33
1 Horende films Tony Bloem ID 1119052 Rijswijk 8 maart 2010

Horende films

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Horende films

1

Horende films Tony Bloem ID 1119052 Rijswijk 8 maart 2010

Page 2: Horende films

2

Inhoud Hoofdstuk 1 Het begin, inleiding en vragen 3 Hoofdstuk 2 Methodologie 7 Hoofdstuk 3 Resultaten en conclusie 11 Bijlagen Analyseschemas van de films 16 Literatuurlijst 31

Page 3: Horende films

3

Hoofdstuk1 Het begin 1.1 Inleiding Sinds het begin van cinema zijn er af en toe doven te zien in de films. Al in 1902 is er een film in de VS gemaakt waar een dove jonge vrouw het lied Star Sprangled Banner in Ameri-kaanse Gebarentaal gebaart. Maar het zijn vooral horende acteurs die een doof personage spelen. Vaak komen de personages van dove personen in de films niet overeen met doven in de werkelijkheid. In de meeste films is slechts één dove te zien. De dovengemeenschap met haar eigen cultuur en bijbehorende kenmerken, zoals het gebruik maken van tolken Gebarentaal, (Padden & Humphries, 1988 en 2005) is niet te zien in de films. De dove wordt vaak als een afhankelijke persoon met beperkingen afgebeeld. Vaak hebben ze ook een gestoorde persoonlijkheid. Ook doof-blinden en horende familieleden van doven krijgen aandacht in de films. Regel-matig komt naar voren dat doven en deze mensen in eerste plaats neergezet worden als problematische mensen. Aan het eind van de films is vaak te zien dat het toch goed geko-men is. Bij sommigen is daarvoor een ‘wonder’ nodig. Het publiek maakt op deze manier kennis met doven en hun manier van leven. Het is voor horenden vaak de enige manier om iets van de doven te kunnen begrijpen en zich erin te verdiepen. Films kijken heeft in afgelopen eeuw een sterke invloed op de beeldvorming. In de loop van de tijd is de beeldvorming van doven in de maatschappij aan het veranderen. In de films zie je de ontwikkeling ook gelijk opgaan met het beeld die de mensen in de samen-leving hebben van doven. Meestal hebben de films ook invloed op de veranderingen. Enkele films hebben grote invloed op de veranderende beeldvorming over doven. Johnny Belinda uit 1948, Children of a lesser God uit 1986 en Babel uit 2006 worden als hoogte-punten beschouwd. Het boek Hollywood speaks out van Schuchman (1988) gaat precies over dit onderwerp. Helaas beperkt dit boek zich tot films van Hollywood en gaat het niet verder dan 1986. Precies vlak voor de belangrijke veranderingen in films waar doof-zijn een rol speelt, te beginnen met Children of a lesser God in 1986, houdt het boek op. Na deze film is de beeld-vorming van doven in de films flink veranderd. Bij het verschijnen van het boek in 1988 is het al achtergehaald. Bij het organiseren van het debat en het stellen van juiste vragen bij vraaggesprekken met dove filmmakers en bezoekers van het filmfestival Deaf in the Picture en bij lessen Doven-cultuur mis ik kennis rondom de films waarin doof-zijn voorkomt of die doofheid als onderwerp hebben. In dit onderzoek wil ik te weten komen welke films invloed hebben op de beeldvorming over doven in de samenleving. Bij de lessen Dovencultuur wil ik enkele filmfragmenten gebruiken, die goed laten zien hoe doven in de films worden afgebeeld in de loop van de afgelopen eeuw.

Page 4: Horende films

4

1.2 Doel onderzoek Doel onderzoek: In het onderzoek wil ik een beeld krijgen van hoe de niet-dove (horende) filmmakers doven weergeven. Het biedt ons een goed afspiegeling over de veranderingen in de positie van de doven in de samenleving in afgelopen eeuw. Met dit onderzoek wil ik bruikbare films en filmfragmenten verzamelen en voor studenten bij lessen Dovencultuur en publiek van filmfestival Deaf in the Picture gebruiken. Het levert een bijdrage aan de bewustwording van de studenten en bezoekers over veranderende beeld over de doven, hun gemeenschap en hun taal. 1.3 Onderzoeksvraag De centrale onderzoeksvraag luidt: Welk beeld geven horende filmmakers van doven? Bij de subvragen wil ik de antwoorden kunnen vergaren om de centrale onderzoeksvraag kunnen onderbouwen. In subvragen laat ik mijn motieven en literatuuronderzoek zien, waarom ik een subvraag relevant vindt. 1. In welke films komen dove personages voor? 2. Hoe wordt het dove personage tov. van omgeving gepositioneerd? 3. Hoe verloopt de communicatie tussen doven en horenden? 4. Hoe ziet de impact van de film op de samenleving eruit? Bij Hoofdstuk 2 Methodologie beschrijf ik hoe ik de vragen ga uitvoeren. 1.4 Subvragen met definities en dimensies: 1- In welke films komen dove personages voor? a. De titel. Wordt in de titel verwezen naar auditieve status van personages of gebruik

van Gebarentaal? b. Wat voor feitelijke gegevens van de film in jaar, land en lengte van films weergege-

ven? De lengte van de film wordt in minuten (’) uitgedrukt. Heeft de tijdgeest en lo-catie van het verhaal invloed op de vorm van de film?

c. Worden er namen genoemd van regisseur / scenarioschrijver en hoofdrolspelers, die belangrijke invloed hebben op gestalte van de film? (Vogel, 1974) Zijn die mensen doof (d) of horend (h)? (Schuchman, 1988; Jouannet 1999; Bloem & De Ronde, 2003 en 2007)

Misschien heeft hun auditieve status invloed op de vorm en inhoud van de film. d. Is in de synopsis een kort objektieve beschrijving beschreven over de doof zijn en

gebarentaal in de film? e. Hoe wordt bij taal- en ondertitelgebruik de gebarentaal die de spelers spreken

toegankelijk gemaakt wordt voor kijkers die de gebarentaal niet beheersen, dus niet in vertaalde versies in andere talen voor buitenland. Ik wil weten wat voor keuzes de filmmakers hebben gemaakt, zodat het reguliere publiek de scènes in Gebaren-taal van de film kan volgen. In VS zijn de ondertitels niet gauw acceptabel. (Schuch-man)

2- Hoe wordt het dove personage ten opzicht van de omgeving gepositioneerd?

a. Hoeveel doven zien we in de film? Zien we dat het dove personage lid is van de dovengemeenschap in de film? Of is de het dove personage alleen te zien als een individu zonder andere doven. Volgens Padden en Humphries (1988 en 2005) en

Page 5: Horende films

5

Johnson en Erting (1989) is lidmaatschap van een dovengemeenschap een essentieel onderdeel van de culturele identiteit van doven. Als lid van dovengemeenschap zie ik het dove personage in de film met meerdere doven, waarbij het dove personage ‘gedragsdoofheid’ vertoont en dat de anderen van de gemeenschap het personage als een van hun beschouwt. (Baker & Padden, 1978)

In het onderzoek naar geestelijke gezondheid van doven van de Graaf en Bijl (1998) hebben doven die lid zijn van de dovengemeenschap betere psychische welbevinden dan doven, die geen lid van dovengemeenschap zijn, omdat men met elkaar kunnen identificeren en een gemeenschappelijk taal zonder barricades gebruiken.

b. Wordt de dove als een hulpbehoevend of een onafhankelijk persoon gepositio-neerd? Hoe zien de andere personen in de film de dove? Wordt de dove als een ‘normale’ persoon gezien of als een persoon met een afwijking, met als gevolg dat ze die dove negeren, betuttelen, afwijzen of verstoten? Of worden ze als slachtoffer neergezet, als object voor hulpverlening, gered moest worden door een horende persoon. (Schuchman, 1986; Louwen, 2003).

Wat voor verwachtingen heeft de omgeving op dove persoon in hoeverre zij met de samenleving mee kan doen. Is de hulpeloosheid blijvend of veranderbaar?

In het verleden toen de doven geen onderwijs genoten, konden ze zich niet uiten naar de andere leden van de samenleving. De samenleving had geen verwachtingen aan doven dat ze mee konden doen. Net als mensen die kanker hebben en door hun ziekte beperkt zijn in hun doen en laten, hoeven de doven zich niet aan te pas-sen. Dat is anders dan als iemand die stottert. Er wordt van de stotteraars wel verwacht dat zij op ten duur ‘normaal’ gaan gedragen. Stotteren en kanker hebben zijn alle twee even chronisch. De maatschappelijke acceptatie van hulpeloosheid / beperking is verschillend. (Freidson, 1981 in Boot en Klinkert, 2002) In de loop van de afgelopen twee eeuwen is de maatschappelijke acceptatie van doven veranderd. Tegenwoordig wordt veel meer van doven verwacht dat ze door middel van parti-cipatie en integratie met de samenleving mee kunnen doen (Knoors, 2004).

3- Hoe verloopt de communicatie?

a. Hoe volgt de dove wat de horende zegt? Kan de dove liplezen? In onderzoeken van o.a. Padden en Humphries (1988 en 2005) en Lane (1996) hebben doven veel moei-te met liplezen wat een horende persoon tegen hen spreekt. De horende moet wel duidelijk articuleren en in rustig tempo gericht spreken tegen dove. Vaak moet het ook worden herhaald. Als het goed gaat dan kan de dove wel wat aardig volgen. De intonaties blijven dan wel onzichtbaar. Met wat extra giswerk volgt de dove een beetje wel wat er gezegd wordt. Het persoonlijke talent van de dove speelt ook een grote rol om het vak liplezen te kunnen beheersen. (Wright, 1969)

Dit zeer moeizame proces om via liplezen horenden te kunnen volgen leidt bij vele doven tot frustraties, zich buitengesloten voelen en een sterk gevoel van een handi-cap/beperking. (Harris, 1995)

Wordt er dan gesticulaties gebruikt. Gesticulaties zijn simpele gebaren die de ge-sprekspartners ter plekke hebben bedacht en over beperkte onderwerpen kunnen bespreken. Vaak gaat het over hier en nu. Zoals aanwijzen en nabootsen van dagelijkse omgeving. In gesticulaties kun je niet praten over arbitraire en onzinnige

Page 6: Horende films

6

zaken. (Padden & Humphries, 1988) ‘By definition, languages are historically cre-ated, not invented by individuals’ (Clark & Clark, 1977 in Padden & Humphries)

Of gebruikt de horende gebaren tegen de dove. Dan gaat het dan wel vlotter. Het beste is dat een horende in Gebarentaal praat tegen dove. Op dat moment is er geen verschil tussen horende en dove en zien we twee geba-

rentaalgebruikers, die moeiteloos met elkaar kunnen praten. (Jokinen, 2001) b. Hoe maakt de dove zich duidelijk? Als een dove in spreektaal spreekt, spreekt die

dan met een typisch dovenaccent, zoals door Boone (1977) beschreven is. Het klinkt intonatieloos, omdat de dove eigen stem niet hoort en daardoor geen con-trole heeft op zijn stem. Het spraakgebrek van een dove leidt tot negatieve beeld-vorming. De omstanders denken dat doven geen of een verstoorde gevoelsleven hebben. (Bahan, 2008; Schadee, 1996)

Of is dat accentloos? Wordt wat de dove zegt door de anderen goed begrepen? Als de dove gebaart, volgt die dan de grammatica van gebarentaal of die van spreek-

taal? Volgens vele onderzoeken, waaronder van Koenen, Bloem, Janssen & van de Ven (2005), Baker e.a. (2008) en rapport Méér dan een Gebaar (Commissie Neder-landse Gebarentaal, 1996) zijn de grammaticale aspekten van NGT en NL verschil-lend. Dit geldt ook voor ASL versus Engels (Humphries, Padden, O’Rourke & Paul, 1980; Baker & Cokely, 1980).

Anders is dat je gaat gebaren, maar de grammatica van spreektaal volgt. Het is net of je Nederlands spreekt volgens grammatica van Engels. Doven ervaren dit als on-natuurlijk. Deze vorm werd ooit bedacht om dove kinderen grammatica van ge-sproken taal te laten leren met behulp van gebaren. Later werd dit vanuit doven-scholen en enkele ouders van dove kinderen gestimuleerd als de vorm waarbij de doven het beste kunnen communiceren. Dit komt voort uit onwetendheid dat de gebarentalen ook een eigen grammatica hebben en politieke overwegingen. (Koenen e.a., 2005; Baker e.a., 2008; Mylander & Goldin – Meadow, 1986 in Padden & Humphries 1988)

c. Is de tolk gebarentaal te zien in de film? Als de dove in gebarentaal en horende in spreektaal spreekt, wordt hun gesprek dan vertolkt door een tolk? Door inschakelen van een tolk gebarentaal / spreektaal wordt communicatie tussen doven en horenden beduidend beter. (Commissie Nederlandse Gebarentaal, 1996). Dankzij inzet van tol-ken kunnen doven en andere leden van de maatschappij beter op elkaar inspelen en samenwerken. Het geeft ook een positieve beeldvorming van doven bij horenden en omgekeerd.

4- Wat is de impact van de film op de samenleving? Heeft de film, akteurs of onderdelen van de film filmprijzen gewonnen? Worden de

akteurs die gehandicapten en doven spelen juist vaak beloond met prijzen, omdat publiek het prachtig vonden hoe ze hun rollen deden (JPE, 2002).

Yolande Bertsch van Werkteater zei: ‘Wanneer het Werkteater gehandicapten spéélt, blijkt dit het publiek bijzonder te boeien. Naar een echte gehandicapte kijkt men liever niet. …’ (Schayk, 2001)

Zijn er positieve en negatieve recensies over geschreven? Wat voor recensies staan in de kwaliteitskranten over de films en in het bijzonder het aspect dat met doven te ma-ken heeft.

Page 7: Horende films

7

Hoofdstuk 2 Methodologie Aan de hand van Basisboek kwalitatieve onderzoek van Baarda, de Goede en Teunissen (2005) en Film History, an introduction van Thompson en Bordwell (2003) wordt de uitvoe-ring van dit onderzoek beschreven. 2.1 Onderzoekstype Voor dit onderzoek wordt voor kwalitatief explorerend onderzoek gekozen. Hiermee wordt aan het eind van mijn onderzoek een mogelijke theorie beschreven die de onder-zoeksvragen kan beantwoorden. Om de onderzoeksvraag en de subvragen te beantwoorden, heb ik gekozen voor een inhoudsanalyse. Ik heb daarvoor gekozen omdat ik bestaand materiaal wil analyseren en toepasbaar maken voor mijn doelstelling zoals ik geschreven heb bij subvraag 4 Wester (1995) onderscheidt twee soorten inhoudsanalyses in mediaproducten afhankelijk van beoogde onderzoeksvragen. 1. Systematische kwantificerende analyse. Met deze analysemethode wordt onder andere grote hoeveelheid data van media-

producten systematisch classificeren door middel van surveyonderzoek of steekproe-ven. De resultaten van deze onderzoeken zijn vaak in statistieken verwerkt.

In deze methode kan ook geturfd worden hoe vaak een element in een film voorkomt. 2. Kwalitatief interpreterende analyse Met deze methode wordt het onderzochte materiaal in kleinere oplage onderzocht

door middel van inhoudelijk interpreteren van het mediaproducten. De resultaten worden verwerkt in inhoudelijke omschrijvingen van de bevindingen.

Systematische kwantificerende analyse is voor mijn onderzoek niet geschikt, omdat ik voor mijn onderzoek niet meer dan 5 films ga analyseren. Daarom kies ik voor kwalitatief inter-preterende analyse op inhoudelijke betekenissen van de films. Dit hangt ook samen met mijn onderzoeksvragen en beperkte aantal mediaproducten. Er zijn immers niet veel films van horenden over doven, die ik voor mijn onderzoek relevant vind. 2.2 Onderzoeksopzet Voor dit onderzoek wordt voor een kwalitatieve survey gekozen. Met deze opzet wordt gezocht naar gemeenschappelijke en verschillende kenmerken van de onderzoekseenhe-den. Dat wordt gedaan door: 1- Observaties: Aan de hand van de onderzoeksvragen wordt de films geanalyseerd.

Ongeveer 5 films worden geanalyseerd. 2- Documenten bestuderen: Voor het analyse van de films wordt eerst de recensies, die

in reguliere dagbladen en andere media staan geanalyseerd. Er wordt ook aandacht gegeven aan recensies, die in de media van en voor doven verschenen zijn. Zonodig wordt de relevante literatuur bestudeerd.

3- Documenten bestuderen: Welke films zijn gelauwerd met (film)prijzen. En welke film-prijzen zijn dat?

Page 8: Horende films

8

2.3 Onderzoekseenheden De films zijn in dit onderzoek de centrale onderzoekseenheid. De recensies van reguliere en dovenmedia en prijzen vormen de context voor de centrale onderzoekseenheden. De selectie van de films dat geanalyseerd wordt zijn: 1- Het aantal films wordt beperkt tot ongeveer 5 films. 2- De films zijn verschenen na 1945. 3- De films zijn (mondiaal) gelauwerd en krijgen veel aandacht in de recensies. 2.4 Dataverzamelingsmethoden Voor dit onderzoek wordt gekozen voor twee methoden 1- Observatie, Voor dit onderdeel is directe observatie van de films als primaire bron

door de onderzoeker noodzakelijk. Ik ga de films zelf observeren en analyseren aan de hand van de onderzoeksvragen. De films ga ik kijken in de bioscoop of op dvd’s.

2- Bestuderen van literatuur en prijzen, De recensies en literatuur worden opgezocht in de (digitale) krantenarchieven, bibliotheek. De overzicht van de filmprijzen zijn het beste te zien bij imdb.com.

Door het toepassen van twee dataverzamelingsmethoden als triangulatie wordt de betrouwbaarheid van mijn onderzoek te vergroot. Door gebruik van bestaande mate-riaal (films, recensies en overzicht van prijzen) is herhaling van onderzoek met dezelf-de instrumenten mogelijk.

2.4.1 Definities Om eenduidigheid te bereiken van de gebruikte begrippen, wordt de belangrijkste begrip-pen gedefinieerd. Bij de subvragen zijn de belangrijkste begrippen gedefinieerd. De moge-lijke definities zijn: doof, gebarentaal, spreektaal, ondertiteling, tolk, hulpbehoevend. Bij sommige definities worden in dimensies beschreven. 2.4.2 Indicatoren Aan welke indicatoren wordt in dit onderzoek aandacht gegeven: 1- communicatie tussen horenden en doven 2- positie van een dove in de samenleving Als het nodig is wordt een vooronderzoek gedaan naar indicator filmprijzen. Dat is ten behoeve van de subvraag 1. 2.4.3 Dimensies Voor sommige begrippen en indicatoren in dit onderzoek worden de gradaties in dimen-sies aangeven. Bij subvragen zijn enkele definities beschreven. Om communicatievormen tussen dove personage en horende duidelijk te maken, gebruik ik dimensies van spreektaal tot gebarentaal met spreektaal met gebaren en gebarentaal met woorden als tussenvormen. Dit is al beschreven bij subvraag 3 a en b. Ook de inzet van tolken wordt in dimensies wel of geen tolk beschreven. Voor aanduiding van de positie van dove personage in de omgeving hanteer ik de dimen-sies van hulpbehoevend tot onafhankelijk. Bij de indicator van filmprijzen wordt gekeken naar dimensies van geen tot veel filmprijzen

Page 9: Horende films

9

2.5 Databronnen Als primaire bron van mijn onderzoek gebruik ik de films als de centrale onderzoeks-eenheid. Voor dit onderzoek wil ik me beperken tot ongeveer 5 films. De recensies, boeken en prijzen zijn secundaire bronnen. Ze zijn nodig om context van de film te kunnen begrijpen. Er wordt bij de secundaire bronnen beperkt tot 1- Impact van de film. 2- Spelkwaliteit van de dove personages. 3- Dove of horende acteurs die de rol van dove personages spelen. Hoe ziet de impact van de film eruit. Heeft de film, akteurs of onderdelen van de film prijzen gewonnen? Wat voor recensies zijn over de films geschreven?. Ik ga www.imdb.com (The International Movie Database) raadplegen welke prijzen een film gewonnen heeft. Imdb.com is de grootste database over films. Het zwaartepunt ligt toch bij Amerikaanse films. Daar vind ik ook links naar de recensies van de films, die door di-verse sites en media worden aangeboden. Het is voornamelijk beschreven vanuit de ho-rende filmische perspektief. Imdb.com houdt ook bij welke belangrijke prijzen een film gewonnen heeft en in welke categorie. Ik beperk me tot de grote internationale prijzen, zoals the Academy Awards (Oscars) en Golden Globes van Hollywood, Césars, Palmen van Cannes en Leeuwen van Venetië. Voor de onderdelen waarvoor de prijzen zijn toegekend, geef ik alleen aandacht aan prijzen voor films, regisseur, scenarioschrijver, hoofdrollen, belangrijke bijrollen en rollen van dove personages. Voor reguliere recensies van films maak ik gebruik van boeken, verschillende kranten, vakbladen en recensieforums op internet. Voor recensies vanuit Nederlandse dovenperspektief maak ik onder andere gebruik van Woord en Gebaar, het nationale dovenblad en Nederlandstalige netplekken. Voor recen-sies vanuit de Amerikaanse dovenperspektief maak ik gebruik van de documentaire Through Deaf Eyes (2007) en diverse recensieforums op internet en mogelijke vindbare periodieken en literatuur. 2.6 Observaties De notities voor de observaties van de films worden aan de hand van te voren vast-gestelde indicatoren en dimensies, die bij subvragen (1.4) zijn genoemd, beschreven. De indicatoren en eventuele dimensies zijn: 1. Welke films zijn dat? a. De titel (De catalogus wordt op basis van titel gecategoriseerd) b. Er worden feitelijke gegevens van jaar, land en lengte van films in minuten (’) weer-

gegeven. c. Er worden namen genoemd van regisseur, scenarioschrijver en hoofdrolspelers, die

belangrijke invloed hebben op gestalte van de film. Er wordt ook vermeld of die mensen doof (d) of horend (h) zijn.

d. In de synopsis wordt een kort objectieve beschrijving over de inhoud van de film beschreven.

e. Beschrijving van de spreektaal en / of gebarentaal en taal die voor ondertitels ge-bruikt wordt.

Page 10: Horende films

10

2. Hoe wordt het dove personage ten opzichte van de omgeving gepositioneerd?

a. In dit onderzoek beschrijf ik of de dove persoon als enige dove te zien is of zien we ook andere doven.

Kortom, Ik ga beschrijven hoeveel doven er te zien is in de film en hoe vaak de groepsvorming gebeurt.

b. Wordt de dove als een hulpbehoevend of een onafhankelijk persoon gepositio-neerd?

Door middel van beschrijvingen van interacties in woord en beeld tussen dove en horende probeer ik beeld te scheppen hoe de relatie tussen de twee personages eruit ziet en of de dove zich hulpbehoevend of onafhankelijk opstelt.

c. Hoe zien de andere personen in de film de dove? Wordt de dove als een ‘normale’ persoon gezien of als een persoon met een afwijking, met als gevolg dat ze die dove negeren, beschimpen, afwijzen of verstoten?

3. Hoe ziet de interactie tussen dove en horende in de film uit? Door middel van het kiezen van een filmfragment toon ik de karakteristiek van de film

aan, waaruit hoe de interactie eruit ziet. a. Hoe volgt de dove wat de horende zegt? Kan de dove liplezen of wordt ook in

gebarentaal tegen dove gesproken? Ik geef beschrijving hoe de communicatie ver-loopt.

b. Hoe volgt de horende wat de dove zegt? Spreekt de dove alleen in gebarentaal of spreektaal of een mix van die beide talen? Als een dove in spreektaal spreekt, spreekt die dan met een typisch dovenaccent? Of is dat accentloos? Gebruikt die dove ook gebaren als die spreekt?

Ik ga voor dit onderdeel een logopedist, die ervaring heeft met doven vragen de stem van die dove personage voor mij aan te duiden. Andersoortige accenten zoals dialecten of buitenlanders die een andere taal spreekt, laat ik buiten de beschou-wing.

Als de dove in gebarentaal spreekt volgt die dan de grammatica van gebarentaal of die van spreektaal?

In het verleden heb ik een cursus ASL (Amerikaanse Gebarentaal) gevolgd en heb ruime ervaring in conversaties met Amerikaanse doven. Ik ga dat bij Amerikaanse film zelf beoordelen.

c. Is tolk gebarentaal/spreektaal te zien in de film? Als de dove in gebarentaal en ho-rende in spreektaal spreekt, wordt hun gesprek dan vertolkt door een tolk geba-rentaal/spreektaal?

Er wordt beschreven of de tolk wel of niet te zien is. In welke situatie wordt de tolk wel of niet ingeschakeld. Als er getolkt wordt, wie doet het en in welke moda-liteit wordt dat gedaan?

Page 11: Horende films

11

Hoofdstuk 3 Resultaten en conclusie Hieronder beschrijf ik de resultaten op basis van de vragen, die in de analyseschema’s zijn gesteld op basis van hoofdstuk 2.6 Observaties 3.1 Welke films? 3.1.1 Wat is de titel, het jaar en het land waar het gemaakt is?

1 Johnny Belinda, 1948, VS 2 Children of a lesser God, 1988, VS 3 Four weddings and a funeral, 1994, UK 4 Jenseits der Stille, 1996, D 5 Babel, 2006, Internationaal

Bij de titel van film 4 is de verwijzing te zien naar de stilte van doven. Bij film 5 verwijst de titel naar de Babylonische spraakverwarring, waardoor mensen elkaar niet kunnen begrij-pen. Het gebruik van Gebarentaal ten opzichte van dominante spreektalen sluit goed aan bij de titel 3.1.2 Wat zijn de namen van regisseur, scenarioschrijver en of acteurs en hun auditieve status? De regisseurs en scenarioschrijvers van alle films zijn horend. In de films 1 en 5 worden de dove personages gespeeld door horende acteurs. In de films 2, 3 en 4 worden de dove personages gespeeld door dove acteurs. In film 5 spelen de dove acteurs de bijrollen. 3.1.3 Wat zijn de korte inhoud van de films? De films 1 en 2 laten doven zien die niet alleen een beperking hebben en dat ze meer kunnen doen. De films 2, 4 en 5 laten meerdere kanten van doof zijn zien, zoals beperkt zijn, eigen cultuur en taal hebben, lid zijn van een dovengemeenschap. De dove bij de film 3 komt evenwichtiger over, dan de doven bij film 1, 2, 4 en 5. In de films 1, 4 en 5 ligt het zwaartepunt meer bij gehandicapt zijn. Bij film 2 is wel de verandering van gehandicapt zijn naar anders zijn te zien. 3.1.4 Hoe ziet de taalgebruik en ondertitels eruit? De scènes in Gebarentaal in de films 1 en 2 zijn niet ondertiteld, maar vertolkt door de horende medeacteurs ten behoeve van het publiek. Het publiek verneemt wat de doven zeggen niet uit de eerste hand. Bij de films 3, 4 en 5 wordt wat doven zeggen ondertiteld voor het publiek. 3.2 Hoe wordt het dove personage ten opzichte van de omgeving gepositioneerd? 3.2.1 Hoeveel doven zijn te zien? In film 1 is één dove te zien. In de film 3 is ook één dove te zien, maar het is wel te zien dat hij lid is van een dovengemeenschap, omdat hij de taal van doven gebruikt. In de films 2, 4 en 5 zijn er meerdere doven als leden van dovengemeenschap te zien op school, feestje, in kerk en op een vaste ontmoetingsplek te zien.

Page 12: Horende films

12

3.2.2 Zijn doven hulpbehoevend of onafhankelijk? In de films 1 en 4 zijn de doven hulpbehoevend. In film 2 draait om de strijd tussen hulp-behoevend zijn en onafhankelijk zijn. Bij de films 3 en 5 speelt deze thema nauwelijks een rol. 3.2.3 Hoe zien de anderen de dove? In de films 1, 2 en 4 worden doven door horenden gezien als personen die hulp nodig hebben. Uiteindelijk eindigt film 2 wel zo dat de dove gelijkwaardig behandeld wordt door de horende. In film 1 komt de held goed over, omdat hij een dove vrouw heeft gered van het isolement, de taalloosheid en onderwaardering. Later gaat hij met haar trouwen. In de films 4 en 5 worden doven door horenden niet als gelijke beschouwd. In film 3 wordt de dove gelijkwaardig beschouwd door horenden. In alle films genieten de doven van muziek door aanraking van muziekinstrument of door trillingen via de vloer naar de voeten. Het publiek denk dan dat doven ook van muziek kan genieten als horenden. 3.3 Hoe ziet de interactie tussen dove en horende uit? 3.3.1 Hoe volgt de dove wat de horende zegt? Als de horende gebaren maakt in de vorm van gebarentaal of gesproken taal met gebaren, volgt de dove het best in alle films. Spraakafzien is te zien bij alle films. In film 1 kan de dove moeiteloos spraakafzien ook al als een horende snel praat. De schriftelijke communicatie door middel van bijvoorbeeld papier en pen is te zien in de films 1 en 5. 3.3.2 Hoe volgt de horende wat de dove zegt? Alle doven in de films spreken niet. In de films 1, 2 en 4 gebruiken horende professionals, zoals leraren op dovenscholen, gesproken taal met gebaren. In de films 3, 4 en 5 zijn ho-rende familieleden die in gebarentaal of gesproken taal met gebaren praten. In film 5 wordt ook papier en pen en stem gebruikt. Als een horende de gebarentaal niet beheerst wordt er door diverse mensen getolkt. 3.3.3 Is tolk aanwezig? In de films 1, 2, 3 en 4 treden de familieleden, dokter en leraren van de dovenschool in-formeel op als een tolk. Alleen in film 1 is ook een officiële tolk te zien. In film 5 is geen tolk te zien. 3.4 Welke filmprijzen en recensies zijn er? 3.4.1 Wat voor filmprijzen zijn genomineerd en gewonnen? Alle films zijn genomineerd voor vele belangrijke prijzen en enkelen hebben de prijzen ook gewonnen. De horende acteurs in de films 1 en 5 die de rol van een dove spelen worden genomi-neerd voor belangrijke filmprijzen en zij winnen die prijzen ook. Alleen de dove actrice in film 2 wordt beloond met de belangrijke filmprijzen. De horende personages die doven helpen in de films 1, 2 en 4 zijn ook genomineerd waar-onder voor een Oscar.

Page 13: Horende films

13

3.4.2 Wat zijn de recensies vanuit horend perspectief? Bij de recensie van de film 1 werd geschreven dat doven meelijwekkende, gediscrimineer-de schepsels zijn, die ook mee kunnen doen in de samenleving. Bij film 2 zijn de recensen-ten lovend dat de film belangrijke bijdrage levert aan de emancipatie van doven, ondanks hoog romantische gehalte. Bij film 3 schrijven veel kranten dat een dove gewoon in de samenleving thuishoort en gewoon mee kan doen, zonder specifieke aandacht te krijgen voor het doof zijn. Bij de films 4 en 5 wordt er geschreven over keerzijden van het doof zijn, namelijk een beperking hebben en eigen cultuur en taal hebben. Bij de films 1, 2 en 5 worden de dove personages doofstom en deaf and dumb genoemd. 3.4.3 Wat zijn de recensies vanuit doof perspectief? In de recensies van de media van en voor doven komt duidelijk naar voren dat de doven-gemeenschap blij is dat doven onder de aandacht zijn gekomen in de samenleving. Vooral bij film 1, ook al speelt een horende actrice de rol van de dove. Sterker nog, ze vonden dat zij het uitstekend gedaan heeft. Bij film 2 vertellen de recensenten dat de film een belangrijke vooruitgang is in de emanci-patie van de doven. In de film is de gelijkwaardigheid van de doven, volwaardigheid van de gebarentaal als een taal, dovengemeenschap en echte dove acteurs te zien. Voor de films 3, 4 en 5 heb ik nog geen recensies kunnen vinden. 3.4.4 Wat voor vergelijkbare films zijn er? Bij de vergelijkbare films zien we ook dezelfde ontwikkelingen van de eerste films waar doof zijn centraal staat tot films waar doven ook aan meedoen. Ook zien we in de loop der tijd in meer films dat de dove personages gespeeld worden door dove acteurs. 3.5 Conclusie In de films streven de horende filmmakers eigenheid van doven met hun beperkingen en taal en cultuur te laten zien binnen de context die zij gecreëerd hebben. Dat begon in 1948 met de film Johnny Belinda met horende Jane Wyman in de rol van dove Belinda McDonald. Zij dient als een femme fatale dat door de held dr. Richardson gered wordt. In die tijd vond men niet noodzakelijk om een dove uit te nodigen om die rol te spelen. In 1987 kwam de film Children of a lesser God uit, die gebaseerd is op een succesvolle thea-tervoorstelling van Mark Medoff in Broadway. Overal in de wereld zorgde de film ook voor volle zalen. Dove Marlee Matlin speelt als opstandige schoonmaakster Sarah Norman. Voor het eerst speelt een dove acteur zichzelf in de speelfilm. Voor de dovengemeenschap is dat een belangrijke overwinning als erkenning van eigenheid van doven als lid van een gemeenschap met bijbehorende cultuur. Ook vonden doven belangrijk dat een dove de rol van een dove in de film speelt. Ze streven naar de erkenning van de samenleving en in dit geval de filmmakers, dat ze doven als capabele mensen zien om in de films kunnen acteren. Maar de film speelt zich voornamelijk vanuit de horende perspektief. De kijkers vereenzel-vigen zich met horende tegenspeler William Hurt, die als dovenleraar James Leeds speelt. Alles wat Sarah gebaart wordt het herhaald door James. Zo kunnen publiek volgen wat er gezegd wordt. Dankzij vertalingen van James kan het publiek beter begrijpen hoe doven in de samenleving voelt.

Page 14: Horende films

14

In de Britse film Four weddings and a funeral is de eerste film waar de dove als een lid van de samenleving wordt neergezet. Dat wordt in de recensies, publieksbezoeken en prijzen goed ontvangen. Vanaf dit moment zie je steeds meer films met dove personages als een onderdeel van het verhaal, zonder dat over doven gaat, waaronder in Family Stone en Nederlandse Storm in mijn hoofd. Het leven van doven, die uit 2 verschillende zijden bestaat, een beperking hebben in de samenleving met lastige gevolgen en aan de andere kant een eigen gemeenschap en taal waar geen beperkingen is te zien in Babel. 3.5.1 Horende kinderen van dove ouders In de films met horende kinderen van dove ouders als onderwerp laten zien dat het leven van horende kinderen, sterk beïnvloed worden door doofheid van hun ouders. Jenseits der Stille uit Duitsland laat zien, dat dove ouders voor toegankelijkheid in de samenleving afhankelijk zijn van hun horende kinderen. De kinderen voelen zich verant-woordelijk voor hun ouders, waardoor zij moeizaam een eigen leven hebben. Dat wordt door de betrokkenen in de recensie van Woord en Gebaar als herkenbaar ervaren. 3.5.2 Filmprijzen voor doven en ‘doven’ Het is opvallend dat de acteurs, die een rol van gehandicapten spelen al snel in aanmerking komen voor de prijzen zoals Oscars. (JPE, 2002; Couzens, 2006). Dit geldt zeker voor doven, die gespeeld worden door horende akteurs. Jane Wyman ontving haar Oscar voor haar hoofdrol in Johnny Belinda. Bij vergelijkbare films wint Patty Duke de Oscar voor haar rol als doofblinde Helen Keller in The Miracle Worker en wordt Alan Arkin genomineerd als vredestichtende bekwame liplezer in The heart is a lonely hunter. Emmanuelle Devos won César voor beste vrouwelijke hoofdrol als onderdrukte dove in Sur mes lèvres. Rinko Kikuchi, die als boze dove puber speelt in Babel is winnares van Golden Globe en genomi-neerd voor Oscar en vele andere prijzen voor beste vrouwelijke bijrol. Dat geldt ook voor de belangrijke rollen, die dichtbij doven staan. Anne Bancroft won Oscar voor haar rol als lerares Annie Sullivan in The Miracle Worker. William Hurt is ge-nomineerd voor zijn rol als dovenleraar in Children of a lesser God en Sondra Loncke als nieuwsgierige meisje, op wie Mr. Singer (Arkin) verliefd is in The heart is a lonely hunter. Alleen Marlee Matlin is de authentieke dove actrice, die voor de beste vrouwelijke hoofd-rol in Children of a lesser God de Oscar en Golden Globe in ontvangst mag nemen. 3.5.3 Recensies In de recensies in de kranten is de verandering duidelijk te zien tussen Johnny Belinda van 62 jaar en Babel van 3 jaar geleden. In de eerste films worden doven als meelijwekkende schepsels gezien, die met wat toewijding best lid van de samenleving kan zijn. Bij de latere films zijn de recensenten positief over de rol van doven in de films. Ze zijn lovend dat doven een dragende rol in een film kunnen dragen. Er zijn enkele recensenten, die twijfel hebben dat doven ook van de muziek kunnen genieten. Het is wel opvallend dat de Amerikaanse recensenten beter op de hoogte zijn rondom de ontwikkelingen van de dovengemeenschap. Het is geen wonder, want in VS is men al vroeg begonnen met het maken van films waar doven een rol speelt.

Page 15: Horende films

15

3.5.4 Doven als onderdeel van de samenleving. Na Children of a lesser God worden doven meer serieuzer genomen als leden van een cultu-rele groepering, die onderdeel is van de samenleving. In de jaren 90 is de beeldvorming van doven in de samenleving in VS en Nederland sterk veranderd, als gevolg van baanbrekende film Children of a lesser God. Bij Four weddings and a funeral is de volgende fase gebroken dat de doven een rol kunnen spelen in een films die doofheid niet als onderwerp hebben. In steeds meer films en tv-series spelen doven verschillende rollen zoals een dove moeder, moordenaar, politieagent, politieke aktivist en dj. De filmmakers en publiek zien graag doven in gebarentaal praten, dan dat ze in spreektaal praten, maar vinden wel belangrijk dat doven van muziek houden.

Belinda McDonald bidt The Lord’s prayer in Gebarentaal bij de begrafenis van haar vader in Johnny Belinda.

Page 16: Horende films

16

Bijlagen Analyseschema films 1. Welke film? De titel Johnny Belinda

De titel verwijst naar de voornamen van moeder Belinda en haar zoon Johnny. Er is geen annotatie te zien met doven.

Feitelijke gegevens (jaar, land, lengte)

1948, VS, 103’

Namen (regisseur / scenario-schrijver en hoofdrolspelers)

Regie: Jean Negulesco (h) Akteurs: Jane Wyman (h), Lew Ayres (h), Agnes Moorehead (h)

Korte inhoud

Een doofstom analfabetisch meisje Belinda McDonald (Wyman) in een afgelegen boeren- en vissersdorpje in Novia Scotia leert gebaren, lezen, schrijven en liplezen door de plaatselijke dokter Robert Richardson (Ayres). Dan bloeit zij op van geïsoleerde achtergestelde molenaarshulp-je tot een zelfbewuste jonge vrouw. Bij een feest geniet zij van de muziek door aanraking op een muziekinstrument. Een plaatselijke macho maakt misbruik van door haar te verleiden met een viool en verkracht haar. Ontdaan van dit gebeurtenis verviel zij in haar oude patroon. Maar toen vond zij de kracht om zelf weer uit de dal op te klimmen en bevalt haar baby Johnny. Na haar moord op de verkrachter, die haar Johnny wilde afpakken voor zijn kinderloze vrouw, wordt zij gearresteerd. Op de rechtbank is zij in staat om met tolk Gebarentaal te gaan getuigen in Gebarentaal wat er precies gebeurd is. Zij kan ook goed liplezen en schriftelijk communice-ren. Aan het eind van de film gaan de dokter en zij trouwen. We zien haar situatie vanuit haar horende tegenspeler Dr. Richardson.

Taalgebruik en ondertitels

Engels en ASL, geen ondertitels. Als Belinda gebaart, wordt zij vertolkt door Dr. Richardson tbv. het publiek.

2. Hoe wordt het dove personage ten opzichte van de omgeving gepositioneerd? Aantal dove personages 1 (Belinda Mc Donald)

Hulpbehoevend vs onafhanke-lijk

In het begin van de film kan Belinda eenvoudige taken uitvoeren, zoals het malen van graan in een molen, maar zij is een gezonde vrouw zonder geestelijke beperkingen. Zij woont in bij haar vader en tante. Zij beslis-sen over veel zaken voor haar. Zij is wel achter in ontwikkeling door het ontbreken van scholing en een taal. Na lessen ASL en Engels is zij meer in staat om onafhankelijker op te stellen. Zij kan zelfstandig schriftelijk communiceren met anderen. Zij

Page 17: Horende films

17

is in staat om te getuigen bij de rechtbank.

Hoe zien de anderen de dove?

Vader heeft geen geld om Belinda naar dovenschool te sturen en vond niet nodig om dat te doen. Vader en tante hebben niet veel verwachtin-gen van haar. Zij werkt alleen op de boerderij als molenaarster. Zij maalt ook graan van andere boeren in de omgeving. Zij wordt door haar familie en anderen ‘Dummy’ genoemd. Alleen Dr. Richardson ziet in dat ze niet dom is en is bereid om in zijn eigen tijd haar Gebarentaal en Engels te leren. Bij de begrafenis van haar vader waren de anderen onder de indruk dat zij The Lord’s prayer kon gebaren. Na het neerschieten van de schurk, die haar baby wilde afpakken heeft zij getoond dat ze competent is om haar kind te beschermen. De rechter heeft haar vrijgesproken en zij mag voor haar eigen kind verzorgen.

3. Hoe ziet de interaktie tussen dove en horende in de film uit? Hoe volgt de dove de horende?

Belinda McDonald volgt gesticulaties van de derden en de huisgebaren met haar vader en tekenen. Een aantal zakken graan, die gemalen moet worden en wanneer het klaar is worden met symbolen getekend in een schrift. Een dokter leert haar Amerikaanse Gebarentaal (ASL) en spraak-afzien. Zij leert de nieuwe talen erg snel. Zij kan bij de rechtbank de aanklager moeiteloos liplezen.

Hoe volgt de horende de dove?

In het begin van film is Belinda volledig stom in woord en gebaar. Er wordt alleen door middel van tekeningen, symbolen in schrift en gesticu-laties gecommuniceerd. Na lessen ASL door dokter kan ze ASL gebaren. Zij kan ook schriftelijk in Engels corresponderen. Belinda spreekt niet.

Tolk aanwezig? De dokter tolkt regelmatig voor haar. Hij is niet een erkende tolk. Bij de rechtbank is een erkende tolk aanwezig. De dokter mocht niet voor haar tolken, omdat hij zelf een verdachte is in de zaak. De ethiek rondom inzetten van een tolk is dus zichtbaar.

4. Welke filmprijzen en recensies zijn er? Filmprijzen

- Academy awards (Oscar) 1949: vrouwelijke hoofdrol (Wyman) 11 nominaties w.o. mannelijk hoofdrol (Ayres), regie, film (zwart-wit) - Golden Globe 1949: vrouwelijke hoofdrol (Wyman) - Gouden Leeuw 1949: regie (Negulesco)

Recensies horend perspektief

In New York Times van 2 oktober 1948 schreef Bosley Crowther voor-namelijk over acteerprestaties van Jane Wyman, hoe goed zij op minima-le manier verschillende gevoelens uitbeeldt. Ook hoe zij van bleke afsto-tende leven van een dove optimaal weergeeft. Life schreef dat Belinda McDonald, uitstekend gespeeld door Jane Wy-man als symbool staat voor de gehandicapten, die de schroom verwerpt en graag aan dagelijkse leven willen meedoen. Om optimaal te acteren heeft zij gebarencursus gevolgd en haar oren dichtgestopt om in haar rol goed in te kunnen leven.

Page 18: Horende films

18

In Leeuwarder Courant stond een artikel naar aanleiding van het ver-schijnen van de film, die succes heeft in grote steden, met de vraag ‘hoe het in Nederland gesteld is het met het lot der doofstommen’. Het blijkt dat ‘Nederlands doofstommen, volwaardige en geschoolde werkers’ zijn en ‘Tachtig procent in eigen onderhoud voorzien’. Variety schrijft alleen over de uitstekende acteerprestaties van Jane Wyman en Charles Bickford (vader van Belinda) en niets over sociale positie van doven. Christopher Null relativeert in Filmcritic.com dat dankzij die film de samenleving in 1948 te denken krijgt dat doven wel degelijk iets kunnen leren en competent zijn om kinderen te verzorgen en de acceptatie van de gehandicapten vergroot.

Recensies doof perspektief

In Amerikaanse en Nederlandse dovengemeenschappen wordt de film aangegrepen door doven om zich te kunnen manifesteren als volwaardige mensen. (Hott & Carey 2007, Schuchmann 1986 en van Amerongen 1949). Schuchman heeft ook kritiek dat de film niet in eerste plaats is neergezet om doven of Gebarentaal in voetlicht te laten treden, maar als een film over verkrachting, zoals op de filmaffiche te zien is. Hij vond niet geloofwaardig dat Belinda in zeer korte tijd ook Engels kan volgen via spraakafzien.

Bronnen Amerongen, P. van (1949) Johnny Belinda. Algemeen Nederlands Doof-stommen Orgaan. Juni-juli-aug. 1949.

Crowther B. (1948, 2 oktober) Jane Wyman Gives a Sensitive Perform-ance as Deaf-Mute in 'Johnny Belinda', New York Times. gezien op ny-times.com

Jane Wyman gives a moving performance as a maltreated, deaf-mute farm girl in a stormy melodrama, (1948, 25 oktober) Life. gezien op books.google.nl

Johnny Belinda (1948. 1 januari), Variety. gezien op variety.com Nederlandse doofstommen, volwaardige en geschoolde werkers. (1949,

30 juni), Leeuwarder Courant. gezien op leeuwardercourant.nl Null, C. (2006) Johnny Belinda, gezien op filmcritic.com

Vergelijkbare films

Na de opkomst van Neo-realisme van Italiaanse Cinema, die goed aan-slaat in VS, is er ontwikkeling van Social Concern and Realism in Holly-wood. Naast Johnny Belinda werden The Snake Pit (1948, VS) met Olivia de Haviland als paranoïde patiënte en The Lost Weekend (1945, VS) met Ray Milland als alcoholische schrijver met writer’s block gemaakt. Over eenzame doven is ook de film The heart is a lonely hunter (1968, VS) gemaakt met Alan Arkin (h) in hoofdrol als een bekwame liplezende dove. Hij is genomineerd voor Golden Globe en Oscar voor beste mannelijke hoofdrol. In The Miracle Worker (1962, VS) leert doofblinde Helen Keller (Patti Duke (h)) dankzij een lerares (Anne Bancroft (h)) wat taal is. Allebei wonnen hiermee een Oscar.

Page 19: Horende films

19

Analyseschema films 1. Welke film? De titel Children of a lesser god

Het is voor mij niet duidelijk waar de titel van deze film voor staat.

Feitelijke gegevens (jaar, land, lengte)

1986, VS, 119’

Namen (regisseur / scenario-schrijver en hoofdrolspelers)

Regie: Randa Haines (h) acteurs: Marlee Matlin (d), William Hurt (h), Piper Laurie (h), Philip Bosco (h), Allison Gompf (d), Bob Hiltermann (d)

Korte inhoud

Een verfilming van een succesvolle Broadway theaterstuk. James Leeds (Hurt) wil als net aangenomen leraar Engels, die eerder op gerenommeerde dovenscholen heeft gewerkt, op een dovenschool de dove Sarah Norman (Matlin) leren genieten van geluid. Zo wil hij dat Sarah meer in de wereld kan betrokken zijn dan beschermde omgeving van de dovenschool. Toen was Sarah een van de briljante leerlingen van diezelfde dovenschool, maar werkt nu als schoonmaakster. Sarah koos voor om op dovenschool te gaan werken, na haar traumatische ervarin-gen in de samenleving. Ondanks zijn pogingen worden ze verliefd op elkaar. Maar zijn vasthoudendheid wordt als betutteling ervaren en gebrek aan respect om een dove doof te mogen zijn en dreef hun uit elkaar. Uiteindelijk vallen ze toch in elkaars armen. Het is de eerste speelfilm waarin een dove zichzelf speelt in de hoofdrol. In de film wordt duidelijk getoond hoe doven in de samenleving leven. Deze film gaat uitvoerig in de problematiek van de discriminatie die doven in de samenleving ervaren.

Taalgebruik en ondertitels

Engels en ASL, geen ondertitels. Als een dove gebaart wordt dat door horende gesprekspartner ‘ver-tolkt’, Dat is herhalen in indirecte rede tbv de publiek. Als er 2 of meer doven met elkaar gebaren, wordt die niet vertaald of ondertiteld.

2. Hoe wordt het dove personage ten opzichte van de omgeving gepositioneerd? Aantal dove personages 6 dove leerlingen in een klas, 1 dove schoonmaakster (Sarah Norman), 1

dove leraar, ongeveer 7 doven op een feestje

Hulpbehoevend vs onafhanke-lijk

Ondanks haar slimheid werkt Sarah als schoonmaakster op dovenschool waar ze opgegroeid is. Ze weigert te praten na haar traumatische erva-ringen met praten, liplezen en omgang met horenden. Bijvoorbeeld Sarah liet zich door horende vrienden van haar zus sex met haar hebben om erbij te horen. Omdat ze gekwetst is door horenden, sluit zij zich zelf af van hun en gebruikt haar boosheid om zich onafhankelijk op te stellen. Zij ervaart het kunnen spreken als een positie waarin ze beperkter is tov een horende. Nadat James en Sarah uit elkaar gingen, ging zij bij haar moeder intrek-ken en werkt ergens in een nagelstudio. Zij wil op eigen benen gaan

Page 20: Horende films

20

staan en sparen om naar een universiteit te kunnen gaan.

Hoe zien de anderen de dove?

James: ‘Ik ben een reuze goede leraar. Je moet me je laten helpen.’ ...’Wil je je niet kunnen redden in de wereld?’ Sarah: ‘Niemand wil je hulp hebben.’ J.: ‘Dat denk jij.’ S. via J.: ‘Je doet nooit iets wat je niet goed kunt doen.’ Moeder: ‘Doe me geen pijn. De vorige keer...’ Sarah: ‘Jullie deden me weg.’ M: ‘We deden je weg, omdat ik niet wist hoe ik je moet opvangen. Je vader kon je niet accepteren. Hij voelde zich een mislukkeling.’ S: ‘Je haat mij.’ M: ‘Je hebt gelijk. Ik haatte je, omdat je hem wegjoeg. Vergeef het me alsjeblieft.’ De horende vrienden van de zus van Sarah denken dat dove goed genoeg is om als een seksspeeltje te zijn. De directeur van dovenschool (Bosco) paternaliseert Sarah, alsof zij een klein meisje is. Hij complimenteert haar overdreven als zij hem had verslagen met pokeren. Hij noemt haar ook een ‘lastpak’ en vindt het genoeg dat ze ‘als schoonmaakster productief is en belasting betaalt’. De directeur waarschuwt Leeds bij sollicitatie dat Leeds niet te veel nieuws moet gaan bedenken en zoveel mogelijk bij de oude moet laten. James is overtuigd dat doven van muziek kunnen genieten en geeft lessen in musicals.

3. Hoe ziet de interaktie tussen dove en horende in de film uit? Hoe volgt de dove de horende?

James gebruikt in de klas Engels en soms ondersteund met gebaren. Tijdens informele kontakten gebruiken James en andere medewerkers van dovenschool Signed English (SE,spreektaal met gebaren). Moeder van Sarah gebruikt gebrekkig SE en weet veel gebaren niet meer. Zij hadden elkaar al een paar jaar niet gezien. Geen van horenden gebruikt ASL.

Hoe volgt de horende de dove ?

Sarah, de eregast van een feestje en enkele leerlingen gebaren uitsluitend in ASL. Andere dove leerlingen gebaren afwisselend tussen SE en ASL. De horenden kunnen hun wel volgen. Bij schoolfeest gaan enkele leerlingen zingen en gebruiken beetje SE. Een vader van een leerling zegt: ‘Het is wel een stom liedje, maar hij zingt.’

Tolk aanwezig? Nee. Er is geen tolk te zien. De horende gesprekspartners vertolken wel wat doven gebaren. Maar dit is voor de kijkers bedoeld en niet voor andere horenden in de film.

4. Welke filmprijzen en recensies zijn er?

Page 21: Horende films

21

Filmprijzen

- Academy awards (Oscar) 1987: vrouwelijke hoofdrol (Matlin) 4 nominaties w.o. mannelijk hoofdrol (Hurt), film, bewerkte scenario. - Golden Globe 1987: vrouwelijke hoofdrol (Matlin) en 2 nominaties w.o. film - Zilveren Berlijnse Beer voor een film die een bijzonder onderwerp op eigen wijze onder aandacht brengt.

Recensies horend perspektief

New York Times, Washington Post en Variety zien deze film in de eerste plaats als een feel good romantische dan een emancipatorische politieke film en zijn onder de indruk van akteerspel van slechthorende debutant Matlin. NYT en Washington Post zijn wel kritisch over de aanpak van de ‘vertol-kingen’. WP zegt dat de film veel ontdaan is van haar politieke thema’s van dovenemancipatie, doof versus horend en gebarentaal versus gesproken taal, die kenmerkend is van de oorspronkelijke theaterstuk. De accent is meer verschoven naar de romance tussen de horende leraar en dove ex-student. Leeuwarder Courant schrijft in algemene zinnen hetzelfde als 3 ameri-kaanse kranten, maar vindt de ‘vertolkingen’ niet storend. NYT, WP en LC benoemen ook de respekt voor diversiteit tussen horenden en doven en dat de horenden doven niet moet gaan voor-schrijven wat goed is voor doven.

Recensies doof perspektief

In Through Deaf Eyes zeggen diverse commentatoren waaronder Schuch-man dat deze film een belangrijke doorbraak heeft gezorgd dat doven niet langer meer alleen maar als gehandicapten te zien is. In de film streven de doven naar gelijkwaardigheid in de samenleving zonder eigen-heid te verliezen zoals spreken in gebarentaal in het openbaar. Voor het eerst is ook de dovengemeenschap te zien. Ze zijn positief dat dove niet meer alleen als een individu te zien in zijn beperking, maar als een lid van de dovengemeenschap. Ze zijn trots dat voor het eerste keer een dove aktrice kan bewijzen dat ze de hoofdrol van een film kan dragen. De enige kritiek die zij hebben is dat de meeste kopieën van de film in VS zonder ondertitels worden vertoond.

Bronnen Attanasio, P. (1986, 3 oktober) Children of a lesser God, The Washington Post. gezien op washingtonpost.com

Beerenkamp H. (2001, 20 juni) Zielige films, NRC Handelsblad. gezien op www.nrc.nl

Canby, V, (1986, 3 oktober) Children of a lesser God, New York Times. gezien op nytimes.com

Children of a lesser God (1986. 1 januari), Variety. gezien op variety.com Vervoort, W. (1987, 20 maart) Children of a lesser God prijzenswaardi-

ge film, Leeuwarder Courant. gezien op leeuwardercourant.nl

Vergelijkbare films

And your name is Jonah (1979, VS) gaat over horende ouders die wanho-pig op zoek zijn om met hun dove zoontje te kunnen communiceren. Het is de eerste film, waarin een dove personage gespeeld wordt door een echte dove (Jeffrey Bravin (d)). Het werd slechts paar keer alleen op tv vertoond en is daarna niet meer te zien. Le pays de Sourds (1992, F) is een documentaire over het spanningsveld tussen doven en horenden. In Sur mes Levres (2001, F) speelt Emmanuelle Devos (h) als zwaar slechthorende secretaresse, die door horende collega’s wordt gepest en met steun van criminele hulpje (Vincent Cassel (h)) wraak neemt.

Page 22: Horende films

22

Analyseschema films 1. Welke film? De titel Four Weddings and a Funeral

De titel verwijst naar het verhaal met 4 bruiloftfeesten en een begrafe-nis. Er is geen annotatie met doven.

Feitelijke gegevens (jaar, land, lengte)

1994, UK, 117’

Namen (regisseur / scenario-schrijver en hoofdrolspelers)

Regie: Mike Newell (h), scenario: Richard Curtis (h) akteurs: Hugh Grant (h), Andie MacDowell (h), John Hannah (h), David Bower (d), Charlotte Coleman (h)

Korte inhoud

Na 3 huwelijksfeesten en een begrafenis van vrienden voelt Charles (Grant) dat hij aan de beurt is om te trouwen. Omdat hij ook onder de druk zit van zijn smachtende vriendin, doet hij het. Net voor hij ja-woord gaat zeggen, twijfelde hij, nadat hij achter kwam dat zijn reeds getrouwde geliefde Carrie (MacDowell) net gescheiden is. Zijn broer David (Bower) helpt hem met gebarentaal uit de brand. Het is de eerste film waar een dove meespeelt zonder dat het over problemen en cultuur doven gaat.

Taalgebruik en ondertitels

Engels, BSL en Engels ondertiteling. Bij gebruik van BSL tussen Charles en David wordt hun gesprek in het Engels ondertiteld.

2. Hoe wordt het dove personage ten opzichte van de omgeving gepositioneerd? Aantal dove personages 1 (David)

Hulpbehoevend vs onafhanke-lijk

David stelt zich niet hulpbehoevend op, maar is gewoon een van dezelfde groep mensen die bij de trouwerijen en begrafenis aanwezig is. Hij is wel afhankelijk van zijn broer om iets te vertolken. Hij heeft weinig kontakt met anderen. Uiteindelijk trouwt hij met een van de andere bruid-gangers, die ook gefascineerd is in gebarentaal. Hij staat op gelijke voet als anderen.

Hoe zien de anderen de dove?

Na een kort uitleg van een vriend aan een verliefde meisje aan het begin van de film toen zij Charles en David met elkaar in Gebarentaal zien praten is duidelijk dat David doof is keert het onderwerp doofheid en gebarentaal niet meer terug. De horenden zien David als een van hun. David is ook aanwezig bij andere evenementen. Hij is een goede dans-partner voor de eerder genoemde verliefde meisje. Ze namen hem niet kwalijk dat hij de bruiloft van zijn broer een andere wending gaf.

Page 23: Horende films

23

3. Hoe ziet de interactie tussen dove en horende in de film uit? Hoe volgt de dove de horende?

Charles gebaart BSL tegen David en hij treedt ook op als tolk tussen David en anderen. Bij gebaren gebruikt Charles soms zijn stem. Dat is niet door David bestemd, maar voor een horende gesprekspartner, die ook bij staat. Als er veel door elkaar gepraat wordt, volgt hij niet alles.

Hoe volgt de horende de dove ?

David gebaart alleen in BSL en zonder stem tegen Charles. Charles vertolkt wat hij gebaart voor anderen, maar niet altijd alles wat David tegen hem zegt. Als hij over prachtige borsten van Carrie praat, die naast hem staat, vertaalt Charles aan Carrie dat David over prachtige heuvels praat. Het publiek ziet via de ondertitels dat David anders gezegd heeft.

Tolk aanwezig? Er is geen (beroeps)tolk aanwezig, ook niet bij bruiloften en begrafenis. Charles tolkt soms voor David.

4. Welke filmprijzen en recensies zijn er? Filmprijzen

- Academy Awards (Oscar, VS) 1995: 2 nominaties voor film en scenario - Golden Globe (VS) 1995: mannelijk hoofdrol (Grant) en 3 nominaties w.o. scenario - BAFTA Awards (UK) 1995: 4 prijzen w.o. film en mannelijk hoofdrol (Grant) en 7 nominaties - César (F)1995: beste buitenlandse film

Recensies horend perspektief

In NRC, LC, en Filmkrant werden niet geschreven over de kleine rol van de dove in de zeer verdienstelijke romkom. NYT, Variety en WP geven wel aandacht aan dat een dove in een film meedoet in de setting als een van de groep. NYT en WP zeggen wel dat Charles en David een eigen onderonsjes in gebarentaal hebben, die niemand kan volgen en dat cruciaal van belang is voor de film. Martin Koolhoven (Oorlogswinter, Schnitzelparadijs) noemde in Preview (2006) de postieve van de film is dat er een dove meespeelt, zonder dat de film over problematiek van doven gaat. The Independent schreef dat de dove een aparte wending gaf op de hoogtepunt van deze lichtvoetige film. Op het moment dat de pastoor tegen publiek zei wie bezwaar heeft tegen deze huwelijk nu moet zeggen of voor altijd moet zwijgen, gaat David praten, die door Charles wordt vertaald. De geniale vondst als kontrast kan niet denkbaarder zijn dan dit moment. Een andere recensent van The Independent van vond het opvallend dat David niet op de filmaffiche staat, terwijl alle belangrijke medespelers, wel op staan.

Recensies doof perspektief

Nog niet gevonden.

Bronnen Boer J. de (1994, 5 augustus) Het huwelijk als heerlijke schuimtaart. Leeuwarder Courant. gezien op leeuwardercourant.nl

Brown M. (1994, 20 mei) A loud laugh and a silent coup. The Independent. gezien op lexisnexis.com

Hughes J. (1994, 5 juni) Cries & Whispers. The Independent. gezien op

Page 24: Horende films

24

lexisnexis.com Johnston S. (1994, 13 mei) Something old, something new. The Independ-

ent. gezien op lexisnexis.com Kummer, O. (2007, januari) ’n Beetje Verliefd, interview met Martin

Koolhoven. Preview. McCarthy T. (1994, 24 januari) Four weddings and a funeral. Variety.

gezien op variety.com Rosenfeld M. (1994, 19 maart) Four weddings and a funeral. The Wash-

ington Post. gezien op washingtonpost.com

Vergelijkbare films Family Stone (2005, VS) met Diane Keaton (h) die in ASL praat met haar dove zoon (h). Pierre Bokma (h) speelt als tolk NGT in Storm in mijn hoofd (2001, NL), die met Suzanne Davina (d) gaat trouwen. In documentaire The assassinations of JFK (1992, VS) vertelt doofstomme Ed Hoffman over zijn getuigenis van moord op president Kennedy. Hij was waarschijnlijk de enige ooggetuige die de schutters vanuit een ande-re plek zag staan dan op de plek waar de vermeende moordenaar Lee Harvey Oswald op Kennedy had geschoten.

Page 25: Horende films

25

Analyseschema films 1. Welke films? De titel Jenseits der Stille (Voorbij de stilte)

De titel verwijst naar doorbraak van dochter Lara, die jarenlang in stille wereld van haar dove ouders heeft geleefd, naar muzikale wereld.

Feitelijke gegevens (jaar, land, lengte)

1996, Duitsland, 110’

Namen (regisseur / scenario-schrijver en hoofdrolspelers)

Regie: Caroline Link(h), akteurs: Sylvie Testud (h), Howie Seago (d), Emmanuele Laborit (d), Sybylle Canonica (h), Tatjana Trieb (h)

Korte inhoud

Een vader-dochter drama. Lara (Trieb) groeit op als 8 jarige horende dochter van dove vader Martin (Seago) en moeder Kai (Laborit). Zij heeft ook een brugfunktie tussen spreektaal van de samenleving en gebarentaal van haar ouders. Dat gaat meer dan tussen twee talen, als zij haar ouders ook vaak moet helpen manoeuvreren als het niet goed gaat bij verschillende gesprekken onder andere met de bank en bij de oudergesprekken. Dan is er ook nog een kinderloze muzikale tante Clarissa (Canonica) die, namens de familie het beste weet wat goed is voor haar talentvolle muzikale nicht. Zonder overleg met haar dove broer bedisselt zij dat Lara, die nu volwassen is (Testud) op conservatorium moet komen. Daardoor voelt Lara zich in een tweespalt tussen haar vader, die zij lief heeft en tante, die zij bewondert. In Berlijn, toen zij bij haar tante logeert, ontmoet Lara een dovenleraar, die op een dovenschool werkt. Hij leert de kinderen op zijn manier om van muziek te kunnen genieten.

Taalgebruik en ondertitels

Duits en Duits Gebarentaal, geen ondertitels

2. Hoe wordt het dove personage ten opzichte van de omgeving gepositioneerd? Aantal doven ouders (Seago en Laborit), 40 bezoekers van een kerkdienst, die samen

in gebarentaal zingen. 1meisje op straat, 12 kinderen bij muziekles op dovenschool.

Hulpbehoevend vs onafhanke-lijk

Vader zegt tegen Lara: ‘ Wat zouden we moeten zonder jou en je oren.’ Moeder tegen vader over Lara: ‘Je moet haar nemen zoals ze is. Zij kan horen. Wij zijn doof. Zij is mijn kind, maar ze is geen bezit van je.’ Lara corrigeert de houding van haar ouders zoals niet slobberen bij soep eten. Bij telefoontolken bij gesprek met oma zegt haar vader dat hij er niet is. Lara zegt dan koud tegen oma dat vader weg is. Er is wel een teksttelefoon waarmee oma wel met Kai telefoneert. Het is mij niet duidelijk waarom oma niet met teksttelefoon met Martin praat.

Page 26: Horende films

26

Lara tolkt regelmatig tijdens schooluren voor haar ouders bij verschil-lende gesprekken waaronder bij de bank, waardoor haar schoolprestaties onder lijdt. Martin excuseert dat er een tekort is aan tolken in de pro-vincie. Lara tolkt ook regelmatig de tv soaps voor haar moeder, omdat er geen ondertitels zijn. Bij oudergesprek tolkt Lara het gesprek tussen juf en haar ouders. Zij tolkt het gesprek naar eigen voordeel toe. Juf: ‘De prestaties gaan niet goed.’ Lara: ‘De prestaties van mij zijn prima.’ Juf: ‘Heb je mijn bezwaren echt overgebracht.’ Lara vroomkijkend tegen juf: ‘Niet letterlijk, maar zo ongeveer.’

Hoe zien de anderen de dove?

Martin zijn horende collega vraagt aan Lara of zij het slechte nieuws, dat de kerstbonus niet uitgekeerd wordt, tegen haar vader wilt zeggen. Lara zegt dan dat hij zelf moet zeggen. De bankmanager wil hand van Lara schudden, nadat zij getolkt had, om te bedanken dat het zaken goed gegaan is. Zij weigert dit: ‘Mijn ouders zijn de klanten, niet ik.’ Oma noemt de gebarentaal ‘tovertaal’ en heeft spijt dat ze die nooit geleerd heeft. Tante Clarissa kan ook niet vloeiend gebaren, omdat het vroeger door de doktoren afgekeurd werd, omdat Martin anders niet goed kon leren praten. Oma heeft vroeger geen goed kontakt en grip op Martin, met als gevolg dat hij vanalles mocht doen, terwijl Clarissa wel straffen kreeg. Zo smeet Martin toen hij 15 was een keer dure porselei-nen servies op de vloer, zonder dat oma boos wordt. Clarissa is oog-appel van haar vader, die piano speelt en met haar een duet vormt. Nadat Martin een keer in jeugdjaren stennis maakte tijdens een voorstel-ling van Clarissa en vader, moet hij op kamer blijven als ze gaan spelen. Martin haat daarom de muziek en ziet tot zijn verdriet dat zijn dochter de weg van zijn zus volgt. Martin en Kai voelen zich vaak buitengesloten in de familie, terwijl Lara graag bij Clarissa wilt zijn en haar voorbeeld wilt volgen. Lara wordt op school gepest omdat zij dove ouders heeft. De muziek-leraar troost zijn talentvolle leerling: ‘Niet verdrietig zijn, Raven vliegen in een zwerm en de arend vliegt alleen.’ Een vriendin van Marie, de jongste dochter van Martin en Kai, denkt dat de dove ouders buitenaardse spionnen zijn en op hun moeten letten. Kai reageert toen zij dat vernam, dat zij vroeger dacht dat haar horende ouders haar hadden geadopteerd. Clarissa vindt dat Lara zich moet kunnen ontplooien en niet altijd haar dove ouders helpt. Zonder overleg met haar dove broer bedisselt zij met steun van de familie dat Lara op conservatorium moet komen.

3. Hoe ziet de interaktie tussen dove en horende in de film uit? Hoe volgt de dove de horende?

Lara en haar jongere zus Marie tolken in Duits Gebarentaal, wat de horenden gebaren. Clarissa spreekt duidelijk en maakt beetje huis-gebaren, die zij vroeger met Martin hadden bedacht. Opa en oma spreken langzaam en artikuleren duidelijk. Oma maakt beetje gebruik van gesticulaties. Opa gebaart niet. Bij familiebijeenkomsten spreken horende familieleden in Duits met elkaar, ook als Martin en Kai erbij zijn. Soms gaan Lara of Marie ver-tolken.

Page 27: Horende films

27

Hoe volgt de horende de dove ?

Martin en Kai praten alleen in Duits Gebarentaal. Lara en haar jongere zus Marie tolken in Duits, wat ze gebaren. Hoe Martin en Kai zich dui-delijk maken als hun kinderen niet bij zijn is niet in de film te zien.

Tolk aanwezig? Er is geen professionele tolk te zien. Lara en haar jongere zusje Marie tolken. Martin zei een keer dat het moeilijk is om een tolk te vinden in de provincie. Het bestaan van beroepstolken is dus wel bekend.

4. Welke filmprijzen en recensies zijn er? Filmprijzen

- Academy awards (Oscar) 1998: nominatie beste buitenlandse film (Duitsland) - Deutscher Filmpreis 1997: Goud voor vrouwelijk hoofdrol (Testud) en zilver voor beste film en nominatie voor vrouwelijke bijrol (Laborit)

Recensies horend perspektief

Frankfurter Allgemeine Zeitung looft de film vanwege evenwichtigheid tussen de drama van handicap en zelfredzaamheid van de ouders en Lara, zonder melodramatisch te zijn. NRC schrijft dat deze bitterzoete film een inzicht geeft over de praktijk van het doof-zijn. Toch komt deze film volgens de krant rustig en genu-anceerd over. LC complimenteert dat Link de handicap van Lara’s ouders tegelijkertijd wel en een niet een te bepalende rol speelt en ruimte geeft aan de ontwikkeling van een meisje die net als andere meisjes even wat moeilijk krijgt bij opgroeien, maar bij haar net even een andere accent krijgt. Het sentiment wordt volgens de krant niet geschuwd, maar heeft toch plaats voor lach en traan. NYT onderschrijft de dilemma die Lara moet doormaken tussen haar muzikale carrière en de zorg voor haar dove ouders. De krant bekriti-seert wel de sentimentele einde van de film, waarin de vader zijn dochter ondersteunt om haar liefde voor muziek te volgen. De recensent bekriti-seert ook dat doven niet hetzelfde kunnen genieten van de muziek als horenden.

Recensies doof perspektief

Woord en Gebaar vindt de film zeer informatief voor de buitenstaan-ders, zeer herkenbaar voor alle betrokkenen.

Bronnen Beerenkamp H. (1998, 20 maart) Oscars zijn voor zielepoten; De nomi-naties voor de Academy Awards. NRC Handelsblad. gezien op www.nrc.nl

Holden S. (1998, 5 juni) Torn Between Music and the Deaf, New York Times. gezien op nytimes.com

Im Grenzland zwischen Hören und Verstehen (1996,19 december) Frankfurter Allgemeine Zeitung. gezien op fazarchiv.faz.net

Jansen C. (1997) “Ik voel me nog steeds verantwoordelijk of het allemaal wel goed loopt.” Twee CODA’s over Jenseits der Stille. Woord & Ge-baar. Jaargang 17, 10.

Stigter B. (1997, 17 december) Twee dove ouders en een muzikale dochter, NRC Handelsblad. gezien op www.nrc.nl

Vervoort, W. (1998, 27 februari) Een kind van dove ouders zoekt zijn weg, Leeuwarder Courant. gezien op leeuwardercourant.nl

Vergelijkbare films

Deze film lijkt sterk op Love is never silent (1985, VS) met dochter (Amy Winningham (h)) en dove ouders, gespeeld door Phylis Frelich (d) en Ed Waterstreet (d) tijdens crisisjaren ’30 van de vorige eeuw.

Page 28: Horende films

28

Analyseschema films 1. Welke film? De titel Babel

De titel van de film verwijst naar de Babylonische spraakverwarring, waardoor mensen elkaar niet kunnen begrijpen. Het gebruik van Geba-rentaal ten opzichte van dominante gesproken taal sluit goed aan bij de titel.

Feitelijke gegevens (jaar, land, lengte)

2006, VS/F/Mex, 143’

Namen (regisseur / scenario-schrijver en hoofdrolspelers)

Regie: Alejandro González Iñárritu (h), Akteurs: Brad Pitt (h), Cate Blanchett (h), Rinko Kikuchi (h), Yuko Murata (d)

Korte inhoud

Een Amerikaanse toeriste (Blanchett) wordt tijdens een bustocht per ongeluk neergeschoten door een Marokkaanse herdertje, die zich wil bewijzen dat hij mans genoeg is om met een geweer te kunnen schieten, die zijn vader van een Japanse toerist heeft gekregen. Dat heeft verstrek-kende gevolgen in deze drieluik met verhaal- en tijdlijnen over verschil-lende continenten (Japan, Marokko en Mexico). Iedereen in de film kan niet optimaal communiceren met de mensen in de omgeving. Er is overal wel andere gedachten, angsten en verlangen die de optimale communi-catie in de weg staat. De dove puberdochter van de Japanner Chieko (Kikuchi) voelt zich door horenden vaak onbegrepen en weet niet goed hoe zij met hun contact te kunnen maken en voelt zich afgewezen door hun. Er speelt ook nasleep van de zelfmoord van moeder mee, die zij en haar vader in zich mee-dragen. Door haar seksueel uitdagend gedrag naar horenden toe pro-beert zij haar onvermogen om te kunnen spreken te compenseren. Met andere doven waaronder haar hartsvriendin Mutsi (Murata) kan zij zich wel goed redden. Je ziet Japanse Gebarentaal in allerlei variaties. In de film wordt niet ingeleid over doven en Gebarentaal. Je ziet het gelijk in het beeld. In de eerste beeld dat gebarentaal en doven te zien is, is een volleybalwedstrijd, waar dove meisjes in gebarentaal ruzie hebben met scheidsrechter.

Taalgebruik en ondertitels

Engels, Spaans, Arabisch, Japans en Japans Gebarentaal. De niet Engels gesproken delen worden ondertiteld (IMDB.com). In Japan is de hele film niet ondertiteld. Het wordt nagesynchroniseerd met gevolg dat de Japanse doven Babel niet kunnen volgen, behalve de scènes met gebaren, die wel ondertiteld wordt, terwijl ze dat niet nodig vonden. (gesproken met Nobuhiro Ohdate, 2007)

2. Hoe wordt het dove personage ten opzichte van de omgeving gepositioneerd? Aantal dove personages Bij volleybaltoernooi 6 dove spelers, een café in de stad 4 dove meisjes

en op een vaste ontmoetingsplek op een plein 3 doven. Chieko is overal aanwezig.

Page 29: Horende films

29

Hulpbehoevend vs onafhanke-lijk

Chieko en haar dove vriendinnen stellen zich niet hulpbehoevend, maar wel kwetsbaar op. Ze neemt vreemde pillen aan van een onbekende horende jongen, die haar probeert te versieren. Omdat haar vader vaak afwezig is vraagt ze veel aandacht van anderen. Is dat omdat zij doof is of omdat zij puber is. Het kan een combinatie van doof en puber zijn. Ze zoekt wel contact op met horende mensen om erbij te horen, maar zij lijkt wel onhandig om goed te kunnen doen.

Hoe zien de anderen de dove?

Chieko is bewust dat de horenden haar anders ervaart en denkt dat ze haar als een monster ziet. Mutsi herkent dat, maar gaat laconiek/luchtig mee om. De anderen voelen zich beperkt hoe ze met Chieko kan com-municeren. Als zij een horende jongen in een speelautomatenhal niet kan volgen, wat hij zegt vraagt zij met stem en gebaren of hij rustig wil praten, loopt de hij weg en wordt zij uitgelachen. Chieko wordt vaak gefilmd met grote diafragma, waardoor zij geïsoleerd komt te staan van de omgeving, als symbool van haar isolement en doofheid. Door haar exhibitionische gedrag als mogelijke wraak schrikken de horende mannen (tandarts, jongens in café en politieagent) af. Misschien is het idee om op haar avances in te gaan voor horende mannen af-schrikkend omdat ze doof en gehandikapt is.

3. Hoe ziet de interactie tussen dove en horende in de film uit? Hoe volgt de dove de horende?

Vader gebaart wel. Ik weet niet of dit in gebarentaal of spreektaal met gebaren. Chieko volgt hem goed. Praat een horende rustig, dan kan zij wel spraakafzien. Anders schrijven ze op notitieblok.

Hoe volgt de horende de dove ?

Vader volgt wel wat Chieko gebaart, maar er zijn vaak misverstanden. Chieko spreekt alleen in Japanse Gebarentaal. Als Chieko een horende vraagt of hij rustig wilt praten als hij iets wilt zeggen, doet zij dat met stem en gebaren. Zij gebruikt voornamelijk een notitieblok en pen, die zij altijd bij zich heeft. De gesprekspartner leest haar notitie hardop of geeft het in de reactie weer. B.v. Chieko is bang dat haar vader in de gevange-nis gaat en schrijft iets op. De politieman reageert: ’Je vader gaat de gevangenis niet in.’

Tolk aanwezig? nee

4. Welke filmprijzen en recensies zijn er? Filmprijzen - Academy awards (Oscar) 2007: muziek en 6 nominaties w.o. vrouwe-

lijke bijrol (Kikuchi), film, scenario en regie. - Golden Globe 2007: film en 6 nominaties w.o. vrouwelijke bijrol (Ki-kuchi) en regie - Cannes 2006: 3 filmprijzen w.o. regie en montage en nominatie voor Gouden Palm voor film Rinko Kikuchi ontvangt in totaal 15 nominaties en prijzen van verschil-lende instellingen.

Page 30: Horende films

30

Recensies horend perspektief

Uit 251 recensies voor deze film beperk ik me tot de vaste nieuws-bronnen, die eerder heb geraadpleegd. LC en NRC noemt Chieko doofstom en is onder de indruk van het Japanse deel van de drieluik. NRC zegt dat de dove dochter (Kikuchi) van de Japanner in de film staat als symbool voor het onvermogen om optimaal te communiceren met anderen, zoals haar vader en de jongen op wie zij verliefd is. Zij is de personificatie van de film. NYT noemt de kontrast tussen de botte afwijzende reacties van de mensen op doofheid van Chieko. NYT schreef ook dat hun verbaasd dat de deel van de film waar in Japanse Gebarentaal gebaard wordt gerekend word tot Engelse taalgebied, dit om de film als Engelstalige film in te kunnen schrijven voor de deelname aan de Oscar’s. Variety roemt Kikuchi voor haar rol van gefrustreerde dove puber met dolgedraaide hormonen.

Recensies doof perspektief

Nog niet gevonden.

Bronnen Bankersen, L. (2006, 3 november). Mozaïek van persoonlijke drama’s. Leeuwarder Courant. gezien op leeuwardercourant.nl

Blokker, B. (2006, 1 november). Schieten, niet praten in ‘Babel’. NRC Handelsblad. gezien op www.nrc.nl.

Hunter, S. (2006, 3 november) 'Babel's' World: Just a Big Ball of Yarns. The Washington Post. gezien op washingtonpost.com

McCarthy, T. (2006, 23 mei) Babel. Variety. gezien op variety.com Rafferty, T. (2006, 22 oktober) Now Playing: Auteur vs. Auteur. New

York Times. gezien op nytimes.com Scott, A. (2006, 27 oktober) Emotion needs no treanslation. New York

Times. gezien op nytimes.com The Bagger, (2007, 5 februari). Lingua Franca. New York Times. gezien op

nytimes.com

Vergelijkbare films

In There Will Be Blood (2007, VS) speelt Russell Harvard (d) als dove pleegzoon van een oliebaron (Daniel Day Lewis (h)). Er is veel wrijving tussen hen, waarbij doofheid zijdelings een rol speelt. In Mr. Holland’s Opus (1995,VS) zit muziekleraar (Richard Dreyfuss (h)) in een tweespalt tussen zijn eigen muzikale carrière als componist en zorg voor dove zoon (Anthony Natale (d)).

Page 31: Horende films

31

Literatuurlijst:

auteur anoniem, (2009). Schrijnende gevallen. Dovencultuur1 reader deel 2. Utrecht: Hogeschool Utrecht.

Bahan, B. (2008). Sensory Orientations and Sensory Politics. lezing tbv. 180 jarig bestaan van Viataal 5 juni 2008

Baker, A. Bogaerde B. van den, Pfau R. & Schermer T. (2008). Gebarentaalwetenschap - een inleiding. Twello:

van Tricht.

Baker, C. & Padden, C. (1978). American Sign Language, A look at its History, Structure and Community. Silver

Spring: TJ Publishers.

Baker, C. & Cokely, D. (1980). American Sign Language, a teacher's resource text on grammar and culture (the

green book). Washington D.C.: Gallaudet University Press.

Boone, D. (1977). The voice and voice therapy, second edition. Englewood Cliffs: Prentice Hall.

Boot, J. & Klinkert J. (2003). Inleiding in de medische sociologie. Assen: Van Gorcum.

Bloem, T. & Ronde, A. de (2007). Deaf in the Picture, Films van en over doven, programmaboek voor filmfestival

15 – 18 november 2007. Amsterdam: Het Ketelhuis.

Boeijenga, J. (2007,14 november). Een dovenfilm is meer dan het weglaten van de geluidsband. Trouw.

Bogaerde, B. van den (2008). Elkaar ont-moeten, Dovenstudies als opmaat voor maatschappelijke participatie

openbare les oktober 2008. Utrecht: Hogeschool Utrecht.

Commissie Nederlandse Gebarentaal (1997). Meer dan een gebaar, rapport van de Commissie Nederlandse

Gebarentaal. Den Haag: Sdu.

Eladia Hagerman, M. (Ed.). (2006). Babel, A film by Alejandro González Iñárritu. Cologne: Taschen.

Fauconnier, G. (1990). Mens en media: een introductie tot de massacommunicatie. Leuven en Apeldoorn:

Garant.

Freidson, E. (1981). De medische professie; een studie van de socilogie van toegepaste kennis. Lochem-

Popperinge: De Tijdstroom.

Hott L. & Carey, D. (2007). Through Deaf Eyes (dvd). Washington, D.C.: WETA.

Graaf, de R. & Bijl, R. (1998). Geestelijke gezondheid van doven, Psychische problematiek en zorggebruik van dove

en ernstig slechthorende volwassenen. Utrecht: Trimbos-instituut.

Harris, J. (1995) The cultural meaning of deafness: language, identity and power relations. Farnham: Ashgate.

Humphries, T., Padden, C., O’Rourke, T & Paul, F. (1980). A Basic Course in American Sign Language. Silver

Spring: TJ Publishers.

Janssen, R. & Mohr, D. (1983). Een blik op de dovenwereld, begeleidende boekje. Utrecht: Dovenraad en

Amsterdam: Werkteater.

Johnson, R. & Erting, C. (1989) Ethnicity and Socialization in a classroom for deaf children. In C. Lucas (Ed.),

The sociolinguistics of the deaf community. San Diego: Academic Press.

Page 32: Horende films

32

Jokinen, M. (2001). The Sign Language Person, a term to describe us and our future more clearly? In Lee-

son, L. (Ed.), Looking forward: EUD in the 3rd millennium – the deaf citizen in the 21st century. Coleford:

Douglas MacLean.

Jouannet, G. (1999). L'écran sourd, les représentations du sourd dans la création cinématographique et audio-

visuelle. Paris: Centre technique national d'études et de recherches sur les handicaps et les inadaptations.

JPE. (2002, 26 februari). Maniertjes. de Volkskrant pp. 12.

Koenen, L., Bloem, T., Janssen, R. en Ven A. van de (2005, 4e druk) Gebarentaal, de taal van doven in Neder-

land. Den Haag: Stichting Vi-taal.

Knoors, H. (2004). Regulier basisonderwijs voor dove kinderen: een lonkend perspectief? Tijdschrift voor

Orthopedagogiek, 43 (10).

Lane, H., Hoffmeister, R. & Bahan, B. (1996). A Journey Into the Deaf-World. San Diego: Dawn Sign Press

Louwen O. (2003, 1 april). Filmfestival voor en over doven wil vooroordelen wegnemen, Noord-Hollands

Dagblad.

Lowyck J. (2006) Forum Leeronderzoek. Katholieke Universiteit Leuven, Leuven. gezien op

ppw.kuleuven.be/FL/fl.htm

Meulen, H. van der (Ed.). (1992). De kunst van het zien. Amsterdam: NFM/IAF.

Mylander, C. & Goldin, S. (1986). Home Signs Systems in Deaf Children: The Development of Morphology without

a Conventional Language Model. Paper presented at the conference on theoretical issues in Sign Language

research. Rochester NY.

Padden, C. & Humphries, T. (1998). Deaf in America, Voices from a Culture. Cambridge Massachusetts: Har-

vard University Press.

Padden, C. & Humphries, T. (2005). Inside Deaf Culture. Cambridge Massachusetts: Harvard University Press.

Penninx, K. (1995). Beeldvorming over ouder worden. NIZW. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum.

Pillot, R. (1987). De poppenkast van de buurt. (vertaald uit Le guignol du fond de la cour door

Kaas M.) Amsterdam: Uitgeverij Jenny de Jonge.

Ramdas, A. (2003, 26 september). Leven voor Palestijnen, Edward Said (1935-2003) NRC Handelsblad.

Ronde, A. de (1999,19 oktober). Een echte dove. NRC Handelsblad.

Ronde, A. de (2003). Deaf in the Picture, Films van en over doven. programmaboek voor filmfestival 10 - 13

april 2003, Amsterdam: Het Ketelhuis.

Sacks, O. (1989). Stemmen zien, Reis naar de wereld van de doven. (vertaald uit Seeing Voices, a journey into the

world of the deaf door Bekker J. den) Amsterdam: Meulenhof,

Scheffer, P. (2003, 26 september). De spanning tussen voor- en achternaam, Edward Said. NRC Handelsblad.

Schipper, K. (1986). De terloopse universiteit, In R. Janssen (Ed.), Het handalfabet van doven. Utrecht: Bruna.

Schadee, M. (1996). Hoe bereik je een betere beeldvorming van gehandicapten in de samenleving? In:

Woord&Gebaar, jrg 16 nr.8.

Schayk, M. van (2001). Hallo medemens!, De geschiedenis van Het Werkteater. Amsterdam: Theater Instituut

Nederland.

Page 33: Horende films

33

Schneider, S. J. (Ed.). (2004). 1001 Films, de meest spraakmakende films aller tijden. Kerkdriel: Libero.

Schuchman, J. (1988). Hollywood speaks, Deafness and the film entertainment industry. Chicago: University of

Illinois Press.

Thompson, K, & Bordwell, D. (2003). Film History, an introduction. New York: McGraw-Hill.

Tijsseling, C. (2006). Anders doof zijn, een nieuw perspectief op dove kinderen. Twello: Van Tricht.

Verschoor, S. (2007, 15 november). Dit wordt de dag van dove filmmakers, want hun eigen filmfestival barst

weer los. De Dag.

Vogel, A. (1974). De film als taboebreker. (vertaald uit Film as a subversive art door Haakman, A. & Kaal, R.)

Den Haag: W. Gaade.

Wester, F. (1995). Onderzoekstypen in communicatiewetenschap. Bohn Stafleu & van Loghum.

Wright, D. (1969). Doofheid, een persoonlijk verslag. (vertaald uit Deafness, a personal account. door Went-

gens, R.) Amsterdam: Candide.