Hoge Gezondheidsraad - Belgium · Hoge Gezondheidsraad − 3 − Vaccinatie wordt aanbevolen voor reizigers die tijdens het tekenseizoen (voorjaar, zomer en herfst) endemische regio's

HogeGezondheidsraad

VACCINATIE TEGEN TEKENENCEFALITIS (TICK-BORNE ENCEPHALITIS, TBE)

FEBUARI 2019HGR NR. 9435

COPYRIGHT

Federale Overheidsdienst Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu

Hoge GezondheidsraadVictor Hortaplein 40 bus 10B-1060 Brussel

Tel: 02/524 97 97 E-mail: [email protected]

Auteursrechten voorbehouden.U kunt als volgt verwijzen naar deze publicatie:Hoge Gezondheidsraad. Vaccinatie tegen tekenencefalitis (Tick-Borne Encephalitis, TBE). Brussel: HGR; 2019. Advies nr. 9435.

De integrale versie van dit advies kan gedownload worden van de website: www.hgr-css.be

Deze publicatie mag niet worden verkocht.

Hoge Gezondheidsraad www.hgr-css.be

− 1 −

ADVIES VAN DE HOGE GEZONDHEIDSRAAD nr. 9435

Vaccinatie tegen tekenencefalitis (Tick-Borne Encephalitis, TBE)

In this scientific advisory report, which offers guidance to public health policy-makers,

the Superior Health Council of Belgium provides recommendations on the prevention

of TBE in the Belgian population.

This report aims at providing public authorities with specific recommendations on

vaccination against TBE.

Deze versie is gevalideerd door het College in

februari 20191

I INLEIDING

'Tick-Borne Encephalitis Virus' (TBEV) is een Flavivirus (zoals gelekoorts virus, denquevirus). TBEV komt voor in grote delen van Azië en Europa en circuleert tussen de belangrijkste vector namelijk de teek (meestal van het geslacht Ixodes) en kleine zoogdieren ('reservoirgastheren'). Mensen kunnen de infectie oplopen door een beet van een besmette teek of, minder vaak, na consumptie van rauwe melk(producten) van besmette dieren (geiten, schapen, koeien). Er zijn sporadische infecties door bloedtransfusies en borstvoeding beschreven (RIVM). In België is sinds enkele jaren aangetoond dat het virus circuleert bij in het wilde dieren. In 2018 werden de eerste twee (één mogelijke en één waarschijnlijke) autochtone infecties bij de mens gemeld (Sciensano, 2018). In verschillende Europese landen, zoals Oostenrijk en Duitsland, is TBEV endemisch. De Hoge Gezondheidsraad (HGR) ontving per brief 2 verzoeken om advies, op 12 mei 2017 van de Risk Management Group (FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu) en op 14 november 2018 van de federale minister van Volksgezondheid. Beide verzoeken worden in dit advies behandeld. In deze verzoeken werd gevraagd om nationale aanbevelingen te formuleren voor vaccinatie tegen TBE voor de algemene bevolking en risicogroepen voor verschillende scenario's van TBEV-circulatie:

- Geen gevallen bij de mens: laag circulatieniveau van het virus - Sporadische gevallen bij de mens (waarschijnlijke huidige situatie in België) - Endemische circulatie

1 De Raad behoudt zich het recht voor om te allen tijde kleine typografische wijzigingen in dit document aan te brengen. Aan de andere kant worden wijzigingen die de inhoud ervan veranderen automatisch in een erratum opgenomen. In dit geval wordt een nieuwe versie van het advies uitgebracht.


− 2 −

II AANBEVELINGEN

De Hoge Gezondheidsraad formuleerde aanbevelingen voor vaccinatie tegen TBE voor de volgende 3 situaties: in geval van geen gevallen bij de mens, in geval van sporadische gevallen bij de mens, in geval van endemische ziekte.

2.1 In het geval van geen gevallen bij de mens - laag circulatieniveau van het TBE-virus:

a. Vaccinatie wordt niet aanbevolen voor de algemene bevolking b. Geen actief toezicht c. Vaccinatie van risicogroepen:

Vaccinatie wordt aanbevolen voor reizigers die tijdens het tekenseizoen (voorjaar, zomer en herfst) endemische regio's bezoeken en buitenactiviteiten ondernemen in beboste gebieden (zoals wandelen, kamperen, paddenstoelen plukken, ....).

Vaccinatie wordt aanbevolen voor mensen die TBEV hanteren in een laboratoriumomgeving.

Vaccinatie wordt niet aanbevolen voor professionele (houthakkers, boswachters, ....) of recreatieve risicogroepen.

2.2 In het geval van sporadische gevallen bij de mens (met onregelmatige tussenpozen of slechts op enkele plaatsen; geografisch verspreid):

In geval van 1 geval bij de mens: actief toezicht

a. Vaccinatie wordt niet aanbevolen voor de algemene bevolking.

b. Actief toezicht:

Verzamelen van teken en knaagdieren uit de regio van het geval

Artsen informeren (België, niet beperkt tot de regio van het geval)

Voorlichting van de bevolking over preventieve maatregelen

c. Vaccinatie van risicogroepen:




In geval van 2 of meer gevallen van besmetting bij de mens in hetzelfde gebied

(natuurpark) in hetzelfde jaar

a. Vaccinatie wordt niet aanbevolen voor de algemene bevolking

b. Actief toezicht:






− 3 −



Vaccinatie wordt niet aanbevolen voor professionele (houthakkers, boswachters, plantsoendienst....) of recreatieve risicogroepen. Omdat de andere preventieve maatregelen het individu echter niet volledig beschermen (ze verminderen het risico op gebeten worden) en het vroegtijdig verwijderen van de teken niet beschermt tegen TBE en omdat er geen behandeling is, kan men vaccinatie overwegen voor sommige professionals en individuen met een hoog risico op een tekenbeet. Deze aanbeveling kan worden herzien wanneer de seroprevalentiestudie naar TBE bij Belgische boswachters beschikbaar is (zomer 2019).

2.3 In geval van endemische ziekte

Vaccinatie van de gehele bevolking wordt alleen aanbevolen als de incidentie ten minste 5/100.000 bedraagt (WHO, 2011). Voor endemische circulatie met een lagere incidentie kan vaccinatie worden aanbevolen voor risicogroepen. De aanbeveling zal worden aangepast aan de epidemiologische ontwikkeling van TBE in België.

Trefwoorden en MeSH-beschrijvingstermen2

MeSH (Medical Subject Headings) is de door de NLM (National Library of Medicine) gecontroleerde vocabulairthesaurus die

wordt gebruikt voor het indexeren van artikelen voor PubMed http://www.ncbi.nlm.nih.gov/mesh.

2 De Raad wenst te verduidelijken dat de termen en trefwoorden van MeSH worden gebruikt voor referentiedoeleinden en om de reikwijdte van het advies gemakkelijk te definiëren. Voor meer informatie, zie de sectie 'Methodologie'.

MeSH terms* Keywords Sleutelwoorden Mots clés Schlüsselwörter

Tick-Borne Encephalitis

Tick-Borne Encephalitis

'Tick-Borne'-encefalitis

Encéphalite à tiques

Tick-Borne'-Entzündungsherpes

Endemic Disease

Endemic disease

Endemische ziekte

Malade endémique

Endemische Krankheit

Vaccination Vaccination Vaccinatie Vaccination Impfung

Epidemiology Epidemiology Epidemiologie Epidemiology Seuchenbekämpfung

Prevention & Control

Prevention and control

Preventie en controle

Prevention et surveillance

Prävention & Kontrolle

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/mesh


− 4 −

INHOUDSTAFEL

I Inleiding ......................................................................................................................... 1

II Aanbevelingen ............................................................................................................... 2

2.1 In het geval van geen gevallen bij de mens ......................................................... 2

2.2 In het geval van sporadische gevallen bij de mens .............................................. 2

2.3 In geval van endemische ziekte ........................................................................... 3

III Methodologie ................................................................................................................. 5

IV Uitwerking en argumentatie ........................................................................................... 5

1 'Tick-Borne'-encefalitis ................................................................................................ 5

1.1 Inleiding ............................................................................................................... 5

1.2 Overdracht .......................................................................................................... 5

1.3 Incubatietijd ......................................................................................................... 6

1.4 Pathogenese van TBE bij de mens ...................................................................... 6

1.5 Klinische ziekte (CDC, Yellow Book 2018) .......................................................... 6

1.6 Diagnose ............................................................................................................. 7

1.7 Behandeling (CDC, 2018) ................................................................................... 7

1.8 Preventie (ECDC, informatieblad) ....................................................................... 7

1.9 PEP ..................................................................................................................... 7

1.10 Epidemiologie ...................................................................................................... 8

1.11 Prevalentie in teken en dieren in België ............................................................... 9

2 Aanbevelingen voor vaccinatie in Europa ................................................................. 10

2.1 Buurlanden ........................................................................................................ 10

3 Vaccins in België: FSME-IMMUN® en FSME-IMMUN®Junior (BCFI, brochure) ...... 11

3.1 Samenstelling .................................................................................................... 11

3.2 Bewaren ............................................................................................................ 11

3.3 Wijze van toediening ......................................................................................... 11

3.4 Gelijktijdige toediening ....................................................................................... 13

3.5 Werkzaamheid van het vaccin ........................................................................... 13

3.6 Immunogeniciteit ............................................................................................... 13

3.7 Immuungecompromitteerde personen ............................................................... 14

3.8 Oudere patiënten ............................................................................................... 14

3.9 Veiligheid van het vaccin ................................................................................... 14

3.10 Contra-indicaties ............................................................................................... 14

4. Conclusie en aanbevelingen ..................................................................................... 15

V Referenties .................................................................................................................. 17

VI Samenstelling van de werkgroep ................................................................................. 21


− 5 −

III METHODOLOGIE

Na analyse van het verzoek heeft het College en de voorzitter van de afdeling Vaccinatie de nodige expertisegebieden vastgesteld. Er werd een ad hoc werkgroep opgericht met deskundigen op het gebied van vaccinologie, epidemiologie, infectiologie, arbeidsgeneeskunde, reisgeneeskunde en diergeneeskunde. De deskundigen van deze werkgroep hebben een algemene en een ad hoc belangenverklaring verstrekt en de Commissie voor Deontologie heeft het potentiële risico van belangenconflicten beoordeeld. Dit advies is gebaseerd op een overzicht van de wetenschappelijke literatuur die is gepubliceerd in zowel wetenschappelijke tijdschriften als rapporten van nationale en internationale organisaties die op dit gebied competent zijn (peer-reviewed), alsmede op de mening van de deskundigen. Nadat het advies door de werkgroep en de permanente werkgroep Vaccinatie was goedgekeurd, werd het uiteindelijk gevalideerd door het College.

IV UITWERKING EN ARGUMENTATIE

Lijst van gebruikte afkortingen

CZS Centraal zenuwstelsel

EAN European Academy of Neurology

ECDC European Centers for Disease Control and Prevention

ELISA Enzyme-linked immunosorbent assay

HCSP Haut Conseil de la santé publique

HGR Hoge Gezondheidsraad

PCR Polymerase chain reaction

RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu

RKI Robert Koch Institute

TBE 'Tick-Borne'-encefalitis

TBEV 'Tick-Borne'-encefalitisvirus

WHO Wereldgezondheidsorganisatie

1 'Tick-Borne'-encefalitis

1.1 Inleiding

'Tick-borne-encefalitis (tekenencefalitis, TBE) is een virale infectie die bij de mens het centrale zenuwstelsel (CZS) kan aantasten. TBE wordt veroorzaakt door het tekenencefalitisvirus (TBEV), een lid van de familie Flaviviridae, en werd voor het eerst geïsoleerd in 1937. Er worden drie virussubtypes beschreven: Europees of Westers TBEV, Siberisch TBEV, en Far East TBEV (voorheen bekend als Russian Spring Summer encephalitis) (CDC, Factsheet).

1.2 Overdracht

TBE wordt voornamelijk overgedragen door harde teken van het geslacht Ixodes ricinus en Ixodes persulcatus die zowel als vector en reservoir voor TBEV fungeren. De belangrijkste reservoirgastheren zijn kleine knaagdieren, waarbij de mens een toevallige gastheer is. Grote dieren dienen als voedende gastheer voor de teken, maar spelen geen rol bij de


− 6 −

instandhouding van het virus. Het virus kan chronisch teken infecteren en wordt zowel transstadieel (van larve naar nimf naar volwassen teken) als transovarieel (van volwassen vrouwelijke teek naar eieren) overgedragen. Besmetting is ook mogelijk (maar minder vaak) door consumptie van rauwe melkproducten van besmette geiten, schapen of koeien. Er zijn laboratoriumongevallen door naaldprikletsels en aerosol gemeld. Overdracht van persoon op persoon is niet mogelijk, behalve de mogelijkheid van verticale overdracht, bloedtransfusies en (waarschijnlijk) borstvoeding. Overdracht is waarschijnlijk ook mogelijk na het slachten van viremische dieren.

1.3 Incubatietijd

De incubatietijd van TBE is meestal tussen 7 en 14 dagen (bereik 2 - 28 dagen). Er zijn kortere incubatietijden (3-4 dagen) gemeld na infectie via melk.

1.4 Pathogenese van TBE bij de mens

Het virus wordt overgedragen via het speeksel van de teek tijdens het begin van de voeding. Analyse van de bijtplaatsen wijst erop dat de dendritische cellen in de huid waarschijnlijk dienen als transportvehikel voor het virus naar afvoerende lymfeklieren. TBEV is een neurotropisch virus en neuropathogenese is afhankelijk van het vermogen van het virus om het centrale zenuwstelsel (CZS) binnen te dringen. Tot nu toe is niet bekend hoe TBEV het CZS bereikt.

1.5 Klinische ziekte (CDC, Yellow Book 2018)

Ongeveer twee derde van de infecties is asymptomatisch. De symptomen kunnen mild zijn, maar acute neuro-invasieve ziekte is de meest herkende klinische manifestatie. Bij kinderen verloopt de ziekte meestal minder ernstig, maar de ernst neemt toe met de leeftijd. TBE-infectie heeft vaak een bifasisch verloop:

Eerste fase: niet-specifieke febriele ziekte met hoofdpijn, myalgie en vermoeidheid. Dit duurt meestal enkele dagen en kan gevolgd worden door een afebriele en relatief asymptomatische periode. Tot twee derde van de patiënten herstelt zonder verdere klachten.

Tweede fase: neuro-invasieve fase met aseptische meningitis, encefalitis of myelitis. Dit kan leiden tot de volgende klinische bevindingen: meningeale tekenen, veranderde mentale toestand, cognitieve dysfunctie, ataxie, epilepsie, hersenzenuwverlamming, ledemaatparese, stijfheid, tremor.

Het klinisch verloop en de prognose op lange termijn variëren per TBE-virussubtype. Blijvende neurologische letsels zijn mogelijk.

Het Europese subtype veroorzaakt doorgaans een mildere ziekte: 20-30% van de patiënten maakt een tweede fase door, die gepaard gaat met een case-fatality ratio van <2% en neurologische sequelae bij 10% (ECDC).

Het Far East-subtype veroorzaakt een ernstigere en soms monofasische ziekte, met een case-fatality ratio van 20%-40% en vaker ernstige neurologische sequelae.

Het Siberische subtype veroorzaakt vaker chronische of progressieve ziekte en heeft een case-fatality ratio van 2%-3%.


− 7 −

1.6 Diagnose

De diagnose TBE wordt meestal gesteld via specifieke antilichaamdetectie in serum en/of CSV. Bij voorkeur worden specifieke IgM- en IgG-antilichamen in serum aangetoond door middel van ´enzyme-linked immunosorbent´- assay (ELISA), aangezien deze antilichamen in vrijwel alle gevallen detecteerbaar zijn op het moment van opname in het ziekenhuis. Echter, het is niet mogelijk om op basis van de serologie (inclusief virusneutralisatietests) onderscheid te maken tussen infectie en vaccinatie. In het begin van de ziekte kunnen slechts bij 50% van de patiënten specifieke antilichamen worden gevonden in de cerebrospinale vloeistof, maar vanaf de 10e dag van de ziekte worden ze bijna altijd detecteerbaar. De waarde van RNA-detectie in CSV en serum is beperkt, aangezien het virus uit deze vloeistoffen verdwenen is, wanneer neurologische symptomen verschijnen (Holzmann et al., 2003). PCR-test op urine kan een betere optie zijn en kan tot 14 dagen na het beginnen van de symptomen nog positief zijn.

1.7 Behandeling (CDC, 2018)

Er bestaat geen specifieke antivirale medicatie voor TBE. De behandeling bestaat uit ondersteunende zorg en behandeling van complicaties. De toediening van hoge concentraties antilichamen heeft in West-Europa geen gunstig effect gehad en deze praktijk wordt niet langer aanbevolen. Nochtans lijkt in de Russische federatie vroege toediening van Russische immunoglobulinen-preparaten een gunstig effect te kunnen hebben.

1.8 Preventie (ECDC, informatieblad)

Men kan het risico op TBE-virusinfectie verminderen door:

De kans op tekenbeten te verminderen:

Blijf op de paden en wandel in het midden;

Draag beschermende kleding met lange mouwen en lange broeken. Steek de pijpen in de sokken;

Draag kleren die met insecticiden zijn behandeld. Het gebruik van geïmpregneerde kleding voor een kortere periode (weken of maanden) is veilig (Sullivan et al., 2019) en waarschijnlijk ook voor langdurig gebruik (Rossbach et al., 2010);

Breng insectenwerende middelen aan op de blootgestelde huid. Het lichaam grondig controleren en het correct verwijderen van teken na buitenactiviteiten, beschermt niet tegen TBE. Maar dit is wel belangrijk om sommige andere ziekten die door teken worden overgedragen, te voorkomen.

Geen ongepasteuriseerde melk -en zuivelproducten te consumeren in risicogebieden.

Vaccinatie (zie verderop): wordt beschouwd als het meest efficiënte middel om TBE in endemische omgevingen te voorkomen.

1.9 PEP

Post exposure vaccinatie na een tekenbeet wordt niet aanbevolen bij niet-gevaccineerde personen. Enerzijds omdat het zeer onwaarschijnlijk is dat de immuunrespons zich kan ontwikkelen vóór het begin van de eerste symptomen en anderzijds omwille van een theoretisch risico op ‘antibody enhancement’ (WHO, WER 2016).


− 8 −

1.10 Epidemiologie

1.10.1 Wereldwijd

Tekenencefalitis komt voor in een groot geografisch gebied van Europa tot het Verre Oosten. Elk jaar worden ongeveer 10 tot 12 000 gevallen gemeld, waarvan de overgrote meerderheid in Rusland, maar dit aantal wordt waarschijnlijk aanzienlijk onderschat. Veranderingen in vrijetijdsactiviteiten, woongebieden en mogelijk ook in het klimaat hebben de afgelopen jaren de epidemiologie van tekenencefalitis veranderd. In voorheen TBE-vrije gebieden zijn TBE-haarden gevonden en endemische gebieden zijn uitgebreid naar grotere hoogten (van <800 m boven de zeespiegel tot ongeveer 1500 m) en naar meer noordelijke gebieden. We kunnen verwachten dat warmere winters het seizoen waarin teken overleven, verlengen. Maar zelfs in de zwaarst getroffen gebieden is de ziekte meestal beperkt tot bepaalde haarden in bossen (WHO, 2011; Alkishe et al., 2017).

1.10.2 Europa

TBE met neurologische symptomen is sinds 2012 op EU-niveau een meldingsplichtige ziekte. De ziekte is echter niet in alle Europese landen op nationaal niveau meldingsplichtig. De meeste landen gebruiken de EU-gevalsdefinitie, maar sommige landen gebruiken andere gevalsdefinities (Beauté et al., 2018). Bij het bekijken van het aantal geregistreerde gevallen moet men er rekening mee houden dat

veel infecties asymptomatisch zijn/aspecifieke symptomen veroorzaken, zodat veel

gevallen niet herkend worden en daarom niet in de statistieken voorkomen;

TBE in lokale microfoci kan voorkomen;

veel verschillende factoren de epidemiologie van TBE beïnvloeden, waaronder het

dierlijke reservoir, de overvloed aan vectoren, menselijk gedrag, vaccinatiedekking;

in regio's met een vaccinatiestrategie/hoge vaccinatiegraad weerspiegelen de

aantallen gemelde gevallen niet altijd het werkelijke risico voor een niet-

gevaccineerde reiziger die de regio binnenkomt;

toename van het medisch bewustzijn kan van invloed zijn op de gemelde aantallen.

Desondanks is het nuttig om een idee te hebben van de gemelde aantallen en de evolutie te volgen. In de afgelopen 5 jaar (tussen 2012 en 2016) werden de meeste gevallen in de EU gemeld in Litouwen, Tsjechië, Duitsland, Zweden, Polen en vooral bij mannen boven de 45 jaar. In de meeste landen lijkt het aantal gemelde gevallen stabiel te blijven, behalve in enkele landen waar nieuwe foci met TBE werden ontdekt (Frankrijk en Finland). In Zwitserland was het aantal gevallen in 2017 veel hoger dan in voorgaande jaren. De meeste gevallen werden gemeld tussen mei en oktober, met een piek in juli en augustus (ECDC). Ontwikkeling in buurlanden: Frankrijk:

Het eerste geval van TBE bij de mens in Frankrijk werd in 1968 in de Elzas geregistreerd (Dobler et al., 2018). In totaal werden tussen 1968 en 2016 171 gevallen gemeld, waarvan de meerderheid (90%) in de Elzas. Tien gevallen werden als “geïmporteerd' beschouwd.


− 9 −

Tussen 2013 en 2016 werden +/- 10 bevestigde gevallen per jaar gemeld met een jaarlijkse incidentie van ongeveer <1/100 000 (ECDC 2015, Dobler et al., 2018; Velay et al., 2017). De autochtone gevallen deden zich voornamelijk voor in de Elzas (jaarlijkse incidentie wordt geschat op 0,5 gevallen/100 000) en het Alpengebied (Annecy), verantwoordelijk voor 5 gevallen tussen 2014 en 2016. In 2016 werd een significante toename van 29 bevestigde gevallen geregistreerd (overeenkomend met een incidentie van 1,33/100 000 inwoners in de Elzas) (Velay et al., 2017). De seroprevalentie van TBE onder beroepshalve blootgestelde personen in de Elzas bedroeg in 2003 5,5% (Thorin et al., 2008). Duitsland

In Duitsland wordt TBE voornamelijk in het zuiden van het land aangetroffen: Beieren en Baden-Württemberg, Hessen, Rijnland-Palts, Saksen, Thüringen (STIKO 2017/2018). Jaarlijks worden 200-500 gevallen bevestigd. In 2016 werd een kleine uitbraak in verband met ongepasteuriseerde zuivelproducten beschreven (Brockmann et al., 2016). In 2011-2013 bedroeg de seroprevalentie van TBE onder beroepshalve blootgestelde personen (bosbouwers) 3,4% in Noordrijn-Westfalen (een laag endemisch gebied) (Jurke et al., 2015). Luxemburg

In Luxemburg zijn tot nu toe geen gevallen van TBE bij de mens gemeld. Nederland

Tot nu toe (10/2018) werden in Nederland vijf autochtone TBE-gevallen bevestigd: op de Sallandse Heuvelrug en op de Utrechtse Heuvelrug (Dobler et al., 2018, de Graaf et al., 2016).

1.10.3 België

In totaal werden tussen 2012 en november 2018 tien gevallen gemeld bij het Belgisch Nationaal Referentie Centrum (NRC) voor TBE (Sciensano en ITM). Acht van hen waren geïmporteerde gevallen en de overige 2 waren waarschijnlijk en mogelijk autochtone gevallen in 2018. Er zijn seropositieve runderen, reeën en everzwijnen gevonden die er indirect op wijzen dat het virus minstens enkele jaren in België circuleert. TBEV kan inderdaad onopgemerkt blijven tijdens zijn enzoötische cycli, zolang er geen menselijke gevallen worden gedetecteerd. Er is weinig verband tussen de aanwezigheid van het virus in de natuur en de incidentie van TBE bij de mens (Bormane et al., 2004; Brinkley et al., 2008; Broker, 2002; Makowka et al., 2009; Süss et al., 2006; Takashima, 1998).

1.11 Prevalentie in teken en dieren in België

1.11.1 Teken

Er zijn geen gegevens over de prevalentie van TBEV in teken beschikbaar. Over het algemeen zijn deze gegevens niet zo nuttig omdat de prevalentie van TBEV in teken niet direct gerelateerd lijkt te zijn aan de incidentie van TBE bij mensen en omdat het testen van grote aantallen teken zelfs in endemische gebieden, geen virusdetectie garandeert (Stefanoff et al., 2013).

http://labo.itg.be/lgm/en/home.aspx


− 10 −

1.11.2 Dieren

Er zijn verschillende studies uitgevoerd om de aanwezigheid van TBEV bij Belgische huisdieren en wilde dieren te onderzoeken. Alle vijf Belgische veterinaire studies hebben de aanwezigheid van TBEV-reactieve antilichamen in Belgische sentineldieren aangetoond, maar geen van deze studies kon de aanwezigheid van TBEV RNA aantonen. Hoewel het virus (of de virussen) dat/die seroconversie bij deze dieren heeft/hebben veroorzaakt ten minste antigenetisch nauw verwant is/zijn met de Europese referentiestam van TBEV, is het niet zeker of dit virus/deze virussen ook pathogeen is/zijn voor de mens. In 2014-2015 voerden de onderzoekers van Sciensano (Suin et al., ongepubliceerde resultaten) een onderzoek uit naar de aanwezigheid van TBEV in wilde knaagdieren, gevangen op plaatsen waar eerder seropositief vee werd ontdekt (Roelandt et al., 2014). Hoewel 4-8% van de M. glareolus en 1,9% van de A. sylvaticus positief werd getest op TBEV-antilichamen, kon in geen van de knaagdieren TBEV RNA worden gedetecteerd. Verdere studies bij dieren en/of teken zijn daarom noodzakelijk om te proberen TBEV in België te isoleren en te karakteriseren.

2 Aanbevelingen voor vaccinatie in Europa

In overeenstemming met het standpunt van de WHO over vaccinaties tegen tekenencefalitis uit 2011 beveelt de European Academy of Neurology (EAN) vaccinatie aan voor alle leeftijdsgroepen boven 1 jaar in hoog endemische gebieden (≥ 5 gevallen/100 000/jaar), maar ook voor personen die risico lopen in gebieden met een lagere incidentie (WHO; TABA et al). Dit laat ruimte voor regionale aanbevelingen tot vaccinatie (in tegenstelling tot nationale aanbevelingen) en kosteneffectiviteit kan worden overwogen op basis van bijvoorbeeld leeftijdsgroepen (in plaats van bijvoorbeeld ganse bevolking). Reizigers die naar endemische gebieden reizen, worden best gevaccineerd als hun bezoeken veel buitenactiviteiten omvat. Op nationaal niveau bestaan er verschillende immunisatiestrategieën voor TBE-vaccinatie in Europa, afhankelijk van de lokale epidemiologische situatie en risicobeoordeling op regionaal/nationaal niveau. Sommige landen, zoals Portugal, Denemarken en Noorwegen, hebben geen aanbeveling voor vaccinatie (bron: Pfizer, vanaf maart 2017). West-Europese landen (Spanje, Frankrijk, Nederland, het Verenigd Koninkrijk, Ierland en België) bevelen vaccinatie alleen aan voor reizigers naar endemische gebieden tijdens het tekenseizoen en wanneer blootstelling aan teken wordt verwacht (risicoactiviteiten). Het noorden van Italië, Zweden en enkele Oost-Europese landen (Polen, Slowakije, Oekraïne....) bevelen vaccinatie aan voor (hoog)risicogroepen. Naast de risicogroepen wordt vaccinatie aanbevolen voor sommige leeftijdsgroepen of de hele bevolking in het zuiden van Duitsland, Tsjechië, Oostenrijk, Slovenië, Hongarije, Estland, Letland en sommige delen van Zwitserland, hoewel de Zwitserse overheid overweegt de vaccinatie uit te breiden tot de hele bevolking (Swissinfo, 2018).

2.1 Buurlanden

Ondanks het voorkomen van enkele autochtone gevallen van TBE in Nederland in de afgelopen twee jaar, is de aanbeveling nog steeds om vaccinatie alleen te overwegen in geval van mogelijke blootstelling aan tekenbeten tijdens een verblijf in endemische gebieden (RIVM). Volgens de richtlijnen voor reisgeneeskunde wordt vaccinatie aanbevolen voor kampeerders en wandelaars die minstens vier weken (cumulatief) verblijven in een endemisch gebied in Europa (LCR). In Frankrijk wordt vaccinatie alleen aanbevolen voor reizigers die van het voorjaar tot de herfst in endemische plattelands- of bosgebieden in Midden-, Oost- en Noord-Europa verblijven (HCSP, 2009). Op basis van de epidemiologische situatie verklaarde de Haut Conseil de la


− 11 −

Santé Publique (HCSP) in 2004 dat vaccinatie niet nodig was voor personen die in Frankrijk verblijven. Er is nog geen recente herziening van de aanbevelingen geweest. In Luxemburg wordt vaccinatie aanbevolen voor alle volwassenen en kinderen ouder dan zes jaar die tijdens het tekenseizoen (vroege zomer en herfst) in de bossen van endemische gebieden verblijven voor vrijetijdsbesteding of professionele activiteiten (voornamelijk in Centraal- en Noord-Europa) (CSH). Duitsland telt enkele endemische gebieden voor TBE in het zuiden van het land, met name in Beieren en Baden-Württemberg. De risicogebieden worden goed gedefinieerd door het Robert Koch Instituut (RKI). Het Permanent Comité voor Vaccinatie (STIKO) beveelt aan dat alle inwoners van deze risicogebieden en mensen die naar deze risicogebieden reizen en worden blootgesteld aan teken, zich laten vaccineren tegen TBE. Voor inwoners van risicogebieden en reizigers in Duitsland worden de kosten van TBE-vaccinatie gedekt door de wettelijke ziekteverzekering.

3 Vaccins in België: FSME-IMMUN® en FSME-IMMUN®Junior (BCFI, brochure)

Het vaccin kan worden toegediend vanaf de leeftijd van 1 jaar. Voor kinderen jonger dan 16 jaar wordt een pediatrisch TBE-vaccin (FSME-IMMUN junior) aanbevolen dat de helft van het vaccin voor volwassenen bevat.

3.1 Samenstelling

Het vaccin bevat TBE-virus (Neudörfl-stam) 1,2 microgram geproduceerd op kippenembryofibroblastcellen en geadsorbeerd op gehydrateerd aluminiumhydroxide (0,17 milligram Al3+) en:

menselijk albumine

natriumchloride

dinatriumfosfaatdihydraat

kaliumdiwaterstoffosfaat

water voor injecties

sacharose

3.2 Bewaren

Bewaren in een koelkast (2C - 8C). Bewaar de spuit in de buitenverpakking om deze te beschermen tegen licht. Niet invriezen. Gebruik dit vaccin niet als u zichtbare tekenen van vreemde deeltjes of lekkage opmerkt.

3.3 Wijze van toediening

Dit vaccin moet intramusculair worden geïnjecteerd. Primovaccinatieprogramma

Het primovaccinatieprogramma bestaat uit drie doses FSME-IMMUN 0,5 ml (of FSME-IMMUN junior):


− 12 −

De tweede injectie wordt 1 tot 3 maanden na de eerste injectie gegeven. Deze kan twee weken na de eerste dosis worden gegeven als u dringend bescherming nodig heeft.

De derde injectie wordt 5 tot 12 maanden na de tweede injectie gegeven.

Het is het beste om de eerste twee dosissen in de winter toe te dienen, om beschermd te zijn in het voorjaar, wanneer teken actief worden.

De derde dosis vervolledigt de primovaccinatie en wordt best tijdens hetzelfde tekenseizoen of in ieder geval vóór het begin van het volgende tekenseizoen toegediend.

Na de primovaccinatie houdt de bescherming maximaal drie jaar aan.

Basis-immunisatie Dosis

Conventioneel schema

Snelle immunisatieschema

1e dosis 0,5 ml (of 0,25 ml junior-dosis)

Gekozen datum Gekozen datum


1 tot 3 maanden na de 1e vaccinatie

14 dagen na de 1e vaccinatie




Booster-vaccinaties

Voor personen jonger dan 60 jaar De eerste booster-dosis wordt 3 jaar na de derde dosis gegeven. Verdere booster-doses moeten om de 5 tot 10 jaar worden gegeven. Personen ouder dan 60 jaar (ouderen) De eerste en alle verdere booster-doses moeten met een interval van drie jaar worden gegeven.

Booster-dosis ≥16 tot <60 jaar Dosis Timing

1e booster 0,5 ml 3 jaar na de3e vaccinatie

Opeenvolgende booster-doses 0,5 ml om de 5 tot 10 jaar

Booster-dosis ≥ 60 jaar Dosis Timing

Alle booster-doses 0,5 ml elke 3 jaar

Verlenging van het interval tussen de doses (primair vaccinatieschema en booster-doses) kan ertoe leiden dat personen onvoldoende bescherming tegen infectie hebben (zie rubriek 5.1). In het geval van een onderbroken vaccinatieschema, mag het vaccinatieschema worden verder gezet zonder te moeten herbeginnen.


− 13 −

3.4 Gelijktijdige toediening

Er zijn geen interactiestudies met andere vaccins of geneesmiddelen uitgevoerd. De toediening van andere vaccins gelijktijdig met FSME-IMMUN (en FSME-IMMUN Junior) moet worden uitgevoerd in overeenstemming met de officiële aanbevelingen. Als er gelijktijdig andere injecteerbare vaccins moeten worden toegediend, moet de toediening op afzonderlijke plaatsen en bij voorkeur in afzonderlijke ledematen plaatsvinden.

3.5 Werkzaamheid van het vaccin

Er zijn geen klinische studies met werkzaamheidseindpunten uitgevoerd op een van de toegelaten TBE-vaccins. Deze vaccins zijn geregistreerd op basis van immunogeniciteits- en veiligheidsstudies, die consequent een sterke immuunrespons laten zien na primaire vaccinatie met het vaccin. Een Cochrane Collaboration review gepubliceerd in 2009 vatte 11 gerandomiseerde klinische studies (10 publicaties) samen, uitgevoerd met 3 verschillende TBE-vaccins (IPVE, FSME-IMMUN en Encepur) en met 8184 proefpersonen (6586 volwassenen en 1598 kinderen). Over het geheel genomen werden seroconversie-percentages van meer dan 87% waargenomen. Door de desbetreffende fabrikanten uitgevoerde studies melden seroconversie-percentages in het bereik van 92%-100% voor Encepur en FSME-IMMUN, zoals gemeten via een commerciële enzyme-linked immunosorbent assay (ELISA) of neutralisatietest (NT), waarbij seroconversie wordt gedefinieerd als NT ≥1:10, of volgens de aanbevelingen van de ELISA-fabrikant (Loew-Baselli et al., 2011; Ehrlich et al., 2003; Loew-Baselli et al., 2006; Schöndorf et al., 2007).

3.6 Immunogeniciteit

Het klinische ontwikkelingsprogramma voor FSME-IMMUN omvatte 13 studies die de immunogeniciteit en veiligheid van het vaccin bij ongeveer 5180 volwassenen en 6430 kinderen onderzochten. Na bestudering en analyse van de gepubliceerde literatuur werden nog eens 4 studies over FSME-IMMUN geïdentificeerd (Loew-Baselli et al., 2011). Het seroconversie-percentage bij volwassenen van 16 tot 65 jaar, gevaccineerd volgens het conventionele schema, was 97% na de tweede dosis en varieerde tussen 99,5% en 100% na de derde dosis, zoals gemeten via ELISA en/of NT. Wanneer het snelle immunisatieschema werd gebruikt, waren de seroconversie-percentages bij NT na de tweede vaccinatie 98,0% en 89,9% bij volwassenen jonger of ouder dan 50 jaar, respectievelijk 100% en 99,3% in deze 2 leeftijdsgroepen na de derde vaccinatie. Twee pediatrische studies (een dosisbepalingsstudie met meer dan 400 kinderen die de later goedgekeurde pediatrische dosis kregen en een groot veiligheidsonderzoek met een immunogeniciteitssubset met ongeveer 370 kinderen, allen tussen 1 en 15 jaar oud) vonden seroconversie-percentages (ELISA) van 96% tot 100% (afhankelijk van de leeftijdssubgroep) na de tweede vaccinatie en bijna 100% in alle leeftijdscategorieën na de derde vaccinatie (Pöllabauer et al., 2010). Een andere pediatrische studie onderzocht immuunrespons bij 149 en 152 kinderen van 1-11 jaar oud, die respectievelijk met FSME-IMMUN Junior en Encepur Children werden gevaccineerd in het kader van een primair immunisatieprogramma. Volgens de NT op basis van de Neudörfl-stam was de seropositiviteit na de tweede vaccinatie in de gecombineerde leeftijdsgroepen 100,0% bij kinderen die FSME-IMMUN Junior kregen en 97,8% bij kinderen die 2 vaccinaties met Encepur Children kregen (Pöllabauer et al., 2010). Een derde vaccinatie met FSME-IMMUN Junior induceerde 100% seropositiviteit in beide studiegroepen (Prymula et al., 2012). Een eerdere pediatrische studie, die de immuunrespons bij 334 kinderen op zowel FSME-IMMUN Junior als Encepur Children onderzocht voor de eerste 2 vaccinaties, met behulp van


− 14 −

zowel het conventionele als het snelle immunisatieschema, vond hogere seropositiviteits-percentages (NT ≥10) in de met Encepur geïmmuniseerde groep versus de groep die FSME-IMMUN Junior ontving, met behulp van een van beide vaccinatieschema's. Na afloop van de primaire vaccinatiekuur en na de derde dosis (gegeven met Encepur Children) behaalde >95% van alle kinderen een NT ≥10 (Wittermann et al., 2009). Beide studies bevestigden de uitwisselbaarheid van de 2 TBE-vaccins bij toediening als derde dosis in het kader van een conventioneel of snel primair immunisatieschema.

3.7 Immuungecompromitteerde personen

Het vaccin is waarschijnlijk minder immunogeen bij tenminste sommige vormen van immunosuppressie. Men kan besluiten om een extra 'priming'-dosis (M0-M1-M2-M5 tot 12) toe te voegen in geval van immunosuppressie, zoals wordt aanbevolen in sommige endemische regio's (Oostenrijk en sommige delen van Zweden). Het bewijs dat dit nut heeft is echter beperkt (Hertzell et al., 2016).

3.8 Oudere patiënten

Het vaccin is waarschijnlijk minder immunogeen bij ouderen (> 60 jaar) (Lindblom et al., 2014).

3.9 Veiligheid van het vaccin

De meest gemelde reacties bij volwassenen op de TBE-vaccinatie zijn lokale pijn (≥ 1/10), hoofdpijn, vermoeidheid, malaise, myalgie, artralgie en koorts (≥ 1/1.000). De bijwerkingen bij kinderen zijn vergelijkbaar met die waargenomen bij volwassenen. Kinderen hebben echter vaker last van koorts.

3.10 Contra-indicaties

Er kan overgevoeligheid optreden voor de werkzame stof, elk van de hulpstoffen of productieresiduen (formaldehyde, neomycine, gentamycine, protaminesulfaat). Er dient rekening te worden gehouden met kruisallergieën met andere aminoglycosiden dan neomycine en gentamycine. Ernstige overgevoeligheid voor ei- en kippeneiwitten (anafylactische reactie na orale inname van ei-eiwit) kan ernstige allergische reacties veroorzaken bij gevoelige personen. TBE-vaccinatie moet worden uitgesteld als de persoon lijdt aan een matige of ernstige acute ziekte (met of zonder koorts).


− 15 −

4. Conclusie en aanbevelingen

De Hoge Gezondheidsraad formuleerde aanbevelingen voor vaccinatie tegen TBE voor de volgende 3 situaties: in geval van geen gevallen bij de mens, in geval van sporadische gevallen bij de mens, in geval van endemische ziekte.

4.1 In het geval van geen gevallen bij de mens - laag circulatieniveau van het TBE-virus:

a. Vaccinatie wordt niet aanbevolen voor de algemene bevolking b. Geen actief toezicht c. Vaccinatie van risicogroepen:




4.2 In het geval van sporadische gevallen bij de mens (met onregelmatige tussenpozen of slechts op enkele plaatsen; geografisch verspreid):

In geval van 1 geval bij de mens: actief toezicht

a. Vaccinatie wordt niet aanbevolen voor de algemene bevolking.

b. Actief toezicht








In geval van 2 of meer gevallen van besmetting bij de mens in hetzelfde jaar in hetzelfde

gebied (natuurpark)

a. Vaccinatie wordt niet aanbevolen voor de algemene bevolking

b. Actief toezicht





− 16 −




Vaccinatie wordt niet aanbevolen voor professionele (houthakkers, boswachters, plantsoenendienst....) of recreatieve risicogroepen. Omdat de andere preventieve maatregelen het individu echter niet volledig beschermen (ze verminderen het risico op gebeten worden), en het vroegtijdig verwijderen van de teken niet beschermt tegen TBE en omdat er geen behandeling is, kan men vaccinatie overwegen voor sommige professionals en individuen met een hoog risico op een tekenbeet. Deze aanbeveling kan worden herzien wanneer de seroprevalentiestudie naar TBE bij Belgische boswachters beschikbaar is (zomer 2019).

4.3 In geval van endemische ziekte

Vaccinatie van de gehele bevolking wordt alleen aanbevolen als de incidentie ten minste 5/100.000 bedraagt (WHO, 2011). Voor endemische circulatie met een lagere incidentie kan vaccinatie worden aanbevolen voor risicogroepen. De aanbeveling zal worden aangepast aan de epidemiologische ontwikkeling van TBE in België.


− 17 −

V. REFERENTIES

Alkishe AA, Peterson AT, Samy AM. Climate change influences on the potential geographic distribution of the disease vector tick Ixodes ricinus. PLoS One. 2017 Dec ;12(12):e0189092.

Beauté J, Spiteri G, Warns-petit E, Zeller H. Tick-borne encephalitis in Europe. Eurosurveillance 2018:1-9.

Bormane A, Lucenko I, Duks A, Mavtchoutko V, Ranka R., Salmina K et al. Vectors of tick-borne diseases and epidemiological situation in Latvia in 1993-2002. Int J Med Microbiol 2004;293:36-47. Brinkley C, Nolskog P, Golovljova I, Lundkvist A, Bergstrom T. Tick-borne encephalitis virus natural foci emerge in western Sweden. Int. J. Med. Microbiol 2008;298:73–80. Brockmann SO, Oehme R, Buckenmaier T, Beer M, Jeffery-Smith A, Spannenkrebs M et al. A cluster of two human cases of tick-borne encephalitis (TBE) transmitted by unpasteurised goat milk and cheese in Germany, May 2016. Eurosurveillance 2018;23. Broker M. Tick-borne encephalitis virus within and outside Japan: a cause for concern? Jpn J Infect Dis 2002;55:55-6. CBIP-BCFI - Belgisch Centrum voor Farmacotherapeutische Informatie. Leaflet FSME IMMUN (junior). Available from: URL:<http://www.bcfi.be/nl/chapters/13?frag=11494> CDC - Centers For Disease Control and Prevention. Factsheet Tick-Borne Encephalitis. Available from: URL:<https://www.cdc.gov/vhf/tbe/pdf/factsheet.pdf> CDC - Centers For Disease Control and Prevention. Tick-borne encephalitis. Yellow book; 2018. Available from: URL:<https://wwwnc.cdc.gov/travel/yellowbook/2018/infectious-diseases-related-to-travel/tickborne-encephalitis> Chrustek A, Hoły´ nska-Iwan I, Dziembowska I, Bogusiewicz J, Wróblewski M, Cwynar A et al. Current Research on the Safety of Pyrethroids Used as Insecticides. Medicina 2018.

CSH - Conseil supérieur d’hygiène. Vaccination contre l’encéphalite à tiques Centre-Européenne; 2007. Available from: http://sante.public.lu/fr/espace-professionnel/recommandations/conseil-maladies-infectieuses/encephalite/2007-encephalite-tiques-centre-europeenne.pdf

de Graaf JA, Reimerink JHJ, Voorn GP, bij de Vaate EA, de Vries A, Rockx B et al. First human case of tick-borne encephalitis virus infection acquired in the Netherlands. Euro Surveill 2016;21:4-6.

Dobler, W Erber, HJ Schmitt. Tick Borne encephalitis (TBE), 2018, Global Health Press.

ECDC - European Centre For Disease Control and Prevention. Tick-borne encephalitis. Available from: URL:<https://www.ecdc.europa.eu/sites/portal/files/documents/AER_for_2015-tick-borne-encephalitis.pdf>

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Jeffery-Smith%20A%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=29667575

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Spannenkrebs%20M%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=29667575

http://www.bcfi.be/nl/chapters/13?frag=11494

https://www.cdc.gov/vhf/tbe/pdf/factsheet.pdf

https://wwwnc.cdc.gov/travel/yellowbook/2018/infectious-diseases-related-to-travel/tickborne-encephalitis

https://wwwnc.cdc.gov/travel/yellowbook/2018/infectious-diseases-related-to-travel/tickborne-encephalitis

http://sante.public.lu/fr/espace-professionnel/recommandations/conseil-maladies-infectieuses/encephalite/2007-encephalite-tiques-centre-europeenne.pdf




− 18 −

Ehrlich HJ, Pavlova BG, Fritsch S, Poellabauer EM, Loew-Baselli A, Obermann-Slupetzky O et al. Randomized, phase II dose-finding studies of a modified tick-borne encephalitis vaccine: evaluation of safety and immunogenicity. Vaccine 2003;22:217-23.

Haut Conseil de la sante publique. Calendrier des vaccinations et recommandations vaccinales. 2009. Available from: URL:<http://www.invs.sante.fr/beh/2009/16_17/beh_16_17_2009.pdf>

Haut Conseil de la sante publique. Recommandations sanitaires pour les voyageurs. 2009. Available from: URL:< http://www.invs.sante.fr/beh/2009/23_24/beh_23_24_2009.pdf>

Hertzell KB, Pauksens K, Rombo L, Knight A, Vene S, Askling HH. Tick-borne encephalitis (TBE) vaccine to medically immunosuppressed patients with rheumatoid arthritis: A prospective, open-label, multi-centre study. Vaccine 2016;34:650-655.

Holzmann H. Diagnosis of tick-borne encephalitis. Vaccine 2003;21:36-40.

Jurke A, Bannert N, Brehm K, Fingerle V, Kempf VA, Kompf D et al. Serological survey of Bartonella spp., Borrelia burgdorferi, Brucella spp., Coxiella burnetii, Francisella tularensis, Leptospira spp., Echinococcus, Hanta-, TBE- and XMR-virus infection in employees of two forestry enterprises in North Rhine-Westphalia, Germany, 2011-2013. Int J Med Microbiol 2015;305:652-62.

LCR - Landelijk Coördinatiecentrum Reizigersadvisering. Reizigersinformatie Tekenencefalitis. 2018. Available from: URL:<http://www.vaccinatiesopreis.nl/fileadmin/templates/vor/documents/Tekenencefalitits_LCR.pdf>

Lindblom P, Wilhelmsson P, Fryland L, Matussek A, Haglund M, Sjowall J et al. Factors Determining Immunological Response to Vaccination against Tick-Borne Encephalitis Virus in Older Individuals. PloS one 2014;9.

Linden A, Wirtgen M, Nahayo A, Heyman P, Niedrig M, Schulze Y. Tickborne encephalitis virus antibodies in wild cervids in Belgium. Vet Rec 2012;170:108.

Loew-Baselli A, Konior R, Pavlova BG, Fritsch S, Poellabauer E, Maritsch F, et al. Safety and immunogenicity of the modified adult tick-borne encephalitis vaccine FSME-IMMUN: results of two large phase 3 clinical studies. Vaccine 2006;24:5256-63.

Loew-Baselli A, Poellabauer EM, Pavlova BG, Fritsch S, Firth C, Petermann R et al. Prevention of tick-borne encephalitis by FSME-IMMUN® vaccines: review of a clinical development programme. Vaccine.2011;29:7307-19.

Makowka A, Gut W, Rogalska J, Michalik J, Wodecka B, Rymaszewska A et al. Detection of TBEV RNA in ticks as a tool for valuation of endemic area wide and sensitivity of TBE surveillance. Przegl Epidemiol 2009;63:375-78.

Pöllabauer EM, Fritsch S, Pavlova BG, Löw-Baselli A, Firth C, Koska M et al. Clinical evaluation to determine the appropriate paediatric formulation of a tick-borne encephalitis vaccine.Vaccine 2010;28:4558-65.

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Poellabauer%20EM%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=14615149

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Loew-Baselli%20A%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=14615149

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Obermann-Slupetzky%20O%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=14615149

http://www.invs.sante.fr/beh/2009/23_24/beh_23_24_2009.pdf

http://www.vaccinatiesopreis.nl/fileadmin/templates/vor/documents/Tekenencefalitits_LCR.pdf

http://www.vaccinatiesopreis.nl/fileadmin/templates/vor/documents/Tekenencefalitits_LCR.pdf

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Fritsch%20S%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=16624457

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Poellabauer%20E%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=16624457

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Maritsch%20F%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=16624457


https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Firth%20C%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=21843576

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Petermann%20R%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=21843576

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=L%C3%B6w-Baselli%20A%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=20452432

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Firth%20C%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=20452432

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Koska%20M%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=20452432


− 19 −

Pöllabauer EM, Pavlova BG, Löw-Baselli A, Fritsch S, Prymula R, Angermayr R et al. Comparison of immunogenicity and safety between two paediatric TBE vaccines. Vaccine 2010;28:4680-5.

Prymula R, Pöllabauer EM, Pavlova BG. Antibody persistence after two vaccinations with either FSME-IMMUN® Junior or ENCEPUR® Children followed by third vaccination with FSME-IMMUN® Junior. Hum Vaccin Immunother 2012;8:736-42.

Rigaud E, Jaulhac B, Garcia-Bonnet N, Hunfeld KP, Féménia F, Huet D et al. Seroprevalence of seven pathogens transmitted by the Ixodes ricinus tick in forestry workers in France. Clin Microbiol Infect 2016;22:735.

RIVM - Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu. Richtlijn Tekenencefalitis. Available from: URL:<https://lci.rivm.nl/richtlijnen/tekenencefalitis>

Roelandt S, Heyman P, De Filette M, Vene S, Van der Stede Y, Caij AB et al. (2011). Tick-borne encephalitis virus seropositive dog detected in Belgium: screening of the canine population as sentinels for public health. Vector Borne Zoonotic Dis 2011;11:1371-6.

Roelandt S, Suin V, Riocreux F, Lamoral S, Van der Heyden S, Van der Stede Y et al. Autochthonous tick-borne encephalitis virus-seropositive cattle in belgium: a risk-based targeted serological survey. Vector Borne Zoonotic Dis 2014;14:640-7.

Roelandt S, Suin V, Van der Stede Y, Lamoral S, Marche S, Tignon M et al. First TBEV serology screening in Flemish wild boar. Infection Ecology and Epidemiology 2016;6:31099.

Roelandt S, Suin V, Van Gucht S, Van der Stede Y, Roels S. Comparative Tick-Borne Encephalitis (Virus) Surveillance in Belgium 2009-2015: Experiences with Diagnostic Tests, Sentinel Species and Surveillance Designs. J Zoonotic Dis Public Health 2017;1:4.

Rossbach B, Appel KE, Mross KG, Letzel S. Uptake of permethrin from impregnated clothing. Toxicol Lett. 2010 Jan 15;192(1):50-5

RKI - Robert Koch Institut. FSME: Risikogebiete in Deutschland (Stand April 2017). Epidemiologisches Bulletin. 2017. Available from: URL:<https://www.rki.de/DE/Content/Infekt/EpidBull/Archiv/2017/Ausgaben/17_17.pdf;jsessionid=FB8CE18CD08497DCF7C9E76924348485.2_cid290?__blob=publicationFile>

RKI - Robert Koch Institut. Statement of the German Standing Committee on Vaccination at the RKI Recommendations of the Standing Committee on Vaccination (STIKO) at the Robert Koch Institute. 2017/2018.

Schöndorf I, Beran J, Cizkova D, Lesna V, Banzhoff A, Zent O. Tick-borne encephalitis (TBE) vaccination: applying the most suitable vaccination schedule. Vaccine 2007;25:1470-5.

Sciensano. Monthly Newsletter on infectious diseases concerning the news of the current month. 2018. Available from: URL:< https://epidemio.wiv-isp.be/ID/Pages/flashs.aspx>

Stefanoff P, Pfeffer M, Hellenbrand W, Rogalska J, Rühe F, Makówka A et al. Virus detection in questing ticks is not a sensitive indicator for risk assessment of tick-borne encephalitis in humans. Zoonoses Public Health 2013;60:215-26.


https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Prymula%20R%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=20433803

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Angermayr%20R%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=20433803

https://lci.rivm.nl/richtlijnen/tekenencefalitis

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Rossbach%20B%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=19576275

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Appel%20KE%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=19576275

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Mross%20KG%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=19576275

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Letzel%20S%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=19576275

https://www.rki.de/DE/Content/Infekt/EpidBull/Archiv/2017/Ausgaben/17_17.pdf;jsessionid=FB8CE18CD08497DCF7C9E76924348485.2_cid290?__blob=publicationFile

https://www.rki.de/DE/Content/Infekt/EpidBull/Archiv/2017/Ausgaben/17_17.pdf;jsessionid=FB8CE18CD08497DCF7C9E76924348485.2_cid290?__blob=publicationFile

https://epidemio.wiv-isp.be/ID/Pages/flashs.aspx

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Mak%C3%B3wka%20A%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=22765504

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22765504




− 20 −

Sullivan KM, Poffley A, Funkhouser S, et al. Bioabsorption and effectiveness of long- lasting permethrin-treated uniforms over three months among North Carolina outdoor workers. Parasit Vectors. 2019

Süss J, Klaus C, Diller R, Schrader C, Wohanka N, Abel U. TBE incidence versus virus prevalence and increased prevalence of the TBE virus in Ixodes ricinus removed from humans. Int J Med Microbiol 2006;40:63-8.

SWI – Swissinfo. Nationwide recommendation against tick-borne encephalitis. 2018. Available from: URL:<https://www.swissinfo.ch/eng/health-threat_switzerland-considers-nationwide-vaccination-recommendation-against-tick-born-encephalitis-/44276398>

Taba P, Schmutzhard E, Forsberg P, Lutsar I, Ljøstad U, Mygland Å et al. EAN consensus review on prevention, diagnosis and management of tick-borne encephalitis. Eur J Neurol 2017;24:1214-61.

Takashima I. Epidemiology of tick-borne encephalitis in Japan. Comp Immunol Microbiol Infect Dis 1998;21:81-90.

Tavernier P, Sys SU, De Clerck K, De Leeuw I, Caij AB, De Baere M, et al. Serologic screening for thirteen infectious agents in roe deer (Capreolus capreolus) in Flanders. Infection Ecology and Epidemiology 2015;5:29862.

Thorin C, Rigaud E, Capek I, Andre-Fontaine G, Oster B, Gastinger G et al. Seroprevalence of Lyme Borreliosis and tick-borne encephalitis in workers at risk, in eastern France. Med Mal Infect 2008,38:533-42.

Velay A, Solis M, Kack-Kack W, Gantner P, Maquart M, Martinot M et al. A new hot spot for tick-borne encephalitis (TBE): A marked increase of TBE cases in France in 2016. Ticks Tick Borne Dis 2018;9:120-25.

Wittermann C, Petri E, Zent O. Long-term persistence of tick-borne encephalitis antibodies in children 5 years after first booster vaccination with Encepur Children. Vaccine. 2009;27:1585-8.

WHO - World Health Organization. Weekly epidemiological report (WER).2016. Available from: URL:<https://www.who.int/wer/2016/en/>

WHO - World Health Organization. Vaccines against tick-borne encephalitis: WHO position paper. 2011. Available from: URL:< http://www.who.int/wer/2011/wer8624.pdf?ua=1>

https://www.swissinfo.ch/eng/health-threat_switzerland-considers-nationwide-vaccination-recommendation-against-tick-born-encephalitis-/44276398

https://www.swissinfo.ch/eng/health-threat_switzerland-considers-nationwide-vaccination-recommendation-against-tick-born-encephalitis-/44276398

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Gantner%20P%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=28988602

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Maquart%20M%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=28988602

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Martinot%20M%5BAuthor%5D&cauthor=true&cauthor_uid=28988602

https://www.who.int/wer/2016/en/

http://www.who.int/wer/2011/wer8624.pdf?ua=1


− 21 −

VI. SAMENSTELLING VAN DE WERKGROEP

De samenstelling van het Bureau en het College alsook de lijst met de bij KB benoemde experten is beschikbaar op de website van de HGR: wie zijn we? Al de experten hebben op persoonlijke titel aan de werkgroep deelgenomen. Hun algemene belangenverklaringen alsook die van de leden van het Bureau en het College kunnen worden geraadpleegd op de website van de HGR (belangenconflicten). De volgende experten hebben hun medewerking en goedkeuring verleend bij het opstellen van het advies. Het voorzitterschap werd waargenomen door Ula MANIEWSKI; en het wetenschappelijk secretariaat door Veerle MERTENS. DELAERE Bénédicte Infectieziekten UCLouvain

LEONARD Philippe Interne en tropische geneeskunde, Reizigersgeneeskunde

ULG

LERNOUT Tinne Epidemiologie van infectieziekten Sciensano

MANIEWSKI Ula Interne geneeskunde, Tropische geneeskunde, Vaccinatie

ITG

REZETTE Jean-Pierre Arbeidsgeneeskunde C.H.U. de Charleroi

SUIN Vanessa Epidemiologie van infectieziekten Sciensano

VAN GUCHT Steven Epidemiologie van infectieziekten Sciensano

VAN LAETHEM Yves Infectiologie, Vaccinatie CHU Saint-Pierre

De volgende administraties/ministeriële kabinetten werden gehoord:

TOP Geert Zorg en Gezondheid

De permanente werkgroep “Vaccinatie” heeft het advies goedgekeurd. Het voorzitterschap

van de permanente werkgroep werd waargenomen door Yves VAN LAETHEM en het

wetenschappelijk secretariaat door Veerle MERTENS.

http://www.health.belgium.be/nl/wie-zijn-we

http://www.health.belgium.be/nl/belangenconflicten


− 22 −

Over de Hoge Gezondheidsraad (HGR) De Hoge Gezondheidsraad is een federaal adviesorgaan waarvan de FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu het secretariaat verzekert. Hij werd opgericht in 1849 en geeft wetenschappelijke adviezen i.v.m. de volksgezondheid aan de ministers van Volksgezondheid en van Leefmilieu, aan hun administraties en aan enkele agentschappen. Hij doet dit op vraag of op eigen initiatief. De HGR probeert het beleid inzake volksgezondheid de weg te wijzen op basis van de recentste wetenschappelijke kennis. Naast een intern secretariaat van een 25-tal medewerkers, doet de Raad beroep op een uitgebreid netwerk van meer dan 500 experten (universiteitsprofessoren, medewerkers van wetenschappelijke instellingen, praktijkbeoefenaars, enz.), waarvan er 300 tot expert van de Raad zijn benoemd bij KB; de experts komen in multidisciplinaire werkgroepen samen om de adviezen uit te werken. Als officieel orgaan vindt de Hoge Gezondheidsraad het van fundamenteel belang de neutraliteit en onpartijdigheid te garanderen van de wetenschappelijke adviezen die hij aflevert. Daartoe heeft hij zich voorzien van een structuur, regels en procedures die toelaten doeltreffend tegemoet te komen aan deze behoeften bij iedere stap van het tot stand komen van de adviezen. De sleutelmomenten hierin zijn de voorafgaande analyse van de aanvraag, de aanduiding van de deskundigen voor de werkgroepen, het instellen van een systeem van beheer van mogelijke belangenconflicten (gebaseerd op belangenverklaringen, onderzoek van mogelijke belangenconflicten en een Commissie voor Deontologie) en de uiteindelijke validatie van de adviezen door het College (eindbeslissingsorgaan van de HGR, samengesteld uit 30 leden van de pool van benoemde experten). Dit coherent geheel moet toelaten adviezen af te leveren die gesteund zijn op de hoogst mogelijke beschikbare wetenschappelijke expertise binnen de grootst mogelijke onpartijdigheid. Na validatie door het College worden de adviezen overgemaakt aan de aanvrager en aan de minister van Volksgezondheid en worden ze gepubliceerd op de website (www.hgr-css.be). Daarnaast wordt een aantal onder hen gecommuniceerd naar de pers en naar bepaalde doelgroepen (beroepsbeoefenaars in de gezondheidssector, universiteiten, politiek, consumentenorganisaties, enz.). Indien u op de hoogte wilt blijven van de activiteiten en publicaties van de HGR kunt u een mail sturen naar [email protected].

http://www.hgr-css.be/

mailto:[email protected]

federale overheidsdienst

VOLKSGEZONDHEID, VEILIGHEID VAN DE VOEDSELKETEN EN LEEFMILIEU

www.hgr-css.be

Deze publicatie mag niet worden verkocht.

Documents

Hoge Gezondheidsraad - Belgium · Hoge Gezondheidsraad − 3 − Vaccinatie wordt aanbevolen voor reizigers die tijdens het tekenseizoen (voorjaar, zomer en herfst) endemische regio's