñaïi hoïc ôû Phaùp:ñaàu thaùng 10.

Page 252: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

252 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

hoa leä. OÂi laù thu vaøng khaép choán, ngoù quanh: toaøn taây ñaàm,dinh thöï ngheãu ngheän, ñöôøng phoá theânh thang xa laï, ñoànghöông traéng loáp maäp maïp... vaø cuõng chaúng quen, caùc naøngcaøng laõ chaõ doøng chaâu. Vaøi hoâm sau, chia (tay) nhau leân xe löûaveà tænh. Chöa kòp kieåm chöùng nhöõng toùc vaøng sôïi nhoû, phoøngtroï vôùi goùt em thì thaàm cuûa Cung Traàm Töôûng. Coù leõ vì ôû caùcnôi quaù ñoâng sinh vieân Vieät Nam, hoïc haønh thi cöû (trôû neân?)khoù khaên (nhö taïi Paris hay tænh lôùn Lyon, Marseille hoaëc taïiBæ vaø Thuïy Só: Bruxelles, Lieøge, Louvain, Geneøve v.v...) neângiaùo sö Meillon ñaõ (ñaøy?) phaân taùn chuùng toâi veà... vuøng queângay töø luùc aáy. Gare de Lyon, gare de l’Est, gare du Nord, ñeønvaøng, ñeøn ñoû, ñeøn toû vôùi ñeøn lu, caùi naøo cuõng nhoeø nheït.

Ñeâm tænh nhoû im aéng, khoâng tieáng xe oàn, khoâng tieáng tivi haøng xoùm, khoâng tieáng tröïc thaêng, khoâng tieáng bom, tieángñaïi baùc. Vaøo tröôøng, thaày noùi thaày... nghe, xung quanh baïn taâyñaàm la heùt, choïc thaày, choïc nhau... thaät kinh khuûng... Ai ñemtoâi boû döôùi trôøi saâu...

Baïn beø naêm ba moáng ñeo nhau maø soáng. Vöøa hoïc vöøakhoùc, vöøa nhôù, vöøa queân. Nhöng khoâng theå laø ñôøi soáng tuø ñaøyvì khoâng coù chuû nguïc.

Nôi chuùng toâi ôû cuõng khoâng coù bí thö ñaûng, khoâng toå/ñoäi/ñoaøn/ñaûng tröôûng saên soùc ñeán ñôøi soáng tinh thaàn laãn vaät chaátrieâng chung. Khoâng heà coù hoäi hoïp, baùo caùo. Raát voâ chínhphuû2 . Thuôû xa xöa aáy, chuùng toâi chæ sôï thi rôùt. Vì thi rôùt seõ bò

2 Nghò ñònh cho pheùp ñi du hoïc thuôû aáy coù ghi roõ thôøi gian hoïc laø moät naêm,coù theå gia haïn. Khi coù keát quaû thi (ñaäu), phaûi laøm caùc thuû tuïc vôùi söù quaùn cuõng nhövôùi chính quyeàn sôû taïi ñeå ôû laïi hoïc tieáp.

Page 253: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 253

cuùp hoïc boång hay chuyeån ngaân3 . Chuyeän baét bôù khuûng boánhöõng Phaïm Vaên Vieâm4 hay Vuõ Thö Hieân5 khoâng xaûy ra ôû AÂuChaâu (tö baûn).

Chuùng toâi theo doõi tin töùc ñaát nöôùc qua phim aûnh (phoùngsöï Taây, Myõ), baùo chí sinh vieân, khoâng ít thì nhieàu ñöùa naøocuõng thích tình yeâu (trai gaùi, baïn beø, queâ höông) hôn laø chieán

3 Kieåm soaùt cuûa nhaø nöôùc (VNCH) laø ôû choã naøy. Vieäc laøm cuûa coâng an,maät vuï, neáu coù, chaéc laø khaù kín ñaùo, ngoaøi taàm maét vaø hieåu bieát cuûa chuùng toâi ngaøyaáy, thí duï: Vuï aùm saùt sinh vieân Nguyeãn Thaùi Bình (du hoïc ôû Myõ) taïi phi tröôøng SaøiGoøn; vaø trong naêm 74, baùo chí sinh vieân Vieät ôû (Taây) Ñöùc phaûn ñoái vaøi tröôøng hôïptruïc xuaát, cuùp chuyeån ngaân (oan?) hay baùc ñôn xin gia haïn thoâng haønh sinh vieâncuûa söù quaùn VNCH taïi Taây Ñöùc. Khi chaúng may maát hoïc boång hay chuyeån ngaân,raát ít ngöôøi töï yù veà nöôùc, ña soá xoay sôû ñi laøm, nhöng khoâng bieát buoân baùn nhö haàuheát sinh vieân hay coâng nhaân Vieät taïi Ñoâng AÂu vaø Nga trong nhöõng thaäp nieân 80 vaø90, vì baát löïc hay vì caùch toå chöùc kinh teá tö baûn laâu ñôøi cuûa caùc nöôùc sôû taïi khoângcho pheùp. Nhöng ñi «laäu»/»chui» töø Bæ, Thuïy Só qua Phaùp, laø chuyeän khoâng khoù,thaäm chí deã daøng, vaøo thôøi aáy, nhaát laø ngay sau 30/4/75, moät soá ngöôøi ñang hoïc dôûdang vaø xin tò naïn chính trò, ñöôïc giuùp ñôõ (coù trôï caáp tieàn baïc, hoïc boång, giaáy tôø cötruù...)

4 Ngöôøi dòch sang tieáng Vieät quyeån Cheá ñoä phaùt xít cuûa Zhelyu Zhelev,Phaïm Vaên Vieâm bò chính quyeàn Haø Noäi luøng baét (huït) naêm 1990. Trong baùo TieángNoùi, phaùt haønh taïi Sofia, soá 7 vaø soá 8 thaùng 4 vaø 5/1991, coù ñaêng baøi töï thuaät Tìnhyeâu vaø cuoäc soáng, oâng Vieâm keå laïi chi tieát cuoäc ñaøo thoaùt cuûa mình nhö sau: Vaøothaùng 10 naêm 1990, saùu ngöôøi VN, trong ñoù coù ñaûng uûy vieân, bí thö chi boä, daãnñaàu laø bí thö thöù ba cuûa ñaïi söù quaùn VN ôû Bulgarie, ñaõ ñeán phoøng oâng Vieâm luïcloaùt, ñoïc thö rieâng vaø tòch thu caùc baûn thaûo, thö, giaáy nhaùp...vaø baûo oâng Vieâm«chuaån bò theo (...) leân söù quaùn». Thoaùt ñöôïc nhôø «xin ñi ñaùnh raêng, röûa maët», vaøsau ñoù xin tò naïn taïi Bulgarie, oâng Vieâm phaûi vieát laïi toaøn boä baûn dòch. Naêm 1993,quyeån Cheá ñoä phaùt xít ra maét ôû Myõ. Thaùng ba naêm 1998, Haø Noäi toaïi nguyeän:hoï «giaêng baãy» baét ñöôïc oâng Vieâm ôû Bulgarie vaø ñöa veà Noäi Baøi vaøo thaùng 12/1997, tin naøy do moät ngöôøi Vieät teân Nguyeãn vaên Chính loan ñi töø Offenbach-Ñöùc-vaøo ñaàu naêm 1998, qua baùo Vieät Nam töï do vaøo ñaàu naêm 1998. Ñaàu thaùng Naêmnaêm 1998, treân baùo Ngöôøi Vieät, nhaø vaên Töôûng Naêng Tieán thieát tha keâu goïi ñoàngbaøo haûi ngoaïi ñöøng queân soá phaän cuûa nhaø vaên Phaïm Vaên Vieâm. Giöõa naêm 2001,moät ngöôøi quen laïi noùi vôùi toâi «oâng Vieâm ñang nhôûn nhô soáng ôû queâ oâng, ñoàng thôøicuõng laø queâ cuûa cöïu Toång Bí thö Leâ Khaø Phieâu». Laøm sao kieåm chöùng caùc nguoàntin vaø nghe thaáy tieáng noùi cuøng hình aûnh cuûa chính ngöôøi trong cuoäc?

5 Ñeâm giöõa ban ngaøy, Vuõ Thö Hieân, nxb Vaên Ngheä, 1997, USA.

Page 254: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

254 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

tranh. Tình naøo cuõng thieát tha to lôùn hôn bình thöôøng, tim tohôn oùc. Bò níu keùo, daèn vaät bôûi ñuû thöù; soáng coøn tôùi baây giôø, keåra ñaùng ñöôïc an uûi cho moät tieáng(?!)6

Nhaø nöôùc Phaùp gheâ gôùm laém: naèng naèng ñoøi oùc taïm queântim naøy, giaûn dò laém, rôùt hai naêm lieân tieáp ö? Sinh vieân seõ maáthoïc boåãng, seõ bò khieâng leân maùy bay (?) göûi traû veà gia ñình.Neáu ñaäu lieân tieáp hai naêm? Seõ ñöôïc pheùp veà Saøi Goøn chôi bathaùng heø. Con nít nheï daï caû tin. Sôï ñoøn hôn meâ caø roát, nhöngkeát quaû nhö nhau: naêm 71, naêm 73 moät soá chuùng toâi heïn nhauveà nöôùc, gaëp luùc sinh vieân Saøi Goøn toå chöùc traïi noái voøng taylôùn (naêm 73, vôùi Boä Daân vaän - chaéc ñeå giaûi ñoäc - ngaøy ñoù ôûSaøi Goøn thieân haï hay baûo nhau khoâng neân cho con caùi du hoïcbeân Phaùp vì: tuïi noù bò duï khò theo Vieät Coäng heát trôn ) laàn ñaàutieân chuùng toâi ñöôïc daãn ñeán taän bôø Beán Haûi, ra soâng ThaïchHaõn, ñeán Quaûng Trò, ñeán Hueá... baèng xe nhaø nöôùc, taøu, tröïcthaêng nhaø binh.

AÊn caø roát kieåu aáy, trong hoaøn caûnh aáy, coù khi bò boäi thöïc...Nhöng ñoù chæ laø côn caûm cuùm nheï trong muøa dòch taû.

*Baây giôø, ba möôi naêm sau, taát caû haân hoan, vui veû, vaø

phaùt töôùng7 , daáu veát xöa thaät mô hoà. Ngöôøi naêm cuõ hieän dieän,tính kyû chæ vaøi chuïc moáng, kyø dö ñeàu «aên theo», noùi cho lòchsöï theo chuùa ñaûng Silicon Band8 Ï, laø baïn beø, phu quaân vôùi phunhaân cuøng quyù töû.

6 Theo Löông Chaâu Phöôùc, trong Nhìn caây thaáy röøng ( Ñoã Quyeân, nxb VaênNgheä, California, 1997, tr. 227) haàu heát caùc toå chöùc sinh vieân trí thöùc (ñi töø Saøi goønngaøy xöa aáy) ôû haûi ngoaïi (Phaùp, Ñöùc, Gia naõ Ñaïi...) coù «caûm tình» vôùi mieàn Baécvaø Maët Traän giaûi phoùng Vieät Nam – vaø töø coù caûm tình ñeán vieäc laäp thaønh Chi boäñaûng «- laø do maáy oâng caùn boä trong nöôùc laäp ra (..) vaø chuaån y. Rieâng ôû Canada«tuïi naøy khoâng do trong nöôùc thaønh laäp».

7 Tröø Hoaøng Yeán, Mai Ninh, Quyønh Dao: vaãn thanh maûnh, xinh xaén nhöthôøi con gaùi, nhöõng ngöôøi khaùc ñeøo boàng theâm töø naêm ñeán möôøi laêm kí loâ (môõ)!

8 Phoù tröôûng ban toå chöùc cuûa chuùng toâi. Vaøi thaùng tröôùc ñoù, nhôø Quyønh Dao(tröôûng ban toå chöùc) ñöa yù ñònh laøm ngaøy kyû nieäm, vieäc môùi thaønh. Phaûi nghó hoaøiñeán baïn, töø keû vaãn thöôøng gaëp ñeán ngöôøi chöa gaëp laïi, baïn môùi coù yù taïo dòp cho taátcaû gaëp laïi. Xin caùm ôn QD.

Page 255: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 255

Vì ôû taûn maùt khaép nôi, chuùng toâi ñaõ “tìm nhau” maát maáythaùng môùi tuï hoäi ñöôïc töøng aáy ngöôøi. Goïi laø bieát tin nhau, coù leõchæ moät nöûa soá ngöôøi naêm xöa, phaàn coøn laïi: keû ôû (Phaùp) ngöôøiñi (Canada, Thuïy sÓ, Ñöùc, ngöôøi veà coõi hö voâ...)

Ba möôi naêm vôùi nhöõng caùi moác lôùn: hieäp ñònh Paris naêm1973, keát thuùc chieán tranh thaùng tö 1975, cuoäc thoáng nhaát ñaátnöôùc 1976, nhöõng laøn soùng ngöôøi vöôït bieân töø Vieät Nam baèngñöôøng bieån, ñöôøng boä töø sau thaùng tö 75 cho ñeán cuoái nhöõngnaêm 80, nhöõng vuï ñoåi tieàn, caûi taïo tö saûn, chieán tranh chôùpnhoaùng vôùi Trung Quoác, chieán tranh giaûi phoùng roài chieám ñoùngvaø sa laày ôû Cam Pu Chia, kinh teá kieät queä, chính saùch ñoåi môùi:kinh teá thò tröôøng ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa, nhöõng toå chöùckhaùng chieán, phuïc quoác, nhöõng dieãn tieán hoaø bình, phong traøogöûi taâm thö, kieán nghò, vaän ñoäng daân chuû.... Gia ñình beân nhaø,nhöõng meï cha, anh chò, ai coøn ai maát, ai phaûi ñi caûi taïo, banaêm, möôøi naêm soáng xa gia ñình, ai ñöôïc theâm thaân nhaâncaùch maïng, truøng phuøng baø con, hoï haøng töø Baéc, töø böng bieàn,töø Tröôøng Sôn? Beân naøy, chuùng toâi, ai vaãn “chuyeån tình, chuyeånlöûa” veà queâ höông? Ai töøng tin töôûng vaøo chaân trôøi 90, nghelôøi oâng Traàn Baïch Ñaèng: haõy tin caäy chuùng toâi? Ai vaãn kieân trìtrong vieäc kieán thieát, xaây döïng ñaát nöôùc döôùi baát cöù cheá ñoänaøo? Ai vaãn mieân man hoaø giaûi hoaø hôïp? Ai ñaõ moûi meät vìnhöõng ñôïi chôø kinh nieân vaø öôùc voïng baát thaønh? Chuùng toâi ñaõsoáng ba möôi naêm ñoù ra sao? Nhöõng veát seïo ra sao? Nhöõngthöông toån giaáu bieät nôi naøo? Nhöõng gioït nöôùc maét cuûa giaänhôøn cuûa baát löïc ñaõ rôi chaûy veà ñaâu?

Vaäy maø gaëp nhau, hoâm aáy, döôøng nhö chuùng toâi chæ nhaécñeán hai chuyeän. Thöù nhaát: nhöõng ngaøy thaùng cuoái cuøng tröôùckhi du hoïc ôû Saøi Goøn, chôø nghò ñònh cuûa boä Giaùo Duïc, chaïy9

9 Chaïy: töø nhaø ra nha Du hoïc, ra toaø ñaïi söù Phaùp, ra boä Noäi vuï, ra toaø aùnñeå xin caùc giaáy tôø nhö baûn sao baèng tuù taøi, trích luïc khai sanh, giaáy mieãn dòch, giaáychöùng nhaän (boá meï) khoâng thieáu thueá nhaø nöôùc, khoâng theo Vieät coäng (?), phieáuñieåm thi luïc caù nguyeät v.v...

Page 256: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

256 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

lo thoâng haønh, giaáy tôø xuaát caûnh cuûa boä Noäi vuï, baøn taùn vieäcoâng Toång tröôûng boä Giaùo Duïc Leâ Minh Trí bò aùm saùt.10

Chuû ñeà thöù hai: keå laïi nhöõng daáu aán ñaàu ñôøi nôi ñaát laï,trong giaûng ñöôøng ñaïi hoïc, böõa aên, böõa ôû thöù nhaát taïi quaùncôm, nhaø troï sinh vieân. Nhöõng giai thoaïi cuûa thuôû tình môùichôùm. Chaám heát.

Vaø cuoái böõa: baây giôø khoeû khoâng, khoeû chöa? Con caùibao lôùn?

Vì chuùng toâi cuõng... lòch söï nhö ngöôøi Phaùp?Vì thieáu thì giôø chaêng?Hoâm hoïp maët aáy, moïi ngöôøi ñöôïc daùn... nhaõn, ñöôïc saép

choã ngoài xong, baét ñaàu aên cuõng ñeán hôn hai giôø tröa. Phaûi traûquaùn luùc saùu giôø. Vaø nhaø haøng “hôi bò” nhoû: chæ coù ba daõy baøngheá, coøn hai loái (chæ ñuû moät ngöôøi) ñi, ai yeân vò roài, nhaát laø ôûhai daõy döïa töôøng, chaúng theå nhuùc nhích ñöôïc! Chöa bieát soáñieän thoaïi löu ñoäng (neáu coù) cuûa nhau, chæ coøn nöôùc nhìnnhau cöôøi tröø.

Vì coù leõ, chuùng toâi chæ coù chung: moät tí quaù khöù laø thuôûaáy vaø giaây phuùt hieän taïi (ñieàu quan troïng nhaát, baây giôø vaø nôiñaây?) Coøn laïi: ñöôøng bay rieâng leû, taâm söï cuõng rieâng leû, khoângthaáy gì trong nhöõng tieáng cöôøi, treân nhöõng göông maët ít nhieàudaáu thôøi gian kia?

Vì chæ caùi quaù khöù aáy, hieän taïi aáy laø töôi ñeïp? Coøn laïi,tröôùc sau ñeàu muø mòt? Laø aûo töôûng ñaõ maát? Laø meät moûi, laø trithieân meänh, tri nhaân tình, laø ñaõ chöùng ngoä?

10 Cho lôùp 1968. Baùo ñaêng tin VC neùm löïu ñaïn gieát oâng Trí, theo lôøi ñoàn thìlöïu ñaïn mang maøu quoác gia bôûi oâng coù toäi ñaõ gaït boû teân con moät töôùng taù naøo ñoùtreân danh saùch nhöõng thí sinh ñöôïc tuyeån choïn cho hoïc boång ñi Phaùp. Ñaùm sinhvieân ñi naêm 68 ña soá ñeàu con nhaø ngheøo, hoïc tröôøng Vieät vaø ñaäu tuù taøi phaàn haihaïng bình trôû leân. Con nhaø giaøu moät tí, hoaëc hoïc tröôøng taây vaø chæ ñöôïc haïng bìnhthöù laø khoâng ñöôïc choïn. Naêm 1969, nhieàu ñöùa trong trong ñaùm chuùng toâi (hoïctröôøng Vieät) ñöôïc boä Giaùo Duïc choïn theo tieâu chuaån naêm tröôùc, nhöng toaø ñaïi söùPhaùp baét thi Phaùp vaên gay gaét hôn (?), daân tröôøng Vieät ruïng nhö sung, ñeå choã chomoät soá lôùn töø loø Marie Curie, Jean Jacques Rousseau v.v... khoâng ñöôïc boä Giaùoduïc choïn trong ñôït ñaàu.

Page 257: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 257

Tröôùc ñoù vaøi thaùng, chuùng toâi naùo nöùc tìm nhau. Nhöñang laïc giöõa ñeâm khuya, nghe tieáng quen, beøn goïi veà moätñieåm heïn, nhìn nhau moät thoaùng nhö nhìn... mình trong göông.

Theá maø tröôùc hoâm hoïp maët chính thöùc aáy, trong moät laàngaëp gôõ chuaån bò, taùn doùc, baøn caõi vôù vaån (toâi daïi doät, laïc ñeà, ñaõmæa mai) veà caùi “ñaûng ta” ñænh cao trí tueä, giaëc naøo cuõng thaéng,khoù khaên naøo cuõng qua theá maø luùc naøo, nhìn ñaâu cuõng thaáyñòch vaø luoân luoân sôï ñòch voâ nhaø. Moät ngöôøi môùi quen ñaõmaéng moû (chuùng) toâi: nhöõng keû goïi-laø-trí-thöùc ñöôïc (meï chavaän ñoäng (!?) ra nöôùc ngoaøi ñeå... troán lính, troán chieán tranhthuôû aáy, baây giôø vaãn cao ngaïo, xa laï, vaãn coi thöôøng daân toäcv.v...

Toâi nghe bao töû cuûa mình bò thuïi moät caùi. Oan ôi oâng ñòa.Möôøi taùm, möôøi chín tuoåi, meï cha nuoâi maõi môùi ñöôïc thöôùcröôõi vôùi ba möôi taùm kí loâ, hoïc toeù khoùi môùi ñaäu tuù taøi, ñaõ ñöôïcai “giaùc ngoä” ñaâu, bieát gì maø thöùc vôùi nguû? Thaäm chí baây giôø,ba möôi naêm sau, tænh taùo chöa, noùi chi ñeán trí thöùc, só phu!Thöùc vôùi nguû laø chuyeän cuûa töø ba möôi naêm qua. Töø naêm möôinaêm qua. Töø moät ngaøn naêm tröôùc.

Vaø voâ soá chuùng ta, ñöùng ôû bôø naøy, beán noï, phieàn traùchnhau, gieát nhau vì khoâng chòu thöùc, nguû cho ñuùng caùch, ñuùngñieäu!

Coøn nhöõng cha meï cho con troán lính? Keå caû nhöõng meïcha ñaõ haõnh dieän tieãn con ra maët traän, hoï coù chaêng moät chuùt töïdo quyeát ñònh? Ai ñuû “thaåm quyeàn” vaø tö caùch pheâ phaùn thaùiñoä, phöông caùch baûo veä con cuûa nhöõng meï cha trong thôøichieán, töø ngaøn xöa vôùi caû ngaøn sau?

Vaø coi thöôøng daân toäc? Laõnh tuï coù bao giô (maõi maõi) laødaân toäc? Moät soá nhoû laõnh tuï, duø laø ñaïi dieän chính thoáng hayñaïi nguïy phi chính thoáng, duø hoï öôùc mô gheâ gôùm, vaø duø duøngñuû moïi caùch chieám ñoaït aán tín uy quyeàn naøy, coù phaûi luùc naøocuõng ñöôïc laø daân toäc ñaâu.

Nhöng toâi mang noãi ñau dai daúng, duø bieát raèng ngöôøi aáycuõng ñoaûng vò chaúng keùm.

Page 258: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

258 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

Ñeå bôùt ñau, toâi cho raèng ngöôøi aáy phaàn naøo coù lí. Vôùi laïi,moät hai traêm maïng giöõa maáy möôi trieäu, laø bao? Vaøi soá phaän leûloi, nhö ngöôïc doøng, ngöôïc ñôøi. Nhö moät tieáng thôû daøi.

Moät vaøi traêm moáng, tính luoân nhöõng ngöôøi ñaõ ñi du hoïctöø Saøi Goøn tröôùc vaø sau boïn toâi, ôû taây AÂu hay baéc Myõ chaâu, UÙcchaâu, Nhaät Baûn v.v... cuûa nhöõng naêm saùu möôi vaø cho ñeánnaêm 1975, moät vaøi nghìn laø toái ña. Chæ coù moãi moät chuyeän laøñi hoïc. Khaù laém cuõng chæ tôùi möùc vöøa ñi laøm vöøa ñi hoïc vöøa ñibieåu tình. Oai (?) hôn chuùt nöõa thì hoïc caùi ni xong, ñoåi sang caùikhaùc, hoïc nöõa, hoïc hoaøi. Röïc rôõ (?) hôn nöõa thì daán thaân chínhtrò. Laø yeâu nöôùc. Ñi tôùi töông lai, vôùi ngöôøi naøy hay chaïy troánhieän taïi, vôùi ngöôøi kia. Taïm chaám heát. Vaãn maõi chöa ra ngoaøingoaëc keùp vôùi ngoaëc ñôn. Ñôøi tö thuôû aáy cuõng laø ñôøi chung.

So vôùi nöûa trieäu ngöôøi Vieät khaùc ôû khaép AÂu Chaâu, saunaøy...Vaø nhöõng trieäu Vieät khaùc treân theá giôùi hay ôû queâ nhaø.Chuùng toâi chaúng laø gì. Nhö nhöõng haït buïi. Phaát phô vô vaån.Voâ tình chìm laéng trong moät lôùp traàm tích thaïch khaùc. Moät nôichoán khaùc.

Moät chuùt thanh vôùi khí, töông öùng vôùi töông caàu, vaøi giôøgaëp gôõ. Moät vaøi gaïch noái. Giaûn dò nhö röùa, vaäy thì toâi phaûi hieåura sao traùch cöù haèn hoäc ñoù?

Sôïi daây lieân laïc mong manh naøy coù cô luïi taøn trong vaøinaêm nöõa neáu boïn toâi khoâng coøn gaëp gôõ nhau. Gaëp gôõ nhö moätlaàn soi göông laïi. Tröôùc khi ñaäp vôõ noù. Chuùng toâi khoâng (chöa?)khuøng ñeán möùc hoûi göông raèng: noùi giuøm coi, coù phaûi chuùngtoâi ñeïp nhaát treân coõi ñôøi naøy khoâng?

Caàn bao nhieâu caùi chung môùi ñöôïc sôïi daây rieâng chaécchaén?

2.Möôøi taùm tuoåi, toâi ngoác töû, töôûng caùi theá giôùi quanh mình

laø thöù thieät, ñoäc nhaát voâ nhò.Chaán ñoäng ñaàu tieân, môû cöûa ra beân ngoaøi qua laàn aên Teát

xa nhaø ñaàu tieân vôùi caùc baïn vaø kieàu baøo trong tænh (hay ñeán töø

Page 259: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 259

vuøng laân caän): toâi gaëp hai baùc coâng nhaân veà höu, cöïu chieánbinh theá chieán thöù nhaát. Baùc Ñaøo vaø baùc Caùt.

Tröôùc ñoù, chuùng toâi ñaõ vaøi laàn ñi xem nhaø moà Verdun11 ,trong haøng traêm ngaøn haøi coát lính chieán, coù caû moät «hoäc» xöôngcuûa lính Ñoâng Döông. Cheát cho toå quoác. Cho nöôùc Phaùp.

Coøn laïi gì trong trí nhôù toâi, nhöõng baøi hoïc lòch söû lôø môø,sô saøi cuûa thôøi trung hoïc? Caøng caän ñaïi, caøng lôø môø. Thi cöûxong (töôûng laø hay laém, tuy chöa coù taám baèng ñeå “daùn ngayleân coät”), coi nhö trang söû ñaõ laät qua. Lính Ñoâng Döông ö? Ñiñaùnh giaëc cho Taây ngaøy xöa!

Moät chuùt ngaäm nguøi raát mô hoà. Sao maõi hai baùc khoângchòu veà queâ höông kia chöù ? Xa nhaø töø hôn naêm möôi naêm!Maø vaün coøn... soáng soùt!? Coù theå ñöôïc sao?! Chuyeän trôû veà,thuôû aáy, döôùi maét toâi, giaûn dò, deã daøng nhö caùi chôùp maét.

Gaëp laïi hai baùc laàn thöù nhì, thöù ba, cuøng aên Teát, khoângkhaùc laàn tröôùc: chaøo hoûi vaøi caâu ngaén nguûi. Boïn treû chuùng toâilaêng xaêng böng maâm, chaïy beáp, laéng quaéng chaúng gì ra gì.Roài xeáp haøng muùa noùn, muùa quaït, haùt hoø vôù vaån daêm ba baøidaân ca, ca dao. Töôûng nhö vöøa veà queâ. Vaø khieâng queâ qua taây.Thieät laø queâ moät ñoáng.

Trong theá chieán thöù nhaát, sau traän ñaùnh kinh hoàn ôû Verdun,tình côø, may maén naøo ñaõ cho hai baùc nguyeân veïn trôû veà trong

11 Taïi maët traän naøy, quaân Phaùp vaø Ñöùc «ñoái maët» nhau qua nhöõng chieánhaøo vaø coâng söï, töø thaùng 2 ñeán thaùng 12 naêm 1916, phía Phaùp hôn 300.000 lính töûtraän, khoaûng 400.000 bò thöông; phía Ñöùc cuõng thieät haïi hôn keùm khoâng baonhieâu. Caùc nöôùc thuoäc ñòa Phaùp ñaõ phaûi hieán daâng cho maãu quoác moät soá lính khaùñoâng. (Vieät Nam khoaûng 50.000 ngöôøi). Haøng naêm, vaøo ngaøy 11 thaùng 11 nöôùcPhaùp haønh leã kyû nieäm ngaøy ñình chieán theá chieán thöù nhaát, toång thoáng Phaùp gaénhuy chöông cho nhöõng ngöôøi lính cuõ coøn soáng soùt taïi Phaùp. Naêm ngoaùi, nhaân kyûnieäm taùm möôi naêm ñình chieán, chaéc laø khoâng coøn ai (coøn soáng) trong nöôùc chöacoù huy chöông (xin loãi, toâi döïa vaøo chuyeän Thuû töôùng Phaùp Jospin tuyeân boá khoâiphuïc danh döï cho vaøi traêm ngöôøi lính Phaùp ñaõ cheát trong nhöõng naêm 1916 – 1917,hoï bò xöû töû laøm göông, veà toäi noåi loaïn, töø choái chieán ñaáu. Vieäc phuïc hoài naøy bò khaùnhieàu ngöôøi chæ trích, trong ñoù coù caû Toång thoáng Chirac), TT Phaùp döï ñònh seõ taënghuy chöông cho moät cöïu chieán binh thuoäc ñòa Phi chaâu da ñen cuõ – ñaõ trôû veà queâôû Seùneùgal- nhöng oâng cuï naøy qua ñôøi vaøi ngaøy tröôùc ñoù.

Page 260: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

260 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

khi gaàn nöûa trieäu ngöôøi ñaõ naèm laïi? Vaø hai baùc laøm gì ôû ñaây, haioâng giaø ñoäc thaân laàm lì, ít noùi, luûi thuûi ra vaøo gian nhaø nhoû,giöõa ñaát trôøi vaø ngöôøi ta laïnh leõo, voâ tình?

Moãi naêm, Teát ñeán coù moät laàn. Moãi laàn, theâm moät soá maëtmôùi ñeán töø (moät nöûa) queâ höông xa vôøi ngaøy cuõ, moãi treû hônvaø moãi xa vôøi hôn. Tuy “caùc em” cuõng maëc aùo baø ba, ñoäi khaênraèn, vaùc roã, vaùc thuùng vinh danh ngaøy muøa töôûng töôïng, haùtdaân ca, voïng coå ngoït löø maø laéc “jerk” hay “twist” chaúng thuaai.

Baïn toâi coù keû baûo vì hai baùc ñaõ queân tieáng Vieät neân ítchuyeän troø vôùi boïn treû chuùng toâi. Moät ngöôøi khaùc quaû quyeátraèng vì gioïng Quaûng hay Ngheä cuûa hai baùc naëng vaø khoù hieåu.Vaø coù deã daøng hieåu ñöôïc nhau vôùi khoaûng caùch naêm möôinaêm ñaày nhöõng bieán coá lòch söû roái raém?

Laâu laém veà sau, ngoan hieàn (?) hôn moät chuùt, chuùng toâiquay laïi tìm thì caùc baùc ñaõ ra ngöôøi thieân coå. Hoûi ngöôøi quen,môùi hay, khoaûng möôi naêm sau laàn gaëp cuoái, baùc Ñaøo bò keû laïñaùnh cheát trong ñeâm khuya, treân ñöôøng veà nhaø sau moät buoåiaên uoáng vui chôi cuoái tuaàn do ngöôøi laøng toå chöùc. Vuï aùn maïngkhoâng thuû phaïm roài chìm rôi vaøo queân laõng. Baïn baùc cuõng quañôøi ít laâu sau ñoù .

Chaán ñoäng khoâng ngöøng... xaûy ra cho toâi vì sau hai baùc,chuùng toâi coøn gaëp nhöõng baùc lính thôï, lính chieán ngöôøi Vieät rañi töø nhöõng naêm ñaàu theá chieán thöù hai. Trong vuøng toâi ôû daïoaáy - mieàn ñoâng baéc nöôùc Phaùp, gaàn bieân giôùi caùc nöôùc Ñöùc,Bæ, Haø Luïc - caùc baùc khaù ñoâng, gaàn möôøi ngöôøi, cuøng qua laïiraát thaân thieát, vaøi ngöôøi laø cöïu thoâng dòch vieân. Caùc baùc cöïuthoâng dòch vieân ñeàu khaù giaû, coâng chöùc hay chuû nhaân nhaøhaøng quaùn aên, tieäm buoân baùn. Soá coøn laïi laø cöïu lính chieán, cöïucoâng binh, laøm thueâ laøm coâng, laøm ngheà tay chaân nhö thôï sôn,thôï neà, thôï röøng.

Gaàn guõi chuùng toâi nhaát laø baùc Leâ. Baùc laø coâng nhaân trongmoät tieäm uoán toùc, cho ñeán cuoái nhöõng naêm 80. Baùc thaân vôùichuùng toâi töï luùc naøo khoâng roõ. Bôûi vì khoâng chæ Teát nhaát chuùng

Page 261: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 261

toâi môùi gaëp baùc. Gaàn nhö tuaàn naøo baùc cuõng chôû vôï ñeán chôimoät buoåi. Môøi ôû laïi aên côm, khoâng bao giôø baùc chòu, maø haioâng baø cuõng chaúng bao giôø môøi ai; maõi sau toâi môùi hieåu. Chuùngtoâi ñaønh thænh thoaûng gheù baùc, baát thaàn ñem theo maáy cuoánchaû gioø hay luùc baùc ñeán chôi, goùi thöùc aên baét baùc caàm veà.

Thaáy toâi mang buïng baàu, baùc khen:– Ñeû con trai nghen, ñeå ñi boä ñoäi cuï Hoà!– Coøn phaûi nuoâi cho lôùn ñaõ, thöa baùc! Chöa chi con ñaõ

nghe heát hôi.Baùc hoûi:– Vaäy chôù ngaøy xöa meï baây ñöôïc maáy ñöùa? Baû coù than

thôû nhö röùa khoâng?– Taùm maïng, thöa baùc. Nhöng meï con coù phaûi vöøa ñi hoïc

vöøa ñi laøm vöøa nuoâi con ñaâu aï!– Ñi hoïc, ñeû con maø töôûng khoå?Baùc cöôøi haø haø noùi theâm:– Phaûi can ñaûm leân chöù. Maáy chaùu baây giôø röùa laø sung

söôùng laém ñoù nghe. Ñeán chuïc ñöùa roài haüng ngöøng, nghenbaây!

Tuïi toâi phaûn ñoái:– Baùc ôi, chaúng leõ mình cöù ñaùnh nhau hoaøi sao? Phaùp vôùi

Myõ ñi maát tieâu roài!!!Nhöng baùc tænh bô, noùi nöïng luõ treû baèng ñieäp khuùc tröôøng

kyø:– Lôùn mau nha con, lôùn leân veà nöôùc ñi boä ñoäi cuï Hoà!Hoaëc:– AÊn mau choùng lôùn ñi chaùu ngoan cuûa baùc... Hoà!Toâi phaûi keâu:– Baùc ôi, con seõ ñeû toaøn con gaùi!Baùc cöôøi thaûn nhieân:– Thì ñi nöõ boä ñoäi, giaëc ñeán nhaø ñaøn baø phaûi ñaùnh!Sau thaùng tö naêm 75, thænh thoaûng baùc ñuøa nhö cuõ, nhöng

roài daàn daàn hai baùc chaùu caäp nhaät tình hình, baùc heát nhaéc ñeánboä ñoäi cuï Hoà vaø toâi cuõng khoâng coøn haêm he seõ cho con caùi

Page 262: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

262 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

troán lính hay ñaøo nguõ.Trong khaù laâu, toâi nghó baùc mang maëc caûm ñi lính cho

Taây. Nhö bao ngöôøi lôùn tuoåi khaùc, baùc bò giam trong caùi quaùkhöù cuûa mình? Nhöng taïi sao baùc laïi tình nguyeän ñi lính choPhaùp? Baùc laïi coøn töï “deánh” moät baø vôï ñaàm. Duø khoâng concaùi, deã gì hoài höông?

Nhöng roài daàn daàn giaø ñi, toâi cuõng bò quaù khöù vaây haõm.Troø chuyeän vôùi treû con, ñoâi luùc giaät mình nhìn thaáy mình trongnhöõng aùnh maét chuùng. AÙnh maét toâi nhìn baùc nhöõng naêm ñaàuquen bieát. Vaø trong hôn hai möôi naêm quen bieát ñoù, toâi ñaõ thôøô, ngaây ngoâ, khoâng ñuû thoâng minh vaø thì giôø naém baét nhöõngsôïi daây tin baùc ñaõ göûi ñi trong nhöõng buoåi chuyeän troø ngaénnguûi.

Vôï choàng baùc gheù chuùng toâi thöù baûy hoaëc chuùa nhaät. Nhaøchuùng toâi thöôøng laø chaëng ñaàu hoaëc chaëng cuoái cuûa cuoäc duhaønh loanh quanh vaøi möôi caây soá thaêm baïn beø cuûa hai ngöôøi.

Baùc gaùi, maäp troøn, thaáp, gioïng noùi to, khoeû, daám daúng,coäc loác. Maët baø khoù ñaêm ñaêm, ñoâi maøy luùc naøo cuõng cau laïi.Toùc baø baïc traéng vaø hôùt ngaén saùt ñaàu, coå baø ngaén. Voøng ngöïcvoøng eo voøng moâng troøn trónh nhö nhau, caùi robe hoa nuùngnính nhö bao boät mì. Baùc Leâ thì thaáy vôï y nhö “caùi thuøngröôïu”:

– Maø baùc só bieåu phaûi aên kieâng aên khem, baû coù ngheñaâu! Cöù meâ aên baùnh ngoït! ÔÛ ñoù maø kieâng vôùi khem!

– Nhöng laâu nay baùc aáy vaãn theá, con coù thaáy baùc aáy beùotheâm ra ñaâu?

Toâi laám leùt hoûi. Baùc noùi baû bò beänh tieåu ñöôøng. Hoûi baèngtieáng Vieät, thì thaøo ñaáy, laám leùt ñaáy, maø y nhö raèng baø bieát“thieân haï” ñang noùi xaáu baø. Baø ngöng vuoát ve con boï cochond’inde, ñoâi chaân maøy ngaång coå cuïng nhau, loâng toùc döïng caûleân, quaùt choàng:

– Quoi?!! (Gì?)Baùc Leâ cöôøi heà heà traû lôøi baèng tieáng Phaùp, khoâng tuaân

thuû luaät leä chính taû, vaên phaïm gì raùo. Ñaïi khaùi: coù gì ñaâu, toâi

Page 263: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 263

noùi baø bò tieåu ñöôøng. Roài saün trôùn, baùc noùi chuyeän kieâng khem,nöûa nhö phaân traàn, nöûa nhö muoán “maøi dao daïy/doïa vôï”. Baøcau maøy nhìn toâi, hai con maét hoûi laõo nhaø toâi keå leå theâm chuyeänchi?

Baùc cöôøi khaø vì toâi dòch thaønh aên khieâng vôùi aên kem chobaø giaø nghe. Baø cuõng cöôøi khöø moät tieáng ngaén, roài cau maøytieáp tuïc caàu nhaàu ñieàu gì chæ oâng môùi hieåu. Ñoái thoaïi cuûa haibaùc laø nhöõng taùn thaùn töø, meänh leänh caâu, y nhö trong nhöõngtruyeän baèng tranh, caùc nhaân vaät chæ coù moät voøng troøn nhoû giôùihaïn/chöùa lôøi ñoái ñaùp, moät caâu naêm saùu chöõ vôùi thaät nhieàu chaámthan, chaám hoûi, quaû ñaám, dao buùa... Ñaõ ñaønh baùc Leâ xaêng phuù.Baùc troän, baùc chaám pheát caâu tieáng Phaùp baèng tieáng meï ñeû, baùckeâu toâi baèng baây, chaùu, toa, baùc xöng tao, xöng baùc, baùc xaøidanh töø, ñoäng töø baát keå ngoâi thöù, soá ít, soá nhieàu, quaù khöù hieäntaïi, töông lai, gaàn xa, tröôùc sau... Nhieàu khi baùc noùi tieáng Vieättoâi coøn khoâng hieåu nöõa laø. Nhöng baùc gaùi, toâi thaáy laï gheâ laém.Ñoâi luùc toâi nghi baø coá tình queân mình laø con /daân ruoät cuûaVoltaire, queân nhöõng uyeån chuyeån, nhöõng teá nhò, roõ raøng cuûavaên chöông phaù lang sa ñeå noùi chuyeän (ngang haøng?) vôùichoàng. Hai baùc noùi chuyeän nhö truyeän thaät ngaén. Nhö hai giaùnñieäp. Vaäy maø chæ nöûa chöõ, nöûa caâu laø maïch ñieän ñoùng, doøngñieän chaïy ro ro.

– Quoi?– Monsieur X ñoù!– Et alors? X puis Y, toi alors! (Roài sao? Heát X tôùi Y, oâng

thieät laø…)– Alors cette histoire ñoù ñoù maø! Toâi raconter chuyeän X.

ñoù ñoù!– Oh la la celle-laø, cette folle-laø! Quel pheùnomeøne! Oui,

je vois. Cette dingue si jalouse !!! (ÖØ, bieát roài. Con meï ñieânghen tuoâng!)

– Non, OÂng X monsieur X ñoù! Pas sa femme.– !?!– Leur dernier garçon ñoù. Quel aâge haû? Son fils aø X ñoù.

Page 264: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

264 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

Con oång, thaèng uùt ñoù. Con oâng X, noù maáy tuoåi?– Trop jalouse pour eâtre une bonne meøre, celle-laø!

(Ghen quaù thì queân laøm meï hieàn...)– Quel aâge? Maáy tuoåi heø?– Dix ans. Et alors... Oui, les enfants, oui, toujours dans

la rue. Les parents, vraiment nuls... (Möôøi tuoåi! Roài sao? Concaùi cöù thaû ñi lang thang, cha me khoâng ra caùi chi caû !)

OÂng hoûi toâi:– Explosion, parleù dans le journal. Pas lire le journal,

toi?Vuï noå ñaïn ñaïi baùc, baùo ñaêng, chaùu khoâng ñoïc baùo aø?Baø heùt:

– Quoi?!?– Daï, chaùu khoâng xem baùo.

OÂng noùi:– Mìn ñoù... Löïu ñaïn... aø khoâng ñaïn ñaïi baùc. Mine. Obus.

De la deuxieøme guerre.Baø aø moät caùi. Trôïn maét noùi vôùi toâi:

– Non, de la premieøre, tu te rends compte ! (Khoâng,cuûa theá chieán moät, chaùu coi ñoù!)

OÂng baûo baø keå ñi, sau khi cheùp mieäng, laéc ñaàu:– Baây bieát khoâng, chaäc, chaäc, beänh vieän cöa heát moät

gioø!Baø keå, daøi doøng hôn cho toâi hieåu vaø thænh thoaûng oâng

chen vaøo:– Coù moät thaèng con trai uùt thoâi, maø khoâng bieát thöông!– ... Quoi? Oh, ce vieux cochon !!! (Thaèng cha thieät...

Chæ meâ con gaùi, treû, ñeïp. Thieät...deâ xoàm!)– ÖØ, laáy cöa maø cöa. Heát chuyeän chôi roài maø!– ... Quoi?! A, cette sacreùe famille! Tu te rends compte,

aller dans la foreât scier un obus! (Boá con nhaø aáy! Caùi thaèngcha, quaùi kieät deâ xoàm! Chaùu nghó coi, voâ röøng cöa traùi noå!)

Khi oâng lan man qua voøng troøn khaùc. Baø chaùn naûn oâmcon boï ra vöôøn xem luõ treû chôi ñuøa, baùc chaùu toâi ngoài uoáng traønoùi ba ñieàu boán chuyeän:

Page 265: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 265

– Baép tao troàng ñoù! Meàm deûo, ngoït löø, nghe. Baïn baùcdöôùi Maïc Xaây leân chôi maáy böõa cho maáy traùi baàu troàng vöôønnhaø. OÂng Caåm ôû chung moät traïi vôùi baùc hoài xöa. Naáu cho boäñoäi con aên! Maáy ñöùa khoeû khoâng? Coâng vieäc ra sao? Nhôù chòuthöông chòu khoù. Moät caâu nhòn chín caâu laønh. Canh baàu naáutoâm, heø aên maùt .

– Ngoaøi bao lôn cao oác cuõng troàng ñöôïc baép vôùi möôùpsao baùc?

– Baùc troàng nhôø ñaát oâng Chaâu. Chaâu cuøng queâ vôùi baùcchöù khoâng phaûi Chaâu quaùn Meâ Koâng. Möôùp naøy to xanh nhôøbaø vôï oång veà queâ ôû Luùtxembua ñem hoät gioáng qua cho tao. ÔØ,oâng Chaâu ngaøy xöa troán lính sôû Moïi12 , qua Luùtxembua, gaëpvôï oång. ÔØ, baùc öa canh baàu hôn canh möôùp. Maáy chaùu ôû nhaørieâng, tha hoà naáu nöôùng, söôùng cheát, chaúng phieàn haø laùng gieàng.

– ...– Baùc thaáy tieäm Taøu ngoaøi phoá tuaàn roài coù baùn caû nem

chua vaø maéêm toâm chua. Baùc hoài ñoù theøm quaù, chaúng ñaâu baùnñeå maø mua!

– Hai baùc ôû laïi aên côm chieàu vôùi boïn chaùu.– Khoâng, tao phaûi veà cho baû uoáng thuoác ñuùng giôø.– ...–Trôøi daïo naøy aám roài. Maáy ñöùa phaûi ra ñoàng chaïy boä, cho

khoeû. Phaûi vaän ñoäng baép thòt, taäp theå thao, theå duïc. Cha meïbaây beân nhaø vaãn khoeû chöù ? Ñaây neø: hoät baép/ngoø/caûi naêmngoaùi baùc phôi khoâ ñeå daønh laøm gioáng, ñaát baây boû khoâng uoångquaù, tuaàn tôùi baây gieo ñöôïc!

Coù khi goùi hoät naèm yeân ñoù cho ñeán tuaàn sau. Baùc thôû daøithaäm thöôït, than moät mình:

– Sao maø noù nhaùc döõ a! Toái ngaøy cöù ru ruù trong nhaø, phaûira ngoaøi... ñoåi gioù, phaûi ra ngoaøi phôi naéng chöù . Nhö troán lính

12 M.O.I.: Main d’Oeuvres Indigeønes, Ngaïch Nhaân coâng baûn xöù, moät Chinhaùnh Boä Thuoäc ñòa cuûa Phaùp, thaønh laäp tröôùc theá chieán thöù nhaát, lo vieäc chieâu moänhaân coâng ñeán töø caùc thuoäc ñòa, sau theá chieán hai, ñaëc bieät cai quaûn thôï ÑoângDöông.

Page 266: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

266 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

Ñöùc khoâng baèng. Maáy ñöùa baây giôø söôùng cheát heø, maø khoângbieát!

Baùc ra sau vöôøn laáy cuoác, xuoång, xôùi ñaát, giaãy coû. Chæmoät choác, ñaát ñaõ nhuyeån nhoû naèm vun thaønh voàng. Roài baùcgieo hoät, töôùi nöôùc. Moãi moãi ñoäng taùc deã daøng, töï nhieân, thieänngheä, quen thuoäc. Baùc troàng cho toâi ñöôïc hai ba muøa haønh,ngoø, xaø laùch xanh um vaø moät muøa baép, hoa troå maõn thieân(nhöng khoâng ñaäu traùi vì toâi queân töôùi tieáp). Roài thì, treû conñoâng quaù, chuùng toâi phaûi ñoåi nhaø môùi, coù saân ñaát khaù roängtoaøn ñaù voâi traàn truïi thoâ cöùng loån nhoån nhöõng tuùm daây daïi coûhoang, maõi maáy naêm sau chuùng toâi môùi tính chuyeän/coù thì giôømua ñaát toát... troàng hoa coû. Baùc chòu thua luoân, cuoái tuaàn ñeánchôi, baùc luoân mang theo rau caûi aên ngay ñöôïc do caùc oâng baøbaïn giaø khaùc taëng.

Chöa xong cheùn traø, baø trôû vaøo haát haøm:– On s’en va? (Ñi chöa?)

OÂng noùi ôø ôø, chuùng toâi roùt theâm traø, chaâm theâm baùnh traùi.Baø la oai oaùi:

– Allez! Leâ! Assez! On s’en va ! (Thoâi, ñi. Thoâi, ñi. Leânaøy. Mình ñi)

– Uoáng nöôùc theâm ñaõ. Bois encore, dis!– Trois tasses deùjaø. Assez bu! On s’en va !!! (Ba, boán

taùch roài. Ñuû roài. Thoâi, ñi.)– Ñi thì ñi! Bon! Bon! Tu veux venir roài tu veux partir.

Toujours toi qui veux! (Ñi thì ñi, ñöôïc, ñöôïc, coù sao! Ñoøi ñicuõng baø, ñoøi veà cuõng baø!)

– Quoi? Quoi!Baùc Leâ ñöùng daäy, laáy khaên laáy aùo cho vôï. Hôn boán möôi

naêm tröôùc, khoâng bieát oâng yeâu baø ra sao chöù baây giôø toâi thaáyoâng cöng thuøng toâ noâ laém. OÂng môû cöûa xe cho baø, oâng xaùchgioû, böng ñoà. OÂng lau queùt nhaø beáp, chuøi röûa xe. Vaø oâng ñichôï, oâng cuoán goûi cuoán, quay vòt, chieân xaøo naáu nöôùng, luoäckho traêm moùn thòt thaø rau ñaäu; chöa bao giôø toâi thaáy baø vaøobeáp. Baø bò beänh, chính oâng caân ño ñöôøng muoái, trao ñöa, nhaéc

Page 267: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 267

nhôû thuoác men. Baùc keå chuyeän vui, baùc khoâi haøi cho vôï cöôøi.Baùc lòch söï nhö daân Taây thöù thieät, thôøi xöa.

Moät laàn, toâi hoãn haøo daùm hoûi baùc laøm sao «cua» ñöôïc baùcgaùi. Baùc maéc côõ, aäm öï. Roài ñaùnh troáng laõng:

– Hoài nhoû baû cöïc laém!– Taïi sao aï?– Cha meï cheát sôùm, baû soáng vôùi hai baø dì.

Baùc khoâng noùi roõ, baùc cho toâi hoaøn toaøn töôûng töôïng.Thieáu bí maät baät mí, ít döõ kieän, toâi raùp nhöõng maåu chuyeän, noáikeát nhöõng caùi bulles cuûa taäp truyeän thaät ngaén do baùc vieát taëng.Chuyeän tình cuûa ngöôøi lính thôï queâ Thanh Hoaù vôùi coâ gaùi moàcoâi goác gaùc Lorraine. Töôûng töôïng moái tình (chæ baèng maét,muõi, tay chaân: thaàm laëng?) baét ñaàu töø giöõa nhöõng ñoaøn quaângiaûi phoùng, suùng oáng vaø baêng hieäu ñeo tay dieãn haønh trongtieáng hoan hoâ daân chuùng vaø lôøi sæ vaû daønh cho nhöõng ngöôøiñaøn baø ñaõ «ñi» vôùi boïn xaâm laêng Ñöùc.

Baùc ñaõ cöu mang, giuùp ñôõ nhö theá naøo hai ngöôøi ñaøn baøbò caïo troïc ñaàu vaø coâ gaùi treû kia? Luùc ñoù baùc chaéc oai laém,chaúng laø baùc ñaõ trôû veà cuøng moät luùc vôùi quaân giaûi phoùng13 ñoùsao. Baùc coøn mang oai phong ñoù «giang hoà» sang taän beânÑöùc, trong «quaân ñoaøn Vieät Nam» ( theo ñuoâi ñoàng minh –laøm -) ngöôøi chieán thaéng chieám ñoùng, traû thuø daân toäc treân caùcphuï nöõ. Duø laø nhöõng «chuyeän tình» tröôùc khi chính thöùc cöôùivôï, baùc thaät kín ñaùo, maõi sau laâu laém, baùc khoe vôùi chuùng toâithö vaø hình cuûa vaøi coâ toùc vaøng, coâ Helena, coâ Greta...

Baùc cao lôùn, ñeïp trai nhöng khoâng bieát noùi tieáng Phaùp vaøÑöùc, maø neáu chæ laø nhöõng cuoäc tình «löông thöïc», trao ñoåigiöõa xaùc thòt baïi traän vôùi soâcoâla vaø... xuùc xích chieán thaéng, taïisao maáy naêm veà sau, baùc vaãn nhaän ñöôïc tin töùc nhöõng ngöôøixöa naøy? Ñaõ vaäy, oâng nhaø toâi meùc laïi vôùi toâi laø baùc khoe baùccoù tôùi naêm «baø boà»!

13 FFI forces françaises de l’inteùrieur : löïc löôïng khaùng chieán quoác noäi,cuoái thôøi Ñöùc chieám ñoùng.

Page 268: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

268 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

Baùc gaùi cöôøi haû haû, khoaùt tay: chuyeän bòa ! Giöõa tieángcöôøi roån raûng vaø ñoâi maøy cau kia, toâi khoâng nhìn ra moät chuùtghen töông. Chaéc ôùt (muø taït) ñaõ heát cay sau hôn boán möôinaêm thöû thaùch? Baùc Leâ cuõng laéc ñaàu pheâ bình vôï:

– Baû saûng laém!Moät baø baïn Vieät cuûa baùc cuõng ñaõ hôn moät laàn treà moâi

maùch leûo vôùi chuùng toâi:– Saûng gheâ laém, baû chæ öa noùi chuyeän vôùi con boï cuûa

baû thoâi.Toâi nghó coù khi taïi baùc Leâ gaùi khoâng bieát ñaùnh baøi töù saéc.Saûng? Baø Leâ ngöng vuoát ve con boï, keå: Moät ngaøy ñeïp

trôøi muøa thu naêm 79, qua cöûa soå phoøng nguû nhaø oâng baø trongmoät cao oác möôøi taàng, baø nhìn thaáy moät chieác ñóa bay la ñaø, tocôõ chieác baùnh xe hôi bình thöôøng, beân trong laø hai phi haønhgia tí hon. Muõ maõng baûo hoä kieåu khaùch du haønh khoâng gianvuõ truï, töù beà daây nhôï aêng ten. Khaùch nhe (raêng?) cöôøi thaàngiao caùch caûm thaân thieän vôùi baø tröôùc khi bay vuùt ñi. Toâi kinhngaïc:

– Hoï gioáng chuùng ta khoâng hôû baùc? Da hoï maøu... vaøng,xanh, tím? Toùc tai, maét muõi hoï... bình thöôøng nhö ta?

Baùc Leâ phuûi phuûi:– Baû saûng. Thoâi, a leâ, ñöøng noùi xaøm nöõa. Tin... dò ñoan

gì ñaâu khoâng... Baû khuøng roài!OÂng giaø laï gheâ, thöông vôï nhö theá nhöng nhaát ñònh khoâng

tin vôï. Toâi vaën baùc: «Theá baùc aáy phòa chuyeän laøm chi, thöabaùc?»

OÂng laéc ñaàu, chaéc löôõi, ñaày chaùn chöôøng, khoå sôû. Saûng.Caøng ngaøy caøng saûng. Baø chæ khai söï vieäc naøy vôùi caûnh saùt vaøvôùi... chuùng toâi. Baø veõ tæ mæ cho toâi hình chieác dóa bay vaø haingöôøi khaùch laï vôùi nuï cöôøi ñeán mang tai. OÂng tieáp tuïc laéc ñaàuphuûi lia, phuûi lòa: chaäc chaäc, baû saûng laém.

Toâi daën baø cuï, heã thaáy dóa bay, nhôù goïi chaùu nhaù. Baø trôïnmaét:

– Seõ goïi ngay, neáu ñöôïc, neáu coù theå. Laàn aáy, «hoï» laøm

Page 269: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 269

sao maø baùc khoâng keâu, khoâng cöû ñoäng ñöôïc. Baùc chæ nghenoùng ran nôi traùn nhöng an taâm hieåu raèng yù ñònh cuûa hoï voâcuøng thaân thieän. Nhìn traùn baùc neø!

Chöùng tích cuûa tia sieâu laser «thaàn giao caùch caûm» laø moätchaám ñoû noåi töïa nhö noát ruoài son giöõa ñoâi chaân maøy traéng raämcuûa ba ø! Chao ôi, toâi nghe laïnh xöông soáng. La veùriteù estailleurs! ÔÙi ôi, Fox Mulder, help!

Baùc Leâ mieãn cöôõng: “öø , chaéc böõa ñoù baû bò muoãi caén”.Toâi ruøng mình:

– Muoãi martien haû baùc ? Möôøi naêm sau vaãn coøn daáuveát. Gheâ quaù.

Baø khoe: caûnh saùt baûo hoâm aáy coù nhieàu ngöôøi cuõng thaáyñóa bay nhö baø. Nhöng nhöõng chieác ñóa bay ñöôïc taû laïi ñeàu coùhình daùng, kích thöôùc khaùc nhau!

Toâi luùc aáy ñang mô gaëp ngöôøi haønh tinh laï neân baùc chaùubaøn taùn haøo höùng. Baùc Leâ laéc ñaàu thôû ra, loâi oâng nhaø toâi ravöôøn noùi chuyeän traàn gian. Coù leõ nhôø bình luaän, trao ñoåi vôùibaø caùc saùch vôû taøi lieäu veà “chuyeän dò ñoan” naøy, laém hoâm haingöôøi ôû chôi khaù laâu.

Chæ nhöõng luùc aáy, toâi môùi thaáy baø soâi noåi, vui veû, linhhoaït. Moät laàn ñi laøm veà, taït ngang coâng vieân lôùn cuûa thaønhphoá, toâi tình côø baét gaëp baø ngoài im lìm treân gheá ñaù, con boï naèmyeân trong tay. Caû hai khoâng ñeám xæa ñeán ngöôøi xung quanh.Ñoâi maét höôùng veà nhöõng ñænh baïch döông vaøng röïc nhöng neùtmaët baø nghieâm khaéc kheùp kín. Khieán toâi khoâng daùm ñeán gaàn.

Laâu laém veà sau, baèng nhöõng lôøi giaûn dò, baùc Leâ cho toâihieåu raèng suoát thôøi thô aáu, baø bò hai ngöôøi dì ñoäc thaân hieáp(daâm).

Buoåi toái, baø ngoài phoøng khaùch xem truyeàn hình, oâng ôûphoøng beân caïnh, vaën maùy haùt nghe Thaønh Ñöôïc, UÙt Baïch Lanca Nöûa ñôøi höông phaán hay AÛo aûnh Chaâu Bích Leä. Hai khoáitaâm söï u uaát. Hoaø laãn, göûi cho nhau caùch naøo ñaây?

Cöù laåm caåm töôûng töôïng, toâi coá tìm lôøi giaûi thích. Nhöngtöôûng töôïng sao cho ñuû, cho ñuùng. Baùc keå chuyeän ngaøy xöa,

Page 270: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

270 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

coù laàn baùc cuøng vaøi baïn ñoàng ñoäi baét troäm cöøu aên thòt. Coøn gaøqueù, chuoät, thoû, choù... thì khoûi noùi. Chuùng toâi cöù... troäm nghó:

– Hoùa ra ngaøy tröôùc boïn mình hay ruû nhau ñi haùi leùnbaép, mirabelles... khoâng phaûi bôûi theøm caây traùi hay nhôù thuôûnghæ heø nhaø queâ...

Phaûi töôûng töôïng nhö theá naøo, khi toâi nhìn baùc ngoài naénnoùt vieát töïa cho nhöõng baêng nhöïa caùc baøi haùt vaø tuoàng caûilöông baùc thu laïi cuûa ai ñoù. Nhöõng chöõ sai chính taû cöùng, thoâ,ngaäp ngöøng, run raåy, cuûa ngöôøi môùi bieát vieát. Maét em laø beåoan kieàu, ra ñi muøa laù ruïng, tieát öôùng luoâng, phaøn leâ queâ daângnguõ linh kyø... chung voâ vòm, tö eát ñi saøi goøn, aâm nhaïc caûi caùch,duy khaùnh veà mieàn trung, Thanh tuyeàn ru con, kim loan caênnhaø ngoaïi oâ...

– ÖØ, khi baùc ñi Taây, baùc coù bieát ñoïc bieát vieát ñaâu, chöõTaây laãn chöõ quoác ngöõ !

– Sao baây giôø baùc bieát ?– Thì luùc trong lính, anh em hoï daïy ch ! Coù ñöôïc ñi

hoïc ôû tröôøng nhö maáy ñöùa baây giôø ñaâu, söôùng cheát maø khoângbieát!

Khi ñuû can ñaûm, toâi hoûi baùc:– Nhöng sao baùc laïi tình nguyeän ñi lính cho Phaùp?– Phaûi... tình nguyeän. Neáu khoâng, oâng anh baùc phaûi ñi.

Ñi Taây cho... bieát ñaây bieát ñoù vôùi ngöôøi ta.Baùc cöôøi keå laïi chuyeän ngöôøi anh chaïy troán ngoaøi... ruoäng,

khi laøng ñeán baét lính noäp huyeän.– Haén ñaõ coù vôï vaø ba ñöùa con! Haén ñi thì caû nhaø haén

cheát ñoùi!Baùc noùi nhö theå baùc phaûi tình nguyeän boû queâ chæ vì ngöôøi

anh ruoät. Nhö theå baùc rôøi boû laøng queâ coát yù thoûa chí giang hoà,coøn nhöõng ngaøy thaùng khoå nhuïc nôi ñaát ngöôøi, chæ laø boït beøo.Nhö theå baùc xa laï voâ cuøng vôùi nhöõng baùc Ñaøo, baùc Caùt khaùc,may maén soáng soùt vaø trôû laïi queâ höông. Caøng khoâng phaûi ra ñitìm ñöôøng cöùu nöôùc.

Phaûi raùp noái nhö theá naøo nhöõng maåu chuyeän rôøi raïc baùc

Page 271: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 271

keå theo yeâu caàu, hình dung ra sao cuoäc soáng cuûa haøng traêm,haøng nghìn ngöôøi (tuyeät ñaïi ña soá goác gaùc) noâng daân Vieättrong caùc caêng traïi naøo ñoù treân khaép nöôùc Phaùp vaøo (hai) thôøitheá chieán? Nhöõng ngöôøi daân cuûa moät ñaát nöôùc thuoäc ñòa, keûlaøm lính, ngöôøi laøm thôï, ñem söùc löïc, ñôøi soáng “coáng hieán”cho “maãu” quoác.

Phaûi töôûng töôïng theá naøo haàu “caûm” ñöôïc caùi ñoùi, laïnh,caùi ñau, hôøn noâ leä? Phaûi töôûng töôïng nhö theá naøo ñeå hieåu lyù doôû laïi cuûa caùc baùc trong khi ña soá lính chieán, lính thôï ñeàu trôû veàVieät Nam, töï nguyeän hoaëc bò eùp buoäc.

Phaûi töôûng töôïng nhö theá naøo ñeå hieåu vì sao baùc muoáncaùc con toâi “ñi boä ñoäi cuï Hoà”. Baùc, vaø nhöõng keû ñoàng haønh, rañi töø naêm 1939, luùc oâng Hoà Chí Minh chöa veà ñeán Vieät Nam.Phaûi töôûng töôïng ra sao khi nhöõng chieác taøu Haûi Hoàng lôùnnhoû noåi troâi treân ñaøi truyeàn hình khieán baùc thaát kinh:

– Sao ñoàng baøo Vieät, Hoa lieàu cheát vöôït bieân? Vì lyù dogì nöôùc baïn Trung Quoác sang ñaùnh nöôùc ta? Vì sao con cuûanguïy khoâng ñöôïc qua Phaùp du hoïc? Caûi taïo gì maø ñeán haøngthaùng, haøng naêm, haøng chuïc naêm? Taïi sao xua ñuoåi con chaùu,thaân nhaân nguïy, cöôùp ñoaït nhaø cöûa taøi saûn cuûa hoï? Hoøa giaûihoøa hôïp daân toäc laø sao?

Khoâng nhôù chuùng toâi ñaõ traû lôøi baùc ra sao, bôûi chuùng toâidaïo aáy cuõng ñaõ vui möøng, haân hoan, roài hoang mang, chaánñoäng.

Phaûi töôûng töôïng nhö theá naøo khi toâi nhìn thaáy keát quaûcaùc xeùt nghieäm, phim hình phoåi cuûa baùc. Baùc keå öø, ngaøy xöa,vì baùc phaûi pha cheá thuoác suùng, baùc soáng cöïc khoå, ñoùi nhuïc.Phaûi töôûng töôïng ngaøy xöa cuûa baùc ra sao ñeå hieåu ñöôïc söïnhaãn naïi, yeâu ñôøi cuûa baùc baây giôø?

Vaøo thaêm baùc ôû beänh vieän, baùc coâng nhaän:– ÖØ, maáy baø y taù ñoù khoâng dòu daøng cho laém.

Nhöng baùc khoâng muoán toâi noùi vôùi hoï ñieàu gì.– ...– Hoï laøm nhieàu vieäc quaù, meät thì caùu baún, keä! Hoï ngöôøi

Page 272: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

272 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

Taây phöông maø. Baùc chæ mong choùng khoûi veà nhaø. Hoaëc coùcheát thì cheát cho nhanh!

– ....Maëc hoï! Nhö hai ba naêm tröôùc, moät hoâm, töø beänh vieän

maét veà, baùc ñem ñeán cho toâi naêm saùu sôïi chæ ñen ngaén ñoä vaøimilimeùt, boùng loaùng nhö daây cöôùc caâu caù. Thì ra ngöôøi ta ñaõboû soùt chuùng trong mi maét baùc saùu baûy thaùng sau khi moå. Baùcñau nhöùc maø cöù laúng laëng chòu ñöïng cho ñeán khi ngöôøi baùc sógia ñình tình côø tìm ra nguyeân nhaân.

Toâi giaän laém:– Con laøm ñôn cho baùc kieän beänh vieän!– Baäy naø! Baùc heát ñau nhöùc vaø heát chaûy nöôùc maét soáng

roài! Kieän vôùi caùo!!!Baùc cöôøi heà heà giôû aùo chæ cho toâi xem moät veát seïo, to toà

nhö moät sôïi daây chaõo trôn, nhö moät con reát caúng daøi caúngngaén, vôùi nhöõng ñoát löng khoâng ñoàng ñeàu, khoù nhoïc boø moätñöôøng daøi ñeán naêm saùu chuïc phaân ñaén ño, run raåy töø öùc choñeán taän döôùi roán:

– OÁi, baùc quen roài. Con kieán maø ñoøi kieän cuû khoai aø?OÂng ñòa ôi, ngaøy xöa aáy, ôû beänh vieän nhaø binh daønh cho

lính thôï Vieät, baùc só cuû khoai X. moå buïng con kieán Leâ tìm...khuùc ruoät (dö) söng!

Vaø baùc gaùi cöôøi haû haû, thòt môõ soùng saùnh:– Caùi maåu ruoät aáy, cho tôùi giôø, toa coù bieát khoâng...?

Baùc trai tieáp:– Noù coøn... dö nguyeân ñaáy!

Baø tieáp tuïc cöôøi haû haû:– ÖØ, roát laïi, vaãn coøn nguyeân veïn. Ñau buïng nhöng

chaúng phaûi loeùt bao töû hay söng ruoät caáp tính hay maïn tính. Cöùnhö moå boø! Chuyeän khoù tin. Soáng ñöôïc quaû laø coù pheùp laï!

Toâi cuõng ñaõ töôûng baùc khoeû laém. Cho ñeán luùc vaøo beänhvieän thaêm baùc nhöõng laàn sau, kinh hoaøng thaáy baùc tan daàn, chæcoøn da vôùi xöông. Bieát chaén chaén mình bò lao maø sao baùckhoâng heà chaïy chöõa. Coøn ngöôøi baùc só gia ñình?

Page 273: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 273

Baùc «nuoâi» beänh töø thuôû naøo ? Toâi traùch mình khoângbieát nghó sôùm ñeán söùc khoeû baùc. Baùc chæ noùi «ñöøng lo cho baû,öø, baû chích ngöøa lao roài», ñöøng lo vì baùc vaãn caån thaän chuyeänbaùt ñóa, aên uoáng, caû chuyeän «nguû ngheâ» cuõng röùa.

Tröôùc ñoù vaøi thaùng, baùc laúng laëng tom goùp heát tieàn baïc,baûo toâi ñem göûi caû veà laøng cuûa baùc. Baèng soá tieàn höu hai, bathaùng. Baèng tieàn veù maùy bay khöù hoài Paris - Haø Noäi/ Saøi goøn.Cho laøng xaây caàu xaây tröôøng chi ñoù. Ñeå giöõ lôøi höùa vôùi Uyû bannhaân daân xaõ nhaân dòp baùc trôû veà thaêm laøng ñaàu naêm 74, tröôùcngaøy cuoäc chieán keát thuùc. Baùc sung söôùng keå cho toâi ngheñaày ñuû, tæ mæ chuyeán haønh höông ñaàu tieân (vaø cuoái cuøng) sauba möôi laêm naêm xa queâ. Laàn trôû laïi duy nhaát trong cuoäc ñôøihôn naêm möôi naêm bieät xöù. Baùc cho xem aûnh laøng vaø gia ñìnhngaøy hoäi ngoä. Ñöôøng vaøo laøng naøy, coång laøng ñoù. Bôø ñeâ ruoäng,caây caàu xöa. Ñaây laø anh, ñaây laø chò, kia laø anh em thuùc baù, noïlaø chaùu laø chaét...

Höu boång coâng nhaân cuûa hai ngöôøi coäng laïi coù leõ chæ vöøañuû chi phí cho cuoäc soáng haèng ngaøy. Ít tieàn chaét chiu tieát kieäm,baùc göûi veà ñaát nöôùc queâ höông qua voâ soá laàn ngöôøi ta laïcquyeân: cöùu luït, cöùu ñoùi, mua haït gioáng, maùy caøy v.v... Töø laâulaém. Giuùp Maët traän giaûi phoùng, giuùp Haø Noäi döôùi bom, xaâydöïng queâ höông thoáng nhaát... Maø ñoùi, luït, beänh taät, maát muøa...vaø xaây döïng lieân mieân baát taän, neân toâi nhaát ñònh töôûng töôïngraèng vì theá baùc toâi ñaønh soáng göûi thaùc veà.

Baùc göûi tieàn veà nhaø töø laâu hôn toâi töôûng: ngay töø hoâmlaõnh maáy ñoàng tieàn «hoaû hoàng tình nguyeän» ñi Taây cuoái naêm1939, töø nhöõng laàn löông ñaàu tieân, töø khi phaùi ñoaøn Hoà ChíMinh sang kyù Hieäp ñònh sô boä taïi Paris, töø khi Nam Baéc chialìa roài thoàng nhaát, cho ñeán taän luùc baáy giôø, thaùng 12 naêm 1992,nhöõng ngaøy cuoái cuøng cuûa baùc.

Moät laàn, baùc baûo chuùng toâi laøm ñôn xin/ñoøi boä cöïu chieánbinh cuûa nhaø nöôùc Phaùp... trao huy chöông cöïu chieán binh chobaùc. Töôûng baùc muoán coù thöù kyû nieäm khaùc hôn nhöõng taám aûnhvaøng oá xöa cuõ. Hoaù ra ñeå sau ñaáy baùc ñoøi nhaø nöôùc Phaùp traû

Page 274: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

274 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

tieàn höu nhaø binh. Thì ra, ñeå tieän vieäc (tieát kieäm) soå saùch,ngöôøi ta xem baùc nhö thôï chöù khoâng nhö lính.

Sau ñoù Baùc coù cho chuùng toâi xem caùi huy höông, nhöngroài boä cöïu chieán binh coù ñoàng yù traû theâm tieàn höu nhaø binhhay khoâng, chuùng toâi cuõng chaúng bieát.

Ñoù laø nhöõng maåu chuyeän (cöïc ngaén) cuûa ñôøi baùc. Baùcmaát ñaàu naêm 93 ñem theo nhöõng caâu hoûi cuûa toâi.

Phaàn II : Phong traøo Coâng Binh Vieät Namtaïi Phaùp 1944-1954

(theo Ngöôøi Vieät ôû Phaùp 1940-1954 cuûa Ñaëng Vaên Long)

1.Bao nhieâu caâu hoûi chìm noåi haøng ngaøy trong cuoäc soáng

toâi. Nhö moät aùm aûnh khoù chòu, nhö moät hoái tieác vì dôû dang,cuûa moät vieäc laøm khoâng ñeán nôi ñeán choán. Ñoâi luùc, moät caûmgiaùc bô vô laï luøng.

Ba möôi naêm tröôùc, chuùng toâi ra ñi töø moät nöûa nöôùc Vieät.Roài töø nôi ñaây, chuùng toâi ñöôïc gaëp nöûa nöôùc Vieät khaùc. Raátkhaùc vôùi hình aûnh vaên chöông laõng maïn vaø khaùc laï, maø toâi ñaõmöôøng töôïng thuôû nhoû qua nhöõng taùc phaåm Nhaát Linh, KhaùiHöng, Thaïch Lam, Leâ Vaên Tröông, Vuõ Troïng Phuïng, Toâ Hoaøi,Nguyeãn Nhöôïc Phaùp... Roài trong nhöõng naêm 80, 90 chuùng toâigaëp nhieàu ñoàng baøo ñeán töø nöôùc Vieät thoáng nhaát, cuõng raátkhaùc. Khaùc töø hoaøn caûønh, cô duyeân, lyù do ra ñi, khaùc ñeán quaùkhöù, taâm tình, ñôøi soáng. Nhöõng ngöôøi lính thôï, thuyeàn nhaân, tuønhaân, coâng nhaân nghóa vuï lao ñoäng quoác teá. Nhöõng caâu hoûi laïiñaët ra. Choàng chaát, roái raém.

Veà sau, coù dòp gaëp gôõ cuõng nhö ñoïc saùch, baùo ngöôøi Vieätôû UÙc, Mó, Ñoâng AÂu, toâi caøng thaáy ñöôïc noãi khao khaùt tìm bieátveà lòch söû caän ñaïi Vieät Nam, cuûa ña soá chuùng toâi, nhöõng keû xanhaø. Ngoaøi nhu caàu nhìn laïi ñeå nhaän dieän chính mình, ñeå toàntaïi, coøn phaûi caàn bieát chuyeän xöa môùi hieåu vì sao coù nhöõng

Page 275: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 275

chia reõ, caêm thuø dai daúng, coù nhöõng thaønh kieán truyeàn kieáp,hoang ñöôøng, nhöõng «thaønh khaån» haønh haï nhau. Bieát, môùimong coù theå nhìn nhau, noùi chuyeän vôùi nhau... bình thöôøng,bieát lyù do xa nhau trong quaù khöù môùi ñuû hy voïng ñöôïc gaàn guõitrong töông lai.

Trong quaù khöù Saøi Goøn ngaén nguûi cuûa toâi: töø luùc coøn nhoû,qua nhöõng laàn ñi hoïc, ñi chôi, ñi xi neâ, ñi mua saùch, toâi thaécmaéc khi ngang qua caùc con ñöôøng mang teân Taï Thu Thaâu,Phan vaên Huøm, Traàn vaên Thaïch. Hoï laø ai, sao khoâng thaáy trongnhöõng trang söû hoïc ôû tröôøng; hoaï hoaèn laém, trong nhöõng laànnghe loùm chuyeän ngöôøi lôùn, hay ñoïc saùch baùo, thoaùng thaáynhöõng nhaéc nhôû rôøi raïc: ñoù laø nhöõng ngöôøi Ñeä töù troátkít, bòcoäng saûn töùc Vieät Minh thuû tieâu, vì laø «Vieät gian». Maø Ñeä töùcuõng laø coäng saûn.

Sao hoï laïi ñöôïc toå quoác (mieàn Nam choáng coäng) ngaøy aáyghi ôn? Ngöôøi lôùn nghieâm trang, traàm troïng, bí maät vaø ít lôøi. Vìkhoâng bieát hay khoâng daùm/muoán noùi.

Tuy moät vaøi ngöôøi lôùn khaùc, thuôû aáy, nhö Hoà Höõu Töôøng,phaùc thaûo vaøi neùt14 : ñoù laø nhöõng ngöôøi mieàn Nam, choáng thöïcdaân Phaùp.

Nhöng naêm 1975, khi ñaát nöôùc thoáng nhaát, taïi sao nhöõngngöôøi Ñeä töù naøy, qua nhöõng con ñöôøng ñoåi teân, moät laàn nöõa bòthuû tieâu? Nhöõng ngöôøi anh huøng baùch chieán baùch thaéng (Ñeätam), vaãn choái töø minh ñònh lyù do, chi tieát cuûa nhöõng vuï cheùmgieát, ñoái xöû khoâng nhaân ñaïo vaø baát coâng vôùi nhöõng keû ñöôïcgoïi laø Vieät gian, nguïy quaân, nguïy quyeàn v.v... cuøng gia ñìnhcuûa hoï, töø nhöõng naêm ñaàu cuûa Vieät Nam ñoäc laäp cho ñeán VieätNam thoáng nhaát?

Cho ñeán ngaøy toâi ñöôïc quen hai ngöôøi cöïu lính coângbinh khaùc. Hai Vieät kieàu cuûa Ñeä töù coäng saûn quoác teá taïi Phaùp:

14 Soáng vaø vieát vôùi... cuûa Nguieãn Ngu YÙ, Vieät Nam1969, nxb Xuaân Thu inlaïi ôû Myõ.

Ñaëng Vaên Long qua ñôøi ngaøy 6 thaùng 12-2001 taïi Montreuil.

Page 276: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

276 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

baùc Ñaëng vaên Long15 vaø baùc Hoaøng Khoa Khoâi 16 ÏNgaãu nhieân, toâi tìm thaáy nhöõng maûnh puzzles, nhöõng

trang söû thieáu cho mình. Boãng döng toâi nhö ñöôïc nhöõng sôïidaây, nhöõng coïng reã, nhöõng ñieåm töïa vaø daáu gaïch noái, töôûngnhö nhìn thaáy chuùt aùnh saùng ôû cuoái ñeâm khuya vaø nhöõng caùivaãy tay döôùi trôøi saâu. Khoâng, khoâng ai ñaõ mang chuùng toâi boûgiöõa trôøi saâu.

Ñoù laø nhöõng trang söû vieát ôû ngoaøi nöôùc nhöng coù lieânheä maät thieát vôùi cuoäc ñôøi ñaát nöôùc Vieät Nam tröôùc ñoù vaø hieännay. Nhöõng sôïi daây noái keát, nhöõng trang söû thieáu cuûa toâi, phaànlôùn naèm trong nhöõng taøi lieäu, taùc phaåm cuûa hai ngöôøi Ñeä töù

15 Ñaëng vaên Long: sinh 15/3/1919 taïi Haûi Döông. Lính thôï rôøi Vieät Namcuoái 1939, tôùi ñaát Phaùp ñaàu naêm 1940, tham gia phong traøo Coâng binh töø 1944.Trong nhoùm Coäng saûn Ñeä töù quoác teá töø 1946. OÂng coøn veõ tranh, laøm thô, vieát saùch.Giaûi nguõ naêm 1949. Coâng nhaân veà höu naêm 1979.Taùc phaåm ñaõ xuaát baûn: Truyeänngaén (1973, Paris; in laïi 1998 taïi Hungary theâm vaøi baøi môùi ) Lính thôï O.N.S. nxbLao ñoäng Haø noäi 1996, Thô loøng, nxb Taân thö, Hoa kyø, 1996 vaø Ngöôøi Vieät ôû Phaùp1940-1954 ,Tuû saùch nghieân cöùu, Paris, in tai Hungary,1997.

16 Hoaøng Khoa Khoâi: Sinh ngaøy 3/6/1917 taïi Nam Ñònh. Sang Phaùpcuoái 1939 vôùi tö caùch thoâng dòch vieân, chuyeân vieân veà höu töø 1978 .Moät trongnhöõng saùng laäp vieân vaø thuû laõnh nhoùm chính trò toå B.L ( Bonsôvich-Leâninít) thaønhlaäp ñaàu naêm 1944, vaø nhoùm Tranh Ñaáu ra ñôøi thaùng 11 naêm 1944, Töø naêm 43 ñeánnay (1999), vôùi nhieàu buùt hieäu khaùc nhau: Haø Cöông Nghò, Buøi Thieän Chí, HoaøngGiang... trong ban bieân taäp chuû löïc, ñoâi khi laø bieân taäp vieân duy nhaát, oâng vieát caùcbaùo Coâng binh taïp chí, Voâ saûn ,Tranh ñaáu, Tieáng thôï, Quan saùt, Chroniquesvietnamiennes v.v... Ngoaøi ra oâng coù baøi vieát trong caùc baùo Thoâng Luaän (Phaùp)Ñoái thoaïi (Hoa Kyø) Thieän Chí (Ñöùc) vaø trong nhoùm chuû tröông Tuû saùch nghieân cöùuBoite Postale 246 - 75 224 Paris Cedex 11 France. Tuûø saùch naøy ñaõ xuaát baûn Cuoäccaùch maïng bò phaûn boäi ( L.Trotski vieát naêm 1936, baûn dòch 1993) Tôø trìnhKruùtseáp (Baùo caùo cuûa Kroutchev tröôùc ñaïi hoäi laàn thöù 20 cuûa ñaûng CS Lieân Xoânaêm 1956, Ñoã Tònh dòch, 1994) , Ñôøi toâi (Töï truyeän cuûa Leùon Trotski, theo baûndòch tieáng Phaùp cuûa nhaø Gallimard in taïi Paris naêm 1953,Trotsky khôûi vieát töø1928, xong naêm 1929, baûn tieáng Nga in laàn ñaàu naêm 1930 taïi Berlin. Quyeån I ,7/1998, quyeån II thaùng 7/1999, in laàn thöù nhaát ôû Hungary ) Lenin,con ngöôøi,cuoäcñôøi vaø söï nghieäp cuûa Nguyeãn vaên Lieân, in taïi Hungary, 1998. Hoà sô Ñeä Töù quoácteá Vieät Nam taïi Phaùp taäp I (taùi baûn naêm 2000) vaø taäp II (in laàn thöù nhaátø 2001)

Page 277: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 277

naøy17 , hai chöùng nhaân trong nhöõng chöùng nhaân cuoái cuøng coønlaïi cuûa moät thôøi kyø lòch söû ngaén nguûi nhöng cöïc kyø quan troïng.

*

Töø cuoái naêm 1939 qua ñaàu naêm 1940, hôn moät chuïc chuyeántaøu Phaùp, laàn löôït rôøi caûng Saøi Goøn, sau nhöõng ngaøy leâ theâ treânñaïi döông, gheù beán Marseille, thuoäc mieàn nam nöôùc Phaùp, thaûleân bôø gaàn hai möôi nghìn ngöôøi Vieät, trong ñoù coù baùc Leâ cuûachuùng toâi.

Luùc ban ñaàu, ôû Vieät Nam, caûnh baét bôù, nhöõng cuoäc giaõ töøcoù leõ khaùc so vôùi thôøi ngöôøi Phi Chaâu bò chuû noâ xieàng xíchmang xuoáng taøu ñem baùn sang AÂu UÙc, Myõ chaâu, nhöng nhöõngnoãi ñau raát gioáng nhau.18

«Söù maïng» cuûa nhöõng thanh nieân ñoù: giuùp nöôùc meï ÑaïiPhaùp söûa soaïn cuoäc chieán vôùi Ñöùc quoác xaõ cuûa Hitler. Tröø moätsoá ít tình nguyeän, moät soá nhoû coù baèng caáp ñöôïc/xin laøm thoângngoân hay giaùm thò, tuyeät ñaïi ña soá coøn laïi laø noâng daân muø chöõbò cöôõng eùp baét ñi töø nhöõng vuøng queâ Baéc vaø Trung Vieät Nam.

Treân thöïc teá: hoï laøm trong caùc haõng cheá taïo khí giôùi, loïc,xuùc baõ vaø ñoùng thuøng thuoác suùng; hoï cöa, duõa, tieän, baøo caùcvaät lieäu saét, ñoàng ñeå cheá suùng, voû ñaïn, vaø laøm caùc vieäc khaùcnhö vaän taûi, khuaân vaùc, ñaøo haàm, ñaët mìn.

Caùc eâ kíp laøm quay voøng moãi ngaøy 8 giôø suoát tuaànkhoâng nghæ. Coù leõ thaáy chöa ñuû neân coù seáp coøn phaùn theâm:

17 Khi söûa chöõa baøi naøy, bieát theâm moät soá taùc phaåm, taøi lieäu khaùc môùi xuaátbaûn, xin giôùi thieäu vôùi caùc baïn: Vieät Nam 1920-1945 Caùch maïng vaø phaûn caùchmaïng thôøi ñoâ hoä thöïc daân ( hai aán baûn Phaùp vaø Vieät : nxb l’Insomniaque 63, ruede St Mandeù 93100 Montreuil France) Au pays de la cloche feâleùe v.v... cuûa NgoâVaên, taùc giaû vöøa laø söû gia vöøa laø chöùng nhaân ñaõ tham döï caùc bieán coá.

O.N.O.: ouvriers non speùcialiseùs thôï khoâng chuyeân.18 Lính thôï O.N.S tr. 15-25; 68-69.

Page 278: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

278 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

«tuy coù ñoâi phaàn vaát vaû nhöng chöa thaám vaøo ñaâu so vôùicaùc ñoàng baøo cuûa caùc anh nôi maët traän (...) coá gaéng hôn nöõañeå mau tôùi ñaø chieán thaèng (...) xöùng ñaùng laø nhöõng ñöùa con tincaäy cuûa nöôùc Phaùp»19

Nhöõng ngöôøi lính thôï khoâng chuyeân O.N.S. naøy (thôï vìhoï laøm coâng vieäc cuûa thôï, lính bôûi hoï soáng trong caùc traïi, vôùikyû luaät, cô nguõ cuûa ñôøi lính. Nhöng thua keùm lính, vì hoï khoângtieáp xuùc vôùi beân ngoaøi) ñöôïc sôû M.O.I. saép xeáp thaønh 74 cô,moãi cô töø 200 ñeán 250 ngöôøi (8 ñeán 10 tieåu ñoaøn) mang soá 2ñeán 7, cô soá 1 mang teân laø cô goác (base), caùc cô ôû gaàn hôïpthaønh ñaïo. Coù 5 ñaïo treân toaøn nöôùc Phaùp, chuû yeáu ôû mieànNam. Ñaïo Nhaát ôû Lodeøve (Montpellier, Languedoc), ñaïo Ba,ñoâng nhaát, ôû Sorgues (Avignon, Vaucluse) gaàn 3.500 ngöôøi,keá ñeán laø ñaïo Hai ôû Bergerac, ñaïo Naêm (hay ñaïo Goác) ôûMarseille, ñaïo Tö ôû Toulouse. Hoï ôû chen chuùc trong nhöõngcaên traïi boû hoang hay taïm xaây caát sô saøi, khoâng veä sinh, thieáuchoã aên nguû.

Chæ vaøi thaùng sau, thôøi cuoäc ñaûo loän. Ñöùc taán coâng Phaùp.Theá chieán thöù hai thaät söï baét ñaàu. Tuy nhieân söï kieän Ñöùcchieán thaéng chôùp nhoaùng vaø chieám ñoùng Phaùp vaøo thaùng saùunaêm 1940 khoâng thay ñoåi soá phaän cuûa nhöõng ngöôøi noâng daânlaøm lính vaø thôï baát ñaéc dó naøy, traùi laïi, cuoäc soáng hoï caøng toài teähôn nöõa.

Tröø moät vaøi nôi vaãn tieáp tuïc laøm thuoác suùng... cho Ñöùc(traïi Bergerac, cho ñeán 1943) hoaëc phaûi ñi xaây chieán luyõ Ñaïitaây döông (ngaên ngöøa Ñoàng Minh ñoå boä) vaø khoaûng hôn 4.000ngöôøi ñöôïc ñöa veà Vieät Nam cuoái naêm 1941, nhöõng ngöôøi coønlaïi ñöôïc sôû M.O.I. göûi ñi tieáp tuïc laøm coâng trong nhöõng trangtraïi, haõng xöôûng tö nhaân veà noâng nghieäp hay coâng ngheä. Vieäclaøm môùi cho hoï: haùi, troàng nho, ñoán cuûi, ñaøo than, xuùc muoái,chaên boø, chaên cöøu, naáu tô, deät vaûi, ñaép ñöôøng, xaây coáng, laøm

19 Lính thôï O.N.S tr.302.

Page 279: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 279

taïp dòch trong beänh vieän v.v... Theâm vaøo ñoù, khi quaân Phaùp bòtan raõ, moät soá lính chaïy veà traïi Sorghes, caùc traïi taïm laïi döïngtheâm leân.

Töø sau thaùng 6 naêm 40, kinh teá suy thoaùi, vaät giaù taêngcao: Phaùp chaät vaät vì phaûi cung öùng ñuû thöù cho quoác xaõ Ñöùctieáp tuïc cuoäc chinh phuïc theá giôùi. Caùc giao keøo ñònh ñoaït giaùcaû kyù keát giöõa caùc tö chuû vaø sôû M.O.I. laø moät chuyeän, tieàn thôïlónh thöïc söï laïi laø chuyeän khaùc.

Löông coâng nhaät: moät quan (franc) cho lính thôï vaø 3,5quan cho thoâng ngoân hay giaùm thò. Lính thôï Vieät haïng nhì vaãnlaõnh coâng nhaät moät quan, lính thôï haïng nhaát theâm 25 xu vaøcaùc giaùm thò, thoâng ngoân, ñöôïc chia thaønh nhieàu thöù baäc, töømoät quan röôõi ñeán 20 quan. Vaøi thí duï cho thaáy giaù caû thôøi aáy:1 kiloâ khoai taây giaù chính thöùc khoaûng 3 ñeán 5, 7 quan, giaùchôï ñen 22 ñeán 30 quan, 1 kiloâ thòt boø ((ñuùt loø) 72 quan giaùchính thöùc, chôï ñen giaù töø 150 ñeán 250 quan.

Sôû M.O.I., laáy côù boû tieàn vaøo quyõ tieát kieäm, quyõ höu(«quyõ ñoàng baïc Ñoâng Döông») vaø trang traûi tieàn aên, maëc, thuoácthang, caû tieàn phaït, chæ cho thôïï laõnh khoaûng 1/5 soá tieàn löôngqui ñònh.

vì caùc «eng» ñöïng tieàn trong bao deã bò maát caép! (Lính thôïONS tr.460)

Ñaõ theá, caùc quan chöùc Phaùp Vieät, laém ngöôøi cuõng aên caép,bieån thuû löông thöïc, quaàn aùo, giaày vôù, chaên meàn, thuoác laùv.v... cuûa thôï, tuoàn ra baùn chôï ñen.

Thaät khoù theå töôûng töôïng nhöõng traïi chöùa haøng traêm, haøngngaøn ngöôøi Vieät Nam soáng chung ñuïng vôùi nhau nhöng caùchbieät hoaøn toaøn vôùi ngöôøi baûn xöù. Coù leõ ngay ñeán nhöõng sinhvieân, trí thöùc Vieät taïi Phaùp thôøi aáy, chaúng maáy ai hình dunghoaëc bieát ñöôïc.

Khoâng laøm thôï, khoâng laøm lính, khoâng laøm tuø; khoâng cheáttrong xöôûng suùng ñaïn, khoâng phôi thaây ngoaøi maët traän, nhieàu

Page 280: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

280 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

anh em trí thöùc khoâng ngôø raèng ôû beân caïnh caùc anh em, ôû taïiñaát Phaùp, nôi maø caùc anh em ñöôïc höôûng söï töï do vaø ca tuïngthöôøng ngaøy nhöõng caùi Hay caùi Ñeïp (...) coù haøng chuïc nghìnngöôøi ñoàng baøo ñau khoå. Keû cheát, ngöôøi coøn leâ leát soáng moätñôøi noâ leä (...) troán traùnh ôû caùc chaâu thaønh, khoâng tieàn ñoä nhaät,khoâng aùo che thaân, khoâng ngheà nghieäp, khoâng bieát tieáng xöùngöôøi (...) . Nöôùc ñaâu? Nhaø ñaâu? (chæ thaáy ñoùi reùt vaø tuûi nhuïc!(...) (Ngöôøi Vieät ôû Phaùp - NVOP 1940-1954 tr.377)

Buoåi toái coøn laïi sau moät ngaøy cöïc nhoïc ñoùi khoå, moät soángöôøi daøn traûi treân nhöõng soøng baïc, xoùc ñóa. Coù keû kieám tieànbaèng caùch baãy chuoät baùn thòt, vieát thö thueâ, cöa duõa ñoà kimkhí pheá thaûi laøm nöõ trang, coù ngöôøi daïy chöõ cho caùc baïn. Coùngöôøi ñi aên caép gaø, thoû vaø caû cöøu cuûa daân ñòa phöông, gaây ranhöõng traän aáu ñaû giöõa “boïn aên caép raêng ñen” vaø nhöõng “thaèngda traéng khinh ngöôøi”. Löông quaù ít, ñieàu kieän aên ôû, laøm vieäctoài teä neân ñoùi laïnh beänh taät ñaõ gieát hôn moät nghìn ngöôøi trongvoøng boán, naêm naêm ñaàu. Hôn moät nghìn khaùc phaûi naèm beänhvieän. Beänh vieän kheùt tieáng Le Dantec vôùi baùc só ( X. naøo ñoù ñaõmoå baùc Leâ cuûa toâi), y taù voâ nhaân ñaïo vaø thieáu löông taâm ngheànghieäp.

Nhöõng phaûn öùng taát nhieân nhö “ñaùnh xeáp, chöûi taây”, kieäncaùo, choáng cöï nhöõng coân ñoà, tay chaân tín caån cuûa quan chöùcPhaùp hay Vieät cuõng nhö caùc chuyeän troäm caép, ñó ñieám, côø baïc,ñaùnh nhau ñaõ ñöa moät soá khoâng nhoû vaøo tuø. Vaøi thí duï:

– Vaøi thoâng ngoân vieát ñôn kieän hoaëc haønh hung xeáp Taây.Caùc thoâng ngoân Ñaøo Vaên Leã, Thaùi Baù Traân, caùc beänh nhaân nhöNguyeãn Hy, Ñaëng Vaên Long ñaõ vaän ñoäng beänh nhaân ôû LeDantec choáng ñoái vieäc caùc baùc só aên hoái loä, laøm ñôn toá caùonhöõng haønh vi xaáu xa cuûa moät soá caùc y taù vaø ngöôøi laøm taïpdòch.20

20 Lính thôï O.N.S tr. 230-240

Page 281: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 281

– Caùc thoâng ngoân vaø giaùm thò: Hoaøng Khoa Khoâi, TraànVaên Tieâu, Ñaøo Vaên Leã, Ñaøo Trung v.v... giöõ vai troø quan troïngtrong cuoäc tuyeät thöïc 24 giôø cuûa chi ñoaøn coâng binh hôn 1.000ngöôøi ôû Veùnissieux vuøng Rhoâne cuoái naêm 1941. Vaø caùc thoângngoân vaø giaùm thò nhö Hoaøng Nghinh, Buøi Ñình Thieäp, NguyeãnÑình Laâm vaø Phan Giaùng v.v... laø nhöõng ngöôøi ñöùng ñaàu trongvuï tuyeät thöïc 48 giôø naêm 1944 taïi traïi Phaïm Quyønh ôû Marseille.Trong soá nhöõng ngöôøi noùi treân, coù ngöôøi nhö Hoaøng KhoaKhoâi ñaõ bò ngoài tuø hôn 3 thaùng röôõi ôû Sorgues (NVOP 1940-1954 tr. 7-27).

Ngoaøi moät nhaø giam chính, moãi cô moät nhaø tuø, coù taát caû79 nhaø tuø treân toaøn mieàn Nam Phaùp. AÙn tuø trung bình laø bathaùng röôõi, nhöng coù nhieàu ngöôøi taùi phaïm phaûi ôû tuø lieân mieânthaùng naøy qua thaùng khaùc.

Cheá ñoä nhaø tuø Sorgues veà moïi maët laø cheá ñoä do thöïc daânôû Vieät Nam mang qua. Noù vöôït ngoaøi luaät leä nöôùc Phaùp. (NVOPtr. 20)

Trong hoaøn caûnh ñoù, theâm noãi nhuïc cuûa ngöôøi daân maátnöôùc, moät soá ngöôøi yù thöùc ñaõ tìm toøi phöông caùch vöôït thoaùt,cho mình vaø cho ñoàng baøo.

2.Töø ñaàu theá kyû, döôøng nhö veà maët lyù thuyeát cuõng nhö

thöïc haønh chæ coù nhöõng ngöôøi coäng saûn21 ôû Nga, Phaùp, Anh...môùi quan taâm thaät söï ñeán soá phaän cuûa caùc thuoäc ñòa, caùc nöôùcngheøo, yeáu keùm. Hoï coù chöông trình, cuõng nhö toå chöùc cuï theågiuùp ñôõ, huaán luyeän nhöõng thaønh phaàn öu tuù, coù khaû naêng(laõnh ñaïo) nhaèm ñaït muïc tieâu giaûi phoùng (quoác gia) khoûi aùch

21 Lính thôï O.N.S tr. 414-419 vaø Ngöôøi Vieät ôû Phaùp (NVOP) 1940-1954tr25-28.

Page 282: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

282 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

thuoäc ñòa vaø aùp duïng chuû nghóa giaûi phoùng xaõ hoäi (cho toaøntheá giôùi). Nhaát laø töø theá chieán thöù nhaát. Caùch maïng thaùng möôøithaønh coâng ôû Nga naêm 1917 ñaõ gaây tin töôûng, hy voïng (nhaátlaø) nôi trí thöùc (taû phaùi) caùc nöôùc (vaø ña soá caùc nöôùc thuoäc ñòa)khieán chuû nghóa Maùc (vaø Leâ nin ) caøng phaùt trieån maïnh meõtreân khaép theá giôùi22 . Ñaëc bieät ôû Phaùp, chuû nghóa naøy ñaõ thuhuùt, ñaøo taïo ñöôïc moät soá ngöôøi Vieät.

*Naêm 1910, Phan Chu Trinh ñöôïc phoùng thích sau hai

naêm bò thöïc daân Phaùp löu ñaøy ôû Coân ñaûo, OÂng sang Phaùp vaøothaùng 3 naêm 1911; taïi Paris, oâng cuøng Phan Vaên Tröôøng23 , luaätsö, chuû nhieäm tôø baùo Annam, cuøng laäp hoäi “Ñoàng baøo thaân aùi”tieáp tuïc hoaït ñoäng choáng Phaùp. Hai oâng bò sôû maät thaùm Phaùptheo doõi ngaøy ñeâm.

Naêm 1914, hai oâng bò nhaø caàm quyeàn Phaùp vu caùo, baétgiam 9 thaùng. Khi theá chieán chaám döùt, laàn löôït coù theâm NguyeãnTaát Thaønh24 (Hoà Chí Minh), Nguyeãn Theá Truyeàn25 (kyõ sö hoaù

22 Tuyeân ngoân ñaûng coäng saûn ra ñôøi naêm 1848, Ñeä Nhaát quoác teá (do Marxvaø Engels chuû tröông taïi Luaân ñoân naêm 1864) giaûi taùn naêm 1876, Ñeä Nhò (thaønhlaäp naêm 1889, taïi Paris) hieän nay vaãn giöõ moät hình thöùc toå chöùc trao ñoåi yù kieán chöùkhoâng coù kyû luaät toå chöùc vaø khoâng hoaït ñoäng. Ñeä Tam thaønh laäp naêm 1919(Moscou ), töï giaûi theå naêm 1943. Söï khaùc bieät giöõa Ñeä Tam vaø Ñeä Töù ñaõ ñöôïcHoaøng Khoa Khoâi giaûi thích caën keû, roõ raøng qua caùc baøi vieát trong Ñoái Thoaïi,Thoâng Luaän v.v...

23 Phan Vaên Tröôøng (1876-1933 ) queâ Töø Lieâm, Haø Noäi, toát nghieäptröôøng thoâng ngoân Haø Noäi, sang Phaùp naêm 1908 hoïc (vaø ñoã 2 cöû nhaân) vaênchöông vaø luaät khoa. Naêm 1918, ra tuø oâng laøm luaän aùn tieán só luaät. Naêm 1922,cuøng vôùi Nguyeãn Taát Thaønh, oâng laäp tôø Le Paria. OÂng vieát nhieàu baøi leân aùn cheá ñoäthuoäc ñòa vaø chuû nghóa ñeá quoác. Veà Vieät Nam, oâng cuøng vôùi Nguyeãn An Ninh chotuïc baûn tôø La Cloche feâleùe, ñình baûn naêm tröôùc vì thieáu tieàn. Trong suoát moät thaùng,baùo ñaêng baûn “Tuyeân ngoân cuûa ñaûng coäng saûn” cuûa Marx-Engels. Naêm 1926, tôøLa Cloche feâleùe ñình baûn, oâng thay theá baèng tôø L(tuïc baûn).

24Xin mieãn ghi tieåu söû Phan Chu Trinh vaø Nguyeãn Taát Thaønh, hai nhaânvaät quan troïng naøy coù trong nhieàu saùch söû Vieät Nam hieän ñaïi.

25 Nguyeãn Theá Truyeàn (1898-1969), sang Phaùp naêm 1920, vaøo ñaûngCoäng saûn Phaùp vaø hoäi Lieân Hieäp caùc thuoäc ñòa.

Page 283: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 283

hoïc), Nguyeãn An Ninh26 ”naêm con roàng” naøy, vôùi buùt hieäuchung laø Nguyeãn OÁ Phaùp cuøng vieát baùo (tieáng Phaùp) ñaû kíchchính quyeàn thuoäc ñòa.

Theo Hoà Höõu Töôøng trong 41 naêm laøm baùo.27

thöôøng yù kieán do cuï Phan Chu Trinh ñöa ra, caùc oângNguyeãn An Ninh, Phan Vaên Tröôøng vaø Nguyeãn Theá Truyeànthaûo baèng tieáng Phaùp, roài ñöa cho Taát Thaønh ñem giao nhaø baùoin.

Buùt hieäu chung Nguyeãn OÁ Phaùp naøy sau ñoåi thaønh NguyeãnAÙi Quoác vì ñoäc giaû Phaùp phaûn ñoái (oá = gheùt). Trong hoäi nghòhoøa bình ôû Versailles, naêm 1919, caùc oâng vieát baûn yeâu saùch 8ñieåm, kí teân Nguyeãn AÙi Quoác, ñoøi thaû tuø chính trò, ñoøi quyeànbình ñaúng giöõa ngöôøi Phaùp vôùi ngöôøi Ñoâng Döông, töï do baùochí, töï do hoäi hoïp, ñi laïi v.v... Naêm 1922, khi vua Khaûi Ñònhsang Phaùp, Phan Chu Trinh vieát thö cho vua neâu leân 7 toäi ñaùngcheùm28 . Cuøng naêm naøy, Nguyeãn An Ninh veà Vieät Nam laäp tôøLa Cloche feâleùe vaø 1925 sang röôùc hai cuï Phan veà. Cuoäc phaâncoâng “nguõ long teà khôûi” do Phan Chu Trinh ñöa ra nhö sau:

Nguyeãn An Ninh ñem (truyeàn baù) tö töôûng daân quyeàn cuûaPhaùp “dó di dieät di” baèng tôø baùo cuûa mình, hai oâng Thaønh,Truyeàn döïa vaøo ñaûng Xaõ hoäi (coäng saûn) Phaùp. Hai cuï Phangoùp söùc maø tieán leân gaây moät phong traøo daân chuû (41 naêm laøm

26 Nguyeãn An Ninh, queâ Hoác Moân, Gia Ñònh, ñaäu cöû nhaân luaät taïi Phaùpnaêm 1920, luùc oâng vöøa 21 tuoåi. Veà Saøi Goøn naêm 1922, laäp tôø baùo La Cloche feâleùe(Caùi chuoâng reø), bò thöïc daân Phaùp boû tuø naêm 1926, ra tuø oâng sang Phaùp hoïc tieánsó luaät, veà laïi Saøi Goøn naêm 1928. Laø ngöôøi coù laäp tröôøng thaân coäng saûn, ñöùng giöõaÑeä Tam vaø Ñeä Töù., nhöng khoâng ôû trong ñaûng CS naøo.

27 41 naêm laøm baùo, Hoà Höuõ Töôøng, (coù leõ in taïi Saøi Goøn vaøo naêm 1967hay 1968, nxb Trí Ñaêng ôû Saøi goøn, Sudestasie in laïi 1984 taïi Paris).

28 Chuû tröông cuûa Phan Chu Trinh (1872-1926) laø Chaán daân khí, Khai daântrí, haäu daân Sinh, khoâng duøng baïo löïc ñeå ñoøi ñoäc laäp vaø döïa vaøo söï giuùp ñoõ cuûaPhaùp.

Page 284: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

284 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

baùo, tr. 24)

Vaãn theo oâng Hoà Höõu Töôøng, duø chuû ñeà luaän aùn tieán sóluaät cuûa oâng Phan Vaên Tröôøng baøn veà chuû nghóa Boânseâvích ôûNga29 oâng Tröôøng cho raèng duø

seõ thaéng veà chính trò, nhöng chuû nghóa coäng saûn seõ bòPhaät giaùo ñoàng hoaù ôû AÙ ñoâng mình (41 naêm laøm baùo, tr.24)

Coù leõ chuyeän tröôùc baát thaønh vì Nguyeãn Taát Thaønh boûPhaùp sang Maïc Tö Khoa naêm 1923, Nguyeãn Theá Truyeàn boûñaûng Coäng Saûn Phaùp, laäp ñaûng An Nam ñoäc laäp, roài rôøi Parisveà Saøi goøn naêm 1926, cuøng naêm ñoù Phan Chu Trinh maát, NguyeãnAn Ninh bò Phaùp baét. Bò tuø ñaøy lieân mieân, Nguyeãn An Ninhmaát ôû Coân ñaûo vaøo naêm oâng môùi 43 tuoåi. Coøn chuyeän sau, veàlôøi tieân tri chuû nghóa coäng saûn bò Phaät giaùo ñoàng hoaù, maõi ñeánnay, 1999, chuùng ta chæ môùi nghe thaáy nhaø caàm quyeàn VieätNam tuy vöøa thaû moät soá vò sö nhöng vaãn quaûn thuùc, vaãn theodoõi hoï vaø duøng moïi caùch ñaøn aùp caùc toân giaùo noùi chung.

Trôû laïi vôùi nhöõng ngöôøi sinh vieân treû ôû Paris luùc baáy giôø:Taï Thu Thaâu, Phan Vaên Huøm, Huyønh Vaên Phöông, Phan VaênChaùnh, Leâ Baù Cang, Hoà Höõu Töôøng, Hoà Vaên Ngaø (nhoùm ÑeäTöù), Nguyeãn Vaên Taïo, Traàn Vaên Giaøu30 (nhoùm Ñeä Tam), taát caû

29 Nhöng trong taäp Hoï Phan trong coäng ñoàng daân toäc Vieät, nxb VHTT-HaøNoäi,1997, theo taùc giaû Phan Töông, ñeà taøi luaän aùn cuûa oâng Tröôøng laø “Löôïc khaûoveà boä luaät Gia Long”

30TaïThu Thaâu, sinh naêm 1906, queâ Long Xuyeân, hoïc tröôøng Chasseloup-Laubat ôû Saøi goøn, naêm 1927, cuøng laøm baùo Le Nhaque vôùi Nguyeãn Khaùnh Toaøn,baùo bò thöïc daân Phaùp deïp, oâng sang Phaùp hoïc toaùn (Sorbonne), naêm 1930 oâng gianhaäp nhoùm Taû ñoái laäp cuûa Trotski, bò Phaùp truïc xuaát veà Saøi Goøn naêm 1930. Taï ThuThaâu thaønh laäp phong traøo Taû ñoái laäp trotskiste vaø laø thuû laõnh Ñeä Töù ôû mieàn NamVieät Nam, oâng cuøng caùc baïn laøm baùo La Lutte. Cuõng nhö Nguyeãn An Ninh, TaïThu Thaâu bò thöïc daân Phaùp baét vaø boû tuø nhieàu laàn. Hai oâng Phan (Chu Trinh vaøPhan Vaên Tröôøng) taïi Paris, ngöôøi daïy tieáng Phaùp, ngöôøi daïy ngheà aûnh cho

Page 285: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 285

Nguyeãn Taát Thaønh. Ñaàu naêm 1919, Nguyeãn Taát Thaønh vaø Phan Vaên Tröôøng gianhaäp ñaûng Xaõ hoäi Phaùp (Ñeä Nhò quoác teá). Vaøo dòp hoäi nghò hoaø bình ôû Versailles,cuøng vôùi Phan Chu Trinh, ba ngöôøi vieát baûn yeâu saùch 8 ñieåm, kí teân Nguyeãn AÙiQuoác, ñoøi thaû tuø chính trò, ñoøi quyeàn bình ñaúng giöõa ngöôøi Phaùp vôùi ngöôøi ÑoângDöông, ñoøi töï do baùo chí, töï do hoäi hoïp, ñi laïi v.v... OÂng khoâng vaøo ñaûng CS (ÑeäTam) Phaùp trong khi Nguyeãn Taát Thaønh, döôùi teân Nguyeãn AÙi Quoác laø ñaûng vieânÑeä Tam töø 1921.

Phan vaên Huøm Laø baïn thaân cuûa Nguyeãn An Ninh, ñaûng vieân troát kít, sinhnaêm 1902, queâ Laùi Thieâu, toát nghieäp ngaønh coâng chaùnh ôû Haø Noäi, bò Phaùp baét boûtuø naêm 1929, oâng vieát quyeån saùch noåi tieáng Ngoài tuø khaùm lôùn, ra tuø naêm 1930, oângsang Phaùp hoïc trieát (Sorbonne), toát nghieäp naêm 1933, oâng veà nöôùc laøm baùo LaLutte (Tranh ñaáu ), Ñoàng Nai . Xin ñoïc caùc chöông saùu vaø baûy töø tr. 67 ñeán 97,trong 41 naêm laøm baùo, HHT keå laïi lòch söû chuyeän laøm baùo vaø chuyeän thaønh laäpchieán tuyeán duy nhaát cuõng nhö moái giao tình Ñeä Tam vaø Ñeä Töù ôû nam VN tronggiai ñoaïn choáng Phaùp naøy.

Traàn Vaên Thaïch, sinh naêm 1905, queâ Phuù Laâm, du hoïc Phaùp (Toulouse),cuøng vieát cho caùc baùo ñaõ keå treân, oâng ñaéc cöû vaøo Hoäi ñoàng Thaønh phoá Saøi Goøncuøng vôùi caùc baïn Thaâu, Huøm, Taïo,... cuõng töøng bò ngöôøi Phaùp baét giam

Hoà Höõu Töôøng: (1910 - ?) sinh quaùn Caàn Thô, sang Phaùp naêm 16 tuoåi, noåitieáng gioûi toaùn. Keát baïn vôùi Taï Thu Thaâu vaø Phan Vaên Huøm, vaøo ñaûng Ñeä Töù quoácteá, Naêm 1930 veà nöôùc, boû dôû cuoäc thi Thaïc só toaùn, lyù thuyeát gia cho nhoùm Ñeä Töùtöø 1931- 1939 . Bò Phaùp ñaøy ra Coân ñaûo vôùi Nguyeãn An Ninh vaø caùc baïn Ñeä Töùtöø 1939 ñeán cuoái 1944. Naêm 1939 oâng rôøi haøng nguõ Ñeä Töù vaø ñoaïn tuyeät vôùi chuûnghóa Maùc-Leâ. Bò chính quyeàn Ngoâ ñình Dieäm baét vaø tuyeân aùn töû hình. OÂng vieátnhieàu saùch vaø noåi tieáng vôùi nhöõng taùc phaåm Töông lai vaên hoaù Vieät Nam, Phi Laïcsang Taøu, Chò Taäp, Thaèng Thuoäc con nhaø noâng, Thuoác tröôøng sanh, Traàm tö cuûamoät teân toäi töû hình.

Huyønh Vaên Phöông: chuù ruoät cuûa Huyønh Taán Phaùt : xem baøi Traàn NguônPhieâu trong Theá kyû 21, soá , 2001.

Hoà Vaên Ngaø, kyõ sö, naêm 1927 laø chuû tòch Toång hoäi sinh vieân Ñoâng Döông(VIeät Nam) taïi Paris, trong Vieät Nam ñoäc laäp quoác gia ñaûng.

Traàn vaên Giaøu, sinh naêm 1911, queâ Taân An, hoïc tröôøng ChasseloupLaubat, sang Phaùp naêm 1928, hoïc ôû Toulouse, vaøo ñaûng Coäng saûn Phaùp, sau vuïbieåu tình tröôùc ñieän EÙlyseùes, bò truïc xuaát veà Vieät Nam, sang naêm 1931, ñöôïc cöûsang Moscou hoïc tröôøng Ñaïi hoïc Ñoâng Phöông, veà nöôùc 1933. Bò thöïc daân Phaùp

ñaõ quen bieát nhau töø tröôùc vaø sau naêm 1924; ñeán thaùng saùunaêm 1930, nhöõng ngöôøi keå treân, vôùi caùc sinh vieân Vieät khaùc,toång coäng 19 ngöôøi, bò Phaùp ñöa ra toaø vaø truïc xuaát veà Saøi Goøn

Page 286: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

286 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

vì toäi bieåu tình tröôùùc ñieän Elyseùes phaûn ñoái chính phuû Phaùp31 .Cuoäc bieåu tình do chính Taï Thu Thaâu toå chöùc. Tröø DöôngBaïch Mai ñaõ sang Maïc Tö Khoa töø 1929, hoïc tröôøng ñaïi hoïcÑoâng phöông, cuøng moät khoaù vôùi Haø Huy Taäp, Traàn NgoïcDanh, Buøi vaên Thu32 , rieâng Phan Vaên Huøm vaø Hoà Höõu Töôøng- ñöôïc Ñeä Töù quoác teá giuùp - troán sang Bæ vaø laàn löôït trôû veà VieätNam sau ñoù.

Taïi Nga, töø naêm 1924, töø luùc baét ñaàu thay theá Leùnine,Staline daàn daø loaïi tröø (baèng caùch aùm saùt, vu caùo vaø keát aùn töûhình - les proceøs de Moscou - taát caû nhöõng ngöôøi baïn ñoànghaønh cuûa Leùnine vaø cuûa mình, Staline giaáu chuùc thö Leùnine,chieám toaøn quyeàn laõnh ñaïo, baét ñaàu kyù nhöõng hieäp öôùc khi thìvôùi Ñöùc, luùc vôùi Ñoàng minh. Staline muoán baûo veä, baønh tröôùngvaø cuûng coá tröôùc heát quyeàn löïc ñoäc taøi toaøn trò cuûa mình treânmoät quoác gia Ñaïi Nga, vaø choáng ñoái Trotski baèng chuû thuyeát

boû tuø 7 naêm. Thaùng 8 naêm 1945, chuû tòch UÛy ban haønh chaùnh laâm thôûi Nam boä,laõnh ñaïo cuoäc Toång Khôûi nghóa giaønh chính quyeàn ôû Saøi Goøn. Töø 1951 ñeán 1960,giaùo sö söû hoïc caùc tröôøng Döï bò ñaïi hoïc, Sö phaïm, Vaên Khoa, Toång hôïp Haø Noäi...OÂng vieát raát nhieàu saùch (haøng chuïc ngaøn trang: 65 quyeån veà lòch söû, 28 veà vaên hoïc,treân 50 quyeån veà Trieát hoïc, tö töôûng Hoà Chí Minh vaø danh nhaân v.v...) theo Giaùosö, Nhaø giaùo Nhaân Daân Traàn Vaên Giaøu cuûa Hoäi Khoa hoïc lòch söû Vieät Nam, nxbGiaùo Duïc, 1996,TP Hoà Chí Minh.

Nguyeãn Vaên Taïo, sinh naêm 1908, queâ Beán Löùc, Long An, sang Phaùp hoïcnaêm 1926, coù trong ñaûng Vieät Nam ñoäc laäp vaø ñaûng coäng saûn Phaùp, bò truïc xuaát veàSaøi Goøn cuøng vôùi caùc oâng Traàn vaên Giaøu , Taï Thu Thaâu, Hoà Vaên Ngaø... Sau ngaøyNhaät ñaûo chaùnh Phaùp, thaùng 3/1945, cuøng vôùi oâng Traàn vaên Giaøu trong ban laõnhñaïo Caùch maïng thaùng Taùm taïi Saøi Goøn vaø caùc tænh Nam Boä.

Döông Vaên Giaùo, luaät sö, toát nghieäp vaø haønh ngheà luaät sö ôû Phaùp, veà SaøiGoøn naêm 1925, trong ñaûng Laäp Hieán cuûa Buøi Quang Chieâu, oâng vieát baùo vaø laømluaät sö bieän hoä cho Taï Thu Thaâu, vaø cho caùc baùo La Lutte, La Cloche feâleùe...

31 Vì ngöôøi Phaùp ñaõ ñaøn aùp daõ man cuoäc khôûi nghóa Yeân Baùi, doäi bom ThaùiBình Haûi Döông, xöû töû oâng Nguyeãn Thaùi Hoïc vaø 13 ñoàng chí.

32Ï Caùc tieåu söû treân ñaây phaàn lôùn trích töø Töø ñieån Nhaân vaät lòch söû Vieät Namcuûa Nguyeãn Quyeát Thaéng vaø Nguyeãn Baù Theá, nxb Khoa hoc xaõ hoäi, tp Hoà ChíMinh 1992

Page 287: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 287

xaây döïng “xaõ hoäi chuû nghóa thaønh coâng trong moät nöôùc”.Naêm 1938, Trotsky töø nhoùm Taû ñoái laäp (toå chöùc 1924)

thaønh laäp Ñeä Töù quoác teá, chuû tröông cuoäc caùch maïng thöôøngtröïc, môû roäng caùch maïng ra phaïm vi quoác teá, coi ñoù laø ñieàukieän thaønh coâng cuûa söï thöïc hieän xaõ hoäi chuû nghóa ôû Lieân Xoâ.

Duø Staline cho ngöôøi aùm saùt Trotsky vaøo naêm 1940 taïiMeã Taây cô vaø tuyeân boá giaûi taùn Ñeä Tam naêm 1943, caùc ñaûngcoäng saûn treân theá giôùi cho ñeán nay haàu heát ñeàu raäp khuoânñöôøng loái Ñeä Tam cuûa Staline, tröø vaøi laõnh tuï cöùng ñaàu nhöTito cuûa Nam Tö vaø Mao Traïch Ñoâng cuûa Trung Quoác. Taïimieàn Nam Vieät Nam, Taï Thu Thaâu cuõng laäp nhoùm “Taû ñoáilaäp”, sau naøy ñoåi thaønh Ñoâng Döông coäng saûn ñaûng33 .

Moät ñaûng Coäng Saûn Ñoâng Döông khaùc vôùi Ñoâng Döôngcoäng saûn ñaûng cuûa Taï Thu Thaâu, ñöôïc thaønh laäp naêm 1929 taïiHaø Noäi do moät nhoùm ngöôøi trong Vieät Nam Thanh Nieân Caùchmaïng Ñoàng Chí hoäi, goïi taét laø Thanh Nieân. Vaø An Nam Coängsaûn ñaûng thaønh laäp trong Nam cuõng töø moät nhoùm trong caùcchi boä Thanh nieân. Rieâng taïi mieàn Trung moät soá trong ñaûngTaân Vieät (chòu aûnh höôûng Thanh Nieân vaø coù caû ngöôøi cuûa ThanhNieân), laäp Ñoâng Döông Coäng Saûn Lieân ñoaøn.

Ngaøy 3/2/30, theo lôøi yeâu caàu cuûa Coäng Saûn quoác teá (ÑeäTam), caû ba ñaûng coäng saûn sau hôïp nhaát thaønh ñaûng Coäng saûnVieät Nam. Vôùi chính cöông, saùch löôïc vaø ñieàu leä vaén taét nhösau:

ñaùnh ñoå ñeá quoác Phaùp vaø phong kieán giaønh laïi töï do...quoáchöõu hoaù taát caû saûn nghieäp cuûa tö baûn ñeá quoác, tòch thu heátruoäng ñaát cuûa ñeá quoác laøm cuûa coâng chia cho daân ngheøo... heátsöùc lieân laïc vôùi tieåu tö saûn, trí thöùc trung noâng (Thanh Nieân,

33 Theo Hoà Höõu Töôøng trong 41 naêm laøm baùo, thì chính oâng laø ngöôøi “giöïtdaây doïi” trong vieäc thaønh laäp toå chöùc Taû ñoái laäp. Xin xem töø tr. 81-96, HHT keå chitieát nguyeân nhaân hôïp taùc giöõa Ñeä Tam vôùi Ñeä Töù, vieäc laøm baùo La L utte vaø öùngcöû vaøo Hoäi ñoàng Quaûn haït.

Page 288: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

288 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

Taân Vieät, phaùi cuûa Nguyeãn An Ninh...) ñeå keùo hoï veà phe voâ saûn(...) ñoái vôùi phuù noâng, trung noâng, tieåu ñòa chuû vaø tö baûn VieätNam maø chöa roõ maët phaûn caùch maïng thì phaûi lôïi duïng, ít nöõalaøm cho hoï trung laäp. 34

Trong mieàn Nam, töø sau 1930 nhöõng ngöôøi coäng saûn ÑeäTöù ñaõ saùt caùnh vôùi nhöõng ngöôøi coäng saûn Ñeä Tam vaø vôùi caûnhöõng ngöôøi thaân Phaùp (ñaûng Laäp hieán ) cuøng choáng Phaùp: Hoïvieát saùch, baùo, phaùt haønh taøi lieäu choáng thöïc daân Phaùp, toå chöùcbieåu tình, ñình coâng, höôûng öùng Maët traän thoáng nhaát nhaândaân phaûn ñeá Ñoâng Döông phaùt ñoäng phong traøo Ñoâng DöôngÑaïi hoäi, thaønh laäp caùc UÛy ban haønh ñoäng v.v... Töø luùc uûng hoächính phuû Leùon Blum, ñaûng Ñaûng Coäng saûn Vieät Nam taïmthôøi khoâng neâu khaåu hieäu ñaùnh ñoå ñeá quoác Phaùp vaø khaåu hieäutòch thu ruoäng ñaát cuûa ñòa chuû chia cho daän caøy. Maët traänthoáng nhaát nhaân daân phaûn ñeá Ñoâng Döông vaøo naêm 1938 trôûthaønh Maët traän thoáng nhaát daân chuû Ñoâng Döông vaø naêm 1941,Maët traän Vieät Nam ñoäc laäp ñoàng minh töùc Maët traän Vieät minhra ñôøi.

Töø nöôùc ngoaøi, laõnh tuï VM Nguyeãn AÙi Quoác (...) chæ ñaïoveà ñöôøng loái, chuû tröông (...) Ngöôøi ñaëc bieät nhaán maïnh:“Ñoái vôùi boïn tôøroátkít, khoâng theå coù thoaû hieäp naøo, moät nhöôïngboä naøo...” (Lòch söû VN taäp II tr.291)

ÔÛ mieàn Nam, tôø baùo La Lutte ñình baûn, thay vaøo laø tôøTranh Ñaáu (Ñeä Töù) vaø Le Peuple (Daân Chuùng -Ñeä Tam), ngaøynay söû gia ñaûng vieát :

cuoäc ñaáu tranh chính trò vaø tö töôûng cuûa Maët traän Daânchuû qua caùc baùo chí ñaõ laøm hieän nguyeân hình boïn tôøroátkít laø

34 Lòch söû VN taäp II, tr. 245 (nxb KHXH, Haø Noäi 1984)

Page 289: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 289

tay sai cuûa phaùt xít vaø phaûn ñoäng thuoäc ñòa (Ls VN taäp II tr292).

Duø laø “Tay sai phaùt xít” cuûa “thöïc daân phaûn ñoäng” haykhoâng, ña soá caùc laõnh tuï Ñeä Tam laãn Ñeä Töù ñeàu bò nhaø caàmquyeàn thöïc daân Phaùp baét naêm 1939. Töø Traàn Vaên Giaøu, DöôngBaïch Mai ñeán Taï Thu Thaâu, Phan Vaên Huøm, Traàn Vaên Thaïch,Hoà Höõu Töôøng v.v... ñeàu bò Phaùp ñaøy ra Coân ñaûo.

Nhöng sau caùch maïng thaùng taùm 45, khi Vieät Minh giaønhñöôïc chính quyeàn, nhöõng ngöôøi Ñeä Töù vaø khoâng Ñeä Töù ñeàubò Vieät Minh gieát: Taï Thu Thaâu, Phan Vaên Huøm, Traàn Vaên Thaïch,Huyønh Vaên Phöông, Phan Vaên Chaùnh, Hoà Vaên Ngaø, DöôngVaên Giaùo35 .… Rieâng oâng Hoà Höõu Töôøng, duø oâng ñaõ tuyeân boá lykhai Ñeä Töù ngay töø naêm 1939, cuõng khoâng thoaùt voøng lao tuøthôøi Ngoâ Ñình Dieäm (nhöõng naêm 60) vaø bò nhöõng ngöôøi coängsaûn chieán thaéng thaùng tö naêm 75 giam caàm cho ñeán luùc gaàncheát môùi thaû.

Nguyeân do chuyeän gieát haïi naøy laø gì? Laø moät laàm laãn, laøñieàu ñaùng tieác nhöng caàn thieát cuûa moïi ñaáu tranh vuõ trang haymoät saùch löôïc cuûa ngöôøi Coäng Saûn Ñeä Tam (baïo löïc caùch maïng)?Hay vì con ngöôøi haønh ñoäng nhaát laø khi nhaân danh daân toäc ñeåhaønh ñoäng, thöôøng (buoäc loøng?) söû duïng baát kì phöông tieännaøo keå caû gian doái vaø baïo löïc?

*

Baùo Chroniques Vietnamiennes vaø phong traøo Ñeä Töù cuûaVieät kieàu ôû Phaùp vaøo naêm 1989 môû chieán dòch ñoøi “phuïc hoàidanh döï cho Taï Thu Thaâu”, ñöôïc haøng traêm chöõ kyù uûng hoä cuûanhöõng nhaân vaät trong giôùi chính trò, khoa hoïc, trí thöùc, vaênngheä cuûa ngöôøi Phaùp vaø ngöôøi Vieät ôû Phaùp. Khi oâng Traàn Vaên

35 Taøi lieäu “Toâi thaáy Taï Thu Thaâu cheát” kyù teân Nguyeãn Vaên Thieät trongNgöôøi Vieät ôû Phaùp 1940-1954 tr. 477-481, Traàn Nguôn Phieâu, Nhöõng nhaân chöùngcuoái cuøng, Theá kyû 21; soá 121, 5/1999, USA.

Page 290: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

290 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

Giaøu sang Paris vaøo muøa heø naêm 1989, trong cuoäc noùi chuyeänvôùi moät soá trí thöùc, nhieàu ngöôøi hoûi oâng Giaøu veà chuyeän ñaûngCS VN saùt haïi Taï Thu Thaâu vaø nhöõng ngöôøi troát kít vaøo nhöõngnaêm 45, 46. OÂng Giaøu quaû quyeát raèng khoâng phaûi do chínhoâng vì nhöõng ngöôøi coù traùch nhieäm trong thôøi kyø ñoù laø HoaøngQuoác Vieät, Leâ Duaån vaø Toân Ñöùc Thaéng. Rôøi Paris vôùi lôøi höùa(cuoäc noùi chuyeän naøy ñaõ ñöôïc ghi aâm) seõ “phuïc hoài danh döï”(reùhabiliter) cho nhöõng ngöôøi yeâu nöôùc bò cheát oan, ñeán nayoâng Giaøu vaãn im laëng. Duø theo vaøi ngöôøi Ñeä Töù cuõ coøn soángsoùt, chuyeän phuïc hoài danh döï cuûa ngöôøi bò aùm haïi khoâng caànvaø khoâng theå ñeán töø nhöõng keû saùt nhaân maø töø nhaân daân VieätNam (Traàn Nguôn Phieâu, Nhöõng nhaân chöùng cuoái cuøng, Theákyû 21; soá 121, 5/1999, USA)

Vì sao oâng Giaøu, vôùi danh tieáng söû gia, nhaø vaên hoaù (coùngöôøi ví oâng vôùi Chu Vaên An) im laëng? OÂng ngaïi gì? Sôï ai? ÔÛñòa vò, teân tuoåi (laãy löøng) cuûa oâng, leõ ra oâng chaúng phaûi sôï ai,ngaïi gì. Trong thôøi kyø tieâu dieät ngöôøi Ñeä Töù, vai troø cuûa oângTraàn vaên Giaøu laø gì? Neáu thaät söï oâng khoâng heà hay bieát nhöõngdöï tính, meänh leänh (thanh toaùn ngöôøi Ñeä Töù) cuûa ñaûng oângthuôû ñoù, quaû laø oan cho oâng khi ngöôøi ta nghi raèng oâng ñaõ tröïctieáp nhuùng tay vaøo.

Nhöng ai coù theå nghó raèng oâng khoâng heà hay bieát? OÂnglaø moät trong caùc laõnh tuï khaùng chieán Nam Boä, neáu khoâng noùilaõnh tuï duy nhaát ôû Saøi Goøn, coù quyeàn sinh quyeàn saùt thôøi baáygiôø. Ñöôïc Taï Thu Thaâu coi nhö em36 bieát roõ con ñöôøng ñi cuûa

36 Xin ñoïc theâm Hoaøng Khoa Khoâi trong Ai ñaõ aùm saùt Taï Thu Thaâu vaønhöõng ngöôøi troátkiùt Vieät Nam? (trong Hoà sô phong traøo Ñeä Töù, taäp I,Tuû saùchnghieân cöùu, Paris, France) Traàn Nguôn Phieâu, trong Nhöõng nhaân chöùng cuoáicuøng, Baø Phöông Lan Buøi Theá Myõ, trong Nhaø caùch maïng Taï Thu Thaâu, Khai Trí,1974, Saøi Goøn, Hoài kí Nam Ñình Nguyeãn (Kyø Nam) Theá Phöông 1925-1964,taäp2:1945-1954. Theo oâng Phieâu vaø baø Phöông Lan, moät trong nhöõng lí do khieán oângGiaøu cho thi haønh mau choùng leänh xöû töû nhöõng ngöôøi Ñeä Töù vaø khoâng Ñeä Töù taïimieàn Nam luùc ñoù ( Huyønh Vaên Phöông, Leâ Vaên Vöõng, Döông Vaên Giaùo, Hoà VónhKyù, Nguyeãn Thò Söông v.v...) laø vì nhöõng ngöôøi naøy naém trong tay baèng chöùngoâng Giaøu ñaõ thoaû hieäp vôùi Phaùp khi oâng bò Phaùp baét luùc tröôùc ( oâng Giaøu khoângvöôït nguïc maø do Phaùp thaû coù dieàu kieän).

Page 291: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 291

oâng Taï, maø khoâng can thieäp, beânh vöïc (?) khi caùc laõnh tuï coängsaûn nhö Staline, Hoà Chí Minh keát toäi nhöõng ngöôøi trotskistestrong ñoù coù oâng Taï, laø tay sai ñeá quoác, laø Vieät gian, laø phaùt xít,quaû tình oâng Giaøu “thieáu nôï” boïn haäu sinh chuùng toâi, thieáu nôïbaïn ñoàng thôøi vaø thieáu nôï lòch söû nöõa : Nôï moät lôøi giaûi thích,bieän baïch, moät tieáng traàn tình.

Moät trong nhöõng ngöôøi coù theå laø hung thuû tröïc tieáp laø oângNguyeãn Vaên Traán 37 nhöng oâng Traán cuõng khoâng heà noùi ñeánchuyeän naøy. Baây giôø oâng Traán ñaõ trôû thaønh ngöôøi thieân coå,chuùng ta coù hi voïng gì nôi nhöõng baûn thaûo ñeå laïi, trong ñoù coùNhaät kyù cuûa oâng, ñaõ bò tòch thu khi coâng an xeùt nhaø38 .

Trong taát caû nhöõng ngöôøi then choát vieát neân trang söû naøy,chæ oâng Giaøu coøn soáng, oâng khoâng noùi, chuùng ta khoù ñeán gaàn(chi tieát?) söï thaät. Trong khi chôø ñôïi (moät caùch tuyeät voïng?) toâichæ coù theå loanh quanh tìm hieåu vì sao nhöõng staliniens Vieät ñaõgieát ngöôøi trotskistes Vieät deã daøng nhö Staline ñaõ gieát haïiTrotski vaø löøa doái ñöôïc voâ soá ngöôøi khaùc (keå caû ngöôøi Nga).

Dính daùng, quen bieát hoaëc laø trotskistes Ñeä Töù, töø tröôùcñeán nay vaãn laø toäi naëng döôùi maét Ñaûng Coäng Saûn Vieät Nam.Gaàn ñaây, oâng Hoaøng Khoa Khoâi “ñöôïc” baùo Coâng An thaønhphoá vaø An Ninh theá giôùi, goïi laø teân troátít phaûn ñoäng. Baùo khoângnoùi roõ vì sao oâng phaûn ñoäng vaø phaûn ñoäng nhö theá naøo.

37 Nguyeãn Vaên Traán sinh naêm 1914 maát naêm 1998, queâ Chôï Ñeäm, Taùcgiaû Chuùng toâi laøm baùo (1977, ?), Chuyeän trong vöôøn lyù (?) Chôï Ñeäm queâ toâi,(1985), Tröông Vónh Kyù, con ngöôøi vaø söï thaät , xb taïi VN, vaø Vieát cho meï vaø Quoáchoäi, nxb Vaên Ngheä, California, 1995, Trong quyeån sau cuøng naøy, coù nhieàu ñoaïnnoùi ñeán vieäc laøm baùo (Daân Chuùng, La Lutte...) cuõng nhö chuyeän hôïp taùc (vaø chiatay) vôùi nhoùm Ñeä Töù, oâng goïi nhöõng ngöôøi trotskistes laø gaø (phaùt xít) Nhaät “Toâi vaøMöôøi Trí seõ giaûi quyeàt ñaùm Lai Höõu Taøi” (ôû treân oâng coù nhaéc: Lai Höõu Taøi, laø moätngöôøi trì thöùc tôø roát kít... tr. 138 Xin so saùnh vôùi 41 naêm laøm baùo cuûa Hoà HöõuTöôøng) Veà khoaûng cuoái ñôøi, oâng “baát maõn” - Vieát cho meï vaø Quoác hoäi - neân bò theodoõi, nhaø oâng bò coâng an “canh gaùc”, thaäm chí hoï coøn giaû laøm troäm treøo vaøo nhaø oângaên caép taøi lieäu, baûn thaûo rieâng ( Vuï “troäm” thaùng 4 naêm 1997).

38 Vieát cho meï vaø Quoác hoäi, tr 29.

Page 292: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

292 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

Ngaøy xöa, sau khi laõnh tuï nhoùm Ñeä Töù vaø caùc ñoàng chí bòsaùt haïi taïi mieàn Nam, thì ngoaøi Baéc, Tröông Töûu, Phan Khoâi,Nguyeãn Höõu Ñang, Traàn Ñöùc Thaûo, Nguyeãn Maïnh Töôøng v.v...trong vuï Nhaân Vaên giai phaåm cuõng bò toá laø Ñeä Töù.

Rieâng tröôøng hôïp oâng Traàn Ñöùc Thaûo, ngöôøi Ñeä Töù HoaøngKhoa Khoâi cho bieát oâng naøy bò tieáng oan39 . Nhöng tieáng (oan)Ñeä Töù gaùn cho oâng Thaûo töø ñaâu ñeán? Coù phaûi vì vaøo thaùng 8naêm 1944, oâng coù maët trong UÛy ban Ñaïi dieän Laâm thôøi, vaøtrong ban Laõnh ñaïo Trung Öông, cuûa Toång UÛy Ban Ñaïi dieän,cô quan thay maët cho 25 000 ngöôøi Vieät taïi Phaùp luùc ñoù?

3.NGÖÔØI VIEÄT ÔÛ PHAÙP 1940-1954

Ñaây laø laàn ñaàu tieân (vaø cuoái cuøng?) nhöõng ngöôøi Vieät ôûPhaùp coù moät toå chöùc ñaïi dieän quy moâ vôùi ban ñaïi dieän ñòaphöông vaø trung öông ñöôïc baàu cöû moät caùch daân chuû.

Thaät vaäy, xin nhaéc laïi, töø sau nhöõng hoaït ñoäng (choángthöïc daân Phaùp) cuûa nhöõng nhaø caùch maïng Vieät Ñeä Tam, Ñeä Töùtrong nhöõng naêm 1920, 1930 cho ñeán 1939 taïi Phaùp haàu nhöchæ coù nhöõng hoäi ñoaøn aùi höõu ñòa phöông.Vôùi khoaûng ñoä 1.500ngöôøi , trong ñoù 500 laø trí thöùc, sinh vieân. Cuoái 1939, ñaàu1940 con soá ngöôøi Vieät taêng leân gaàn 40 000 ngöôøi vôùi 30 000laø lính thôï vaø lính chieán. Soá coøn laïi laø trí thöùc, sinh vieân, vaøthuyû thuû, thöông gia, lao ñoäng (laøm thueâ, boài beáp, ôû vuù) vaømoät soá cöïu lính chieán theá chieán thöù nhaát. Qua naêm 1941, 5000 lính chieán vaø lính thôï veà Vieät Nam, töø 6.000 ñeán 7.000lính chieán töû traän (hoaëc maát tích, tuø binh).

Chæ töø 1944, môùi baét ñaàu nôû roä nhöõng ñoaøn theå cuøng vôùicaùc baùo chí thoâng tin. Vaø sang naêm 1945, taát caû ngöôøi Vieät laødaân (haûi ngoaïi) cuûa moät nöôùc töï do. (Vieät Nam tuyeân boá ñoäc

39 Böôùc nhaûy cuûa nhaø trieát lyù Traàn Ñöùc Thaûo, Thanh Baèng, trong “ Hoà sôphong traøo Ñeä Töù Vieät Nam”, taäp I, tr. 77.

Page 293: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 293

laäp khi Nhaät ñaàu haøng). Khi coøn löu vong, taïi Brazzaville, ñaàunaêm 1944, töôùng De Gaulle tuyeân boá, khi chieán tranh chaámdöùt, höùa heïn seõ trao cho caùc nöôùc thuoäc ñòa quyeàn töï trò trongkhoái Lieân Hieäp Phaùp40 .

Nhöng vaøo thaùng 7 naêm 1944, nöôùc Phaùp vöøa ñöôïc giaûiphoùng, chính phuû De Gaulle ñaõ toan tính ñöa ngöôøi (Vieät,Phaùp) cuûa hoï veà chieám laïi Vieät Nam: chính phuû keâu goïi thanhnieân Phaùp gia nhaäp ñoäi quaân Vieãn chinh giaûi phoùng Ñoâng Döông– 6.000 lính chieán Vieät veà nöôùc trong ñaïo quaân giaûi phoùngÑoâng Döông - vaø döï ñònh thaønh laäp noäi caùc löu vong NguyeãnQuoác Ñònh vôùi cöïu hoaøng Duy Taân.

Thaùng 9/1944, nhöõng ngöôøi Ñeä Töù nhanh choùng vaän ñoängthaønh laäp moät UÛy ban Ñaïi Dieän laâm thôøi, 12 thaønh vieân goàmcoù 4 ngöôøi coâng binh (Ñaøo Trung, Ñaøo Vaên Leã, Traàn Vaên Tieâu,Traàn Vaên Xa) vaø 8 ngöôøi trí thöùc (Böûu Hoäi, Traàn Ñöùc Thaûo,Hoaøng Xuaân Maõn, Hoaøng Ñoân Trí, Nguyeãn Ñaéc Loä, Buøi Thaïnh,Phaïm Quang Leã, Nguyeãn Ñöôïc). Trong soá naøy coù1 ngöôøi coângbinh (Traàn Vaên Xa) vaø 5 ngöôøi coäng saûn Ñeä Tö ù (Ñaøo Trung,Ñaøo Vaên Leã, Nguyeãn Ñöôïc, Hoaøng Ñoân Trí, Traàn Vaên Tieâu)(NVOP1940-1954 tr. 36,tr.189-204)

Nhöõng ngöôøi Ñeä Töù naøy trong nhoùm (toå) B.L. Toå B.L(Boânseâvích-leâninít) laø nhoùm troát kít khôûi ñaàu cuoái naêm 1942taïi Paris töø nhöõng ngöôøi trí thöùc keå treân - Hoaøng Ñoân Trí (ngöôøiÑeä Töù ñaàu tieân, töø 1940) vaø Nguyeãn Ñöôïc (töø 1942) Buøi Thaïnh(1944) cuøng vôùi (töø 1943 ñeán 1945) vaøi ngöôøi O.N.S. troán traïitrong ñoù coù: Hoaøng Khoa Khoâi, Nguyeãn Vaên Lieân, Ñaëng VaênLong vaø Ñaøo Vaên Leã.

Toå BL”chính thöùc” thaønh laäp ñaàu naêm 1944. Tôø baùo cuûatoå ra ñôøi vaøo thaùng 11 naêm 1944 mang teân Voâ Saûn. Töø cuoáinaêm 1943, caùc toå vieân naøy ñaõ chia nhau ñi vaøo caùc ñoàn traïilính chieán vaø lính thôï vaän ñoäng, tuyeân truyeàn, laäp nhöõng tieåu

40 Thaùng 3 naêm 45, boä tröôûng boä Thuoäc ñòa Jacobi ñoïc lôøi tuyeân boá veà laäptröôøng Phaùp veà caùc thuoäc ñòa.

Page 294: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

294 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

toå tranh ñaáu. Taïi caùc traïi, nguyeân töø 1940 (qua 1942, 1944)voán ñaõ coù nhöõng toå chöùc nhö hoäi Töông binh töông teá, phongtraøo Höôùng ñaïo, do moät soá thoâng ngoân vaø giaùm thò khôûi xöôùngnhaèm muïc ñích hoaït ñoäng xaõ hoäi, reøn luyeän thanh nieân vaøgiuùp caùc lính thôï caáp döôùi. Caùc toå chöùc naøy ñaët cô sôû cuõng nhöñaøo taïo ñöôïc moät soá ngöôøi nhieät thaønh vaø saün saøng cho nhöõngcuoäc tranh ñaáu veà sau. Nhö Club des gradeùs (Hoäi quaùn chöùcvieäc) do moät soá thoâng ngoân giaùm thò phaàn ñoâng laø höôùng ñaïosinh, coâng binh thaønh laäp, ñaõ hoâ haøo, vaän ñoäng cho söï lieân laïcñoaøn keát giöõa Vieät kieàu caùc giôùi.

Trong thôøi kyø Ñöùc chieám ñoùng, baát cöù ai theo khaùng chieán(Phaùp) choáng Ñöùc, trong ñoù raát nhieàu ngöôøi coäng saûn, khi bòÑöùc baét ñeàu bò xöû raát naëng: töû hình hay tuø chung thaân. Trongtình hình nguy hieåm ñoù, nhoùm B.L. ñaõ goùp phaàn lôùn vaøo vieächình thaønh nhöõng tieåu toå tranh ñaáu vaø caùc Uyû ban Hoäi ñoàng,Uyû ban ñaïi dieän haøng Cô hay haøng Ñaïo töø thaùng 3 thaùng 4 vaøthaùng 5 naêm 44. (tr 36, 189). Nhôø vaäy vieäc vaän ñoäng thaønh laäpToång Uyû Ban ñaïi dieän laâm thôøi vaøo thaùng 8 vaø 9/44 thöïc hieänñöôïc khaù nhanh choùng vaø vieäc toå chöùc noäi boä coù heä thoáng hônvaø daàn daàn ñöôïc hoaøn chænh.

Toân chæ muïc ñích cuûa Toång UÛy Ban Ñaïi dieän (laâm thôøi) laøgiaûi quyeát caùc vaán ñeà: Thöù nhaát, boä thuoäc ñòa, sôû M.O.I. laønhöõng trôû ngaïi cho lính thôï trong vieäc ñoái phoù, thöông thaûovôùi chính phuû Phaùp ñeå caûi thieän ñôøi soáng vaät chaát hieän taïi vaøtöông lai - chuyeän löông tieàn, hoïc ngheà, tuø binh, hoài höông.Thöù nhì, ñoaøn keát taát caû ngöôøi Vieät vôùi nhau - coâng binh, línhchieán vaø hoïc sinh, trí thöùc - trong ñôøi soáng taïi Phaùp vaø veàtöông lai ñaát nöôùc.

Vaên phoøng boä Thuoäc ñòa buoäc loøng môû nhöõng cuoäc hoäithaûo veà quyeàn lôïi cuûa lính thôï vôùi UÛy ban Ñaïi dieän duø UÛy bankhoâng ñöôïc Phaùp chính thöùc thöøa nhaän. Vaø aâm möu (cuûa Phaùp)laäp noäi caùc löu vong khoâng thaønh hình.

Ñaïi hoäi thaønh laäp Toång Uyû Ban ñaïi dieän chính thöùc toåchöùc vôùi hôn 200 ñaïi bieåu vaøo giöõa thaùng 12 naêm 1944 taïi

Page 295: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 295

Avignon thay vì Paris, bôûi vì boä Noäi vuï caám ñoaùn vaø caùc ñaûngXaõ hoäi, ñaûng Coäng saûn Phaùp cuõng phaûn ñoái! Ñaïi Dieän cho25.000 ngöôøi Vieät taïi Phaùp laø ban laõnh ñaïo trung öông vaø caùcban trò söï ñòa phöông goàm 40 ngöôøi trong ñoù coù 22 ngöôøi tríthöùc.

Baøi thuyeát minh (hay lôøi traàn tình) cuûa Toång Uyû ban Ñaïidieän coù theå toùm taét nhö sau:

– Traùch nöôùc Phaùp möu toan chieám laïi Ñoâng döông.– Mong muoán Ñoàng minh aùp duïng nhöõng nguyeân taéc

cuûa Hieán chöông Ñaïi Taây döông vaø Hieán chöông Lieân Hieäpquoác vaøo Ñoâng döông: traû quyeàn ñoäc laäp vaø töï do cho ba nöôùcVieät Nam, Cao Mieân vaø Laøo.

Daân Ñoâng döông seõ boû phieáu cöû moät hoäi ñoàng laäphieán vôùi ñaày ñuû moïi quyeàn. Hoäi ñoàng naøy seõ tuyeân boá ÑoângDöông ñoäc laäp ñoàng thôøi cöû moät chính phuû ñeå soaïn thaûo Hieánphaùp cho Lieân bang. Moãi nöôùc trong Lieân bang ñöôïc bieät laäpneáu khoâng muoán ôû trong Lieân bang v.v...

“Chuùng toâi thaûo ra baûn Thuyeát minh naøy khoâng phaûi chæthay maët cho 25 nghìn Vieät kieàu ôû Phaùp, chuùng toâi coøn bieåu loäyù nguyeän cuûa daân trí öa töï do vaø chaân thaønh ôû nöôùc chuùng toâi(...) Hoàn quoác gia cuûa chuùng toâi ñaõ traûi qua moät lòch söû laâu daøi: chuùng toâi ñaõ ñuøm boïc nhau soáng chung, luùc thì lo ñoøi neànÑoäc laäp, luùc thì cuøng nhau chieán ñaáu ñeå gìn giöõ töï do. Loøng aùiquoác cuûa ngöôøi Ñoâng döông (...) laø loøng aùi quoác cuûa daân toäcbò aùp cheá (...)” (tr. 386)

Vôùi tö caùch laø Phoù Uyû vieân (chaùnh Uyû vieân laø oâng BöûuHoäi) vaø phuï traùch Tieåu ban chaùnh trò cuûa Toång Uyû Ban Ñaïidieän, oâng Traàn Ñöùc Thaûo ñoïc tôø baùo caùo chính trò cuûa Toång UyûBan, trong ñoù coù ñoaïn:

“phaûi khaûo saùt , xem coù caùch naøo maø saép ñaët vieäc noäi tròtrong nöôùc ñeå cho ñoàng baøo ñöôïc töï do (...) Noùi toùm laïi, ba

Page 296: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

296 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

ñieàu chuùng toâi mong hoäi nghò chuaån y laø:1) Phaûi coù caùc moái töï do cuûa chính theå coäng hoøa (tö do

hoäi hoïp, töï do ngoân luaän...)2) Phaûi cho toaøn daân (caû phuï nöõ) boû phieáu.3) Cheá ñoä nghò vieän” (tr.379)

Rieâng nhöõng ngöôøi Vieät Nam Ñeä Tam khi ñoù, ñeàu laøñaûng vieân ñaûng coäng saûn Phaùp, khoâng taùn ñoàng Uyû ban ÑaïiDieän41 . Hoï ñaõ thaáy “nguy cô” Ñeä Töù. Thaät vaäy, nhoùm Tranhñaáu thaønh laäp vaøo ñaàu naêm 1945 do caùc thaønh vieân nhoùm B.Lgaây ñöôïc aûnh höôûng lôùn trong lính chieán vaø lính thôï qua nhöõngtieåu toå tranh ñaáu, thaønh coâng trong vieäc vaän ñoäng, tuyeân truyeànthaønh laäp caùc uyû ban ñaïi dieän. Ñoaïn trích noùi treân, cuõng nhötoaøn boä baøi thuyeát minh cho thaáy nhöõng ngöôøi coäng saûn Ñeä Töùcoù ñaày ñuû taám loøng höôùng veà queâ höông (vaø” hoaøn toaøn uûnghoä Chính phuû Laâm Thôøi Hoà Chí Minh”42 .

Nhöng nghó ñeán queâ höông, uûng hoä cuoäc khaùng chieán

41 Nhaân vì Toång Uyû Ban ñaïi dieän bò Phaùp ra leänh giaûi taùn, moät soá, cuøng vôùivaøi ngöôøi trong Toång UÛy Ban, vaøo thaùng 11/45 thaønh laäp moät hoäi ñoaøn môùi laø VieätMinh ñoàng chí taïi Phaùp, töï nhaän laø phong traøo ñaõ ñi moät ñoaïn ñöôøng daøi vôùi VieätMinh, ñaõ nhaän traùch nhieäm khoù khaên truyeàn baù tö töôûng Vieät Minh (...) hieäu trieäuñoàng baøo, ñoàng taâm hieäp löïc, ñi sau chính phuû Laâm thôøi. Hoäi ñoaøn naøy bò phaûn ñoáineân sau ñoù phaûi tuyeân boá giaûi taùn. (NVOP 1940-1954 tr 70) Vaø sang naêm 1947hoï laïi thaønh laäp Vieät kieàu cöùu quoác NVOP 1940-1954 tr 140-141.

42 Ngaøy 9/3/45Nhaät ñaûo chính Phaùp vaø tuyeân boá:Ngöôøi Nhaät trao traû ñoäclaäp cho Vieät Nam ñeå cuøng nhau laäp khoái Ñaïi Ñoâng AÙ. Ngaøy 11/3 vua Baûo ñaïituyeân boá huûy boû moïi hieäp ñònh kyù keát vôùi Phaùp. Chính phuû Traàn Troïng Kim ñöôïcthaønh laäp ngaøy 17/4. Caùc ñaûng phaùi soáng laïi, ña soá coâng khai döïa vaøo theá löïc cuûaNhaät (Phuïc Quoác, Ñaïi Vieät, Hoaø haûo, Cao Ñaøi...) Vì hai quaû bom nguyeân töû, Nhaätñaàu haøng. Maët traän Vieät Minh tuyeân boá Toång Khôûi Nghóa ngaøy 10/8/45.Ngaøy 14/8 taïi mieàn Nam,, Maët traän Lieân Hieäp Quoác gia (ñaïi bieåu laø Hoà Vaên Ngaø, Traàn VaênAÂn vaø Nguyeãn Vaên Saâm ñaõ ñoàng yù ñeå cho Vieät Minh ñaïi dieän tieáp thu khí giôùi cuûaNhaät khi Ñoàng Minh tôùi. Ngaøy 19/8 taïi Haø Noäi, khaâm sai Phan Keá Toaïi traoquyeàn cho UÛy ban Khôûi nghóa. Ngaøy 24 vua Baûo Ñaïi thoaùi vò, vôùi 3 ñieàu mongöôùc ôû chính phuû môùi: thöù nhaát, giöõ gìn toân mieáu laêng taåm, thöù hai, ñoái xöû oân hoaø vôùicaùc ñaûng phaùi (ñaõ töøng tranh ñaáu cho ñoäc laäp) quoác gia (nhöng khoâng ñi saùt vôùiphong traøo daân chuùng) ñeå cuøng (kieán thieát quoác gia) vaø cuõng ñeå toû tình ñoaøn keát vôùi

Page 297: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 297

giaønh ñoäc laäp cuûa toaøn daân, döôùi maét nhöõng laõnh tuï Vieät Minhkhi ñoù vaø caû ñaûng Coäng Saûn Vieät Nam baây giôø, phaûi theâm moätñieàu kieän: tuyeät ñoái trung thaønh vôùi ñaûng vaø laõnh tuï (Hoà ChíMinh): Khoâng ñöôïc pheùp chæ trích, pheâ bình, thaùch thöùc söïlaõnh ñaïo cuûa ñaûng (Coäng Saûn Vieät Nam ) (chöõ cuûa oâng TraànVaên Giaøu trong Giaùo sö, Nhaø giaùo Nhaân Daân Traàn Vaên Giaøu).

OÂng Traàn Ñöùc Thaûo vì voâ tình hay khoâng roõ ñieàu ñoù ñaõtrôû thaønh moät trong nhöõng naïn nhaân ñaàu tieân trong soá nhöõngngöôøi veà nöôùc theo lôøi keâu goïi cuûa chuû tòch Hoà Chí Minh,cuõng nhö vaøi ngöôøi khaùc trong vuï Nhaân Vaên Giai Phaåm duø coùthöïc söï laø Ñeä Töù hay khoâng, ña soá ñaõ bò ñaøy ñoaï, haønh haï nhötheá naøo, ai cuõng bieát. Duø töø naêm 1947, oâng Thaûo ñaõ vieát baøi(tieáng Phaùp ñaêng trong trong Thôøi Môùi - Les Temps modernes- cuûa J.P. Sartre) ñaû kích chuû nghóa troátkít, vaø vieát quyeån Trieátlyù ñaõ ñi ñeán ñaâu? do nhaø Minh Taân xuaát baûn (1951)43 nhaèmtaùn döông Staline. Vaø duø töø naêm 48, oâng Thaûo töø boû ñoaøn theåcoâng binh.

*Vöøa thaønh laäp xong, Toång UÛy Ban Ñaïi dieän ngöôøi Vieät bò

nhaø caàm quyeàn Phaùp lieân tuïc ñaøn aùp khuûng boá töø thaùng gieângnaêm 45: baét bôù, giam caàm caùc coâng binh, baét caû ñaïi dieän trongñoù coù oâng Traàn Ñöùc Thaûo, (lính Phaùp) thaäm chí baén cheát moät

toaøn theå quoác daân; thöù ba, vua keâu goïi toaøn daân trieät ñeå uûng hoä chính phuû môùi.Ngaøy 2/9/45 chuû tòch kieâm ngoaïi giao Hoà Chí Minh ñoïc baûn Tuyeân Ngoân Ñoäc laäpvaø giôùi thieäu vôùi toaøn daân Chính Phuû Laâm Thôøi (ñaïi ña soá laø ngöôøi cuûa Vieät Minh).Sau cuoäc baàu cöû Quoác hoäi vaøo thaùng gieâng naêm 46, chính phuû laâm thôøi giaûi taùnnhöôøng choã cho chính phuû (lieân hieäp quoác gia) vaãn do chuû tòch Hoà Chí Minh caàmñaàu, thaønh phaàn chính phuû coù theâm ngöôøi cuûa ñaûng phaùi khaùc. Thay ñoåi naøy vì coùsöï phaûn ñoái cuûa caùc ñaûng phaùi quoác gia. Keû thuø tröôùc maét cuûa Vieät Minh luùc ñoù laøTrung Hoa cuûa Töôûng Giôùi Thaïch vaø nhöõng ñaûng phaùi quoác gia Vieät thaân Taøu,theo sau ñoaøn quaân giaûi giôùi Lö Haùn trôû veà queâ höông. Nhöng thaønh phaàn chínhphuû lieân hieäp naøy seõ laïi thay ñoåi ñeå chæ coøn ngöôøi Vieät Minh vaøo cuoái naêm 46 (VieätNam maùu löûa, Nghieâm Keá Toå, nxb Xuaân Thu, USA).

43Vaán ñeà Vieät Nam döôùi con maét Troát-kyùt,(Ngöôøi Vieät ôû Phaùp 1940-1954tr. 228-234).

Page 298: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

298 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

coâng binh. Cuoái cuøng, ngaøy 19 thaùng 10 naêm 45, nhaø caàmquyeàn Phaùp ra saéc leänh giaûi taùn Toång Uyû ban. Ñeå ñoái phoù,thaùng 11/45 coâng binh toå chöùc hoäi nghò thaønh laäp moät ñoaøntheå khaùc thay theá: Vieät kieàu lieân minh (Rassemblement desressortissants annamites) ra ñôøi taïi Marseille vôùi ban laõnh ñaïotrong ñoù trí thöùc, sinh vieân trôû neân thieåu soá. Vôùi nhieäm vuï

“giao thieäp vaø thöông löôïng vôùi nhaø caàm quyeàn ñeå thihaønh caùc quyeàn nghieäp ñoaøn cho thôï Vieät kieàu vaø (...) chieánbinh Vieät Nam ñöôïc maõn lính ñeå ñi hoïc ngheà , vì khoâng coønvieän leõ gì veà chieán tranh ñeå giöõ lính (...) maõi trong traïi (...)phaûn ñoái vieäc giaûi taùn Toång Uyû Ban Ñaïi dieän Vieät Nam vaønhöõng vuï ñaøn aùp, khuûng boá (...) ñoøi aùp duïng ngay ôû xöù ÑoângDöông nhöõng nguyeân taéc trong baûn Ñaïi Taây döông hieán chöôngñaõ ñeà nghò raèng caùc daân toäc coù quyeàn ñònh ñoaït laáy vaän meänhcuûa mình.” (NVOP tr.66)

Naêm 45 nhöõng ngöôøi Ñeä Töù laïi vaän ñoäng trong lính chieánvaø lính thôï thaønh laäp ban Trung öông cho moãi giôùi ñeå ñieàuhaønh sinh hoaït noäi boä vaø lieân laïc vôùi caùc giôùi khaùc (tr.120).

Ngaøy 10 /3/46 Trung Öông Chieán binh ra ñôøi, ñaïi dieäncho 11.800 lính chieán (trong ñoù 6.000 ñaõ/ñang söûa soaïn veànöôùc) caû ban laõnh ñaïo ñeàu laø thaønh vieân hay caûm tình vieân cuûanhoùm Tranh ñaáu. Nhöng döï ñònh thaønh laäp nhoùm Tranh ñaáunhö moät ñaûng phaùi chính trò bieät laäp vôùi ñaûng Vieät Minh, vìkhuûng hoaûng noäi boä neân thaát baïi.44

44 Töø thaùng1/45 nhoùm Tranh ñaáu “tuy gaàn ÑeäTöù nhöng khoâng phaûi laø ÑeäTöù” chính thöùc ra ñôøi vôùi cô quan ngoân luaän cuøng teân, toå B.L cuõng sinh hoaït trongnhoùm naøy.

Laäp tröôøng chính trò cuûa nhoùm luùc ban ñaàu laø choáng ñeá quoác chuû nghóa vaøñaáu tranh giai caáp. Nghóa laø coâng cuoäc giaûi phoùng quoác gia chæ môùi laø maøn ñaàucuûa quaù trình caùch maïng xaõ hoäi. Nhöng vì bò traøo löu vaø thôøi cuoäc xoâ ñaåy, laïi nonnôùt veà chính trò, neân khoâng theo ñöôïc phöông höôùng maø chính mình ñaõ choïn.Nhöõng taøi lieäu vaø baùo chí cuûa nhoùm Tranh ñaáu nöûa gioïng quoác gia nöûa gioïng giaicaáp. Ñoù laø nhöôïc ñieåm cuûa nhoùm Tranh ñaáu khoâng ñuû söùc giôùi haïn vaø ñoái phoù vôùichính trò Vieät Minh (tr.78,79,80)

Page 299: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 299

Ngay töø luùc tuyeät thöïc vaø ñình coâng phaûn ñoái vieäc ToångUyû Ban Ñaïi dieän bò nhaø caàm quyeàn Phaùp giaûi taùn, cho ñeán khiphaùi ñoaøn ñaïi dieän Traàn Ngoïc Danh45 coù maët taïi Phaùp, ñoaøntheå Chieán binh cuõng khoâng ngöøng bò nhaø caàm quyeàn Phaùpkhuûng boá, ñaøn aùp: tieàn baïc, ñoà ñaïc bò tòch thu, ñaïi dieän bò nhoát,bò caám treo côø, caám haùt quoác ca Vieät Nam... Nhöng khi ñaïibieåu Chieán binh ñeán hoûi veà vieäc coù neân tuaân leänh chính phuûPhaùp trôû veà Ñoâng döông trong khi coøn chieán tranh giöõa ñoâibeân, phaùi ñoaøn Ñaïi dieän chính phuû HCM ñaõ traû lôøi caùc chieánbinh Vieät Nam nhö sau:

Taïm thôøi khoâng neân laøm ngöôïc laïi yù ñònh cuûa ngöôøi Phaùp(...) Cuï Hoà ñaõ khuyeân ñoàng baøo cöù ñi nhöng trong buïng khoângñi laø toát ( tr. 123)

Sau ñoù haøng ngaøn ngöôøi veà nöôùc vaø moät soá khoâng nhoû bòñoái xöû taøn teä (cöôõng eùp xuoáng taøu, bò tuø khi veà ñeán Vieät Namv.v...) Vì theá ñeán 1947, ñoaøn theå Chieán binh haàu nhö khoângcoøn nöõa, maëc daàu “aûnh höôûng chính trò cuûa nhöõng cuoäc tranhñaáu baèng maùu cuûa chieán binh ñaõ ghi trang ñaàu cuoán söû Phongtraøo Vieät kieàu phaûn ñeá taïi Phaùp “( NVOP tr.126)

Moät thaùng sau Trung Öông Chieán binh ñeán löôït TrungÖông coâng binh ra ñôøi, ñaïi dieän cho 11.000 lính thôï. Trongcaùc quyeát nghò noùi veà tö töôûng, chöông trình haønh ñoäng v.v...hoï quyeát ñònh seõ giaûi taùn Vieät kieàu lieân minh khi chính phuû Hoàchí Minh göûi phaùi ñoaøn Ñaïi dieän sang Phaùp, ñeå giao quyeànñaïi dieän Vieät kieàu cho phaùi ñoaøn naøy.

45 Sau khi kí keát HÑ sô boä vaø Taïm öôùc, ñeå “aùp duïng caùc ñieàu khoaûn “phaùiñoaøn ñaïi dieän cho Chính phuû Vieät Nam daãn ñaàu laø daân bieåu (Caàn Thô) Traàn NgoïcDanh ôû laïi Phaùp (oâng Döông Baïch Mai bò truïc xuaát veà nöôùc vaøo thaùng 3-1947).Vaên phoøng ñaïi dieän ñöôïc söï coäng taùc cuûa moät soá trí thöùc Vieät kieàu (Phaïm HuyThoâng, Phan Nhuaän...)

Page 300: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

300 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

Trong khoaûng thôøi gian töø 1944 ñeán 1949, nhöõng ngöôøicoâng binh ñaõ thanh toaùn naïn muø chöõ, hoaøn chænh heä thoáng toåchöùc noäi boä, taêng cöôøng thoâng tin lieân laïc. Tôø baùo coâng khaithöù nhaát cuûa ñoaøn theå lính thôï laø tôø Vieät Nam coâng ñoaøn, tôø thöùhai laø Voâ Saûn cuûa nhoùm Troát kít, vaø caùc tôø Tranh Ñaáu, TieángThôï vaø Thoâng Tin cuûa moãi ñaïo. (tr. 208-211)46

Vaø Hieäp ñònh sô boä do chính phuû Hoà Chí Minh kyù ngaøy 6thaùng 3 vôùi Sainteny cuøng Thoaû hieäp aùn ( hay Taïm öôùc ) 14thaùng 9 vôùi Moutet taïi Fontainbleau môû ñaàu cho cuoäc khuûnghoaûng (chính trò) cuûa ñoaøn theå Vieät kieàu.

Sau khi Vieät kieàu lieân minh giaûi taùn, nhoùm Tranh ñaáu cuõngtöï ñoäng giaûi taùn. Tröôùc ñoù nhoùm ñaõ toå chöùc cho Coâng binh caùclôùp hoïc giaûng veà ba phaàn: trieát lyù, chính trò vaø kinh teá cuûa chuûnghóa Maùc. Cuoái thaùng 6 naêm 1946 nhoùm Troát kít Vieät Nam(Ñeä Töù quoác teá Coäng saûn, phaân boä Vieät Nam ) ñöôïc thaønh laäpvôùi chöa tôùi 20 ñaûng vieân. Tôø Voâ saûn (boä môùi) laø cô quan thoângtin cuûa nhoùm Ñeä Töù taïi Marseille. Soá 1 ñaêng Tuyeân ngoân vaø Laùthö khoâng nieâm nhoùm Troát kít Vieät Nam göûi cho phaùi ñoaøn ñaïidieän chính phuû Traàn Ngoïc Danh. Tuyeân ngoân phaûn ñoái Hieäpñònh vaø Laù thö khoâng nieâm nhaèm traùch cöù thaùi ñoä cuûa phaùiñoaøn naøy ñaõ dung tuùng khuyeán khích caùc ñoaøn theå vaø toå chöùckhaùc vu caùo ñoaøn theå Coâng binh.

Thaät vaäy, vì Hieäp ñònh Sô boä coù 3 khoaûn: Phaùp coângnhaän nöôùc VN töï do trong Lieân Hieäp Phaùp, Vieät Nam saün saøng

46Töø luùc Toång UÛy ban Ñaïi dieän thaønh laäp cho ñeán nhöõng naêm 46,47, 48, 49coù caùc lôùp hoïc (keå caû daïy chöõ) vôùi caùc chöông trình vaø taøi lieäu giaùo duïc (goïi laøCoâng binh Hoïc baùo) goàm 3 möùc: sô, tieåu vaø trung caáp, vôùi caùc moân caùch trí, coângdaân giaùo duïc, toaùn, söû kyù, ñòa dö (moân naøy do Nguyeãn Khaéc Vieän bieân soaïn) vaøcaû trieát hoïc, kinh teá, chính trò nöõa. Trong Ngöôøi Vieät ôû Phaùp 1940-1954, töø tr459ñeán 463 coù ñaêng danh saùch caùc thí sinh caùc cô, ñaïo thi ñaäu maõn khoaù caùc lôùp sô vaøtieåu caáp. Qua caùc chöông trình daïy, ngöôøi hoïc coù khoaûng caùch veà trình ñoä kieán thöùcgiöõa caùc caáp nhöng ngang nhau veà lyù luaän chính trò Caùc Maùc. Trình ñoä hieåu bieát,caùch lyù luaän ñaõ ñöôïc bieåu hieän qua nhöõng nhaän ñònh cuûa hoï veà nhöõng bieán coáchieán tranh vaø chính trò xaûy ra trong suoát thôøi gian töø Hieäp ñònh sô boä thaùng 3 naêm1946 ñeán hieäp ñònh Geneøve thaùng 7 naêm 1954.

Page 301: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 301

tieáp ñoùn thaân thieän quaân ñoäi Phaùp khi hoï ñeán thay theá [quaântieáp phoøng Trung Hoa], Tröng caàu daân yù veà chuyeän thoáng nhaátvôùi Nam boä.

“Nhaän xeùt raèng ñaây laø nhöõng ñieàu nhaân nhöôïng quaù möùccho Phaùp, sau moät tuaàn hoäi hoïp baøn caõi, coâng binh traïi VieätNam, hoâm 17/3, tieåu toå tranh ñaáu cô 12 ñaõ phaùt cho caùc baïn tôøtruyeàn ñôn daøi phaân tích, pheâ bình töøng ñieàu khoaûn vaø keátluaän:

Ñöùng veà phía traän ñòa nhaân daân choáng ñeá quoác, chuùngtoâi xin noùi vôùi toaøn theå ñoàng baøo raèng chuùng toâi heát loøng heátdaï uûng hoä Chính phuû oâng Hoà Chí Minh (...) Nhöng chuùng toâicuõng khoâng bao giôø chòu laøm ñoàng loõa vôùi caùi loái ngoaïi giaonhaân nhöôïng cuûa Chaùnh Phuû Vieät Nam Daân chuû Coäng hoaø”(tr. 101)

Nhöng sau ñoù baùo Tranh ñaáu ñaêng nhieàu yù kieán traùi ngöôïcnhau. Chính luùc naøy caùc tôø baùo Vieät kieàu theo Phaùi ñoaøn TraànNgoïc Danh vaø ñöôïc Phaùi ñoaøn naøy uûng hoä, raùo rieát giaûi thíchchieán löôïc ngoaïi giao vaø vaên hoaù cuûa chính phuû Hoà Chí Minh.

Taïi Vieät Nam, ña soá daân chuùng cuõng hoang mang, VieätMinh phaûi toå chöùc mít tinh giaûi thích cho ñoàng baøo ngay vaøongaøy 7/3/46 taïi Haø Noäi. Chuû tòch Hoà Chí Minh phaûi theà tröôùcñoàng baøo: “toâi khoâng baùn nöôùc!”

Ngaøy 18/3/46 töôùng Leclerc vaø quaân lính Phaùp ñeán HaøNoäi. ÔÛ mieàn Nam, thaùng 4/46, nöôùc Nam kyø töï trò trong Lieânbang Ñoâng Döông vaø Lieân hieäp Phaùp ra ñôøi vôùi Hoäi ñoàng Coávaán goàm 8 ngöôøi Vieät vôùi 4 ngöôøi Phaùp theo/ sau lôøi tuyeân boácuûa Ñoâ ñoác D’Argenlieu. Vieät kieàu taïi Phaùp toå chöùc hoäi hoïp vaøgöûi quyeát nghò phaûn ñoái vieäc naøy cho baùo chí vaø nhaø caàmquyeàn Phaùp.

Page 302: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

302 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

Hoà Chí Minh kyù Thoaû hieäp aùn (Taïm öôùc)47 vôùi Moutetngaøy 14/9/46, qua ngaøy 17/9/46, caùc ñoaøn theå coâng binh toåchöùc tieáp ñoùn chuû tòch Hoà Chí Minh taïi Marseille tröôùc khi oângveà nöôùc Hoï trình baøy nguyeän voïng tha thieát cuûa 3.000 kieàudaân Nam boä veà vaán ñeà thoáng nhaát Vieät Nam, tinh thaàn tranhñaáu kieân quyeát cuûa ñoaøn theå coâng binh choáng ñeá quoác Phaùpvaø ñoàng thôøi toû (...) “noãi lo ngaïi vaø ñau ñôùn ñoái vôùi hai baûnhieäp ñònh” cuõng nhö söï “trieät ñeå uûng hoä vò Chuû tòch nöôùc VNdaân chuû coäng hoaø”. Traû lôøi cuûa chuû tòch:

(...) Khoâng thaønh, nhöng hoäi nghò Fontainebleau laø moätthaéng lôïi cuûa nhaân daân ta, cuûa toaøn theå nhaân daân yeâu chuoänghoaø bình ôû khaép theá giôùi(...) toâi khuyeân kieàu baøo laø coâng vieäcchính trò ñeå cho nhöõng ngöôøi chuyeân moân giaûi quyeát (...) nöôùcta nhö ngöôøi coù ruoäng maø khoâng coù thoùc, nöôùc Phaùp laø ngöôøicoù thoùc mang sang troàng ôû ruoäng ta, ñeán vuï gaët haùi, ñem rachia ñoâi, ñoâi beân cuøng coù lôïi, coù phaûi nhö theá khoâng? Kieàubaøo hieåu chöa?

Khoâng moät tieáng traû lôøi. Hoà Chí Minh nhaéc laïi “Kieàu baøohieåu chöa?”. Hôn 3.000 ngöôøi vaãn im phaêng phaéc ngoaøi moättieáng phía gaàn cuoái haøng vuùt leân “hieåu roài”. (NVOP tr.116-118)

Taïi traïi Vieät Nam, vaøo cuoái thaùng 10, 30 coâng binhthuoäc thuoäc ba raéc 38, cöïu caùn boä nhoùm Tranh ñaáu chuaån ymoät baøi Pheâ bình hai baûn Hieäp öôùc trong ñoù coù caâu:

Hoï [thöïc daân Phaùp] laán ñöôïc moät böôùc seõ tìm caùch laán

47 Xem Nguyeân vaên baûn Taïm öôùc Modus vivendi kyù ngaøy 14/9/45 (tr.108) goàm 11 khoaûn, ñaïi yù taïm thôøi ngöng chieán, moïi quyeàn lôïi, taøi saûn Phaùp phaûiñöôïc toân troïng (thí duï traû laïi vieän Pasteur cho Phaùp), veà giao thoâng, kinh teá, ngoaïigiao... phaûi do moät uûy ban Phaùp Vieät ñònh ñoaït (thí duï Ñoâng Döông phaûi thuoäc vaøophaïm vi ñoàng phaät laêng -quan Phaùp- v.v...)

Page 303: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 303

theâm böôùc nöõa.

Quaû nhieân, quaân Phaùp ñoå boä leân Vieät Nam an toaøn vaøbaét ñaàu noå suùng gaây söï, taán coâng khaép nôi. Khi ñoù chính phuûHoà Chí Minh ra leänh toaøn quoác khaùng chieán. Ñoaøn theå Coângbinh taïi Phaùp khoâng ñoàng yù vôùi chính phuû Hoà Chí Minh veàñöôøng loái chính trò trong vaán ñeà giaønh ñoäc laäp cho ñaát nöôùc.Cuõng nhö caùc ngöôøi Ñeä Töù ôû Vieät Nam, hoï traùch ñaûng CoängSaûn Hoà Chí Minh hoâ haøo boû ñaáu tranh giai caáp, tuyeân boá giaûitaùn ñaûng coäng saûn, vaø hoaø hoaõn vôùi (ñeá quoác) Phaùp theo leänhcuûa ñaûng CS Phaùp vaø Staline, chöù khoâng phaûi laø chieán löôïccuûa rieâng ñaûng (Coäng Saûn Vieät Nam) nhö ñaûng ñaõ giaûi thíchsau naøy, laø choáng phaùt xít laø vieäc öu tieân phaûi laøm, ñoàng thôøicuûng coá löïc löôïng khaùng chieán vì ñaûng ñaõ nhìn thaáy tröôùc yùñoà trôû laïi Ñoâng Döông cuûa Phaùp. Trong baøi ñaáu tranh tö töôûngvaø chính trò giöõa ñaûng Coäng saûn vaø Tôøroátkít trong nhöõng naêm30, oâng Traàn Vaên Giaøu vieát:

“(...) cuoäc ñaáu tranh giöõa tö töôûng vaø chính trò giöõa ñaûngCoäng saûn vaø caùc nhoùm Tôøroátkít laø moät cuoäc ñaáu tranh laâu daøi,maïnh meõ vaø lieân tuïc suoát nhöõng naêm 30, bao goàm lí luaän vaø toåchöùc, bao goàm haàu heát caùc vaán ñeà chieán löôïc vaø chieán thuaätcaùch maïng trong nöôùc, dó chí caû vaán ñeà coâng nhaân vaø coängsaûn treân theá giôùi. (...) töø 1936 thì cuoäc ñaáu tranh ñoù phaùt trieånmoät caùch coâng khai, treân saùch baùo phaùt haønh roäng raõi, caûtieáng Vieät laãn tieáng Phaùp, ôû caùc cuoäc mít tinh vaø bieåu tình, baõicoâng vaø vaän ñoäng baàu cöû Hoäi ñoàng thaønh phoá Saøi Goøn hayHoäi ñoàng quaûn haït Nam Kyø. Tôøroátkít (töø 1936 ñeán 1939 ) laønhoùm chính trò duy nhaát coù ít nhieàu khaû naêng thaùch thöùc quyeànlaõnh ñaïo cuûa Ñaûng Coäng Saûn, nhöng cuoái cuøng thì hoï bò thaátbaïi hoaøn toaøn”48 (Giaùo sö, Nhaø giaùo Nhaân Daân Traàn Vaên

48 Sau naøy, khi oâng Nguyeãn Vaên Traán, Traàn Ñoä…xin ra baùo thì ñaûng khoângcho vì ngaïi phaûi ñöông ñaàu vôùi “khaû naêng tranh luaän vaø thaùch thöùc laõnh ñaïo” cuûahoï?

Page 304: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

304 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

Giaøu (tr. 304-333)

Theo oâng, taïi mieàn Nam, ngöôøi Ñeä Töù chæ laø nhöõngnhoùm nhoû möôïn danh nghóa Maùc xít, khoâng bieát toå chöùc, khoângbieát töï ñoaøn keát, khoâng hoaït ñoäng nhieàu, chæ bieát doàn söùc vaøovieäc vaän ñoäng coâng khai, hôïp phaùp, vieát baùo, tranh cöû (...)Suoát boán, naêm naêm chieán tranh theá giôùi thöù hai, khi caàn laømcaùch maïng truïc tieáp thì khoâng thaáy caùc nhaø “caùch maïng”Tôøroátkít ôû ñaâu caû 49 OÂng coøn vieát raèng aûnh höôûng cuûa Ñeä Töùtrong nhaân daân mieàn Nam khoâng nhieàu. Ñaây laø ñieàu caàn xemlaïi.

*Naêm 1939, oâng Hoà Chí Minh, trong baùo caùo (cho ban

Chaáp haønh coäng saûn quoác teá Komintern) vaø thö töø cho yù kieán,chæ ñaïo veà Vieät Nam, goïi nhöõng ngöôøi Ñeä Töù laø choù saên, taysai phaùt xít, tay sai ñeá quoác, keû thuø cuûa chuû nghóa coäng saûn vaøkeû thuø cuûa neàn daân chuû vaø tieán boä, laø maät thaùm, phaûn boäi, giaùnñieäp. Nhöõng toäi danh naøy gioáng heät chöõ duøng cuûa Staline trongmoät baøi baùo Pravda naêm 1937. “Baèng chöùng” cuûa oâng Hoà ChíMinh:

Boïn troátkít Nhaät duï doã thanh nieân vaøo ñoàng minh roài ñi toácaùo vôùi caûnh saùt. Sôû maät thaùm Nhaät thì cam keát seõ traû chonhoùm troátkít moãi thaùng 300 ñoâ la cuøng caùc khoaûn tieàn... Boïn

49 Giaùo sö, Nhaø giaùo Nhaân Daân Traàn Vaên Giaøu (tr315): Ñaây laø moät caâuñaày laï luøng, maâu thuaãn: neáu veá ñaàu noùi leân ñöôïc phaàn naøo chuû tröông vaø tinh tuùycuûa hoaït ñoäng Ñeä Töù taïi Saøi Goøn luùc ñoù (vôùi söï coäng taùc cuûa ngöôøi Ñeä Tam, tröôùckhi Ñeä Tam Quoác Teá ra leänh ngöøng), veá thöù nhì …keát toäi oâng Giaøu: chính oâng vieáttröôùc ñoù moät chuùt, raèng keå töø 1939 caùc thuû laõnh Ñeä Töù ñeàu bò tuø ôû Coân Ñaûo - saùchTöø ñieån Nhaân vaät lòch söû Vieät Nam coù ghi tuø cho ñeán 1944 - vaäy thì ngoaøi caùc vò ÑeäTam cuøng ôû tuø luùc aáy vaø boïn chuû nguïc, ai coù theå “thaáy” maët hoï? OÂng Giaøu giôùi haïnboán, naêm naêm chieán tranh theá giôùi thöù hai vì oâng bieát roõ sau ñoù chaúng ai coøn coùtheå thaáy ñöôïc ngöôøi hay nhoùm nhoû Ñeä Töù naøo vì hoï ñaõ bò Ñeä Tam saùt haïi töø sauthaùng 8/1945.

Page 305: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 305

troátkít ôû Thöôïng Haûi ñöôïc lónh 300.000 ñoâ la ñeå laøm vieäc ôûmieàn Trung vaø mieàn Nam (...) Boïn Thieân Taân vaø Baéc Kinh (...)50.000 ñoâ la.50

Saùu möôi naêm sau, ngöôøi ta gaëp laïi nhöõng toäi danh naøygaùn cho taát caû nhöõng ai daùm ñaët vaán ñeà veà ñöôøng loái cuûa ñaûng,keå caû nhöõng ñaûng vieân ñaõ töøng tranh ñaáu daøi laâu cho ñoäc laäpVieät Nam döôùi söï laõnh ñaïo cuûa ñaûng (Buøi Minh Quoác, Haø SóPhu, Traàn Ñoä, Nguyeãn Thanh Giang...) Coù phaûi ñoù laø: tieâu dieätchuùng (baèng chính trò?) theo lôøi daën cuûa chuû tòch Hoà ChíMinh51 ?

Trong baøi Giaûi quyeát vaán ñeà (Tröông Töûu laø) Leâ-nin-nithay phaûn Leâ-nin-nit... hay (...) tôø-roát-kít taïi Vieät Nam naêm 1958,Hoàng Vaân (Hoaøng Trung Thoâng) ñaõ coá gaéng tieâu dieät nhöõngngöôøi Ñeä Töù veà “maët chính trò”. Nhöõng khaùc bieät then choátgiöõa hai khuynh höôùng ñeàu ñöôïc taùc giaû nhaéc ñeán: cuoäc caùchmaïng thöôøng tröïc vôùi xaây döïng xaõ hoäi chuû nghóa trong moätnöôùc, xaây döïng neàn vaên hoaù voâ saûn, veà löông taâm ngheä thuaätv.v... Nhöng trong suoát caû baøi daøi, ngöôøi ñoïc gaëp nhieàu chöûibôùi, maï lò hôn laø nhöõng liù leõ hay chöùng côù khaû dó giuùp taùc giaûphaûn baùc ñöôïc nhöõng doøng ngaén nguûi do chính taùc giaû tríchdaãn Trotsky hay Tröông Töûu, Nguyeãn Höõu Ñang:

“nhöõng phaàn töû khoâng bieát gì veà chuyeân moân nhö NguyeãnHöõu Ñang, Tröông Töûu, Phan Khoâi, Traàn Duy, Traàn Ñöùc Thaûonhöng laïi raát phaûn ñoäng veà yù thöùc chính trò. Vì theá cho neân coùtheå noùi phaûn ñoäng vaø bòp bôïm laø loaïi” bieät tính” cuûa lyù luaän

50 Veà phong traøo Ñeä Töù Vieät Nam, baøi phaùt bieåu cuûa oâng Hoaøng Khoa Khoâitrong cuoäc hoïp ngaøy 15 thaùng 12 vôùi baùo Thoâng Luaän taïi Paris vaø Ai ñaõ aùm saùt TaïThu Thaâu vaø nhöõng ngöôøi troátkyùt Vieät Nam? cuûa Hoaøng Khoa Khoâi trong Hoà sôphong traøo Ñeä Töù, taäp I, Tuû saùch nghieân cöùu.

51 Hoaøng Vaên Hoan cho bieát taïi Trung Quoác, naêm 1939 Ñeä Tam VN cuõngñaõ ñaû thaúng caùnh moät ngöôøi - nhoùm tôøroátkít ba boán teân - caàm ñaàu laø moät anh coùtrình ñoä vaên hoaù (...) ( Gioït nöôùc trong bieån caû, hoài kyù 1991,taäp I tr. 128).

Page 306: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

306 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

Nhaân vaên Giai phaåm, líù luaän tô-roát-skít... ñaûng ta khoâng theåtraû “chuyeân moân” cho ai heát. Vì chuyeân moân vaø chính trò laø haiboä phaän khaêng khit trong söï nghieäp caùch maïng noùi chung(...)”chính quyeàn xoâ-vieát seõ vôõ tan vaø cheá ñoä xaõ hoäi chuû nghóakhoâng theå ñöùng vöõng ñöôïc” Chuùng hoâ haøo nhö vaäy vaø chuùnghaønh ñoäng cho ñaït ñöôïc aâm möu nhö vaäy. Cuoái cuøng Tô-roát-ski vaø beø luõ chæ coøn laø moät boïn phaûn caùch maïng ti tieän nöõa maøthoâi.(..)

Bò thaát theá veà chính trò, boïn Tô-roát-skít voäi vaøng tìm caùchgaây aûnh höôûng cuûa chuùng tröôùc tieân treân lónh vöïc vaên hoaù.(...)Tô-roát-ski vieát khaù nhieàu veà lí luaän. Quyeån Vaên hoïc vaø caùchmaïng cuûa haén coù moät aûnh höôûng nhaát ñònh trong ñaùm vaênngheä só tö saûn.(...) Ngoaøi liù luaän ra, boïn Tô-roát-skit coøn hoaïtñoäng baèng saùng taùc (...) Luaän ñieåm chính cuûa boïn naøy laø phuûnhaän vieäc xaây döïng moät neàn vaên hoaù voâ saûn vì chuùng quaûquyeát khoâng theå xaây döïng xaõ hoäi chuû nghóa trong moät nöôùc(...) Chuùng ñoái laäp vaên ngheä vôùi söï laõnh ñaïo cuûa ñaûng, ñoøi töïdo tuyeät ñoái cho vaên ngheä (...) (chuùng cho raèng) vaên hoaù voâsaûn khoâng nhöõng baây giôø khoâng coù maø töông lai cuõng khoângtheå coù ñöôïc...( taïp chí Vaên Ngheä naêm 1958 )

Keát quaû treân theá giôùi do chuû tröông Staline: Trotsky bòaùm saùt taïi Mexico, coøn Andres Nin, laõnh tuï ñaûng Poum ôû Espagnebò NKVD (tieàn thaân cuûa KGB) saùt haïi, moät soá ngöôøi Ba Lansang Lieân Xoâ döï hoäi nghò bò Staline ra leänh thuû tieâu, vuï aùnLaùszloù Rajk ôû Hongrie, thuû laõnh Ñeä Töù Taï Thu Thaâu bò gieát taïiQuaûng Ngaõi, Phan Vaên Huøm vaø caùc ñoàng chí cuûa oâng taïi BieânHoaø, Hoùc Moân v.v... Töø laâu, nhaát laø sau khi rôøi Lieân Xoâ, Trotskikhoâng ngöøng toá caùo Staline vaø ñaùm quan lieâu, theá maø phaûi ñôïiñeán naêm 56, vôùi tôø baùo caùo “maät” cuûa Khroutchev, nhöõng söïthaät veà Staline ñöôïc ñöa ra aùnh saùng treân khaép theá giôùi (nhaát laøtheá giôùi tö baûn). Töø sau khi Lieân Xoâ tan raõ, ngöôøi ta tieáp tuïctranh luaän vaø tính soå. Haøng trieäu, haøng chuïc trieäu naïn nhaâncuûa Staline. Ngöôøi Vieät Nam bò thieät thoøi vì nhöõng söï thaät naøy

Page 307: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 307

vaãn chöa ñöôïc phoå bieán taïi Vieät Nam, hoï cuõng khoâng bieátngöôøi Ñeä Töù Vieät Nam laø ai, thuû phaïm gieát ngöôøi Ñeä Töù VieätNam laø ai vaø vì sao.

*Taïi Phaùp, sau Hieäp ñònh sô boä vaø Taïm öôùc, toå chöùc Vaên

Hoaù Lieân Hieäp vaø caùc nhoùm lao ñoäng khoâng phaûi laø coâng binh(nhoùm Lao ñoäng thuûy thuû, Vieät Nam lieân ñoaøn lao ñoäng ), tríthöùc (Ñoaøn trí thöùc Daân chuû) cuûa luaät sö Phan Nhuaän do ñaûngCoäng saûn Phaùp ñôõ ñaàu vaø sau ñoù Phan Nhuaän laäp ban Vieät kieàucöùu quoác52 , phuï nöõ (Lieân ñoaøn Phuï nöõ), vôùi cô quan ngoânluaän laø tôø baùo Lao ñoäng vaø Thuûy thuû, baét ñaàu taán coâng ñoaøn theåcoâng binh vôùi söï uûng hoä vaø khuyeán khích cuûa Phaùi ñoaøn TraànNgoïc Danh,

Rieâng Vaên hoaù Lieân hieäp, do moät soá trí thöùc vaän ñoängthaønh laäp vaøo thaùng 2 naêm 1948 vôùi cô quan ngoân luaän laønguyeät san Taïp chí Phuï tröông Thoâng tin vaên hoaù Lieân hieäp,vôùi toân chæ:

“caùc nhaø vaên hoaù Vieät Nam taïi Phaùp, thuoäc khaép caùc giôùi,thuoäc khaép caùc khuynh höôùng chính trò, toân giaùo, tinh thaàn, teàtöïu trong moät toå chöùc chung laáy teân laø Vaên hoaù Lieân hieäp, ñeåbaûo veä quyeàn lôïi nöôùc Vieät Nam (...) sieát chaët haøng nguõ döôùimoät khaåu hieäu chung, moät khaåu hieäu ñoäc nhaát uûng hoä trieät ñeåphong traøo khaùng chieán do chính phuû Hoà Chí Minh laõnh ñaïoñeå tranh thuû:

– Ñoäc laäp– Chính theå coäng hoaø– Nguyeân taéc bình daân”

52 Töø tröôùc 45 cho ñeán thôøi De Gaulle, ñaûng xaõ hoäi vaø ñaûng coäng saûn (ÑeäTam ) Phaùp, (trong ñoù coù nhieàu ngöôøi coäng saûn Vieät Nam) coù maët trong chính phuû,luoân taùn thaønh vieäc duy trì thuoäc ñòa Ñoâng Döông. Maõi ñeán khi ra khoûi chính phuû,ñaûng CS Phaùp môùi baét ñaàu uûng hoä Vieät Nam.

Page 308: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

308 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

Toång thö kyù laø Phaïm Huy Thoâng, trong soá 12 coá vaán coùcaùc oâng Böûu Hoäi, Hoaøng Xuaân Maõn, Traàn Ñöùc Thaûo, ñaõ töøngcoù maët trong Toång Uyû ban ñaïi dieän vaøo thaùng 12/1944. Quanaêm 1950 - 1952 ña soá lính thôï (15.000 ngöôøi), lính chieán ñaõveà nöôùc Trung Öông coâng binh töï giaûi taùn. Keá tuïc cho cô quannaøy, Hieäp ñoaøn thôï Vieät Nam ra ñôøi naêm 1950, vôùi 400 ñoaønvieân laø coâng, chieán binh giaûi nguõ, lao ñoäng, thuûy thuû, hoïc sinh,trí thöùc vaø moät cô quan ngoân luaän tôø baùo Tieáng Thôï. Ñieàu leätoân chæ nhö sau:

“giuùp ñôõ nhau, choáng ñeá quoác vaø tö baûn, giaønh hoaøntoaøn ñoäc laäp cho Vieät Nam, thaân thieän vaø ñoaøn keát vôùi thôïPhaùp vaø thôï caùc nöôùc ñeå thöïc hieän tinh thaàn quoác teá voâ saûn(...) töø toå chöùc ñeán haønh ñoäng laáy nguyeân taéc taäp trung daânchuû laøm caên baûn, toân troïng söï töï do vaø daân chuû (...) laø moät toåchöùc thôï thuyeàn, nhöng trong nhöõng ñieàu kieän hieän thôøi ôû Phaùp,môû roäng cho hoïc sinh trí thöùc tranh ñaáu theo laäp tröôøng voâsaûn” (NVOP 1940-1954 tr253)

Tôø Phuï tröông Thoâng tin hay Taïp chí Vaên hoaù Lieân hieäpcuûa nhoùm Vaên hoaù Lieân hieäp, baét ñaàu taán coâng nhoùm troát kítbaèng baøi cuûa oâng Traàn Ñöùc Thaûo vaø sau ñoù goïi ñích danh Hieäpñoaøn thôï cuøng caùc baùo cuûa hoï laø “thöïc daân vaø Vieät gian”, “aâmmöu chia reõ Vieät kieàu vaø choáng Khaùng chieán”.

Nhoùm Vaên hoaù Lieân hieäp ñöôïc Quoác Hoäi Vieät Nam chínhthöùc giao nhieäm vuï toå chöùc Chi hoäi Lieân Vieät taïi Phaùp, thaønhvieân cuûa Hoäi Lieân hieäp quoác daân Vieät Nam, laäp taïi Haø Noäi ngaøy27 thaùng 5 naêm 1946.

Ban Vaän ñoäng Lieân Vieät ( Phaïm Huy Thoâng, Ñoã Ñaïi Phöôùc,Phaïm Ngoïc Thuaàn, Traàn Ñöùc Thaûo, Böûu Hoäi, baø Traàn NgoïcDanh (Thaùi Thò Lieân), baø Leâ Thò Löïu...) khoâng lieân laïc tröïctieáp vôùi ñoaøn theå Coâng binh (voán dó ñaïi dieän cho 6.000 ngöôøivaøo thôøi ñieåm aáy!) Phaùi ñoaøn chính phuû Traàn Ngoïc Danh göûithoâng caùo veà caùc cô quan Ñaïi dieän Coâng binh vaø noùi raèng:

Page 309: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 309

“Hieän giôø ôû trong nöôùc, söï ñoaøn keát daân toäc ngaøy caøngkhaéng khít. Hoäi Lieân Hieäp Quoác daân ñaõ goàm möôøi trieäu hoäivieân; Vaäy kieàu baøo ôû haûi ngoaïi phaûi noi göông ñoaøn keát aáy: 1/Choã naøo chæ coù Coâng binh thì laäp chi nhaùnh “Lieân Vieät “Coângbinh”(...)

Taïi Paris, Chi hoäi Lieân Vieät thaønh laäp vaøo thaùng 9/1949vôùi 60 ñaïi bieåu, ñaïi dieän cho 2.500 ngöôøi Vieät. Ban Chaáp haønhTrung Öông goàm coù 15 ngöôøi trong ñoù coù Phaïm Huy Thoâng,Nguyeãn Thò Bình53 Phaïm Ngoïc Thuaàn v.v... Tôø baùo cuûa chihoäi laø Thoâng tin Lieân Vieät. Naêm 1950, trong baùo Thoâng tin LieânVieät soá 3 coù baøi Tieåu tö saûn vaø caùch maïng cuûa Nguyeãn KhaécVieän.

“Tôø Tieáng Thôï töï nhaän laø voâ saûn, maùc xít, caùch maïng.Treøo leân maáy pho saùch cuûa Trotsky (...) keát aùn Lieân Vieät laø tríthöùc tieåu tö saûn, Staline, Mao Traïch Ñoâng laø phaûn caùch maïngnaøy noï. Hoï neâu vieäc Ñoã Ñaïi Phöôùc leân ñeå boâi xaáu Lieân Vieät.

(...) Laáy caùi oùc heïp hoøi cuûa trí thöùc tieåu tö saûn, chuùng toâicuõng coù theå hieåu ñöôïc Lieân Vieät hieän nay laø toå chöùc maïnh nhaátôû quoác noäi vaø xöù ngoaøi choáng ñeá quoác thöïc daân, beân ñòchkhoâng daïi gì maø khoâng cho maät thaùm 54 chen vaøo tìm caùch phaùhoaïi (...) chuùng toâi khoâng coù oùc caùch maïng saâu xa (...) tronggiai ñoaïn lòch söû naøy nhaém maét theo oâng Mao Traïch Ñoâng,oâng Hoà Chí Minh (...) ngöôøi cöùu nhaân loaïi khoûi naïn phaùt xít

53 Baø NTB laø con gaùi cuûa Nguyeãn An Ninh vaø laø vôï Ñoã Ñaïi Phöôùc luùc ñoù,xin ñöøng nhaàm vôùi baø Nguyeãn Thò Bình, tröôûng phaùi ñoaøn Maët Traän Giaûi Phoùngmieàn Nam trong hoäi nghò Paris trong nhöõng naêm ñaàu thaäp nieân 70.

54 Ñeå traû lôøi chuyeän Ñoã Ñaïi Phöôùc bò laät maët naï: oâng Phöôùc laø moät giaùnñieäp ñoâi ( vöøa laø maät thaùm Phaùp vöøa hoaït ñoäng cho coäng saûn).Ï Luùc Ñöùc chieámPhaùp, Nguyeãn Khaéc Vieän muoán döïa Ñöùc ñeå choáng Phaùp, nhö moät soá ngöôøi Vieätquoác gia yeâu nöôùctaïi Phaùp hoaëc taïi Vieät Nam ñaõ muoán döïa Nhaät ñeå choáng Phaùpkhi Nhaät ñaûo chính Phaùp. Veà sau oâng Vieän vaøo ñaûng CS Phaùp, vaø trôû thaønh thuûlaõnh phong traøo Vieät Kieàu ôû Phaùp, cho ñeán khi oâng veà Vieät Nam.

Page 310: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

310 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

(...) laø Staline vaø “quan cheá” (...) chuùng toâi khoâng ñöôïc thuïtruyeàn Trotski, caùch maïng khoâng hieåu bao nhieâu, chæ ngaây thôtheo con ñöôøng maø Hoà Chí Minh ñaõ chæ cho (...), ôû Paris maødaùm daïy caùch maïng cho Hoà Chí Minh (...) Tuy laø tieåu tö saûnchuùng toâi khoâng khoûi thaáy raèng töø naêm 1917 deán naêm 1950,khoái choáng ñeá quoác ñaõ lan roäng töø Nga cho ñeán Tieäp Khaécqua ñeán Quaûng Chaâu, giaùp giôùi Vieät Nam, goàm ñeán 800 trieäungöôøi, nhôø Staline vaø caùc ñaûng theo Staline.” (NVOP 1940-1954, tr. 303 - tr. 314)

Theo lôøi yeâu caàu cuûa Coâng binh, ngöôøi Ñeä Töù HoaøngKhoa Khoâi traû lôøi trong tôø Tieáng thôï :

“(...) chính giöõa luùc oâng Nguyeãn Khaéc Vieän vaø nhoùm quoácgia Vieät Nam chuû tröông ñem ngöôøi sang Ñöùc55 thì nhöõngngöôøi troátkít ñaõ tranh ñaáu choáng laïi caùi chuû tröông aáy (NguyeãnKhaéc Vieän haún chöa queân.) Trotsky leân aùn chuû nghóa phaùt xítgiöõa luùc maø oâng Vieän töôûng noù noù baønh tröôùng khaép xöù vaø laøtöông lai cuûa nhaân loaïi. Thöû töôïng hoài ñoù coâng binh höôûngöùng vôùi chuû tröông cuûa oâng thì keát quaû seõ tai haïi nhö theá naøo?Ngaøy nay oâng Nguyeãn Khaéc Vieän laïi bieát nhaän ñònh phaùt xít laømoät caùi naïn. Ñoù laø moät tieán boä ñaùng khen. Nhöng töø ñoù maø noùiraèng Staline cöùu nhaân loaïi thì thaät laø ngaây ngoâ. Choáng vaøthaéng phaùt xít Nhaät-Ñöùc chöa phaûi laø cöùu nhaân loaïi, (...) thìcuõng coù theå goïi Roosevelt Churchill laø cöùu nhaân loaïi (...) .Söïthaät Staline chæ cöùu Staline vaø quan cheá Nga (...) Roosevelt vaøChurchill chæ cöùu Roosevelt vaø Churchill vaø cheá ñoä tö baûn maø

55 Luùc Ñöùc chieám Phaùp, Nguyeãn Khaéc Vieän muoán döïa Ñöùc ñeå choángPhaùp, nhö moät soá ngöôøi Vieät quoác gia yeâu nöôùc taïi Phaùp hoaëc taïi Vieät Nam ñaõmuoán döïa Nhaät ñeå choáng Phaùp khi Nhaät ñaûo chính Phaùp. Veà sau oâng Vieän vaøoñaûng CS Phaùp, vaø trôû thaønh thuû laõnh phong traøo Vieät Kieàu ôû Phaùp, cho ñeán khi oângveà Vieät Nam. Xin ñoïc Nguyeãn Khaéc Vieän, Haønh trình cuûa moät ngöôøi trí thöùc coängsaûn, Hoaøng Khoa Khoâi, Theá kyû 21, soá?

Page 311: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 311

hoï thay maët. (...) Ngaøy nay quan cheá Nga lôïi duïng cuoäc thaéngtraän Trung Hoa, Vieät Nam tuyeân truyeàn cho hoï ñeå che laápnhöõng söï phaûn boäi cuûa hoï ôû AÂu Chaâu (...) coi nhöõng thaéngtraän cuûa nhöõng nöôùc ñoù laø coâng trình cuûa Staline. Thaät raStaline ñang mang moät traùi phaù chöùa naëng chaát noå (...)” (tr.307-311)

Xin nhôù baøi traû lôøi naøy ñöôïc vieát vaøo naêm 1950, gaàn 40naêm tröôùc ngaøy Lieân Xoâ tan raõ. Trôû laïi quaù khöù tröôùc ñoù, trongthôøi kyø hoäi nghò thaønh laäp cô quan Toång Uyû Ban Ñaïi dieän,thaùng 12 naêm 1944, tuy vaéng maët ôû Paris (vì nghæ döôõng beänhôû vuøng nuùi ) nhöng oâng Vieän coù göûi thö uûng hoä vaø coäng taùc vôùiphong traøo coâng binh baèng nhöõng baøi baùo, saùch giaùo khoa veàY hoïc, nghieäp ñoaøn, ñòa lyù. Phaàn coäng taùc naøy ngöng vaøo naêm1948. Töø sau 1950, oâng ñaû kích nhöõng ngöôøi Ñeä Töù.

*Chi hoäi Lieân Vieät bò Coâng binh choáng ñoái vì Lieân Vieät

choáng ñoái Coâng binh. Trong cuoäc tranh luaän, coâng binh vaïchra raèng coù vaøi ngöôøi trong Lieân Vieät tröôùc ñoù ôû trong nhoùmCöùu quoác (cuûa Vieät Minh) ñaõ töøng uûng hoä Baûo Ñaïi hay laømmaät thaùm cho Phaùp (tröôøng hôïp Ñoã Ñaïi Phöôùc, choàng baøNguyeãn Thò Bình).

Trong Hoäi nghò thaønh laäp, duø phaûn ñoái phöông phaùp hoàihöông cöïc kì daõ man cuûa thöïc daân, Chi hoäi Lieân Vieät khuyeánkhích Coâng, Chieán binh hoài höông, theo chuû tröông hoaø hoaõncuûa chính phuû laâm thôøi Vieät Nam:

“(...) ñaønh raèng veà ñeán VN, caùc anh em seõ bò chuùng giamcaàm, aùp cheá, haêm doaï, hay doã daønh ngon ngoït ít laâu. Nhöngnhöõng leõ aáy khoâng ñuû khieán ta troán traùnh caùi vui söôùng ñöôïctroâng thaáy laïi coá höông[sic]”. (NVOP 1940-1954 tr.237)

Chi hoäi Lieân Vieät “toá caùo” ngöôøi Coâng binh baèng gioïng

Page 312: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

312 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

ñieäu Staline:

“Thaáy moät boïn caàm ñaàu Trung Öông coâng binh töï xönglaø ñaïi bieåu cho toaøn theå, lôïi duïng loøng yeâu nöôùc cuûa ñaïi ña soácoâng binh, tuyeân truyeàn laùo xöôïc choáng hoäi “Lieân Vieät”, choángkhaùng chieán, coá yù loâi cuoán moät soá anh em coâng binh chia reõvôùi kieàu baøo ôû Phaùp, chia reõ vôùi hoäi Lieân Vieät ôû quoác noäi ñaõgoàm möôøi moät trieäu chieán só ñang chieán ñaáu haêng haùi döôùi söïlaõnh ñaïo cuûa chuû tòch Hoà Chí Minh (...) nhoùm ngöôøi naøy ñaønaùp anh em (...) haønh haï , ñaùnh ñaäp ñeán noãi coù nhieàu anh emthieät maïng (...) caám anh em khoâng ñöôïc hoäi hoïp, ñoïc saùch (...)chaúng khaùc naøo chính saùch cuûa boïn phaùt xít vaø thöïc daân Phaùp.”(tr.238)

Nhaát laø töø giöõa naêm 1947, khi ñaïi bieåu Coâng binh vieát thöhoûi Phaùi ñoaøn veà soá tieàn boán trieäu quan maø ñoaøn theå Coângbinh ñaõ quyeân goùp (laàn thöù nhì) caùch ñoù ba thaùng göûi cho Phaùiñoaøn nhôø chuyeån veà uûng hoä khaùng chieán.56

Ñaïi bieåu Traàn Ngoïc Danh (doãi) yeâu caàu Coâng binh Chiñoaøn ñaïo Hai Bergerac cöû ñaïi bieåu leân (Paris) laáy tieàn laïi vì

“ñaõ khoâng tín nhieäm, duøng tieàn ñeå thuùc eùp Phaùi ñoaøn, voâleã, baát nhaõ vôùi Phaùi ñoaøn, trong ñoaøn theå Coâng binh coù moät soángöôøi ngoan coá thöøa cô hoäi khoù khaên ñeå laøm maát uy tín Phaùiñoaøn, ñeå choáng laïi Chính phuû”.

(vaø doaï:)

“Töø raøy veà sau, ai phæ baùng Hoà Chuû Tòch, Chính phuû LieânHieäp Quoác gia do Quoác hoäi ñeà cöû ra vaø Phaùi ñoaøn, seõ chòutraùch nhieäm tröôùc phaùp luaät cuûa Chính phuû VN DCCH” (Thoâng

56 Soá tieàn naøy khoâng heà ñöôïc traû laïi cho Coâng binh vaø döôøng nhö cuõngkhoâng veà vôùi khaùng chieán taïi Vieät Nam.

Page 313: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 313

caùo ngaøy 22/9/1947; tr 277-278)

Keå töø ñoù, treân caùc baùo choáng ñoaøn theå coâng binh ngoaøinhöõng Thoâng caùo cuûa Phaùi ñoaøn coøn coù nhöõng baøi vu caùo,chuïp muõ, maï lò Troát kít vaø Coâng binh:

“boïn troát kít Vieät Nam laø toâi tôù cuûa thöïc daân (...) choángchính phuû khaùng chieán anh duõng cuûa daân toäc Vieät Nam do HoàChuû tòch laõnh ñaïo, theâm ñieàu noùi xaáu Phaùi ñoaøn taïi Phaùp (...)lôïi duïng loøng aùi quoác cuûa anh em duïng taâm daét anh em vaøoñöôøng phaûn quoác (...) Chuùng laáy thuyeát Leâ Nin ra ca tuïng maøchuùng laïi chæ trích Hoà Chí Minh thaät laø moät söï ngoâng cuoàng(...) pheâ bình nhöõng keû ñaõ vaø ñang gaùnh vaùc nhieäm vuï xaâyñaép neàn ñoäc laäp thì phaûi laø voâ saûn khoâng? Khoâng! ( tr.150)

Boïn Tôø roát kít Vieät gian thöôøng laùo doái löøa gaït ñoàng baøo(...) Kyø sau “ Lao ñoäng” seõ seõ ñaêng caùc haønh ñoäng phaûn giaùncuûa tuïi troát kít Vieät gian ôû Vieät Nam” (tr.217)

Nhöõng khaùc bieät veà ñöôøng loái chính trò giöõa ñoaøn theåCoâng binh vaø phaùi ñoaøn Traàn Ngoïc Danh, coøn theå hieän quanhöõng baøi buùt chieán hay nhöõng tin töùc veà toå chöùc sinh hoaït.Thaät vaäy, trong khi ngöôøi ta töng böøng treo ñeøn keát hoa möøngsinh nhaät “ñaïi hieàn sö yeâu quí Staline”, ñöôïc meänh danh laøcha giaø nhoû beù cuûa caùc daân toäc (le petit peøre des peuples),”Moãikhi nghe thaáy teân Staline laø muoân trieäu traùi tim cuøng ñaäp maïnhmoät nhòp”, baùo Coâng Nhaân möøng thoï 70 tuoåi Staline (NVOP1940-195 tr. 497), Baùo Coâng nhaân töông trôï vaø Lao ñoängthuûy thuû keâu goïi anh chò em Vieät kieàu (...) laäp moät phaùi ñoaønñoâng ñaûo goàm nhieàu thaønh phaàn ñeå kyû nieäm 50 tuoåi cuûa M.Thorez) (tr. 500) ngöôøi con cuûa daân toäc Phaùp (le fils du peuple),vaø cuûa Hoà Chí Minh, cha giaø cuûa daân toäc Vieät Nam57 nhöõng

57 Xin ñeå yù ñeán “toân ti, traät töï” cuûa nhöõng ngöôøi cha thieân haï naøy: nhaát,Staline ; nhì, Maurice Thorez vaø ba, Hoà Chí Minh.

Page 314: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

314 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

ngöôøi Ñeä Töù ñaïi bieåu cho Coâng binh laïi bò phaùi ñoaøn TraànNgoïc Danh traùch cöù ñaõ cöû haønh leã möøng sinh nhaät Hoà ChíMinh khoâng ñuùng ngaøy yeâu caàu cuûa Phaùi ñoaøn va ø coøn ñoøichoáng toân suøng caù nhaân, ñoøi Vieät Nam hoaøn toaøn ñoäc laäp, ñoøiuûng hoä cuoäc tranh ñaáu cuûa gaàn traêm trieäu noâ leä ñang bò daøyxeùo döôùi caùi goùt saét daõ man cuûa caùi Lieân Hieäp Phaùp boác loät daõman kia. Toùm laïi, nhöõng gì maø ngöôøi Ñeä Töù laøm luùc ñoù khoângñuùng neáu khoâng noùi laø ngöôïc haún chöông trình cuûa ñaûng ÑeäTam. Thaät vaäy, trong khi chuû tòch Hoà Chí Minh tuyeân boá vôùibaùo chí ngoaïi quoác:

“chuùng toâi khoâng chuû tröông giai caáp ñaáu tranh vì raèngtrong xaõ hoäi Vieät Nam khoâng coù giai caáp tö baûn (...) Chuùng toâichuû tröông laøm cho tö baûn Vieät Nam phaùt trieån, maø chæ coùthoáng nhaát vaø ñoäc laäp thì tö baûn Vieät Nam môùi phaùt trieån (...)Ñoàng thôøi chuùng toâi hoan ngheânh tö baûn Phaùp vaø tö baûn caùcnöôùc khaùc thaät thaø coäng taùc vôùi chuùng toâi, moät laø ñeå kieán thieátnöôùc Vieät Nam (...) hai laø ñeå ñieàu hoaø kinh teá theá giôùi vaø gìngiöõ hoaø bình. (baùo Thoâng tin cuûa ñoaøn chính phuû Vieät NamTraàn Ngoïc Danh ñaêng ngaøy 20 thaùng 8 naêm 1947”, (NVOP1940-1954 tr. 432)

Thì ngöôøi trotskistes phaûn baùc töøng ñieåm moät trong tôøbaùo Voâ Saûn soá thaùng 9 naêm 1947:

“1/... so vôùi tö baûn ñeá quoác hoaøn caàu thì tö baûn Vieät Namhaàu nhö khoâng coù nhöng tranh ñaáu giai caáp vaãn coù (...) Haïngboùc loät laø thöïc daân Phaùp, laø ñieàn chuû Vieät Nam, laø chuû xöôûngVieät Nam. Haïng bò boùc loät laø daân caøy, laø phu moû, phu ñoànñieàn. Thöïc daân Phaùp laø tö baûn, coâng noâng Vieät Nam laø voâsaûn.(...) Luùc lao ñoäng vaø daân caøy noåi leân ñaùnh choáng thöïc daânPhaùp, laø moät hình thöùc cuûa tranh ñaáu giai caáp.

2/ Chæ coù thoáng nhaát vaø ñoäc laäp thì tö baûn Vieät Nam môùiphaùt trieån. Ñoù laø moät söï thöïc (...). Nhöng phaûi bieát raèng: coângnoâng voâ saûn Vieät Nam hy sinh tranh thuû ñoäc laäp (ôû ngoaøi ñeá

Page 315: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 315

quoác Phaùp = ngoaøi Lieân Hieäp Phaùp ) khoâng phaûi vì muïc ñíchaáy. Muïc ñích cuûa voâ saûn Vieät Nam (...) laäp moät chính phuû CoângNoâng chuyeån thaønh voâ saûn chuyeân chính, gia nhaäp vaøo phongtraøo caùch maïng quoác teá vaø thöïc hieän xaõ hoäi chuû nghóa.

3/... “Kinh teá thöïc daân” vôùi “tö baûn Phaùp” khaùc nhaunhöõng gì? Ñaõ baûo kinh teá thöïc daân Phaùp laøm cho daân Vieätkhoán khoå roài laïi baûo raát hoan ngheânh tö baûn Phaùp. Vaäy ñoànñieàn cao su, moû Hoøn Gay, nhaø maùy sôïi Nam Ñònh, sôû maùyñieän, maùy nöôùc v.v... khoâng phaûi laø tö baûn Phaùp hay sao? NhöngHoà Chí Minh coù neâu ra moät “ñieàu kieän” (...) phaûi thaät taâm coängtaùc (...) Phaûi chaêng vì muoán coù “thöù tö baûn thaät taâm coäng taùc”ñoù neân quaàn chuùng Vieät Nam phaûi huyeát chieán hai naêm nay?

4/ Nhôø “tö baûn Phaùp vaø tö baûn caùc nöôùc khaùc ñeå kieánthieát nöôùc Vieät Nam” (...) ñoù laø yù muoán cuûa tö baûn ñeá quoác (...)khoâng caàn “hoan ngheânh”, khoâng caàn môøi (...) noù cuõng ñeán.(...) Noù ñaõ ñeán trong 80 naêm vöøa qua. Nay noù taùi chieám ñeå“chaán höng Vieät Nam”

5/ Tö baûn ñeá quoác Phaùp vaø caùc nöôùc kinh doanh ôû VieätNam ñeå “gìn giöõ hoaø bình”? Ñieàu naøy ngöôïc vôùi lòch söû. Chínhvì tö baûn Phaùp muoán kinh doanh ôû Vieät Nam neân môùi coù chieántranh (...) chính vì caùc tö baûn ñeá quoác tranh giaønh thò tröôøngvaø nôùi roäng kinh doanh neân môùi xaûy ra chieán tranh. Traän (...)1914-1918 vaø traän ñaïi chieán 1939-1945 vöøa qua laø moät baèngchöùng.” (tr.432-433)

Trong thôøi gian 47-48, nhieàu coâng binh söûa soaïn hoàihöông, tuï taäp ôû mieàn Nam Phaùp, caùc traïi taïm ñöôïc xaây theâm.Nhöõng tay coân ñoà, löu manh bò maát ñaát ñöùng töø ngaøy nhöõngcaêng traïi khoâng coøn naïn muø chöõ, côø baïc, ñó ñieám, nay ñöôïcPhaùi ñoaøn ñôõ ñaàu khuyeán khích ñaõ tuï taäp gaây söï, ñaû thöôngcoâng binh. An ninh traät töï khoâng coù trong nhöõng traïi döïngtheâm naøy, neân nhieàu cuoäc hoäi hoïp bieán thaønh haønh hung phaùroái. Ngoaøi nhöõng tranh luaän chính trò coøn coù theâm nhöõng haønhhung, khieâu khích ñi ñoâi vôùi nhöõng vu caùo maï lò. Nhöõng keâu

Page 316: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

316 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

goïi, coá gaéng taêng cöôøng traät töï cuûa nhöõng ngöôøi ñaïi dieän ñòaphöông khoâng ñuû ngaên chaän nhöõng caêm thuø, coâng phaãn giöõañoâi beân.

Cöïc ñieåm laø vuï xoâ xaùt xaûy ra vaøo ñeâm 15 thaùng 5 naêm1948 taïi Marseille. Coù 5 ngöôøi cheát 70 bò thöông 20 ngöôøi bòbaét. Lính Phaùp ñeán can thieäp, baén cheát theâm moät ngöôøi. Dónhieân, nhöõng ngöôøi Ñeä Töù bò vu caùo laø thuû phaïm. Duø hai naêmtröôùc khi xaûy ra aùn maïng, sau Hoäi nghò thaønh laäp, Hieäp ñoaønthôï ñaõ vieát moät (böùc thö khoâng nieâm) cho phaùi ñoaøn TraànNgoïc Danh:

.. Phaùi ñoaøn laø moät cô quan ñaïi dieän chính thöùc cuûachính phuû Vieät Nam taïi Phaùp (...) chuùng toâi (...) quyeát nghòphaûi coù moät thaùi ñoä chính thöùc ñoái vôùi vaán ñeà Vieät Nam vaøñoàng thôøi ôû Phaùp phaûi can thieäp ñeán caùc haønh vi cuûa phaùiñoaøn ñaëng ngaên caûn nhöõng aûnh höôûng tai haïi do nhöõng coângvieäc cuûa phaùi ñoaøn chuû tröông vaø seõ coøn chuû tröông. Veà chínhtrò, chuùng toâi hoaøn toaøn choáng vôùi chính saùch cuûa phaùi ñoaøn(...) khi chuùng toâi pheâ bình, coâng kích chính saùch coäng taùc giaicaáp, chính saùch xu thôøi cuûa Vieät Minh laø coá yù ñeå ñaùnh tan aâmmöu phaûn ñoäng cuûa boïn ñeá quoác...Töø baáy laâu nay, chuùng toâivaãn thöôøng neâu leân chieán tuyeán duy nhaát vôùi caùc giôùi, vôùi caùctoå chöùc Vieät kieàu, vaø chuùng toâi laäp chieán tuyeán duy nhaát ñeå uûnghoä cho phaùi ñoaøn58 moãi khi chuùng toâi thaáy caàn phaûi hoaït ñoängchung theo moät vaøi chuaån ñích roõ raøng nhaát ñònh choáng laïi boäThuoäc ñòa , boïn thöïc daân vaø Chính phuû tröôûng giaû Phaùp (tr.193-194))

Coâng binh saün saøng laøm chieán tuyeán duy nhaát vôùi Chi hoäiLieân Vieät taïi Phaùp treân nhöõng ñieåm : toå chöùc (...) mít tinh, bieåu

58 Ñaàu thaùng gieâng naêm 1947, boä Noäi vuï Phaùp baét Traàn Ngoïc Danh boûvaøo khaùm Santeù. Toaøn theå Coâng binh khaép nôi tuyeät thöïc phaûn ñoái nhaø caàm quyeànPhaùp. Boä Noäi vuï bao vaây caùc traïi, baét ñi 126 coâng binh, hôn moät thaùng sau hoï aùpgiaûi nhöõng coâng binh naøy xuoáng taøu veà Vieät Nam.

Page 317: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 317

tình choáng ñeá quoác, toá caùo Lieân Hieäp Phaùp laø ñeá quoác traùhình, laøm truyeàn ñôn keâu goïi thôï thuyeàn Phaùp taåy chay söïchuyeân chôû khí giôùi, binh lính sang Vieät Nam” (Ñaïi hoäi nghòCoâng binh. (tr.486)

Hai naêm sau ngaøy aùn maïng, toaø Phaùp tuyeân aùn 86 naêm tuøvaø 2 trieäu röôõi quan tieàn boài thöôøng vaø aùn phí cho caùc canphaïm. Duø khoâng heà coù moät ngöôøi Ñeä Töù naøo trong soá nhöõngbò can 59 , Ñeä Töù cuõng ñaõ keâu goïi giuùp ñôõ nhöõng gia ñình caùcnaïn nhaân cuõng nhö bò can.

Phaùi ñoaøn Traàn Ngoïc Danh ra thoâng caùo:

“hieän giôø toâi khoâng muoán giao dòch vôùi Trung Öông Coângbinh vì (...) ñaõ keâu goïi anh em coâng binh giuùp cho boïn saùtnhaân (...) ñaõ töï tieän laøm traùi vôùi saéc leänh cuûa Chính phuû veàngaøy leã ñoäc laäp laø ngaøy 2 thaùng 9 vaø ngaøy Toång khôûi nghóa 19thaùng 8”.60

Nhöõng ngöôøi trí thöùc Vaên hoaù lieân hieäp cuõng keát toäi ngöôøiÑeä Töù:

“tin raèng nguyeân do ñaàu tieân cuûa vuï coát nhuïc töông taønnaøy ôû Marseille, aáy chính laø tinh thaàn beø ñaûng, laø maùu ham meâcaõi coï nhöõng lyù thuyeát chöa caàn thieát trong luùc toaøn daân ñöôngñaàu cuøng moät thöïc teá caáp baùch : choáng laïi aùch thöïc daân”(tr.163)

Cuoái naêm 1952, theâm hôn 1.000 (cöïu) coâng binh veà nöôùc,soá ñoaøn vieân cuûa Hieäp ñoaøn thôï Vieät Nam coøn laïi döôùi 300

59 Hoaøng Khoa Khoâi cuõng “ñöôïc” moät ngöôøi beân phe nguyeân caùo khaihieän dieän trong ñeâm aùn maïng duø oâng ôû Paris khi ñoù.

60 Xem baùo caùo chính trò trong Hoäi nghò laàn thöù tö cuûa Hieäp ñoaøn thôï ( tr535-563).

Page 318: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

318 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

ngöôøi. Taïi Phaùp, keå töø ñoù, noùi chung trong coäng ñoàng ngöôøiVieät, nhöõng ngöôøi trí thöùc, sinh vieân, thöông gia khoâng coøn laøthieåu soá. Vì cöôøng ñoä chieán tranh gia taêng, ngöôøi Vieät töø Ñoângdöông ñoå sang Phaùp khaù ñoâng neân caùc thaønh phaàn thay ñoåi,4.000 ngöôøi coâng nhaân, 12.000 coøn laïi laø thöông gia, trí thöùc,sinh vieân. Vaøo thaùng 4/54, boán nöôùc Anh, Phaùp, Myõ vaø Ngaquyeát ñònh môû Hoäi nghò Geneøve ñeå thaûo luaän veà vaán ñeà ñìnhchieán ôû Ñoâng Döông. Phaùp coâng khai thöøa nhaän vaø môû cuoäcthöông thuyeát vôùi chính phuû khaùng chieán Hoà Chí Minh.

Nhöõng ngöôøi coâng binh coøn laïi cuøng chi hoäi Lieân Vieät ôûvaøi ñòa phöông ñaõ coù nhöõng coá gaéng xích gaàn laïi ñeå thaønh laäpMaët traän Thoáng nhaát Vieät kieàu phaûn ñeá. Nhöng dó nhieân, vôùilöïc löôïng to lôùn luùc ban ñaàu hoï coøn gaëp nhöõng choáng ñoái, vucaùo thì baây giôø, khoâng ai ngaïc nhieân khi lôøi keâu goïi thaønh laäpchieán tuyeán duy nhaát naøy trong ñaïi hoäi laàn thöù ba cuûa Hieäpñoaøn chæ “ñem laïi keát quaû moät chieàu”. Vaên Hoaù Lieân Hieäp xemHieäp ñoaøn laø moät toå chöùc “do thöïc daân ñaët ra, laøm tay sai choBaûo Ñaïi”( tr 263)

Töø 1948, nhöõng cuoäc buùt chieán, baøn luaän thôøi cuoäc, nhaänñònh, quyeát nghò (veà vaán ñeà Nam Tö vôùi Tito, vuï aùn Rosenbergv.v...) vaãn tieáp tuïc cho ñeán khi hieäp ñònh Geneøve ñöôïc kí keát.Trong nhaät leänh cuûa ñaïi töôùng Toång tö leänh Voõ Nguyeân Giaùp:

“Ngaøy 21 thaùng 7 naêm 1954, hoäi nghò Geneøve ñaõ ñi tôùi“keát quaû toát ñeïp (...) Hoäi nghò ñaõ coâng nhaän ñoäc laäp vaø chuûquyeàn hoaøn toaøn thoáng nhaát vaø laõnh thoå toaøn veïn cuûa nöôùcVieät Nam chuùng ta. Hieäp ñònh ñình chieán ôû Geneøve laø moätthaéng lôïi to lôùn cuûa chuùng ta (...)”

OÂng Phaïm Vaên Ñoàng cuõng tuyeân boá:

“Ñoù laø moät thaéng lôïi to lôùn cuûa nhaân daân nöôùc Vieät Namdaân chuû coäng hoaø vaø nhaân daân cuûa caùc nöôùc Ñoâng Döông,cuûa nhaân daân Phaùp, cuûa (....) moät thaéng lôïi cuûa nhaân daân yeâuchuoäng hoaø bình. Ñoù laø moät thaéng lôïi cuûa hoaø bình”.

Page 319: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 319

Vaø lôøi keâu goïi cuûa chuû tòch Hoà Chí Minh:

“Ngoaò giao ta ñaõ thaéng lôïi to (....) ÔÛ hoäi nghò Geneøve dosöï ñaáu tranh cuûa ñoaøn Ñaïi bieåu ta vaø söï giuùp ñôõ cuûa Ñaïi bieåuLieân Xoâ vaø Trung Quoác, ta ñaõ thaâu ñöôïc thaéng lôïi lôùn: Chínhphuû Phaùp ñaõ thöøa nhaän ñoäc laäp, chuû quyeàn, thoáng nhaát vaølaõnh thoå toaøn veïn cuûa nöôùc ta, thöøa nhaän quaân ñoäi Phaùp seõ ruùtlui khoûi nöôùc ta v.v...” (tr.601-604)

Nhöng ngay sau ñoù, qua Hoäi nghò laàn thöù tö cuûa Hieäpñoaøn thôï ngaøy 22 thaùng 7 -1954, trong baùo caùo Tinh thaàn vaøchính trò, chuùng ta nghe moät gioïng khaùc, bình tónh vaø lo ngaïihôn:

“Neáu khaùng chieán Vieät Nam, Laøo vaø Mieân gaëp nhöõng ñieàukieän baát lôïi, moät söï phaân chia nhö theá laø ñieàu taïm thôøi vaø mieãncöôõng coù theå chaáp nhaän. Nhöng (...) Phaùp raát yeáu theá vaø ñangbí loái. Nhöôïng cho chuùng kieåm soaùt, daàu laø taïm thôøi, ba phaàntö xöù Ñoâng Döông, töùc laø ñeå cho chuùng duøng phöông tieänngoaïi giao chieám ñöôïc nhöõng caùi maø chuùng baát löïc veà binh bò(tr 269 ). ...söï phaân chia nöôùc Vieät Nam (...) laø taïm thôøi trongthôøi haïn hai naêm. Nhöng kinh nghieäm ñaõ cho ta thaáy nhieàu söïphaân chia taïm thôøi (nhö Ñöùc, AÙo, Cao ly) ñaõ keùo daøi tôùi gaànchuïc naêm maø vaãn chöa giaûi quyeát. (tr 270)

Trong tôø Tieáng Thôï, thaùng 9 naêm 54:

“ñoù laø moät cuoäc thaát baïi cuûa ñeá quoác Phaùp (...) trongcuoäc thaát baïi, Phaùp giaønh ñöôïc moät soá vò trí lôïi haïi vaø coù theålaøm ngaên caûn cuoäc thoáng nhaát cuûa nöôùc Vieät. AÁy laø söï phaânchia taïm thôøi nöôùc Vieät Nam treân ranh giôùi vó tuyeán thöù 17. AÁylaø söï quaân ñoäi Phaùp coøn chieám ñoùng tôùi cuoäc Toång tuyeån cöû .AÁy laø thôøi haïn töø nay tôùi cuoäc Toång tuyeån cöû keùo daøi hai naêm(...) Chuùng ta nhaän ñònh sôû dó Chính phuû Hoà Chí Minh nhaân

Page 320: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

320 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

nhöôïng cho Phaùp laø vì söï thuùc eùp cuûa Trung Hoa vaø Nga Xoâ(...) Ñöùng tröôùc Hieäp öôùc Geneøve, ai laø ngöôøi bieát phaùn ñoaùntaát khoâng theå khoâng nhìn thaáy moái hoïa maø boïn Phaùp seõ gaây rabaèng caùch bieán ñoåi mieàn Nam thaønh moät nöôùc bieät laäp (...)Hieäp ñoaøn thôï Vieät Nam taïi Phaùp (...) keâu goïi quaàn chuùngmieàn Nam xöù Vieät caàn phaûi ñeà phoøng (...) chính saùch ru nguû,coi Hieäp öôùc Geneøve laø hoaøn toaøn thaéng lôïi nhö anh em LieânVieät ñang laøm, laø moät ñieàu coù haïi. (...) Khoâng Hieäp ñoaøn khoângtheå che laáp moái hoïa phaân chia nöôùc Vieät” (tr.598)

Vaãn laø nhöõng tieáng noùi khaùc vôùi tieáng noùi cuûa ñaûng. Ai coùlíù? Nhöng ñoù khoâng phaûi laø chuû ñeà cuûa baøi naøy, toâi chæ nghieämra ñöôïc moät ñieàu: ngay töø buoåi ñaàu hay ñuùng hôn khi khoângcoøn caàn thieát cho söï soáng coøn hoaëc phaùt trieån cuûa ñaûng, ñaûngCoäng Saûn Vieät Nam loaïi tröø taát caû nhöõng ñaûng phaùi vaø conngöôøi coù nhöõng tieáng noùi vaø yù nghó khaùc vôùi hoï, ngay duønhöõng ñaûng phaùi hay tieáng noùi ñoù tieâu bieåu cho nhöõng ngöôøicoù cuøng nguyeän voïng vaø hoaøi baõo vôùi ñaûng Coäng Saûn VieätNam.

Hôn 20 naêm sau, söï phaân chia ñaát nöôùc chaám döùt vôùihaøng trieäu ngöôøi cheát. Neáu cuoäc toång tuyeån cöû xaûy ra vaøo1956 vaø mieàn Baéc thaéng nhö ngöôøi ta phoûng ñoaùn, thì moïi söïra sao? Xaây döïng xaõ hoäi chuû nghóa trong moät nöôùc deã hôntrong... hai nöôùc vaø caøng deã hôn laø cho caû theá giôùi? Vì töø líthuyeát sang thöïc haønh coù vöïc thaúm tham-saân-si baát khaû vöôïtcuûa loaøi ngöôøi? Daân toäc, quoác gia deã hôn quoác teá, nhaân loaïi?duø ôû möùc quoác gia hay theá giôùi, nhöõng khaùt voïng cuûa conngöôøi veà ñôøi soáng toát ñeïp ñeàu nhö nhau. Moät ñaûng deã trò daânhôn ña ñaûng61 vaø khoûi phaûi chia seû quyeàn uy, lôïi loäc. Sau maáy

61 “nhöõng ngöôøi saùng laäp Lieân Xoâ hy voïng moät heä thoáng meàm deûo vaø saùngsuûa cuûa caùc xoâ vieát seõ cho pheùp Nhaø nöôùc chuyeån bieán hoaø bình, vaø daàn daàn tieâuvong theo böôùc tieán kinh teá vaø vaên hoaù. Thöïc teá toû ra phöùc taïp hôn lyù thuyeát. Giaicaáp coâng nhaân lao ñoäng cuûa nöôùc haäu tieán ñaõ laøm cuoäc caùch maïng xaõ hoäi chuûnghóa ñaàu tieân. Raát coù theå noù phaûi traû giaù caùi ñaëc quyeàn lòch söû aáy baèng moät cuoäc

Page 321: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 321

möôi naêm xaây döïng xaõ hoäi chuû nghóa vaø con ngöôøi môùi, daânVieät ñöôïc haïnh phuùc chöa? Veà nhöõng baäc tieàn boái ñaõ qua ñôøihay coøn taïi vò, loøng yeâu nöôùc cuûa tuyeät ñaïi ña soá thôøi aáy coù leõkhoâng ai trong chuùng ta coù theå nghi ngôø, nhöng toâi cöù nghóraèng tai haïi, thaûm hoïa ñaõ taøn phaù ñaát nöôùc con ngöôøi Vieät Namlaø do haønh ñoäng vaø thaùi ñoä ngaïo maïn muø quaùng cuûa moät soángöôøi xuaát phaùt töø loøng tin tuyeät ñoái raèng chæ hoï môùi naém ñöôïcchaân lí, nhaát laø khi hoï ñaõ chieán thaéng vaø queân maát raèng hoï ñaõchieán thaéng baèng baïo löïc.

Trong nöôùc Vieät Nam hieän taïi, Ñeä Töù quoác teá coù veû nhöñaõ bò tieâu dieät ngay töø sau naêm 1945. ÔÛ Phaùp, tuaân leänh chuûtòch Hoà Chí Minh, phaùi ñoaøn Traàn Ngoïc Danh cuõng nhö nhieàutrí tröùc trong Vaên hoaù lieân hieäp ñaõ duøng moïi caùch tieâu dieät aûnhhöôûng cuûa ngöôøi Ñeä Töù nhö ta ñaõ thaáy62 : khoâng theå nhaânnhöôïng nhöõng ngöôøi chæ trích ñaûng hay coù yù nghó khaùc vôùiñaûng. Nhöng nôi naøo coù ñoäc taøi baát coâng thì nôi ñoù coù phaûnkhaùng. Ñieàu giaûn dò vaø xöa nhö loaøi ngöôøi.

«söï phaûn khaùng cuûa coâng binh ñoái vôùi Phaùi ñoaøn TraànNgoïc Danh (ñaïi dieän cho chính phuû Hoà Chí Minh luùc baáy giôø)trong moät chöøng möïc naøo ñoù, cuõng cuøng moät tính chaát nhö söïphaûn khaùng cuûa coâng nhaân Hungary naêm 1956 vaø coâng nhaânTieäp khaéc naêm 1968» (tr.XXIV, Lôøi giôùi thieäu NVOP 1940-1954)

caùch maïng thöù hai, cuoäc caùch maïng choáng boïn chuyeân cheá quan lieâu. (...) Vaán ñeàkhoâng phaûi laø thay moät beø phaùi laõnh ñaïo naø baèng moät beø phaùi khaùc, maø laø thay ñoåinhöõng phöông phaùp laõnh ñaïo kinh teá vaø vaên hoaù. Söï ñoäc taøi quan lieâu phaûi nhöôøngchoã cho neàn daân chuû xoâ vieát. Vieäc thieát laäp laïi quyeàn pheâ bình vaø töï do baàu cöû thaätsöï laø ñieàu kieän caàn thieát cho söï phaùt trieån cuûa ñaát nöôùc “ :Trotski, trong Cuoäc caùchmaïng bò phaûn boäi.

62 Taïi Phaùp ngoaøi lí do “thieáu chieán só” neân cuoäc ñaáu tranh phaûi töï luïi taøn,thaät deã daøng vu keát toäi Vieät gian nhöng khoâng deã gì toå chöùc chuyeän haønh hung haybaét coùc, aùm saùt!

Page 322: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

322 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

Moät chieán tuyeán duy nhaát choáng ñeá quoác Phaùp, ngay taïiPhaùp. Moät phong traøo ñaõ ñöôïc moät ñoaøn theå ngöôøi Vieät xaâydöïng. Moät neàn moùng toå chöùc ñaáu tranh hoïc taäp sinh hoaït ñaõthaønh hình trong moät thôøi gian ngaén. Baét ñaàu töø moät hoaøn caønhnghieät ngaõ khoù khaên.

Veà sau, khi Phong traøo cô hoà tan raõ, lí do chính laø vì ñaïiña soá coâng binh hoài höông (Le combat cesse, faute decombattants: traän chieán ngöng vì khoâng coøn chieán só), moätphaàn vì thaùi ñoä cuûa moät soá ngöôøi trí thöùc theo chaân (bò loâi cuoánbôûi?) traøo löu lòch söû, tö töôûng vaø chính trò thôøi baáy giôø. Ngöôøiñôøi öa phuø thònh, hôn laø daïi doät phuø suy!

Baüng ñi moät thôøi gian, töø cuoái nhöõng naêm 60, khoái Vaênhoaù Lieân Hieäp daàn daø giöõ moät ñòa vò khaù quan troïng, vaø haäuthaân cuûa noù Hoäi Ngöôøi Vieät Nam taïi Phaùp, ñaõ vöôn mình ñaïtñöôïc soá hoäi vieân kæ luïc ngay sau ngaøy 30 thaùng Tö naêm 75,nhöng roài söï suy suïp ñeán cuõng nhanh choùng, theo laøn soùngngöôøi tò naïn traøn tôùi.

Ngaøy nay con soá Vieät kieàu taïi Phaùp noùi rieâng leân ñeánhaøng traêm nghìn vaø noùi chung haøng trieäu treân khaép theá giôùi maødöôøng nhö soá phaän cuûa ñaát nöôùc queâ höông khoâng coù moättieáng goïi naøo ñuû ñeå (taát caû caùc ñaûng phaùi, taát caû chuùng ta)thaønh laäp moät toå chöùc thoáng nhaát, moät chieán tuyeán duy nhaátchoáng laïi ñoäc taøi toaøn trò, laïc haäu vaø ngheøo ñoùi ôû queâ höông.

Coù phaûi vì khoâng ai, khoâng phöông caùch naøo coù theå baûoñaûm cho chuùng ta raèng lòch söû seõ khoâng laäp laïi: ñaûng chieánthaéng naøo ñoù seõ saùt haïi nhöõng ñaûng khaùc khi caùch maïng (saép)thaønh coâng? Bôûi vì voâ soá baøn tay vaø khoáí oùc Vieät Nam ñaõ maátñi trong cuoäc chieán daønh töï do vaø ñoäc laäp, maát ñi bôûi keû ñòchvaø bôûi chính baøn tay cuûa ñoàng baøo. Bieát bao nhieâu maát maùt,phí phaïm, thöông toån di haïi laâu daøi.

Coù phaûi vì chuùng ta khoâng ôû trong hoaøn caûnh böùc baùchcuûa caùc coâng binh ngaøy xöa, nhöõng ngöôøi noâ leä xa xöù vôùi moättoå quoác maát teân, bò ñoâ hoä? Coù phaûi vì daân toäc Vieät ñaõ bò «thöôngtích quaù naëng»? (Theo Nguyeãn Gia Kieång - Thoâng luaän). Vì

Page 323: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 323

nhöõng veát thöông vaãn chöa laønh, vì nhöõng oan traùi, caêm hôønvaãn coøn nguyeân veïn, vì baát löïc, vì sôï haõi... neân chaùn naûn, thôøô tröôùc tình hình ñaát nöôùc?

*Tuy vaäy, noùi veà Vieät Nam, ngöôøi Ñeä Töù Hoaøng Khoa

Khoâi laïc quan:

«Ngaên caûn töï do daân chuû, ñaûng Coäng Saûn ñang chöùa chaátnoå xung quanh mình. Söï suïp ñoå cuûa cheá ñoä laø ñieàu khoù traùnhkhoûi!

(...) Chuùng ta ôû haûi ngoaïi, coù theå ñoùng goùp tích cöïc vaøophong traøo ñaáu tranh trong vaø ngoaøi nöôùc, baèng caùch tìm ramuïc tieâu chung maø moïi ngöôøi coù theå ñoàng thuaän. Muïc tieâu aáy,theo yù toâi, laø ñoøi daân chuû ña nguyeân, ña ñaûng, baàu cöû vaø öùngcöû thaät söï töï do, baàu cöû Quoác Hoäi laäp hieán, baàu cöû Hoäi ñoàngnhaân daân caùc caáp theo loái toaøn daân ñaàu phieáu»63

Caû moät chöông trình! Vaø moät trong nhöõng ngöôøi Ñeä Töùlaøm vieäc khoâng ngöng nghæ töø 60 naêm naøy cho chuøng ta bieátthôøi khoaù bieåu saép tôùi cuûa mình:

«Dó nhieân chöông trình toái ña vaø daøi haïn cuûa chuùng toâicoøn coù nhieàu ñieåm khaùc nöõa vaø coù theå khaùc vôùi yù kieán anh emquoác gia. Nhöng ñoù laø vieäc (...) töông lai. Trong hieän taïi, ñaátnöôùc ñang ñau khoå vaø bí taéc, chuùng ta haõy cuøng nhau tìm ranhöõng muïc tieâu chung, gaây söùc maïnh, ñaáu tranh cho moät söïthay ñoåi ít toån haïi nhaát (...) Chuùng toâi khoâng giaáu gieám, chuùngtoâi laø nhöõng ngöôøi coäng saûn trung thaønh vôùi líù töôûng»64

Phan Thò Troïng Tuyeán1999

63 Hoà sô Veà phong traøo Ñeä Töù Vieät Nam, aán baûn thöù nhaát, tr.14.64 Hoà sô Veà phong traøo Ñeä Töù Vieät Nam, aán baûn thöù nhaát, tr.14.

Page 324: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

324 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

Page 325: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 325

Page 326: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

Regards sur les soixante ans de lutte pour le VietNam

3eøme dossier du groupe trotskiste vietnamien en Francepar Le groupe trotskiste vietnamien en France

Tu sach nghien cuuPremieøre edition aux EÙtats-unis 2004

Copyright de l’eùditeur

Page 327: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

TABLE DES MATIEØRES

1. Avant – propos 3292. Lecture et Analyse: Une Goutte d’eau dans le grand ocean 3313. Nguyen Khac Vien et les Travailleurs Vietnamiens en France 4194. Sur la Nature du Parti Communiste Vietnamien 465

Appendices:

1. Poesies de Hoang Khoa Khoi 4852. Oraison Ñaëng Vaên Long & Hoaøng Bính 487

Page 328: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III
Page 329: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

Avant - propos

e tome III des “Dossiers du GroupeTrotskyste Vietnamien en France” est bilingue. Il devait

eâtre eùditeù et diffuseù depuis longtemps. Le retard est di au faitque le responsable de l’eùdition avait perdu une bonne partiedu manuscrit lors d’un deùmeùnagement. Il a fallu de nouveautraduire un certain nombre de textes vietnamiens en françaiset reùciproquement. Graâce aø l’aide preùcieuse et efficace denotre amie, l’eùcrivain Phan Thò Troïng Tuyeán, ce travail a pueâtre meneù a ø son terme. Nous avons pu reconstituer lemanuscrit en entier. Que notre amie Tuyeán trouve ici nossinceøres remerciements et notre profonde gratitude.

En publiant ces anciens textes nous sommes persuadeùsd’avoir fait un travail utile et neùcessaire. Nos lecteurs nonavertis auront l’occasion de connaitre un peùrisode treøsparticulier et significatif de la vie d’une communauteù deVietnamiens en France et de leur lutte pour l’indeùpendancedu Vietnam. Ceux qui ont connu cette peùriode pourront entirer des leçons utiles pour le preùsent et pour l’avenir.

Dans les anneùes 1940 – 1950, un groupe de jeunestrotskystes vietnamiens formeùs en France, inexpeùrimenteùs, asu se mettre aø la teâte d’un mouvement de luttes et de

C

Page 330: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

330 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

revendications des 15.000 travailleurs vietnamiens, appeleùsCoâng binh (ouvriers-soldats), que la guerre avait fait venir enFrance. Ce groupe a su gagner la confiance de la majoriteù deces travailleurs vietnamiens et de faire deùsigner par eux, dansla plupart des cas, comme leur porte-parole. Dans tous lescamps disseùmineùs en France ouø vivaient les Coâng binh quiluttaient pour le changement de leurs conditions de vie oupour l’indeùpendance du Vietnam, les trotskystes vietnamiensoccupaient une place preùpondeùrante. Ils eùtaient majoritairesau Comiteù Central (Trung öông Coâng binh). Ils eùtaientnombreux dans dans tous les comiteùs de base. Bref, l’influencedes trotskystes eùtait importante alors que les partisans du VietMinh et de Hoà chí Minh eùtaient presque inexistants.

Lorsqu’en 1946 Hoà chí Minh eùtait venu en France, aøl’occasion de la neùgociation entre les deux gouvernementsfrançais et vietnamien, les jeux eùtaient faits. Pour renverser lasituation, Hoà chí Minh deùsigna Traàn Ngoïc Danh comme sonrepreùsentant ayant pour mission de chasser les trotskystes detous les comiteùs dans les camps. Mais au lieu d’utiliser lesmeùthodes deùmocratiques de persuasion, celui-ci eut recoursaø la coercition, aux menaces, a ø la calomnie et auxdeùnonciations. Il parvient aø se mettre aø dos tous les Coâng binh.Reùsultat: il creùa entre lui et tous les comiteùs des camps unconflit permanent qui aboutit dans la nuit du 15 Mai 1948 aøune tuerie dans le camp de Mazargues (Bouches du Rhoânes)ouø cinq travailleurs et un membre du Service de seùcuriteùtrouveørent la mort.

Dans nos archives nous avons conserveù tous les docu-ments relatifs aø cette eùpoque. Nous les publierons dans les“Dossiers du Groupe Trotskyste Vietnamien en France” quandce sera neùcessaire. La lutte entre Mr Traàn Ngoïc Danh, d’unepart, et les Comiteùs des Travailleurs Vienamiens, d’autre part,devenait peu aø peu une lutte entre communistes staliniens etcommunistes troskystes. Dans cette lutte, ce furent les

Page 331: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 331

trotskystes les gagnants, pour la simple raison qu’ils avaient lapresque totaliteù des travailleurs aø leur coâteù. Ce fut un cas rare,voire unique, dans l’histoire du mouvement ouvrier, depuis lavictoire de Staline en Union Sovieùtique.

La lutte entre troskystes et staliniens ne peut se reùsumeraø des tueries ou aø des massacres. Ce fut principalement unelutte politique et ideùologique entre deux conceptions dupouvoir. Si les staliniens le consideùraient comme un but ensoi, aø atteindre et aø conserver aø n’importe quel prix, lestrotskystes voyaient le pouvoir comme un moyen de reùaliserla transformation de la socieùteù. C’est pourquoi nous avonstoujours lutteù et nous continuons aø lutter pour un socialismedeùmocratique, un socialisme humain, un socialisme de liberteù.Nous sommes pour le pluralisme des partis, pour la liberteù dela presse, pour la liberteù d’opinions.

En publiant les articles tireùs de nos Dossiers, nous voulonsmontrer qu’un autre monde est possible.

Hoaøng Khoa Khoâi

Page 332: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

332 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

Une Goutte d’eau dans le grand oceande Hoang Van Hoan

Dans Chroniques vietnamiennes. No. Speùcial,trimestriel hiver printemps 1988, Paris, France.Lecture et analyse: Hoaøng Khoa Khoâi

1eøre Partie: Reùsumeù du livre

ne goutte d’eau dans un grand oceùan, tel est le titredu livre reùcent de M. Hoaøng Vaên Hoan, transfuge du PCV,

reùfugieù en Chine, d’ouø il meøne actuellement une lutte deùclareùecontre la direction de son Parti. Hoaøng Vaên Hoan n’est pasn’importe qui. Compagnon des premieøres heures de Hoà ChíMinh, il s’est trouveù successivement aø des endroits clefs ouøse jouait la Reùvolution indochinoise, au Siam, en Chine, auVieät Nam. Membre du bureau politique de 1956 aø 1976, il aoccupeù une place importante dans la hieùrarchie du PCV. Parmodestie ou par fausse modestie, il se compare aø une goutted’eau au milieu de l’immense oceùan qu’est le mouvementreùvolutionnaire dans lequel il a combattu pendant plus decinquante ans.

U

Page 333: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 333

L’ouvrage de Hoan est inteùressant aø plusieurs eùgards. Ilnous livre de nombreuses informations sur la constitution despremiers groupes reùvolutionnaires vietnamiens au Siam et enChine dans les anneùes 1920 et 1930. Il nous deùvoile un cer-tain nombre de secrets sur la politique du Parti CommunisteVietnamien et ses relations avec le Parti Communiste Chinois.Graâce aø lui, un coin de voile est souleveù nous permettantd’eùclaircir une seùrie de points obscurs de la ligne, aø certainsmoments louvoyante, de ce Parti qui posseøde au plus hautdegreù l’art de la manipulation et de la dissimulationhistoriques1 .

Mais ne nous leurrons pas. Ce que l’auteur nous a livreù,ce n’est que la partie eùmergeùe de l’iceberg. N’oublions pasqu’il a e ùte ù formeù a ø l’e ùcole stalinienne et qu’il restemalheureusement un stalinien pur et dur dans ses eùcrits commedans ses actes. Cette reùserve faite, nous pensons qu’il meùrited’eâtre lu. Il suffit d’eâtre vigilant et critique.

Son livre, Hoan l’intitule en sous-titre Souvenirsreùvolutionnaires. A la diffeùrence de Hoà Chí Minh qui eùcrit surlui aø la troisieøme personne2 , Hoaøng Vaên Hoan emploie le styledirect aø la premieøre personne. C’est l’auteur qui raconte sespropres souvenirs. Mais contrairement aø Hoà Chí Minh, il

1 Dans son numeùro de Janvier-feùvrier 1986, le Journal Bulledingue (eùditeùaø paris) signale un exemple eùdifiant: sous le titre “ Comment on reùeùcritl’Histoire ”, Bulledingue cite deux versions d’une meâme reùsolution du bureaupolitique du PCV, l’une parue dans la Revue communiste (Taïp Chí Coäng saûn), ladeuxieøme dans les Etudes historiques (Nghieân Cöùu Lòch söû). Ces deux versionsdonnent deux explications diffeùrentes d’un meâme eùveønement. Il s’agissait deconstater s’il y avait eu ou non, en 1975, un souleøvement des habitants des villesdu Sud contre le reùgime de Thieâu aø l’approche des soldats de la libeùration.

2 Voir Les Fragments de l’Histoire sur les activiteùs du preùsident Hoà:(Nhöõng maãu chuyeän veà cuoäc ñôøi hoaït ñoäng cuûa Hoà Chuû Tòch) Ed. Söï Thaät, 1975,Haø noäi. Dans cet ouvrage, sous le pseudonyme de Traàn Daân Tieân, Hoà Chí Minhparle de sa vie politique. Cette façon d’eùcrire sa biographie permet aø l’auteur des’adresser des louanges par le truchement d’une tierce personne.

Page 334: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

334 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

posseøde un vrai talent d’eùcrivain. Ses poeømes sont eùgalementd’une tout autre valeur que ceux de “l’Oncle Hoà”3 . Pourtantil ne manque pas une occasion de le citer en exemple aussibien en politique qu’en litteùrature.

ITINERAIRE D’UN JEUNE LETTRE

Neù en 1905 au village de Quyønh Ñoâi dans la province deNgheä An d’une famille d’anciens lettreùs pauvres - son peøreenseigna le chinois, allant de province en province, sa meøreexerça le meùtier de marchande ambulante en soierie quil’obligeait aø eâtre souvent absente de la maison - Hoan a connuune enfance ballotteùe entre un vieux grand-peøre et deuxoncles qui s’occupaient de son instruction et de son eùducation.Il a appris le chinois jusqu’aø l’aâge de quatorze ans. Il avouequ’il “n’est pas doueù pour apprendre“ mais il avait une belleeùcriture et le don de lire les textes (p.4). En 1919, les concourstriennaux traditionnels eùtant supprimeùs, son peøre deùcida de lemettre aø l’eùcole franco-annamite d’ouø il sortit en 1923 avec leCertificat d’Etudes Eleùmentaires Franco-Vietnamiennes. Ayantessayeù sans succeøs d’entrer aø l’eùcole Quoác Töû Giaùm4 (eùcolequi formait de futurs mandarins au service de l’Administration

3 Voir Histoires et souvenirs (Truyeän vaø Kyù), p.334, Ed. Van Hoc, Hanoi.Au cours d’une confidence aø son compagnon de route, Hoà chí Minh dit: «L’Onclen’est pas bon poeøte et ses poeømes ne sont pas bons» (Baùc khoâng phaûi laø ngöôøihay thô maø thô Baùc cuõng khoâng hay). Ce qui est la stricte veùriteù. Ce sont deslaudateurs du PCV qui lui ont deùcerneù mensongeørement le titre de «grandeùcrivain et grand poeøte».

4 Cette eùcole est au service de l’administration française de meâme quel’Ecole coloniale aø Paris (qui formait prioritairement des cadres français) aø laquelle,en 1911, Hoà chí Minh avait demandeù sans succeøs eùgalement aø eâtre admis. Ils’agissait, aø notre avis, moins d’une ambition carrieùriste que de la volonteùd’apprendre et d’avoir un meùtier. (Voir la Bureaucratie au Viet Nam, p.26-30, Ed.l’Harmattan, Paris.)

Page 335: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 335

coloniale et de la Cour de Hueá) (p.14), ayant eùchoueù auconcours d’admission aø l’Ecole Normale d’Instituteurs de NamÑònh, le jeune Hoan n’avait plus qu’un seul recours pour vivre:enseigner le Quoác Ngöõ (vietnamien romaniseù) aux enfantsdans les eùcoles priveùes. Laø encore, l’horizon eùtait boucheù. Apartir de 1929, les eùtablissements scolaires priveùs furentstrictement reøglementeùs. L’eùcole ouø il enseignait ferma sa portesur ordre du Chef de district, en application d’un deùcret iniquede l’Administration. Hoan se trouva dans une situation sansissue comme la plupart de ses jeunes compatriotes. Plus tard,il arriva aø trouver une place d’employeù au Chemins de fer. Cenouveau meùtier non seulement ne lui plaisait pas, mais ne luiouvrait aucune perspective. Finalement, il deùmissionna.

Dans le premier chapitre de son livre, l’auteur nousraconte en deùtail sa jeunesse confronteùe aø ces mille et unedifficulteùs. L’ancien reùgime venait de s’eùteindre ceùdant la placeau nouveau. Le choix et la conversion pour un jeune n’eùtaientpas faciles. A la diffeùrence d’un Voõ Nguyeân Giaùp ou d’unPhaïm Vaên Ñoàng qui avaient reçu la culture française, HoaøngVaên Hoan comme Hoà Chí Minh appartenaient aø l’anciennegeùneùration des lettreùs et semi-lettreùs. L’initiative qui “leconduisit au chemin de la reùvolution” fut identique aø celuid’un certain nombre de lettreùs de l’eùpoque. A quelques nu-ances preøs, il ressemble aø celui de Hoà Chí Minh qu’il cite enexemple, avec une veùneùration sans bornes, tout le long deson livre.

Selon notre auteur, le deùclic qui le poussa dans la voiereùvolutionnaire, fut d’apprendre l’existence des groupespatriotes eùmigreùs en Chine. L’arrestation de Phan Chu Trinhet de Phan Boäi Chaâu, les eùcrits de ces derniers reçus del’eùtranger, les ideùes veùhiculeùes par les mouvements patriotes,etc. tout cela constitua le ferment de sa reùvolte et de sa volonteùde lutter pour l’indeùpendance de son pays. A partir d’un cer-tain moment, Hoan n’eut qu’une seule ideùe en teâte: ”Partir

Page 336: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

336 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

pour l’e ùtranger” afin de rejoindre les patriotes qui yseùjournaient. “Rien n’est plus preùcieux que l’Indeùpendance etla Liberteù”, ce slogan formuleù des anneùes plus tard par HoàChí Minh aurait eùteù sa propre devise. L’Indeùpendance eùtait lebut supreâme. La liberteù qui en deùcoulait, c’eùtait la liberteù devivre dans un pays deùbarrasseù de l’occupation eùtrangeøre5 .

En 1926, Hoan reùussit aø prendre contact avec l’instituteurLaäp, un militant clandestin du Thanh Nieân6 qui organisa sondeùpart pour la Chine. Vers l’automne de cette meâme anneùe, ilquitta sa terre natale et ses parents7 sous preùtexte d’allerchercher du travail (p.27). Le voilaø engageù dans une grandeaventure aupreøs de ses compatriotes dont il ignorait encorel’identiteù exacte et le vrai dessein.

En Chine, aø Canton, il rencontra un certain Vöông quin’eùtait autre que Nguyeãn AÙi Quoác, le futur Hoà Chí Minh. Cefut la grande reùveùlation! Jusque laø, Hoan ignorait tout ducommunisme. Graâce aø Hoà Chí Minh, il apprit que la lutte pourl’indeùpendance passait par la lutte pour le mouvementcommuniste mondial dirigeù par la IIIeøme Internationale.Officiellement, il devait eâtre admis, pour son eùducationpolitique, aø l’eùcole Whampa (Hoaøng Phoá) creùeù par lesnationalistes du Kuomintang de Tchiang Kai Chek, mais on ledeùsigna pour suivre un stage politique organiseù par Vöông,repreùsentant du Bureau d’Orient de l’InternationaleCommuniste (IIIeøme Internantionale). Deùtail important: les

5 On a souvent mal compris en Occident le mot liberteù dans ce slogan deHoà Chí Minh. En fait, il n’a pas le meâme signification que celui de la proclama-tion des droits de l’Homme.

6 Ligue des jeunes reùvolutionnaires, anceâtre du PCV, creùeù par Hoà ChíMinh.

7 Ici l’auteur ne parle pas de sa femme, pourtant il semble qu’il eùtait deùjaømarieù, car aø la page suivante (p.31), il relate sa visite au freøre de sa femme puisun peu plus loin (p.35), il dit qu’il eùtait triste en pensant aø sa femme et aø sonenfant.

Page 337: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 337

confeùrenciers, en dehors de Hoà Chí Minh, eùtaient tous desChinois, cadres du PCC dont un certain Liu Shaoqi devenuplus tard Chef de l’Etat de la Reùpublique Populaire de Chine.Les cours furent traduits par Hoà Tuøng Maäu, Taûn Anh et LaâmÑöùc Thuï, quelques fois par Hoà Chí Minh. Le programmecomportait trois chapitres: Reùvolution Mondiale, ReùvolutionVietnamienne, Meùthodes d’agitation et de propagandereùvolutionnaires.

Sur la Reùvolution Mondiale, on s’attachait aø eùtablir ladiffeùrence de nature entre la Reùvolution Proleùtarienne enRussie et les Reùvolutions bourgeoises dirigeùes par les classesbourgeoise et petite bourgeoise en Occident. En ce quiconcerne la Reùvolution Vietnamienne, les confeùrencierssoulignaient que seules les classes ouvrieøre et paysanne con-stituent la force essentielle dans la lutte pour le renversementdes colonialistes et des feùodaux. La politique de Phan BoäiChaâu, le projet du Prince Cöôøng Ñeå, la doctrine de la “nonviolence” de Gandhi furent passeùs en revue et analyseùs commeinadeùquats et utopiques. Au chapitre de la Propagande et del’agitation, ce fut Peng Pai, le speùcialiste chinois du probleømede la paysannerie et Liu Shaoqi, le responsable dusyndicalisme du PCC qui eùtaient chargeùs des cours. Chaqueexposeù eùtait suivi d’une discussion jusqu’aø ce que les eùleøves- ils eùtaient une vingtaine - fussent “peùneùtreùs” des ideùesessentielles. L’eùcole eùtait organiseùe au 5 rue de Nhaân HöngCai aø Canton. Apreøs environ deux mois de formation, les eùleøvesfurent conduits devant la tombe de Phaïm Hoàng Thaùi8 . Touspreâteørent serments et devinrent membres du Parti du ThanhNieân. Deùsormais militant de l’organisation, Hoan fut envoyeùsans tarder mener la lutte au Vieät Nam.

8 Phaïm Hoàng Thaùi, militant nationaliste, a tenteù d’assassiner le gouverneurgeùneùral Merlin en lui lançant une grenade aø Canton.

Page 338: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

338 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

ACTIVITES AU SIAM DU MOUVEMENT THANH NIEN

Le deuxieøme chapitre de son livre est consacreù aø sesactiviteùs au Siam. Il y retrouva d’anciens camarades formeùsavec lui aø Canton. Le Siam, pays de preùdilection pour lesactiviteùs reùvolutionnaires vietnamiennes, fut eùgalement le lieude refuge des militants rechercheùs par la police coloniale.Apreøs l’eùchec des Soviets du Ngheä Tónh, des centaines demilitants vinrent chercher abri dans ce pays. Ce fut aussil’endroit ouø le Thanh Nieân forma ses cadres et militants. Bref,une base-arrieøre semblable aø celle qui existait deùjaø en Chine.Ce qui explique qu’aø la veille de la Seconde Guerre mondiale,face aø la reùpression feùroce de l’Administration Française quideùcima son organisation, Hoà Chí Minh ait pu sauver l’essentielde ses troupes (alors que les trotskistes, ayant subi la meâmereùpression mais sans base arrieøre, furent compleøtementaneùantis — NdR).

Au Siam, aø l’arriveùe de Hoan, le Thanh Nieân dont lesdeùbuts remontent aø 1925, s’eùtait deùjaø bien implanteù. Sur unepopulation vietnamienne de 30.000 personnes, il controâlaitdeux organisations: la premieøre, l’Association de laCoopeùration comprenait une centaine de membres, appeleùs aødevenir militants du Thanh Nieân, la deuxieøme, l’Associationde l’Amitieù repreùsentait tous les Vietnamiens de la communauteùsans distinction de religion ou d’opinions. Cette dernieøre coiffaitles associations de femmes, de jeunes et d’enfants, laø ouø celles-ci existaient.

Les activiteùs du Thanh Nieân eùtaient multiples: faireparaitre des journaux et revues, creùer des cours d’eùtudes pourles jeunes, organiser des confeùrences et discussions politiques,des feâtes patriotiques et des spectacles de theùaâtre. En dehorsdu travail politique, le Thanh Nieân s’occupait encored’organiser le deùpart des militants de l’inteùrieur pour le Siamou la Chine, afin que ceux-ci puissent poursuivre leurs activiteùs

Page 339: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 339

reùvolutionnairs ou recevoir une formation politique. En 1927,la Section du Thanh Nieân au Siam envoya des militants auLaos pour creùer une Section aø Vientiane et eùtablir les relationsavec diffeùrents villes dans ce pays. Elle avait reùussi aø organiserune communication clandestine entre le Siam et le Vieät Nam.Des journaux et revues de toutes sortes imprimeùs au Siamavaient pu peùneùtrer au Vieät Nam, rencontrant un tel eùcho quele Parti nationaliste Vieät Nam Quoác Daân Ñaûng eùprouva lebesoin de prendre contact avec le Thanh Nieân au Siam. Auxdires de Hoan, vers le mois de juin 1928, soit deux ans avantla reùvolte de Yeân Baùi, trois messagers du Vieät Nam Quoác DaânÑaûng (Nguyeãn Ngoïc Sôn, Hoà Vaên Mòch et Nguyeãn Vaên Tieàm)furent envoyeùs au Siam pour demander au Thanh Nieân de luifournir des armes en vue d’un souleøvement. La deùleùgationfut amicalement reçue mais sa demande fut cateùgoriquementrejeteùe. A leur retour au Vieät Nam, les trois messagers furentarreâteùs par la police coloniale, ils passeørent tous aux aveux.

Dans les anneùes 1928-1929, le mouvement du ThanhNieân au Siam et les associations qu’il controâlait eùtaient dans“leur phase ascendante”. Hoan cite trois des reùvolutionnairesqui jeteørent les bases de ce deùveloppement: Phan Boäi Chaâu,Ñaëng Töû Kình et Ñaëng Thuùc Höùa; ce dernier eùtant consideùreùcomme son principal artisan. Huit pages lui sont consacreùes.

Ñaëng Thuùc Höùa, alias coá ñi ou thaày ñi (le marcheur aøpied) fut un personnage haut en couleur et hors du commun.Ayant quitteù le Vieät Nam en 1908, il arriva au Siam en 1909. Ily rencontra en 1910 Phan Boäi Chaâu avec lequel il jeta lesbases d’une organisation politique parmi la communauteùvietnamienne. Partisan du mouvement Caàn Vöông (royaliste),il adopta ensuite le projet de Cöôøng Ñeå (royalisteconstitutionnel) puis passa au Vieät Nam Quang Phuïc Hoäi.Finalement, il adheùra au Thanh Nieân (communiste) qui rejeta aøla fois la royauteù et la bourgeoisie. On l’appela Coá ñi ou Thaàyñi parce qu’il se deùplaçait aø pied de village en village, de

Page 340: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

340 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

province en province pour reùpandre ses ideùes qui pourraientse reùsumer ainsi: Vietnamiens au Siam, rassemblez-vous etorganisez-vous pour aimer votre pays et le venger de la domi-nation eùtrangeøre. Coá ñi se rendait laø ouø il y avait descompatriotes. Il les aida aø s’organiser et aø lutter. Avec ses amis,il arriva aø constituer une seùrie de bases et de liaisons aø traversle pays: Baûn Ñoâng, Vaët Pa, Nooûng Xeûng, Baûn Maøy, Baûn Phöøng,U Ñon, Ñoàng OÛn, etc. et plusieurs contreùes qui longent leMeùkong. Le Thanh Nieân qui succeùda aø Taâm Taâm Xaõ devaitbeùneùficier de cet heùritage laisseù par Coá ñi. En 1931, un anapreøs la creùation du Parti Communiste Vietnamien, Coá ñi mourutde maladie aø l’aâge de 61 ans.

Par deux fois, Hoà Chí Minh, sous le pseudonyme deVöông, fut envoyeù au Siam par le Bureau d’Orient de la IIIeømeInternationale. La premieøre fois, d’Aout 1928 aø Septembre1929. La deuxieøme fois de Mars aø Avril 1930; il avait 38 ans.

TRANSFORMATION DU THANH NIENEN PARTI COMMUNISTE SIAMOIS

Au cours de son premier seùjour, Hoà Chí Minh proposala leùgalisation de certaines activiteùs de la Section du ThanhNieân en demandant aux autoriteùs siamoises l’ouverture d’uneeùcole aø Nooûng Buùa. L’eùcole fut construite avec de la main-d’Suvre gratuite et le concours de tous les membres de laCommunauteù. Avec l’aide de Hoan, Hoà Chí Minh entreprit latraduction du livre Le Mateùrialisme Historique9 qui portaitcomme nouveau titre l’Histoire de la Transformation desSocieùteùs Humaines, et de l’ABC du Communisme10 . Aux dires

9 Ce livre est de Staline (NdR).10 Livre eùcrit par Boukharine qui fut interdit par Staline quelques anneùes

plus tard (NdR).

Page 341: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 341

de Hoan, les traducteurs se contenteørent d’en reùsumer lesideùes essentielles. Deùtail aø noter: la traduction se faisait aø partirde la version chinoise et non française comme cela se fithabituellement plus tard au Vieät Nam. L’esprit pratique etl’ingeùniositeù de Hoà Chí Minh sont souvent mis en relief parl’auteur. Il nous raconte cette anecdote eùclairante: arriveùe aøXa Coân et U Ñon, Hoà Chí Minh remarqua que ses compatriotespratiquaient avec ferveur le culte du Grand Dieu Traân (ÑöùcThaùnh Traàn). Ils lui attribuaient la faculteù miraculeuse depouvoir les aider aø “chasser le diable et les mauvais esprits”.Mais le Grand Dieu Traân n’eùtait-il pas aussi Traàn Höng Ñaïo, leheùros national? Aussi Hoà Chí Minh composa-t-il un poeømesous forme d’une chanson populaire en son honneur, exaltantson patriotisme et celui de toute la nation. A lire ce poeøme, ons’aperçoit que la superstition religieuse n’est pas deùnonceùemais qu’elle est mise tout simplement au service de lapropagande politique (p.59). C’est ainsi que, selon Hoan,beaucoup de “fervents” (ñeä töù) du Grand Dieu Traân devinrentpar la suite des “fervents” de l’Association de l’Amitieù dirigeùepar le Thanh Nieân. Une autre anecdote raconteùe avec la meâmeadmiration: aø la veille du retour de ses camarades au Vieät Nam,Hoan fut chargeù de reùdiger un projet de lettre aux autoriteùschinoises. La copie fut remise aø l’Oncle Hoà qui en rayaquelques mots et en ajouta d’autres. A l’eùtonnement de Hoanqui lui fit la remarque que, bien que le contenu n’ait pas changeù,la forme ne semblait pas correcte, l’Oncle Hoà lui reùpondit:

“Petit freøre (chuù), tu sais eùcrire une lettre mais tu ne saispas faire de la politique: comment des Vietnamiens habitantdans une autre contreùe pourraient-ils bien eùcrire la languechinoise? Il faut laisser quelques fautes pour montrer que cettelettre a bien eùteù eùcrite par nous.” Commentant ces parolesHoan eùcrit: ”C’est un deùtail, mais pour moi, la leçon futprofonde, quant aø la meùthode de travail dans les masses et

Page 342: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

342 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

dans la reùaliteù ” (p.140).

L’Oncle Hoà a-t-il employeù la meâme meùthode pour eùcriredes poeømes qu’il adressait aux dirigeants chinois? On aimeraitque M. Hoan nous renseigne!

Pendant son premier seùjour au Siam, Hoà Chí Minh appritqu’au cours de son congreøs aø Hong Kong, le Thanh Nieân avaiteùclateù en deux tendances: le groupe Quoác Anh (Traàn Vaên Cunget Kim Toân) quitta le congreøs et se constitua en Particommuniste indeùpendant, les autres deùleùgueùs voteørent leurexclusion (p.60). Hoà Chí Minh deùcida alors de partir du Siampour aller prendre des instructions aupreøs du Bureau d’Orientde l’Internationale Communiste. En Septembre 1929, investidu pouvoir de ce dernier, il organisa aø Hong Kong un congreøsde toutes les tendances pour la reùunification. Anisi l’uniteù duParti fut-elle sauveùe. A l’issue de ce congreøs, le Particommuniste vietnamien (Ñaûng Coäng Saûn Vieät Nam) fut creùeùle 3 Feùvrier 1930, avec la fusion de deux partis: Le Partiscommuniste indochinois et le Parti communiste de l’Annam.

Pendant ce deuxieøme seùjour, l’Oncle Hoà eut deux mis-sions aø remplir:

1. Faire le compte-rendu de l’issue heureuse de lareùunification du Thanh Nieân.

2. Reùaliser la transformation de la Section siamoise duThanh Nieân en Parti communiste siamois.

Hoan raconte que sitoât deùbarqueù au Siam, Hoà Chí Minhalla contacter les communistes chinois aø Bangkok puis leComiteù de la Section du Thanh Nieân qui sieùgeait aø U Ñon.Apreøs les avoir mis au courant de la reùunification du Parti duThanh Nieân et de sa transformation en Parti communistevietnamien, il leur communiqua la deùcision de l’InternationaleCommuniste de faire de la Section du Thanh Nieân au Siam un

Page 343: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 343

Parti communiste siamois (truyeàn ñaït tinh thaàn cuûa Quoác teáCoäng saûn veà vieäc thaønh laäp Ñaûng Coäng saûn Xieâm). “Lescommunistes, expliqua Hoà Chí Minh, reùsidant dans un payseùtranger, doivent participer aux activiteùs du Parti communistede ce pays”. Les Vietnamiens reùsidant au Siam doivent “aiderles exploite ùs de ce pays” a ø faire leur re ùvolution. Lescommunistes ne s’occupent pas que de leur pays, ils doiventparticiper aø la Reùvolution de tous les pays dans le monde (p.62).Aux dires de Hoan, les auditeurs s’eùtaient montreùsenthousiastes quand ils apprirent que deùsormais le Vieät Namavait un Parti communiste. Mais ils se demandaient pourquoine pas devenir membres de ce parti (p.62). Autres sujetsd’inquieùtudes: devenir membre du Parti communiste siamois,ce serait se couper de la communauteù vietnamienne ets’exposer aø la reùpression de la part des autoriteùs du pays;ensuite il ne serait pas facile de mener des activiteùs politiquesparmi une population dont on parle mal la langue. En fait, laSection du Thanh Nieân au Siam comprenait essentiellementdes Chinois et des Vietnamiens. Comment ceux-ci pourraient-ils militer aø la place des Thais dans un pays qui n’est pas leleur? Cette question fut souleveùe parmi certains membres duThanh Nieân qui furent, pour le moins qu’on puisse dire,quelque peu “troubleùs”. Mais le prestige et l’autoriteù del’Internationale et de Hoà Chí Minh eùtaient tels que tout rentrarapidement dans l’ordre. La proposition fut finalement adopteùeaø la “grande majoriteù”11 et avec “enthousiasme” (p.63). Hoanse deùclare lui-meâme partisan de la nouvelle orientation ettrouva la strateùgie de l’Oncle Hoà juste et geùniale. Le 20 Avril1930, sous la preùsidence de Hoà Chí Minh, deùleùgueù del’Internationale Communiste, le congreøs de Bangkok proclama“la naissance du nouveau Parti communiste siamois”. D’apreøs

11 Hoan n’a pas dit: “aø l’unanimiteù”.

Page 344: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

344 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

Hoan, ce nouveau Parti, aø sa creùation comme plus tard, “n’eutjamais ni statuts, ni programme” (p.69). Apreøs cet exploitunique dans l’histoire du mouvement communiste, Hoà ChíMinh partit pour la Malaisie, il devait “y aider les camaradesde ce pays aø creùer un Parti Communiste” (p64).

Dans l’immeùdiat, le Parti communiste siamois se fixa deuxobjectifs:

1) Mener au sein des masses siamoises l’agitation et lapropagande contre le pouvoir.

2) Aider la Reùvolution des pays de l’Indochine.

Seule l’aide au Vietnamiens se reùveùla efficace. Quant aupremier objectif, selon Hoan, il eùtait “vague”, car “apreøs ledeùpart du repreùsentant de l’Internationale, il n’y eut aucunedirective pour l’action” (p.90). C’est ainsi que de 1930 aø 1934,le Parti communiste siamois, en deùpit de son nom, ne fonctionnaque comme une organisation dont la tache principale eùtait l’aideaø la Reùvolution indochinoise. Apreøs avoir eùteù membre ducomiteù provincial (Tænh UÛy), Hoan eùtait devenu membre ducomiteù central provisoire (Xieâm UÛy) de ce parti.

LE PARTI COMMUNISTE SIAMOIS FACEA LA REPRESSION

La transformation de la Section du Thanh Nieân au Siamen Parti communiste siamois exigea de nouvelles dispositions:tous les militants chinois et vietnamiens durent changer leurnom en nom thailandais et apprendre la langue du pays. PourHoan qui avait une preùdisposition pour des langues eùtrangeøres- il parle couramment le thai et le chinois - cela ne posait pasde probleøme. Mais pour les autres militants, ce n’eùtait pas unemince affaire. En effet, jusque laø, ils consideùraient que leur

Page 345: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 345

preùsence au Siam n’eùtait que provisoire et qu’apprendre lalangue thai ne serait pas utile. Mais le plus dur ce fut de faireface aø la reùpression qui s’abattit sur eux. Pour les autoriteùs thai“ceux qui sont communistes ne pouvaient e âtre que lesVietnamiens et les Chinois”. Munis de tracts ramasseùs dans lesrues ou souvent fabriqueùs par eux meâmes, les policierspeùneùtreørent impuneùment dans n’importe quelle maison habiteùepar des Vietnamiens ou des Chinois et proceùdeørent aø desarrestations de plus en plus nombreuses. La communauteùvietnamienne concentreùe dans quelques villes12 eùtait plusatteinte que la communauteù chinoise. Celle-ci beaucoup plusnombreuse (un million rien qu’aø Bangkok) eùtait plus difficileaø controâler, les communistes pouvant se diluer dans la grandemasse.

Devant ces eùveønements, Hoan ne pouvait pas se poserdes questions: “Si le gouvernement thai continue aø nous arreâtersur la foi d’un tract ouø irons-nous? Bientoât il ne restera plusrien de l’organisation” (p.76). Ces questions le poursuivirentpendant de longues anneùes. En 1934, il lut dans le journalBolchevik reçu de Hong Kong un article qui fustigeait “lesdroitistes qui ceùdaient aux eùveønements”. Plus tard, il fit part deses reùflexions aø son camarade “Taêng ñaàu baïc” (Taêng auxcheveux blancs), co-responsable avec lui de la Section au Siamqui revenait du congreøs de Hong Kong. Celui-ci lui tint lemeâme langage, en ajoutant: “la ligne du Parti est de reùsister, ilfaut combattre jusqu’au dernier militant” (p.77, 91). Hoan eùtaitconscient qu’il y avait laø un grave probleøme, mais pas uneseule fois il n’eut l’ideùe de remettre en cause la strateùgie del’Internationale Communiste et de Hoà Chí Minh. Il pensaitque l’erreur “eùtait peut-eâtre due” aø ce que son camarade Tangaurait fait aupreøs des instances de l’Internationale un rapport

12 U ñon, Xaø Coân, Na Khon, Pha Noâm, etc.

Page 346: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

346 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

“trop optimiste”, c’est aø dire inexact sur la situation au Siam. Ilaurait aimeù rencontrer les responsables en Chine pour avoirune ideùe nette.

En 1935, sous preùtexte d’aller se faire soigner, il quittale Siam pour la Chine. Il y rencontra Haø Huy Taâp, responsabledu Parti, avec lequel il eut un long entretien. Il lui preùsenta unrapport qu’on peut reùsumer ainsi:

Le Parti communiste siamois creùeù en 1930 se composede deux groupes chinois et vietnamien unifieùs, les membresveùritablement siamois sont presque inexistants. Les camaradeschinois n’ont ni base ni influence parmi la population. Seulsles Vietnamiens en posseødent une, notamment chez lesinstituteurs progressistes. En ce qui concerne la communauteùvietnamienne, sur une population eùvalueùe aø trente millepersonnes, seuls quelques milliers sont organiseùs ou influenceùspar les communistes. Nagueøre, les communistes pouvaientorganiser des feâtes, anniversaires, etc... aø l’occasion de laReùvolution d’Octobre russe ou du 1er Mai, etc... Ils pouvaientdistribuer des tracts, mener des activiteùs qui les aidaient aøeùlargir leur audience. Maintenant, s’ils continuent les meâmesactiviteùs, ils s’exposeront aø une reùpression immeùdiate ou aødes arrestations massives, comme ce fut le cas aø Phi Chit, dansle centre du pays. Si cela continue, les organisationscommunistes et sympathisantes seront compleøtementaneùanties. “On ne pourra ni servir la Reùvolution au Siam, ni laReùvolution au Vieät Nam.” (p.93)

Haø Huy Taäp eùcouta attentivement Hoaøng Vaên Hoan et luireùpondit que le camarade Tang, dans son rapport, n’avait passouleveù ces probleømes. “La question, lui dit-il, meùrite d’eâtrediscuteùe plus aø fond. Dans l’immeùdiat, il est impossible dereùpondre.” (p.94)

Apreøs avoir relateù cet entretien, Hoan n’y revient plus;le lecteur ne saura pas s’il reùussit aø obtenir une reùponse.

Page 347: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 347

Sa preùsence sur le sol chinois n’eùtant que provisoire,Hoan s’appreâtait aø regagner le Siam lorsqu’il apprit que toutesles communications avec ce pays eùtaient interrompues. Eneffet, la reùpression contre les communistes y battait son plein,les organisations communistes ou paracommunistes eùtaientdeùmanteleùes, des centaines de cadres et militants ousympathisants arreâteùs ou emprisonneùs (p.114-117). Devant unetelle situation, Hoan fut obligeù de rester en Chine ouø il seùjournajusqu’en 1942, c’est aø dire pendant huit ans.

En Chine, il rencontra Hoà Chí Minh et les dirigeants lesplus importants tels Voõ Nguyeân Giaùp, Phaïm Vaên Ñoàng, etc. Ilcoâtoya les organisations nationalistes comme le Vieät Quoác13 ,le Vieät Caùch14 , le Phuïc Quoác15 , etc. Il se deùplaça de ville enville et mena une lutte patiente et deùtermineùe pour assurer lerenforcement et l’heùgeùmonie de son Parti. Cette peùriode futtreøs fertile en faits et eùveønements; il la relate dans le chapitretrois qui est un des plus importants de son livre, car il a trait aupreùlude de la prise de pouvoir du Vieät Minh au Vieät Nam en1945.

L’ETAT DES ORGANISATIONS VIETNAMIENNES EN CHINE

Dans ce chapitre trois, Hoaøng Vaên Hoan fait une analysedeùtailleùe de la situation des eùmigreùs vietnamiens en Chine etdu rapport de force entre les organisations politiques. La Chine,

13 Vieät Quoác: abreùviation du Vieät Nam Quoác Daân Ñaûng (Parti national dupeuple).

14 Vieät Caùch: abreùviation du Vieät Nam Caùch Maïng Ñoàng Minh (Liguereùvolutionnaire du Vieäât Nam).

15 Phuïc Quoác: (Parti de la reconqueâte de l’indeùpendance), organisationpro-japonaise.

Page 348: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

348 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

aø cette eùpoque, eùtait le lieu de rencontre des Vieät Kieàu16 detoutes tendances politiques, des nationalistes aux communistesen passant par des trotskystes. D’anneùe en anneùe grossissaientles pelotons de gens qui fuyaient la reùpression ou qui arrivaientpour mieux continuer la lutte. Au deùpart, vu leur nombre etgraâce aø l’aide apporteùe par le Kuomingtang chinois, lesnationalistes des organisations Vieät Quoác, Vieät Caùch, PhuïcQuoác, etc. sembleørent repreùsenter la force la plus importante.Au fil des mois, le rapport de force s’inversa en faveur descommunistes graâce aø leur art du noyautage et aø la soliditeù deleur organisation. Mais le facteur deùterminant fut qu’ils avaientdes militants bien implanteùs aø l’inteùrieur du Vieät Nam, alorsque les nationalistes n’en avaient pas.

Les forces nationalistes comprenaient essentiellement lesanciens membres du Vieät Nam Quoác Daân Ñaûng ou Vieät Quoác(Parti National du Peuple) et les gens venus en Chine chercherl’aide du Kuomintang chinois. Parlant du Vieät Quoác, Hoan eùcrit:

“En 1930, apreøs le souleøvement de Yeân Baùi, Vuõ HoàngKhanh va rejoindre la clique de Nguyeãn Theá Nghieäp. Graâceau soutien secret des autoriteùs françaises et aø l’aide desautoriteùs chinoises, ils ont creùeù le Vieät Nam Quoác Daân Ñaûngavec un agglomeùrat de voyous douteux comme forcesessentielles.” (p.124)

On reconnait ici la manieøre treøs particulieøre des staliniensquand ils parlent des organisations qui ne sont pas les leurs.

La personnaliteù la plus connue du Vieät Quoác fut NguyeãnHaûi Thaàn, un vieux nationaliste reùsidant depuis longtemps enChine. Thaân avait la confiance du Kuomintang chinois et semeùfiait des communistes. Hoan le deùcrit comme un personnage

16 Vieät Kieàu: Vietnamien aø l’eùtranger.

Page 349: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 349

falot, incapable de faire une analyse politique, se laissantmanSuvrer au greù des circonstances, pourvu que son nom fig-ure en teâte de liste. Aussi, les communistes s’arrangeørent-ilspour le deùsigner, aø chaque occasion, comme “Preùsident” desorganisations qu’ils creùeørent ou auxquelles ils participeørent.En 1941, Nguyeãn Haûi Thaàn fut pousseù par les autoriteùschinoises aø preùsider le Vieät Caùch (Ligue Reùvolutionnaire duVieät Nam, organisation dont le but, selon Hoan, eùtait de preùparerles conditions pour “la peùneùtration de l’armeùe chinoise au VieätNam”.

Parmi les autres forces nationalistes, l’auteur en cite en-core deux: le Phuïc Quoác (Parti de la Reconqueâte del’Indeùpendance) et le groupe de Tröông Boäi Coâng.

Le Phuïc Quoác se reùclamait de l’heùritage du Prince CöôøngÑeå. C’eùtait une organisation pro-japonaise. Ses membres,environs cinq cents, eùtaient heùteùroclites et deùpourvus de touteorientation politique. Abandonneùs par les Japonais, poursuivispar les Français, ils se reùfugieørent en Chine et reçurent lesoutien du Kuomintang chinois.

Les forces communistes comportaient une soixantainede personnes (p.178). Si au Siam, elles eùtaient beaucoup plusimportantes et se reùclamaient du Thanh Nieân (qui eùtait devenule Parti communiste), en Chine, elles agissaient officiellementcomme membres du Vieät Minh. Hoan et ses camaradesportaient plusieurs casquettes. Tantoât ils se reùclamaient du VieätMinh, organisation fantoâme creùeù par eux, tantoât, ils secamouflaient derrieøre des organisations creùe ùes par lesnationalistes. Dans la clandestiniteùs, ils militent sous la direc-tion du Comiteù de l’Exteùrieur deùpendant du Bureau d’Orientde la IIIeøme Internationale.

A coâteù de ces formations nationalistes et communistes,l’auteur signale l’existence d’un groupe trotskyste en cestermes:

Page 350: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

350 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

“Ce groupe (trotskyste) est composeù de trois ou quatrepersonnes. Son dirigeant est un homme cultiveù; il sait dessiner,faire de la sculpture. Ayant subi assez fortement l’influence deTaï Thu Thaâu, il cherche aø reùpandre une sorte de theùorie pseudo-reùvolutionnaire qui pourrait tromper une partie des masses. Ilappelle les Vietnamiens aø descendre dans la rue pour pro-tester contre les Français et reùclamer des autoriteùs chinoisesla diminution des impoâts. A chaque occasion, nous lesdeùnonçons sans faiblesse. Finalement, leurs machinations n’ontpas atteint leur but et ils sont compleøtement isoleùs”. (p.127)

On remarque que l’auteur, aø la diffeùrence de Hoà Chí Minh,n’a pas utiliseù les eùpitheøtes calomnieuses “espions”, “agentsde l’impeùrialisme” pour caracteùriser les trotskystes17 .

LE PREMMIER VIET-MINH SE CONSTITUE EN 1936

De Nan-king aø Kun-ming, de Kun-ming aø Paéc Boù, enpassant par Long Tcheùou, Liou Tcheùou, Tònh Taây, etc., HoaøngVaên Hoan a joueù un roâle important dans la direction de sonParti. Partout ouø il passa, il laissa son empreinte de strateøge etd’organisateur aviseùs. En 1936, il fut l’un des trois promoteursde la creùation du premier Vieät Minh (Vieät Nam Ñoäc Laäp ÑoàngMinh = Ligue pour l’Indeùpendance), l’anceâtre du Vieät Minhde 1941. En 1939, il fut avec Phuøng Chí Kieân et Vuõ Anh (TrònhCoâng Haûi) l’un des trois responsables du Comiteù de l’Exteùrieur(p.128) dont il devint secreùtaire geùneùral peu de temps apreøs.En 1941, il fut deùsigneù comme membre de la direction duVieät Minh.

En ce qui concerne la creùation du premier Vieät Minh de1936. Hoan raconte que l’ideùe en revient aø Hoà Hoïc Laõm, un

17 Voir Chroniques vietnamiennes No. 1 - ” Hoà Chí Minh et les Trotskystes”.

Page 351: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 351

ancien compagnon de Phan Boäi Chaâu vivant en Chine. Maisce fut par lui et son camarade Hai18 qu’elle se concreùtisa et sereùalisa. Ce dernier reùdigea ses statuts dont le contenu s’inspiraitde celui de la Ligue anti-impeùrialiste (Hoäi Phaûn ñeá Ñoàng Minh).(p.103)

Le congreøs de constitution de ce Vieät Minh se tint ausieøge du Kuomintang chinois du quartier. Parmi les partici-pants il y eut, du coâteù vietnamien, Hoà Hoïc Laõm, Nguyeãn HaûiThaàn et au total une vingtaine de personnes; du coâteù chinois,on remarqua la preùsence de deux deùleùgueùs membres ducomiteù central du Kuomintang. Le projet d’organisation futreùduit aø sa plus simple expression, car le but eùtait seulementde “se faire reconnaitre par les autoriteùs chinoises en tantqu’organisation politique patriotique” de l’immigrationvietnamienne en vue d’obtenir aide et soutien.

Qui eùtait Hoà Hoïc Laõm? Selon Hoan, un personnageunanimement respecteù et respectable. Rescapeù du mouvementÑoâng Du (Voyage aø l’Est), il vint, apreøs la deùfaite de celui-ci,s’eùtablir en Chine et s’engagea comme Lieutenant Coloneldans l’armeùe du Kuomintang. Nationaliste ardent, il n’adheùraitpas aø la cause des communistes, mais leur teùmoignait uneamitieù et une estime de tous instants. Il leur offrit gite etnourriture. Sa maison fut toujours pleine de reùfugieùscommunistes. Il poussa sa coopeùration jusqu’aø accepter chezlui l’organisation clandestine de cours ouø les communistesenseignaient le marxisme et la theùorie sur les eùtapes de laReùvolution vietnamienne. Ideùologiquement, son cˆur battaitpour les nationalistes du Vieät Quoác, Vieät Caùch. Dans la pra-tique, il soutenait les activiteùs des communistes, bien souventaux deùpens des nationalistes. Officier de l’Armeùe chinoise,Hoà Hoïc Laõm accepta d’offrir aux communistes une sorte de

18 Hai eùtait devenu, aux dires de l’auteur, “ un deùpraveù ” indigne d’eâtreun communiste.

Page 352: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

352 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

caution dans leurs difficiles relations avec les autoriteùschinoises. En 1936, graâce aø son patronage, le premier VieätMinh naquit et fut reconnu. Les journaux du Kuomintangchinois en parleørent avec sympathie. Ainsi fut-il possible pourles communistes d’avoir un statut leùgal dont ils tireørent le plusgrand profit pour leurs activiteùs. Hoan raconte que pour serendre plus creùdible, les communistes firent paraitre une re-vue intituleùe Vieät Thanh (Voix du Vieät Nam) (p.105), publieùe aøcent exemplaires, destineùe aø eâtre distribueùe uniquement auxpersonnaliteùs et services officiels chinois.

Mais le moment ouø Hoan et ses camarades oeuvreørentpour la creùation du Vieät Minh fut aussi celui ouø Tchiang KaiChek deùclencha une reùpression brutale contre les communistesen Chine (p.108). Le Vieät Minh ne tarda aø eâtre deùnonceù commeune officine rouge. Il dut cesser toute activiteù et son organe,le Vieät Thanh cessa de paraitre. Quatre ans plus tard, vers lafin de 1940, la situation ayant compleøtement changeù, aø lafaveur de la collaboration entre Mao Tseù Toung et TchiangKai Chek contre l’invasion japonaise, le Vieät Minh reùapparut.

Hoà Hoïc Laõm en fut Preùsident Phaïm Vaên Ñoàng (sous unpseudonyme) Vice-preùsident. Paralleølement, la Ligue culturellereùvolutionnaire sino-vietnamienne (Hoäi Trung-Vieät vaên hoaùcoâng taùc ñoàng chí hoäi) fut creùeù pour sceller l’amitieù entre lespeuples chinois et vietnamien.

En fait, cette amitieù ne fut qu’apparente. Des deux coâteùson s’eùpiait, on se meùfiait. Les Chinois craignaient que lenoyautagge des communistes au sein du Vieät Minh ne lesempeâchait de transformer cette formation en un organepolitique favorable aø leur projet de “peùneùtration militaire auVieät Nam”. Les communistes redoutaient la mainmise desChinois sur leur organisation qui n’avait d’autre but que decamoufler leurs activiteùs. Le Vieät Minh de 1936 ou de 1940,(aø l’inverse de celui de 1941) ne devait en aucune façondevenir l’organe politique du pouvoir, en raison de la preùsence

Page 353: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 353

dans sa composition et dans sa direction, des forcesnationalistes. Par principe, les communistes vietnamiensn’aimaient pas le partage du pouvoir.

LA TACTIQUE DE “NEUTRALISATION DE L’INTERIEUR”

Vers le milieu de 1940, les troupes allemandes entreørentdans Paris (le 20 juin 1940), l’Oncle Hoà reùunit ses camaradeset les deùcida aø preùparer les conditions pour le retour au VieätNam. En attendant, ils devaient se diriger vers les villesfrontalieøres de la reùgion du Kouang shi. Cette reùgion fut choisieparce que les partisans communistes chinois y eùtaient assezbien implanteùs, tandis que dans la reùgion du Yunnan (Vaân Nam)les conditions eùtaient moins favorables. Apreøs ces deùcisions,“Oncle gagna Tchoung king (Truøng Khaùnh) pour consulter lecomiteù central du Parti communiste chinois” (p.130).

Sur la route vers Paéc Boù, Hoan s’arreâta aø Tònh Taây, uneprovince frontalieøre situeùe en face de la ville vietnamiennede Cao Baèng. On venait de recevoir une lettre de Hoà HoïcLaõm, signalant qu’aø Tònh Taây, Tröông Boäi Coâng, soutenu parles militaires chinois, e ùtait en train de rassembler lesVietnamiens, en vue de preùparer la “marche des troupeschinoises vers le Vieät Nam”. Il demanda le concours de HoàHoïc Laõm, mais celui-ci preùfeùra avertir les dirigeants du VieätMinh. Ayant appris la nouvelle, l’Oncle Hoà envoya d’urgenceVoõ Nguyeân Giaùp, Vuõ Anh et Cao Hoàng Laõnh aø Tònh Taây ouø setrouvait deùjaø Phaïm Vaên Ñoàng. L’objectif fut de gagner aø cetendroit les quarante militants fraichement venus du Vieät Namet de “neutraliser” Tröông Boäi Coâng en demandant d’ouvrirles pourparlers avec le Bureau du Vieät Minh qui sieùgeait aøKouei-Lam (Queá Laâm). En veùriteù, eùcrit Hoan,

“Nous venions aø Tònh Taây dans le but non de ‘collaborer’avec Tröông Boäi Coâng, mais de creùer les conditions favorables

Page 354: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

354 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

aø la lutte reùvolutionnaire aø l’Exteùrieur et le renforcement denotre organisation aø l’Inteùrieur”. (p.151)

Les communistes proposeørent aø Tröông Boäi Coâng deremplacer la Ligue des Partisans pour la Libeùration Nationalequ’il eùtait en train de mettre sur pied, par la Ligue pour laLibeùration Nationale. La raison invoqueùe fut que la libeùrationdu Vieät Nam ne pourrait atteindre son but sans le concoursdes forces de l’Inteùrieur du pays. Cette argumentation ayantfinalement convaincu les autoriteùs chinoises, Tröông Boäi Coâng,aø contre cˆur, fut obligeù d’acquiescer. (p.152)

A la date du congreøs, les deùleùgueùs du Vieät Minh dont lapresque totaliteù eùtait communiste, afflueørent de toute part, quidu Vieät Nam, qui des diffeùrentes reùgions de la Chine. Hoanraconte qu’il y eut meâme une lettre enoyeùe du Vieät Nam aucongreøs signeùe de Hoaøng Quoác Tuaán, leader du Viet Minh del’Inteùrieur. En veùriteù, ni Hoaøng Quoác Tuaán, ni “le Vieät Minh del’Inteùrieur” n’existaient. “Ce nom Hoaøng Quoác Tuaán, souligneHoan, fut inventeù par nous aø destination des dirigeants chinois.”

Le congreøs se deùroula en preùsence:– du coâteù des communistes: une vingtaine de deùleùgueùs

Vieät Minh.– du coâteù des Chinois: cinq ou six partisans de Tröông

Boäi Coâng, des deùleùgueùs du Vieät Quoác et des personnaliteùschinoises (repreùsentant des autoriteùs de Tònh Taây), et desdeùleùgueùs de Tröông Phaùt Khueâ, Döông Keá Vinh et Lyù TeáThaâm19 ) .

Le congreøs deùsigna un comiteù exeùcutif central. Lenationaliste Nguyeãn Haûi Thaàn fut eùlu preùsident. La majoriteùdes postes les plus importants tombeørent entre les mains des

19 Ces trois derniers noms sont chinois. Faute de pouvoir les transcrire enchinois, nous les gardons en transcription vietnamienne.

Page 355: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 355

communistes20 . Aucun repreùsentant chinois ne fut eùlu danscette direction. “Nous avions atteint notre but, conclut Hoan,et cela graâce aø l’intransigeance de l’Oncle Hoà qui nous avaitrecommandeù de n’admettre aucun repreùsentant chinois dansce comiteù.” (p.154)

Le reùsultat du congreøs ne combla pas tous les vSux desautoriteùs chinoises, bien que leur repreùsentant Lyù Teá Thaâm luiait envoyeù les feùlicitaions suivantes (sous forme de sentences):

Deux peuples chinois et vietnamienSolidaires comme dents et leøvresLaver leur honte, deùfendre ensemble leur viePar le fer et par le sang.

Trung - Vieät daân toäcThuaàn xæ quan thieátTieàn sæ ñoà toànDuy thieát duy huyeát.

La participation des communistes aø la Ligue de libeùration(Hoäi Giaûi Phoùng) leur avait permis, selon Hoan, d’une part, de“leùgaliser leurs activiteùs,” d’autre part, d’obtenir “une certaineaide exteùrieure” (p.155). En effet, pendant la preùparation ducongreøs, les autoriteùs chinoises accepteørent de former ungroupe de sapeurs-saboteurs et une soixantaine de cadresmilitaires (p.156). Cependant, l’aide ne fut pas sans arrieøre-penseùe. Les Chinois chercheørent aø noyauter les militants duVieät Minh pour les gagner aø leur cause. C’eùtait de bonneguerre. Mais Hoan ne l’entend pas ainsi. Il parle de “complots”et de “sale et abjecte besogne” (p.196).

Bien qu’ils soient majoritaires dans sa direction, lescommunistes pouvaient-ils consideùrer la Ligue de libeùration

20 Phaïm Vaên Ñoàng, Voõ Nguyeân Giaùp, Hoaøng Vaên Hoan en faisaient partiesous de faux noms.

Page 356: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

356 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

comme un organe de prise de pouvoir? (p.155). Absolumentpas, re ùpond Hoan. Car cette organisation n’eùtait quel’eùmanation de la volonteù des Chinois. Les communistesn’eùtaient pas libres de leur mouvement. Tout autre sera leVieät Minh qu’ils creùeørent un mois apreøs, en mai 1941, aø lasuite du 8eøme pleùnum du comiteù central du Parti.

Apreøs la formation de la Ligue de libeùration, lescommunistes publieørent un petit journal appeleù Giaûi Phoùng(Libeùration). Sur les recommandations de Hoà Chí Minh, GiaûiPhoùng sera suspendu. Les exemplaires deùjaø parus serontdistribueùs aux autoriteùs chinoises, le reste devait eâtre brÖleù:“En aucun cas, ce journal ne devait eâtre remis entre les mainsdes masses.” (p.155)

RIVALITE ENTRE CHINOIS ET VIET-MINH

Les rivaliteùs entre les Chinois et le Vieät Minh furentsourdes mais reùelles. Pour sonder les forces des communistes,les autoriteùs chinoises proposeørent d’envoyer au Vieät Nam unobservateur en la personne du Lieutenant Colonel Luïc, qu’onappela “le Grand Officier Luïc” (Luïc Thöôïng Hieäu). L’OncleHoà disait alors aø ses camarades: “ Laissez-le entrer!” Puis illeur recommanda d’organiser son voyage dans les moindresdeùtails. Arriveù au Vieät Nam, “Le Grand Officier Luïc” futconvoyeù aø pied “par monts et par vaux”, “aø travers foreâtseùpaisses et rivieøres dangereuses”. On le fit “monter sur dehautes montagnes et descendre dans les valleùes profondes”ou “contourner des postes français par de petits sentiers”. Ilfut preùsenteù aux populations des minoriteùs Thoå, Maùn, Nuøng,Kinh comme le repreùsentant des Allieùs, on lui montra des par-tisans en armes. Partout ouø il alla, l’accueil fut enthousiaste.(p.157)

Apreøs cette tourneùe, “Le Grand Officier Luïc” reùdigea un

Page 357: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 357

rapport de cinquante pages, adresseù aø Tröông Phaùt Khueâ, danslequel il conclut: “Plus de 80 % des habitants des provincesqu’il a visiteùs sont acquis aø la cause du Vieät Minh”. (En veùriteù,dit Hoan, il n’a parcouru que quelques reùgions qu’on a bienvoulu lui montrer.) “La Chine ne pourra entreprendre quoiquece soit sans l’appui du Vieät Minh”. Commentant ce rapport,Hoan eùcrit: “Le Grand Officier Luc a gonfleù la reùaliteù pourmontrer que sa mission a eùteù bien accomplie et qu’il est un bonobservateur”.

La Ligue de Libeùration neùe dans la confusion ne peutreùsister aux premieøres secousses des eùveønements. A la suited’une affaire de marcheù noir, Tröông Boäi Coâng, un de sespiliers, fut arreâteù. Son groupe fut disloqueù. La Ligue se reùduisitaø sa plus simple expression.

Paralleølement aø leur tactique de “neutralisation del’inteùrieur”, les communistes adopteørent une autre tactiquetout aussi efficace. Il s’agissait de la tactique “conqueâte del’inteùrieur”. La formation de la cellule Vaân Quí en fut unexemple, Vaân Quí est la contraction de deux noms Vaân Namet Quí Chaâu, deux provinces de la Chine. La section Vaân Quíse reùclama de “la tendance de gauche” du Quoác Daân Ñaûng.Le noyautage des communistes avait reùussi aø faire de tous lesmembres de cette section des membres du Parti. La celluleVaân Quí fut plus tard le fer de lance du Parti Communiste.

“Apreøs l’arrestation de Tröông Boäi Coâng, les autoriteùschinoises placeørent tous leurs espoirs en Nguyeãn Haûi Thaàn etTraàn Baùo”, un transfuge du Parti. Traàn Baùo connaissait tousles secrets de l’organisation communiste qu’il deùnonçaitinlassablement aux autoriteùs chinoises. Bien que sans preuve,Hoan le soupçonna, ainsi que son compagnon Nguyeãn HaûiThaàn, d’avoir eùteù les instigateurs de son arrestation par lesautoriteùs chinoises aø Bình Maõnh.

Des preùparatifs militaires des chinois pour “la peùneùtrationdes forces armeùes chinoises au Vieät Nam” furent assez avanceùe

Page 358: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

358 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

(p.183). Il ne manqua que l’organisation politique. Souspreùtexte de lutter contre les occupations française et japonaisedu territoire vietnamien, les chinois proposeørent la constitu-tion d’un Comiteù Provisoire en vue de former “La Ligue Anti-Occupation eùtrangeøre au Vieät Nam (Maët Traän Xaâm Löôïc ÑoàngMinh Hoäi)”. En secret, ils s’entendirent avec Nguyeãn Haûi Thaànet Traàn Baùo pour former “un gouvernement provisoire” dont:

Nguyeãn Haûi Thaàn, serait le Preùsident,Hoaøng Löông, le Ministre des Armeùes,Mai Coâng Nghò, le Ministre des Affaires Etrangeøres,Döông Thanh Daân, le Ministre des Finances,Traàn Baùo, le Ministre de la Propagande, etc.Noâng Kính Du...

Parmi ces ministeøres, deux postes importants, l’Economieet les Affaires Etrangeøres, sont deùtenus par les Chinois (DöôngThanh Daân et Mai Coâng Nghò). Le Ministeøre des Armeùes estoccupeù par Hoaøng Löông, un pro-japonais notoire. Informeùde la liste “des membres du gouvernement provisoire” Hoanrencontra Nguyeãn Haûi Thaàn et lui expliqua les manSuvresdes Chinois. Ce dernier s’aperçut qu’il ne deùtenait aucunpouvoir reùel. Dans une reùunion avec les autoriteùs chinoises, aøl’eùtonnement de tous, il donna sa deùmission. Pour ne pasfroisser la susceptibiliteù des Chinois, on proposa de maintenirle Comiteù Provisoire pour la formation de “La Ligue Anti-Occupation Etrangeøre au Viet Nam”. En fait, c’eùtait l’impassetotale.

Mais comme l’eùcrit Hoan, “ce fut le gouvernement deTchoung King qui eut le dernier mot”. En effet, vers la fin de1942, le gouvernement de Tchiang Kai Chek envoya deTchoung King Vuõ Hoàng Khanh et Nghieâm Theá Toå, fit relaâcherTröông Boäi Coâng et deùpeâcha sur place Ñaëng Nguyeân Huøng etNguyeãn Töôøng Tam (p.193). Avec la beùneùdiction des Chinois

Page 359: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 359

et par-dessus la teâte du Vieät Minh, ceux-ci formeørent unenouvelle organisation appeleùe Vieät Caùch (Vieät Nam Caùch MaïngÑoàng Minh Hoäi = Ligue Reùvolutionnaire du Vieät Nam).

Le but eùtait d’eùcarter le Vieät Minh, donc les communistes,et de constituer une organisation homogeøne ne comprenantque les nationalistes pro-chinois. Ce but fut-il atteint? On leverra au chapitre qui relate le congreøs du Vieät Caùch.

Pendant ce temps, la progression des forces communisteseùtait rapide. En mai 1941, le 8eøme pleùnum du comiteù centraldu Parti convoqueù aø Bac Bo’ preøs de la frontieøre vietnamienne,deùcida la transformation du Front Anti-Impeùrialiste Indochinois(Maët Traän Phaûn Ñeá Ñoâng Döông) en Front Vieät Minh (MaëtTraän Vieät Nam Ñoäc Laäp Ñoàng Minh), Hoan y participa, mais lamajeure partie de son temps fut consacreùe aø organiser laseùcuriteù de la reùunion, des deux coâteùs de la frontieøre.Comparativement, le programme du Vieät Minh eùtait en retraitsur celui du Front Anti-Impeùrialiste. Il eùtait eùgalement en retraitsur celui du Vieät Minh creùeù en 1936.

Il s’agissait d’un Front treøs large qui devait “rassemblertoutes les classes, les partis, les organisations politiques, lesreligions pour la lutte contre les Français et les Japonais”(p.160). Hoan fut eùlu au Comiteù de Direction (Toång boä). LeVieät Minh connut un deùveloppement fulgurant et devint l’outilde la conqueâte du pouvoir en 1945.

SUR LE CHEMIN DU RETOUR

Vers la fin 1941, de Tònh Taây, Hoan retourna aø Paéc Boù ouøse trouvait Hoà Chí Minh, pour lui faire un rapport sur la situa-tion. A son retour, aø mi-chemin, il fut arreâteù aø Bình Maõnh(p.164). Son arrestation, d’apreøs ce qu’il raconte, futrocambolesque et remplie d’eùnigmes. Pour commencer, onlui attacha les mains avec des chaines. Puis on les lui deùtacha

Page 360: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

360 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

immeùdiatement pour l’inviter aø partager le repas avec lesrepreùsentants des autoriteùs. Apreøs vingt jours d’incertitude, ilfut conduit aø Tònh Taây ouø on lui rendit la liberteù. On lui fournitde l’argent pour qu’il puisse aller aø Liou-Cheou (Lieãu Chaâu)continuer son combat. A Liou-Cheou, Hoan recommança salutte contre les projets de “Peùneùtration de l’Armeùe chinoise auVieät Nam”. Apreøs, il retourna aø Tònh Taây avec l’intention degagner le Vieät Nam.

Un beau matin du mois d’Aout 1942, profitant d’unejourneùe de feâte, Hoan faussa compagnie aø ses hoâtes chinoiseset prit le chemin de la frontieøre (p.201). Apreøs avoir franchi aøpied soixante kilomeøtres de route montagneuse et passeù unenuit aø la belle eùtoile, il atteignit le lendemain Paéc Boù ouø ilretrouva l’Oncle Hoà Chí Minh.

Dans le Chapitre 4, Hoan parle de ses activiteùs au VieätNam de 1942 aø 1948. Responsable de la zone libeùreùe du VieätBaéc (Vieät Nam Nord), il avait la charge d’organiser les masses,d’eùduquer et diriger les militants du Parti. Sa connaissancedes langues thai et chinoise lui facilita la taâche, car la langueque parlaient les habitants s’en rapprochait beaucoup. Ilconnaissait en outre fort bien reùgion. Quand il eùtait secreùtairegeùneùral du Bureau de l’Exteùrieur aø Tònh Taây et aø Long-Tcheou(Long Chaâu), il s’y rendait souvent pour faire ses rapports aøHoà Chí Minh.

Hoaøng Vaên Hoan relate les divergeances tactiques qu’ileut en mai 1944 avec Voõ Nguyeân Giaùp. Il s’agissait de “deùcreùterou non la guerre des partisans” aø Cao Baèng, Baéc Giang etLaïng Sôn, zones limitrophes de la Chine. Pour lui, la situationn’eùtait pas mure. En plus, “la liaison internationale21 ” (lieânlaïc quoác teá) assureùe par Hoà Chí Minh eùtait rompue du fait del’arrestation de celui-ci par les agents du Kuomintang. Lorsque

21 L’auteur laisse entendre qu’il s’agissait de la liaison avec le Particommuniste chinois.

Page 361: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 361

l’Oncle Hoà sortit de prison, il lui donna raison (p.227).Dans ce chapitre, l’auteur parle longuement de

l’arrestation de l’Oncle Hoà en Chine (fin 1942) et de lacampagne du Parti pour le faire libeùrer. Puis il aborde uneseùrie d’activiteùs de Hoà Chí Minh dont le sens, dit-il, eùchappaitaø bon nombre des dirigeants du Parti. Sans le dire ouvertement,il laisse entendre qu’il eùtait un de ses rares compagnons aøavoir saisi sa penseùe et sa veùritable strateùgie. Il eùcrit:

“Quant aø ses activiteùs (de l’Oncle Hoà) dont le reùsultat aapporteù des succeøs au Parti et aø la Reùvolution, peu de gens enavaient conscience. Ceux qui aø l’eùpoque eùtaient plus ou moinsau courant brodent (theâu deät) avec force deùtails quand ilseùcrivent leurs souvenirs. Ceci pour montrer qu’ils avaient saconfiance ou que l’Oncle leur avait confieù telle ou telle taâche aøaccomplir. En veùriteù, quand l’Oncle eùtait aø Liou Tcheùou (LieãuChaâu) et avant sa participation aø la constitution du Vieät Caùch,il ne s’occupait que de cultiver son corps par la gymnastiqueet son esprit par la lecture ou traduire le livre ‘les trois principesde gouvernement’22 ”.

Aux dires de Hoan, Hoà Chí Minh, apreøs son arrestation,garda un long silence et ne reprit ses activiteùs qu’aø partir ducongreøs du Vieät Caùch ouø il se fit eùlire membre du comiteù cen-tral. Hoan dit deùtenir la veùriteù sur cette peùriode graâce auxarchives du Kuomintang chinois qu’il a consulteùes en Chine.Sur la base de ces archives, il nous livre les faits suivants dont

22 Livre de Sun Yat Sen.

Page 362: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

362 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

certains sont inconnus jusqu’ici. (p.234)

LES ACTIVITES MYSTERIEUSESDE L’ONCLE HOÀ EN CHINE

1. La participation de Hoà Chí Minh aø la creùation du VieätCaùch (p.238- 240).

Apreøs l’insucceøs de la tentative pour former “La LigueAnti-Occupation Etrangeøre au Vieät Nam”, l’Etat-major chinoisde la zone IV se trouva dans une impasse. Le gouvernementde Tchoung King deùpeâcha alors aø Lou Tcheou deux de sesproteùgeùs vietnamiens, Vuõ Hoàng Khanh et Nghieâm Theá Toå23

pour creùer une vouvelle organisation nommeùe LigueReùvolutionnaire du Vieät Nam (Vieät Caùch, l’abreùgeù de Vieät NamCaùch Maïng Ñoàng Minh Hoäi).

Le 1er octobre 1942, le congreøs de constitution de VieätCaùch fut convoqueù aø Liou Tcheùou. Un comiteù central fut eùlu,se composant de sept membres, tous nationalistes d’obeùdiencechinoise: Tröông Boäi Coâng, Nguyeãn Haûi Thaàn, Vuõ Hoàng Khanh,Nghieâm Theá Toå, Traàn Baùo, Noâng Kinh Du, Tröông TrungPhuïng. Mais peu aø peu, divisions et deùsaccords semanifesteørent entre eux. L’organisation ne fonctionnait pascomme le voulaient les Chinois. En vue de remeùdier aø ceteùtat de chose, Tröông Phaùt Khueâ organisa un nouveau congreøsdit de “reùorganisation” afin d’eùlargir sa composition et demodifier sa direction. Sans attendre, Hoà Chí Minh posa sa can-didature suivie de celles d’un certain nombre de ses camaradesdu Vieät Minh.

Le congreøs de “reùorganisation” se deùroula du 25 au 28Mars 1944 aø Liou Tcheùou, en preùsence de quinze deùleùgueùs

23 Ces deux personnages eùtaient des dirigeants du Vieät Quoác (Vieät NamQuoác Daân Ñaûng).

Page 363: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 363

dont trois du Vieät Minh (Leâ Tuøng Sôn, Nguyeãn Thanh Ñoàng,Hoà Ñöùc Thaønh) un repreùsentant de la Ligue Anti-OccupationEtrangeøre24 (en la personne de Hoà Chí Minh), un repreùsentantdu Ñaïi Vieäât (Nguyeãn Töôøng Tam)25 .

Dans le nouveau comiteù central eùlu, Nguyeãn Haûi Thaàn,Vuõ Hoàng Khanh, Noâng Kinh Du furent releùgueùs aø la Commis-sion de controâle, ceùdant leur place aø trois nouveaux membres:Leâ Tuøng Sôn, Boà Xuaân Luaät et Traàn Ñình Xuyeân. Hoà Chí Minhfut eùlu membre suppleùant (comme Nguyeãn Töôøng Tam). Peude temps apreøs Traàn Ñình Xuyeân fut eùlimineù. Hoà Chí Minh leremplaça et devint membre titulaire aø part entieøre. “Ce futainsi, eùcrit Hoan, que l’Oncle Hoà occupa une place solide ausein de la direction du Vieät Caùch” (p.240).

Apreøs Liou Tcheùou, intervint la reùorganisation de laSection du Vieät Caùch aø Yunnan (Vaân Nam). Trois membres duVieät Minh (Phaïm Vieät Töû, Lyù Ñaøo, Phaïm Minh Sinh) entreørentau comiteù exeùcutif de la Section, un autre Vieät Minh (DöôngBaûo Sôn) fut eùlu aø la Commission de controâle. Devant cereùsultat, Vuõ Hoàng Khanh et Nghieâm Theá Toå protesteørentviolemment. Le repreùsentant chinois Tieâu Vaên, non seulementfit la sourde oreille, mais il ordonna de les arreâter. (NghieâmTheá Toå fut arreâteù, Vuõ Hoàng Khanhfut eùpargneù graâce aøl’intervention in extremis du gouvernement de Tchoung King).

2. Le voyage de Hoà Chí Minh aø Kun Ming pour rencontrerl’Etat major de l’Aviation amricaine.

A ce propos, “peu de camarades le savent et s’ils le savent,ils eùvitent d’en parler” (p.243). C’est une erreur, explique

24 Cette organisation, malgreù son insucceøs, existait toujours mais d’unemanieøre informelle.

25 Selon l’auteur, ce fut Hoà Chí Minh qui recommanda la candidature deNguyeãn Töôøng Tam.

Page 364: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

364 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

Hoan. Ce voyage deùcoule d’une strateùgie d’ensemble dont ilfaut bien saisir la signification. L’auteur le deùcritminutieusement: comment l’Oncle Hoà fut accueilli et heùbergeùen cours de route, avec qui il a parleù, quel eùtait son eùtat d’espritdans les diverses conversations avec les Ameùricains.

“L’Oncle alla aø Kun Ming, eùcrit Hoan, en tant querepreùsentant du comiteù central du Vieät Caùch26 . En principe, ildevait passer en revue les activiteùs de la Section du Vieät Caùchaø Yunnan et aider les militants aø ameùliorer leur niveau politiqueet leur militantisme, afin que la Section devienne uneorganisation reùvolutionnaire. En reùaliteù, le seul but de sonvoyage fut d’eùtablir la liaison avec les troupes ameùricaines duBloc des Allieùs contre le fascisme.” (p.244-245)

A Kun Ming, l’Oncle Hoà eut un long entretien avec lelGeùneùral ameùricain “Chen-neøt-tô”27 . Il lui exposa l’aideapporteùe aux parachutistes ameùricains par les reùvolutionnairesvietnamiens. Au cours de la conversation, il parla, au passage,de l’existence du Vieät Minh de l’Inteùrieur et deùclara que celui-ci eùtait preât aø collaborer avec les Allieùs. Mais lorsque l’Officierameùricain proposa l’eùventualiteù d’une collaboration du VieätMinh avec le Service Secret (Tình baùo) ameùricain, l’Onclerefusa en ajoutant: “Mais nous pourrions vous faire des rap-ports sur les situations politique, eùconomique et sociale ainsique sur les activiteùs des Japonais au Vieät Nam”. (p.245)

(On remarque que Hoà Chí Minh parla comme s’il eùtaitresponsable du Vieät Minh alors qu’il fit ce voyage en tant que

26 Vieät Caùch eùtait interdit par le Vieât Minh apreøs la reùvolution d’Aout1945.

27 Le nom de ce geùneùral ameùricain est eùcrit en vietnamien dans le texte.

Page 365: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 365

repreùsentant du comiteù central du Vieät Caùch).

3.Le voyage de Hoà Chí Minh aø Tchoung King pour rencontrerTchiang Kai Chek.

Hoaøng Vaên Hoan explique que ce voyage proceøde dumeâme esprit que le voyage preùceùdent aø Kun Ming pourrencontrer des Ameùricains ou que le rendez-vous manqueù avecSainteny en Chine. Il s’agissait de mener “la lutte en collabo-ration avec les Allieùs de l’Union sovieùtique dans le cadre de lapolitique du Bloc des Allieùs contre le fascisme.”

La strateùgie de l’Oncle Hoà se situait dans ce cadre. Acette deùmonstration, l’auteur reùserve plusieurs pages.Contentons-nous d’en citer quelques passages essentiels:

“Le voyage de l’Oncle Hoà aø Tchoung King (Truøng Khaùnh)dans le but de rencontrer Tchiang Kai Chek, (il ne put le voir,car il fut arreâteù aø mi- chemin), son voyage aø Kun Ming pourrencontrer l’Etat Major de l’Aviation ameùricaine et sa tenta-tive pour eùtablir la liaison avec le repreùsentant de la France,Sainteny, avant la Reùvolution d’Aout28 , sont en reùaliteù connuspar un petit nombre de camarades ou s’ils les connaissent plusou moins, ils e ùvitent d’en parler, car ils pensent qu’ilsrepreùsentaient une erreur droitieøre ou une compromission sansprincipe (höõu khuynh vaø thoûa hieäp). Cette façon de penser nereùpond pas aø la veùriteù et teùmoigne de l’incompreùhension laplus totale des probleømes de la strateùgie et de tactique, auregard des eùveønements.

Nous savons tous que depuis le 8eøme pleùnum du comiteùcentral du Parti (mai 1941), ayant pris la deùcision de remplacerle Front Anti-Impeùrialiste (Maët Traän Phaûn Ñeá) par le Front Vieät

28 Apreøs la reùvolution d’Aout, la rencontre avec Sainteny a eu lieu aø HaøNoäi.

Page 366: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

366 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

Minh, nous proclamions que nous nous situions dans le Blocdes Allieùs contre le Fascisme...

La Seconde Guerre mondiale a diviseù le monde en deuxcamps: le camps des nations fascistes, allemande, japonaise etitalienne et le camp des Allieùs comprenant l’Union Sovieùtique,l’Ameùrique, l’Angleterre, la France, la Chine. Le VIIeømecongreøs de l’Internationale Communiste reùuni aø Moscou en1935 deùcida que chaque parti communiste dans le mondedevrait former un Front anti-fasciste. Lutter contre le fascisme,c’eùtait eâtre avec le Bloc des Allieùs, deøs lors que ce Bloc existait:soutenir le Bloc des Allieùs, faire partie de ce Bloc, nous l’avionsdit et reùpeùteù dans notre propagande. Mais dans les faits, nousn’avions pas encore eùtabli la liaison reùelle avec nos Allieùs.Nous eùtions persuadeùs de la deùfaite du Fascisme et de la victoiredes Allieùs, nous devions nous preùparer pour avoir “une placeet une voix” parmi eux. En ce qui concerne nos relations avecles Français, l’Oncle Hoà eùtait persuadeù qu’apreøs la deùfaitedes Japonais, les Allieùs allaient les aider aø revenir au VieätNam. Si nous ne nous preùparions pas aø cette eùventualiteù, nousserions pris au deùpourvu. C’est pourquoi l’Oncle voulutrencontrer Tchiang Kai Chek aø Tchoung King, prendre con-tact avec les Ameùricains aø Kun Ming et ouvrir les pourparlersavec Sainteny. Il s’agissait d’une strateùgie claivoyante. Au pointde vue de la tactique29 , l’Oncle savait que la Reùvolution avaitbesoin de s’appuyer sur les masses. Sans les masses, ellen’aurait pas de forces, la Reùvolution avait besoin de s’auto-armer. Sans les armes, on ne pourrait lutter. Les armes, onpourrait les prendre chez nos ennemis, mais nous devions avoirun capital au deùpart. L’Oncle savait que les Ameùricains, malgreùleur acceptation de la preùsence française au Vieät Nam,n’avaient pas abandonneù l’ideùe de les eùvincer. Tchiang Kai

29 Les mots “chieán löôïc” (strateùgie) et “saùch löôïc” (tactique) sont eùcritsdans le texte. L’auteur a pris grand soin de les souligner.

Page 367: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 367

Chek, malgreù sa reconnaissance de la souveraineteù françaiseau Vieät Nam, ne manquerait pas de profiter de ‘la Peùneùtrationdes troupes chinoises au Vieät Nam’ pour susciter des difficulteùsau Français. L’Oncle savait que les Ameùricains et Chiang nenous apporteraient qu’une aide symbolique, mais lesrencontrer pourrait eùlargir notre influence, et leur arracherquelque chose, si peu que ce soit. Ce serait aussi l’occasion deprovoquer leur division et de limiter leur action. (p.250-251)

... En ce qui concerne les accords avec les Français, ajouteHoan, l’Oncle en a exposeù les raisons au congreøs du Peuple aøTaân Traøo (13 Aout 1945). Apreøs la Reùvolution d’Aout (19 Aout1945), il a ouvert les pourparlers avec Sainteny pour arriver aøla signature des accords du 6 Mars 1946. Mais plus tard, dansnos eùcrits sur ce congreøs, nous avons “eùviteù d’en parler30 ” . Jepense, au contraire, qu’il faudrait montrer cette veùriteù, carc’est une question strateùgique de la plus haute importance...”(p.257)

Dans ce long exposeù, Hoaøng Vaên Hoan a pris soin dedistinguer la strateùgie de la tactique. La strateùgie: mener laReùvolution suivant le scheùma politique du “Bloc des Allieùscontre le fascisme” deùfini par le VIIeøme congreøs del’Internationale Communiste en 1935 et avaliseù par le VIIIeømepleùnum de comiteù central du parti en 1941. La tactique:organiser la lutte armeùe et l’insurrection populaire pour pren-dre le pouvoir des mains des Japonais. Ceci permettrait auVieät Minh d’avoir des forces capables de faire pression surles Allieùs, afin de les amener aø la table de neùgociations avecla perspective, comme l’a expliqueù l’Oncle Hoà au congreøs deTaân Traøo, “d’obtenir l’indeùpendance au bout de cinq ans”(p.256).

30 Cette expression “ eùviter d’en parler ” se reùpeøte dans plusieursparagraphes. Nous la reproduisons pour ne pas trahir la penseùe de l’auteur.

Page 368: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

368 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

STRATEGIES ET TACTIQUESINTERCHANGEABLES!

Hoan ne nous a pas expliqueù pourquoi apreøs l’eùchec dela Confeùrence de Fontainebleau en 1946, la “tactique” (luttearmeùe) se transforma en “strateùgie”, c’est aø dire l’axe essentielde la Reùvolution Vietnamienne. Qu’avait dit Hoà Chí Minh aucongreøs national du Parti aø Taân Traøo31 ? Voici son analyse quereùsume Hoan:

“En ce moment, les Japonais n’ont pas encore capituleù.Mais les Allemands se sont rendus apreøs l’entreùe des troupessovieùtiques aø Berlin. Six cents mille soldats japonais enMandchourie sont eùcraseùs par l’offensive sovieùtique. LesJaponais ne tarderont pas aø rendre les armes. C’est une quasi-certitude. Apreøs la deùfaite des Japonais, les troupes allieùesvont faire leur entreùe pour occuper l’Indochine. Ces troupesseront anglaises, françaises ou chinoises. Qu’importe leurnationaliteù, eùtant donneù la situation internationale, nous nepourrons pas lutter contre elles. Quand bien meâme, nousvoudrions lutter contre elles, elles entreraient de toute façon.C’est pourquoi, nous devons les accueillir et eùtablir un dia-logue avec elles. Pour dialoguer, il faut avoir une certaineforce. Celle-ci, c’est la conqueâte du pouvoir des mains desJaponais qui va nous l’offrir”. (p.254)

Cette “strateùgie” de l’Oncle Hoà exposeùe plus hautexplique pourquoi, selon Hoan, il a signeù avec Sainteny lesaccords du 6 Mars 1946 permettant l’entreùe de 15.000 soldats

31 En veùriteù, il y eut deux congreøs aø Taân Traøo, le congreøs national du Parti(le 13 aout 1945) et le congreøs du Peuple organiseù par le Vieât Minh (le 16 ao#t1945). Dans ces deux congreøs, selon Hoan, Hoà Chí Minh prit la parole et fit lameâme analyse (p.254-255). Sur ces deux congreøs, l’Histoire du Parti communistepasse sous silence les interventions de Hoà Chí Minh que relate Hoaøng Vaên Hoan

Page 369: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 369

français au Vieät Nam32 .(Il est vrai qu’aø la page 274, l’auteur a quelque peu

atteùnueù son raisonnement en invoquant l’argument officiel:“Nous avons signeù (les accords du 6 Mars 1946) pour que les200.000 soldats chinois se retirent du sol national et pour quenous puissions organiser la Reùsistance si les Français violentles accords”)

Revenons au paragraphe concernant la “participation deHoà Chí Minh au Vieät Caùch” ouø il se fit eùlire membre du comiteùcentral. Hoan a une grande admiration pour cet exploit. Com-ment l’Oncle Hoà a-t-il pu obtenir un tel reùsultat, alors que lesdirigeants du Kuomintang qui supervisaient la creùation de cetteorganisation n’eùtaient pas du tout des enfants de cˆur? Cesdirigeants aussi bien Tröông Phaùt Khueâ que Tieâu Vaên, HaàuChí Minh33 n’ignoraient pas l’identiteù de Hoà Chí Minh:

“Graâce aø la deùnonciation du traitre Traàn Baùo34 , eùcritHoan, ils savaient que Hoà Chí Minh c’eùtait Lyù Thuïy, c’eùtaitNguyeãn AÙi Quoác, c’eùtait Hoaøng Quoác Tuaán, le leader du PartiCommuniste et du Vieät Minh (p.237). Mais oâ surprise! Ayantappris la veùriteù, Tröông Phaùt Khueâ lui teùmoigna (aø Hoà ChíMinh) encore plus de sollicitude et d’estime qu’avant” (p.238)

Comment expliquer le comportement des Chinois? Deuxraisons sont mises en avant:

1. Le talent de ‘convaincre’ de l’Oncle Hoà: ce fut aø traversdes ‘eùchanges de points de vue’ que l’Oncle Hoà obtint dudirigeant chinois Tieâu Vaên la reùorganisation (p.239-240).

32 Dans les documents du PCV, on a donneù une version tout aø faitdiffeùrente.

33 C’est le nom d’un dirigeant chinois, ne pas confondre avec Hoà ChíMinh.

34 Traàn Baùo eùtait membre du Parti communiste vietnamien.

Page 370: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

370 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

2. La tentative des Chinois de gagner l’Oncle Hoà aø leurcause: deùjaø en 1944, dans son rapport au comiteù central duKuomintang, Tröông Phaùt Khueâ eùcrivait: “Depuis son arriveùedans la zone militaire du bureau politique, Hoà Chí Minh35 estbien traiteù et soumis aø la ‘reconversion’ avec eùgard” (p.238).Lors de son arrestation en 1943, il fut eùgalement bien traiteù.“Tröông Phaùt Khueâ, eùcrit Hoan, le confia au geùneùral Hoà ChíMinh aø qui incombe la responsabiliteù de s’occuper de ‘sa re-conversion’”.

Ce mot “caûm hoùa” (reconversion) est revenu deux foissous la plume de l’auteur. Mais il opte manifestement pour lapremieøre version: le talent de persuasion de L’Oncle Hoà.

Apreøs ce long exposeù sur la strateùgie et la tactique deHoà Chí Minh, Hoan aborde, vers la fin du chapitre, la situationavant et apreøs la prise de pouvoir. Celle-ci eut lieu le 19 Aout1945 aø la suite “d’une gigantesque insurrection des masses”.

Le 30 Aout 1945, Hoà Chí Minh arriva aø Haø Noäi. Le 2Septembre 1945, devant 500.000 personnes36 il proclamal’indeùpendance du pays et la formation du gouvernementprovisoire, comprenant:

Chef du Gouvernement et Ministre des AffairesEÙtrangeøre: Hoà Chí Minh

Ministre de l’Inteùrieur: Voõ Nguyeân GiaùpMinistre de la Deùfense: Chu Vaên TaânMinistre des Finances: Phaïm Vaên ÑoàngMinistre de l’Economie: Nguyeãn Maïnh HaøMinistre du Travail: Leâ Vaên Hieán

35 L’historien du PCF, Alain Ruscio, dans son livre les communistesfrançais et la guerre d’Indochine, avance l’hypotheøse selon laquelle le nom deHoà Chí Minh eùtait inconnu de tout le monde, y compris de Chu En Lai du Particommuniste chinois. Cette hypotheøse est en opposition avec cette citation puiseùedans les archives du Kuomintang.

36 Certains documents du Parti donnent le chiffre de un million.

Page 371: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 371

Ministre de la Jeunesse: Döông Ñöùc HieànMinistre de l’Education Nationale: Ñaëng Thaùi MaiMinistre de la Justice: Vuõ Troïng KhaùnhMinistre de la Communication etDes Travaux Publics: Ñaøo Troïng KimMinistre de la Santeù: Phaïm Ngoïc ThaïchMinistre des Affaires Sociales: Nguyeãn Vaên ToáMinistre de la Propagande: Traàn Huy LieäuMinistre sans portefeuilles: Cuø Huy Caän et Nguyeãn

Vaên Xuaân

(On remarquera que tous les postes importants sontdeùtenus par les communistes. Les postes moins importantssont distribueùs aux sympathisants ou aux sans Parti. Traàn HuyLieäu (Ministre de la Propagande) et Nguyeãn Vaên Xuaân (Ministresans protefeuille) e ùtaient d’anciens membres du Partinationaliste Vieät Nam Quoác Daân Ñaûng).

POLITIQUE DU PCV APRES LA PRISE DE POUVOIR

Apreøs la Reùvolution d’Aout, la situation devint treøstendue. Le gouvernement de Hoà Chí Minh dut faire face aødes probleømes difficiles. Hoaøng Vaên Hoan en eùnumeøre uncertain nombre:

1. Politique envers les troupes japonaises:

L’attitude du PCV consista aø les “convaincre” de remettreleurs armes au Vieät Minh. Dans leur majoriteù, les soldatsjaponais observeørent une attitude de neutraliteù. Certainspreùfeørent remettre leurs armes aux troupes allieùes. Un petitnombre, neùanmoins, les donneørent ou les vendirent encachette aux Vietnamiens. Quelques uns (soldats et officiers)

Page 372: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

372 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

passeørent du coâteù des troupes Vieät Minh. Ils devinrent, par lasuite, soient des instructeurs militaires (comme le colonel LamSon ou le lieutenent Thanh Tuøng) soient des travailleursspeùcialiseùs (chauffeurs, reùparateurs de voitures) (p.263)

2. Politique envers les Anglais:

Un mois apreøs la capitulation du Japon (15 Aout 1945),le 12 Septembre 1945, les troupes anglaises (environ 1.400)dont la plupart eùtaient des Hindous, commandeùes par le colo-nel Gracey, deùbarqueørent au Sud du Vieät Nam. En principe,les Anglais avaient pour mission de deùsarmer les troupesjaponaises. Mais deøs leur arriveùe, ils deùcreùteørent le couvre-feu, proclameørent l’interdiction des journaux, des reùunions,du port d’armes, etc.

Le 23 Septembre 1945, ils occupeørent la prison centrale(Khaùm lôùn) et libeùreørent 5.000 Français qui y avaient eùteùemprisonneùs par les Japonais. En meâme temps, ils leurdistribueørent des armes provenant des stocks japonais et lesaideørent aø occuper tous les points strateùgiques de Saigon (ports,magasins, chantiers navals, etc.)

Le 23 Septembre avec leur aide, les Français occupeørentla Centrale de la Police, les baâtiments du Treùsor, le Palais ad-ministratif, sieøge de Comiteù Population du Nam Boä (UÛy BanNhaân Daân Nam Boä37 ) . En quelques jours, l’ensemble de laville de Saigon fut controâleù par les militaires français.

Devant ce coup de force, le Comiteù Populaire fut obligeùde se replier aø Beán Tre, en ordonnant la destruction de tousles moyens et voies de communication (ponts, routes,embarcadeøres, etc.) La guerre du Sud commençait. Legouvernement de Hoà Chí Minh aø Haø Noäi appela au secours

37 Ce Comiteù succeùdait aø UÛy Ban Haønh Chaùnh Nam Boä (comiteù exeùcutifdu Nam Boä).

Page 373: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 373

du Sud. Il envoya des uniteùs de combat armeùes, dirigeùes parHoaøng Ñình Roøng, Ñaøm Minh Vieãn et peu de temps apreøs parNguyeãn Bình. Tous moururent sur le champ de bataille.

3. Politique envers les troupes chinoises:

A Nord, 200.000 soldats de Tchiang Kai Chek,commandeùs par le Geùneùral Löõ Haùn arriveørent de Yun Nan(Vaân Nam). Une autre uniteù, sous la direction de Tieâu Vaên,arriva de Kouang Shi (Quaûng Taây).

Selon les instructions de Tchiang Kai Chek, “ces deuxarmeùes devaient conjuguer leurs efforts pour exeùcuter la mis-sion suivante: Deùtruire les communistes, arreâter Hoà Chí Minhet former un gouvernement fantoche au service duKuomintang chinois”. Mais entre les deux geùneùraux Lö Haùnet Tieâu Vaên qui commandaient ces armeùes, il y avait un conflitlatent. Tieâu Vaên eùtait l’homme de Tröông Phaùt Khueâ. Tous lesdeux, depuis les anneùes 1940-1941 luttaient pour reùaliser leprojet de la “peùneùtration des troupes chinoises (de Kouangtsi) au Vieät Nam “et de la formation d’un gouvernementvietnamien se composant de nationalistes homogeønes. Maiscomme ils n’avaient pas confiance de Tchiang Kai Chek, celui-ci, par-dessus leur teâte, envoya des troupes de Yunnancommandeùes par Lö Haùn. De son coâteù, Lö Haùn soupçonnaitTchiang de vouloir l’expeùdier loin de Yunnan pour lui enlever,ainsi qu’aø son colleøgue Long Vaân, le controâle de cette ville(p.269). Bref, dans les rangs des chefs chinois, les contradic-tions ne manqueørent pas. Les meâmes contradictions existaientchez les dirigeants du Vieät Quoác et du Vieät Caùch. Les unsfurent les proteùgeùs de Löõ Haùn et de Tchiang aø Tchoung King,les autres de Tieâu Vaên et de Tröông Phaùt Khueâ. Ce fut pourcette raison que les nationalistes vietnamiens agirent en ordredisperseù et toujours en retard sur les eùveønements. Ils laisseørentle terrain libre au Vieät Minh dont les troupes occupeørent laplupart des reùgions, sauf les villes ou quelques lieux comme

Page 374: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

374 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

Laøo Cai, Yeân Baùi, Nghóa Loä, Vieät Trì, Phuù Thoï, Vónh Yeân, HaûiNinh, etc. (p.266) ouø les nationalistes avaient pu, graâce aøl’appui des troupes chinoises, creùer des appareils depropagande.

DISSOLUTION OFFICIELLE DUPCV ET POURSUITE DES ACTIVITES

Malgreù leur division, les dirigeants chinois et nationalistesvietnamiens ne cesseørent d’exercer une pression constantesur le gouvernement de Hoà Chí Minh. Ils reùclamaient lapreùsence des responsables du Vieät Quoác et du Vieät Caùch dansce Gouvernement comme dans l’Assembleùe Nationale. Ilsexigeaient un changement radical de l’attitude du Vieät Minhvis aø vis des troupes chinoises et des organisations du VieätQuoác et du Vieät Caùch. La situation devint extreâmement tendue,en certains endroits, les conflits entre nationalistes etcommunistes eùclateørent.

Pour parer au danger, Hoà Chí Minh deùcida de pratiquerla politique de la main tendue. Son premier geste fut d’ordonneraux troupes Vieät Minh aø Cheøm, qui venaient de deùsarmer lessoldats de Lö Haùn, de leur rendre leurs armes (p. 270). Sondeuxieøme acte fut de dissoudre la Parti communiste vietnamien“au nom de l’Union Nationale” pour apaiser les craintes desChinois. Mais dans la clandestiniteù “le Parti fonctionnera commeavant” (p.267). Hoan fut chargeù d’expliquer le nouveautournant aux militants de la zone IV dont il eùtait responsable.

Le 19 Novembre 1945, en tant que repreùsentant deTröông Phaùt Khueâ, le geùneùral chinois Tieâu Vaên convoqua aø HaNoi le congreøs de la “reconciliation” comprenant les deùleùgueùsde tous les partis: Vieät Minh, Vieät Quoác, Vieät Caùch. Les troispartis se mirent d’accord pour former un “Gouvernementd’Union Nationale”. Une seùrie de deùcisions furent alors prises:interdiction de reùgler les diffeùrends par les armes, cessation

Page 375: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 375

des poleùmiques et attaques dans les journaux. En dernier lieu:envoi de troupes dans le Sud pour reùsister aux Français etAnglais. “EÙvidemment, commente ironiquement Hoan, cestroupes furent celles du Vieät Minh!”

Une question, neùanmoins resta en suspens:l’organisation des eùlections geùneùrales pour former l’AssembleùeNationale. Les deùleùgueùs Vieät Minh proposeørent que ceseùlections aient lieu le 23 Deùcembre. Les deùleùgueùs Vieät Quoácet Vieät Caùch demandeørent de les reporter aø une autre date. LeVieät Minh fixa une nouvelle date, le 6 Janvier 1946. Preùtextantqu’ils n’auraient pas le temps de se preùparer, les nationalistesexigeørent qu’apreøs les eùlections, 50 sieøges pour le Vieät Quoácet 20 sieøges pour le Vieät Caùch leur soient reùserveùs. Le VieätMinh accepta et les eùlections eurent lieu le 6 Janvier 1946.

Apreøs les eùlections geùneùrales, Tieâu Vaên proposa le 24Feùvrier 1946 la formation du nouveau gouvernement dontHoà Chí Minh serait Preùsident, Nguyeãn Haûi Thaàn, Vice-Preùsident. Le Vieät Minh (communiste) occupait quatreministeøres, Vieät Quoác et Vieät Caùch quatre ministeøres, les deuxpostes cleùs clefs: le Deùfense et l’Inteùrieur seront reùserveùs aødes personnaliteùs indeùpendants ou sans parti.

Le 2 Mars 1946, l’Assembleùe Nationale se reùunit enpreùsence de deùleùgueùs du Vieät Minh eùlus par le suffrageuniversel et 70 deùleùgueùs non eùlus du Vieät Quoác et du VieätCaùch. Elle deùsigne le nouveau gouvernement ditGouvernement de l’Union pour la Reùsistance et des diffeùrentscomiteùs.

1. Le gouvernement:

Preùsident: Hoà Chí MinhVice-Preùsident: Nguyeãn Haûi ThaànAffaires Etrangeøres: Nguyeãn Töôøng TamEconomie: Chu Baù Phöôïng

Page 376: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

376 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

Santeù: Tröông Ñình TríEducation: Ñaëng Thaùi MaiFinances: Leâ Vaên HieánJustice: Vuõ Ñình HoeøCommunication et T.P: Traàn Ñaêng KhoaInteùrieur: Huyønh Thuùc KhaùngDeùfense: Phan AnhSans portefeuille: Boà Xuaân Luaät.

2. Comiteù des conseillers:

Preùsident: Vónh Thuïy (ex-roi Baûo Ñaïi)

3. Comiteù de la reùsistance (9 membres)

Preùsident: Voõ Nguyeân Giaùp (communiste)Vice-Preùsident: Vuõ Hoàng Khanh (nationaliste)

4. Comiteù permanent: Nguyeãn Vaên Toá

Pourquoi le projet “Deùtruire les communistes, arreâter Hoà”(Dieät Coäng Caàm Hoà) de Tchiang Kai Chek ne reùussit-il pas?Premieørement, explique Hoan, parce qu’il y eut la divisionchez les nationalistes vietnamiens et chez les dirigeants chinoisdont certains comme Tröông Phaùt Khueâ et Tieâu Vaên avaientde la sympathie pour l’Oncle Hoà. Deuxieøment, et ceci estessentiel, parce que “le Vieät Minh avait le soutien du peupletout entier”. Les Chinois savaient que s’ils cherchaient aødeùtruire le Vieät Minh, ils trouveraient devant eux la terre bruleùe,“les rizieøres deùsertes et les maisons vides”. Quant aø l’arrestationde Hoà Chí Minh, elle provoquerait un souleøvement geùneùraldont l’issue eùtait impreùvisible. Les dirigeants chinois “eurentpeur d’en porter la responsabiliteù et d’eâtre taxeùs d’incapablespar Tchiang aø Tchoung King” (p.270).

Page 377: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 377

4. Politique envers les Français

Selon Hoan, les grandes lignes de la politique envers lesFrançais avaient eùteù deùfinies aux congreøs de Taân Traøo. Leseùveønements confirmeørent les pronostics de l’Oncle Hoà (p.272).Les Français faisant partie du “Bloc des Allieùs” eùtaient revenusau Vieät Nam avec l’aide des Allieùs. Il fallait neùgocier aveceux.

Graâce aø l’intervention des Ameùricains aupreøs de TchiangKai Chek, les Français arriveørent aø s’entendre avec ce dernierpour signer le 28 Feùvrier 1946 les accords reconnaissant lasouveraineteù française sur l’Indochine. En revanche, ilsacceptent de rendre aø la Chine Kouang-Tcheùou-Loon (QuaûngChaâu Loan), les chemins de fer de Yunnan et les concessionsfrançaises aø Shanghai, Han Kheou, Canton, etc.

De son coâteù, Tchiang Kai Chek accepte de retirer sestroupes du Nord Vieät Nam avant la date du 31 Mars 194638 .En soutenant ces accords, les Ameùricains voulaient que Chiangconsacraât tous ses efforts aø la lutte contre les communisteschinois en Chine.

LES FRANÇAIS VIOLENT LES ACCORDSRECONNAISSANT LA RDV

Une semaine apreøs les accords franco-chinois, Hoà ChíMinh prit contact avec Sainteny, repreùsentant de la France aøHaø Noäi et signa avec lui les accords du 6 Mars 1946: la Francereconnait la Reùpublique Deùmocratique du Vieät Nam libre ausein de l’Union française, elle devait avoir un Gouvernement,une Assembleùe Nationale, une armeùe et des finances

38 En reùaliteù, les troupes chinoises ne quitteørent compleøtement le VieätNam qu’au mois de mai 1946.

Page 378: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

378 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

indeùpendantes. Les soldats français arrivaient au Vieät Nampour deùsarmer les troupes japonaises. Les deux coâteùs françaiset vietnamiens cessaient le feu au Sud du Vieät Nam pour creùerles conditions favorables aø l’organisation d’une confeùrencequi reùsoudrait le probleøme diplomatique pour la reùpubliqueDeùmocratique du Vieät Nam et la garantie des inteùreâtse ùconomiques et culturels pour la France. Quant a ø lareùunification du Vieät Nam, elle serait reùsolue par un reùfeùrendumorganiseù dans tout le pays. Un additif aux accords stipulaitque les soldats français admis aø deùbarquer au Vieät Nam seraientau nombre de 1.500 et seraient stationneùs dans le Nord aø desendroits choisis par les autoriteùs vietnamiennes. “Dix moisapreøs la signature, ceux-ci devraient quitter progressivementle sol vietnamien dans un deùlai de cinq ans39 ”. (p.173-174)

Apreøs la signature de ces accords, Hoà Chí Minh rencontral’Amiral d’Argenlieu, Haut Commissaire, aø la Baie d’Haï long.Celui-ci accepta l’envoi d’une deùleùgation vietnamienne aø laConfeùrence de Fontainebleau pour neùgocier les compleùmentsdemeureùs en suspens, aux clauses de ces accords.

Le 16 Avril 1946, une Deùleùgation de l’AssembleùeNationale, conduite par Phaïm Vaên Ñoàng quitta le Vieät Nampour participer aø la Confeùrence de Fontainebleau.

Le 30 Mai, Hoà Chí Minh rejoignit la Deùleùgation, mais entant qu’inviteù d’honneur du gouvernement français.

La Confeùrence de Fontainebleau commenceùe le 6 juillet1946 se termine par un eùchec total.

Avant de quitter la France et pour sauver encore unpetit espoir d’entente, Hoà Chí Minh signa avec Marius Moutet,Ministre des colonies, un modus vivendi40 . Celui-ci lui promit

39 Au congreøs de Taân Traøo, Hoà Chí Minh avait deùjaø prononceù ce mot de“cinq ans”.

40 Ici Hoan escamote compleøtement le contenu de ce Modus Vivendi quine parle que des garanties assureùes aux inteùreâts eùconomiques et culturels françaisau Vieäât Nam.

Page 379: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 379

que la Confeùrence de Fontainebleau reprendrait en Janvier1947 (p.277).

Pendant le deùroulement en France de cette confeùrence,aø Saigon, le Haut Commissaire Thierry d’Argenlieu, proclamaunilateùralement la formation d’un Etat indeùpendant et d’ungouvernement du Sud Vieät Nam.

La violation des accords du 6 Mars 1946 eùtait flagrante:Le 20 Novembre, les soldats français attaqueørent les prov-inces du Nord (Moùng Caùi, Tieân Yeân, Laïng Sôn). Le 21Novembre, ils ouvrirent les hostiliteùs aø Haûi Phoøng. Le 18Deùcembre, ils occupeørent les Ministeøres des Finances et de laCommunication. En meâme temps, le geùneùral Morlieøre ordonnaaux miliciens et aux membres de la Seùcuriteù du Vieät Minh deremettre leurs armes aux autoriteùs françaises. Commentairede Hoan: “la situation eùtait telle qu’il fallait organiser une reùellereùsistance”.

Le Vieät Minh laissa une seule uniteù aø Haø Noäi pourdeùfendre la ville. Le reste de l’Armeùe Populaire se replia avecHoà Chí Minh et les hauts cadres vers Vieät Baéc (zone nord).Hoan fut nommeù secreùtaire geùneùral du Parti de la zone IV. Ilcumulait en meâme temps la fonction de Chef du Vieät Minh etrepreùsentant du Gouvernement de cette zone.

Curieusement et en contradiction avec ce qu’il dit plushaut dans le meâme chapitre, Hoaøng Vaên Hoan nous livre undernier commentaire:

“Nous savions qu’en signant avec nous, les Françaisn’avaient qu’un seul but: faire entrer leurs troupes dans notrepays, afin de pouvoir, pas aø pas (tung buoc) renforcer leursforces armeùes, deùvelopper leur influence puis renverser notrepouvoir. Leur objectif: reùtablir leur domination sur l’ensemblede l’Indochine. Mais malgreù cela, nous avions signeù tout demeâme pour que 200.000 soldats chinois quittent le territoiredu Nord et qu’en meâme temps nous puissions creùer les condi-

Page 380: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

380 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

tions meilleures pour organiser la reùsistance contre lesFrançais, quand ils ne respecteraient pas les accords.” (p.274)

Ici Hoan reprend l’explication officielle du Parti. Onregrette qu’il ne fasse aucune analyse du rapport de forcesentre le Vieät Minh et les forces françaises dans la peùrioded’avant et d’apreøs la signature des accords pour justifierl’expression “conditions meilleures”. De meâme en ce quiconcerne le retrait des troupes chinoises, il ne deùmontre pasque si les accords Hoà Chí Minh- Sainteny n’avaient pas eùteùsigneùs, les troupes chinoises auraient refuseù de se retirer. Cartout le monde sait que ce retrait a eùteù neùgocieù entre Françaiset Chinois par les accords du 28 Feùvrier 1946, c’est aø dire unesemaine avant les accords du 6 Mars 1946 signeù entre Hoà ChíMinh et Sainteny.

Les intentions des Français eùtaient manifestes. De ladeùclaration du 24 Mars 1945 (p.272) a ø leurs attitudesmanSuvrieøres, lors de la Confeùrence de Fontainebleau, del’eùchec de la Confeùrence de Ñaø Laït aø la formation par le HautCommissaire d’Argenlieu d’un Etat et d’un gouvernementautonome du Sud Vieät Nam, ils poursuivaient la meâmepolitique: gagner du temps, renforcer leur potentiel militaireet reconqueùrir l’Indochine. Hoan en est conscient et le dit. Il ameâme pousseù son raisonnement plus loin:

“Ainsi, la preùsence des troupes chinoises n’eùtait-elle queprovisoire et provisoirement nous l’avons accepteùe avec intel-ligence. Mais l’objet principal contre lequel nous devions nousbattre aø long terme, aussi bien au Vieät Nam qu’en Indochine,c’eùtait la preùsence de l’armeùe française.41 ” (p.272)

41 On remarque que quand il parle des accords du 6 mars 1946 qui ontpermis l’entreùe des troupes françaises au Vieät Nam, l’auteur ne raisonne pas dela meâme façon.

Page 381: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 381

En Mai 1946, les derniers soldats chinois quitteørent lesol vietnamien. Une partie des leaders du Vieät Quoác et duVieät Caùch s’enfuyaient avec eux. Une autre partie se renditau Vieät Minh. Le reste de leurs troupes, dit Hoan “passa dansle camp des Français”. (p.269)

Responsable de la zone IV, Hoan y deùploya tout soneùnergie pour organiser la Reùsistance. En Mars 1948, sescompatriotes le reùclameørent en Thailande. Sur ordre du Parti,il y retourna, mais son seùjour ne dura qu’une anneùe (de 1948aø 1949) avec des responsabiliteùs importantes. Il fut deùsigneù aøla fois comme deùleùgueù du comiteù central du Parti, responsabledu travail des Vietnamiens aø l’eùtranger, responsable des affairesdiplomatiques en Thailande, aux Indes, en Birmanie, enTcheùcoslovaquie et en France. Sur le plan gouvernemental,Hoà Chí Minh le nomma deùle ùgueù de la ReùpubliqueDeùmocratique du Vieät Nam en Thailande. Il devait remplacerle deùleùgueù Nguyeãn Ñöùc Quì en place dans ce poste. MaisHoan proposa aø ce dernier de garder son titre officiel. Ilpreùfeùrait agir dans la clandestiniteù. Le deùleùgueù Nguyeãn ÑöùcQuì devint son adjoint tandis que lui, Hoaøng Vaên Hoan,supervisait toutes les affaires de la Deùleùgation et se faisait legardien de la ligne du parti.

“Nouvelle situation, nouveau combat!” eùcrit-il, Hoaøng VaênHoan eut aø reùsoudre des probleømes nouveaux que commandaitla situation: restructuration des organisations Vieät Kieàu enThailande, reùorganisation des activiteùs de la Deùleùgation duGouvernement de Hoà Chí Minh aø Bangkok42 et aø Rangoon,organisation de l’aide aux reùvolutionnaires vietnamiens quicombattaient sur les fronts laotien et cambodgien.

42 Le gouvernement tha#landais ne reconnaissait pas encore legouvernement de Hoà Chí Minh, mais admettait l’existence d’un bureau de ladeùleùgation du Vieät Nam.

Page 382: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

382 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

DE NOUVEAU EN THAILANDE

Le Chapitre 5 consacreù aø l’exposeù de ces nouvelles taâches.La Thailande qu’il retrouva en 1948 n’eùtait plus celle de 1930.Le Parti communiste thailandais avait opeùreù sa mue et avaitpris, depuis 1938, un grand tournant: “La ReùvolutionThailandaise sera l’Suvre des Thailandais eux-meâmes” (p.283).Plus de ressortissants eùtrangers en son sein, plus de confusiondans les roâles. Les Vietnamiens devaient mener leurs activiteùsdans les rangs de leurs propres organisations. Cela allait desoi, car la naissance du Vieät Minh depuis 1941 les avait ameneùsaø la lutte en direction du Vieät Nam.

En 1948, a ø l’arriveùe de Hoan, la populationvietnamienne en Thailande avait presque doubleù. De 50.000,elle eùtait passeùe aø 100.000 environ, du fait de l’afflux desreùfugieùs venant du Laos. Dans la peùriode de 1946 aø 1947, leGouvernement de Pri Di fut de tendance libeùrale. Il eut unereùelle sympathie pour la cause vietnamienne. Non seulement,il admettait la preùsence des reùfugieùs et partisans vietnamienssur le sol thailandais, mais il leur fournissait des vivres, etparfois des armes. Ce fut graâce aø son aide que les Vietnamienspurent envoyer au Vieät Nam “le Groupe de combattants TraànPhuù” (en 1946) et deux deùtachements armeùs le Meùkong 1 etle Meùkong 2 (en 1947). Deøs le deùbut de la guerre contre lesFrançais, des Vieät Kieàu par milliers, s’engageørent dans le “Frontde l’Ouest” (Maët Traän Mieàn Taây) pour combattre aupreøs despeuples freøres laotien et cambodgien. Etaient installeùs dansvilles frontalieøres des centres d’instruction militaire, des ate-liers de reùparation d’armes et du mateùriel de guerre (p.287).L’aide du gouvernement thai consista eùgalement dans la re-cherche d’un travail et l’attribution de terre cultivable pourles reùfugieùs. Un vaste terrain fut mis aø la disposition desVietnamiens ouø ils installeørent leurs habitations et leurspotagers. Les habitants donnaient aø ce lieu le nom de

Page 383: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 383

“Coopeùrative du Vieät Nam”. En fait, si les maisons et les jardinsfurent bien aligneùs et tous du meâme modeøle, l’exploitation etle mode de vie resteørent individuels.

Pendant ces anneùes, les conditions furent si favorablesque les Vietnamiens oublieørent qu’ils eùtaient en pays eùtranger.Dans leurs activiteùs comme dans leur comportement, ils nerespecteørent pas les normes que doivent observer desressortissants eùtrangers. Ainsi voyait-on souvent descombattants Vieät Minh circuler en ville en tenue, armes aø laceinture, des drapeaux rouges aø l’eùtoile jaune flotter au ventdevant les maison vietnamiennes. A la venue de Traàn VaênGiaøu en Thailande, un deùtachement de boä ñoäi (soldats) luipreùsenta les armes. Une procession aux lanternes fut preùvueaø l’occasion de l’anniversaire de la Reùvolution d’Aout. Bref,“on eùtait fier d’eâtre reùvolutionnaire et on le montrait”, “Toutesces manifestations, eùcrit Hoan, n’eùtaient pas conformes austatut des ressortissants eùtrangers”. Il fallait que cela change!

Depuis son arriveùe, Hoan constata que le nouveaugouvernement Phi Bun (issu d’un coup d’eùtat) penchaitfortement aø droite. Les mass-meùdia venaient de commencerune campagne anti-vietnamienne dans le but de preùparer lesconditions de la reùpression. Il eùtait temps d’adopter unenouvelle strateùgie.

Sous son impulsion, un congreøs fut convoqueù les 15,16 et 17 Aout 1948. Congreøs treøs largement ouvert aø tous lesresponsables du Parti et tous les repreùsentants des organisationspatriotiques. Le tournant fut pris avec les mesures suivantes:Abandonner l’appellation “Coopeùrative du Vieät Nam”, annulerle projet de procession aux lanternes, interdire de circuler enville en armes et en tenue de combat, cesser d’arborer lesdrapeaux vietnamiens aø l’exteùrieur des maisons, eùviter toutemanifestation exteùrieure aø caracteøre provocateur pour les ha-bitants, prendre des dispositions pour entrer dans laclandestiniteù, si besoin eùtait. Un seul but aø atteindre: “chercher

Page 384: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

384 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

aø gagner la sympathie de la population envers le Vieät Minh etle mouvement de la Reùsistance contre les Français au VieätNam.” (p.290-291)

LE LAOS ET LE CAMBODGE ONTDES CIVILISATIONS INFERIEURES...

Responsable du travail en direction du Laos et duCambodge. Hoan fut ameneù aø se pencher sur les probleømestheùoriques. C’est le seul paragraphe de son livre qui abordela theùorie:

“Dans l’ensemble, eùcrit-il, le Laos et le Cambodge sontdes nations ayant une civilisation infeùrieure aø celle du VieätNam...

“C’est pourquoi les Reùvolutions laotienne etcambodgienne ne pourront e âtre socialistes, ni meâmedeùmocratiques populaires. Elles ne peuvent eâtre qu’uneReùvolution de Libeùration Nationale.

“La Reùvolution vietnamienne est aussi une Reùvolutionde Libeùration Nationale. Mais eùtant donneù que les conditionseùconomiques, politiques et sociales du Vieät Nam ont atteintun stade de deùveloppement supeùrieur, la Reùvolution y seraen meâme temps une Reùvolution de libeùration nationale et uneReùvolution deùmocratique. En ce qui concerne le Laos et leCambodge, le seul mot d’ordre qui convient est‘l’Indeùpendance, rien que l’Indeùpendance’. Pour ce but, leLaos et le Cambodge doivent reùaliser l’union du peuple sansdistinguer les feùodaux des bourgeois, sans distinguer lespauvres des riches, sans distinguer les ideùes progressives decelles qui ne le sont pas, pourvu que tout le monde s’unissesinceørement pour combattre les Français, conqueùrirl’Indeùpendance, se souder en un seul bloc pour la Reùsistance.

Page 385: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 385

“&Nous devons savoir que malgreù son bas niveau, soninexpeùrience, la Reùvolution du Laos et du Cambodge seraune Reùvolution qui aura pour conseùquence de placer ces paysdans le camp des pays deùmocratiques sur le plan mondial.

“... A l’eùtape actuelle, il sera nuisible de mettre en avantles mots d’ordre deùmocratiques qui n’auront pour reùsultat quela division dont profitera l’ennemi. ” (p.311-312).

L’auteur de ces lignes affirme que son analyse se trouveconsigneùe dans “Les theøses pour les taâches au Laos et auCambodge” adopteùs par le comiteù central du PCV. Ces theøsesconstitueørent la ligne directrice pour le combat des deux Partiscommunistes Laotien et Cambodgien.

On remarque que la conception de M Hoan est celled’une reùvolution “par eùtape” typiquement stalinienne. A ladiffeùrence d’un Tröôøng Chinh ou d’un Leâ Duaån qui chercheørentaø adapter la theùorie aux faits dans leur deùveloppement reùel,Hoaøng Vaên Hoan reste un pur et dur stalinien des anneùes 1930.Du moins, a-t-il le courage de ses opinions.

Responsable des centres diplomatiques du gouvernementde Hoà Chí Minh aø l’eùtranger, Hoan eut aø reùgler quelquesdeùlicats probleømes:

1. Doleùances contre les responsables de la Deùleùgation du VieätNam aø Bangkok

Aux camarades de Bangkok qui se plaignaient du modede vie “relaâcheùe” des deùleùgueùs, Hoan expliqua:

“Hier, n’ayant pas encore le pouvoir, tous les cadres ontaccepteù ensemble sans distinction la vie commune qui eùtaitdure. Aujourd’hui, nous avons le pouvoir, les cadres quirepreùsentent l’Etat doivent avoir une vie digne et honorable.Nous devrions soutenir ces camardes qui repreùsentent l’Etat,

Page 386: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

386 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

non pour eux-meâmes, mais pour la nation, pour les inteùreâts dela Reùvolution.” (p.295)

Pour Hoan, la vie “relaâcheùe” des deùleùgueùs dont seplaignaient les camarades eùtait “une question de comportementindividuel, ce n’eùtait pas une question politique”. Si quelquescamarades commettent des erreurs, on devra les critiquerd’une manieøre “constructive”. Mais “ne pas confondre le casindividuel avec l’autoriteù d’un organe d’Etat”.

2. Le cas de Traàn Ngoïc Danh et de Leâ Hy.

Traàn Ngoïc Danh, freøre de Traàn Phuù (ancien secreùtairegeùneùral du Parti) a adheùreù au Parti deøs sa jeunesse. Il a suivil’Universiteù de Moscou. En 1946, Hoà Chí Minh le nommaDeùleùgueù de la Deùleùgation Geùneùrale du Vieät Nam aø Paris. LeâHy a militeù au Nam Boä (Sud Vieät Nam). Quant eùclata la guerreavec les Français, il fut envoyeù en Thailande comme membredu Service d’Information aupreøs de la Deùleùgation du Vieät Namaø Bangkok.

Tous les deux, selon Hoan, eùtaient des “gauchistes”,coupables d’avoir comploteù contre Hoà Chí Minh et songouvernement.

“L’un aø Paris, l’autre en Thailande, eùcrit Hoan, ils sejoignaient dans des ideùes anti-parti. Ensemble, ils projeteørentde gagner l’Union Sovieùtique et les pays de l’Est afin dereùpandre des calomnies contre le Parti. Pendant que Leâ Hy aøBangkok preùparait son voyage, Traàn Ngoïc Danh aø Parisdeùcida, sans en reùfeùrer au Parti, la dissolution de la Deùleùgationde la Reùpublique du Vieät Nam et s’en alla en Tcheùcoslovaquie”(p.299)

A Prague, Traàn Ngoïc Danh, “graâce aux recommandationsdu Parti Communiste Français, fut autoriseù par le gouvernement

Page 387: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 387

tcheøque aø installer la Deùleùgation du Vieät Nam dans un baâtimenttout confort. Sa femme Thaùi Thò Lieân freùquentait l’Institut de lamusique”. (p.319)

Traàn Ngoïc Danh et Leâ Hy se rencontreørent aø Prague. Ilsy chercheørent aø influencer les deùleùgueùs de la Jeunessevietnamienne et des deùle ùgueùs de la Confeùdeùrationvietnamienne du Travail. Ils envoyeørent aø un certain nombrede camarades des lettres deùnonaäant la politique du Parti. Quelseùtaient les critiques de ces deux “opposants”?

“Ils reprochaient au Parti de n’avoir pas, dans laReùvolution d’Aout (1945) aboli la classe bourgeoise et la classedes proprieùtaires fonciers, de n’avoir pas proclameù la reùvolutionsocialiste. Ils deùnonçaient le gouvernement qui cherchait aø serapprocher des Etats bourgeois comme l’Inde, la Birmanie, lePakistan et l’Indoneùsie. Ils consideùraient que le Parti avaitcommis une deùviation droitieøre. Ils eùcrivirent aø un certainnombre de camarades que la ligne de Hoà Chí Minh et du comiteùcentral n’eùtait pas juste” (p.319)

L’UNION SOVIETIQUE EST GRANDIOSE! GRANDIOSE!

Pour Hoan, cette deùviation de Traàn Ngoïc Danh et de LeâHy vient du fait “qu’ils ont appris la theùorie, mais qu’ils nel’ont pas bien digeùreùe.”

Vers la fin de l’anneùe 1949, sur la route qui l’amena aøPeùkin pour assister au congreøs de la Confeùdeùration du TravailAsie-Australie, Hoan s’arreâta en Tcheùcoslovaquie et eut unlong entretien avec Traàn Ngoïc Danh et Leâ Hy. Il leur reprochaleur indiscipline et les somma de rentrer au Vieät Nam. Leâ Hygarda le silence, tandis que Traàn Ngoïc Danh reùpondait qu’ildevait rester aø Prague pour se faire soigner. Hoan comprit

Page 388: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

388 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

alors que “graâce aux recommandation du PCF, Danh eùtait bientraiteù par le Parti Communiste Tcheøque et qu’il ne voulait pasretourner dans son pays.” (p. 321)

Ici les Vieät Kieàu qui ont connu Traàn Ngoïc Danh quand ileùtait responsable de la Deùleùgation du Vieät Nam aø Paris, nepeuvent que s’eùtonner devant cette accusation. N’eùtait-il pasun inconditionnel, au moins officiellement, de la politique deHoà Chí Minh aø l’eùpoque? Qui publia en Mai 1947 la brochureintituleùe Le Preùsident Hoàâ43 , sinon Traàn Ngoïc Danh? Dans cettebrochure M. Danh mettait en relief deux deùclarations de HoàChí Minh: l’une, au journal de Geneøve ouø Hoà Chí Minh disait:“Nos amis n’ont pas besoin de craindre que le marxismes’implante chez nous”; l’autre, au journal Le Pays ouø il assurait:“les theùories marxismes ne sont pas applicables chez nous”.Luttant pied aø pied contre le Comiteù central des TravailleursVietnamiens en France (Trung Öông Coâng Binh), dirigeù parles trotskystes, qui ne partageait pas dans ces anneùes 1946-1947, la politique de Hoà Chí Minh, M. Danh le deùnonça comme“obstineù”, “diviseur”, etc. Qui eut cru qu’aø cette eùpoque, M.Danh n’eùtait pas d’accord avec Hoà Chí Minh et son Parti?

M Hoan raconte que plus tard, deøs leur retour au VieätNam, Traàn Ngoïc Danh et Leâ Hy furent exclus des rangs duParti.

De Prague Hoan se rendit aø Peùkin pour le congreøs syndi-cal. Il y rencontra Hoà Chí Minh qui venait voir Mao Tseù Toung.Hoà lui proposa de rester en Chine comme repreùsentant duParti et du Gouvernement. “Apreøs la victoire de la ReùvolutionChinoise, lui expliqua l’Oncle Hoà, le centre d’activiteùs ne seraplus la Thailande mais la Chine”. (p.327)

En Chine, Hoan participa aø l’eùcole de formation des dip-lomates. Puis avec l’aide des autoriteùs, il occupa l’ancienneeùcole des Ameùricains aø Peùkin qu’il transforma en Ambassade

43 Voir la brochure le preùsident Hoâ, eùditeùe aø Paris par le Deùleùgationgeùneùrale de la reùpublique deùmocratique du Vieât Nam (mai 1947).

Page 389: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 389

de la Reùpublique Deùmocratique du Vieät Nam. De Deùleùgueù duGouvernement de Hoà Chí Minh, il fut e ùleveù au rangd’Ambassadeur. (p.332)

En outre, il fut chargeù d’eùtablir des relations avec d’autrespays, tels que l’Union Sovieùtique, les Deùmocraties Populaires,l’Inde, la Birmanie, le Pakistan, etc. En tant que repreùsentantdes Affaires Exteùrieures du Gouvernement, il fut inviteù enUnion Sovieùtique aø assister au deùfileù du 1er Mai aø Moscou. Ilnote ainsi ses impressions:

“Autrefois j’ai entendu dire que l’Union Sovieùtique est laPatrie du Socialisme, du Proleùtariat Mondial, qu’elle est lephare qui eùclaire le chemin pour les nations opprimeùes.Maintenant que je l’ai vue de mes propres yeux, ma confiancene fait que redoubler, quant aø l’avenir de la Reùvolution. Leschoses que j’ai vues et comprises en Union Sovieùtique, je nepeux les traduire que par ce mot ‘Grandiose! Grandiose!’”(p.333-334)

Ses sentiments envers la Chine sont tout aussienthousiastes et chaleureux. Ambassadeur dans ce pays pen-dant huit ans (de 1950 aø 1957), il eut l’occasion de le voir etde le juger, de le connaitre et de l’aimer.

L’AIDE IMMENSE DE LA CHINE

Le Chapitre 6 est consacreù aø analyser les rapports entrela Chine et le Vieät Nam. Ce qu’il appreùcie le plus, c’est l’aideimmense apporteùe par la Chine aø son pays.

1. Aide politique et diplomatique:

La Chine fut la premieøre nation aø reconnaitre legouvernement de Hoà Chí Minh et ceci avant l’Union

Page 390: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

390 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

Sovieùtique. A la Confeùrence de Geneøve en 1954,

“la Chine soutint avec fermeteù toutes les positions de laDeùleùgation vietnamienne44 Graâce aux accords de Geneøve quifurent une victoire, le Nord du Vieät Nam, libeùreù, pouvaitpreùparer la lutte pour la libeùration du Sud.

Aux premiers bombardements ameùricains dans le Nord,le peuple chinois, par millions, descendit dans la rue pour criersa coleøre. Un meeting monstre de plus d’un million de personnespreùsideù par le Preùsident Mao et le Chef du gouvernementapporta un soutien inconditionnel a ø la lutte du peuplevietnamien. La Chine deùclara: “L’agression ameùricaine contrela Reùpublique Deùmocratique du Vieät Nam est l’agression contrela Chine. Le peuple chinois fera tout ce qui est possible pourvenir en aide au peuple vietnamien jusqu’aø la victoire finale.”(p.340)

2. Aides militaire et eùconomique:

De 1950 aø 1978, la Chine a fourni 20 milliards de dol-lars, soit 41 % de l’aide totale aux pays eùtrangers. Dans lapeùriode de guerre contre les Français de 1950 aø 1945

“la Chine eùtait l’unique Etat fournissant l’aide militaireau Vieät Nam. La totaliteù des armes, munitions, habits militairesou autres mateùriels de guerre a eùteù fournie par la Chine”

Dans la peùriode de guerre contre les Ameùricains,

44 Selon la version officielle du PCV, la Chine a trahi en faisant pressionsur la Deùleùgation vietnamienne pour l’obliger aø accepter des concessions necorrespondant pas au rapport reùel des forces.

Page 391: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 391

“la presque totaliteù du mateùriel et des fournitures militairesvenait de Chine: veâtements, meùdicaments, instrumentsmeùdicaux, canons, tanks, blindeùs, DCA, fuseùes, avions,bateaux de guerre ainsi que pieøces de rechange, mazout, es-sence, etc.”

Graâce aø cette aide, le Vieät Nam a pu reùpondre aux besoinsde ses deux millions de

soldats. Par ailleurs, la Chine eùtait preâte aø envoyer sestroupes au secours du Vieät Nam si “le gouvernement vietnamienle lui avait demandeù” (p.339). En ce qui concerne l’aideeùconomique, elle fut eùgalement treøs grande. Tout de suiteapreøs le reùtablissement de la paix en 1954, aø la demande del’Oncle Hoà, la Chine a aideù le Vieät Nam aø reùparer le cheminde fer de Haø Noâi aø Doâng Dang, long de 200 kms. Le PreùsidentMao a meâme pris la deùcision de deùmonter les rails du cheminde fer de Ñoàng Boà pour les faire installer au Vieät Nam. Ensuite,la Chine a aideù le Vieät Nam aø reconstruire son eùconomiedeùtruite par la guerre.

“A partir de 1954, la Chine a apporteù son aide aø la con-struction de 450 usines: usines de deùcortication du riz, fabri-cation du papier, courant eùlectrique, produits chimiques, fab-rication du savon, de cigarettes, d’allumettes, d’ampoules,d’eùmail, de porcelaine, d’engrais, de produits insecticides, fab-rication de bateaux, construction de hauts fourneaux de ThaiNguyeân, appareils d’extraction du charbon, eùgalement leparacheøvement de la ligne de chemin de fer de Haø Noäi aø LaøoKai, Thaùi Nguyeân et la reùparation du pont de Haøm Roàng...”(p.342)

A partir de 1965, lors des bombardements ameùricains auNord, la Chine a envoyeù des deùtachements entiers detechniciens et professionnels pour deùmonter les usines et les

Page 392: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

392 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

installer dans des lieux surs.De 1965 aø 1975 la Chine a envoyeù 20 millions de tonnes

de vivres, 300 millions de meøtres de tissu, 30.000 voitures,600 bateaux de tous tonnages, 100 locomotives et plus de400 wagons de chemin de fer, preøs de 2 millions de tonnesd’essence et d’autres marchandises d’une valeur de 700 mil-lions de yuans.

De 1955 aø 1976, face aux deùpenses de guerre, une aidesuppleùmentaire de 600 millions de dollars fut accordeùe pourla libeùration du Sud. (p.342)

3. Aides en conseillers, professionnels, techniciens:

A partir de 1950, aø la demande de Hoà Chí Minh et ducomiteù central, la Chine a envoyeù au Vieät Nam une missioncomposeùe de conseillers militaires et politiques. Conduits parVò Quoác Thanh, les conseillers militaires avaient pour taâche:“Aider le Parti et le gouvernement vietnamien aø construire sonarmeùe et appliquer les expeùriences chinoises dans la conduitede la guerre”. En dehors de ces conseillers aø l’eùchelon del’Etat Major, il y eut des conseillers aø l’eùchelon des divisions(telles sont les divisions 308, 312, 316, 304). Graâce aø cetteaide, l’armeùe vietnamienne s’est renforceùe et a pu arracher lavictoire de Ñieän Bieân Phuû, libeùrant la moitieù du pays.

Les conseillers politiques sous la conduite de La Quyù Base mirent au service du Parti et du gouvernement lui apportantdes ideùes et des conseils, dans l’orientation politique commedans les actions quotidiennes. La Quyù Ba sieøgeait “enpermanance au bureau politique” tandis que les autresconseillers se reùpartissaient dans toutes les branchesd’activiteùs: finances, impoâts, banques, communications, trans-ports, police, services secrets, etc. A partir de 1955, apreøs lalibeùration du Nord, les conseillers chinois retourneørent enChine. (p.344)

Page 393: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 393

De 1954 aø 1978, apreøs les accords de Geneøve, la taâcheessentielle fut de reconstituer l’eùconomie deùtruite par la guerre.La Chine envoya, sous l’autoriteù de Phöông Nghò, desdeùtachements de professionnels et de techniciens. Ceux-ciretrourneront en Chine, apreøs la rupture entre le Vieät Nam etla Chine en 1978.

Tous ces professionnels et techniciens eùtaient payeùs parla Chine. Le Vieät Nam se contentait de leur fournir le logementet la nourriture. De 1950 aø 1978, leur nombre atteignit le chiffred’environ 20.000. “30.000 soldats chinois construisent 1.231km de route.”

De 1965 aø 1970, lors des bombardements ameùricains, aøla demande de Hoà Chí Minh et du comiteù central du Parti, laChine envoya 30.000 soldats speùcialiseùs de diffeùrentesbranches: aviation, construction, chemins de fer, meùcanique,etc. Ces soldats eùtaient armeùs, motoriseùs et accompagneùs demateùriels de campagne. Ils remplirent bien leur mission:construire 1.231 km de route carossable, 476 km de cheminde fer et un terrain d’atterrissage aø Yeân Baùi. Ils abattirent desavions ameùricains et aideørent les soldats vietnamiens aø deùfendreles voies de communications du Nord au Sud. Laø ouø ilss’arreâtaient, ils aidaient la population aø creuser des trancheùeset aø soigner les blesseùs (p.346).

En dehors des aides eùnumeùreùes plus haut, la Chine areùellement constitueù une base-arrieøre solide pour le Vieät Nam.La preùsence de ses soldats sur le territoire du Nord Vieät Namfut une garantie sÖre contre le deùbarquement des troupesameùricaines. La Chine a fourni 4.000 km de pipeline pour letransport de l’essence de son territoire au Vieät Nam. A partirde 1967, elle offrit 500 camions, 2.200 autres furent mobiliseùs.

Deøs 1965, elle ouvrit clandestinement une voie mari-time longeant les coâtes jusqu’aux petites iles situeùes en facedu Centre du Vieät Nam, pour que les reùsisttants du Sud puissent

Page 394: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

394 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

assurer la reùception du mateùriel. Elle reùserva deux ports dansl’ile de Hai Nan pour le transport de l’aide destineùe au SudVieät Nam. Ele a deùpenseù beaucoup de devises pour construirela route passant par le Kampuchia afin d’acheminer le mateùrielde guerre, le ravitaillement et les meùdicaments pour le FNL.

Elle a formeù des aviateurs, des militants, des cadresvietnammiens. Elle a offert gratuitement son concours pourtransporter l’aide venant d’Union Sovieùtique et d’autres pays.Appui le plus important: la Chine mit son territoire aø la dispo-sition des Vietnamiens.

Pendant la reùsistance contre les Français, une eùcole deformation militaire fut eùtablie eø Yunnan avec le concoursd’instructeurs chinois. Une armeùe vietnamienne entieøre, “lereùgiment 308” fut autoriseùe aø peùneùtrer dans le territoire chinoispour recevoir le mateùriel de guerre.

Pendant la reùsistance contre les Ameùricains, des aviateurset instructeurs chinois furent envoyeùs en grand nombre ducamp d’aviation de Yunnan au Vieät Nam. Un puissant eùmetteurradio fut contruit aø Yunnan pour remplacer celui de Haø Noäideùtruit par l’aviation ameùricaine: “la Voix du Vieät Nam” con-tinua ainsi aø eùmettre aø partir du territoire chinois.

A Quang Si, l’hoâpital de Nam Kheâ Son reùserva en per-manence 600 lits pour les blesseùs vietnamiens. Pendant 7 ans,5.000 cadres vietnamiens vinrent se faire soigner dans cethoâpital dont le mateùriel fut entieørement offert aux vietnammiensapreøs la guerre. De meâme une eùclole de formation des jeunesfut creùeù dans le meâme endroit pour recevoir les enfants descadres et les eùtudiants venant du Sud Vieät Nam. En reùsumeù, ladevise de la Chine eùtait de

“manger moins, se veâtir moins, pour venir prioritairementen aide aux Vietnamiens. La veùriteù historique de 28 ans (de1950 aø 1978), eùcrit Hoaøng Vaên Hoan montre que l’aide de laChine fut immense et que sans cette aide le Vieät Nam n’auraitpas pus vaincre les impeùrialismes. Cette veùriteù historique

Page 395: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 395

deùmontre en meâme temps que depuis quelques anneùes (de 1978aø 1986) ouø il n’a plus eùteù aideù par la Chine, le Vieät Nam estretombeù dans des difficulteùs sans issue.” (p.348-349)

Apreøs ce long exposeù, Hoaøng Vaên Hoan souligne quel’aide en armement des Sovieùtiques fut aussi impotantenotamment dans le domaine des fuseùes pour abattre les B52ameùricains. Pour cette aide comme pour celle d’autres pays,eùcrit Hoan, “les Vietnamiens doivent teùmoigner de la recon-naissance et ne jamais l’oublier.” (p.349)

Deùbut 1950, apreøs la victoire de Mao en Chine, Hoà ChíMinh vint clandestineùment voir Mao et le comiteù central duParti communiste chinois. Les deux parties se mirent d’accordsur l’aide aø apporter aø la Reùvolution vietnamienne. L’aide setraduisit tout d’abord par “l’ouverture des zones frontieøres”,c’est aø dire la destruction des armeùes françaises dans ces zones.Mao envoya une deùleùgation dirigeùe par La Quyù Ba pour sec-onder le comiteù central du PCV dans cette taâche. Il deùsignaen meâme temps le geùneùral Traàn Canh, un grand strateøgemilitaire pour aider Hoà Chí Minh et l’Etat Major vietnamien aømener aø bien les batailles militaires. Hoan rapporte en deùtailles discussions entre ce geùneùral et Hoà Chí Minh sur la tactiqueet la strateùgie. Et les batailles de “l’ouverture des frontieøresfurent gagneùes”. Le Vieät Nam eùtait relieù aø la Chine. “Ce faitimportant a sonneù le glas pour l’armeùe française”.

LE PCV S’INSTRUIRA DE LA PENSEE DE MAO

D’apreøs Hoan, l’aide de la Chine pour la victoire desVietnamiens a eùteù si importante que le deuxieøme congreøs (en1951) du parti des Travailleurs (PCV) tint aø inscrire dans sesstatuts la phrase suivante:

“Le Parti des travailleurs reconnait la theùorie de Marx,Engels, Leùnine, Staline et la penseùe de Mao Tseù Toung, adapteùe

Page 396: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

396 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

aø la reùaliteù de la Reùvolution vietnamienne, comme le fondementtheùorique de sa penseùe et comme l’aiguille aimanteùe qui luiindique la direction dans toutes ses activiteùs” (p.357)

Dans le teùleùgramme du congreøs envoyeù aø Mao, il eùtaitdit: “Le Parti des Travailleurs45 jure qu’il suivra l’exemplevaleureux du parti communiste chinois, qu’il s’instruira de lapenseùe de Mao Tseù Toung, cette penseùe qui a conduit la Chineet les nations asiatiques sur le chemin de l’indeùpendance et dela libre deùtermination” (“Nhaân Daân” le 11.03.1951).

Tröôøng Chinh, le theùoricien du Parti, dans son livre Lareùsistance vaincra, eùcrivait:

“Le parti a une ligne politique et militaire juste, baseùe surla theùorie de Marx-Leùnine et de la penseùe de Mao Tseù Toung”

A l’occasion du 10eø anniversaire de la victoire de ÑieänBieân Phuû, le Geùneùral Voõ Nguyeân Giaùp deùclara: “A partir de1950, apreøs la victoire chinoise, notre armeùe et notre peupleont pu tirer les leçons preùcieuses de l’Armeùe de Libeùration dupeuple chinois. Nous avons pu nous eùduquer graâce aø la penseùemilitaire de Mao Tseù Toung. Ce fut le facteur important quideùtermina la maturiteù de notre armeùe et contribua aø nosvictoires successives, notamment dans la campagne del’autonne-hiver 1953-1954 et dans la victoire grandiose deÑieän Bieân Phuû”. (“Nhaân Daân” le 07.05.1964). (p.358-359)

Et Hoaøng Vaên Hoan conclut:

“En rappelant ces quelques faits, nous devons consideùrerque ceux qui ont meneù la politique de conqueâte du Kampuchia,d’oppression du Laos et de deùnonciation de la Chine, ceux-laø

45 Le Parti des Travailleurs est devenu le Parti Communiste.

Page 397: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 397

ont trahi le preùsident Hoâ et ont deùvoileù l’eùtendue de leur in-gratitude.” (p.359)

Dans ce meâme chapitre, Hoan aborde aussi l’erreur dela reùforme agraire de 1956. Selon lui, l’erreur ne fut pas dueau programme du Parti qui recommandait de

“ne pas toucher aux proprieùteùs des paysans riches oudes paysans ayant participeù aø la reùsistance, de meùnager lespaysans aiseùs ou moyens et d’Suvrer aø l’union des paysansriches, moyens et pauvres, afin de deùtruire le reùgime feùodalexistant” (p.360).

L’erreur ne fut pas due non plus “aø la penseùe de Mao niaux conseillers chinois”. La Chine n’a-t-elle pas reùsolu sonprobleøme agraire d’une manieøre harmonieuse? La fauteincombe aø Tröôøng Chinh, responsable du comiteù agraire. Celui-ci a sureùleveù le bareøme d’estimation des paysans riches. Il a“porteù des coups (ñaùnh vaøo) aø des couches de paysans qui neles meùritaient pas. Ces coups atteignaient meâme les rangs duParti”. Des tribunaux, des deùnonciations ont eùteù organiseùespour condamner les innocents. Ce qui provoqua de vifsmeùcontentements chez le peuple. A la suite de ce drame,Tröôøng Chinh fut releveù de son poste de secreùtaire geùneùraldu Parti, laissant la place aø Leâ Duaån. Hoaøng Quoác Vieät et LeâVaên Löông quitteørent le bureau politique, tandis que HoaøngVaên Hoan y entrait par la grande porte.

“Pour Tröôøng Chinh, eùcrit Hoan, ce fut le drame. Pour LeâDuaån, ce fut une bonne occasion de regrouper ses partisansafin de s’eùloigner aø petits pas de la ligne traceùe par le PreùsidentHoâ, entrainant tout le Parti dans le malheur”.

Le chapitre qui suit (chapitre 7) est manifestement lecouronnement du livre. Hoan dressa l’acte d’accusation le plus

Page 398: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

398 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

seùveøre qui soit contre Leâ Duaån, secreùtaire geùneùral du Parti.Il commence par les eùveønements survenus en Union

Socieùtique: Apreøs la mort de Staline, Khrouchtchev “renversa”Malenkov. Il inaugura, une politique “opportuniste etfractionniste” qui portait des coups mortels au nouvementcommuniste mondial. Proânant la “course aø la paix avec lesimpeùrialistes” et la “reùalisation du socialisme par la voieparlementaire”, Khrouchtchev se reùveøle comme “unopportuniste et un reùvisionniste”. Mais son crime le plus grave,ce fut “le Rapport Secret” contre Staline. Selon Hoan, ce rap-port a sali non seulement la meùmoire de Staline, mais aussi,en reùaliteù, l’Union Sovieùtique. Au moment ouø les impeùrialistes,avec les Ameùricains en teâte, cherchaient aø asseùner des coupsmortels aø l’Union Sovieùtique, ce rapport vint aø point nommeùpour nuire aø la cause du communisme.

En fait, Hoan ne s’inteùresse pas au fait de savoir si cequ’a dit Khrouchtchev dans son rapport est vrai ou faux. Saseule preùoccupation est que ces reùveùlations furent utiliseùespar les Ameùricains et les capitalistes dans leur offensive contre“la patrie du socialisme”.

Le Rapport Secret, selon Hoan, a ouvert une breøchedans la coheùsion du camp socialiste et provoqueù la scissionentre l’Union Sovieùtique et la Chine. Au congreøs de Bucaresten 1960, Khrouchtchev avait durement critiqueù le PartiCommuniste Chinois. Un mois apreøs, il rompit unilateùralement600 accords et contrats signeùs avec la Chine. Il retira ensuitetous les ouvriers et techniciens sovieùtiques du territoirechinois46 .

Devant ces graves eùveønements, une Deùleùgationvietnamienne (dont faisant partie Hoan) dirigeùe par Hoà ChíMinh alla rencontrer Khrouchtchev aø Moscou le 18 Aout 1960.

46 Ce que M. Hoan n’a pas dit c’est que la Chine a commis le meâme actevis-aø-vis du Vieäât Nam.

Page 399: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 399

Mais Hoà Chí Minh ne put “convaincre” Khrouchtchev. Poursauver l’uniteù, le PCV continua de consideùrer l’UnionSovieùtique comme le “freøre aineù” des pays du camp socialiste.

Le IIIeø congreøs du Parti convoqueù en Septembre 1960enteùrina cette position. Le PCV souhaitait l’uniteù de tous lespartis communistes dans le monde. Mais les scissions eùtaientdeùjaø irreùparables. Deux camps se formeørent, d’un coâteù les“orthodoxes”, de l’autre les khrouchtcheviens que l’on appela“les reùvisionnistes”. Le PCV, d’apreøs Hoan, appartenait au camp“anti-reùvisionniste”.

L’URSS RECOMMANDE UNE COEXISTENCEPACIFIQUE DES DEUX VIET-NAM

Vers la fin de 1963, le 9eø pleùnum de comiteù central duParti, convoqueù par Hoà Chí Minh, discuta sur la question. Entant que secreùtaire geùneùral, Leâ Duaån devait faire le rapportpolitique. Mais il s’esquiva et se fit remplacer par Tröôøng Chinh.Au cours de la reùunion, la discussion fut treøs vive. Toá Höõu,avec sa voix chantante de poeøte, deùnonça les dix erreurs desSovieùtiques, tandis que Leâ Duaån restait silencieux (p.380). Ilne prit la parole que pour proposer qu’on enleøve le nom deKhrouchtchev du document. Ce qui fut accepteù. Par deùcisiondu comiteù central, cette reùsolution ne fut pas publieùe. Elledevait rester secreøte et servir comme base politique pourl’eùducation des cadres et militants du Parti. Cependant, unextrait qui reùsume l’esprit du document fut publieù le 21 Janvier1964 par Nhaân daân:

“Le Parti des Travailleurs deùfend la theùorie limpide dumarxisme-leùninisme contre le reùvisionnisme et l’opportunismede droite consideùreù comme le danger principal du mouvementcommuniste. En meâme temps, il lutte contre l’esprit livresqueet le sectarisme.” (p.380)

Page 400: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

400 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

Le 27 Novembre 1964, une deùleùgation dirigeùe par LeâDuaån se rendit aø Moscou. Avant son deùpart, l’Oncle Hoà luiavait expressement recommandeù de ne signer aucunereùsolution avec les Sovieùtiques. C’est pourquoi, quand Souslov,repreùsentant des Sovieùtiques, preùsenta une deùclaration com-mune, la deùleùgation vietnamienne refusa d’y souscrire. Maisau moment ouø elle s’appreâtait aø prendre l’avion, Leâ Duaånrencontra clandestinement les Sovieùtiques et apposa sa signa-ture aø cette deùclaration. Devant les protestations de Hoan etdes membres de la deùleùgation, il se contenta de dire qu’il enprenait toute la responsabiliteù et s’expliquerait devant le bu-reau politique et le Preùsident Hoà. Un peu plus tard, Leâ Duaånmenaça de sanctionner Hoaøng Tuøng, directeur du Nhaân Daân,lorsque celui ci fit paraitre un article allant dans le sens du9eøme pleùnum du comiteù central.

Aux dires de Hoan, l’Union Sovieùtique n’accorda sonaide au Vieät Nam qu’aø la condition que ses dirigeants se rangentde son coâteù contre la Chine. Apreøs les accords de Geneøve de1954, les Sovieùtiques se prononceørent pour le statu-quo c’estaø dire pour “le maintien de la division du Viet Nam en deuxzones Nord et Sud.” Pour eux, “le Nord et le Sud doivent vivreen paix et mener la compeùtition eùconomique. Si les communistesarrivent aø faire du Nord un pays eùconomiquement prospeøre,la reùunification s’opeùrera d’elle meâme”.

La position des Chinois, par contre, eùtait conforme auxvˆux des Vietnamiens: “Longue embuscade, liaison avec lesmasses, stockage des vivres, attente du moment propice.”(p.389)

Hoan constate qu’apreøs les Accords de Geneøve, la Chineet l’Union Sovieùtique avaient toutes les deux apporteù leur aideeùconomique au Vieät Nam. Mais quand la guerre se rallumadans le Sud, seule la Chine accepta d’accorder une une aidemilitaire. Apreøs la chute de Khrouchtchev, cette politique con-tinua, car c’eùtait l’attitude commun des dirigeants sovieùtiques.

Page 401: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 401

Dans la peùriode de guerre avec les Ameùricains, lesSovieùtiques reùviseørent leur position. Mais leur aide futrestreinte: “ils n’envoyeørent aux Vietnamiens que du vieuxmateùriel, alors qu’ils accordaient aux Indiens et aux Egyptiensdes armes sophistiqueùes telles que les avions Mig 23”. Lepreùtexte donneù eùtait que s’ils envoyaient du mateùriel moderne,les Vietnamiens le feraient passer aux mains des Chinois.

A propos du transport de mateùriel de guerre, lesSovieùtiques refuseørent la voie maritime qui aurait eùteù lameilleure solution. Ils voulurent le faire passer en chemin defer aø travers la Chine. Quand ce mateùriel arriva en Chine, lesVietnamiens n’avaient ni les moyens ni le temps de le faireparvenir au Vieät Nam et il s’accumula dans la gare de BaèngTöôøng. Leâ Duaån le savait. Mais il fit circuler le bruit que lesChinois mettaient de la mauvaise volonteù aø transporter l’aidesovieùtique. Les journaux occidentaux se firent l’eùcho de cebruit et l’exploiteørent aø qui mieux mieux, si bien que le 28Janvier 1967, le Gouvernement vieâtnamien se trouva obligeù,par la voix de l’Agence d’Information vietnamienne, d’yopposer un deùmenti formel.

En 1965, aø l’occasion de sa visite aø Moscou, Leâ Duaånreùunit aø l’Ambassade vietnamienne tous les Vietnamiens dela capitale. Au cours de cette reùunion, il fit l’eùloge desSovieùtiques et critiqua la Chine. Un certain nombre d’eùtudiantsvietnamiens meùcontents de cette attitude eùcrivirent au comiteùcentral du parti. La lettre fut intercepteùe et deùtruite par lesservices de Leâ Duaån. Le comiteù central n’en eut vent que parla rumeur publique. La meâme anneùe, dans une reùunion descadres organiseùe par Toá Höõu, Traàn Quyønh se permit de tenirle meâme langage que Leâ Duaån contre la Chine. D’apreøs eux,au cours de la lutte contre Tchiang Kai Chek et les Japonais,Mao aurait proâneù la theùorie de “l’encerclement de la ville parla campagne”. Pendant la peùriode de reconstruction du pays,“il aurait exigeù en prioriteù le deùveloppement de la campagne”.

Page 402: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

402 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

Ce n’est donc pas, disaient-ils, la politique du proleùtariat. Demeâme ils deùnonceørent comme un leurre la politique maoistequi consistait aø “s’appuyer sur les paysans pauvres et moyens,“car, disaient-ils, “apreøs la distribution des terres, il n’y auraitni paysans pauvres, ni paysans moyens“ (p.393)

Le 13 Mars 1967, avec le soutien de Leâ Duaån, le poeøteToá Höõu publia dans le Nhaân daân un poeøme anti-chinois intituleù“Sentiments intimes”. Pourquoi Leâ Duaån eùtait-il si anti chinois?Hoan nous explique que “dans la teâte de Leâ Duaån, il existedepuis toujours un sentiment anti-chinois”. “S’ajoutent” aø cesentiment, les ideùes fabriqueùes par la propagande desSovieùtiques (p.395). Ce n’est pas en reùaliteù, le danger del’invasion chinoise qui en est le moteur. C’est l’adheùsion deLeâ Duaån aø la politique de Khrouchtchev, que ce soit sur la“coexistence pacifique avec l’impeùrialisme” ou sur “la per-spective d’un accord avec les Ameùricains sur le probleømevietnamien” (p.397). Ce faisant, Leâ Duaån s’eùcartait de la lignetraceùe par Hoà Chí Minh.

LA VICTOIRE DE 1975 REALISEE CONTRELA POLITIQUE DE LEÂ DUAÅN

Tout au long de la Confeùrence de Paris, Leâ Duaån s’estmontreù preât aø s’entendre avec les Ameùricains jusqu’aø admettreleur preùsence dans les grandes villes. Ce fut graâce “auxbatailles gagneùes sur le terrain” que le deùroulement de laConfeùrence tourna aø l’avantage des Vietnamiens.

“Si la Confeùrence, eùcrit Hoan, apporta la victoire, cefut graâce aø la lutte des combattants comme l’avait preùvue lePreùsident Hoà et non graâce aø la politique de compromission deLeâ Duaån, encore moins aux trois centimeøtres de langue (ba taáclöôõi) de Leâ Ñöùc Thoï aø Paris”. (p.404)

Page 403: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 403

Apreøs la mort du Preùsident Hoà Chí Minh, Leâ Duaån auraitconcentreù tout le pouvoir entre ses mains, “en eùliminantbureaucratiquement” tous les opposants. Le IV eø congreøs (en1976) du Parti en est la preuve. “Les flatteurs, les opportunistes,les carrieùristes en tous genre se relayeørent pour chanter lesmeùrites du secreùtaire geùneùral” (p.405). On a preùsenteù la victoirede 1975 comme son Suvre. Rien de plus faux, s’eùcrit Hoan,“ce fut l’Suvre du Preùsident Hoà!”

D’apreøs Hoan, Leâ Duaån aurait commis beaucoup de fautesgraves. La premieøre aurait eùteù l’offensive du Teát Maäu Thaânen 1968. Cette offensive entraina des pertes immenses enhommes et en mateùriel. Il fallut des anneùes pour reùtablir lerapport des forces. L’erreur eùtait due aø la sous-estimation desforces ennemies. On lança les militants et les combattants dansdes batailles perdus d’avance.

La deuxieøme erreur aurait eùteù la politique suivie apreøsles Accords de Paris. Elle consistait aø cesser toute actionmilitaire, aø miser sur la “voie pacifique” et la “concordenationale”. Bref, aø respecter aø la lettre les Accords (p.406),alors que l’ennemi refusait de cesser le combat. Pour sadeùmonstration, Hoan cite abondamment les eùcrits du geùneùralTraàn Vaên Traø qui, pourtant, est consideùreù par lui comme unfideøle de Leâ Duaån. Cette “voie pacifique”, selon Hoan - avecdes citations du geùneùral Traø aø l’appui47 - se reùsumerait en cinqinterdictions:

1) Interdiction de prendre l’offensive.2) Interdiction de contre-attaquer.3) Interdiction d’encercler les postes ennemis.4) Interdiction de prendre d’assaut les camps ennemis.5) Interdiction de creùer des centres de combat.

47 Voir le livre Souvenirs du geùneùral Traàn Vaên Traø (p.54), Ed.Litteùraire etartistique, Hoà Chí Minh Ville.

Page 404: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

404 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

Malgreù ces concessions, les troupes ennemies necesseørent d’avancer et d’occuper le terrain. Devant ce fait quideùmentait tout le pronostic du secreùtaire geùneùral, le comiteùcentral de la reùgion Sud et de l’Etat Major de Sud prirent eux-meâmes la deùcision de reùsister et de mener les contre-offensivesmilitaires.

“Si apreøs les Accords de Paris, e ùcrit Hoan, noscombattants dans le Sud avaient respecteù les directives de LeâDuaån, quel aurait eùteù le reùsultat? La victoire fut l’Suvre duPreùsident Hoà, de tout le bureau politique, de tout le Parti, detous les combattants, de tout le peuple et non du seul Leâ Duaåncomme on l’a laisseù entendre”. (p.413)

Ici on croit lire le Rapport secret de Krouchtchev surStaline. Il suffit de remplacer le nom de Leâ Duaån par le nomde Staline.

Le Dernier Chapitre de son livre, Hoan le consacreentieørement aø un reùquisitoire contre la politique suivie par LeâDuaån apreøs 1975. Citant une seùrie de faits, il deùmontre que cedernier a trahi Hoà Chí Minh et son Parti. Leâ Duaån aurait eu lafolie de vouloir transformer le Vieät Nam en une superpuissancequi “reøgnerait sur l’Indochine et le Sud-Esi Asiatique” (p.415).Faisant pression sur le comiteù central, il fit adopter en 1978une reùsolution dirigeùe contre la Chine consideùreùe comme“l’ennemi numeùro un du Vieät Nam”. Cette reùsolution deùclarelutter pour “le renversement de la clique maoiste au pouvoir aøPeùkin”, pour l’alliance avec tous les pays du Sud-Est Asiatiquecontre la Chine. Elle deùnonce la penseùe de Mao dans tous lesdomaines. Il s’en suivit une campagne de grande envergurecontre la Chine. On “exhume le livre de Wang Ming48 publieù aø

48 Wang Minh eùtait l’homme de confiance de Staline. Il cherchait aø im-poser au PCC la ligne de Moscou contre celle de Mao.

Page 405: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 405

des milliers d’exemplaires” pour l’opposer aux eùcrits de MaoTseù Toung. Envoyeù dans tous les pays du Sud-Est Asiatique,Phaïm Vaên Ñoàng leur promit que le Vieät Nam ”s’engageait aøne plus aider les Partis communistes de ces pays et speùcialementle Parti Communiste Thailandais”. (p.427)

Cette politique anti-chinoise a pousseù Leâ Duaån et sespartisans aø commettre des actes inqualifiables contre laCommunauteù chinoise. On a confisqueù les biens de tous lesChinois soupçonneùs d’eâtre fideøles aø la Chine. On les a chasseùsde tous les organismes de l’Etat et du Parti sans exception,meâme s’ils e ùtaient ouvriers ou heùros de la reùsistancevietnamienne. On a obligeù les Vietnamiens et lesVietnamiennes aø se seùparer de leur conjoint chinois. Ceuxqui reùsistaient, eùtaient expeùdieùs dans les nouvelles zoneseùconomiques. Bien des chinois installeùs depuis des geùneùrationsont eùteù forceùs de quitter le pays.

Le 3 Novembre 1978, Leâ Duaån et Phaïm Vaên Ñoàngsigneørent les accords de coopeùration avec Moscou. Le 25Deùcembre 1978, les troupes vietnamiennes envahirent leCambodge. Il eùtait clair que cette conqueâte du Cambodge avaiteùteù conçue non pour eùliminer Pol Pot, mais pour d’autresmotifs. “Il s’agissait de reùaliser la Feùdeùration Indochinoise ouøle Vieät Nam dominerait en tant que grande nation”. Au nomde la lutte contre le geùnocide, Leâ Duaån et ses partisans onteux-meâmes commis “le geùnocide contre le peuple cambodgien”(p.430). Lors de l’invasion, ils ont assassineù les habitants, bruleùleurs maisons. Aujourd’hui (1987), ils ont installeù au Cambodge60.000 Vietnamiens qui occupent les terres et les maisons desCambodgiens. Cette nouvelle Communauteù servira de sup-port pour la “vietnamisation” du peuple Khmer. Les femmescambodgiennnes sont encourageùes aø eùpouser les Vietnamiens.La langue vietnamienne est obligatoire dans les eùcoles. LeâDuaån et ses partisans voulaient “transformer le Cambodge enterritoire vietnamien”.

Page 406: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

406 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

“Pourtant, eùcrit Hoan, ils osent inscrire dans le projet dela nouvelle constitution la phrase suivante: Le peuplevietnamien doit lutter contre les expansionistes et heùgeùmonisteschinois en meâme temps que contre leurs valets au Cambodge.”(p.426)

SELON HOAN, LE REGIME PRESENTEUN “CARACTEØRE FASCISTE”

Pour Hoan, la Chine a aideù le Vieät Nam d’une manieøredeùsinteùresseùe. Dire qu’elle voudrait conqueùrir le Vieät Namest non seulement une calomnie mais une ingratitudeimpardonnable. Au nom de la lutte contre “l’invasion de laChine”, on a transformeù le Vieät Nam en “une base eùtrangeøreau profit de l’Union Sovieùtique.” (p.434)

De l’avis de Hoan, le PCV n’est plus ce qu’il eùtait duvivant de Hoà Chí Minh. On a introduit un systeøme aø “caracteørefasciste” (p.431). “Il n’y a pas de deùmocratie, ni aø la base, niau sommet.” “Personne n’ose dire ce qu’il pense au risqued’eâtre traiteù d’anti-parti et d’eâtre eùlimineù ou puni.” Dans chaqueorgane du Parti, aø tous les eùchelons, “on place des agents duService de Seùcuriteù” dont le roâle est de controâler et de surveillerles membres du Parti. Graâce aø ce systeøme, Leâ Duaån et sesamis ont pu eùliminer leurs adversaires et rassembler leurs par-tisans (p.435). Le Parti est devenu un organe qui “opprime lepeuple”. Le reùgime est devenu “un reùgime de dictature.”(p.431)

Citons ce paragraphe ouø Hoan caracteùrise ce reùgime:

“A cause de la politique expansionniste et guerrieøre, toutesles forces humaines et eùconomiques ont eùteù consacreùes aø laguerre et aø la preùparation de la guerre, le peuple est destineù aøservir de chair aø canon. L’industrie, l’agriculture, le commerce

Page 407: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 407

sont en reùgression. La vie du peuple est descendue au niveaule plus bas parmi les nations les plus pauvres de la terre. Lesfleùaux sociaux se deùveloppent aø grande eùchelle: concussion,combines, commerces illicites, vols, pirateries, jeux de hasard,prostitution, mendiciteù, superstitions. Un pays qui se ditsocialiste, n’a rien de socialiste. A la campagne apparaissentde nouvelles couches de notables puissants. Dans lesentreprises, dans les usines, apparaissent de nouvelles couchesde caporaux et de chefs. Dans les appareils de l’Etat on voitpartout de nouveaux mandarins. Dans les casernes, onremarque l’existence d’un nouveau militarisme naissant. Lefait qu’on a supprimeù le reùgime des minoriteùs nationales, aengendreù les oppositions et les meùcontentements de cesminoriteùs...” (p.432)

En conclusion, Hoan appelle le peuple vietnamien aø“refaire la reùvolution”, “ se dresser contre Leâ Duaån et sa clique”,“renverser ce reùgime d’oppression”. Autrement dit, il l’appelleaø la Reùvolution Politique. Mais il ne nous propose aucun projetni aucune revendication politiques.

2eøme Partie: Faut-il reecrire l’histoire du parti communistevietnamien?

Quiconque a lu Une goutte d’eau dans le grand oceùande Hoaøng Vaên Hoan doit reconnaitre qu’il s’agit d’uneautobiographie de la plus haute importance. Non pas parcequ’elle est bien eùcrite; il est incontestable que l’auteur posseødeun grand talent litteùraire. Son style est simple et clair, sonlangage bien adapteù au sujet: populaire mais non deùpourvud’eùleùgance. Le livre se lit comme un roman. Le lecteur ne selasse pas un seul instant, meâme s’il ne partage pas toutes lesideùes de l’auteur.

Ce qui retient surtout l’attention est le contenu de cet

Page 408: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

408 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

ouvrage. C’est la premieøre fois qu’un des plus hauts dirigeantsdu PCV, devenu dissident, raconte librement les eùveønementsqu’il a veùcus. Ce faisant, il nous reùveøle bien des faits nouveauxnous permettant de reùtablir certaines veùriteùs sciemment cacheùesjusqu’aø ce jour.

Avec le souci de ne pas trahir les ideùes de l’auteur, nousdonnons ci-dessus un reùsumeù deùtailleù de son livre en citantde longs passages au risque meâme d’alourdir notre texte. Leslecteurs s’aperçoivent que nombre de faits et eùveønementsraconteùs par M. Hoan ne se trouvent pas dans la litteùratureofficielle du Parti. Qu’il s’agisse des activiteùs de Hoà Chí Minhau Siam et en Chine ou de son roâle par rapport aø la IIIeømeInternationale et au stalinisme, qu’il s’agisse de la politiquede Hoàâ et du PCV au moment de la prise de pouvoir en 1945ou des neùgociations engageùes avec les Français en 1946, qu’ils’agisse de l’attitude du Parti devant la deùstalinisation aø la suitedu XXeø Congreøs du PCUS ou des derniers combats dans lesud avant la victoire de 1975, Hoan apporte un nouvel eùclairagepour ceux qui, comme nous, ne se fient pas aø la versionofficielle.

A la diffeùrence d’un Tröôøng Chinh et d’un Leâ Duaån oud’autres dirigeants en titre qui excellent dans l’art d’adapterl’histoire aux nouveaux eùveønements et aux canons du Parti,Hoan est un stalinien d’un type treøs particulier. Malgreù tout cequi se passe dans le monde depuis trente ans, malgreù le rap-port secret de Khrouchtchev qu’il balaye d’ailleurs d’un reversde main, il croit encore en Staline et au stalinisme, on le sentdans chaque page de son livre. Et c’est justement aø cause decela que son autobiographie nous est preùcieuse pour mieuxcomprendre l’histoire du PCV.

Page 409: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 409

LES GENIES NE SE TROMPENT PAS

Insensible aux reùaliteùs, Hoan semble vivre avec le passeù.Stalinien il eùtait, stalinien il reste. Ce qu’il a appris dans sajeunesse, il le consideøre comme paroles d’eùvangile. L’URSSest toujours “la patrie du socialisme”, “le phare qui eùclaire lespeuples opprimeùs”, malgreù “les avatars” du khrouchtchevisme,Hoà Chí Minh comme Staline sont des geùnies et les geùnies nese trompent pas.

Imperturbablement, Hoan raconte tous les faits et gestesde Hoà Chí Minh sans se rendre compte qu’il se tromped’eùpoque: au lieu de rehausser le prestige de ce dernier, il lerabaisse. Hoà Chí Minh qu’il consideøre comme communistes’est-il servi de la religion comme moyen de propagande?Hoan trouve cela normal et meâme geùnial. L’Oncle Hoà a-t-ilexeùcuteù trop fideølement les instructions de l’Internationalecommuniste en lançant des centaines de militants dansl’aventure, aø propos de la transformation de la Section duThanh Nieân au Siam en Parti communiste siamois? Pour Hoan,c’eùtait dans l’ordre des choses. Repreùsentant de l’Internationalecommuniste au Siam, l’Oncle Hoà devait exeùcuter les deùcisionsde cette direction.

Pas une seule fois Hoan ne remet en cause le bien fondeùet la raison de ces deùcisions. Si, devant leur reùsultat deùsastreux,il se pose finalement des questions, c’est pour essayer derejeter la faute sur son camarade Tang qui “aurait” malrenseigneù les plus hautes instances de l’Internationale sur lareùaliteù du Siam. Manifestement, Hoan n’a pas encore compris(comprendra-t-il jamais?) que la source du mal est venue dela politique dite “de la troisieøme peùriode” que Staline a choisiepour le mouvement communiste mondial de l’eùpoque. Apreøsla grave deùfaite subie en Chine et due aø la politique ultraopportuniste vis aø vis de Tchiang Kai Chek, Staline et la di-rection de l’Internationale communiste changeørent leur fusil

Page 410: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

410 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

d’eùpaule, en deùcreùtant la politique ultra gauchiste “classe contreclasse”, “combattre jusqu’au dernier combattant”49 , etc. Lacreùation du Parti communiste siamois tout comme lesouleøvement aø la meâme eùpoque “des soviets du Ngheä Tónh”proceùdaient du meâme esprit. Il s’agissait de faire taire lesopposants au sein de l’Internationale et de montrer au mondeque l’eùchec en Chine n’avait entameù ni la vitaliteù ni la forcede l’organisation communiste. A preuve: la creùation du Particommuniste siamois et le deùclenchement du mouvement dessoviets aø Ngheä Tónh. Tant pis si cette nouvelle strateùgie avaitsacrifieù une geùneùration entieøre de militants!

Dans un long paragraphe, Hoan deùcrit le congreøs du VieätCaùch (Parti des nationalistes pro-chinois) en insistant sur lefait que l’Oncle Hoà est arriveù aø se faire eùlire membre du comiteùcentral de cette organisation. Cet eùveùnement n’a jamais eùteùmentionneù dans aucun documents du PCV, et pour cause! Maispour Hoan, ce fut un exploit admirable, il en parle avec fierteù,pensant que les lecteurs seront certainement de son avis. Onaimerait lui poser la question suivante: si c’eùtait une autrepersonne qui avait agi ainsi aø la place de l’Oncle Hoà, quedirait-il? Les trotskystes vietnamiens n’ont jamais participeù augouvernement nationaliste de Traàn Troïng Kim en 1945 pourtantle PCV a reùpandu dans sa presse cette fable pour les salir50 .

49 Cette phrase est citeùe par l’auteur dans son livre aø l’endroit deseùveùnements du Siam, mais il n’a pas compris son sens exact, ni sa source reùelle.

50 A propos de la soi-disant participation des trotskystes vietnamiens augouvernement nationaliste pro-japonais de Traàn Troïng Kim en 1945, nous avonsposeù la question au Docteur Hoà Taù Khanh (demeurant actuellement dans labanlieue parisienne) qui a eùteù ministre de ce gouvernement. Il nous a assureù queni Taï Thu Thaâu ni aucun trotskyste, n’avait participeù aø ce gouvernement. Quandl’occasion se preùsentera, nous sommes preâts aø publier cet interview.

Page 411: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 411

LA STRATEGIE DE LA “POLITIQUE DES BLOCS”

Cet acte de l’Oncle Hoà, en terme politique, s’appelle“entrisme”. Hoan le trouve normal de la part de l’Oncle Hoà,mais il ne l’accepte pas quand Chinois ou nationalistesvietnamiens le pratiqueørent au sein du Vieät Minh. Il parle de“complot” et de “sale et abjecte besogne”. Deux poids, deuxmesures! Cette contradiction, on la trouve tout le long de sonlivre. L’Oncle Hoà et lui meneørent au Siam et en Chine desactiviteùs dont la plupart, selon ce qu’il raconte, eùtaient desintrigues, manˆuvres, combinaisons, camouflage, tromperieenvers l’adversaire ou l’ennemi, etc. Peut-eâtre la vie clandes-tine du militant exigeait-elle ce genre de pratique? Toujoursest-il que Hoan en est treøs fier et semble l’eùriger en principesd’action permanents. A travers ces pratiques, il nous preùsenteun Hoà Chí Minh tout aø fait diffeùrent de celui que nous a deùcritle Parti.

Dans un chapitre important du livre (p.272-278), Hoanexpose en long, en large et en deùtail l’origine et la significa-tion du compromis avec les Français concreùtiseù dans les ac-cords du 6 Mars 1946. Ce compromis, selon Hoan, a eùteù conçupar Hoà Chí Minh, deøs 1941, au cours des deux congreøs aø TaânTraøo. Il se demande pourquoi le Parti a “cacheù” ce fait impor-tant. Et de nous expliquer que la ligne geùneùrale avait eùteù deùfinienon seulement aø Taân Traøo en 1941, mais bien avant, c’est aødire en 1938 par le comiteù exeùcutif de l’Internationalecommuniste. Il s’agissait de la strateùgie du “bloc des pays allieùscontre le bloc des pays facistes”. Le Vieät Nam faisait du “blocdes allieùs” dans lequel se trouvait eùgalement la France, il fallaitdonc faire la paix par un compromis avec les français. “Quandbien meâme, disait Hoà Chí Minh aø Taân Traøo, l’on voudrait luttercontre les Français, on en n’aurait pas la force”. Le premierargument relatif aø la politique des “blocs” constitue, et de loin,le facteur essentiel.

Page 412: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

412 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

Quant au deuxieøme argument, il est tout a ø faitanachronique. Comment pouvait-on eùvaluer le rapport deforce, alors que le mouvement insurrectionnel des massesn’avait pas eu lieu? (Il s’est deùclencheù seulement en 1945!)

Le fond du probleøme est que Hoà Chí Minh et son partieùtaient prisonniers de la politique des blocs deùtermineùe parMoscou. Ils ne purent concevoir une perspective en dehorsdu cadre du “bloc des allieùs”.

CONSEQUENCES DRAMATIQUES DES COMPROMIS

En cherchant coite que coute le compromis avec lesFrançais, le PCV devait limiter le deùveloppement dudynamisme de la reùvolution d’Aout 1945, au moins dans sesdeùbuts. C’est pourquoi il devait interdire aux paysans des’approprier les terres des feùodaux et de reùprimer toutes lesforces anti-françaises dans le pays. C’est ainsi que le Vieät Minhdonna l’ordre d’exterminer les trotskystes dont le seul crimeeùtait d’avoir reùclameù la terre pour les paysans et la lutte sanscompromission contre les Français. En meâme temps, ils’attaquait aux nationalistes intransigeants qui, en s’appuyantsur la preùsence des troupes chinoises, exigeaient le deùpartdes soldats français.

C’est ainsi qu’aø la meâme eùpoque, l’ex-empereur BaûoÑaïi, devenu prince Vónh Thuïy, fut nommeù “conseillersupreâme” du gouvernement de Hoà Chí Minh et que la cour deHueá fut traiteùe avec beaucoup d’eùgards. La suite, on la connait!Le Prince conseiller supreâme “trahit” en profitant d’un voy-age aø l’eùtranger pour s’eùchapper du Vieät Nam. Il s’allia auxFrançais en formant un gouvernement et une armeùe pour luttercontre le Vieät Minh. Quant aux français, ils violeørent les Ac-cords du 6 Mars 1946 en ouvrant les hostiliteùs, apreøs avoirmeneù des offensives successives pour gagner du terrain. Le

Page 413: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 413

Vieät Minh n’avait pas d’autre issue que d’organiser la luttearmeùe. Tout ceci est la stricte veùriteù historique. Mais dansl’Histoire du PCV, on a preùsenteù une tout autre version desfaits: le Parti avait tout preùvu, de la trahison des Français aøcelle des allieùs anglais et ameùricains. Le compromis par lesaccords du 6 Mars 1946 n’aurait eùteù qu’un reùpit pour mieuxorganiser la lutte.

Contrairement aø cette version officielle, Hoan reconnait,dans son exposeù, que le compromis fut dicteù par desconsideùrations internationales et non nationales. Il va meâmeplus loin en nous disant que la reùvolution d’Aout 1945 etl’insurrection qui mit en mouvement des millions de gens nes’est pas faite pour rejeter les Français aø mer, mais pour creùerles conditions d’un futur compromis. Le but immeùdiat, aø courtet moyen termes, n’eùtait pas l’indeùpendance compleøte. Lalibeùration totale ne serait acquise que dans cinq ans.

Reconnaissant tous ces faits reùels, Hoaøng Vaên Hoan n’adit que la moitieù de la veùriteù. Il escamote l’autre moitieù, aøsavoir les conseùquences de cette politique de compromis surla nation vietnamienne. Le Vieät Minh, en massacrant lestrotskystes et les nationalistes intransigeants, a non seulementdeùtruit une potentialiteù importante des forces qui auraient puparticiper au mouvement de reùsistance contre les Français,mais il a creùeù des conditions objectives beaucoup moinsfavorables pour organiser cette reùsistance.

En quelques mois, partout les troupes françaises prirentl’initiative. Elles repousseørent sans beaucoup de perte toutesles troupes du Vieät Minh en dehors des villes. Quant auxreùformes agraires reùclameùes par les trotkystes pendant laReùvolution d’Aout 1945, le PCV ne les aborda qu’avec plusde cinq ans de retard . Comme l’opportunisme n’est que l’autreface du sectarisme, ces reùformes furent reùaliseùes avec unecruauteù inouie, en deùpit du bon sens et en contradiction avecles principes leùninistes les plus eùleùmentaires sur ce probleøme.

Page 414: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

414 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

Hoan les a deùnonceùs dans un paragraphe de son livre.En 1956, le PCV devait faire son auto-critique. Mais lesvictimes qui se comptent par milliers peuvent-elles ressusciterpour recevoir leur reùhabilitation?

LES AIDES DE LA CHINE ET DE L’URSS DICTEES PAR DESINTERETS BUREAUCRATIQUES

Devant la victoire de la Reùsistance vietnamienne sur lesFrançais et les Ameùricains, un certain nombre d’historiens oud’eùcrivains, meâme de l’extreâme gauche, sont tenteùsd’expliquer qu’en prenant le pouvoir, Hoà Chí Minh et sonParti ont rompu de fait avec Staline et le stalinisme. Mais lareùaliteù, et le livre de Hoan le confirme, est que contrairementaø Mao ou aø Tito, Hoà a dirigeù la Reùvolution vietnamienne dansle cadre de la politique fixeùe par Staline et l’Union Sovieùtique.N’a-t-il pas deùfendu le meâme mot d’ordre d’ ”Union française”que le PCF? Les positions et les activiteùs du PCV ne geânaienten rien la politique du PCUS ni celle du PCF. On oublie souventce fait important: l’ouverture des hostiliteùs au Vieät Namcoincida avec le commencement de la guerre froide. L’Unionsovieùtique qui, au deùpart, n’avait pas apporteù une aide activeaø la Reùsistance vietnamienne, n’avait plus alors aucune raisonde chercher aø la saboter, comme cela arriva avec la Reùsistanceyougoslave ou grecque. Dans la peùriode de la guerre froide,la Reùsistance vietnamienne constituait une bonne carte pourla politique des dirigeants de l’URSS.

Hostile aux Sovieùtiques, Hoan ne cacha pas qu’il a choisile camp de la Chine. Pour la deùfendre, il dresse une listeimpressionnante de l’aide chinoise aø la Reùsistancevietnamienne. Cette aide, en effet, fut importante. Sans ellela victoire de Ñieän Bieân Phuû n’aurait peut-eâtre pas eùteùremporteùe. Mais Hoan oublie de nous dire qu’apreøs Ñieän Bieân

Page 415: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 415

Phuû, preùciseùment aø l’eùpoque de la guerre ameùricaine, l’aidechinoise diminua de beaucoup par rapport aø l’aide sovieùtique.Il est de notorieùteù publique qu’en 1975, aø la veille de la victoirevietnamienne, les dirigeants chinois s’opposaient a ø lareùunification du Vieät Nam comme l’URSS s’y eùtait opposeùedans les anneùes 1950. Hoan a eu raison de relever cette atti-tude de l’URSS en la matieøre, mais il oublie la position de laChine. En veùriteù, l’aide de la Chine tout comme l’aide del’URSS fut commandeùe par les inteùreâts nationaux et les inteùreâtsde la Bureaucratie de ce pays.

A propos des Accords de Geneøve en 1954, Hoan acommis un mensonge en disant que la Chine a soutenu “sanscondition toutes les positions Vietnamiens”. Mensonge en-core, quand il affirme que pendant la guerre ameùricaine, laChine n’a jamais chercheù aø creùer des difficulteùs pour le trans-port de l’aide sovieùtique qui passait par son territoire.

Hoan a raison de reprocher aux Sovieùtiques, lors du conflitpolitique sino-sovieùtique, d’avoir arreâteù leur aide aø la Chineet rapatrieù leurs techniciens en URSS. Mais la Chine ne s’est-elle pas conduite de la meâme manieøre avec le Vieät Nam? Pisencore, les dirigeants chinois ont violeù le territoire vietnamienen envoyant leurs troupes qui, sous le preùtexte de donner“une leçon”, ont commis des crimes impardonnables. Cette“leçon” a coÖteù cher aux deux coâteùs chinois et vietnamienqui n’ont aucune raison de se deùtruire par une guerre fratri-cide.

A propos de l’invasion du Cambodge par les troupesvietnamiennes, on ne peut qu’eâtre d’accord avec les critiquesde l’auteur. Hoan nous explique treøs justement que le but deHaø Noäâi n’eùtait pas de “deùtruire Pol Pot”, mais de reùaliser “laFeùdeùration indochinoise” par la force des baionnettes. Lapolitique de “grandeur nationale” en est le principal mobileet non l’humanisme deùsinteùresseù qu’on preâte aø tort auxdirigeants vietnamiens.

Page 416: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

416 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

Cependant Hoan n’a pas dit un seul mot sur le geùnocideaccompli par Pol Pot, ni sur la volonteù de la Chine qui a tenteùde mettre le Vieät Nam sous sa coupe. La politique de “gran-deur nationale” n’est pas speùcifiquement vietnamienne, elleest en meâme temps chinoise et russe, car elle n’est que latraduction politique d’un des principes du stalinisme dont Hoanlui-meâme ne s’est pas encore deùbarrasseù.

REMPLACER UNE EQUIPE OU LE REGIME?

Dans le dernier chapitre, Hoan se livre aø une attaque enreøgle contre Leâ Duaån, son ennemi No. 1. L’attaque est politiqueet personnelle. Sur le plan politique, il cite une certain nombred’erreurs dont trois importantes: l’offensive du Teát Maäu Thaân,le khrouchtcheùvisme de Leâ Duaån et sa politique avant et apreøsles accords de Paris.

C’est la premieøre fois qu’une telle critique est formuleùede la part d’un dirigeant important du PCV. Il est inteùressantde savoir que l’offensive du Teát en 1968 fut “une aventure”parce que la direction du PCV “sousestimait les forcesennemies”, que Leâ Duaån eùtait un khrouchtcheùvien non avoueù,alors que Hoà Chí Minh eùtait contre Khrouchtchev et ladeùstalinisation. Il est eùgalement inteùressant d’apprendre quela victoire de 1975 a surpris Leâ Duaån et l’eùquipe dirigeantequi avaient “sousestimeù” le dynamisme de la Reùvolution et“surestimeù” les forces du reùgime de Nguyeãn Vaên Thieäu.

Ayant opteù pour un long processus de combat politique,ils voulurent respecter aø la lettre toutes les clauses des ac-cords de Paris et interdire aux troupes de la reùsistance deriposter, alors que l’armeùe de Thieäu ne respectait plus les ac-cords.

Ici, sans le savoir, Hoan a retraceù une situation presqueidentique aø ce fut celle que connut le pays apreøs les Accords

Page 417: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 417

du 6 Mars 1946. Le Vieät Minh ne crut-il pas pouvoir sauverces accords, alors que les Français les avaient deùja ødeùlibeùreùment violeùs en prenant l’offensive politique etmilitaire. Quelle signification donner au modus vivendi queHoà Chí Minh avait signeù avec Marius Moutet aø la veille de sondeùpart de France?

Hoan a raison de critiquer Leâ Duaån. Mais ce qu’il juge“mauvais“ chez Leâ Duaån, il le trouve “bon“ quand il s’agit deHo Chi Minh. Aussi sur la meâme question, a-t-il deùfendul’Oncle Hoà avec autant de force qu’il en a mis aø deùnoncer LeâDuaån.

Sur le plan personnel, la critique de Hoan contre Leâ Duaånressemble eùtrangement aø celle de Krouchtchev contre Staline.Tout le mal est venu d’un seul homme. Leâ Duaån est ambitieux,pratique le culte de la personnaliteù, intrigue pour concentrerle pouvoir entre ses mains, etc. Il laisse meâme entendre quel‘eùquipe Leâ Duaån - Leâ Ñöùc Thoï, a commis un crime de sangenvers un responsable du Parti. (p.420)

Cette attaque de Hoan souleøve une question: s’il est vraique Leâ Duaån a eùlimineù bureaucratiquement tous ses adversairespolitiques, s’il est vrai qu’il a placeù des agents de la Seùcuriteùdans tous les organes du Parti et de l’Etat, s’il est vrai que lereùgime est devenu “un reùgime de fasciste”, alors il faut savoircomment on en est arriveù laø. Ne faut-il pas en rechercher lacause dans les structures du reùgime lui-meâme?

Le probleøme ne consiste pas aø remplacer Leâ Duaån et soneùquipe dirigeante par une autre, comme le propose Hoan,mais il s’agit de construire un reùgime politique tout aø faitdiffeùrent, Hoan est-il preât aø accepter la deùmocratie par la base,l’autogestion, le pluralisme des partis et des syndicats dans lecadre du socialisme? Est-il pour l’abandon du systeøme de partiunique et monolithique? Est-il pour la libre circulation desideùes, la liberteù pleine et entieøre de la presse, la liberteùd’association, de reùunion, la liberteù de greøve, de manifesta-

Page 418: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

418 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

tion, garanties par une constitution veùritablement socialiste?Toutes ces revendications deùmocratiques constituent la

base fondamentale du socialisme que le stalinisme a deùfigureùpendant plus d’un demi-sieøcle. Peut-on parler de changementau Vieät Nam sans condamner clairement le stalinisme et toutesses variantes?

Septembre 1987Compte rendu reùdigeù parHOAØNG KHOA KHOÂI(HAØ CÖÔNG NGHÒ)

Page 419: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 419

Nguyen Khac VienEt Les Travailleurs Vietnamiens

En France 1939-l95O

I. LES TRAVAILLEURS VIETNAMIENS EN FRANCE 1939-l95O(par Hoaøng Ñoân Trí)

(NdR) Le mouvement de lutte des vingt-cinqmille de travailleurs et militaires vietnamiensen France, dans les anneùes 1944-1950, lacreùation de la Deùle ùgation geùne ùrale desIndochinois aø la Libeùration qui a fait suite aø laformation du Groupe trotskyste vietnamien neùsous l’occupation allemande constituent unpasseù riche d’enseignements. L’article ci-dessous est le premier teùmoignage d’un anciencamarade qui a veùcu cette eùpoque et participeùaø ces eùveønements. Il servira, nous l’espeùrons,de point de repeøre pour ceux qui veulent sepencher sur cette peùriode de lutte contre lecolonialisme et l’impeùrialisme. (Hoaøng KhoaKhoâi)

Page 420: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

420 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

ettant en application le ceùleøbre slogan, placardeùsur les murs de France en 1939, au deùbut de la Seconde

Guerre mondiale, “Nous vaincrons parce que nous sommesles plus forts“, le ministre des Colonies de l’eùpoque, GeorgesMandel, deùcida la mobilisation de l’Empire français, de sesressources en matieøres premieøres et en hommes. C’est ainsique les cinq Etats de l’Indochine française, Tonkin, Annam,Cochinchine (qui constituent aujourd’hui le Vieät Nam), Laoset Cambodge ont du participer aø l’effort de guerre en envoyantdes soldats et travailleurs requis comme suppleùtifs. Il fautremarquer que la majoriteù des Indochinois qui deùbarquaienten France en 1940 furent essentiellement des Vietnamiens.Sans doute, le Cambodge (trois millions d’habitants), le Laos(un million d’habitants) devant le Vieät Nam qui en comptaitvingt-cinq millions, n’avaient pratiquement pas envoyeùd’hommes aø cause de cette diffeùrence deùmographique.

LES CAMPS DE TRAVAILLEURS VIETNAMIENS EN FRANCE

La guerre franco-allemande brusquement stoppeùe aumois de juin 1940 par la deùfaite française a arreâteù le flot descoloniaux venus pour l’effort de guerre. C’est ainsi qu’apreøsl’armistice de 1940, il se trouvait en France quelques milliersde soldats vietnamiens sous uniforme français et 15.000travailleurs groupeùs au sein de la M.O.I. (Main-d’Oeuvre Indi-geøne) et deùpendant du ministeøre des Colonies (dirigeùe parl’ancien gouverneur geùneùral de l’Indochine Jules Breùvieùnommeù par le Front populaire et devenu ministre des Colo-nies sous le reùgime du mareùchal Peùtain). Les 15.000 travailleursvietnamiens eùtaient utiliseùs pendant la “droâle de guerre“ dansles industries de guerre, arsenaux, poudreries, aø des taâchespeùnibles et souvent dangereuses. Apreøs l’armistice, ils ont eùteùparqueùs dans des baraquements aø Sorgues dans le Vaucluse, aø

M

Page 421: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 421

Bergerac en Dordogne, aø Mazargues preøs de Marseille, aøVeùnissieux dans le Rhoâne, etc. astreints aø des travaux peùnibles,sous-alimenteùs: leur ration, surtout pendant la guerre, fut laplupart du temps voleùe par les commandants et les gradeùs descamps qui en faisaient du marcheù noir. Un jour, aø sortie de lapoudrerie d’Angouleâme, j’ai vu ces travailleurs mal habilleùs,marchant pieds nus par rang de deux. Marcher pieds nus enIndochine, c’eùtait chose courante. Mais marcher pieds nus,surtout par temps froid en France, c’eùtait difficile aø imaginer.Les chaussures destineùes aø eux par l’intendance militaire onteùteù prises en route par les gradeùs de camps qui les vendaientau marcheù noir. A part le travail dans les poudreries ou desarsenaux, les travailleurs vietnamiens formaient desdeùtachements pour couper du bois de chauffage ou participeraux travaux d’extraction du sel, de la tourbe, etc.: travauxdurs, surtout sous-alimenteù.

Ainsi, la vie, le travail , la sous-alimentation, ont fait deces travailleurs des hommes miseùrables. Mais malgreù l’iso-lement, l’inexpeùrience, des reùvoltes surgissaient dans certainscamps, spontaneùes ou organiseùes. Certains travailleurs semutilaient pour eùviter d’aller travailler aux salines de Girod.D’autres participaient aø des actions des maquis dans le Midide la France.

LE COMMENCEMENT DU REVEIL

Pendant des anneùes, ces 15.000 travailleurs vivaient enFrance mais isoleùs pratiquement de la population françaisequi les consideùrait comme des “indigeønes,“ c’est-aø-dire deshommes infeùrieurs pour qui on peut avoir de la “bonteù,“ maispas de “l’amitieù“. Sauf pour un petit nombre de surveillants etd’interpreøtes. L’eùtat d’analphabeøte et la non-connaissance dela langue française ont contribueù aø faire de la plupart de ces

Page 422: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

422 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

surveillants et interpreøtes des gens puissants qui s’associaientsouvent aux commandants pour exploiter ces travailleurs enperpeùtuelle sous-alimentation. Une minoriteù de ces interpreøtescependant s’eùtaient mis du coâteù des travailleurs, prenaient leurdeùfense et furent aø l’origine du mouvement des travailleursvietnamiens 1 .

Il faut dire que ce mouvement allait de pair avec laReùsistance en France qui n’a pris vraiment de l’ampleur qu’aøpartir de 1942. En certains endroits, notamment en 1943 et1944, des travailleurs vietnamiens participaient aux actionsde gueùrilla aø coâteù des partisans maquisards.

Pour comprendre les eùveønements de cette peùriodeguerre-occupation, il faut remarquer deux faits caracteùristiqueschez les Vietnamiens de France: les eùleùments politiseùs aø cetteeùpoque eùtaient d’une part des communistes lieùs au PCF etd’autre part des nationalistes et les trotskistes. Les staliniensvietnamiens lieùs au PCF obeùissaient aø la tactique “deùmocratiecontre fascisme, ‘de façon treøs simpliste’. La France et l’Angle-terre sont des deùmocraties, disaient-ils, qui sont en train demener la lutte contre le fascisme repreùsenteù par l’Allemagne,l’Italie et le Japon. Nous sommes avec les deùmocraties contrele fascisme, donc pas question de soulever leurs probleømescoloniaux, deùnoncer le colonialisme revient aø faire le jeu dufascisme.“

Or l’immense masse des Vietnamiens et des coloniauxcomprenaient bien l’oppression coloniale française et anglaisequ’ils ont veùcue. Ils n’ont pas veùcu l’oppression allemande,italienne, japonaise et encore moins leur barbarie. Faire unepropagande parmi les Vietnamiens sans deùnoncer lecolonialisme français dont ils ont tous souffert et qui les a tous

1 Ceux-ci constituaient aø la Libeùration de la France le noyau du Groupetrotskyste vietnamien en France appeleù “le Groupe B. L.“ (Groupe BolcheviqueLeùniniste).

Page 423: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 423

humilieùs leur vie durant, n’aurait donneù aucun reùsultat. Seuldes mots d’ordre anticolonialistes pouvaient les toucher et lesmobiliser.

Les militants nationalistes, surtout parmi les eùtudiantsd’enseignement supeùrieur, furent les eùleùments politiques lesplus seùrieux. Pour eux, l’ennemi eùtait la France qui les colonisedepuis quatrevingts ans. Leur but eùtant l’indeùpendance du VieätNam et cette indeùpendance selon eux, ne pouvait s’obtenirqu’avec l’aide des ennemis de la France. Ils appliquaientl’adage selon lequel “les ennemis de nos ennemis sont nosamis“. C’est ainsi qu’ils cherchaient l’aide de l’Allemagne etdu Japon. Deøs 1942, ensemble avec Nguyeãn Khoa et NguyeãnKhaéc Vieän la plupart des eùtudiants vietnamiens nationalistes,parmi les plus brillants (dont Hoaøng Xuaân Nhi, actuellementl’un des thurifeùraires du gouvernement de Hanoi, Leâ VaênThieâm, matheùmaticien, Nguyeãn Hoaùn, chimiste) ont accepteùune bourse de Goebbels pour aller faire des eùtudes enAllemagne. Ils ont donc marcheù avec le nazisme et de la meâmefaçon que le leader indien Subhas Chandra Bose et le grandMufti de Jeùrusalem. Ainsi les deux courants politiquesprincipaux de l’eùpoque ne peuvent ou ne veulent s’occuperdu sort des travailleurs vietnamiens en France qu’ilsconsideørent peut-eâtre comme mineure. C’est dans ce contextequ’un tout petit noyau trotskyste, formeù de quelques jeunesinexpeùrimenteùs, surgit, armeù seulement de quelques ideùesde Trotsky et aideù par les trotskistes français.

UNE WAFFEN SS INDOCHINOISE?

L’action commença exactement le 16 juillet 1942 aulendemain de la deùportation des Juifs (ramasseùs, parqueùs dansdes conditions inimaginables au Veùlodrome d’Hiver avant leurdeùportation aø Auschwitz). Des deùserteurs militaires et des

Page 424: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

424 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

deùserteurs des camps de travailleurs vietnamiens apportaientles renseignements sur les conditions de vie des soldats ettravailleurs vietnamiens, conditions de vie souvent atroces. Ils’agissait pour le petit noyau trotskyste de Paris de multiplierles contacts avec les camps (graâce aux deùserteurs), de reùveillerla conscience politique chez des gens issus surtout de lapaysannerie pauvre du Vieät Nam de l’eùpoque.

Vers la fin de 1942 et le deùbut de l’anneùe 1943, par suitedes pertes seùveøres subies par les troupes allemandes sur lefront de l’Est, l’Allemagne manquait d’hommes, aussi biende combattants que de travailleurs. Les nazis, bien que racisteset en principe meùprisants envers tous ceux qui ne sont pasblonds avec des yeux bleus, voulaient neùanmoins utiliser aøleur profit les peuples coloniseùs par la France et l’Angleterre,contre ces meùtropoles. C’est ainsi qu’ils utilisaient le leaderarabe, le grand Mufti de Jeùrusalem pour lever des troupesindiennes et arabes contre l’Angleterre. En France, sans douteconseilleùs par les Japonais, baptiseùs “aryens“ bien que peuplejaune, les nazis voulaient utiliser les Indochinois, peut-eâtrepas pour combattre sur le front de l’Est, mais pour les remplacerdans le roâle de troupes de reùpression contre la reùvolte dansles pays occupeùs par l’Allemagne hitleùrienne.

Goebbels voulait exploiter le ressentiment des coloniseùsindochinois contre la France colonisatrice et l’orgueil despeuples humilieùs par les Blancs contre ceux-ci. Nous avonsdit que la plupart des eùtudiants nationalistes vietnamiens ontaccepteù l’offre de Goebbels pour aller faire des eùtudes enAllemagne. En France, les services de Goebbels ont trouveùun aventurier nommeù Ñoã Ñöùc Hoà (qui sera condamneù aø laLibeùration aø vingt ans de travaux forceùs) pour creùer une officinequi recrutait des Vietnamiens dans une sorte de Waffen SSsous uniforme allemand.

Page 425: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 425

NON AU FASCISME!

Le premier travail du groupe trotskiste vietnamien(deùmarrant au lendemain du 16 juillet 1942, comme nousl’avons dit) consiste donc aø contrecarrer la formation de cesdivisions armeùes au profit de l’Allemagne hitleùrienne. Graâceaux liaisons eùtablies dans les camps des travailleursvietnamiens et graâce aø l’Amicale des Vietnamiens sise alors11 rue Jean de Beauvais dans le 5eø arrondissement de Paris,le groupe a pu diffuser un tract, le premier tract clandestin, ouøil est expliqueù que la lutte anticolonialiste et la lutte anti-nazieest la meâme lutte, que l’oppression n’est pas le propre d’unpays, mais la barbarie, l’exploitation sauvage est le fait dufascisme qui existe, avec des propositions diverses, dans tousles pays.

Cette propagande de foi internationaliste a porteù et creùeùune effervescence dans certaines casernes et dans certainscamps de travailleurs vietnamiens. Nous avons apporteù le bonmessage au bon moment. Malgreù le “bas“ niveau intellectuelde ces soldats et travailleurs vietnamiens, ils ont compris toutde suite que nous avons raison. Que les ennemis ne sont niles Français, ni les Allemands mais les fascistes allemands oufrançais, les colonialistes anglais ou français. Les oppresseursne sont pas tous blancs, ils sont de toutes les couleurs. Demeâme ceux qui travaillent, qui peinent, qui souffrent, qui sontexploiteùs, qui sont nos freøres, ils sont de tous les pays. Le motde Marx “Proleùtaires de tous les pays, unissez-vous!“ est toutde suite assimileù par cette masse qui a connu la miseøre et lemalheur. Contrairement aux arguments de gens timoreùs quidisaient qu’il ne fallait pas aller trop vite! Que les paysans“ignorants“ ne peuvent pas assimiler le marxisme. En toutcas, les pauvres comprennent mieux que les riches la signifi-cation de la lutte de classes. De geùneùration en geùneùration, ilsont subi cette lutte de classes dans leur chair. Ce n’est pas

Page 426: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

426 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

pour eux de la theùorie mais une reùaliteù cruelle et quotidienne.C’est cette compreùhension parmi les travailleurs et soldatsvietnamiens qui a permis le succeøs de notre lutte contre lerecrutement allemand.

Avec le recul du temps, le succeøs que nous avonsremporteù contre le projet des autoriteùs de l’occupation alle-mande de recruter des Vietnamiens pour leurs services armeùset de reùpression est presque du “miracle“. Etant donneù le rap-port des forces! Les nazis avaient tout, la force, l’argent, desmercenaires, l’inertie des staliniens vietnamiens et le concoursde certains nationalistes vietnamiens, et nous, nous n’avionsrien, ni moyen mateùriel, ni organisation solide, ni expeùrience.Notre seule force reùsidait dans le mot d’ordre “non aufascisme, pire variante du colonialisme“. C’est cette assimila-tion du fascisme au colonialisme que les travailleursvietnamiens de l’eùpoque avaient bien compris. Beaucoup depeuples coloniseùs de l’eùpoque ne connaissaient pas les“bienfaits“ des “deùmocraties“ occidentales et ignoraient toutde la barbarie fasciste, cela il ne faut pas oublier.

Avec le recul du temps, on peut mesurer l’importancedu premier succeøs du groupe trotskyste vietnamien durant lesanneùes 1943-1944. En effet il est difficile d’imaginer ce“auraient fait comme deùgaâts les deux divisions de Waffen SSvietnamiennes projeteùes par les seùides de Goebbels! Destineùsaø la reùpression, ces “mercenaires jaunes“ auraient creùeù deshaines ineffaçables dans la population europeùnne. Le trau-matisme aurait pu persister pendant des geùneùrations.

L’AMICALE D’ENTRAIDE DES VIETNAMIENS

Le reùveil politique de l’ensemble des travailleursvietnamiens aø cette eùpoque n’eut.pas eùteù possible sansl’environnement creùe ù par la Reùsistance française aøl’occupation.

Page 427: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 427

Tout de suite apreøs la Libeùration, l’ensemble des cadresadministratifs de la France, surtout les hauts cadres, estdiscreùditeù pour cause de collaboration. La minoriteù des cad-res de la bourgeoisie classique qui se trouvait du coâteù de laReùsistance a eùteù obligeùe de reconnaitre, du moins en parole,le droit des peuples coloniseùs. Le droit des peuples aø disposerd’eux-meâmes, mais toutefois avec des “eùtapes intermeùdiaires“qui pourraient aboutir aø “l’auto-deùtermination“. C’est ainsi queMarcel Pignon, haut fonctionnaire, haut responsable auministeøre des Colonies, rue Oudinot (devenu quelques anneùesplus tard Haut Commissaire en Indochine avec le geùneùral deLattre de Tassigny) fut obligeù de se pencher sur le mouvementrevendicatif des travailleurs vietnamiens en France. En reùaliteù,le ministeøre des Colonies n’a pas fondamentalement changeù,mais c’est le rapport des forces qui a changeù. Les autoriteùscoloniales taâtonnaient entre les meùthodes de neùgociation etde reùpression. Cette incertitude, les heùsitations des autoriteùsfraichement reùtablies aø Paris, a eùteù mise aø profit par lestravailleurs vietnamiens pour la conqueâte de leurs droits.

Une amicale des Vietnamiens existait avant la guerre etpendant l’occupation au 11 rue Jean Beauvais dans le 5eøarrondissement de Paris. Cette association jouait surtout unroâle d’entraide, sans aucune ambition politique. Dirigeùe pardes gens deùvoueùs, de conviction religieuse catholique oubouddhiste, elle organisait des feâtes et des rencontres amicales.Le preùsident de l’eùpoque de l’occupation allemande fut TraànHöõu Phöông, un brillant ingeùnieur des Ponts et Chausseùes,catholique, homme profondeùment humain. (Il fut plus tardutiliseù par Ngoâ Ñình Dieäm comme ministre.) L’attitude desVietnamiens de l’eùpoque, aø part ceux qui militaient activement,fut de trois sortes:

1) Hostiliteù “passive“ vis-aø-vis du Ministeøre des Colo-nies (dont deùpendaient administrativement tous les Viet-

Page 428: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

428 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

namiens de France aø cette eùpoque). Cette hostiliteù consistaitpar digniteù aø refuser toutes les invitations eùmanant des ser-vices du Ministeøre des Colonies: invitation notamment pour lafeâte du Teát reùgulieørement organiseùe par les services officiels,au cours de laquelle un copieux repas chaque fois fut servi. Ilne faut pas oublier que c’eùtait en temps de guerre et depeùnurie: un copieux repas, cela comptait beaucoup pour lesgens qui avaient faim tous les jours.

2) Les “collaborateurs“ qui eùtaient au service desautoriteùs coloniales dont la teâte de file fut le prince Böûu Loäcentoureù de gens qu’on appelait “diplomates“ parce que bienhabilleùs et Nguyeãn Quoác Ñònh.

3) Ceux qui se moquaient de toute “ideùologie“ et qui sepreùcipitaient sur la mangeaille, d’ouø qu’elle eut pu venir.

Avant la guerre, le contact des Vietnamiens avec leministeøre des Colonies de la rue Oudinot eùtait geùneùralementassez deùsagreùable. Contact indispensable parcequ’administrativement les coloniaux reùsidant en Francedeùpendaient de ce ministeøre. Vivant en France, au milieu dela socieùteù civile française ouø ils sont bien traiteùs et parfoisfraternellement reçus, les Vietnamiens retrouvaient leur con-dition “d’indigeønes“ quand, pour divers probleømesadministratifs, ils devaient se rendre aux diffeùrents servicesdu Ministeøre des Colonies.

BIENVEILLANCE INTEÙRESSEÙEDE L’ADMINISTRATION VICHYSTE

Mais pendant l’Occupation allemande, il s’eùtait produitquelque chose comme un “retournement“ de situation. Leministre des Colonies de Vichy, Jules Breùvieù, ancienGouverneur geùneùral de l’Indochine (envoyeù en 1937 par leFront populaire aø la place de Pierre Pasquier) a peut-eâtre

Page 429: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 429

compris la preùcariteù de l’Empire français. Aussi une sorte desurencheøre vis-aø-vis des Vietnamiens de la part des servicesofficiels tant du coâteù français que du coâteù allemand ca-racteùrisait-elle cette eùpoque ouø reùgnaient dans l’ensemble del’Europe et du monde la barbarie de la guerre et la pratiquedu geùnocide par les nazis. La vie est ainsi complexe. C’estainsi que pendant l’Occupation, aø Paris, le Ministeøre des Colo-nies octroyait cinq kilos de riz par mois aø chaque Vietnamien(et aussi aø chaque Malgache) contre des tickets de pain. Le rizeùtait introuvable et un kilo de riz pouvait s’eùchanger contreplusieurs kilos de pain! Il y avait aussi des dons de nourriturependant les feâtes et des dons de veâtements: il ne faut pasoublier que c’eùtait le temps de la peùnurie ouø les veâtements,couvertures, laines manquaient aø cause surtout du preùleøvementpar les autoriteùs occupantes allemandes. Beaucoup deVietnamiens, cependant, par “digniteù“ refusaient ces dons.Ils n’auraient peut-eâtre pas agi ainsi s’ils avaient su commentla barbarie a deùjaø eùteù en quelque sorte officialiseùe etgeùneùraliseùe par les hitleùriens dans les pays de l’Est et dans lescamps de concentration. C’est cette meâme attitude de “digniteù“qui a inciteù les Juifs, ou un certain nombre de Juifs, aø afficherleurs eùtoiles jaunes pour affirmer leur qualiteù de Juifs, meâmequand ils pouvaient encore ne pas le faire. Un geste de digniteùdans une socieùteù encore civiliseùe peut devenir un geste de sui-cide dans une socieùteù deùjaø plongeùe dans la barbarie. La digniteùde l’homme aø l’eùpoque hitleùrienne est un luxe que certainshommes ont payeù treøs cher de leur vie.

Donc, le gouvernement de Vichy, dans une certainemesure, meùnageait les ressortissants coloniaux vivant enFrance pendant l’Occupation allemande. C’eùtait non sansarrieøre-penseùe. Il espeùrait surement un futur beùneùficepolitique. Mais il cherchait surtout aø meùnager les eùleùmentsvietnamiens issus de classes aiseùes, les intellectuels, lesdiploâmeùs de grandes eùcoles ou de l’universiteù. Le sort des

Page 430: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

430 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

travailleurs dans les camps fut moins enviable. Mais il fautreconnaitre que la vie miseùrable de ces travailleurs est surtoutdue au chapardage organiseù par les gradeùs français des camps,secondeùs par l’encadrement vietnamien: la nourriture, lesveâtements, les couvertures, les chaussures destineùs auxtravailleurs furent l’objet d’un intense trafic de marcheù noirqui rapportait des millions de francs aø certains commandantset certains interpreøtes et surveillants vietnanmiens.

C’est dans ce contexte qu’il faut situer l’initiative dugroupe trotskyste vietnamien de lancer deøs le mois deseptembre 1944, un peu apreøs la Libeùration de Paris, l’ideùed’un comiteù repreùsentatif des Vietnamiens en France.

EN INDOCHINE TOUT PRISONNIERPOLITIQUE ETAIT TORTURE

Il ne faut pas perdre de vue que les Vietnamiens, d’unefaçon geùneùrale, n’avaient pas le droit de vote. Ni au Vieät Nam,ni en France. Le deùputeù de l’Indochine, qui s’appelait Jeande Beaumont, a eùteù eùlu en Cochinchine par quelques milliersde voix de colons. Il eùtait censeù repreùsenter au Parlementfrançais, la Cochinchine, toute l’Indochine. A l’eùchelon local,avec un suffrage censitaire aø Saigon (qui a malgreù tout permisdurant l’eùpoque du Front populaire l’eùlection de quelquesconseillers municipaux opposants, staliniens et trotskistes, quiont d’ailleurs tous fini au bagne de Poulo-Condor), les “eùlus“indigeønes furent d’une façon geùneùrale des beùni-oui-oui, sinondes agents du gouvernement geùneùral. On les appelait lesconseillers RA ou RO (Reùgie Alcool, Reùgie Opium: l’alcoolde riz aø 45 ˜eùtait reùgie d’Etat; de meâme l’opium, reùgie d’Etat,eùtait en vente libre). Une petite parentheøse pour avoir un pointde comparaison historique: l’alcool et l’opium furent utiliseùs,entre autres choses, comme moyens de lutte contre la sub-

Page 431: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 431

version nationaliste ou communiste. Les intoxiqueùs ne fontpas la reùvolution.

Dans l’ambiance de peur qu’entrenait, pour sa domina-tion, l’administration coloniale (en Indochine la torture existaiten permanence et fut consideùreùe, meâme parmi les victimes,comme “normale“. Tout prisonnier surtout politique s’attendaitaø eâtre tortureù), les mots “politique“, “faire de la politique“,“prisonnier politique“ confeùraient un immmense prestige auxhommes aø qui ces mots furent affecteùs. La seùlection desreùvolutionnaires a eùteù faite par la torture: ceux qui ceùdaient etceux qui tenaient. Le formidable courage des combattants vieätcoäng s’expliquait en quelque sorte par cette terrible “seùlec-tion“, entrainement preùalable. C’est pourquoi, les mots d’ordrelanceùs par le groupe trotskyste vietnamien en 1944 furent desmots d’ordre de revendication deùmocratique.

On utilisait les deùclarations meâmes du gouvernementfrançais issu de la Reùsistance, relatives au droit des peuples aøla liberteù et aø la deùmocratie. Mais la tactique des dominants,c’est toujours “pas de preùcipitation“, “accession aøl’auto-deùtermination et meâme aø l’indeùpendance par eùtapesprogressives“, etc. C’est curieux que les colonialisteseux-meâmes disent toujours qu’ils colonisent les peuplesattardeùs pour les amener aø la civilisation (par le progreøs qu’ilsapportent) et que leur but c’est de les rendre capables un jourde se gouverner eux-meâmes et ainsi de se passer de la tutellecolonialiste). Mais la reùaliteù est tout autre. Sans lutte, aucunpeuple asservi ne peut se libeùrer du carcan de ses maitres. Etles maitres ne libeørent pas leurs esclaves de leur plein greù!

Le 15 septembre 1944, une assembleùe geùneùrale futconvoqueùe par l’Amicale des Vietnamiens, au sieøge, 11 rueJean de Beauvais aø Paris. Un travail de propagande intense aeùte ù fait au preùalable par les soins des trotski stes etsympathisants pour cette reùunion au cours de laquelle, pour lapremieøre fois, nous avons proposeù l’eùlection d’un comiteù

Page 432: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

432 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

provisoire repreùsentatif des Vietnamiens en France. En cetemps laø, ouø l’on venait de sortir de la terreur diffuse propageùepar la Gestapo et ses seùides, français et autres, prononcer lemot “UÛy ban“ (Comiteù, Conseil) fit encore frissonner le dos aøcelui qui le proclama et aø ceux qui l’eùcoutaient.

ELECTION DU COMITE REPRESENTATIF PROVISOIRE

C’eùtait le groupe trotskyste vietnamien2 qui avait proâneù,organiseù et preùpareù cette reùunion de septembre 1944. Unlangage nouveau pour l’assistance, surprise d’apprendre quedans l’ombre de la clandestiniteù des gens avaient militeù pourla liberteù et l’indeùpendance de l’Indochine (le mot“indeùpendance“ n’a pas eùteù prononceù, mais il eùtait sous-entendu). Le reùsultat du vote: toute la liste d’une quinzainede membres est eùlue avec un nombre de voix diffeùrent pourchaque candidat. Dans cette liste, il n’y avait que deuxtrotskistes, tous les autres eùtaient des intellectuels nationalis-tes progressistes et meâme un abbeù progressiste Cao Vaên Luaän.C’est un exemple que les revendications deùmocratiques bour-geoises ne sont pas impulseùes par la bourgeoisie coloniseùemais par des militants marxistes agissant au nom des classespauvres.

Ce comiteù provisoire eùlu demanda aø eâtre leùgaliseù afind’eùtendre sa repreùsentativiteù sur tous les travailleursvietnamiens de France par un congreøs qui le compleùterait etl’enteùrinerait (ce congreøs s’est tenu les 15, 16 et 17 Deùcembre1944 aø la mairie d’Avignon, avec un succeøs complet, avec laparticipation des deùleùgueùs de travailleurs de camps et des

2 Ce groupe trotskiste eùtait composeù de deux ingeùnieurs et de quatreinterpreøtes deùserteurs des camps des travailleurs. Il y avait cinq ou six travail-leurs sympathisants deùserteurs eux aussi des camps.

Page 433: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 433

deùle ùgueùs de soldats). C’est ainsi que Marcel Pignon,responsable de la rue Oudinot, fut obligeù de recevoir les mem-bres de ce comiteù repreùsentatif provisoire dans son bureau duMinisteøre des Colonies. Le comiteù preùsenta un certain nombrede revendication, notamment le droit aux travailleurs descamps d’eùlire librement leurs deùleùgueùs qui seront chargeùs deles deùfendre aupreøs des autoriteùs. Marcel Pignon, en hommepolitique roueù approuve nos revendications qu’il trouvefondeùes et promet de faire quelque chose pour les travailleursvietnamiens. En reùaliteù, eùtant donneù le climat de l’eùpoque ouømeâme la bijouterie de luxe Cartier de l’avenue de l’Opeùra aøParis donnait de l’argent au Front national patronneù par le PCF,refuser des revendications deùmocratiques aussi “raisonnables“e#t eùteù inconcevable de la part des autoriteùs issues de la Reùsis-tance. Mais une reconnaissance orale de la part d’un hautresponsable ne pouvait pas avoir de valeur reùelle. En fait, aufond de lui-meâme, Marcel Pignon redoutait ces droitsdeùmocratiques envisageùs de façon seùrieuse pour la premieørefois. Mais le climat de l’eùpoque fut tel que les plusreùactionnaires des colonialistes professaient meâme la“libeùration des peuples coloniseùs“, mais toujours par “eùtapessuccessives“. C’est-aø-dire jamais!

Ces tergiversations, ces heùsitations, ces cache-cache dela part de l’autoriteù coloniale affaiblie qui ne savait quellevoie prendre pour maintenir le statu quo de l’empire colonial,nous les avons mises aø profit. Nous avons pris les paroles deMarcel Pignon aø la lettre. C’est ainsi que nous allions organiserles eùlections dans les camps de travailleurs et parmi les soldats;et tout cela, par la base, malgreù l’opposition de l’encadrementsupeùrieur. C’eùtait comme un raz de mareùe, ce reùveil geùneùralparmi les travailleurs des camps. Ce qui ne manquera pas deprovoquer l’ire des autoriteùs. Le Ministeøre de la rue Oudinotconvoqua une seconde fois la Deùleùgation vietnamienne quis’entendit reprocher d’aller trop vite, d’avoir mal interpreùteù

Page 434: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

434 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

les paroles ministeùrielles, etc. Les autoriteùs coloniales, bienque moralement affaiblies, disposaient quand meâme des forcesmateùrielles de reùpression. Mais elles heùsitaient entre le deùsirde dialoguer avec les repreùsentants vietnamiens et la volonteùatavique de reùpression. C’est ainsi que la police tirera aø ballesreùelles en 1946 sur des travailleurs vietnamiens lors d’unmeeting aø Bergerac. Mais eùtant donneù la force de la gauchefrançaise aø 1’eùpoque et le prestige encore intact de gens sortisde la Reùsistance, les autoriteùs coloniales s’abstenaient de façongeùneùrale de reùprimer, du moins en France. Elles preùparaientla reconqueâte de l’Indochine avec preùciseùment l’aide de cettegauche si forte en France aø l’eùpoque et surtout graâce aø la po-sition ambigue du PCF si puissant sur l’areøne politique etsyndicale en ces temps laø.

COMPLICITEÙ DE LA SFIO AVEC L’IMPEÙRIALISME

Les travailleurs, quand ils s’organisent pour leursrevendications, ne peuvent resteùs indiffeùrents devant de grandseùveønements politiques. La premieøre guerre d’Indochine futeùvidemment un eùveønement politique de premieøre importance.Cette guerre dite “sale guerre” eut pu eâtre eùviteùe, eùtant donneùle rapport des forces aø l’eùpoque. Les lobbies du caoutchoucet de la Banque de l’Indochine, abriteùs dans les rangs de ladroite et surtout du MRP de Georges Bidault, voulaient aø toutprix reùtablir le statut colonial de jadis sur l’Indochine. Mais,comme nous l’avons dit, toute la haute administration françaisefut deùconsideùreùe aø l’eùpoque par quatre anneùes de collabora-tion avec les autoriteùs allemandes d’occupation. La bourgeoi-sie discreùditeùe ne pouvait plus preùtendre aller apporter lacivilisation et la liberteù aux peuples coloniseùs. Elle avaitabsolument besoin des socialistes et aussi et surtout descommunistes pour entreprendre cette oeuvre de reconqueâte.

Page 435: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 435

Il faut habiller cette reconqueâte d’autres mots, par d’autresformules. L’examen impartial des eùcrits de l’eùpoque montreclairement la compliciteù des socialistes et la position ambiguedu PCF. Sans cette double compliciteù, le peuple françaisn’aurait jamais pu eâtre entraineù par la bourgeoisie de l’eùpoquedans la guerre en Indochine.

Les socialistes, surtout les socialistes de droite, avaienttoujours eùteù du coâteù de la colonisation dans les anneùes1920-1930. Le gouverneur geùneùral Alexandre Varenne,socialiste, a eùteù plus “seùveøre“ envers les indigeønes que nel’eùtaient Paul Doumer et autres gouverneurs geùneùraux ayantappartenu aux partis de droite. C’est ainsi qu’AlexandreVarenne, ancien deùputeù barbu du Puy de Doâme, faisaitsupprimer la censure dans les journaux indigeønes mais avectoutefois cette “restriction“ que toute atteinte aø la souveraineteùfrançaise pouvait encourir la peine de mort. Plus tard en 1937,le Front populaire nous .enverra un autre gouverneur geùneùralde gauche, Jules Breùvieù, devenu en 1940 ministre des Colo-nies du mareùchal Peùtain.

Ainsi, la compliciteù de la SFIO avec le colonialisme eùtaiteùvidente. (Bien que durant la peùriode du Front populaire,l’homme politique le plus insulteù par les colonialistes aø Saigonfut sans doute Leùon Blum, chef du gouvernement aø Paris).Mais on a toujours penseù que le PCF eùtait pour la lutte despeuples coloniseùs, pour leur libeùration et leur indeùpendance.

LE PCF ET LE CORPS EXPEDITIONNAIRE

En 1945, les hordes hitleùriennes sont vaincues. Mais levenin du nationalisme exacerbeù du nazisme a contamineù tousles pays et l’URSS en premier. Le premier pays issu d’unereùvolution proleùtarienne marxiste en principe intemationaliste,remuait toutes les gloires du passeù des Tsars (Souvaroff,

Page 436: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

436 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

Koutouzoff, Alexandre Nevsky...) pour mobiliser les massesrusses contre l’invasion allemande. Staline avait massacreù lesgeùneùraux qui avaient fait triompher la reùvolution d’Octobre(Toukhatchevsky, Smilga) et glorifiait les geùneùraux tsaristes.Cela veut dire que Staline a deùjaø reùussi aø tuer tout sentimentet toute motivation internationaliste, dans les masses russesapreøs avoir contribueù, par le slogan imbeùcile de“social-fascisme“ visant les sociaux-deùmocrates, aø la victoired’Hitler en 1933. Thorez n’a pas patronneù “le Front national“pour rien! Donc le PCF, en 1944-1945, eùtait patriote. Et commec’est nouveau, alors le PCF en rajoute. C’est la seule organi-sation qui sortait dans l’Humaniteù en 1944 le slogan “A chaqueFrançais son boche!“. Le soldat allemand deùserteur eùtait aussiun “boche !“ Les milices ouvrieøres s’appelaient les milicespatriotiques. Le Front national fut patronneù par le PCF. Avecune telle surencheøre nationaliste, comment imaginer qu’onpuisse deùcemment se deùclarer partisan de la libeùration et del’indeùpendance des Colonies! On ne pouvait eâtre que pourl’inteùgriteù de l’Empire.

C’est ainsi qu’en novembre 1945, Marius Magnien, reù-dacteur aø l’Humaniteù, publia un article significatif demandantaux jeunes travailleurs français de s’engager dans le Corpsexpeùditionnaire. “Pour combattre le fascisme japonais!“ et“reùtablir la deùmocratie!“ On croit reâver: les deux bombesatomiques sont tombeùes le 6 et le 8 aouøt 1945 aø Hiroshima etNagasaki. Le danger aø la fin de l’anneùe 1945 et deùbut 1946n’est plus le fascisme japonais mais bien le colonialismefrançais qui renait. La bourgeoisie cherchait aø reconstituerl’Empire mais elle n’avait ni la force mateùrielle ni la forcemorale pour le faire. Elle se servait de la SFIO et du PCF pource travail, Le slogan du PCF fut “retrousser nos manches“ pourreconstituer l’eùconomie capitaliste. Bien que la droiteclassique crachaât sans cesse sur de Gaulle qui avait sauveù cettedroite dominante, malgreù elle, en s’appuyant en grande partie

Page 437: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 437

sur les masses populaires. Aujourd’hui avec le recul du temps,il est eùvident pour quelqu’un qui reùfleùchit un peu, que sans lacompliciteù du PCF en 1944-1945-1946-1947, c’est aø direjusqu’aø l’eùviction des ministres communistes en 1947 parRamadier, la premieøre guerre d’Indochine eut eùteù impossible.Evidemment, apreøs l’eùviction des ministres communistes, etsurtout pendant les anneùes de la Guerre froide, le PCF a essayeùde lutter pour la paix au Vieùt-nam, mais c’eùtait une lutte insigni-fiante par rapport aø la force du PCF et au deùvouement desmilitants communistes. Encore que cette lutte ne visait pastellement la libeùration de l’Indochine, son droit a øl’auto-deùtermination, mais se trouvait exactement dans le cadrede la strateùgie stalinienne de la guerre froide. Le PCF a aideù aøallumer le feu et il a crieù au feu lorsque le feu a ravageù toutel’Indochine pendant de longues anneùes.

SOUTIEN CRITIQUE DES MAQUISARDS

Les travailleurs organiseùs dans les camps soutenaient lalutte des maquisards vietnamiens contre le corps expeù-ditionnaire français, contre les troupes fantoches de l’Empereurmarionnette Baûo Ñaïi. Mais cette lutte anti-impeùrialiste se baseessentiellement sur l’ideùe internationaliste: la France n’est pasl’ennemi. On lutte contre la politique d’un gouvernement, maispas contre le peuple français. On lutte avec le peuple français,aø coâteù des travailleurs français, pour mettre fin aø cette “saleguerre.“

Cet axe politique n’a eùteù obtenu que par un long travaild’eùducation marxiste. Il ne faut pas oublier que parmi cestravailleurs vietnamiens, il y en avait qui avaient reçu de treøsmauvaises nouvelles sur leur village incendieù et leur famillemassacreùe par la Leùgion eùtrangeøre. Sans cette peùneùtrationmarxiste, toutes ces horreurs de la guerre coloniale auraient

Page 438: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

438 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

pu provoquer des haines tenaces pouvant engendrer des actesde vengeance aveugle. C’est un fait que pendant toute lapremieøre guerre d’Indochine, il n’avait pas eu de terrorismeen France.

Alors que cela aurait pu avoir lieu. Imaginez un paysanvietnamien regardant une photo reproduite dans le magazinede l’eùpoque Noir et Blanc montrant un soldat du corpsexpeùditionnaire portant dans chaque main une teâte deùcapiteùe,une cigarette au bec! Et ces teâtes deùcapiteùes, c’eùtaient desteâtes de paysans. La haine eùclate en lui, mais ne se traduit pasen vengeance aveugle sur n’importe quel Français car il acompris que les vrais responsables, c’eùtaient les trusts du ca-outchouc et la Banque de l’Indochine, soutenus en Francepar leurs pairs Le soutien de la lutte des maquisards eùtait totaleet sans eùquivoque, mais cela ne signifiait pas une absence decritique vis-aø-vis de la politique du Vieät Minh, du comportementdes chefs Vieät Minh quand ils eùtaient venus en France.

L’eùruption des mouvements coloniaux n’eùtait pas dueau hasard. C’est l’oppression, l’exploitation forceneùe des colo-nies, le meùpris, l’humiliation subie par tous les coloniseùs quiles ameønent aø la reùvolte deøs que l’occasion se preùsente. Maisdepuis longtemps, les dirigeants du Kremlin ont deùja ødomestiqueù le Komintern, les partis communistes du mondeentier sont devenus seulement des atouts de Staline pour sapolitique eùtrangeøre. La classe ouvrieøre, de meâme que lesmasses coloniseùes reùvolteùes sont consideùreùes par Stalinecomme des masses de manoeuvre, des monnaies d’eùchange,dans son marchandage avec l’impeùrialisme mondial.Seulement, Staline ne pouvait quand meâme pas faire tout cequ’il voulait car les masses exploiteùes ont leurs inteùreâts propresqui ne coincident pas toujours avec ceux de la bureaucratiesovieùtique. Les dirigeants communistes vietnamiens quiavaient aø leur teâte Hoà Chí Minh devaient en savoir quelquechose.

Page 439: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 439

L’UNION FRANÇAISE ET LE MODUS VIVENDI DE 1946

La presse de droite de France ne cessait de deùnoncer lamain de Moscou dans tous les souleøvements en Indochine.En reùaliteù, Staline cherchait surtout aø utiliser les mouvementsreùvolutionnaires dans son diffeùrend avec l’impeùrialismeoccidental comme jadis l’Empereur du Japon avait soutenubien des patriotes vietnamiens dans leur lutte contre la Francecolonialiste. On a de fortes suppositions qu’au deùbut de lapremieøre guerre d’Indochine, Staline ne voulait pas del’indeùpendance du Vieät Nam. Les ministres communist eùtantau gouvernement en France, Staline espeùrait sans doute quela France n’aille pas trop loin dans le sens des Etats-Unis. Deplus, les dirigeants communistes vietnamiens se trouvaientdans d’immenses difficulteùs: le voisinage de la Chine deTchang kai Chek en est une et non des moindres. Ilscherchaient, eùtant donneùe leur faiblesse en organisation et enmateùriel d’armement (aø l’eùpoque 1945-1946), aø “louvoyer“,aø “ruser“ pour survivre. Cela se comprend treøs bien. Mais sice louvoiement ou ces ruses quelquefois indispensables ontpour but de tromper l’ennemi, on ne doit pas s’en servir pourtromper aussi les “amis“. En 1946, pendant le seùjour de HoàChí Minh en France, il apparaissait en public sous forme d’unbonhomme “simple“ et souriant, souriant surtout envers lespersonnaliteùs de droite. En collant une couronne de fleurs surles eùpaules de Francisque Gay, leader pas des moindres duMRP, il pensait sans doute amadouer le MRP et la bourgeoisiecolonialiste. En reùaliteù, les sourires de Hoàâ Chí Minh n’avaientpas trompeù Georges Bidault et tous les tenants de lareconqueâte. Ce sont les travailleurs de France qui sontdeùrouteùs, ne distinguant plus treøs bien ceux qui sont amis etceux qui sont ennemis. Les dirigeants du PCV ne cherchentpas aø “eùduquer“, mais essentiellement aø avoir le pouvoir poureux, par tous les moyens. Le “marxisme“ pour eux n’est qu’un

Page 440: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

440 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

condiment dans leur sauce.Cette position de soutien critique de la reùvolution

vietnamienne, les staliniens ne pouvaient pas la toleùrer. EnFrance, en cette peùriode d’apreøs libeùration et de deùbut de laguerre du Vieät Nam, les staliniens furent nettement minoritairesdans les camps des travailleurs. Pour une fois, leur meùthoded’amalgame, de calomnie, de falsification se retournait contreeux. Comme en Yougoslavie en 1948-1950 lors de la “querelle“Staline-Tito. Tito a pu gagner contre Staline (en ce qui concernel’opinion publique yougoslave) graâce aø la Radio Moscou etsurtout Radio Budapest, aø la deùvotion de Moscou et dont lesmensonges eùtaient tellement eùvidents pour ceux qui eùtaientsur place. Dans une lutte ideùologique aø visage deùcouvert, avecdroit de reùponse, les staliniens sont perdants.

Nous avons dit que les forces reùactionnaires preùparaientla reconqueâte de l’Indochine, avec une volonteù reùsolue. Maisle rapport des forces aø l’eùpoque ne leur permettait pasd’afficher leur “billes“. Elles eùtaient obligeùes de s’abriterderrieøre un brouillard ideùologique, de rebaptiser l’Empirecolonial avec le nom de “l’Union française”. Le PCF, jouant aøl’eùpoque le roâle de suppoât de la reconqueâte, rencheùrit sur la“France nouvelle“, sur “l’Union française” qui eùtablirait lafraterniteù entre colonisateurs et coloniseùs!

Le mouvement politique eùmanant des camps detravailleurs et de soldats deùnonçait cette supercherie de “l’Union française“ qui n’eùtait qu’un “impeùrialisme travesti.“Certains dirigeants Vieät Minh, en priveù, meâme Hoà Chí Minhlui-meâme, n’y croyaient pas, mais ils souscrivaientpubliquement aø la formule. Ils voulaient ruser pour “gagnerdu temps“, “eùconomiser des forces“, “eùviter l’eùcoulement tropabondant de sang“. L’expeùrience montre que leur rouerie neservait strictement aø rien et que leurs ruses, leurs parolesmielleuses n’ont pas empeâcheù le sang de couler pendant plusde trente ans avec d’effroyables souffrances. Au contraire !

Page 441: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 441

Les meùthodes staliniennes plus que toute autre meùthodefinissent par deùtruire l’esprit de veùriteù et le marxisme chez lesmasses. Les ruses systeùmatiques ont peut-eâtre permis aøcertains chefs Vieät Minh de survivre, mais en meâme temps,elles ont tueù le marxisme.

LE TRAVAIL D’EDUCATION MARXISTE

Les 15.000 travailleurs vietnamiens, parqueùs dans lescamps, bien qu’issus dans l’ensemble de la paysannerie pau-vre, eùtaient de croyances diverses, bouddhisme, catholicisme,confucianisme. Le travail du groupe trotskyste consistaitd’abord a ø apprendre a ø lire et a ø e ùcrire, a ø s’organisersyndicalement, dans le respect de toutes les croyances. Ledimanche (meâme en hiver), le comiteù cuisine se levait treøstoât, avant 6h du matin, pour preùparer le petit deùjeuner pourles catholiques qui allaient aø l’eùglise, aø pied sur des kilomeøtres.Ces catholiques, les jours ordinaires, suivaient les cours demarxisme donneùs par des camarades venus de Paris. Les tra-vailleurs organiseùs pratiquaient la deùmocratie de façonnaturelle. Les staliniens, n’ayant pas pu avoir d’emprise surles travailleurs vietnamiens utilisaient leur unique meùthodede calomnie: “Hitleùrotrotskyste“, “Trotskistes“, “Fascistes“,“Tito“, etc. Et leur calomnie se retournait contre eux. Si bienque les travailleurs, dans l’ensemble, prenaient la deùfensedes trotski stes calomnieùs contre les staliniens. Pourtant ceux-cieùtaient soutenus par Traàn Ngoïc Danh, repreùsentant de Hoà ChíMinh aø Paris dont le prestige eùtait immense.

Les historiens auront encore beaucoup aø faire pourcomprendre comment Staline, avec des meùthodes aussi odieu-ses, a pu avoir tant d’emprise sur les masses mondiales pen-dant des deùcennies! Et meâme maintenant encore, au Vieät Nam,en Albanie... La principale leçon aø tirer de l’histoire des 15.000

Page 442: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

442 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

travailleurs vietnamiens en France de 1939 aø 1952 est celle-ci:des hommes, des paysans et des travailleurs auparavant illettreùs,“ignorants“, traiteùs comme des loques humaines, consideùreùspar la socieùte ù “civiliseùe“ occidentale comme des“sous-hommes“, qui se consideùraient parfois comme tels dansleur longue reùsignation, eùtaient parvenus au contact dumarxisme non stalinien, du veùritable marxisme, aø devenir enl’espace de quelques anneùes des hommes veùritables dans lesens le plus eùleveù du terme. Des hommes eùprouvant un veùri-table amour et une veùritable fraterniteù envers les travailleursde tous les pays, les vrais creùateurs de richesse qui, de touttemps, peinent et souffrent pour que l’Humaniteù puisse vivre.

HOAØNG ÑOÂÂN TRÍMaurepas 1986

II - L’ITINERAIRE D’UN INTELLECTUEL COMMUNISTEVIETNAMIEN

(par Hoaøng Khoa Khoâi)

hef de file, avec Traàn Baïch Ñaèng, desintellectuels reùnovateurs, le Dr Nguyeãn Khaéc Vieän joue

un roâle des plus importants parmi l’intelligentsia.Brillant eùcrivain, publiciste intelligent, historien de tal-

ent, il a toujours su deùfendre la ligne officielle du Parti avecdes arguments qui font mouche. Du temps de Staline, il eùtait lepropagandiste le plus efficace. A l’heure de la glasnost, c’estencore lui qui monte en premieøre ligne. Mais son eùvolutionpolitique, beaucoup l’ignorent. Il est utile de retracer l’itineùrairede ce ceùleøbre personnage.

C

Page 443: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 443

Rarement un intellectuel communiste vietnamien aura,au creùpuscule de sa vie, exerceù une telle influence sur lajeunesse et les mass meùdia comme c’est actuellement le casdu Dr Nguyeãn Khaéc Vieän. Il suffit de jeter un coup Dr oeil surles journaux vietnamiens aø l’eùtranger tels le Ñoaøn Keáât (l’Union)aø Paris, le Ñaùât Nöôùc (Notre Pays) en Allemagne feùdeùrale ou leÑaát Vieät (Terre du Vieät Nam) au Canada pour s’en convaincre.Au Vieät Nam, le Dr Vieän a une plus grande audience. Chef defile, avec Traàn Baïch Ñaèng, des intellectuels reùnovateurs, sonnom s’eùtale presque quotidiennement dans toute la presse dupays. Les organes comme le Tuoåi Treû (la Jeunesse), le LaoÑoäng (le Travail) ou le Saigon Giaûi Phoùng (Saigon libeùreù)s’arrachent tout ce qu’il dit ou eùcrit, bien qu’il n’occupe aucunposte officiel. Signe des temps: des Vieät Kieàu (Vietnamiens aøl’eùtranger) commencent aø broder autour de lui des leùgendescomme on avait fait avec Hoà Chí Minh3 , alors que sa reùputationn’en a nul besoin. Ainsi, un avocat vietnamien de Monaco, dunom de Hoaøng Quoác Taân, qui semble aø peine le connaitre, luia-t-il attribueù le meùrite d’avoir eùte ù “l’organisateur dumouvement de la lutte des travailleurs et soldats vietnamiensen France en 19424 “. En veùriteù, le Dr Vieän n’a pas participeù aøla creùation de ce mouvement (qui a eu lieu non en 1942 maisen 1944); il ne pouvait donc pas en eâtre “l’organisateur“.

3 Les historiens du PCV attribuent aø Hoà Chí Minh tous les articles signeùsou non de Nguyeãân AÙi Quoác parus dans La Paria, Vieät Nam Hoàn, ou l’Humaniteùdans les anneùes trente. En veùriteù, un certain nombre de ces articles meâme signeùsde Nguyeãn AÙi Quoác furent eùcrits par l’intellectuel Phan Vaên Tröôøng. Hoà ChíMinh a relateù lui-meâme ce fait dans son autobiographie de la façon suivante: “M.Nguyeõân (Hoà Chí Minh) ne connaissait pas assez bien le français pour eùcrire etavait demandeù aø M. Phan Vaên Tröôøng d’eùcrire aø sa place. Celui-ci eùcrivait treøsbien mais ne voulait pas signer. C’eùtait M. Nguyeãân qui signait ses articles .“(Nhöõmg maåu chuyeän veà ñôøi hoaït ñoäng cuûa Hoà Chuû tòch - Les fragments desactiviteùs du Preùsident Hoàâ), page 35, eùd. Su thaât, Hanoi, 1976.

4 Nhöõng con ngöôøi, nhöõng con ñöôøng (des hommes, des chemins) dansÑoaøn Keát, Paris, France, No. 367, 2/ 1985.

Page 444: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

444 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

UNE EVOLUTION ETONNANTE

Brillant eùcrivain, publiciste, historien, traducteur de tal-ent, Nguyeãn Khaéc Vieän posseøde aø la fois deux cultures etdeux langues, française et vietnamienne, qu’il manie aø la per-fection. Son œuvre litteùraire le plus remarquable est la traductionen langue française du roman poeøme Kim Vaân Kieøâu du grandpoeøte Nguyeãân Du. Ses eùcrits politiques, ses critiques etc. sonttoujours treøs attendus car ils sont brillants et d’actualiteù. Il a ledon des expressions et des mots qui, tranchent avec la languede bois et la monotonie des textes officiels.

A l’heure de la glasnost et de la perestroiska, il n’est pasdifficile de comprendre qu’il ait eùteù choisi comme porte-paroledes reùnovateurs. Deùjaø en 1981, il s’est distingueù par la fameuselettre5 qu’il adressa aø l’Assembleùe nationale, lettre danslaquelle il fustige les tares, les erreurs et les forces d’inertiedu Parti, en attribuant la faute au maoisme de Mao Tseù Toung.Aujourd’ hui ses critiques vont plus loin. Non content de de-mander l’effacement de l’ancienne eùquipe dirigeante du PCV,il pose une seùrie de probleømes qui touchent aø la nature meâmedu reùgime. Aujourd’hui, il parle de la bureaucratie, de sondanger preùsent et futur, ainsi que de la deùmocratie pour lesmasses, de la liberteù de creùation pour les artistes et leseùcrivains, etc. Il a meâme, nous dit-on, demandeù aø M. NguyeãânVaên Linh, secreùtaire geùneùral du Parti, la reùvision du proceøs duGroupe Nhaân Vaên Giai Phaåm (Humanisme et Belles Lettres),proceøs au cours duquel, en 1956, le Parti a condamneù aø despeines treøs seùveøres les intellectuels contestataires.6

5 Voir la traduction et le commentaire dans notre revue Nghieân Cöùu, No.Speùcial “Bureaucratie au Vieäøt Nam“.

6 “La reùvolte des intellectuels communistes vietnamiens “, in Chroniquesvietnamiennes, No. 2 avril 1987.

Page 445: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 445

Cette eùvolution du Dr Vieän est eùtonnante, surtout quandon connait ses prises de positions anteùrieures. L’itineùraire decet intellectuel est riche d’enseignements. Pour en connaitreles peùripeùties et le cheminement, il est utile de faire quelquesretours en arrieøre.

UN ELOGE DU NAZISME

Venu en France en 1937, aø l’aâge de vingt-quatre ans,pour faire ses eùtudes en meùdecine, fils de mandarin, le jeuneVieän eùtait loin d’eâtre un militant politique. De santeù deùlicate(on lui a enleveù un poumon) il a eùteù admis au sanatorium deseùtudiants de Saint-Hilaire-du-Touvet dans l’Iseøre. “Jeregardais, eùcrit-il au sujet de cette eùpoque, la sceøne politiquecomme quelqu’un qui assiste aø un match de football, comptantles points sans y participer.“

Son premier acte politique date de 1943. Devant ledeùferlement des troupes allemandes sur toute l’Europe, devantla deùfaite humiliante de l’armeùe française et la victoirefulgurante de l’Allemagne, Nguyeãn Khaéc Vieän a vu dans letriomphe du grand Reich un espoir et une chance pour lareconqueâte de l’indeùpendance de son pays. En accord avecun petit groupe d’amis, il eùtablit la liaison avec le service dePropagande nazie et organisa “ le deùpart pour l’Allemagne “(di Duc) d’un certain nombre d’eùtudiants vietnamiensnationalistes7 . Mais alors que ces derniers ne consideùraientleur acte que comme un deùfi aø la France coloniale et un re-cours aø une puissance eùtrangeøre - le reùvolutionnaire Phan BoâiChaâu n’avait-il pas fait appel aø l’aide du Japon? - NguyeãnKhaéc Vieän voulut donner aø son engagement une dimensionideùologique. Dans un retentissant article intituleù Pourquoi?paru dans le journal Nam Vieäât, en aout 1944, il deùcrit le

7 Parmi ces eùtudiants, on peut citer: Leâ vaên Thieâm. Phaïm Quang Leã,Hoaøng Xuaân Nhò. Nguyeãn Hoan v.v...

Page 446: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

446 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

national-socialisme, c’est-aø-dire le nazisme, comme le reùgimepolitique de l’avenir appeleù aø remplacer le systeøme de ladeùmocratie parlementaire devenu source de deùsordres et decrises et par conseùquent condamneù par l’Histoire.

“On assiste, eùcrivait-il, aø des sceønes navrantes ouø lesmembres du gouvernement, les deùputeùs du Parlement discutentbeaucoup mais agissent peu. Ne trouvant pas de solutions pours’ensortir, ils commencent aø douter du systeøme reùpublicainrepreùsentatif qu’ils consideùraient jusque-laø comme le meilleur.La penseùe humaine arrive au stade ouø dans quelques pays,quelques leaders proclament la neùcessiteù d un systeøme dedictature absolue. Dictature veut dire que tout le pouvoir doiteâtre concentreù entre les mains d’ un seul homme qui posseødele don exceptionnel de prendre seul les deùcisions, aucundeùpute ù, aucune assembleùe heùte ùroclite ne pouvant l’enempeâcher. Dictature absolue veut dire que l’individu n’a pasle droit de critiquer les ordres du gouvernement notamment enmatieøre eùconomique, les citoyens doivent obeùir aux deùcisionsdu gouvernement. L’eùconomie doit e âtre dirigeùe par legouvernement. Ce n’est que dans ces conditions que l’onpourra eùviter les deùsordres provoqueùs par la lutte entre lesgens et entre les classes et que l’on pourra eùviter la crise eteùtablir une socieùteù de justice et d »ordre8 .”

Cette apologie du national-socialisme par Nguyeãn KhaécVieän fut-elle une erreur de jeunesse? S’eùtait-il laisseù abuserpar les mots “national“ et “socialisme” sans en comprendre levrai contenu? Mais si l’on lit attentivement son article on nepeut pas ne pas retenir un certains nombre de notions quiconstituent le fil conducteur de sa penseùe et de son actionpolitiques. Il s’agit du culte de l’homme providentiel, du souci

8 Voir Nam Vieät, No. 6, Aout 1944 (eùditeù aø Paris).

Page 447: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 447

de l’ordre et de la discipline, du recours au heùros national,seul capable de conduire le destin d’un peuple.

Publieù en aout 1944, l’article Pourquoi? du Dr Vieän tombajuste au moment ouø Paris fut libeùreù de l’occupation allemande.Dans l’alleùgresse, la France entieøre feâta la fin du cauchemarnazi et la liberteù retrouveùe. Que pensait le Dr Vieän devantcette nouvelle situation? Nul ne le savait, car il garda le si-lence pendant plusieurs mois.

SOUTIEN EXTERNE AUX LUTTES DESVIETNAMIENS EN FRANCE

A la faveur de la Libeùration de la France, un groupe deVieät Kieàu composeù de trotskistes et de nationalistes9 appela aøla constitution d’une organisation de lutte: la Deùleùgationgeùneùrale des Indochinois en France. Se reùclamant des 25.000Vietnamiens eùmigreùs, cette organisation se fixa deux objectifs:

1) Deùfendre les inteùreâts des Vieät Kieàu notamment destravailleurs et soldats vietnamiens dans les camps disseùmineùsdans diffeùrentes reùgions de la France.

2) Mener la lutte contre l’administration coloniale et pourl’indeùpendance du Vieät Nam.

Contrairement aø ce qu’a eùcrit un auteur du Ñoaøn Keát, leDr Vieän n’a pas participeù aø la creùation (15, 16 et 17 Deùcembre1944) de cette Deùleùgation Geùneùrale des Indochinois en

9 Parmi lesquels on peut citer: Nguyeãn Ñöôïc, Hoaøng Ñoân Trí, Buøi Thaïnh,Traàn Ñöùc Thaûo, Hoaøng Xuaân Maõn, Nguyeãn Ñaéc Loä, Leâ Vieát Höôøng, Voõ QuyùHuaân v.v...

Page 448: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

448 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

France10 , ni plus tard aø son action. Il n’a pas participeù non plusaø la formation 2-12-1945) du Rassemblement des ressortissantsannamites11 en France (Vieäât Kieàu Lieân minh) qui remplaça laDeùleùgation geùneùrale des Indochinois apreøs la dissolution decelle-ci (19-10-1945) par le gouvernement français.

Mais tout en restant en dehors de ces mouvements, ilmanifesta sa plus grande sympathie devant la lutte de sescompatriotes. Dans sa lettre dateùe du 27 deùcembre 1944,publieùe en janvier 1945 par le Journal Coâng Doaøn (Syndica-lisme) au camp de Mazargues (preøs de Marseille), il salue lecombat qu’ont meneù les 25.000 travailleurs et soldatsvietnamiens en France12 .

Apreøs l’auto-dissolution du Rassemblement desressortissants annamites en France, ce fut le comiteù centraldes travailleurs en France (creùeù le 14-4-46) qui assura, en tantqu’organisation de masse, la continuiteù du combat. Ce ne futqu’aø partir de cette date que le Dr Vieän manifesta le deùsird’apporter son concours aø la lutte de ses compatriotes. De sonSanatorium de Saint-Hilaire-du-Touvet dans l’Iseøre, il eùtablit

10 On remarque que dans la composition du Comiteù directeur de cettedeùleùgation, il n’y eut aucun membre vietnamien du parti communiste français,car celui-ci eùtait hostile aø sa creùation. Dans le livre Reùvolution d’ aout (Caùchmaïng thaùng taùm), tome 2, P. 445-449, eùd. Söû hoïc, Hanoi, les historiens du PCVont preùsenteù cette deùleùgation en des termes eùlogieux, mais ont omis de signalersa composition et son origine.

11 A cette eùpoque, le nom Vietnamien n’eùtait pas en cours. Pour deùsignerles Vietnamiens, on les appelait Annamites ou Indochinois.

12 Cette autodissolution du Vieäøt Kieàu Lieân Minh fut deùcideùe pour laisserla place aø la repreùsentation de la deùleùgation du gouvernement de Hoà Chí Minhqui va s’installer en France. En veùriteù, il y a eu deùsaccord politique entre sesdiffeùrentes composantes. L’aile trotskiste et nationaliste radicale a choisi de sereplier sur le travail d’ organisation et de politisation des travailleurs dans lescamps sous la direction du Comiteù central des travailleurs Vietnamiens en France(Trung Öông Coâng Binh).

Page 449: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 449

la liaison avec le comiteù central des travailleurs vietnamiensen France dont le sieøge eùtait aø Mazargues (Bouches-du-Rhoâne)et ceci, malgreù l’influence politique preùpondeùrante destrotskistes au sein de ce comiteù central. Sa contribution la plusremarquable fut une seùrie d’articles publieùs dans le Bulletinde l’Enseignement (Coâng Binh Hoïc Baùo) dans le cadre de lalutte contre l’analphabeùtisme des travailleurs des camps. Ileùcrivit eùgalement des articles pour le journal syndicaliste CoângÑoaøn. Sous le pseudonyme de Ngaøn Phoá, ses eùcrits eùtaienttreøs appreùcieùs par l’ensemble des travailleurs des camps.

ADEPTE ZEÙLEÙ DE STALINE

Cette collaboration de fait avec les trotskistes toucha aø safin, lorqu’au mois d’avril 1949, il envoya aø ces derniers, parl’intermeùdiaire de son oncle Nguyeãn Khaéc Laân, membre dugroupe Trotskiste, “une lettre d’adieu“ dans laquelle il leurannonça son adheùsion au parti communiste français (PCF).Dans cette lettre, il reconnait que les trotskistes vietnamiensen France, ”sont sinceøres et preâts au sacrifice“, mais “ils onttort de suivre l’ideùologie de Trotski“. “Deùsormais, eùcrit-il, sivous voulez connaitre mon opinion politique, vous la trouverezdans l’Humaniteù“.

Ce fut une rupture inattendue mais amicale et sansanimositeù. Ce ne fut que plus tard, avec le conflit entre M.Traàn Ngoïc Danh, chef de la Deùleùgation du gouvernement deHoà Chí Minh aø Paris et le comiteù central des travailleurs vietna-miens et avec l’affaire de Tito-Staline et les proceøs organiseùspar Staline dans les pays de l’Europe de l’Est que le fosseù secreusa.

Le point principal des divergences eùtait l’attitude duComiteù central des travailleurs vietnamiens vis-aø-vis du gou-vernement de Hoà Chí Minh. Le Dr Vieän n’acceptait pas le

Page 450: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

450 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

“soutien critique“. Pour lui, le soutien au gouvernement deHoà Chí Minh devrait eâtre total et meâme “aveugle“. Au motd’ordre des travailleurs des camps “Soutien au gouvernementde la Reùsistance“, il aurait voulu substituer par le mot d’ordre“Soutien au gouvernement dirigeù par Hoà Chí Minh“. Derrieøreces deux mots d’ordre se cachaient deux penseùes politiquesdivergentes. Les travailleurs des camps n’eùtaient pas d’accordavec la politique de l’Union française de Hoà Chí Minh, niavec les accords du 6 mars 1946 qu’il signa avec Sainteny. Ilssoutenaient le gouvernement de Hoà Chí Minh au moment ouøcelui-ci dirigeait la reùsistance, mais se reùservaient le droit dele critiquer en preùvision d’une eùventuelle neùgociation 13 .

En ce qui concerne Tito et les proceøs dans les pays del’Europe de l’Est organiseùs par Staline, Nguyeân Khac Vleân semit reùsolument du coâteù de Staline et de Maurice Thorez.Reprenant tous les arguments de l’Humaniteù, il deùnonça Titocomme “traitre“ et les victimes du proceøs comme “espions“en comparant par exemple le Hongrois Rajk14 au Françaisfasciste Doriot15 .

13 Les travailleurs des camps eùtaient hostiles au mot d’ ordre de “l’Unionfrançaise“ qu’ils qualifiaient “d’Impeùrialisme travesti“.

14 Rajk, ancien membre du bureau politique du PC hongrois, a eùteùreùhabiliteù en 1956. C’est le cas aussi de Kostov, de Cleùmentis, d’Arthur London,etc.

15 Dans son article, le Dr. Vieäân preùsente Doriot comme un espion fascisteinfiltreù dans la direction du PCF. En veùriteù, Doriot est devenu fasciste apreøs avoireùteù deùçu par la politique de Staline dans la III’ Internationale. (Voir PhilippeRobrieux, L’histoire inteùrieure du PCF, p. 169-174). Le cas de Rajk est totalemntdiffeùrent. En comparant Rajk aø Doriot, le Dr. Vieäân a utiliseù la meùthode d’ amalgamecheøre aø Staline.

Page 451: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 451

LES TROTSKISTES ENQUETENT EN YOUGOSLAVIE

Le diffeùrend s’aggrava, lorsqu’en 1950, les trotskistesvietnamiens eurent l’audace d’organiser un groupe baptiseù“la Brigade d’octobre” composeù d’une trentaine deVietnamiens16 ayant comme but d’aller “chercher la veùriteù“en Yougoslavie. Ce fut un deùfi lanceù au PCF et auxorganisations staliniennes qui deùverseørent aø l’eùpoque descalomnies immondes sur le Parti communiste yougoslave etsur Tito. Comment ce Parti et ce Tito tant admireùs et aduleùspar le journal l’Humaniteù et toute la presse stalinienne dumonde entier seraient-ils devenus subitement “fascistes”?C’est ce dont “la Brigade d’octobre» des Vietnamiens voulaitse rendre compte par une enqueâte meneùe sur place.

Il suffit de cette mise en doute pour que tous lescommunistes vietnamiens dans le PCF y compris le Dr. NguyeãnKhaéc Vieän se mettent en branle pour organiser la riposte. Le28 avril le groupe Coâng nhaân (Le Salarieù) distribua la traduc-tion en vietnamien de la “Reùsolution du Kominform“ dateùede novembre 1949, dans laquelle Tito et le PCY sont traiteùsde “fascistes et trotskistes“. Les autres journaux tels le LieânVieät, le Cöùu Quoác, le Cöùu teá etc. emboiteørent le pas avec desarticles de deùnonciations violentes. La revue Vaên Hoùa LieânHieäp (Union pour la culture) de Pham Huy Thoâng et de TraànÑöùc Thaûo17 revue qui, pourtant, preùtendait ne s’occuper quede la culture, ne fut pas en reste. Dans son numeùro de mars1951, elle eùcrivait:

16 Sur soixante-dix-huit personnes inscrites sur la liste de deùpart, trenteont pu obtenir le passeport.

17 En 1956, au cours du proceøs du groupe Nhaân Vaên Giai Phaåm(Humanisme et Belles Lettres), Phaïm Huy Thoâng a deùnonceù Traàn Ñöùc Thaûocomme trotskiste. Selon ses dires «Thaûo eùtait en relation permanente avec PierreFrank, un des dirigeants de la IVeøme Internationale». Ce qui est absolumentfaux.

Page 452: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

452 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

“La Voix des Travailleurs (Tieáng thôï), organe des adeptesdu contre-reùvolutionnaire Trotski deùfend Tito contre l’Unionsovieùtique et la Chine; ce faisant ce journal lutte contre notrepays. Il emploie les moyens les plus sournois pour nous diviseret nous nuire.“

A partir de cette affaire Tito, hormis les qualificatifs de“traitre aø la patrie“, “serviteur du colonialisme“, les trotskistesvietnamiens eurent droit a ø une nouvelle appellation“Trotskistes, fascistes, Tito“. Le champion de cette campagnefut l’avocat Phan Nhuaän, membre eùminent du PCF18 . A l’instardu procureur Vychinsky en URSS, cet avocat avait une imagi-nation treøs feùconde. Il attestait, par exemple, avoir vu lestrotskistes deùfiler avec les partisans de l’ex-empereur Baûo Ñaïidans les rues de Paris. Son cas relevait meâme de laschizophreùnie, tant sa haine contre les trotskistes eùtait pro-fonde.

A la diffeùrence de Phan Nhuaäân et de ses camarades duPCF dont la seule arme fut la calommnie, le Dr Vieäân, dans laplupart des cas, preùfeùra l’arme politique. Tantoât sur un ton

18 A propos de Phan Nhuaän et de ses activiteùs, l’historien du PCF, AlainRuscio, dans son livre Les communistes français et la guerre d’ Indochine,1944-1954, (page 81-82) l’Harmattan, 1987, deùcrit de la façon suivante: “LesVietnamiens, membres du PCF eùtaient organiseùs dans un» le groupe de langue dont Phan Nhuaän, avocat, eùtait responsable. Ils menaient eux-meâmes, sur in-struction du Parti, campagne pour l’engagement des Vietnamiens (dans le corpsexpeùditionnaire-NDLR) au moins jusqu’aø l’eùteù 1945 “... Les communistesdemandent, paralleølement, l’armement des “Indochinois” reùsidant en France,afin que ceux-ci soient preùsents dans le corps expeùditionnaire au moins jusqu’aøl’eùteù 1945“. Raison invoqueùe: les communistes manquaient d’ informations sur ledeùroulement de la situation au Vieät Nam. Ainsi, au moment ouø les Trotski stes etles nationalistes se mobilieørent pour creùer la Deùleùgation geùneùrale des Vietnamiensen France, organe de lutte pour l’indeùpendance de leur pays, Phan Nhuaän et sesamis passeørent leur temps aø chercher aø recruter pour le corps expeùditionnairefrançais.

Page 453: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 453

seùrieux, tantoât sur le mode d’ironie, il chercha aø deùmontrerque le trotskisme en tant que courant politique, n’est plus enphase avec la reùaliteù et ne reùpond pas aux taâches reùelles poseùespar l’histoire. Citons un speùcimen de ce raisonnement dansson article paru dans le Coâng nhaân, numeùro 3, 1950:

“LES PRODUITS SI BON MARCHE“ DE L’URSS

Nous n’avons pas les ideùes reùvolutionnaires de ces mes-sieurs de la Voixdes travailleurs, c’est pourquoi aø l’eùtapeactuelle, nous marchons les yeux fermeùs - (nham mat theo)derrieøre Mao tseù Toung19 et Hoà Chí Minh, en Chine et au VieätNam. ( ... ) Malgreù notre esprit borneù, nous savons que celuiqui a sauveù l’humaniteù n’est pas Trotski mais Staline et la‘bureaucratie stalinienne’. Nous savons que pendant queTrotski, assis devant son bureau aø l’eùtranger, eùcrit pourapprendre la reùvolution aux gens, Staline et la ‘bureaucratie’en Union sovieùtique ont construit et transformeù un pays ar-rieùreù en une grande puissance qui mit aø terre le fascisme...Nous sommes eùtonneùs que reùcemment, en parlant de l’Unionsovieùtique, la Voix des Travailleurs ‘a oublieù’ de signaler quemalgreù les destructions immenses, Staline et la ‘bureaucratie’ont ‘autoritairement’baisseù les prix de l’ordre de 20 aø 25%...Pauvre peuple sovieùtique, la ‘bureaucratie’ l’a tellementmaltraiteù qu’elle l’a obligeù d’acheter les produits si bon marcheù!Peut-e âtre ces messieurs de la Voix des Travailleursconsideørent-ils que la baisse de prix du pain, de la viande, desveâtements, n’est pas un acte hautement poliltique, important,reùvolutionnaire”...

19 En 1981, dans sa lettre aø l’Assembleùe nationale, le Dr Vieäân deùnoncele maoisme. Aujourd’hui le PCV et le Dr Vieän n’ont pas de mots assez dursenvers Mao et la Chine.

Page 454: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

454 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

A cet article du Dr Vieän, la Voix des Travailleurs a reùpondulonguement point par point dans son numeùro 58 dateù du 15mai 195020 . Il faut avouer qu’il n’eùtait pas facile de reùpondreaø un homme si sinceøre et plein de certitudes. A la diffeùrencede la plupart de ses amis d’alors, le Dr Vieän croyait aø ce qu’ildisait. Il croyait aø ce que disaient Staline, Mao, Hoàâ, Thorez,etc. Quand Vieän parlait de Trotski , on avait l’impression qu’iln’avait jamais lu une seule ligne de ce dernier.

NOUVELLES DIVERGENCES SURLES ACCORDS DE GENEVE

Les divergences revinrent encore une fois sur le tapis aøl’occasion des accords de Geneøve en 1954 entre la France etle Vieät Nam. Pour le Dr Vieän c’est une victoire totale sur toutela ligne. Le Nord est libeùreù, le Sud le sera bientoât dans deuxans par la voie des eùlections. Garantis par la Commissionintemationale, ces accords seront respecteùs. Les eùlections pourla reùunification auront lieu aø la date preùvue. Ce n’est qu’unedemi-victoire21 , reùpondaient les trotskistes: des concessionsdues aø la pression conjugueùe de la Chine 22 et de l’URSS fontque le probleøme de la reùunification va connaitre des difficulteùsinfranchissables. Le repli total des forces combattantes et des

20 Apreøs avoir eùteù l’organe du Comiteù central des travailleurs Vietnamiensen France, La Voix des Travailleurs eùtait devenu l’organe de l’Association desTravailleurs Vietnamiens en France.

21 En regard de la grande victoire de Ñieän Bieân Phuû.22 Ce fait eùtait reconnu aø l’eùpoque par tous les observateurs attentifs

occidentaux, sauf le PCF et le Dr Vieän. Aujourd’ hui les historiens du PCVdeùnoncent “la pression inqualifiable“ de la Chine mais se taisent sur celle del’URSS. La presse vietnamienne d’ aujourd’ hui emploie l’expression “khoângtöông xöùng vôùi thaéng lôïi Ñieän Bieân Phuû» (ne correspond pas aø la victoire de ÑieänBieân Phuû).

Page 455: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 455

bases de la Reùsistance du Sud vers le Nord va laisser augouvernement anti-communiste du Sud un reùpit inespeùreù pours’organiser et se renforcer militairement. Il y a peu de chanceque Ngoâ Ñình Dieäm accepte l’organisation des eùlections. Lesaccords de Geneøve de 1954 ne reùpondent qu’en partie auxespoirs neùs de la grande victoire de Dieân Bieân Phu. Ces ac-cords en eux-meâmes renferment les germes d’un deuxieømeconflit armeù. Cette analyse des trotskistes leur valut alors dela part des journaux dirigeùs par les amis du Dr Vieän desreùpliques treøs seùveøres. Ils furent traiteùs de “diviseurs“, de “fau-teurs de guerre“, de “calomniateurs envers la Chine et l’URSS“car les repreùsentants de ces pays “ont soutenu toutes les posi-tions du gouvernement de Hoà Chí Minh“. Reùpondant aøl’argument selon lequel Ngoâ Ñình Dieäm refuserait de respecterles accords, le Dr Vieän affirmait que “ce refus ne peut durereùternellement“. “Une pierre, eùcrivait-il dans le journal ÑaátNöôùc23 , si lourde soit elle, pourrait eâtre deùplaceùe, si tout lepeuple conjugue ses efforts pour la pousser... La reùsistance deDieâm a des limites.“ Malheureusement, Ngoâ Ñình Dieäm n’eùtaitpas une pierre et sa reùsistance eùtait telle que toutes les forcespacifiques du monde ne suffirent pas aø le faire changer d’avis.Contrairement a ø l’attente du Dr Vieän, la Commissioninternationale s’avouait vaincue. Pour toute solution, lerepreùsentant de l’URSS aø l’ONU proposait “la reconnaissancede deux Vieïât Nam!“. Ce qui revenait aø accepter la division dupays.

23 Ne pas confondre ce Ñaát Nöôùc publieù aø l’eùpoque aø Paris avec le ÑaátNöôùc publieù actuellement en RFA.

Page 456: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

456 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

REPRESSION DES DELEGUES TROTSKISTES

Il y a dans la croyance du Dr Vieän en Hoà Chí Minh, enMao, en Staline, en la Chine et en l’URSS quelque chose demythique voire fanatique. Persuadeù de l’infaillibiliteù de ces“grands hommes“ et de ces grands pays, Nguyeãn Khaéc Vieänn’admettait pas qu’on puisse mettre en doute leurs positions.De meâme, il n’admettait pas qu’on puisse soupçonner lasinceùriteù et le deùsinteùressement de la Chine et de l’UnionSovieùtique dans leur soutien au Vieät Nam.

Durant les anneùes 1940-1950, les poleùmiques nemanqueørent pas d’une part, parce que les trotskistes eùtaientnombreux parmi les deùleùgueùs des travailleurs dans les camps.Ils avaient la majoriteù dans la plupart des Comiteùs et jouaientle roâle preùpondeùrant dans la direction du comiteù central destravailleurs24 qui sieùgeait aø Mazargues (Bouche-du-Rhoâne).Il fallait lutter contre leur influence “neùfaste“ d’autre part, parcequ’il s’eùtait passeù des eùveønements importants, il fallait apporterdes reùponses. Dr Vieän les puisa, pour la plupart des cas, dansl’arsenal des mensonges et des falsifications de l’Humaniteù etdu PCF.

Pendant ces meâmes anneùes, les travailleurs des camps,dans leur lutte, avaient subi, de la part des autoriteùs françaisesla reùpression la plus seùveøre. Le couronnement de cette

24 L’influence des Trotskistes eùtait telle que sous les yeux de PhanNhuaøn et de ses amis, les deùleùgueùs cong binh eùtaient tous des trotskistes. Lesjournaux Coâng nhaân, Cuu quoâc, Cuu teâ, aø longueur de pages faisaient porter leschapeaux troskystes aø des gens qui ne le sont pas, tels que Leâ Mua, NguyeãnÑình Laâm, Traàn Queâ, Buøi Ngaïn, Ñoã Kyø, Laâm Hieàn Thuùy, Nguyeãn Danh Daät, etc.Tous ces deùleùgueùs eùtaient des nationalistes sinceøres, mais n’ont jamais eùteùmembres du Groupe des Trotskistes en France. Le cas du philosophe Traàn ÑöùcThaûo, ancien responsable politique de la Deùleùgation geùneùrale des Vietnamiensen France, est semblable. Non seulement Thao n’eùtait pas trotskiste, mais il aeùcrit des articles critiques contre les positions trotskistes.

Page 457: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 457

reùpression fut l’arrestation le 31 janvier 1948 de 126 deùleùgueùsdont 33 au seul camp de Mazargues ouø sieùgeait leur comiteùcentral. Tous furent embarqueùs de force et envoyeùs aø destina-tion des camps d’ internement de Cap Saint Jacques au VieätNam25 . A la suite de ces arrestations, de nombreux deùleùgueùsayant disparu, les Comiteùs de base ne purent fonctionnernormalement, le Comiteù central fut disloqueù, les quelquesmembres qui eùchappeørent aø la police, furent obligeùs de secacher. Ce fut dans ce contexte que se produisit au camp deMazargues, preøs de Marseille, un eùveønement des plus graves:en pleine nuit, une bataille eùclata entre travailleurs au coursde laquelle cinq personnes trouveørent la mort et une trentainefurent blesseùes. Les journaux français de l’eùpoque preùsenteø-rent ce douloureux eùveønement d’abord comme “le massacreorganiseù par le Vieät Minh contre les partisans de l’ex-empereurBaûo Ñaïi“. Puis, quelques jours plus tard, comme un “reøglementde compte entre trotskistes et staliniens“ du camp. L’Humaniteùet les journaux du PCF, sans aucune preuve, en attribueørentl’entieøre responsabiliteù aux “trotskistes provocateurs“. L’avocatPhan Nhuaänn et les journaux Lao ñoäng Thuûy thuû, Cöùu Quoác,Cöùu teá, etc. crieørent aux “assassins“ et pointeørent du doigt lestrotskistes. Curieusement, le Dr Vieän ne prit pas position aucours de cet eùveønement. Savait-il que dans cette affaire lesprotagonistes n’eùtaient ni les trotskistes ni les staliniens, maisqu’ils furent tous victimes d’une situation qui les deùpassait?La veùriteù eùtait la suivante: profitant du relaâchement dansl’organisation du camp, un groupe de voyous qui vivaithabituellement comme les civils en ville, voulut reùintroduiredans le camp les jeux de hasard et les trafics du marcheù noir.Pour atteindre ce but il se couvrit d’un vernis politique en seproclamant abusivement “partisan“ de Hoà Chí Minh. Dans le

25 Ce fut dans ce camp que notre camarade Chu Vaên Bình fut tueù par lesgardes lors de sa tentative d’eùvasion.

Page 458: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

458 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

prernier temps, ce groupe chercha aø gagner le soutien de M.Traàn Ngoïc Danh, deùleùgueù du gouvernement de Hoà Chí Minhaø Paris 26 lequel semblait tout ignorer de ce qui se tramait.Dans le deuxieøme temps, il s’allia aux fideøles de Mr Danh quieùtaient, il faut le dire, peu nombreux dans le camp. De provo-cation en provocation ce groupe de voyous arriva aø creùer,pendant des semaines, une atmospheøre tellement explosivequ’il suffit d»une eùtincelle pour provoquer l’incendie.Attaques, insultes contre les deùleùgueùs, deùnonciations paraffiches, menaces de mort et de vengeance, etc. Puis, la nuitdu 15-05-1948, ce groupe avec l’appui de ses allieùs quin’eùtaient qu’une petite minoriteù, convoqua une reùunion (desoixante-dix personnes au total, parmi les deux milletravailleurs) dans une salle au rnilieu du camp. Le bruit, vraiou faux, courut que -cette reùunion a pour objet l’organisationde l’assassinat des deùle ùgueùs. Ce qui provoqua uneefferverscence incontroâlable d’une grande partie destravailleurs du camp qui, par reùaction d’auto-deùfense, vouluten deùcoudre. Il s’ensuivit une bataille corps aø corps entre lesdeux parties adverses. Comme l’eùlectriciteù eùtait coupeùe, onne distinguait pas trop bien ses adversaires. Les deùleùgueùs dont

26 La responsabiliteù de Traàn Ngoïc Danh dans cette affaire eùtait indeùniable.Depuis qu’il eùtait chargeù par Hoà Chí Minh de repreùsenter son gouvernement enFrance, Mr Danh reâvait de mettre au pas puis de controâler tous les comiteùs dansles camps. Mais au lieu de les gagner aø sa cause par une lutte patiente etpolitique aø l’inteùrieur de ces comiteùs, il a choisi de les attaquer de front ens’appuyant sur tous ceux qui, de l’exteùrieur, voudraient deùtruire l’organisation aøl’inteùrieur des camps. Pour ce faire, il nheùsita pas aø apporter son appui aø des gensaussi douteux que le groupe de voyous qui vivaient des jeux et du marcheù noir.“Tous ceux qui s’opposent aø moi sont contre Hoà Chí Minh, donc, contre la Patrie“.Tel eùtait, aø n’en pas douter, son adage. Mais la France n’eùtait pas le Vieât-nam, lerapport de forces n’eùtait pas non plus le meâme. L’attitude de M .Danh a provoqueùune opposition presque unanime des travailleurs des camps contre lui. Le dramede Mazargues eùtait l’aboutissement de toutes ces erreurs accumuleùes dont MDanh devait porter l’entieøre responsabiliteù.

Page 459: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 459

quelques trotskistes rescapeùs de la reùpression policieøre,n’arriveørent pas aø controâler la situation.

IRREÙSISTIBLE ASCENSION

A partir de 1950, apreøs le deùpart du dernier contingent(juillet 1950) des travailleurs vietnamiens pour le Vieät Nam, iln’en restait en France que quelques milliers rendus aø la viecivile. Le Comiteù central des travailleurs, faute de troupes,s’eùtait dissous et avait eùteù remplaceù par une petite organisationqui avait pour nom “Association des travailleurs vietnamiensen France“ repreùsentant les travailleurs qui s’installaientdeùfinitivement en France. La controverse entre le Dr Vieän etles trotskistes n’avait pas cesseù pour autant. Qu’il s’agisse del’interpreùtation des accords de Geneøve en 1954,qu’il s’agissede Mao ou de Staline, qu’il s’agisse des proceøs preùfabriqueùsdes pays de l’Europe de l’Est (proceøs de Kostov, Cleùmentis,Arthur London, etc.), les poleùmiques continueørent.

En 1955, le Dr Vieän fut eùlu par ses amis preùsident del’Union des Vietnamiens en France. Son influence politiqueet personnelle devint de plus en plus importante. A partir decette date, son organisation prit le relais de celle qui avait eùteùanimeùe par les trotskistes et occupa une place heùgeùmoniqueparmi les organisations vietnamiennes de gauche en France.Peu aø peu, ses poleùmiques avec les trotskistes cesseørent. Sansdoute jugeait-il que les trotskistes ne repreùsentaient plus laforce qu’ils avaient avant.

Jusqu’en 1977, la foi du Dr Vieän en son Parti semblaineùbranlable. Reùpondant au journaliste Albert Paul Lentin dela revue Politique Hebdo, (No. 257), qui le questionnait surl’existence de la bureaucratie au Vieät Nam, il affirmait: “Mareùponse est un non cateùgorique. (...) Deux facteurs la rendentimpossible: l’austeùrite ù reùvolutionnaire des cadres et la

Page 460: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

460 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

politisation des masses. Aucun cadre, si haut soit-il, ne peut sedoter de privileøges. Aucun ministre, aucun haut fonctionnaire,par exemple, ne peut disposer d’une voiture individuelle...“Conclusion: la bureaucratie non seulement n’existe pas maisil n’y a pas de base mateùrielle sur laquelle elle pourrait naitre.

LA LETTRE CRITIQUE A L’ASSEMBLEE NATIONALE

Vers la fin de l’anneùe 1981, le bruit courut que le DrVieän aurait eùcrit une lettre aø l’Assembleùe Nationale dans la-quelle il aurait deùnonceù la politique mao#ste de son Parti etdu gouvernement. Lorsque vers le deùbut de 1982, quelquescopies dactylographieùes de cette lettre parvinrent aø Paris, ceuxqui connaissent son auteur n’en crurent pas les yeux. C’estbien son style, c’est bien lui “l’opposant“, “le contestataire“!

Sa lettre fut eùcrite dans un “esprit constructif“ et sur unton respectueux. Mais aø la lire de preøs, on s’aperçut qu’elleremettait en cause toute la politique du Parti et dugouvernement. L’erreur, selon le Dr Vieän, remontait loin.“Noublions pas, eùcrit-il, quen 1950-1951, la penseùe de Mao aeùteù inscrite dans les statuts de notre Parti et nous a servi deguide. Noublions pas que la meùthode de travail, de reùeùducation,d’organisation, de reùforme agraire, etc. nous ont eùteù inculqueùepar les conseillers chinois. La question est de savoir commentfaire pour se deùbarrasser de cette penseùe de Mao» 27

Les probleømes souleveùs dans cette lettre sont de premieøreimportance: l’aventurisme en eùconomie, le manque dedeùmocratie dans le fonctionnement du Parti et de l’Etat,l’empieøtement du Parti sur l’Etat et les organisations desmasses, l’inefficaciteù de l’appareil d’ Etat et du Parti, lameùdiocriteù et le sens unique de l’information et de la propa-

27 La reùvolte des intellectuels communistes vietnamiens en 1956 inChroniques vietnamiennes, No. 2, avril 1987.

Page 461: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 461

gande, etc. Bref, tous les pheùnomeønes neùfastes issus aø la foisdu maoisme et du stalinisme. Mais si le Dr Vieän s’attaque aøMao, il ne dit mot sur Staline. On aimerait bien savoir ce qu’ilpense du Rapport secret de Khrouchtchev. Au poste ouø il eùtait,ayant des contacts permanents avec les intellectuels des paysoccidentaux, voyageant beaucoup, il aurait du connaitre cerapport, au moins son existence. Mais jusqu’aø ce jour, NguyeãnKhaéc Vieän reste treøs discret sur ce probleøme.

Une remarque cependant: au cours du proceøs des artisteset eùcrivains du groupe Nhaân Vaên Giai Phaåm en 195628 , aø ladiffeùrence d’un Nguyeãn Hoaùn et d’un Phaïm Huy Thoâng quiont accepteù le roâle peu glorieux de deùnoncer leur camaradeet ami, le philosophe Traàn Ñöùc Thaûo, Vieän a su tenir aø l’eùcartde cette mascarade. Pourtant, comme Hoan et Thoâng, il avaitbien connu Thao dans les anneùe quarante aø Paris. Quand, plustard, on le questionna sur Thao, il reùpondit: “il a fait desbeâtises“. Thaûo n’a-t-il pas choisi le bon moment (comme luiaujourd»hui) pour critiquer le Parti ou a-t-il commis l’erreurde le faire?

Avec le recul du temps, on saisit mieux l’opportuniteù desa lettre aø l’Assembleùe Nationale. Elle est tombeùe juste aumoment ouø s’est deùgageùe dans le Parti la possibiliteù d’unemajoriteù pour le “changement“. Tous les arguments contenusdans sa lettre n’ont-ils pas eùteù repris par les “reùnovateurs“ duVIeøme congreøs du Parti? Assureù d’une base arrieøre solide etimportante, le Dr Vieän s’est comporteù en porte-parole. Il a sujouer la carte gagnante au moment opportun.

Depuis cette fameuse lettre, Nguyeãân Khaéc Vieän a franchide nouveaux pas importants. L’existence de la bureaucratienieùe en 1977 est maintenant reconnue par lui dans denombreux eùcrits. Bien eùvidemment, il n’a pas donneù aø ce

28 Lettre de Nguyeãn Khaéc Vieän aø l’Assembleùe Nationale.

Page 462: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

462 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

pheùnomeøne le meâme contenu social et la meâme fonctionpolitique que les trotskistes. Mais le fait d’avoir reconnu sonexistence constitue une nouvelle eùvolution de sa penseùe. Ilse met aø pourfendre sans meùnagement les bureaucrates, lescarrieùristes, les opportunistes, les profiteurs, etc. Dans un desses articles reùcents, il s’est montreù tout enthousiasmeù devantle geste du nouveau secreùtaire geùneùral Nguyeãn Vaên Linh qui,au lieu de prendre sa voiture de fonction, preùfeøre voyager parles transports en commun. Quel bel exemple, aø ses yeux, de“l’austeùriteù reùvolutionnaire!“

“AUCUN PAYS NE PEUT SE SUFFIRE A LUI MEME“

De deùcouverte en deùcouverte, le Dr Vieän avoue quependant des deùcennies il n’a pas su ce qu’eùtait le vrai sens dumot “internationalisme“, du point de vue du marxisme. “Pen-dant quarante ans, eùcrit-il dans un article intituleù ‘Horizonnouveau’, ma penseùe a eùteù noyeùe dans les preùoccupationsnationales. (...) Mon moi nationaliste a envahi tout mon eâtre eta repousseù mon moi internationaliste vers l’arrieøre. Pendanttoutes ces anneùes, dans chacun de mes articles, dans chacunede mes confeùrences, je continuais aø parler de l’aide des partisfreøres et de celles de nos amis des cinq continents. En veùriteù,ce n’eùtait que les paro1es du bout des leøvres ” [lip service][sic]. Au fond de moi-meâme, je persistais aø penser que seulenotre propre force arrivera aø vaincre les Français, lesAmeùricains et les expansionnistes [chinois, NDLR], l’aideinternationale n’eùtant qu’un facteur secondaire. (...) Ma prom-enade pendant quelques jours dans les rues de Moscou m’areùveilleù d’un long sommeil. (...) Il m’est devenu clair aujourd’huiqu’aucun pays y compris le plus grand, le plus peupleù, ne peutse suffire aø lui-meâme, et devenir par lui-meâme une grande na-tion. A plus forte raison, un pays ex-coloniseù, pauvre, arrieùreù,

Page 463: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 463

a encore moins de chance de parvenir. “Puis il conclut: “Lareùvolution vietinamienne fait partie inteùgrante de la reùvolutionmondiale. Cette reùaliteù a une valeur encore plus actuelle, apreøsla victoire de notre lutte pour l’indeùpendance. Je constateaujourd’hui que le socialisme ne nous a pas seulement ouvertla perspective de la creùation d’une belle socieùteù sur le sol denotre pays mais il nous a encore ouvert l’horizon vers lacommunauteù internationale. Sans cet horizon, nous nepourrions pas nous en sortir, en tant que nation comme en tantqu’individu “A sa manieøre et probablement sans en prendreconscience, le Dr Vieän rejette cette theùorie stalinienne qu’onappelle “le socialisme dans un seul pays“. Cependant, il donneaø son internationalisme un sens limitatif. S’il aborde la neùcessiteùde l’alliance avec l’URSS et les pays du COMECON, il ne ditpas un mot sur la reùvolution mondiale qu’il eùvacue en uneseule phrase bien abstraite. La reùvolution socialiste vietna-mienne a-t-elle besoin de la reùvolution socialiste d’autres payset notamment des pays occidentaux industrialiseùs? Le bloc duCOMECON se suffit-il aø lui meâme pour atteindre le socialismedans le sens ouø Marx emploie ce mot?

UN REÙNOVATEUR CONFIANT

Le souci principal du Dr Vieän est seulement l’allianceavec l’URSS dont il a une vue presque idyllique. Il veut nouspersuader qu’avec l’eøre gorbatchevienne, toutes les ineùgaliteùset tous les malentendus seront reùsolus. L’aide de l’URSS etdes partis freøres sera “sinceøre et deùsinteùresseùe“. Quant auxrelations commerciales ou eùconomiques avec les payscapitalistes, il craint qu’elles n’apportent plus de mal que de

Page 464: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

464 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

bien. Vu sous cet angle, il rejette toute ouverture vers les paysde l’Occident 29.

Pour l’heure, sa foi en l’URSS est totale. Dans le conflitChine-URSS, il opte reùsolument pour toutes les positions del’URSS. Reprochant aø ses amis de vouloir “laâcher la proiepour l’ombre“, “jouer aø la fois plusieurs cartes“, il deùclareplacer tous ses espoirs dans l’URSS de Gorbatchev comme ill’avait fait autrefois avec l’URSS de Staline. Dans un reùcentarticle, il nous annonce qu’il est en train d’ eùcrire avec un amiun livre sur l’URSS et sur les eùveønements nouveaux qui sedeùroulent actuellement dans ce pays. Attendons la suite...

HOAØNG GIANG(Hoaøng Khoa Khoâi)

(Les documents citeùs dans cet article sont tireùsde nos archives. Nous sommes preâts aø envoyerdes photocopies aø ceux de nos lecteurs qui ledeùsirent. Nous venons de lire deux articlesreùcents du Dr Nguyeãn Khaéc Vieän, dans lesquelsil parle de la deùmocratie, de l’URSS, de Stalineet Mao Tseù Toung. Nous les commenteronsdans notre prochain numeùro).

29 Le comiteù de reùdaction de Doaøn keât ne semble pas partager ce point devue du Dr Vieân.

Page 465: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 465

Sur La NatureDu Parti Communiste Vietnamien

I. Presentation

e texte sur la nature du Parti Communiste vietnamiena eùteù reùdigeù et discuteù en 1976. Il s’agit d’un texte de

discussion inteùrieure qui a eùteù publieù dans l’Internationale enJanvier 1980.

Le dernier Congreøs Mondial de la 4eøme Internationaleayant deùcideù de mettre la question vietnamienne aø l’ordre dujour des deùbats dans l’Internationale, il nous parait inteùressantde faire connaitre notre point de vue aø un public plus large.

Depuis 10 ans les eùveønements se sont preùcipiteùs en Asie.Si nous nous sommes trompeùs en ce qui concerne la reprisedes relations ameùricano- vietnamiennes la majeure partie denotre analyse a bien reùsisteù aø l’eùpreuve du temps. L’eùvolutionau Sud Vieät Nam a bien eùteù celle que nous envisagions. Lecarcan bureaucratique s’est abattu sur le Sud et enserre unepopulation deùçue, hostile et museleùe.

Un pays ruineù par 30 anneùes de guerre ne peut se payerle luxe d’entretenir une armeùe couteuse pour guerroyer auCambodge ou aø la frontieøre chinoise alors que dans tout lepays (y compris au Nord) la situation mateùrielle du peuple

L

Page 466: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

466 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

s’aggrave, le marcheù noir prospeøre, l’ardeur au travail atotalement disparu.

Pendant la guerre, ouvriers et paysans ont accepteù lespires privations. Ils avaient un ideùal: ils voulaient chasser lesAmeùricains et leurs valets corrompus, baâtir une socieùteù plusjuste. Cet ideùal a eùteù bafoueù. Certes l’envahisseur eùtranger aeùteù battu et l’exemple du Vieät Nam a galvaniseù des millionsd’opprimeùs de par le monde. Mais jour apreøs jour ce capitalde confiance et d’admiration est dilapideù. La nouvelle socieùteùse reùveøle oppressive, ineùgalitaire, eùtouffante.

A l’imitation des pays du “socialisme reùel” les privationss’abattent sur une population museleùe alors que les privileùgieùs(cadres du Parti et de l’Etat) eùtalent leur insolence et leurcynisme.

Pour avoir deùnonceù cette situation, dans sa lettre aøl’Assembleùe Nationale vietnamienne, le ceùleøbre eùcrivainNguyeãn Khaéc Vieän a eùteù mis aø la retraite et en quarantaine.Mais s’il porte un diagnostic exact, Vieän ne recherche pas lescauses reùelles. Pour lui, elles ne sont qu’ideùologiques: enextirpant “la penseùe de MAO” qui se survit, en se deùbarrassantdes incapables on devrait redresser la situation. Or il n’expliquepas pourquoi la direction vietnamienne a besoin de conserverune ideùologie heùriteùe du maoisme et pourquoi tellement deminables ont des postes de responsabiliteù.

Au Vieät Nam, comme en Pologne, en Albanie ou enURSS, une caste bureaucratique a le controâle absolu de toutela socieùteù. Pour reùgner sans trop de risques elle doit s’appuyersur des cadres soumis (par les avantages divers) et deùpourvusd’esprit critique. On fera donc “monter” les plus meùdiocres etl’on asseùnera des veùriteùs ideùologiques grossieøres deøs le plusjeune aâge en empeâchant la circulation d’opinionscontradictoires. L’expeùrience prouve cependant qu’il n’est paspossible de tromper tout le monde tout le temps. En Allemagnede l’Est, en Pologne, en Hongrie, en Tcheùcoslovaquie, en

Page 467: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 467

Chine les masses se sont temporairement souleveùs. Apreøs deseùpisodes de reflux et de stagnation de nouveaux souleøvementssont ineùluctables. Ils surviendront eùgalement en URSS et auVieät Nam.

Afin de pouvoir au mieux aider ces diverses reùvolutionspolitiques (puisqu’elles visent aø bouleverser l’organisationsocio-politique et non pas l’infra-structure eùconomique) il estneùcessaire de bien percevoir la nature de ces socieùteùscontesteùes. Notre texte a l’ambition d’y aider.

II. Sur la nature du parti Communiste Vietnamien

1. La direction communiste vietnamenne est malaiseùe aødeùfinir car elle ne reùpond pas aø la norme qui veut qu’unedirection bureaucratiseùe d’origine stalinienne trahisse lemouvement qu’elle a charge de conduire. Avec les directionschinoise et yougoslave elle a su prendre la teâte d’une lutte delibeùration nationale et aø travers elle, s’emparer du pouvoirpuis instaurer un Etat ouvrier.

2. La possibiliteù theùorique qu’une direction staliniennepuisse aller plus loin qu’elle ne le voudrait elle-meâme sur lavoie de la rupture avec la bourgeoisie avait eùteù envisageùedans le Programme de transition de la 4eøme Internationale. EnChine, en Yougoslavie et au Vietnam, ce sont des partismembres du Komintern qui ont organiseù militairement etpolitiquement de vastes masses paysannes sur des objectifsdeùmocratiques (libeùration nationale, liberteùs deùmocratiques,reùforme agraire). Vraisemblablement peu soucieux de brulerles eùtapes et de donner rapidement des objectifs anti-capitalistes au combat qu’ils dirigeaient, ils ont eùteù ameneùs aøle faire pour pouvoir conqueùrir preùciseùment les revendicationsdeùmocratiques qu’ils s’eùtaient fixeùs. C’est ainsi que trois partisd’origine stalinienne devinrent les acteurs inattendus de cette

Page 468: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

468 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

reùvolution permanente qu’on leur avait appris aø combattre.

3. Ces trois partis ne portaient pas en eux les germes dela dissidence. Pendant de longues anneùes ils furent totalementsoumis aux deùsirs du Kremlin meâme si leur essor devait ensouffrir. Le PC chinois paya son alignement des anneùes 1920d’ un deùsastre sans preùceùdent. Tito reùorganisa le PC yougoslaveaø partir de 1937 avec I’ accord complet de Staline et duKomintern. Quant au PC vietnamien, il est erroneù de lepreùsenter comme relativement indeùpendant de Moscou depuis1930. A l’image de son fondateur, Hoà Chí Minh, il a toujourstenteù de preùserver ses inteùreâts nationaux sans heurter de frontle Kremlin, l’eùpisode du front unique avec les trotskystes, en1933, s’est accompli avec le plein accord de la IIIe øInternationale et avec l’ aide du PCF; sa rupture s’ est opeùreùeau moment ouø le Kremlin en eut assez (meâme si les trotskystesen prirent l’initiative). La creùation du Vieät Minh et ledeùclenchement de la lutte armeùe contre les Japonais et lesVichystes entraient dans le cadre de la guerre antifasciste. Sila prise du pouvoir en 1945 n’eùtait pas preùvue par les Accordsde Potsdam, cette initiative du PCV pour n’avoir point eùteùencourageùe n’a pas non plus eùteù condamneùe par Staline quis’en servit dans ses marchandanges diplomatiques avecl’impeùrialisme.

La ligne violemment opportuniste du PCV entre 1945 et1947 montre qu’aø cette eùpoque il a eùteù rapidement plus sen-sible aux conseils de modeùration du PCF et de Moscou qu’auxexigences du mouvement paysan qu’il contribua aø endiguer.La lutte heùroique du Vieät Minh pendant la premieøre reùsistancene pouvait opposer la direction vietnamienne aø Staline alorsque la guerre froide battait son plein. En signant et en respectantles Accords de Geùneøve de 1954, Hoà Chí Minh et sescompagnons montreørent que les “amicales pressions” desgrands freøres sovieùtiques (et chinois) avaient encore force de

Page 469: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 469

loi.Ce n’est qu’apreøs le XXe Congreøs du PCUS et le

deùclenchement du conflit sino-sovieùtique que la directionvietnamienne se deùtache nettement de Moscou et acquiertune position indeùpendante qu’elle a conserveùe jusqu’alors.

4. Si la direction communiste vietnamienne a souventagi de façon empirique, il n’est pas possible de la repreùsentercomme une direction passive, balloteùe par les eùveùnements etse bornant aø refleùter l’essor du mouvement des masses.

Cet essor n’existait pas en 1941 quand quelques dizainesde militants traqueùs prirent la deùcision de passer aø la luttearmeùe; il n’existait pas non plus dans les anneøes 1960 lorsquele Nord eùtait eùcraseù sous les bombes et que le Sud eùtait eùtrangleùpar l’armeùe ameùricaine, les flics et les mercenaires de Thieäu.

Pour que le peuple vietnamien ait pu tenir et puis vaincre,il a fallu qu’il soit conduit par un parti d’une deùterminationfarouche, lieù aux masses et disciplineù. En cela, le PCV sediffeùrencie de presque tous ses homologues qui n’ont suconduire les luttes qu’aø la deùfaite. Il le doit certes aø la qualiteùdes cadres qu’il a su former, aø leur heùroisme reùvolutionnairemais surtout au fait qu’il s’est trouveù porteur des aspirationsnationales de tout un peuple, la bourgeoisie nationale et sesformations politiques ayant failli. Le triomphe des communistesyougoslaves s’explique de la meâme façon.

5. Deùfinir la direction vietnamienne comme“reùvolutionnaire empirique” est insuffisant et risque d’eâtreSource d’llusions. Des “reùvolutionnaires empiriques” peuvents’instruire et finalement rejoindre le marxisme reùvolutionnaireaø partir de leur expeùrience pratique, de leurs lectures et deleurs discussions. Telle eùtait l’eùvolution possible de la direc-tion cubaine avant le contre-poids de l’aide sovieùtique mas-sive. Rien de tel n’est envisageable du Lao Ñoäng, pas plus

Page 470: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

470 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

d’ailleurs des compagnons de Tito ou de Mao.L’empirisme est une seùcreùtion naturelle du stalinisme

pour qui la theùorie ne doit servir qu’aø justifier le passeù. Mais l’empirisme du PCV s’est manifesteù au sein d’une strateùgie deprise du pouvoir eùlaboreùe depuis fort longtemps. Bien quelaissant libre cours aux ondulations tactiques les plus peùrilleuseset les plus contestables, on ne peut nier Ia continuiteù de laligne geùneùrale de ce partis prendre la teâte du mouvement delibeùration nationale, prendre le pouvoir et instaurer un reùgimeprenant son inspiration en URSS et en Chine rouge.

Pour parvenir aø ses fins. le PCV a fait montre d’unevolonteù reùvolutionnaire implacable et d’un souci permanentd’obtenir l’aide du “camp socialiste”.

Il a toujours su manoeuvrer pour ne pas abandonner sesobjectifs sans indisposer le Kremlin. Il y parvient jusqu’auXXe Congreøs du PCUS de 1956.

L’expeùrience yougoslave est assez comparable. Une di-rection choisie par Moscou prend la teâte d’une leveùe ouvrieøreet paysanne pour chasser l’envahisseur nazi. Les neùcessiteùsde la lutte l’ameønent aø politiser le mouvement, creùation desbrigades proleùtariennes, symbole de l’eùtoile rouge, organismesde pouvoirs locaux, etc. Bien plus qu’au Vietnam, lesSovieùtiques multiplient mises en garde, conseils etreùprobations. Puis ils s’inclinent devant le fait accompli etl’heùroique PC yougoslave, aussitoât le pouvoir pris, s’empressed’instaurer une Reùpublique populaire s’inspirant du modeølesovieùtique (ce qui ne correspondait d’ailleurs pas aø la politiquede Staline). On sait que, bien que seul pays du glacis nonlibeùreù par l’Armeùe Rouge, la Yougoslavie fut aussi le seul quideøs 1945 accomplit les bouleversements deùcisifs qui en firentun Etat ouvrier deùformeù.

On pourrait en dire autant du PC chinois qui parvint aø nejamais affronter directement Staline tout en poursuivant sonobjectif: prendre le pouvoir en battant militairement le Kouo-

Page 471: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 471

mintang. Il escomptait, aø juste titre, qu’une victoire est toujourspardonneùe.

6. Le Parti communiste vietnamien peut eâtre aujourd’huicaracteùriseù comme parti ouvrier bureaucratiseù. Son ideùologieet son organisation sont directement issues du stalinisme. Ilest reùgi par le centralisme bureaucratique et les discussionspolitiques n’ont lieu qu’aø l’eùchelon le plus eùleveù, au bureaupolitique. Les instances infeùrieures n’ont pour roâle que dediscuter de l’application de la ligne. L‘eùducation donneùe auxmilitants n’a que de lointains rapports avec une eùducationmarxiste qui veille aø deùvelopper les connaissances et le senscritique: on eùtudie essentiellement les eùditoriaux du Nhaân Daân,les discours des dirigeants du parti ainsi que quelques extraitschoisis de Marx, Engels, Leùnine et Staline. L’obeùissance et lafideùliteù au parti sont les vertus cardinales du militant.Cependant, les rapports qu’entretient la direction avec lesmasses diffeùrencient profondeùment le PCV de presque tousles autres PC au pouvoir et le rapprochent du PC chinois.

C’est par l’encadrement paternaliste des masses et nonpar la terreur que le Lao Ñoäng reøgne. Cela n’exclut pas laperfection de l’appareil policier ni l’impossibiliteù de la moindreopposition politique mais le PCV preùfeøre agir par la convic-tion imposeùe que par la reùpression brutale. L’objectif poursuiviest que la ligne eùlaboreùe par le bureau politique apparaissecomme la seule juste et que chaque Vietnamien. L’appliqueen n’imaginant meâme pas que d’autres solutions soientpossibles sans eâtre contre-reùvoIutionnaires. Le moyen est lestrict controâle de l’information, l’endoctrinement permanentet obligatoire (confeùrences, haut-parleurs dans les rues,reùunions multiples, etc.), la liaison eùtroite des cadres avec lapopulation. Le bureaucrate vietnamien se deùfinit moins parl’importance des privileøges mateùriels dont il dispose que parson appartenance aø une hieùrarchie rigoureusement codifieùe,

Page 472: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

472 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

incontroâlable et disposant seule du pouvoir de deùcision. Ence sens, on peut dire que deøs la prise du pouvoir en 1945s’est constitueùe, comme en Yougoslavie, une couchebureaucratique dont les avantages mateùriels et sociauxdeùpendaient de aleùas de la conjoncture. Son apparition a certeseùteù treøs favoriseùe par ce qu’on appelle les circonstances ob-jectives (arrieùration eùconomique et culturelle, manque de cad-res, isolement, etc.) mais le facteur deùcisif exIpliquant larapiditeù et l’ineùluctabiliteù de la bureaucratisation a eùteù lavolonteù deùlibeùreùe du PCV d’organiser le parti et l’Etat en nes’inspirant que des expeùriences sovieùtique et chinoise.

Les privileøges dont disposent les cadres politiquesvietnamiens sont rigoureusement copieùs sur ceux qui sontattribueùs aø leurs homologues des autres Etats ouvriersbureaucratiseùs: magasins speùciaux toujours pourvus aø des prixhomologueùs, voiture de fonction avec chauffeur, vacancesgratuites, hoâpitaux reùserveùs, voyages aø l’eùtranger, logementsavec cuisiniers (pour les hauts cadres), salaires deùpendant dela hierarchie dans le parti, cartes alimentaires avantageuses,meùdicaments gratuits, confeùrences politiques remuneùreùes, etc.

En valeur absolue, ces privileøges provoqueraient la moued’un secreùtaire du parti sovieùtique ou roumain, mais leur seuleexistence est d’une eùnorme signification: il n’existe aucunmeùcanisme pour en empeùcher la croissance au fur et aø mesureque l’eùconomie du pays se reconstituera et c’est contre euxque se cristallisera ulteùrieurement l’opposition politique qu’ilsauront fait naitre.

7. Continuer aø ne voir au Vietnam qu’une “couchebureaucratique en formation” est insuffisant. L’expeùrience desreùvolutions russe, yougoslave et chinoise montre qu’enl’absence d’une claire conscience du danger bureaucratique,une direction au pouvoir se laisse rapidement gangreùner. Ladeùfense de son pouvoir et de tous les avantages (de tous ordres)

Page 473: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 473

qui s’y rattachent devient sa raison principale d’agir. Le partivietnamien n’a meâme pas connu l’existence d’une opposi-tion capable de tirer la sonnette d’alarme comme cela seproduisit dans le Parti bolchevique. Deøs 1945, Hoà Chí Minh etses camarades se mirent aø appliquer implacablement lesrecettes staliniennes dont l’URSS ne beùneùficia qu’apreøs uneintense bataille politique: parti unique de fait, monolithismeideùologique, fusion du parti et de l’Etat, liquidation desopposants, privileøges de fonction, etc.

On peut dire que l’Etat ouvrier vietnamien est neùbureaucratiquement deùformeù et qu’il ne deùtenait aucunepossibilite ù interne d’enrayer l’eùvolution vers ladeùgeùneùrescence bureaucratique. La sinceùriteù, l’ardeurreùvolutionnaire de Hoà Chí Minh, de Tito, de Mao, ne sont pasmises en cause par cette analyse: seulement leur inteùgrationdans le monde du stalinisme les amena aø mettre en place desmeùcanismes qui devaient obligatoirement transformer lacouche dirigeante en caste bureaucratique privileùgieùe etomnipotente.

Ce pheùnomeøne de la bureaucratisation de la couchedirigeante du Parti, une fois qu’il dirige l’Etat, avait eùteù bienobserveù par Rakovsky dans sa brochure eùcrite en 1928 “lesDangers professionnels du pouvoir“. Il y montrait commentnait la bureaucratie aø partir de cette fraction de la classe ouvrieørequi exerce le pouvoir: la diffeùrenciation est d’abordfonctionnelle puis devient sociale lorsque des avantagesinstitutionnaliseùs viennent reùcompenser la fonction. Il est aøremarquer que Trotski lui-meâme devait revoir d’un oeil cri-tique l’appreùciation qu’il avait donneùe de la bureaucratiesovieùtique des anneùes 1920. En 1935, il devait eùcrire pour lapremieøre fois que la bureaucratie pouvait feâter le Xeømeanniversaire de Thermidor, c’est-aø-dire de sa prise du pouvoirpolitique en lieu et place du proleùtariat. La conclusionobligatoire en est que, deøs 1925, le probleøme du renversement

Page 474: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

474 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

violent de cette bureaucratie se trouvait poseù devant l’Histoire,meâme si pour des raisons tactiques il n’eùtait pas possible de leposer aø ce moment devant le proleùtariat sovieùtique.

Alors que Trotski en eùtait venu aø consideùrer qu’un anapreøs la mort de Leùnine la bureaucratie formait deùjaø une casteaux inteùreâts opposeùs aø ceux du proleùtariat, on voit mal com-ment 30 ans apreøs la prise du pouvoir par une directioninconsciente des dangers de bureaucratisation, I’apparition d’une telle couche aurait pu eâtre eùviteùe au Vietnam.

Le fait que le PCV ait dirigeù avec succeøs un combatreùvolutionnaire ne contredit pas cette affirmation. De meâmeque les deùmocraties bourgeoises ou les reùgimes fascistes, lesbureaucraties ouvrieøres d’origine stalinienne ne sont pointidentiques meâme si elles sont geùneùtiquement semblables.Croire qu’une caste bureaucratique ne peut eâtre que couardeet capitulatrice est une vue eùtriqueùe, infirmeùe d’ailleurs parl’attitude du Parti communiste (bolchevique) pendant laSeconde Guerre mondiale quand il luttait pour sa survie.

Deøs 1945, les dirigeants de Hanoi savaient qu’ils nepourraient triompher qu’en se faisant les heùros de la libeùrationde tout le Vietnam. S’il y eut une lutte de tendance dansl’appareil a ø la fin des anneùes 1950 contre les“khrouchtcheùviens“ partisans d’abandonner le Sud pourconstruire le socialisme dans un seul demi-pays, la majoriteùtrancha en faveur de l’aide reùsolue aux militants du Sud. C’estpreùciseùment aø ce moment que la direction vietnamienneabandonna nettement le giron sovieùtique pour se deùfendre.En tant que bureaucratie ouvrieøre consciente de ses inteùreâtsfondamentaux, elle savait qu’elle ne disposerait d’une exist-ence autonome et stable qu’aø la teâte d’un Etat vietnamienreùunifieù: il lui eùtait impossible d’accepter aø sa porte une baseameùricaine asservissant ses compatriotes et la privant de lapartie la plus riche du pays. Ainsi s’explique l’opiniaâtreteù duPCV et son refus de s’incliner devant le geùnocide ameùricain.

Page 475: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 475

On peut eâtre certain qu’il mettra le meâme acharnement aøorganiser la reconstruction du pays. Cela ne suffira pas aøassurrer l’eùdification d’une socieùteù socialiste au Vietnam.

La Coreùe du Nord a eùteù probablement encore plusravageùe, Pyong Yang, la capitale, n’eut que deux baâtimentseùpargneùs alors que Hanoi n’a pas eùteù deùtruite. Pas une ville,pas un village, pas une eùcole, pas un hoâpital, pas un eùdificequi n’ait eteù totalement eùcraseù. Et pourtant, sous la directiondu PC coreùen et de son “grand leader”, tout a eùteù rapidementreconstruit. Qui pourrait preùtendre que le reùgime de Kim Il-sung avec son neùpotisme, sa bureaucratie, son eùtouffanteideùologie stalinienne, ait quelque chose aø voir avec unedeùmocratie socialiste? C’est cependant un Etat ouvrier dontl’infrastructure explique les progreøs eùconomiques et sociaux.

Il n’en reste pas moins que la direction vietnamienneaurait pu aø plusieurs reprises capituler devant l’impeùrialismefrançais ou ameùricain et qu’elle ne l’a pas fait. Meâme si ellen’a jamais affronteù directement Staline ou ses successeurs,elle a toujours su deùfendre ses inteùreâts avant ceux du Kremlinen obligeant ce dernier aø venir aø son secours: en ce sens il nes’agit pas d’une direction stalinienne (ce que confirme le typede relations qu’elle entretient avec les masses). Mais pourn’eâtre point stalinienne elle n’en est pas moins totalementbureaucratiseùe.

8. La politique eùtrangeøre est toujours au service de lapolitique inteùrieure. Tandis qu’il luttait pour chasser lesyankees, le PCV symbolisait la reùsistance aø l’impeùrialisme etson attitude face aø l’arrogance et aø la dupliciteù ameùricaines asouvent eùteù exemplaire. Il a montreù qu’il n’eùtait pas indis-pensable de posseùder des ordinateurs et des bombes A pourtriompher dans une guerre reùveùutionnaire, meâme si I’utilisationdes fuseùes et des armes modernes s’est reùveùleùe indispens-able. Son exemple a galvaniseù des millions d’hommes dans

Page 476: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

476 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

le monde et il peut aø bon droit eâtre consideùreù comme le parraindu Mai 1968 français et du renouveau de l’extreâme gaucheen Ameùrique, en Europe et au Japon.

Mais au plus fort de sa lutte, l’internationalisme du PCVest apparu singulieørement reùtreùci. Prisonnier de la theùorie dusocialisme dans un seul pays, il a toujours consideùreù que soncombat libeùrateur pouvait re ùsumer ses devoirsinternationalistes. Lorsque les inteùreâts d’une classe ouvrieøredonneùe entraient en contradiction avec ce que la directionvietnamienne consideùrait comme important pour elle, l’in-ternationalisme eùtait balayeù: soutien aø la reùpression aø Ceylanet aø l’intervention sovieùtique en Tcheùcoslovaquie. Moinssectaire et plus reùaliste que d’autres, le PCV a accepteù toutessortes d’aides (y compris trotskyste) pour vaincre. La victoireacquise, il devient eùvident que la seùlection des amis s’effectue!

C’est que le PCV n’a pas une attitude de principe vis-aø-vis du mouvement ouvrier mondial; pour lui, seuls les PCofficiels repreùsentent “les inteùreâts de la classe ouvrieøre” etofficiellement le PCV fera tout pour taire les deùsaccords qu’ilpeut avoir avec eux (par exemple avec le PCF pendant lesdeux guerres d’Indochine). Le contentieux avec les USA eùtantencore treøs important, le langage de la direction vietnamienneest assez ferme aø l’eùgard des anciens agresseurs. L’exemplereùcent de la Chine laisse cependant penser qu’une sourdinesera mise lorsque les USA accepteront, apreøs les eùlectionspreùsidentielles, d’aider eùconomiquement le pays, de reùtablirles relations diplomatiques et de le laisser entrer aø l’ONU.L’opportunisme de la diplomatie vietnamienne se reùveøle asseznettement dans son soutien aux reùgimes reùactionnaires etreùpressifs de Ceylan et des Indes pour ne pas parler de larheùthorique fumeuse de Phaïm Vaên Ñoàng sur les “non-aligneùs”.Son attitude vis-aø-vis du reùgime thailandais se durcitactuellement mais cela est du au reùcent coup d’Etatanticommuniste qui est venu interrompre brutalement une

Page 477: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 477

normalisation des relations en bonne voie.

9. La direction vietnamienne a deux preùoccupationsmajeures: trouver a ø l’exteùrieur une aide eùconomiquediffeùrencieùe en provenance des Etats ouvriers et des payscapitalistes deùveloppeùs pour pouvoir conserver une positionindeùpendante; mettre au travail, aø l’inteùrieur, une populationeùpuiseùe physiquement et moralement par la guerre, avec peude cadres techniquement compeùtents.

Pour y parvenir sans veùritablement donner la parole auxmasses, la couche bureaucratique dirigeante se plonge dansun nationalisme de plus en plus deùlirant. L’exaltation nationaleaø laquelle se livrent toutes les publications vietnamiennes n’aplus rien de commun avec le reveil d’un peuple dont le passeùet les coutumes furent longtemps bafoueùs: c’est un Particommuniste qui se met aø vanter les rois et les empereurs quireùgneørent jadis au hasard des luttes de fraction, ce sont des“marxistes” qui ceùleøbrent les vertus nationales (ardeurguerrieøre, endurance, culture raffineùe des anceâtres) et fontde leur preùsident deùfunt un demi-dieu que l’on vient adorerdans son mausoleùe, La construction de ce mausoleùe ruineuxen peùriode de miseøre en dit long sur le roâle “bonapartiste postmortem” que la direction vietnamienne entend faire jouer aucadavre d’Hoà Chí Minh.

Face aø la crispation nationaliste des directionsvietnamienne et cambodgienne, il serait grand temps de lanceraø nouveau le vieux mot d’ordre: “Vive la feùdeùration socialistedes pays d’Indochine!”

10. L’eùvolution actuelle du Sud-Vietnam reùpeøte sous nosyeux les expeùriences passeùes. Malgreù le peu d’informationsdisponibles, il ne fait aucun doute que nous assistons laø-basau deùveloppement d’un Etat ouvrier deùjaø porteur de toutesles deùformations qui ne laissent aucune chance aø la deùmocratie

Page 478: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

478 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

socialiste. Certes, il n’y a pas eu de deùfaites des masses alorsque la victoire de Staline s’explique en dernieøre analyse parle recul de la reùvolution mondiale et la deùmoralisation desouvriers sovieùtiques. Mais attention aø la mythologie. Le peuplevietnamien a eùteù saigneù aø blanc par la guerre. Il faut imaginerce que signifient trente anneùes de violences ininterrompues,le nombre fantastique de foyers deùtruits, de familles deùcimeùes,eùparpilleùes, d’enfants estropieùs, l’exigence immeùdiate d’unevie meilleure et de tranquilliteù.

Contrairement aux clicheùs de propagande officielle, lesmasses du Sud-Vietnam ne se sont pas souleveùes massivementpour abattre le reùgime de Nguyeãn Vaên Thieäu: ni dans les villes,ni dans les campagnes. La victoire a eùteù militaro-politique:c’est l’armeùe de la RDV, appuyeùe par des partisans (treøsminoritaires dans les villes) qui en a eùteù l’instrument essentiel.

Elle a eùcraseù un reùgime pourri, aø demi laâcheù par sesprotecteurs ameùricains, en beùneùficiant du soutien tacite d’unepartie de la population lasseùe par le guerre et la corruption.Toutes ces conditions font que les milliers de cadres qu’ Hanoia fait descendre vers le Sud pour reùorganiser le pays auronteu peu de difficulteùs aø s’imposer. La libeùration du Sud nes’est meâme pas accompagneùe de l’ eùmergence des conseilsouvriers que l’on a pu observer en Allemagne, en Pologne,en Tcheùcoslovaquie lorsque s’avançait l’ armeùe Rougelibeùratrice en 1944. Les comiteùs de libeùration eùtaient tous enplace et soigneusement controâle ùs; le PCV n’aime pasl’improvisation surtout quand elle peut conduire les masses aøagir de façon autonome.

Les reùcentes eùlections leùgislatives, dont le deùroulementet les reùsultats (99%!) rappellent les meilleurs moments dustalinisme, peuvent ouvrir les yeux aø ceux qui espeùraient en-core.

11. Faut-il perdre tout espoir? Comment comprendrequ’un peuple qui a donneù au monde une telle leçon de cour-

Page 479: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 479

age, d’ardeur reùvolutionnaire et d’initiatives originales, puissese satisfaire d’un reùgime qui ne lui donne pas la parole?

La Chine et la Yougoslavie sont laø pour nous montrerque dans un pays ouø la paysannerie constitue l’eùcrasantemajoriteù de la population, si le parti reùvolutionnaire ignore leprobleøme de la bureaucratisation, la classe ouvrieøre est inca-pable de s’opposer aø la deùgeøneùrescence du parti victorieux.Sa direction, malgreù son passeù fait de bagnes, de tortures etd’exil se transforme en caste privileùgieùe et incontroâleùe. Elle ale pouvoir et elle ne l’ abandonnera pas. Son prestige du aø lavictoire et aux acquis de la reùvolution, l’immense lassitude dupeuple vietnamien lui assurent un reùpit de plusieurs anneùes.Mais apreøs? Viendront a ø la vie active des jeunes quiconsideørent l’indeùpendance et la collectivisation des moyensde production comme un acquis. L’aureùole des ancienscombattants ne pourra plus masquer la reùaliteù des privileøges,la meùdiocriteù de la vie intellectuelle. Il ne sera plus possiblede geler les informations et d’empeâcher la peùneùtration desideùes nouvelles (pour le Vietnam):

– Droit pour plusieurs partis ouvriers de coexister.– Droit de tendance dans le Parti communiste.– Indeùpendance des syndicats.– Gestion deùmocratique de l’Etat par des Conseils

deùmocratiquement eùlus, de la base au sommet.– Liberteù de la presse.– Suppression des privileøges des membres du parti et

de l’appareil d’Etat.Il est bien entendu impossible de preùvoir quelles formes

concreøtes prendront les heurts entre les masses et labureaucratie re ùgnante. Tout ce que l’on peut affirmeractuellement c’est que le Vietnam ne connaitra pas l’eùclosiond’une deùmocratie socialiste sans un renversement par la forcede la couche dirigeante, de ses structures bureaucratiques etde son parti. Il s’agit laø de ce que le mouvement trotskyste a

Page 480: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

480 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

toujours appeleù une reùvolution politique... Affirmer cela nesignifie pas rejeter l’ ensemble des cadres du PCV, s’il est treøspeu probable qu’ils en prennent l’initiative, il est certainqu’une monteùe des masses contre les bureaucrates entrainerades clivages en leur sein.

En Hongrie, en Pologne et en Tcheùcoslovaquie,l’immense majoriteù des cadres eùtait passeùe du coâteù de lareùvolution: beaucoup par peur ou par calcul, d’autres parceque la pression ouvrieøre leur faisait retrouver la traditionreùvolutionnaire. Dans ces trois cas seule l’intervention brutaledu Kremlin a permis d’enrayer le processus de reùvolutionpolitique et de reùtablir le pouvoir bureaucratique dans sapleùnitude.

En Chine, c’est aø l’occasion d’une lutte pour le pouvoirentre fractions bureaucratiques que s’est deùclencheùe lapremieøre phase de la reùvolution politique. Prenant aø la lettreles directives de Mao, les Gardes rouges ont voulu allerbeaucoup plus Ioin que ne le deùsirait le Grand Timonier quifit noyer par l’armeùe l’incendie qu’il avait lui-meâme allumeù.Mais comme dans l’Europe de l’Est, la reùpression ne peutreùtablir un statu-quo anteùrieur. Les ideùes subsersives dedeùmocratie ouvrieøre, de liberteù d’expression, de suppressiondes privileøges se sont empareùes de millions de personnes etn’attendent que la prochaine occasion pour manifester leurforce.

Au Vietnam, la reùvolution politique n’en est qu’aø ces pre-miers balbutiements. La taâche de la IVe Internationale estcependant de se preùparer aø ce qu’elle s’effectue dans lesmeilleures conditions pour les ouvriers et les paysans: c’est-aø-dire qu’une avant-garde ait compris quels sont les probleømesaø reùsoudre et sur quelles forces il convient de s’appuyer. Touten continuant aø manifester sa solidariteù militante avec la RDVNlorsque l’impeùrialisme la menace, il convient de ne pas laisserd’illusions sur la nature de sa direction. Dans l’impossibiliteù

Page 481: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 481

de faire actuellement un travail militant au Vietnam meâme(l’infrastructure politico-policieøre l’aneùantirait en un tempsrecord), l’Internationale doit utiliser au maximum lescamarades du Groupe trotskyste vietnamien en France poureùditer journaux, brochures et livres qui, diffuseùs dans l’eùmigration Vietnamienne, parviendront neùcessairement aupays.

Il n’est pas vrai que des analyses trotskystes seùrieuses,argumenteùes et responsables ne puissent trouver aucun eùchoau Vietnam. Les incessantes campagnes contre la corrruptiondes cadres et contre l’incompeùtence des bureaucratesdeùclencheùes par le Lao Ñoäng teùmoignent aø leur manieøre, d’unecertaine inquieùtude du haut de la hieùrarchie devant le risqued’ une coupure entre les cadres et la population.

Par ailleurs, des centaines de militants armeùs en Francepar la IV. Internationale sont rentreùs au Vietnam apreøs 1947 etont accompli leur devoir pendant la reùvolution. Nul doute quecertains d’entre eux ne deviennent des militantsantibureaucratiques conscients pour peu que leur isolementcesse.

Enfin, il ne faut pas oublier que les intellectuelscommunistes contestataires de 1956-1957

groupeùs autour de Nhaân Vaên sont encore laø. Eux ontexpeùrimenteù dans leur chair les meùthodes staliniennes utiliseùespar Ia bureaucratie dirigeante pour les calomnier et les eùcraseren meâme temps qu’ eùtaient liquideùs leurs colleøgues hongroisou chinois. Faire peùneùtrer les ideùes marxistes reùvolutionnairesau Viet- nam est un travail de Iongue haleine parsemeù dedifficulteùs. Il faut cependant commencer par le commence-ment. Le marxisme, le leùninisme sont aø.redeùcouvrir au Viet-nam. Seule Ia Veø Internationale est capable d’ accomplir cettetaâche.

Octobre 1976Le Groupe Trotskyste Vietnamien en France

Page 482: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

Trong

Page 483: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III
Page 484: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III
Page 485: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

Combien de Printemps

Reùponse au poeøme de Mme THU TRANGpublieù dans DOAN KET le 27-2-82.

Chaque fois, quand le Printemps (Xuaân) revient,elle est loin de son pays natal.Chaque fois, quand le TET arrive,En elle il suscite la meùlancolieTeát Xuaân, combien de fois, elle attend et espeøre.Xuaân Teát, combien de fois, elle s’abandonne et reâveComme tout un chacun, elle s’est trompeùe.Quand le Teát revient, elle s’attend aø voirun coin de ciel bleu.Mais ici ce n’est pas commedans «le pays de sa meøre»Le Teât arrive, ce n’est pas encore le printemps.

Tout habiteùe de nostalgie, elle est devenue distraite.Comptant les jours, elle a oublieù d’y ajouter.les soirs et les nuits.Elle voudrait que le temps raccourcisseet que, graâce aø la poeùsie,elle transforme enfin la NatureEn eùcoutant le vent se glisser aø travers les arbres,

Page 486: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

486 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

elle pense au son de la musique. En entendant la musique,elle pense au bruits des peùtards du Nouvel An.En entendant quelqu ‘un frapper aø la portela nuit du Reùveillon du Teát,elle pense aø la visite d’un eâtre cher,mais son reâve s’est eùvanoui!En regardant tomber les feuilles d’automne,elle pense aux peùtales des peâchers.En regardant la nuit, elle pense aux eùtoiles.En regardant la lune, elle pense au lever du soleil.La reùaliteù, elle la voit aø travers ses reâves!

A, quoi reâve t-elle ce lieu lointain?Son esprit est deùchireù depuis combien de printemps?Ses sentiments gardent toujours leur eùclat vermeil.En pensant aø son pays natal,son coeur «se remplit et se vide»Depuis combien de printempsLaissant sa penseùe voguer vers le ciel de l’Orient?lui veut se charger d’apporter.les dernieøres nouvelles aø son pays?Elle lui envoie son coeur tout entier!

Page 487: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 487

Dang Van Long(1919- 2001)

ang van Long n’est plus. Il nous a quitteù aø l’aâge de82 ans apreøs une longue maladie. Cette nouvelle nous a

tous eùmus, bien qu’elle n’ait pas eùteù inattendue.Neù en 1919 dans un petit village de Ngoc-Uyeân de la

province de Hai Duong. Il eùtait arriveù en France dans le cadrede la mobilisation de la main d’ocuvre Indigeøne (MOI) envue de remplacer les ouvriers français partis pour 1e front.

Deùmobiliseù en 1949, il a choisi de rester en France. Marieùaø une Prançaise,

Simone, il a trois enfants (deux garçons et une fille) etcinq petlts-enfants. Les deux garçons sont issus du premiermariage de sa femme mais il les adopta deøs leur jeune aâge etles consideùra comme ses propres enfants. Pendant plusieursanneùes, et jusqu’aø sa retraile, il exerça le meùtier d’employeùde bureau dans une Maison d’Edition speùcialiseùe dans lespublications sociales pour le monde du travail.

En 1944 Dang van Long adheùra au Groupe trotskystevietnamien, membre de la IVeø Internationale, et y resta jusqu’aøla fin de sa vie. Il fut un des dirigeants fondateurs et animateursde ce groupe.

D

Page 488: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

488 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

Ses activiteùs politiques avaient deùbuteù en 1944 avec lacampagne pour la constitution du Mouvement des 20.000Travallleurs vietnamiens en France. Ce mouvement aboutiraaø la naissance de la Deùleùgation Geùneùrale des Vietnamiens quirepreùsentaIt tous les Vietnamiens en France. A plusieurs re-prises Long fut eùlu Deùleùgueù du Comiteù des travaIlleurs ducamp de Mazargues aø Marseille. A ce titre il dut mener undouble combat: le premier contre la guerre françaised’Indochine (qu’il poursuivit plus tard contre la guerreameùricaine), le second contre les attaques et les calomniesincessantes de la part des opposants vietnamiens qui tenteørentde reconqueùrir la direction des comiteùs du camp, alors auxmains des trotskystes. Ces combats, Long les avait relateùs sousforme de romans et de reùcits, publieùs il y a quelques anneùes.

De nature pacifique, Dang van Long n’aimait pas la dis-pute. On le voyait rarement en coleøre mais en politique i1 semontrait treøs seùveøre et treøs exigeant quand 11 s’agissait dedictature, de mensonges ou de falsifications historiques. A partirde la ø on comprend aiseùment pourquoi il e ùtait devenul’adversaire numeùro un des staliniens et du stalinisme.

Paralleølement aø ses activiteùs politiques Dang van Longconsacra une bonne partie de son temps aø l’art et aø la litteùrature.Autodidacte, il se faisait poeøte, eùcrivain et peintre. Il composaitdes poeømes, des nouvelles, des romans. Il peignait destableaux, non pas pour les vendre, disait-il, mais pour lui-meâmeet pour les offrir aø ses amis. Pourtant ses tableaux avaient eùteùexposeùs plusieurs fois dans quelques galeries aø Paris et enprovince. Il en eùtait treøs fier.

En ce qui concerne ses eùcrits, on peut citer le recueil depoeømes “Thô Loøng” (La Poeùsie du Coeur) publieù aø Paris, leroman “Lính Thôï ONS” (Les travailleurs ONS) eùditeù par laMaison d’Edition Lao~dong aø Hanoi (Vietnam). Son oeuvre laplus Importarte, qui lui avait demandeù plusieurs anneùes detravail et d’efforts, est Incontestablement son ouvrage d’histoire

Page 489: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 489

Les Vietnamiens en France (1940 - 1954). Il s’agit d’un livrede 611 pages relatant tous les eùpisodes de la lutte meneùe pen-dant 14 ans par les Vietnamiens en France pour l’eùmancipationet l’indeùpendance du Vietnam.

Geùneùreux et hospitalier par nature, Long avait transformeùson appartement de 5 pieøces en une” Auberge espagnole” ouøi1 heùbergeait gratuitement peâle-meâle des gens de tous hori-zons, notamment des jeunes arrivant du Vietnam pour fairedu tourisme ou pour suivre un stage aø Paris.

D’aucuns preùtendent que c’est parce qu’il ne voulait pasvivre seul apreøs la mort de sa femme! C’est bien mal leconna#tre car il faisait tout cela sans calcul, sans arrieøre-penseùes. De meâme au VIetnam aø l’aâge de vingt ans, il s’eùtaitporteù volontaire afin de remplacer un parent qui refusait d’eâtremobiliseù pour partir travailler en France. Cet acte de solidariteùavait eùviteù aø ce parent reùcalcitrant des poursuites Judiciaires.

Mon cher Long,

Avec ce petit texte, je ne peux m’eùtendre longuement surta vie. Tout ce que je voudraIs que tu saches c’est que tes amiset tes camarades sont fiers de toi. Ta fille Brigitte et son mari,ton f11s Geùrard et sa femme, et tous tes petits-enfants sont eux-aussi, fiers de toi. Nous sommes tous contents que tu ales pureùaliser, en grande partie, tous tes projets. Tu as pu faire eùditertes poeømes et tes romans. Ton livre d’histoire Les Vietnamiensen France (1940-1954) est en vente depuis trois ans. Nousnous sommes connus il y aura bientoât 60 ans dans descirconstances tout aø fait particulieøres. C’eùtait en 1942. On s’eùtaitrencontreùs sur le seuil de la fameuse prison de Sorgues. Cejour-laø moi, Je Sortais de prison apreøs une deùtention de 3 moispor propagande communiste, alors que je ne l’eùtais pas en-core. Toi, tu entrais dans cette meâme prison pour purger lameâme peine, parce que tu avais oseù signer une peùtition contre

Page 490: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

490 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

le commandant du camp. Le hasard devait faire que deux ansplus tard nous nous rencontrons aø nouveau au camp deMazargues, aø Marseille. Tu demandas alors aø adheùrer aø laIVeø Internationale. Depuis, nous sommes devenus deux amisinseùparables.

En ce jour de deuil et de tristesse, si je rappelle cesquelques souvenirs, c’est pour te dire combien ton amitieù m’estcheøre. Ta disparition est une grande perte pour nous tous. Nousavons perdu une camarade, un ami, un freøre. Nous avons perduun eâtre exceptionnel dont lcs qualiteùs nous serviront pourlongtemps d’exemple.

Adieu, cher freøre, que ton aâme dorme en paix.

Hoaøng Khoa KhoâiParis, le 12 deùcembre 2001

Page 491: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 491

Page 492: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

492 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM

Page 493: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

HOANG KHOA KHOI • 493

Page 494: Hồ Sơ Đệ Tứ Tập III

494 • REGARDS SUR LES SOIXANTE ANS DE LUTTE POUR VIET NAM