74 E>AC SAN NGUYEN TRAI'" NAM 2000

Hoe Van va Thi Cil tai Nuae Ta • •

Hang Due

''1i~t Nam la n19t qu6c gia V tr<;mg van hQc, che'd9 thi

cl'l' thai truac th~t kh~t khe. Khdi d~u til ky thi Huang, phai d6 b6n truong r6i mai dUQc thi H9i, sau khi d6 d~t r6i mai dUQc phep tham dv ky thi Dlnh de d~t dUQC cac danh hi~u nhu: Tr~ng

Nguyen, Bang Nhan, Tham Hoa, Hoang Giap, Tie'n SI.

Nuac ta bi nha Tay Han do hQ su6t 1000 nam, trong thai gian d6 , n6 lIfC cua phong kie'n Trung Qu6c la d6ng h6a, chii' Han va van h6a Trung Hoa dUQc giang d':lY va phong tt,lC t~p quan cua Trung Hoa dUQc ap dt,lng.

D6ng bao m9t m~t thu nh~n van h6a Trung Hoa, m~t khac v§:n giii' phong tt,lC, t~p quan va ban s~c rieng bi~t cua da't nuac.

Cac truong hQc dUQc l~p ra, chi danh rieng cho con chau quan l~i Trung Hoa, va m9t s6 ra't it con ern cua cac nha quy t9c ban xu. Mt,lc dich cua chinh sach giao dt,lc hie ba'y gio la thi hanh chinh sach d6ng h6a va dao t~o cac can b9 hanh chinh pht,lc vt,l cho chinh quy~n do h9.

Han van trd thanh van tv chinh thuc cua Vi~t Nam, cac tu tudng Nho, Lio va Ph~t Giao cUng d6ng thai dUQC truy~n ba vao nuac tao Chii' Nom da dUQc sang t~o .

Nhii'ng bai tho Nom d~u tien dUQc nh~c de'n la cua Han Thuyen va Nguy~n SI Co vao cu6i the' ky thtl' 13. SI,l' xua't hi~n cua Chii' Nom danh da'u y thuc d9C l~p van h6a cua dan ta va giup cho n~n van h6a Vi~t Nam phat trien r\fc ra til cu6i the'ky thu 18 de'n d~u the' ky thu 19 qua Truy~n Nom, Ngam Khuc, Hat N6i, Cheo ...

Do phlic t~p, con phoi thai chua hoan chinh nen Chii' Nom da bi Chii' Qu6c Ngii' thay the'.

Khdi d~u cua n~n giao dt,lc thai c6 t~i nuac ta c6 the coi nhu Thai Ky B~c Thu9C.

Duai cac tri~u Ngo (939-965), Dinh (968-980)

va Ti~n Le (980-1009), VI trQng tam la d6i dffu ch6ng ngo~i xam nen van h9C khong dUQc chu trQng brtng vo bi. Tuy da d9c l~p, nhung tInh hlnh chinh tri , kinh te', xa h9i chua 6n dinh, do d6 chua c6 du di~u ki~n de cho van hQc ngh~ thu~t dUQc phat

.,< tnen.

Tri~u Ly (1010-1225): Ly Thai T6 (1010-1028) b~t

d~u chu y de'n vi~c hQc hanh va phat trien giao dt,lc, song chi d cac chua chi~n la d~ c6 di~u ki~n de phat trien VI cac b~c thuc gia da s6la cac nha sU.

Ly Thanh Tong (1054-1072) da md r9ng vi~c hQc ra ngoai dan chung va Nho HQc dUQc dua len muc d9 thie't ye'u. Nam 1070 Van Mie'u dUQc l~p ra t~i kinh do (Thang Long) de tho Kh6ng Tli', d dia phuong thl c6 Van Chi.

Ly Nhan Tong (1072-1128) md mang vi~c hQc hanh cho mQi t~ng lOp, va thi cli' dUQc thie't l~p de chQn nhan tai ra giup nuac. Nam 1075 khoa thi d~u tien d nuac ta gQi la Khoa Tarn Truong danh cho nhii'ng nguoi hQc r9ng, thong hieu kinh slr (gQi la Khoa Minh Kinh) . D6 d~u khoa d6 la Le Van Thinh, va la b~c khai kh6a cho cac nha khoa bang nuac tao Sau d6 c6 5 kh6a thi nii'a vao cac nam 1086, 1152, 1165, 1185, 1193.

Nam 1076 thai Ly Nhan Tong, D~i HQc d~u tien cua qu6c gia dUQc thanh l~p va gQi la Qu6c Tlr Giam c6 tft,l sd t~i kinh do Thang Long, danh rieng cho con ern cac t~ng lOp quy t9c, quan l~i.

Nam 1165, thai Ly Anh Tong (1138-1175) nha vua cho md khoa thi Thai HQc Sinh.

Nam 1195, thai Ly Cao Tong (1176-1210), khoa thi Tarn Giao dUQc md de tuyen chQn nhii'ng nguoi tinh thong ba d~o Nho, PMt va Lao. Nguoi d6 dUQc gQi la Tarn Giao Xua't Than.

E>Ac SAN NGUYEN TRAI+ NAM 2000

Nhu the' Tri~u Ly du<;1c coi nhu thai ky di!.t n~n rn6ng cho vi~e hQe va thi cll' tai nuoc tao

Tri~u Trfin (1225-1400):

Thai Tdn Thai Tong (1225-1258), narn 1243 nha vua cho l~p Qu6c HQc Vi~n t~i kinh do Thang Long, danh cho con em nha quy tQc, quan l~i. Sau rnd rQng eho nho si vao nghe giiing Tu Thu, NgG Kinh. Nam 1246, vua Tr~n Thai Tong cho rnd khoa thi Thai Hoc Sinh eha'm 06 thea Tam Giap (Nha't Giap, Nhj Giap va Tam Giap). Nam 1247, nha vua cho oij.t lai thu b~c trong Tam Giap va d b~c Nha't Giap e6 Tam Khoi: Tr~ng Nguyen, Bang Nhan, Tham Hoa .

Ngoai ra o~ khuye'n khich vi~e hQe d nhung nai xa kinh 00 c6 ra't nhi~u kh6 khan, nha vua cho rnd khoa thi Ia'y Kinh Tr~ng Nguyen (mi~n Bite) va Trai Tr~ng Nguyen (tu Thanh H6a trd vao).

Thiti Triln Thanh Tong (1258-1278), nha vua eho md khoa thi Thai Y o~ tuy~n nguoi tinh thong y hQe.

Thiti Triln Anh Tong (1258-1278), nha vua cho t6 ehlic thi Thai HQc Sinh, nhung thea th~ l~ moi . Thi sinh pha i qua b6n truong, m6i truong· thi mQt s6mon:

Truong nha't: thi chinh ta Truong nhl: thi kinh nghia, tho, phu Truong ba: thi ehie'u, che', bi~u Truong b6n: thi van sach B6 Nha't Giap ou<;1C thea thu tv Tam Khoi nhu

eG c6 nghia la : Tr~ng Nguyen, Bang Nhan, Tharn Hoa .

B6 Nhj Giap thI gQi la Hoang Giap. B6 Tam Giap thl gQi la Thai HQc Sinh. Thiti Triln Du? Tong (1372-1377), khoa thi

Thai Hoc Sinh narn 1374, ai d6 Thai Hoc Sinh thl gQi la Tie'n Si, sau 06 c6 t6 chlic thi d cu~g oi~n d~ nha vua eha'rn 06: Tr(;l.ng Nguyen, Bang Nhan, Tharn Hoa, Hoang Giap.

Nha vua Sll'a 06i l~i Sv thi Cll', thi Huang qua b6n truong,

d Truong Nha't, be chinh ta va thay b~ng hai bai Kinh NgbIa.

d Truong Hai thi Chie'u, Che', Bi~u d Truong Ba thi Tho Phu d Truong B6n thi Van Sach. Ai 06 ca b6n truong rnoi ou<;1C gQi la Cll'Nhan.

75

Thai Tr~n Thu~n Tong (1388-1398) , vao na rn 1396 nba vua ojnh l~i vi~e thi ell'. Nam truck thi Huang, narn sau thi HQi. Ai 06 ky thi HQi thl oU<;1e nha vua ra o~ van sach o~ thi Blnh voi mue okh ojnh thu b~c .

Bilt o~u tu nam 1396, ky thi Huang do eae vu ng t6 chuc, thi HQi va thi Blnh do tri~u olnh t6 chue. Phai 06 ky thi HQi moi du<;1e du ky thi Blnh o~ xe'p ngoi thu.

Truong thi Huang thuong la mQt bai oa't rQng, ou<;1C rao chung quanh o~ ngan each voi ben ngoai, thi sinh phai tv tuc, rnang l~ u chong, dm l~ u 10 eh6 ng6i vie't bai thi.

d cae ky thi HQi va Blnh thl Tri~u Blnh se 10 li~u nai ch6n VI so' thi sinh con l~i khong nhi~ u nITa (thi HQi ) va ra't it (thi Blnh). Hai ky thi HQi va thi Blnh thuong t6 chue li~n nhau.

Tri~u Tr~n oa md mang vi~c hQe, kien toan each thuc va la rnftu rnvc o~ ooi sau noi theo .

Tri~u Hfi (1400-1407):

Nam 1400, H6 Quy Ly t6 chuc ky thi Thai HQc Sinh, chQn ou<;1c 20 nguoi , Nguy~n Trai 06 B~ Nhi Giap khoa nay .

Nam 1404, H6 Han Thuang ojnh l~i phep thi Cll' nhan, ngoai b6n truong thi nhu tri~u Tr~n, con them rnQt ky thi Toan va vie't chu Han, t6ng eQng thanh ra narn ky thi .

CU ba narn rnd rnQt kh6a, khdi o~u voi ky thi Huang, ne'u d6 thI narn sau ou<;1e dV thi d bQ L~ , nguoi nao trung tuy~n thl ou<;1c b6 dl;mg lam quan , nam sau d6 thl c6 ky thi HQi, cae thi sinh trung tuy~n oU<;1C gQi la Thai HQc Sinh (Tie'n Si).

Tuy ngiln ngui song Tri~u H6 oa cha'n ehInh lai che' oQ thi Cll' va oi!.c bi~t oua vao ky thi Huang mon Toan.

Tri~u Le (1428-1527):

Le Thai T6 (1428-1433) oa cho t6 chuc l~ i hQe va'n va thi Cll' rnQt each qui cu han. Truong Qu6c Tll' Giarn hay Thai HQC Vi~n oUQc rnd t~i kinh 00 la co quan giao dl;lC cao nha't. T~i cac LQ, Chau, Phu eae truong cong l~p hay tu thl;lc o~u du<;1C khuye'n khich rnd rnang. Chuang trinh giao dl;lC dUQc tri~u dlnh quy djnh ro rang.

Narn 1429, khoa thi Minh Kinh du<;1e rnd o~ chQn nguoi tinh thong kinh Sll'.

76

Nam 1431 khoa thi Hoanh Tu ehQn nguoi van hay, hQe rQng de b6 nhi~m vao eae ehue Vl,l hanh ehanh.

ThiJi Le Thai Tong (1433-1442), trieu dlnh md l':1i cae ky thi Huang, thi HQi. Nam 1438 md thi Huang, thi HQi. Til d6 eu ba nam md mQt khoa thi. Thi Huang eilng phai qua b6n truong, bai thi nhu trieu Tr~n. Ai trung tuyen thi HQi deu gQi la Tie'n SI Xwl t Than thea thu b~e khae nhau.

Nam 1442 md khoa thi Dlnh eho nhung thi sinh da d6 ky thi HQi, lam mQt bai thi do ehinh nha vua ra de. D6 thi Dlnh gQi la Tie'n 5'1 ehia lam ba b~e:

B~ Nhfft Giap Tie'n SI Cap De g6m ba nguoi d6 d~u : Tr':1ng Nguyen, Bang Nhan, Tham Hoa (Tam Khoi) .

D~ Nhi Giap Tie'n SI Xuit Than gQi la Hoang Giap

B~ Tam Giap d6ng Tie'n SI Xufft Than gQi la Tie'n S1

Nhung nguoi d6 d':1t de u duae ghi danh vao bia da (Bia Tie n S1).

ThiJi Le Thanh Tong (1460-1497) , vao nam 1489 nba vua cho md rQng va phat tri €n Qu6e Tit Giarn (Thai Hoc Vie n) c6 nai eho SI ta hQC ta p, la p kho Bi Thu d€ tang tru saeh va van in sach, co day nha cho ba h':1 ng xa xinh (nQi tru) m6i day 25 gian.

Cac quan l':1i khong xufft than khoa bang deu phili di tu nghi~p , hQC hoi va thi cit d€ tang them kie'n thuc , tdnh dQ va ta i nang.

Narn 1462, th€ l~ thi cit duc;1C dinh l':1i voi l~ "Bao Ke t Huang Thi", b~t bUQe cac xii nguyen qua n phai trach nhi~rn ve tucach va d':1o due clla thi sinh , va l ~ "Cung Khai Tam B':1i" ke khai ly lieh ba do i.

Con chau nha xuong ca hay e6 tQi voi trieu dlnh khong duc;1C phep dl! thi . Ml,le dich la d€ bao dam hanh ki€m clla SI tit, VI khi d6 d':1t se duc;1C lam quan cai tri dan .

Phep thi cilng c6 thay d6i doi ehut, ky thi ehinh til duac rnd d~u d€ 10':1i bot cac thi sinh thie'u kha nang truoc khi nMp Truong Nhfft.

Nha vua cilng chia lam hai h':1ng eho cae nguoi trung tuy€n ky thi Huang:

flAC SAN NGUYEN TRAI+ NAM 2000

D~u b6n truong gQi la Huang C6ng, d~u ba truong gQi la Sinh D6.

Nam 1463 nha vua dinh l':1i ba nam thi mQt khoa.

Nam 1466 dinh l~ xuong danh, d':1i ye'n, ban phat mil, ao can dai va vinh quy ve lang, sau d6 dUc;1e b6 lam quan.

Nam 1472 nha vua dinh ph~m ham, til ehanh t6ng ll,le ph~m de'n ehanh t6ng bat ph~m eho nhung nguoi thi d6 Tie'n S1.

Nhln ehung vi~e giao dl,le thai Le (1428-1527) e6 ph~n phat trien rQng rai han truoc, cae hQc sinh til quy tQc de'n blnh dan deu c6 ca hQi di hQc. H~ th6ng thi eit eMt che va quy rna han.

Tri~u M~c (1527-1592):

Nam 1529 M':1e Dang Dung md khoa thi HQi va den nam 1532 l':1i md tie'p khoa thi HQi, sau d6 cu m6i ba nam 1':1i rnd rnQt khoa thi .

VI eUQe nQi chie'n ae li~t nen vi~c hQe vffn va thi eit duoi tri e u M':1c e6 ve sut kern h~n di .

Tri~u Le trung hu'ng (1533-1788):

Thai Le Trung Tong (1548-1556) b~t d~u dat "Che Khoa" , khoa thi dac biet d€ chon

nguoi tai gioi. Che' Khoa duc;1e t6 chue s·au d6 vio cae nam 1565, 1577.

ThiJi Le ThtTong (1573-1599), vao nam 1580 moi b~t d~u khoi phue l':1i thi HQi , chua t6 chue la i thi Blnh. Til nam 1583 , phl,le 1':1i l~ ba na rn rnd rnQt l~n thi Hoi. Nam 1595 nha vua t6 chue thi mnh d€ ehffm sI tit d6 thea cae thu bfi e khac nhau .

Thili Le Thiin Tong (1649-1662), vao na rn 1658 nha vua d~t khoa thi SI VQng, 1a khoa thi ehQn nguoi danh vQng trong hang SI Phu" Cae Che Khoa, SI V Qng la each tuy€n ehQn d~e bi~t ngoai cae khoa thi ehinh thue.

Nam 1659 nha vua md khoa thi Bong Cae d€ ehQn nguoi b6 vao Dong Cae D':1i Hqe SI, HQe SI va Hi~u Thu, Iffy dQ nam nguoi. Cae nglloi trung tu y€n duc;1e ban mil ao nhu d6 thi Dlnh.

Thili Le Huyln Tong (1663-1671) vao narn 1664 nha vua eho md khoa thi Khao Lai Sinh D6 . ,

8Ac SAN NGUYEN TRAI" NAM 2000

danh cho cac nguoi d6 ba truong cila ky thi Huang, trung tuy~n se la Sinh D6 va tru<;lt thl phai h9C l~i ba na m truac khi du<;lc phep thi l~i .

Thili Le Hy Tong (1676-1705) di€u l~ thi Huang dU<;lc thay d6i them ch~t che, h9C tro phai d6 so tuy~n qua k:i khao h~ch cila cac qu~n cMu, huy~ n truac khi du<;lC phep dl/ ky thi Huang.

Thili Le Hiin Tong (1740-1786) nha vua biit sI tli phai nQP ti€n (1~ dl/ thi Huang (Thong Kinh), vi~c thi cli ma't di sl/ nghie m tuc, VI h9C kern song co ti€n vftn dU<;lC dtf thi.

Cuoi doi Le trung hung, h9C va'n va thi cli bi suy sup VI chien tranh , thi cli thieu cMt che. Tuy nhie n day v~n la mQt tri€u d~i tuang doi toan thinh v€ van h9C vai cac h9C gia: Nguy€n Blnh Khiem, Le Quy Don, Nguy€n Du, Doan Thi Di~m ...

Thili Cae ChUa Nguy~n 11 Dang Trong (1558-1777):

Tri €u dlnh chi t6 chuc thi cli va khuyen khich dan gian l~p cae tu thl,lc d~ trau d6i kinh sli.

ChUa Siii Nguyen Phuc Nguyen (1613-1634) b ~l:t dgu vi~c duy~t tuy~n VaG nam 1631. Trong mQt naa y cac thi sinh tham du ky' thi "Xuan Thien

b ' .

Qu~n Thi" . Nguoi trung tuy~n du<;lc g9i la Nhieu Hoc, dU<;lC mi€n thue sai dich 5 nam.

. Ngoai ra tri€u dlnh t6 chuc thi chii' Han (Hoa Van), thi sinh trung tuy~n se du<;lC b6 nhi~m (j ba Ty :

77

1) Ty Xa Sai coi vi~c To Tl,lng , Van An 2) Ty Tucng Thgn L~i coi vi~c thu thue, phar

luang 3) Ty L~nh Slicoi· vi~c te ttf, l€ tiet, quan di€n Chua ThU<;lng N guy€n Phuc Lan (1635-1648 )

dinh phep "Thi HQi mlla thu", 9 nam t6 chuc mQt ky , rna hai khoa:

Khoa Thi Chinh D6 va Hoa Van t~i Phil Chua t~i Phu Xuan , nguoi trung tuy~n Chinh 8 6 dU<;lC chia lam ba h~ng :

Giap, At, Binh. H~ng Giap g9i la Giam Sinh, dU<;lc b6 lam Tri

Phil, Tri Huy~n H~ng At g9i la Sinh D6, dU<;lC b6 lam Hua'n

D~o

H~ng Binh cling du<;lC g9i la Sinh D6 dU<;lC b6 lam L€ Sinh hay Nhieu H9C.

ChUa Hiin Nguy~n Phuc Tan (1648-1687) d? t them khoa thi Tham Phong (1675), hoi vi~c binh, viec dan, viec Vua Le , Chua Trinh a Biic Ha . .. .

Nguoi trung tuy~n du<;lc b6lam (j Ty Xa Sai. ChUil Hien biJ khoa thi (1684) Nhie u H9C va

Hoa Van, chi giii' l~i khoa Chinh D6. ChUa Nghia Nguy~n Phuc Thai (1687-1691)

rna l~i khoa thi Hoa Van VaG nam 1689. ChUa Quae Nguy~n Phuc Chu (1691 -1725)

d~t khoa thi "Van Chuc" va "Tam Ty" a san phil Chua.

ChUil VO Vlidng Nguy~n Phuc Khoat (1738-1765) dinh l~i phep "Thi HQi mlla thu", thi lam bon ky:

Ky Nha't: TnIng tuy~n du<;lc g9i la Nhieu H9C Tuyen Truong du<;lc mi€n sai dich 5 nam.

Ky Nhl va Ky Ba: Trung tuy~n du<;lc g9i la Nhieu H9C Thi, du<;lC mi€n sai dich suot doi.

Ky Bon: Trung tuy~n dU<;lC g9i la Huang Cong, duac b6 lam Tri Phu, Tri Huy~n, Hua'n D~o .

. Vi~c thi dl' duai thai chua Nguy€n la d~ dap ung tlnh hInh thl/c te, tuy~n ch9n nhii'ng nguoi tai gioi ra lam vi~c (Hoa Van, Tham Phong, Tam Ty). T6 chuc chua du<;lC hoan bi va it gia tq van h9C.

Tri~u Tay Son (1778-1802):

Ra't ngiin ngui song vua Quang Trung (1888-1892) .da co giing xay dvng va pMt tri~n n€n van hoa dan tQc .

Nha vua ban "Chieu L~p H9C" khuyen khfch

78

cac xii md truong hQc, l~p nha xii hQc d cac xii, chQn "Xii giang dl,l" (thgy d~y hQc d xii).

Chii' Nom dU<;1C dua len la chii' chinh thuc cua qu6c gia . Vi~n Sling Chinh co nhi~m Vl,l dich sach chii' Han ra chii' Nom va phl,l treich van hoa giao dl,lc. La San phu ttl' Nguy€n Thie'p la vi~n trudng.

Khoa thi "Tuffn Sf' (1889) du<;1C md ra t~i Ngh~ An chQn ke sT co tai duc (tuang til nhuThi Huang).

Tri~u Nguy~n (1802-1945): Vua Gia Long (1802- 1820) cho l~p Nha Qu6c

Hoc ta i Hue'. . Vua Minh Mt;mg (1820-1840) gQi la Qu6c Ttl'

Giam, d~y cac sinh d6, co hQc xa va hQC phong. d tri~u dlnh co BQ trong coi vi~c hQc cho ca

nuoc , d Phu Huy~n co Giao Thl,l, Hua'n D~o d~y Tu Thu, Ngu Kinh cho hQc sinh. T~i lang xii thl. do dan

flAC SAN NGUYEN TRAI .. NAM 2000

Thanh Hoa Nam Dinh Ha NQi Dring Khanh (1886-1888) sat nh~p Ha NQi va

Nam Dinh thanh truong thi Ha Nam. Tri€u Nguy€n khong la'y do Tr~ng Nguyen,

nen cao nhfft la Bang Nhiin. Ngoai ra l~i o~t nhi€u di€u ca'm ky khii t khe (truong quy), VI the' co nhi~ u nguoi hQc h/c cao song v~n tru<;1t VI ph?m truong quy .

Ngoai thi Huang, thi HQi, tri€u Nguy€n con md cac khoa thi bfft dinh ky nhu khoa Thi Hoanh Ttl', khoa Cat ST, khoa Nhii ST, khoa Uyen Bac d€ tuy€n chQn nhan ta i.

Vao thili vua Thanh Thai (1889-1907) , nam 1906 c6 siic l~nh cai cach giao dl,lc, d~y ca chii' Qu6c Ngii', chii' Phap them VaG voi chii' Han.

chung dia phuang tlf 10 I i ~ u Iffy tli Truong Sd,

,-------------------, Viec hoc duac chia lam

Thgy D?y .. . Nam 1804, vua Gia

Long cho md l~i ky thi Huang, va dinh 6 nam thl c6 mQt khoa thi.

Nam 1822, vua Minh M? ng cho md IcY thi HQi. De n nam 1825, nha vua oinh l ~ 3 nam md ffiQt khoa Thi HQi VaG nhii'ng na m ThIn, Tufft, Situ , Mlii.

Thi Hua ng do b6n truong gQi la Cit Nhan (Thai Le la Hua ng C6ng), do ba truong gQi la Tu Tai, 00 hai truong gQi la Nhi Truong, do mQt truong gQi Ia

hfft Truong. Na m 1832, tri~ u ol nh bot di mQt truong: Truong Nhfft: thi Klnh NghTa Truong Nhl : thi Tha, Phu Truong Ba: thi Van Sach TlJ Due (1842- 1883) t6 chU'c l? i (1851) thi b6n

truong va o~ t l~ moi. Do Truong Nhfft moi du<;1c thi Truong Nhl , do Truong Nhl moi VaG Truong Ba.

dnh: V~ nai thi, thai Gia Long co 7 trung tam t~i cac

Thua Thie n Blnh Bjnh

Gi a Binh Ngh~ An

ba b~c : 'Au HQc, Ti€u HQC va Trung HQS.

B~c Au HQc: T~i cac Lang Xii, do cac

Thgy d6 d~y chii' Han va chii' Qu6c Ngii', thi Iffy B~ng Tuy€n Sinh.

B~c Ti €u HQc: T~i cac Phu Huy~ n c6

cac Giao Thl,l , Huffn B ?o d~y cac Tuy€n Sinh. Day Tu

ThuNgu Kinh, Nam Sit va Chii' Han, chii' Qu6c Ngii' la chinh ye'u. Co th€ tlnh nguy~n hQc them Phap Ngii'. Thi Iffy B~ng Kh6a Sinh .

B~c Trung HQc:

T?i cac Tinh Ly, cac D6c HQc d?y cac Kh6a Sinh chii' Han, v~n v~ t , toan, sit dja, chii' Qu6c Ngii' va chii' Phap. Thi Iffy b~ng Thi Sinh va du<;1c du ky thi Huang.

T? i Hue', ben qnh Qu6c Tit Giam c6 Truong H~u B6 (dao t?O quan I? i ha nh chfnh ) va truong Qu6c HQc d~y b~ng sinh ngii' Phap.

Cac hQc sinh thea hQc cac truong ti€u hQc Phap-Vi~t t~i cac dnh ly c6 th€ thi Iffy b~ng Ca Thuy d€ VaG truong Qu6c H9C hay H~u B6.

Nam 1915, khoa thi Huang cu6i cling dU<;1C to chuc t~i mi€ n Bk, thai vua Duy Tan (1 907-19 16).

Nam 191 8, khoa thi Huang cu6i cling t~ i Ngh~ An, Blnh Djnh tha i vua Khai Dinh (1916- 1925).

E>Ac SAN NGUYEN TRAI. NAM 2000

Nam 1919, khoa thi HOi cuoi cling cha'm dut vi~c h9C va'n va thi cti c6 truy~n.

Ki tit nam 1917, vi~c hQc va'n va thi cli' du'Q'c t6' chuc nhu' sau:

B~c Ti~u H9C: C6 ba ca'p: So H9C, Ti~u H9C va Cao D~ng

Ti~u H9C. So H9C: C6 ba lOp: Nam, Tu, Ba. H9C Quoc Ngu ca.c

man : Vi~t Van, Cach Trf, V~ Sinh, Toan Phap va StiDia. C6 d~y them chuHan va chuPhap. Thi la'y bang "So H9C Ye'u Lu<;1c", thi vie't d6 r6i vao va'n dap.

Ti~u H9C: Cac lOp Nhl va Nha't, chuy~n ngu la Phap Van,

thi la'y bang "Co Thuy" can g9i la "So H9C Phap Viet" (Primaire), du trung blnh thi vie't moi dU<;1C vao va'n dap.

Cao D~ng Ti~u H9C: Sau bang So H9C, h9C bon nam d~ la'y bang

"Thanh Chung" (Diplome). C6 d truong Tu Thl;lC ben qnh cac truong Cong L~p t~i cac dnh IOn va Ha Noi, Hue', Sai Gon. Phai du di~m 6/20 bai Lu~n Phap Van thl moi du<;1c cha'm cac mon khac, thi vie't, sau d6 du di~m moi dUQc thi va'n dap.

D6 voi cac thu bac: Thu, Elnh Thu, Elnh, Vu, va Toi Vu.

B~c Trung H9C: Sau bang Thanh Chung, h9C hai nam d~ thi

bang "Tu Tai Ph~n Nha't" , ne'u d6 h9C them mot nam nua d~ thi bang "Tu Tai Toan Ph~n" (Tu Tai Ban Xu). Thi vie't r6i vao va'n dap ne'u du di~m, cha'm d6 thea thu ttf nhu tren tu Thu de'n Toi Vu.

Ngoai ra can c6 cac truong Trung H9C Phap (Lycee) danh rieng cho h9C tro Phap va mot it h9C sinh Vi~t, thi la'y Bang Tu Tai Phap.

Cac truong Cao f)~ng dao t~o chuyen vien cho chinh quy~n du<;1C md r6i cac Phan Khoa f)~i H9C Lu~t, Y, DUQc, Khoa H9C dUQc hlnh thanh sau d6.

Tren day la t6m lu<;1C v~ H9C Va'n va Thi Cli' t~i nuoc ta d~ t~ng anh K. va cac than huu cua truong Nguy€n Tdii .

• NhiI Giao h6i huu H6ng DUe iii mQt than hilu

eLla Nguyln Triii.

khi toi roi thanh pho mlia thu nhuom la h6ng nhu m~ t nguoi rung do hoang han v~ ben song

dan hai au xa bi~n g9i tie'ng doi muon trling thuy~n ai giang canh mong cho long kh6i suong dang

may hoang nhu t6c roi dua b6ng l~ len d6i nghe ni~m vui nao t~t trong manh n~ng chi~u roi

vao ngay tan dem voi th~p h~t l~ chia phoi tren hang cay gi6 gdi cho ai tie'ng ng~m ngui

nhu m~t troi bo nui toi xa thanh pho vui menh mang huang tran t6c thoang da thit khong roi

chao dong song d l~i rung rung s6ng d~ y voi rung phong thay la do thorn mlIi nl;l hon nguoi

79