43
0 VIDAS GARLIAUSKAS HORTUS LATINUS PARS TERTIA Classis septima VII klasikinės gimnazijos klasei Vilnius MMXIX

HORTUS LATINUS PARS TERTIA - lm€¦ · IV. Schola quārta. Sententiae. Prōnōmina - įvardžiai Prōnōmina dēmōnstrātīva – parodomieji įvardžiai hic, haec, hoc šitas,

  • Upload
    others

  • View
    8

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: HORTUS LATINUS PARS TERTIA - lm€¦ · IV. Schola quārta. Sententiae. Prōnōmina - įvardžiai Prōnōmina dēmōnstrātīva – parodomieji įvardžiai hic, haec, hoc šitas,

0

VIDAS GARLIAUSKAS

HORTUS LATINUS

PARS TERTIA

Classis septima

VII klasikinės gimnazijos klasei

Vilnius

MMXIX

1

I Schola prīma REPETĪTIŌ

Nōmen substantīvum ndash daiktavardis Dēclīnātiōnēs ndash linksniuotės

Dēclīnātio prīma Dēclīnātio secunda

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

fīlia pulchra fīliae pulchrae fīliae pulchrae fīliam pulchram fīliā pulchrā fīlia pulchra

magister sevērus magistrī sevērī magistrō sevērō magistrum sevērum magistrō sevērō magister sevēre

dōnum bonum dōnī bonī dōnō bonō dōnum bonum dōnō bonō dōnum bonum

Nom Gen Dat Acc

Abl Voc

fīliae pulchrae fīliārum pulchrārum fīliīs pulchrīs fīliās pulchrās

fīliīs pulchrīs fīliae pulchrae

magistrī sevērī magistrōrum sevērōrum magistrīs sevērīs magistrōs sevērōs

magistrīs sevērīs magistrī sevērī

dōna bona dōnōrum bonōrum dōnīs bonīs dōna bona

dōnīs bonīs dōna bona

Pirmajai linksniuotei masc) daiktavardžiai agricola ae m

žemdirbys incola ae m gyventojas nauta ae m jūrininkas graikiškos kilmės žodis

poēta ae m f poetas -ė ir pan

Antrajai linksniuotei masc) daiktavardžiai besibaigiantys -

er gen sg prarandantys -e- ager agrī m laukas liber librī m knyga magister

magistrī m mokytojas gen sg neprarandantys -e- puer puerī m berniukas vesper

vesperī m vakaras

Keletas antrosios linksniuotės daiktavardžių yra moacuteteriškosios giminės (fem) alvus ī f

pilvas humus ī f žemė pīnus ī f pušis graikiškos kilmės žodžiai syacutenodus ī f susirin-

kimas per odus ī f laikotarpis Toliau graikiškos kilmės žodžiai žymimi santrumpa gr

Cāsus Singulāris Plūrālis Singulāris Plūrālis

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

amīcus amīcī amīcō amīcum amīcō

amīce NB

amīcī amīcōrum amīcīs amīcōs amīcīs

amīcī

fīlius fīliī fīliō fīlium fīliō

fīlī NB

fīliī fīliōrum fīliīs fīliōs fīliīs

fīliī

Antrosios linksniuotės voc sg turi -e jei nom sg baigiasi -us voc sg turi -ī jei nom sg

-ius

Pirmosios ndash antrosios linksniuotės būdvardžiai linksniuojami taip

Singulāris Plūrālis

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

pulcher pulchrī

pulchrō pulchrum pulchrō pulcher

pulchra pulchrae pulchrae pulchram pulchrā pulchra

pulchrum pulchrī pulchrō pulchrum pulchrō pulchrum

pulchrī pulchrōrum pulchrīs pulchrōs pulchrīs pulchrī

pulchrae pulchrārumpulchrīs pulchrās pulchrīs pulchrae

pulchra pulchrōrum pulchrīs pulchra pulchrīs pulchra

Taip linksniuojami āter ātra ātrum tamsus juodas ruber rubra rubrum raudonas

līber lībera līberum laisvas ir kt

1 Pasikartokite linksniavimą Išmokite nežinomus antrosios linksniuotės -er žodžiugraves

Išlinksniuokite rosa ātra servus līber forum pulchrum

2

II Schola secunda Terrae et incolae Eurōpae

In tabulā geōgraphicā Eurōpam vidēmus In Eurōpā multae terrae sunt In Eurōpā mediā

patria nostra Lituānia est Lituānia ad mare Balticum est Hodiē Lituāniam Lituānī incolunt

Magna īnsula Britannia in Ōceacuteanō est hodiē Atlanticum mare Graecī et Rōmānī antīquī in

terminō Eurōpae in Hispāniā nōn procul Āfricam columnās Herculis [Heratildeklio] esse pu-

tant Ad Ōceacuteanum Gallia est Britanniam et Galliam partim Hispāniam et Italiam ōlim Cel-

tae incolēbant Ōlim Germāniam Germānī Helvētiam Helvētiī Illyriam Illyrī Dāciam Dācī

Thrāciam Thrācī Scythiam Scythae Syriam Syrī Graeciam Graecī incolēbant Italiam multī

populī incolēbant Latīnī Oscī Umbrī Sabīnī Messāpī Etrūscī et Graecī

Vocābula

Britannia ae f Britatildenija

Celtae ārum m arba gatildelai

columna ae f stulpas

Etrūscī ōrum m etrugraveskai

Gallia ae f Gatildelija dab Prancūzijagrave Gallī ōrum

m gatildelai

Germānia ae f Germatilde-nija dab Vokietijagrave Ger-

mānī ōrum m germatildenai

Dācia ae f Datildekija dab Rumugravenija Dācī ōrum

m datildekai

Helvētia ae f Helvegravecija

dab Šveicatilderija Helvētiī

ōrum m helvegravetai

Herculēs is m Heratildeklis

Hispānia ae f Ispatildenija hodiē šiandien

Illyria ae f -

latildevija Illyrī ōrum m

incolō coluī cultum colere gyventi apgyvendinti (žemę)

mare n jūra

Lituānia ae f Lietuvagrave Lituā-

nī ōrum m lietugraveviai medius a um vidurinis vidurio

Messāpī ōrum m mesatildepai s

Ōceacuteanus ī m Okeatildenas van-

denynas

ōlim kitados kadaise

Pannonia ae f Panogravenija dab maždaug Ventildegrija

partim iš dalies dalinai

populus ī m tauta procul toli

putō āvī ātum āre manyti

Scythia ae f Scy-

thae ārum m sk tai

Syria ae f Syrī

ōrum m

terminus ī m riba

Thratildecia ae f Tratildekija dab

Bulgatilderija Thrācī ōrum m tratildekai

1 Išverskite į lotynų kalbą šaltą vandenį gražią mergaitę gražiam sodui geri

šeimininkai gražioms upėms aacuteukštus patildestatus naujų knygų

Gallia

Hispania Italia

Graecia

Corsica

Sardinia

Sicilia Creta Mare

Mare

Mare

Oceanus

Europa

Asia

Africa

Germania

Britannia

Lituania

Oceanus

Thracia

Dacia

Illyria

Pannonia

Scythia

Helvetia

Syria

3

III Schola tertia REPETĪTIŌ PRŌNŌMEN ndash ĮVARDIS

Prōnōmina persōnālia

asmeniniai įvardžiai

Prōnōmen reflexīvum ndash sangrąžinis įvardis

Nom Gen Dat Acc Abl

ego aš meī mihi mē mē

tū tu tuī tibi tē tē

ndash suī savęs sibi sē sē

nōs mes nostrī nostrum nōbīs nōs nōbīs

vōs jūs vestrī vestrum vōbīs vōs vōbīs

Vartojamas asmeninio įvardžio ego

šauksmininko linksnis (voc sg) mī

Prōnōmina possessīva ndash savybiniai įvardžiai meus mea meum mano noster nostra nostrum mūsų

tuus tua tuum tavo vester vestra vestrum jūsų

suus sua suum savo

Sententiae Pater noster Ego tū sum tū es ego Ego sum Ego tē absolvō [atlikus

išpažintį] Mea pila est (Plautus) [aš laimėjau] Mea culpa mea culpa mea maxima culpa

Tū quōque Tuās litterās exspectō (Cicero) Mihi herī tibi hodiē Mihi anima in nasō est

(Plautus) [aš visas pastirau] Sine mē dē mē Vestra salūs nostra salūs Suō locō Suō

perīculō Suō annō

Prōnōmina interrogātīva ndash klausiamieji įvardžiai

quis quid kas quī quae quod kuris kuri

Singulāris Singulāris Plūrālis

Nom Gen Dat Acc Abl

quis quid cūius cuī quem quid quō quō

quī quae quod cūius cuī quem quam quod quō quā quō

quī quae quae quōrum quārum quōrum quibus quōs quās quae quibus

Sententiae Quī nōn est mēcum contrā mē est (Vulgāta) Suīs quī nescit parcere inimīcōs

favet (Pūblilius) Quī prō quō Quī scrībit bis legit Quid novī Quid novī ex Āfricā

(Aristotelēs) Quid nunc Quō modō Quō vadis Domine (Vulgāta) Quod nocet docet

Quōs ego (Vergilius) Quod scrīpsī scrīpsī (Vulgāta)

Vocābula

anima ae f siela

annus ī m metai absolvō solvī solūtum solvere atrišti atleisti nuodėmes

adversus su acc priešais aedificō āvī ātum āre statyti

bis dukart

culpa ae f kaltė doceō docuī doctum docēre mokyti exspectō āvī ātum āre

laukti

faveō fāvī fautum favē-re globoti užtarti remti herī vakar hodiē šiandien

inimīcus ī m nedraugas

litterae ārum f laiškas

locus ī m vieta

modus ī m būdas

nasus ī m nosis nesciō īvī ītum īre neži-noti

noceō nocuī nocitum

nocēre kenkti nunc dabar parcō pepercī parsūrus parcere tausoti saugoti perīculum ī n pavojus rizika

pila ae f kamuolys

pōculum ī n taurė

porta ae f vartai

salūs ūtis f sveikata gerovė scrībō scrīpsī scrīptum scrībere rašyti vadō vadere eiti žengti

ego aš tū tu nōs mes vōs jūs

mī fīlī mano sūnau

4

IV Schola quārta Sententiae Prōnōmina - įvardžiai

Prōnōmina dēmōnstrātīva ndash parodomieji įvardžiai

hic haec hoc šitas šis (arti manęs)

iste ista istud anas (arti tavęs)

ille illa illud anas (arti jo)

is ea id tas jis

idem ēadem idem tas pats

Singulāris Plūrālis

Nom Gen Dat

Acc Abl

hic hūius huic

hunc hōc

haec hūius huic

hanc hāc

hoc hūius huic

hoc hōc

hī hōrum hīs

hōs hīs

hae hārum hīs

hās hīs

haec hōrum hīs

haec hīs

Singulāris Plūrālis

Nom is ea id eī eae ea is ea id

tas jis

Gen eius eōrum eārum eōrum

Dat eī eīs

Acc eum eam id eōs eās ea

Abl eō eā eō eīs

Singulāris Plūrālis idem eadem

idem

tas pats

Nom idem eacuteadem idem eīdem eaedem eacuteadem

Gen eiusdem eōrundem eārundem eōrundem

Dat eīdem eīsdem

Acc eundem eandem idem eōsdem eāsdem eacuteadem

Abl eōdem eādem eōdem eīsdem

1 Išverskite sentencijas Ille hodiē ego crās Ille terrārum angulus mihi rīdet (Horātius)

Is pater est quem nūptiae dēmōnstrat (Dīgesta) Id est (i e) Idem Idem duo faciunt nōn

est idem Idem nōn semper idem Idem per idem Eiusdem farīnae (Seneca) Eī morbō nō-

men sunt avāritia (Cicero) Eius est perīculum cūius est commodum Eō nōmine Eōdem

pōculō bibere (Cicero) Ex hōc numerō est (Cicero) Fābula dē tē est Fide sed cuī vidē

Tarptautiniai žodžiai demonstruacuteoti ndash daryti demonstratildeciją viešai rodyti f lmus madagraves

bandymus docentildetas ndash aukštosios mokyklos dėstytojo mokslo vardas fatildebula ndash iš eilės

išdėstyti egravepinio kūrinio įvykiai nugravemeris ndash skaičius rodantis daikto vietą eilėjegrave

Vocābula

angulus ī m kampas kertė

avāritia ae f godumas go-bšumas

bibō bibī bibere gerti

commodum ī n patogu-mas nauda pelnas

dē su abl apie dēmōnstrō āvī ātum āre (pa)rodyti

dīgesta ōrum n digegravestai

crās rytoj

fābula ae f pasakėčia pasa-kojimas

faciō fēcī factum facere daryti

farīna ae f miltai fidō fidere tikėti

morbus ī m liga

nōmen inis n vardas

nūptiae ārum f vestuvės

santuoka vedybos

numerus ī m skaičius

pōculum ī n taurė rīdeō rīsī rīsum rīdēre juoktis

sed bet semper visada videō vīdī vīsum vidēre matyti

hic haec hoc šitas šis

5

V Schola quīnta Realijos

Digegravestai (lo dīgesta) ndash rom nų teisės rinkinys

Vulgatagrave (lo Vulgāta) ndash lotỹniškas Šventojo Rašto vertimas

atliktas šv Jerogravenimo pripažintas Bažnyčios (iš lo vulgātus a

um visuotinis bendras visiems prieinamas) Šv Jerogravenimas (Eu-

zegravebijus Sofrogravenijus Jerogravenimas lo Eusebius Sophronius Hiero-

nymus 347ndash420 metai) yra Dalmatildetijos ir Liograveno mokinių moky-

tojų mokslininkų vertėjų askegravetų mokslo ir Biblijos draugijų

globėjas Lietuvos Respublikos kultūros ministegraverija kasmet rugsė-

jo 30-ąją (Tarptautinę vertėjų dieną) skiria Šv Jerogravenimo pregravemiją

Maacuterkas Tugravelijus Cicerogravenas (lo Cicero

106ndash43 prieš Kristų) garsus Rogravemos valstybės

veikėjas kogravensulas įžymus rašytojas oratildetorius mokslininkas lotỹnų kalbos

nogravermintojas Cicerogravenas išgarsėjo kalbom s Žinomiausios jo keturios kalbos

prieš sąmokslininką Katil ną vadinamos Katilinatilderijomis

Kv ntas Horatildecijus Flagravekas (lo Horātius 65ndash8 prieš Kristų) ndash žymiausias

rom nų poegravetas ogravedžių (giesmių) kūrėjas parašęs jų keliagraves knygagraves veikalą Ars

poētica (Poetikos menas) Žinomi jo vienos ogravedės žodžiai exēgī

monumentum bdquopasistačiau paminkląldquo ir nōn omnis moriar bdquone visas

mirsiuldquo ndash jais poegravetas ka ba apie savo kūrybos nemirtingumą

Liugravecijus An us Segraveneka (lo Seneca 4 prieš ndash 65 po) ndash žymus rom nų

filosogravefas rašytojas valstybės veikėjas gamtos tyrinėtojas Jis buvo

imperatildetoriaus Nerograveno auklėtojas Parašė daug veikalų bdquoApie išminčiaus

tvirtybęldquo bdquoApie sielos ramybęldquo bdquoGamtos klausimusldquo tragegravedijas bdquoPamišęs

(lo Vergilius 70ndash19 prieš Kristų)

garsus romėnų poegravetas Garsiausias jo kūrinys ndash poemagrave bdquoEneidagraveldquo Joje

neva duoda pradžią Jugravelijų giminei Iš tos giminės buvo kilę Gatildelijos

užkariautojas Gatildejus Jugravelijus Cegravezaris garsus rom nų rašytojas ir

pol tikas ir Oktaviatildenas Augugravestas ndash pirmasis Rogravemos imperatildetorius

Aristogravetelis (gr Αριστοτέλης lo Aristotelēs 384ndash322 metai prieš

Kristų) ndash vienas garsiausių (greta Sokratildeto ir Platograveno) senovės gra kų filosὸfų tyrinėtojas

gamtininkas Aristὸtelis mokėsi Platograveno Akadegravemijoje vėliau At nuose įkūrė savo mokyklą

vadinamąjį Lik jų prie Apolograveno Likiẽčio giraitės (gr λύκος ndash vilkas) Aristogravetelis dėstė savo

mokykloje įvairiugraves dalykugraves Jis parašė daugelio mokslo šakų veikalus logravegikos veikalą bdquoOrga-

nonasldquo filosogravefijos bdquoMetaf zikaldquo gamtos mokslų veikalus bdquoFizikaldquo bdquoApie dangųrdquo bdquoApie

atsiradimą ir išnykimąldquo bdquoMeteorologravegikaldquo bdquoGyvūnų istorijaldquo bdquoApie gyvūnų dalisldquo bdquoApie

gyvūnų judėjimąldquo psichologravegijos ndash bdquoApie sieląrdquo visuomenės mokslo ndash bdquoPolitikaldquo retograverikos

ir poegravetikos ndash bdquoPoegravetikaldquo ir kitus Aristὸtelis yra laikomas daugelio mokslo šakų pradininkugrave

6

VI Schola sexta REPETĪTIŌ Praepositiō ndash prielinksnis

Prielinksniai su galininku ante prieš ante scholam prieš patildemokas apud pas prie apud avum pas senelį apud Rōmam prie Rogravemos ad prie pas iki į oppidum situm ad fluvium miestas esantis prie upės ad avum redīre grįžti pas senelį ad Kalendās Graecās iki graikiškų Kalen-dų (t y niekada)

ad astra į žvaigždes

per per per Asiam iter facere keliauti per Atildeziją per tōtam vītam per visą gyvenimą per multōs annōs daug metų post po už (vietos ir laiko reikšme) post negōtium iūcundum ōtium po dar-bo malonu pailsėti

post longum tempus po ilgo laiko post mē erat Aegīna ante mē Megara už manęs buvo Aiginagrave prieš mane Megravegara

circum circā aplink apie terra circum axem sē convertit žemė su-

kasi apie savo ašį

circā secundam hōram apie antrą valandą contrā prieš contrā tyrannum prieš tirotildeną inter tarp inter lūnam et terram tarp mėnulio ir žemės

trāns per už kitoje pusėje trāns Rhēnum incolunt gyvena už Re no Prielinksniai su abliatyvu ā ab abs nuo iš ā prīncipiō nuo pradžios ab Olympō iš Ol mpo abs tē nuo tavęs

cum su cum amīcā su draugegrave mēcum su manimi

ē ex iš ex librīs iš knygų dē nuo iš apie dē tēctō dēscendere nulipti nuo stogo dē lupō narrāre pasakoti apie vilką prō dėl už prō fōrmā formalia prō me-

moriā atminčiai prō patriā dėl tėvynės sine be išskyrus sine cūrā be rūpesčio prae priešais dėl prae sē agere priešais save varyti

Victōria in Circō Maximō

Hodiē Aulus in Circō Maximō est nam ibi lūdī sunt Ubi Gāius amīcus est Aulus diū exspectat Tandem amīcus adest Subitō populus clāmat bdquoAvē senatorldquo Mārcus Aquīlius Flōrus senātor adest Etiam Aulus et Gāius clāmant bdquoAvē senātorldquo Nunc populus tacet portae patent equī et agitātōrēs accedunt Dēnique equī in carceribus stant senātor sīgnum dat equī currunt Populus surgit et clāmat Etiam Aulus et Gāius surgunt Tum Aulus gaudet bdquoSyrus victor estldquo Sed Gāius dīcit bdquoEtiam equī victōrēs suntldquo

Vocābula

accedō cessī cessum ce-dere prieiti prisiartinti adsum afuī ndash adesse būti čia pat dalyvauti padėti

agitātor ōris m lenktynininkas

aveō avēre sveikinti

carcer eris m starto vieta

circus ī m cirkas clāmō āvī ātum āre šaukti

currō cucurrī cursum currere bėgti dēnique pagaliau dō dedī datum dare duoti

diū ilgai

equus ī m arklys etiam taip pat exspectō āvī ātum āre laukti

faciō fēcī factum facere daryti

gaudeō gāvīsus sum gau-

dēre džiaugtis (verbum dep) ibi kur

lūdī ōrum m žaidynės

morbus ī m liga nam nes nunc dabar

pateō patuī patēre būti atviram atidarytam tęstis

porta ae f vartai

senātor ōris m senatildetorius

sīgnum ī n ženklas stō stetī statum stāre stovėti

subitō staiga surgō surrēxī surrec-tum surgere keltis tandem pagaliau taceō tacuī tacītum tacēre tylėti ubi ten

victor ōris m nugalėtojas

videō vīdī vīsum vidēre matyti

7

VII Schola septima Alphabētum Graecum (repetītiō)

Raidės Pavadinimas Transkripcija Tarimas

Α α Ἄλφα Alpha a

B β Bῆτα Bēta b

Γ γ Γάμμα Gamma g ŋ

Δ δ Δέλτα Delta d

E ε Ἒ ψῑλον Epsīlon ĕ

Z ζ Zῆτα Zēta dz

H η Ἦτa Ēta ē (ė)

Θ θ Θῆτα Τhēta th (t)

I ι Ἰῶτa Iōta i

K κ Κάππα Kappa k

Λ λ Λάμβδα Lambda l

M μ Mῦ Muuml m

N ν Nῦ Nuuml n

Ξ ξ Ξεῖ Ksī ks

O o Ὂ μῑκρόν Omīkron ŏ

Π π Πεῖ (Πῑ) Pī p

Ρ ρ Ῥῶ Rhō r

Σ σ ς Σίγμα Sigma s

T τ Tαῦ Tau t

Υ υ ῍Υ ψῑλόν Uumlpsīlon uuml (iu)

Φ φ Φεῖ (Φῑ) Phī ph (f)

Χ χ Χεῖ (Χῑ) Chī kh (ch)

Ψ ψ Ψεῖ (Ψῑ) Psī ps

Ω ω ῏Ω μέγα Ōmēga ō

Tarptautiniai žodžiai akadegravemija (gr Ἀκαδημία lo Acadēmia) ndash m tinio

herogravejaus Akadegravemo giraitėje Platograveno įkurtagrave filosogravefinė mokyklagrave veikusi 387 metais prieš

Kristų ndash 529 metais po Kristaus dabar aukščiausių mokslo ar meno įstaigų draugijų aukš-

tųjų mokyklų pavadinimas biologravegija (gr βίος gyvenimas gr λόγος mokslas) ndash mokslas

tiriantis gyvybę ir jos d snius Jerogravenimas (gr Ἱερώνυμος) ndash asmens vardas iš gr ἱερός

šventas gr ὄνυμα vardas filologravegija (gr φιλέω myliu gr λόγος žodis mokslas) ndash kalboacute-

tyra filosogravefas (gr φιλέω myliu σοφία išmintis) ndash filosogravefijos special stas mąstytojas filo-

sogravefija ndash mokslas tiriantis bendruacuteosius d snius f zika (gr φύσις gamta) ndash mokslas tiriantis

bendrąsias mategraverijos (mẽdžiagos ir lauko) savyacutebes sandarą ir judėjimo d snius lic jus

(gr Λύκειοv iš Apolograveno epitegraveto Λύκειος vilkų žudytojas lo Lycēum) ndash vidurinė ar aukš-

tesnioji mokyklagrave logravegika (gr λογική) ndash mokslas tiriantis mąstymo d snius ir jų fogravermas

metaf zika ndash (gr μετά τα φυσικά (tai kas) po f zikos) filosogravefijos dalis tirianti anapus nę

būtį meteorologravegija ndash mokslas tiriantis atmosfegraverą ir jos reiškinius mugravezika (gr Μοῦσα

mūzagrave) ndash meno šakagrave reiškiamagrave garsais poegravetas (gr ποιητής) ndash poegravezijos kūrėjas poegravetika (gr

ποιητική) ndash mokslo šaka tirianti literat ros fogravermas pol tika (gr τά πολιτικά pogravelio reikalai

arba menas valdyti valstybę) ndash bendro žmonių gyvenimo visuomenėje tvarkymo veiklagrave

8

VIII Schola octāva

Dē Germāniā et Germānīs antīquiīs

Germānia antīqua in mediā Eurōpā erat Germānī trāns Rhēnum incolēbant In Germāniā

silvae magnae erant plēnae bestiīs ferīs Praecipuē magna Hercȳnia silva erat ut Caesar in

commentāriīs suīs dē bellō Gallicō scrīpsit Hercȳnia silva ferē ā Rhēnō ad terram Dācōrum

patēbat Incolae Germāniae antīquae bellicōsī erant Virīs Germānōrum figūra magna capil-

līque longī et flāvī erant Fēminae pulchrae et probae līberī autem Germānōrum rōbustī et

impigrī erant Oppida Germānīs antīquīs nōn erant Germānī in silvīs magnīs habitābant

Gladiī scūta et hastae arma Germānōrum erant Membra virōrum Germānōrum magna et

rōbusta animī autem dūrī et asperī erant

1 Atsakykite į klausimus

Ubi erat Germānia antīqua Ubi Germānī incolēbant Quid Hercȳnia erat Ubi Hercȳnia

erat Erantne Germānīs antīquīs oppida Ubi Germānī antīquī habitābant

Tarptautiniai žodžiai agitatildetorius ndash agituacuteojantis žmogus c rkas ndash senovės Rogravemoje

vieta jojimo varžyboms vežimų lenktynėms ir kitoms pramogoacutems pastatas ar palapinė cirko

vaidinimams meno šakagrave pagrįstagrave jėgotildes ir miklugravemo demonstratildevimu fatildektas ndash tikras

nepramanytas įvykis atsitikimas reiškinys figūragrave ndash žmogaus kūno sudėjimas propogravercijos

komentatilderas ndash aacuteutoriaus knygos leidėjo ar rengėjo paaacuteiškinamosios patildestabos magnatildetas ndash

LDK Leacutenkijoje ir Ventildegrijoje stambus žemvaldỹs popul stas ndash pol tikas veikiantis liau-

džiai patinkančiais šūkiais kad užsitikrintų jos patilderamą per rinkimugraves pregravemija ndash apdova-

nojimas už ypat ngus kokiotildes nors veiklotildes laimėjimus ar nuopelnus pap ldomas atlyginimas

priemoka už gerą darbą senatildetorius ndash senatildeto narỹs V ktoras ndash asmens vardas

loz Nota bene Hercȳnia silva Haacuterco miškas Haacuterco kalnai dabar yra Vokiet joje Žemu-

t nės Saksogravenijos ir Tiur ngijos žẽmėse (aukščiausias Brogravekeno kalnas 1141 metras) Hercȳ-

nia silva antikos laikais tęsėsi per V durio Eurogravepą nuo Dunotildejaus aukštupio iki Datildekijos

Tosegrave viẽtose nuo seniausių laikų gyveno ke tų gentys Vardą lo Hercȳnia mokslininkai

kildina iš kelt Perkūnija šis žodis g miniškas lie perk nas ir jo vẽdiniui perk nija

loz Nota bene Maacuterkas Valegraverijus Marciatildelis (lo Mārtiālis 43ndash104 metais) ndash rom nų

poegravetas išgarsėjęs epigratildemomis ndash trumpais sąmoj ngais g riamojo ar pe kiamojo turinio

eilėraščiais

Vocābula

animus ī m siela dvasia

arma ōrum n gintildeklai asper era erum šiurkštus autem tačiau

commentārium ī m užra-šai pastabos komentatilderas

bellicōsus a um karingas

bellum ī n karas

bestia ae f žvėris

capillus ī m plaukas plaukai

dūrus a um kietas tvirtas

Dācī ōrum m datildekai ferē beveik

ferus a um laukinis

figūra ae f išvaizda pavi-dalas

flāvus a um geltonas Gallicus a um gatildelų habitō āvī ātum āre gy-venti

hasta ae f ietis Hercȳnia silva Haacuterco miškas impiger gra grum veiklus incolō coluī cultum ere gyventi (kamegrave)

līberī ōrum m vaikai

membrum ī n sąnarys

oppidum ī n miestas pateō patuī patēre tęstis plēnus a um pilnas praecipuē ypač probus a um doras

Rhēnus ī m Re nas

rōbustus a um tvirtas scrībo scrīpsī scrīptum scrībere rašyti

scūtum ī n skydas sum fuī ndash esse būti

vir virī m vyras

9

VIII Schola octāva REPETĪTIŌ Dēclīnātiō tertia

Trečioji linksniuotė priebalsinis tipas

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

peccātor m peccātōris peccātōrī peccātōrem peccātōre peccātor

leō m leōnis leōnī leōnem leōne leō

legiō f legiōnis legiōnī legiōnem legiōne legiō

virtūs f virtūtis virtūtī virtūtem virtūte virtūs

cīvitās f cīvitātis cīvitātī cīvitātem cīvitāte cīvitās

flūmen n flūminis flūminī flūmen

flūmine flūmen

Nom Gen Dat Acc

Abl Voc

peccātōrēs peccātōrum

peccātōribus peccātōrēs

peccātōribus peccātōrēs

leōnēs leōnum

leōnibus leōnēs

leōnibus leōnēs

legiōnēs legiōnum

legiōnibus legiōnēs

legiōnibus legiōnēs

virtūtēs virtūtum

virtūtibus virtūtēs

virtūtibus virtūtēs

cīvitātēs cīvitātum

cīvitātibus cīvitātēs

cīvitātibus cīvitātēs

flūmina flūminum

flūminibus flūmina

flūminibus flūmina

Sententiae Ego sum quī sum (Vulgāta ndash hebr YHWH) Hīc iacet peccātor (apie Myacutekolą

Kaz mierą Patildecą LDK didįjį egravetmoną Vilniaus Šv Petro ir Povilo bažnyčia) Alma māter

Vilnensis (Universitegravetas teikia dvasinį pẽną) Māter Misericordiae Sub tuum praesidium

cōnfugimus (Aušrotildes Va tų koplyčios įrašas) Littera occidit Spīritus vīvificat (VU

Filologravegijos fakultegravetas) Suō nōmine Suō tempore Sub lēge lībertās Cīvītās Deī

(Augustīnus) Virtūs prīma ndash compescere linguam (Catō)

loz Nota bene Tetragramagrave YHWH Jatildehvė (hebr יהוה YHWH) gr ἐγώ εἰμι ὁ ὤν lo

Ego sum quī sum yra Dievo įvardijimas Sẽnojo Testamentildeto Išėj mo knỹgoje (3 14)

bdquoBetgi ndash Mozė sakė Dievui ndash kai nueisiu pas izraelitugraves ir sakysiu jiems rsquoJūsų protėvių Dievas

atsiuntė mane pas jusrsquo o jie manęs klaus rsquoKoks jo vardasrsquo Ką aš jiems pasakysiuldquo Dievas tarė

Mozei rsquoAš esu kuris esursquo

Pugraveblijus Ov dijus Nazogravenas (lo Ovidius 43 prieš Kristų ndash 17 po Kristaus) ndash iškilus

rom nų poegravetas parašęs bdquoMetamorfozegravesldquo bdquoMeilės menąldquo bdquoHeroidegravesldquo Auregravelijus

August nas (lo Aurēlius Augustīnus 354ndash439) ndash vienas įtaikingiausių katalikų bažny-

čios teogravelogų filogravesofas religinio mokslo skleidėjas parašęs daug veikalų Maacuterkas Pogravercijus

Katogravenas Vyresnyacutesis (lo Catō 234ndash149) ndash mokslininkas

Tarptautiniai žodžiai demonstruacuteoti ndash viešai rodyti pavyzdžiui f lmus madagraves

bantildedymus prez diumas ndash asmenų grupė išrinktagrave vadovauti susirinkimui suvažiavimui

ndash bespa ndash C2H5OH)

tetragramagrave (gr τέτταρες ketur gr γράμμα bruožas rašmuotilde ra dė) hebratildejiški priebalsiai

YHWH reiškiantys Dievo vardą Jatildehvė vulgatagrave ndash lotỹniškas Biblijos vertimas

Vocābula

almus a um maitinantis

cīvītās ātis f miestas vals-tybė

compescō pescuī pesce-re sulaikyti suvaldyti su-tramdyti

cōnfugiō fūgī fugere bėgti pagalbos ieškoti prie-globsčio

eō iī ītum īre eiti

iaceō iacuī iacitum ia-cēre gulėti iam jau

lēx lēgis f įstatymas

legiō ōnis f legiogravenas

leō leōnis m liūtas

lībertās ātis f laisvė

littera ae f ra dė

misericordia ae f gailes-tingumas

nōmen inis n vardas occīdō cīdī cīsum cīde-re partrenkti nužudyti

peccātor ōris m nusidėjėlis

praesidium ī n apsauga

spīritus m pūtimas dvasia

sub su acc ir abl po

virtūs ūtis f narsumas vīvificō āvī ātum āre at-gaivinti prikelti iš numirusių

10

IX Schola nōna REPETĪTIŌ Verbum ndash veiksmažodis

Coniugātiōnēs ndash asmenuotės

Infekto kamienas

ornā- habē- leg- capi- venī-

Īnfīnītīvus praesentis āctīvī

ornā-re puošti habē-re turėti leg-ĕ-re skaityti cap-ĕ-re imti venī-re atvykti

Praesēns indicātīvī āctīvī

ornō puošiu ornā-s orna-t ornā-mus ornā-tis

orna-nt

habe-ō turiu habē-s habe-t habē-mus habē-tis

habe-nt

leg-ō skaitau leg-i-s leg-i-t leg- -mus leg- -tis

leg-u-nt

capi-ō imu capi-s capi-t

-mus -tis

capi-u-nt

veni-ō atvykstu venī-s veni-t venī-mus venī-tis

veni-u-nt

Imperātīvus praesentis āctīvī

ornā puošk ornā-te

habē turėk habē-te

leg-e skaityk leg- -te

cap-e imk -te

venī atvyk venī-te

Futūrum I indicātīvī āctīvī

ōrnā- habē- leg- capi- venī-

ōrnā-b-ō ōrnā-b-i-s ōrnā-b-i-t ōrnā-b-i-mus ōrnā-b-i-tis ōrnā-b-u-nt

habē-b-ō habē-b-i-s habē-b-i-t habē-b-i-mus habē-b-i-tis habē-b-u-nt

leg-a-m leg-ē-s leg-e-t leg-ē-mus leg-ē-tis leg-e-nt

capi-a-m capi-ē-s capi-e-t capi-ē-mus capi-ē-tis capi-e-nt

veni-a-m veni-ē-s veni-e-t veni-ē-mus veni-ē-tis veni-e-nt

loz Nota bene Kalbotildes sistemagrave

sistemagrave (gr σύστημα [systēma] bdquosandaraldquo)

ir paradigmagrave (gr παράδειγμα [paradeigma] bdquopavyzdysldquo) Sistemagrave yra visumagrave sudaryacuteta iš

daugyacutebės s a suvokti iš tų atskirų dalių ndash pavyzdžių

paradigmagraves ndash pavyzdžius suvoksite sistegravemą ndash v sumą Iš lentelių pabandykite nustatyti

1 Išmokite atmintinai asmenuoti šias paradigmagraves

2 Nustatykite ir išverskite šių veiksmažodžių formas Pavyzdys legēs futurum I 2 sg

Habet venīte venītis ōrnābāmus capiēmus capimus ōrnābō veniam habēbunt capiunt

3 Išverskite į lotynų kalbą šias formas

Turėjau atvykstate atvyksite atvyk puošėme puošime imkite imsiu turėsiu jis skaitys

Imperfectum indicātīvī āctīvī

ōrnā-ba-m ōrnā-bā-s ōrnā-ba-t

ōrnā-bā-mus ōrnā-bā-tis ōrnā-ba-nt

habē-ba-m habē-bā-s habē-ba-t

habē-bā-mus habē-bā-tis habē-ba-nt

leg-ēba-m leg-ēbā-s leg-ēba-t

leg-ēbā-mus leg-ēbā-tis leg-ēba-nt

capi-ēba-m capi-ēbā-s capi-ēba-t

capi-ēbā-mus capi-ēbā-tis capi-ēba-nt

veni-ēba-m veni-ēbā-s veni-ēba-t

veni-ēbā-mus veni-ēbā-tis veni-ēba-nt

11

X Schola decima REPETĪTIŌ Coniugātiōnēs ndash asmenuotės

Sententiae Nōs habēbit humus (bdquoGaudeāmusldquo) Trēs faciunt collēgium [viduramžiais jei

susirinkdavo trys studentai dėstytojas galėdavo skaityti paskaitas] Amīcum probā probātum

amā Age quid agis Dīvide et imperā [imperial stų šūkis] Dēstruam et aedificabō (Vulgāta)

Dā mihi ubi stāre et ego terram movēbō (Archimēdēs) Ego movēbō nōn sōlum terram sed

et caelum (Vulgāta) Cum ventīs lītigāre (Petrōnius) Equō nē crēdite Teucrī (Vergilius)

Ergō ego nec amīcum habeō nec inimīcum Verba docent exempla trahunt Fābula docet

(Terentius) Ferrum natāre docēs Īgnōrāmus et īgnōrābimus [agnogravestikų posakis] In aquā

scrībis Et cognōscētis vēritātem et vēritās līberābit vōs (Vulgāta) Nōn est vīvere sed

valēre vīta (Mārtiālis) Sapere audē (Horātius)

1 Perskaitykite ir išverskite sentencijas

2 Išsirašykite jas į sąsiuvinį

3 Raštu paaiškinkite pirmųjų dešimties sentencijų veiksmažodžių formas Pavyzdys habebit

ndash fut I ind act 3 sg Sutrumpinimai praes ndash praesēns impf ndash imperfectum fut ndash futūrum

ind ndash indicātīvus act ndash āctīvum sg ndash singulāris pl ndash plūrālis

loz Nota bene bdquoGaudeāmusldquo (lo džiaukimės) ndash studentų h mnas agnogravestikai ndash

filosograve teigiantys kad neįmanoma pažinti tikrovę

Archimegravedas (lo Archimēdēs gr Ἀρχιμήδης 287ndash212 metais prieš Kristų) ndash garsus

graikų f zikas mechatildenikas išradėjas gyvenęs Sirak zuose (Sic lijoje) Petrogravenijus Arb tras

(lo Petrōnius 14ndash66 metais) ndash rom nų rašytojas Pugraveblijus Terentildecijus Afrikiẽtis (lo

Terentius 190ndash159 metais prieš Kristų) ndash dratildemų rašytojas iš Kartatildeginos

Vocābula

aedificō āvī ātum āre statyti

agō ēgī āctum agere varyti veikti daryti

amō āvī ātum āre mylėti audeō ausus sum audēre išdrįsti

caelum ī n dangus cognōscō cognōvī cogni-tum cognōscere pažinti

collēgium ī n kolegija crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti destruō strūxī structum struere sugriauti dīvidō dīvīsī dīvīsum

dīvidere dalyti skaldyti dō dedī datum dare duoti

doceō docuī doctum docēre mokyti ergō taigi

exemplum ī n pavyzdys faciō fēcī factum facere daryti

ferrum ī n geležis habeō habuī habitum habēre turėti laikyti

humus ī f žemė īgnōrō āvī ātum āre ne-žinoti

imperō āvī ātum āre valdyti

inimīcus ī m priešas

līberō āvī ātum āre išlaisvinti lītigō āvī ātum āre gin-čytis vaidytis peštis moveō mōvī mōtum

movēre judinti natō āvī ātum āre plaukti

nec nei nōn sōlum sed etiam

ne tik bet ir

probātus a um išbandytas probō āvī ātum āre iš-bandyti

sapiō sapiī sapere turėti skonį būti išmintingam

stō stetī statum stāre stovėti

Teucrī ōrum m teũkrai t y troj nai

trahō trāxī tractum tra-here traukti ubi kur

ventus ī m vėjas valeō valuī valitum va-lēre būti sveikam gyvuoti

vēritās ātis f tiesa

vīta ae f gyvenimas

vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

vīvificō āvī ātum āre at-gaivinti prikelti iš numirusių

12

XI Schola ūndecima

volō voluī ndash velle norėti

Praesēns Imperfectum Futūrum I

vol-ō vī-s vul-t

vol-u-mus vul-tis vol-u-nt

vol-ēba-m vol-ēbā-s vol-ēba-t

vol-ēbā-mus vol-ēbā-tis vol-ēba-nt

vol-a-m vol-ē-s vol-e-t

vol-ē-mus vol-ē-tis vol-e-nt

Tarpēia

Sabīnī ōlim agrōs Rōmānōrum vāstābant Iam ad oppidum appropinquant Mox Capitōlium

oppugnant sed frūstrā Tum Tarpēia fīlia praefectī Rōmānī extrā moenia ambulat Sabīnī

eam aurō temptant Tarpēia autem dīcit bdquoVolō ōrnāmenta quae in laevīs brācchiīs vestrīs

geritisldquo Sabīnī nōn recūsant et mox auxiliō Tarpēiae intrā portam stant Tum sine morā in

Tarpēiam scūta gravia iactābant nam scūta Sabīnōrum quōque sunt in laevīs bracchiīs Sīc

Sabīnī perfidam Tarpēiam necat atque Capitōlium occupant Posteā Rōmānī semper iactā-

bant illōs quī patriam prōdunt dē rūpe Tarpēiā (Scudder)

1 Atsakykite į klausimus

1 Quis ōlim agrōs Rōmānōrum vāstābant 2 Quis extrā moenia ambulat 3 Quem Sabīnī

aurō temptant 4 Quid Tarpēia Sabīnīs dīcit 5 Ubi auxiliō Tarpēiae stant Sabīnī 6 Quid

post faciunt Sabīnī 7 Cūr posteā Rōmānī iactābant hominēs dē rūpe Tarpēiā

2 Išrašykite iš teksto visus prielinksnius su linksniais ir juos išverskite Pavyzdys ad oppi-

dum ndash prie miesto

3 Išmokite veiksmažodžio volō voluī ndash velle bdquonorėtildquo tris indikatyvo laikus

Sententia Medicus nōn dat quod patiēns vult sed quod ipse bonum scit

Vocābula

ager agrī m dirva laukas ambulō āvī ātum āre vaikščioti

appropinquō āvī ātum āre artintis prisiartinti atque ir ir taip pat autem tačiau

aurum ī n auksas

auxilium ī n pagalba

brācchium ī n dilbis ranka

Capitōlium ī n Kapitogravelijus cūr kodėl dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

fīlia ae f duktė frūstrā veltui gerō gessī gestum gere-re nešti nešioti gravis e sunkus iactō āvī ātum āre mėtyti

intrā su acc viduje į vidų

ipse ipsa ipsum pats laevus a um kairỹs

medicus ī m gydytojas

mora ae f užtrukimas su-gaištis gaišatis

moenia um n sienos mox greitai nam nes

necō āvī ātum āre žudyti occupō āvī ātum āre už-imti

ōlim kitados

oppidum ī n miestas oppugnō āvī ātum āre pulti veržtis šturmuoti

ōrnāmentum ī n papuoša-las

patiēns entis kenčiantis

patria ae f tėvynė perfidus a um neištiki-mas klastingas

praefectus ī m prefegravektas viršininkas vadas

posteā vėliau prodō didī ditum pro-dere išduoti quōque taip pat recūsō āvī ātum āre duoti neigiamą atsakymą nesutikti

rūpēs is f uola tarpeklis sciō scīvī scītum scīre žinoti

scūtum ī n skydas sīc taip tokiu būdu stō stetī statum stāre stovėti

Tarpēia ae f Tarp ja

temptō āvī ātum āre (iš)mėginti (iš)bandyti

vāstō āvī ātum āre siau-bti

13

XII Schola duodecima Perfectum indicātīvī āctīvī Keturios asmenuotės

Perfectum indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-ī ōrnāv-istī ōrnāv-it

ōrnāv-imus ōrnāv-istis ōrnāv-ērunt

habu-ī habu-istī habu-it

habu-imus habu-istis habu-ērunt

lēg-ī lēg-istī lēg-it

lēg-imus lēg-istis lēg-ērunt t

cēp-ī cēp-istī ī cēp-it

cēp-imus cēp-istis cēp-ērunt

vēn-ī vēn-istī vēn-it

vēn-imus vēn-istis vēn-ērunt

Sententiae In prīncipiō creāvit Deus caelum et terram (Vulgāta) Sīcut dīlēxit mē Pater et

ego dīlēxī vōs Manēte in dīlectiōne meā (Vulgāta) Dīxit ergō Iēsus Petrō Mitte gladium

tuum in vāgīnam Calicem quem dedit mihi pater nōn bibam illum (Vulgāta) Bīduō post

Ariovistus ad Caesarem lēgatōs mīsit (Caesar)

Singulāris Plūrālis Prōnōmen dēterminātīvum

Nom ipse ipsa ipsum ipsī ipsae ipsa ipse ipsa ipsum

pats Gen ipsīus ipsōrum ipsārum ipsōrum

Dat ipsī ipsīs

Acc ipsum ipsam ipsum ipsōs ipsās ipsa Pažymimasis įvardis Abl ipsō ipsā ipsō ipsīs

Kaip ipse ipsa ipsum yra linksniuojami ille illa illud ir iste ista istud (V pmoka)

1 Išverskite Vulgatos (Jon 19 18ndash22) ištrauką

18 Ubi crucifixērunt eum et cum eō aliōs duōs hinc et hinc medium autem Iēsum

19 Scrīpsit autem et titulum Pīlātus et posuit super crucem IESUS NAZARENUS REX

IUDAEORUM 20 Hunc ergō titulum multī Iūdaeōrum lēgērunt quia prope cīvitātem erat

locus ubi crucifīxus est Iēsus Et erat scrīptum Hebraiumlcē Graecē et Latīnē 21 Dīcēbant

ergō Pīlātum pontificēs Iūdaeōrum Nōlī scrībere Rēx Iūdaeōrum sed quia ipse dīxit Rēx

sum Iūdaeōrum 22 Respondet Pīlātus Quod scrīpsī scrīpsī

Vocābula

alius alia aliud kitas

Ariovistus ī m bibō bibī bibere gerti

bīduum ī n dvi dienos dviejų dienų laikotarpis

calix icis m taurė

cīvitās ātis f valstybė miestas

creō āvī ātum āre sukur-ti

crucifīgō fīxī fīxum fī-gere nukryžiuoti

crux crucis m kryžius dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dīlēctiō ōnis f meilė

dīligō lēxī lēctum ligere labai vertinti branginti my-lėti pasirinkti mėgti

Graecē gra kiškai faciō fēcī factum facere daryti

Hebraiumlcē hebratildejiškai hinc iš čia iš ten hinc et hinc iš vienos ir iš kitos pusės

Iūdaeī ōrum m žydai Latīnē lotỹniškai maneō mansī mansum manēre pasilikti

medium ī n vidurys

mittō mīsī missum mit-

tere siųsti čia kišti

Nazarēnus a um nazariẽ-tis (Nazaregraveto gyventojas)

pontifex icis m kunigas post po po to vėliau pōnō posuī positum pō-nere dėti pastatyti

prope su acc arti prie

prīncipium ī n pradžia

quia kadangi nes respondeō respondī re-spōnsum respondēre at-sakyti

rēx rēgis m karalius sīcut kaip

titulus ī m antraštė užrašas

vāgīna ae f makštis

14

XIII Schola tertia decima

Ultima hōra Caesaris

Senātōrēs Rōmānī bdquoCaesar cūius magnam potentiam timēmus rēgnum capere vultldquo bdquoTarquinius rēx ultimus nōn fuit nam Caesar rēx novus esse cupitldquo bdquoQuod sī prohibēre volumus Caesarem necāre debēmusldquo Senātōrēs postquam in cūriam convēnērunt Caesarem exspectāvērunt Quī cūriam petere dubitāvit quod Calpurnia uxor eum verbīs vehementibus monuit bdquoEā nocte somnium mē terruit tē mortuum vīdī Manē hīc Caesar quia salūtī tuae timeōldquo Paulo post Brutus senātor ad Caesarem vēnit et eum rogāvit bdquoUbi es Caesar Cūr in cūriam nōn venīs Senātōrēs tē exspectantldquo Quamquam Calpurnia marītum tenēre studuit is dēnique cum Brutō cūriam petīvit Quam dum Caesar intrat senātōrēs surrēxērunt eumque salūtāvērunt Ūnus ē senātōribus hellip

Komentaras Cegravezaris buvo nužudytas 44 metų kovo 15 dieną (prieš Kristų)

1 Atsakykite į klausimus

1 Quid dīxit senātōrēs Rōmānī dē Caesare 2 Quid ēgērunt senātōrēs in cūria 3 Cūr Caesar cūriam petere dubitāvit 4 Quid Caesarī dīxit Calpurnia uxor 5 Quī senātor ad Caesarem vēnit 6 Quid dīxit Brutus 7 Quid post verba Brutī facit Caesar

Sententiae Et tū Brute Tū quōque fīlī mī Tas pat graikiškai Καὶ σὺ τέκνον

Vocābula

Brutus ī m Brugravetas Cegravezario giminaitis ir žudikas

Calpurnia ae f Kalpugravernija capiō cēpī captum ca-pere imti conveniō vēnī ventum venīre sueiti susirinkti cupiō cupīvī cupītum

cupere geisti trokšti cūr kodėl

cūria ae f kugraverija debeō debuī debitum debēre turėti privalėti dēnique pagaliau dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dubitō āvī ātum āre abe-joti

dum tuo tarpu kai exspectō āvī ātum āre laukti

faciō fēcī factum facere daryti

fuī žr sum hīc čia

hōra ae f valandagrave intrō āvī ātum āre įeiti įžengti

maneō mansī mansum manēre pasilikti

marītus ī m sutuoktinis vyras

medium ī n vidurys mittō mīsī missum mit-

tere siųsti čia kišti

moneō monuī monitum monēre priminti atkreipti dėmesį įkalbinėti

mortuus a um miręs

nox noctis f naktis novus a um naujas paulo post netrukus petō petīvī petītum petere ieškoti siekti vykti

potentia ae f galybė postquam po to kai prohibeō hibuī hibitum prohibēre sulaikyti trukdy-ti drausti quam po to kai quamquam nors kad ir

quod nes

rēgnum ī n karaliaus val-džia karalystė

rogō āvī ātum āre klausti

salūs ūtis f sveikata gerovė

salūtō āvī ātum āre svei-kinti

senātor ōris m senatildetorius

somnium ī n sapnas surgō surrēxī surrēc-tum surgere keltis studeō studuīndash studēre stengtis

sum fuī ndash esse būti teneō tenuī tentum te-

nēre laikyti turėti terreō terruī territum terrēre gąsdinti timeō timuī ndash timēre bijoti būgštauti

ubi kur ultimus a um tolimiau-sias paskutinis

ūnus a um vienas

uxor ōris f žmonagrave vehemēns entis smarkus karštas griežtas

veniō vēnī ventum ve-nīre atvykti ateiti

verbum ī n žodis videō vīdī vīsum vidēre matyti

15

XIV Schola quārta decima Veiksmažodžių pagrindinių formų sąvadas

I amō āvī ātum āre mylėti tokios pat pagrindinės formos arō 1 arti cantō 1 dainuoti clamō 1 šaukti creō 1 sukurti exspectō 1 laukti dubitō 1 abejoti intrō 1 įeiti įžengti mostrō 1 rodyti putō 1 manyti salūto 1 sveikinti ir kitų dō dedī datum dare duoti stō stetī statum stare stovėti

III legō lēgī lectum legere rinkti skaityti scrībō scrīpsī scrīptum scrībere rašyti carpō carpsī carptum carpere skinti dīcō dīxī dictum dīcere sakyti dīligō lēxī lēctum ligere labai vertinti scrībo scrīpsī scrīptum scrībere rašyti trahō traxī trāctum trahere traukti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

mittō mīsī missum mittere siųsti incolograve incoluī incultum incolere gyventi

pōnō posuī positum pōnere dėti

cupiō cupīvī cupītum cupere trokšti petō petīvī petītum petere siekti quaerō quaesīvī quaesītum quaerere ieškoti

agō ēgī āctum agere varyti veikti capiō cēpī captum capere imti faciō fēcī factum facere daryti crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti currō cucurrī cursum currere bėgti surgō surrēxī surrectum surgere keltis

II maneō mansī mansum manēre pasi-likti

respondeō spondī sponsum spondēre atsakyti

debeō debuī debitum debēre turėti privalėti

doceō docuī doctum docēre mokyti habeo habuī hibitum habēre turėti prohibeō prohibuī prohibitum prohi-bēre sulaikyti trukdyti drausti moneō monuī monitum monēre pri-minti atkreipti dėmesį įkalbinėti

taceō tacuī tacitum tacēre tylėti terreō terruī territum terrēre gąsdinti teneō tenuī tentum tenēre laikyti pateō patuī ndash patēre tęstis studeō studuī ndash studēre stengtis timeō timuī ndash timēre bijoti būgštauti rideō rīsī rīsum ridēre juoktis sedeō sēdī sessum sedēre sėdėti videō vīdī vīsum vidēre matyti

IV audiō audīvī audītum audīre klausyti

fīniō fīnīvī fīnītum fīnīre baigti pūniō pūnīvī pūnītum pūnīre baigti scīō scīvī scītum scīre baigti veniō vēnī ventum venīre atvykti ateiti conveniō vēnī ventum venīre sueiti

Sententiae Nōn quam diū sed quam bene vīxeris refert (Seneca) Peccāvī Haec scrīpsī

nōn ōtiī abundantia sed amōris ergā tē (Cicero) Mīlitāvī nōn sine gloriā (Horātius) Post

fēstum vēnistī Quaerit aquās in aquīs et pōma fugācia captat Tantalus hōc illī garrula

lingua dedit (Ovidius)

Vocābula

abundantia ae f patvini-mas gausa perteklius

amor ōris m meilė bene gerai captō āvī ātum āre gau-dyti griebti čiupti

diū ilgai dō dedī datum dāre duoti

ergā su acc prie

fēstum ī n šventė iškilmės

fugāx ācis bėgantis garullus a um plepus šnekus

gloria ae f garbė šlovė hic haec hoc šitas šis

ille illa illiud anas (arti jo)

lingua ae f kalba liežuvis mīlitō āvī ātum āre būti kareiviu tarnauti kariuome-nėje kovoti

ōtium ī n poilsis laisvalai-kis

peccō āvī ātum āre nusi-dėti

pōmum ī n medžio vaisius quaerō quaesīvī quaesī-

tum quaerere ieškoti

quam kaip referō retulī relātum

referre nunešti atgal atsi-minti

sed bet scrībō scrīpsī scrīptum scrībere rašyti

sine su abl be

Tantalus ī m Tantatildelas

veniō vēnī ventum ve-nīre atvykti ateiti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

16

XV Schola quīnta decima Rēx Tarquinius et librī mulieris

Nocte ad Tarquinium Superbum mulier vēnit eīque novem librōs ostendit Tarquinius bdquoQuis es mulier Quid cupis Tē numquam vīdīldquo Mulier autem rēgī dīxit bdquoVidē librōs quōs mēcum portō Verba quae in iīs librīs legis ōrācula deōrum sunt Librōs vēndere volōldquo Ubi Tarquinius pretium rogāvit mulier magnam cōpiam pecūniae postulāvit Tarquinius autem pecūniam dare noluit bdquoPretium quod postulās ingēns est Num mē rīdere vīsldquo Statim mulier trēs librōs cēpit eōsque in ignem mīsit Tum rēgī dīxit bdquoEōs trēs librōs restituēre nōn possum sed nunc tibi sex librōs vēndōldquo Quod mulier prō sex librīs idem ingēns pretium postulāvit rēx eam rīsit bdquoNum fūr es mulier Sōlum sex librī restant tamen idem pretium postulās Quod ego crīmen vocōldquo Sed mulier nōn dubitāvit iterum trēs librōs in ignem mittere Tum dīxit bdquoNunc trēs librī restant Tibi licet eōs emere sed idem pretium postulōldquo Tarquinius diū dē verbīs mulieris cōgitāvit dēnique dīxit bdquoFīdūcia tua mihi placet mulier Vēnde mihi eōs librōs Pecūniam quam cupis dōldquo Mulier rēgī librōs praebuit tum eī grātiās ēgit et discessit

Komentaras Tarkv nijus įsigijo tik tris knygagraves nes ne iš karto suvokė jų vertę Moteriškės atnešusios tas knygas daugiau niekas nematė Spėjama kad ji buvusi gra kų pratildenašė Sib lė turėjusi oratildekulą grὸtoje netoli Kugravemų (vard Kugravemos lo Cūmae gr Κύμη Kampatildenija) Pagal pratildenašės vardą trys knygos buvo vadinamos Sib lės knygomis Rom nai jas saugojo šventykloje kad sunkmečiu galėtų josegrave rasti patarimų

Sententiae Gaudium in litterīs est Id est (i e) Grātiās agō

Vocābula

capiō cēpī captum ca-pere imti

cōpia ae f išteklius atsarga gausybė

cōgitō āvī ātum āre mąstyti

crīmen inis n nusikaltimas cupiō cupīvī cupitum

cupere geisti trokšti dēnique pagaliau discedō cessī cessum cedere išeiti pasišalinti diū ilgai dō dedī datum dare duoti

dubitō āvī ātum āre abe-joti

dum tuo tarpu kai emō ēmī ēmptum eme-re pirkti

fīdūcia ae f pasitikėjimas

fūr is m f vagis vagilė

ignis is m ugnis

ingēns entis didžiulis mil-žiniškas

iterum vėl antrą sykį legō lēgī lēctum legere rinkti skaityti

licet licuit ndash licēre leista mittō mīsī missum mit-

tere siųsti čia įmesti

mulier eris f moteris

nolō noluī ndash nolle neno-rėti

novem devyni

nox noctis f naktis num nejaugi negi nunc dabar nunquam niekada

ōrāculum ī n orakulas iš-tarmė

ostendō tendī tentum tendere ištiesti atkišti rodyti

pecūnia ae f turtas pinigai placet placuī placitum placēre patikti portō āvī ātum āre neš-ti gabenti possum potuī ndash posse galėti

postulō āvī ātum āre reikalauti

praebeō praebuī praebi-tum praebēre (pa)duoti

pretium ī n vertė kaina

quam po to kai restituō stituī stitūtum stituere vėl statyti grąžinti restō restitī restāre pasi-likti išlikti

rēx rēgis m karalius rīdeō rīsī rīsum rīdēre juoktis rogō āvī ātum āre klausti scrībō scrīpsī scrīptum

scrībere rašyti sex šeši sōlum tik statim tučtuojau bematant sum fuī ndash esse būti superbus a um išdidus

trēs tria trys tum tada ubi kur kai vēndō vēndidī vēndi-tum vēndere parduoti videō vīdī vīsum vidēre matyti

volō voluī ndash velle norėti

verbum ī n žodis vocō āvī ātum āre šaukti kviesti vadinti

17

XVI Schola sexta decima Veiksmažodis sum fuī ndash esse būti

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

es-se bdquobūtildquo 1 2 3

s-u-m esu es

es-t

s-u-mus esame

es-tis s-u-nt

er-a-m buvau

er-ā-s er-a-t

er-ā-mus buvome

er-ā-tis er-a-nt

er-o būsiu

er-i-s er-i-t

er- -mus būsime

er- -tis er-u-nt

Imperātīvus

es būk

es-te būkite

Sententiae Digitus Deī est hīc (Vulgāta) Ego sum pānis vītae (Vulgāta) Ego sum pāstor

bonus Bonus pāstor animam suam dat prō ovibus suīs (Vulgāta) Sed vōs nōn crēditis quia

nōn estis ex ovibus meīs (Vulgāta) Ego sum lūx mundī (Vulgāta) Vōs estis lūx mundī

(Vulgāta) Mea doctrīna nōn est mea sed eius quī mīsit mē (Vulgāta) Lucerna corporis tuī

est oculus tuus (Vulgāta) Quam angusta porta et arcta via est quae dūcit ad vītam et paucī

sunt quī inveniunt eum (Vulgāta) Quī ex Deō est verba Deī audit Proptereā vōs nōn

audītis quia ex Deō nōn estis (Vulgāta) Nōn est discipulus super magistrum nec servus

super dominum suum (Vulgāta) Ego et Pater ūnum sumus (Vulgāta) Ego sum vītis vēra

et Pater meus agricola est (Vulgāta) Hī sunt extrā prōvinciam trāns Rhodanum prīmī

(Caesar) Dīcit eī Iēsus Ego sum via et vēritās et vīta nēmō venit ad Patrem nisi per mē

(Vulgāta) Dīcit illīs Iēsus Vōs autem quem mē esse dīcitis Respondēns Simon Petrus dīxit

Tū es Christus fīlius Deī vīvī (Vulgāta) Ubi enim sunt duo vel trēs congregātī in nōmine

meō ibi sum in mediō eōrum (Vulgāta) Nōn sum quālis eram (Horātius)

1 Išverskite Vulgatildetos (Jon I 1ndash5) ištrauką

1 In prīncipiō erat verbum et verbum erat apud Deum et Deus erat verbum

2 Hoc erat in prīncipiō apud Deum 3 Omnia per ipsum facta sunt et sine ipsō factum est

nihil quod factum est 4 In ipso vīta erat et vīta erat lūx hominum 5 Et lūx in tenebrīs

lūcet et tenebrae eam nōn comprehendērunt

Vocābula

agricola ae m žemdirbys angustus a um siauras

anima ae f dvelkimas vė-jas kvėpavimas siela

ar(c)tus a m ankštas siauras

argūmentum ī n argu-mentas įrodymas

cōgitō āvī ātum āre mąstyti galvoti

comprehendō prehendī prehēnsum prehendere sugriebti suimti sučiupti

congregō āvī ātum āre surinkti suburti

corpus oris n kūnas

digitus ī m pirštas

doctrīna ae f mokymas mokslas

dominus ī m viešpats ponas dūcō dūxī ductum dū-

cere vesti faciō fēcī factum facere daryti

hīc čia inveniō vēnī ventum venīre užeiti rasti lūceō lūxī lūcere šviesti spindėti

lucerna ae f žiburys žibin-tas

lūx lūcis f šviesa

mundus ī m pasaulis

mittō mīsī missum mit-

tere siųsti čia kišti

nēmō inis m f niekas (kal-

bant apie žmogų)

nihil n niekas nisi jei ne oculus ī akis

omnis e visas omnia

ovis is f avis

pānis is m duona

pāstor ōris m piemuo paucus a um negausus ma-

žas paucī nedaugelis keletas

porta ae f vartai durys

prō su abl dėl už vietoj proptereā dėl to

prīncipium ī n pradžia quālis e koks quia kadangi nes

respondeō spondī spon-sum spondēre atsakyti

servus ī m vergas

sine su abl be

super su acc virš viršuj

tenebrae ārum f tamsa

trāns su acc anagravepus už

vēritās ātis f tiesa vērus a um tikras

vīta ae f gyvenimas

vītis is f vynšakė vynmedis

18

XVII Schola septima decima

eō iī itum īre eiti

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

ī-re bdquoeitildquo 1 2 3

e-ō einu ī-s

ī-t

ī-mus einame

ī-tis e-u-nt

ī-ba-m ėjau

ī-bā-s ī-ba-t

ī-bā-mus ėjome

ī-bā-tis ī-ba-nt

ī-b-ō eisiu

ī-b-i-s ī-b-i-t

ī-b-i-mus eisime

ī-b-i-tis ī-b-u-nt

Imperātīvus

ī eik

ī-te eikite

Dominus et servus iter faciunt

Dominus Rūfus servō Syrō dīcit bdquoCrās Rōmam ībimus Parā ad itineremldquo Māne dominus

et servus Rōmam iter faciunt Paulō post Rūfī raeda ante ūnam magnam villam est Syrus

laetus est nam hodiē in villā nōn labōrat sed Rōmam īt Diū Rūfus et Syrus per multa

Campāniae oppida eunt Extrā mūrōs oppidōrum virī tumulōs magnificōs vident Via Appia

plēna est virōrum raedārumque bdquoQuam pulchrum est Rōmam īreldquo ndash Syrus gaudet Post

Rūfum dominum suum rogat bdquoCūr Rōmam īs domineldquo Rūfus Syrō respondet bdquoRōmam

eō quod ibi varia negōtia mihi suntldquo Syrus dominī dīcit bdquoEgo prīmum Rōmam eōldquo

Dominus respondet bdquoSī mihi vērus ēris iterum ūnā Rōmam ībimusldquo Posteā Syrus in viā

multōs servōs videt aliī equōs agitant aliī magnam frūmentī cōpiam portant Syrus servōs

salūtat bdquoSalvēte amīcī Nōs Rōmam īmus Et vōs quō ītisldquo Servī autem nōn respondent

nam dēfessī sunt (pagal Hartmut Schulz)

Sententiae Sī vir es ī (Ovidius) Ībimus illāc (Ovidius) Flūmina iam lactis iam flūmina

nectaris ībant (Ovidius) Īte missa est Deō grātiās

Vocābula

Appius a um Atildepijaus

Appius ī m Atildepijus centildezo-

rius nutiesęs kelią Via Appia agitō āvī ātum āre varyti alius alia aliud kitas autem tačiau

Campānia ae f Kampatildenija sritis tarp Latildecijaus ir Lukatildeni-jos ausogravenų ir ograveskų kraštas

cōpia ae f gausybė ištek-lius atsarga

crās rytoj dēfessus a um nuvargęs diū ilgai

dominus ī m viešpats šei-mininkas ponas

extrā su acc už anagravepus

flumen inis n upė gaudeō gavīsus sum gau-

dēre džiaugtis (verbum dep)

hodiē šiandien ibi ten illāc anoje pusėje ten

iter itineris n kelias iter

facere keliauti

flūmen inis n upė iterum vėl dar kartą labōrō āvī ātum āre dirbti stengtis kentėti

lac lactis n pienas laetus a um linksmas magnificus a um puikus prašmatnus prabangus

māne rytą

mūrus ī m mūras siena

missa ae f m šios nam nes

nectar aris n gr nektatilderas

negōtium ī n užsiėmimas darbas veikla reikalas

oppidum ī n miestas parō āvī ātum āre ruošti paulō post netrukus plēnus a um pilnas

portō āvī ātum āre nešti gabenti

post vėliau posteā po to paskui vėliau

prīmum pirmąkart pulcher chra chrum gra-žus

quia kadangi nes quō kur

raeda ae f kelt karietagrave ve-žimas keturiais ratais

Rūfus ī m Rugravefas vardas respondeō spondī spon-sum spondēre atsakyti salūtō āvī ātum āre svei-kinti

servus ī m vergas

sī jei

super su acc virš viršuj

Syrus ī m

tumulus ī m kalva kapas ūnā kartu drauge varius a um įvairus vērus a um ištikimas

via ae f kelias gatvė

videō vīdī vīsum vidēre matyti

villa ae f sodyba ūkis dvaras

19

XVIII Schola duodēvīcēsima

edō ēdī ēsum ēsse (edere) valgyti

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

es-se ed-e-re 1 2 3

ēd-ō valgau ēs

ēs-t

ed-i-mus valgome

ēs-tis ed-u-nt

ed-ēba-m valgiau

ed-ēbā-s ed-ēba-t

ed-ēba-mus valgėme

ed-ēba-tis ed-ēba-nt

ed-a-m valgysiu

ed-ē-s ed-e-t

ed-ē-mus valgysime

ed-ē-tis ed-u-nt

Imperātīvus

ēs valgyk

ēs-te valgykite

Cēna Rōmāna Herī pater meus amīcōs suōs ad cēnam vocāvit Nōnā hōrā adveniunt convīvae duo senātōrēs Rōmānī et ipse consul Rōmānus Convīvae dominum patrem meum salūtant Tum in trīclīniō vēnērunt et in lectīs accubuērunt Puerīs tamen in trīclīniō nūllus locus est Sed pater mē aliquid ex poētīs Rōmānīs dēclāmāre vult Quā dē causā in ātriō exspectāvī Imprīmīs pater meus vīnum deīs deābusque dēfūsit Rōmānī ēdēbant ut Horātius scrīpsit bdquoAb ōvō ūsque ad mālaldquo id est imprīmīs ōva post cēnam ndash māla Servī dominō et convīvīs multa fercula inferēbant ut piscēs cāpōnēs lactūcam brassicam pānem etc Ūnus ē servīs mihi fīliō dominī uvās pulchrās dat bdquoĒs puerldquo Edēbam et gaudēbam Posteā pater servō ūnō mē invitāre iussit In trīclīniō patrem et convīvās vīdī Convīvās salūtō prope iānuam stō et patris iussa exspectō Ille inquit bdquoEn dēclāmātor noster Recitā nōbīs aliquid mī Lūcī Magister tuus dīcit tē dēclāmāre posseldquo Carmen Catullī dē passere recitō Ūnus ē convīvīs inquit bdquoBene dēclāmat Cornēlī fīlium tuum poētam in futūrō esse putōldquo

Vocābula

accumbō accubuī accu-bitum accumbere atsigulti

adveniō vēnī ventum venīre atvykti aliquis aliqua aliquid kas nors kažkas kas

ātrium ī n atildetrijus sveta nė autem tačiau

brassica ae f kopūstas

cāpo ōnis m kaplūnas (mė-

sinis gaidys)

carmen inis n giesmė

Catullus ī m Katugravelas poegravetas

causa ae f priežastis

cēna ae f pietūs

cibus ī m maistas

clāmō āvī ātum āre šau-kti

convīva ae m f svečias

consul ulis m konsulas

dēclāmātor ōris m iškal-bos mokytojas kalbėtojas

dēclāmō āvī ātum āre deklamuoti

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dominus ī m viešpats šei- mininkas ponas

en štai šit dēfundo dēfūdī dēfū-sum dēfundere nulieti exspectō āvī ātum āre laukti

ferculum ī n padėklas pa-tiekalas valgis

futūrum ī n ateitis gaudeō gavīsus sum gaudēre džiaugtis

hōra ae f valanda

iānua ae f durys imprīmīs pirmiausia inferrō intulī illātum inferre įnešti atnešti inquit sako tarė invītō āvī ātum āre kviesti

iussum ī n įsakymas

lactūca ae f salota

lectus ī m lova gultai

mālum ī n obuolys nam nes nōnus a um devintas nūllus a um joks nė vienas

ōvum ī n kiaušinis

pānis is m duona

passer eris m žvirblis

piscis is m žuvis

possum potuī ndash posse galėti

posteā po to paskiau

prope su acc arti prie putō avī ātum āre ma-nyti

recitō āvī ātum āre skai-tyti balsugrave (garsiai)

respondeō spondī spōn-sum spondēre atsakyti salūtō āvī ātum āre svei-kinti

scrībō scrīpsī scrīptum scrībere rašyti sed bet

senātor ōris m senatildetorius sī jei stō stetī statum stāre stovėti

trīclīnium ī n valgomasis

ūsque ad iki pat

ūva ae f vynuogė veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

vīnum ī n vynas vocō āvī ātum āre kviesti volō voluī ndash velle norėti

20

XIX Schola ūndēvīcēsima

ferō tulī latum ferre ndash nešti (M ltono tekstegrave ndash iškęsti ištverti)

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

fer-re bdquoneštildquo 1 2 3

fer-ō nešu

fer-s fer-t

fer-i-mus nešame

fer-tis fer-u-nt

fer-ēba-m nešiau

fer-ēbā-s fer-ēba-t

fer-ēbā-mus nešėme

fer-ēbā-tis fer-ēba-nt

fer-a-m būsiu

fer-ē-s fer-e-t

fer-ē-mus būsime

fer-ē-tis fer-e-nt

Imperātīvus

fer nešk

fer-te neškite

Sententiae Ego sum vītis vōs palmitēs quī manet in mē et ego in eō hic

fert frūctum multum quia sine mē nihil potestis facere (Vulgāta) Bene ferre

magnam Disce fortūnam (Horātius) Quī fert malīs auxilium post tempus

dolet (Phaedrus) Quasi mūrēs semper edimus aliēnum cibum (Plautus)

Lūcem in tenebrās ferimus Fert fert fert (Itatildelijos Savogravejos karatildelių dinatildestijos

šūkis)

loz Nota bene Savojagrave ndash istograverinė sritis Prancūz jos ir Itatildelijos pasienyje

1 Išverskite Džograveno M ltono teksto Prō populō Anglicānō dēfēnsiō ištrauką

Pater et rēx dīvertissima sunt Pater nōs genuit at nōn rēx nōs sed nōs rēgem creāvimus Patrem natūra dedit populō rēgem ipse populus dedit sibi nōn ergō propter rēgem populus sed propter populum rēx est ferimus patrem mōrōsum etiam dūrum ferimus et rēgem sed nē patrem quidem ferimus tyrannum

2 Atsakykite į klausimus

1 Quid dīcit auctor dē patre et rēge 2 Quid dedit patrem populō 3 Quem populus sibi dedit 4 Quid dīcit auctor dē patre et rēge mōrōsō et dūrō

Sententia Nōn rēx est lēx sed lēx est rēx

Vocābula

aliēnus a um svetimas Anglicānus a um Aacutenglijos at tačiau betgi

auxilium ī n pagalba para-ma

cibus ī m maistas creō āvī ātum āre rinkti

dēfēnsiō ōnis f gynimas ginamoji kalba apologravegija

discō didicī ndash discere mokytis

dīvertissimus a um skir-tingiausias iš dīvertō dī-vertī dīversum dīvertere pasukti į šalį atsiskirti skirtis

doleō doluī dolitūrus dolēre skaudėti kentėti dō dedī datum dare duo-

ti

dūrus a um kietas šiurk-

štus griežtas

ergō taigi vadinasi etiam taip pat net ir faciō fēcī factum facere daryti

frūctus ūs m (IV) vaisius

fortūna ae f laimė dalia lemtis

gignō genuī genitum

gignere gimdyti

lēx lēgis f įstatymas

lūx lūcis f šviesa malus a um blogas maneō mānsī mansum manēre pa(si)likti išlikti mōrōsus a um užsispyręs įnoringas priekabus

mūs mūris m pelė

natūra ae f gamta nihil niekas

palmes palmitis m atžala (vynmedžio) šakelė

populus ī m tauta žmonės possum potuī ndash posse galėti pajėgti potestis jūs galite

post su acc po vėliau

propter su acc dėl

quasi kaip quia kadangi nes quidem juk būtent nē quidem netgi ne sed bet semper visada

sine su abl be

tempus oris n laikas

tenebrae ārum f tamsa

tyrannus ī m tiratildenas

vītis is f vynšakė vynuo-gienojas vynmedis

21

XX Schola vīcēsima Perfectum

sum fuī ndash esse būti

eō iī (īvī) itum īre eiti

edō ēdī ēsum ēsse (edere) valgyti

ferō tulī latum ferre nešti

fuī fuistī fuit

fuimus fuistis fuērunt

iī (īvī) iistī (īvistī) iit (īvit etc)

iimus iistis iērunt

ēdī ēdistī ēdit

ēdimus ēdistis ēdērunt

tulī tulistī tulit

tulimus tulistis tulērunt

Sententiae Sum quod eris fuī quod es Fuit Īlium (Vergilius) Nōs quōque quae ferimus

tulimus patientior ante Et mala sunt longō multiplicāta diē (Ovidius) Vērē languorēs

nostrōs ipse tulit et dolorēs nostrōs ipse portāvit (Vulgāta) Tulērunt Dominum meum et

nesciō ubi posuērunt eum sī tū sustulistī eum dīcitō mihi (Respōnsōrium) In domum

Dominī ībimus (Vulgāta) Domine ad quem ībimus (Vulgāta) Ipse enim Pater amat vōs

quia mē amāstis et crēdidistis quia ego ā Deō exīvī Exīvī ā patre et vēnī in mundum

iterum relinquō mundum et vādō ad Patrem (Vulgāta) Crēdō Quī ēdistis multō fēcistis

sapientius Quī nōn ēdistis saturī fīte [imper pl] fābulīs (Plautus)

Tarptautiniai žodžiai agituacuteoti ndash veikti skleisti pol tines ir visuomeninegraves id jas

argumentildetas ndash įrodomąją tegravezę (teiginį) pagrindžiantis teiginys crēdō bdquotikiuldquo ndash tikėjimo

tiesų išdėstymas žmogaus pažiūrų visumagrave deklamuacuteoti ndash raacuteiškiai meniškai sakyti atmin-

tina kokį nors kūrinį fortūnagrave ndash sėkmė likimas laimingas atildetvejis kregraveditas ndash prekių ar

pinigų skolinimas už palūkanas pasitikėjimo patildegrindu multiplikatildecija ndash dokumentildetų

piešinių brėžinių tegraveksto daacuteuginimas natūragrave ndash gamta žmogaus prigimt s dailėjegrave tikrovės

daiktai pagal kuriuos da lininkas piešia pacientildetas ndash gydytojo gydomas ligonis portatildelas ndash

puošnus įėjimas į pastatą internegravetinė sveta nė teikianti tam tikrą informatildeciją

responsograverijus ndash bažnytinio giedojimo būdas sol stas (kunigas) ir chograveras gieda pakaitom s

bažnytinės mugravezikos žaacutenras te pas ndash vyksmo greitis spartagrave tiratildenas ndash valdovas smurtugrave

užgrobęs valdžią vilagrave ndash ištaigus užmiesčio namas gyvenamasis namas vasarnamis

Vocābula

amō āvī ātum āre mylėti

ante su acc prieš crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti manyti

diēs eī m (V) diena diē abl sg dīcō dīxī dictum dīcere sakyti dīcitō imper fut act 2 sg

dolor ōris m skausmas sielvartas

domus ūs f (IV) namas enim mat juk nes exeō exīvī exītum exīre išeiti išvykti

fābula ae f pasakojimas pasaka pasakėčia dratildemos kūrinys pjegravesė

fiō factus sum fierī dary-

tis tapti fīte tapkite

Īlium ī n Iliogravenas = Trojagrave iterum vėl antrąkart iš naujo

labōrō āvī ātum āre dirbti stengtis kentėti

languor ōris m nusilpimas nuovargis silpnumas

malum ī n blogis blogybė multiplicō āvī ātum āre dauginti didinti gausinti

multō daug multō sa-pientius išmintingiau

mundus ī m pasaulis nesciō scīvī scītum scīre nežinoti

patiēns entis kantrus iš-tvermingas patientior iš-tvermingesnis (aukštesnysis l)

ponō posuī positum po-nere dėti quia kadangi nes quōque taip pat ir relinquō relīquī relic-tum relinquere palikti

respōnsōrium ī n respon-sograverijus

sapientius protingiau satur a um sotus sī jei sufferō sustulī ndash suffer-

re laikyti apačiojegrave čia paimti

ubi kur vādō vādere eiti žengti veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti vērē tikrai teisingai iš ti-krųjų

22

XXI Schola vīcēsima prīma

Trečiosios linksniuotės priebalsinio tipo kamienai ir priesagos

Masculīnum -ō -or -os -er -ex -es

nom sg gen sg pavyzdžiai

-or

-ōs

-er

-ex

-es

-in-is

-ōr-is

-ōr-is

-er-is

-ic-is

-ig-is

-g-is

-it-is

-et-is

-d-is

hōmō homin-is žmogus

leō leōn-is liūtas

victor victōr-is nugalėtojas

flōs flōr-is gėlė žiedas

agger agger-is pyacutelimas sankasa

vertex vertic-is verpẽtas viršugalvis

rēmex rēmig-is irklas

rēx rēg-is karalius

mīles mīlit-is karys kareivis

paries pariet-is siena

pēs ped-is koja

Fēminīnum -tās -(t)us -aus -dō -gō -iō

nom sg gen sg pavyzdžiai

-tās

-(t)ūs

-aus

-dō

-gō

-iō

-tāt-is

-tūt-is

-ūt-is

-ūd-is

-aud-is

-din-is

-gin-is

-iōn-is

sānitās sānitāt-is (kūno) sveikata

virtūs virtūt-is vyriškumas dorybė

salūs salūt-is (kūno ir sielos) sveikata gerovė

palūs palūd-is pelkė

laus laud-is pagyrimas garbė

magnitūdō magnitūdin-is didumas

orīgō orīgin-is kilmė

lēctiō lēctiōn-is skaitymas paskaita

Neutrum -men -ur -us -ma

nom sg gen sg pavyzdžiai

-men

-ur

-us

-ma

-min-is

-ur-is

-or-is

-or-is

-er-is

-mat-is

nōmen nōmin-is vardas

fulgur fulgur-is žaibas

ebor ebor-is dramblio kaulas

tempus tempor-is laikas

opus oper-is kūrinys

poēma poēmat-is poemagrave

Kiti atvejai dux duc-is m vadas lēx lēg-is f įstatymas consul consul-is m kogravensulas

ōrātor ōrātōr-is m oratildetorius flūmen flūmin-is n upė mōs mōr-is m paprotys

įprotis būdas genus gener-is n giminė r šis pulvis pulver-is m dulkės milteliai lac

lact-is n pienas

23

XXII Schola vīcēsima secunda

Sententiae Mundus ūniversus exercet histriōnem (Petrōnius) Astra regunt hominēs sed

regit astra Deus Atria rēgum hominibus plēna sunt amīcīs vacua (Seneca) Prō rēge lēge

grege Nūlla potentia supra lēgēs esse debet (Cicero) Mōs prō lēge Mōrēs multōrum videt

(Horātius) [apie Odis ją] Mōribus antīquīs stat Rōma Aut Caesar aut nūllus Stat magnī

nōminis umbra (Lūcānus) Furor arma ministrat (Vergilius) Superbī hominēs in convīvīs

stultī sunt Societātis vinculum est ratiō et ōrātiō (Cicero) Habet suum venēnum blanda

ōrātio (Pūblilius) Nōsce tempus Prō salūte animae Virtūs hominem iungit Deō (Cicero)

Virtūs nōn advenit ā natūrā neque ā doctrīnā sed ā nūmine dīvīnō (Seneca) Prīma virtūs

est vitiō carēre (Quīntilliānus) Pietās fundāmentum est omnium virtūtum (Cicero) Disce

puer virtūtem ex mē vērumque labōrem Fortūnam ex aliīs (Vergilius) Quae regiō in

terrīs nostrī nōn plēna labōris (Vergilius) Multōrum annōrum opus

loz Nota bene Lukatildenas (lo Lūcānus) ndash poegravetas egravepikas (39ndash65

metais) poegravemos bdquoFarsatildelijaldquo autorius Maacuterkas Fatildebijus Kvintiliatildenas (lo Quīntilliānus) ndash

žymus I amžiaus rom oratildetorius veikalo bdquoOratoriaus ugdymasldquo autorius

Vocābula

adveniō vēnī ventum venīre atvykti

alius alia aliud kitas

anima ae f s ela

annus ī m metai

arma ōrum n gintildeklai

astrum ī n gr žvaigždė

atrium ī n atildetrijus sveta nė aut arba

blandus a um meilikau-jantis lipšnus meilus mielas

careō caruī ndash carēre su

abl stokoti neturėti

convīva ae m f svečias viešnia

debeō debuī debitum debēre privalėti būti sko-lingam

discō didicī ndash discere mokytis

dīvīnus a um dieviškas dievo dievų

doctrīna ae f mokymas mokslas išsilavinimas

exerceō excercuī exerci-tum exercēre judinti vei-kti lavinti exercere his-triōnem vaidinti

fundāmentum ī n pamatas

fortūna ae f laimė dalia lemtis furor ōris m šėlas siutas

grex gregis m banda ka -menė būrys habeō habuī habitum

habēre turėti

histriō ōnis m atildektorius ar-t stas vaidintojas

ibi ten iungō iūnxī iūnctum iungere uždėti jungą (su)-jungti (su)sieti

labor ōris m darbas vargas

lēx lēgis f įstatymas magnus a um didelis ministrō āvī ātum āre (pa)tarnauti duoti teikti

mōs mōris m paprotys įprotis būdas

multus a um daug dau-gelis

mundus ī m pasaulis neque ir ne nei

nōmen inis n vardas nūllus a um joks nė vie-nas

nūmen inis n pritarimo

ženklas sutikimas valia čia dievų valia dievybė

omnis e visas kiekvienas

opus eris n kūrinys

ōrātiō ōnis f kalba

pietās ātis f pamaldumas pagarba

plēnus a um pilnas

potentia ae f galia galybė

quasi lyg tarytum regō rēxī rēctum regere kreipti tvarkyti valdyti

ratiō ōnis f apyskaita svar-stymas protas

salūs ūtis f sveikata gerovė sī jei

societās ātis f bendrumas sąjunga bendrija draugija

stō steti statum stāre stovėti

stultus a um kvailas superbus a um išdidus

suprā su acc vietai ant virš

aukščiau laikui prieš anks-čiau

tempus oris n laikas

umbra ae f šešėlis ūniversus a um visas vacuus a um tuščias

venēnum ī n nuodai kerai burtai

vērus a um tikras videō vīdī vīsum vidēre matyti

vinculum ī n raištis ryšys

virtūs ūtis f vyriškumas dorybė

vitium ī n yacuteda trūkumas

24

XXIII Schola vīcēsima tertia

Hominēs et nōmina

Quīntus est frāter Mārcī Iūlia soror eius est Mārcus et Quīntus frātrēs Iūliae sunt Mārcī

pater et māter frāter et soror sunt Nōmen patris est Iūlius mātris Aemilia Quīntus est nōmen frātris Iūlia sorōris

Mārcō ūna soror est Iūliae duo frātrēs sunt Nōmina frātrum sunt Mārcus et Quīntus Patrī et mātrī ūna fīlia et duo fīliī sunt Mātrī Aemilia nōmen est Quod nōmen est patrī Eī nōmen est Lūcius Iūlius Balbus Virō Rōmānō tria nōmina sunt Lūcius est prae-nōmen id est nōmen prīmum Iūlius nōmen vel nōmen gentīlicium Balbus cognōmen est Fīliīs nōmina sunt Mārcus Iūlius Balbus et Quīntus Iūlius Balbus Mārcus et Quīntus praenōmina sunt fīliōrum Alia praenōmina Lātīna sunt Aulus Decimus Gāius Gnaeus Faustus Mānius Numerius Paulus Pūblius Sextus Spurius Tiberius

Titus Mulieribus Rōmānīs plērumque ūnum nōmen gentilicium erat velut Cornēlia Iūlia Lūcia Paula Octāvia Tullia Valeria

Aemiliae etiam ūnum nōmen erat Aemiliae est ūnus frāter cuī Aemilius nōmen est (praenōmen Pūblius cognōmen Paulus) Frāter Aemiliae est avunculus līberōrum Aemilius autem procul ā sorōre suā abest Itaque trīstis est Aemilia quae frātrem suum amat Mārcus et Iūlia mātrem suam trīstem in hortum exīre vident et pātrem interrogant bdquoCūr māter nostra trīstis estldquo Iūlius bdquoMāter vestra trīstis est quod Aemilius procul ab eā abest Aemilius avunculus vester est id est frāter mātris

Sententiae Nōmen est ōmen Benedictus quī venit in nōmine Dominī Nōmina sunt odiōsa (Ovidius)

Vocābula

absum afuī ndash abesse būti ne čia nebūti

alius alia aliud kitas autem tačiau

avunculus ī n avyacutenas mo-tinos brolis dėdė

benedictus a um palai-mintas

duo duae duo du

cognōmen inis n šeimos vardas pavardė

cūr kodėl exeō iī (īvī) ītum īre išeiti

frāter frātris m brolis gentīlicius a um giminės nōmen gentīlicium gimi-nės vardas

hortus ī m sodas daržas interrogō āvī ātum āre klausti

itaque taigi todėl tad

līberī ōrum m vaikai

māter mātris f motina

mulier eris f moacuteteris nam nes odiōsus a um ne(pa)ken-čiamas

ōmen inis n ženklas

pater patris m tėvas plērumque dažniausiai daugiausia

praenōmen inis n asmens vardas

procul toli

soror ōris f sesuo

trēs tria trys ūnus a um vienas trīstis e liūdnas velut kaip veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

Praenōmina Rōmāna

Aemilia ae f Em lija

Aulus ī m Aacuteulas

Cornēlia ae f Kornegravelija

Decimus ī m Dẽcimas

Gāius ī m Gatildejus

Gnaeus ī m Gn jus

Faustus ī m Faacuteustas

Iūlia ae f Jugravelija

Iūlius ī m Jugravelijus

Lūcia ae f Liugravecija

Lūcius ī m Liugravecijus

Mānius ī m Matildenijus

Numerius ī m Numegraverijus

Octāvia ae f Oktatildevija

Paula ae f Paacuteulė

Paulus ī m Paacuteulius

Pūblius ī m Pugraveblijus

Quīntus ī m Kv ntas

Sextus ī m Segravekstas

Spurius ī m Spugraverijus

Tiberius ī m Tibegraverijus

Tullia ae f Tugravelija

Valeria ae f Valegraverija

25

XXIV Schola vīcēsima quārta Verba composita

ab-sum a-fuī ndash ab-esse ad-sum ad-fuī ndash ad-esse dē-sum dē-fuī ndash dē-esse inter-sum inter-fuī ndash inter-esse praes-sum prae-fuī ndash prae-esse prō-sum prō-fuī ndash prōd-esse super-sum super-fuī ndash super-esse pos-sum potuī posse

būti ne čia būti atstu nedalyvauti būti prie pagelbėti trūkti stokoti būti tarpe dalyvauti būti priešakyje vadovauti būti už padėti paremti išlikti būti galingam galėti

Verba composita possum potuī posse

Praesēns indicātīvī āctīvī Praesēns Imperfectum Futūrum I

ab-sum ab-es

ab-est ab-sumus ab-estis ab-sunt

dē-sum dē-es

dē-est dē-sumus dē-estis dē-sunt

prō-sum prōd-es

prōd-est prō-sumus prōd-estis prō-sunt

pos-sum pot-es

pot-est pos-sumus pot-estis pos-sunt

pot-eram pot-erās

pot-erat pot-erāmus pot-erātis pot-erant

pot-erō pot-eris

pot-erit pot-erimus pot-eritis pot-erunt

Ex vītā Plīniī

Surgō ubi volō saepe prīmā lūce Amō sedēre in silentiō et meōs oculōs claudere bdquoQuid

mihi hodiē facere necesse estldquo ndash mēcum cōgitō Tum notārium vocō et iubeō eum

epistolam scrībere Hōrā quārtā et quīntā in peristȳlum prōcedō et aliam epistolam parō

Dum prandium ēdō Post prandium dormiō tum ambulō (herī nōn ambulābam) Mox

ōrātiōnem Graecam et Latīnam legō quod vōcem meam fīrmam facit Posteā in cēnā nostrā

amīcī meī intersunt Ego et uxor mea cum amīcīs paucīs saepe cēnāmus Aliud nōn possum

Numquam mihi amīcī dēerant Dum cēnam ēdimus servus librum bonum nōbīs legit Mihi

placet Aenēidem Vergiliī audīre Ego et multī amīcī meī etiam auctōrēs Latīnās recitāre

possunt Tandem in hortō ambulō cum amīcīs meīs quī sunt praeclārī et ērudītī

Nōn numquam ex hōc ōrdine errō Ante lūcem nōn poteram surgere Sī diū dormīvī equō

īre amō Amīcī quōque ex oppidīs vīcīnīs veniunt Saepe in silvam venārī intrō Etiam

audiō virōs quī in agrīs meīs labōrant

Vocābula

ambulō āvī ātum āre vaikščioti

alius alia aliud kitas

Aenēis idis m Eneidagrave

avunculus ī n avyacutenas dėdė cōgitō āvī ātum āre mą-styti galvoti

diū ilgai dormiō īvī ītum īre mie-goti

dum tada ēdō ēdī ēsum edere valgyti

eō iī ītum īre eiti

errō āvī ātum āre klysti ērudītus a um išsilavinęs fīrmus a um tvirtas stiprus

hortus ī m sodas intrō āvī ātum āre įžengti iubeō iussī iussum iubē-re liepti įsakyti

lūx lūcis f šviesa mox greit tuojau paskui

nam nes necesse est būtina privalu

notārius ī m sekretotilderius numquam niekada

ōrdō inis n eilė tvarka

paucī ōrum m nedaugelis

peristȳlum ī n gr perist lis placeō placuī placitum

placēre patikti įtikti praeclārus a um žinomas

prandium ī n pusryčiai prōcedō cessī cessum cedere išeiti pasirodyti eiti saepe dažnai sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti surgō surrēxī surrēc-tum surgere kilti keltis

tandem pagaliau ubi kai kur

uxor ōris f žmonagrave venor venātus sum ve-

nārī medžioti (verbum dep) vīcīnus a um kaimyninis volō voluī ndash velle norėti

vōx vōcis f balsas

26

XXV Schola vīcēsima quīnta Trečioji linksniuotė Ba sinis tipas

Sg Pl Sg Pl Sg Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl

turris f turris turrī turrim turrī

turrēs turrium turribus turrēs turribus

vīs f

vim vī

vīrēs vīrium vīribus vīrēs vīribus

Tiberis m Tiberis Tiberī Tiberim Tiberī

mare n maris marī mare marī

maria marium maribus maria maribus

1 Išmokite atmintinai trečiosios linksniuotės ba sinio tipo žodžius

febris is f drugys

puppis is f vairagalis

secūris is f kirvis

sitis is f toškulys

turris is f bokštas

tussis is f kosulys

vīs ndash f jėga prievarta

Albis is m Elbė upė

Neāpolis is f Neatildepolis

Tiberis is m

mare is n jūra

conclāve is n užrakinamas kambarys

animal ālis n gyvūnas

vectīgal ālis n mokestis rintildekliava

exemplar āris n pavyzdys

Sententiae Et māceriam circumdedī et circumfōdī et plantāvī vīneam Sorech [b blinė

vieta] et aedificāvī turrim in mediō eius Quantum scīmus gutta est īgnōrāmus mare Vī et

animō Contrā vim nōn valet iūs Ultrā vīrēs (Vergilius) Vim vī repellere licet Vim vīribus

exīre (Ulpiānus) Vīribus ūnitīs Vīs armāta Vīs ā tergō Vīs cōmica Vīs tragica (Aristo-

tēlēs) Vīs inertiae Vīs lēgis Vīs magica Vīs medicātrix natūrae Vīs saepe violat iūs Vīs

vim pellit Vīs vitālis Contrā vim mortis nōn est medicāmen in hortīs Sine vī et dolō

Turris eburnea Turris Babelis Terra turrium [šiuolaikinis stalo žaidimas] Tabulettae contrā

tussim prō īnfantibus Ad Tenediam secūrim Secūrī Tenediā (iš gr Τενεδία πελέκει apie

griežtą nieko nesigailintį Tenegravedo salos valdovą teisėją) Candor dat vīribus ālās

loz Nota bene Ulpiatildenas (lo Ulpiānus) ndash

Vocābula

aedificō āvī ātum āre statyti

āla ae f sparnas

animus ī m siela dvasia armātus a um ginkluotas

čia karinis

Babel is f Babilogravenas čia Batildebelis

candor ōris m skaistus bal-tumas spindėjimas dorumas

circumdō dedī datum

dare dėti aplinkui apsupti circumfodiō fōdī fossum fodere apkasti apkaupti cōmicus a um

contrā su acc prieš

dolus ī m klasta eburneus a um dramblio kaulo

ērudītus a um išsilavinęs exeō exiī exītum exīre

išeiti čia naudoti

gutta ae f lašas

hortus ī m sodas īgnōrō āvī ātum āre nežinoti

inertia ae f neveiklumas inercija

īnfāns antis m kūdikis vai-kas

iūs iūris n teisė licet licuit licēre leidžia-ma galima

lūx lūcis f šviesa

māceria ae f tvora

magicus a um magiškas

medicāmen inis n vaistas

medicātrix īcis f gydytoja

medium ī n vidurys

mors mortis f mirtis pellō pepulī pulsum

pellere stumti varyti mušti plantō āvī ātum āre so-dinti persodinti

prōcedō prōcessī prō-cessum prōcedere išeiti

pasirodyti eiti

quantus a um koks repellō repulī repulsum repellere atstumti atmušti išvaryti

sciō scīvī scītum scīre žinoti mokėti

sine su abl be

tabulleta ae f tabletė Tenedius a um Tenegravedo

tergum ī n nugara

tragicus a um

ultrā su acc anagravepus už per virš

ūnitus a um suvienytas

čia bendras valeō valuī valitum va-lēre būti sveikam gyventi turėti reikšmės galioti

violō āvī ātum āre smur-tu padaryti pažeisti

vītālis e gyvenimo gyvybi-nis

27

XXVI Schola vīcēsima sexta

Discordia frātrum

Faustulus casam intrat bdquoAcca ubi es Venī et audī dē calamitāte Rōmulus Remum necāvitldquo Acca verbīs marītī nōn crēdit bdquoQuid dīcis quid audīvīldquo Faustulus autem bdquoCrēde mihi uxor Hodiē cum amīcīs ad Palātium properāvī Etiam Rōmulus et Remus et multitūdō virōrum Palātium petīvērunt Tum Rōmulus virōs ad sē vocāvit et ubi tacuērunt ōrātiōnem habuit bdquoGaudeō quod venīre nōn dubitāvistis Hodiē sacrum facere volumus nam auxiliō deōrum Palātium mūnīvimus Vidēte mūrum Nunc tandem sine perīculō vīvere possumusldquo Virī verba Rōmulī clāmōre probavērunt Subitō autem Remus bdquoEgo tuum mūrum rīdeō mūrus enim inimīcum nōn prohibetldquo Statim mūrum trānsiluit Tum Rōmulus per īram Remum petīvit et ō Acca frātrem necāvit Faustulus tacet Acca autem lacrimas tenet et clāmat bdquoŌ Faustule frūstrā lupa puerōs in rīpā Tiberis servāvit et aluit frūstrā tū Remum cum frātre domum portāvistī frūstrā Remō parentēs fuimus Ō Rōmule cūr frātrem necāvistīldquo Tum Faustulus et Acca fīlium flevērunt

Sententiae Aut prōsunt poētae aut dēlectant Avarō omnia dēsunt sapientī nihil Nēmō in

suā causā iūdex esse potest Nōn possum (Vintildecas Mykolaacuteitis-Pugravetinas)

Vocābula

Acca ae f Akagrave

ad su acc pas prie alō aluī alitum alere maitinti penėti

audiō īvī ītum īre girdėti aut arba

auxilium ī n pagalba avārus a um godus gobšus

calamitās ātis f nelaimė

casa ae f trobelė

causa ae f byla

clāmō āvī ātum āre šau-kti

clāmor ōris m šauksmas crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti cūr kodėl dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

discordia ae f nesantaika domum į namus namo

dubitō āvī ātum āre abejoti

eō iī ītum īre eiti delectō delectāvī delec-tātum delectāre džiuginti faciō fēcī factum facere daryti

Faacuteustulus ī m Faustulas fleō flēvī flētum flēre verkti raudoti frūstrā veltui

gaudeō gavīsus sum gaudēre džiaugtis intrō āvī ātum āre įžengti

inimīcus ī m nedraugas

īra ae f pyktis

iūdex iūdicis m teisėjas

lacrima ae f ašara

marītus ī m vyras sutuok-tinis

multitūdō inis f daugybė

mūniō īvī ītum īre stip-rinti

mūrus ī m siena necō āvī ātum āre žudyti numquam niekada omnis e visas

ōrātio ōnis f kalba ōrā-tiōnem habēre sakyti kalbą

Palātium ī n Palatildecijus

parēns entis m f gimdy-

tojas -a pl parentēs tėvai

perīculum ī n pavojus petō petīvī petītum pe-tere ieškoti siekti prašyti vykti

portō āvī ātum āre nešti praeclārus a um žinomas probō āvī ātum āre (iš)bandyti pritarti

prohibeō prohibuī pro-hibitum prohibēre sulaikyti

prōperō āvī ātum āre

skubėti

quod kad rīdeō rīsī rīsum rīdēre juoktis

rīpa ae f upės krantas sacer sacra sacrum pa-švęstas šventas sapiēns entis išmintingas

sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti servō āvī ātum āre sau-goti

statim tučtuojau bematant subitō staiga tandem pagaliau ubi kai kur

uxor ōris f žmona taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti trānsileō siluī silīre per-šokti

veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti videō vīdī vīsum vidēre matyti

vocō āvī ātum āre šaukti kviesti

volō voluī ndash velle norėti vīvō vīxī victum vīvere gyventi

28

XXVII Schola vīcēsima septima

Adiectīva prōnōminālia ndash būdvardiniai įvardžiai

ūnus a um vienas sōlus a um tiktai vienas tōtus a um visas ūllus a um kažkoks alter altera alterum ki-tas antras

uter utra utrum katras neuter neutra neutrum niekatras

nūllus a um joks alius alia aliud kitas

N alter altera alterum G alterīus D alterī A alterum alteram alterum A alterō alterā alterō

N alius alia alium G alīus D aliī A alium aliam alium A aliō aliā aliō

N alterī alterae altera G alterōrum -ārum -ōrum D alterīs

A alterōs alterās altera

A alterīs

N aliī aliae alia G aliōrum aliārum aliōrum D aliīs

A aliōs aliās alia

A aliīs

Sententiae Nec sibi sed tōtī genitum sē crēdere mundō (Lūcānus) Tōtus mundus agit

histriōnem (Šekspyras) Sibi parat malum quī alterī parat Nōn sum ūnī angulō nātus patria

mea tōtus hic est mundus (Seneca) Ūnīus dēmentia dēmentēs efficit multōs Ūnus vir

nūllus vir Alter ego Vērus amīcus est quī est tamquam alter idem (Cicero) Beneacuteficus est

quī nōn suī sed alterīus causa benignē facit (Cicero) Trīstis eris sī sōlus eris (Ovidius)

Sacrum Profānum Īgnōrantia nōn est argūmentum (Spīnōsa)

loz Nota bene V ljamas Šekspỹras (angl Shakespeare 1564ndash1616 Aacutenglija) ndash vienas

žymiausių pasaulio dramatugravergų išgarsėjęs tragegravedijomis žinomiausia jų ndash bdquoHaacutemletasldquo

Barugravechas Spinozagrave (lo Benedictus de Spīnōsa 1632ndash1677) ndash žymus olaacutendų filosogravefas

Tarptautiniai žodžiai augziliatilderas ndash vyskupo padėjėjas efegravektas ndash kurios nors veiklos

padarinys as ndash labai išsilavinęs didžiai išprusęs žmogus notatilderas ndash valstybės įga-

liotas pareigūnas atliekantis notatilderinius veiksmugraves tvarkantis ir tvirtinantis dokumentugraves ir jų

tikrumą tablegravetė ndash apvaliotildes ar ovaliotildes fogravermos supresuacuteota vaistų dogravezė praryjama -

tugrave totalitar zmas ndash tokia saacutentvarka kai valstybė kontroliuacuteoja visas gyvenimo sritis

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti agit histriō-nem vaidina

angulus ī n kampas kertė

argūmentum ī n argu-mentildetas įrodymas

beneficus a um gerada-riškas labdaringas palankus maloningas

benignē geraširdiškai pa-lankiai mielai maloniai

causa ae f priežastis byla dalykas reikalas

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēmēns entis beprotis pa-mišęs

dēmentia ae f beprotystė

pamišimas

efficiō effēcī effectum efficere padaryti faciō fēcī factum facere daryti vykdyti atlikti

histriō ōnis m atildektorius

gignō genuī genitum gignere gimdyti būti prie-žastimi genitus a um gi-męs

īgnōrantia ae f nežinoji-mas

malum ī n blogis multus a um daug dau-gelis

mundus ī m pasaulis nātus a um gimęs parō āvī ātum āre ruošti

patria ae f tėvynė profānus a um nepašvę-stas nešvarus bedieviškas nuodėmingas

sacer sacra sacrum pa-švęstas šventas

servō āvī ātum āre saugoti

sine su abl be taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti tamquam taip kaip tarsi lyg

teneō tenuī tentum te-nēre laikyti turėti trīstis e liūdnas vērus a um tikras

29

XXXVIII Schola duodētrīcēsima Trečioji linksniuotė Mišrusis tipas

Sg Pl Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

ars f artis artī artem arte

ars

artēs artium artibus artēs artibus artēs

clades f cladis cladī cladem clade

cladis

cladēs cladium cladibus cladēs cladibus cladēs

mōns m montis montī montem monte

mōns

montēs montium montibus montēs montibus montēs

nox f noctis noctī noctem nocte nox

noctēs noctium noctibus noctēs noctibus noctēs

Mīlitēs Rōmānī ndash vīs imperiī Rōmānī

Rōma magna urbs est Magnus numerus cīvium Rōmānōrum semper in armīs erant

Magnus etiam est numerus mīlitum Rōmānōrum Mīlitēs Rōmāni aut peditēs erant aut

equitēs Rōmānī magnam classem habēbant Multī mīlitēs in classe mīlitābant Rōmānīs nōn

sōlum nāvēs longae sed etiam nāvēs onerāriae erant Nāvis longa cum turrī hostēs Rōmānōs

terrēbant In puppī nāvis gubernātor sedēbat et nāvem gubernābat Cōpiae Rōmānae saepe

terrā marīque hostēs superābant Rōmānī in multīs pugnīs Pūnōs superābant post Graecōs

deinde Gallōs et Dācōs Caesare duce Rōmānī Aegyptum occupāvit Etiam multās regiōnēs

Asiae Minōris occupāvit Imperium Rōmānum multās prōvinciās habet Siciliam

Prōvinciam sive Galliam Narbōnēnsem Galliam Pannoniam Dāciam Thrāciam Britan-

niam Aegyptum Illyriam Macedoniam Syriam Iūdaeam Āfricam Hispaniam Armeniam

et ceterās Clādēs Rōmānōrum rārae fuērunt

Komentaras Prōvincia arba Gallia Narbōnēnsis ndash iki Cegravezario užkariavimų rom nams

priklausiusi Gatildelijos dalis tentilde buvo Narbogravenos miestas (lie Narbonagrave lo Narbōna)

Vocābula

Armenia ae f A Asia Minor Mažoji Azija

auxilium ī n pagaacutelba arma ōrum n gintildeklai

aut arba

Caesar aris m Cegravezaris

calamitas ātis f nelaimė ceterus a um kitas

cīvis is m f pilietis -ė

clādēs is f pralaimėjimas

classis is f laivynas moki-nių klasė

cōpiae ārum f karinės pa-jėgos

Dācia ae f Datildekija deinde iš ten po to

dux ducis m vadas

eques itis m raitelis faciō fēcī factum facere daryti

gubernātor ōris m vairi-ninkas

gubernō āvī ātum āre vairuoti

hostis is m f priešas

Illyria ae f

imperium ī n impegraverija

Iūdaea ae f

longus a um ilgas

Macedonia ae f Makedo-nija

mare is n jūra terra ma-rīque sausumojegrave ir j roje

mīles itis m karys kareivis militō āvī ātum āre eiti karinę tarnybą kareiviauti

multus a um daug dau-gelis

Narbōnēnsis e Narbogravenos

nāvis is f laivas nāvis lon-ga karo laivas nāvis onerā-

ria prekybinis laivas

numerus ī m skaičius nōn sōlum sed etiam ne tik bet ir

occupō āvī ātum āre už- imti

onerārius a um krovinių krovininis

Pannonia ae f Panogravenija

pedes itis m pėstininkas portō āvī ātum āre nešti

post su acc po vėliau

prōvincia ae f prov ncija

pugna ae f kova mūšis

Pūnī ōrum m pugravenai t y kartaginiẽčiai

puppis is f vairatildegalis rārus a um retas

saepe dažnai sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti superō āvī ātum āre vir-šyti nugalėti

urbs urbis f miestas

Thrācia ae f Tratildekija terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

turris is f bokštas veniō vēnī ventum ve-nīre atvykti

30

XXIX Schola ūndētrīcēsima

Sententiae Hērēdem facit Deus nōn homō (Coke) Neque mel neque apēs Neque

opīnione sed natūrā cōnstitūtum est iūs (Cicero) Occāsiō facit fūrem Canēs socium in

culīna nūllum amant Ex pēde Herculem Mollis illa ēducātiō quam indulgentiam vocāmus

nervōs omnēs et mentis et corporis frangit (Quīntilliānus) Doctī ratiōnem artis intelligunt

indoctī voluptātem (Quīntilliānus) Sāl Atticus Ut lupus ovem amat Quī mē amat amat et

canem meum Pāx vōbīscum Nihil sub sōle novī Nōn eacuteadem est aetās nōn mēns

(Horātius) Quī male agit ōdit lūcem Pugna suum fīnem cum iacet hostis habet (Ovidius)

Rūs in urbe (Mārtiālis) Ōtium sine litterīs mors est et hominis vīvī sepultūra (Seneca)

Pallida mors aequō pulsat pede pauperum tabernās Rēgumque turrēs (Horātius) Post

mortem nūlla voluptās Post tenebrās lūx Nē mīrum quod dīvīna natūra dedit agrōs ars

hūmāna aedificāvit urbēs (Varrō) Quālis vītā fīnis ita Sub fīne Sub Iove frīgidō

loz Nota bene Egravedvardas Kogravekas (angl Coke 1552ndash1634 metais) ndash aacutenglų pol tikas ir

garsiausias savo meto teacuteisininkas savo veikalais sukūręs bendrosios arba anglosatildeksų teisės

pagrindus Maacuterkas Terentildecijus Varogravenas (lo Varrō 116ndash27 metais prieš Kristų) ndash

rom nų rašytojas mokslininkas 25 knygų veikalo bdquoLotynų kalbaldquo autorius

Vocābula

aedifico 1 statyti aequus a um lygus

aetās ātis f amžius

ager agrī m dirva laukas agō ēgī āctum agere veikti

Atticus a um Atildetikos

apis is f bitė

ars artis f menas

canis is m f šuo kalė

corpus oris n kūnas cōnstituō cōnstituī cōn-stitūtum cōnstituere nu-spręsti nustatyti

dīvīnus a um dieviškas dō dedī datum dare duoti

doctus a um mokytas

ēducātiō ōnis f auklėjimas švietimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīnis is m galas riba frangō frēgī frāctum

frangere laužti frīgidus a um šaltas Herculēs is m Heratildeklis

hērēs ēdis m f paveldėtojas habeō uī itum ēre turėti

hostis is m f priešas

hūmānus a um žmonių iaceō iacuī ndash iacēre gulėti

indulgentia ae f atlai-dumas

indoctus a um nemokytas intellego lēxī lectum legere pastebėti pažinti su-prasti

ita taip tokiu būdu

Iuppiter Iovis m

iūs iūris n teisė

litterae ārum f literatūragrave mokslas

lūx lūcis f šviesa male blogai

mel mellis n medus

mēns mentis f protas mintis siela

mīrus a um nuostabus mollis e minkštas silpnas

mors mortis f mirtis

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

neque ir ne neque neque nei nei occāsiō ōnis f proga dingstis

ōdī ndash ndash ōdisse neapkęsti omnis e visas kiekvienas

ōtium ī n poilsis laisvalaikis

opīniō ōnis f nuomonė

pažiūra požiūris

ovis is f avis pallidus a um išblyškęs

pauper eris m vargšas

pāx pācis f taika pellō pepulī pulsum pellere stumti varyti mušti

pēs pedis m koja

pugna ae f kova mūšis quālis e koks quod nes

ratiō ōnis f protas veikimo būdas

rūs rūris n kaimas laukai

sāl salis n druska

sōl sōlis m saulė

sepultūra ae f laidotuvės

sine su abl be

socius ī m draugas sąjungi-ninkas bendrininkas

sub su acc ir abl po

taberna ae f trobelė lūšna

tenebrae ārum f tamsa

urbs is f miestas vocō āvī ātum āre šaukti vadinti

voluptās ātis f malonumas džiaugsmas

vīvus a um gyvas

31

XXX Schola trīcēsima Adiectīvum

Trečiosios linksniuotės būdvardžiai

Jau esame susipažinę su pirmosios ir antrosios linksniuotės būdvardžiais

altus a um aukštas gilus angustus a um siauras bonus a um geras ceterus a um kitas laetus a um linksmas lātus a um platus magnus a um didelis malus a um blogas

parvus a um mažas plēnus a um pilnas vīvus a um gyvas

mortuus a um miręs vacuus a um tuščias

āter ātra ātrum tamsus juodas dexter tra trum dešinysis līber era erum laisvas miser era erum varganas nelaimingas niger gra grum juodas pulcher chra chrum gražus ruber bra brum raudonas sinister tra trum kairysis

ferreus a um geležinis idōneus a um įdomus līgneus a um medinis

varius a um įvairus

Pirmosios ir antrosios linksniuotės būdvardžiai yra linksniuojami kaip atitinkamų

linksniuočių giminių daiktavardžiai ndash jų galūnės sutampa

Trečiosios linksniuotės būdvardžiai būna trijų dviejų arba vienos galūnės Tai reiškia kad

jie vardininko linksnyje (nom sg) gali turėti tris ir atitinkamai dvi arba tik vieną formą

Trijų galūnių būdvardžiai

ācer m ācris f ācre n aštrus žodynuose užrašomas ācer ācris ācre aštrus

celeber m celebris f celebre n garsus žodynuose užrašomas celeber bris bre garsus

celer m celeris f celere n greitas žodynuose užrašomas celer eris ere greitas

salūber m salūbris f salūbre n sveikas žodynuose užrašomas salūber bris bre sveikas

Dviejų galūnių būdvardžiai

fortis m f forte n narsus žodynuose užrašomas fortis e narsus

gravis m gravis f grave n sunkus žodynuose užrašomas gravis e sunkus

Vienos galūnės būdvardis

fēlīx m f n laimingas gen sg fēlīcis žodynuose užrašomas fēlīx īcis laimingas

ingēns m f n didžiulis gen sg ingentis žodynuose užrašomas ingēns entis didžiulis

pār m f n lygus vienodas gen sg pāris žodynuose užrašomas pār pāris lygus vienodas

sapiēns m f n išmintingas gen sg sapientis žodynuose užrašomas sapiēns entis išmintingas

Trečiosios linksniuotės būdvardžių linksniavimas

Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl

ācer ācris ācre ācris ācrī ācrem ācre ācrī

ācrēs ācria ācrium ācribus ācrēs ācria ācribus

fortis forte fortis fortī fortem forte fortī

fortēs fortia fortium fortibus fortēs fortia fortibus

pār pāris pārī pārem pār pārī

pārēs pāria

pārium

pāribus pārēs pāria

pāribus

32

XXXI Schola trīcēsima prīma Dēclīnātiō quārta ndash ketvirtoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

frūctus f vaisius frūctūs frūctuī frūctum frūctū

frūctus

frūctūs frūctuum frūctibus frūctūs frūctibus frūctūs

cornū f ragas cornūs cornū cornū cornū

cornū

cornua cornuum cornibus cornua cornibus cornua

lacus m lacūs lacuī lacum lacū

lacus

lacūs lacuum lacubus lacūs lacubus lacūs

1 Išverskite Vergilijaus teksto ištrauką

Hīc sēcūra quiēs et nescia fallere vīta

Divēs opum variārum hīc lātīs ōtia fundīs

Spēluncae vīvīque lacūs hīc frīgida Tempe

Mūgitusque boum mollēsque sub arbore somnī (Vergilius)

Sententiae Multae manūs onus levius faciunt Habet etiam in manū gladium et secūrim sē

autem dē bellō et ā latrōnibus nōn līberat (Vulgāta) Neque semper arcum Tendit Apollo

(Horātius) Nōn est meum contrā auctōritātem senātūs dīcere (Cicero) Prīmus sapientiae

gradus est falsa intelligere Status quō Status in quō Statū quō In statū quō Status quō

ante bellum Sexū fēmina ingeniō vir (Mar jos Teregravezės antkapio epitatildefija Aacuteustrija) Venī

Creātor Spīritus Venī Sancte Spīritus Spīritus prōmptus caro autem infīrma (Vulgāta)

Senātus populusque Rōmānus Alterā manū fert lapidem alterā pānem ostentat (Plautus)

Tarptautiniai žodžiai f nišas ndash greičio varžybų baigmė gubernatildetorius ndash gubernijos

valdytojas humatildeniškas ndash žmoniškas klatildesė ndash pastov mokinių grupė kulinatilderija ndash valgių

gaminimo būdas okupuacuteoti ndash užimti o ndash viešoji nuomonė regiogravenas ndash kraštas

Vocābula

arbor oris f medis

arcus ūs m lankas aacuterka

auctōritās ātis f galia val-džia įtaka autoritegravetas

bellum ī n karas

bōs bovis m f jautis karvė

caro carnis f mėsa kūnas clamō āvī ātum āre šaukti

creātor ōris m kūrėjas dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dīves itis turtingas

domus ūs f namas faciō fēcī factum facere daryti

gradus ūs m žingsnis

gladius ī m kardas fallō fefellī falsum falle-re apgauti sukčiauti klastoti falsus a um apgaulingas melagingas

frīgidus a um šaltas

fundus ī m žemės valda dvaras

ingenium ī n gabumai būdas

infīrmus a um nestiprus intellegō lēxī lēctum le-gere suprasti latrō ōnis m plėšikas samdinys

lacus ūs m ežeras

lapis idis m akmuo lātus a um platus levis e lengvas leve lengvai

līberō āvī ātum āre iš-laisvinti išvaduoti

manus ūs f ranka mollis e minkštas malonus

mūgitus ūs m baubimas maurojimas

necō āvī ātum āre žudyti neque ir ne nescius a um nežinantis nežinomas

onus eris n našta

opēs opum n turtas turtai

ostentō āvī ātum āre iš-

tiesti atkišti rodyti

ōtium ī n poilsis laisvalaikis

pānis is m duona

populus ī m tauta prōmptus a um drąsus

quiēs ētis f poilsis ramybė sanctus a um šventas

secūris is f kirvis sēcūrus a um be rūpesčių ramus

senātus ūs m senatildetas

sexus ūs m lytis

spēlunca ae f gr urvas ola

somnus ī m miegas

spīritus ūs f dvelkimas pūtimas dvasia siela

status ūs m stovėjimas padėtis

Tempē n tendō tetendī tentum tendere tempti varius a um įvairus veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

Sg Pl Nom bōs bovēs Gen bovis boum Dat bovī būbus bōbus Acc bovem bovēs Abl bove būbus bōbus

33

XXXII Schola trīcēsima secunda

Domus Rōmāna

Domūs Rōmānae habēbant multa cubicula ātria ālās cubicula culīnam exedram peristȳlium tabernās tabulīnum trīclīnium et vestibulum Ātrium propter iānuam et vestibulum iacet et umbilīcus domī est Ātrium compluvium et impluvium habet Speciōsae pictūrae parietēs ātriī deacutecorant Cubicula parva conclāvia dormītōria sunt Culīna parva et sublūstris est Hīc fornāx est et ancillae labōrābant Servī cibum in culīnā parābant Propter peristȳlium exedra magna est In parietibus

et solīs vidēmus variās pulchrās pictūras Peristȳ- lium est cavaedium porticibus circumdatum in quō saepe sunt etiam piscīnae statuae silānī plantae Tabernae aediculae viae oppositae sunt in quibus rēs variās vēndunt Tabulīnum cubiculum pecūniae tabulārum et imāginum est Solum tessellātum saepe est (Pagal httpslawikipediaorgwikiDomus_Rōmāna)

Tarptautiniai žodžiai impliugravevijus ndash keturka pis baseinas atildetrijuje kompliugravevijus ndash

angagrave atildetrijaus stogegrave konklavagrave ndash kardinotildelų susirinkimas uždarojegrave patalpojegrave (S ksto koplỹ-

čioje) šaũkiamas poacutepiežiui rinkti ndash vidaus kiemas apjuostas kolonadagrave op

ndash paacutertija ar grugravepė nesutinkanti su daugumotildes nuomone pogravertikas ndash atviras prieangis su ko-

logravenomis ndash keturka pis valgomasis stalas su gultais (clīnē) iš trijų stalo pusių

Vocābula

aedicula ae f kambarėlis

āla ae f sparnas

ancilla ae f tarnaitė vergė

ātrium ī n atildetrijus sveta nė

cavaedium ī n kiemas ro-mėnų namegrave kiemo aikšt

cibus ī m maistas circumdō dedī datum dare dėti aplinkui apsupti

conclāve is n užrakinamas kambarys

cubiculum ī n kambarys miegamasis

compluvium ī n kompliugrave-vijus

culīna ae f virtuvė decorō 1 puošti

domus ūs f namas

dormītōrius a um miego miegamasis cubiculum dor-

mītōrium miegamasis kam-barys

exedra ae f gr eksedragrave pa-sikalbėjimų salė

fornāx ācis f krosnis frustra veltui habeō uī itum ēre turėti

hortus ī m sodas iaceō uī ndash ēre gulėti

iānua ae f durys

imāgō inis f paveikslas

impluvium ī n impliugravevijus labōrō 1 dirbti oppositus a um esantis priešais

parō 1 ruošti

parvus a um mažas

pecūnia ae f turtas pinigai

peristȳlum ī n gr perist lis

pariēs etis m siena

pictūra ae f tapyba pa-veikslas

piscīna ae f baseinas

planta ae f augalas

propter su acc greta arti dėl už

porticus ūs m pogravertikas kolonadagrave dengta galegraverija

pulcher chra chrum gra-žus

saepe dažnai

silānus ī m fontatildenas

solum ī n žemė kambario grindys

speciōsus a um gražus

statua ae f statulagrave sublūstris e silpnai apšvies-tas

taberna ae f kraacuteutuvė smuklė

tabula ae f lenta sąskaitų knyga dokumentildetas

tabulīnum ī n archỹvas

tessellātus a um mozaacuteikos

trīclīnium ī n trikl nijus valgomasis

umbilīcus ī m bamba vi-durys

varius a um įvairus vēndō didī ditum ere parduoti

via ae f gatvė

34

XXXIII Schola trīcēsima tertia Numerālia cardinālia ndash kiekiniai skaitvardžiai

I ūnus a um vienas II duo duae duo du III trēs tria trys IV quattuor keturi V quīnque penki VI sex šeši VII septem septyni VIII octō aštuoni IX novem devyni X decem dešimt

XI ūndecim vienuolika XII duodecim dvylika XIII trēdecim trylika XIV quattuordecim keturiolika XV quindecim penkiolika XVI sēdecim šešiolika XVII septendecim septyniolika XVIII duodēvīgintī aštuoniolika XIX ūndēvīgintī devyniolika XX vīgintī dvidešimt

XXX trīgintā trisdešimt XL quadrāginta keturiasdešimt L quinquāginta penkiadešimt LX sexāginta šešiasdešimt LXX septuāginta septyniasdešimt LXXX octōginta aštuoniasdešimt XC nōnāginta devyniasdešimt C centum šimtas M mille tūkstantis MM duo milia du tūkstančiai

Dē exercitū Rōmānō

Gāius Iūlius Caesar legiōnem ultrā ōrdināvit et compositiōnem celebrem statuit In hāc

nova constitūtiōne octōginta mīlitēs centuriam ductam ab centuriōne explēvērunt Sex

centuriae ūnam cohortem explēvērunt et decem cohortēs ūnam legiōnem ductam ab lēgātō

explēvērunt Quaeque legiō circā sex milia mīlitēs habuit sed cohors prīncipālis dīvīsiō in

proeliō fuit Legiōnēs etiam speciālēs mīlitēs inclūsērunt quī nōn pugnāvērunt sed

stipendia plūra recepērunt Exemplī grātiā aquilifer sīgnum lēgātiōnis aquilam tulit

maximam honōrem habet Sīgnifer minus gravia sīgna tulit et opēs exercitūs administrāvit

Antīquīs tempōribus duōdētrīginta legiōnēs exercitum Rōmānum explēvērunt (Pagal

httpswwwwikiwandcomlaExercitus_Rōmānus)

Tarptautiniai žodžiai administruacuteoti ndash valdyti tvarkyti inkliugravezas ndash intarpas skaidriojegrave

sukiet jusioje dervojegrave (vabzdys gintaregrave) kompoz cija ndash meno kūrinio dalių išdėstymas jų

santykis su v suma konstitugravecija ndash pagrindinis valstybės įstatymas specialugraves ndash susijęs su

kuria nors specialyacutebe išskirtinis ypat ngas stipentildedija ndash pastov pinig nė pašalpagrave

Vocābula

administrō 1 patarnauti tvarkyti valdyti

aquila ae f erelis

aquilifer ī m vėliavnešỹs

cohors ortis f kohorta celeber bris bre garsus įžymus dažnas paplitęs

centuria ae f šimtinė

centuriō ōnis m šimtinin-kas centuriogravenas

compositiō ōnis f sudėji-mas sandara sudėtis

circā su acc apie maždaug

constitūtiō ōnis f sandara nustatymas nutarimas

dīvīsiō ōnis f (pa)dalijimas paskirstymas

ductus a um vedamas vadovaujamas

exemplum ī n pavyzdys exemplī grātiā pavyzdžiui

exercitus ūs m (apmokyta) kariuomenė

expleō plēvī plētum plēre pripildyti sudaryti ferō tulī lātum ferre nešti

gravis e sunkus svarbus habeō uī itum ēre turėti inclūdō clūsī clūsum clūdere uždaryti užrakinti įdėti įterpti

lēgātiō ōnis f pasiuntinys-tė pasiuntinybė legatildeto (kar-

vedžio) padėjėjo pareigybė

lēgātus ī m pasiuntinys le-giograveno vadas Cegravezario laikais

legiō ōnis f legiogravenas magnus a um (māior

ius maximus a um) di- delis

mīles itis m karys kareivis minus mažiau multī ae a (plūrēs a plūrimī ae a) daug dau-gelis

novus a um naujas ōrdinō 1 sustatyti eilėmis išrikiuoti sutvarkyti suskirstyti

opēs opum f turtas prīncipālis e pirminis pa-grindinis svarbiausias

proelium ī n kautynės ko-va mūšis

pugnō 1 kovoti kariauti quisque quaeque quid-que kiekvienas recipiō cēpī ceptum ci-pere imti atgal atsiimti gauti

sīgnifer i m v liavininkas

sīgnum ī n ženklas v liava speciālis e specialugraves ypa-tingas rinktinis

stipendium ī n kareivio al-ga alga atlyginimas karinė tarnyba

ultrā toliau vėliau paskiau

tempus oris n laikas

35

XXXIV Schola trīcēsima quārta Dēclīnātiō quīnta ndash penktoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl faciēs ēī f veidas išvaizda vaizdas

fidēs eī f ištikimybė tikėjimas

glaciēs ēī f ledas

merīdiēs ēī m vidurdienis pietūs

seriēs ēī f eilė

spēs eī f viltis

Nom Gen Dat Acc Abl

diēs m diēī diēī diem diē

diēs diērum diēbus diēs diēbus

rēs f reī reī rem rē

rēs rērum rēbus rēs rēbus

Sententiae Mors ultima līnea rērum est (Horātius) Faciēs Hippocratica Bonus animus in

malā rē dīmidium est malī (Plautus) Vectīgālia nervī sunt reī pūblicae (Cicero) Per diem

Pūnica fidēs Audī vidē tacē sī vīs vīvere in pāce Omnium rērum prīncipia parva sunt

(Cicero) Stultus es rem āctam agis (Plautus) Nam mora dat vīrēs tenerās mora percoquit

ūvās Et validās segetēs quod fuit herba facit (Ovidius) Spēs māter stultōrum Spēs ultima

loz Nota bene Hipokratildetas (gr Ἱπποκράτης lo Hippocratēs) ndash garsiausias aacutentikos

graikų gydytojas 18 gydytojas savo šeimojegrave Gydytojai ir šiandien duoda vadinamąją Hipo-

kratildeto priesaiką Hipokratildeto gydymo metogravedai nusakomi tokiom s sententildecijomis Prīmō nōn

nocēre Natūra sanat medicus cūrat Contrāria contrāriīs cūrantur Sententildecijoje Faciēs

Hippocratica ka bama apie mirštančio žmogaus veidą jį pirmasis aprašė Hipokratildetas

Tarptautiniai žodžiai dekoruacuteoti ndash teikti gražią išvaizdą puošti daacuteilinti edukatildecija ndash

auklėjimas lavinimas švietimas egzempliotilderius ndash vienetas iš daugelio tokių pat daiktų

herbatilderas ndash džiov nti augala l nija ndash bet koks nubrėžtas brūkšnys negravervas ndash skaidulų

pluoštas kuriuo iš smegenų ir į jas eina dirginimas pr ncipas ndash pradinis teiginys

respugraveblika ndash valstybės valdymo fograverma kai valdo išrinkti žmonių atstovai segraverija ndash daiktų

ar reiškinių eilė vestibiugravelis ndash pagalbinė patalpagrave iš kurios įeinama į kitagraves patildetalpas

Vocābula

agō ēgī āctum agere va-ryti vesti veikti

animus ī m siela dvasia audiō īvī ītum īre klau-syti

dīmidium ī n pusė dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dō dedī datum dare duoti

contrārium ī n priešingy-

bė contrāria contrāriīs skirt ngos (l gos) skirt ngais (vaacuteistais)

cūrō 1 rūpintis slaugyti gy-

dyti cūrantur praes ind

pass 3 pl yra gyacutedomi (-os)

faciō fēcī factum facere daryti

herba ae f žolė želmuo žalumynai

Hippocraticus a um Hipokratildeto hipokratildetiškas

līnea ae f lininis siūlas vir-velė riba

malum ī n blogis

medicus ī m gydytojas

mora ae f užrukimas gai-šatis laiko tarpas trukmė

mors mortis f mirtis

nam nes

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

noceō nocuī nocitum

nocēre kenkti omnis e visas kiekvienas parvus a um

pāx pācis f taika percoquō percoxī perco-xum percoquere išvirti iškepti subrandinti

prīncipium ī n pradžia pa-grindas

Pūnicus a um pugravenų t y kartaginiẽčių pugraveniškas

sanō 1 gydyti

seges etis f pasėlỹs pasėt java

sī jei stultus a um kvailas rēs pūblica valstybė res-pugraveblika

taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti tener a um švelnus min-kštas jaunas gležnas

ultimus a um tolimiau-sias paskutinis

ūva ae f vynuogė validus a um sveikas stip-rus didelis tinkamas

vectīgal ālis n mokestis

rintildekliava pl patildejamos

videō vīdī vīsum vidēre matyti

vīs ndash f jėga vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

36

XXXV Schola trīcēsima quīnta

Narrātiō Aenēae (I)

Aenēas narrat dē ruinā Trōiae Sed subitō post decem annōs Graecī nōn iam ante Trōiam

erant Ūnō diē ōra maris dēserta erat Castra hostium dēserta erant Tantum equus līgneus

ante portam stat Portās urbis aperimus relinquimus urbem ad castra īmus tentōriaque

ducum Graecōrum īnspicimus Equus magnus nōs terret Quid est Aut spēs aut perniciēs

Quid facere dēbēmus Nōbīs līs erat Alterī equum dēlēre cupiēbant quod nōnnūllī

dīcēbant bdquoIn equō armātī virī sē condunt In animō habent nocte exīre et urbem intrāre et

delēre nōsque necāreldquo Alterī equum in urbem dūcere volēbant Fāma enim erat bdquoSī nōs

equum in urbem dūcimus quondam bellō Graeciam vincimusldquo

1 Atsakykite į klausimus

1 Quis dē ruinā Trōiae narrat 2 Quot annōs Graecī apud Trōiam erant 3 Quid fēcērunt

Graecī ante portam Trōiānam 4 Terret equus magnus Trōiānōs 5 Quī sunt in equō et dē

quā causā

Sententiae Equus Trōiānus Trōia fuit (Propertius) Equō nē crēdite Teucrī (Vergilius)

loz Nota bene Segravekstas Prope cijus (lo Propertius 47ndash15 metais prieš Kristų) ndash

garsus egravetas iš Ugravembrijos parašęs keturias elegravegijų knygas

Vocābula

Aenēas ae n alter era erum kitas ant-ras alter alter vienas kitas

animus ī m siela dvasia

annus ī n metai aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti armātus a um ginkluotas

castra ōrum n stovykla

condō condidī conditum condere įkurti cupiō īvī ītum ere trokšti dēbeō dēbuī dēbitum dēbēre privalėti dēleō ēvī ētum ēre su-naikinti

dēsertus a um tuščias iš-tuštėjęs

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

diēs diēī m diena dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

dux ducis m vadas

enim mat juk nes eō iī ītum īre eiti

equus ī m arklys exeō iī ītum īre išeiti faciō fēcī factum facere daryti

fāma ae f kalbos paskalos gandas

habeō uī itum ēre turėti in animō habere ketinti

hostis is m f priešas svetimšalis

īnspiciō spexī spectum spicere žiūrėti stebėti intrō āvī ātum āre įžengti

līgneus a um medinis

līs lītis f ginčas

mare maris n jūra

narrātiō ōnis f pasakojimas narrō 1 pasakoti necō 1 žudyti nōnnūllus a um kai kuris

nox noctis f naktis

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

perniciēs ēī f pražūtis

porta ae f vartai durys quondam kitados kadaise quot kiek relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis

subitō staiga tantum tiek tik

tentōrium ī n palapinė terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

Trōia ae f Trojagrave Trōiānus a um Trogravejos

Trōiānī ōrum m ubi kai kur

urbs is f miestas

vincō vīxī victum vin-cere nugalėti volō voluī ndash velle norėti

37

XXXVI Schola trīcēsima sexta Narrātiō Aenēae (II)

Sacerdōs Lāocoōn autem ab arce dēcurrit et procul clāmat bdquoO miserī insānī estis Graecīs

crēditis Equum reliquērunt excidiō urbisldquo et magnā vī hastam in equum torsit Est

gemitus sed nōn audīmus Subitō dē Tenedō īnsulā quae ante Trōiam est duo serpentēs

ōrae appropinquant et in duōs fīliōs Lāocoontis invādunt eōs necant et edunt Lāocoōn

iuvāre temptat sed eum quōque serpentēs necant Nōs territī sumus nam sine dubiō deī

īrātī sunt et Lāocoontem pūnivērunt Aperimus portās et dūcimus equum in urbem Posteā

edimus et bibimus et multā nocte somnum altum capimus

Vocābula

altus a um aukštas gilus arx arcis pilis tvirtovė aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti appropinquō 1 prisiartinti audiō īvī ītum īre girdėti autem tačiau bibō bibī bibere gerti capiō cēpī captum ca-pere imti clāmō āvī ātum āre šaukti

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēcurrō (cu)currī cur-sum currere bėgti žemyn nusileisti

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dubium ī n abejonė

dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

equus ī m arklys edō ēdī ēsum ēsse

(edere) valgyti ėsti

excidium ī n sugriovimas sunaikinimas žuvimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīlius ī m sūnus

gemitus ūs m dejavimas īnsānus a um beprotis pamišęs

īnsula ae f sala intrō āvī ātum āre įžengti invādō invāsī invāsum invādere įsibrauti užpulti īrātus a um supykęs

iuvō 1 padėti pagelbėti

Lāocoōn ontis m Laoko-ograventas

mare maris n jūra miser era um vargšas necō 1 žudyti

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

posteā po to paskui vėliau procul toli tolyn

pūniō īvī ītum īre bausti quōque taip pat relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

sacerdōs ōtis m žynys

serpēns entis m f gyvatė

sine su abl be

somnus ī n miegas stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis subitō staiga tantum tiek tik

Tenedus ī m Tegravenedas sala tōrqueō torsī tortum torquēre sukti kreipti terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti territī įbauginti temptō 1 mėginti bandyti

urbs is f miestas

vis ndash f jėga

Plūsquamperfectum

Plūsquamperfectum indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-era-m ōrnāv-erā-s ōrnāv-era-t ōrnāv-erā-mus ōrnāv-erā-tis

ōrnāv-era-nt

habu-era-m habu-erā-s habu-era-t habu-erā-mus habu-erā-tis

habu-era-nt

lēg-era-m lēg-erā-s lēg-era-t lēg-erā-mus lēg-erā-tis

lēg-era-nt

cēp-era-m cēp-erā-s cēp-era-t cēp-erā-mus cēp-erā-tis

cēp-era-nt

vēn-era-m vēn-erā-s vēn-era-t vēn-erā-mus vēn-erā-tis

vēn-era-nt

1 Išverskite sakinius

1 Hodiē iam librum legī quem herī dederās 2 Promētheus hominēs servāvit quōs

Iuppiter necāre cōnstituerat 3 Ut fēcerās ita habēs 4 Causa bellī fuit quod Rōmānī

agrum Sabīnum vastāvērunt Vocābulum vastō 1 siaubti

38

XXXVII Schola trīcēsima septima Mercurius Dīdō et Aenēas

Mercurius Aenēam vīdit gerere pulchram vestem Pūnicam quam Dīdō eī libenter dōnāverat Itaque nūntius Iovis stupuit deinde ad Aenēam celeriter accessit bdquoAudī Aenēas Iuppiter mē mīsit tē monet Quid hīc facis Cūr eō locō tē tam improbē geris Cōgitā dē fātō tuō Hīc iūcundē vīvere tibi nōn licet Relinque Carthāginem nam Italiam petere debēs Posterīs tuīs illic novam patriam parāldquo Verba Mercuriī Aenēam vehementer terruērunt Itaque vir pius quī imperiō Iovis semper pāruerat cōnsilium cēpit fugam petere et regiōnēs Pūnicās relinquere Statim comitēs ad lītus vocāvit eōs classem et arma parāre iussit At Dīdō quae cōnsilia Aenēae iam animadverterat eum verbīs flectere temptāvit et dīxit bdquoCūr mē tam turpiter fallis Cūr fugere properās cūr tam crūdēlis es Nunc dolum tuum perspēxīldquo Postquam Dīdō diū tacuit tristī vōce adiēcit bdquoTibi nimis crēdidī nam tē amāvīldquo Aenēas autem quem Mercurius dē fātō monuerat graviter gemuit bdquoNumquam tibi conūbium prōmīsī Cōgitā deōs vītam meam regere Iuppiter pater deōrum hominumque mē novam patriam quaerere iussit Etiam Trōiam nōn meā sponte relīquī Anchises pater in somnō mē in Italiam īre monuit Dēsine mē tēque querēlīs tuīs vexāre Italiam nōn meā sponte petōldquo Vocābula

accēdō accessī accessum

accēdere prieiti prisiartinti adiiciō adiēcī adiectum adiicere pridurti

animadvertō 3 atkreipti dėmesį sekti

arma ōrum n ginklai audiō 4 klausyti girdėti

Carthāgō inis f Kartatildegina capiō 3 imti celeriter greitai

classis is f (karo) laivynas cōgitō 1 mąstyti galvoti

comes itis m palydovas bendrakeleivis

cōnsilium ī n nutarimas patarimas

conūbium ī n santuoka crēdo 3 tikėti crūdēlis e žiaurus cūr kodėl debeō 2 privalėti

deinde iš ten po to dēsinō siī situm sinere liautis dīcō 3 sakyti

Dīdō ōnis f Didogravenė diū ilgai

dolus ī m klasta dōnō 1 dovanoti faciō 3 daryti fallō fefellī falsum fal-lere apgauti suklaidinti

fātum ī n likimas

flectō flexī flectum

flectere lenkti

fuga ae f bėgimas fugiō fūgī fugitum fu-gere bėgti graviter sunkiai gerō gessī gestum gere-re nešti nešioti vesti gemō uī itum ere dūsauti

illic ten

imperium ī n įsakymas improbē nedorai intrō āvī ātum āre įžengti itaque taigi todėl tad

iubeō iussī iussum iubē-re liepti įsakyti iūcundē maloniai linksmai libenter mielai licet licuit ndash licēre lei-džiama galima

lītus oris n (jūros) krantas

locus ī m vieta

Mercurius ī m Merkugraverijus moneō 2 priminti įspėti mittō 3 siųsti nimis per daug pernelyg numquam niekada

nūntius ī m pasiuntinys ži-nia

pāreō uī ndash ēre paklusti parō 1 ruošti perspiciō spēxī spectum spicere įžiūrėti suprasti petō īvī ītum 3 vykti

pius a um pamaldus doras

posterī ōrum m ainiai postquam po to kai prōmittō 3 pažadėti properō 1 skubėti Pūnicus a um pūnų pū-niškas

quaerō quaesīvī quesī-tum querere ieškoti

querēla ae f aimana dejonė

regiō ōnis f šalis kraštas regō rēxī rēctum regere valdyti

relinquō 3 palikti servō āvī ātum āre saugoti

sponte suā savo noru statim tučtuojau bematant stupeō stupuī stupēre sustoti būti nustebusiam taceō 2 tylėti

tam taip temptō 1 bandyti terreō 2 gąsdinti trīstis e liūdnas turpiter bjauriai šlykščiai vehementer smarkiai karš-tai stipriai labai

vestis is f drabužis vexō 1 mėtyti vyti ginti vīvō 3 gyventi vocō 1 šaukti kviesti volō voluī ndash velle norėti

vōx vōcis f balsas

39

XXXVIII Schola duodēquadragēsima Futūrum II indicātīvī āctīvī

Futūrum II indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-er-ō ōrnāv-er-i-s ōrnāv-er-i-t

ōrnāv-er-i-mus ōrnāv-er-i-tis ōrnāv-er-i-nt

habu-er-ō habu-er-i-s habu-er-i-t

habu-er-i-mus habu-er-i-tis habu-er-i-nt

lēg-er-ō lēg-er-i-s lēg-er-i-t

lēg-er-i-mus lēg-er-i-tis lēg-er-i-nt

cēp-er-ō cēp-er-i-s cēp-er-i-t

cēp-er-i-mus cēp-er-i-tis cēp-er-i-nt

vēn-er-ō vēn-eri-s vēn-eri-t

vēn-er-i-mus vēn-er-i-tis vēn-er-i-nt

1 Išverskite sakinius

1 Legam epistolam tuam quam mihi scrīpseris 2 Ut fēceris ita habēbis 3 Quid ēgerimus

scietis 4 Ut fēceritis ita habēbitis 5 Sī meīs cōnsiliīs parueris salvus eris 6 Crās librum

legēs quam dederō 7 Cum Phillippus dominus Macedoniae Lacaedemoniīs scrīpserat bdquoSī

in Lacōnicam vēnerō terram vestram vōs exigamldquo Lacaedemoniī respondērunt bdquoSīldquo

8 Ūnus homō servum genere Lacaedemonium interrogāvit bdquoProbusne eris sī tē emerōldquo

Servus respondit bdquoEtiam sī nōn emerisldquo

loz Nota bene Didogravenė (lo Dīdō) ė Pigmaliograveno sesuo Sich jo

žmona Kartatildeginos įkūrėja ir karalienė En jas (lo Aenēas) Anch so ir Afrod tės sūnus

legendinis rom nų protėvis Laokoograventas (gr Λαοκόων lo Lāocoōn) Poseidograveno žynys

Trogravejoje bandęs įtikinti troj nus nepriimti gra kų dovanotildes ndash medinio arklio ir už tai kartugrave su

sūnumis pasmaugtas Poseidograveno pasiųstų gyvačių Lakogravenija (γρ Λακονική lo Lacōnica)

ndash kitaip Spaacuterta Lakedaimogravenas (gr Λακεδαίμων lo Lacedaemōn) ndash Peloponegraveso

pugravesiasalio sritis ir to paties pavadinimo jos sogravestinė kitaip Spaacuterta lakedaimoniẽčiai (gr

Λακεδαίμωνιοι lo Lacedaemoniī) ndash Lakedaimograveno gyventojai arba spartiẽčiai

Makedogravenija (gr Μακεδονία lo Macedonia) ndash šalis tarp Tesatildelijos ir Tratildekijos (AV)

Tarptautiniai žodžiai epistolatilderinis ndash laišk (pavyzdžiui epistoliatilderinis palikimas ndash

laiška ) fugagrave ndash trij ndash keturi balsų mugravezikos kūrinys vieno ba so tegravemą nustatyta tvarka

kartoja kiti balsai kons liumas ndash gydytojų pasitarimas kuriamegrave tikslinama ligos diagnogravezė

(ligos nustatymas) svarstoma ligonio būklė gydymo būdai ir priemonės lakograveniškas ndash

trumpas aacuteiškus glaustas (apie ka bą st ilių) perspektyvagrave ndash kūnų vaizdavimo plokštumojegrave

būdas pagrįstas spindulia s iše nančiais iš vieno taško respondentildetas ndash asmuo atsakinė-

jantis į tyrėjo ankegravetos klaacuteusimus

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti

cōnsilium i n nutarimas patarimas

crās rytoj cum kai

dominus ī m šeimininkas ponas valdovas viešpats

epistola ae f laiškas etiam taip pat net ir

exigō exēgī exāctum

exigere išvaryti išvyti emō ēmī ēmptum eme-re pirkti

genus eris n giminė pader-mė r šis

interrogō 1 klausti

Lacedaemoniī ōrum m lakedaimoniẽčiai spartiẽčiai

Lacōnica ae f Lakogravenija

liber librī m knyga

Macedonia ae f Makedograve-

nija

-ne ar pareō uī ndash ēre paklusti

Phillippus ī m Pilỹpas probus a um doras respondeō spondī spōn-sum spondēre atsakyti salvus a um sveikas sī jei jeigu

servus ī m vergas

40

XXXIX Schola ūndēquadrāgēsima Rapīna Sabīnārum

Iam Rōmulus et Remus Rōmam condiderant sed Rōmae parvus numerus fēminārum erant

Itaque Rōmānī lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt Cum lēgāti dīxērunt bdquoFēminās nōn habēmus

Date nōbīs in mātrimōnium fīliās vestrās Sī fīliās vestrās dederitis vōbīs grātiās agēmusldquo ndash

Sabīnī respondērunt bdquoNostrās fīliās nōn vōbīs ēducāverāmusldquo Tum Rōmānī dolō Sabīnās

accēpērunt Itaque iterum lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt et ad lūdōs pūblicōs Rōmam Sabīnōs

ūnā cum mātrōnīs fīliābusque invītāvērunt bdquoCum Rōmam vēneritis lūdōs pūblicōs spec-

tābitisldquo Cum Sabīnī ūnā cum mātrōnīs fīliābusque Rōmam vēnērunt Rōmānī fīliās Sabī-

nōrum raptāvērunt Rapīna Sabīnārum fuit causa bellī Diū Sabīnī cum Rōmānīs pugnā-

verant cum fīliae Sabīnōrum inter Rōmānōs et Sabīnōs sē coniēcērunt et ōrāvērunt bdquoIn nōs

vertite īrās nōs causa bellī sumus Sī vōs propinquī nostrī vīceritis nōs viduae vīvēmus sī

autem Rōmānī vīcerint nōs orbae erimus Cum igitur nōs necāveritis bellum fīniētisldquo

Verba Sabīnārum Rōmānōs Sabīnōsque movērunt Itaque bellum fīnīvērunt Rōmānī

Sabīnōs in oppidum suum recēpērunt et Sabīnī cum Rōmānīs sē coniūnxērunt (EL)

Komentaras Sab nai (lo Sabīnī) ndash itatildelikų gentis gyvenusi Latildecijuje (lo Latium) ir

Ugravembrijoje (lo Umbria) Įkūrus Rogravemą dalis sab nų susijungė su rom nais o kiti gyvenę

kalnuosegrave jiems priešinosi III amžiuje prieš Kristų rom nai nukariavo visagraves sab nų žemegraves ir

sab nams suteikė Rogravemos pilietybę T tas L vijus (lo Titus Livius) rom nų istograverikas aprašė

rom nų ir sab nų konfl ktą dėl moterų Po šio konfl kto abiejų genčių valstybės susijungė ir

sab nų karalius T tas Tatildecijus (lo Titus Tatius) valdė drauge su Rogravemulu vedusiu sab nę

Hers liją (lo Hersilia) Mokslininkai spėja kad sab nai Rogravemoje yra gyvenę Kvirinatildelio

(Quirīnālis collis) Viminatildelio (Vīminālis collis) ir Eskv lijų (Esquilīae) kalvosegrave

Vocābula

accipiō cēpī ceptum ci-pere priimti gauti autem tačiau

bellum ī n karas

causa ae f priežastis

collis is m kalva coniiciō iēcī iēctum iicere įmesti pulti sē con-

iicere mestis condō condidī condi-tum condere įkurti

coniungō iūnxī iūnc-tum iungere sujungti sē coniungere susijungti cum kai kol dīcō 3 sakyti dō dedī datum dare duoti

dolus ī m klasta

diū ilgai ēducō 1 auklėti šviesti eō iī ītum īre eiti faciō fēcī factum facere

daryti

fēmina ae f mόteris

fīlia ae f duktė iam jau invītō 3 kviesti

īra ae f pyktis itaque taigi todėl tad iterum antrąsyk

lēgātus ī m pasiuntinys

lūdus ī m žaidimas pl žai-dynės

mātrimōnium ī n santuo-ka in mātrimōnium dare vesti

mātrōna ae f matronagrave kil-minga mόteris

mittō 3 siųsti moveō 2 judinti paveikti necō 1 žudyti

oppidum ī n miestas

orba ae f našlaitė propinquus a um artimas

pl propinquī artimieji

pūblicus a um viešas pugnō 1 kovoti kautis ōrō 1 kalbėti melsti prašyti

rapīna ae f pagrobimas raptō 1 pagrobti recipiō cēpī ceptum cipere paimti atga atsiimti respondeō 2 atsakyti spectō 1 stebėti sī jei jeigu tum tada

ubi kai kur

teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti ūnā kartu drauge išvien veniō 4 atvykti vertō vertī versum ver-

tere versti čia atsukti

vidua ae f našlė vincō vīcī vīctum vin-cere nugalėti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

41

XL Schola quadrāgēsima

Initium bellī Gallicī

Helvētiī fīnēs suōs quī angustī sunt relinquere et per prōvinciam nostram iter facere cōnstituunt Explōrātōrēs cōnsilium hostium Caesarī nūntiant Caesar magnīs itineribus ab urbe in Galliam ulteriōrem contendit et incrēdibilī celeritāte ad Genavam pervenit Helvētiī lēgatōs ad eum mittunt nōbilēs cīvēs quī eius voluntātem petunt sed Caesar id nōn concēdit et eā legiōne quam sēcum habet mīlitibusque fortibus quī ex prōvinciā conveniunt ā lacū Lemannō quī in flūmen Rhodanum īnfluit ad montem Iūram quī fīnēs Sēquanōrum ab Helvētiīs dīvidit mūrum in altitūdinem pedum sēdecim fossamque perdūcit eōque modō Helvētiōs itinere prohibet (Buchner)

Sententiae Virtūs Rōmāna constat ex hīs virtūtibus disciplīna pietās fidēs gravitās

paupertās cōnstantia Nōn nōbīs sōlum nātī sumus (Cicero) Nōn fōrmōsus erat sed erat

fācundus Ulixēs (Ovidius)

Komentaras Gatildejus Jugravelijus Cegravezaris (lo Caesar) aprašo Gatildelijos užkariavimą savo bdquoGatildelų karo užrašuoseldquo (lo Commentāriī dē bellō Gallicō) Karas prasideda nuo susidūrimo su gatildelų tauta helvegravetais (lo Helvētiī) gyvenusiais teritograverijoje kur yra dab Šveicatilderija Helvegravetai norėjo palikti savo žemegraves ir persikelti į vatildekarus prie Okeatildeno (lo Ōceacuteanus dab Atlaacutento vandenyacutenas) ą

Vocābula

altitūdō inis f aukštis

angustus a um siauras

bellum ī n karas

celeritās ātis f greitumas concēdō cessī cessum cēdere trauktis užleisti

cōnstantia ae f pastovu-mas patvarumas išfvermė

cōnstituō stituī stitu-tum stituere nuspręsti nustatyti

contendō tendī tentum tendere įtempti stengtis skubėti siekti

conveniō 4 sueiti susirinkti

disciplīna ae f drausmė

dīvidō dīvīdī dīvīsum dīvidere dalyti skaldyti

explōrātor ōris f žvalgas faciō 3 daryti iter facere keliauti

fācundus a um iškalbin-gas kalbus šnekus

fidēs eī f tikėjimas ištiki-mybė

fīnis is m galas baigmė

riba pl sienos šalis kraštas

flūmen inis n upė

fōrmōsus a um gražus

dailus

fortis e narsus stiprus

fossa ae f griovys

Gallicus a um galų gališ-kas

Genava ae f Genavagrave dab Ženevagrave

gravitās ātis f sunkumas rimtumas orumas būdo tvirtumas

Helvētiī ōrum m helvegravetai

hostis is m priešas svetim-šalis

incrēdibilis e neįtikimas īnfluō flūxī flūxum fluere įtekėti

initium ī n pradžia

iter itineris n kelias

Iūra ae m J ra kalnai

lacus ūs m ežeras

legiō ōnis f legiogravenas

Lemannus ī m (ežeras) Le-matildeno (dab Ženegravevos) ežeras

mīles itis m karys kareivis mittō 3 siųsti

modus ī m būdas

mōns montis m kalnas kalnynas kalnai

mūrus ī m siena

nātus a um gimęs

nōbilis e kilmingas kilnus nūntiō 1 pranešti

paupertās ātis f neturtas perdūcō 3 išvesti nuvesti

pēs pedis m koja pėda petō īvī ītum ere ieškoti siekti prašyti vykti

pietās ātis f pamaldumas pagarba

prohibeō hibuī hibitum hibēre neleisti uždrausti

prōvincia ae f provincija -que ir

relinquō 3 palikti

Rhodanus ī f Rodatildenas dab Ronagrave

sēdecim šešiolika

Sēquanī ōrum m sekvatildenai sōlum tikti tik

Ulixēs is m Odis jas ulterior ulterius esantis anoj pusėj tolimesnis

urbs is f miestas perveniō 4 atvykti

virtūs ūtis f vyriškumas narsumas dorybė

voluntās ātis f valia noras sutikimas

42

Page 2: HORTUS LATINUS PARS TERTIA - lm€¦ · IV. Schola quārta. Sententiae. Prōnōmina - įvardžiai Prōnōmina dēmōnstrātīva – parodomieji įvardžiai hic, haec, hoc šitas,

1

I Schola prīma REPETĪTIŌ

Nōmen substantīvum ndash daiktavardis Dēclīnātiōnēs ndash linksniuotės

Dēclīnātio prīma Dēclīnātio secunda

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

fīlia pulchra fīliae pulchrae fīliae pulchrae fīliam pulchram fīliā pulchrā fīlia pulchra

magister sevērus magistrī sevērī magistrō sevērō magistrum sevērum magistrō sevērō magister sevēre

dōnum bonum dōnī bonī dōnō bonō dōnum bonum dōnō bonō dōnum bonum

Nom Gen Dat Acc

Abl Voc

fīliae pulchrae fīliārum pulchrārum fīliīs pulchrīs fīliās pulchrās

fīliīs pulchrīs fīliae pulchrae

magistrī sevērī magistrōrum sevērōrum magistrīs sevērīs magistrōs sevērōs

magistrīs sevērīs magistrī sevērī

dōna bona dōnōrum bonōrum dōnīs bonīs dōna bona

dōnīs bonīs dōna bona

Pirmajai linksniuotei masc) daiktavardžiai agricola ae m

žemdirbys incola ae m gyventojas nauta ae m jūrininkas graikiškos kilmės žodis

poēta ae m f poetas -ė ir pan

Antrajai linksniuotei masc) daiktavardžiai besibaigiantys -

er gen sg prarandantys -e- ager agrī m laukas liber librī m knyga magister

magistrī m mokytojas gen sg neprarandantys -e- puer puerī m berniukas vesper

vesperī m vakaras

Keletas antrosios linksniuotės daiktavardžių yra moacuteteriškosios giminės (fem) alvus ī f

pilvas humus ī f žemė pīnus ī f pušis graikiškos kilmės žodžiai syacutenodus ī f susirin-

kimas per odus ī f laikotarpis Toliau graikiškos kilmės žodžiai žymimi santrumpa gr

Cāsus Singulāris Plūrālis Singulāris Plūrālis

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

amīcus amīcī amīcō amīcum amīcō

amīce NB

amīcī amīcōrum amīcīs amīcōs amīcīs

amīcī

fīlius fīliī fīliō fīlium fīliō

fīlī NB

fīliī fīliōrum fīliīs fīliōs fīliīs

fīliī

Antrosios linksniuotės voc sg turi -e jei nom sg baigiasi -us voc sg turi -ī jei nom sg

-ius

Pirmosios ndash antrosios linksniuotės būdvardžiai linksniuojami taip

Singulāris Plūrālis

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

pulcher pulchrī

pulchrō pulchrum pulchrō pulcher

pulchra pulchrae pulchrae pulchram pulchrā pulchra

pulchrum pulchrī pulchrō pulchrum pulchrō pulchrum

pulchrī pulchrōrum pulchrīs pulchrōs pulchrīs pulchrī

pulchrae pulchrārumpulchrīs pulchrās pulchrīs pulchrae

pulchra pulchrōrum pulchrīs pulchra pulchrīs pulchra

Taip linksniuojami āter ātra ātrum tamsus juodas ruber rubra rubrum raudonas

līber lībera līberum laisvas ir kt

1 Pasikartokite linksniavimą Išmokite nežinomus antrosios linksniuotės -er žodžiugraves

Išlinksniuokite rosa ātra servus līber forum pulchrum

2

II Schola secunda Terrae et incolae Eurōpae

In tabulā geōgraphicā Eurōpam vidēmus In Eurōpā multae terrae sunt In Eurōpā mediā

patria nostra Lituānia est Lituānia ad mare Balticum est Hodiē Lituāniam Lituānī incolunt

Magna īnsula Britannia in Ōceacuteanō est hodiē Atlanticum mare Graecī et Rōmānī antīquī in

terminō Eurōpae in Hispāniā nōn procul Āfricam columnās Herculis [Heratildeklio] esse pu-

tant Ad Ōceacuteanum Gallia est Britanniam et Galliam partim Hispāniam et Italiam ōlim Cel-

tae incolēbant Ōlim Germāniam Germānī Helvētiam Helvētiī Illyriam Illyrī Dāciam Dācī

Thrāciam Thrācī Scythiam Scythae Syriam Syrī Graeciam Graecī incolēbant Italiam multī

populī incolēbant Latīnī Oscī Umbrī Sabīnī Messāpī Etrūscī et Graecī

Vocābula

Britannia ae f Britatildenija

Celtae ārum m arba gatildelai

columna ae f stulpas

Etrūscī ōrum m etrugraveskai

Gallia ae f Gatildelija dab Prancūzijagrave Gallī ōrum

m gatildelai

Germānia ae f Germatilde-nija dab Vokietijagrave Ger-

mānī ōrum m germatildenai

Dācia ae f Datildekija dab Rumugravenija Dācī ōrum

m datildekai

Helvētia ae f Helvegravecija

dab Šveicatilderija Helvētiī

ōrum m helvegravetai

Herculēs is m Heratildeklis

Hispānia ae f Ispatildenija hodiē šiandien

Illyria ae f -

latildevija Illyrī ōrum m

incolō coluī cultum colere gyventi apgyvendinti (žemę)

mare n jūra

Lituānia ae f Lietuvagrave Lituā-

nī ōrum m lietugraveviai medius a um vidurinis vidurio

Messāpī ōrum m mesatildepai s

Ōceacuteanus ī m Okeatildenas van-

denynas

ōlim kitados kadaise

Pannonia ae f Panogravenija dab maždaug Ventildegrija

partim iš dalies dalinai

populus ī m tauta procul toli

putō āvī ātum āre manyti

Scythia ae f Scy-

thae ārum m sk tai

Syria ae f Syrī

ōrum m

terminus ī m riba

Thratildecia ae f Tratildekija dab

Bulgatilderija Thrācī ōrum m tratildekai

1 Išverskite į lotynų kalbą šaltą vandenį gražią mergaitę gražiam sodui geri

šeimininkai gražioms upėms aacuteukštus patildestatus naujų knygų

Gallia

Hispania Italia

Graecia

Corsica

Sardinia

Sicilia Creta Mare

Mare

Mare

Oceanus

Europa

Asia

Africa

Germania

Britannia

Lituania

Oceanus

Thracia

Dacia

Illyria

Pannonia

Scythia

Helvetia

Syria

3

III Schola tertia REPETĪTIŌ PRŌNŌMEN ndash ĮVARDIS

Prōnōmina persōnālia

asmeniniai įvardžiai

Prōnōmen reflexīvum ndash sangrąžinis įvardis

Nom Gen Dat Acc Abl

ego aš meī mihi mē mē

tū tu tuī tibi tē tē

ndash suī savęs sibi sē sē

nōs mes nostrī nostrum nōbīs nōs nōbīs

vōs jūs vestrī vestrum vōbīs vōs vōbīs

Vartojamas asmeninio įvardžio ego

šauksmininko linksnis (voc sg) mī

Prōnōmina possessīva ndash savybiniai įvardžiai meus mea meum mano noster nostra nostrum mūsų

tuus tua tuum tavo vester vestra vestrum jūsų

suus sua suum savo

Sententiae Pater noster Ego tū sum tū es ego Ego sum Ego tē absolvō [atlikus

išpažintį] Mea pila est (Plautus) [aš laimėjau] Mea culpa mea culpa mea maxima culpa

Tū quōque Tuās litterās exspectō (Cicero) Mihi herī tibi hodiē Mihi anima in nasō est

(Plautus) [aš visas pastirau] Sine mē dē mē Vestra salūs nostra salūs Suō locō Suō

perīculō Suō annō

Prōnōmina interrogātīva ndash klausiamieji įvardžiai

quis quid kas quī quae quod kuris kuri

Singulāris Singulāris Plūrālis

Nom Gen Dat Acc Abl

quis quid cūius cuī quem quid quō quō

quī quae quod cūius cuī quem quam quod quō quā quō

quī quae quae quōrum quārum quōrum quibus quōs quās quae quibus

Sententiae Quī nōn est mēcum contrā mē est (Vulgāta) Suīs quī nescit parcere inimīcōs

favet (Pūblilius) Quī prō quō Quī scrībit bis legit Quid novī Quid novī ex Āfricā

(Aristotelēs) Quid nunc Quō modō Quō vadis Domine (Vulgāta) Quod nocet docet

Quōs ego (Vergilius) Quod scrīpsī scrīpsī (Vulgāta)

Vocābula

anima ae f siela

annus ī m metai absolvō solvī solūtum solvere atrišti atleisti nuodėmes

adversus su acc priešais aedificō āvī ātum āre statyti

bis dukart

culpa ae f kaltė doceō docuī doctum docēre mokyti exspectō āvī ātum āre

laukti

faveō fāvī fautum favē-re globoti užtarti remti herī vakar hodiē šiandien

inimīcus ī m nedraugas

litterae ārum f laiškas

locus ī m vieta

modus ī m būdas

nasus ī m nosis nesciō īvī ītum īre neži-noti

noceō nocuī nocitum

nocēre kenkti nunc dabar parcō pepercī parsūrus parcere tausoti saugoti perīculum ī n pavojus rizika

pila ae f kamuolys

pōculum ī n taurė

porta ae f vartai

salūs ūtis f sveikata gerovė scrībō scrīpsī scrīptum scrībere rašyti vadō vadere eiti žengti

ego aš tū tu nōs mes vōs jūs

mī fīlī mano sūnau

4

IV Schola quārta Sententiae Prōnōmina - įvardžiai

Prōnōmina dēmōnstrātīva ndash parodomieji įvardžiai

hic haec hoc šitas šis (arti manęs)

iste ista istud anas (arti tavęs)

ille illa illud anas (arti jo)

is ea id tas jis

idem ēadem idem tas pats

Singulāris Plūrālis

Nom Gen Dat

Acc Abl

hic hūius huic

hunc hōc

haec hūius huic

hanc hāc

hoc hūius huic

hoc hōc

hī hōrum hīs

hōs hīs

hae hārum hīs

hās hīs

haec hōrum hīs

haec hīs

Singulāris Plūrālis

Nom is ea id eī eae ea is ea id

tas jis

Gen eius eōrum eārum eōrum

Dat eī eīs

Acc eum eam id eōs eās ea

Abl eō eā eō eīs

Singulāris Plūrālis idem eadem

idem

tas pats

Nom idem eacuteadem idem eīdem eaedem eacuteadem

Gen eiusdem eōrundem eārundem eōrundem

Dat eīdem eīsdem

Acc eundem eandem idem eōsdem eāsdem eacuteadem

Abl eōdem eādem eōdem eīsdem

1 Išverskite sentencijas Ille hodiē ego crās Ille terrārum angulus mihi rīdet (Horātius)

Is pater est quem nūptiae dēmōnstrat (Dīgesta) Id est (i e) Idem Idem duo faciunt nōn

est idem Idem nōn semper idem Idem per idem Eiusdem farīnae (Seneca) Eī morbō nō-

men sunt avāritia (Cicero) Eius est perīculum cūius est commodum Eō nōmine Eōdem

pōculō bibere (Cicero) Ex hōc numerō est (Cicero) Fābula dē tē est Fide sed cuī vidē

Tarptautiniai žodžiai demonstruacuteoti ndash daryti demonstratildeciją viešai rodyti f lmus madagraves

bandymus docentildetas ndash aukštosios mokyklos dėstytojo mokslo vardas fatildebula ndash iš eilės

išdėstyti egravepinio kūrinio įvykiai nugravemeris ndash skaičius rodantis daikto vietą eilėjegrave

Vocābula

angulus ī m kampas kertė

avāritia ae f godumas go-bšumas

bibō bibī bibere gerti

commodum ī n patogu-mas nauda pelnas

dē su abl apie dēmōnstrō āvī ātum āre (pa)rodyti

dīgesta ōrum n digegravestai

crās rytoj

fābula ae f pasakėčia pasa-kojimas

faciō fēcī factum facere daryti

farīna ae f miltai fidō fidere tikėti

morbus ī m liga

nōmen inis n vardas

nūptiae ārum f vestuvės

santuoka vedybos

numerus ī m skaičius

pōculum ī n taurė rīdeō rīsī rīsum rīdēre juoktis

sed bet semper visada videō vīdī vīsum vidēre matyti

hic haec hoc šitas šis

5

V Schola quīnta Realijos

Digegravestai (lo dīgesta) ndash rom nų teisės rinkinys

Vulgatagrave (lo Vulgāta) ndash lotỹniškas Šventojo Rašto vertimas

atliktas šv Jerogravenimo pripažintas Bažnyčios (iš lo vulgātus a

um visuotinis bendras visiems prieinamas) Šv Jerogravenimas (Eu-

zegravebijus Sofrogravenijus Jerogravenimas lo Eusebius Sophronius Hiero-

nymus 347ndash420 metai) yra Dalmatildetijos ir Liograveno mokinių moky-

tojų mokslininkų vertėjų askegravetų mokslo ir Biblijos draugijų

globėjas Lietuvos Respublikos kultūros ministegraverija kasmet rugsė-

jo 30-ąją (Tarptautinę vertėjų dieną) skiria Šv Jerogravenimo pregravemiją

Maacuterkas Tugravelijus Cicerogravenas (lo Cicero

106ndash43 prieš Kristų) garsus Rogravemos valstybės

veikėjas kogravensulas įžymus rašytojas oratildetorius mokslininkas lotỹnų kalbos

nogravermintojas Cicerogravenas išgarsėjo kalbom s Žinomiausios jo keturios kalbos

prieš sąmokslininką Katil ną vadinamos Katilinatilderijomis

Kv ntas Horatildecijus Flagravekas (lo Horātius 65ndash8 prieš Kristų) ndash žymiausias

rom nų poegravetas ogravedžių (giesmių) kūrėjas parašęs jų keliagraves knygagraves veikalą Ars

poētica (Poetikos menas) Žinomi jo vienos ogravedės žodžiai exēgī

monumentum bdquopasistačiau paminkląldquo ir nōn omnis moriar bdquone visas

mirsiuldquo ndash jais poegravetas ka ba apie savo kūrybos nemirtingumą

Liugravecijus An us Segraveneka (lo Seneca 4 prieš ndash 65 po) ndash žymus rom nų

filosogravefas rašytojas valstybės veikėjas gamtos tyrinėtojas Jis buvo

imperatildetoriaus Nerograveno auklėtojas Parašė daug veikalų bdquoApie išminčiaus

tvirtybęldquo bdquoApie sielos ramybęldquo bdquoGamtos klausimusldquo tragegravedijas bdquoPamišęs

(lo Vergilius 70ndash19 prieš Kristų)

garsus romėnų poegravetas Garsiausias jo kūrinys ndash poemagrave bdquoEneidagraveldquo Joje

neva duoda pradžią Jugravelijų giminei Iš tos giminės buvo kilę Gatildelijos

užkariautojas Gatildejus Jugravelijus Cegravezaris garsus rom nų rašytojas ir

pol tikas ir Oktaviatildenas Augugravestas ndash pirmasis Rogravemos imperatildetorius

Aristogravetelis (gr Αριστοτέλης lo Aristotelēs 384ndash322 metai prieš

Kristų) ndash vienas garsiausių (greta Sokratildeto ir Platograveno) senovės gra kų filosὸfų tyrinėtojas

gamtininkas Aristὸtelis mokėsi Platograveno Akadegravemijoje vėliau At nuose įkūrė savo mokyklą

vadinamąjį Lik jų prie Apolograveno Likiẽčio giraitės (gr λύκος ndash vilkas) Aristogravetelis dėstė savo

mokykloje įvairiugraves dalykugraves Jis parašė daugelio mokslo šakų veikalus logravegikos veikalą bdquoOrga-

nonasldquo filosogravefijos bdquoMetaf zikaldquo gamtos mokslų veikalus bdquoFizikaldquo bdquoApie dangųrdquo bdquoApie

atsiradimą ir išnykimąldquo bdquoMeteorologravegikaldquo bdquoGyvūnų istorijaldquo bdquoApie gyvūnų dalisldquo bdquoApie

gyvūnų judėjimąldquo psichologravegijos ndash bdquoApie sieląrdquo visuomenės mokslo ndash bdquoPolitikaldquo retograverikos

ir poegravetikos ndash bdquoPoegravetikaldquo ir kitus Aristὸtelis yra laikomas daugelio mokslo šakų pradininkugrave

6

VI Schola sexta REPETĪTIŌ Praepositiō ndash prielinksnis

Prielinksniai su galininku ante prieš ante scholam prieš patildemokas apud pas prie apud avum pas senelį apud Rōmam prie Rogravemos ad prie pas iki į oppidum situm ad fluvium miestas esantis prie upės ad avum redīre grįžti pas senelį ad Kalendās Graecās iki graikiškų Kalen-dų (t y niekada)

ad astra į žvaigždes

per per per Asiam iter facere keliauti per Atildeziją per tōtam vītam per visą gyvenimą per multōs annōs daug metų post po už (vietos ir laiko reikšme) post negōtium iūcundum ōtium po dar-bo malonu pailsėti

post longum tempus po ilgo laiko post mē erat Aegīna ante mē Megara už manęs buvo Aiginagrave prieš mane Megravegara

circum circā aplink apie terra circum axem sē convertit žemė su-

kasi apie savo ašį

circā secundam hōram apie antrą valandą contrā prieš contrā tyrannum prieš tirotildeną inter tarp inter lūnam et terram tarp mėnulio ir žemės

trāns per už kitoje pusėje trāns Rhēnum incolunt gyvena už Re no Prielinksniai su abliatyvu ā ab abs nuo iš ā prīncipiō nuo pradžios ab Olympō iš Ol mpo abs tē nuo tavęs

cum su cum amīcā su draugegrave mēcum su manimi

ē ex iš ex librīs iš knygų dē nuo iš apie dē tēctō dēscendere nulipti nuo stogo dē lupō narrāre pasakoti apie vilką prō dėl už prō fōrmā formalia prō me-

moriā atminčiai prō patriā dėl tėvynės sine be išskyrus sine cūrā be rūpesčio prae priešais dėl prae sē agere priešais save varyti

Victōria in Circō Maximō

Hodiē Aulus in Circō Maximō est nam ibi lūdī sunt Ubi Gāius amīcus est Aulus diū exspectat Tandem amīcus adest Subitō populus clāmat bdquoAvē senatorldquo Mārcus Aquīlius Flōrus senātor adest Etiam Aulus et Gāius clāmant bdquoAvē senātorldquo Nunc populus tacet portae patent equī et agitātōrēs accedunt Dēnique equī in carceribus stant senātor sīgnum dat equī currunt Populus surgit et clāmat Etiam Aulus et Gāius surgunt Tum Aulus gaudet bdquoSyrus victor estldquo Sed Gāius dīcit bdquoEtiam equī victōrēs suntldquo

Vocābula

accedō cessī cessum ce-dere prieiti prisiartinti adsum afuī ndash adesse būti čia pat dalyvauti padėti

agitātor ōris m lenktynininkas

aveō avēre sveikinti

carcer eris m starto vieta

circus ī m cirkas clāmō āvī ātum āre šaukti

currō cucurrī cursum currere bėgti dēnique pagaliau dō dedī datum dare duoti

diū ilgai

equus ī m arklys etiam taip pat exspectō āvī ātum āre laukti

faciō fēcī factum facere daryti

gaudeō gāvīsus sum gau-

dēre džiaugtis (verbum dep) ibi kur

lūdī ōrum m žaidynės

morbus ī m liga nam nes nunc dabar

pateō patuī patēre būti atviram atidarytam tęstis

porta ae f vartai

senātor ōris m senatildetorius

sīgnum ī n ženklas stō stetī statum stāre stovėti

subitō staiga surgō surrēxī surrec-tum surgere keltis tandem pagaliau taceō tacuī tacītum tacēre tylėti ubi ten

victor ōris m nugalėtojas

videō vīdī vīsum vidēre matyti

7

VII Schola septima Alphabētum Graecum (repetītiō)

Raidės Pavadinimas Transkripcija Tarimas

Α α Ἄλφα Alpha a

B β Bῆτα Bēta b

Γ γ Γάμμα Gamma g ŋ

Δ δ Δέλτα Delta d

E ε Ἒ ψῑλον Epsīlon ĕ

Z ζ Zῆτα Zēta dz

H η Ἦτa Ēta ē (ė)

Θ θ Θῆτα Τhēta th (t)

I ι Ἰῶτa Iōta i

K κ Κάππα Kappa k

Λ λ Λάμβδα Lambda l

M μ Mῦ Muuml m

N ν Nῦ Nuuml n

Ξ ξ Ξεῖ Ksī ks

O o Ὂ μῑκρόν Omīkron ŏ

Π π Πεῖ (Πῑ) Pī p

Ρ ρ Ῥῶ Rhō r

Σ σ ς Σίγμα Sigma s

T τ Tαῦ Tau t

Υ υ ῍Υ ψῑλόν Uumlpsīlon uuml (iu)

Φ φ Φεῖ (Φῑ) Phī ph (f)

Χ χ Χεῖ (Χῑ) Chī kh (ch)

Ψ ψ Ψεῖ (Ψῑ) Psī ps

Ω ω ῏Ω μέγα Ōmēga ō

Tarptautiniai žodžiai akadegravemija (gr Ἀκαδημία lo Acadēmia) ndash m tinio

herogravejaus Akadegravemo giraitėje Platograveno įkurtagrave filosogravefinė mokyklagrave veikusi 387 metais prieš

Kristų ndash 529 metais po Kristaus dabar aukščiausių mokslo ar meno įstaigų draugijų aukš-

tųjų mokyklų pavadinimas biologravegija (gr βίος gyvenimas gr λόγος mokslas) ndash mokslas

tiriantis gyvybę ir jos d snius Jerogravenimas (gr Ἱερώνυμος) ndash asmens vardas iš gr ἱερός

šventas gr ὄνυμα vardas filologravegija (gr φιλέω myliu gr λόγος žodis mokslas) ndash kalboacute-

tyra filosogravefas (gr φιλέω myliu σοφία išmintis) ndash filosogravefijos special stas mąstytojas filo-

sogravefija ndash mokslas tiriantis bendruacuteosius d snius f zika (gr φύσις gamta) ndash mokslas tiriantis

bendrąsias mategraverijos (mẽdžiagos ir lauko) savyacutebes sandarą ir judėjimo d snius lic jus

(gr Λύκειοv iš Apolograveno epitegraveto Λύκειος vilkų žudytojas lo Lycēum) ndash vidurinė ar aukš-

tesnioji mokyklagrave logravegika (gr λογική) ndash mokslas tiriantis mąstymo d snius ir jų fogravermas

metaf zika ndash (gr μετά τα φυσικά (tai kas) po f zikos) filosogravefijos dalis tirianti anapus nę

būtį meteorologravegija ndash mokslas tiriantis atmosfegraverą ir jos reiškinius mugravezika (gr Μοῦσα

mūzagrave) ndash meno šakagrave reiškiamagrave garsais poegravetas (gr ποιητής) ndash poegravezijos kūrėjas poegravetika (gr

ποιητική) ndash mokslo šaka tirianti literat ros fogravermas pol tika (gr τά πολιτικά pogravelio reikalai

arba menas valdyti valstybę) ndash bendro žmonių gyvenimo visuomenėje tvarkymo veiklagrave

8

VIII Schola octāva

Dē Germāniā et Germānīs antīquiīs

Germānia antīqua in mediā Eurōpā erat Germānī trāns Rhēnum incolēbant In Germāniā

silvae magnae erant plēnae bestiīs ferīs Praecipuē magna Hercȳnia silva erat ut Caesar in

commentāriīs suīs dē bellō Gallicō scrīpsit Hercȳnia silva ferē ā Rhēnō ad terram Dācōrum

patēbat Incolae Germāniae antīquae bellicōsī erant Virīs Germānōrum figūra magna capil-

līque longī et flāvī erant Fēminae pulchrae et probae līberī autem Germānōrum rōbustī et

impigrī erant Oppida Germānīs antīquīs nōn erant Germānī in silvīs magnīs habitābant

Gladiī scūta et hastae arma Germānōrum erant Membra virōrum Germānōrum magna et

rōbusta animī autem dūrī et asperī erant

1 Atsakykite į klausimus

Ubi erat Germānia antīqua Ubi Germānī incolēbant Quid Hercȳnia erat Ubi Hercȳnia

erat Erantne Germānīs antīquīs oppida Ubi Germānī antīquī habitābant

Tarptautiniai žodžiai agitatildetorius ndash agituacuteojantis žmogus c rkas ndash senovės Rogravemoje

vieta jojimo varžyboms vežimų lenktynėms ir kitoms pramogoacutems pastatas ar palapinė cirko

vaidinimams meno šakagrave pagrįstagrave jėgotildes ir miklugravemo demonstratildevimu fatildektas ndash tikras

nepramanytas įvykis atsitikimas reiškinys figūragrave ndash žmogaus kūno sudėjimas propogravercijos

komentatilderas ndash aacuteutoriaus knygos leidėjo ar rengėjo paaacuteiškinamosios patildestabos magnatildetas ndash

LDK Leacutenkijoje ir Ventildegrijoje stambus žemvaldỹs popul stas ndash pol tikas veikiantis liau-

džiai patinkančiais šūkiais kad užsitikrintų jos patilderamą per rinkimugraves pregravemija ndash apdova-

nojimas už ypat ngus kokiotildes nors veiklotildes laimėjimus ar nuopelnus pap ldomas atlyginimas

priemoka už gerą darbą senatildetorius ndash senatildeto narỹs V ktoras ndash asmens vardas

loz Nota bene Hercȳnia silva Haacuterco miškas Haacuterco kalnai dabar yra Vokiet joje Žemu-

t nės Saksogravenijos ir Tiur ngijos žẽmėse (aukščiausias Brogravekeno kalnas 1141 metras) Hercȳ-

nia silva antikos laikais tęsėsi per V durio Eurogravepą nuo Dunotildejaus aukštupio iki Datildekijos

Tosegrave viẽtose nuo seniausių laikų gyveno ke tų gentys Vardą lo Hercȳnia mokslininkai

kildina iš kelt Perkūnija šis žodis g miniškas lie perk nas ir jo vẽdiniui perk nija

loz Nota bene Maacuterkas Valegraverijus Marciatildelis (lo Mārtiālis 43ndash104 metais) ndash rom nų

poegravetas išgarsėjęs epigratildemomis ndash trumpais sąmoj ngais g riamojo ar pe kiamojo turinio

eilėraščiais

Vocābula

animus ī m siela dvasia

arma ōrum n gintildeklai asper era erum šiurkštus autem tačiau

commentārium ī m užra-šai pastabos komentatilderas

bellicōsus a um karingas

bellum ī n karas

bestia ae f žvėris

capillus ī m plaukas plaukai

dūrus a um kietas tvirtas

Dācī ōrum m datildekai ferē beveik

ferus a um laukinis

figūra ae f išvaizda pavi-dalas

flāvus a um geltonas Gallicus a um gatildelų habitō āvī ātum āre gy-venti

hasta ae f ietis Hercȳnia silva Haacuterco miškas impiger gra grum veiklus incolō coluī cultum ere gyventi (kamegrave)

līberī ōrum m vaikai

membrum ī n sąnarys

oppidum ī n miestas pateō patuī patēre tęstis plēnus a um pilnas praecipuē ypač probus a um doras

Rhēnus ī m Re nas

rōbustus a um tvirtas scrībo scrīpsī scrīptum scrībere rašyti

scūtum ī n skydas sum fuī ndash esse būti

vir virī m vyras

9

VIII Schola octāva REPETĪTIŌ Dēclīnātiō tertia

Trečioji linksniuotė priebalsinis tipas

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

peccātor m peccātōris peccātōrī peccātōrem peccātōre peccātor

leō m leōnis leōnī leōnem leōne leō

legiō f legiōnis legiōnī legiōnem legiōne legiō

virtūs f virtūtis virtūtī virtūtem virtūte virtūs

cīvitās f cīvitātis cīvitātī cīvitātem cīvitāte cīvitās

flūmen n flūminis flūminī flūmen

flūmine flūmen

Nom Gen Dat Acc

Abl Voc

peccātōrēs peccātōrum

peccātōribus peccātōrēs

peccātōribus peccātōrēs

leōnēs leōnum

leōnibus leōnēs

leōnibus leōnēs

legiōnēs legiōnum

legiōnibus legiōnēs

legiōnibus legiōnēs

virtūtēs virtūtum

virtūtibus virtūtēs

virtūtibus virtūtēs

cīvitātēs cīvitātum

cīvitātibus cīvitātēs

cīvitātibus cīvitātēs

flūmina flūminum

flūminibus flūmina

flūminibus flūmina

Sententiae Ego sum quī sum (Vulgāta ndash hebr YHWH) Hīc iacet peccātor (apie Myacutekolą

Kaz mierą Patildecą LDK didįjį egravetmoną Vilniaus Šv Petro ir Povilo bažnyčia) Alma māter

Vilnensis (Universitegravetas teikia dvasinį pẽną) Māter Misericordiae Sub tuum praesidium

cōnfugimus (Aušrotildes Va tų koplyčios įrašas) Littera occidit Spīritus vīvificat (VU

Filologravegijos fakultegravetas) Suō nōmine Suō tempore Sub lēge lībertās Cīvītās Deī

(Augustīnus) Virtūs prīma ndash compescere linguam (Catō)

loz Nota bene Tetragramagrave YHWH Jatildehvė (hebr יהוה YHWH) gr ἐγώ εἰμι ὁ ὤν lo

Ego sum quī sum yra Dievo įvardijimas Sẽnojo Testamentildeto Išėj mo knỹgoje (3 14)

bdquoBetgi ndash Mozė sakė Dievui ndash kai nueisiu pas izraelitugraves ir sakysiu jiems rsquoJūsų protėvių Dievas

atsiuntė mane pas jusrsquo o jie manęs klaus rsquoKoks jo vardasrsquo Ką aš jiems pasakysiuldquo Dievas tarė

Mozei rsquoAš esu kuris esursquo

Pugraveblijus Ov dijus Nazogravenas (lo Ovidius 43 prieš Kristų ndash 17 po Kristaus) ndash iškilus

rom nų poegravetas parašęs bdquoMetamorfozegravesldquo bdquoMeilės menąldquo bdquoHeroidegravesldquo Auregravelijus

August nas (lo Aurēlius Augustīnus 354ndash439) ndash vienas įtaikingiausių katalikų bažny-

čios teogravelogų filogravesofas religinio mokslo skleidėjas parašęs daug veikalų Maacuterkas Pogravercijus

Katogravenas Vyresnyacutesis (lo Catō 234ndash149) ndash mokslininkas

Tarptautiniai žodžiai demonstruacuteoti ndash viešai rodyti pavyzdžiui f lmus madagraves

bantildedymus prez diumas ndash asmenų grupė išrinktagrave vadovauti susirinkimui suvažiavimui

ndash bespa ndash C2H5OH)

tetragramagrave (gr τέτταρες ketur gr γράμμα bruožas rašmuotilde ra dė) hebratildejiški priebalsiai

YHWH reiškiantys Dievo vardą Jatildehvė vulgatagrave ndash lotỹniškas Biblijos vertimas

Vocābula

almus a um maitinantis

cīvītās ātis f miestas vals-tybė

compescō pescuī pesce-re sulaikyti suvaldyti su-tramdyti

cōnfugiō fūgī fugere bėgti pagalbos ieškoti prie-globsčio

eō iī ītum īre eiti

iaceō iacuī iacitum ia-cēre gulėti iam jau

lēx lēgis f įstatymas

legiō ōnis f legiogravenas

leō leōnis m liūtas

lībertās ātis f laisvė

littera ae f ra dė

misericordia ae f gailes-tingumas

nōmen inis n vardas occīdō cīdī cīsum cīde-re partrenkti nužudyti

peccātor ōris m nusidėjėlis

praesidium ī n apsauga

spīritus m pūtimas dvasia

sub su acc ir abl po

virtūs ūtis f narsumas vīvificō āvī ātum āre at-gaivinti prikelti iš numirusių

10

IX Schola nōna REPETĪTIŌ Verbum ndash veiksmažodis

Coniugātiōnēs ndash asmenuotės

Infekto kamienas

ornā- habē- leg- capi- venī-

Īnfīnītīvus praesentis āctīvī

ornā-re puošti habē-re turėti leg-ĕ-re skaityti cap-ĕ-re imti venī-re atvykti

Praesēns indicātīvī āctīvī

ornō puošiu ornā-s orna-t ornā-mus ornā-tis

orna-nt

habe-ō turiu habē-s habe-t habē-mus habē-tis

habe-nt

leg-ō skaitau leg-i-s leg-i-t leg- -mus leg- -tis

leg-u-nt

capi-ō imu capi-s capi-t

-mus -tis

capi-u-nt

veni-ō atvykstu venī-s veni-t venī-mus venī-tis

veni-u-nt

Imperātīvus praesentis āctīvī

ornā puošk ornā-te

habē turėk habē-te

leg-e skaityk leg- -te

cap-e imk -te

venī atvyk venī-te

Futūrum I indicātīvī āctīvī

ōrnā- habē- leg- capi- venī-

ōrnā-b-ō ōrnā-b-i-s ōrnā-b-i-t ōrnā-b-i-mus ōrnā-b-i-tis ōrnā-b-u-nt

habē-b-ō habē-b-i-s habē-b-i-t habē-b-i-mus habē-b-i-tis habē-b-u-nt

leg-a-m leg-ē-s leg-e-t leg-ē-mus leg-ē-tis leg-e-nt

capi-a-m capi-ē-s capi-e-t capi-ē-mus capi-ē-tis capi-e-nt

veni-a-m veni-ē-s veni-e-t veni-ē-mus veni-ē-tis veni-e-nt

loz Nota bene Kalbotildes sistemagrave

sistemagrave (gr σύστημα [systēma] bdquosandaraldquo)

ir paradigmagrave (gr παράδειγμα [paradeigma] bdquopavyzdysldquo) Sistemagrave yra visumagrave sudaryacuteta iš

daugyacutebės s a suvokti iš tų atskirų dalių ndash pavyzdžių

paradigmagraves ndash pavyzdžius suvoksite sistegravemą ndash v sumą Iš lentelių pabandykite nustatyti

1 Išmokite atmintinai asmenuoti šias paradigmagraves

2 Nustatykite ir išverskite šių veiksmažodžių formas Pavyzdys legēs futurum I 2 sg

Habet venīte venītis ōrnābāmus capiēmus capimus ōrnābō veniam habēbunt capiunt

3 Išverskite į lotynų kalbą šias formas

Turėjau atvykstate atvyksite atvyk puošėme puošime imkite imsiu turėsiu jis skaitys

Imperfectum indicātīvī āctīvī

ōrnā-ba-m ōrnā-bā-s ōrnā-ba-t

ōrnā-bā-mus ōrnā-bā-tis ōrnā-ba-nt

habē-ba-m habē-bā-s habē-ba-t

habē-bā-mus habē-bā-tis habē-ba-nt

leg-ēba-m leg-ēbā-s leg-ēba-t

leg-ēbā-mus leg-ēbā-tis leg-ēba-nt

capi-ēba-m capi-ēbā-s capi-ēba-t

capi-ēbā-mus capi-ēbā-tis capi-ēba-nt

veni-ēba-m veni-ēbā-s veni-ēba-t

veni-ēbā-mus veni-ēbā-tis veni-ēba-nt

11

X Schola decima REPETĪTIŌ Coniugātiōnēs ndash asmenuotės

Sententiae Nōs habēbit humus (bdquoGaudeāmusldquo) Trēs faciunt collēgium [viduramžiais jei

susirinkdavo trys studentai dėstytojas galėdavo skaityti paskaitas] Amīcum probā probātum

amā Age quid agis Dīvide et imperā [imperial stų šūkis] Dēstruam et aedificabō (Vulgāta)

Dā mihi ubi stāre et ego terram movēbō (Archimēdēs) Ego movēbō nōn sōlum terram sed

et caelum (Vulgāta) Cum ventīs lītigāre (Petrōnius) Equō nē crēdite Teucrī (Vergilius)

Ergō ego nec amīcum habeō nec inimīcum Verba docent exempla trahunt Fābula docet

(Terentius) Ferrum natāre docēs Īgnōrāmus et īgnōrābimus [agnogravestikų posakis] In aquā

scrībis Et cognōscētis vēritātem et vēritās līberābit vōs (Vulgāta) Nōn est vīvere sed

valēre vīta (Mārtiālis) Sapere audē (Horātius)

1 Perskaitykite ir išverskite sentencijas

2 Išsirašykite jas į sąsiuvinį

3 Raštu paaiškinkite pirmųjų dešimties sentencijų veiksmažodžių formas Pavyzdys habebit

ndash fut I ind act 3 sg Sutrumpinimai praes ndash praesēns impf ndash imperfectum fut ndash futūrum

ind ndash indicātīvus act ndash āctīvum sg ndash singulāris pl ndash plūrālis

loz Nota bene bdquoGaudeāmusldquo (lo džiaukimės) ndash studentų h mnas agnogravestikai ndash

filosograve teigiantys kad neįmanoma pažinti tikrovę

Archimegravedas (lo Archimēdēs gr Ἀρχιμήδης 287ndash212 metais prieš Kristų) ndash garsus

graikų f zikas mechatildenikas išradėjas gyvenęs Sirak zuose (Sic lijoje) Petrogravenijus Arb tras

(lo Petrōnius 14ndash66 metais) ndash rom nų rašytojas Pugraveblijus Terentildecijus Afrikiẽtis (lo

Terentius 190ndash159 metais prieš Kristų) ndash dratildemų rašytojas iš Kartatildeginos

Vocābula

aedificō āvī ātum āre statyti

agō ēgī āctum agere varyti veikti daryti

amō āvī ātum āre mylėti audeō ausus sum audēre išdrįsti

caelum ī n dangus cognōscō cognōvī cogni-tum cognōscere pažinti

collēgium ī n kolegija crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti destruō strūxī structum struere sugriauti dīvidō dīvīsī dīvīsum

dīvidere dalyti skaldyti dō dedī datum dare duoti

doceō docuī doctum docēre mokyti ergō taigi

exemplum ī n pavyzdys faciō fēcī factum facere daryti

ferrum ī n geležis habeō habuī habitum habēre turėti laikyti

humus ī f žemė īgnōrō āvī ātum āre ne-žinoti

imperō āvī ātum āre valdyti

inimīcus ī m priešas

līberō āvī ātum āre išlaisvinti lītigō āvī ātum āre gin-čytis vaidytis peštis moveō mōvī mōtum

movēre judinti natō āvī ātum āre plaukti

nec nei nōn sōlum sed etiam

ne tik bet ir

probātus a um išbandytas probō āvī ātum āre iš-bandyti

sapiō sapiī sapere turėti skonį būti išmintingam

stō stetī statum stāre stovėti

Teucrī ōrum m teũkrai t y troj nai

trahō trāxī tractum tra-here traukti ubi kur

ventus ī m vėjas valeō valuī valitum va-lēre būti sveikam gyvuoti

vēritās ātis f tiesa

vīta ae f gyvenimas

vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

vīvificō āvī ātum āre at-gaivinti prikelti iš numirusių

12

XI Schola ūndecima

volō voluī ndash velle norėti

Praesēns Imperfectum Futūrum I

vol-ō vī-s vul-t

vol-u-mus vul-tis vol-u-nt

vol-ēba-m vol-ēbā-s vol-ēba-t

vol-ēbā-mus vol-ēbā-tis vol-ēba-nt

vol-a-m vol-ē-s vol-e-t

vol-ē-mus vol-ē-tis vol-e-nt

Tarpēia

Sabīnī ōlim agrōs Rōmānōrum vāstābant Iam ad oppidum appropinquant Mox Capitōlium

oppugnant sed frūstrā Tum Tarpēia fīlia praefectī Rōmānī extrā moenia ambulat Sabīnī

eam aurō temptant Tarpēia autem dīcit bdquoVolō ōrnāmenta quae in laevīs brācchiīs vestrīs

geritisldquo Sabīnī nōn recūsant et mox auxiliō Tarpēiae intrā portam stant Tum sine morā in

Tarpēiam scūta gravia iactābant nam scūta Sabīnōrum quōque sunt in laevīs bracchiīs Sīc

Sabīnī perfidam Tarpēiam necat atque Capitōlium occupant Posteā Rōmānī semper iactā-

bant illōs quī patriam prōdunt dē rūpe Tarpēiā (Scudder)

1 Atsakykite į klausimus

1 Quis ōlim agrōs Rōmānōrum vāstābant 2 Quis extrā moenia ambulat 3 Quem Sabīnī

aurō temptant 4 Quid Tarpēia Sabīnīs dīcit 5 Ubi auxiliō Tarpēiae stant Sabīnī 6 Quid

post faciunt Sabīnī 7 Cūr posteā Rōmānī iactābant hominēs dē rūpe Tarpēiā

2 Išrašykite iš teksto visus prielinksnius su linksniais ir juos išverskite Pavyzdys ad oppi-

dum ndash prie miesto

3 Išmokite veiksmažodžio volō voluī ndash velle bdquonorėtildquo tris indikatyvo laikus

Sententia Medicus nōn dat quod patiēns vult sed quod ipse bonum scit

Vocābula

ager agrī m dirva laukas ambulō āvī ātum āre vaikščioti

appropinquō āvī ātum āre artintis prisiartinti atque ir ir taip pat autem tačiau

aurum ī n auksas

auxilium ī n pagalba

brācchium ī n dilbis ranka

Capitōlium ī n Kapitogravelijus cūr kodėl dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

fīlia ae f duktė frūstrā veltui gerō gessī gestum gere-re nešti nešioti gravis e sunkus iactō āvī ātum āre mėtyti

intrā su acc viduje į vidų

ipse ipsa ipsum pats laevus a um kairỹs

medicus ī m gydytojas

mora ae f užtrukimas su-gaištis gaišatis

moenia um n sienos mox greitai nam nes

necō āvī ātum āre žudyti occupō āvī ātum āre už-imti

ōlim kitados

oppidum ī n miestas oppugnō āvī ātum āre pulti veržtis šturmuoti

ōrnāmentum ī n papuoša-las

patiēns entis kenčiantis

patria ae f tėvynė perfidus a um neištiki-mas klastingas

praefectus ī m prefegravektas viršininkas vadas

posteā vėliau prodō didī ditum pro-dere išduoti quōque taip pat recūsō āvī ātum āre duoti neigiamą atsakymą nesutikti

rūpēs is f uola tarpeklis sciō scīvī scītum scīre žinoti

scūtum ī n skydas sīc taip tokiu būdu stō stetī statum stāre stovėti

Tarpēia ae f Tarp ja

temptō āvī ātum āre (iš)mėginti (iš)bandyti

vāstō āvī ātum āre siau-bti

13

XII Schola duodecima Perfectum indicātīvī āctīvī Keturios asmenuotės

Perfectum indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-ī ōrnāv-istī ōrnāv-it

ōrnāv-imus ōrnāv-istis ōrnāv-ērunt

habu-ī habu-istī habu-it

habu-imus habu-istis habu-ērunt

lēg-ī lēg-istī lēg-it

lēg-imus lēg-istis lēg-ērunt t

cēp-ī cēp-istī ī cēp-it

cēp-imus cēp-istis cēp-ērunt

vēn-ī vēn-istī vēn-it

vēn-imus vēn-istis vēn-ērunt

Sententiae In prīncipiō creāvit Deus caelum et terram (Vulgāta) Sīcut dīlēxit mē Pater et

ego dīlēxī vōs Manēte in dīlectiōne meā (Vulgāta) Dīxit ergō Iēsus Petrō Mitte gladium

tuum in vāgīnam Calicem quem dedit mihi pater nōn bibam illum (Vulgāta) Bīduō post

Ariovistus ad Caesarem lēgatōs mīsit (Caesar)

Singulāris Plūrālis Prōnōmen dēterminātīvum

Nom ipse ipsa ipsum ipsī ipsae ipsa ipse ipsa ipsum

pats Gen ipsīus ipsōrum ipsārum ipsōrum

Dat ipsī ipsīs

Acc ipsum ipsam ipsum ipsōs ipsās ipsa Pažymimasis įvardis Abl ipsō ipsā ipsō ipsīs

Kaip ipse ipsa ipsum yra linksniuojami ille illa illud ir iste ista istud (V pmoka)

1 Išverskite Vulgatos (Jon 19 18ndash22) ištrauką

18 Ubi crucifixērunt eum et cum eō aliōs duōs hinc et hinc medium autem Iēsum

19 Scrīpsit autem et titulum Pīlātus et posuit super crucem IESUS NAZARENUS REX

IUDAEORUM 20 Hunc ergō titulum multī Iūdaeōrum lēgērunt quia prope cīvitātem erat

locus ubi crucifīxus est Iēsus Et erat scrīptum Hebraiumlcē Graecē et Latīnē 21 Dīcēbant

ergō Pīlātum pontificēs Iūdaeōrum Nōlī scrībere Rēx Iūdaeōrum sed quia ipse dīxit Rēx

sum Iūdaeōrum 22 Respondet Pīlātus Quod scrīpsī scrīpsī

Vocābula

alius alia aliud kitas

Ariovistus ī m bibō bibī bibere gerti

bīduum ī n dvi dienos dviejų dienų laikotarpis

calix icis m taurė

cīvitās ātis f valstybė miestas

creō āvī ātum āre sukur-ti

crucifīgō fīxī fīxum fī-gere nukryžiuoti

crux crucis m kryžius dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dīlēctiō ōnis f meilė

dīligō lēxī lēctum ligere labai vertinti branginti my-lėti pasirinkti mėgti

Graecē gra kiškai faciō fēcī factum facere daryti

Hebraiumlcē hebratildejiškai hinc iš čia iš ten hinc et hinc iš vienos ir iš kitos pusės

Iūdaeī ōrum m žydai Latīnē lotỹniškai maneō mansī mansum manēre pasilikti

medium ī n vidurys

mittō mīsī missum mit-

tere siųsti čia kišti

Nazarēnus a um nazariẽ-tis (Nazaregraveto gyventojas)

pontifex icis m kunigas post po po to vėliau pōnō posuī positum pō-nere dėti pastatyti

prope su acc arti prie

prīncipium ī n pradžia

quia kadangi nes respondeō respondī re-spōnsum respondēre at-sakyti

rēx rēgis m karalius sīcut kaip

titulus ī m antraštė užrašas

vāgīna ae f makštis

14

XIII Schola tertia decima

Ultima hōra Caesaris

Senātōrēs Rōmānī bdquoCaesar cūius magnam potentiam timēmus rēgnum capere vultldquo bdquoTarquinius rēx ultimus nōn fuit nam Caesar rēx novus esse cupitldquo bdquoQuod sī prohibēre volumus Caesarem necāre debēmusldquo Senātōrēs postquam in cūriam convēnērunt Caesarem exspectāvērunt Quī cūriam petere dubitāvit quod Calpurnia uxor eum verbīs vehementibus monuit bdquoEā nocte somnium mē terruit tē mortuum vīdī Manē hīc Caesar quia salūtī tuae timeōldquo Paulo post Brutus senātor ad Caesarem vēnit et eum rogāvit bdquoUbi es Caesar Cūr in cūriam nōn venīs Senātōrēs tē exspectantldquo Quamquam Calpurnia marītum tenēre studuit is dēnique cum Brutō cūriam petīvit Quam dum Caesar intrat senātōrēs surrēxērunt eumque salūtāvērunt Ūnus ē senātōribus hellip

Komentaras Cegravezaris buvo nužudytas 44 metų kovo 15 dieną (prieš Kristų)

1 Atsakykite į klausimus

1 Quid dīxit senātōrēs Rōmānī dē Caesare 2 Quid ēgērunt senātōrēs in cūria 3 Cūr Caesar cūriam petere dubitāvit 4 Quid Caesarī dīxit Calpurnia uxor 5 Quī senātor ad Caesarem vēnit 6 Quid dīxit Brutus 7 Quid post verba Brutī facit Caesar

Sententiae Et tū Brute Tū quōque fīlī mī Tas pat graikiškai Καὶ σὺ τέκνον

Vocābula

Brutus ī m Brugravetas Cegravezario giminaitis ir žudikas

Calpurnia ae f Kalpugravernija capiō cēpī captum ca-pere imti conveniō vēnī ventum venīre sueiti susirinkti cupiō cupīvī cupītum

cupere geisti trokšti cūr kodėl

cūria ae f kugraverija debeō debuī debitum debēre turėti privalėti dēnique pagaliau dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dubitō āvī ātum āre abe-joti

dum tuo tarpu kai exspectō āvī ātum āre laukti

faciō fēcī factum facere daryti

fuī žr sum hīc čia

hōra ae f valandagrave intrō āvī ātum āre įeiti įžengti

maneō mansī mansum manēre pasilikti

marītus ī m sutuoktinis vyras

medium ī n vidurys mittō mīsī missum mit-

tere siųsti čia kišti

moneō monuī monitum monēre priminti atkreipti dėmesį įkalbinėti

mortuus a um miręs

nox noctis f naktis novus a um naujas paulo post netrukus petō petīvī petītum petere ieškoti siekti vykti

potentia ae f galybė postquam po to kai prohibeō hibuī hibitum prohibēre sulaikyti trukdy-ti drausti quam po to kai quamquam nors kad ir

quod nes

rēgnum ī n karaliaus val-džia karalystė

rogō āvī ātum āre klausti

salūs ūtis f sveikata gerovė

salūtō āvī ātum āre svei-kinti

senātor ōris m senatildetorius

somnium ī n sapnas surgō surrēxī surrēc-tum surgere keltis studeō studuīndash studēre stengtis

sum fuī ndash esse būti teneō tenuī tentum te-

nēre laikyti turėti terreō terruī territum terrēre gąsdinti timeō timuī ndash timēre bijoti būgštauti

ubi kur ultimus a um tolimiau-sias paskutinis

ūnus a um vienas

uxor ōris f žmonagrave vehemēns entis smarkus karštas griežtas

veniō vēnī ventum ve-nīre atvykti ateiti

verbum ī n žodis videō vīdī vīsum vidēre matyti

15

XIV Schola quārta decima Veiksmažodžių pagrindinių formų sąvadas

I amō āvī ātum āre mylėti tokios pat pagrindinės formos arō 1 arti cantō 1 dainuoti clamō 1 šaukti creō 1 sukurti exspectō 1 laukti dubitō 1 abejoti intrō 1 įeiti įžengti mostrō 1 rodyti putō 1 manyti salūto 1 sveikinti ir kitų dō dedī datum dare duoti stō stetī statum stare stovėti

III legō lēgī lectum legere rinkti skaityti scrībō scrīpsī scrīptum scrībere rašyti carpō carpsī carptum carpere skinti dīcō dīxī dictum dīcere sakyti dīligō lēxī lēctum ligere labai vertinti scrībo scrīpsī scrīptum scrībere rašyti trahō traxī trāctum trahere traukti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

mittō mīsī missum mittere siųsti incolograve incoluī incultum incolere gyventi

pōnō posuī positum pōnere dėti

cupiō cupīvī cupītum cupere trokšti petō petīvī petītum petere siekti quaerō quaesīvī quaesītum quaerere ieškoti

agō ēgī āctum agere varyti veikti capiō cēpī captum capere imti faciō fēcī factum facere daryti crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti currō cucurrī cursum currere bėgti surgō surrēxī surrectum surgere keltis

II maneō mansī mansum manēre pasi-likti

respondeō spondī sponsum spondēre atsakyti

debeō debuī debitum debēre turėti privalėti

doceō docuī doctum docēre mokyti habeo habuī hibitum habēre turėti prohibeō prohibuī prohibitum prohi-bēre sulaikyti trukdyti drausti moneō monuī monitum monēre pri-minti atkreipti dėmesį įkalbinėti

taceō tacuī tacitum tacēre tylėti terreō terruī territum terrēre gąsdinti teneō tenuī tentum tenēre laikyti pateō patuī ndash patēre tęstis studeō studuī ndash studēre stengtis timeō timuī ndash timēre bijoti būgštauti rideō rīsī rīsum ridēre juoktis sedeō sēdī sessum sedēre sėdėti videō vīdī vīsum vidēre matyti

IV audiō audīvī audītum audīre klausyti

fīniō fīnīvī fīnītum fīnīre baigti pūniō pūnīvī pūnītum pūnīre baigti scīō scīvī scītum scīre baigti veniō vēnī ventum venīre atvykti ateiti conveniō vēnī ventum venīre sueiti

Sententiae Nōn quam diū sed quam bene vīxeris refert (Seneca) Peccāvī Haec scrīpsī

nōn ōtiī abundantia sed amōris ergā tē (Cicero) Mīlitāvī nōn sine gloriā (Horātius) Post

fēstum vēnistī Quaerit aquās in aquīs et pōma fugācia captat Tantalus hōc illī garrula

lingua dedit (Ovidius)

Vocābula

abundantia ae f patvini-mas gausa perteklius

amor ōris m meilė bene gerai captō āvī ātum āre gau-dyti griebti čiupti

diū ilgai dō dedī datum dāre duoti

ergā su acc prie

fēstum ī n šventė iškilmės

fugāx ācis bėgantis garullus a um plepus šnekus

gloria ae f garbė šlovė hic haec hoc šitas šis

ille illa illiud anas (arti jo)

lingua ae f kalba liežuvis mīlitō āvī ātum āre būti kareiviu tarnauti kariuome-nėje kovoti

ōtium ī n poilsis laisvalai-kis

peccō āvī ātum āre nusi-dėti

pōmum ī n medžio vaisius quaerō quaesīvī quaesī-

tum quaerere ieškoti

quam kaip referō retulī relātum

referre nunešti atgal atsi-minti

sed bet scrībō scrīpsī scrīptum scrībere rašyti

sine su abl be

Tantalus ī m Tantatildelas

veniō vēnī ventum ve-nīre atvykti ateiti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

16

XV Schola quīnta decima Rēx Tarquinius et librī mulieris

Nocte ad Tarquinium Superbum mulier vēnit eīque novem librōs ostendit Tarquinius bdquoQuis es mulier Quid cupis Tē numquam vīdīldquo Mulier autem rēgī dīxit bdquoVidē librōs quōs mēcum portō Verba quae in iīs librīs legis ōrācula deōrum sunt Librōs vēndere volōldquo Ubi Tarquinius pretium rogāvit mulier magnam cōpiam pecūniae postulāvit Tarquinius autem pecūniam dare noluit bdquoPretium quod postulās ingēns est Num mē rīdere vīsldquo Statim mulier trēs librōs cēpit eōsque in ignem mīsit Tum rēgī dīxit bdquoEōs trēs librōs restituēre nōn possum sed nunc tibi sex librōs vēndōldquo Quod mulier prō sex librīs idem ingēns pretium postulāvit rēx eam rīsit bdquoNum fūr es mulier Sōlum sex librī restant tamen idem pretium postulās Quod ego crīmen vocōldquo Sed mulier nōn dubitāvit iterum trēs librōs in ignem mittere Tum dīxit bdquoNunc trēs librī restant Tibi licet eōs emere sed idem pretium postulōldquo Tarquinius diū dē verbīs mulieris cōgitāvit dēnique dīxit bdquoFīdūcia tua mihi placet mulier Vēnde mihi eōs librōs Pecūniam quam cupis dōldquo Mulier rēgī librōs praebuit tum eī grātiās ēgit et discessit

Komentaras Tarkv nijus įsigijo tik tris knygagraves nes ne iš karto suvokė jų vertę Moteriškės atnešusios tas knygas daugiau niekas nematė Spėjama kad ji buvusi gra kų pratildenašė Sib lė turėjusi oratildekulą grὸtoje netoli Kugravemų (vard Kugravemos lo Cūmae gr Κύμη Kampatildenija) Pagal pratildenašės vardą trys knygos buvo vadinamos Sib lės knygomis Rom nai jas saugojo šventykloje kad sunkmečiu galėtų josegrave rasti patarimų

Sententiae Gaudium in litterīs est Id est (i e) Grātiās agō

Vocābula

capiō cēpī captum ca-pere imti

cōpia ae f išteklius atsarga gausybė

cōgitō āvī ātum āre mąstyti

crīmen inis n nusikaltimas cupiō cupīvī cupitum

cupere geisti trokšti dēnique pagaliau discedō cessī cessum cedere išeiti pasišalinti diū ilgai dō dedī datum dare duoti

dubitō āvī ātum āre abe-joti

dum tuo tarpu kai emō ēmī ēmptum eme-re pirkti

fīdūcia ae f pasitikėjimas

fūr is m f vagis vagilė

ignis is m ugnis

ingēns entis didžiulis mil-žiniškas

iterum vėl antrą sykį legō lēgī lēctum legere rinkti skaityti

licet licuit ndash licēre leista mittō mīsī missum mit-

tere siųsti čia įmesti

mulier eris f moteris

nolō noluī ndash nolle neno-rėti

novem devyni

nox noctis f naktis num nejaugi negi nunc dabar nunquam niekada

ōrāculum ī n orakulas iš-tarmė

ostendō tendī tentum tendere ištiesti atkišti rodyti

pecūnia ae f turtas pinigai placet placuī placitum placēre patikti portō āvī ātum āre neš-ti gabenti possum potuī ndash posse galėti

postulō āvī ātum āre reikalauti

praebeō praebuī praebi-tum praebēre (pa)duoti

pretium ī n vertė kaina

quam po to kai restituō stituī stitūtum stituere vėl statyti grąžinti restō restitī restāre pasi-likti išlikti

rēx rēgis m karalius rīdeō rīsī rīsum rīdēre juoktis rogō āvī ātum āre klausti scrībō scrīpsī scrīptum

scrībere rašyti sex šeši sōlum tik statim tučtuojau bematant sum fuī ndash esse būti superbus a um išdidus

trēs tria trys tum tada ubi kur kai vēndō vēndidī vēndi-tum vēndere parduoti videō vīdī vīsum vidēre matyti

volō voluī ndash velle norėti

verbum ī n žodis vocō āvī ātum āre šaukti kviesti vadinti

17

XVI Schola sexta decima Veiksmažodis sum fuī ndash esse būti

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

es-se bdquobūtildquo 1 2 3

s-u-m esu es

es-t

s-u-mus esame

es-tis s-u-nt

er-a-m buvau

er-ā-s er-a-t

er-ā-mus buvome

er-ā-tis er-a-nt

er-o būsiu

er-i-s er-i-t

er- -mus būsime

er- -tis er-u-nt

Imperātīvus

es būk

es-te būkite

Sententiae Digitus Deī est hīc (Vulgāta) Ego sum pānis vītae (Vulgāta) Ego sum pāstor

bonus Bonus pāstor animam suam dat prō ovibus suīs (Vulgāta) Sed vōs nōn crēditis quia

nōn estis ex ovibus meīs (Vulgāta) Ego sum lūx mundī (Vulgāta) Vōs estis lūx mundī

(Vulgāta) Mea doctrīna nōn est mea sed eius quī mīsit mē (Vulgāta) Lucerna corporis tuī

est oculus tuus (Vulgāta) Quam angusta porta et arcta via est quae dūcit ad vītam et paucī

sunt quī inveniunt eum (Vulgāta) Quī ex Deō est verba Deī audit Proptereā vōs nōn

audītis quia ex Deō nōn estis (Vulgāta) Nōn est discipulus super magistrum nec servus

super dominum suum (Vulgāta) Ego et Pater ūnum sumus (Vulgāta) Ego sum vītis vēra

et Pater meus agricola est (Vulgāta) Hī sunt extrā prōvinciam trāns Rhodanum prīmī

(Caesar) Dīcit eī Iēsus Ego sum via et vēritās et vīta nēmō venit ad Patrem nisi per mē

(Vulgāta) Dīcit illīs Iēsus Vōs autem quem mē esse dīcitis Respondēns Simon Petrus dīxit

Tū es Christus fīlius Deī vīvī (Vulgāta) Ubi enim sunt duo vel trēs congregātī in nōmine

meō ibi sum in mediō eōrum (Vulgāta) Nōn sum quālis eram (Horātius)

1 Išverskite Vulgatildetos (Jon I 1ndash5) ištrauką

1 In prīncipiō erat verbum et verbum erat apud Deum et Deus erat verbum

2 Hoc erat in prīncipiō apud Deum 3 Omnia per ipsum facta sunt et sine ipsō factum est

nihil quod factum est 4 In ipso vīta erat et vīta erat lūx hominum 5 Et lūx in tenebrīs

lūcet et tenebrae eam nōn comprehendērunt

Vocābula

agricola ae m žemdirbys angustus a um siauras

anima ae f dvelkimas vė-jas kvėpavimas siela

ar(c)tus a m ankštas siauras

argūmentum ī n argu-mentas įrodymas

cōgitō āvī ātum āre mąstyti galvoti

comprehendō prehendī prehēnsum prehendere sugriebti suimti sučiupti

congregō āvī ātum āre surinkti suburti

corpus oris n kūnas

digitus ī m pirštas

doctrīna ae f mokymas mokslas

dominus ī m viešpats ponas dūcō dūxī ductum dū-

cere vesti faciō fēcī factum facere daryti

hīc čia inveniō vēnī ventum venīre užeiti rasti lūceō lūxī lūcere šviesti spindėti

lucerna ae f žiburys žibin-tas

lūx lūcis f šviesa

mundus ī m pasaulis

mittō mīsī missum mit-

tere siųsti čia kišti

nēmō inis m f niekas (kal-

bant apie žmogų)

nihil n niekas nisi jei ne oculus ī akis

omnis e visas omnia

ovis is f avis

pānis is m duona

pāstor ōris m piemuo paucus a um negausus ma-

žas paucī nedaugelis keletas

porta ae f vartai durys

prō su abl dėl už vietoj proptereā dėl to

prīncipium ī n pradžia quālis e koks quia kadangi nes

respondeō spondī spon-sum spondēre atsakyti

servus ī m vergas

sine su abl be

super su acc virš viršuj

tenebrae ārum f tamsa

trāns su acc anagravepus už

vēritās ātis f tiesa vērus a um tikras

vīta ae f gyvenimas

vītis is f vynšakė vynmedis

18

XVII Schola septima decima

eō iī itum īre eiti

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

ī-re bdquoeitildquo 1 2 3

e-ō einu ī-s

ī-t

ī-mus einame

ī-tis e-u-nt

ī-ba-m ėjau

ī-bā-s ī-ba-t

ī-bā-mus ėjome

ī-bā-tis ī-ba-nt

ī-b-ō eisiu

ī-b-i-s ī-b-i-t

ī-b-i-mus eisime

ī-b-i-tis ī-b-u-nt

Imperātīvus

ī eik

ī-te eikite

Dominus et servus iter faciunt

Dominus Rūfus servō Syrō dīcit bdquoCrās Rōmam ībimus Parā ad itineremldquo Māne dominus

et servus Rōmam iter faciunt Paulō post Rūfī raeda ante ūnam magnam villam est Syrus

laetus est nam hodiē in villā nōn labōrat sed Rōmam īt Diū Rūfus et Syrus per multa

Campāniae oppida eunt Extrā mūrōs oppidōrum virī tumulōs magnificōs vident Via Appia

plēna est virōrum raedārumque bdquoQuam pulchrum est Rōmam īreldquo ndash Syrus gaudet Post

Rūfum dominum suum rogat bdquoCūr Rōmam īs domineldquo Rūfus Syrō respondet bdquoRōmam

eō quod ibi varia negōtia mihi suntldquo Syrus dominī dīcit bdquoEgo prīmum Rōmam eōldquo

Dominus respondet bdquoSī mihi vērus ēris iterum ūnā Rōmam ībimusldquo Posteā Syrus in viā

multōs servōs videt aliī equōs agitant aliī magnam frūmentī cōpiam portant Syrus servōs

salūtat bdquoSalvēte amīcī Nōs Rōmam īmus Et vōs quō ītisldquo Servī autem nōn respondent

nam dēfessī sunt (pagal Hartmut Schulz)

Sententiae Sī vir es ī (Ovidius) Ībimus illāc (Ovidius) Flūmina iam lactis iam flūmina

nectaris ībant (Ovidius) Īte missa est Deō grātiās

Vocābula

Appius a um Atildepijaus

Appius ī m Atildepijus centildezo-

rius nutiesęs kelią Via Appia agitō āvī ātum āre varyti alius alia aliud kitas autem tačiau

Campānia ae f Kampatildenija sritis tarp Latildecijaus ir Lukatildeni-jos ausogravenų ir ograveskų kraštas

cōpia ae f gausybė ištek-lius atsarga

crās rytoj dēfessus a um nuvargęs diū ilgai

dominus ī m viešpats šei-mininkas ponas

extrā su acc už anagravepus

flumen inis n upė gaudeō gavīsus sum gau-

dēre džiaugtis (verbum dep)

hodiē šiandien ibi ten illāc anoje pusėje ten

iter itineris n kelias iter

facere keliauti

flūmen inis n upė iterum vėl dar kartą labōrō āvī ātum āre dirbti stengtis kentėti

lac lactis n pienas laetus a um linksmas magnificus a um puikus prašmatnus prabangus

māne rytą

mūrus ī m mūras siena

missa ae f m šios nam nes

nectar aris n gr nektatilderas

negōtium ī n užsiėmimas darbas veikla reikalas

oppidum ī n miestas parō āvī ātum āre ruošti paulō post netrukus plēnus a um pilnas

portō āvī ātum āre nešti gabenti

post vėliau posteā po to paskui vėliau

prīmum pirmąkart pulcher chra chrum gra-žus

quia kadangi nes quō kur

raeda ae f kelt karietagrave ve-žimas keturiais ratais

Rūfus ī m Rugravefas vardas respondeō spondī spon-sum spondēre atsakyti salūtō āvī ātum āre svei-kinti

servus ī m vergas

sī jei

super su acc virš viršuj

Syrus ī m

tumulus ī m kalva kapas ūnā kartu drauge varius a um įvairus vērus a um ištikimas

via ae f kelias gatvė

videō vīdī vīsum vidēre matyti

villa ae f sodyba ūkis dvaras

19

XVIII Schola duodēvīcēsima

edō ēdī ēsum ēsse (edere) valgyti

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

es-se ed-e-re 1 2 3

ēd-ō valgau ēs

ēs-t

ed-i-mus valgome

ēs-tis ed-u-nt

ed-ēba-m valgiau

ed-ēbā-s ed-ēba-t

ed-ēba-mus valgėme

ed-ēba-tis ed-ēba-nt

ed-a-m valgysiu

ed-ē-s ed-e-t

ed-ē-mus valgysime

ed-ē-tis ed-u-nt

Imperātīvus

ēs valgyk

ēs-te valgykite

Cēna Rōmāna Herī pater meus amīcōs suōs ad cēnam vocāvit Nōnā hōrā adveniunt convīvae duo senātōrēs Rōmānī et ipse consul Rōmānus Convīvae dominum patrem meum salūtant Tum in trīclīniō vēnērunt et in lectīs accubuērunt Puerīs tamen in trīclīniō nūllus locus est Sed pater mē aliquid ex poētīs Rōmānīs dēclāmāre vult Quā dē causā in ātriō exspectāvī Imprīmīs pater meus vīnum deīs deābusque dēfūsit Rōmānī ēdēbant ut Horātius scrīpsit bdquoAb ōvō ūsque ad mālaldquo id est imprīmīs ōva post cēnam ndash māla Servī dominō et convīvīs multa fercula inferēbant ut piscēs cāpōnēs lactūcam brassicam pānem etc Ūnus ē servīs mihi fīliō dominī uvās pulchrās dat bdquoĒs puerldquo Edēbam et gaudēbam Posteā pater servō ūnō mē invitāre iussit In trīclīniō patrem et convīvās vīdī Convīvās salūtō prope iānuam stō et patris iussa exspectō Ille inquit bdquoEn dēclāmātor noster Recitā nōbīs aliquid mī Lūcī Magister tuus dīcit tē dēclāmāre posseldquo Carmen Catullī dē passere recitō Ūnus ē convīvīs inquit bdquoBene dēclāmat Cornēlī fīlium tuum poētam in futūrō esse putōldquo

Vocābula

accumbō accubuī accu-bitum accumbere atsigulti

adveniō vēnī ventum venīre atvykti aliquis aliqua aliquid kas nors kažkas kas

ātrium ī n atildetrijus sveta nė autem tačiau

brassica ae f kopūstas

cāpo ōnis m kaplūnas (mė-

sinis gaidys)

carmen inis n giesmė

Catullus ī m Katugravelas poegravetas

causa ae f priežastis

cēna ae f pietūs

cibus ī m maistas

clāmō āvī ātum āre šau-kti

convīva ae m f svečias

consul ulis m konsulas

dēclāmātor ōris m iškal-bos mokytojas kalbėtojas

dēclāmō āvī ātum āre deklamuoti

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dominus ī m viešpats šei- mininkas ponas

en štai šit dēfundo dēfūdī dēfū-sum dēfundere nulieti exspectō āvī ātum āre laukti

ferculum ī n padėklas pa-tiekalas valgis

futūrum ī n ateitis gaudeō gavīsus sum gaudēre džiaugtis

hōra ae f valanda

iānua ae f durys imprīmīs pirmiausia inferrō intulī illātum inferre įnešti atnešti inquit sako tarė invītō āvī ātum āre kviesti

iussum ī n įsakymas

lactūca ae f salota

lectus ī m lova gultai

mālum ī n obuolys nam nes nōnus a um devintas nūllus a um joks nė vienas

ōvum ī n kiaušinis

pānis is m duona

passer eris m žvirblis

piscis is m žuvis

possum potuī ndash posse galėti

posteā po to paskiau

prope su acc arti prie putō avī ātum āre ma-nyti

recitō āvī ātum āre skai-tyti balsugrave (garsiai)

respondeō spondī spōn-sum spondēre atsakyti salūtō āvī ātum āre svei-kinti

scrībō scrīpsī scrīptum scrībere rašyti sed bet

senātor ōris m senatildetorius sī jei stō stetī statum stāre stovėti

trīclīnium ī n valgomasis

ūsque ad iki pat

ūva ae f vynuogė veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

vīnum ī n vynas vocō āvī ātum āre kviesti volō voluī ndash velle norėti

20

XIX Schola ūndēvīcēsima

ferō tulī latum ferre ndash nešti (M ltono tekstegrave ndash iškęsti ištverti)

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

fer-re bdquoneštildquo 1 2 3

fer-ō nešu

fer-s fer-t

fer-i-mus nešame

fer-tis fer-u-nt

fer-ēba-m nešiau

fer-ēbā-s fer-ēba-t

fer-ēbā-mus nešėme

fer-ēbā-tis fer-ēba-nt

fer-a-m būsiu

fer-ē-s fer-e-t

fer-ē-mus būsime

fer-ē-tis fer-e-nt

Imperātīvus

fer nešk

fer-te neškite

Sententiae Ego sum vītis vōs palmitēs quī manet in mē et ego in eō hic

fert frūctum multum quia sine mē nihil potestis facere (Vulgāta) Bene ferre

magnam Disce fortūnam (Horātius) Quī fert malīs auxilium post tempus

dolet (Phaedrus) Quasi mūrēs semper edimus aliēnum cibum (Plautus)

Lūcem in tenebrās ferimus Fert fert fert (Itatildelijos Savogravejos karatildelių dinatildestijos

šūkis)

loz Nota bene Savojagrave ndash istograverinė sritis Prancūz jos ir Itatildelijos pasienyje

1 Išverskite Džograveno M ltono teksto Prō populō Anglicānō dēfēnsiō ištrauką

Pater et rēx dīvertissima sunt Pater nōs genuit at nōn rēx nōs sed nōs rēgem creāvimus Patrem natūra dedit populō rēgem ipse populus dedit sibi nōn ergō propter rēgem populus sed propter populum rēx est ferimus patrem mōrōsum etiam dūrum ferimus et rēgem sed nē patrem quidem ferimus tyrannum

2 Atsakykite į klausimus

1 Quid dīcit auctor dē patre et rēge 2 Quid dedit patrem populō 3 Quem populus sibi dedit 4 Quid dīcit auctor dē patre et rēge mōrōsō et dūrō

Sententia Nōn rēx est lēx sed lēx est rēx

Vocābula

aliēnus a um svetimas Anglicānus a um Aacutenglijos at tačiau betgi

auxilium ī n pagalba para-ma

cibus ī m maistas creō āvī ātum āre rinkti

dēfēnsiō ōnis f gynimas ginamoji kalba apologravegija

discō didicī ndash discere mokytis

dīvertissimus a um skir-tingiausias iš dīvertō dī-vertī dīversum dīvertere pasukti į šalį atsiskirti skirtis

doleō doluī dolitūrus dolēre skaudėti kentėti dō dedī datum dare duo-

ti

dūrus a um kietas šiurk-

štus griežtas

ergō taigi vadinasi etiam taip pat net ir faciō fēcī factum facere daryti

frūctus ūs m (IV) vaisius

fortūna ae f laimė dalia lemtis

gignō genuī genitum

gignere gimdyti

lēx lēgis f įstatymas

lūx lūcis f šviesa malus a um blogas maneō mānsī mansum manēre pa(si)likti išlikti mōrōsus a um užsispyręs įnoringas priekabus

mūs mūris m pelė

natūra ae f gamta nihil niekas

palmes palmitis m atžala (vynmedžio) šakelė

populus ī m tauta žmonės possum potuī ndash posse galėti pajėgti potestis jūs galite

post su acc po vėliau

propter su acc dėl

quasi kaip quia kadangi nes quidem juk būtent nē quidem netgi ne sed bet semper visada

sine su abl be

tempus oris n laikas

tenebrae ārum f tamsa

tyrannus ī m tiratildenas

vītis is f vynšakė vynuo-gienojas vynmedis

21

XX Schola vīcēsima Perfectum

sum fuī ndash esse būti

eō iī (īvī) itum īre eiti

edō ēdī ēsum ēsse (edere) valgyti

ferō tulī latum ferre nešti

fuī fuistī fuit

fuimus fuistis fuērunt

iī (īvī) iistī (īvistī) iit (īvit etc)

iimus iistis iērunt

ēdī ēdistī ēdit

ēdimus ēdistis ēdērunt

tulī tulistī tulit

tulimus tulistis tulērunt

Sententiae Sum quod eris fuī quod es Fuit Īlium (Vergilius) Nōs quōque quae ferimus

tulimus patientior ante Et mala sunt longō multiplicāta diē (Ovidius) Vērē languorēs

nostrōs ipse tulit et dolorēs nostrōs ipse portāvit (Vulgāta) Tulērunt Dominum meum et

nesciō ubi posuērunt eum sī tū sustulistī eum dīcitō mihi (Respōnsōrium) In domum

Dominī ībimus (Vulgāta) Domine ad quem ībimus (Vulgāta) Ipse enim Pater amat vōs

quia mē amāstis et crēdidistis quia ego ā Deō exīvī Exīvī ā patre et vēnī in mundum

iterum relinquō mundum et vādō ad Patrem (Vulgāta) Crēdō Quī ēdistis multō fēcistis

sapientius Quī nōn ēdistis saturī fīte [imper pl] fābulīs (Plautus)

Tarptautiniai žodžiai agituacuteoti ndash veikti skleisti pol tines ir visuomeninegraves id jas

argumentildetas ndash įrodomąją tegravezę (teiginį) pagrindžiantis teiginys crēdō bdquotikiuldquo ndash tikėjimo

tiesų išdėstymas žmogaus pažiūrų visumagrave deklamuacuteoti ndash raacuteiškiai meniškai sakyti atmin-

tina kokį nors kūrinį fortūnagrave ndash sėkmė likimas laimingas atildetvejis kregraveditas ndash prekių ar

pinigų skolinimas už palūkanas pasitikėjimo patildegrindu multiplikatildecija ndash dokumentildetų

piešinių brėžinių tegraveksto daacuteuginimas natūragrave ndash gamta žmogaus prigimt s dailėjegrave tikrovės

daiktai pagal kuriuos da lininkas piešia pacientildetas ndash gydytojo gydomas ligonis portatildelas ndash

puošnus įėjimas į pastatą internegravetinė sveta nė teikianti tam tikrą informatildeciją

responsograverijus ndash bažnytinio giedojimo būdas sol stas (kunigas) ir chograveras gieda pakaitom s

bažnytinės mugravezikos žaacutenras te pas ndash vyksmo greitis spartagrave tiratildenas ndash valdovas smurtugrave

užgrobęs valdžią vilagrave ndash ištaigus užmiesčio namas gyvenamasis namas vasarnamis

Vocābula

amō āvī ātum āre mylėti

ante su acc prieš crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti manyti

diēs eī m (V) diena diē abl sg dīcō dīxī dictum dīcere sakyti dīcitō imper fut act 2 sg

dolor ōris m skausmas sielvartas

domus ūs f (IV) namas enim mat juk nes exeō exīvī exītum exīre išeiti išvykti

fābula ae f pasakojimas pasaka pasakėčia dratildemos kūrinys pjegravesė

fiō factus sum fierī dary-

tis tapti fīte tapkite

Īlium ī n Iliogravenas = Trojagrave iterum vėl antrąkart iš naujo

labōrō āvī ātum āre dirbti stengtis kentėti

languor ōris m nusilpimas nuovargis silpnumas

malum ī n blogis blogybė multiplicō āvī ātum āre dauginti didinti gausinti

multō daug multō sa-pientius išmintingiau

mundus ī m pasaulis nesciō scīvī scītum scīre nežinoti

patiēns entis kantrus iš-tvermingas patientior iš-tvermingesnis (aukštesnysis l)

ponō posuī positum po-nere dėti quia kadangi nes quōque taip pat ir relinquō relīquī relic-tum relinquere palikti

respōnsōrium ī n respon-sograverijus

sapientius protingiau satur a um sotus sī jei sufferō sustulī ndash suffer-

re laikyti apačiojegrave čia paimti

ubi kur vādō vādere eiti žengti veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti vērē tikrai teisingai iš ti-krųjų

22

XXI Schola vīcēsima prīma

Trečiosios linksniuotės priebalsinio tipo kamienai ir priesagos

Masculīnum -ō -or -os -er -ex -es

nom sg gen sg pavyzdžiai

-or

-ōs

-er

-ex

-es

-in-is

-ōr-is

-ōr-is

-er-is

-ic-is

-ig-is

-g-is

-it-is

-et-is

-d-is

hōmō homin-is žmogus

leō leōn-is liūtas

victor victōr-is nugalėtojas

flōs flōr-is gėlė žiedas

agger agger-is pyacutelimas sankasa

vertex vertic-is verpẽtas viršugalvis

rēmex rēmig-is irklas

rēx rēg-is karalius

mīles mīlit-is karys kareivis

paries pariet-is siena

pēs ped-is koja

Fēminīnum -tās -(t)us -aus -dō -gō -iō

nom sg gen sg pavyzdžiai

-tās

-(t)ūs

-aus

-dō

-gō

-iō

-tāt-is

-tūt-is

-ūt-is

-ūd-is

-aud-is

-din-is

-gin-is

-iōn-is

sānitās sānitāt-is (kūno) sveikata

virtūs virtūt-is vyriškumas dorybė

salūs salūt-is (kūno ir sielos) sveikata gerovė

palūs palūd-is pelkė

laus laud-is pagyrimas garbė

magnitūdō magnitūdin-is didumas

orīgō orīgin-is kilmė

lēctiō lēctiōn-is skaitymas paskaita

Neutrum -men -ur -us -ma

nom sg gen sg pavyzdžiai

-men

-ur

-us

-ma

-min-is

-ur-is

-or-is

-or-is

-er-is

-mat-is

nōmen nōmin-is vardas

fulgur fulgur-is žaibas

ebor ebor-is dramblio kaulas

tempus tempor-is laikas

opus oper-is kūrinys

poēma poēmat-is poemagrave

Kiti atvejai dux duc-is m vadas lēx lēg-is f įstatymas consul consul-is m kogravensulas

ōrātor ōrātōr-is m oratildetorius flūmen flūmin-is n upė mōs mōr-is m paprotys

įprotis būdas genus gener-is n giminė r šis pulvis pulver-is m dulkės milteliai lac

lact-is n pienas

23

XXII Schola vīcēsima secunda

Sententiae Mundus ūniversus exercet histriōnem (Petrōnius) Astra regunt hominēs sed

regit astra Deus Atria rēgum hominibus plēna sunt amīcīs vacua (Seneca) Prō rēge lēge

grege Nūlla potentia supra lēgēs esse debet (Cicero) Mōs prō lēge Mōrēs multōrum videt

(Horātius) [apie Odis ją] Mōribus antīquīs stat Rōma Aut Caesar aut nūllus Stat magnī

nōminis umbra (Lūcānus) Furor arma ministrat (Vergilius) Superbī hominēs in convīvīs

stultī sunt Societātis vinculum est ratiō et ōrātiō (Cicero) Habet suum venēnum blanda

ōrātio (Pūblilius) Nōsce tempus Prō salūte animae Virtūs hominem iungit Deō (Cicero)

Virtūs nōn advenit ā natūrā neque ā doctrīnā sed ā nūmine dīvīnō (Seneca) Prīma virtūs

est vitiō carēre (Quīntilliānus) Pietās fundāmentum est omnium virtūtum (Cicero) Disce

puer virtūtem ex mē vērumque labōrem Fortūnam ex aliīs (Vergilius) Quae regiō in

terrīs nostrī nōn plēna labōris (Vergilius) Multōrum annōrum opus

loz Nota bene Lukatildenas (lo Lūcānus) ndash poegravetas egravepikas (39ndash65

metais) poegravemos bdquoFarsatildelijaldquo autorius Maacuterkas Fatildebijus Kvintiliatildenas (lo Quīntilliānus) ndash

žymus I amžiaus rom oratildetorius veikalo bdquoOratoriaus ugdymasldquo autorius

Vocābula

adveniō vēnī ventum venīre atvykti

alius alia aliud kitas

anima ae f s ela

annus ī m metai

arma ōrum n gintildeklai

astrum ī n gr žvaigždė

atrium ī n atildetrijus sveta nė aut arba

blandus a um meilikau-jantis lipšnus meilus mielas

careō caruī ndash carēre su

abl stokoti neturėti

convīva ae m f svečias viešnia

debeō debuī debitum debēre privalėti būti sko-lingam

discō didicī ndash discere mokytis

dīvīnus a um dieviškas dievo dievų

doctrīna ae f mokymas mokslas išsilavinimas

exerceō excercuī exerci-tum exercēre judinti vei-kti lavinti exercere his-triōnem vaidinti

fundāmentum ī n pamatas

fortūna ae f laimė dalia lemtis furor ōris m šėlas siutas

grex gregis m banda ka -menė būrys habeō habuī habitum

habēre turėti

histriō ōnis m atildektorius ar-t stas vaidintojas

ibi ten iungō iūnxī iūnctum iungere uždėti jungą (su)-jungti (su)sieti

labor ōris m darbas vargas

lēx lēgis f įstatymas magnus a um didelis ministrō āvī ātum āre (pa)tarnauti duoti teikti

mōs mōris m paprotys įprotis būdas

multus a um daug dau-gelis

mundus ī m pasaulis neque ir ne nei

nōmen inis n vardas nūllus a um joks nė vie-nas

nūmen inis n pritarimo

ženklas sutikimas valia čia dievų valia dievybė

omnis e visas kiekvienas

opus eris n kūrinys

ōrātiō ōnis f kalba

pietās ātis f pamaldumas pagarba

plēnus a um pilnas

potentia ae f galia galybė

quasi lyg tarytum regō rēxī rēctum regere kreipti tvarkyti valdyti

ratiō ōnis f apyskaita svar-stymas protas

salūs ūtis f sveikata gerovė sī jei

societās ātis f bendrumas sąjunga bendrija draugija

stō steti statum stāre stovėti

stultus a um kvailas superbus a um išdidus

suprā su acc vietai ant virš

aukščiau laikui prieš anks-čiau

tempus oris n laikas

umbra ae f šešėlis ūniversus a um visas vacuus a um tuščias

venēnum ī n nuodai kerai burtai

vērus a um tikras videō vīdī vīsum vidēre matyti

vinculum ī n raištis ryšys

virtūs ūtis f vyriškumas dorybė

vitium ī n yacuteda trūkumas

24

XXIII Schola vīcēsima tertia

Hominēs et nōmina

Quīntus est frāter Mārcī Iūlia soror eius est Mārcus et Quīntus frātrēs Iūliae sunt Mārcī

pater et māter frāter et soror sunt Nōmen patris est Iūlius mātris Aemilia Quīntus est nōmen frātris Iūlia sorōris

Mārcō ūna soror est Iūliae duo frātrēs sunt Nōmina frātrum sunt Mārcus et Quīntus Patrī et mātrī ūna fīlia et duo fīliī sunt Mātrī Aemilia nōmen est Quod nōmen est patrī Eī nōmen est Lūcius Iūlius Balbus Virō Rōmānō tria nōmina sunt Lūcius est prae-nōmen id est nōmen prīmum Iūlius nōmen vel nōmen gentīlicium Balbus cognōmen est Fīliīs nōmina sunt Mārcus Iūlius Balbus et Quīntus Iūlius Balbus Mārcus et Quīntus praenōmina sunt fīliōrum Alia praenōmina Lātīna sunt Aulus Decimus Gāius Gnaeus Faustus Mānius Numerius Paulus Pūblius Sextus Spurius Tiberius

Titus Mulieribus Rōmānīs plērumque ūnum nōmen gentilicium erat velut Cornēlia Iūlia Lūcia Paula Octāvia Tullia Valeria

Aemiliae etiam ūnum nōmen erat Aemiliae est ūnus frāter cuī Aemilius nōmen est (praenōmen Pūblius cognōmen Paulus) Frāter Aemiliae est avunculus līberōrum Aemilius autem procul ā sorōre suā abest Itaque trīstis est Aemilia quae frātrem suum amat Mārcus et Iūlia mātrem suam trīstem in hortum exīre vident et pātrem interrogant bdquoCūr māter nostra trīstis estldquo Iūlius bdquoMāter vestra trīstis est quod Aemilius procul ab eā abest Aemilius avunculus vester est id est frāter mātris

Sententiae Nōmen est ōmen Benedictus quī venit in nōmine Dominī Nōmina sunt odiōsa (Ovidius)

Vocābula

absum afuī ndash abesse būti ne čia nebūti

alius alia aliud kitas autem tačiau

avunculus ī n avyacutenas mo-tinos brolis dėdė

benedictus a um palai-mintas

duo duae duo du

cognōmen inis n šeimos vardas pavardė

cūr kodėl exeō iī (īvī) ītum īre išeiti

frāter frātris m brolis gentīlicius a um giminės nōmen gentīlicium gimi-nės vardas

hortus ī m sodas daržas interrogō āvī ātum āre klausti

itaque taigi todėl tad

līberī ōrum m vaikai

māter mātris f motina

mulier eris f moacuteteris nam nes odiōsus a um ne(pa)ken-čiamas

ōmen inis n ženklas

pater patris m tėvas plērumque dažniausiai daugiausia

praenōmen inis n asmens vardas

procul toli

soror ōris f sesuo

trēs tria trys ūnus a um vienas trīstis e liūdnas velut kaip veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

Praenōmina Rōmāna

Aemilia ae f Em lija

Aulus ī m Aacuteulas

Cornēlia ae f Kornegravelija

Decimus ī m Dẽcimas

Gāius ī m Gatildejus

Gnaeus ī m Gn jus

Faustus ī m Faacuteustas

Iūlia ae f Jugravelija

Iūlius ī m Jugravelijus

Lūcia ae f Liugravecija

Lūcius ī m Liugravecijus

Mānius ī m Matildenijus

Numerius ī m Numegraverijus

Octāvia ae f Oktatildevija

Paula ae f Paacuteulė

Paulus ī m Paacuteulius

Pūblius ī m Pugraveblijus

Quīntus ī m Kv ntas

Sextus ī m Segravekstas

Spurius ī m Spugraverijus

Tiberius ī m Tibegraverijus

Tullia ae f Tugravelija

Valeria ae f Valegraverija

25

XXIV Schola vīcēsima quārta Verba composita

ab-sum a-fuī ndash ab-esse ad-sum ad-fuī ndash ad-esse dē-sum dē-fuī ndash dē-esse inter-sum inter-fuī ndash inter-esse praes-sum prae-fuī ndash prae-esse prō-sum prō-fuī ndash prōd-esse super-sum super-fuī ndash super-esse pos-sum potuī posse

būti ne čia būti atstu nedalyvauti būti prie pagelbėti trūkti stokoti būti tarpe dalyvauti būti priešakyje vadovauti būti už padėti paremti išlikti būti galingam galėti

Verba composita possum potuī posse

Praesēns indicātīvī āctīvī Praesēns Imperfectum Futūrum I

ab-sum ab-es

ab-est ab-sumus ab-estis ab-sunt

dē-sum dē-es

dē-est dē-sumus dē-estis dē-sunt

prō-sum prōd-es

prōd-est prō-sumus prōd-estis prō-sunt

pos-sum pot-es

pot-est pos-sumus pot-estis pos-sunt

pot-eram pot-erās

pot-erat pot-erāmus pot-erātis pot-erant

pot-erō pot-eris

pot-erit pot-erimus pot-eritis pot-erunt

Ex vītā Plīniī

Surgō ubi volō saepe prīmā lūce Amō sedēre in silentiō et meōs oculōs claudere bdquoQuid

mihi hodiē facere necesse estldquo ndash mēcum cōgitō Tum notārium vocō et iubeō eum

epistolam scrībere Hōrā quārtā et quīntā in peristȳlum prōcedō et aliam epistolam parō

Dum prandium ēdō Post prandium dormiō tum ambulō (herī nōn ambulābam) Mox

ōrātiōnem Graecam et Latīnam legō quod vōcem meam fīrmam facit Posteā in cēnā nostrā

amīcī meī intersunt Ego et uxor mea cum amīcīs paucīs saepe cēnāmus Aliud nōn possum

Numquam mihi amīcī dēerant Dum cēnam ēdimus servus librum bonum nōbīs legit Mihi

placet Aenēidem Vergiliī audīre Ego et multī amīcī meī etiam auctōrēs Latīnās recitāre

possunt Tandem in hortō ambulō cum amīcīs meīs quī sunt praeclārī et ērudītī

Nōn numquam ex hōc ōrdine errō Ante lūcem nōn poteram surgere Sī diū dormīvī equō

īre amō Amīcī quōque ex oppidīs vīcīnīs veniunt Saepe in silvam venārī intrō Etiam

audiō virōs quī in agrīs meīs labōrant

Vocābula

ambulō āvī ātum āre vaikščioti

alius alia aliud kitas

Aenēis idis m Eneidagrave

avunculus ī n avyacutenas dėdė cōgitō āvī ātum āre mą-styti galvoti

diū ilgai dormiō īvī ītum īre mie-goti

dum tada ēdō ēdī ēsum edere valgyti

eō iī ītum īre eiti

errō āvī ātum āre klysti ērudītus a um išsilavinęs fīrmus a um tvirtas stiprus

hortus ī m sodas intrō āvī ātum āre įžengti iubeō iussī iussum iubē-re liepti įsakyti

lūx lūcis f šviesa mox greit tuojau paskui

nam nes necesse est būtina privalu

notārius ī m sekretotilderius numquam niekada

ōrdō inis n eilė tvarka

paucī ōrum m nedaugelis

peristȳlum ī n gr perist lis placeō placuī placitum

placēre patikti įtikti praeclārus a um žinomas

prandium ī n pusryčiai prōcedō cessī cessum cedere išeiti pasirodyti eiti saepe dažnai sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti surgō surrēxī surrēc-tum surgere kilti keltis

tandem pagaliau ubi kai kur

uxor ōris f žmonagrave venor venātus sum ve-

nārī medžioti (verbum dep) vīcīnus a um kaimyninis volō voluī ndash velle norėti

vōx vōcis f balsas

26

XXV Schola vīcēsima quīnta Trečioji linksniuotė Ba sinis tipas

Sg Pl Sg Pl Sg Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl

turris f turris turrī turrim turrī

turrēs turrium turribus turrēs turribus

vīs f

vim vī

vīrēs vīrium vīribus vīrēs vīribus

Tiberis m Tiberis Tiberī Tiberim Tiberī

mare n maris marī mare marī

maria marium maribus maria maribus

1 Išmokite atmintinai trečiosios linksniuotės ba sinio tipo žodžius

febris is f drugys

puppis is f vairagalis

secūris is f kirvis

sitis is f toškulys

turris is f bokštas

tussis is f kosulys

vīs ndash f jėga prievarta

Albis is m Elbė upė

Neāpolis is f Neatildepolis

Tiberis is m

mare is n jūra

conclāve is n užrakinamas kambarys

animal ālis n gyvūnas

vectīgal ālis n mokestis rintildekliava

exemplar āris n pavyzdys

Sententiae Et māceriam circumdedī et circumfōdī et plantāvī vīneam Sorech [b blinė

vieta] et aedificāvī turrim in mediō eius Quantum scīmus gutta est īgnōrāmus mare Vī et

animō Contrā vim nōn valet iūs Ultrā vīrēs (Vergilius) Vim vī repellere licet Vim vīribus

exīre (Ulpiānus) Vīribus ūnitīs Vīs armāta Vīs ā tergō Vīs cōmica Vīs tragica (Aristo-

tēlēs) Vīs inertiae Vīs lēgis Vīs magica Vīs medicātrix natūrae Vīs saepe violat iūs Vīs

vim pellit Vīs vitālis Contrā vim mortis nōn est medicāmen in hortīs Sine vī et dolō

Turris eburnea Turris Babelis Terra turrium [šiuolaikinis stalo žaidimas] Tabulettae contrā

tussim prō īnfantibus Ad Tenediam secūrim Secūrī Tenediā (iš gr Τενεδία πελέκει apie

griežtą nieko nesigailintį Tenegravedo salos valdovą teisėją) Candor dat vīribus ālās

loz Nota bene Ulpiatildenas (lo Ulpiānus) ndash

Vocābula

aedificō āvī ātum āre statyti

āla ae f sparnas

animus ī m siela dvasia armātus a um ginkluotas

čia karinis

Babel is f Babilogravenas čia Batildebelis

candor ōris m skaistus bal-tumas spindėjimas dorumas

circumdō dedī datum

dare dėti aplinkui apsupti circumfodiō fōdī fossum fodere apkasti apkaupti cōmicus a um

contrā su acc prieš

dolus ī m klasta eburneus a um dramblio kaulo

ērudītus a um išsilavinęs exeō exiī exītum exīre

išeiti čia naudoti

gutta ae f lašas

hortus ī m sodas īgnōrō āvī ātum āre nežinoti

inertia ae f neveiklumas inercija

īnfāns antis m kūdikis vai-kas

iūs iūris n teisė licet licuit licēre leidžia-ma galima

lūx lūcis f šviesa

māceria ae f tvora

magicus a um magiškas

medicāmen inis n vaistas

medicātrix īcis f gydytoja

medium ī n vidurys

mors mortis f mirtis pellō pepulī pulsum

pellere stumti varyti mušti plantō āvī ātum āre so-dinti persodinti

prōcedō prōcessī prō-cessum prōcedere išeiti

pasirodyti eiti

quantus a um koks repellō repulī repulsum repellere atstumti atmušti išvaryti

sciō scīvī scītum scīre žinoti mokėti

sine su abl be

tabulleta ae f tabletė Tenedius a um Tenegravedo

tergum ī n nugara

tragicus a um

ultrā su acc anagravepus už per virš

ūnitus a um suvienytas

čia bendras valeō valuī valitum va-lēre būti sveikam gyventi turėti reikšmės galioti

violō āvī ātum āre smur-tu padaryti pažeisti

vītālis e gyvenimo gyvybi-nis

27

XXVI Schola vīcēsima sexta

Discordia frātrum

Faustulus casam intrat bdquoAcca ubi es Venī et audī dē calamitāte Rōmulus Remum necāvitldquo Acca verbīs marītī nōn crēdit bdquoQuid dīcis quid audīvīldquo Faustulus autem bdquoCrēde mihi uxor Hodiē cum amīcīs ad Palātium properāvī Etiam Rōmulus et Remus et multitūdō virōrum Palātium petīvērunt Tum Rōmulus virōs ad sē vocāvit et ubi tacuērunt ōrātiōnem habuit bdquoGaudeō quod venīre nōn dubitāvistis Hodiē sacrum facere volumus nam auxiliō deōrum Palātium mūnīvimus Vidēte mūrum Nunc tandem sine perīculō vīvere possumusldquo Virī verba Rōmulī clāmōre probavērunt Subitō autem Remus bdquoEgo tuum mūrum rīdeō mūrus enim inimīcum nōn prohibetldquo Statim mūrum trānsiluit Tum Rōmulus per īram Remum petīvit et ō Acca frātrem necāvit Faustulus tacet Acca autem lacrimas tenet et clāmat bdquoŌ Faustule frūstrā lupa puerōs in rīpā Tiberis servāvit et aluit frūstrā tū Remum cum frātre domum portāvistī frūstrā Remō parentēs fuimus Ō Rōmule cūr frātrem necāvistīldquo Tum Faustulus et Acca fīlium flevērunt

Sententiae Aut prōsunt poētae aut dēlectant Avarō omnia dēsunt sapientī nihil Nēmō in

suā causā iūdex esse potest Nōn possum (Vintildecas Mykolaacuteitis-Pugravetinas)

Vocābula

Acca ae f Akagrave

ad su acc pas prie alō aluī alitum alere maitinti penėti

audiō īvī ītum īre girdėti aut arba

auxilium ī n pagalba avārus a um godus gobšus

calamitās ātis f nelaimė

casa ae f trobelė

causa ae f byla

clāmō āvī ātum āre šau-kti

clāmor ōris m šauksmas crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti cūr kodėl dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

discordia ae f nesantaika domum į namus namo

dubitō āvī ātum āre abejoti

eō iī ītum īre eiti delectō delectāvī delec-tātum delectāre džiuginti faciō fēcī factum facere daryti

Faacuteustulus ī m Faustulas fleō flēvī flētum flēre verkti raudoti frūstrā veltui

gaudeō gavīsus sum gaudēre džiaugtis intrō āvī ātum āre įžengti

inimīcus ī m nedraugas

īra ae f pyktis

iūdex iūdicis m teisėjas

lacrima ae f ašara

marītus ī m vyras sutuok-tinis

multitūdō inis f daugybė

mūniō īvī ītum īre stip-rinti

mūrus ī m siena necō āvī ātum āre žudyti numquam niekada omnis e visas

ōrātio ōnis f kalba ōrā-tiōnem habēre sakyti kalbą

Palātium ī n Palatildecijus

parēns entis m f gimdy-

tojas -a pl parentēs tėvai

perīculum ī n pavojus petō petīvī petītum pe-tere ieškoti siekti prašyti vykti

portō āvī ātum āre nešti praeclārus a um žinomas probō āvī ātum āre (iš)bandyti pritarti

prohibeō prohibuī pro-hibitum prohibēre sulaikyti

prōperō āvī ātum āre

skubėti

quod kad rīdeō rīsī rīsum rīdēre juoktis

rīpa ae f upės krantas sacer sacra sacrum pa-švęstas šventas sapiēns entis išmintingas

sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti servō āvī ātum āre sau-goti

statim tučtuojau bematant subitō staiga tandem pagaliau ubi kai kur

uxor ōris f žmona taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti trānsileō siluī silīre per-šokti

veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti videō vīdī vīsum vidēre matyti

vocō āvī ātum āre šaukti kviesti

volō voluī ndash velle norėti vīvō vīxī victum vīvere gyventi

28

XXVII Schola vīcēsima septima

Adiectīva prōnōminālia ndash būdvardiniai įvardžiai

ūnus a um vienas sōlus a um tiktai vienas tōtus a um visas ūllus a um kažkoks alter altera alterum ki-tas antras

uter utra utrum katras neuter neutra neutrum niekatras

nūllus a um joks alius alia aliud kitas

N alter altera alterum G alterīus D alterī A alterum alteram alterum A alterō alterā alterō

N alius alia alium G alīus D aliī A alium aliam alium A aliō aliā aliō

N alterī alterae altera G alterōrum -ārum -ōrum D alterīs

A alterōs alterās altera

A alterīs

N aliī aliae alia G aliōrum aliārum aliōrum D aliīs

A aliōs aliās alia

A aliīs

Sententiae Nec sibi sed tōtī genitum sē crēdere mundō (Lūcānus) Tōtus mundus agit

histriōnem (Šekspyras) Sibi parat malum quī alterī parat Nōn sum ūnī angulō nātus patria

mea tōtus hic est mundus (Seneca) Ūnīus dēmentia dēmentēs efficit multōs Ūnus vir

nūllus vir Alter ego Vērus amīcus est quī est tamquam alter idem (Cicero) Beneacuteficus est

quī nōn suī sed alterīus causa benignē facit (Cicero) Trīstis eris sī sōlus eris (Ovidius)

Sacrum Profānum Īgnōrantia nōn est argūmentum (Spīnōsa)

loz Nota bene V ljamas Šekspỹras (angl Shakespeare 1564ndash1616 Aacutenglija) ndash vienas

žymiausių pasaulio dramatugravergų išgarsėjęs tragegravedijomis žinomiausia jų ndash bdquoHaacutemletasldquo

Barugravechas Spinozagrave (lo Benedictus de Spīnōsa 1632ndash1677) ndash žymus olaacutendų filosogravefas

Tarptautiniai žodžiai augziliatilderas ndash vyskupo padėjėjas efegravektas ndash kurios nors veiklos

padarinys as ndash labai išsilavinęs didžiai išprusęs žmogus notatilderas ndash valstybės įga-

liotas pareigūnas atliekantis notatilderinius veiksmugraves tvarkantis ir tvirtinantis dokumentugraves ir jų

tikrumą tablegravetė ndash apvaliotildes ar ovaliotildes fogravermos supresuacuteota vaistų dogravezė praryjama -

tugrave totalitar zmas ndash tokia saacutentvarka kai valstybė kontroliuacuteoja visas gyvenimo sritis

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti agit histriō-nem vaidina

angulus ī n kampas kertė

argūmentum ī n argu-mentildetas įrodymas

beneficus a um gerada-riškas labdaringas palankus maloningas

benignē geraširdiškai pa-lankiai mielai maloniai

causa ae f priežastis byla dalykas reikalas

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēmēns entis beprotis pa-mišęs

dēmentia ae f beprotystė

pamišimas

efficiō effēcī effectum efficere padaryti faciō fēcī factum facere daryti vykdyti atlikti

histriō ōnis m atildektorius

gignō genuī genitum gignere gimdyti būti prie-žastimi genitus a um gi-męs

īgnōrantia ae f nežinoji-mas

malum ī n blogis multus a um daug dau-gelis

mundus ī m pasaulis nātus a um gimęs parō āvī ātum āre ruošti

patria ae f tėvynė profānus a um nepašvę-stas nešvarus bedieviškas nuodėmingas

sacer sacra sacrum pa-švęstas šventas

servō āvī ātum āre saugoti

sine su abl be taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti tamquam taip kaip tarsi lyg

teneō tenuī tentum te-nēre laikyti turėti trīstis e liūdnas vērus a um tikras

29

XXXVIII Schola duodētrīcēsima Trečioji linksniuotė Mišrusis tipas

Sg Pl Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

ars f artis artī artem arte

ars

artēs artium artibus artēs artibus artēs

clades f cladis cladī cladem clade

cladis

cladēs cladium cladibus cladēs cladibus cladēs

mōns m montis montī montem monte

mōns

montēs montium montibus montēs montibus montēs

nox f noctis noctī noctem nocte nox

noctēs noctium noctibus noctēs noctibus noctēs

Mīlitēs Rōmānī ndash vīs imperiī Rōmānī

Rōma magna urbs est Magnus numerus cīvium Rōmānōrum semper in armīs erant

Magnus etiam est numerus mīlitum Rōmānōrum Mīlitēs Rōmāni aut peditēs erant aut

equitēs Rōmānī magnam classem habēbant Multī mīlitēs in classe mīlitābant Rōmānīs nōn

sōlum nāvēs longae sed etiam nāvēs onerāriae erant Nāvis longa cum turrī hostēs Rōmānōs

terrēbant In puppī nāvis gubernātor sedēbat et nāvem gubernābat Cōpiae Rōmānae saepe

terrā marīque hostēs superābant Rōmānī in multīs pugnīs Pūnōs superābant post Graecōs

deinde Gallōs et Dācōs Caesare duce Rōmānī Aegyptum occupāvit Etiam multās regiōnēs

Asiae Minōris occupāvit Imperium Rōmānum multās prōvinciās habet Siciliam

Prōvinciam sive Galliam Narbōnēnsem Galliam Pannoniam Dāciam Thrāciam Britan-

niam Aegyptum Illyriam Macedoniam Syriam Iūdaeam Āfricam Hispaniam Armeniam

et ceterās Clādēs Rōmānōrum rārae fuērunt

Komentaras Prōvincia arba Gallia Narbōnēnsis ndash iki Cegravezario užkariavimų rom nams

priklausiusi Gatildelijos dalis tentilde buvo Narbogravenos miestas (lie Narbonagrave lo Narbōna)

Vocābula

Armenia ae f A Asia Minor Mažoji Azija

auxilium ī n pagaacutelba arma ōrum n gintildeklai

aut arba

Caesar aris m Cegravezaris

calamitas ātis f nelaimė ceterus a um kitas

cīvis is m f pilietis -ė

clādēs is f pralaimėjimas

classis is f laivynas moki-nių klasė

cōpiae ārum f karinės pa-jėgos

Dācia ae f Datildekija deinde iš ten po to

dux ducis m vadas

eques itis m raitelis faciō fēcī factum facere daryti

gubernātor ōris m vairi-ninkas

gubernō āvī ātum āre vairuoti

hostis is m f priešas

Illyria ae f

imperium ī n impegraverija

Iūdaea ae f

longus a um ilgas

Macedonia ae f Makedo-nija

mare is n jūra terra ma-rīque sausumojegrave ir j roje

mīles itis m karys kareivis militō āvī ātum āre eiti karinę tarnybą kareiviauti

multus a um daug dau-gelis

Narbōnēnsis e Narbogravenos

nāvis is f laivas nāvis lon-ga karo laivas nāvis onerā-

ria prekybinis laivas

numerus ī m skaičius nōn sōlum sed etiam ne tik bet ir

occupō āvī ātum āre už- imti

onerārius a um krovinių krovininis

Pannonia ae f Panogravenija

pedes itis m pėstininkas portō āvī ātum āre nešti

post su acc po vėliau

prōvincia ae f prov ncija

pugna ae f kova mūšis

Pūnī ōrum m pugravenai t y kartaginiẽčiai

puppis is f vairatildegalis rārus a um retas

saepe dažnai sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti superō āvī ātum āre vir-šyti nugalėti

urbs urbis f miestas

Thrācia ae f Tratildekija terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

turris is f bokštas veniō vēnī ventum ve-nīre atvykti

30

XXIX Schola ūndētrīcēsima

Sententiae Hērēdem facit Deus nōn homō (Coke) Neque mel neque apēs Neque

opīnione sed natūrā cōnstitūtum est iūs (Cicero) Occāsiō facit fūrem Canēs socium in

culīna nūllum amant Ex pēde Herculem Mollis illa ēducātiō quam indulgentiam vocāmus

nervōs omnēs et mentis et corporis frangit (Quīntilliānus) Doctī ratiōnem artis intelligunt

indoctī voluptātem (Quīntilliānus) Sāl Atticus Ut lupus ovem amat Quī mē amat amat et

canem meum Pāx vōbīscum Nihil sub sōle novī Nōn eacuteadem est aetās nōn mēns

(Horātius) Quī male agit ōdit lūcem Pugna suum fīnem cum iacet hostis habet (Ovidius)

Rūs in urbe (Mārtiālis) Ōtium sine litterīs mors est et hominis vīvī sepultūra (Seneca)

Pallida mors aequō pulsat pede pauperum tabernās Rēgumque turrēs (Horātius) Post

mortem nūlla voluptās Post tenebrās lūx Nē mīrum quod dīvīna natūra dedit agrōs ars

hūmāna aedificāvit urbēs (Varrō) Quālis vītā fīnis ita Sub fīne Sub Iove frīgidō

loz Nota bene Egravedvardas Kogravekas (angl Coke 1552ndash1634 metais) ndash aacutenglų pol tikas ir

garsiausias savo meto teacuteisininkas savo veikalais sukūręs bendrosios arba anglosatildeksų teisės

pagrindus Maacuterkas Terentildecijus Varogravenas (lo Varrō 116ndash27 metais prieš Kristų) ndash

rom nų rašytojas mokslininkas 25 knygų veikalo bdquoLotynų kalbaldquo autorius

Vocābula

aedifico 1 statyti aequus a um lygus

aetās ātis f amžius

ager agrī m dirva laukas agō ēgī āctum agere veikti

Atticus a um Atildetikos

apis is f bitė

ars artis f menas

canis is m f šuo kalė

corpus oris n kūnas cōnstituō cōnstituī cōn-stitūtum cōnstituere nu-spręsti nustatyti

dīvīnus a um dieviškas dō dedī datum dare duoti

doctus a um mokytas

ēducātiō ōnis f auklėjimas švietimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīnis is m galas riba frangō frēgī frāctum

frangere laužti frīgidus a um šaltas Herculēs is m Heratildeklis

hērēs ēdis m f paveldėtojas habeō uī itum ēre turėti

hostis is m f priešas

hūmānus a um žmonių iaceō iacuī ndash iacēre gulėti

indulgentia ae f atlai-dumas

indoctus a um nemokytas intellego lēxī lectum legere pastebėti pažinti su-prasti

ita taip tokiu būdu

Iuppiter Iovis m

iūs iūris n teisė

litterae ārum f literatūragrave mokslas

lūx lūcis f šviesa male blogai

mel mellis n medus

mēns mentis f protas mintis siela

mīrus a um nuostabus mollis e minkštas silpnas

mors mortis f mirtis

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

neque ir ne neque neque nei nei occāsiō ōnis f proga dingstis

ōdī ndash ndash ōdisse neapkęsti omnis e visas kiekvienas

ōtium ī n poilsis laisvalaikis

opīniō ōnis f nuomonė

pažiūra požiūris

ovis is f avis pallidus a um išblyškęs

pauper eris m vargšas

pāx pācis f taika pellō pepulī pulsum pellere stumti varyti mušti

pēs pedis m koja

pugna ae f kova mūšis quālis e koks quod nes

ratiō ōnis f protas veikimo būdas

rūs rūris n kaimas laukai

sāl salis n druska

sōl sōlis m saulė

sepultūra ae f laidotuvės

sine su abl be

socius ī m draugas sąjungi-ninkas bendrininkas

sub su acc ir abl po

taberna ae f trobelė lūšna

tenebrae ārum f tamsa

urbs is f miestas vocō āvī ātum āre šaukti vadinti

voluptās ātis f malonumas džiaugsmas

vīvus a um gyvas

31

XXX Schola trīcēsima Adiectīvum

Trečiosios linksniuotės būdvardžiai

Jau esame susipažinę su pirmosios ir antrosios linksniuotės būdvardžiais

altus a um aukštas gilus angustus a um siauras bonus a um geras ceterus a um kitas laetus a um linksmas lātus a um platus magnus a um didelis malus a um blogas

parvus a um mažas plēnus a um pilnas vīvus a um gyvas

mortuus a um miręs vacuus a um tuščias

āter ātra ātrum tamsus juodas dexter tra trum dešinysis līber era erum laisvas miser era erum varganas nelaimingas niger gra grum juodas pulcher chra chrum gražus ruber bra brum raudonas sinister tra trum kairysis

ferreus a um geležinis idōneus a um įdomus līgneus a um medinis

varius a um įvairus

Pirmosios ir antrosios linksniuotės būdvardžiai yra linksniuojami kaip atitinkamų

linksniuočių giminių daiktavardžiai ndash jų galūnės sutampa

Trečiosios linksniuotės būdvardžiai būna trijų dviejų arba vienos galūnės Tai reiškia kad

jie vardininko linksnyje (nom sg) gali turėti tris ir atitinkamai dvi arba tik vieną formą

Trijų galūnių būdvardžiai

ācer m ācris f ācre n aštrus žodynuose užrašomas ācer ācris ācre aštrus

celeber m celebris f celebre n garsus žodynuose užrašomas celeber bris bre garsus

celer m celeris f celere n greitas žodynuose užrašomas celer eris ere greitas

salūber m salūbris f salūbre n sveikas žodynuose užrašomas salūber bris bre sveikas

Dviejų galūnių būdvardžiai

fortis m f forte n narsus žodynuose užrašomas fortis e narsus

gravis m gravis f grave n sunkus žodynuose užrašomas gravis e sunkus

Vienos galūnės būdvardis

fēlīx m f n laimingas gen sg fēlīcis žodynuose užrašomas fēlīx īcis laimingas

ingēns m f n didžiulis gen sg ingentis žodynuose užrašomas ingēns entis didžiulis

pār m f n lygus vienodas gen sg pāris žodynuose užrašomas pār pāris lygus vienodas

sapiēns m f n išmintingas gen sg sapientis žodynuose užrašomas sapiēns entis išmintingas

Trečiosios linksniuotės būdvardžių linksniavimas

Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl

ācer ācris ācre ācris ācrī ācrem ācre ācrī

ācrēs ācria ācrium ācribus ācrēs ācria ācribus

fortis forte fortis fortī fortem forte fortī

fortēs fortia fortium fortibus fortēs fortia fortibus

pār pāris pārī pārem pār pārī

pārēs pāria

pārium

pāribus pārēs pāria

pāribus

32

XXXI Schola trīcēsima prīma Dēclīnātiō quārta ndash ketvirtoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

frūctus f vaisius frūctūs frūctuī frūctum frūctū

frūctus

frūctūs frūctuum frūctibus frūctūs frūctibus frūctūs

cornū f ragas cornūs cornū cornū cornū

cornū

cornua cornuum cornibus cornua cornibus cornua

lacus m lacūs lacuī lacum lacū

lacus

lacūs lacuum lacubus lacūs lacubus lacūs

1 Išverskite Vergilijaus teksto ištrauką

Hīc sēcūra quiēs et nescia fallere vīta

Divēs opum variārum hīc lātīs ōtia fundīs

Spēluncae vīvīque lacūs hīc frīgida Tempe

Mūgitusque boum mollēsque sub arbore somnī (Vergilius)

Sententiae Multae manūs onus levius faciunt Habet etiam in manū gladium et secūrim sē

autem dē bellō et ā latrōnibus nōn līberat (Vulgāta) Neque semper arcum Tendit Apollo

(Horātius) Nōn est meum contrā auctōritātem senātūs dīcere (Cicero) Prīmus sapientiae

gradus est falsa intelligere Status quō Status in quō Statū quō In statū quō Status quō

ante bellum Sexū fēmina ingeniō vir (Mar jos Teregravezės antkapio epitatildefija Aacuteustrija) Venī

Creātor Spīritus Venī Sancte Spīritus Spīritus prōmptus caro autem infīrma (Vulgāta)

Senātus populusque Rōmānus Alterā manū fert lapidem alterā pānem ostentat (Plautus)

Tarptautiniai žodžiai f nišas ndash greičio varžybų baigmė gubernatildetorius ndash gubernijos

valdytojas humatildeniškas ndash žmoniškas klatildesė ndash pastov mokinių grupė kulinatilderija ndash valgių

gaminimo būdas okupuacuteoti ndash užimti o ndash viešoji nuomonė regiogravenas ndash kraštas

Vocābula

arbor oris f medis

arcus ūs m lankas aacuterka

auctōritās ātis f galia val-džia įtaka autoritegravetas

bellum ī n karas

bōs bovis m f jautis karvė

caro carnis f mėsa kūnas clamō āvī ātum āre šaukti

creātor ōris m kūrėjas dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dīves itis turtingas

domus ūs f namas faciō fēcī factum facere daryti

gradus ūs m žingsnis

gladius ī m kardas fallō fefellī falsum falle-re apgauti sukčiauti klastoti falsus a um apgaulingas melagingas

frīgidus a um šaltas

fundus ī m žemės valda dvaras

ingenium ī n gabumai būdas

infīrmus a um nestiprus intellegō lēxī lēctum le-gere suprasti latrō ōnis m plėšikas samdinys

lacus ūs m ežeras

lapis idis m akmuo lātus a um platus levis e lengvas leve lengvai

līberō āvī ātum āre iš-laisvinti išvaduoti

manus ūs f ranka mollis e minkštas malonus

mūgitus ūs m baubimas maurojimas

necō āvī ātum āre žudyti neque ir ne nescius a um nežinantis nežinomas

onus eris n našta

opēs opum n turtas turtai

ostentō āvī ātum āre iš-

tiesti atkišti rodyti

ōtium ī n poilsis laisvalaikis

pānis is m duona

populus ī m tauta prōmptus a um drąsus

quiēs ētis f poilsis ramybė sanctus a um šventas

secūris is f kirvis sēcūrus a um be rūpesčių ramus

senātus ūs m senatildetas

sexus ūs m lytis

spēlunca ae f gr urvas ola

somnus ī m miegas

spīritus ūs f dvelkimas pūtimas dvasia siela

status ūs m stovėjimas padėtis

Tempē n tendō tetendī tentum tendere tempti varius a um įvairus veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

Sg Pl Nom bōs bovēs Gen bovis boum Dat bovī būbus bōbus Acc bovem bovēs Abl bove būbus bōbus

33

XXXII Schola trīcēsima secunda

Domus Rōmāna

Domūs Rōmānae habēbant multa cubicula ātria ālās cubicula culīnam exedram peristȳlium tabernās tabulīnum trīclīnium et vestibulum Ātrium propter iānuam et vestibulum iacet et umbilīcus domī est Ātrium compluvium et impluvium habet Speciōsae pictūrae parietēs ātriī deacutecorant Cubicula parva conclāvia dormītōria sunt Culīna parva et sublūstris est Hīc fornāx est et ancillae labōrābant Servī cibum in culīnā parābant Propter peristȳlium exedra magna est In parietibus

et solīs vidēmus variās pulchrās pictūras Peristȳ- lium est cavaedium porticibus circumdatum in quō saepe sunt etiam piscīnae statuae silānī plantae Tabernae aediculae viae oppositae sunt in quibus rēs variās vēndunt Tabulīnum cubiculum pecūniae tabulārum et imāginum est Solum tessellātum saepe est (Pagal httpslawikipediaorgwikiDomus_Rōmāna)

Tarptautiniai žodžiai impliugravevijus ndash keturka pis baseinas atildetrijuje kompliugravevijus ndash

angagrave atildetrijaus stogegrave konklavagrave ndash kardinotildelų susirinkimas uždarojegrave patalpojegrave (S ksto koplỹ-

čioje) šaũkiamas poacutepiežiui rinkti ndash vidaus kiemas apjuostas kolonadagrave op

ndash paacutertija ar grugravepė nesutinkanti su daugumotildes nuomone pogravertikas ndash atviras prieangis su ko-

logravenomis ndash keturka pis valgomasis stalas su gultais (clīnē) iš trijų stalo pusių

Vocābula

aedicula ae f kambarėlis

āla ae f sparnas

ancilla ae f tarnaitė vergė

ātrium ī n atildetrijus sveta nė

cavaedium ī n kiemas ro-mėnų namegrave kiemo aikšt

cibus ī m maistas circumdō dedī datum dare dėti aplinkui apsupti

conclāve is n užrakinamas kambarys

cubiculum ī n kambarys miegamasis

compluvium ī n kompliugrave-vijus

culīna ae f virtuvė decorō 1 puošti

domus ūs f namas

dormītōrius a um miego miegamasis cubiculum dor-

mītōrium miegamasis kam-barys

exedra ae f gr eksedragrave pa-sikalbėjimų salė

fornāx ācis f krosnis frustra veltui habeō uī itum ēre turėti

hortus ī m sodas iaceō uī ndash ēre gulėti

iānua ae f durys

imāgō inis f paveikslas

impluvium ī n impliugravevijus labōrō 1 dirbti oppositus a um esantis priešais

parō 1 ruošti

parvus a um mažas

pecūnia ae f turtas pinigai

peristȳlum ī n gr perist lis

pariēs etis m siena

pictūra ae f tapyba pa-veikslas

piscīna ae f baseinas

planta ae f augalas

propter su acc greta arti dėl už

porticus ūs m pogravertikas kolonadagrave dengta galegraverija

pulcher chra chrum gra-žus

saepe dažnai

silānus ī m fontatildenas

solum ī n žemė kambario grindys

speciōsus a um gražus

statua ae f statulagrave sublūstris e silpnai apšvies-tas

taberna ae f kraacuteutuvė smuklė

tabula ae f lenta sąskaitų knyga dokumentildetas

tabulīnum ī n archỹvas

tessellātus a um mozaacuteikos

trīclīnium ī n trikl nijus valgomasis

umbilīcus ī m bamba vi-durys

varius a um įvairus vēndō didī ditum ere parduoti

via ae f gatvė

34

XXXIII Schola trīcēsima tertia Numerālia cardinālia ndash kiekiniai skaitvardžiai

I ūnus a um vienas II duo duae duo du III trēs tria trys IV quattuor keturi V quīnque penki VI sex šeši VII septem septyni VIII octō aštuoni IX novem devyni X decem dešimt

XI ūndecim vienuolika XII duodecim dvylika XIII trēdecim trylika XIV quattuordecim keturiolika XV quindecim penkiolika XVI sēdecim šešiolika XVII septendecim septyniolika XVIII duodēvīgintī aštuoniolika XIX ūndēvīgintī devyniolika XX vīgintī dvidešimt

XXX trīgintā trisdešimt XL quadrāginta keturiasdešimt L quinquāginta penkiadešimt LX sexāginta šešiasdešimt LXX septuāginta septyniasdešimt LXXX octōginta aštuoniasdešimt XC nōnāginta devyniasdešimt C centum šimtas M mille tūkstantis MM duo milia du tūkstančiai

Dē exercitū Rōmānō

Gāius Iūlius Caesar legiōnem ultrā ōrdināvit et compositiōnem celebrem statuit In hāc

nova constitūtiōne octōginta mīlitēs centuriam ductam ab centuriōne explēvērunt Sex

centuriae ūnam cohortem explēvērunt et decem cohortēs ūnam legiōnem ductam ab lēgātō

explēvērunt Quaeque legiō circā sex milia mīlitēs habuit sed cohors prīncipālis dīvīsiō in

proeliō fuit Legiōnēs etiam speciālēs mīlitēs inclūsērunt quī nōn pugnāvērunt sed

stipendia plūra recepērunt Exemplī grātiā aquilifer sīgnum lēgātiōnis aquilam tulit

maximam honōrem habet Sīgnifer minus gravia sīgna tulit et opēs exercitūs administrāvit

Antīquīs tempōribus duōdētrīginta legiōnēs exercitum Rōmānum explēvērunt (Pagal

httpswwwwikiwandcomlaExercitus_Rōmānus)

Tarptautiniai žodžiai administruacuteoti ndash valdyti tvarkyti inkliugravezas ndash intarpas skaidriojegrave

sukiet jusioje dervojegrave (vabzdys gintaregrave) kompoz cija ndash meno kūrinio dalių išdėstymas jų

santykis su v suma konstitugravecija ndash pagrindinis valstybės įstatymas specialugraves ndash susijęs su

kuria nors specialyacutebe išskirtinis ypat ngas stipentildedija ndash pastov pinig nė pašalpagrave

Vocābula

administrō 1 patarnauti tvarkyti valdyti

aquila ae f erelis

aquilifer ī m vėliavnešỹs

cohors ortis f kohorta celeber bris bre garsus įžymus dažnas paplitęs

centuria ae f šimtinė

centuriō ōnis m šimtinin-kas centuriogravenas

compositiō ōnis f sudėji-mas sandara sudėtis

circā su acc apie maždaug

constitūtiō ōnis f sandara nustatymas nutarimas

dīvīsiō ōnis f (pa)dalijimas paskirstymas

ductus a um vedamas vadovaujamas

exemplum ī n pavyzdys exemplī grātiā pavyzdžiui

exercitus ūs m (apmokyta) kariuomenė

expleō plēvī plētum plēre pripildyti sudaryti ferō tulī lātum ferre nešti

gravis e sunkus svarbus habeō uī itum ēre turėti inclūdō clūsī clūsum clūdere uždaryti užrakinti įdėti įterpti

lēgātiō ōnis f pasiuntinys-tė pasiuntinybė legatildeto (kar-

vedžio) padėjėjo pareigybė

lēgātus ī m pasiuntinys le-giograveno vadas Cegravezario laikais

legiō ōnis f legiogravenas magnus a um (māior

ius maximus a um) di- delis

mīles itis m karys kareivis minus mažiau multī ae a (plūrēs a plūrimī ae a) daug dau-gelis

novus a um naujas ōrdinō 1 sustatyti eilėmis išrikiuoti sutvarkyti suskirstyti

opēs opum f turtas prīncipālis e pirminis pa-grindinis svarbiausias

proelium ī n kautynės ko-va mūšis

pugnō 1 kovoti kariauti quisque quaeque quid-que kiekvienas recipiō cēpī ceptum ci-pere imti atgal atsiimti gauti

sīgnifer i m v liavininkas

sīgnum ī n ženklas v liava speciālis e specialugraves ypa-tingas rinktinis

stipendium ī n kareivio al-ga alga atlyginimas karinė tarnyba

ultrā toliau vėliau paskiau

tempus oris n laikas

35

XXXIV Schola trīcēsima quārta Dēclīnātiō quīnta ndash penktoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl faciēs ēī f veidas išvaizda vaizdas

fidēs eī f ištikimybė tikėjimas

glaciēs ēī f ledas

merīdiēs ēī m vidurdienis pietūs

seriēs ēī f eilė

spēs eī f viltis

Nom Gen Dat Acc Abl

diēs m diēī diēī diem diē

diēs diērum diēbus diēs diēbus

rēs f reī reī rem rē

rēs rērum rēbus rēs rēbus

Sententiae Mors ultima līnea rērum est (Horātius) Faciēs Hippocratica Bonus animus in

malā rē dīmidium est malī (Plautus) Vectīgālia nervī sunt reī pūblicae (Cicero) Per diem

Pūnica fidēs Audī vidē tacē sī vīs vīvere in pāce Omnium rērum prīncipia parva sunt

(Cicero) Stultus es rem āctam agis (Plautus) Nam mora dat vīrēs tenerās mora percoquit

ūvās Et validās segetēs quod fuit herba facit (Ovidius) Spēs māter stultōrum Spēs ultima

loz Nota bene Hipokratildetas (gr Ἱπποκράτης lo Hippocratēs) ndash garsiausias aacutentikos

graikų gydytojas 18 gydytojas savo šeimojegrave Gydytojai ir šiandien duoda vadinamąją Hipo-

kratildeto priesaiką Hipokratildeto gydymo metogravedai nusakomi tokiom s sententildecijomis Prīmō nōn

nocēre Natūra sanat medicus cūrat Contrāria contrāriīs cūrantur Sententildecijoje Faciēs

Hippocratica ka bama apie mirštančio žmogaus veidą jį pirmasis aprašė Hipokratildetas

Tarptautiniai žodžiai dekoruacuteoti ndash teikti gražią išvaizdą puošti daacuteilinti edukatildecija ndash

auklėjimas lavinimas švietimas egzempliotilderius ndash vienetas iš daugelio tokių pat daiktų

herbatilderas ndash džiov nti augala l nija ndash bet koks nubrėžtas brūkšnys negravervas ndash skaidulų

pluoštas kuriuo iš smegenų ir į jas eina dirginimas pr ncipas ndash pradinis teiginys

respugraveblika ndash valstybės valdymo fograverma kai valdo išrinkti žmonių atstovai segraverija ndash daiktų

ar reiškinių eilė vestibiugravelis ndash pagalbinė patalpagrave iš kurios įeinama į kitagraves patildetalpas

Vocābula

agō ēgī āctum agere va-ryti vesti veikti

animus ī m siela dvasia audiō īvī ītum īre klau-syti

dīmidium ī n pusė dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dō dedī datum dare duoti

contrārium ī n priešingy-

bė contrāria contrāriīs skirt ngos (l gos) skirt ngais (vaacuteistais)

cūrō 1 rūpintis slaugyti gy-

dyti cūrantur praes ind

pass 3 pl yra gyacutedomi (-os)

faciō fēcī factum facere daryti

herba ae f žolė želmuo žalumynai

Hippocraticus a um Hipokratildeto hipokratildetiškas

līnea ae f lininis siūlas vir-velė riba

malum ī n blogis

medicus ī m gydytojas

mora ae f užrukimas gai-šatis laiko tarpas trukmė

mors mortis f mirtis

nam nes

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

noceō nocuī nocitum

nocēre kenkti omnis e visas kiekvienas parvus a um

pāx pācis f taika percoquō percoxī perco-xum percoquere išvirti iškepti subrandinti

prīncipium ī n pradžia pa-grindas

Pūnicus a um pugravenų t y kartaginiẽčių pugraveniškas

sanō 1 gydyti

seges etis f pasėlỹs pasėt java

sī jei stultus a um kvailas rēs pūblica valstybė res-pugraveblika

taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti tener a um švelnus min-kštas jaunas gležnas

ultimus a um tolimiau-sias paskutinis

ūva ae f vynuogė validus a um sveikas stip-rus didelis tinkamas

vectīgal ālis n mokestis

rintildekliava pl patildejamos

videō vīdī vīsum vidēre matyti

vīs ndash f jėga vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

36

XXXV Schola trīcēsima quīnta

Narrātiō Aenēae (I)

Aenēas narrat dē ruinā Trōiae Sed subitō post decem annōs Graecī nōn iam ante Trōiam

erant Ūnō diē ōra maris dēserta erat Castra hostium dēserta erant Tantum equus līgneus

ante portam stat Portās urbis aperimus relinquimus urbem ad castra īmus tentōriaque

ducum Graecōrum īnspicimus Equus magnus nōs terret Quid est Aut spēs aut perniciēs

Quid facere dēbēmus Nōbīs līs erat Alterī equum dēlēre cupiēbant quod nōnnūllī

dīcēbant bdquoIn equō armātī virī sē condunt In animō habent nocte exīre et urbem intrāre et

delēre nōsque necāreldquo Alterī equum in urbem dūcere volēbant Fāma enim erat bdquoSī nōs

equum in urbem dūcimus quondam bellō Graeciam vincimusldquo

1 Atsakykite į klausimus

1 Quis dē ruinā Trōiae narrat 2 Quot annōs Graecī apud Trōiam erant 3 Quid fēcērunt

Graecī ante portam Trōiānam 4 Terret equus magnus Trōiānōs 5 Quī sunt in equō et dē

quā causā

Sententiae Equus Trōiānus Trōia fuit (Propertius) Equō nē crēdite Teucrī (Vergilius)

loz Nota bene Segravekstas Prope cijus (lo Propertius 47ndash15 metais prieš Kristų) ndash

garsus egravetas iš Ugravembrijos parašęs keturias elegravegijų knygas

Vocābula

Aenēas ae n alter era erum kitas ant-ras alter alter vienas kitas

animus ī m siela dvasia

annus ī n metai aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti armātus a um ginkluotas

castra ōrum n stovykla

condō condidī conditum condere įkurti cupiō īvī ītum ere trokšti dēbeō dēbuī dēbitum dēbēre privalėti dēleō ēvī ētum ēre su-naikinti

dēsertus a um tuščias iš-tuštėjęs

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

diēs diēī m diena dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

dux ducis m vadas

enim mat juk nes eō iī ītum īre eiti

equus ī m arklys exeō iī ītum īre išeiti faciō fēcī factum facere daryti

fāma ae f kalbos paskalos gandas

habeō uī itum ēre turėti in animō habere ketinti

hostis is m f priešas svetimšalis

īnspiciō spexī spectum spicere žiūrėti stebėti intrō āvī ātum āre įžengti

līgneus a um medinis

līs lītis f ginčas

mare maris n jūra

narrātiō ōnis f pasakojimas narrō 1 pasakoti necō 1 žudyti nōnnūllus a um kai kuris

nox noctis f naktis

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

perniciēs ēī f pražūtis

porta ae f vartai durys quondam kitados kadaise quot kiek relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis

subitō staiga tantum tiek tik

tentōrium ī n palapinė terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

Trōia ae f Trojagrave Trōiānus a um Trogravejos

Trōiānī ōrum m ubi kai kur

urbs is f miestas

vincō vīxī victum vin-cere nugalėti volō voluī ndash velle norėti

37

XXXVI Schola trīcēsima sexta Narrātiō Aenēae (II)

Sacerdōs Lāocoōn autem ab arce dēcurrit et procul clāmat bdquoO miserī insānī estis Graecīs

crēditis Equum reliquērunt excidiō urbisldquo et magnā vī hastam in equum torsit Est

gemitus sed nōn audīmus Subitō dē Tenedō īnsulā quae ante Trōiam est duo serpentēs

ōrae appropinquant et in duōs fīliōs Lāocoontis invādunt eōs necant et edunt Lāocoōn

iuvāre temptat sed eum quōque serpentēs necant Nōs territī sumus nam sine dubiō deī

īrātī sunt et Lāocoontem pūnivērunt Aperimus portās et dūcimus equum in urbem Posteā

edimus et bibimus et multā nocte somnum altum capimus

Vocābula

altus a um aukštas gilus arx arcis pilis tvirtovė aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti appropinquō 1 prisiartinti audiō īvī ītum īre girdėti autem tačiau bibō bibī bibere gerti capiō cēpī captum ca-pere imti clāmō āvī ātum āre šaukti

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēcurrō (cu)currī cur-sum currere bėgti žemyn nusileisti

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dubium ī n abejonė

dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

equus ī m arklys edō ēdī ēsum ēsse

(edere) valgyti ėsti

excidium ī n sugriovimas sunaikinimas žuvimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīlius ī m sūnus

gemitus ūs m dejavimas īnsānus a um beprotis pamišęs

īnsula ae f sala intrō āvī ātum āre įžengti invādō invāsī invāsum invādere įsibrauti užpulti īrātus a um supykęs

iuvō 1 padėti pagelbėti

Lāocoōn ontis m Laoko-ograventas

mare maris n jūra miser era um vargšas necō 1 žudyti

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

posteā po to paskui vėliau procul toli tolyn

pūniō īvī ītum īre bausti quōque taip pat relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

sacerdōs ōtis m žynys

serpēns entis m f gyvatė

sine su abl be

somnus ī n miegas stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis subitō staiga tantum tiek tik

Tenedus ī m Tegravenedas sala tōrqueō torsī tortum torquēre sukti kreipti terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti territī įbauginti temptō 1 mėginti bandyti

urbs is f miestas

vis ndash f jėga

Plūsquamperfectum

Plūsquamperfectum indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-era-m ōrnāv-erā-s ōrnāv-era-t ōrnāv-erā-mus ōrnāv-erā-tis

ōrnāv-era-nt

habu-era-m habu-erā-s habu-era-t habu-erā-mus habu-erā-tis

habu-era-nt

lēg-era-m lēg-erā-s lēg-era-t lēg-erā-mus lēg-erā-tis

lēg-era-nt

cēp-era-m cēp-erā-s cēp-era-t cēp-erā-mus cēp-erā-tis

cēp-era-nt

vēn-era-m vēn-erā-s vēn-era-t vēn-erā-mus vēn-erā-tis

vēn-era-nt

1 Išverskite sakinius

1 Hodiē iam librum legī quem herī dederās 2 Promētheus hominēs servāvit quōs

Iuppiter necāre cōnstituerat 3 Ut fēcerās ita habēs 4 Causa bellī fuit quod Rōmānī

agrum Sabīnum vastāvērunt Vocābulum vastō 1 siaubti

38

XXXVII Schola trīcēsima septima Mercurius Dīdō et Aenēas

Mercurius Aenēam vīdit gerere pulchram vestem Pūnicam quam Dīdō eī libenter dōnāverat Itaque nūntius Iovis stupuit deinde ad Aenēam celeriter accessit bdquoAudī Aenēas Iuppiter mē mīsit tē monet Quid hīc facis Cūr eō locō tē tam improbē geris Cōgitā dē fātō tuō Hīc iūcundē vīvere tibi nōn licet Relinque Carthāginem nam Italiam petere debēs Posterīs tuīs illic novam patriam parāldquo Verba Mercuriī Aenēam vehementer terruērunt Itaque vir pius quī imperiō Iovis semper pāruerat cōnsilium cēpit fugam petere et regiōnēs Pūnicās relinquere Statim comitēs ad lītus vocāvit eōs classem et arma parāre iussit At Dīdō quae cōnsilia Aenēae iam animadverterat eum verbīs flectere temptāvit et dīxit bdquoCūr mē tam turpiter fallis Cūr fugere properās cūr tam crūdēlis es Nunc dolum tuum perspēxīldquo Postquam Dīdō diū tacuit tristī vōce adiēcit bdquoTibi nimis crēdidī nam tē amāvīldquo Aenēas autem quem Mercurius dē fātō monuerat graviter gemuit bdquoNumquam tibi conūbium prōmīsī Cōgitā deōs vītam meam regere Iuppiter pater deōrum hominumque mē novam patriam quaerere iussit Etiam Trōiam nōn meā sponte relīquī Anchises pater in somnō mē in Italiam īre monuit Dēsine mē tēque querēlīs tuīs vexāre Italiam nōn meā sponte petōldquo Vocābula

accēdō accessī accessum

accēdere prieiti prisiartinti adiiciō adiēcī adiectum adiicere pridurti

animadvertō 3 atkreipti dėmesį sekti

arma ōrum n ginklai audiō 4 klausyti girdėti

Carthāgō inis f Kartatildegina capiō 3 imti celeriter greitai

classis is f (karo) laivynas cōgitō 1 mąstyti galvoti

comes itis m palydovas bendrakeleivis

cōnsilium ī n nutarimas patarimas

conūbium ī n santuoka crēdo 3 tikėti crūdēlis e žiaurus cūr kodėl debeō 2 privalėti

deinde iš ten po to dēsinō siī situm sinere liautis dīcō 3 sakyti

Dīdō ōnis f Didogravenė diū ilgai

dolus ī m klasta dōnō 1 dovanoti faciō 3 daryti fallō fefellī falsum fal-lere apgauti suklaidinti

fātum ī n likimas

flectō flexī flectum

flectere lenkti

fuga ae f bėgimas fugiō fūgī fugitum fu-gere bėgti graviter sunkiai gerō gessī gestum gere-re nešti nešioti vesti gemō uī itum ere dūsauti

illic ten

imperium ī n įsakymas improbē nedorai intrō āvī ātum āre įžengti itaque taigi todėl tad

iubeō iussī iussum iubē-re liepti įsakyti iūcundē maloniai linksmai libenter mielai licet licuit ndash licēre lei-džiama galima

lītus oris n (jūros) krantas

locus ī m vieta

Mercurius ī m Merkugraverijus moneō 2 priminti įspėti mittō 3 siųsti nimis per daug pernelyg numquam niekada

nūntius ī m pasiuntinys ži-nia

pāreō uī ndash ēre paklusti parō 1 ruošti perspiciō spēxī spectum spicere įžiūrėti suprasti petō īvī ītum 3 vykti

pius a um pamaldus doras

posterī ōrum m ainiai postquam po to kai prōmittō 3 pažadėti properō 1 skubėti Pūnicus a um pūnų pū-niškas

quaerō quaesīvī quesī-tum querere ieškoti

querēla ae f aimana dejonė

regiō ōnis f šalis kraštas regō rēxī rēctum regere valdyti

relinquō 3 palikti servō āvī ātum āre saugoti

sponte suā savo noru statim tučtuojau bematant stupeō stupuī stupēre sustoti būti nustebusiam taceō 2 tylėti

tam taip temptō 1 bandyti terreō 2 gąsdinti trīstis e liūdnas turpiter bjauriai šlykščiai vehementer smarkiai karš-tai stipriai labai

vestis is f drabužis vexō 1 mėtyti vyti ginti vīvō 3 gyventi vocō 1 šaukti kviesti volō voluī ndash velle norėti

vōx vōcis f balsas

39

XXXVIII Schola duodēquadragēsima Futūrum II indicātīvī āctīvī

Futūrum II indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-er-ō ōrnāv-er-i-s ōrnāv-er-i-t

ōrnāv-er-i-mus ōrnāv-er-i-tis ōrnāv-er-i-nt

habu-er-ō habu-er-i-s habu-er-i-t

habu-er-i-mus habu-er-i-tis habu-er-i-nt

lēg-er-ō lēg-er-i-s lēg-er-i-t

lēg-er-i-mus lēg-er-i-tis lēg-er-i-nt

cēp-er-ō cēp-er-i-s cēp-er-i-t

cēp-er-i-mus cēp-er-i-tis cēp-er-i-nt

vēn-er-ō vēn-eri-s vēn-eri-t

vēn-er-i-mus vēn-er-i-tis vēn-er-i-nt

1 Išverskite sakinius

1 Legam epistolam tuam quam mihi scrīpseris 2 Ut fēceris ita habēbis 3 Quid ēgerimus

scietis 4 Ut fēceritis ita habēbitis 5 Sī meīs cōnsiliīs parueris salvus eris 6 Crās librum

legēs quam dederō 7 Cum Phillippus dominus Macedoniae Lacaedemoniīs scrīpserat bdquoSī

in Lacōnicam vēnerō terram vestram vōs exigamldquo Lacaedemoniī respondērunt bdquoSīldquo

8 Ūnus homō servum genere Lacaedemonium interrogāvit bdquoProbusne eris sī tē emerōldquo

Servus respondit bdquoEtiam sī nōn emerisldquo

loz Nota bene Didogravenė (lo Dīdō) ė Pigmaliograveno sesuo Sich jo

žmona Kartatildeginos įkūrėja ir karalienė En jas (lo Aenēas) Anch so ir Afrod tės sūnus

legendinis rom nų protėvis Laokoograventas (gr Λαοκόων lo Lāocoōn) Poseidograveno žynys

Trogravejoje bandęs įtikinti troj nus nepriimti gra kų dovanotildes ndash medinio arklio ir už tai kartugrave su

sūnumis pasmaugtas Poseidograveno pasiųstų gyvačių Lakogravenija (γρ Λακονική lo Lacōnica)

ndash kitaip Spaacuterta Lakedaimogravenas (gr Λακεδαίμων lo Lacedaemōn) ndash Peloponegraveso

pugravesiasalio sritis ir to paties pavadinimo jos sogravestinė kitaip Spaacuterta lakedaimoniẽčiai (gr

Λακεδαίμωνιοι lo Lacedaemoniī) ndash Lakedaimograveno gyventojai arba spartiẽčiai

Makedogravenija (gr Μακεδονία lo Macedonia) ndash šalis tarp Tesatildelijos ir Tratildekijos (AV)

Tarptautiniai žodžiai epistolatilderinis ndash laišk (pavyzdžiui epistoliatilderinis palikimas ndash

laiška ) fugagrave ndash trij ndash keturi balsų mugravezikos kūrinys vieno ba so tegravemą nustatyta tvarka

kartoja kiti balsai kons liumas ndash gydytojų pasitarimas kuriamegrave tikslinama ligos diagnogravezė

(ligos nustatymas) svarstoma ligonio būklė gydymo būdai ir priemonės lakograveniškas ndash

trumpas aacuteiškus glaustas (apie ka bą st ilių) perspektyvagrave ndash kūnų vaizdavimo plokštumojegrave

būdas pagrįstas spindulia s iše nančiais iš vieno taško respondentildetas ndash asmuo atsakinė-

jantis į tyrėjo ankegravetos klaacuteusimus

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti

cōnsilium i n nutarimas patarimas

crās rytoj cum kai

dominus ī m šeimininkas ponas valdovas viešpats

epistola ae f laiškas etiam taip pat net ir

exigō exēgī exāctum

exigere išvaryti išvyti emō ēmī ēmptum eme-re pirkti

genus eris n giminė pader-mė r šis

interrogō 1 klausti

Lacedaemoniī ōrum m lakedaimoniẽčiai spartiẽčiai

Lacōnica ae f Lakogravenija

liber librī m knyga

Macedonia ae f Makedograve-

nija

-ne ar pareō uī ndash ēre paklusti

Phillippus ī m Pilỹpas probus a um doras respondeō spondī spōn-sum spondēre atsakyti salvus a um sveikas sī jei jeigu

servus ī m vergas

40

XXXIX Schola ūndēquadrāgēsima Rapīna Sabīnārum

Iam Rōmulus et Remus Rōmam condiderant sed Rōmae parvus numerus fēminārum erant

Itaque Rōmānī lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt Cum lēgāti dīxērunt bdquoFēminās nōn habēmus

Date nōbīs in mātrimōnium fīliās vestrās Sī fīliās vestrās dederitis vōbīs grātiās agēmusldquo ndash

Sabīnī respondērunt bdquoNostrās fīliās nōn vōbīs ēducāverāmusldquo Tum Rōmānī dolō Sabīnās

accēpērunt Itaque iterum lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt et ad lūdōs pūblicōs Rōmam Sabīnōs

ūnā cum mātrōnīs fīliābusque invītāvērunt bdquoCum Rōmam vēneritis lūdōs pūblicōs spec-

tābitisldquo Cum Sabīnī ūnā cum mātrōnīs fīliābusque Rōmam vēnērunt Rōmānī fīliās Sabī-

nōrum raptāvērunt Rapīna Sabīnārum fuit causa bellī Diū Sabīnī cum Rōmānīs pugnā-

verant cum fīliae Sabīnōrum inter Rōmānōs et Sabīnōs sē coniēcērunt et ōrāvērunt bdquoIn nōs

vertite īrās nōs causa bellī sumus Sī vōs propinquī nostrī vīceritis nōs viduae vīvēmus sī

autem Rōmānī vīcerint nōs orbae erimus Cum igitur nōs necāveritis bellum fīniētisldquo

Verba Sabīnārum Rōmānōs Sabīnōsque movērunt Itaque bellum fīnīvērunt Rōmānī

Sabīnōs in oppidum suum recēpērunt et Sabīnī cum Rōmānīs sē coniūnxērunt (EL)

Komentaras Sab nai (lo Sabīnī) ndash itatildelikų gentis gyvenusi Latildecijuje (lo Latium) ir

Ugravembrijoje (lo Umbria) Įkūrus Rogravemą dalis sab nų susijungė su rom nais o kiti gyvenę

kalnuosegrave jiems priešinosi III amžiuje prieš Kristų rom nai nukariavo visagraves sab nų žemegraves ir

sab nams suteikė Rogravemos pilietybę T tas L vijus (lo Titus Livius) rom nų istograverikas aprašė

rom nų ir sab nų konfl ktą dėl moterų Po šio konfl kto abiejų genčių valstybės susijungė ir

sab nų karalius T tas Tatildecijus (lo Titus Tatius) valdė drauge su Rogravemulu vedusiu sab nę

Hers liją (lo Hersilia) Mokslininkai spėja kad sab nai Rogravemoje yra gyvenę Kvirinatildelio

(Quirīnālis collis) Viminatildelio (Vīminālis collis) ir Eskv lijų (Esquilīae) kalvosegrave

Vocābula

accipiō cēpī ceptum ci-pere priimti gauti autem tačiau

bellum ī n karas

causa ae f priežastis

collis is m kalva coniiciō iēcī iēctum iicere įmesti pulti sē con-

iicere mestis condō condidī condi-tum condere įkurti

coniungō iūnxī iūnc-tum iungere sujungti sē coniungere susijungti cum kai kol dīcō 3 sakyti dō dedī datum dare duoti

dolus ī m klasta

diū ilgai ēducō 1 auklėti šviesti eō iī ītum īre eiti faciō fēcī factum facere

daryti

fēmina ae f mόteris

fīlia ae f duktė iam jau invītō 3 kviesti

īra ae f pyktis itaque taigi todėl tad iterum antrąsyk

lēgātus ī m pasiuntinys

lūdus ī m žaidimas pl žai-dynės

mātrimōnium ī n santuo-ka in mātrimōnium dare vesti

mātrōna ae f matronagrave kil-minga mόteris

mittō 3 siųsti moveō 2 judinti paveikti necō 1 žudyti

oppidum ī n miestas

orba ae f našlaitė propinquus a um artimas

pl propinquī artimieji

pūblicus a um viešas pugnō 1 kovoti kautis ōrō 1 kalbėti melsti prašyti

rapīna ae f pagrobimas raptō 1 pagrobti recipiō cēpī ceptum cipere paimti atga atsiimti respondeō 2 atsakyti spectō 1 stebėti sī jei jeigu tum tada

ubi kai kur

teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti ūnā kartu drauge išvien veniō 4 atvykti vertō vertī versum ver-

tere versti čia atsukti

vidua ae f našlė vincō vīcī vīctum vin-cere nugalėti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

41

XL Schola quadrāgēsima

Initium bellī Gallicī

Helvētiī fīnēs suōs quī angustī sunt relinquere et per prōvinciam nostram iter facere cōnstituunt Explōrātōrēs cōnsilium hostium Caesarī nūntiant Caesar magnīs itineribus ab urbe in Galliam ulteriōrem contendit et incrēdibilī celeritāte ad Genavam pervenit Helvētiī lēgatōs ad eum mittunt nōbilēs cīvēs quī eius voluntātem petunt sed Caesar id nōn concēdit et eā legiōne quam sēcum habet mīlitibusque fortibus quī ex prōvinciā conveniunt ā lacū Lemannō quī in flūmen Rhodanum īnfluit ad montem Iūram quī fīnēs Sēquanōrum ab Helvētiīs dīvidit mūrum in altitūdinem pedum sēdecim fossamque perdūcit eōque modō Helvētiōs itinere prohibet (Buchner)

Sententiae Virtūs Rōmāna constat ex hīs virtūtibus disciplīna pietās fidēs gravitās

paupertās cōnstantia Nōn nōbīs sōlum nātī sumus (Cicero) Nōn fōrmōsus erat sed erat

fācundus Ulixēs (Ovidius)

Komentaras Gatildejus Jugravelijus Cegravezaris (lo Caesar) aprašo Gatildelijos užkariavimą savo bdquoGatildelų karo užrašuoseldquo (lo Commentāriī dē bellō Gallicō) Karas prasideda nuo susidūrimo su gatildelų tauta helvegravetais (lo Helvētiī) gyvenusiais teritograverijoje kur yra dab Šveicatilderija Helvegravetai norėjo palikti savo žemegraves ir persikelti į vatildekarus prie Okeatildeno (lo Ōceacuteanus dab Atlaacutento vandenyacutenas) ą

Vocābula

altitūdō inis f aukštis

angustus a um siauras

bellum ī n karas

celeritās ātis f greitumas concēdō cessī cessum cēdere trauktis užleisti

cōnstantia ae f pastovu-mas patvarumas išfvermė

cōnstituō stituī stitu-tum stituere nuspręsti nustatyti

contendō tendī tentum tendere įtempti stengtis skubėti siekti

conveniō 4 sueiti susirinkti

disciplīna ae f drausmė

dīvidō dīvīdī dīvīsum dīvidere dalyti skaldyti

explōrātor ōris f žvalgas faciō 3 daryti iter facere keliauti

fācundus a um iškalbin-gas kalbus šnekus

fidēs eī f tikėjimas ištiki-mybė

fīnis is m galas baigmė

riba pl sienos šalis kraštas

flūmen inis n upė

fōrmōsus a um gražus

dailus

fortis e narsus stiprus

fossa ae f griovys

Gallicus a um galų gališ-kas

Genava ae f Genavagrave dab Ženevagrave

gravitās ātis f sunkumas rimtumas orumas būdo tvirtumas

Helvētiī ōrum m helvegravetai

hostis is m priešas svetim-šalis

incrēdibilis e neįtikimas īnfluō flūxī flūxum fluere įtekėti

initium ī n pradžia

iter itineris n kelias

Iūra ae m J ra kalnai

lacus ūs m ežeras

legiō ōnis f legiogravenas

Lemannus ī m (ežeras) Le-matildeno (dab Ženegravevos) ežeras

mīles itis m karys kareivis mittō 3 siųsti

modus ī m būdas

mōns montis m kalnas kalnynas kalnai

mūrus ī m siena

nātus a um gimęs

nōbilis e kilmingas kilnus nūntiō 1 pranešti

paupertās ātis f neturtas perdūcō 3 išvesti nuvesti

pēs pedis m koja pėda petō īvī ītum ere ieškoti siekti prašyti vykti

pietās ātis f pamaldumas pagarba

prohibeō hibuī hibitum hibēre neleisti uždrausti

prōvincia ae f provincija -que ir

relinquō 3 palikti

Rhodanus ī f Rodatildenas dab Ronagrave

sēdecim šešiolika

Sēquanī ōrum m sekvatildenai sōlum tikti tik

Ulixēs is m Odis jas ulterior ulterius esantis anoj pusėj tolimesnis

urbs is f miestas perveniō 4 atvykti

virtūs ūtis f vyriškumas narsumas dorybė

voluntās ātis f valia noras sutikimas

42

Page 3: HORTUS LATINUS PARS TERTIA - lm€¦ · IV. Schola quārta. Sententiae. Prōnōmina - įvardžiai Prōnōmina dēmōnstrātīva – parodomieji įvardžiai hic, haec, hoc šitas,

2

II Schola secunda Terrae et incolae Eurōpae

In tabulā geōgraphicā Eurōpam vidēmus In Eurōpā multae terrae sunt In Eurōpā mediā

patria nostra Lituānia est Lituānia ad mare Balticum est Hodiē Lituāniam Lituānī incolunt

Magna īnsula Britannia in Ōceacuteanō est hodiē Atlanticum mare Graecī et Rōmānī antīquī in

terminō Eurōpae in Hispāniā nōn procul Āfricam columnās Herculis [Heratildeklio] esse pu-

tant Ad Ōceacuteanum Gallia est Britanniam et Galliam partim Hispāniam et Italiam ōlim Cel-

tae incolēbant Ōlim Germāniam Germānī Helvētiam Helvētiī Illyriam Illyrī Dāciam Dācī

Thrāciam Thrācī Scythiam Scythae Syriam Syrī Graeciam Graecī incolēbant Italiam multī

populī incolēbant Latīnī Oscī Umbrī Sabīnī Messāpī Etrūscī et Graecī

Vocābula

Britannia ae f Britatildenija

Celtae ārum m arba gatildelai

columna ae f stulpas

Etrūscī ōrum m etrugraveskai

Gallia ae f Gatildelija dab Prancūzijagrave Gallī ōrum

m gatildelai

Germānia ae f Germatilde-nija dab Vokietijagrave Ger-

mānī ōrum m germatildenai

Dācia ae f Datildekija dab Rumugravenija Dācī ōrum

m datildekai

Helvētia ae f Helvegravecija

dab Šveicatilderija Helvētiī

ōrum m helvegravetai

Herculēs is m Heratildeklis

Hispānia ae f Ispatildenija hodiē šiandien

Illyria ae f -

latildevija Illyrī ōrum m

incolō coluī cultum colere gyventi apgyvendinti (žemę)

mare n jūra

Lituānia ae f Lietuvagrave Lituā-

nī ōrum m lietugraveviai medius a um vidurinis vidurio

Messāpī ōrum m mesatildepai s

Ōceacuteanus ī m Okeatildenas van-

denynas

ōlim kitados kadaise

Pannonia ae f Panogravenija dab maždaug Ventildegrija

partim iš dalies dalinai

populus ī m tauta procul toli

putō āvī ātum āre manyti

Scythia ae f Scy-

thae ārum m sk tai

Syria ae f Syrī

ōrum m

terminus ī m riba

Thratildecia ae f Tratildekija dab

Bulgatilderija Thrācī ōrum m tratildekai

1 Išverskite į lotynų kalbą šaltą vandenį gražią mergaitę gražiam sodui geri

šeimininkai gražioms upėms aacuteukštus patildestatus naujų knygų

Gallia

Hispania Italia

Graecia

Corsica

Sardinia

Sicilia Creta Mare

Mare

Mare

Oceanus

Europa

Asia

Africa

Germania

Britannia

Lituania

Oceanus

Thracia

Dacia

Illyria

Pannonia

Scythia

Helvetia

Syria

3

III Schola tertia REPETĪTIŌ PRŌNŌMEN ndash ĮVARDIS

Prōnōmina persōnālia

asmeniniai įvardžiai

Prōnōmen reflexīvum ndash sangrąžinis įvardis

Nom Gen Dat Acc Abl

ego aš meī mihi mē mē

tū tu tuī tibi tē tē

ndash suī savęs sibi sē sē

nōs mes nostrī nostrum nōbīs nōs nōbīs

vōs jūs vestrī vestrum vōbīs vōs vōbīs

Vartojamas asmeninio įvardžio ego

šauksmininko linksnis (voc sg) mī

Prōnōmina possessīva ndash savybiniai įvardžiai meus mea meum mano noster nostra nostrum mūsų

tuus tua tuum tavo vester vestra vestrum jūsų

suus sua suum savo

Sententiae Pater noster Ego tū sum tū es ego Ego sum Ego tē absolvō [atlikus

išpažintį] Mea pila est (Plautus) [aš laimėjau] Mea culpa mea culpa mea maxima culpa

Tū quōque Tuās litterās exspectō (Cicero) Mihi herī tibi hodiē Mihi anima in nasō est

(Plautus) [aš visas pastirau] Sine mē dē mē Vestra salūs nostra salūs Suō locō Suō

perīculō Suō annō

Prōnōmina interrogātīva ndash klausiamieji įvardžiai

quis quid kas quī quae quod kuris kuri

Singulāris Singulāris Plūrālis

Nom Gen Dat Acc Abl

quis quid cūius cuī quem quid quō quō

quī quae quod cūius cuī quem quam quod quō quā quō

quī quae quae quōrum quārum quōrum quibus quōs quās quae quibus

Sententiae Quī nōn est mēcum contrā mē est (Vulgāta) Suīs quī nescit parcere inimīcōs

favet (Pūblilius) Quī prō quō Quī scrībit bis legit Quid novī Quid novī ex Āfricā

(Aristotelēs) Quid nunc Quō modō Quō vadis Domine (Vulgāta) Quod nocet docet

Quōs ego (Vergilius) Quod scrīpsī scrīpsī (Vulgāta)

Vocābula

anima ae f siela

annus ī m metai absolvō solvī solūtum solvere atrišti atleisti nuodėmes

adversus su acc priešais aedificō āvī ātum āre statyti

bis dukart

culpa ae f kaltė doceō docuī doctum docēre mokyti exspectō āvī ātum āre

laukti

faveō fāvī fautum favē-re globoti užtarti remti herī vakar hodiē šiandien

inimīcus ī m nedraugas

litterae ārum f laiškas

locus ī m vieta

modus ī m būdas

nasus ī m nosis nesciō īvī ītum īre neži-noti

noceō nocuī nocitum

nocēre kenkti nunc dabar parcō pepercī parsūrus parcere tausoti saugoti perīculum ī n pavojus rizika

pila ae f kamuolys

pōculum ī n taurė

porta ae f vartai

salūs ūtis f sveikata gerovė scrībō scrīpsī scrīptum scrībere rašyti vadō vadere eiti žengti

ego aš tū tu nōs mes vōs jūs

mī fīlī mano sūnau

4

IV Schola quārta Sententiae Prōnōmina - įvardžiai

Prōnōmina dēmōnstrātīva ndash parodomieji įvardžiai

hic haec hoc šitas šis (arti manęs)

iste ista istud anas (arti tavęs)

ille illa illud anas (arti jo)

is ea id tas jis

idem ēadem idem tas pats

Singulāris Plūrālis

Nom Gen Dat

Acc Abl

hic hūius huic

hunc hōc

haec hūius huic

hanc hāc

hoc hūius huic

hoc hōc

hī hōrum hīs

hōs hīs

hae hārum hīs

hās hīs

haec hōrum hīs

haec hīs

Singulāris Plūrālis

Nom is ea id eī eae ea is ea id

tas jis

Gen eius eōrum eārum eōrum

Dat eī eīs

Acc eum eam id eōs eās ea

Abl eō eā eō eīs

Singulāris Plūrālis idem eadem

idem

tas pats

Nom idem eacuteadem idem eīdem eaedem eacuteadem

Gen eiusdem eōrundem eārundem eōrundem

Dat eīdem eīsdem

Acc eundem eandem idem eōsdem eāsdem eacuteadem

Abl eōdem eādem eōdem eīsdem

1 Išverskite sentencijas Ille hodiē ego crās Ille terrārum angulus mihi rīdet (Horātius)

Is pater est quem nūptiae dēmōnstrat (Dīgesta) Id est (i e) Idem Idem duo faciunt nōn

est idem Idem nōn semper idem Idem per idem Eiusdem farīnae (Seneca) Eī morbō nō-

men sunt avāritia (Cicero) Eius est perīculum cūius est commodum Eō nōmine Eōdem

pōculō bibere (Cicero) Ex hōc numerō est (Cicero) Fābula dē tē est Fide sed cuī vidē

Tarptautiniai žodžiai demonstruacuteoti ndash daryti demonstratildeciją viešai rodyti f lmus madagraves

bandymus docentildetas ndash aukštosios mokyklos dėstytojo mokslo vardas fatildebula ndash iš eilės

išdėstyti egravepinio kūrinio įvykiai nugravemeris ndash skaičius rodantis daikto vietą eilėjegrave

Vocābula

angulus ī m kampas kertė

avāritia ae f godumas go-bšumas

bibō bibī bibere gerti

commodum ī n patogu-mas nauda pelnas

dē su abl apie dēmōnstrō āvī ātum āre (pa)rodyti

dīgesta ōrum n digegravestai

crās rytoj

fābula ae f pasakėčia pasa-kojimas

faciō fēcī factum facere daryti

farīna ae f miltai fidō fidere tikėti

morbus ī m liga

nōmen inis n vardas

nūptiae ārum f vestuvės

santuoka vedybos

numerus ī m skaičius

pōculum ī n taurė rīdeō rīsī rīsum rīdēre juoktis

sed bet semper visada videō vīdī vīsum vidēre matyti

hic haec hoc šitas šis

5

V Schola quīnta Realijos

Digegravestai (lo dīgesta) ndash rom nų teisės rinkinys

Vulgatagrave (lo Vulgāta) ndash lotỹniškas Šventojo Rašto vertimas

atliktas šv Jerogravenimo pripažintas Bažnyčios (iš lo vulgātus a

um visuotinis bendras visiems prieinamas) Šv Jerogravenimas (Eu-

zegravebijus Sofrogravenijus Jerogravenimas lo Eusebius Sophronius Hiero-

nymus 347ndash420 metai) yra Dalmatildetijos ir Liograveno mokinių moky-

tojų mokslininkų vertėjų askegravetų mokslo ir Biblijos draugijų

globėjas Lietuvos Respublikos kultūros ministegraverija kasmet rugsė-

jo 30-ąją (Tarptautinę vertėjų dieną) skiria Šv Jerogravenimo pregravemiją

Maacuterkas Tugravelijus Cicerogravenas (lo Cicero

106ndash43 prieš Kristų) garsus Rogravemos valstybės

veikėjas kogravensulas įžymus rašytojas oratildetorius mokslininkas lotỹnų kalbos

nogravermintojas Cicerogravenas išgarsėjo kalbom s Žinomiausios jo keturios kalbos

prieš sąmokslininką Katil ną vadinamos Katilinatilderijomis

Kv ntas Horatildecijus Flagravekas (lo Horātius 65ndash8 prieš Kristų) ndash žymiausias

rom nų poegravetas ogravedžių (giesmių) kūrėjas parašęs jų keliagraves knygagraves veikalą Ars

poētica (Poetikos menas) Žinomi jo vienos ogravedės žodžiai exēgī

monumentum bdquopasistačiau paminkląldquo ir nōn omnis moriar bdquone visas

mirsiuldquo ndash jais poegravetas ka ba apie savo kūrybos nemirtingumą

Liugravecijus An us Segraveneka (lo Seneca 4 prieš ndash 65 po) ndash žymus rom nų

filosogravefas rašytojas valstybės veikėjas gamtos tyrinėtojas Jis buvo

imperatildetoriaus Nerograveno auklėtojas Parašė daug veikalų bdquoApie išminčiaus

tvirtybęldquo bdquoApie sielos ramybęldquo bdquoGamtos klausimusldquo tragegravedijas bdquoPamišęs

(lo Vergilius 70ndash19 prieš Kristų)

garsus romėnų poegravetas Garsiausias jo kūrinys ndash poemagrave bdquoEneidagraveldquo Joje

neva duoda pradžią Jugravelijų giminei Iš tos giminės buvo kilę Gatildelijos

užkariautojas Gatildejus Jugravelijus Cegravezaris garsus rom nų rašytojas ir

pol tikas ir Oktaviatildenas Augugravestas ndash pirmasis Rogravemos imperatildetorius

Aristogravetelis (gr Αριστοτέλης lo Aristotelēs 384ndash322 metai prieš

Kristų) ndash vienas garsiausių (greta Sokratildeto ir Platograveno) senovės gra kų filosὸfų tyrinėtojas

gamtininkas Aristὸtelis mokėsi Platograveno Akadegravemijoje vėliau At nuose įkūrė savo mokyklą

vadinamąjį Lik jų prie Apolograveno Likiẽčio giraitės (gr λύκος ndash vilkas) Aristogravetelis dėstė savo

mokykloje įvairiugraves dalykugraves Jis parašė daugelio mokslo šakų veikalus logravegikos veikalą bdquoOrga-

nonasldquo filosogravefijos bdquoMetaf zikaldquo gamtos mokslų veikalus bdquoFizikaldquo bdquoApie dangųrdquo bdquoApie

atsiradimą ir išnykimąldquo bdquoMeteorologravegikaldquo bdquoGyvūnų istorijaldquo bdquoApie gyvūnų dalisldquo bdquoApie

gyvūnų judėjimąldquo psichologravegijos ndash bdquoApie sieląrdquo visuomenės mokslo ndash bdquoPolitikaldquo retograverikos

ir poegravetikos ndash bdquoPoegravetikaldquo ir kitus Aristὸtelis yra laikomas daugelio mokslo šakų pradininkugrave

6

VI Schola sexta REPETĪTIŌ Praepositiō ndash prielinksnis

Prielinksniai su galininku ante prieš ante scholam prieš patildemokas apud pas prie apud avum pas senelį apud Rōmam prie Rogravemos ad prie pas iki į oppidum situm ad fluvium miestas esantis prie upės ad avum redīre grįžti pas senelį ad Kalendās Graecās iki graikiškų Kalen-dų (t y niekada)

ad astra į žvaigždes

per per per Asiam iter facere keliauti per Atildeziją per tōtam vītam per visą gyvenimą per multōs annōs daug metų post po už (vietos ir laiko reikšme) post negōtium iūcundum ōtium po dar-bo malonu pailsėti

post longum tempus po ilgo laiko post mē erat Aegīna ante mē Megara už manęs buvo Aiginagrave prieš mane Megravegara

circum circā aplink apie terra circum axem sē convertit žemė su-

kasi apie savo ašį

circā secundam hōram apie antrą valandą contrā prieš contrā tyrannum prieš tirotildeną inter tarp inter lūnam et terram tarp mėnulio ir žemės

trāns per už kitoje pusėje trāns Rhēnum incolunt gyvena už Re no Prielinksniai su abliatyvu ā ab abs nuo iš ā prīncipiō nuo pradžios ab Olympō iš Ol mpo abs tē nuo tavęs

cum su cum amīcā su draugegrave mēcum su manimi

ē ex iš ex librīs iš knygų dē nuo iš apie dē tēctō dēscendere nulipti nuo stogo dē lupō narrāre pasakoti apie vilką prō dėl už prō fōrmā formalia prō me-

moriā atminčiai prō patriā dėl tėvynės sine be išskyrus sine cūrā be rūpesčio prae priešais dėl prae sē agere priešais save varyti

Victōria in Circō Maximō

Hodiē Aulus in Circō Maximō est nam ibi lūdī sunt Ubi Gāius amīcus est Aulus diū exspectat Tandem amīcus adest Subitō populus clāmat bdquoAvē senatorldquo Mārcus Aquīlius Flōrus senātor adest Etiam Aulus et Gāius clāmant bdquoAvē senātorldquo Nunc populus tacet portae patent equī et agitātōrēs accedunt Dēnique equī in carceribus stant senātor sīgnum dat equī currunt Populus surgit et clāmat Etiam Aulus et Gāius surgunt Tum Aulus gaudet bdquoSyrus victor estldquo Sed Gāius dīcit bdquoEtiam equī victōrēs suntldquo

Vocābula

accedō cessī cessum ce-dere prieiti prisiartinti adsum afuī ndash adesse būti čia pat dalyvauti padėti

agitātor ōris m lenktynininkas

aveō avēre sveikinti

carcer eris m starto vieta

circus ī m cirkas clāmō āvī ātum āre šaukti

currō cucurrī cursum currere bėgti dēnique pagaliau dō dedī datum dare duoti

diū ilgai

equus ī m arklys etiam taip pat exspectō āvī ātum āre laukti

faciō fēcī factum facere daryti

gaudeō gāvīsus sum gau-

dēre džiaugtis (verbum dep) ibi kur

lūdī ōrum m žaidynės

morbus ī m liga nam nes nunc dabar

pateō patuī patēre būti atviram atidarytam tęstis

porta ae f vartai

senātor ōris m senatildetorius

sīgnum ī n ženklas stō stetī statum stāre stovėti

subitō staiga surgō surrēxī surrec-tum surgere keltis tandem pagaliau taceō tacuī tacītum tacēre tylėti ubi ten

victor ōris m nugalėtojas

videō vīdī vīsum vidēre matyti

7

VII Schola septima Alphabētum Graecum (repetītiō)

Raidės Pavadinimas Transkripcija Tarimas

Α α Ἄλφα Alpha a

B β Bῆτα Bēta b

Γ γ Γάμμα Gamma g ŋ

Δ δ Δέλτα Delta d

E ε Ἒ ψῑλον Epsīlon ĕ

Z ζ Zῆτα Zēta dz

H η Ἦτa Ēta ē (ė)

Θ θ Θῆτα Τhēta th (t)

I ι Ἰῶτa Iōta i

K κ Κάππα Kappa k

Λ λ Λάμβδα Lambda l

M μ Mῦ Muuml m

N ν Nῦ Nuuml n

Ξ ξ Ξεῖ Ksī ks

O o Ὂ μῑκρόν Omīkron ŏ

Π π Πεῖ (Πῑ) Pī p

Ρ ρ Ῥῶ Rhō r

Σ σ ς Σίγμα Sigma s

T τ Tαῦ Tau t

Υ υ ῍Υ ψῑλόν Uumlpsīlon uuml (iu)

Φ φ Φεῖ (Φῑ) Phī ph (f)

Χ χ Χεῖ (Χῑ) Chī kh (ch)

Ψ ψ Ψεῖ (Ψῑ) Psī ps

Ω ω ῏Ω μέγα Ōmēga ō

Tarptautiniai žodžiai akadegravemija (gr Ἀκαδημία lo Acadēmia) ndash m tinio

herogravejaus Akadegravemo giraitėje Platograveno įkurtagrave filosogravefinė mokyklagrave veikusi 387 metais prieš

Kristų ndash 529 metais po Kristaus dabar aukščiausių mokslo ar meno įstaigų draugijų aukš-

tųjų mokyklų pavadinimas biologravegija (gr βίος gyvenimas gr λόγος mokslas) ndash mokslas

tiriantis gyvybę ir jos d snius Jerogravenimas (gr Ἱερώνυμος) ndash asmens vardas iš gr ἱερός

šventas gr ὄνυμα vardas filologravegija (gr φιλέω myliu gr λόγος žodis mokslas) ndash kalboacute-

tyra filosogravefas (gr φιλέω myliu σοφία išmintis) ndash filosogravefijos special stas mąstytojas filo-

sogravefija ndash mokslas tiriantis bendruacuteosius d snius f zika (gr φύσις gamta) ndash mokslas tiriantis

bendrąsias mategraverijos (mẽdžiagos ir lauko) savyacutebes sandarą ir judėjimo d snius lic jus

(gr Λύκειοv iš Apolograveno epitegraveto Λύκειος vilkų žudytojas lo Lycēum) ndash vidurinė ar aukš-

tesnioji mokyklagrave logravegika (gr λογική) ndash mokslas tiriantis mąstymo d snius ir jų fogravermas

metaf zika ndash (gr μετά τα φυσικά (tai kas) po f zikos) filosogravefijos dalis tirianti anapus nę

būtį meteorologravegija ndash mokslas tiriantis atmosfegraverą ir jos reiškinius mugravezika (gr Μοῦσα

mūzagrave) ndash meno šakagrave reiškiamagrave garsais poegravetas (gr ποιητής) ndash poegravezijos kūrėjas poegravetika (gr

ποιητική) ndash mokslo šaka tirianti literat ros fogravermas pol tika (gr τά πολιτικά pogravelio reikalai

arba menas valdyti valstybę) ndash bendro žmonių gyvenimo visuomenėje tvarkymo veiklagrave

8

VIII Schola octāva

Dē Germāniā et Germānīs antīquiīs

Germānia antīqua in mediā Eurōpā erat Germānī trāns Rhēnum incolēbant In Germāniā

silvae magnae erant plēnae bestiīs ferīs Praecipuē magna Hercȳnia silva erat ut Caesar in

commentāriīs suīs dē bellō Gallicō scrīpsit Hercȳnia silva ferē ā Rhēnō ad terram Dācōrum

patēbat Incolae Germāniae antīquae bellicōsī erant Virīs Germānōrum figūra magna capil-

līque longī et flāvī erant Fēminae pulchrae et probae līberī autem Germānōrum rōbustī et

impigrī erant Oppida Germānīs antīquīs nōn erant Germānī in silvīs magnīs habitābant

Gladiī scūta et hastae arma Germānōrum erant Membra virōrum Germānōrum magna et

rōbusta animī autem dūrī et asperī erant

1 Atsakykite į klausimus

Ubi erat Germānia antīqua Ubi Germānī incolēbant Quid Hercȳnia erat Ubi Hercȳnia

erat Erantne Germānīs antīquīs oppida Ubi Germānī antīquī habitābant

Tarptautiniai žodžiai agitatildetorius ndash agituacuteojantis žmogus c rkas ndash senovės Rogravemoje

vieta jojimo varžyboms vežimų lenktynėms ir kitoms pramogoacutems pastatas ar palapinė cirko

vaidinimams meno šakagrave pagrįstagrave jėgotildes ir miklugravemo demonstratildevimu fatildektas ndash tikras

nepramanytas įvykis atsitikimas reiškinys figūragrave ndash žmogaus kūno sudėjimas propogravercijos

komentatilderas ndash aacuteutoriaus knygos leidėjo ar rengėjo paaacuteiškinamosios patildestabos magnatildetas ndash

LDK Leacutenkijoje ir Ventildegrijoje stambus žemvaldỹs popul stas ndash pol tikas veikiantis liau-

džiai patinkančiais šūkiais kad užsitikrintų jos patilderamą per rinkimugraves pregravemija ndash apdova-

nojimas už ypat ngus kokiotildes nors veiklotildes laimėjimus ar nuopelnus pap ldomas atlyginimas

priemoka už gerą darbą senatildetorius ndash senatildeto narỹs V ktoras ndash asmens vardas

loz Nota bene Hercȳnia silva Haacuterco miškas Haacuterco kalnai dabar yra Vokiet joje Žemu-

t nės Saksogravenijos ir Tiur ngijos žẽmėse (aukščiausias Brogravekeno kalnas 1141 metras) Hercȳ-

nia silva antikos laikais tęsėsi per V durio Eurogravepą nuo Dunotildejaus aukštupio iki Datildekijos

Tosegrave viẽtose nuo seniausių laikų gyveno ke tų gentys Vardą lo Hercȳnia mokslininkai

kildina iš kelt Perkūnija šis žodis g miniškas lie perk nas ir jo vẽdiniui perk nija

loz Nota bene Maacuterkas Valegraverijus Marciatildelis (lo Mārtiālis 43ndash104 metais) ndash rom nų

poegravetas išgarsėjęs epigratildemomis ndash trumpais sąmoj ngais g riamojo ar pe kiamojo turinio

eilėraščiais

Vocābula

animus ī m siela dvasia

arma ōrum n gintildeklai asper era erum šiurkštus autem tačiau

commentārium ī m užra-šai pastabos komentatilderas

bellicōsus a um karingas

bellum ī n karas

bestia ae f žvėris

capillus ī m plaukas plaukai

dūrus a um kietas tvirtas

Dācī ōrum m datildekai ferē beveik

ferus a um laukinis

figūra ae f išvaizda pavi-dalas

flāvus a um geltonas Gallicus a um gatildelų habitō āvī ātum āre gy-venti

hasta ae f ietis Hercȳnia silva Haacuterco miškas impiger gra grum veiklus incolō coluī cultum ere gyventi (kamegrave)

līberī ōrum m vaikai

membrum ī n sąnarys

oppidum ī n miestas pateō patuī patēre tęstis plēnus a um pilnas praecipuē ypač probus a um doras

Rhēnus ī m Re nas

rōbustus a um tvirtas scrībo scrīpsī scrīptum scrībere rašyti

scūtum ī n skydas sum fuī ndash esse būti

vir virī m vyras

9

VIII Schola octāva REPETĪTIŌ Dēclīnātiō tertia

Trečioji linksniuotė priebalsinis tipas

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

peccātor m peccātōris peccātōrī peccātōrem peccātōre peccātor

leō m leōnis leōnī leōnem leōne leō

legiō f legiōnis legiōnī legiōnem legiōne legiō

virtūs f virtūtis virtūtī virtūtem virtūte virtūs

cīvitās f cīvitātis cīvitātī cīvitātem cīvitāte cīvitās

flūmen n flūminis flūminī flūmen

flūmine flūmen

Nom Gen Dat Acc

Abl Voc

peccātōrēs peccātōrum

peccātōribus peccātōrēs

peccātōribus peccātōrēs

leōnēs leōnum

leōnibus leōnēs

leōnibus leōnēs

legiōnēs legiōnum

legiōnibus legiōnēs

legiōnibus legiōnēs

virtūtēs virtūtum

virtūtibus virtūtēs

virtūtibus virtūtēs

cīvitātēs cīvitātum

cīvitātibus cīvitātēs

cīvitātibus cīvitātēs

flūmina flūminum

flūminibus flūmina

flūminibus flūmina

Sententiae Ego sum quī sum (Vulgāta ndash hebr YHWH) Hīc iacet peccātor (apie Myacutekolą

Kaz mierą Patildecą LDK didįjį egravetmoną Vilniaus Šv Petro ir Povilo bažnyčia) Alma māter

Vilnensis (Universitegravetas teikia dvasinį pẽną) Māter Misericordiae Sub tuum praesidium

cōnfugimus (Aušrotildes Va tų koplyčios įrašas) Littera occidit Spīritus vīvificat (VU

Filologravegijos fakultegravetas) Suō nōmine Suō tempore Sub lēge lībertās Cīvītās Deī

(Augustīnus) Virtūs prīma ndash compescere linguam (Catō)

loz Nota bene Tetragramagrave YHWH Jatildehvė (hebr יהוה YHWH) gr ἐγώ εἰμι ὁ ὤν lo

Ego sum quī sum yra Dievo įvardijimas Sẽnojo Testamentildeto Išėj mo knỹgoje (3 14)

bdquoBetgi ndash Mozė sakė Dievui ndash kai nueisiu pas izraelitugraves ir sakysiu jiems rsquoJūsų protėvių Dievas

atsiuntė mane pas jusrsquo o jie manęs klaus rsquoKoks jo vardasrsquo Ką aš jiems pasakysiuldquo Dievas tarė

Mozei rsquoAš esu kuris esursquo

Pugraveblijus Ov dijus Nazogravenas (lo Ovidius 43 prieš Kristų ndash 17 po Kristaus) ndash iškilus

rom nų poegravetas parašęs bdquoMetamorfozegravesldquo bdquoMeilės menąldquo bdquoHeroidegravesldquo Auregravelijus

August nas (lo Aurēlius Augustīnus 354ndash439) ndash vienas įtaikingiausių katalikų bažny-

čios teogravelogų filogravesofas religinio mokslo skleidėjas parašęs daug veikalų Maacuterkas Pogravercijus

Katogravenas Vyresnyacutesis (lo Catō 234ndash149) ndash mokslininkas

Tarptautiniai žodžiai demonstruacuteoti ndash viešai rodyti pavyzdžiui f lmus madagraves

bantildedymus prez diumas ndash asmenų grupė išrinktagrave vadovauti susirinkimui suvažiavimui

ndash bespa ndash C2H5OH)

tetragramagrave (gr τέτταρες ketur gr γράμμα bruožas rašmuotilde ra dė) hebratildejiški priebalsiai

YHWH reiškiantys Dievo vardą Jatildehvė vulgatagrave ndash lotỹniškas Biblijos vertimas

Vocābula

almus a um maitinantis

cīvītās ātis f miestas vals-tybė

compescō pescuī pesce-re sulaikyti suvaldyti su-tramdyti

cōnfugiō fūgī fugere bėgti pagalbos ieškoti prie-globsčio

eō iī ītum īre eiti

iaceō iacuī iacitum ia-cēre gulėti iam jau

lēx lēgis f įstatymas

legiō ōnis f legiogravenas

leō leōnis m liūtas

lībertās ātis f laisvė

littera ae f ra dė

misericordia ae f gailes-tingumas

nōmen inis n vardas occīdō cīdī cīsum cīde-re partrenkti nužudyti

peccātor ōris m nusidėjėlis

praesidium ī n apsauga

spīritus m pūtimas dvasia

sub su acc ir abl po

virtūs ūtis f narsumas vīvificō āvī ātum āre at-gaivinti prikelti iš numirusių

10

IX Schola nōna REPETĪTIŌ Verbum ndash veiksmažodis

Coniugātiōnēs ndash asmenuotės

Infekto kamienas

ornā- habē- leg- capi- venī-

Īnfīnītīvus praesentis āctīvī

ornā-re puošti habē-re turėti leg-ĕ-re skaityti cap-ĕ-re imti venī-re atvykti

Praesēns indicātīvī āctīvī

ornō puošiu ornā-s orna-t ornā-mus ornā-tis

orna-nt

habe-ō turiu habē-s habe-t habē-mus habē-tis

habe-nt

leg-ō skaitau leg-i-s leg-i-t leg- -mus leg- -tis

leg-u-nt

capi-ō imu capi-s capi-t

-mus -tis

capi-u-nt

veni-ō atvykstu venī-s veni-t venī-mus venī-tis

veni-u-nt

Imperātīvus praesentis āctīvī

ornā puošk ornā-te

habē turėk habē-te

leg-e skaityk leg- -te

cap-e imk -te

venī atvyk venī-te

Futūrum I indicātīvī āctīvī

ōrnā- habē- leg- capi- venī-

ōrnā-b-ō ōrnā-b-i-s ōrnā-b-i-t ōrnā-b-i-mus ōrnā-b-i-tis ōrnā-b-u-nt

habē-b-ō habē-b-i-s habē-b-i-t habē-b-i-mus habē-b-i-tis habē-b-u-nt

leg-a-m leg-ē-s leg-e-t leg-ē-mus leg-ē-tis leg-e-nt

capi-a-m capi-ē-s capi-e-t capi-ē-mus capi-ē-tis capi-e-nt

veni-a-m veni-ē-s veni-e-t veni-ē-mus veni-ē-tis veni-e-nt

loz Nota bene Kalbotildes sistemagrave

sistemagrave (gr σύστημα [systēma] bdquosandaraldquo)

ir paradigmagrave (gr παράδειγμα [paradeigma] bdquopavyzdysldquo) Sistemagrave yra visumagrave sudaryacuteta iš

daugyacutebės s a suvokti iš tų atskirų dalių ndash pavyzdžių

paradigmagraves ndash pavyzdžius suvoksite sistegravemą ndash v sumą Iš lentelių pabandykite nustatyti

1 Išmokite atmintinai asmenuoti šias paradigmagraves

2 Nustatykite ir išverskite šių veiksmažodžių formas Pavyzdys legēs futurum I 2 sg

Habet venīte venītis ōrnābāmus capiēmus capimus ōrnābō veniam habēbunt capiunt

3 Išverskite į lotynų kalbą šias formas

Turėjau atvykstate atvyksite atvyk puošėme puošime imkite imsiu turėsiu jis skaitys

Imperfectum indicātīvī āctīvī

ōrnā-ba-m ōrnā-bā-s ōrnā-ba-t

ōrnā-bā-mus ōrnā-bā-tis ōrnā-ba-nt

habē-ba-m habē-bā-s habē-ba-t

habē-bā-mus habē-bā-tis habē-ba-nt

leg-ēba-m leg-ēbā-s leg-ēba-t

leg-ēbā-mus leg-ēbā-tis leg-ēba-nt

capi-ēba-m capi-ēbā-s capi-ēba-t

capi-ēbā-mus capi-ēbā-tis capi-ēba-nt

veni-ēba-m veni-ēbā-s veni-ēba-t

veni-ēbā-mus veni-ēbā-tis veni-ēba-nt

11

X Schola decima REPETĪTIŌ Coniugātiōnēs ndash asmenuotės

Sententiae Nōs habēbit humus (bdquoGaudeāmusldquo) Trēs faciunt collēgium [viduramžiais jei

susirinkdavo trys studentai dėstytojas galėdavo skaityti paskaitas] Amīcum probā probātum

amā Age quid agis Dīvide et imperā [imperial stų šūkis] Dēstruam et aedificabō (Vulgāta)

Dā mihi ubi stāre et ego terram movēbō (Archimēdēs) Ego movēbō nōn sōlum terram sed

et caelum (Vulgāta) Cum ventīs lītigāre (Petrōnius) Equō nē crēdite Teucrī (Vergilius)

Ergō ego nec amīcum habeō nec inimīcum Verba docent exempla trahunt Fābula docet

(Terentius) Ferrum natāre docēs Īgnōrāmus et īgnōrābimus [agnogravestikų posakis] In aquā

scrībis Et cognōscētis vēritātem et vēritās līberābit vōs (Vulgāta) Nōn est vīvere sed

valēre vīta (Mārtiālis) Sapere audē (Horātius)

1 Perskaitykite ir išverskite sentencijas

2 Išsirašykite jas į sąsiuvinį

3 Raštu paaiškinkite pirmųjų dešimties sentencijų veiksmažodžių formas Pavyzdys habebit

ndash fut I ind act 3 sg Sutrumpinimai praes ndash praesēns impf ndash imperfectum fut ndash futūrum

ind ndash indicātīvus act ndash āctīvum sg ndash singulāris pl ndash plūrālis

loz Nota bene bdquoGaudeāmusldquo (lo džiaukimės) ndash studentų h mnas agnogravestikai ndash

filosograve teigiantys kad neįmanoma pažinti tikrovę

Archimegravedas (lo Archimēdēs gr Ἀρχιμήδης 287ndash212 metais prieš Kristų) ndash garsus

graikų f zikas mechatildenikas išradėjas gyvenęs Sirak zuose (Sic lijoje) Petrogravenijus Arb tras

(lo Petrōnius 14ndash66 metais) ndash rom nų rašytojas Pugraveblijus Terentildecijus Afrikiẽtis (lo

Terentius 190ndash159 metais prieš Kristų) ndash dratildemų rašytojas iš Kartatildeginos

Vocābula

aedificō āvī ātum āre statyti

agō ēgī āctum agere varyti veikti daryti

amō āvī ātum āre mylėti audeō ausus sum audēre išdrįsti

caelum ī n dangus cognōscō cognōvī cogni-tum cognōscere pažinti

collēgium ī n kolegija crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti destruō strūxī structum struere sugriauti dīvidō dīvīsī dīvīsum

dīvidere dalyti skaldyti dō dedī datum dare duoti

doceō docuī doctum docēre mokyti ergō taigi

exemplum ī n pavyzdys faciō fēcī factum facere daryti

ferrum ī n geležis habeō habuī habitum habēre turėti laikyti

humus ī f žemė īgnōrō āvī ātum āre ne-žinoti

imperō āvī ātum āre valdyti

inimīcus ī m priešas

līberō āvī ātum āre išlaisvinti lītigō āvī ātum āre gin-čytis vaidytis peštis moveō mōvī mōtum

movēre judinti natō āvī ātum āre plaukti

nec nei nōn sōlum sed etiam

ne tik bet ir

probātus a um išbandytas probō āvī ātum āre iš-bandyti

sapiō sapiī sapere turėti skonį būti išmintingam

stō stetī statum stāre stovėti

Teucrī ōrum m teũkrai t y troj nai

trahō trāxī tractum tra-here traukti ubi kur

ventus ī m vėjas valeō valuī valitum va-lēre būti sveikam gyvuoti

vēritās ātis f tiesa

vīta ae f gyvenimas

vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

vīvificō āvī ātum āre at-gaivinti prikelti iš numirusių

12

XI Schola ūndecima

volō voluī ndash velle norėti

Praesēns Imperfectum Futūrum I

vol-ō vī-s vul-t

vol-u-mus vul-tis vol-u-nt

vol-ēba-m vol-ēbā-s vol-ēba-t

vol-ēbā-mus vol-ēbā-tis vol-ēba-nt

vol-a-m vol-ē-s vol-e-t

vol-ē-mus vol-ē-tis vol-e-nt

Tarpēia

Sabīnī ōlim agrōs Rōmānōrum vāstābant Iam ad oppidum appropinquant Mox Capitōlium

oppugnant sed frūstrā Tum Tarpēia fīlia praefectī Rōmānī extrā moenia ambulat Sabīnī

eam aurō temptant Tarpēia autem dīcit bdquoVolō ōrnāmenta quae in laevīs brācchiīs vestrīs

geritisldquo Sabīnī nōn recūsant et mox auxiliō Tarpēiae intrā portam stant Tum sine morā in

Tarpēiam scūta gravia iactābant nam scūta Sabīnōrum quōque sunt in laevīs bracchiīs Sīc

Sabīnī perfidam Tarpēiam necat atque Capitōlium occupant Posteā Rōmānī semper iactā-

bant illōs quī patriam prōdunt dē rūpe Tarpēiā (Scudder)

1 Atsakykite į klausimus

1 Quis ōlim agrōs Rōmānōrum vāstābant 2 Quis extrā moenia ambulat 3 Quem Sabīnī

aurō temptant 4 Quid Tarpēia Sabīnīs dīcit 5 Ubi auxiliō Tarpēiae stant Sabīnī 6 Quid

post faciunt Sabīnī 7 Cūr posteā Rōmānī iactābant hominēs dē rūpe Tarpēiā

2 Išrašykite iš teksto visus prielinksnius su linksniais ir juos išverskite Pavyzdys ad oppi-

dum ndash prie miesto

3 Išmokite veiksmažodžio volō voluī ndash velle bdquonorėtildquo tris indikatyvo laikus

Sententia Medicus nōn dat quod patiēns vult sed quod ipse bonum scit

Vocābula

ager agrī m dirva laukas ambulō āvī ātum āre vaikščioti

appropinquō āvī ātum āre artintis prisiartinti atque ir ir taip pat autem tačiau

aurum ī n auksas

auxilium ī n pagalba

brācchium ī n dilbis ranka

Capitōlium ī n Kapitogravelijus cūr kodėl dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

fīlia ae f duktė frūstrā veltui gerō gessī gestum gere-re nešti nešioti gravis e sunkus iactō āvī ātum āre mėtyti

intrā su acc viduje į vidų

ipse ipsa ipsum pats laevus a um kairỹs

medicus ī m gydytojas

mora ae f užtrukimas su-gaištis gaišatis

moenia um n sienos mox greitai nam nes

necō āvī ātum āre žudyti occupō āvī ātum āre už-imti

ōlim kitados

oppidum ī n miestas oppugnō āvī ātum āre pulti veržtis šturmuoti

ōrnāmentum ī n papuoša-las

patiēns entis kenčiantis

patria ae f tėvynė perfidus a um neištiki-mas klastingas

praefectus ī m prefegravektas viršininkas vadas

posteā vėliau prodō didī ditum pro-dere išduoti quōque taip pat recūsō āvī ātum āre duoti neigiamą atsakymą nesutikti

rūpēs is f uola tarpeklis sciō scīvī scītum scīre žinoti

scūtum ī n skydas sīc taip tokiu būdu stō stetī statum stāre stovėti

Tarpēia ae f Tarp ja

temptō āvī ātum āre (iš)mėginti (iš)bandyti

vāstō āvī ātum āre siau-bti

13

XII Schola duodecima Perfectum indicātīvī āctīvī Keturios asmenuotės

Perfectum indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-ī ōrnāv-istī ōrnāv-it

ōrnāv-imus ōrnāv-istis ōrnāv-ērunt

habu-ī habu-istī habu-it

habu-imus habu-istis habu-ērunt

lēg-ī lēg-istī lēg-it

lēg-imus lēg-istis lēg-ērunt t

cēp-ī cēp-istī ī cēp-it

cēp-imus cēp-istis cēp-ērunt

vēn-ī vēn-istī vēn-it

vēn-imus vēn-istis vēn-ērunt

Sententiae In prīncipiō creāvit Deus caelum et terram (Vulgāta) Sīcut dīlēxit mē Pater et

ego dīlēxī vōs Manēte in dīlectiōne meā (Vulgāta) Dīxit ergō Iēsus Petrō Mitte gladium

tuum in vāgīnam Calicem quem dedit mihi pater nōn bibam illum (Vulgāta) Bīduō post

Ariovistus ad Caesarem lēgatōs mīsit (Caesar)

Singulāris Plūrālis Prōnōmen dēterminātīvum

Nom ipse ipsa ipsum ipsī ipsae ipsa ipse ipsa ipsum

pats Gen ipsīus ipsōrum ipsārum ipsōrum

Dat ipsī ipsīs

Acc ipsum ipsam ipsum ipsōs ipsās ipsa Pažymimasis įvardis Abl ipsō ipsā ipsō ipsīs

Kaip ipse ipsa ipsum yra linksniuojami ille illa illud ir iste ista istud (V pmoka)

1 Išverskite Vulgatos (Jon 19 18ndash22) ištrauką

18 Ubi crucifixērunt eum et cum eō aliōs duōs hinc et hinc medium autem Iēsum

19 Scrīpsit autem et titulum Pīlātus et posuit super crucem IESUS NAZARENUS REX

IUDAEORUM 20 Hunc ergō titulum multī Iūdaeōrum lēgērunt quia prope cīvitātem erat

locus ubi crucifīxus est Iēsus Et erat scrīptum Hebraiumlcē Graecē et Latīnē 21 Dīcēbant

ergō Pīlātum pontificēs Iūdaeōrum Nōlī scrībere Rēx Iūdaeōrum sed quia ipse dīxit Rēx

sum Iūdaeōrum 22 Respondet Pīlātus Quod scrīpsī scrīpsī

Vocābula

alius alia aliud kitas

Ariovistus ī m bibō bibī bibere gerti

bīduum ī n dvi dienos dviejų dienų laikotarpis

calix icis m taurė

cīvitās ātis f valstybė miestas

creō āvī ātum āre sukur-ti

crucifīgō fīxī fīxum fī-gere nukryžiuoti

crux crucis m kryžius dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dīlēctiō ōnis f meilė

dīligō lēxī lēctum ligere labai vertinti branginti my-lėti pasirinkti mėgti

Graecē gra kiškai faciō fēcī factum facere daryti

Hebraiumlcē hebratildejiškai hinc iš čia iš ten hinc et hinc iš vienos ir iš kitos pusės

Iūdaeī ōrum m žydai Latīnē lotỹniškai maneō mansī mansum manēre pasilikti

medium ī n vidurys

mittō mīsī missum mit-

tere siųsti čia kišti

Nazarēnus a um nazariẽ-tis (Nazaregraveto gyventojas)

pontifex icis m kunigas post po po to vėliau pōnō posuī positum pō-nere dėti pastatyti

prope su acc arti prie

prīncipium ī n pradžia

quia kadangi nes respondeō respondī re-spōnsum respondēre at-sakyti

rēx rēgis m karalius sīcut kaip

titulus ī m antraštė užrašas

vāgīna ae f makštis

14

XIII Schola tertia decima

Ultima hōra Caesaris

Senātōrēs Rōmānī bdquoCaesar cūius magnam potentiam timēmus rēgnum capere vultldquo bdquoTarquinius rēx ultimus nōn fuit nam Caesar rēx novus esse cupitldquo bdquoQuod sī prohibēre volumus Caesarem necāre debēmusldquo Senātōrēs postquam in cūriam convēnērunt Caesarem exspectāvērunt Quī cūriam petere dubitāvit quod Calpurnia uxor eum verbīs vehementibus monuit bdquoEā nocte somnium mē terruit tē mortuum vīdī Manē hīc Caesar quia salūtī tuae timeōldquo Paulo post Brutus senātor ad Caesarem vēnit et eum rogāvit bdquoUbi es Caesar Cūr in cūriam nōn venīs Senātōrēs tē exspectantldquo Quamquam Calpurnia marītum tenēre studuit is dēnique cum Brutō cūriam petīvit Quam dum Caesar intrat senātōrēs surrēxērunt eumque salūtāvērunt Ūnus ē senātōribus hellip

Komentaras Cegravezaris buvo nužudytas 44 metų kovo 15 dieną (prieš Kristų)

1 Atsakykite į klausimus

1 Quid dīxit senātōrēs Rōmānī dē Caesare 2 Quid ēgērunt senātōrēs in cūria 3 Cūr Caesar cūriam petere dubitāvit 4 Quid Caesarī dīxit Calpurnia uxor 5 Quī senātor ad Caesarem vēnit 6 Quid dīxit Brutus 7 Quid post verba Brutī facit Caesar

Sententiae Et tū Brute Tū quōque fīlī mī Tas pat graikiškai Καὶ σὺ τέκνον

Vocābula

Brutus ī m Brugravetas Cegravezario giminaitis ir žudikas

Calpurnia ae f Kalpugravernija capiō cēpī captum ca-pere imti conveniō vēnī ventum venīre sueiti susirinkti cupiō cupīvī cupītum

cupere geisti trokšti cūr kodėl

cūria ae f kugraverija debeō debuī debitum debēre turėti privalėti dēnique pagaliau dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dubitō āvī ātum āre abe-joti

dum tuo tarpu kai exspectō āvī ātum āre laukti

faciō fēcī factum facere daryti

fuī žr sum hīc čia

hōra ae f valandagrave intrō āvī ātum āre įeiti įžengti

maneō mansī mansum manēre pasilikti

marītus ī m sutuoktinis vyras

medium ī n vidurys mittō mīsī missum mit-

tere siųsti čia kišti

moneō monuī monitum monēre priminti atkreipti dėmesį įkalbinėti

mortuus a um miręs

nox noctis f naktis novus a um naujas paulo post netrukus petō petīvī petītum petere ieškoti siekti vykti

potentia ae f galybė postquam po to kai prohibeō hibuī hibitum prohibēre sulaikyti trukdy-ti drausti quam po to kai quamquam nors kad ir

quod nes

rēgnum ī n karaliaus val-džia karalystė

rogō āvī ātum āre klausti

salūs ūtis f sveikata gerovė

salūtō āvī ātum āre svei-kinti

senātor ōris m senatildetorius

somnium ī n sapnas surgō surrēxī surrēc-tum surgere keltis studeō studuīndash studēre stengtis

sum fuī ndash esse būti teneō tenuī tentum te-

nēre laikyti turėti terreō terruī territum terrēre gąsdinti timeō timuī ndash timēre bijoti būgštauti

ubi kur ultimus a um tolimiau-sias paskutinis

ūnus a um vienas

uxor ōris f žmonagrave vehemēns entis smarkus karštas griežtas

veniō vēnī ventum ve-nīre atvykti ateiti

verbum ī n žodis videō vīdī vīsum vidēre matyti

15

XIV Schola quārta decima Veiksmažodžių pagrindinių formų sąvadas

I amō āvī ātum āre mylėti tokios pat pagrindinės formos arō 1 arti cantō 1 dainuoti clamō 1 šaukti creō 1 sukurti exspectō 1 laukti dubitō 1 abejoti intrō 1 įeiti įžengti mostrō 1 rodyti putō 1 manyti salūto 1 sveikinti ir kitų dō dedī datum dare duoti stō stetī statum stare stovėti

III legō lēgī lectum legere rinkti skaityti scrībō scrīpsī scrīptum scrībere rašyti carpō carpsī carptum carpere skinti dīcō dīxī dictum dīcere sakyti dīligō lēxī lēctum ligere labai vertinti scrībo scrīpsī scrīptum scrībere rašyti trahō traxī trāctum trahere traukti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

mittō mīsī missum mittere siųsti incolograve incoluī incultum incolere gyventi

pōnō posuī positum pōnere dėti

cupiō cupīvī cupītum cupere trokšti petō petīvī petītum petere siekti quaerō quaesīvī quaesītum quaerere ieškoti

agō ēgī āctum agere varyti veikti capiō cēpī captum capere imti faciō fēcī factum facere daryti crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti currō cucurrī cursum currere bėgti surgō surrēxī surrectum surgere keltis

II maneō mansī mansum manēre pasi-likti

respondeō spondī sponsum spondēre atsakyti

debeō debuī debitum debēre turėti privalėti

doceō docuī doctum docēre mokyti habeo habuī hibitum habēre turėti prohibeō prohibuī prohibitum prohi-bēre sulaikyti trukdyti drausti moneō monuī monitum monēre pri-minti atkreipti dėmesį įkalbinėti

taceō tacuī tacitum tacēre tylėti terreō terruī territum terrēre gąsdinti teneō tenuī tentum tenēre laikyti pateō patuī ndash patēre tęstis studeō studuī ndash studēre stengtis timeō timuī ndash timēre bijoti būgštauti rideō rīsī rīsum ridēre juoktis sedeō sēdī sessum sedēre sėdėti videō vīdī vīsum vidēre matyti

IV audiō audīvī audītum audīre klausyti

fīniō fīnīvī fīnītum fīnīre baigti pūniō pūnīvī pūnītum pūnīre baigti scīō scīvī scītum scīre baigti veniō vēnī ventum venīre atvykti ateiti conveniō vēnī ventum venīre sueiti

Sententiae Nōn quam diū sed quam bene vīxeris refert (Seneca) Peccāvī Haec scrīpsī

nōn ōtiī abundantia sed amōris ergā tē (Cicero) Mīlitāvī nōn sine gloriā (Horātius) Post

fēstum vēnistī Quaerit aquās in aquīs et pōma fugācia captat Tantalus hōc illī garrula

lingua dedit (Ovidius)

Vocābula

abundantia ae f patvini-mas gausa perteklius

amor ōris m meilė bene gerai captō āvī ātum āre gau-dyti griebti čiupti

diū ilgai dō dedī datum dāre duoti

ergā su acc prie

fēstum ī n šventė iškilmės

fugāx ācis bėgantis garullus a um plepus šnekus

gloria ae f garbė šlovė hic haec hoc šitas šis

ille illa illiud anas (arti jo)

lingua ae f kalba liežuvis mīlitō āvī ātum āre būti kareiviu tarnauti kariuome-nėje kovoti

ōtium ī n poilsis laisvalai-kis

peccō āvī ātum āre nusi-dėti

pōmum ī n medžio vaisius quaerō quaesīvī quaesī-

tum quaerere ieškoti

quam kaip referō retulī relātum

referre nunešti atgal atsi-minti

sed bet scrībō scrīpsī scrīptum scrībere rašyti

sine su abl be

Tantalus ī m Tantatildelas

veniō vēnī ventum ve-nīre atvykti ateiti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

16

XV Schola quīnta decima Rēx Tarquinius et librī mulieris

Nocte ad Tarquinium Superbum mulier vēnit eīque novem librōs ostendit Tarquinius bdquoQuis es mulier Quid cupis Tē numquam vīdīldquo Mulier autem rēgī dīxit bdquoVidē librōs quōs mēcum portō Verba quae in iīs librīs legis ōrācula deōrum sunt Librōs vēndere volōldquo Ubi Tarquinius pretium rogāvit mulier magnam cōpiam pecūniae postulāvit Tarquinius autem pecūniam dare noluit bdquoPretium quod postulās ingēns est Num mē rīdere vīsldquo Statim mulier trēs librōs cēpit eōsque in ignem mīsit Tum rēgī dīxit bdquoEōs trēs librōs restituēre nōn possum sed nunc tibi sex librōs vēndōldquo Quod mulier prō sex librīs idem ingēns pretium postulāvit rēx eam rīsit bdquoNum fūr es mulier Sōlum sex librī restant tamen idem pretium postulās Quod ego crīmen vocōldquo Sed mulier nōn dubitāvit iterum trēs librōs in ignem mittere Tum dīxit bdquoNunc trēs librī restant Tibi licet eōs emere sed idem pretium postulōldquo Tarquinius diū dē verbīs mulieris cōgitāvit dēnique dīxit bdquoFīdūcia tua mihi placet mulier Vēnde mihi eōs librōs Pecūniam quam cupis dōldquo Mulier rēgī librōs praebuit tum eī grātiās ēgit et discessit

Komentaras Tarkv nijus įsigijo tik tris knygagraves nes ne iš karto suvokė jų vertę Moteriškės atnešusios tas knygas daugiau niekas nematė Spėjama kad ji buvusi gra kų pratildenašė Sib lė turėjusi oratildekulą grὸtoje netoli Kugravemų (vard Kugravemos lo Cūmae gr Κύμη Kampatildenija) Pagal pratildenašės vardą trys knygos buvo vadinamos Sib lės knygomis Rom nai jas saugojo šventykloje kad sunkmečiu galėtų josegrave rasti patarimų

Sententiae Gaudium in litterīs est Id est (i e) Grātiās agō

Vocābula

capiō cēpī captum ca-pere imti

cōpia ae f išteklius atsarga gausybė

cōgitō āvī ātum āre mąstyti

crīmen inis n nusikaltimas cupiō cupīvī cupitum

cupere geisti trokšti dēnique pagaliau discedō cessī cessum cedere išeiti pasišalinti diū ilgai dō dedī datum dare duoti

dubitō āvī ātum āre abe-joti

dum tuo tarpu kai emō ēmī ēmptum eme-re pirkti

fīdūcia ae f pasitikėjimas

fūr is m f vagis vagilė

ignis is m ugnis

ingēns entis didžiulis mil-žiniškas

iterum vėl antrą sykį legō lēgī lēctum legere rinkti skaityti

licet licuit ndash licēre leista mittō mīsī missum mit-

tere siųsti čia įmesti

mulier eris f moteris

nolō noluī ndash nolle neno-rėti

novem devyni

nox noctis f naktis num nejaugi negi nunc dabar nunquam niekada

ōrāculum ī n orakulas iš-tarmė

ostendō tendī tentum tendere ištiesti atkišti rodyti

pecūnia ae f turtas pinigai placet placuī placitum placēre patikti portō āvī ātum āre neš-ti gabenti possum potuī ndash posse galėti

postulō āvī ātum āre reikalauti

praebeō praebuī praebi-tum praebēre (pa)duoti

pretium ī n vertė kaina

quam po to kai restituō stituī stitūtum stituere vėl statyti grąžinti restō restitī restāre pasi-likti išlikti

rēx rēgis m karalius rīdeō rīsī rīsum rīdēre juoktis rogō āvī ātum āre klausti scrībō scrīpsī scrīptum

scrībere rašyti sex šeši sōlum tik statim tučtuojau bematant sum fuī ndash esse būti superbus a um išdidus

trēs tria trys tum tada ubi kur kai vēndō vēndidī vēndi-tum vēndere parduoti videō vīdī vīsum vidēre matyti

volō voluī ndash velle norėti

verbum ī n žodis vocō āvī ātum āre šaukti kviesti vadinti

17

XVI Schola sexta decima Veiksmažodis sum fuī ndash esse būti

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

es-se bdquobūtildquo 1 2 3

s-u-m esu es

es-t

s-u-mus esame

es-tis s-u-nt

er-a-m buvau

er-ā-s er-a-t

er-ā-mus buvome

er-ā-tis er-a-nt

er-o būsiu

er-i-s er-i-t

er- -mus būsime

er- -tis er-u-nt

Imperātīvus

es būk

es-te būkite

Sententiae Digitus Deī est hīc (Vulgāta) Ego sum pānis vītae (Vulgāta) Ego sum pāstor

bonus Bonus pāstor animam suam dat prō ovibus suīs (Vulgāta) Sed vōs nōn crēditis quia

nōn estis ex ovibus meīs (Vulgāta) Ego sum lūx mundī (Vulgāta) Vōs estis lūx mundī

(Vulgāta) Mea doctrīna nōn est mea sed eius quī mīsit mē (Vulgāta) Lucerna corporis tuī

est oculus tuus (Vulgāta) Quam angusta porta et arcta via est quae dūcit ad vītam et paucī

sunt quī inveniunt eum (Vulgāta) Quī ex Deō est verba Deī audit Proptereā vōs nōn

audītis quia ex Deō nōn estis (Vulgāta) Nōn est discipulus super magistrum nec servus

super dominum suum (Vulgāta) Ego et Pater ūnum sumus (Vulgāta) Ego sum vītis vēra

et Pater meus agricola est (Vulgāta) Hī sunt extrā prōvinciam trāns Rhodanum prīmī

(Caesar) Dīcit eī Iēsus Ego sum via et vēritās et vīta nēmō venit ad Patrem nisi per mē

(Vulgāta) Dīcit illīs Iēsus Vōs autem quem mē esse dīcitis Respondēns Simon Petrus dīxit

Tū es Christus fīlius Deī vīvī (Vulgāta) Ubi enim sunt duo vel trēs congregātī in nōmine

meō ibi sum in mediō eōrum (Vulgāta) Nōn sum quālis eram (Horātius)

1 Išverskite Vulgatildetos (Jon I 1ndash5) ištrauką

1 In prīncipiō erat verbum et verbum erat apud Deum et Deus erat verbum

2 Hoc erat in prīncipiō apud Deum 3 Omnia per ipsum facta sunt et sine ipsō factum est

nihil quod factum est 4 In ipso vīta erat et vīta erat lūx hominum 5 Et lūx in tenebrīs

lūcet et tenebrae eam nōn comprehendērunt

Vocābula

agricola ae m žemdirbys angustus a um siauras

anima ae f dvelkimas vė-jas kvėpavimas siela

ar(c)tus a m ankštas siauras

argūmentum ī n argu-mentas įrodymas

cōgitō āvī ātum āre mąstyti galvoti

comprehendō prehendī prehēnsum prehendere sugriebti suimti sučiupti

congregō āvī ātum āre surinkti suburti

corpus oris n kūnas

digitus ī m pirštas

doctrīna ae f mokymas mokslas

dominus ī m viešpats ponas dūcō dūxī ductum dū-

cere vesti faciō fēcī factum facere daryti

hīc čia inveniō vēnī ventum venīre užeiti rasti lūceō lūxī lūcere šviesti spindėti

lucerna ae f žiburys žibin-tas

lūx lūcis f šviesa

mundus ī m pasaulis

mittō mīsī missum mit-

tere siųsti čia kišti

nēmō inis m f niekas (kal-

bant apie žmogų)

nihil n niekas nisi jei ne oculus ī akis

omnis e visas omnia

ovis is f avis

pānis is m duona

pāstor ōris m piemuo paucus a um negausus ma-

žas paucī nedaugelis keletas

porta ae f vartai durys

prō su abl dėl už vietoj proptereā dėl to

prīncipium ī n pradžia quālis e koks quia kadangi nes

respondeō spondī spon-sum spondēre atsakyti

servus ī m vergas

sine su abl be

super su acc virš viršuj

tenebrae ārum f tamsa

trāns su acc anagravepus už

vēritās ātis f tiesa vērus a um tikras

vīta ae f gyvenimas

vītis is f vynšakė vynmedis

18

XVII Schola septima decima

eō iī itum īre eiti

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

ī-re bdquoeitildquo 1 2 3

e-ō einu ī-s

ī-t

ī-mus einame

ī-tis e-u-nt

ī-ba-m ėjau

ī-bā-s ī-ba-t

ī-bā-mus ėjome

ī-bā-tis ī-ba-nt

ī-b-ō eisiu

ī-b-i-s ī-b-i-t

ī-b-i-mus eisime

ī-b-i-tis ī-b-u-nt

Imperātīvus

ī eik

ī-te eikite

Dominus et servus iter faciunt

Dominus Rūfus servō Syrō dīcit bdquoCrās Rōmam ībimus Parā ad itineremldquo Māne dominus

et servus Rōmam iter faciunt Paulō post Rūfī raeda ante ūnam magnam villam est Syrus

laetus est nam hodiē in villā nōn labōrat sed Rōmam īt Diū Rūfus et Syrus per multa

Campāniae oppida eunt Extrā mūrōs oppidōrum virī tumulōs magnificōs vident Via Appia

plēna est virōrum raedārumque bdquoQuam pulchrum est Rōmam īreldquo ndash Syrus gaudet Post

Rūfum dominum suum rogat bdquoCūr Rōmam īs domineldquo Rūfus Syrō respondet bdquoRōmam

eō quod ibi varia negōtia mihi suntldquo Syrus dominī dīcit bdquoEgo prīmum Rōmam eōldquo

Dominus respondet bdquoSī mihi vērus ēris iterum ūnā Rōmam ībimusldquo Posteā Syrus in viā

multōs servōs videt aliī equōs agitant aliī magnam frūmentī cōpiam portant Syrus servōs

salūtat bdquoSalvēte amīcī Nōs Rōmam īmus Et vōs quō ītisldquo Servī autem nōn respondent

nam dēfessī sunt (pagal Hartmut Schulz)

Sententiae Sī vir es ī (Ovidius) Ībimus illāc (Ovidius) Flūmina iam lactis iam flūmina

nectaris ībant (Ovidius) Īte missa est Deō grātiās

Vocābula

Appius a um Atildepijaus

Appius ī m Atildepijus centildezo-

rius nutiesęs kelią Via Appia agitō āvī ātum āre varyti alius alia aliud kitas autem tačiau

Campānia ae f Kampatildenija sritis tarp Latildecijaus ir Lukatildeni-jos ausogravenų ir ograveskų kraštas

cōpia ae f gausybė ištek-lius atsarga

crās rytoj dēfessus a um nuvargęs diū ilgai

dominus ī m viešpats šei-mininkas ponas

extrā su acc už anagravepus

flumen inis n upė gaudeō gavīsus sum gau-

dēre džiaugtis (verbum dep)

hodiē šiandien ibi ten illāc anoje pusėje ten

iter itineris n kelias iter

facere keliauti

flūmen inis n upė iterum vėl dar kartą labōrō āvī ātum āre dirbti stengtis kentėti

lac lactis n pienas laetus a um linksmas magnificus a um puikus prašmatnus prabangus

māne rytą

mūrus ī m mūras siena

missa ae f m šios nam nes

nectar aris n gr nektatilderas

negōtium ī n užsiėmimas darbas veikla reikalas

oppidum ī n miestas parō āvī ātum āre ruošti paulō post netrukus plēnus a um pilnas

portō āvī ātum āre nešti gabenti

post vėliau posteā po to paskui vėliau

prīmum pirmąkart pulcher chra chrum gra-žus

quia kadangi nes quō kur

raeda ae f kelt karietagrave ve-žimas keturiais ratais

Rūfus ī m Rugravefas vardas respondeō spondī spon-sum spondēre atsakyti salūtō āvī ātum āre svei-kinti

servus ī m vergas

sī jei

super su acc virš viršuj

Syrus ī m

tumulus ī m kalva kapas ūnā kartu drauge varius a um įvairus vērus a um ištikimas

via ae f kelias gatvė

videō vīdī vīsum vidēre matyti

villa ae f sodyba ūkis dvaras

19

XVIII Schola duodēvīcēsima

edō ēdī ēsum ēsse (edere) valgyti

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

es-se ed-e-re 1 2 3

ēd-ō valgau ēs

ēs-t

ed-i-mus valgome

ēs-tis ed-u-nt

ed-ēba-m valgiau

ed-ēbā-s ed-ēba-t

ed-ēba-mus valgėme

ed-ēba-tis ed-ēba-nt

ed-a-m valgysiu

ed-ē-s ed-e-t

ed-ē-mus valgysime

ed-ē-tis ed-u-nt

Imperātīvus

ēs valgyk

ēs-te valgykite

Cēna Rōmāna Herī pater meus amīcōs suōs ad cēnam vocāvit Nōnā hōrā adveniunt convīvae duo senātōrēs Rōmānī et ipse consul Rōmānus Convīvae dominum patrem meum salūtant Tum in trīclīniō vēnērunt et in lectīs accubuērunt Puerīs tamen in trīclīniō nūllus locus est Sed pater mē aliquid ex poētīs Rōmānīs dēclāmāre vult Quā dē causā in ātriō exspectāvī Imprīmīs pater meus vīnum deīs deābusque dēfūsit Rōmānī ēdēbant ut Horātius scrīpsit bdquoAb ōvō ūsque ad mālaldquo id est imprīmīs ōva post cēnam ndash māla Servī dominō et convīvīs multa fercula inferēbant ut piscēs cāpōnēs lactūcam brassicam pānem etc Ūnus ē servīs mihi fīliō dominī uvās pulchrās dat bdquoĒs puerldquo Edēbam et gaudēbam Posteā pater servō ūnō mē invitāre iussit In trīclīniō patrem et convīvās vīdī Convīvās salūtō prope iānuam stō et patris iussa exspectō Ille inquit bdquoEn dēclāmātor noster Recitā nōbīs aliquid mī Lūcī Magister tuus dīcit tē dēclāmāre posseldquo Carmen Catullī dē passere recitō Ūnus ē convīvīs inquit bdquoBene dēclāmat Cornēlī fīlium tuum poētam in futūrō esse putōldquo

Vocābula

accumbō accubuī accu-bitum accumbere atsigulti

adveniō vēnī ventum venīre atvykti aliquis aliqua aliquid kas nors kažkas kas

ātrium ī n atildetrijus sveta nė autem tačiau

brassica ae f kopūstas

cāpo ōnis m kaplūnas (mė-

sinis gaidys)

carmen inis n giesmė

Catullus ī m Katugravelas poegravetas

causa ae f priežastis

cēna ae f pietūs

cibus ī m maistas

clāmō āvī ātum āre šau-kti

convīva ae m f svečias

consul ulis m konsulas

dēclāmātor ōris m iškal-bos mokytojas kalbėtojas

dēclāmō āvī ātum āre deklamuoti

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dominus ī m viešpats šei- mininkas ponas

en štai šit dēfundo dēfūdī dēfū-sum dēfundere nulieti exspectō āvī ātum āre laukti

ferculum ī n padėklas pa-tiekalas valgis

futūrum ī n ateitis gaudeō gavīsus sum gaudēre džiaugtis

hōra ae f valanda

iānua ae f durys imprīmīs pirmiausia inferrō intulī illātum inferre įnešti atnešti inquit sako tarė invītō āvī ātum āre kviesti

iussum ī n įsakymas

lactūca ae f salota

lectus ī m lova gultai

mālum ī n obuolys nam nes nōnus a um devintas nūllus a um joks nė vienas

ōvum ī n kiaušinis

pānis is m duona

passer eris m žvirblis

piscis is m žuvis

possum potuī ndash posse galėti

posteā po to paskiau

prope su acc arti prie putō avī ātum āre ma-nyti

recitō āvī ātum āre skai-tyti balsugrave (garsiai)

respondeō spondī spōn-sum spondēre atsakyti salūtō āvī ātum āre svei-kinti

scrībō scrīpsī scrīptum scrībere rašyti sed bet

senātor ōris m senatildetorius sī jei stō stetī statum stāre stovėti

trīclīnium ī n valgomasis

ūsque ad iki pat

ūva ae f vynuogė veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

vīnum ī n vynas vocō āvī ātum āre kviesti volō voluī ndash velle norėti

20

XIX Schola ūndēvīcēsima

ferō tulī latum ferre ndash nešti (M ltono tekstegrave ndash iškęsti ištverti)

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

fer-re bdquoneštildquo 1 2 3

fer-ō nešu

fer-s fer-t

fer-i-mus nešame

fer-tis fer-u-nt

fer-ēba-m nešiau

fer-ēbā-s fer-ēba-t

fer-ēbā-mus nešėme

fer-ēbā-tis fer-ēba-nt

fer-a-m būsiu

fer-ē-s fer-e-t

fer-ē-mus būsime

fer-ē-tis fer-e-nt

Imperātīvus

fer nešk

fer-te neškite

Sententiae Ego sum vītis vōs palmitēs quī manet in mē et ego in eō hic

fert frūctum multum quia sine mē nihil potestis facere (Vulgāta) Bene ferre

magnam Disce fortūnam (Horātius) Quī fert malīs auxilium post tempus

dolet (Phaedrus) Quasi mūrēs semper edimus aliēnum cibum (Plautus)

Lūcem in tenebrās ferimus Fert fert fert (Itatildelijos Savogravejos karatildelių dinatildestijos

šūkis)

loz Nota bene Savojagrave ndash istograverinė sritis Prancūz jos ir Itatildelijos pasienyje

1 Išverskite Džograveno M ltono teksto Prō populō Anglicānō dēfēnsiō ištrauką

Pater et rēx dīvertissima sunt Pater nōs genuit at nōn rēx nōs sed nōs rēgem creāvimus Patrem natūra dedit populō rēgem ipse populus dedit sibi nōn ergō propter rēgem populus sed propter populum rēx est ferimus patrem mōrōsum etiam dūrum ferimus et rēgem sed nē patrem quidem ferimus tyrannum

2 Atsakykite į klausimus

1 Quid dīcit auctor dē patre et rēge 2 Quid dedit patrem populō 3 Quem populus sibi dedit 4 Quid dīcit auctor dē patre et rēge mōrōsō et dūrō

Sententia Nōn rēx est lēx sed lēx est rēx

Vocābula

aliēnus a um svetimas Anglicānus a um Aacutenglijos at tačiau betgi

auxilium ī n pagalba para-ma

cibus ī m maistas creō āvī ātum āre rinkti

dēfēnsiō ōnis f gynimas ginamoji kalba apologravegija

discō didicī ndash discere mokytis

dīvertissimus a um skir-tingiausias iš dīvertō dī-vertī dīversum dīvertere pasukti į šalį atsiskirti skirtis

doleō doluī dolitūrus dolēre skaudėti kentėti dō dedī datum dare duo-

ti

dūrus a um kietas šiurk-

štus griežtas

ergō taigi vadinasi etiam taip pat net ir faciō fēcī factum facere daryti

frūctus ūs m (IV) vaisius

fortūna ae f laimė dalia lemtis

gignō genuī genitum

gignere gimdyti

lēx lēgis f įstatymas

lūx lūcis f šviesa malus a um blogas maneō mānsī mansum manēre pa(si)likti išlikti mōrōsus a um užsispyręs įnoringas priekabus

mūs mūris m pelė

natūra ae f gamta nihil niekas

palmes palmitis m atžala (vynmedžio) šakelė

populus ī m tauta žmonės possum potuī ndash posse galėti pajėgti potestis jūs galite

post su acc po vėliau

propter su acc dėl

quasi kaip quia kadangi nes quidem juk būtent nē quidem netgi ne sed bet semper visada

sine su abl be

tempus oris n laikas

tenebrae ārum f tamsa

tyrannus ī m tiratildenas

vītis is f vynšakė vynuo-gienojas vynmedis

21

XX Schola vīcēsima Perfectum

sum fuī ndash esse būti

eō iī (īvī) itum īre eiti

edō ēdī ēsum ēsse (edere) valgyti

ferō tulī latum ferre nešti

fuī fuistī fuit

fuimus fuistis fuērunt

iī (īvī) iistī (īvistī) iit (īvit etc)

iimus iistis iērunt

ēdī ēdistī ēdit

ēdimus ēdistis ēdērunt

tulī tulistī tulit

tulimus tulistis tulērunt

Sententiae Sum quod eris fuī quod es Fuit Īlium (Vergilius) Nōs quōque quae ferimus

tulimus patientior ante Et mala sunt longō multiplicāta diē (Ovidius) Vērē languorēs

nostrōs ipse tulit et dolorēs nostrōs ipse portāvit (Vulgāta) Tulērunt Dominum meum et

nesciō ubi posuērunt eum sī tū sustulistī eum dīcitō mihi (Respōnsōrium) In domum

Dominī ībimus (Vulgāta) Domine ad quem ībimus (Vulgāta) Ipse enim Pater amat vōs

quia mē amāstis et crēdidistis quia ego ā Deō exīvī Exīvī ā patre et vēnī in mundum

iterum relinquō mundum et vādō ad Patrem (Vulgāta) Crēdō Quī ēdistis multō fēcistis

sapientius Quī nōn ēdistis saturī fīte [imper pl] fābulīs (Plautus)

Tarptautiniai žodžiai agituacuteoti ndash veikti skleisti pol tines ir visuomeninegraves id jas

argumentildetas ndash įrodomąją tegravezę (teiginį) pagrindžiantis teiginys crēdō bdquotikiuldquo ndash tikėjimo

tiesų išdėstymas žmogaus pažiūrų visumagrave deklamuacuteoti ndash raacuteiškiai meniškai sakyti atmin-

tina kokį nors kūrinį fortūnagrave ndash sėkmė likimas laimingas atildetvejis kregraveditas ndash prekių ar

pinigų skolinimas už palūkanas pasitikėjimo patildegrindu multiplikatildecija ndash dokumentildetų

piešinių brėžinių tegraveksto daacuteuginimas natūragrave ndash gamta žmogaus prigimt s dailėjegrave tikrovės

daiktai pagal kuriuos da lininkas piešia pacientildetas ndash gydytojo gydomas ligonis portatildelas ndash

puošnus įėjimas į pastatą internegravetinė sveta nė teikianti tam tikrą informatildeciją

responsograverijus ndash bažnytinio giedojimo būdas sol stas (kunigas) ir chograveras gieda pakaitom s

bažnytinės mugravezikos žaacutenras te pas ndash vyksmo greitis spartagrave tiratildenas ndash valdovas smurtugrave

užgrobęs valdžią vilagrave ndash ištaigus užmiesčio namas gyvenamasis namas vasarnamis

Vocābula

amō āvī ātum āre mylėti

ante su acc prieš crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti manyti

diēs eī m (V) diena diē abl sg dīcō dīxī dictum dīcere sakyti dīcitō imper fut act 2 sg

dolor ōris m skausmas sielvartas

domus ūs f (IV) namas enim mat juk nes exeō exīvī exītum exīre išeiti išvykti

fābula ae f pasakojimas pasaka pasakėčia dratildemos kūrinys pjegravesė

fiō factus sum fierī dary-

tis tapti fīte tapkite

Īlium ī n Iliogravenas = Trojagrave iterum vėl antrąkart iš naujo

labōrō āvī ātum āre dirbti stengtis kentėti

languor ōris m nusilpimas nuovargis silpnumas

malum ī n blogis blogybė multiplicō āvī ātum āre dauginti didinti gausinti

multō daug multō sa-pientius išmintingiau

mundus ī m pasaulis nesciō scīvī scītum scīre nežinoti

patiēns entis kantrus iš-tvermingas patientior iš-tvermingesnis (aukštesnysis l)

ponō posuī positum po-nere dėti quia kadangi nes quōque taip pat ir relinquō relīquī relic-tum relinquere palikti

respōnsōrium ī n respon-sograverijus

sapientius protingiau satur a um sotus sī jei sufferō sustulī ndash suffer-

re laikyti apačiojegrave čia paimti

ubi kur vādō vādere eiti žengti veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti vērē tikrai teisingai iš ti-krųjų

22

XXI Schola vīcēsima prīma

Trečiosios linksniuotės priebalsinio tipo kamienai ir priesagos

Masculīnum -ō -or -os -er -ex -es

nom sg gen sg pavyzdžiai

-or

-ōs

-er

-ex

-es

-in-is

-ōr-is

-ōr-is

-er-is

-ic-is

-ig-is

-g-is

-it-is

-et-is

-d-is

hōmō homin-is žmogus

leō leōn-is liūtas

victor victōr-is nugalėtojas

flōs flōr-is gėlė žiedas

agger agger-is pyacutelimas sankasa

vertex vertic-is verpẽtas viršugalvis

rēmex rēmig-is irklas

rēx rēg-is karalius

mīles mīlit-is karys kareivis

paries pariet-is siena

pēs ped-is koja

Fēminīnum -tās -(t)us -aus -dō -gō -iō

nom sg gen sg pavyzdžiai

-tās

-(t)ūs

-aus

-dō

-gō

-iō

-tāt-is

-tūt-is

-ūt-is

-ūd-is

-aud-is

-din-is

-gin-is

-iōn-is

sānitās sānitāt-is (kūno) sveikata

virtūs virtūt-is vyriškumas dorybė

salūs salūt-is (kūno ir sielos) sveikata gerovė

palūs palūd-is pelkė

laus laud-is pagyrimas garbė

magnitūdō magnitūdin-is didumas

orīgō orīgin-is kilmė

lēctiō lēctiōn-is skaitymas paskaita

Neutrum -men -ur -us -ma

nom sg gen sg pavyzdžiai

-men

-ur

-us

-ma

-min-is

-ur-is

-or-is

-or-is

-er-is

-mat-is

nōmen nōmin-is vardas

fulgur fulgur-is žaibas

ebor ebor-is dramblio kaulas

tempus tempor-is laikas

opus oper-is kūrinys

poēma poēmat-is poemagrave

Kiti atvejai dux duc-is m vadas lēx lēg-is f įstatymas consul consul-is m kogravensulas

ōrātor ōrātōr-is m oratildetorius flūmen flūmin-is n upė mōs mōr-is m paprotys

įprotis būdas genus gener-is n giminė r šis pulvis pulver-is m dulkės milteliai lac

lact-is n pienas

23

XXII Schola vīcēsima secunda

Sententiae Mundus ūniversus exercet histriōnem (Petrōnius) Astra regunt hominēs sed

regit astra Deus Atria rēgum hominibus plēna sunt amīcīs vacua (Seneca) Prō rēge lēge

grege Nūlla potentia supra lēgēs esse debet (Cicero) Mōs prō lēge Mōrēs multōrum videt

(Horātius) [apie Odis ją] Mōribus antīquīs stat Rōma Aut Caesar aut nūllus Stat magnī

nōminis umbra (Lūcānus) Furor arma ministrat (Vergilius) Superbī hominēs in convīvīs

stultī sunt Societātis vinculum est ratiō et ōrātiō (Cicero) Habet suum venēnum blanda

ōrātio (Pūblilius) Nōsce tempus Prō salūte animae Virtūs hominem iungit Deō (Cicero)

Virtūs nōn advenit ā natūrā neque ā doctrīnā sed ā nūmine dīvīnō (Seneca) Prīma virtūs

est vitiō carēre (Quīntilliānus) Pietās fundāmentum est omnium virtūtum (Cicero) Disce

puer virtūtem ex mē vērumque labōrem Fortūnam ex aliīs (Vergilius) Quae regiō in

terrīs nostrī nōn plēna labōris (Vergilius) Multōrum annōrum opus

loz Nota bene Lukatildenas (lo Lūcānus) ndash poegravetas egravepikas (39ndash65

metais) poegravemos bdquoFarsatildelijaldquo autorius Maacuterkas Fatildebijus Kvintiliatildenas (lo Quīntilliānus) ndash

žymus I amžiaus rom oratildetorius veikalo bdquoOratoriaus ugdymasldquo autorius

Vocābula

adveniō vēnī ventum venīre atvykti

alius alia aliud kitas

anima ae f s ela

annus ī m metai

arma ōrum n gintildeklai

astrum ī n gr žvaigždė

atrium ī n atildetrijus sveta nė aut arba

blandus a um meilikau-jantis lipšnus meilus mielas

careō caruī ndash carēre su

abl stokoti neturėti

convīva ae m f svečias viešnia

debeō debuī debitum debēre privalėti būti sko-lingam

discō didicī ndash discere mokytis

dīvīnus a um dieviškas dievo dievų

doctrīna ae f mokymas mokslas išsilavinimas

exerceō excercuī exerci-tum exercēre judinti vei-kti lavinti exercere his-triōnem vaidinti

fundāmentum ī n pamatas

fortūna ae f laimė dalia lemtis furor ōris m šėlas siutas

grex gregis m banda ka -menė būrys habeō habuī habitum

habēre turėti

histriō ōnis m atildektorius ar-t stas vaidintojas

ibi ten iungō iūnxī iūnctum iungere uždėti jungą (su)-jungti (su)sieti

labor ōris m darbas vargas

lēx lēgis f įstatymas magnus a um didelis ministrō āvī ātum āre (pa)tarnauti duoti teikti

mōs mōris m paprotys įprotis būdas

multus a um daug dau-gelis

mundus ī m pasaulis neque ir ne nei

nōmen inis n vardas nūllus a um joks nė vie-nas

nūmen inis n pritarimo

ženklas sutikimas valia čia dievų valia dievybė

omnis e visas kiekvienas

opus eris n kūrinys

ōrātiō ōnis f kalba

pietās ātis f pamaldumas pagarba

plēnus a um pilnas

potentia ae f galia galybė

quasi lyg tarytum regō rēxī rēctum regere kreipti tvarkyti valdyti

ratiō ōnis f apyskaita svar-stymas protas

salūs ūtis f sveikata gerovė sī jei

societās ātis f bendrumas sąjunga bendrija draugija

stō steti statum stāre stovėti

stultus a um kvailas superbus a um išdidus

suprā su acc vietai ant virš

aukščiau laikui prieš anks-čiau

tempus oris n laikas

umbra ae f šešėlis ūniversus a um visas vacuus a um tuščias

venēnum ī n nuodai kerai burtai

vērus a um tikras videō vīdī vīsum vidēre matyti

vinculum ī n raištis ryšys

virtūs ūtis f vyriškumas dorybė

vitium ī n yacuteda trūkumas

24

XXIII Schola vīcēsima tertia

Hominēs et nōmina

Quīntus est frāter Mārcī Iūlia soror eius est Mārcus et Quīntus frātrēs Iūliae sunt Mārcī

pater et māter frāter et soror sunt Nōmen patris est Iūlius mātris Aemilia Quīntus est nōmen frātris Iūlia sorōris

Mārcō ūna soror est Iūliae duo frātrēs sunt Nōmina frātrum sunt Mārcus et Quīntus Patrī et mātrī ūna fīlia et duo fīliī sunt Mātrī Aemilia nōmen est Quod nōmen est patrī Eī nōmen est Lūcius Iūlius Balbus Virō Rōmānō tria nōmina sunt Lūcius est prae-nōmen id est nōmen prīmum Iūlius nōmen vel nōmen gentīlicium Balbus cognōmen est Fīliīs nōmina sunt Mārcus Iūlius Balbus et Quīntus Iūlius Balbus Mārcus et Quīntus praenōmina sunt fīliōrum Alia praenōmina Lātīna sunt Aulus Decimus Gāius Gnaeus Faustus Mānius Numerius Paulus Pūblius Sextus Spurius Tiberius

Titus Mulieribus Rōmānīs plērumque ūnum nōmen gentilicium erat velut Cornēlia Iūlia Lūcia Paula Octāvia Tullia Valeria

Aemiliae etiam ūnum nōmen erat Aemiliae est ūnus frāter cuī Aemilius nōmen est (praenōmen Pūblius cognōmen Paulus) Frāter Aemiliae est avunculus līberōrum Aemilius autem procul ā sorōre suā abest Itaque trīstis est Aemilia quae frātrem suum amat Mārcus et Iūlia mātrem suam trīstem in hortum exīre vident et pātrem interrogant bdquoCūr māter nostra trīstis estldquo Iūlius bdquoMāter vestra trīstis est quod Aemilius procul ab eā abest Aemilius avunculus vester est id est frāter mātris

Sententiae Nōmen est ōmen Benedictus quī venit in nōmine Dominī Nōmina sunt odiōsa (Ovidius)

Vocābula

absum afuī ndash abesse būti ne čia nebūti

alius alia aliud kitas autem tačiau

avunculus ī n avyacutenas mo-tinos brolis dėdė

benedictus a um palai-mintas

duo duae duo du

cognōmen inis n šeimos vardas pavardė

cūr kodėl exeō iī (īvī) ītum īre išeiti

frāter frātris m brolis gentīlicius a um giminės nōmen gentīlicium gimi-nės vardas

hortus ī m sodas daržas interrogō āvī ātum āre klausti

itaque taigi todėl tad

līberī ōrum m vaikai

māter mātris f motina

mulier eris f moacuteteris nam nes odiōsus a um ne(pa)ken-čiamas

ōmen inis n ženklas

pater patris m tėvas plērumque dažniausiai daugiausia

praenōmen inis n asmens vardas

procul toli

soror ōris f sesuo

trēs tria trys ūnus a um vienas trīstis e liūdnas velut kaip veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

Praenōmina Rōmāna

Aemilia ae f Em lija

Aulus ī m Aacuteulas

Cornēlia ae f Kornegravelija

Decimus ī m Dẽcimas

Gāius ī m Gatildejus

Gnaeus ī m Gn jus

Faustus ī m Faacuteustas

Iūlia ae f Jugravelija

Iūlius ī m Jugravelijus

Lūcia ae f Liugravecija

Lūcius ī m Liugravecijus

Mānius ī m Matildenijus

Numerius ī m Numegraverijus

Octāvia ae f Oktatildevija

Paula ae f Paacuteulė

Paulus ī m Paacuteulius

Pūblius ī m Pugraveblijus

Quīntus ī m Kv ntas

Sextus ī m Segravekstas

Spurius ī m Spugraverijus

Tiberius ī m Tibegraverijus

Tullia ae f Tugravelija

Valeria ae f Valegraverija

25

XXIV Schola vīcēsima quārta Verba composita

ab-sum a-fuī ndash ab-esse ad-sum ad-fuī ndash ad-esse dē-sum dē-fuī ndash dē-esse inter-sum inter-fuī ndash inter-esse praes-sum prae-fuī ndash prae-esse prō-sum prō-fuī ndash prōd-esse super-sum super-fuī ndash super-esse pos-sum potuī posse

būti ne čia būti atstu nedalyvauti būti prie pagelbėti trūkti stokoti būti tarpe dalyvauti būti priešakyje vadovauti būti už padėti paremti išlikti būti galingam galėti

Verba composita possum potuī posse

Praesēns indicātīvī āctīvī Praesēns Imperfectum Futūrum I

ab-sum ab-es

ab-est ab-sumus ab-estis ab-sunt

dē-sum dē-es

dē-est dē-sumus dē-estis dē-sunt

prō-sum prōd-es

prōd-est prō-sumus prōd-estis prō-sunt

pos-sum pot-es

pot-est pos-sumus pot-estis pos-sunt

pot-eram pot-erās

pot-erat pot-erāmus pot-erātis pot-erant

pot-erō pot-eris

pot-erit pot-erimus pot-eritis pot-erunt

Ex vītā Plīniī

Surgō ubi volō saepe prīmā lūce Amō sedēre in silentiō et meōs oculōs claudere bdquoQuid

mihi hodiē facere necesse estldquo ndash mēcum cōgitō Tum notārium vocō et iubeō eum

epistolam scrībere Hōrā quārtā et quīntā in peristȳlum prōcedō et aliam epistolam parō

Dum prandium ēdō Post prandium dormiō tum ambulō (herī nōn ambulābam) Mox

ōrātiōnem Graecam et Latīnam legō quod vōcem meam fīrmam facit Posteā in cēnā nostrā

amīcī meī intersunt Ego et uxor mea cum amīcīs paucīs saepe cēnāmus Aliud nōn possum

Numquam mihi amīcī dēerant Dum cēnam ēdimus servus librum bonum nōbīs legit Mihi

placet Aenēidem Vergiliī audīre Ego et multī amīcī meī etiam auctōrēs Latīnās recitāre

possunt Tandem in hortō ambulō cum amīcīs meīs quī sunt praeclārī et ērudītī

Nōn numquam ex hōc ōrdine errō Ante lūcem nōn poteram surgere Sī diū dormīvī equō

īre amō Amīcī quōque ex oppidīs vīcīnīs veniunt Saepe in silvam venārī intrō Etiam

audiō virōs quī in agrīs meīs labōrant

Vocābula

ambulō āvī ātum āre vaikščioti

alius alia aliud kitas

Aenēis idis m Eneidagrave

avunculus ī n avyacutenas dėdė cōgitō āvī ātum āre mą-styti galvoti

diū ilgai dormiō īvī ītum īre mie-goti

dum tada ēdō ēdī ēsum edere valgyti

eō iī ītum īre eiti

errō āvī ātum āre klysti ērudītus a um išsilavinęs fīrmus a um tvirtas stiprus

hortus ī m sodas intrō āvī ātum āre įžengti iubeō iussī iussum iubē-re liepti įsakyti

lūx lūcis f šviesa mox greit tuojau paskui

nam nes necesse est būtina privalu

notārius ī m sekretotilderius numquam niekada

ōrdō inis n eilė tvarka

paucī ōrum m nedaugelis

peristȳlum ī n gr perist lis placeō placuī placitum

placēre patikti įtikti praeclārus a um žinomas

prandium ī n pusryčiai prōcedō cessī cessum cedere išeiti pasirodyti eiti saepe dažnai sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti surgō surrēxī surrēc-tum surgere kilti keltis

tandem pagaliau ubi kai kur

uxor ōris f žmonagrave venor venātus sum ve-

nārī medžioti (verbum dep) vīcīnus a um kaimyninis volō voluī ndash velle norėti

vōx vōcis f balsas

26

XXV Schola vīcēsima quīnta Trečioji linksniuotė Ba sinis tipas

Sg Pl Sg Pl Sg Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl

turris f turris turrī turrim turrī

turrēs turrium turribus turrēs turribus

vīs f

vim vī

vīrēs vīrium vīribus vīrēs vīribus

Tiberis m Tiberis Tiberī Tiberim Tiberī

mare n maris marī mare marī

maria marium maribus maria maribus

1 Išmokite atmintinai trečiosios linksniuotės ba sinio tipo žodžius

febris is f drugys

puppis is f vairagalis

secūris is f kirvis

sitis is f toškulys

turris is f bokštas

tussis is f kosulys

vīs ndash f jėga prievarta

Albis is m Elbė upė

Neāpolis is f Neatildepolis

Tiberis is m

mare is n jūra

conclāve is n užrakinamas kambarys

animal ālis n gyvūnas

vectīgal ālis n mokestis rintildekliava

exemplar āris n pavyzdys

Sententiae Et māceriam circumdedī et circumfōdī et plantāvī vīneam Sorech [b blinė

vieta] et aedificāvī turrim in mediō eius Quantum scīmus gutta est īgnōrāmus mare Vī et

animō Contrā vim nōn valet iūs Ultrā vīrēs (Vergilius) Vim vī repellere licet Vim vīribus

exīre (Ulpiānus) Vīribus ūnitīs Vīs armāta Vīs ā tergō Vīs cōmica Vīs tragica (Aristo-

tēlēs) Vīs inertiae Vīs lēgis Vīs magica Vīs medicātrix natūrae Vīs saepe violat iūs Vīs

vim pellit Vīs vitālis Contrā vim mortis nōn est medicāmen in hortīs Sine vī et dolō

Turris eburnea Turris Babelis Terra turrium [šiuolaikinis stalo žaidimas] Tabulettae contrā

tussim prō īnfantibus Ad Tenediam secūrim Secūrī Tenediā (iš gr Τενεδία πελέκει apie

griežtą nieko nesigailintį Tenegravedo salos valdovą teisėją) Candor dat vīribus ālās

loz Nota bene Ulpiatildenas (lo Ulpiānus) ndash

Vocābula

aedificō āvī ātum āre statyti

āla ae f sparnas

animus ī m siela dvasia armātus a um ginkluotas

čia karinis

Babel is f Babilogravenas čia Batildebelis

candor ōris m skaistus bal-tumas spindėjimas dorumas

circumdō dedī datum

dare dėti aplinkui apsupti circumfodiō fōdī fossum fodere apkasti apkaupti cōmicus a um

contrā su acc prieš

dolus ī m klasta eburneus a um dramblio kaulo

ērudītus a um išsilavinęs exeō exiī exītum exīre

išeiti čia naudoti

gutta ae f lašas

hortus ī m sodas īgnōrō āvī ātum āre nežinoti

inertia ae f neveiklumas inercija

īnfāns antis m kūdikis vai-kas

iūs iūris n teisė licet licuit licēre leidžia-ma galima

lūx lūcis f šviesa

māceria ae f tvora

magicus a um magiškas

medicāmen inis n vaistas

medicātrix īcis f gydytoja

medium ī n vidurys

mors mortis f mirtis pellō pepulī pulsum

pellere stumti varyti mušti plantō āvī ātum āre so-dinti persodinti

prōcedō prōcessī prō-cessum prōcedere išeiti

pasirodyti eiti

quantus a um koks repellō repulī repulsum repellere atstumti atmušti išvaryti

sciō scīvī scītum scīre žinoti mokėti

sine su abl be

tabulleta ae f tabletė Tenedius a um Tenegravedo

tergum ī n nugara

tragicus a um

ultrā su acc anagravepus už per virš

ūnitus a um suvienytas

čia bendras valeō valuī valitum va-lēre būti sveikam gyventi turėti reikšmės galioti

violō āvī ātum āre smur-tu padaryti pažeisti

vītālis e gyvenimo gyvybi-nis

27

XXVI Schola vīcēsima sexta

Discordia frātrum

Faustulus casam intrat bdquoAcca ubi es Venī et audī dē calamitāte Rōmulus Remum necāvitldquo Acca verbīs marītī nōn crēdit bdquoQuid dīcis quid audīvīldquo Faustulus autem bdquoCrēde mihi uxor Hodiē cum amīcīs ad Palātium properāvī Etiam Rōmulus et Remus et multitūdō virōrum Palātium petīvērunt Tum Rōmulus virōs ad sē vocāvit et ubi tacuērunt ōrātiōnem habuit bdquoGaudeō quod venīre nōn dubitāvistis Hodiē sacrum facere volumus nam auxiliō deōrum Palātium mūnīvimus Vidēte mūrum Nunc tandem sine perīculō vīvere possumusldquo Virī verba Rōmulī clāmōre probavērunt Subitō autem Remus bdquoEgo tuum mūrum rīdeō mūrus enim inimīcum nōn prohibetldquo Statim mūrum trānsiluit Tum Rōmulus per īram Remum petīvit et ō Acca frātrem necāvit Faustulus tacet Acca autem lacrimas tenet et clāmat bdquoŌ Faustule frūstrā lupa puerōs in rīpā Tiberis servāvit et aluit frūstrā tū Remum cum frātre domum portāvistī frūstrā Remō parentēs fuimus Ō Rōmule cūr frātrem necāvistīldquo Tum Faustulus et Acca fīlium flevērunt

Sententiae Aut prōsunt poētae aut dēlectant Avarō omnia dēsunt sapientī nihil Nēmō in

suā causā iūdex esse potest Nōn possum (Vintildecas Mykolaacuteitis-Pugravetinas)

Vocābula

Acca ae f Akagrave

ad su acc pas prie alō aluī alitum alere maitinti penėti

audiō īvī ītum īre girdėti aut arba

auxilium ī n pagalba avārus a um godus gobšus

calamitās ātis f nelaimė

casa ae f trobelė

causa ae f byla

clāmō āvī ātum āre šau-kti

clāmor ōris m šauksmas crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti cūr kodėl dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

discordia ae f nesantaika domum į namus namo

dubitō āvī ātum āre abejoti

eō iī ītum īre eiti delectō delectāvī delec-tātum delectāre džiuginti faciō fēcī factum facere daryti

Faacuteustulus ī m Faustulas fleō flēvī flētum flēre verkti raudoti frūstrā veltui

gaudeō gavīsus sum gaudēre džiaugtis intrō āvī ātum āre įžengti

inimīcus ī m nedraugas

īra ae f pyktis

iūdex iūdicis m teisėjas

lacrima ae f ašara

marītus ī m vyras sutuok-tinis

multitūdō inis f daugybė

mūniō īvī ītum īre stip-rinti

mūrus ī m siena necō āvī ātum āre žudyti numquam niekada omnis e visas

ōrātio ōnis f kalba ōrā-tiōnem habēre sakyti kalbą

Palātium ī n Palatildecijus

parēns entis m f gimdy-

tojas -a pl parentēs tėvai

perīculum ī n pavojus petō petīvī petītum pe-tere ieškoti siekti prašyti vykti

portō āvī ātum āre nešti praeclārus a um žinomas probō āvī ātum āre (iš)bandyti pritarti

prohibeō prohibuī pro-hibitum prohibēre sulaikyti

prōperō āvī ātum āre

skubėti

quod kad rīdeō rīsī rīsum rīdēre juoktis

rīpa ae f upės krantas sacer sacra sacrum pa-švęstas šventas sapiēns entis išmintingas

sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti servō āvī ātum āre sau-goti

statim tučtuojau bematant subitō staiga tandem pagaliau ubi kai kur

uxor ōris f žmona taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti trānsileō siluī silīre per-šokti

veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti videō vīdī vīsum vidēre matyti

vocō āvī ātum āre šaukti kviesti

volō voluī ndash velle norėti vīvō vīxī victum vīvere gyventi

28

XXVII Schola vīcēsima septima

Adiectīva prōnōminālia ndash būdvardiniai įvardžiai

ūnus a um vienas sōlus a um tiktai vienas tōtus a um visas ūllus a um kažkoks alter altera alterum ki-tas antras

uter utra utrum katras neuter neutra neutrum niekatras

nūllus a um joks alius alia aliud kitas

N alter altera alterum G alterīus D alterī A alterum alteram alterum A alterō alterā alterō

N alius alia alium G alīus D aliī A alium aliam alium A aliō aliā aliō

N alterī alterae altera G alterōrum -ārum -ōrum D alterīs

A alterōs alterās altera

A alterīs

N aliī aliae alia G aliōrum aliārum aliōrum D aliīs

A aliōs aliās alia

A aliīs

Sententiae Nec sibi sed tōtī genitum sē crēdere mundō (Lūcānus) Tōtus mundus agit

histriōnem (Šekspyras) Sibi parat malum quī alterī parat Nōn sum ūnī angulō nātus patria

mea tōtus hic est mundus (Seneca) Ūnīus dēmentia dēmentēs efficit multōs Ūnus vir

nūllus vir Alter ego Vērus amīcus est quī est tamquam alter idem (Cicero) Beneacuteficus est

quī nōn suī sed alterīus causa benignē facit (Cicero) Trīstis eris sī sōlus eris (Ovidius)

Sacrum Profānum Īgnōrantia nōn est argūmentum (Spīnōsa)

loz Nota bene V ljamas Šekspỹras (angl Shakespeare 1564ndash1616 Aacutenglija) ndash vienas

žymiausių pasaulio dramatugravergų išgarsėjęs tragegravedijomis žinomiausia jų ndash bdquoHaacutemletasldquo

Barugravechas Spinozagrave (lo Benedictus de Spīnōsa 1632ndash1677) ndash žymus olaacutendų filosogravefas

Tarptautiniai žodžiai augziliatilderas ndash vyskupo padėjėjas efegravektas ndash kurios nors veiklos

padarinys as ndash labai išsilavinęs didžiai išprusęs žmogus notatilderas ndash valstybės įga-

liotas pareigūnas atliekantis notatilderinius veiksmugraves tvarkantis ir tvirtinantis dokumentugraves ir jų

tikrumą tablegravetė ndash apvaliotildes ar ovaliotildes fogravermos supresuacuteota vaistų dogravezė praryjama -

tugrave totalitar zmas ndash tokia saacutentvarka kai valstybė kontroliuacuteoja visas gyvenimo sritis

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti agit histriō-nem vaidina

angulus ī n kampas kertė

argūmentum ī n argu-mentildetas įrodymas

beneficus a um gerada-riškas labdaringas palankus maloningas

benignē geraširdiškai pa-lankiai mielai maloniai

causa ae f priežastis byla dalykas reikalas

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēmēns entis beprotis pa-mišęs

dēmentia ae f beprotystė

pamišimas

efficiō effēcī effectum efficere padaryti faciō fēcī factum facere daryti vykdyti atlikti

histriō ōnis m atildektorius

gignō genuī genitum gignere gimdyti būti prie-žastimi genitus a um gi-męs

īgnōrantia ae f nežinoji-mas

malum ī n blogis multus a um daug dau-gelis

mundus ī m pasaulis nātus a um gimęs parō āvī ātum āre ruošti

patria ae f tėvynė profānus a um nepašvę-stas nešvarus bedieviškas nuodėmingas

sacer sacra sacrum pa-švęstas šventas

servō āvī ātum āre saugoti

sine su abl be taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti tamquam taip kaip tarsi lyg

teneō tenuī tentum te-nēre laikyti turėti trīstis e liūdnas vērus a um tikras

29

XXXVIII Schola duodētrīcēsima Trečioji linksniuotė Mišrusis tipas

Sg Pl Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

ars f artis artī artem arte

ars

artēs artium artibus artēs artibus artēs

clades f cladis cladī cladem clade

cladis

cladēs cladium cladibus cladēs cladibus cladēs

mōns m montis montī montem monte

mōns

montēs montium montibus montēs montibus montēs

nox f noctis noctī noctem nocte nox

noctēs noctium noctibus noctēs noctibus noctēs

Mīlitēs Rōmānī ndash vīs imperiī Rōmānī

Rōma magna urbs est Magnus numerus cīvium Rōmānōrum semper in armīs erant

Magnus etiam est numerus mīlitum Rōmānōrum Mīlitēs Rōmāni aut peditēs erant aut

equitēs Rōmānī magnam classem habēbant Multī mīlitēs in classe mīlitābant Rōmānīs nōn

sōlum nāvēs longae sed etiam nāvēs onerāriae erant Nāvis longa cum turrī hostēs Rōmānōs

terrēbant In puppī nāvis gubernātor sedēbat et nāvem gubernābat Cōpiae Rōmānae saepe

terrā marīque hostēs superābant Rōmānī in multīs pugnīs Pūnōs superābant post Graecōs

deinde Gallōs et Dācōs Caesare duce Rōmānī Aegyptum occupāvit Etiam multās regiōnēs

Asiae Minōris occupāvit Imperium Rōmānum multās prōvinciās habet Siciliam

Prōvinciam sive Galliam Narbōnēnsem Galliam Pannoniam Dāciam Thrāciam Britan-

niam Aegyptum Illyriam Macedoniam Syriam Iūdaeam Āfricam Hispaniam Armeniam

et ceterās Clādēs Rōmānōrum rārae fuērunt

Komentaras Prōvincia arba Gallia Narbōnēnsis ndash iki Cegravezario užkariavimų rom nams

priklausiusi Gatildelijos dalis tentilde buvo Narbogravenos miestas (lie Narbonagrave lo Narbōna)

Vocābula

Armenia ae f A Asia Minor Mažoji Azija

auxilium ī n pagaacutelba arma ōrum n gintildeklai

aut arba

Caesar aris m Cegravezaris

calamitas ātis f nelaimė ceterus a um kitas

cīvis is m f pilietis -ė

clādēs is f pralaimėjimas

classis is f laivynas moki-nių klasė

cōpiae ārum f karinės pa-jėgos

Dācia ae f Datildekija deinde iš ten po to

dux ducis m vadas

eques itis m raitelis faciō fēcī factum facere daryti

gubernātor ōris m vairi-ninkas

gubernō āvī ātum āre vairuoti

hostis is m f priešas

Illyria ae f

imperium ī n impegraverija

Iūdaea ae f

longus a um ilgas

Macedonia ae f Makedo-nija

mare is n jūra terra ma-rīque sausumojegrave ir j roje

mīles itis m karys kareivis militō āvī ātum āre eiti karinę tarnybą kareiviauti

multus a um daug dau-gelis

Narbōnēnsis e Narbogravenos

nāvis is f laivas nāvis lon-ga karo laivas nāvis onerā-

ria prekybinis laivas

numerus ī m skaičius nōn sōlum sed etiam ne tik bet ir

occupō āvī ātum āre už- imti

onerārius a um krovinių krovininis

Pannonia ae f Panogravenija

pedes itis m pėstininkas portō āvī ātum āre nešti

post su acc po vėliau

prōvincia ae f prov ncija

pugna ae f kova mūšis

Pūnī ōrum m pugravenai t y kartaginiẽčiai

puppis is f vairatildegalis rārus a um retas

saepe dažnai sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti superō āvī ātum āre vir-šyti nugalėti

urbs urbis f miestas

Thrācia ae f Tratildekija terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

turris is f bokštas veniō vēnī ventum ve-nīre atvykti

30

XXIX Schola ūndētrīcēsima

Sententiae Hērēdem facit Deus nōn homō (Coke) Neque mel neque apēs Neque

opīnione sed natūrā cōnstitūtum est iūs (Cicero) Occāsiō facit fūrem Canēs socium in

culīna nūllum amant Ex pēde Herculem Mollis illa ēducātiō quam indulgentiam vocāmus

nervōs omnēs et mentis et corporis frangit (Quīntilliānus) Doctī ratiōnem artis intelligunt

indoctī voluptātem (Quīntilliānus) Sāl Atticus Ut lupus ovem amat Quī mē amat amat et

canem meum Pāx vōbīscum Nihil sub sōle novī Nōn eacuteadem est aetās nōn mēns

(Horātius) Quī male agit ōdit lūcem Pugna suum fīnem cum iacet hostis habet (Ovidius)

Rūs in urbe (Mārtiālis) Ōtium sine litterīs mors est et hominis vīvī sepultūra (Seneca)

Pallida mors aequō pulsat pede pauperum tabernās Rēgumque turrēs (Horātius) Post

mortem nūlla voluptās Post tenebrās lūx Nē mīrum quod dīvīna natūra dedit agrōs ars

hūmāna aedificāvit urbēs (Varrō) Quālis vītā fīnis ita Sub fīne Sub Iove frīgidō

loz Nota bene Egravedvardas Kogravekas (angl Coke 1552ndash1634 metais) ndash aacutenglų pol tikas ir

garsiausias savo meto teacuteisininkas savo veikalais sukūręs bendrosios arba anglosatildeksų teisės

pagrindus Maacuterkas Terentildecijus Varogravenas (lo Varrō 116ndash27 metais prieš Kristų) ndash

rom nų rašytojas mokslininkas 25 knygų veikalo bdquoLotynų kalbaldquo autorius

Vocābula

aedifico 1 statyti aequus a um lygus

aetās ātis f amžius

ager agrī m dirva laukas agō ēgī āctum agere veikti

Atticus a um Atildetikos

apis is f bitė

ars artis f menas

canis is m f šuo kalė

corpus oris n kūnas cōnstituō cōnstituī cōn-stitūtum cōnstituere nu-spręsti nustatyti

dīvīnus a um dieviškas dō dedī datum dare duoti

doctus a um mokytas

ēducātiō ōnis f auklėjimas švietimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīnis is m galas riba frangō frēgī frāctum

frangere laužti frīgidus a um šaltas Herculēs is m Heratildeklis

hērēs ēdis m f paveldėtojas habeō uī itum ēre turėti

hostis is m f priešas

hūmānus a um žmonių iaceō iacuī ndash iacēre gulėti

indulgentia ae f atlai-dumas

indoctus a um nemokytas intellego lēxī lectum legere pastebėti pažinti su-prasti

ita taip tokiu būdu

Iuppiter Iovis m

iūs iūris n teisė

litterae ārum f literatūragrave mokslas

lūx lūcis f šviesa male blogai

mel mellis n medus

mēns mentis f protas mintis siela

mīrus a um nuostabus mollis e minkštas silpnas

mors mortis f mirtis

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

neque ir ne neque neque nei nei occāsiō ōnis f proga dingstis

ōdī ndash ndash ōdisse neapkęsti omnis e visas kiekvienas

ōtium ī n poilsis laisvalaikis

opīniō ōnis f nuomonė

pažiūra požiūris

ovis is f avis pallidus a um išblyškęs

pauper eris m vargšas

pāx pācis f taika pellō pepulī pulsum pellere stumti varyti mušti

pēs pedis m koja

pugna ae f kova mūšis quālis e koks quod nes

ratiō ōnis f protas veikimo būdas

rūs rūris n kaimas laukai

sāl salis n druska

sōl sōlis m saulė

sepultūra ae f laidotuvės

sine su abl be

socius ī m draugas sąjungi-ninkas bendrininkas

sub su acc ir abl po

taberna ae f trobelė lūšna

tenebrae ārum f tamsa

urbs is f miestas vocō āvī ātum āre šaukti vadinti

voluptās ātis f malonumas džiaugsmas

vīvus a um gyvas

31

XXX Schola trīcēsima Adiectīvum

Trečiosios linksniuotės būdvardžiai

Jau esame susipažinę su pirmosios ir antrosios linksniuotės būdvardžiais

altus a um aukštas gilus angustus a um siauras bonus a um geras ceterus a um kitas laetus a um linksmas lātus a um platus magnus a um didelis malus a um blogas

parvus a um mažas plēnus a um pilnas vīvus a um gyvas

mortuus a um miręs vacuus a um tuščias

āter ātra ātrum tamsus juodas dexter tra trum dešinysis līber era erum laisvas miser era erum varganas nelaimingas niger gra grum juodas pulcher chra chrum gražus ruber bra brum raudonas sinister tra trum kairysis

ferreus a um geležinis idōneus a um įdomus līgneus a um medinis

varius a um įvairus

Pirmosios ir antrosios linksniuotės būdvardžiai yra linksniuojami kaip atitinkamų

linksniuočių giminių daiktavardžiai ndash jų galūnės sutampa

Trečiosios linksniuotės būdvardžiai būna trijų dviejų arba vienos galūnės Tai reiškia kad

jie vardininko linksnyje (nom sg) gali turėti tris ir atitinkamai dvi arba tik vieną formą

Trijų galūnių būdvardžiai

ācer m ācris f ācre n aštrus žodynuose užrašomas ācer ācris ācre aštrus

celeber m celebris f celebre n garsus žodynuose užrašomas celeber bris bre garsus

celer m celeris f celere n greitas žodynuose užrašomas celer eris ere greitas

salūber m salūbris f salūbre n sveikas žodynuose užrašomas salūber bris bre sveikas

Dviejų galūnių būdvardžiai

fortis m f forte n narsus žodynuose užrašomas fortis e narsus

gravis m gravis f grave n sunkus žodynuose užrašomas gravis e sunkus

Vienos galūnės būdvardis

fēlīx m f n laimingas gen sg fēlīcis žodynuose užrašomas fēlīx īcis laimingas

ingēns m f n didžiulis gen sg ingentis žodynuose užrašomas ingēns entis didžiulis

pār m f n lygus vienodas gen sg pāris žodynuose užrašomas pār pāris lygus vienodas

sapiēns m f n išmintingas gen sg sapientis žodynuose užrašomas sapiēns entis išmintingas

Trečiosios linksniuotės būdvardžių linksniavimas

Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl

ācer ācris ācre ācris ācrī ācrem ācre ācrī

ācrēs ācria ācrium ācribus ācrēs ācria ācribus

fortis forte fortis fortī fortem forte fortī

fortēs fortia fortium fortibus fortēs fortia fortibus

pār pāris pārī pārem pār pārī

pārēs pāria

pārium

pāribus pārēs pāria

pāribus

32

XXXI Schola trīcēsima prīma Dēclīnātiō quārta ndash ketvirtoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

frūctus f vaisius frūctūs frūctuī frūctum frūctū

frūctus

frūctūs frūctuum frūctibus frūctūs frūctibus frūctūs

cornū f ragas cornūs cornū cornū cornū

cornū

cornua cornuum cornibus cornua cornibus cornua

lacus m lacūs lacuī lacum lacū

lacus

lacūs lacuum lacubus lacūs lacubus lacūs

1 Išverskite Vergilijaus teksto ištrauką

Hīc sēcūra quiēs et nescia fallere vīta

Divēs opum variārum hīc lātīs ōtia fundīs

Spēluncae vīvīque lacūs hīc frīgida Tempe

Mūgitusque boum mollēsque sub arbore somnī (Vergilius)

Sententiae Multae manūs onus levius faciunt Habet etiam in manū gladium et secūrim sē

autem dē bellō et ā latrōnibus nōn līberat (Vulgāta) Neque semper arcum Tendit Apollo

(Horātius) Nōn est meum contrā auctōritātem senātūs dīcere (Cicero) Prīmus sapientiae

gradus est falsa intelligere Status quō Status in quō Statū quō In statū quō Status quō

ante bellum Sexū fēmina ingeniō vir (Mar jos Teregravezės antkapio epitatildefija Aacuteustrija) Venī

Creātor Spīritus Venī Sancte Spīritus Spīritus prōmptus caro autem infīrma (Vulgāta)

Senātus populusque Rōmānus Alterā manū fert lapidem alterā pānem ostentat (Plautus)

Tarptautiniai žodžiai f nišas ndash greičio varžybų baigmė gubernatildetorius ndash gubernijos

valdytojas humatildeniškas ndash žmoniškas klatildesė ndash pastov mokinių grupė kulinatilderija ndash valgių

gaminimo būdas okupuacuteoti ndash užimti o ndash viešoji nuomonė regiogravenas ndash kraštas

Vocābula

arbor oris f medis

arcus ūs m lankas aacuterka

auctōritās ātis f galia val-džia įtaka autoritegravetas

bellum ī n karas

bōs bovis m f jautis karvė

caro carnis f mėsa kūnas clamō āvī ātum āre šaukti

creātor ōris m kūrėjas dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dīves itis turtingas

domus ūs f namas faciō fēcī factum facere daryti

gradus ūs m žingsnis

gladius ī m kardas fallō fefellī falsum falle-re apgauti sukčiauti klastoti falsus a um apgaulingas melagingas

frīgidus a um šaltas

fundus ī m žemės valda dvaras

ingenium ī n gabumai būdas

infīrmus a um nestiprus intellegō lēxī lēctum le-gere suprasti latrō ōnis m plėšikas samdinys

lacus ūs m ežeras

lapis idis m akmuo lātus a um platus levis e lengvas leve lengvai

līberō āvī ātum āre iš-laisvinti išvaduoti

manus ūs f ranka mollis e minkštas malonus

mūgitus ūs m baubimas maurojimas

necō āvī ātum āre žudyti neque ir ne nescius a um nežinantis nežinomas

onus eris n našta

opēs opum n turtas turtai

ostentō āvī ātum āre iš-

tiesti atkišti rodyti

ōtium ī n poilsis laisvalaikis

pānis is m duona

populus ī m tauta prōmptus a um drąsus

quiēs ētis f poilsis ramybė sanctus a um šventas

secūris is f kirvis sēcūrus a um be rūpesčių ramus

senātus ūs m senatildetas

sexus ūs m lytis

spēlunca ae f gr urvas ola

somnus ī m miegas

spīritus ūs f dvelkimas pūtimas dvasia siela

status ūs m stovėjimas padėtis

Tempē n tendō tetendī tentum tendere tempti varius a um įvairus veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

Sg Pl Nom bōs bovēs Gen bovis boum Dat bovī būbus bōbus Acc bovem bovēs Abl bove būbus bōbus

33

XXXII Schola trīcēsima secunda

Domus Rōmāna

Domūs Rōmānae habēbant multa cubicula ātria ālās cubicula culīnam exedram peristȳlium tabernās tabulīnum trīclīnium et vestibulum Ātrium propter iānuam et vestibulum iacet et umbilīcus domī est Ātrium compluvium et impluvium habet Speciōsae pictūrae parietēs ātriī deacutecorant Cubicula parva conclāvia dormītōria sunt Culīna parva et sublūstris est Hīc fornāx est et ancillae labōrābant Servī cibum in culīnā parābant Propter peristȳlium exedra magna est In parietibus

et solīs vidēmus variās pulchrās pictūras Peristȳ- lium est cavaedium porticibus circumdatum in quō saepe sunt etiam piscīnae statuae silānī plantae Tabernae aediculae viae oppositae sunt in quibus rēs variās vēndunt Tabulīnum cubiculum pecūniae tabulārum et imāginum est Solum tessellātum saepe est (Pagal httpslawikipediaorgwikiDomus_Rōmāna)

Tarptautiniai žodžiai impliugravevijus ndash keturka pis baseinas atildetrijuje kompliugravevijus ndash

angagrave atildetrijaus stogegrave konklavagrave ndash kardinotildelų susirinkimas uždarojegrave patalpojegrave (S ksto koplỹ-

čioje) šaũkiamas poacutepiežiui rinkti ndash vidaus kiemas apjuostas kolonadagrave op

ndash paacutertija ar grugravepė nesutinkanti su daugumotildes nuomone pogravertikas ndash atviras prieangis su ko-

logravenomis ndash keturka pis valgomasis stalas su gultais (clīnē) iš trijų stalo pusių

Vocābula

aedicula ae f kambarėlis

āla ae f sparnas

ancilla ae f tarnaitė vergė

ātrium ī n atildetrijus sveta nė

cavaedium ī n kiemas ro-mėnų namegrave kiemo aikšt

cibus ī m maistas circumdō dedī datum dare dėti aplinkui apsupti

conclāve is n užrakinamas kambarys

cubiculum ī n kambarys miegamasis

compluvium ī n kompliugrave-vijus

culīna ae f virtuvė decorō 1 puošti

domus ūs f namas

dormītōrius a um miego miegamasis cubiculum dor-

mītōrium miegamasis kam-barys

exedra ae f gr eksedragrave pa-sikalbėjimų salė

fornāx ācis f krosnis frustra veltui habeō uī itum ēre turėti

hortus ī m sodas iaceō uī ndash ēre gulėti

iānua ae f durys

imāgō inis f paveikslas

impluvium ī n impliugravevijus labōrō 1 dirbti oppositus a um esantis priešais

parō 1 ruošti

parvus a um mažas

pecūnia ae f turtas pinigai

peristȳlum ī n gr perist lis

pariēs etis m siena

pictūra ae f tapyba pa-veikslas

piscīna ae f baseinas

planta ae f augalas

propter su acc greta arti dėl už

porticus ūs m pogravertikas kolonadagrave dengta galegraverija

pulcher chra chrum gra-žus

saepe dažnai

silānus ī m fontatildenas

solum ī n žemė kambario grindys

speciōsus a um gražus

statua ae f statulagrave sublūstris e silpnai apšvies-tas

taberna ae f kraacuteutuvė smuklė

tabula ae f lenta sąskaitų knyga dokumentildetas

tabulīnum ī n archỹvas

tessellātus a um mozaacuteikos

trīclīnium ī n trikl nijus valgomasis

umbilīcus ī m bamba vi-durys

varius a um įvairus vēndō didī ditum ere parduoti

via ae f gatvė

34

XXXIII Schola trīcēsima tertia Numerālia cardinālia ndash kiekiniai skaitvardžiai

I ūnus a um vienas II duo duae duo du III trēs tria trys IV quattuor keturi V quīnque penki VI sex šeši VII septem septyni VIII octō aštuoni IX novem devyni X decem dešimt

XI ūndecim vienuolika XII duodecim dvylika XIII trēdecim trylika XIV quattuordecim keturiolika XV quindecim penkiolika XVI sēdecim šešiolika XVII septendecim septyniolika XVIII duodēvīgintī aštuoniolika XIX ūndēvīgintī devyniolika XX vīgintī dvidešimt

XXX trīgintā trisdešimt XL quadrāginta keturiasdešimt L quinquāginta penkiadešimt LX sexāginta šešiasdešimt LXX septuāginta septyniasdešimt LXXX octōginta aštuoniasdešimt XC nōnāginta devyniasdešimt C centum šimtas M mille tūkstantis MM duo milia du tūkstančiai

Dē exercitū Rōmānō

Gāius Iūlius Caesar legiōnem ultrā ōrdināvit et compositiōnem celebrem statuit In hāc

nova constitūtiōne octōginta mīlitēs centuriam ductam ab centuriōne explēvērunt Sex

centuriae ūnam cohortem explēvērunt et decem cohortēs ūnam legiōnem ductam ab lēgātō

explēvērunt Quaeque legiō circā sex milia mīlitēs habuit sed cohors prīncipālis dīvīsiō in

proeliō fuit Legiōnēs etiam speciālēs mīlitēs inclūsērunt quī nōn pugnāvērunt sed

stipendia plūra recepērunt Exemplī grātiā aquilifer sīgnum lēgātiōnis aquilam tulit

maximam honōrem habet Sīgnifer minus gravia sīgna tulit et opēs exercitūs administrāvit

Antīquīs tempōribus duōdētrīginta legiōnēs exercitum Rōmānum explēvērunt (Pagal

httpswwwwikiwandcomlaExercitus_Rōmānus)

Tarptautiniai žodžiai administruacuteoti ndash valdyti tvarkyti inkliugravezas ndash intarpas skaidriojegrave

sukiet jusioje dervojegrave (vabzdys gintaregrave) kompoz cija ndash meno kūrinio dalių išdėstymas jų

santykis su v suma konstitugravecija ndash pagrindinis valstybės įstatymas specialugraves ndash susijęs su

kuria nors specialyacutebe išskirtinis ypat ngas stipentildedija ndash pastov pinig nė pašalpagrave

Vocābula

administrō 1 patarnauti tvarkyti valdyti

aquila ae f erelis

aquilifer ī m vėliavnešỹs

cohors ortis f kohorta celeber bris bre garsus įžymus dažnas paplitęs

centuria ae f šimtinė

centuriō ōnis m šimtinin-kas centuriogravenas

compositiō ōnis f sudėji-mas sandara sudėtis

circā su acc apie maždaug

constitūtiō ōnis f sandara nustatymas nutarimas

dīvīsiō ōnis f (pa)dalijimas paskirstymas

ductus a um vedamas vadovaujamas

exemplum ī n pavyzdys exemplī grātiā pavyzdžiui

exercitus ūs m (apmokyta) kariuomenė

expleō plēvī plētum plēre pripildyti sudaryti ferō tulī lātum ferre nešti

gravis e sunkus svarbus habeō uī itum ēre turėti inclūdō clūsī clūsum clūdere uždaryti užrakinti įdėti įterpti

lēgātiō ōnis f pasiuntinys-tė pasiuntinybė legatildeto (kar-

vedžio) padėjėjo pareigybė

lēgātus ī m pasiuntinys le-giograveno vadas Cegravezario laikais

legiō ōnis f legiogravenas magnus a um (māior

ius maximus a um) di- delis

mīles itis m karys kareivis minus mažiau multī ae a (plūrēs a plūrimī ae a) daug dau-gelis

novus a um naujas ōrdinō 1 sustatyti eilėmis išrikiuoti sutvarkyti suskirstyti

opēs opum f turtas prīncipālis e pirminis pa-grindinis svarbiausias

proelium ī n kautynės ko-va mūšis

pugnō 1 kovoti kariauti quisque quaeque quid-que kiekvienas recipiō cēpī ceptum ci-pere imti atgal atsiimti gauti

sīgnifer i m v liavininkas

sīgnum ī n ženklas v liava speciālis e specialugraves ypa-tingas rinktinis

stipendium ī n kareivio al-ga alga atlyginimas karinė tarnyba

ultrā toliau vėliau paskiau

tempus oris n laikas

35

XXXIV Schola trīcēsima quārta Dēclīnātiō quīnta ndash penktoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl faciēs ēī f veidas išvaizda vaizdas

fidēs eī f ištikimybė tikėjimas

glaciēs ēī f ledas

merīdiēs ēī m vidurdienis pietūs

seriēs ēī f eilė

spēs eī f viltis

Nom Gen Dat Acc Abl

diēs m diēī diēī diem diē

diēs diērum diēbus diēs diēbus

rēs f reī reī rem rē

rēs rērum rēbus rēs rēbus

Sententiae Mors ultima līnea rērum est (Horātius) Faciēs Hippocratica Bonus animus in

malā rē dīmidium est malī (Plautus) Vectīgālia nervī sunt reī pūblicae (Cicero) Per diem

Pūnica fidēs Audī vidē tacē sī vīs vīvere in pāce Omnium rērum prīncipia parva sunt

(Cicero) Stultus es rem āctam agis (Plautus) Nam mora dat vīrēs tenerās mora percoquit

ūvās Et validās segetēs quod fuit herba facit (Ovidius) Spēs māter stultōrum Spēs ultima

loz Nota bene Hipokratildetas (gr Ἱπποκράτης lo Hippocratēs) ndash garsiausias aacutentikos

graikų gydytojas 18 gydytojas savo šeimojegrave Gydytojai ir šiandien duoda vadinamąją Hipo-

kratildeto priesaiką Hipokratildeto gydymo metogravedai nusakomi tokiom s sententildecijomis Prīmō nōn

nocēre Natūra sanat medicus cūrat Contrāria contrāriīs cūrantur Sententildecijoje Faciēs

Hippocratica ka bama apie mirštančio žmogaus veidą jį pirmasis aprašė Hipokratildetas

Tarptautiniai žodžiai dekoruacuteoti ndash teikti gražią išvaizdą puošti daacuteilinti edukatildecija ndash

auklėjimas lavinimas švietimas egzempliotilderius ndash vienetas iš daugelio tokių pat daiktų

herbatilderas ndash džiov nti augala l nija ndash bet koks nubrėžtas brūkšnys negravervas ndash skaidulų

pluoštas kuriuo iš smegenų ir į jas eina dirginimas pr ncipas ndash pradinis teiginys

respugraveblika ndash valstybės valdymo fograverma kai valdo išrinkti žmonių atstovai segraverija ndash daiktų

ar reiškinių eilė vestibiugravelis ndash pagalbinė patalpagrave iš kurios įeinama į kitagraves patildetalpas

Vocābula

agō ēgī āctum agere va-ryti vesti veikti

animus ī m siela dvasia audiō īvī ītum īre klau-syti

dīmidium ī n pusė dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dō dedī datum dare duoti

contrārium ī n priešingy-

bė contrāria contrāriīs skirt ngos (l gos) skirt ngais (vaacuteistais)

cūrō 1 rūpintis slaugyti gy-

dyti cūrantur praes ind

pass 3 pl yra gyacutedomi (-os)

faciō fēcī factum facere daryti

herba ae f žolė želmuo žalumynai

Hippocraticus a um Hipokratildeto hipokratildetiškas

līnea ae f lininis siūlas vir-velė riba

malum ī n blogis

medicus ī m gydytojas

mora ae f užrukimas gai-šatis laiko tarpas trukmė

mors mortis f mirtis

nam nes

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

noceō nocuī nocitum

nocēre kenkti omnis e visas kiekvienas parvus a um

pāx pācis f taika percoquō percoxī perco-xum percoquere išvirti iškepti subrandinti

prīncipium ī n pradžia pa-grindas

Pūnicus a um pugravenų t y kartaginiẽčių pugraveniškas

sanō 1 gydyti

seges etis f pasėlỹs pasėt java

sī jei stultus a um kvailas rēs pūblica valstybė res-pugraveblika

taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti tener a um švelnus min-kštas jaunas gležnas

ultimus a um tolimiau-sias paskutinis

ūva ae f vynuogė validus a um sveikas stip-rus didelis tinkamas

vectīgal ālis n mokestis

rintildekliava pl patildejamos

videō vīdī vīsum vidēre matyti

vīs ndash f jėga vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

36

XXXV Schola trīcēsima quīnta

Narrātiō Aenēae (I)

Aenēas narrat dē ruinā Trōiae Sed subitō post decem annōs Graecī nōn iam ante Trōiam

erant Ūnō diē ōra maris dēserta erat Castra hostium dēserta erant Tantum equus līgneus

ante portam stat Portās urbis aperimus relinquimus urbem ad castra īmus tentōriaque

ducum Graecōrum īnspicimus Equus magnus nōs terret Quid est Aut spēs aut perniciēs

Quid facere dēbēmus Nōbīs līs erat Alterī equum dēlēre cupiēbant quod nōnnūllī

dīcēbant bdquoIn equō armātī virī sē condunt In animō habent nocte exīre et urbem intrāre et

delēre nōsque necāreldquo Alterī equum in urbem dūcere volēbant Fāma enim erat bdquoSī nōs

equum in urbem dūcimus quondam bellō Graeciam vincimusldquo

1 Atsakykite į klausimus

1 Quis dē ruinā Trōiae narrat 2 Quot annōs Graecī apud Trōiam erant 3 Quid fēcērunt

Graecī ante portam Trōiānam 4 Terret equus magnus Trōiānōs 5 Quī sunt in equō et dē

quā causā

Sententiae Equus Trōiānus Trōia fuit (Propertius) Equō nē crēdite Teucrī (Vergilius)

loz Nota bene Segravekstas Prope cijus (lo Propertius 47ndash15 metais prieš Kristų) ndash

garsus egravetas iš Ugravembrijos parašęs keturias elegravegijų knygas

Vocābula

Aenēas ae n alter era erum kitas ant-ras alter alter vienas kitas

animus ī m siela dvasia

annus ī n metai aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti armātus a um ginkluotas

castra ōrum n stovykla

condō condidī conditum condere įkurti cupiō īvī ītum ere trokšti dēbeō dēbuī dēbitum dēbēre privalėti dēleō ēvī ētum ēre su-naikinti

dēsertus a um tuščias iš-tuštėjęs

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

diēs diēī m diena dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

dux ducis m vadas

enim mat juk nes eō iī ītum īre eiti

equus ī m arklys exeō iī ītum īre išeiti faciō fēcī factum facere daryti

fāma ae f kalbos paskalos gandas

habeō uī itum ēre turėti in animō habere ketinti

hostis is m f priešas svetimšalis

īnspiciō spexī spectum spicere žiūrėti stebėti intrō āvī ātum āre įžengti

līgneus a um medinis

līs lītis f ginčas

mare maris n jūra

narrātiō ōnis f pasakojimas narrō 1 pasakoti necō 1 žudyti nōnnūllus a um kai kuris

nox noctis f naktis

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

perniciēs ēī f pražūtis

porta ae f vartai durys quondam kitados kadaise quot kiek relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis

subitō staiga tantum tiek tik

tentōrium ī n palapinė terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

Trōia ae f Trojagrave Trōiānus a um Trogravejos

Trōiānī ōrum m ubi kai kur

urbs is f miestas

vincō vīxī victum vin-cere nugalėti volō voluī ndash velle norėti

37

XXXVI Schola trīcēsima sexta Narrātiō Aenēae (II)

Sacerdōs Lāocoōn autem ab arce dēcurrit et procul clāmat bdquoO miserī insānī estis Graecīs

crēditis Equum reliquērunt excidiō urbisldquo et magnā vī hastam in equum torsit Est

gemitus sed nōn audīmus Subitō dē Tenedō īnsulā quae ante Trōiam est duo serpentēs

ōrae appropinquant et in duōs fīliōs Lāocoontis invādunt eōs necant et edunt Lāocoōn

iuvāre temptat sed eum quōque serpentēs necant Nōs territī sumus nam sine dubiō deī

īrātī sunt et Lāocoontem pūnivērunt Aperimus portās et dūcimus equum in urbem Posteā

edimus et bibimus et multā nocte somnum altum capimus

Vocābula

altus a um aukštas gilus arx arcis pilis tvirtovė aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti appropinquō 1 prisiartinti audiō īvī ītum īre girdėti autem tačiau bibō bibī bibere gerti capiō cēpī captum ca-pere imti clāmō āvī ātum āre šaukti

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēcurrō (cu)currī cur-sum currere bėgti žemyn nusileisti

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dubium ī n abejonė

dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

equus ī m arklys edō ēdī ēsum ēsse

(edere) valgyti ėsti

excidium ī n sugriovimas sunaikinimas žuvimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīlius ī m sūnus

gemitus ūs m dejavimas īnsānus a um beprotis pamišęs

īnsula ae f sala intrō āvī ātum āre įžengti invādō invāsī invāsum invādere įsibrauti užpulti īrātus a um supykęs

iuvō 1 padėti pagelbėti

Lāocoōn ontis m Laoko-ograventas

mare maris n jūra miser era um vargšas necō 1 žudyti

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

posteā po to paskui vėliau procul toli tolyn

pūniō īvī ītum īre bausti quōque taip pat relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

sacerdōs ōtis m žynys

serpēns entis m f gyvatė

sine su abl be

somnus ī n miegas stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis subitō staiga tantum tiek tik

Tenedus ī m Tegravenedas sala tōrqueō torsī tortum torquēre sukti kreipti terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti territī įbauginti temptō 1 mėginti bandyti

urbs is f miestas

vis ndash f jėga

Plūsquamperfectum

Plūsquamperfectum indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-era-m ōrnāv-erā-s ōrnāv-era-t ōrnāv-erā-mus ōrnāv-erā-tis

ōrnāv-era-nt

habu-era-m habu-erā-s habu-era-t habu-erā-mus habu-erā-tis

habu-era-nt

lēg-era-m lēg-erā-s lēg-era-t lēg-erā-mus lēg-erā-tis

lēg-era-nt

cēp-era-m cēp-erā-s cēp-era-t cēp-erā-mus cēp-erā-tis

cēp-era-nt

vēn-era-m vēn-erā-s vēn-era-t vēn-erā-mus vēn-erā-tis

vēn-era-nt

1 Išverskite sakinius

1 Hodiē iam librum legī quem herī dederās 2 Promētheus hominēs servāvit quōs

Iuppiter necāre cōnstituerat 3 Ut fēcerās ita habēs 4 Causa bellī fuit quod Rōmānī

agrum Sabīnum vastāvērunt Vocābulum vastō 1 siaubti

38

XXXVII Schola trīcēsima septima Mercurius Dīdō et Aenēas

Mercurius Aenēam vīdit gerere pulchram vestem Pūnicam quam Dīdō eī libenter dōnāverat Itaque nūntius Iovis stupuit deinde ad Aenēam celeriter accessit bdquoAudī Aenēas Iuppiter mē mīsit tē monet Quid hīc facis Cūr eō locō tē tam improbē geris Cōgitā dē fātō tuō Hīc iūcundē vīvere tibi nōn licet Relinque Carthāginem nam Italiam petere debēs Posterīs tuīs illic novam patriam parāldquo Verba Mercuriī Aenēam vehementer terruērunt Itaque vir pius quī imperiō Iovis semper pāruerat cōnsilium cēpit fugam petere et regiōnēs Pūnicās relinquere Statim comitēs ad lītus vocāvit eōs classem et arma parāre iussit At Dīdō quae cōnsilia Aenēae iam animadverterat eum verbīs flectere temptāvit et dīxit bdquoCūr mē tam turpiter fallis Cūr fugere properās cūr tam crūdēlis es Nunc dolum tuum perspēxīldquo Postquam Dīdō diū tacuit tristī vōce adiēcit bdquoTibi nimis crēdidī nam tē amāvīldquo Aenēas autem quem Mercurius dē fātō monuerat graviter gemuit bdquoNumquam tibi conūbium prōmīsī Cōgitā deōs vītam meam regere Iuppiter pater deōrum hominumque mē novam patriam quaerere iussit Etiam Trōiam nōn meā sponte relīquī Anchises pater in somnō mē in Italiam īre monuit Dēsine mē tēque querēlīs tuīs vexāre Italiam nōn meā sponte petōldquo Vocābula

accēdō accessī accessum

accēdere prieiti prisiartinti adiiciō adiēcī adiectum adiicere pridurti

animadvertō 3 atkreipti dėmesį sekti

arma ōrum n ginklai audiō 4 klausyti girdėti

Carthāgō inis f Kartatildegina capiō 3 imti celeriter greitai

classis is f (karo) laivynas cōgitō 1 mąstyti galvoti

comes itis m palydovas bendrakeleivis

cōnsilium ī n nutarimas patarimas

conūbium ī n santuoka crēdo 3 tikėti crūdēlis e žiaurus cūr kodėl debeō 2 privalėti

deinde iš ten po to dēsinō siī situm sinere liautis dīcō 3 sakyti

Dīdō ōnis f Didogravenė diū ilgai

dolus ī m klasta dōnō 1 dovanoti faciō 3 daryti fallō fefellī falsum fal-lere apgauti suklaidinti

fātum ī n likimas

flectō flexī flectum

flectere lenkti

fuga ae f bėgimas fugiō fūgī fugitum fu-gere bėgti graviter sunkiai gerō gessī gestum gere-re nešti nešioti vesti gemō uī itum ere dūsauti

illic ten

imperium ī n įsakymas improbē nedorai intrō āvī ātum āre įžengti itaque taigi todėl tad

iubeō iussī iussum iubē-re liepti įsakyti iūcundē maloniai linksmai libenter mielai licet licuit ndash licēre lei-džiama galima

lītus oris n (jūros) krantas

locus ī m vieta

Mercurius ī m Merkugraverijus moneō 2 priminti įspėti mittō 3 siųsti nimis per daug pernelyg numquam niekada

nūntius ī m pasiuntinys ži-nia

pāreō uī ndash ēre paklusti parō 1 ruošti perspiciō spēxī spectum spicere įžiūrėti suprasti petō īvī ītum 3 vykti

pius a um pamaldus doras

posterī ōrum m ainiai postquam po to kai prōmittō 3 pažadėti properō 1 skubėti Pūnicus a um pūnų pū-niškas

quaerō quaesīvī quesī-tum querere ieškoti

querēla ae f aimana dejonė

regiō ōnis f šalis kraštas regō rēxī rēctum regere valdyti

relinquō 3 palikti servō āvī ātum āre saugoti

sponte suā savo noru statim tučtuojau bematant stupeō stupuī stupēre sustoti būti nustebusiam taceō 2 tylėti

tam taip temptō 1 bandyti terreō 2 gąsdinti trīstis e liūdnas turpiter bjauriai šlykščiai vehementer smarkiai karš-tai stipriai labai

vestis is f drabužis vexō 1 mėtyti vyti ginti vīvō 3 gyventi vocō 1 šaukti kviesti volō voluī ndash velle norėti

vōx vōcis f balsas

39

XXXVIII Schola duodēquadragēsima Futūrum II indicātīvī āctīvī

Futūrum II indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-er-ō ōrnāv-er-i-s ōrnāv-er-i-t

ōrnāv-er-i-mus ōrnāv-er-i-tis ōrnāv-er-i-nt

habu-er-ō habu-er-i-s habu-er-i-t

habu-er-i-mus habu-er-i-tis habu-er-i-nt

lēg-er-ō lēg-er-i-s lēg-er-i-t

lēg-er-i-mus lēg-er-i-tis lēg-er-i-nt

cēp-er-ō cēp-er-i-s cēp-er-i-t

cēp-er-i-mus cēp-er-i-tis cēp-er-i-nt

vēn-er-ō vēn-eri-s vēn-eri-t

vēn-er-i-mus vēn-er-i-tis vēn-er-i-nt

1 Išverskite sakinius

1 Legam epistolam tuam quam mihi scrīpseris 2 Ut fēceris ita habēbis 3 Quid ēgerimus

scietis 4 Ut fēceritis ita habēbitis 5 Sī meīs cōnsiliīs parueris salvus eris 6 Crās librum

legēs quam dederō 7 Cum Phillippus dominus Macedoniae Lacaedemoniīs scrīpserat bdquoSī

in Lacōnicam vēnerō terram vestram vōs exigamldquo Lacaedemoniī respondērunt bdquoSīldquo

8 Ūnus homō servum genere Lacaedemonium interrogāvit bdquoProbusne eris sī tē emerōldquo

Servus respondit bdquoEtiam sī nōn emerisldquo

loz Nota bene Didogravenė (lo Dīdō) ė Pigmaliograveno sesuo Sich jo

žmona Kartatildeginos įkūrėja ir karalienė En jas (lo Aenēas) Anch so ir Afrod tės sūnus

legendinis rom nų protėvis Laokoograventas (gr Λαοκόων lo Lāocoōn) Poseidograveno žynys

Trogravejoje bandęs įtikinti troj nus nepriimti gra kų dovanotildes ndash medinio arklio ir už tai kartugrave su

sūnumis pasmaugtas Poseidograveno pasiųstų gyvačių Lakogravenija (γρ Λακονική lo Lacōnica)

ndash kitaip Spaacuterta Lakedaimogravenas (gr Λακεδαίμων lo Lacedaemōn) ndash Peloponegraveso

pugravesiasalio sritis ir to paties pavadinimo jos sogravestinė kitaip Spaacuterta lakedaimoniẽčiai (gr

Λακεδαίμωνιοι lo Lacedaemoniī) ndash Lakedaimograveno gyventojai arba spartiẽčiai

Makedogravenija (gr Μακεδονία lo Macedonia) ndash šalis tarp Tesatildelijos ir Tratildekijos (AV)

Tarptautiniai žodžiai epistolatilderinis ndash laišk (pavyzdžiui epistoliatilderinis palikimas ndash

laiška ) fugagrave ndash trij ndash keturi balsų mugravezikos kūrinys vieno ba so tegravemą nustatyta tvarka

kartoja kiti balsai kons liumas ndash gydytojų pasitarimas kuriamegrave tikslinama ligos diagnogravezė

(ligos nustatymas) svarstoma ligonio būklė gydymo būdai ir priemonės lakograveniškas ndash

trumpas aacuteiškus glaustas (apie ka bą st ilių) perspektyvagrave ndash kūnų vaizdavimo plokštumojegrave

būdas pagrįstas spindulia s iše nančiais iš vieno taško respondentildetas ndash asmuo atsakinė-

jantis į tyrėjo ankegravetos klaacuteusimus

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti

cōnsilium i n nutarimas patarimas

crās rytoj cum kai

dominus ī m šeimininkas ponas valdovas viešpats

epistola ae f laiškas etiam taip pat net ir

exigō exēgī exāctum

exigere išvaryti išvyti emō ēmī ēmptum eme-re pirkti

genus eris n giminė pader-mė r šis

interrogō 1 klausti

Lacedaemoniī ōrum m lakedaimoniẽčiai spartiẽčiai

Lacōnica ae f Lakogravenija

liber librī m knyga

Macedonia ae f Makedograve-

nija

-ne ar pareō uī ndash ēre paklusti

Phillippus ī m Pilỹpas probus a um doras respondeō spondī spōn-sum spondēre atsakyti salvus a um sveikas sī jei jeigu

servus ī m vergas

40

XXXIX Schola ūndēquadrāgēsima Rapīna Sabīnārum

Iam Rōmulus et Remus Rōmam condiderant sed Rōmae parvus numerus fēminārum erant

Itaque Rōmānī lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt Cum lēgāti dīxērunt bdquoFēminās nōn habēmus

Date nōbīs in mātrimōnium fīliās vestrās Sī fīliās vestrās dederitis vōbīs grātiās agēmusldquo ndash

Sabīnī respondērunt bdquoNostrās fīliās nōn vōbīs ēducāverāmusldquo Tum Rōmānī dolō Sabīnās

accēpērunt Itaque iterum lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt et ad lūdōs pūblicōs Rōmam Sabīnōs

ūnā cum mātrōnīs fīliābusque invītāvērunt bdquoCum Rōmam vēneritis lūdōs pūblicōs spec-

tābitisldquo Cum Sabīnī ūnā cum mātrōnīs fīliābusque Rōmam vēnērunt Rōmānī fīliās Sabī-

nōrum raptāvērunt Rapīna Sabīnārum fuit causa bellī Diū Sabīnī cum Rōmānīs pugnā-

verant cum fīliae Sabīnōrum inter Rōmānōs et Sabīnōs sē coniēcērunt et ōrāvērunt bdquoIn nōs

vertite īrās nōs causa bellī sumus Sī vōs propinquī nostrī vīceritis nōs viduae vīvēmus sī

autem Rōmānī vīcerint nōs orbae erimus Cum igitur nōs necāveritis bellum fīniētisldquo

Verba Sabīnārum Rōmānōs Sabīnōsque movērunt Itaque bellum fīnīvērunt Rōmānī

Sabīnōs in oppidum suum recēpērunt et Sabīnī cum Rōmānīs sē coniūnxērunt (EL)

Komentaras Sab nai (lo Sabīnī) ndash itatildelikų gentis gyvenusi Latildecijuje (lo Latium) ir

Ugravembrijoje (lo Umbria) Įkūrus Rogravemą dalis sab nų susijungė su rom nais o kiti gyvenę

kalnuosegrave jiems priešinosi III amžiuje prieš Kristų rom nai nukariavo visagraves sab nų žemegraves ir

sab nams suteikė Rogravemos pilietybę T tas L vijus (lo Titus Livius) rom nų istograverikas aprašė

rom nų ir sab nų konfl ktą dėl moterų Po šio konfl kto abiejų genčių valstybės susijungė ir

sab nų karalius T tas Tatildecijus (lo Titus Tatius) valdė drauge su Rogravemulu vedusiu sab nę

Hers liją (lo Hersilia) Mokslininkai spėja kad sab nai Rogravemoje yra gyvenę Kvirinatildelio

(Quirīnālis collis) Viminatildelio (Vīminālis collis) ir Eskv lijų (Esquilīae) kalvosegrave

Vocābula

accipiō cēpī ceptum ci-pere priimti gauti autem tačiau

bellum ī n karas

causa ae f priežastis

collis is m kalva coniiciō iēcī iēctum iicere įmesti pulti sē con-

iicere mestis condō condidī condi-tum condere įkurti

coniungō iūnxī iūnc-tum iungere sujungti sē coniungere susijungti cum kai kol dīcō 3 sakyti dō dedī datum dare duoti

dolus ī m klasta

diū ilgai ēducō 1 auklėti šviesti eō iī ītum īre eiti faciō fēcī factum facere

daryti

fēmina ae f mόteris

fīlia ae f duktė iam jau invītō 3 kviesti

īra ae f pyktis itaque taigi todėl tad iterum antrąsyk

lēgātus ī m pasiuntinys

lūdus ī m žaidimas pl žai-dynės

mātrimōnium ī n santuo-ka in mātrimōnium dare vesti

mātrōna ae f matronagrave kil-minga mόteris

mittō 3 siųsti moveō 2 judinti paveikti necō 1 žudyti

oppidum ī n miestas

orba ae f našlaitė propinquus a um artimas

pl propinquī artimieji

pūblicus a um viešas pugnō 1 kovoti kautis ōrō 1 kalbėti melsti prašyti

rapīna ae f pagrobimas raptō 1 pagrobti recipiō cēpī ceptum cipere paimti atga atsiimti respondeō 2 atsakyti spectō 1 stebėti sī jei jeigu tum tada

ubi kai kur

teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti ūnā kartu drauge išvien veniō 4 atvykti vertō vertī versum ver-

tere versti čia atsukti

vidua ae f našlė vincō vīcī vīctum vin-cere nugalėti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

41

XL Schola quadrāgēsima

Initium bellī Gallicī

Helvētiī fīnēs suōs quī angustī sunt relinquere et per prōvinciam nostram iter facere cōnstituunt Explōrātōrēs cōnsilium hostium Caesarī nūntiant Caesar magnīs itineribus ab urbe in Galliam ulteriōrem contendit et incrēdibilī celeritāte ad Genavam pervenit Helvētiī lēgatōs ad eum mittunt nōbilēs cīvēs quī eius voluntātem petunt sed Caesar id nōn concēdit et eā legiōne quam sēcum habet mīlitibusque fortibus quī ex prōvinciā conveniunt ā lacū Lemannō quī in flūmen Rhodanum īnfluit ad montem Iūram quī fīnēs Sēquanōrum ab Helvētiīs dīvidit mūrum in altitūdinem pedum sēdecim fossamque perdūcit eōque modō Helvētiōs itinere prohibet (Buchner)

Sententiae Virtūs Rōmāna constat ex hīs virtūtibus disciplīna pietās fidēs gravitās

paupertās cōnstantia Nōn nōbīs sōlum nātī sumus (Cicero) Nōn fōrmōsus erat sed erat

fācundus Ulixēs (Ovidius)

Komentaras Gatildejus Jugravelijus Cegravezaris (lo Caesar) aprašo Gatildelijos užkariavimą savo bdquoGatildelų karo užrašuoseldquo (lo Commentāriī dē bellō Gallicō) Karas prasideda nuo susidūrimo su gatildelų tauta helvegravetais (lo Helvētiī) gyvenusiais teritograverijoje kur yra dab Šveicatilderija Helvegravetai norėjo palikti savo žemegraves ir persikelti į vatildekarus prie Okeatildeno (lo Ōceacuteanus dab Atlaacutento vandenyacutenas) ą

Vocābula

altitūdō inis f aukštis

angustus a um siauras

bellum ī n karas

celeritās ātis f greitumas concēdō cessī cessum cēdere trauktis užleisti

cōnstantia ae f pastovu-mas patvarumas išfvermė

cōnstituō stituī stitu-tum stituere nuspręsti nustatyti

contendō tendī tentum tendere įtempti stengtis skubėti siekti

conveniō 4 sueiti susirinkti

disciplīna ae f drausmė

dīvidō dīvīdī dīvīsum dīvidere dalyti skaldyti

explōrātor ōris f žvalgas faciō 3 daryti iter facere keliauti

fācundus a um iškalbin-gas kalbus šnekus

fidēs eī f tikėjimas ištiki-mybė

fīnis is m galas baigmė

riba pl sienos šalis kraštas

flūmen inis n upė

fōrmōsus a um gražus

dailus

fortis e narsus stiprus

fossa ae f griovys

Gallicus a um galų gališ-kas

Genava ae f Genavagrave dab Ženevagrave

gravitās ātis f sunkumas rimtumas orumas būdo tvirtumas

Helvētiī ōrum m helvegravetai

hostis is m priešas svetim-šalis

incrēdibilis e neįtikimas īnfluō flūxī flūxum fluere įtekėti

initium ī n pradžia

iter itineris n kelias

Iūra ae m J ra kalnai

lacus ūs m ežeras

legiō ōnis f legiogravenas

Lemannus ī m (ežeras) Le-matildeno (dab Ženegravevos) ežeras

mīles itis m karys kareivis mittō 3 siųsti

modus ī m būdas

mōns montis m kalnas kalnynas kalnai

mūrus ī m siena

nātus a um gimęs

nōbilis e kilmingas kilnus nūntiō 1 pranešti

paupertās ātis f neturtas perdūcō 3 išvesti nuvesti

pēs pedis m koja pėda petō īvī ītum ere ieškoti siekti prašyti vykti

pietās ātis f pamaldumas pagarba

prohibeō hibuī hibitum hibēre neleisti uždrausti

prōvincia ae f provincija -que ir

relinquō 3 palikti

Rhodanus ī f Rodatildenas dab Ronagrave

sēdecim šešiolika

Sēquanī ōrum m sekvatildenai sōlum tikti tik

Ulixēs is m Odis jas ulterior ulterius esantis anoj pusėj tolimesnis

urbs is f miestas perveniō 4 atvykti

virtūs ūtis f vyriškumas narsumas dorybė

voluntās ātis f valia noras sutikimas

42

Page 4: HORTUS LATINUS PARS TERTIA - lm€¦ · IV. Schola quārta. Sententiae. Prōnōmina - įvardžiai Prōnōmina dēmōnstrātīva – parodomieji įvardžiai hic, haec, hoc šitas,

3

III Schola tertia REPETĪTIŌ PRŌNŌMEN ndash ĮVARDIS

Prōnōmina persōnālia

asmeniniai įvardžiai

Prōnōmen reflexīvum ndash sangrąžinis įvardis

Nom Gen Dat Acc Abl

ego aš meī mihi mē mē

tū tu tuī tibi tē tē

ndash suī savęs sibi sē sē

nōs mes nostrī nostrum nōbīs nōs nōbīs

vōs jūs vestrī vestrum vōbīs vōs vōbīs

Vartojamas asmeninio įvardžio ego

šauksmininko linksnis (voc sg) mī

Prōnōmina possessīva ndash savybiniai įvardžiai meus mea meum mano noster nostra nostrum mūsų

tuus tua tuum tavo vester vestra vestrum jūsų

suus sua suum savo

Sententiae Pater noster Ego tū sum tū es ego Ego sum Ego tē absolvō [atlikus

išpažintį] Mea pila est (Plautus) [aš laimėjau] Mea culpa mea culpa mea maxima culpa

Tū quōque Tuās litterās exspectō (Cicero) Mihi herī tibi hodiē Mihi anima in nasō est

(Plautus) [aš visas pastirau] Sine mē dē mē Vestra salūs nostra salūs Suō locō Suō

perīculō Suō annō

Prōnōmina interrogātīva ndash klausiamieji įvardžiai

quis quid kas quī quae quod kuris kuri

Singulāris Singulāris Plūrālis

Nom Gen Dat Acc Abl

quis quid cūius cuī quem quid quō quō

quī quae quod cūius cuī quem quam quod quō quā quō

quī quae quae quōrum quārum quōrum quibus quōs quās quae quibus

Sententiae Quī nōn est mēcum contrā mē est (Vulgāta) Suīs quī nescit parcere inimīcōs

favet (Pūblilius) Quī prō quō Quī scrībit bis legit Quid novī Quid novī ex Āfricā

(Aristotelēs) Quid nunc Quō modō Quō vadis Domine (Vulgāta) Quod nocet docet

Quōs ego (Vergilius) Quod scrīpsī scrīpsī (Vulgāta)

Vocābula

anima ae f siela

annus ī m metai absolvō solvī solūtum solvere atrišti atleisti nuodėmes

adversus su acc priešais aedificō āvī ātum āre statyti

bis dukart

culpa ae f kaltė doceō docuī doctum docēre mokyti exspectō āvī ātum āre

laukti

faveō fāvī fautum favē-re globoti užtarti remti herī vakar hodiē šiandien

inimīcus ī m nedraugas

litterae ārum f laiškas

locus ī m vieta

modus ī m būdas

nasus ī m nosis nesciō īvī ītum īre neži-noti

noceō nocuī nocitum

nocēre kenkti nunc dabar parcō pepercī parsūrus parcere tausoti saugoti perīculum ī n pavojus rizika

pila ae f kamuolys

pōculum ī n taurė

porta ae f vartai

salūs ūtis f sveikata gerovė scrībō scrīpsī scrīptum scrībere rašyti vadō vadere eiti žengti

ego aš tū tu nōs mes vōs jūs

mī fīlī mano sūnau

4

IV Schola quārta Sententiae Prōnōmina - įvardžiai

Prōnōmina dēmōnstrātīva ndash parodomieji įvardžiai

hic haec hoc šitas šis (arti manęs)

iste ista istud anas (arti tavęs)

ille illa illud anas (arti jo)

is ea id tas jis

idem ēadem idem tas pats

Singulāris Plūrālis

Nom Gen Dat

Acc Abl

hic hūius huic

hunc hōc

haec hūius huic

hanc hāc

hoc hūius huic

hoc hōc

hī hōrum hīs

hōs hīs

hae hārum hīs

hās hīs

haec hōrum hīs

haec hīs

Singulāris Plūrālis

Nom is ea id eī eae ea is ea id

tas jis

Gen eius eōrum eārum eōrum

Dat eī eīs

Acc eum eam id eōs eās ea

Abl eō eā eō eīs

Singulāris Plūrālis idem eadem

idem

tas pats

Nom idem eacuteadem idem eīdem eaedem eacuteadem

Gen eiusdem eōrundem eārundem eōrundem

Dat eīdem eīsdem

Acc eundem eandem idem eōsdem eāsdem eacuteadem

Abl eōdem eādem eōdem eīsdem

1 Išverskite sentencijas Ille hodiē ego crās Ille terrārum angulus mihi rīdet (Horātius)

Is pater est quem nūptiae dēmōnstrat (Dīgesta) Id est (i e) Idem Idem duo faciunt nōn

est idem Idem nōn semper idem Idem per idem Eiusdem farīnae (Seneca) Eī morbō nō-

men sunt avāritia (Cicero) Eius est perīculum cūius est commodum Eō nōmine Eōdem

pōculō bibere (Cicero) Ex hōc numerō est (Cicero) Fābula dē tē est Fide sed cuī vidē

Tarptautiniai žodžiai demonstruacuteoti ndash daryti demonstratildeciją viešai rodyti f lmus madagraves

bandymus docentildetas ndash aukštosios mokyklos dėstytojo mokslo vardas fatildebula ndash iš eilės

išdėstyti egravepinio kūrinio įvykiai nugravemeris ndash skaičius rodantis daikto vietą eilėjegrave

Vocābula

angulus ī m kampas kertė

avāritia ae f godumas go-bšumas

bibō bibī bibere gerti

commodum ī n patogu-mas nauda pelnas

dē su abl apie dēmōnstrō āvī ātum āre (pa)rodyti

dīgesta ōrum n digegravestai

crās rytoj

fābula ae f pasakėčia pasa-kojimas

faciō fēcī factum facere daryti

farīna ae f miltai fidō fidere tikėti

morbus ī m liga

nōmen inis n vardas

nūptiae ārum f vestuvės

santuoka vedybos

numerus ī m skaičius

pōculum ī n taurė rīdeō rīsī rīsum rīdēre juoktis

sed bet semper visada videō vīdī vīsum vidēre matyti

hic haec hoc šitas šis

5

V Schola quīnta Realijos

Digegravestai (lo dīgesta) ndash rom nų teisės rinkinys

Vulgatagrave (lo Vulgāta) ndash lotỹniškas Šventojo Rašto vertimas

atliktas šv Jerogravenimo pripažintas Bažnyčios (iš lo vulgātus a

um visuotinis bendras visiems prieinamas) Šv Jerogravenimas (Eu-

zegravebijus Sofrogravenijus Jerogravenimas lo Eusebius Sophronius Hiero-

nymus 347ndash420 metai) yra Dalmatildetijos ir Liograveno mokinių moky-

tojų mokslininkų vertėjų askegravetų mokslo ir Biblijos draugijų

globėjas Lietuvos Respublikos kultūros ministegraverija kasmet rugsė-

jo 30-ąją (Tarptautinę vertėjų dieną) skiria Šv Jerogravenimo pregravemiją

Maacuterkas Tugravelijus Cicerogravenas (lo Cicero

106ndash43 prieš Kristų) garsus Rogravemos valstybės

veikėjas kogravensulas įžymus rašytojas oratildetorius mokslininkas lotỹnų kalbos

nogravermintojas Cicerogravenas išgarsėjo kalbom s Žinomiausios jo keturios kalbos

prieš sąmokslininką Katil ną vadinamos Katilinatilderijomis

Kv ntas Horatildecijus Flagravekas (lo Horātius 65ndash8 prieš Kristų) ndash žymiausias

rom nų poegravetas ogravedžių (giesmių) kūrėjas parašęs jų keliagraves knygagraves veikalą Ars

poētica (Poetikos menas) Žinomi jo vienos ogravedės žodžiai exēgī

monumentum bdquopasistačiau paminkląldquo ir nōn omnis moriar bdquone visas

mirsiuldquo ndash jais poegravetas ka ba apie savo kūrybos nemirtingumą

Liugravecijus An us Segraveneka (lo Seneca 4 prieš ndash 65 po) ndash žymus rom nų

filosogravefas rašytojas valstybės veikėjas gamtos tyrinėtojas Jis buvo

imperatildetoriaus Nerograveno auklėtojas Parašė daug veikalų bdquoApie išminčiaus

tvirtybęldquo bdquoApie sielos ramybęldquo bdquoGamtos klausimusldquo tragegravedijas bdquoPamišęs

(lo Vergilius 70ndash19 prieš Kristų)

garsus romėnų poegravetas Garsiausias jo kūrinys ndash poemagrave bdquoEneidagraveldquo Joje

neva duoda pradžią Jugravelijų giminei Iš tos giminės buvo kilę Gatildelijos

užkariautojas Gatildejus Jugravelijus Cegravezaris garsus rom nų rašytojas ir

pol tikas ir Oktaviatildenas Augugravestas ndash pirmasis Rogravemos imperatildetorius

Aristogravetelis (gr Αριστοτέλης lo Aristotelēs 384ndash322 metai prieš

Kristų) ndash vienas garsiausių (greta Sokratildeto ir Platograveno) senovės gra kų filosὸfų tyrinėtojas

gamtininkas Aristὸtelis mokėsi Platograveno Akadegravemijoje vėliau At nuose įkūrė savo mokyklą

vadinamąjį Lik jų prie Apolograveno Likiẽčio giraitės (gr λύκος ndash vilkas) Aristogravetelis dėstė savo

mokykloje įvairiugraves dalykugraves Jis parašė daugelio mokslo šakų veikalus logravegikos veikalą bdquoOrga-

nonasldquo filosogravefijos bdquoMetaf zikaldquo gamtos mokslų veikalus bdquoFizikaldquo bdquoApie dangųrdquo bdquoApie

atsiradimą ir išnykimąldquo bdquoMeteorologravegikaldquo bdquoGyvūnų istorijaldquo bdquoApie gyvūnų dalisldquo bdquoApie

gyvūnų judėjimąldquo psichologravegijos ndash bdquoApie sieląrdquo visuomenės mokslo ndash bdquoPolitikaldquo retograverikos

ir poegravetikos ndash bdquoPoegravetikaldquo ir kitus Aristὸtelis yra laikomas daugelio mokslo šakų pradininkugrave

6

VI Schola sexta REPETĪTIŌ Praepositiō ndash prielinksnis

Prielinksniai su galininku ante prieš ante scholam prieš patildemokas apud pas prie apud avum pas senelį apud Rōmam prie Rogravemos ad prie pas iki į oppidum situm ad fluvium miestas esantis prie upės ad avum redīre grįžti pas senelį ad Kalendās Graecās iki graikiškų Kalen-dų (t y niekada)

ad astra į žvaigždes

per per per Asiam iter facere keliauti per Atildeziją per tōtam vītam per visą gyvenimą per multōs annōs daug metų post po už (vietos ir laiko reikšme) post negōtium iūcundum ōtium po dar-bo malonu pailsėti

post longum tempus po ilgo laiko post mē erat Aegīna ante mē Megara už manęs buvo Aiginagrave prieš mane Megravegara

circum circā aplink apie terra circum axem sē convertit žemė su-

kasi apie savo ašį

circā secundam hōram apie antrą valandą contrā prieš contrā tyrannum prieš tirotildeną inter tarp inter lūnam et terram tarp mėnulio ir žemės

trāns per už kitoje pusėje trāns Rhēnum incolunt gyvena už Re no Prielinksniai su abliatyvu ā ab abs nuo iš ā prīncipiō nuo pradžios ab Olympō iš Ol mpo abs tē nuo tavęs

cum su cum amīcā su draugegrave mēcum su manimi

ē ex iš ex librīs iš knygų dē nuo iš apie dē tēctō dēscendere nulipti nuo stogo dē lupō narrāre pasakoti apie vilką prō dėl už prō fōrmā formalia prō me-

moriā atminčiai prō patriā dėl tėvynės sine be išskyrus sine cūrā be rūpesčio prae priešais dėl prae sē agere priešais save varyti

Victōria in Circō Maximō

Hodiē Aulus in Circō Maximō est nam ibi lūdī sunt Ubi Gāius amīcus est Aulus diū exspectat Tandem amīcus adest Subitō populus clāmat bdquoAvē senatorldquo Mārcus Aquīlius Flōrus senātor adest Etiam Aulus et Gāius clāmant bdquoAvē senātorldquo Nunc populus tacet portae patent equī et agitātōrēs accedunt Dēnique equī in carceribus stant senātor sīgnum dat equī currunt Populus surgit et clāmat Etiam Aulus et Gāius surgunt Tum Aulus gaudet bdquoSyrus victor estldquo Sed Gāius dīcit bdquoEtiam equī victōrēs suntldquo

Vocābula

accedō cessī cessum ce-dere prieiti prisiartinti adsum afuī ndash adesse būti čia pat dalyvauti padėti

agitātor ōris m lenktynininkas

aveō avēre sveikinti

carcer eris m starto vieta

circus ī m cirkas clāmō āvī ātum āre šaukti

currō cucurrī cursum currere bėgti dēnique pagaliau dō dedī datum dare duoti

diū ilgai

equus ī m arklys etiam taip pat exspectō āvī ātum āre laukti

faciō fēcī factum facere daryti

gaudeō gāvīsus sum gau-

dēre džiaugtis (verbum dep) ibi kur

lūdī ōrum m žaidynės

morbus ī m liga nam nes nunc dabar

pateō patuī patēre būti atviram atidarytam tęstis

porta ae f vartai

senātor ōris m senatildetorius

sīgnum ī n ženklas stō stetī statum stāre stovėti

subitō staiga surgō surrēxī surrec-tum surgere keltis tandem pagaliau taceō tacuī tacītum tacēre tylėti ubi ten

victor ōris m nugalėtojas

videō vīdī vīsum vidēre matyti

7

VII Schola septima Alphabētum Graecum (repetītiō)

Raidės Pavadinimas Transkripcija Tarimas

Α α Ἄλφα Alpha a

B β Bῆτα Bēta b

Γ γ Γάμμα Gamma g ŋ

Δ δ Δέλτα Delta d

E ε Ἒ ψῑλον Epsīlon ĕ

Z ζ Zῆτα Zēta dz

H η Ἦτa Ēta ē (ė)

Θ θ Θῆτα Τhēta th (t)

I ι Ἰῶτa Iōta i

K κ Κάππα Kappa k

Λ λ Λάμβδα Lambda l

M μ Mῦ Muuml m

N ν Nῦ Nuuml n

Ξ ξ Ξεῖ Ksī ks

O o Ὂ μῑκρόν Omīkron ŏ

Π π Πεῖ (Πῑ) Pī p

Ρ ρ Ῥῶ Rhō r

Σ σ ς Σίγμα Sigma s

T τ Tαῦ Tau t

Υ υ ῍Υ ψῑλόν Uumlpsīlon uuml (iu)

Φ φ Φεῖ (Φῑ) Phī ph (f)

Χ χ Χεῖ (Χῑ) Chī kh (ch)

Ψ ψ Ψεῖ (Ψῑ) Psī ps

Ω ω ῏Ω μέγα Ōmēga ō

Tarptautiniai žodžiai akadegravemija (gr Ἀκαδημία lo Acadēmia) ndash m tinio

herogravejaus Akadegravemo giraitėje Platograveno įkurtagrave filosogravefinė mokyklagrave veikusi 387 metais prieš

Kristų ndash 529 metais po Kristaus dabar aukščiausių mokslo ar meno įstaigų draugijų aukš-

tųjų mokyklų pavadinimas biologravegija (gr βίος gyvenimas gr λόγος mokslas) ndash mokslas

tiriantis gyvybę ir jos d snius Jerogravenimas (gr Ἱερώνυμος) ndash asmens vardas iš gr ἱερός

šventas gr ὄνυμα vardas filologravegija (gr φιλέω myliu gr λόγος žodis mokslas) ndash kalboacute-

tyra filosogravefas (gr φιλέω myliu σοφία išmintis) ndash filosogravefijos special stas mąstytojas filo-

sogravefija ndash mokslas tiriantis bendruacuteosius d snius f zika (gr φύσις gamta) ndash mokslas tiriantis

bendrąsias mategraverijos (mẽdžiagos ir lauko) savyacutebes sandarą ir judėjimo d snius lic jus

(gr Λύκειοv iš Apolograveno epitegraveto Λύκειος vilkų žudytojas lo Lycēum) ndash vidurinė ar aukš-

tesnioji mokyklagrave logravegika (gr λογική) ndash mokslas tiriantis mąstymo d snius ir jų fogravermas

metaf zika ndash (gr μετά τα φυσικά (tai kas) po f zikos) filosogravefijos dalis tirianti anapus nę

būtį meteorologravegija ndash mokslas tiriantis atmosfegraverą ir jos reiškinius mugravezika (gr Μοῦσα

mūzagrave) ndash meno šakagrave reiškiamagrave garsais poegravetas (gr ποιητής) ndash poegravezijos kūrėjas poegravetika (gr

ποιητική) ndash mokslo šaka tirianti literat ros fogravermas pol tika (gr τά πολιτικά pogravelio reikalai

arba menas valdyti valstybę) ndash bendro žmonių gyvenimo visuomenėje tvarkymo veiklagrave

8

VIII Schola octāva

Dē Germāniā et Germānīs antīquiīs

Germānia antīqua in mediā Eurōpā erat Germānī trāns Rhēnum incolēbant In Germāniā

silvae magnae erant plēnae bestiīs ferīs Praecipuē magna Hercȳnia silva erat ut Caesar in

commentāriīs suīs dē bellō Gallicō scrīpsit Hercȳnia silva ferē ā Rhēnō ad terram Dācōrum

patēbat Incolae Germāniae antīquae bellicōsī erant Virīs Germānōrum figūra magna capil-

līque longī et flāvī erant Fēminae pulchrae et probae līberī autem Germānōrum rōbustī et

impigrī erant Oppida Germānīs antīquīs nōn erant Germānī in silvīs magnīs habitābant

Gladiī scūta et hastae arma Germānōrum erant Membra virōrum Germānōrum magna et

rōbusta animī autem dūrī et asperī erant

1 Atsakykite į klausimus

Ubi erat Germānia antīqua Ubi Germānī incolēbant Quid Hercȳnia erat Ubi Hercȳnia

erat Erantne Germānīs antīquīs oppida Ubi Germānī antīquī habitābant

Tarptautiniai žodžiai agitatildetorius ndash agituacuteojantis žmogus c rkas ndash senovės Rogravemoje

vieta jojimo varžyboms vežimų lenktynėms ir kitoms pramogoacutems pastatas ar palapinė cirko

vaidinimams meno šakagrave pagrįstagrave jėgotildes ir miklugravemo demonstratildevimu fatildektas ndash tikras

nepramanytas įvykis atsitikimas reiškinys figūragrave ndash žmogaus kūno sudėjimas propogravercijos

komentatilderas ndash aacuteutoriaus knygos leidėjo ar rengėjo paaacuteiškinamosios patildestabos magnatildetas ndash

LDK Leacutenkijoje ir Ventildegrijoje stambus žemvaldỹs popul stas ndash pol tikas veikiantis liau-

džiai patinkančiais šūkiais kad užsitikrintų jos patilderamą per rinkimugraves pregravemija ndash apdova-

nojimas už ypat ngus kokiotildes nors veiklotildes laimėjimus ar nuopelnus pap ldomas atlyginimas

priemoka už gerą darbą senatildetorius ndash senatildeto narỹs V ktoras ndash asmens vardas

loz Nota bene Hercȳnia silva Haacuterco miškas Haacuterco kalnai dabar yra Vokiet joje Žemu-

t nės Saksogravenijos ir Tiur ngijos žẽmėse (aukščiausias Brogravekeno kalnas 1141 metras) Hercȳ-

nia silva antikos laikais tęsėsi per V durio Eurogravepą nuo Dunotildejaus aukštupio iki Datildekijos

Tosegrave viẽtose nuo seniausių laikų gyveno ke tų gentys Vardą lo Hercȳnia mokslininkai

kildina iš kelt Perkūnija šis žodis g miniškas lie perk nas ir jo vẽdiniui perk nija

loz Nota bene Maacuterkas Valegraverijus Marciatildelis (lo Mārtiālis 43ndash104 metais) ndash rom nų

poegravetas išgarsėjęs epigratildemomis ndash trumpais sąmoj ngais g riamojo ar pe kiamojo turinio

eilėraščiais

Vocābula

animus ī m siela dvasia

arma ōrum n gintildeklai asper era erum šiurkštus autem tačiau

commentārium ī m užra-šai pastabos komentatilderas

bellicōsus a um karingas

bellum ī n karas

bestia ae f žvėris

capillus ī m plaukas plaukai

dūrus a um kietas tvirtas

Dācī ōrum m datildekai ferē beveik

ferus a um laukinis

figūra ae f išvaizda pavi-dalas

flāvus a um geltonas Gallicus a um gatildelų habitō āvī ātum āre gy-venti

hasta ae f ietis Hercȳnia silva Haacuterco miškas impiger gra grum veiklus incolō coluī cultum ere gyventi (kamegrave)

līberī ōrum m vaikai

membrum ī n sąnarys

oppidum ī n miestas pateō patuī patēre tęstis plēnus a um pilnas praecipuē ypač probus a um doras

Rhēnus ī m Re nas

rōbustus a um tvirtas scrībo scrīpsī scrīptum scrībere rašyti

scūtum ī n skydas sum fuī ndash esse būti

vir virī m vyras

9

VIII Schola octāva REPETĪTIŌ Dēclīnātiō tertia

Trečioji linksniuotė priebalsinis tipas

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

peccātor m peccātōris peccātōrī peccātōrem peccātōre peccātor

leō m leōnis leōnī leōnem leōne leō

legiō f legiōnis legiōnī legiōnem legiōne legiō

virtūs f virtūtis virtūtī virtūtem virtūte virtūs

cīvitās f cīvitātis cīvitātī cīvitātem cīvitāte cīvitās

flūmen n flūminis flūminī flūmen

flūmine flūmen

Nom Gen Dat Acc

Abl Voc

peccātōrēs peccātōrum

peccātōribus peccātōrēs

peccātōribus peccātōrēs

leōnēs leōnum

leōnibus leōnēs

leōnibus leōnēs

legiōnēs legiōnum

legiōnibus legiōnēs

legiōnibus legiōnēs

virtūtēs virtūtum

virtūtibus virtūtēs

virtūtibus virtūtēs

cīvitātēs cīvitātum

cīvitātibus cīvitātēs

cīvitātibus cīvitātēs

flūmina flūminum

flūminibus flūmina

flūminibus flūmina

Sententiae Ego sum quī sum (Vulgāta ndash hebr YHWH) Hīc iacet peccātor (apie Myacutekolą

Kaz mierą Patildecą LDK didįjį egravetmoną Vilniaus Šv Petro ir Povilo bažnyčia) Alma māter

Vilnensis (Universitegravetas teikia dvasinį pẽną) Māter Misericordiae Sub tuum praesidium

cōnfugimus (Aušrotildes Va tų koplyčios įrašas) Littera occidit Spīritus vīvificat (VU

Filologravegijos fakultegravetas) Suō nōmine Suō tempore Sub lēge lībertās Cīvītās Deī

(Augustīnus) Virtūs prīma ndash compescere linguam (Catō)

loz Nota bene Tetragramagrave YHWH Jatildehvė (hebr יהוה YHWH) gr ἐγώ εἰμι ὁ ὤν lo

Ego sum quī sum yra Dievo įvardijimas Sẽnojo Testamentildeto Išėj mo knỹgoje (3 14)

bdquoBetgi ndash Mozė sakė Dievui ndash kai nueisiu pas izraelitugraves ir sakysiu jiems rsquoJūsų protėvių Dievas

atsiuntė mane pas jusrsquo o jie manęs klaus rsquoKoks jo vardasrsquo Ką aš jiems pasakysiuldquo Dievas tarė

Mozei rsquoAš esu kuris esursquo

Pugraveblijus Ov dijus Nazogravenas (lo Ovidius 43 prieš Kristų ndash 17 po Kristaus) ndash iškilus

rom nų poegravetas parašęs bdquoMetamorfozegravesldquo bdquoMeilės menąldquo bdquoHeroidegravesldquo Auregravelijus

August nas (lo Aurēlius Augustīnus 354ndash439) ndash vienas įtaikingiausių katalikų bažny-

čios teogravelogų filogravesofas religinio mokslo skleidėjas parašęs daug veikalų Maacuterkas Pogravercijus

Katogravenas Vyresnyacutesis (lo Catō 234ndash149) ndash mokslininkas

Tarptautiniai žodžiai demonstruacuteoti ndash viešai rodyti pavyzdžiui f lmus madagraves

bantildedymus prez diumas ndash asmenų grupė išrinktagrave vadovauti susirinkimui suvažiavimui

ndash bespa ndash C2H5OH)

tetragramagrave (gr τέτταρες ketur gr γράμμα bruožas rašmuotilde ra dė) hebratildejiški priebalsiai

YHWH reiškiantys Dievo vardą Jatildehvė vulgatagrave ndash lotỹniškas Biblijos vertimas

Vocābula

almus a um maitinantis

cīvītās ātis f miestas vals-tybė

compescō pescuī pesce-re sulaikyti suvaldyti su-tramdyti

cōnfugiō fūgī fugere bėgti pagalbos ieškoti prie-globsčio

eō iī ītum īre eiti

iaceō iacuī iacitum ia-cēre gulėti iam jau

lēx lēgis f įstatymas

legiō ōnis f legiogravenas

leō leōnis m liūtas

lībertās ātis f laisvė

littera ae f ra dė

misericordia ae f gailes-tingumas

nōmen inis n vardas occīdō cīdī cīsum cīde-re partrenkti nužudyti

peccātor ōris m nusidėjėlis

praesidium ī n apsauga

spīritus m pūtimas dvasia

sub su acc ir abl po

virtūs ūtis f narsumas vīvificō āvī ātum āre at-gaivinti prikelti iš numirusių

10

IX Schola nōna REPETĪTIŌ Verbum ndash veiksmažodis

Coniugātiōnēs ndash asmenuotės

Infekto kamienas

ornā- habē- leg- capi- venī-

Īnfīnītīvus praesentis āctīvī

ornā-re puošti habē-re turėti leg-ĕ-re skaityti cap-ĕ-re imti venī-re atvykti

Praesēns indicātīvī āctīvī

ornō puošiu ornā-s orna-t ornā-mus ornā-tis

orna-nt

habe-ō turiu habē-s habe-t habē-mus habē-tis

habe-nt

leg-ō skaitau leg-i-s leg-i-t leg- -mus leg- -tis

leg-u-nt

capi-ō imu capi-s capi-t

-mus -tis

capi-u-nt

veni-ō atvykstu venī-s veni-t venī-mus venī-tis

veni-u-nt

Imperātīvus praesentis āctīvī

ornā puošk ornā-te

habē turėk habē-te

leg-e skaityk leg- -te

cap-e imk -te

venī atvyk venī-te

Futūrum I indicātīvī āctīvī

ōrnā- habē- leg- capi- venī-

ōrnā-b-ō ōrnā-b-i-s ōrnā-b-i-t ōrnā-b-i-mus ōrnā-b-i-tis ōrnā-b-u-nt

habē-b-ō habē-b-i-s habē-b-i-t habē-b-i-mus habē-b-i-tis habē-b-u-nt

leg-a-m leg-ē-s leg-e-t leg-ē-mus leg-ē-tis leg-e-nt

capi-a-m capi-ē-s capi-e-t capi-ē-mus capi-ē-tis capi-e-nt

veni-a-m veni-ē-s veni-e-t veni-ē-mus veni-ē-tis veni-e-nt

loz Nota bene Kalbotildes sistemagrave

sistemagrave (gr σύστημα [systēma] bdquosandaraldquo)

ir paradigmagrave (gr παράδειγμα [paradeigma] bdquopavyzdysldquo) Sistemagrave yra visumagrave sudaryacuteta iš

daugyacutebės s a suvokti iš tų atskirų dalių ndash pavyzdžių

paradigmagraves ndash pavyzdžius suvoksite sistegravemą ndash v sumą Iš lentelių pabandykite nustatyti

1 Išmokite atmintinai asmenuoti šias paradigmagraves

2 Nustatykite ir išverskite šių veiksmažodžių formas Pavyzdys legēs futurum I 2 sg

Habet venīte venītis ōrnābāmus capiēmus capimus ōrnābō veniam habēbunt capiunt

3 Išverskite į lotynų kalbą šias formas

Turėjau atvykstate atvyksite atvyk puošėme puošime imkite imsiu turėsiu jis skaitys

Imperfectum indicātīvī āctīvī

ōrnā-ba-m ōrnā-bā-s ōrnā-ba-t

ōrnā-bā-mus ōrnā-bā-tis ōrnā-ba-nt

habē-ba-m habē-bā-s habē-ba-t

habē-bā-mus habē-bā-tis habē-ba-nt

leg-ēba-m leg-ēbā-s leg-ēba-t

leg-ēbā-mus leg-ēbā-tis leg-ēba-nt

capi-ēba-m capi-ēbā-s capi-ēba-t

capi-ēbā-mus capi-ēbā-tis capi-ēba-nt

veni-ēba-m veni-ēbā-s veni-ēba-t

veni-ēbā-mus veni-ēbā-tis veni-ēba-nt

11

X Schola decima REPETĪTIŌ Coniugātiōnēs ndash asmenuotės

Sententiae Nōs habēbit humus (bdquoGaudeāmusldquo) Trēs faciunt collēgium [viduramžiais jei

susirinkdavo trys studentai dėstytojas galėdavo skaityti paskaitas] Amīcum probā probātum

amā Age quid agis Dīvide et imperā [imperial stų šūkis] Dēstruam et aedificabō (Vulgāta)

Dā mihi ubi stāre et ego terram movēbō (Archimēdēs) Ego movēbō nōn sōlum terram sed

et caelum (Vulgāta) Cum ventīs lītigāre (Petrōnius) Equō nē crēdite Teucrī (Vergilius)

Ergō ego nec amīcum habeō nec inimīcum Verba docent exempla trahunt Fābula docet

(Terentius) Ferrum natāre docēs Īgnōrāmus et īgnōrābimus [agnogravestikų posakis] In aquā

scrībis Et cognōscētis vēritātem et vēritās līberābit vōs (Vulgāta) Nōn est vīvere sed

valēre vīta (Mārtiālis) Sapere audē (Horātius)

1 Perskaitykite ir išverskite sentencijas

2 Išsirašykite jas į sąsiuvinį

3 Raštu paaiškinkite pirmųjų dešimties sentencijų veiksmažodžių formas Pavyzdys habebit

ndash fut I ind act 3 sg Sutrumpinimai praes ndash praesēns impf ndash imperfectum fut ndash futūrum

ind ndash indicātīvus act ndash āctīvum sg ndash singulāris pl ndash plūrālis

loz Nota bene bdquoGaudeāmusldquo (lo džiaukimės) ndash studentų h mnas agnogravestikai ndash

filosograve teigiantys kad neįmanoma pažinti tikrovę

Archimegravedas (lo Archimēdēs gr Ἀρχιμήδης 287ndash212 metais prieš Kristų) ndash garsus

graikų f zikas mechatildenikas išradėjas gyvenęs Sirak zuose (Sic lijoje) Petrogravenijus Arb tras

(lo Petrōnius 14ndash66 metais) ndash rom nų rašytojas Pugraveblijus Terentildecijus Afrikiẽtis (lo

Terentius 190ndash159 metais prieš Kristų) ndash dratildemų rašytojas iš Kartatildeginos

Vocābula

aedificō āvī ātum āre statyti

agō ēgī āctum agere varyti veikti daryti

amō āvī ātum āre mylėti audeō ausus sum audēre išdrįsti

caelum ī n dangus cognōscō cognōvī cogni-tum cognōscere pažinti

collēgium ī n kolegija crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti destruō strūxī structum struere sugriauti dīvidō dīvīsī dīvīsum

dīvidere dalyti skaldyti dō dedī datum dare duoti

doceō docuī doctum docēre mokyti ergō taigi

exemplum ī n pavyzdys faciō fēcī factum facere daryti

ferrum ī n geležis habeō habuī habitum habēre turėti laikyti

humus ī f žemė īgnōrō āvī ātum āre ne-žinoti

imperō āvī ātum āre valdyti

inimīcus ī m priešas

līberō āvī ātum āre išlaisvinti lītigō āvī ātum āre gin-čytis vaidytis peštis moveō mōvī mōtum

movēre judinti natō āvī ātum āre plaukti

nec nei nōn sōlum sed etiam

ne tik bet ir

probātus a um išbandytas probō āvī ātum āre iš-bandyti

sapiō sapiī sapere turėti skonį būti išmintingam

stō stetī statum stāre stovėti

Teucrī ōrum m teũkrai t y troj nai

trahō trāxī tractum tra-here traukti ubi kur

ventus ī m vėjas valeō valuī valitum va-lēre būti sveikam gyvuoti

vēritās ātis f tiesa

vīta ae f gyvenimas

vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

vīvificō āvī ātum āre at-gaivinti prikelti iš numirusių

12

XI Schola ūndecima

volō voluī ndash velle norėti

Praesēns Imperfectum Futūrum I

vol-ō vī-s vul-t

vol-u-mus vul-tis vol-u-nt

vol-ēba-m vol-ēbā-s vol-ēba-t

vol-ēbā-mus vol-ēbā-tis vol-ēba-nt

vol-a-m vol-ē-s vol-e-t

vol-ē-mus vol-ē-tis vol-e-nt

Tarpēia

Sabīnī ōlim agrōs Rōmānōrum vāstābant Iam ad oppidum appropinquant Mox Capitōlium

oppugnant sed frūstrā Tum Tarpēia fīlia praefectī Rōmānī extrā moenia ambulat Sabīnī

eam aurō temptant Tarpēia autem dīcit bdquoVolō ōrnāmenta quae in laevīs brācchiīs vestrīs

geritisldquo Sabīnī nōn recūsant et mox auxiliō Tarpēiae intrā portam stant Tum sine morā in

Tarpēiam scūta gravia iactābant nam scūta Sabīnōrum quōque sunt in laevīs bracchiīs Sīc

Sabīnī perfidam Tarpēiam necat atque Capitōlium occupant Posteā Rōmānī semper iactā-

bant illōs quī patriam prōdunt dē rūpe Tarpēiā (Scudder)

1 Atsakykite į klausimus

1 Quis ōlim agrōs Rōmānōrum vāstābant 2 Quis extrā moenia ambulat 3 Quem Sabīnī

aurō temptant 4 Quid Tarpēia Sabīnīs dīcit 5 Ubi auxiliō Tarpēiae stant Sabīnī 6 Quid

post faciunt Sabīnī 7 Cūr posteā Rōmānī iactābant hominēs dē rūpe Tarpēiā

2 Išrašykite iš teksto visus prielinksnius su linksniais ir juos išverskite Pavyzdys ad oppi-

dum ndash prie miesto

3 Išmokite veiksmažodžio volō voluī ndash velle bdquonorėtildquo tris indikatyvo laikus

Sententia Medicus nōn dat quod patiēns vult sed quod ipse bonum scit

Vocābula

ager agrī m dirva laukas ambulō āvī ātum āre vaikščioti

appropinquō āvī ātum āre artintis prisiartinti atque ir ir taip pat autem tačiau

aurum ī n auksas

auxilium ī n pagalba

brācchium ī n dilbis ranka

Capitōlium ī n Kapitogravelijus cūr kodėl dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

fīlia ae f duktė frūstrā veltui gerō gessī gestum gere-re nešti nešioti gravis e sunkus iactō āvī ātum āre mėtyti

intrā su acc viduje į vidų

ipse ipsa ipsum pats laevus a um kairỹs

medicus ī m gydytojas

mora ae f užtrukimas su-gaištis gaišatis

moenia um n sienos mox greitai nam nes

necō āvī ātum āre žudyti occupō āvī ātum āre už-imti

ōlim kitados

oppidum ī n miestas oppugnō āvī ātum āre pulti veržtis šturmuoti

ōrnāmentum ī n papuoša-las

patiēns entis kenčiantis

patria ae f tėvynė perfidus a um neištiki-mas klastingas

praefectus ī m prefegravektas viršininkas vadas

posteā vėliau prodō didī ditum pro-dere išduoti quōque taip pat recūsō āvī ātum āre duoti neigiamą atsakymą nesutikti

rūpēs is f uola tarpeklis sciō scīvī scītum scīre žinoti

scūtum ī n skydas sīc taip tokiu būdu stō stetī statum stāre stovėti

Tarpēia ae f Tarp ja

temptō āvī ātum āre (iš)mėginti (iš)bandyti

vāstō āvī ātum āre siau-bti

13

XII Schola duodecima Perfectum indicātīvī āctīvī Keturios asmenuotės

Perfectum indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-ī ōrnāv-istī ōrnāv-it

ōrnāv-imus ōrnāv-istis ōrnāv-ērunt

habu-ī habu-istī habu-it

habu-imus habu-istis habu-ērunt

lēg-ī lēg-istī lēg-it

lēg-imus lēg-istis lēg-ērunt t

cēp-ī cēp-istī ī cēp-it

cēp-imus cēp-istis cēp-ērunt

vēn-ī vēn-istī vēn-it

vēn-imus vēn-istis vēn-ērunt

Sententiae In prīncipiō creāvit Deus caelum et terram (Vulgāta) Sīcut dīlēxit mē Pater et

ego dīlēxī vōs Manēte in dīlectiōne meā (Vulgāta) Dīxit ergō Iēsus Petrō Mitte gladium

tuum in vāgīnam Calicem quem dedit mihi pater nōn bibam illum (Vulgāta) Bīduō post

Ariovistus ad Caesarem lēgatōs mīsit (Caesar)

Singulāris Plūrālis Prōnōmen dēterminātīvum

Nom ipse ipsa ipsum ipsī ipsae ipsa ipse ipsa ipsum

pats Gen ipsīus ipsōrum ipsārum ipsōrum

Dat ipsī ipsīs

Acc ipsum ipsam ipsum ipsōs ipsās ipsa Pažymimasis įvardis Abl ipsō ipsā ipsō ipsīs

Kaip ipse ipsa ipsum yra linksniuojami ille illa illud ir iste ista istud (V pmoka)

1 Išverskite Vulgatos (Jon 19 18ndash22) ištrauką

18 Ubi crucifixērunt eum et cum eō aliōs duōs hinc et hinc medium autem Iēsum

19 Scrīpsit autem et titulum Pīlātus et posuit super crucem IESUS NAZARENUS REX

IUDAEORUM 20 Hunc ergō titulum multī Iūdaeōrum lēgērunt quia prope cīvitātem erat

locus ubi crucifīxus est Iēsus Et erat scrīptum Hebraiumlcē Graecē et Latīnē 21 Dīcēbant

ergō Pīlātum pontificēs Iūdaeōrum Nōlī scrībere Rēx Iūdaeōrum sed quia ipse dīxit Rēx

sum Iūdaeōrum 22 Respondet Pīlātus Quod scrīpsī scrīpsī

Vocābula

alius alia aliud kitas

Ariovistus ī m bibō bibī bibere gerti

bīduum ī n dvi dienos dviejų dienų laikotarpis

calix icis m taurė

cīvitās ātis f valstybė miestas

creō āvī ātum āre sukur-ti

crucifīgō fīxī fīxum fī-gere nukryžiuoti

crux crucis m kryžius dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dīlēctiō ōnis f meilė

dīligō lēxī lēctum ligere labai vertinti branginti my-lėti pasirinkti mėgti

Graecē gra kiškai faciō fēcī factum facere daryti

Hebraiumlcē hebratildejiškai hinc iš čia iš ten hinc et hinc iš vienos ir iš kitos pusės

Iūdaeī ōrum m žydai Latīnē lotỹniškai maneō mansī mansum manēre pasilikti

medium ī n vidurys

mittō mīsī missum mit-

tere siųsti čia kišti

Nazarēnus a um nazariẽ-tis (Nazaregraveto gyventojas)

pontifex icis m kunigas post po po to vėliau pōnō posuī positum pō-nere dėti pastatyti

prope su acc arti prie

prīncipium ī n pradžia

quia kadangi nes respondeō respondī re-spōnsum respondēre at-sakyti

rēx rēgis m karalius sīcut kaip

titulus ī m antraštė užrašas

vāgīna ae f makštis

14

XIII Schola tertia decima

Ultima hōra Caesaris

Senātōrēs Rōmānī bdquoCaesar cūius magnam potentiam timēmus rēgnum capere vultldquo bdquoTarquinius rēx ultimus nōn fuit nam Caesar rēx novus esse cupitldquo bdquoQuod sī prohibēre volumus Caesarem necāre debēmusldquo Senātōrēs postquam in cūriam convēnērunt Caesarem exspectāvērunt Quī cūriam petere dubitāvit quod Calpurnia uxor eum verbīs vehementibus monuit bdquoEā nocte somnium mē terruit tē mortuum vīdī Manē hīc Caesar quia salūtī tuae timeōldquo Paulo post Brutus senātor ad Caesarem vēnit et eum rogāvit bdquoUbi es Caesar Cūr in cūriam nōn venīs Senātōrēs tē exspectantldquo Quamquam Calpurnia marītum tenēre studuit is dēnique cum Brutō cūriam petīvit Quam dum Caesar intrat senātōrēs surrēxērunt eumque salūtāvērunt Ūnus ē senātōribus hellip

Komentaras Cegravezaris buvo nužudytas 44 metų kovo 15 dieną (prieš Kristų)

1 Atsakykite į klausimus

1 Quid dīxit senātōrēs Rōmānī dē Caesare 2 Quid ēgērunt senātōrēs in cūria 3 Cūr Caesar cūriam petere dubitāvit 4 Quid Caesarī dīxit Calpurnia uxor 5 Quī senātor ad Caesarem vēnit 6 Quid dīxit Brutus 7 Quid post verba Brutī facit Caesar

Sententiae Et tū Brute Tū quōque fīlī mī Tas pat graikiškai Καὶ σὺ τέκνον

Vocābula

Brutus ī m Brugravetas Cegravezario giminaitis ir žudikas

Calpurnia ae f Kalpugravernija capiō cēpī captum ca-pere imti conveniō vēnī ventum venīre sueiti susirinkti cupiō cupīvī cupītum

cupere geisti trokšti cūr kodėl

cūria ae f kugraverija debeō debuī debitum debēre turėti privalėti dēnique pagaliau dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dubitō āvī ātum āre abe-joti

dum tuo tarpu kai exspectō āvī ātum āre laukti

faciō fēcī factum facere daryti

fuī žr sum hīc čia

hōra ae f valandagrave intrō āvī ātum āre įeiti įžengti

maneō mansī mansum manēre pasilikti

marītus ī m sutuoktinis vyras

medium ī n vidurys mittō mīsī missum mit-

tere siųsti čia kišti

moneō monuī monitum monēre priminti atkreipti dėmesį įkalbinėti

mortuus a um miręs

nox noctis f naktis novus a um naujas paulo post netrukus petō petīvī petītum petere ieškoti siekti vykti

potentia ae f galybė postquam po to kai prohibeō hibuī hibitum prohibēre sulaikyti trukdy-ti drausti quam po to kai quamquam nors kad ir

quod nes

rēgnum ī n karaliaus val-džia karalystė

rogō āvī ātum āre klausti

salūs ūtis f sveikata gerovė

salūtō āvī ātum āre svei-kinti

senātor ōris m senatildetorius

somnium ī n sapnas surgō surrēxī surrēc-tum surgere keltis studeō studuīndash studēre stengtis

sum fuī ndash esse būti teneō tenuī tentum te-

nēre laikyti turėti terreō terruī territum terrēre gąsdinti timeō timuī ndash timēre bijoti būgštauti

ubi kur ultimus a um tolimiau-sias paskutinis

ūnus a um vienas

uxor ōris f žmonagrave vehemēns entis smarkus karštas griežtas

veniō vēnī ventum ve-nīre atvykti ateiti

verbum ī n žodis videō vīdī vīsum vidēre matyti

15

XIV Schola quārta decima Veiksmažodžių pagrindinių formų sąvadas

I amō āvī ātum āre mylėti tokios pat pagrindinės formos arō 1 arti cantō 1 dainuoti clamō 1 šaukti creō 1 sukurti exspectō 1 laukti dubitō 1 abejoti intrō 1 įeiti įžengti mostrō 1 rodyti putō 1 manyti salūto 1 sveikinti ir kitų dō dedī datum dare duoti stō stetī statum stare stovėti

III legō lēgī lectum legere rinkti skaityti scrībō scrīpsī scrīptum scrībere rašyti carpō carpsī carptum carpere skinti dīcō dīxī dictum dīcere sakyti dīligō lēxī lēctum ligere labai vertinti scrībo scrīpsī scrīptum scrībere rašyti trahō traxī trāctum trahere traukti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

mittō mīsī missum mittere siųsti incolograve incoluī incultum incolere gyventi

pōnō posuī positum pōnere dėti

cupiō cupīvī cupītum cupere trokšti petō petīvī petītum petere siekti quaerō quaesīvī quaesītum quaerere ieškoti

agō ēgī āctum agere varyti veikti capiō cēpī captum capere imti faciō fēcī factum facere daryti crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti currō cucurrī cursum currere bėgti surgō surrēxī surrectum surgere keltis

II maneō mansī mansum manēre pasi-likti

respondeō spondī sponsum spondēre atsakyti

debeō debuī debitum debēre turėti privalėti

doceō docuī doctum docēre mokyti habeo habuī hibitum habēre turėti prohibeō prohibuī prohibitum prohi-bēre sulaikyti trukdyti drausti moneō monuī monitum monēre pri-minti atkreipti dėmesį įkalbinėti

taceō tacuī tacitum tacēre tylėti terreō terruī territum terrēre gąsdinti teneō tenuī tentum tenēre laikyti pateō patuī ndash patēre tęstis studeō studuī ndash studēre stengtis timeō timuī ndash timēre bijoti būgštauti rideō rīsī rīsum ridēre juoktis sedeō sēdī sessum sedēre sėdėti videō vīdī vīsum vidēre matyti

IV audiō audīvī audītum audīre klausyti

fīniō fīnīvī fīnītum fīnīre baigti pūniō pūnīvī pūnītum pūnīre baigti scīō scīvī scītum scīre baigti veniō vēnī ventum venīre atvykti ateiti conveniō vēnī ventum venīre sueiti

Sententiae Nōn quam diū sed quam bene vīxeris refert (Seneca) Peccāvī Haec scrīpsī

nōn ōtiī abundantia sed amōris ergā tē (Cicero) Mīlitāvī nōn sine gloriā (Horātius) Post

fēstum vēnistī Quaerit aquās in aquīs et pōma fugācia captat Tantalus hōc illī garrula

lingua dedit (Ovidius)

Vocābula

abundantia ae f patvini-mas gausa perteklius

amor ōris m meilė bene gerai captō āvī ātum āre gau-dyti griebti čiupti

diū ilgai dō dedī datum dāre duoti

ergā su acc prie

fēstum ī n šventė iškilmės

fugāx ācis bėgantis garullus a um plepus šnekus

gloria ae f garbė šlovė hic haec hoc šitas šis

ille illa illiud anas (arti jo)

lingua ae f kalba liežuvis mīlitō āvī ātum āre būti kareiviu tarnauti kariuome-nėje kovoti

ōtium ī n poilsis laisvalai-kis

peccō āvī ātum āre nusi-dėti

pōmum ī n medžio vaisius quaerō quaesīvī quaesī-

tum quaerere ieškoti

quam kaip referō retulī relātum

referre nunešti atgal atsi-minti

sed bet scrībō scrīpsī scrīptum scrībere rašyti

sine su abl be

Tantalus ī m Tantatildelas

veniō vēnī ventum ve-nīre atvykti ateiti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

16

XV Schola quīnta decima Rēx Tarquinius et librī mulieris

Nocte ad Tarquinium Superbum mulier vēnit eīque novem librōs ostendit Tarquinius bdquoQuis es mulier Quid cupis Tē numquam vīdīldquo Mulier autem rēgī dīxit bdquoVidē librōs quōs mēcum portō Verba quae in iīs librīs legis ōrācula deōrum sunt Librōs vēndere volōldquo Ubi Tarquinius pretium rogāvit mulier magnam cōpiam pecūniae postulāvit Tarquinius autem pecūniam dare noluit bdquoPretium quod postulās ingēns est Num mē rīdere vīsldquo Statim mulier trēs librōs cēpit eōsque in ignem mīsit Tum rēgī dīxit bdquoEōs trēs librōs restituēre nōn possum sed nunc tibi sex librōs vēndōldquo Quod mulier prō sex librīs idem ingēns pretium postulāvit rēx eam rīsit bdquoNum fūr es mulier Sōlum sex librī restant tamen idem pretium postulās Quod ego crīmen vocōldquo Sed mulier nōn dubitāvit iterum trēs librōs in ignem mittere Tum dīxit bdquoNunc trēs librī restant Tibi licet eōs emere sed idem pretium postulōldquo Tarquinius diū dē verbīs mulieris cōgitāvit dēnique dīxit bdquoFīdūcia tua mihi placet mulier Vēnde mihi eōs librōs Pecūniam quam cupis dōldquo Mulier rēgī librōs praebuit tum eī grātiās ēgit et discessit

Komentaras Tarkv nijus įsigijo tik tris knygagraves nes ne iš karto suvokė jų vertę Moteriškės atnešusios tas knygas daugiau niekas nematė Spėjama kad ji buvusi gra kų pratildenašė Sib lė turėjusi oratildekulą grὸtoje netoli Kugravemų (vard Kugravemos lo Cūmae gr Κύμη Kampatildenija) Pagal pratildenašės vardą trys knygos buvo vadinamos Sib lės knygomis Rom nai jas saugojo šventykloje kad sunkmečiu galėtų josegrave rasti patarimų

Sententiae Gaudium in litterīs est Id est (i e) Grātiās agō

Vocābula

capiō cēpī captum ca-pere imti

cōpia ae f išteklius atsarga gausybė

cōgitō āvī ātum āre mąstyti

crīmen inis n nusikaltimas cupiō cupīvī cupitum

cupere geisti trokšti dēnique pagaliau discedō cessī cessum cedere išeiti pasišalinti diū ilgai dō dedī datum dare duoti

dubitō āvī ātum āre abe-joti

dum tuo tarpu kai emō ēmī ēmptum eme-re pirkti

fīdūcia ae f pasitikėjimas

fūr is m f vagis vagilė

ignis is m ugnis

ingēns entis didžiulis mil-žiniškas

iterum vėl antrą sykį legō lēgī lēctum legere rinkti skaityti

licet licuit ndash licēre leista mittō mīsī missum mit-

tere siųsti čia įmesti

mulier eris f moteris

nolō noluī ndash nolle neno-rėti

novem devyni

nox noctis f naktis num nejaugi negi nunc dabar nunquam niekada

ōrāculum ī n orakulas iš-tarmė

ostendō tendī tentum tendere ištiesti atkišti rodyti

pecūnia ae f turtas pinigai placet placuī placitum placēre patikti portō āvī ātum āre neš-ti gabenti possum potuī ndash posse galėti

postulō āvī ātum āre reikalauti

praebeō praebuī praebi-tum praebēre (pa)duoti

pretium ī n vertė kaina

quam po to kai restituō stituī stitūtum stituere vėl statyti grąžinti restō restitī restāre pasi-likti išlikti

rēx rēgis m karalius rīdeō rīsī rīsum rīdēre juoktis rogō āvī ātum āre klausti scrībō scrīpsī scrīptum

scrībere rašyti sex šeši sōlum tik statim tučtuojau bematant sum fuī ndash esse būti superbus a um išdidus

trēs tria trys tum tada ubi kur kai vēndō vēndidī vēndi-tum vēndere parduoti videō vīdī vīsum vidēre matyti

volō voluī ndash velle norėti

verbum ī n žodis vocō āvī ātum āre šaukti kviesti vadinti

17

XVI Schola sexta decima Veiksmažodis sum fuī ndash esse būti

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

es-se bdquobūtildquo 1 2 3

s-u-m esu es

es-t

s-u-mus esame

es-tis s-u-nt

er-a-m buvau

er-ā-s er-a-t

er-ā-mus buvome

er-ā-tis er-a-nt

er-o būsiu

er-i-s er-i-t

er- -mus būsime

er- -tis er-u-nt

Imperātīvus

es būk

es-te būkite

Sententiae Digitus Deī est hīc (Vulgāta) Ego sum pānis vītae (Vulgāta) Ego sum pāstor

bonus Bonus pāstor animam suam dat prō ovibus suīs (Vulgāta) Sed vōs nōn crēditis quia

nōn estis ex ovibus meīs (Vulgāta) Ego sum lūx mundī (Vulgāta) Vōs estis lūx mundī

(Vulgāta) Mea doctrīna nōn est mea sed eius quī mīsit mē (Vulgāta) Lucerna corporis tuī

est oculus tuus (Vulgāta) Quam angusta porta et arcta via est quae dūcit ad vītam et paucī

sunt quī inveniunt eum (Vulgāta) Quī ex Deō est verba Deī audit Proptereā vōs nōn

audītis quia ex Deō nōn estis (Vulgāta) Nōn est discipulus super magistrum nec servus

super dominum suum (Vulgāta) Ego et Pater ūnum sumus (Vulgāta) Ego sum vītis vēra

et Pater meus agricola est (Vulgāta) Hī sunt extrā prōvinciam trāns Rhodanum prīmī

(Caesar) Dīcit eī Iēsus Ego sum via et vēritās et vīta nēmō venit ad Patrem nisi per mē

(Vulgāta) Dīcit illīs Iēsus Vōs autem quem mē esse dīcitis Respondēns Simon Petrus dīxit

Tū es Christus fīlius Deī vīvī (Vulgāta) Ubi enim sunt duo vel trēs congregātī in nōmine

meō ibi sum in mediō eōrum (Vulgāta) Nōn sum quālis eram (Horātius)

1 Išverskite Vulgatildetos (Jon I 1ndash5) ištrauką

1 In prīncipiō erat verbum et verbum erat apud Deum et Deus erat verbum

2 Hoc erat in prīncipiō apud Deum 3 Omnia per ipsum facta sunt et sine ipsō factum est

nihil quod factum est 4 In ipso vīta erat et vīta erat lūx hominum 5 Et lūx in tenebrīs

lūcet et tenebrae eam nōn comprehendērunt

Vocābula

agricola ae m žemdirbys angustus a um siauras

anima ae f dvelkimas vė-jas kvėpavimas siela

ar(c)tus a m ankštas siauras

argūmentum ī n argu-mentas įrodymas

cōgitō āvī ātum āre mąstyti galvoti

comprehendō prehendī prehēnsum prehendere sugriebti suimti sučiupti

congregō āvī ātum āre surinkti suburti

corpus oris n kūnas

digitus ī m pirštas

doctrīna ae f mokymas mokslas

dominus ī m viešpats ponas dūcō dūxī ductum dū-

cere vesti faciō fēcī factum facere daryti

hīc čia inveniō vēnī ventum venīre užeiti rasti lūceō lūxī lūcere šviesti spindėti

lucerna ae f žiburys žibin-tas

lūx lūcis f šviesa

mundus ī m pasaulis

mittō mīsī missum mit-

tere siųsti čia kišti

nēmō inis m f niekas (kal-

bant apie žmogų)

nihil n niekas nisi jei ne oculus ī akis

omnis e visas omnia

ovis is f avis

pānis is m duona

pāstor ōris m piemuo paucus a um negausus ma-

žas paucī nedaugelis keletas

porta ae f vartai durys

prō su abl dėl už vietoj proptereā dėl to

prīncipium ī n pradžia quālis e koks quia kadangi nes

respondeō spondī spon-sum spondēre atsakyti

servus ī m vergas

sine su abl be

super su acc virš viršuj

tenebrae ārum f tamsa

trāns su acc anagravepus už

vēritās ātis f tiesa vērus a um tikras

vīta ae f gyvenimas

vītis is f vynšakė vynmedis

18

XVII Schola septima decima

eō iī itum īre eiti

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

ī-re bdquoeitildquo 1 2 3

e-ō einu ī-s

ī-t

ī-mus einame

ī-tis e-u-nt

ī-ba-m ėjau

ī-bā-s ī-ba-t

ī-bā-mus ėjome

ī-bā-tis ī-ba-nt

ī-b-ō eisiu

ī-b-i-s ī-b-i-t

ī-b-i-mus eisime

ī-b-i-tis ī-b-u-nt

Imperātīvus

ī eik

ī-te eikite

Dominus et servus iter faciunt

Dominus Rūfus servō Syrō dīcit bdquoCrās Rōmam ībimus Parā ad itineremldquo Māne dominus

et servus Rōmam iter faciunt Paulō post Rūfī raeda ante ūnam magnam villam est Syrus

laetus est nam hodiē in villā nōn labōrat sed Rōmam īt Diū Rūfus et Syrus per multa

Campāniae oppida eunt Extrā mūrōs oppidōrum virī tumulōs magnificōs vident Via Appia

plēna est virōrum raedārumque bdquoQuam pulchrum est Rōmam īreldquo ndash Syrus gaudet Post

Rūfum dominum suum rogat bdquoCūr Rōmam īs domineldquo Rūfus Syrō respondet bdquoRōmam

eō quod ibi varia negōtia mihi suntldquo Syrus dominī dīcit bdquoEgo prīmum Rōmam eōldquo

Dominus respondet bdquoSī mihi vērus ēris iterum ūnā Rōmam ībimusldquo Posteā Syrus in viā

multōs servōs videt aliī equōs agitant aliī magnam frūmentī cōpiam portant Syrus servōs

salūtat bdquoSalvēte amīcī Nōs Rōmam īmus Et vōs quō ītisldquo Servī autem nōn respondent

nam dēfessī sunt (pagal Hartmut Schulz)

Sententiae Sī vir es ī (Ovidius) Ībimus illāc (Ovidius) Flūmina iam lactis iam flūmina

nectaris ībant (Ovidius) Īte missa est Deō grātiās

Vocābula

Appius a um Atildepijaus

Appius ī m Atildepijus centildezo-

rius nutiesęs kelią Via Appia agitō āvī ātum āre varyti alius alia aliud kitas autem tačiau

Campānia ae f Kampatildenija sritis tarp Latildecijaus ir Lukatildeni-jos ausogravenų ir ograveskų kraštas

cōpia ae f gausybė ištek-lius atsarga

crās rytoj dēfessus a um nuvargęs diū ilgai

dominus ī m viešpats šei-mininkas ponas

extrā su acc už anagravepus

flumen inis n upė gaudeō gavīsus sum gau-

dēre džiaugtis (verbum dep)

hodiē šiandien ibi ten illāc anoje pusėje ten

iter itineris n kelias iter

facere keliauti

flūmen inis n upė iterum vėl dar kartą labōrō āvī ātum āre dirbti stengtis kentėti

lac lactis n pienas laetus a um linksmas magnificus a um puikus prašmatnus prabangus

māne rytą

mūrus ī m mūras siena

missa ae f m šios nam nes

nectar aris n gr nektatilderas

negōtium ī n užsiėmimas darbas veikla reikalas

oppidum ī n miestas parō āvī ātum āre ruošti paulō post netrukus plēnus a um pilnas

portō āvī ātum āre nešti gabenti

post vėliau posteā po to paskui vėliau

prīmum pirmąkart pulcher chra chrum gra-žus

quia kadangi nes quō kur

raeda ae f kelt karietagrave ve-žimas keturiais ratais

Rūfus ī m Rugravefas vardas respondeō spondī spon-sum spondēre atsakyti salūtō āvī ātum āre svei-kinti

servus ī m vergas

sī jei

super su acc virš viršuj

Syrus ī m

tumulus ī m kalva kapas ūnā kartu drauge varius a um įvairus vērus a um ištikimas

via ae f kelias gatvė

videō vīdī vīsum vidēre matyti

villa ae f sodyba ūkis dvaras

19

XVIII Schola duodēvīcēsima

edō ēdī ēsum ēsse (edere) valgyti

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

es-se ed-e-re 1 2 3

ēd-ō valgau ēs

ēs-t

ed-i-mus valgome

ēs-tis ed-u-nt

ed-ēba-m valgiau

ed-ēbā-s ed-ēba-t

ed-ēba-mus valgėme

ed-ēba-tis ed-ēba-nt

ed-a-m valgysiu

ed-ē-s ed-e-t

ed-ē-mus valgysime

ed-ē-tis ed-u-nt

Imperātīvus

ēs valgyk

ēs-te valgykite

Cēna Rōmāna Herī pater meus amīcōs suōs ad cēnam vocāvit Nōnā hōrā adveniunt convīvae duo senātōrēs Rōmānī et ipse consul Rōmānus Convīvae dominum patrem meum salūtant Tum in trīclīniō vēnērunt et in lectīs accubuērunt Puerīs tamen in trīclīniō nūllus locus est Sed pater mē aliquid ex poētīs Rōmānīs dēclāmāre vult Quā dē causā in ātriō exspectāvī Imprīmīs pater meus vīnum deīs deābusque dēfūsit Rōmānī ēdēbant ut Horātius scrīpsit bdquoAb ōvō ūsque ad mālaldquo id est imprīmīs ōva post cēnam ndash māla Servī dominō et convīvīs multa fercula inferēbant ut piscēs cāpōnēs lactūcam brassicam pānem etc Ūnus ē servīs mihi fīliō dominī uvās pulchrās dat bdquoĒs puerldquo Edēbam et gaudēbam Posteā pater servō ūnō mē invitāre iussit In trīclīniō patrem et convīvās vīdī Convīvās salūtō prope iānuam stō et patris iussa exspectō Ille inquit bdquoEn dēclāmātor noster Recitā nōbīs aliquid mī Lūcī Magister tuus dīcit tē dēclāmāre posseldquo Carmen Catullī dē passere recitō Ūnus ē convīvīs inquit bdquoBene dēclāmat Cornēlī fīlium tuum poētam in futūrō esse putōldquo

Vocābula

accumbō accubuī accu-bitum accumbere atsigulti

adveniō vēnī ventum venīre atvykti aliquis aliqua aliquid kas nors kažkas kas

ātrium ī n atildetrijus sveta nė autem tačiau

brassica ae f kopūstas

cāpo ōnis m kaplūnas (mė-

sinis gaidys)

carmen inis n giesmė

Catullus ī m Katugravelas poegravetas

causa ae f priežastis

cēna ae f pietūs

cibus ī m maistas

clāmō āvī ātum āre šau-kti

convīva ae m f svečias

consul ulis m konsulas

dēclāmātor ōris m iškal-bos mokytojas kalbėtojas

dēclāmō āvī ātum āre deklamuoti

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dominus ī m viešpats šei- mininkas ponas

en štai šit dēfundo dēfūdī dēfū-sum dēfundere nulieti exspectō āvī ātum āre laukti

ferculum ī n padėklas pa-tiekalas valgis

futūrum ī n ateitis gaudeō gavīsus sum gaudēre džiaugtis

hōra ae f valanda

iānua ae f durys imprīmīs pirmiausia inferrō intulī illātum inferre įnešti atnešti inquit sako tarė invītō āvī ātum āre kviesti

iussum ī n įsakymas

lactūca ae f salota

lectus ī m lova gultai

mālum ī n obuolys nam nes nōnus a um devintas nūllus a um joks nė vienas

ōvum ī n kiaušinis

pānis is m duona

passer eris m žvirblis

piscis is m žuvis

possum potuī ndash posse galėti

posteā po to paskiau

prope su acc arti prie putō avī ātum āre ma-nyti

recitō āvī ātum āre skai-tyti balsugrave (garsiai)

respondeō spondī spōn-sum spondēre atsakyti salūtō āvī ātum āre svei-kinti

scrībō scrīpsī scrīptum scrībere rašyti sed bet

senātor ōris m senatildetorius sī jei stō stetī statum stāre stovėti

trīclīnium ī n valgomasis

ūsque ad iki pat

ūva ae f vynuogė veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

vīnum ī n vynas vocō āvī ātum āre kviesti volō voluī ndash velle norėti

20

XIX Schola ūndēvīcēsima

ferō tulī latum ferre ndash nešti (M ltono tekstegrave ndash iškęsti ištverti)

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

fer-re bdquoneštildquo 1 2 3

fer-ō nešu

fer-s fer-t

fer-i-mus nešame

fer-tis fer-u-nt

fer-ēba-m nešiau

fer-ēbā-s fer-ēba-t

fer-ēbā-mus nešėme

fer-ēbā-tis fer-ēba-nt

fer-a-m būsiu

fer-ē-s fer-e-t

fer-ē-mus būsime

fer-ē-tis fer-e-nt

Imperātīvus

fer nešk

fer-te neškite

Sententiae Ego sum vītis vōs palmitēs quī manet in mē et ego in eō hic

fert frūctum multum quia sine mē nihil potestis facere (Vulgāta) Bene ferre

magnam Disce fortūnam (Horātius) Quī fert malīs auxilium post tempus

dolet (Phaedrus) Quasi mūrēs semper edimus aliēnum cibum (Plautus)

Lūcem in tenebrās ferimus Fert fert fert (Itatildelijos Savogravejos karatildelių dinatildestijos

šūkis)

loz Nota bene Savojagrave ndash istograverinė sritis Prancūz jos ir Itatildelijos pasienyje

1 Išverskite Džograveno M ltono teksto Prō populō Anglicānō dēfēnsiō ištrauką

Pater et rēx dīvertissima sunt Pater nōs genuit at nōn rēx nōs sed nōs rēgem creāvimus Patrem natūra dedit populō rēgem ipse populus dedit sibi nōn ergō propter rēgem populus sed propter populum rēx est ferimus patrem mōrōsum etiam dūrum ferimus et rēgem sed nē patrem quidem ferimus tyrannum

2 Atsakykite į klausimus

1 Quid dīcit auctor dē patre et rēge 2 Quid dedit patrem populō 3 Quem populus sibi dedit 4 Quid dīcit auctor dē patre et rēge mōrōsō et dūrō

Sententia Nōn rēx est lēx sed lēx est rēx

Vocābula

aliēnus a um svetimas Anglicānus a um Aacutenglijos at tačiau betgi

auxilium ī n pagalba para-ma

cibus ī m maistas creō āvī ātum āre rinkti

dēfēnsiō ōnis f gynimas ginamoji kalba apologravegija

discō didicī ndash discere mokytis

dīvertissimus a um skir-tingiausias iš dīvertō dī-vertī dīversum dīvertere pasukti į šalį atsiskirti skirtis

doleō doluī dolitūrus dolēre skaudėti kentėti dō dedī datum dare duo-

ti

dūrus a um kietas šiurk-

štus griežtas

ergō taigi vadinasi etiam taip pat net ir faciō fēcī factum facere daryti

frūctus ūs m (IV) vaisius

fortūna ae f laimė dalia lemtis

gignō genuī genitum

gignere gimdyti

lēx lēgis f įstatymas

lūx lūcis f šviesa malus a um blogas maneō mānsī mansum manēre pa(si)likti išlikti mōrōsus a um užsispyręs įnoringas priekabus

mūs mūris m pelė

natūra ae f gamta nihil niekas

palmes palmitis m atžala (vynmedžio) šakelė

populus ī m tauta žmonės possum potuī ndash posse galėti pajėgti potestis jūs galite

post su acc po vėliau

propter su acc dėl

quasi kaip quia kadangi nes quidem juk būtent nē quidem netgi ne sed bet semper visada

sine su abl be

tempus oris n laikas

tenebrae ārum f tamsa

tyrannus ī m tiratildenas

vītis is f vynšakė vynuo-gienojas vynmedis

21

XX Schola vīcēsima Perfectum

sum fuī ndash esse būti

eō iī (īvī) itum īre eiti

edō ēdī ēsum ēsse (edere) valgyti

ferō tulī latum ferre nešti

fuī fuistī fuit

fuimus fuistis fuērunt

iī (īvī) iistī (īvistī) iit (īvit etc)

iimus iistis iērunt

ēdī ēdistī ēdit

ēdimus ēdistis ēdērunt

tulī tulistī tulit

tulimus tulistis tulērunt

Sententiae Sum quod eris fuī quod es Fuit Īlium (Vergilius) Nōs quōque quae ferimus

tulimus patientior ante Et mala sunt longō multiplicāta diē (Ovidius) Vērē languorēs

nostrōs ipse tulit et dolorēs nostrōs ipse portāvit (Vulgāta) Tulērunt Dominum meum et

nesciō ubi posuērunt eum sī tū sustulistī eum dīcitō mihi (Respōnsōrium) In domum

Dominī ībimus (Vulgāta) Domine ad quem ībimus (Vulgāta) Ipse enim Pater amat vōs

quia mē amāstis et crēdidistis quia ego ā Deō exīvī Exīvī ā patre et vēnī in mundum

iterum relinquō mundum et vādō ad Patrem (Vulgāta) Crēdō Quī ēdistis multō fēcistis

sapientius Quī nōn ēdistis saturī fīte [imper pl] fābulīs (Plautus)

Tarptautiniai žodžiai agituacuteoti ndash veikti skleisti pol tines ir visuomeninegraves id jas

argumentildetas ndash įrodomąją tegravezę (teiginį) pagrindžiantis teiginys crēdō bdquotikiuldquo ndash tikėjimo

tiesų išdėstymas žmogaus pažiūrų visumagrave deklamuacuteoti ndash raacuteiškiai meniškai sakyti atmin-

tina kokį nors kūrinį fortūnagrave ndash sėkmė likimas laimingas atildetvejis kregraveditas ndash prekių ar

pinigų skolinimas už palūkanas pasitikėjimo patildegrindu multiplikatildecija ndash dokumentildetų

piešinių brėžinių tegraveksto daacuteuginimas natūragrave ndash gamta žmogaus prigimt s dailėjegrave tikrovės

daiktai pagal kuriuos da lininkas piešia pacientildetas ndash gydytojo gydomas ligonis portatildelas ndash

puošnus įėjimas į pastatą internegravetinė sveta nė teikianti tam tikrą informatildeciją

responsograverijus ndash bažnytinio giedojimo būdas sol stas (kunigas) ir chograveras gieda pakaitom s

bažnytinės mugravezikos žaacutenras te pas ndash vyksmo greitis spartagrave tiratildenas ndash valdovas smurtugrave

užgrobęs valdžią vilagrave ndash ištaigus užmiesčio namas gyvenamasis namas vasarnamis

Vocābula

amō āvī ātum āre mylėti

ante su acc prieš crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti manyti

diēs eī m (V) diena diē abl sg dīcō dīxī dictum dīcere sakyti dīcitō imper fut act 2 sg

dolor ōris m skausmas sielvartas

domus ūs f (IV) namas enim mat juk nes exeō exīvī exītum exīre išeiti išvykti

fābula ae f pasakojimas pasaka pasakėčia dratildemos kūrinys pjegravesė

fiō factus sum fierī dary-

tis tapti fīte tapkite

Īlium ī n Iliogravenas = Trojagrave iterum vėl antrąkart iš naujo

labōrō āvī ātum āre dirbti stengtis kentėti

languor ōris m nusilpimas nuovargis silpnumas

malum ī n blogis blogybė multiplicō āvī ātum āre dauginti didinti gausinti

multō daug multō sa-pientius išmintingiau

mundus ī m pasaulis nesciō scīvī scītum scīre nežinoti

patiēns entis kantrus iš-tvermingas patientior iš-tvermingesnis (aukštesnysis l)

ponō posuī positum po-nere dėti quia kadangi nes quōque taip pat ir relinquō relīquī relic-tum relinquere palikti

respōnsōrium ī n respon-sograverijus

sapientius protingiau satur a um sotus sī jei sufferō sustulī ndash suffer-

re laikyti apačiojegrave čia paimti

ubi kur vādō vādere eiti žengti veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti vērē tikrai teisingai iš ti-krųjų

22

XXI Schola vīcēsima prīma

Trečiosios linksniuotės priebalsinio tipo kamienai ir priesagos

Masculīnum -ō -or -os -er -ex -es

nom sg gen sg pavyzdžiai

-or

-ōs

-er

-ex

-es

-in-is

-ōr-is

-ōr-is

-er-is

-ic-is

-ig-is

-g-is

-it-is

-et-is

-d-is

hōmō homin-is žmogus

leō leōn-is liūtas

victor victōr-is nugalėtojas

flōs flōr-is gėlė žiedas

agger agger-is pyacutelimas sankasa

vertex vertic-is verpẽtas viršugalvis

rēmex rēmig-is irklas

rēx rēg-is karalius

mīles mīlit-is karys kareivis

paries pariet-is siena

pēs ped-is koja

Fēminīnum -tās -(t)us -aus -dō -gō -iō

nom sg gen sg pavyzdžiai

-tās

-(t)ūs

-aus

-dō

-gō

-iō

-tāt-is

-tūt-is

-ūt-is

-ūd-is

-aud-is

-din-is

-gin-is

-iōn-is

sānitās sānitāt-is (kūno) sveikata

virtūs virtūt-is vyriškumas dorybė

salūs salūt-is (kūno ir sielos) sveikata gerovė

palūs palūd-is pelkė

laus laud-is pagyrimas garbė

magnitūdō magnitūdin-is didumas

orīgō orīgin-is kilmė

lēctiō lēctiōn-is skaitymas paskaita

Neutrum -men -ur -us -ma

nom sg gen sg pavyzdžiai

-men

-ur

-us

-ma

-min-is

-ur-is

-or-is

-or-is

-er-is

-mat-is

nōmen nōmin-is vardas

fulgur fulgur-is žaibas

ebor ebor-is dramblio kaulas

tempus tempor-is laikas

opus oper-is kūrinys

poēma poēmat-is poemagrave

Kiti atvejai dux duc-is m vadas lēx lēg-is f įstatymas consul consul-is m kogravensulas

ōrātor ōrātōr-is m oratildetorius flūmen flūmin-is n upė mōs mōr-is m paprotys

įprotis būdas genus gener-is n giminė r šis pulvis pulver-is m dulkės milteliai lac

lact-is n pienas

23

XXII Schola vīcēsima secunda

Sententiae Mundus ūniversus exercet histriōnem (Petrōnius) Astra regunt hominēs sed

regit astra Deus Atria rēgum hominibus plēna sunt amīcīs vacua (Seneca) Prō rēge lēge

grege Nūlla potentia supra lēgēs esse debet (Cicero) Mōs prō lēge Mōrēs multōrum videt

(Horātius) [apie Odis ją] Mōribus antīquīs stat Rōma Aut Caesar aut nūllus Stat magnī

nōminis umbra (Lūcānus) Furor arma ministrat (Vergilius) Superbī hominēs in convīvīs

stultī sunt Societātis vinculum est ratiō et ōrātiō (Cicero) Habet suum venēnum blanda

ōrātio (Pūblilius) Nōsce tempus Prō salūte animae Virtūs hominem iungit Deō (Cicero)

Virtūs nōn advenit ā natūrā neque ā doctrīnā sed ā nūmine dīvīnō (Seneca) Prīma virtūs

est vitiō carēre (Quīntilliānus) Pietās fundāmentum est omnium virtūtum (Cicero) Disce

puer virtūtem ex mē vērumque labōrem Fortūnam ex aliīs (Vergilius) Quae regiō in

terrīs nostrī nōn plēna labōris (Vergilius) Multōrum annōrum opus

loz Nota bene Lukatildenas (lo Lūcānus) ndash poegravetas egravepikas (39ndash65

metais) poegravemos bdquoFarsatildelijaldquo autorius Maacuterkas Fatildebijus Kvintiliatildenas (lo Quīntilliānus) ndash

žymus I amžiaus rom oratildetorius veikalo bdquoOratoriaus ugdymasldquo autorius

Vocābula

adveniō vēnī ventum venīre atvykti

alius alia aliud kitas

anima ae f s ela

annus ī m metai

arma ōrum n gintildeklai

astrum ī n gr žvaigždė

atrium ī n atildetrijus sveta nė aut arba

blandus a um meilikau-jantis lipšnus meilus mielas

careō caruī ndash carēre su

abl stokoti neturėti

convīva ae m f svečias viešnia

debeō debuī debitum debēre privalėti būti sko-lingam

discō didicī ndash discere mokytis

dīvīnus a um dieviškas dievo dievų

doctrīna ae f mokymas mokslas išsilavinimas

exerceō excercuī exerci-tum exercēre judinti vei-kti lavinti exercere his-triōnem vaidinti

fundāmentum ī n pamatas

fortūna ae f laimė dalia lemtis furor ōris m šėlas siutas

grex gregis m banda ka -menė būrys habeō habuī habitum

habēre turėti

histriō ōnis m atildektorius ar-t stas vaidintojas

ibi ten iungō iūnxī iūnctum iungere uždėti jungą (su)-jungti (su)sieti

labor ōris m darbas vargas

lēx lēgis f įstatymas magnus a um didelis ministrō āvī ātum āre (pa)tarnauti duoti teikti

mōs mōris m paprotys įprotis būdas

multus a um daug dau-gelis

mundus ī m pasaulis neque ir ne nei

nōmen inis n vardas nūllus a um joks nė vie-nas

nūmen inis n pritarimo

ženklas sutikimas valia čia dievų valia dievybė

omnis e visas kiekvienas

opus eris n kūrinys

ōrātiō ōnis f kalba

pietās ātis f pamaldumas pagarba

plēnus a um pilnas

potentia ae f galia galybė

quasi lyg tarytum regō rēxī rēctum regere kreipti tvarkyti valdyti

ratiō ōnis f apyskaita svar-stymas protas

salūs ūtis f sveikata gerovė sī jei

societās ātis f bendrumas sąjunga bendrija draugija

stō steti statum stāre stovėti

stultus a um kvailas superbus a um išdidus

suprā su acc vietai ant virš

aukščiau laikui prieš anks-čiau

tempus oris n laikas

umbra ae f šešėlis ūniversus a um visas vacuus a um tuščias

venēnum ī n nuodai kerai burtai

vērus a um tikras videō vīdī vīsum vidēre matyti

vinculum ī n raištis ryšys

virtūs ūtis f vyriškumas dorybė

vitium ī n yacuteda trūkumas

24

XXIII Schola vīcēsima tertia

Hominēs et nōmina

Quīntus est frāter Mārcī Iūlia soror eius est Mārcus et Quīntus frātrēs Iūliae sunt Mārcī

pater et māter frāter et soror sunt Nōmen patris est Iūlius mātris Aemilia Quīntus est nōmen frātris Iūlia sorōris

Mārcō ūna soror est Iūliae duo frātrēs sunt Nōmina frātrum sunt Mārcus et Quīntus Patrī et mātrī ūna fīlia et duo fīliī sunt Mātrī Aemilia nōmen est Quod nōmen est patrī Eī nōmen est Lūcius Iūlius Balbus Virō Rōmānō tria nōmina sunt Lūcius est prae-nōmen id est nōmen prīmum Iūlius nōmen vel nōmen gentīlicium Balbus cognōmen est Fīliīs nōmina sunt Mārcus Iūlius Balbus et Quīntus Iūlius Balbus Mārcus et Quīntus praenōmina sunt fīliōrum Alia praenōmina Lātīna sunt Aulus Decimus Gāius Gnaeus Faustus Mānius Numerius Paulus Pūblius Sextus Spurius Tiberius

Titus Mulieribus Rōmānīs plērumque ūnum nōmen gentilicium erat velut Cornēlia Iūlia Lūcia Paula Octāvia Tullia Valeria

Aemiliae etiam ūnum nōmen erat Aemiliae est ūnus frāter cuī Aemilius nōmen est (praenōmen Pūblius cognōmen Paulus) Frāter Aemiliae est avunculus līberōrum Aemilius autem procul ā sorōre suā abest Itaque trīstis est Aemilia quae frātrem suum amat Mārcus et Iūlia mātrem suam trīstem in hortum exīre vident et pātrem interrogant bdquoCūr māter nostra trīstis estldquo Iūlius bdquoMāter vestra trīstis est quod Aemilius procul ab eā abest Aemilius avunculus vester est id est frāter mātris

Sententiae Nōmen est ōmen Benedictus quī venit in nōmine Dominī Nōmina sunt odiōsa (Ovidius)

Vocābula

absum afuī ndash abesse būti ne čia nebūti

alius alia aliud kitas autem tačiau

avunculus ī n avyacutenas mo-tinos brolis dėdė

benedictus a um palai-mintas

duo duae duo du

cognōmen inis n šeimos vardas pavardė

cūr kodėl exeō iī (īvī) ītum īre išeiti

frāter frātris m brolis gentīlicius a um giminės nōmen gentīlicium gimi-nės vardas

hortus ī m sodas daržas interrogō āvī ātum āre klausti

itaque taigi todėl tad

līberī ōrum m vaikai

māter mātris f motina

mulier eris f moacuteteris nam nes odiōsus a um ne(pa)ken-čiamas

ōmen inis n ženklas

pater patris m tėvas plērumque dažniausiai daugiausia

praenōmen inis n asmens vardas

procul toli

soror ōris f sesuo

trēs tria trys ūnus a um vienas trīstis e liūdnas velut kaip veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

Praenōmina Rōmāna

Aemilia ae f Em lija

Aulus ī m Aacuteulas

Cornēlia ae f Kornegravelija

Decimus ī m Dẽcimas

Gāius ī m Gatildejus

Gnaeus ī m Gn jus

Faustus ī m Faacuteustas

Iūlia ae f Jugravelija

Iūlius ī m Jugravelijus

Lūcia ae f Liugravecija

Lūcius ī m Liugravecijus

Mānius ī m Matildenijus

Numerius ī m Numegraverijus

Octāvia ae f Oktatildevija

Paula ae f Paacuteulė

Paulus ī m Paacuteulius

Pūblius ī m Pugraveblijus

Quīntus ī m Kv ntas

Sextus ī m Segravekstas

Spurius ī m Spugraverijus

Tiberius ī m Tibegraverijus

Tullia ae f Tugravelija

Valeria ae f Valegraverija

25

XXIV Schola vīcēsima quārta Verba composita

ab-sum a-fuī ndash ab-esse ad-sum ad-fuī ndash ad-esse dē-sum dē-fuī ndash dē-esse inter-sum inter-fuī ndash inter-esse praes-sum prae-fuī ndash prae-esse prō-sum prō-fuī ndash prōd-esse super-sum super-fuī ndash super-esse pos-sum potuī posse

būti ne čia būti atstu nedalyvauti būti prie pagelbėti trūkti stokoti būti tarpe dalyvauti būti priešakyje vadovauti būti už padėti paremti išlikti būti galingam galėti

Verba composita possum potuī posse

Praesēns indicātīvī āctīvī Praesēns Imperfectum Futūrum I

ab-sum ab-es

ab-est ab-sumus ab-estis ab-sunt

dē-sum dē-es

dē-est dē-sumus dē-estis dē-sunt

prō-sum prōd-es

prōd-est prō-sumus prōd-estis prō-sunt

pos-sum pot-es

pot-est pos-sumus pot-estis pos-sunt

pot-eram pot-erās

pot-erat pot-erāmus pot-erātis pot-erant

pot-erō pot-eris

pot-erit pot-erimus pot-eritis pot-erunt

Ex vītā Plīniī

Surgō ubi volō saepe prīmā lūce Amō sedēre in silentiō et meōs oculōs claudere bdquoQuid

mihi hodiē facere necesse estldquo ndash mēcum cōgitō Tum notārium vocō et iubeō eum

epistolam scrībere Hōrā quārtā et quīntā in peristȳlum prōcedō et aliam epistolam parō

Dum prandium ēdō Post prandium dormiō tum ambulō (herī nōn ambulābam) Mox

ōrātiōnem Graecam et Latīnam legō quod vōcem meam fīrmam facit Posteā in cēnā nostrā

amīcī meī intersunt Ego et uxor mea cum amīcīs paucīs saepe cēnāmus Aliud nōn possum

Numquam mihi amīcī dēerant Dum cēnam ēdimus servus librum bonum nōbīs legit Mihi

placet Aenēidem Vergiliī audīre Ego et multī amīcī meī etiam auctōrēs Latīnās recitāre

possunt Tandem in hortō ambulō cum amīcīs meīs quī sunt praeclārī et ērudītī

Nōn numquam ex hōc ōrdine errō Ante lūcem nōn poteram surgere Sī diū dormīvī equō

īre amō Amīcī quōque ex oppidīs vīcīnīs veniunt Saepe in silvam venārī intrō Etiam

audiō virōs quī in agrīs meīs labōrant

Vocābula

ambulō āvī ātum āre vaikščioti

alius alia aliud kitas

Aenēis idis m Eneidagrave

avunculus ī n avyacutenas dėdė cōgitō āvī ātum āre mą-styti galvoti

diū ilgai dormiō īvī ītum īre mie-goti

dum tada ēdō ēdī ēsum edere valgyti

eō iī ītum īre eiti

errō āvī ātum āre klysti ērudītus a um išsilavinęs fīrmus a um tvirtas stiprus

hortus ī m sodas intrō āvī ātum āre įžengti iubeō iussī iussum iubē-re liepti įsakyti

lūx lūcis f šviesa mox greit tuojau paskui

nam nes necesse est būtina privalu

notārius ī m sekretotilderius numquam niekada

ōrdō inis n eilė tvarka

paucī ōrum m nedaugelis

peristȳlum ī n gr perist lis placeō placuī placitum

placēre patikti įtikti praeclārus a um žinomas

prandium ī n pusryčiai prōcedō cessī cessum cedere išeiti pasirodyti eiti saepe dažnai sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti surgō surrēxī surrēc-tum surgere kilti keltis

tandem pagaliau ubi kai kur

uxor ōris f žmonagrave venor venātus sum ve-

nārī medžioti (verbum dep) vīcīnus a um kaimyninis volō voluī ndash velle norėti

vōx vōcis f balsas

26

XXV Schola vīcēsima quīnta Trečioji linksniuotė Ba sinis tipas

Sg Pl Sg Pl Sg Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl

turris f turris turrī turrim turrī

turrēs turrium turribus turrēs turribus

vīs f

vim vī

vīrēs vīrium vīribus vīrēs vīribus

Tiberis m Tiberis Tiberī Tiberim Tiberī

mare n maris marī mare marī

maria marium maribus maria maribus

1 Išmokite atmintinai trečiosios linksniuotės ba sinio tipo žodžius

febris is f drugys

puppis is f vairagalis

secūris is f kirvis

sitis is f toškulys

turris is f bokštas

tussis is f kosulys

vīs ndash f jėga prievarta

Albis is m Elbė upė

Neāpolis is f Neatildepolis

Tiberis is m

mare is n jūra

conclāve is n užrakinamas kambarys

animal ālis n gyvūnas

vectīgal ālis n mokestis rintildekliava

exemplar āris n pavyzdys

Sententiae Et māceriam circumdedī et circumfōdī et plantāvī vīneam Sorech [b blinė

vieta] et aedificāvī turrim in mediō eius Quantum scīmus gutta est īgnōrāmus mare Vī et

animō Contrā vim nōn valet iūs Ultrā vīrēs (Vergilius) Vim vī repellere licet Vim vīribus

exīre (Ulpiānus) Vīribus ūnitīs Vīs armāta Vīs ā tergō Vīs cōmica Vīs tragica (Aristo-

tēlēs) Vīs inertiae Vīs lēgis Vīs magica Vīs medicātrix natūrae Vīs saepe violat iūs Vīs

vim pellit Vīs vitālis Contrā vim mortis nōn est medicāmen in hortīs Sine vī et dolō

Turris eburnea Turris Babelis Terra turrium [šiuolaikinis stalo žaidimas] Tabulettae contrā

tussim prō īnfantibus Ad Tenediam secūrim Secūrī Tenediā (iš gr Τενεδία πελέκει apie

griežtą nieko nesigailintį Tenegravedo salos valdovą teisėją) Candor dat vīribus ālās

loz Nota bene Ulpiatildenas (lo Ulpiānus) ndash

Vocābula

aedificō āvī ātum āre statyti

āla ae f sparnas

animus ī m siela dvasia armātus a um ginkluotas

čia karinis

Babel is f Babilogravenas čia Batildebelis

candor ōris m skaistus bal-tumas spindėjimas dorumas

circumdō dedī datum

dare dėti aplinkui apsupti circumfodiō fōdī fossum fodere apkasti apkaupti cōmicus a um

contrā su acc prieš

dolus ī m klasta eburneus a um dramblio kaulo

ērudītus a um išsilavinęs exeō exiī exītum exīre

išeiti čia naudoti

gutta ae f lašas

hortus ī m sodas īgnōrō āvī ātum āre nežinoti

inertia ae f neveiklumas inercija

īnfāns antis m kūdikis vai-kas

iūs iūris n teisė licet licuit licēre leidžia-ma galima

lūx lūcis f šviesa

māceria ae f tvora

magicus a um magiškas

medicāmen inis n vaistas

medicātrix īcis f gydytoja

medium ī n vidurys

mors mortis f mirtis pellō pepulī pulsum

pellere stumti varyti mušti plantō āvī ātum āre so-dinti persodinti

prōcedō prōcessī prō-cessum prōcedere išeiti

pasirodyti eiti

quantus a um koks repellō repulī repulsum repellere atstumti atmušti išvaryti

sciō scīvī scītum scīre žinoti mokėti

sine su abl be

tabulleta ae f tabletė Tenedius a um Tenegravedo

tergum ī n nugara

tragicus a um

ultrā su acc anagravepus už per virš

ūnitus a um suvienytas

čia bendras valeō valuī valitum va-lēre būti sveikam gyventi turėti reikšmės galioti

violō āvī ātum āre smur-tu padaryti pažeisti

vītālis e gyvenimo gyvybi-nis

27

XXVI Schola vīcēsima sexta

Discordia frātrum

Faustulus casam intrat bdquoAcca ubi es Venī et audī dē calamitāte Rōmulus Remum necāvitldquo Acca verbīs marītī nōn crēdit bdquoQuid dīcis quid audīvīldquo Faustulus autem bdquoCrēde mihi uxor Hodiē cum amīcīs ad Palātium properāvī Etiam Rōmulus et Remus et multitūdō virōrum Palātium petīvērunt Tum Rōmulus virōs ad sē vocāvit et ubi tacuērunt ōrātiōnem habuit bdquoGaudeō quod venīre nōn dubitāvistis Hodiē sacrum facere volumus nam auxiliō deōrum Palātium mūnīvimus Vidēte mūrum Nunc tandem sine perīculō vīvere possumusldquo Virī verba Rōmulī clāmōre probavērunt Subitō autem Remus bdquoEgo tuum mūrum rīdeō mūrus enim inimīcum nōn prohibetldquo Statim mūrum trānsiluit Tum Rōmulus per īram Remum petīvit et ō Acca frātrem necāvit Faustulus tacet Acca autem lacrimas tenet et clāmat bdquoŌ Faustule frūstrā lupa puerōs in rīpā Tiberis servāvit et aluit frūstrā tū Remum cum frātre domum portāvistī frūstrā Remō parentēs fuimus Ō Rōmule cūr frātrem necāvistīldquo Tum Faustulus et Acca fīlium flevērunt

Sententiae Aut prōsunt poētae aut dēlectant Avarō omnia dēsunt sapientī nihil Nēmō in

suā causā iūdex esse potest Nōn possum (Vintildecas Mykolaacuteitis-Pugravetinas)

Vocābula

Acca ae f Akagrave

ad su acc pas prie alō aluī alitum alere maitinti penėti

audiō īvī ītum īre girdėti aut arba

auxilium ī n pagalba avārus a um godus gobšus

calamitās ātis f nelaimė

casa ae f trobelė

causa ae f byla

clāmō āvī ātum āre šau-kti

clāmor ōris m šauksmas crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti cūr kodėl dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

discordia ae f nesantaika domum į namus namo

dubitō āvī ātum āre abejoti

eō iī ītum īre eiti delectō delectāvī delec-tātum delectāre džiuginti faciō fēcī factum facere daryti

Faacuteustulus ī m Faustulas fleō flēvī flētum flēre verkti raudoti frūstrā veltui

gaudeō gavīsus sum gaudēre džiaugtis intrō āvī ātum āre įžengti

inimīcus ī m nedraugas

īra ae f pyktis

iūdex iūdicis m teisėjas

lacrima ae f ašara

marītus ī m vyras sutuok-tinis

multitūdō inis f daugybė

mūniō īvī ītum īre stip-rinti

mūrus ī m siena necō āvī ātum āre žudyti numquam niekada omnis e visas

ōrātio ōnis f kalba ōrā-tiōnem habēre sakyti kalbą

Palātium ī n Palatildecijus

parēns entis m f gimdy-

tojas -a pl parentēs tėvai

perīculum ī n pavojus petō petīvī petītum pe-tere ieškoti siekti prašyti vykti

portō āvī ātum āre nešti praeclārus a um žinomas probō āvī ātum āre (iš)bandyti pritarti

prohibeō prohibuī pro-hibitum prohibēre sulaikyti

prōperō āvī ātum āre

skubėti

quod kad rīdeō rīsī rīsum rīdēre juoktis

rīpa ae f upės krantas sacer sacra sacrum pa-švęstas šventas sapiēns entis išmintingas

sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti servō āvī ātum āre sau-goti

statim tučtuojau bematant subitō staiga tandem pagaliau ubi kai kur

uxor ōris f žmona taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti trānsileō siluī silīre per-šokti

veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti videō vīdī vīsum vidēre matyti

vocō āvī ātum āre šaukti kviesti

volō voluī ndash velle norėti vīvō vīxī victum vīvere gyventi

28

XXVII Schola vīcēsima septima

Adiectīva prōnōminālia ndash būdvardiniai įvardžiai

ūnus a um vienas sōlus a um tiktai vienas tōtus a um visas ūllus a um kažkoks alter altera alterum ki-tas antras

uter utra utrum katras neuter neutra neutrum niekatras

nūllus a um joks alius alia aliud kitas

N alter altera alterum G alterīus D alterī A alterum alteram alterum A alterō alterā alterō

N alius alia alium G alīus D aliī A alium aliam alium A aliō aliā aliō

N alterī alterae altera G alterōrum -ārum -ōrum D alterīs

A alterōs alterās altera

A alterīs

N aliī aliae alia G aliōrum aliārum aliōrum D aliīs

A aliōs aliās alia

A aliīs

Sententiae Nec sibi sed tōtī genitum sē crēdere mundō (Lūcānus) Tōtus mundus agit

histriōnem (Šekspyras) Sibi parat malum quī alterī parat Nōn sum ūnī angulō nātus patria

mea tōtus hic est mundus (Seneca) Ūnīus dēmentia dēmentēs efficit multōs Ūnus vir

nūllus vir Alter ego Vērus amīcus est quī est tamquam alter idem (Cicero) Beneacuteficus est

quī nōn suī sed alterīus causa benignē facit (Cicero) Trīstis eris sī sōlus eris (Ovidius)

Sacrum Profānum Īgnōrantia nōn est argūmentum (Spīnōsa)

loz Nota bene V ljamas Šekspỹras (angl Shakespeare 1564ndash1616 Aacutenglija) ndash vienas

žymiausių pasaulio dramatugravergų išgarsėjęs tragegravedijomis žinomiausia jų ndash bdquoHaacutemletasldquo

Barugravechas Spinozagrave (lo Benedictus de Spīnōsa 1632ndash1677) ndash žymus olaacutendų filosogravefas

Tarptautiniai žodžiai augziliatilderas ndash vyskupo padėjėjas efegravektas ndash kurios nors veiklos

padarinys as ndash labai išsilavinęs didžiai išprusęs žmogus notatilderas ndash valstybės įga-

liotas pareigūnas atliekantis notatilderinius veiksmugraves tvarkantis ir tvirtinantis dokumentugraves ir jų

tikrumą tablegravetė ndash apvaliotildes ar ovaliotildes fogravermos supresuacuteota vaistų dogravezė praryjama -

tugrave totalitar zmas ndash tokia saacutentvarka kai valstybė kontroliuacuteoja visas gyvenimo sritis

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti agit histriō-nem vaidina

angulus ī n kampas kertė

argūmentum ī n argu-mentildetas įrodymas

beneficus a um gerada-riškas labdaringas palankus maloningas

benignē geraširdiškai pa-lankiai mielai maloniai

causa ae f priežastis byla dalykas reikalas

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēmēns entis beprotis pa-mišęs

dēmentia ae f beprotystė

pamišimas

efficiō effēcī effectum efficere padaryti faciō fēcī factum facere daryti vykdyti atlikti

histriō ōnis m atildektorius

gignō genuī genitum gignere gimdyti būti prie-žastimi genitus a um gi-męs

īgnōrantia ae f nežinoji-mas

malum ī n blogis multus a um daug dau-gelis

mundus ī m pasaulis nātus a um gimęs parō āvī ātum āre ruošti

patria ae f tėvynė profānus a um nepašvę-stas nešvarus bedieviškas nuodėmingas

sacer sacra sacrum pa-švęstas šventas

servō āvī ātum āre saugoti

sine su abl be taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti tamquam taip kaip tarsi lyg

teneō tenuī tentum te-nēre laikyti turėti trīstis e liūdnas vērus a um tikras

29

XXXVIII Schola duodētrīcēsima Trečioji linksniuotė Mišrusis tipas

Sg Pl Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

ars f artis artī artem arte

ars

artēs artium artibus artēs artibus artēs

clades f cladis cladī cladem clade

cladis

cladēs cladium cladibus cladēs cladibus cladēs

mōns m montis montī montem monte

mōns

montēs montium montibus montēs montibus montēs

nox f noctis noctī noctem nocte nox

noctēs noctium noctibus noctēs noctibus noctēs

Mīlitēs Rōmānī ndash vīs imperiī Rōmānī

Rōma magna urbs est Magnus numerus cīvium Rōmānōrum semper in armīs erant

Magnus etiam est numerus mīlitum Rōmānōrum Mīlitēs Rōmāni aut peditēs erant aut

equitēs Rōmānī magnam classem habēbant Multī mīlitēs in classe mīlitābant Rōmānīs nōn

sōlum nāvēs longae sed etiam nāvēs onerāriae erant Nāvis longa cum turrī hostēs Rōmānōs

terrēbant In puppī nāvis gubernātor sedēbat et nāvem gubernābat Cōpiae Rōmānae saepe

terrā marīque hostēs superābant Rōmānī in multīs pugnīs Pūnōs superābant post Graecōs

deinde Gallōs et Dācōs Caesare duce Rōmānī Aegyptum occupāvit Etiam multās regiōnēs

Asiae Minōris occupāvit Imperium Rōmānum multās prōvinciās habet Siciliam

Prōvinciam sive Galliam Narbōnēnsem Galliam Pannoniam Dāciam Thrāciam Britan-

niam Aegyptum Illyriam Macedoniam Syriam Iūdaeam Āfricam Hispaniam Armeniam

et ceterās Clādēs Rōmānōrum rārae fuērunt

Komentaras Prōvincia arba Gallia Narbōnēnsis ndash iki Cegravezario užkariavimų rom nams

priklausiusi Gatildelijos dalis tentilde buvo Narbogravenos miestas (lie Narbonagrave lo Narbōna)

Vocābula

Armenia ae f A Asia Minor Mažoji Azija

auxilium ī n pagaacutelba arma ōrum n gintildeklai

aut arba

Caesar aris m Cegravezaris

calamitas ātis f nelaimė ceterus a um kitas

cīvis is m f pilietis -ė

clādēs is f pralaimėjimas

classis is f laivynas moki-nių klasė

cōpiae ārum f karinės pa-jėgos

Dācia ae f Datildekija deinde iš ten po to

dux ducis m vadas

eques itis m raitelis faciō fēcī factum facere daryti

gubernātor ōris m vairi-ninkas

gubernō āvī ātum āre vairuoti

hostis is m f priešas

Illyria ae f

imperium ī n impegraverija

Iūdaea ae f

longus a um ilgas

Macedonia ae f Makedo-nija

mare is n jūra terra ma-rīque sausumojegrave ir j roje

mīles itis m karys kareivis militō āvī ātum āre eiti karinę tarnybą kareiviauti

multus a um daug dau-gelis

Narbōnēnsis e Narbogravenos

nāvis is f laivas nāvis lon-ga karo laivas nāvis onerā-

ria prekybinis laivas

numerus ī m skaičius nōn sōlum sed etiam ne tik bet ir

occupō āvī ātum āre už- imti

onerārius a um krovinių krovininis

Pannonia ae f Panogravenija

pedes itis m pėstininkas portō āvī ātum āre nešti

post su acc po vėliau

prōvincia ae f prov ncija

pugna ae f kova mūšis

Pūnī ōrum m pugravenai t y kartaginiẽčiai

puppis is f vairatildegalis rārus a um retas

saepe dažnai sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti superō āvī ātum āre vir-šyti nugalėti

urbs urbis f miestas

Thrācia ae f Tratildekija terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

turris is f bokštas veniō vēnī ventum ve-nīre atvykti

30

XXIX Schola ūndētrīcēsima

Sententiae Hērēdem facit Deus nōn homō (Coke) Neque mel neque apēs Neque

opīnione sed natūrā cōnstitūtum est iūs (Cicero) Occāsiō facit fūrem Canēs socium in

culīna nūllum amant Ex pēde Herculem Mollis illa ēducātiō quam indulgentiam vocāmus

nervōs omnēs et mentis et corporis frangit (Quīntilliānus) Doctī ratiōnem artis intelligunt

indoctī voluptātem (Quīntilliānus) Sāl Atticus Ut lupus ovem amat Quī mē amat amat et

canem meum Pāx vōbīscum Nihil sub sōle novī Nōn eacuteadem est aetās nōn mēns

(Horātius) Quī male agit ōdit lūcem Pugna suum fīnem cum iacet hostis habet (Ovidius)

Rūs in urbe (Mārtiālis) Ōtium sine litterīs mors est et hominis vīvī sepultūra (Seneca)

Pallida mors aequō pulsat pede pauperum tabernās Rēgumque turrēs (Horātius) Post

mortem nūlla voluptās Post tenebrās lūx Nē mīrum quod dīvīna natūra dedit agrōs ars

hūmāna aedificāvit urbēs (Varrō) Quālis vītā fīnis ita Sub fīne Sub Iove frīgidō

loz Nota bene Egravedvardas Kogravekas (angl Coke 1552ndash1634 metais) ndash aacutenglų pol tikas ir

garsiausias savo meto teacuteisininkas savo veikalais sukūręs bendrosios arba anglosatildeksų teisės

pagrindus Maacuterkas Terentildecijus Varogravenas (lo Varrō 116ndash27 metais prieš Kristų) ndash

rom nų rašytojas mokslininkas 25 knygų veikalo bdquoLotynų kalbaldquo autorius

Vocābula

aedifico 1 statyti aequus a um lygus

aetās ātis f amžius

ager agrī m dirva laukas agō ēgī āctum agere veikti

Atticus a um Atildetikos

apis is f bitė

ars artis f menas

canis is m f šuo kalė

corpus oris n kūnas cōnstituō cōnstituī cōn-stitūtum cōnstituere nu-spręsti nustatyti

dīvīnus a um dieviškas dō dedī datum dare duoti

doctus a um mokytas

ēducātiō ōnis f auklėjimas švietimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīnis is m galas riba frangō frēgī frāctum

frangere laužti frīgidus a um šaltas Herculēs is m Heratildeklis

hērēs ēdis m f paveldėtojas habeō uī itum ēre turėti

hostis is m f priešas

hūmānus a um žmonių iaceō iacuī ndash iacēre gulėti

indulgentia ae f atlai-dumas

indoctus a um nemokytas intellego lēxī lectum legere pastebėti pažinti su-prasti

ita taip tokiu būdu

Iuppiter Iovis m

iūs iūris n teisė

litterae ārum f literatūragrave mokslas

lūx lūcis f šviesa male blogai

mel mellis n medus

mēns mentis f protas mintis siela

mīrus a um nuostabus mollis e minkštas silpnas

mors mortis f mirtis

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

neque ir ne neque neque nei nei occāsiō ōnis f proga dingstis

ōdī ndash ndash ōdisse neapkęsti omnis e visas kiekvienas

ōtium ī n poilsis laisvalaikis

opīniō ōnis f nuomonė

pažiūra požiūris

ovis is f avis pallidus a um išblyškęs

pauper eris m vargšas

pāx pācis f taika pellō pepulī pulsum pellere stumti varyti mušti

pēs pedis m koja

pugna ae f kova mūšis quālis e koks quod nes

ratiō ōnis f protas veikimo būdas

rūs rūris n kaimas laukai

sāl salis n druska

sōl sōlis m saulė

sepultūra ae f laidotuvės

sine su abl be

socius ī m draugas sąjungi-ninkas bendrininkas

sub su acc ir abl po

taberna ae f trobelė lūšna

tenebrae ārum f tamsa

urbs is f miestas vocō āvī ātum āre šaukti vadinti

voluptās ātis f malonumas džiaugsmas

vīvus a um gyvas

31

XXX Schola trīcēsima Adiectīvum

Trečiosios linksniuotės būdvardžiai

Jau esame susipažinę su pirmosios ir antrosios linksniuotės būdvardžiais

altus a um aukštas gilus angustus a um siauras bonus a um geras ceterus a um kitas laetus a um linksmas lātus a um platus magnus a um didelis malus a um blogas

parvus a um mažas plēnus a um pilnas vīvus a um gyvas

mortuus a um miręs vacuus a um tuščias

āter ātra ātrum tamsus juodas dexter tra trum dešinysis līber era erum laisvas miser era erum varganas nelaimingas niger gra grum juodas pulcher chra chrum gražus ruber bra brum raudonas sinister tra trum kairysis

ferreus a um geležinis idōneus a um įdomus līgneus a um medinis

varius a um įvairus

Pirmosios ir antrosios linksniuotės būdvardžiai yra linksniuojami kaip atitinkamų

linksniuočių giminių daiktavardžiai ndash jų galūnės sutampa

Trečiosios linksniuotės būdvardžiai būna trijų dviejų arba vienos galūnės Tai reiškia kad

jie vardininko linksnyje (nom sg) gali turėti tris ir atitinkamai dvi arba tik vieną formą

Trijų galūnių būdvardžiai

ācer m ācris f ācre n aštrus žodynuose užrašomas ācer ācris ācre aštrus

celeber m celebris f celebre n garsus žodynuose užrašomas celeber bris bre garsus

celer m celeris f celere n greitas žodynuose užrašomas celer eris ere greitas

salūber m salūbris f salūbre n sveikas žodynuose užrašomas salūber bris bre sveikas

Dviejų galūnių būdvardžiai

fortis m f forte n narsus žodynuose užrašomas fortis e narsus

gravis m gravis f grave n sunkus žodynuose užrašomas gravis e sunkus

Vienos galūnės būdvardis

fēlīx m f n laimingas gen sg fēlīcis žodynuose užrašomas fēlīx īcis laimingas

ingēns m f n didžiulis gen sg ingentis žodynuose užrašomas ingēns entis didžiulis

pār m f n lygus vienodas gen sg pāris žodynuose užrašomas pār pāris lygus vienodas

sapiēns m f n išmintingas gen sg sapientis žodynuose užrašomas sapiēns entis išmintingas

Trečiosios linksniuotės būdvardžių linksniavimas

Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl

ācer ācris ācre ācris ācrī ācrem ācre ācrī

ācrēs ācria ācrium ācribus ācrēs ācria ācribus

fortis forte fortis fortī fortem forte fortī

fortēs fortia fortium fortibus fortēs fortia fortibus

pār pāris pārī pārem pār pārī

pārēs pāria

pārium

pāribus pārēs pāria

pāribus

32

XXXI Schola trīcēsima prīma Dēclīnātiō quārta ndash ketvirtoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

frūctus f vaisius frūctūs frūctuī frūctum frūctū

frūctus

frūctūs frūctuum frūctibus frūctūs frūctibus frūctūs

cornū f ragas cornūs cornū cornū cornū

cornū

cornua cornuum cornibus cornua cornibus cornua

lacus m lacūs lacuī lacum lacū

lacus

lacūs lacuum lacubus lacūs lacubus lacūs

1 Išverskite Vergilijaus teksto ištrauką

Hīc sēcūra quiēs et nescia fallere vīta

Divēs opum variārum hīc lātīs ōtia fundīs

Spēluncae vīvīque lacūs hīc frīgida Tempe

Mūgitusque boum mollēsque sub arbore somnī (Vergilius)

Sententiae Multae manūs onus levius faciunt Habet etiam in manū gladium et secūrim sē

autem dē bellō et ā latrōnibus nōn līberat (Vulgāta) Neque semper arcum Tendit Apollo

(Horātius) Nōn est meum contrā auctōritātem senātūs dīcere (Cicero) Prīmus sapientiae

gradus est falsa intelligere Status quō Status in quō Statū quō In statū quō Status quō

ante bellum Sexū fēmina ingeniō vir (Mar jos Teregravezės antkapio epitatildefija Aacuteustrija) Venī

Creātor Spīritus Venī Sancte Spīritus Spīritus prōmptus caro autem infīrma (Vulgāta)

Senātus populusque Rōmānus Alterā manū fert lapidem alterā pānem ostentat (Plautus)

Tarptautiniai žodžiai f nišas ndash greičio varžybų baigmė gubernatildetorius ndash gubernijos

valdytojas humatildeniškas ndash žmoniškas klatildesė ndash pastov mokinių grupė kulinatilderija ndash valgių

gaminimo būdas okupuacuteoti ndash užimti o ndash viešoji nuomonė regiogravenas ndash kraštas

Vocābula

arbor oris f medis

arcus ūs m lankas aacuterka

auctōritās ātis f galia val-džia įtaka autoritegravetas

bellum ī n karas

bōs bovis m f jautis karvė

caro carnis f mėsa kūnas clamō āvī ātum āre šaukti

creātor ōris m kūrėjas dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dīves itis turtingas

domus ūs f namas faciō fēcī factum facere daryti

gradus ūs m žingsnis

gladius ī m kardas fallō fefellī falsum falle-re apgauti sukčiauti klastoti falsus a um apgaulingas melagingas

frīgidus a um šaltas

fundus ī m žemės valda dvaras

ingenium ī n gabumai būdas

infīrmus a um nestiprus intellegō lēxī lēctum le-gere suprasti latrō ōnis m plėšikas samdinys

lacus ūs m ežeras

lapis idis m akmuo lātus a um platus levis e lengvas leve lengvai

līberō āvī ātum āre iš-laisvinti išvaduoti

manus ūs f ranka mollis e minkštas malonus

mūgitus ūs m baubimas maurojimas

necō āvī ātum āre žudyti neque ir ne nescius a um nežinantis nežinomas

onus eris n našta

opēs opum n turtas turtai

ostentō āvī ātum āre iš-

tiesti atkišti rodyti

ōtium ī n poilsis laisvalaikis

pānis is m duona

populus ī m tauta prōmptus a um drąsus

quiēs ētis f poilsis ramybė sanctus a um šventas

secūris is f kirvis sēcūrus a um be rūpesčių ramus

senātus ūs m senatildetas

sexus ūs m lytis

spēlunca ae f gr urvas ola

somnus ī m miegas

spīritus ūs f dvelkimas pūtimas dvasia siela

status ūs m stovėjimas padėtis

Tempē n tendō tetendī tentum tendere tempti varius a um įvairus veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

Sg Pl Nom bōs bovēs Gen bovis boum Dat bovī būbus bōbus Acc bovem bovēs Abl bove būbus bōbus

33

XXXII Schola trīcēsima secunda

Domus Rōmāna

Domūs Rōmānae habēbant multa cubicula ātria ālās cubicula culīnam exedram peristȳlium tabernās tabulīnum trīclīnium et vestibulum Ātrium propter iānuam et vestibulum iacet et umbilīcus domī est Ātrium compluvium et impluvium habet Speciōsae pictūrae parietēs ātriī deacutecorant Cubicula parva conclāvia dormītōria sunt Culīna parva et sublūstris est Hīc fornāx est et ancillae labōrābant Servī cibum in culīnā parābant Propter peristȳlium exedra magna est In parietibus

et solīs vidēmus variās pulchrās pictūras Peristȳ- lium est cavaedium porticibus circumdatum in quō saepe sunt etiam piscīnae statuae silānī plantae Tabernae aediculae viae oppositae sunt in quibus rēs variās vēndunt Tabulīnum cubiculum pecūniae tabulārum et imāginum est Solum tessellātum saepe est (Pagal httpslawikipediaorgwikiDomus_Rōmāna)

Tarptautiniai žodžiai impliugravevijus ndash keturka pis baseinas atildetrijuje kompliugravevijus ndash

angagrave atildetrijaus stogegrave konklavagrave ndash kardinotildelų susirinkimas uždarojegrave patalpojegrave (S ksto koplỹ-

čioje) šaũkiamas poacutepiežiui rinkti ndash vidaus kiemas apjuostas kolonadagrave op

ndash paacutertija ar grugravepė nesutinkanti su daugumotildes nuomone pogravertikas ndash atviras prieangis su ko-

logravenomis ndash keturka pis valgomasis stalas su gultais (clīnē) iš trijų stalo pusių

Vocābula

aedicula ae f kambarėlis

āla ae f sparnas

ancilla ae f tarnaitė vergė

ātrium ī n atildetrijus sveta nė

cavaedium ī n kiemas ro-mėnų namegrave kiemo aikšt

cibus ī m maistas circumdō dedī datum dare dėti aplinkui apsupti

conclāve is n užrakinamas kambarys

cubiculum ī n kambarys miegamasis

compluvium ī n kompliugrave-vijus

culīna ae f virtuvė decorō 1 puošti

domus ūs f namas

dormītōrius a um miego miegamasis cubiculum dor-

mītōrium miegamasis kam-barys

exedra ae f gr eksedragrave pa-sikalbėjimų salė

fornāx ācis f krosnis frustra veltui habeō uī itum ēre turėti

hortus ī m sodas iaceō uī ndash ēre gulėti

iānua ae f durys

imāgō inis f paveikslas

impluvium ī n impliugravevijus labōrō 1 dirbti oppositus a um esantis priešais

parō 1 ruošti

parvus a um mažas

pecūnia ae f turtas pinigai

peristȳlum ī n gr perist lis

pariēs etis m siena

pictūra ae f tapyba pa-veikslas

piscīna ae f baseinas

planta ae f augalas

propter su acc greta arti dėl už

porticus ūs m pogravertikas kolonadagrave dengta galegraverija

pulcher chra chrum gra-žus

saepe dažnai

silānus ī m fontatildenas

solum ī n žemė kambario grindys

speciōsus a um gražus

statua ae f statulagrave sublūstris e silpnai apšvies-tas

taberna ae f kraacuteutuvė smuklė

tabula ae f lenta sąskaitų knyga dokumentildetas

tabulīnum ī n archỹvas

tessellātus a um mozaacuteikos

trīclīnium ī n trikl nijus valgomasis

umbilīcus ī m bamba vi-durys

varius a um įvairus vēndō didī ditum ere parduoti

via ae f gatvė

34

XXXIII Schola trīcēsima tertia Numerālia cardinālia ndash kiekiniai skaitvardžiai

I ūnus a um vienas II duo duae duo du III trēs tria trys IV quattuor keturi V quīnque penki VI sex šeši VII septem septyni VIII octō aštuoni IX novem devyni X decem dešimt

XI ūndecim vienuolika XII duodecim dvylika XIII trēdecim trylika XIV quattuordecim keturiolika XV quindecim penkiolika XVI sēdecim šešiolika XVII septendecim septyniolika XVIII duodēvīgintī aštuoniolika XIX ūndēvīgintī devyniolika XX vīgintī dvidešimt

XXX trīgintā trisdešimt XL quadrāginta keturiasdešimt L quinquāginta penkiadešimt LX sexāginta šešiasdešimt LXX septuāginta septyniasdešimt LXXX octōginta aštuoniasdešimt XC nōnāginta devyniasdešimt C centum šimtas M mille tūkstantis MM duo milia du tūkstančiai

Dē exercitū Rōmānō

Gāius Iūlius Caesar legiōnem ultrā ōrdināvit et compositiōnem celebrem statuit In hāc

nova constitūtiōne octōginta mīlitēs centuriam ductam ab centuriōne explēvērunt Sex

centuriae ūnam cohortem explēvērunt et decem cohortēs ūnam legiōnem ductam ab lēgātō

explēvērunt Quaeque legiō circā sex milia mīlitēs habuit sed cohors prīncipālis dīvīsiō in

proeliō fuit Legiōnēs etiam speciālēs mīlitēs inclūsērunt quī nōn pugnāvērunt sed

stipendia plūra recepērunt Exemplī grātiā aquilifer sīgnum lēgātiōnis aquilam tulit

maximam honōrem habet Sīgnifer minus gravia sīgna tulit et opēs exercitūs administrāvit

Antīquīs tempōribus duōdētrīginta legiōnēs exercitum Rōmānum explēvērunt (Pagal

httpswwwwikiwandcomlaExercitus_Rōmānus)

Tarptautiniai žodžiai administruacuteoti ndash valdyti tvarkyti inkliugravezas ndash intarpas skaidriojegrave

sukiet jusioje dervojegrave (vabzdys gintaregrave) kompoz cija ndash meno kūrinio dalių išdėstymas jų

santykis su v suma konstitugravecija ndash pagrindinis valstybės įstatymas specialugraves ndash susijęs su

kuria nors specialyacutebe išskirtinis ypat ngas stipentildedija ndash pastov pinig nė pašalpagrave

Vocābula

administrō 1 patarnauti tvarkyti valdyti

aquila ae f erelis

aquilifer ī m vėliavnešỹs

cohors ortis f kohorta celeber bris bre garsus įžymus dažnas paplitęs

centuria ae f šimtinė

centuriō ōnis m šimtinin-kas centuriogravenas

compositiō ōnis f sudėji-mas sandara sudėtis

circā su acc apie maždaug

constitūtiō ōnis f sandara nustatymas nutarimas

dīvīsiō ōnis f (pa)dalijimas paskirstymas

ductus a um vedamas vadovaujamas

exemplum ī n pavyzdys exemplī grātiā pavyzdžiui

exercitus ūs m (apmokyta) kariuomenė

expleō plēvī plētum plēre pripildyti sudaryti ferō tulī lātum ferre nešti

gravis e sunkus svarbus habeō uī itum ēre turėti inclūdō clūsī clūsum clūdere uždaryti užrakinti įdėti įterpti

lēgātiō ōnis f pasiuntinys-tė pasiuntinybė legatildeto (kar-

vedžio) padėjėjo pareigybė

lēgātus ī m pasiuntinys le-giograveno vadas Cegravezario laikais

legiō ōnis f legiogravenas magnus a um (māior

ius maximus a um) di- delis

mīles itis m karys kareivis minus mažiau multī ae a (plūrēs a plūrimī ae a) daug dau-gelis

novus a um naujas ōrdinō 1 sustatyti eilėmis išrikiuoti sutvarkyti suskirstyti

opēs opum f turtas prīncipālis e pirminis pa-grindinis svarbiausias

proelium ī n kautynės ko-va mūšis

pugnō 1 kovoti kariauti quisque quaeque quid-que kiekvienas recipiō cēpī ceptum ci-pere imti atgal atsiimti gauti

sīgnifer i m v liavininkas

sīgnum ī n ženklas v liava speciālis e specialugraves ypa-tingas rinktinis

stipendium ī n kareivio al-ga alga atlyginimas karinė tarnyba

ultrā toliau vėliau paskiau

tempus oris n laikas

35

XXXIV Schola trīcēsima quārta Dēclīnātiō quīnta ndash penktoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl faciēs ēī f veidas išvaizda vaizdas

fidēs eī f ištikimybė tikėjimas

glaciēs ēī f ledas

merīdiēs ēī m vidurdienis pietūs

seriēs ēī f eilė

spēs eī f viltis

Nom Gen Dat Acc Abl

diēs m diēī diēī diem diē

diēs diērum diēbus diēs diēbus

rēs f reī reī rem rē

rēs rērum rēbus rēs rēbus

Sententiae Mors ultima līnea rērum est (Horātius) Faciēs Hippocratica Bonus animus in

malā rē dīmidium est malī (Plautus) Vectīgālia nervī sunt reī pūblicae (Cicero) Per diem

Pūnica fidēs Audī vidē tacē sī vīs vīvere in pāce Omnium rērum prīncipia parva sunt

(Cicero) Stultus es rem āctam agis (Plautus) Nam mora dat vīrēs tenerās mora percoquit

ūvās Et validās segetēs quod fuit herba facit (Ovidius) Spēs māter stultōrum Spēs ultima

loz Nota bene Hipokratildetas (gr Ἱπποκράτης lo Hippocratēs) ndash garsiausias aacutentikos

graikų gydytojas 18 gydytojas savo šeimojegrave Gydytojai ir šiandien duoda vadinamąją Hipo-

kratildeto priesaiką Hipokratildeto gydymo metogravedai nusakomi tokiom s sententildecijomis Prīmō nōn

nocēre Natūra sanat medicus cūrat Contrāria contrāriīs cūrantur Sententildecijoje Faciēs

Hippocratica ka bama apie mirštančio žmogaus veidą jį pirmasis aprašė Hipokratildetas

Tarptautiniai žodžiai dekoruacuteoti ndash teikti gražią išvaizdą puošti daacuteilinti edukatildecija ndash

auklėjimas lavinimas švietimas egzempliotilderius ndash vienetas iš daugelio tokių pat daiktų

herbatilderas ndash džiov nti augala l nija ndash bet koks nubrėžtas brūkšnys negravervas ndash skaidulų

pluoštas kuriuo iš smegenų ir į jas eina dirginimas pr ncipas ndash pradinis teiginys

respugraveblika ndash valstybės valdymo fograverma kai valdo išrinkti žmonių atstovai segraverija ndash daiktų

ar reiškinių eilė vestibiugravelis ndash pagalbinė patalpagrave iš kurios įeinama į kitagraves patildetalpas

Vocābula

agō ēgī āctum agere va-ryti vesti veikti

animus ī m siela dvasia audiō īvī ītum īre klau-syti

dīmidium ī n pusė dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dō dedī datum dare duoti

contrārium ī n priešingy-

bė contrāria contrāriīs skirt ngos (l gos) skirt ngais (vaacuteistais)

cūrō 1 rūpintis slaugyti gy-

dyti cūrantur praes ind

pass 3 pl yra gyacutedomi (-os)

faciō fēcī factum facere daryti

herba ae f žolė želmuo žalumynai

Hippocraticus a um Hipokratildeto hipokratildetiškas

līnea ae f lininis siūlas vir-velė riba

malum ī n blogis

medicus ī m gydytojas

mora ae f užrukimas gai-šatis laiko tarpas trukmė

mors mortis f mirtis

nam nes

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

noceō nocuī nocitum

nocēre kenkti omnis e visas kiekvienas parvus a um

pāx pācis f taika percoquō percoxī perco-xum percoquere išvirti iškepti subrandinti

prīncipium ī n pradžia pa-grindas

Pūnicus a um pugravenų t y kartaginiẽčių pugraveniškas

sanō 1 gydyti

seges etis f pasėlỹs pasėt java

sī jei stultus a um kvailas rēs pūblica valstybė res-pugraveblika

taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti tener a um švelnus min-kštas jaunas gležnas

ultimus a um tolimiau-sias paskutinis

ūva ae f vynuogė validus a um sveikas stip-rus didelis tinkamas

vectīgal ālis n mokestis

rintildekliava pl patildejamos

videō vīdī vīsum vidēre matyti

vīs ndash f jėga vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

36

XXXV Schola trīcēsima quīnta

Narrātiō Aenēae (I)

Aenēas narrat dē ruinā Trōiae Sed subitō post decem annōs Graecī nōn iam ante Trōiam

erant Ūnō diē ōra maris dēserta erat Castra hostium dēserta erant Tantum equus līgneus

ante portam stat Portās urbis aperimus relinquimus urbem ad castra īmus tentōriaque

ducum Graecōrum īnspicimus Equus magnus nōs terret Quid est Aut spēs aut perniciēs

Quid facere dēbēmus Nōbīs līs erat Alterī equum dēlēre cupiēbant quod nōnnūllī

dīcēbant bdquoIn equō armātī virī sē condunt In animō habent nocte exīre et urbem intrāre et

delēre nōsque necāreldquo Alterī equum in urbem dūcere volēbant Fāma enim erat bdquoSī nōs

equum in urbem dūcimus quondam bellō Graeciam vincimusldquo

1 Atsakykite į klausimus

1 Quis dē ruinā Trōiae narrat 2 Quot annōs Graecī apud Trōiam erant 3 Quid fēcērunt

Graecī ante portam Trōiānam 4 Terret equus magnus Trōiānōs 5 Quī sunt in equō et dē

quā causā

Sententiae Equus Trōiānus Trōia fuit (Propertius) Equō nē crēdite Teucrī (Vergilius)

loz Nota bene Segravekstas Prope cijus (lo Propertius 47ndash15 metais prieš Kristų) ndash

garsus egravetas iš Ugravembrijos parašęs keturias elegravegijų knygas

Vocābula

Aenēas ae n alter era erum kitas ant-ras alter alter vienas kitas

animus ī m siela dvasia

annus ī n metai aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti armātus a um ginkluotas

castra ōrum n stovykla

condō condidī conditum condere įkurti cupiō īvī ītum ere trokšti dēbeō dēbuī dēbitum dēbēre privalėti dēleō ēvī ētum ēre su-naikinti

dēsertus a um tuščias iš-tuštėjęs

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

diēs diēī m diena dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

dux ducis m vadas

enim mat juk nes eō iī ītum īre eiti

equus ī m arklys exeō iī ītum īre išeiti faciō fēcī factum facere daryti

fāma ae f kalbos paskalos gandas

habeō uī itum ēre turėti in animō habere ketinti

hostis is m f priešas svetimšalis

īnspiciō spexī spectum spicere žiūrėti stebėti intrō āvī ātum āre įžengti

līgneus a um medinis

līs lītis f ginčas

mare maris n jūra

narrātiō ōnis f pasakojimas narrō 1 pasakoti necō 1 žudyti nōnnūllus a um kai kuris

nox noctis f naktis

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

perniciēs ēī f pražūtis

porta ae f vartai durys quondam kitados kadaise quot kiek relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis

subitō staiga tantum tiek tik

tentōrium ī n palapinė terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

Trōia ae f Trojagrave Trōiānus a um Trogravejos

Trōiānī ōrum m ubi kai kur

urbs is f miestas

vincō vīxī victum vin-cere nugalėti volō voluī ndash velle norėti

37

XXXVI Schola trīcēsima sexta Narrātiō Aenēae (II)

Sacerdōs Lāocoōn autem ab arce dēcurrit et procul clāmat bdquoO miserī insānī estis Graecīs

crēditis Equum reliquērunt excidiō urbisldquo et magnā vī hastam in equum torsit Est

gemitus sed nōn audīmus Subitō dē Tenedō īnsulā quae ante Trōiam est duo serpentēs

ōrae appropinquant et in duōs fīliōs Lāocoontis invādunt eōs necant et edunt Lāocoōn

iuvāre temptat sed eum quōque serpentēs necant Nōs territī sumus nam sine dubiō deī

īrātī sunt et Lāocoontem pūnivērunt Aperimus portās et dūcimus equum in urbem Posteā

edimus et bibimus et multā nocte somnum altum capimus

Vocābula

altus a um aukštas gilus arx arcis pilis tvirtovė aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti appropinquō 1 prisiartinti audiō īvī ītum īre girdėti autem tačiau bibō bibī bibere gerti capiō cēpī captum ca-pere imti clāmō āvī ātum āre šaukti

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēcurrō (cu)currī cur-sum currere bėgti žemyn nusileisti

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dubium ī n abejonė

dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

equus ī m arklys edō ēdī ēsum ēsse

(edere) valgyti ėsti

excidium ī n sugriovimas sunaikinimas žuvimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīlius ī m sūnus

gemitus ūs m dejavimas īnsānus a um beprotis pamišęs

īnsula ae f sala intrō āvī ātum āre įžengti invādō invāsī invāsum invādere įsibrauti užpulti īrātus a um supykęs

iuvō 1 padėti pagelbėti

Lāocoōn ontis m Laoko-ograventas

mare maris n jūra miser era um vargšas necō 1 žudyti

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

posteā po to paskui vėliau procul toli tolyn

pūniō īvī ītum īre bausti quōque taip pat relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

sacerdōs ōtis m žynys

serpēns entis m f gyvatė

sine su abl be

somnus ī n miegas stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis subitō staiga tantum tiek tik

Tenedus ī m Tegravenedas sala tōrqueō torsī tortum torquēre sukti kreipti terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti territī įbauginti temptō 1 mėginti bandyti

urbs is f miestas

vis ndash f jėga

Plūsquamperfectum

Plūsquamperfectum indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-era-m ōrnāv-erā-s ōrnāv-era-t ōrnāv-erā-mus ōrnāv-erā-tis

ōrnāv-era-nt

habu-era-m habu-erā-s habu-era-t habu-erā-mus habu-erā-tis

habu-era-nt

lēg-era-m lēg-erā-s lēg-era-t lēg-erā-mus lēg-erā-tis

lēg-era-nt

cēp-era-m cēp-erā-s cēp-era-t cēp-erā-mus cēp-erā-tis

cēp-era-nt

vēn-era-m vēn-erā-s vēn-era-t vēn-erā-mus vēn-erā-tis

vēn-era-nt

1 Išverskite sakinius

1 Hodiē iam librum legī quem herī dederās 2 Promētheus hominēs servāvit quōs

Iuppiter necāre cōnstituerat 3 Ut fēcerās ita habēs 4 Causa bellī fuit quod Rōmānī

agrum Sabīnum vastāvērunt Vocābulum vastō 1 siaubti

38

XXXVII Schola trīcēsima septima Mercurius Dīdō et Aenēas

Mercurius Aenēam vīdit gerere pulchram vestem Pūnicam quam Dīdō eī libenter dōnāverat Itaque nūntius Iovis stupuit deinde ad Aenēam celeriter accessit bdquoAudī Aenēas Iuppiter mē mīsit tē monet Quid hīc facis Cūr eō locō tē tam improbē geris Cōgitā dē fātō tuō Hīc iūcundē vīvere tibi nōn licet Relinque Carthāginem nam Italiam petere debēs Posterīs tuīs illic novam patriam parāldquo Verba Mercuriī Aenēam vehementer terruērunt Itaque vir pius quī imperiō Iovis semper pāruerat cōnsilium cēpit fugam petere et regiōnēs Pūnicās relinquere Statim comitēs ad lītus vocāvit eōs classem et arma parāre iussit At Dīdō quae cōnsilia Aenēae iam animadverterat eum verbīs flectere temptāvit et dīxit bdquoCūr mē tam turpiter fallis Cūr fugere properās cūr tam crūdēlis es Nunc dolum tuum perspēxīldquo Postquam Dīdō diū tacuit tristī vōce adiēcit bdquoTibi nimis crēdidī nam tē amāvīldquo Aenēas autem quem Mercurius dē fātō monuerat graviter gemuit bdquoNumquam tibi conūbium prōmīsī Cōgitā deōs vītam meam regere Iuppiter pater deōrum hominumque mē novam patriam quaerere iussit Etiam Trōiam nōn meā sponte relīquī Anchises pater in somnō mē in Italiam īre monuit Dēsine mē tēque querēlīs tuīs vexāre Italiam nōn meā sponte petōldquo Vocābula

accēdō accessī accessum

accēdere prieiti prisiartinti adiiciō adiēcī adiectum adiicere pridurti

animadvertō 3 atkreipti dėmesį sekti

arma ōrum n ginklai audiō 4 klausyti girdėti

Carthāgō inis f Kartatildegina capiō 3 imti celeriter greitai

classis is f (karo) laivynas cōgitō 1 mąstyti galvoti

comes itis m palydovas bendrakeleivis

cōnsilium ī n nutarimas patarimas

conūbium ī n santuoka crēdo 3 tikėti crūdēlis e žiaurus cūr kodėl debeō 2 privalėti

deinde iš ten po to dēsinō siī situm sinere liautis dīcō 3 sakyti

Dīdō ōnis f Didogravenė diū ilgai

dolus ī m klasta dōnō 1 dovanoti faciō 3 daryti fallō fefellī falsum fal-lere apgauti suklaidinti

fātum ī n likimas

flectō flexī flectum

flectere lenkti

fuga ae f bėgimas fugiō fūgī fugitum fu-gere bėgti graviter sunkiai gerō gessī gestum gere-re nešti nešioti vesti gemō uī itum ere dūsauti

illic ten

imperium ī n įsakymas improbē nedorai intrō āvī ātum āre įžengti itaque taigi todėl tad

iubeō iussī iussum iubē-re liepti įsakyti iūcundē maloniai linksmai libenter mielai licet licuit ndash licēre lei-džiama galima

lītus oris n (jūros) krantas

locus ī m vieta

Mercurius ī m Merkugraverijus moneō 2 priminti įspėti mittō 3 siųsti nimis per daug pernelyg numquam niekada

nūntius ī m pasiuntinys ži-nia

pāreō uī ndash ēre paklusti parō 1 ruošti perspiciō spēxī spectum spicere įžiūrėti suprasti petō īvī ītum 3 vykti

pius a um pamaldus doras

posterī ōrum m ainiai postquam po to kai prōmittō 3 pažadėti properō 1 skubėti Pūnicus a um pūnų pū-niškas

quaerō quaesīvī quesī-tum querere ieškoti

querēla ae f aimana dejonė

regiō ōnis f šalis kraštas regō rēxī rēctum regere valdyti

relinquō 3 palikti servō āvī ātum āre saugoti

sponte suā savo noru statim tučtuojau bematant stupeō stupuī stupēre sustoti būti nustebusiam taceō 2 tylėti

tam taip temptō 1 bandyti terreō 2 gąsdinti trīstis e liūdnas turpiter bjauriai šlykščiai vehementer smarkiai karš-tai stipriai labai

vestis is f drabužis vexō 1 mėtyti vyti ginti vīvō 3 gyventi vocō 1 šaukti kviesti volō voluī ndash velle norėti

vōx vōcis f balsas

39

XXXVIII Schola duodēquadragēsima Futūrum II indicātīvī āctīvī

Futūrum II indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-er-ō ōrnāv-er-i-s ōrnāv-er-i-t

ōrnāv-er-i-mus ōrnāv-er-i-tis ōrnāv-er-i-nt

habu-er-ō habu-er-i-s habu-er-i-t

habu-er-i-mus habu-er-i-tis habu-er-i-nt

lēg-er-ō lēg-er-i-s lēg-er-i-t

lēg-er-i-mus lēg-er-i-tis lēg-er-i-nt

cēp-er-ō cēp-er-i-s cēp-er-i-t

cēp-er-i-mus cēp-er-i-tis cēp-er-i-nt

vēn-er-ō vēn-eri-s vēn-eri-t

vēn-er-i-mus vēn-er-i-tis vēn-er-i-nt

1 Išverskite sakinius

1 Legam epistolam tuam quam mihi scrīpseris 2 Ut fēceris ita habēbis 3 Quid ēgerimus

scietis 4 Ut fēceritis ita habēbitis 5 Sī meīs cōnsiliīs parueris salvus eris 6 Crās librum

legēs quam dederō 7 Cum Phillippus dominus Macedoniae Lacaedemoniīs scrīpserat bdquoSī

in Lacōnicam vēnerō terram vestram vōs exigamldquo Lacaedemoniī respondērunt bdquoSīldquo

8 Ūnus homō servum genere Lacaedemonium interrogāvit bdquoProbusne eris sī tē emerōldquo

Servus respondit bdquoEtiam sī nōn emerisldquo

loz Nota bene Didogravenė (lo Dīdō) ė Pigmaliograveno sesuo Sich jo

žmona Kartatildeginos įkūrėja ir karalienė En jas (lo Aenēas) Anch so ir Afrod tės sūnus

legendinis rom nų protėvis Laokoograventas (gr Λαοκόων lo Lāocoōn) Poseidograveno žynys

Trogravejoje bandęs įtikinti troj nus nepriimti gra kų dovanotildes ndash medinio arklio ir už tai kartugrave su

sūnumis pasmaugtas Poseidograveno pasiųstų gyvačių Lakogravenija (γρ Λακονική lo Lacōnica)

ndash kitaip Spaacuterta Lakedaimogravenas (gr Λακεδαίμων lo Lacedaemōn) ndash Peloponegraveso

pugravesiasalio sritis ir to paties pavadinimo jos sogravestinė kitaip Spaacuterta lakedaimoniẽčiai (gr

Λακεδαίμωνιοι lo Lacedaemoniī) ndash Lakedaimograveno gyventojai arba spartiẽčiai

Makedogravenija (gr Μακεδονία lo Macedonia) ndash šalis tarp Tesatildelijos ir Tratildekijos (AV)

Tarptautiniai žodžiai epistolatilderinis ndash laišk (pavyzdžiui epistoliatilderinis palikimas ndash

laiška ) fugagrave ndash trij ndash keturi balsų mugravezikos kūrinys vieno ba so tegravemą nustatyta tvarka

kartoja kiti balsai kons liumas ndash gydytojų pasitarimas kuriamegrave tikslinama ligos diagnogravezė

(ligos nustatymas) svarstoma ligonio būklė gydymo būdai ir priemonės lakograveniškas ndash

trumpas aacuteiškus glaustas (apie ka bą st ilių) perspektyvagrave ndash kūnų vaizdavimo plokštumojegrave

būdas pagrįstas spindulia s iše nančiais iš vieno taško respondentildetas ndash asmuo atsakinė-

jantis į tyrėjo ankegravetos klaacuteusimus

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti

cōnsilium i n nutarimas patarimas

crās rytoj cum kai

dominus ī m šeimininkas ponas valdovas viešpats

epistola ae f laiškas etiam taip pat net ir

exigō exēgī exāctum

exigere išvaryti išvyti emō ēmī ēmptum eme-re pirkti

genus eris n giminė pader-mė r šis

interrogō 1 klausti

Lacedaemoniī ōrum m lakedaimoniẽčiai spartiẽčiai

Lacōnica ae f Lakogravenija

liber librī m knyga

Macedonia ae f Makedograve-

nija

-ne ar pareō uī ndash ēre paklusti

Phillippus ī m Pilỹpas probus a um doras respondeō spondī spōn-sum spondēre atsakyti salvus a um sveikas sī jei jeigu

servus ī m vergas

40

XXXIX Schola ūndēquadrāgēsima Rapīna Sabīnārum

Iam Rōmulus et Remus Rōmam condiderant sed Rōmae parvus numerus fēminārum erant

Itaque Rōmānī lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt Cum lēgāti dīxērunt bdquoFēminās nōn habēmus

Date nōbīs in mātrimōnium fīliās vestrās Sī fīliās vestrās dederitis vōbīs grātiās agēmusldquo ndash

Sabīnī respondērunt bdquoNostrās fīliās nōn vōbīs ēducāverāmusldquo Tum Rōmānī dolō Sabīnās

accēpērunt Itaque iterum lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt et ad lūdōs pūblicōs Rōmam Sabīnōs

ūnā cum mātrōnīs fīliābusque invītāvērunt bdquoCum Rōmam vēneritis lūdōs pūblicōs spec-

tābitisldquo Cum Sabīnī ūnā cum mātrōnīs fīliābusque Rōmam vēnērunt Rōmānī fīliās Sabī-

nōrum raptāvērunt Rapīna Sabīnārum fuit causa bellī Diū Sabīnī cum Rōmānīs pugnā-

verant cum fīliae Sabīnōrum inter Rōmānōs et Sabīnōs sē coniēcērunt et ōrāvērunt bdquoIn nōs

vertite īrās nōs causa bellī sumus Sī vōs propinquī nostrī vīceritis nōs viduae vīvēmus sī

autem Rōmānī vīcerint nōs orbae erimus Cum igitur nōs necāveritis bellum fīniētisldquo

Verba Sabīnārum Rōmānōs Sabīnōsque movērunt Itaque bellum fīnīvērunt Rōmānī

Sabīnōs in oppidum suum recēpērunt et Sabīnī cum Rōmānīs sē coniūnxērunt (EL)

Komentaras Sab nai (lo Sabīnī) ndash itatildelikų gentis gyvenusi Latildecijuje (lo Latium) ir

Ugravembrijoje (lo Umbria) Įkūrus Rogravemą dalis sab nų susijungė su rom nais o kiti gyvenę

kalnuosegrave jiems priešinosi III amžiuje prieš Kristų rom nai nukariavo visagraves sab nų žemegraves ir

sab nams suteikė Rogravemos pilietybę T tas L vijus (lo Titus Livius) rom nų istograverikas aprašė

rom nų ir sab nų konfl ktą dėl moterų Po šio konfl kto abiejų genčių valstybės susijungė ir

sab nų karalius T tas Tatildecijus (lo Titus Tatius) valdė drauge su Rogravemulu vedusiu sab nę

Hers liją (lo Hersilia) Mokslininkai spėja kad sab nai Rogravemoje yra gyvenę Kvirinatildelio

(Quirīnālis collis) Viminatildelio (Vīminālis collis) ir Eskv lijų (Esquilīae) kalvosegrave

Vocābula

accipiō cēpī ceptum ci-pere priimti gauti autem tačiau

bellum ī n karas

causa ae f priežastis

collis is m kalva coniiciō iēcī iēctum iicere įmesti pulti sē con-

iicere mestis condō condidī condi-tum condere įkurti

coniungō iūnxī iūnc-tum iungere sujungti sē coniungere susijungti cum kai kol dīcō 3 sakyti dō dedī datum dare duoti

dolus ī m klasta

diū ilgai ēducō 1 auklėti šviesti eō iī ītum īre eiti faciō fēcī factum facere

daryti

fēmina ae f mόteris

fīlia ae f duktė iam jau invītō 3 kviesti

īra ae f pyktis itaque taigi todėl tad iterum antrąsyk

lēgātus ī m pasiuntinys

lūdus ī m žaidimas pl žai-dynės

mātrimōnium ī n santuo-ka in mātrimōnium dare vesti

mātrōna ae f matronagrave kil-minga mόteris

mittō 3 siųsti moveō 2 judinti paveikti necō 1 žudyti

oppidum ī n miestas

orba ae f našlaitė propinquus a um artimas

pl propinquī artimieji

pūblicus a um viešas pugnō 1 kovoti kautis ōrō 1 kalbėti melsti prašyti

rapīna ae f pagrobimas raptō 1 pagrobti recipiō cēpī ceptum cipere paimti atga atsiimti respondeō 2 atsakyti spectō 1 stebėti sī jei jeigu tum tada

ubi kai kur

teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti ūnā kartu drauge išvien veniō 4 atvykti vertō vertī versum ver-

tere versti čia atsukti

vidua ae f našlė vincō vīcī vīctum vin-cere nugalėti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

41

XL Schola quadrāgēsima

Initium bellī Gallicī

Helvētiī fīnēs suōs quī angustī sunt relinquere et per prōvinciam nostram iter facere cōnstituunt Explōrātōrēs cōnsilium hostium Caesarī nūntiant Caesar magnīs itineribus ab urbe in Galliam ulteriōrem contendit et incrēdibilī celeritāte ad Genavam pervenit Helvētiī lēgatōs ad eum mittunt nōbilēs cīvēs quī eius voluntātem petunt sed Caesar id nōn concēdit et eā legiōne quam sēcum habet mīlitibusque fortibus quī ex prōvinciā conveniunt ā lacū Lemannō quī in flūmen Rhodanum īnfluit ad montem Iūram quī fīnēs Sēquanōrum ab Helvētiīs dīvidit mūrum in altitūdinem pedum sēdecim fossamque perdūcit eōque modō Helvētiōs itinere prohibet (Buchner)

Sententiae Virtūs Rōmāna constat ex hīs virtūtibus disciplīna pietās fidēs gravitās

paupertās cōnstantia Nōn nōbīs sōlum nātī sumus (Cicero) Nōn fōrmōsus erat sed erat

fācundus Ulixēs (Ovidius)

Komentaras Gatildejus Jugravelijus Cegravezaris (lo Caesar) aprašo Gatildelijos užkariavimą savo bdquoGatildelų karo užrašuoseldquo (lo Commentāriī dē bellō Gallicō) Karas prasideda nuo susidūrimo su gatildelų tauta helvegravetais (lo Helvētiī) gyvenusiais teritograverijoje kur yra dab Šveicatilderija Helvegravetai norėjo palikti savo žemegraves ir persikelti į vatildekarus prie Okeatildeno (lo Ōceacuteanus dab Atlaacutento vandenyacutenas) ą

Vocābula

altitūdō inis f aukštis

angustus a um siauras

bellum ī n karas

celeritās ātis f greitumas concēdō cessī cessum cēdere trauktis užleisti

cōnstantia ae f pastovu-mas patvarumas išfvermė

cōnstituō stituī stitu-tum stituere nuspręsti nustatyti

contendō tendī tentum tendere įtempti stengtis skubėti siekti

conveniō 4 sueiti susirinkti

disciplīna ae f drausmė

dīvidō dīvīdī dīvīsum dīvidere dalyti skaldyti

explōrātor ōris f žvalgas faciō 3 daryti iter facere keliauti

fācundus a um iškalbin-gas kalbus šnekus

fidēs eī f tikėjimas ištiki-mybė

fīnis is m galas baigmė

riba pl sienos šalis kraštas

flūmen inis n upė

fōrmōsus a um gražus

dailus

fortis e narsus stiprus

fossa ae f griovys

Gallicus a um galų gališ-kas

Genava ae f Genavagrave dab Ženevagrave

gravitās ātis f sunkumas rimtumas orumas būdo tvirtumas

Helvētiī ōrum m helvegravetai

hostis is m priešas svetim-šalis

incrēdibilis e neįtikimas īnfluō flūxī flūxum fluere įtekėti

initium ī n pradžia

iter itineris n kelias

Iūra ae m J ra kalnai

lacus ūs m ežeras

legiō ōnis f legiogravenas

Lemannus ī m (ežeras) Le-matildeno (dab Ženegravevos) ežeras

mīles itis m karys kareivis mittō 3 siųsti

modus ī m būdas

mōns montis m kalnas kalnynas kalnai

mūrus ī m siena

nātus a um gimęs

nōbilis e kilmingas kilnus nūntiō 1 pranešti

paupertās ātis f neturtas perdūcō 3 išvesti nuvesti

pēs pedis m koja pėda petō īvī ītum ere ieškoti siekti prašyti vykti

pietās ātis f pamaldumas pagarba

prohibeō hibuī hibitum hibēre neleisti uždrausti

prōvincia ae f provincija -que ir

relinquō 3 palikti

Rhodanus ī f Rodatildenas dab Ronagrave

sēdecim šešiolika

Sēquanī ōrum m sekvatildenai sōlum tikti tik

Ulixēs is m Odis jas ulterior ulterius esantis anoj pusėj tolimesnis

urbs is f miestas perveniō 4 atvykti

virtūs ūtis f vyriškumas narsumas dorybė

voluntās ātis f valia noras sutikimas

42

Page 5: HORTUS LATINUS PARS TERTIA - lm€¦ · IV. Schola quārta. Sententiae. Prōnōmina - įvardžiai Prōnōmina dēmōnstrātīva – parodomieji įvardžiai hic, haec, hoc šitas,

4

IV Schola quārta Sententiae Prōnōmina - įvardžiai

Prōnōmina dēmōnstrātīva ndash parodomieji įvardžiai

hic haec hoc šitas šis (arti manęs)

iste ista istud anas (arti tavęs)

ille illa illud anas (arti jo)

is ea id tas jis

idem ēadem idem tas pats

Singulāris Plūrālis

Nom Gen Dat

Acc Abl

hic hūius huic

hunc hōc

haec hūius huic

hanc hāc

hoc hūius huic

hoc hōc

hī hōrum hīs

hōs hīs

hae hārum hīs

hās hīs

haec hōrum hīs

haec hīs

Singulāris Plūrālis

Nom is ea id eī eae ea is ea id

tas jis

Gen eius eōrum eārum eōrum

Dat eī eīs

Acc eum eam id eōs eās ea

Abl eō eā eō eīs

Singulāris Plūrālis idem eadem

idem

tas pats

Nom idem eacuteadem idem eīdem eaedem eacuteadem

Gen eiusdem eōrundem eārundem eōrundem

Dat eīdem eīsdem

Acc eundem eandem idem eōsdem eāsdem eacuteadem

Abl eōdem eādem eōdem eīsdem

1 Išverskite sentencijas Ille hodiē ego crās Ille terrārum angulus mihi rīdet (Horātius)

Is pater est quem nūptiae dēmōnstrat (Dīgesta) Id est (i e) Idem Idem duo faciunt nōn

est idem Idem nōn semper idem Idem per idem Eiusdem farīnae (Seneca) Eī morbō nō-

men sunt avāritia (Cicero) Eius est perīculum cūius est commodum Eō nōmine Eōdem

pōculō bibere (Cicero) Ex hōc numerō est (Cicero) Fābula dē tē est Fide sed cuī vidē

Tarptautiniai žodžiai demonstruacuteoti ndash daryti demonstratildeciją viešai rodyti f lmus madagraves

bandymus docentildetas ndash aukštosios mokyklos dėstytojo mokslo vardas fatildebula ndash iš eilės

išdėstyti egravepinio kūrinio įvykiai nugravemeris ndash skaičius rodantis daikto vietą eilėjegrave

Vocābula

angulus ī m kampas kertė

avāritia ae f godumas go-bšumas

bibō bibī bibere gerti

commodum ī n patogu-mas nauda pelnas

dē su abl apie dēmōnstrō āvī ātum āre (pa)rodyti

dīgesta ōrum n digegravestai

crās rytoj

fābula ae f pasakėčia pasa-kojimas

faciō fēcī factum facere daryti

farīna ae f miltai fidō fidere tikėti

morbus ī m liga

nōmen inis n vardas

nūptiae ārum f vestuvės

santuoka vedybos

numerus ī m skaičius

pōculum ī n taurė rīdeō rīsī rīsum rīdēre juoktis

sed bet semper visada videō vīdī vīsum vidēre matyti

hic haec hoc šitas šis

5

V Schola quīnta Realijos

Digegravestai (lo dīgesta) ndash rom nų teisės rinkinys

Vulgatagrave (lo Vulgāta) ndash lotỹniškas Šventojo Rašto vertimas

atliktas šv Jerogravenimo pripažintas Bažnyčios (iš lo vulgātus a

um visuotinis bendras visiems prieinamas) Šv Jerogravenimas (Eu-

zegravebijus Sofrogravenijus Jerogravenimas lo Eusebius Sophronius Hiero-

nymus 347ndash420 metai) yra Dalmatildetijos ir Liograveno mokinių moky-

tojų mokslininkų vertėjų askegravetų mokslo ir Biblijos draugijų

globėjas Lietuvos Respublikos kultūros ministegraverija kasmet rugsė-

jo 30-ąją (Tarptautinę vertėjų dieną) skiria Šv Jerogravenimo pregravemiją

Maacuterkas Tugravelijus Cicerogravenas (lo Cicero

106ndash43 prieš Kristų) garsus Rogravemos valstybės

veikėjas kogravensulas įžymus rašytojas oratildetorius mokslininkas lotỹnų kalbos

nogravermintojas Cicerogravenas išgarsėjo kalbom s Žinomiausios jo keturios kalbos

prieš sąmokslininką Katil ną vadinamos Katilinatilderijomis

Kv ntas Horatildecijus Flagravekas (lo Horātius 65ndash8 prieš Kristų) ndash žymiausias

rom nų poegravetas ogravedžių (giesmių) kūrėjas parašęs jų keliagraves knygagraves veikalą Ars

poētica (Poetikos menas) Žinomi jo vienos ogravedės žodžiai exēgī

monumentum bdquopasistačiau paminkląldquo ir nōn omnis moriar bdquone visas

mirsiuldquo ndash jais poegravetas ka ba apie savo kūrybos nemirtingumą

Liugravecijus An us Segraveneka (lo Seneca 4 prieš ndash 65 po) ndash žymus rom nų

filosogravefas rašytojas valstybės veikėjas gamtos tyrinėtojas Jis buvo

imperatildetoriaus Nerograveno auklėtojas Parašė daug veikalų bdquoApie išminčiaus

tvirtybęldquo bdquoApie sielos ramybęldquo bdquoGamtos klausimusldquo tragegravedijas bdquoPamišęs

(lo Vergilius 70ndash19 prieš Kristų)

garsus romėnų poegravetas Garsiausias jo kūrinys ndash poemagrave bdquoEneidagraveldquo Joje

neva duoda pradžią Jugravelijų giminei Iš tos giminės buvo kilę Gatildelijos

užkariautojas Gatildejus Jugravelijus Cegravezaris garsus rom nų rašytojas ir

pol tikas ir Oktaviatildenas Augugravestas ndash pirmasis Rogravemos imperatildetorius

Aristogravetelis (gr Αριστοτέλης lo Aristotelēs 384ndash322 metai prieš

Kristų) ndash vienas garsiausių (greta Sokratildeto ir Platograveno) senovės gra kų filosὸfų tyrinėtojas

gamtininkas Aristὸtelis mokėsi Platograveno Akadegravemijoje vėliau At nuose įkūrė savo mokyklą

vadinamąjį Lik jų prie Apolograveno Likiẽčio giraitės (gr λύκος ndash vilkas) Aristogravetelis dėstė savo

mokykloje įvairiugraves dalykugraves Jis parašė daugelio mokslo šakų veikalus logravegikos veikalą bdquoOrga-

nonasldquo filosogravefijos bdquoMetaf zikaldquo gamtos mokslų veikalus bdquoFizikaldquo bdquoApie dangųrdquo bdquoApie

atsiradimą ir išnykimąldquo bdquoMeteorologravegikaldquo bdquoGyvūnų istorijaldquo bdquoApie gyvūnų dalisldquo bdquoApie

gyvūnų judėjimąldquo psichologravegijos ndash bdquoApie sieląrdquo visuomenės mokslo ndash bdquoPolitikaldquo retograverikos

ir poegravetikos ndash bdquoPoegravetikaldquo ir kitus Aristὸtelis yra laikomas daugelio mokslo šakų pradininkugrave

6

VI Schola sexta REPETĪTIŌ Praepositiō ndash prielinksnis

Prielinksniai su galininku ante prieš ante scholam prieš patildemokas apud pas prie apud avum pas senelį apud Rōmam prie Rogravemos ad prie pas iki į oppidum situm ad fluvium miestas esantis prie upės ad avum redīre grįžti pas senelį ad Kalendās Graecās iki graikiškų Kalen-dų (t y niekada)

ad astra į žvaigždes

per per per Asiam iter facere keliauti per Atildeziją per tōtam vītam per visą gyvenimą per multōs annōs daug metų post po už (vietos ir laiko reikšme) post negōtium iūcundum ōtium po dar-bo malonu pailsėti

post longum tempus po ilgo laiko post mē erat Aegīna ante mē Megara už manęs buvo Aiginagrave prieš mane Megravegara

circum circā aplink apie terra circum axem sē convertit žemė su-

kasi apie savo ašį

circā secundam hōram apie antrą valandą contrā prieš contrā tyrannum prieš tirotildeną inter tarp inter lūnam et terram tarp mėnulio ir žemės

trāns per už kitoje pusėje trāns Rhēnum incolunt gyvena už Re no Prielinksniai su abliatyvu ā ab abs nuo iš ā prīncipiō nuo pradžios ab Olympō iš Ol mpo abs tē nuo tavęs

cum su cum amīcā su draugegrave mēcum su manimi

ē ex iš ex librīs iš knygų dē nuo iš apie dē tēctō dēscendere nulipti nuo stogo dē lupō narrāre pasakoti apie vilką prō dėl už prō fōrmā formalia prō me-

moriā atminčiai prō patriā dėl tėvynės sine be išskyrus sine cūrā be rūpesčio prae priešais dėl prae sē agere priešais save varyti

Victōria in Circō Maximō

Hodiē Aulus in Circō Maximō est nam ibi lūdī sunt Ubi Gāius amīcus est Aulus diū exspectat Tandem amīcus adest Subitō populus clāmat bdquoAvē senatorldquo Mārcus Aquīlius Flōrus senātor adest Etiam Aulus et Gāius clāmant bdquoAvē senātorldquo Nunc populus tacet portae patent equī et agitātōrēs accedunt Dēnique equī in carceribus stant senātor sīgnum dat equī currunt Populus surgit et clāmat Etiam Aulus et Gāius surgunt Tum Aulus gaudet bdquoSyrus victor estldquo Sed Gāius dīcit bdquoEtiam equī victōrēs suntldquo

Vocābula

accedō cessī cessum ce-dere prieiti prisiartinti adsum afuī ndash adesse būti čia pat dalyvauti padėti

agitātor ōris m lenktynininkas

aveō avēre sveikinti

carcer eris m starto vieta

circus ī m cirkas clāmō āvī ātum āre šaukti

currō cucurrī cursum currere bėgti dēnique pagaliau dō dedī datum dare duoti

diū ilgai

equus ī m arklys etiam taip pat exspectō āvī ātum āre laukti

faciō fēcī factum facere daryti

gaudeō gāvīsus sum gau-

dēre džiaugtis (verbum dep) ibi kur

lūdī ōrum m žaidynės

morbus ī m liga nam nes nunc dabar

pateō patuī patēre būti atviram atidarytam tęstis

porta ae f vartai

senātor ōris m senatildetorius

sīgnum ī n ženklas stō stetī statum stāre stovėti

subitō staiga surgō surrēxī surrec-tum surgere keltis tandem pagaliau taceō tacuī tacītum tacēre tylėti ubi ten

victor ōris m nugalėtojas

videō vīdī vīsum vidēre matyti

7

VII Schola septima Alphabētum Graecum (repetītiō)

Raidės Pavadinimas Transkripcija Tarimas

Α α Ἄλφα Alpha a

B β Bῆτα Bēta b

Γ γ Γάμμα Gamma g ŋ

Δ δ Δέλτα Delta d

E ε Ἒ ψῑλον Epsīlon ĕ

Z ζ Zῆτα Zēta dz

H η Ἦτa Ēta ē (ė)

Θ θ Θῆτα Τhēta th (t)

I ι Ἰῶτa Iōta i

K κ Κάππα Kappa k

Λ λ Λάμβδα Lambda l

M μ Mῦ Muuml m

N ν Nῦ Nuuml n

Ξ ξ Ξεῖ Ksī ks

O o Ὂ μῑκρόν Omīkron ŏ

Π π Πεῖ (Πῑ) Pī p

Ρ ρ Ῥῶ Rhō r

Σ σ ς Σίγμα Sigma s

T τ Tαῦ Tau t

Υ υ ῍Υ ψῑλόν Uumlpsīlon uuml (iu)

Φ φ Φεῖ (Φῑ) Phī ph (f)

Χ χ Χεῖ (Χῑ) Chī kh (ch)

Ψ ψ Ψεῖ (Ψῑ) Psī ps

Ω ω ῏Ω μέγα Ōmēga ō

Tarptautiniai žodžiai akadegravemija (gr Ἀκαδημία lo Acadēmia) ndash m tinio

herogravejaus Akadegravemo giraitėje Platograveno įkurtagrave filosogravefinė mokyklagrave veikusi 387 metais prieš

Kristų ndash 529 metais po Kristaus dabar aukščiausių mokslo ar meno įstaigų draugijų aukš-

tųjų mokyklų pavadinimas biologravegija (gr βίος gyvenimas gr λόγος mokslas) ndash mokslas

tiriantis gyvybę ir jos d snius Jerogravenimas (gr Ἱερώνυμος) ndash asmens vardas iš gr ἱερός

šventas gr ὄνυμα vardas filologravegija (gr φιλέω myliu gr λόγος žodis mokslas) ndash kalboacute-

tyra filosogravefas (gr φιλέω myliu σοφία išmintis) ndash filosogravefijos special stas mąstytojas filo-

sogravefija ndash mokslas tiriantis bendruacuteosius d snius f zika (gr φύσις gamta) ndash mokslas tiriantis

bendrąsias mategraverijos (mẽdžiagos ir lauko) savyacutebes sandarą ir judėjimo d snius lic jus

(gr Λύκειοv iš Apolograveno epitegraveto Λύκειος vilkų žudytojas lo Lycēum) ndash vidurinė ar aukš-

tesnioji mokyklagrave logravegika (gr λογική) ndash mokslas tiriantis mąstymo d snius ir jų fogravermas

metaf zika ndash (gr μετά τα φυσικά (tai kas) po f zikos) filosogravefijos dalis tirianti anapus nę

būtį meteorologravegija ndash mokslas tiriantis atmosfegraverą ir jos reiškinius mugravezika (gr Μοῦσα

mūzagrave) ndash meno šakagrave reiškiamagrave garsais poegravetas (gr ποιητής) ndash poegravezijos kūrėjas poegravetika (gr

ποιητική) ndash mokslo šaka tirianti literat ros fogravermas pol tika (gr τά πολιτικά pogravelio reikalai

arba menas valdyti valstybę) ndash bendro žmonių gyvenimo visuomenėje tvarkymo veiklagrave

8

VIII Schola octāva

Dē Germāniā et Germānīs antīquiīs

Germānia antīqua in mediā Eurōpā erat Germānī trāns Rhēnum incolēbant In Germāniā

silvae magnae erant plēnae bestiīs ferīs Praecipuē magna Hercȳnia silva erat ut Caesar in

commentāriīs suīs dē bellō Gallicō scrīpsit Hercȳnia silva ferē ā Rhēnō ad terram Dācōrum

patēbat Incolae Germāniae antīquae bellicōsī erant Virīs Germānōrum figūra magna capil-

līque longī et flāvī erant Fēminae pulchrae et probae līberī autem Germānōrum rōbustī et

impigrī erant Oppida Germānīs antīquīs nōn erant Germānī in silvīs magnīs habitābant

Gladiī scūta et hastae arma Germānōrum erant Membra virōrum Germānōrum magna et

rōbusta animī autem dūrī et asperī erant

1 Atsakykite į klausimus

Ubi erat Germānia antīqua Ubi Germānī incolēbant Quid Hercȳnia erat Ubi Hercȳnia

erat Erantne Germānīs antīquīs oppida Ubi Germānī antīquī habitābant

Tarptautiniai žodžiai agitatildetorius ndash agituacuteojantis žmogus c rkas ndash senovės Rogravemoje

vieta jojimo varžyboms vežimų lenktynėms ir kitoms pramogoacutems pastatas ar palapinė cirko

vaidinimams meno šakagrave pagrįstagrave jėgotildes ir miklugravemo demonstratildevimu fatildektas ndash tikras

nepramanytas įvykis atsitikimas reiškinys figūragrave ndash žmogaus kūno sudėjimas propogravercijos

komentatilderas ndash aacuteutoriaus knygos leidėjo ar rengėjo paaacuteiškinamosios patildestabos magnatildetas ndash

LDK Leacutenkijoje ir Ventildegrijoje stambus žemvaldỹs popul stas ndash pol tikas veikiantis liau-

džiai patinkančiais šūkiais kad užsitikrintų jos patilderamą per rinkimugraves pregravemija ndash apdova-

nojimas už ypat ngus kokiotildes nors veiklotildes laimėjimus ar nuopelnus pap ldomas atlyginimas

priemoka už gerą darbą senatildetorius ndash senatildeto narỹs V ktoras ndash asmens vardas

loz Nota bene Hercȳnia silva Haacuterco miškas Haacuterco kalnai dabar yra Vokiet joje Žemu-

t nės Saksogravenijos ir Tiur ngijos žẽmėse (aukščiausias Brogravekeno kalnas 1141 metras) Hercȳ-

nia silva antikos laikais tęsėsi per V durio Eurogravepą nuo Dunotildejaus aukštupio iki Datildekijos

Tosegrave viẽtose nuo seniausių laikų gyveno ke tų gentys Vardą lo Hercȳnia mokslininkai

kildina iš kelt Perkūnija šis žodis g miniškas lie perk nas ir jo vẽdiniui perk nija

loz Nota bene Maacuterkas Valegraverijus Marciatildelis (lo Mārtiālis 43ndash104 metais) ndash rom nų

poegravetas išgarsėjęs epigratildemomis ndash trumpais sąmoj ngais g riamojo ar pe kiamojo turinio

eilėraščiais

Vocābula

animus ī m siela dvasia

arma ōrum n gintildeklai asper era erum šiurkštus autem tačiau

commentārium ī m užra-šai pastabos komentatilderas

bellicōsus a um karingas

bellum ī n karas

bestia ae f žvėris

capillus ī m plaukas plaukai

dūrus a um kietas tvirtas

Dācī ōrum m datildekai ferē beveik

ferus a um laukinis

figūra ae f išvaizda pavi-dalas

flāvus a um geltonas Gallicus a um gatildelų habitō āvī ātum āre gy-venti

hasta ae f ietis Hercȳnia silva Haacuterco miškas impiger gra grum veiklus incolō coluī cultum ere gyventi (kamegrave)

līberī ōrum m vaikai

membrum ī n sąnarys

oppidum ī n miestas pateō patuī patēre tęstis plēnus a um pilnas praecipuē ypač probus a um doras

Rhēnus ī m Re nas

rōbustus a um tvirtas scrībo scrīpsī scrīptum scrībere rašyti

scūtum ī n skydas sum fuī ndash esse būti

vir virī m vyras

9

VIII Schola octāva REPETĪTIŌ Dēclīnātiō tertia

Trečioji linksniuotė priebalsinis tipas

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

peccātor m peccātōris peccātōrī peccātōrem peccātōre peccātor

leō m leōnis leōnī leōnem leōne leō

legiō f legiōnis legiōnī legiōnem legiōne legiō

virtūs f virtūtis virtūtī virtūtem virtūte virtūs

cīvitās f cīvitātis cīvitātī cīvitātem cīvitāte cīvitās

flūmen n flūminis flūminī flūmen

flūmine flūmen

Nom Gen Dat Acc

Abl Voc

peccātōrēs peccātōrum

peccātōribus peccātōrēs

peccātōribus peccātōrēs

leōnēs leōnum

leōnibus leōnēs

leōnibus leōnēs

legiōnēs legiōnum

legiōnibus legiōnēs

legiōnibus legiōnēs

virtūtēs virtūtum

virtūtibus virtūtēs

virtūtibus virtūtēs

cīvitātēs cīvitātum

cīvitātibus cīvitātēs

cīvitātibus cīvitātēs

flūmina flūminum

flūminibus flūmina

flūminibus flūmina

Sententiae Ego sum quī sum (Vulgāta ndash hebr YHWH) Hīc iacet peccātor (apie Myacutekolą

Kaz mierą Patildecą LDK didįjį egravetmoną Vilniaus Šv Petro ir Povilo bažnyčia) Alma māter

Vilnensis (Universitegravetas teikia dvasinį pẽną) Māter Misericordiae Sub tuum praesidium

cōnfugimus (Aušrotildes Va tų koplyčios įrašas) Littera occidit Spīritus vīvificat (VU

Filologravegijos fakultegravetas) Suō nōmine Suō tempore Sub lēge lībertās Cīvītās Deī

(Augustīnus) Virtūs prīma ndash compescere linguam (Catō)

loz Nota bene Tetragramagrave YHWH Jatildehvė (hebr יהוה YHWH) gr ἐγώ εἰμι ὁ ὤν lo

Ego sum quī sum yra Dievo įvardijimas Sẽnojo Testamentildeto Išėj mo knỹgoje (3 14)

bdquoBetgi ndash Mozė sakė Dievui ndash kai nueisiu pas izraelitugraves ir sakysiu jiems rsquoJūsų protėvių Dievas

atsiuntė mane pas jusrsquo o jie manęs klaus rsquoKoks jo vardasrsquo Ką aš jiems pasakysiuldquo Dievas tarė

Mozei rsquoAš esu kuris esursquo

Pugraveblijus Ov dijus Nazogravenas (lo Ovidius 43 prieš Kristų ndash 17 po Kristaus) ndash iškilus

rom nų poegravetas parašęs bdquoMetamorfozegravesldquo bdquoMeilės menąldquo bdquoHeroidegravesldquo Auregravelijus

August nas (lo Aurēlius Augustīnus 354ndash439) ndash vienas įtaikingiausių katalikų bažny-

čios teogravelogų filogravesofas religinio mokslo skleidėjas parašęs daug veikalų Maacuterkas Pogravercijus

Katogravenas Vyresnyacutesis (lo Catō 234ndash149) ndash mokslininkas

Tarptautiniai žodžiai demonstruacuteoti ndash viešai rodyti pavyzdžiui f lmus madagraves

bantildedymus prez diumas ndash asmenų grupė išrinktagrave vadovauti susirinkimui suvažiavimui

ndash bespa ndash C2H5OH)

tetragramagrave (gr τέτταρες ketur gr γράμμα bruožas rašmuotilde ra dė) hebratildejiški priebalsiai

YHWH reiškiantys Dievo vardą Jatildehvė vulgatagrave ndash lotỹniškas Biblijos vertimas

Vocābula

almus a um maitinantis

cīvītās ātis f miestas vals-tybė

compescō pescuī pesce-re sulaikyti suvaldyti su-tramdyti

cōnfugiō fūgī fugere bėgti pagalbos ieškoti prie-globsčio

eō iī ītum īre eiti

iaceō iacuī iacitum ia-cēre gulėti iam jau

lēx lēgis f įstatymas

legiō ōnis f legiogravenas

leō leōnis m liūtas

lībertās ātis f laisvė

littera ae f ra dė

misericordia ae f gailes-tingumas

nōmen inis n vardas occīdō cīdī cīsum cīde-re partrenkti nužudyti

peccātor ōris m nusidėjėlis

praesidium ī n apsauga

spīritus m pūtimas dvasia

sub su acc ir abl po

virtūs ūtis f narsumas vīvificō āvī ātum āre at-gaivinti prikelti iš numirusių

10

IX Schola nōna REPETĪTIŌ Verbum ndash veiksmažodis

Coniugātiōnēs ndash asmenuotės

Infekto kamienas

ornā- habē- leg- capi- venī-

Īnfīnītīvus praesentis āctīvī

ornā-re puošti habē-re turėti leg-ĕ-re skaityti cap-ĕ-re imti venī-re atvykti

Praesēns indicātīvī āctīvī

ornō puošiu ornā-s orna-t ornā-mus ornā-tis

orna-nt

habe-ō turiu habē-s habe-t habē-mus habē-tis

habe-nt

leg-ō skaitau leg-i-s leg-i-t leg- -mus leg- -tis

leg-u-nt

capi-ō imu capi-s capi-t

-mus -tis

capi-u-nt

veni-ō atvykstu venī-s veni-t venī-mus venī-tis

veni-u-nt

Imperātīvus praesentis āctīvī

ornā puošk ornā-te

habē turėk habē-te

leg-e skaityk leg- -te

cap-e imk -te

venī atvyk venī-te

Futūrum I indicātīvī āctīvī

ōrnā- habē- leg- capi- venī-

ōrnā-b-ō ōrnā-b-i-s ōrnā-b-i-t ōrnā-b-i-mus ōrnā-b-i-tis ōrnā-b-u-nt

habē-b-ō habē-b-i-s habē-b-i-t habē-b-i-mus habē-b-i-tis habē-b-u-nt

leg-a-m leg-ē-s leg-e-t leg-ē-mus leg-ē-tis leg-e-nt

capi-a-m capi-ē-s capi-e-t capi-ē-mus capi-ē-tis capi-e-nt

veni-a-m veni-ē-s veni-e-t veni-ē-mus veni-ē-tis veni-e-nt

loz Nota bene Kalbotildes sistemagrave

sistemagrave (gr σύστημα [systēma] bdquosandaraldquo)

ir paradigmagrave (gr παράδειγμα [paradeigma] bdquopavyzdysldquo) Sistemagrave yra visumagrave sudaryacuteta iš

daugyacutebės s a suvokti iš tų atskirų dalių ndash pavyzdžių

paradigmagraves ndash pavyzdžius suvoksite sistegravemą ndash v sumą Iš lentelių pabandykite nustatyti

1 Išmokite atmintinai asmenuoti šias paradigmagraves

2 Nustatykite ir išverskite šių veiksmažodžių formas Pavyzdys legēs futurum I 2 sg

Habet venīte venītis ōrnābāmus capiēmus capimus ōrnābō veniam habēbunt capiunt

3 Išverskite į lotynų kalbą šias formas

Turėjau atvykstate atvyksite atvyk puošėme puošime imkite imsiu turėsiu jis skaitys

Imperfectum indicātīvī āctīvī

ōrnā-ba-m ōrnā-bā-s ōrnā-ba-t

ōrnā-bā-mus ōrnā-bā-tis ōrnā-ba-nt

habē-ba-m habē-bā-s habē-ba-t

habē-bā-mus habē-bā-tis habē-ba-nt

leg-ēba-m leg-ēbā-s leg-ēba-t

leg-ēbā-mus leg-ēbā-tis leg-ēba-nt

capi-ēba-m capi-ēbā-s capi-ēba-t

capi-ēbā-mus capi-ēbā-tis capi-ēba-nt

veni-ēba-m veni-ēbā-s veni-ēba-t

veni-ēbā-mus veni-ēbā-tis veni-ēba-nt

11

X Schola decima REPETĪTIŌ Coniugātiōnēs ndash asmenuotės

Sententiae Nōs habēbit humus (bdquoGaudeāmusldquo) Trēs faciunt collēgium [viduramžiais jei

susirinkdavo trys studentai dėstytojas galėdavo skaityti paskaitas] Amīcum probā probātum

amā Age quid agis Dīvide et imperā [imperial stų šūkis] Dēstruam et aedificabō (Vulgāta)

Dā mihi ubi stāre et ego terram movēbō (Archimēdēs) Ego movēbō nōn sōlum terram sed

et caelum (Vulgāta) Cum ventīs lītigāre (Petrōnius) Equō nē crēdite Teucrī (Vergilius)

Ergō ego nec amīcum habeō nec inimīcum Verba docent exempla trahunt Fābula docet

(Terentius) Ferrum natāre docēs Īgnōrāmus et īgnōrābimus [agnogravestikų posakis] In aquā

scrībis Et cognōscētis vēritātem et vēritās līberābit vōs (Vulgāta) Nōn est vīvere sed

valēre vīta (Mārtiālis) Sapere audē (Horātius)

1 Perskaitykite ir išverskite sentencijas

2 Išsirašykite jas į sąsiuvinį

3 Raštu paaiškinkite pirmųjų dešimties sentencijų veiksmažodžių formas Pavyzdys habebit

ndash fut I ind act 3 sg Sutrumpinimai praes ndash praesēns impf ndash imperfectum fut ndash futūrum

ind ndash indicātīvus act ndash āctīvum sg ndash singulāris pl ndash plūrālis

loz Nota bene bdquoGaudeāmusldquo (lo džiaukimės) ndash studentų h mnas agnogravestikai ndash

filosograve teigiantys kad neįmanoma pažinti tikrovę

Archimegravedas (lo Archimēdēs gr Ἀρχιμήδης 287ndash212 metais prieš Kristų) ndash garsus

graikų f zikas mechatildenikas išradėjas gyvenęs Sirak zuose (Sic lijoje) Petrogravenijus Arb tras

(lo Petrōnius 14ndash66 metais) ndash rom nų rašytojas Pugraveblijus Terentildecijus Afrikiẽtis (lo

Terentius 190ndash159 metais prieš Kristų) ndash dratildemų rašytojas iš Kartatildeginos

Vocābula

aedificō āvī ātum āre statyti

agō ēgī āctum agere varyti veikti daryti

amō āvī ātum āre mylėti audeō ausus sum audēre išdrįsti

caelum ī n dangus cognōscō cognōvī cogni-tum cognōscere pažinti

collēgium ī n kolegija crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti destruō strūxī structum struere sugriauti dīvidō dīvīsī dīvīsum

dīvidere dalyti skaldyti dō dedī datum dare duoti

doceō docuī doctum docēre mokyti ergō taigi

exemplum ī n pavyzdys faciō fēcī factum facere daryti

ferrum ī n geležis habeō habuī habitum habēre turėti laikyti

humus ī f žemė īgnōrō āvī ātum āre ne-žinoti

imperō āvī ātum āre valdyti

inimīcus ī m priešas

līberō āvī ātum āre išlaisvinti lītigō āvī ātum āre gin-čytis vaidytis peštis moveō mōvī mōtum

movēre judinti natō āvī ātum āre plaukti

nec nei nōn sōlum sed etiam

ne tik bet ir

probātus a um išbandytas probō āvī ātum āre iš-bandyti

sapiō sapiī sapere turėti skonį būti išmintingam

stō stetī statum stāre stovėti

Teucrī ōrum m teũkrai t y troj nai

trahō trāxī tractum tra-here traukti ubi kur

ventus ī m vėjas valeō valuī valitum va-lēre būti sveikam gyvuoti

vēritās ātis f tiesa

vīta ae f gyvenimas

vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

vīvificō āvī ātum āre at-gaivinti prikelti iš numirusių

12

XI Schola ūndecima

volō voluī ndash velle norėti

Praesēns Imperfectum Futūrum I

vol-ō vī-s vul-t

vol-u-mus vul-tis vol-u-nt

vol-ēba-m vol-ēbā-s vol-ēba-t

vol-ēbā-mus vol-ēbā-tis vol-ēba-nt

vol-a-m vol-ē-s vol-e-t

vol-ē-mus vol-ē-tis vol-e-nt

Tarpēia

Sabīnī ōlim agrōs Rōmānōrum vāstābant Iam ad oppidum appropinquant Mox Capitōlium

oppugnant sed frūstrā Tum Tarpēia fīlia praefectī Rōmānī extrā moenia ambulat Sabīnī

eam aurō temptant Tarpēia autem dīcit bdquoVolō ōrnāmenta quae in laevīs brācchiīs vestrīs

geritisldquo Sabīnī nōn recūsant et mox auxiliō Tarpēiae intrā portam stant Tum sine morā in

Tarpēiam scūta gravia iactābant nam scūta Sabīnōrum quōque sunt in laevīs bracchiīs Sīc

Sabīnī perfidam Tarpēiam necat atque Capitōlium occupant Posteā Rōmānī semper iactā-

bant illōs quī patriam prōdunt dē rūpe Tarpēiā (Scudder)

1 Atsakykite į klausimus

1 Quis ōlim agrōs Rōmānōrum vāstābant 2 Quis extrā moenia ambulat 3 Quem Sabīnī

aurō temptant 4 Quid Tarpēia Sabīnīs dīcit 5 Ubi auxiliō Tarpēiae stant Sabīnī 6 Quid

post faciunt Sabīnī 7 Cūr posteā Rōmānī iactābant hominēs dē rūpe Tarpēiā

2 Išrašykite iš teksto visus prielinksnius su linksniais ir juos išverskite Pavyzdys ad oppi-

dum ndash prie miesto

3 Išmokite veiksmažodžio volō voluī ndash velle bdquonorėtildquo tris indikatyvo laikus

Sententia Medicus nōn dat quod patiēns vult sed quod ipse bonum scit

Vocābula

ager agrī m dirva laukas ambulō āvī ātum āre vaikščioti

appropinquō āvī ātum āre artintis prisiartinti atque ir ir taip pat autem tačiau

aurum ī n auksas

auxilium ī n pagalba

brācchium ī n dilbis ranka

Capitōlium ī n Kapitogravelijus cūr kodėl dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

fīlia ae f duktė frūstrā veltui gerō gessī gestum gere-re nešti nešioti gravis e sunkus iactō āvī ātum āre mėtyti

intrā su acc viduje į vidų

ipse ipsa ipsum pats laevus a um kairỹs

medicus ī m gydytojas

mora ae f užtrukimas su-gaištis gaišatis

moenia um n sienos mox greitai nam nes

necō āvī ātum āre žudyti occupō āvī ātum āre už-imti

ōlim kitados

oppidum ī n miestas oppugnō āvī ātum āre pulti veržtis šturmuoti

ōrnāmentum ī n papuoša-las

patiēns entis kenčiantis

patria ae f tėvynė perfidus a um neištiki-mas klastingas

praefectus ī m prefegravektas viršininkas vadas

posteā vėliau prodō didī ditum pro-dere išduoti quōque taip pat recūsō āvī ātum āre duoti neigiamą atsakymą nesutikti

rūpēs is f uola tarpeklis sciō scīvī scītum scīre žinoti

scūtum ī n skydas sīc taip tokiu būdu stō stetī statum stāre stovėti

Tarpēia ae f Tarp ja

temptō āvī ātum āre (iš)mėginti (iš)bandyti

vāstō āvī ātum āre siau-bti

13

XII Schola duodecima Perfectum indicātīvī āctīvī Keturios asmenuotės

Perfectum indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-ī ōrnāv-istī ōrnāv-it

ōrnāv-imus ōrnāv-istis ōrnāv-ērunt

habu-ī habu-istī habu-it

habu-imus habu-istis habu-ērunt

lēg-ī lēg-istī lēg-it

lēg-imus lēg-istis lēg-ērunt t

cēp-ī cēp-istī ī cēp-it

cēp-imus cēp-istis cēp-ērunt

vēn-ī vēn-istī vēn-it

vēn-imus vēn-istis vēn-ērunt

Sententiae In prīncipiō creāvit Deus caelum et terram (Vulgāta) Sīcut dīlēxit mē Pater et

ego dīlēxī vōs Manēte in dīlectiōne meā (Vulgāta) Dīxit ergō Iēsus Petrō Mitte gladium

tuum in vāgīnam Calicem quem dedit mihi pater nōn bibam illum (Vulgāta) Bīduō post

Ariovistus ad Caesarem lēgatōs mīsit (Caesar)

Singulāris Plūrālis Prōnōmen dēterminātīvum

Nom ipse ipsa ipsum ipsī ipsae ipsa ipse ipsa ipsum

pats Gen ipsīus ipsōrum ipsārum ipsōrum

Dat ipsī ipsīs

Acc ipsum ipsam ipsum ipsōs ipsās ipsa Pažymimasis įvardis Abl ipsō ipsā ipsō ipsīs

Kaip ipse ipsa ipsum yra linksniuojami ille illa illud ir iste ista istud (V pmoka)

1 Išverskite Vulgatos (Jon 19 18ndash22) ištrauką

18 Ubi crucifixērunt eum et cum eō aliōs duōs hinc et hinc medium autem Iēsum

19 Scrīpsit autem et titulum Pīlātus et posuit super crucem IESUS NAZARENUS REX

IUDAEORUM 20 Hunc ergō titulum multī Iūdaeōrum lēgērunt quia prope cīvitātem erat

locus ubi crucifīxus est Iēsus Et erat scrīptum Hebraiumlcē Graecē et Latīnē 21 Dīcēbant

ergō Pīlātum pontificēs Iūdaeōrum Nōlī scrībere Rēx Iūdaeōrum sed quia ipse dīxit Rēx

sum Iūdaeōrum 22 Respondet Pīlātus Quod scrīpsī scrīpsī

Vocābula

alius alia aliud kitas

Ariovistus ī m bibō bibī bibere gerti

bīduum ī n dvi dienos dviejų dienų laikotarpis

calix icis m taurė

cīvitās ātis f valstybė miestas

creō āvī ātum āre sukur-ti

crucifīgō fīxī fīxum fī-gere nukryžiuoti

crux crucis m kryžius dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dīlēctiō ōnis f meilė

dīligō lēxī lēctum ligere labai vertinti branginti my-lėti pasirinkti mėgti

Graecē gra kiškai faciō fēcī factum facere daryti

Hebraiumlcē hebratildejiškai hinc iš čia iš ten hinc et hinc iš vienos ir iš kitos pusės

Iūdaeī ōrum m žydai Latīnē lotỹniškai maneō mansī mansum manēre pasilikti

medium ī n vidurys

mittō mīsī missum mit-

tere siųsti čia kišti

Nazarēnus a um nazariẽ-tis (Nazaregraveto gyventojas)

pontifex icis m kunigas post po po to vėliau pōnō posuī positum pō-nere dėti pastatyti

prope su acc arti prie

prīncipium ī n pradžia

quia kadangi nes respondeō respondī re-spōnsum respondēre at-sakyti

rēx rēgis m karalius sīcut kaip

titulus ī m antraštė užrašas

vāgīna ae f makštis

14

XIII Schola tertia decima

Ultima hōra Caesaris

Senātōrēs Rōmānī bdquoCaesar cūius magnam potentiam timēmus rēgnum capere vultldquo bdquoTarquinius rēx ultimus nōn fuit nam Caesar rēx novus esse cupitldquo bdquoQuod sī prohibēre volumus Caesarem necāre debēmusldquo Senātōrēs postquam in cūriam convēnērunt Caesarem exspectāvērunt Quī cūriam petere dubitāvit quod Calpurnia uxor eum verbīs vehementibus monuit bdquoEā nocte somnium mē terruit tē mortuum vīdī Manē hīc Caesar quia salūtī tuae timeōldquo Paulo post Brutus senātor ad Caesarem vēnit et eum rogāvit bdquoUbi es Caesar Cūr in cūriam nōn venīs Senātōrēs tē exspectantldquo Quamquam Calpurnia marītum tenēre studuit is dēnique cum Brutō cūriam petīvit Quam dum Caesar intrat senātōrēs surrēxērunt eumque salūtāvērunt Ūnus ē senātōribus hellip

Komentaras Cegravezaris buvo nužudytas 44 metų kovo 15 dieną (prieš Kristų)

1 Atsakykite į klausimus

1 Quid dīxit senātōrēs Rōmānī dē Caesare 2 Quid ēgērunt senātōrēs in cūria 3 Cūr Caesar cūriam petere dubitāvit 4 Quid Caesarī dīxit Calpurnia uxor 5 Quī senātor ad Caesarem vēnit 6 Quid dīxit Brutus 7 Quid post verba Brutī facit Caesar

Sententiae Et tū Brute Tū quōque fīlī mī Tas pat graikiškai Καὶ σὺ τέκνον

Vocābula

Brutus ī m Brugravetas Cegravezario giminaitis ir žudikas

Calpurnia ae f Kalpugravernija capiō cēpī captum ca-pere imti conveniō vēnī ventum venīre sueiti susirinkti cupiō cupīvī cupītum

cupere geisti trokšti cūr kodėl

cūria ae f kugraverija debeō debuī debitum debēre turėti privalėti dēnique pagaliau dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dubitō āvī ātum āre abe-joti

dum tuo tarpu kai exspectō āvī ātum āre laukti

faciō fēcī factum facere daryti

fuī žr sum hīc čia

hōra ae f valandagrave intrō āvī ātum āre įeiti įžengti

maneō mansī mansum manēre pasilikti

marītus ī m sutuoktinis vyras

medium ī n vidurys mittō mīsī missum mit-

tere siųsti čia kišti

moneō monuī monitum monēre priminti atkreipti dėmesį įkalbinėti

mortuus a um miręs

nox noctis f naktis novus a um naujas paulo post netrukus petō petīvī petītum petere ieškoti siekti vykti

potentia ae f galybė postquam po to kai prohibeō hibuī hibitum prohibēre sulaikyti trukdy-ti drausti quam po to kai quamquam nors kad ir

quod nes

rēgnum ī n karaliaus val-džia karalystė

rogō āvī ātum āre klausti

salūs ūtis f sveikata gerovė

salūtō āvī ātum āre svei-kinti

senātor ōris m senatildetorius

somnium ī n sapnas surgō surrēxī surrēc-tum surgere keltis studeō studuīndash studēre stengtis

sum fuī ndash esse būti teneō tenuī tentum te-

nēre laikyti turėti terreō terruī territum terrēre gąsdinti timeō timuī ndash timēre bijoti būgštauti

ubi kur ultimus a um tolimiau-sias paskutinis

ūnus a um vienas

uxor ōris f žmonagrave vehemēns entis smarkus karštas griežtas

veniō vēnī ventum ve-nīre atvykti ateiti

verbum ī n žodis videō vīdī vīsum vidēre matyti

15

XIV Schola quārta decima Veiksmažodžių pagrindinių formų sąvadas

I amō āvī ātum āre mylėti tokios pat pagrindinės formos arō 1 arti cantō 1 dainuoti clamō 1 šaukti creō 1 sukurti exspectō 1 laukti dubitō 1 abejoti intrō 1 įeiti įžengti mostrō 1 rodyti putō 1 manyti salūto 1 sveikinti ir kitų dō dedī datum dare duoti stō stetī statum stare stovėti

III legō lēgī lectum legere rinkti skaityti scrībō scrīpsī scrīptum scrībere rašyti carpō carpsī carptum carpere skinti dīcō dīxī dictum dīcere sakyti dīligō lēxī lēctum ligere labai vertinti scrībo scrīpsī scrīptum scrībere rašyti trahō traxī trāctum trahere traukti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

mittō mīsī missum mittere siųsti incolograve incoluī incultum incolere gyventi

pōnō posuī positum pōnere dėti

cupiō cupīvī cupītum cupere trokšti petō petīvī petītum petere siekti quaerō quaesīvī quaesītum quaerere ieškoti

agō ēgī āctum agere varyti veikti capiō cēpī captum capere imti faciō fēcī factum facere daryti crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti currō cucurrī cursum currere bėgti surgō surrēxī surrectum surgere keltis

II maneō mansī mansum manēre pasi-likti

respondeō spondī sponsum spondēre atsakyti

debeō debuī debitum debēre turėti privalėti

doceō docuī doctum docēre mokyti habeo habuī hibitum habēre turėti prohibeō prohibuī prohibitum prohi-bēre sulaikyti trukdyti drausti moneō monuī monitum monēre pri-minti atkreipti dėmesį įkalbinėti

taceō tacuī tacitum tacēre tylėti terreō terruī territum terrēre gąsdinti teneō tenuī tentum tenēre laikyti pateō patuī ndash patēre tęstis studeō studuī ndash studēre stengtis timeō timuī ndash timēre bijoti būgštauti rideō rīsī rīsum ridēre juoktis sedeō sēdī sessum sedēre sėdėti videō vīdī vīsum vidēre matyti

IV audiō audīvī audītum audīre klausyti

fīniō fīnīvī fīnītum fīnīre baigti pūniō pūnīvī pūnītum pūnīre baigti scīō scīvī scītum scīre baigti veniō vēnī ventum venīre atvykti ateiti conveniō vēnī ventum venīre sueiti

Sententiae Nōn quam diū sed quam bene vīxeris refert (Seneca) Peccāvī Haec scrīpsī

nōn ōtiī abundantia sed amōris ergā tē (Cicero) Mīlitāvī nōn sine gloriā (Horātius) Post

fēstum vēnistī Quaerit aquās in aquīs et pōma fugācia captat Tantalus hōc illī garrula

lingua dedit (Ovidius)

Vocābula

abundantia ae f patvini-mas gausa perteklius

amor ōris m meilė bene gerai captō āvī ātum āre gau-dyti griebti čiupti

diū ilgai dō dedī datum dāre duoti

ergā su acc prie

fēstum ī n šventė iškilmės

fugāx ācis bėgantis garullus a um plepus šnekus

gloria ae f garbė šlovė hic haec hoc šitas šis

ille illa illiud anas (arti jo)

lingua ae f kalba liežuvis mīlitō āvī ātum āre būti kareiviu tarnauti kariuome-nėje kovoti

ōtium ī n poilsis laisvalai-kis

peccō āvī ātum āre nusi-dėti

pōmum ī n medžio vaisius quaerō quaesīvī quaesī-

tum quaerere ieškoti

quam kaip referō retulī relātum

referre nunešti atgal atsi-minti

sed bet scrībō scrīpsī scrīptum scrībere rašyti

sine su abl be

Tantalus ī m Tantatildelas

veniō vēnī ventum ve-nīre atvykti ateiti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

16

XV Schola quīnta decima Rēx Tarquinius et librī mulieris

Nocte ad Tarquinium Superbum mulier vēnit eīque novem librōs ostendit Tarquinius bdquoQuis es mulier Quid cupis Tē numquam vīdīldquo Mulier autem rēgī dīxit bdquoVidē librōs quōs mēcum portō Verba quae in iīs librīs legis ōrācula deōrum sunt Librōs vēndere volōldquo Ubi Tarquinius pretium rogāvit mulier magnam cōpiam pecūniae postulāvit Tarquinius autem pecūniam dare noluit bdquoPretium quod postulās ingēns est Num mē rīdere vīsldquo Statim mulier trēs librōs cēpit eōsque in ignem mīsit Tum rēgī dīxit bdquoEōs trēs librōs restituēre nōn possum sed nunc tibi sex librōs vēndōldquo Quod mulier prō sex librīs idem ingēns pretium postulāvit rēx eam rīsit bdquoNum fūr es mulier Sōlum sex librī restant tamen idem pretium postulās Quod ego crīmen vocōldquo Sed mulier nōn dubitāvit iterum trēs librōs in ignem mittere Tum dīxit bdquoNunc trēs librī restant Tibi licet eōs emere sed idem pretium postulōldquo Tarquinius diū dē verbīs mulieris cōgitāvit dēnique dīxit bdquoFīdūcia tua mihi placet mulier Vēnde mihi eōs librōs Pecūniam quam cupis dōldquo Mulier rēgī librōs praebuit tum eī grātiās ēgit et discessit

Komentaras Tarkv nijus įsigijo tik tris knygagraves nes ne iš karto suvokė jų vertę Moteriškės atnešusios tas knygas daugiau niekas nematė Spėjama kad ji buvusi gra kų pratildenašė Sib lė turėjusi oratildekulą grὸtoje netoli Kugravemų (vard Kugravemos lo Cūmae gr Κύμη Kampatildenija) Pagal pratildenašės vardą trys knygos buvo vadinamos Sib lės knygomis Rom nai jas saugojo šventykloje kad sunkmečiu galėtų josegrave rasti patarimų

Sententiae Gaudium in litterīs est Id est (i e) Grātiās agō

Vocābula

capiō cēpī captum ca-pere imti

cōpia ae f išteklius atsarga gausybė

cōgitō āvī ātum āre mąstyti

crīmen inis n nusikaltimas cupiō cupīvī cupitum

cupere geisti trokšti dēnique pagaliau discedō cessī cessum cedere išeiti pasišalinti diū ilgai dō dedī datum dare duoti

dubitō āvī ātum āre abe-joti

dum tuo tarpu kai emō ēmī ēmptum eme-re pirkti

fīdūcia ae f pasitikėjimas

fūr is m f vagis vagilė

ignis is m ugnis

ingēns entis didžiulis mil-žiniškas

iterum vėl antrą sykį legō lēgī lēctum legere rinkti skaityti

licet licuit ndash licēre leista mittō mīsī missum mit-

tere siųsti čia įmesti

mulier eris f moteris

nolō noluī ndash nolle neno-rėti

novem devyni

nox noctis f naktis num nejaugi negi nunc dabar nunquam niekada

ōrāculum ī n orakulas iš-tarmė

ostendō tendī tentum tendere ištiesti atkišti rodyti

pecūnia ae f turtas pinigai placet placuī placitum placēre patikti portō āvī ātum āre neš-ti gabenti possum potuī ndash posse galėti

postulō āvī ātum āre reikalauti

praebeō praebuī praebi-tum praebēre (pa)duoti

pretium ī n vertė kaina

quam po to kai restituō stituī stitūtum stituere vėl statyti grąžinti restō restitī restāre pasi-likti išlikti

rēx rēgis m karalius rīdeō rīsī rīsum rīdēre juoktis rogō āvī ātum āre klausti scrībō scrīpsī scrīptum

scrībere rašyti sex šeši sōlum tik statim tučtuojau bematant sum fuī ndash esse būti superbus a um išdidus

trēs tria trys tum tada ubi kur kai vēndō vēndidī vēndi-tum vēndere parduoti videō vīdī vīsum vidēre matyti

volō voluī ndash velle norėti

verbum ī n žodis vocō āvī ātum āre šaukti kviesti vadinti

17

XVI Schola sexta decima Veiksmažodis sum fuī ndash esse būti

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

es-se bdquobūtildquo 1 2 3

s-u-m esu es

es-t

s-u-mus esame

es-tis s-u-nt

er-a-m buvau

er-ā-s er-a-t

er-ā-mus buvome

er-ā-tis er-a-nt

er-o būsiu

er-i-s er-i-t

er- -mus būsime

er- -tis er-u-nt

Imperātīvus

es būk

es-te būkite

Sententiae Digitus Deī est hīc (Vulgāta) Ego sum pānis vītae (Vulgāta) Ego sum pāstor

bonus Bonus pāstor animam suam dat prō ovibus suīs (Vulgāta) Sed vōs nōn crēditis quia

nōn estis ex ovibus meīs (Vulgāta) Ego sum lūx mundī (Vulgāta) Vōs estis lūx mundī

(Vulgāta) Mea doctrīna nōn est mea sed eius quī mīsit mē (Vulgāta) Lucerna corporis tuī

est oculus tuus (Vulgāta) Quam angusta porta et arcta via est quae dūcit ad vītam et paucī

sunt quī inveniunt eum (Vulgāta) Quī ex Deō est verba Deī audit Proptereā vōs nōn

audītis quia ex Deō nōn estis (Vulgāta) Nōn est discipulus super magistrum nec servus

super dominum suum (Vulgāta) Ego et Pater ūnum sumus (Vulgāta) Ego sum vītis vēra

et Pater meus agricola est (Vulgāta) Hī sunt extrā prōvinciam trāns Rhodanum prīmī

(Caesar) Dīcit eī Iēsus Ego sum via et vēritās et vīta nēmō venit ad Patrem nisi per mē

(Vulgāta) Dīcit illīs Iēsus Vōs autem quem mē esse dīcitis Respondēns Simon Petrus dīxit

Tū es Christus fīlius Deī vīvī (Vulgāta) Ubi enim sunt duo vel trēs congregātī in nōmine

meō ibi sum in mediō eōrum (Vulgāta) Nōn sum quālis eram (Horātius)

1 Išverskite Vulgatildetos (Jon I 1ndash5) ištrauką

1 In prīncipiō erat verbum et verbum erat apud Deum et Deus erat verbum

2 Hoc erat in prīncipiō apud Deum 3 Omnia per ipsum facta sunt et sine ipsō factum est

nihil quod factum est 4 In ipso vīta erat et vīta erat lūx hominum 5 Et lūx in tenebrīs

lūcet et tenebrae eam nōn comprehendērunt

Vocābula

agricola ae m žemdirbys angustus a um siauras

anima ae f dvelkimas vė-jas kvėpavimas siela

ar(c)tus a m ankštas siauras

argūmentum ī n argu-mentas įrodymas

cōgitō āvī ātum āre mąstyti galvoti

comprehendō prehendī prehēnsum prehendere sugriebti suimti sučiupti

congregō āvī ātum āre surinkti suburti

corpus oris n kūnas

digitus ī m pirštas

doctrīna ae f mokymas mokslas

dominus ī m viešpats ponas dūcō dūxī ductum dū-

cere vesti faciō fēcī factum facere daryti

hīc čia inveniō vēnī ventum venīre užeiti rasti lūceō lūxī lūcere šviesti spindėti

lucerna ae f žiburys žibin-tas

lūx lūcis f šviesa

mundus ī m pasaulis

mittō mīsī missum mit-

tere siųsti čia kišti

nēmō inis m f niekas (kal-

bant apie žmogų)

nihil n niekas nisi jei ne oculus ī akis

omnis e visas omnia

ovis is f avis

pānis is m duona

pāstor ōris m piemuo paucus a um negausus ma-

žas paucī nedaugelis keletas

porta ae f vartai durys

prō su abl dėl už vietoj proptereā dėl to

prīncipium ī n pradžia quālis e koks quia kadangi nes

respondeō spondī spon-sum spondēre atsakyti

servus ī m vergas

sine su abl be

super su acc virš viršuj

tenebrae ārum f tamsa

trāns su acc anagravepus už

vēritās ātis f tiesa vērus a um tikras

vīta ae f gyvenimas

vītis is f vynšakė vynmedis

18

XVII Schola septima decima

eō iī itum īre eiti

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

ī-re bdquoeitildquo 1 2 3

e-ō einu ī-s

ī-t

ī-mus einame

ī-tis e-u-nt

ī-ba-m ėjau

ī-bā-s ī-ba-t

ī-bā-mus ėjome

ī-bā-tis ī-ba-nt

ī-b-ō eisiu

ī-b-i-s ī-b-i-t

ī-b-i-mus eisime

ī-b-i-tis ī-b-u-nt

Imperātīvus

ī eik

ī-te eikite

Dominus et servus iter faciunt

Dominus Rūfus servō Syrō dīcit bdquoCrās Rōmam ībimus Parā ad itineremldquo Māne dominus

et servus Rōmam iter faciunt Paulō post Rūfī raeda ante ūnam magnam villam est Syrus

laetus est nam hodiē in villā nōn labōrat sed Rōmam īt Diū Rūfus et Syrus per multa

Campāniae oppida eunt Extrā mūrōs oppidōrum virī tumulōs magnificōs vident Via Appia

plēna est virōrum raedārumque bdquoQuam pulchrum est Rōmam īreldquo ndash Syrus gaudet Post

Rūfum dominum suum rogat bdquoCūr Rōmam īs domineldquo Rūfus Syrō respondet bdquoRōmam

eō quod ibi varia negōtia mihi suntldquo Syrus dominī dīcit bdquoEgo prīmum Rōmam eōldquo

Dominus respondet bdquoSī mihi vērus ēris iterum ūnā Rōmam ībimusldquo Posteā Syrus in viā

multōs servōs videt aliī equōs agitant aliī magnam frūmentī cōpiam portant Syrus servōs

salūtat bdquoSalvēte amīcī Nōs Rōmam īmus Et vōs quō ītisldquo Servī autem nōn respondent

nam dēfessī sunt (pagal Hartmut Schulz)

Sententiae Sī vir es ī (Ovidius) Ībimus illāc (Ovidius) Flūmina iam lactis iam flūmina

nectaris ībant (Ovidius) Īte missa est Deō grātiās

Vocābula

Appius a um Atildepijaus

Appius ī m Atildepijus centildezo-

rius nutiesęs kelią Via Appia agitō āvī ātum āre varyti alius alia aliud kitas autem tačiau

Campānia ae f Kampatildenija sritis tarp Latildecijaus ir Lukatildeni-jos ausogravenų ir ograveskų kraštas

cōpia ae f gausybė ištek-lius atsarga

crās rytoj dēfessus a um nuvargęs diū ilgai

dominus ī m viešpats šei-mininkas ponas

extrā su acc už anagravepus

flumen inis n upė gaudeō gavīsus sum gau-

dēre džiaugtis (verbum dep)

hodiē šiandien ibi ten illāc anoje pusėje ten

iter itineris n kelias iter

facere keliauti

flūmen inis n upė iterum vėl dar kartą labōrō āvī ātum āre dirbti stengtis kentėti

lac lactis n pienas laetus a um linksmas magnificus a um puikus prašmatnus prabangus

māne rytą

mūrus ī m mūras siena

missa ae f m šios nam nes

nectar aris n gr nektatilderas

negōtium ī n užsiėmimas darbas veikla reikalas

oppidum ī n miestas parō āvī ātum āre ruošti paulō post netrukus plēnus a um pilnas

portō āvī ātum āre nešti gabenti

post vėliau posteā po to paskui vėliau

prīmum pirmąkart pulcher chra chrum gra-žus

quia kadangi nes quō kur

raeda ae f kelt karietagrave ve-žimas keturiais ratais

Rūfus ī m Rugravefas vardas respondeō spondī spon-sum spondēre atsakyti salūtō āvī ātum āre svei-kinti

servus ī m vergas

sī jei

super su acc virš viršuj

Syrus ī m

tumulus ī m kalva kapas ūnā kartu drauge varius a um įvairus vērus a um ištikimas

via ae f kelias gatvė

videō vīdī vīsum vidēre matyti

villa ae f sodyba ūkis dvaras

19

XVIII Schola duodēvīcēsima

edō ēdī ēsum ēsse (edere) valgyti

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

es-se ed-e-re 1 2 3

ēd-ō valgau ēs

ēs-t

ed-i-mus valgome

ēs-tis ed-u-nt

ed-ēba-m valgiau

ed-ēbā-s ed-ēba-t

ed-ēba-mus valgėme

ed-ēba-tis ed-ēba-nt

ed-a-m valgysiu

ed-ē-s ed-e-t

ed-ē-mus valgysime

ed-ē-tis ed-u-nt

Imperātīvus

ēs valgyk

ēs-te valgykite

Cēna Rōmāna Herī pater meus amīcōs suōs ad cēnam vocāvit Nōnā hōrā adveniunt convīvae duo senātōrēs Rōmānī et ipse consul Rōmānus Convīvae dominum patrem meum salūtant Tum in trīclīniō vēnērunt et in lectīs accubuērunt Puerīs tamen in trīclīniō nūllus locus est Sed pater mē aliquid ex poētīs Rōmānīs dēclāmāre vult Quā dē causā in ātriō exspectāvī Imprīmīs pater meus vīnum deīs deābusque dēfūsit Rōmānī ēdēbant ut Horātius scrīpsit bdquoAb ōvō ūsque ad mālaldquo id est imprīmīs ōva post cēnam ndash māla Servī dominō et convīvīs multa fercula inferēbant ut piscēs cāpōnēs lactūcam brassicam pānem etc Ūnus ē servīs mihi fīliō dominī uvās pulchrās dat bdquoĒs puerldquo Edēbam et gaudēbam Posteā pater servō ūnō mē invitāre iussit In trīclīniō patrem et convīvās vīdī Convīvās salūtō prope iānuam stō et patris iussa exspectō Ille inquit bdquoEn dēclāmātor noster Recitā nōbīs aliquid mī Lūcī Magister tuus dīcit tē dēclāmāre posseldquo Carmen Catullī dē passere recitō Ūnus ē convīvīs inquit bdquoBene dēclāmat Cornēlī fīlium tuum poētam in futūrō esse putōldquo

Vocābula

accumbō accubuī accu-bitum accumbere atsigulti

adveniō vēnī ventum venīre atvykti aliquis aliqua aliquid kas nors kažkas kas

ātrium ī n atildetrijus sveta nė autem tačiau

brassica ae f kopūstas

cāpo ōnis m kaplūnas (mė-

sinis gaidys)

carmen inis n giesmė

Catullus ī m Katugravelas poegravetas

causa ae f priežastis

cēna ae f pietūs

cibus ī m maistas

clāmō āvī ātum āre šau-kti

convīva ae m f svečias

consul ulis m konsulas

dēclāmātor ōris m iškal-bos mokytojas kalbėtojas

dēclāmō āvī ātum āre deklamuoti

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dominus ī m viešpats šei- mininkas ponas

en štai šit dēfundo dēfūdī dēfū-sum dēfundere nulieti exspectō āvī ātum āre laukti

ferculum ī n padėklas pa-tiekalas valgis

futūrum ī n ateitis gaudeō gavīsus sum gaudēre džiaugtis

hōra ae f valanda

iānua ae f durys imprīmīs pirmiausia inferrō intulī illātum inferre įnešti atnešti inquit sako tarė invītō āvī ātum āre kviesti

iussum ī n įsakymas

lactūca ae f salota

lectus ī m lova gultai

mālum ī n obuolys nam nes nōnus a um devintas nūllus a um joks nė vienas

ōvum ī n kiaušinis

pānis is m duona

passer eris m žvirblis

piscis is m žuvis

possum potuī ndash posse galėti

posteā po to paskiau

prope su acc arti prie putō avī ātum āre ma-nyti

recitō āvī ātum āre skai-tyti balsugrave (garsiai)

respondeō spondī spōn-sum spondēre atsakyti salūtō āvī ātum āre svei-kinti

scrībō scrīpsī scrīptum scrībere rašyti sed bet

senātor ōris m senatildetorius sī jei stō stetī statum stāre stovėti

trīclīnium ī n valgomasis

ūsque ad iki pat

ūva ae f vynuogė veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

vīnum ī n vynas vocō āvī ātum āre kviesti volō voluī ndash velle norėti

20

XIX Schola ūndēvīcēsima

ferō tulī latum ferre ndash nešti (M ltono tekstegrave ndash iškęsti ištverti)

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

fer-re bdquoneštildquo 1 2 3

fer-ō nešu

fer-s fer-t

fer-i-mus nešame

fer-tis fer-u-nt

fer-ēba-m nešiau

fer-ēbā-s fer-ēba-t

fer-ēbā-mus nešėme

fer-ēbā-tis fer-ēba-nt

fer-a-m būsiu

fer-ē-s fer-e-t

fer-ē-mus būsime

fer-ē-tis fer-e-nt

Imperātīvus

fer nešk

fer-te neškite

Sententiae Ego sum vītis vōs palmitēs quī manet in mē et ego in eō hic

fert frūctum multum quia sine mē nihil potestis facere (Vulgāta) Bene ferre

magnam Disce fortūnam (Horātius) Quī fert malīs auxilium post tempus

dolet (Phaedrus) Quasi mūrēs semper edimus aliēnum cibum (Plautus)

Lūcem in tenebrās ferimus Fert fert fert (Itatildelijos Savogravejos karatildelių dinatildestijos

šūkis)

loz Nota bene Savojagrave ndash istograverinė sritis Prancūz jos ir Itatildelijos pasienyje

1 Išverskite Džograveno M ltono teksto Prō populō Anglicānō dēfēnsiō ištrauką

Pater et rēx dīvertissima sunt Pater nōs genuit at nōn rēx nōs sed nōs rēgem creāvimus Patrem natūra dedit populō rēgem ipse populus dedit sibi nōn ergō propter rēgem populus sed propter populum rēx est ferimus patrem mōrōsum etiam dūrum ferimus et rēgem sed nē patrem quidem ferimus tyrannum

2 Atsakykite į klausimus

1 Quid dīcit auctor dē patre et rēge 2 Quid dedit patrem populō 3 Quem populus sibi dedit 4 Quid dīcit auctor dē patre et rēge mōrōsō et dūrō

Sententia Nōn rēx est lēx sed lēx est rēx

Vocābula

aliēnus a um svetimas Anglicānus a um Aacutenglijos at tačiau betgi

auxilium ī n pagalba para-ma

cibus ī m maistas creō āvī ātum āre rinkti

dēfēnsiō ōnis f gynimas ginamoji kalba apologravegija

discō didicī ndash discere mokytis

dīvertissimus a um skir-tingiausias iš dīvertō dī-vertī dīversum dīvertere pasukti į šalį atsiskirti skirtis

doleō doluī dolitūrus dolēre skaudėti kentėti dō dedī datum dare duo-

ti

dūrus a um kietas šiurk-

štus griežtas

ergō taigi vadinasi etiam taip pat net ir faciō fēcī factum facere daryti

frūctus ūs m (IV) vaisius

fortūna ae f laimė dalia lemtis

gignō genuī genitum

gignere gimdyti

lēx lēgis f įstatymas

lūx lūcis f šviesa malus a um blogas maneō mānsī mansum manēre pa(si)likti išlikti mōrōsus a um užsispyręs įnoringas priekabus

mūs mūris m pelė

natūra ae f gamta nihil niekas

palmes palmitis m atžala (vynmedžio) šakelė

populus ī m tauta žmonės possum potuī ndash posse galėti pajėgti potestis jūs galite

post su acc po vėliau

propter su acc dėl

quasi kaip quia kadangi nes quidem juk būtent nē quidem netgi ne sed bet semper visada

sine su abl be

tempus oris n laikas

tenebrae ārum f tamsa

tyrannus ī m tiratildenas

vītis is f vynšakė vynuo-gienojas vynmedis

21

XX Schola vīcēsima Perfectum

sum fuī ndash esse būti

eō iī (īvī) itum īre eiti

edō ēdī ēsum ēsse (edere) valgyti

ferō tulī latum ferre nešti

fuī fuistī fuit

fuimus fuistis fuērunt

iī (īvī) iistī (īvistī) iit (īvit etc)

iimus iistis iērunt

ēdī ēdistī ēdit

ēdimus ēdistis ēdērunt

tulī tulistī tulit

tulimus tulistis tulērunt

Sententiae Sum quod eris fuī quod es Fuit Īlium (Vergilius) Nōs quōque quae ferimus

tulimus patientior ante Et mala sunt longō multiplicāta diē (Ovidius) Vērē languorēs

nostrōs ipse tulit et dolorēs nostrōs ipse portāvit (Vulgāta) Tulērunt Dominum meum et

nesciō ubi posuērunt eum sī tū sustulistī eum dīcitō mihi (Respōnsōrium) In domum

Dominī ībimus (Vulgāta) Domine ad quem ībimus (Vulgāta) Ipse enim Pater amat vōs

quia mē amāstis et crēdidistis quia ego ā Deō exīvī Exīvī ā patre et vēnī in mundum

iterum relinquō mundum et vādō ad Patrem (Vulgāta) Crēdō Quī ēdistis multō fēcistis

sapientius Quī nōn ēdistis saturī fīte [imper pl] fābulīs (Plautus)

Tarptautiniai žodžiai agituacuteoti ndash veikti skleisti pol tines ir visuomeninegraves id jas

argumentildetas ndash įrodomąją tegravezę (teiginį) pagrindžiantis teiginys crēdō bdquotikiuldquo ndash tikėjimo

tiesų išdėstymas žmogaus pažiūrų visumagrave deklamuacuteoti ndash raacuteiškiai meniškai sakyti atmin-

tina kokį nors kūrinį fortūnagrave ndash sėkmė likimas laimingas atildetvejis kregraveditas ndash prekių ar

pinigų skolinimas už palūkanas pasitikėjimo patildegrindu multiplikatildecija ndash dokumentildetų

piešinių brėžinių tegraveksto daacuteuginimas natūragrave ndash gamta žmogaus prigimt s dailėjegrave tikrovės

daiktai pagal kuriuos da lininkas piešia pacientildetas ndash gydytojo gydomas ligonis portatildelas ndash

puošnus įėjimas į pastatą internegravetinė sveta nė teikianti tam tikrą informatildeciją

responsograverijus ndash bažnytinio giedojimo būdas sol stas (kunigas) ir chograveras gieda pakaitom s

bažnytinės mugravezikos žaacutenras te pas ndash vyksmo greitis spartagrave tiratildenas ndash valdovas smurtugrave

užgrobęs valdžią vilagrave ndash ištaigus užmiesčio namas gyvenamasis namas vasarnamis

Vocābula

amō āvī ātum āre mylėti

ante su acc prieš crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti manyti

diēs eī m (V) diena diē abl sg dīcō dīxī dictum dīcere sakyti dīcitō imper fut act 2 sg

dolor ōris m skausmas sielvartas

domus ūs f (IV) namas enim mat juk nes exeō exīvī exītum exīre išeiti išvykti

fābula ae f pasakojimas pasaka pasakėčia dratildemos kūrinys pjegravesė

fiō factus sum fierī dary-

tis tapti fīte tapkite

Īlium ī n Iliogravenas = Trojagrave iterum vėl antrąkart iš naujo

labōrō āvī ātum āre dirbti stengtis kentėti

languor ōris m nusilpimas nuovargis silpnumas

malum ī n blogis blogybė multiplicō āvī ātum āre dauginti didinti gausinti

multō daug multō sa-pientius išmintingiau

mundus ī m pasaulis nesciō scīvī scītum scīre nežinoti

patiēns entis kantrus iš-tvermingas patientior iš-tvermingesnis (aukštesnysis l)

ponō posuī positum po-nere dėti quia kadangi nes quōque taip pat ir relinquō relīquī relic-tum relinquere palikti

respōnsōrium ī n respon-sograverijus

sapientius protingiau satur a um sotus sī jei sufferō sustulī ndash suffer-

re laikyti apačiojegrave čia paimti

ubi kur vādō vādere eiti žengti veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti vērē tikrai teisingai iš ti-krųjų

22

XXI Schola vīcēsima prīma

Trečiosios linksniuotės priebalsinio tipo kamienai ir priesagos

Masculīnum -ō -or -os -er -ex -es

nom sg gen sg pavyzdžiai

-or

-ōs

-er

-ex

-es

-in-is

-ōr-is

-ōr-is

-er-is

-ic-is

-ig-is

-g-is

-it-is

-et-is

-d-is

hōmō homin-is žmogus

leō leōn-is liūtas

victor victōr-is nugalėtojas

flōs flōr-is gėlė žiedas

agger agger-is pyacutelimas sankasa

vertex vertic-is verpẽtas viršugalvis

rēmex rēmig-is irklas

rēx rēg-is karalius

mīles mīlit-is karys kareivis

paries pariet-is siena

pēs ped-is koja

Fēminīnum -tās -(t)us -aus -dō -gō -iō

nom sg gen sg pavyzdžiai

-tās

-(t)ūs

-aus

-dō

-gō

-iō

-tāt-is

-tūt-is

-ūt-is

-ūd-is

-aud-is

-din-is

-gin-is

-iōn-is

sānitās sānitāt-is (kūno) sveikata

virtūs virtūt-is vyriškumas dorybė

salūs salūt-is (kūno ir sielos) sveikata gerovė

palūs palūd-is pelkė

laus laud-is pagyrimas garbė

magnitūdō magnitūdin-is didumas

orīgō orīgin-is kilmė

lēctiō lēctiōn-is skaitymas paskaita

Neutrum -men -ur -us -ma

nom sg gen sg pavyzdžiai

-men

-ur

-us

-ma

-min-is

-ur-is

-or-is

-or-is

-er-is

-mat-is

nōmen nōmin-is vardas

fulgur fulgur-is žaibas

ebor ebor-is dramblio kaulas

tempus tempor-is laikas

opus oper-is kūrinys

poēma poēmat-is poemagrave

Kiti atvejai dux duc-is m vadas lēx lēg-is f įstatymas consul consul-is m kogravensulas

ōrātor ōrātōr-is m oratildetorius flūmen flūmin-is n upė mōs mōr-is m paprotys

įprotis būdas genus gener-is n giminė r šis pulvis pulver-is m dulkės milteliai lac

lact-is n pienas

23

XXII Schola vīcēsima secunda

Sententiae Mundus ūniversus exercet histriōnem (Petrōnius) Astra regunt hominēs sed

regit astra Deus Atria rēgum hominibus plēna sunt amīcīs vacua (Seneca) Prō rēge lēge

grege Nūlla potentia supra lēgēs esse debet (Cicero) Mōs prō lēge Mōrēs multōrum videt

(Horātius) [apie Odis ją] Mōribus antīquīs stat Rōma Aut Caesar aut nūllus Stat magnī

nōminis umbra (Lūcānus) Furor arma ministrat (Vergilius) Superbī hominēs in convīvīs

stultī sunt Societātis vinculum est ratiō et ōrātiō (Cicero) Habet suum venēnum blanda

ōrātio (Pūblilius) Nōsce tempus Prō salūte animae Virtūs hominem iungit Deō (Cicero)

Virtūs nōn advenit ā natūrā neque ā doctrīnā sed ā nūmine dīvīnō (Seneca) Prīma virtūs

est vitiō carēre (Quīntilliānus) Pietās fundāmentum est omnium virtūtum (Cicero) Disce

puer virtūtem ex mē vērumque labōrem Fortūnam ex aliīs (Vergilius) Quae regiō in

terrīs nostrī nōn plēna labōris (Vergilius) Multōrum annōrum opus

loz Nota bene Lukatildenas (lo Lūcānus) ndash poegravetas egravepikas (39ndash65

metais) poegravemos bdquoFarsatildelijaldquo autorius Maacuterkas Fatildebijus Kvintiliatildenas (lo Quīntilliānus) ndash

žymus I amžiaus rom oratildetorius veikalo bdquoOratoriaus ugdymasldquo autorius

Vocābula

adveniō vēnī ventum venīre atvykti

alius alia aliud kitas

anima ae f s ela

annus ī m metai

arma ōrum n gintildeklai

astrum ī n gr žvaigždė

atrium ī n atildetrijus sveta nė aut arba

blandus a um meilikau-jantis lipšnus meilus mielas

careō caruī ndash carēre su

abl stokoti neturėti

convīva ae m f svečias viešnia

debeō debuī debitum debēre privalėti būti sko-lingam

discō didicī ndash discere mokytis

dīvīnus a um dieviškas dievo dievų

doctrīna ae f mokymas mokslas išsilavinimas

exerceō excercuī exerci-tum exercēre judinti vei-kti lavinti exercere his-triōnem vaidinti

fundāmentum ī n pamatas

fortūna ae f laimė dalia lemtis furor ōris m šėlas siutas

grex gregis m banda ka -menė būrys habeō habuī habitum

habēre turėti

histriō ōnis m atildektorius ar-t stas vaidintojas

ibi ten iungō iūnxī iūnctum iungere uždėti jungą (su)-jungti (su)sieti

labor ōris m darbas vargas

lēx lēgis f įstatymas magnus a um didelis ministrō āvī ātum āre (pa)tarnauti duoti teikti

mōs mōris m paprotys įprotis būdas

multus a um daug dau-gelis

mundus ī m pasaulis neque ir ne nei

nōmen inis n vardas nūllus a um joks nė vie-nas

nūmen inis n pritarimo

ženklas sutikimas valia čia dievų valia dievybė

omnis e visas kiekvienas

opus eris n kūrinys

ōrātiō ōnis f kalba

pietās ātis f pamaldumas pagarba

plēnus a um pilnas

potentia ae f galia galybė

quasi lyg tarytum regō rēxī rēctum regere kreipti tvarkyti valdyti

ratiō ōnis f apyskaita svar-stymas protas

salūs ūtis f sveikata gerovė sī jei

societās ātis f bendrumas sąjunga bendrija draugija

stō steti statum stāre stovėti

stultus a um kvailas superbus a um išdidus

suprā su acc vietai ant virš

aukščiau laikui prieš anks-čiau

tempus oris n laikas

umbra ae f šešėlis ūniversus a um visas vacuus a um tuščias

venēnum ī n nuodai kerai burtai

vērus a um tikras videō vīdī vīsum vidēre matyti

vinculum ī n raištis ryšys

virtūs ūtis f vyriškumas dorybė

vitium ī n yacuteda trūkumas

24

XXIII Schola vīcēsima tertia

Hominēs et nōmina

Quīntus est frāter Mārcī Iūlia soror eius est Mārcus et Quīntus frātrēs Iūliae sunt Mārcī

pater et māter frāter et soror sunt Nōmen patris est Iūlius mātris Aemilia Quīntus est nōmen frātris Iūlia sorōris

Mārcō ūna soror est Iūliae duo frātrēs sunt Nōmina frātrum sunt Mārcus et Quīntus Patrī et mātrī ūna fīlia et duo fīliī sunt Mātrī Aemilia nōmen est Quod nōmen est patrī Eī nōmen est Lūcius Iūlius Balbus Virō Rōmānō tria nōmina sunt Lūcius est prae-nōmen id est nōmen prīmum Iūlius nōmen vel nōmen gentīlicium Balbus cognōmen est Fīliīs nōmina sunt Mārcus Iūlius Balbus et Quīntus Iūlius Balbus Mārcus et Quīntus praenōmina sunt fīliōrum Alia praenōmina Lātīna sunt Aulus Decimus Gāius Gnaeus Faustus Mānius Numerius Paulus Pūblius Sextus Spurius Tiberius

Titus Mulieribus Rōmānīs plērumque ūnum nōmen gentilicium erat velut Cornēlia Iūlia Lūcia Paula Octāvia Tullia Valeria

Aemiliae etiam ūnum nōmen erat Aemiliae est ūnus frāter cuī Aemilius nōmen est (praenōmen Pūblius cognōmen Paulus) Frāter Aemiliae est avunculus līberōrum Aemilius autem procul ā sorōre suā abest Itaque trīstis est Aemilia quae frātrem suum amat Mārcus et Iūlia mātrem suam trīstem in hortum exīre vident et pātrem interrogant bdquoCūr māter nostra trīstis estldquo Iūlius bdquoMāter vestra trīstis est quod Aemilius procul ab eā abest Aemilius avunculus vester est id est frāter mātris

Sententiae Nōmen est ōmen Benedictus quī venit in nōmine Dominī Nōmina sunt odiōsa (Ovidius)

Vocābula

absum afuī ndash abesse būti ne čia nebūti

alius alia aliud kitas autem tačiau

avunculus ī n avyacutenas mo-tinos brolis dėdė

benedictus a um palai-mintas

duo duae duo du

cognōmen inis n šeimos vardas pavardė

cūr kodėl exeō iī (īvī) ītum īre išeiti

frāter frātris m brolis gentīlicius a um giminės nōmen gentīlicium gimi-nės vardas

hortus ī m sodas daržas interrogō āvī ātum āre klausti

itaque taigi todėl tad

līberī ōrum m vaikai

māter mātris f motina

mulier eris f moacuteteris nam nes odiōsus a um ne(pa)ken-čiamas

ōmen inis n ženklas

pater patris m tėvas plērumque dažniausiai daugiausia

praenōmen inis n asmens vardas

procul toli

soror ōris f sesuo

trēs tria trys ūnus a um vienas trīstis e liūdnas velut kaip veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

Praenōmina Rōmāna

Aemilia ae f Em lija

Aulus ī m Aacuteulas

Cornēlia ae f Kornegravelija

Decimus ī m Dẽcimas

Gāius ī m Gatildejus

Gnaeus ī m Gn jus

Faustus ī m Faacuteustas

Iūlia ae f Jugravelija

Iūlius ī m Jugravelijus

Lūcia ae f Liugravecija

Lūcius ī m Liugravecijus

Mānius ī m Matildenijus

Numerius ī m Numegraverijus

Octāvia ae f Oktatildevija

Paula ae f Paacuteulė

Paulus ī m Paacuteulius

Pūblius ī m Pugraveblijus

Quīntus ī m Kv ntas

Sextus ī m Segravekstas

Spurius ī m Spugraverijus

Tiberius ī m Tibegraverijus

Tullia ae f Tugravelija

Valeria ae f Valegraverija

25

XXIV Schola vīcēsima quārta Verba composita

ab-sum a-fuī ndash ab-esse ad-sum ad-fuī ndash ad-esse dē-sum dē-fuī ndash dē-esse inter-sum inter-fuī ndash inter-esse praes-sum prae-fuī ndash prae-esse prō-sum prō-fuī ndash prōd-esse super-sum super-fuī ndash super-esse pos-sum potuī posse

būti ne čia būti atstu nedalyvauti būti prie pagelbėti trūkti stokoti būti tarpe dalyvauti būti priešakyje vadovauti būti už padėti paremti išlikti būti galingam galėti

Verba composita possum potuī posse

Praesēns indicātīvī āctīvī Praesēns Imperfectum Futūrum I

ab-sum ab-es

ab-est ab-sumus ab-estis ab-sunt

dē-sum dē-es

dē-est dē-sumus dē-estis dē-sunt

prō-sum prōd-es

prōd-est prō-sumus prōd-estis prō-sunt

pos-sum pot-es

pot-est pos-sumus pot-estis pos-sunt

pot-eram pot-erās

pot-erat pot-erāmus pot-erātis pot-erant

pot-erō pot-eris

pot-erit pot-erimus pot-eritis pot-erunt

Ex vītā Plīniī

Surgō ubi volō saepe prīmā lūce Amō sedēre in silentiō et meōs oculōs claudere bdquoQuid

mihi hodiē facere necesse estldquo ndash mēcum cōgitō Tum notārium vocō et iubeō eum

epistolam scrībere Hōrā quārtā et quīntā in peristȳlum prōcedō et aliam epistolam parō

Dum prandium ēdō Post prandium dormiō tum ambulō (herī nōn ambulābam) Mox

ōrātiōnem Graecam et Latīnam legō quod vōcem meam fīrmam facit Posteā in cēnā nostrā

amīcī meī intersunt Ego et uxor mea cum amīcīs paucīs saepe cēnāmus Aliud nōn possum

Numquam mihi amīcī dēerant Dum cēnam ēdimus servus librum bonum nōbīs legit Mihi

placet Aenēidem Vergiliī audīre Ego et multī amīcī meī etiam auctōrēs Latīnās recitāre

possunt Tandem in hortō ambulō cum amīcīs meīs quī sunt praeclārī et ērudītī

Nōn numquam ex hōc ōrdine errō Ante lūcem nōn poteram surgere Sī diū dormīvī equō

īre amō Amīcī quōque ex oppidīs vīcīnīs veniunt Saepe in silvam venārī intrō Etiam

audiō virōs quī in agrīs meīs labōrant

Vocābula

ambulō āvī ātum āre vaikščioti

alius alia aliud kitas

Aenēis idis m Eneidagrave

avunculus ī n avyacutenas dėdė cōgitō āvī ātum āre mą-styti galvoti

diū ilgai dormiō īvī ītum īre mie-goti

dum tada ēdō ēdī ēsum edere valgyti

eō iī ītum īre eiti

errō āvī ātum āre klysti ērudītus a um išsilavinęs fīrmus a um tvirtas stiprus

hortus ī m sodas intrō āvī ātum āre įžengti iubeō iussī iussum iubē-re liepti įsakyti

lūx lūcis f šviesa mox greit tuojau paskui

nam nes necesse est būtina privalu

notārius ī m sekretotilderius numquam niekada

ōrdō inis n eilė tvarka

paucī ōrum m nedaugelis

peristȳlum ī n gr perist lis placeō placuī placitum

placēre patikti įtikti praeclārus a um žinomas

prandium ī n pusryčiai prōcedō cessī cessum cedere išeiti pasirodyti eiti saepe dažnai sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti surgō surrēxī surrēc-tum surgere kilti keltis

tandem pagaliau ubi kai kur

uxor ōris f žmonagrave venor venātus sum ve-

nārī medžioti (verbum dep) vīcīnus a um kaimyninis volō voluī ndash velle norėti

vōx vōcis f balsas

26

XXV Schola vīcēsima quīnta Trečioji linksniuotė Ba sinis tipas

Sg Pl Sg Pl Sg Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl

turris f turris turrī turrim turrī

turrēs turrium turribus turrēs turribus

vīs f

vim vī

vīrēs vīrium vīribus vīrēs vīribus

Tiberis m Tiberis Tiberī Tiberim Tiberī

mare n maris marī mare marī

maria marium maribus maria maribus

1 Išmokite atmintinai trečiosios linksniuotės ba sinio tipo žodžius

febris is f drugys

puppis is f vairagalis

secūris is f kirvis

sitis is f toškulys

turris is f bokštas

tussis is f kosulys

vīs ndash f jėga prievarta

Albis is m Elbė upė

Neāpolis is f Neatildepolis

Tiberis is m

mare is n jūra

conclāve is n užrakinamas kambarys

animal ālis n gyvūnas

vectīgal ālis n mokestis rintildekliava

exemplar āris n pavyzdys

Sententiae Et māceriam circumdedī et circumfōdī et plantāvī vīneam Sorech [b blinė

vieta] et aedificāvī turrim in mediō eius Quantum scīmus gutta est īgnōrāmus mare Vī et

animō Contrā vim nōn valet iūs Ultrā vīrēs (Vergilius) Vim vī repellere licet Vim vīribus

exīre (Ulpiānus) Vīribus ūnitīs Vīs armāta Vīs ā tergō Vīs cōmica Vīs tragica (Aristo-

tēlēs) Vīs inertiae Vīs lēgis Vīs magica Vīs medicātrix natūrae Vīs saepe violat iūs Vīs

vim pellit Vīs vitālis Contrā vim mortis nōn est medicāmen in hortīs Sine vī et dolō

Turris eburnea Turris Babelis Terra turrium [šiuolaikinis stalo žaidimas] Tabulettae contrā

tussim prō īnfantibus Ad Tenediam secūrim Secūrī Tenediā (iš gr Τενεδία πελέκει apie

griežtą nieko nesigailintį Tenegravedo salos valdovą teisėją) Candor dat vīribus ālās

loz Nota bene Ulpiatildenas (lo Ulpiānus) ndash

Vocābula

aedificō āvī ātum āre statyti

āla ae f sparnas

animus ī m siela dvasia armātus a um ginkluotas

čia karinis

Babel is f Babilogravenas čia Batildebelis

candor ōris m skaistus bal-tumas spindėjimas dorumas

circumdō dedī datum

dare dėti aplinkui apsupti circumfodiō fōdī fossum fodere apkasti apkaupti cōmicus a um

contrā su acc prieš

dolus ī m klasta eburneus a um dramblio kaulo

ērudītus a um išsilavinęs exeō exiī exītum exīre

išeiti čia naudoti

gutta ae f lašas

hortus ī m sodas īgnōrō āvī ātum āre nežinoti

inertia ae f neveiklumas inercija

īnfāns antis m kūdikis vai-kas

iūs iūris n teisė licet licuit licēre leidžia-ma galima

lūx lūcis f šviesa

māceria ae f tvora

magicus a um magiškas

medicāmen inis n vaistas

medicātrix īcis f gydytoja

medium ī n vidurys

mors mortis f mirtis pellō pepulī pulsum

pellere stumti varyti mušti plantō āvī ātum āre so-dinti persodinti

prōcedō prōcessī prō-cessum prōcedere išeiti

pasirodyti eiti

quantus a um koks repellō repulī repulsum repellere atstumti atmušti išvaryti

sciō scīvī scītum scīre žinoti mokėti

sine su abl be

tabulleta ae f tabletė Tenedius a um Tenegravedo

tergum ī n nugara

tragicus a um

ultrā su acc anagravepus už per virš

ūnitus a um suvienytas

čia bendras valeō valuī valitum va-lēre būti sveikam gyventi turėti reikšmės galioti

violō āvī ātum āre smur-tu padaryti pažeisti

vītālis e gyvenimo gyvybi-nis

27

XXVI Schola vīcēsima sexta

Discordia frātrum

Faustulus casam intrat bdquoAcca ubi es Venī et audī dē calamitāte Rōmulus Remum necāvitldquo Acca verbīs marītī nōn crēdit bdquoQuid dīcis quid audīvīldquo Faustulus autem bdquoCrēde mihi uxor Hodiē cum amīcīs ad Palātium properāvī Etiam Rōmulus et Remus et multitūdō virōrum Palātium petīvērunt Tum Rōmulus virōs ad sē vocāvit et ubi tacuērunt ōrātiōnem habuit bdquoGaudeō quod venīre nōn dubitāvistis Hodiē sacrum facere volumus nam auxiliō deōrum Palātium mūnīvimus Vidēte mūrum Nunc tandem sine perīculō vīvere possumusldquo Virī verba Rōmulī clāmōre probavērunt Subitō autem Remus bdquoEgo tuum mūrum rīdeō mūrus enim inimīcum nōn prohibetldquo Statim mūrum trānsiluit Tum Rōmulus per īram Remum petīvit et ō Acca frātrem necāvit Faustulus tacet Acca autem lacrimas tenet et clāmat bdquoŌ Faustule frūstrā lupa puerōs in rīpā Tiberis servāvit et aluit frūstrā tū Remum cum frātre domum portāvistī frūstrā Remō parentēs fuimus Ō Rōmule cūr frātrem necāvistīldquo Tum Faustulus et Acca fīlium flevērunt

Sententiae Aut prōsunt poētae aut dēlectant Avarō omnia dēsunt sapientī nihil Nēmō in

suā causā iūdex esse potest Nōn possum (Vintildecas Mykolaacuteitis-Pugravetinas)

Vocābula

Acca ae f Akagrave

ad su acc pas prie alō aluī alitum alere maitinti penėti

audiō īvī ītum īre girdėti aut arba

auxilium ī n pagalba avārus a um godus gobšus

calamitās ātis f nelaimė

casa ae f trobelė

causa ae f byla

clāmō āvī ātum āre šau-kti

clāmor ōris m šauksmas crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti cūr kodėl dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

discordia ae f nesantaika domum į namus namo

dubitō āvī ātum āre abejoti

eō iī ītum īre eiti delectō delectāvī delec-tātum delectāre džiuginti faciō fēcī factum facere daryti

Faacuteustulus ī m Faustulas fleō flēvī flētum flēre verkti raudoti frūstrā veltui

gaudeō gavīsus sum gaudēre džiaugtis intrō āvī ātum āre įžengti

inimīcus ī m nedraugas

īra ae f pyktis

iūdex iūdicis m teisėjas

lacrima ae f ašara

marītus ī m vyras sutuok-tinis

multitūdō inis f daugybė

mūniō īvī ītum īre stip-rinti

mūrus ī m siena necō āvī ātum āre žudyti numquam niekada omnis e visas

ōrātio ōnis f kalba ōrā-tiōnem habēre sakyti kalbą

Palātium ī n Palatildecijus

parēns entis m f gimdy-

tojas -a pl parentēs tėvai

perīculum ī n pavojus petō petīvī petītum pe-tere ieškoti siekti prašyti vykti

portō āvī ātum āre nešti praeclārus a um žinomas probō āvī ātum āre (iš)bandyti pritarti

prohibeō prohibuī pro-hibitum prohibēre sulaikyti

prōperō āvī ātum āre

skubėti

quod kad rīdeō rīsī rīsum rīdēre juoktis

rīpa ae f upės krantas sacer sacra sacrum pa-švęstas šventas sapiēns entis išmintingas

sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti servō āvī ātum āre sau-goti

statim tučtuojau bematant subitō staiga tandem pagaliau ubi kai kur

uxor ōris f žmona taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti trānsileō siluī silīre per-šokti

veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti videō vīdī vīsum vidēre matyti

vocō āvī ātum āre šaukti kviesti

volō voluī ndash velle norėti vīvō vīxī victum vīvere gyventi

28

XXVII Schola vīcēsima septima

Adiectīva prōnōminālia ndash būdvardiniai įvardžiai

ūnus a um vienas sōlus a um tiktai vienas tōtus a um visas ūllus a um kažkoks alter altera alterum ki-tas antras

uter utra utrum katras neuter neutra neutrum niekatras

nūllus a um joks alius alia aliud kitas

N alter altera alterum G alterīus D alterī A alterum alteram alterum A alterō alterā alterō

N alius alia alium G alīus D aliī A alium aliam alium A aliō aliā aliō

N alterī alterae altera G alterōrum -ārum -ōrum D alterīs

A alterōs alterās altera

A alterīs

N aliī aliae alia G aliōrum aliārum aliōrum D aliīs

A aliōs aliās alia

A aliīs

Sententiae Nec sibi sed tōtī genitum sē crēdere mundō (Lūcānus) Tōtus mundus agit

histriōnem (Šekspyras) Sibi parat malum quī alterī parat Nōn sum ūnī angulō nātus patria

mea tōtus hic est mundus (Seneca) Ūnīus dēmentia dēmentēs efficit multōs Ūnus vir

nūllus vir Alter ego Vērus amīcus est quī est tamquam alter idem (Cicero) Beneacuteficus est

quī nōn suī sed alterīus causa benignē facit (Cicero) Trīstis eris sī sōlus eris (Ovidius)

Sacrum Profānum Īgnōrantia nōn est argūmentum (Spīnōsa)

loz Nota bene V ljamas Šekspỹras (angl Shakespeare 1564ndash1616 Aacutenglija) ndash vienas

žymiausių pasaulio dramatugravergų išgarsėjęs tragegravedijomis žinomiausia jų ndash bdquoHaacutemletasldquo

Barugravechas Spinozagrave (lo Benedictus de Spīnōsa 1632ndash1677) ndash žymus olaacutendų filosogravefas

Tarptautiniai žodžiai augziliatilderas ndash vyskupo padėjėjas efegravektas ndash kurios nors veiklos

padarinys as ndash labai išsilavinęs didžiai išprusęs žmogus notatilderas ndash valstybės įga-

liotas pareigūnas atliekantis notatilderinius veiksmugraves tvarkantis ir tvirtinantis dokumentugraves ir jų

tikrumą tablegravetė ndash apvaliotildes ar ovaliotildes fogravermos supresuacuteota vaistų dogravezė praryjama -

tugrave totalitar zmas ndash tokia saacutentvarka kai valstybė kontroliuacuteoja visas gyvenimo sritis

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti agit histriō-nem vaidina

angulus ī n kampas kertė

argūmentum ī n argu-mentildetas įrodymas

beneficus a um gerada-riškas labdaringas palankus maloningas

benignē geraširdiškai pa-lankiai mielai maloniai

causa ae f priežastis byla dalykas reikalas

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēmēns entis beprotis pa-mišęs

dēmentia ae f beprotystė

pamišimas

efficiō effēcī effectum efficere padaryti faciō fēcī factum facere daryti vykdyti atlikti

histriō ōnis m atildektorius

gignō genuī genitum gignere gimdyti būti prie-žastimi genitus a um gi-męs

īgnōrantia ae f nežinoji-mas

malum ī n blogis multus a um daug dau-gelis

mundus ī m pasaulis nātus a um gimęs parō āvī ātum āre ruošti

patria ae f tėvynė profānus a um nepašvę-stas nešvarus bedieviškas nuodėmingas

sacer sacra sacrum pa-švęstas šventas

servō āvī ātum āre saugoti

sine su abl be taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti tamquam taip kaip tarsi lyg

teneō tenuī tentum te-nēre laikyti turėti trīstis e liūdnas vērus a um tikras

29

XXXVIII Schola duodētrīcēsima Trečioji linksniuotė Mišrusis tipas

Sg Pl Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

ars f artis artī artem arte

ars

artēs artium artibus artēs artibus artēs

clades f cladis cladī cladem clade

cladis

cladēs cladium cladibus cladēs cladibus cladēs

mōns m montis montī montem monte

mōns

montēs montium montibus montēs montibus montēs

nox f noctis noctī noctem nocte nox

noctēs noctium noctibus noctēs noctibus noctēs

Mīlitēs Rōmānī ndash vīs imperiī Rōmānī

Rōma magna urbs est Magnus numerus cīvium Rōmānōrum semper in armīs erant

Magnus etiam est numerus mīlitum Rōmānōrum Mīlitēs Rōmāni aut peditēs erant aut

equitēs Rōmānī magnam classem habēbant Multī mīlitēs in classe mīlitābant Rōmānīs nōn

sōlum nāvēs longae sed etiam nāvēs onerāriae erant Nāvis longa cum turrī hostēs Rōmānōs

terrēbant In puppī nāvis gubernātor sedēbat et nāvem gubernābat Cōpiae Rōmānae saepe

terrā marīque hostēs superābant Rōmānī in multīs pugnīs Pūnōs superābant post Graecōs

deinde Gallōs et Dācōs Caesare duce Rōmānī Aegyptum occupāvit Etiam multās regiōnēs

Asiae Minōris occupāvit Imperium Rōmānum multās prōvinciās habet Siciliam

Prōvinciam sive Galliam Narbōnēnsem Galliam Pannoniam Dāciam Thrāciam Britan-

niam Aegyptum Illyriam Macedoniam Syriam Iūdaeam Āfricam Hispaniam Armeniam

et ceterās Clādēs Rōmānōrum rārae fuērunt

Komentaras Prōvincia arba Gallia Narbōnēnsis ndash iki Cegravezario užkariavimų rom nams

priklausiusi Gatildelijos dalis tentilde buvo Narbogravenos miestas (lie Narbonagrave lo Narbōna)

Vocābula

Armenia ae f A Asia Minor Mažoji Azija

auxilium ī n pagaacutelba arma ōrum n gintildeklai

aut arba

Caesar aris m Cegravezaris

calamitas ātis f nelaimė ceterus a um kitas

cīvis is m f pilietis -ė

clādēs is f pralaimėjimas

classis is f laivynas moki-nių klasė

cōpiae ārum f karinės pa-jėgos

Dācia ae f Datildekija deinde iš ten po to

dux ducis m vadas

eques itis m raitelis faciō fēcī factum facere daryti

gubernātor ōris m vairi-ninkas

gubernō āvī ātum āre vairuoti

hostis is m f priešas

Illyria ae f

imperium ī n impegraverija

Iūdaea ae f

longus a um ilgas

Macedonia ae f Makedo-nija

mare is n jūra terra ma-rīque sausumojegrave ir j roje

mīles itis m karys kareivis militō āvī ātum āre eiti karinę tarnybą kareiviauti

multus a um daug dau-gelis

Narbōnēnsis e Narbogravenos

nāvis is f laivas nāvis lon-ga karo laivas nāvis onerā-

ria prekybinis laivas

numerus ī m skaičius nōn sōlum sed etiam ne tik bet ir

occupō āvī ātum āre už- imti

onerārius a um krovinių krovininis

Pannonia ae f Panogravenija

pedes itis m pėstininkas portō āvī ātum āre nešti

post su acc po vėliau

prōvincia ae f prov ncija

pugna ae f kova mūšis

Pūnī ōrum m pugravenai t y kartaginiẽčiai

puppis is f vairatildegalis rārus a um retas

saepe dažnai sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti superō āvī ātum āre vir-šyti nugalėti

urbs urbis f miestas

Thrācia ae f Tratildekija terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

turris is f bokštas veniō vēnī ventum ve-nīre atvykti

30

XXIX Schola ūndētrīcēsima

Sententiae Hērēdem facit Deus nōn homō (Coke) Neque mel neque apēs Neque

opīnione sed natūrā cōnstitūtum est iūs (Cicero) Occāsiō facit fūrem Canēs socium in

culīna nūllum amant Ex pēde Herculem Mollis illa ēducātiō quam indulgentiam vocāmus

nervōs omnēs et mentis et corporis frangit (Quīntilliānus) Doctī ratiōnem artis intelligunt

indoctī voluptātem (Quīntilliānus) Sāl Atticus Ut lupus ovem amat Quī mē amat amat et

canem meum Pāx vōbīscum Nihil sub sōle novī Nōn eacuteadem est aetās nōn mēns

(Horātius) Quī male agit ōdit lūcem Pugna suum fīnem cum iacet hostis habet (Ovidius)

Rūs in urbe (Mārtiālis) Ōtium sine litterīs mors est et hominis vīvī sepultūra (Seneca)

Pallida mors aequō pulsat pede pauperum tabernās Rēgumque turrēs (Horātius) Post

mortem nūlla voluptās Post tenebrās lūx Nē mīrum quod dīvīna natūra dedit agrōs ars

hūmāna aedificāvit urbēs (Varrō) Quālis vītā fīnis ita Sub fīne Sub Iove frīgidō

loz Nota bene Egravedvardas Kogravekas (angl Coke 1552ndash1634 metais) ndash aacutenglų pol tikas ir

garsiausias savo meto teacuteisininkas savo veikalais sukūręs bendrosios arba anglosatildeksų teisės

pagrindus Maacuterkas Terentildecijus Varogravenas (lo Varrō 116ndash27 metais prieš Kristų) ndash

rom nų rašytojas mokslininkas 25 knygų veikalo bdquoLotynų kalbaldquo autorius

Vocābula

aedifico 1 statyti aequus a um lygus

aetās ātis f amžius

ager agrī m dirva laukas agō ēgī āctum agere veikti

Atticus a um Atildetikos

apis is f bitė

ars artis f menas

canis is m f šuo kalė

corpus oris n kūnas cōnstituō cōnstituī cōn-stitūtum cōnstituere nu-spręsti nustatyti

dīvīnus a um dieviškas dō dedī datum dare duoti

doctus a um mokytas

ēducātiō ōnis f auklėjimas švietimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīnis is m galas riba frangō frēgī frāctum

frangere laužti frīgidus a um šaltas Herculēs is m Heratildeklis

hērēs ēdis m f paveldėtojas habeō uī itum ēre turėti

hostis is m f priešas

hūmānus a um žmonių iaceō iacuī ndash iacēre gulėti

indulgentia ae f atlai-dumas

indoctus a um nemokytas intellego lēxī lectum legere pastebėti pažinti su-prasti

ita taip tokiu būdu

Iuppiter Iovis m

iūs iūris n teisė

litterae ārum f literatūragrave mokslas

lūx lūcis f šviesa male blogai

mel mellis n medus

mēns mentis f protas mintis siela

mīrus a um nuostabus mollis e minkštas silpnas

mors mortis f mirtis

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

neque ir ne neque neque nei nei occāsiō ōnis f proga dingstis

ōdī ndash ndash ōdisse neapkęsti omnis e visas kiekvienas

ōtium ī n poilsis laisvalaikis

opīniō ōnis f nuomonė

pažiūra požiūris

ovis is f avis pallidus a um išblyškęs

pauper eris m vargšas

pāx pācis f taika pellō pepulī pulsum pellere stumti varyti mušti

pēs pedis m koja

pugna ae f kova mūšis quālis e koks quod nes

ratiō ōnis f protas veikimo būdas

rūs rūris n kaimas laukai

sāl salis n druska

sōl sōlis m saulė

sepultūra ae f laidotuvės

sine su abl be

socius ī m draugas sąjungi-ninkas bendrininkas

sub su acc ir abl po

taberna ae f trobelė lūšna

tenebrae ārum f tamsa

urbs is f miestas vocō āvī ātum āre šaukti vadinti

voluptās ātis f malonumas džiaugsmas

vīvus a um gyvas

31

XXX Schola trīcēsima Adiectīvum

Trečiosios linksniuotės būdvardžiai

Jau esame susipažinę su pirmosios ir antrosios linksniuotės būdvardžiais

altus a um aukštas gilus angustus a um siauras bonus a um geras ceterus a um kitas laetus a um linksmas lātus a um platus magnus a um didelis malus a um blogas

parvus a um mažas plēnus a um pilnas vīvus a um gyvas

mortuus a um miręs vacuus a um tuščias

āter ātra ātrum tamsus juodas dexter tra trum dešinysis līber era erum laisvas miser era erum varganas nelaimingas niger gra grum juodas pulcher chra chrum gražus ruber bra brum raudonas sinister tra trum kairysis

ferreus a um geležinis idōneus a um įdomus līgneus a um medinis

varius a um įvairus

Pirmosios ir antrosios linksniuotės būdvardžiai yra linksniuojami kaip atitinkamų

linksniuočių giminių daiktavardžiai ndash jų galūnės sutampa

Trečiosios linksniuotės būdvardžiai būna trijų dviejų arba vienos galūnės Tai reiškia kad

jie vardininko linksnyje (nom sg) gali turėti tris ir atitinkamai dvi arba tik vieną formą

Trijų galūnių būdvardžiai

ācer m ācris f ācre n aštrus žodynuose užrašomas ācer ācris ācre aštrus

celeber m celebris f celebre n garsus žodynuose užrašomas celeber bris bre garsus

celer m celeris f celere n greitas žodynuose užrašomas celer eris ere greitas

salūber m salūbris f salūbre n sveikas žodynuose užrašomas salūber bris bre sveikas

Dviejų galūnių būdvardžiai

fortis m f forte n narsus žodynuose užrašomas fortis e narsus

gravis m gravis f grave n sunkus žodynuose užrašomas gravis e sunkus

Vienos galūnės būdvardis

fēlīx m f n laimingas gen sg fēlīcis žodynuose užrašomas fēlīx īcis laimingas

ingēns m f n didžiulis gen sg ingentis žodynuose užrašomas ingēns entis didžiulis

pār m f n lygus vienodas gen sg pāris žodynuose užrašomas pār pāris lygus vienodas

sapiēns m f n išmintingas gen sg sapientis žodynuose užrašomas sapiēns entis išmintingas

Trečiosios linksniuotės būdvardžių linksniavimas

Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl

ācer ācris ācre ācris ācrī ācrem ācre ācrī

ācrēs ācria ācrium ācribus ācrēs ācria ācribus

fortis forte fortis fortī fortem forte fortī

fortēs fortia fortium fortibus fortēs fortia fortibus

pār pāris pārī pārem pār pārī

pārēs pāria

pārium

pāribus pārēs pāria

pāribus

32

XXXI Schola trīcēsima prīma Dēclīnātiō quārta ndash ketvirtoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

frūctus f vaisius frūctūs frūctuī frūctum frūctū

frūctus

frūctūs frūctuum frūctibus frūctūs frūctibus frūctūs

cornū f ragas cornūs cornū cornū cornū

cornū

cornua cornuum cornibus cornua cornibus cornua

lacus m lacūs lacuī lacum lacū

lacus

lacūs lacuum lacubus lacūs lacubus lacūs

1 Išverskite Vergilijaus teksto ištrauką

Hīc sēcūra quiēs et nescia fallere vīta

Divēs opum variārum hīc lātīs ōtia fundīs

Spēluncae vīvīque lacūs hīc frīgida Tempe

Mūgitusque boum mollēsque sub arbore somnī (Vergilius)

Sententiae Multae manūs onus levius faciunt Habet etiam in manū gladium et secūrim sē

autem dē bellō et ā latrōnibus nōn līberat (Vulgāta) Neque semper arcum Tendit Apollo

(Horātius) Nōn est meum contrā auctōritātem senātūs dīcere (Cicero) Prīmus sapientiae

gradus est falsa intelligere Status quō Status in quō Statū quō In statū quō Status quō

ante bellum Sexū fēmina ingeniō vir (Mar jos Teregravezės antkapio epitatildefija Aacuteustrija) Venī

Creātor Spīritus Venī Sancte Spīritus Spīritus prōmptus caro autem infīrma (Vulgāta)

Senātus populusque Rōmānus Alterā manū fert lapidem alterā pānem ostentat (Plautus)

Tarptautiniai žodžiai f nišas ndash greičio varžybų baigmė gubernatildetorius ndash gubernijos

valdytojas humatildeniškas ndash žmoniškas klatildesė ndash pastov mokinių grupė kulinatilderija ndash valgių

gaminimo būdas okupuacuteoti ndash užimti o ndash viešoji nuomonė regiogravenas ndash kraštas

Vocābula

arbor oris f medis

arcus ūs m lankas aacuterka

auctōritās ātis f galia val-džia įtaka autoritegravetas

bellum ī n karas

bōs bovis m f jautis karvė

caro carnis f mėsa kūnas clamō āvī ātum āre šaukti

creātor ōris m kūrėjas dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dīves itis turtingas

domus ūs f namas faciō fēcī factum facere daryti

gradus ūs m žingsnis

gladius ī m kardas fallō fefellī falsum falle-re apgauti sukčiauti klastoti falsus a um apgaulingas melagingas

frīgidus a um šaltas

fundus ī m žemės valda dvaras

ingenium ī n gabumai būdas

infīrmus a um nestiprus intellegō lēxī lēctum le-gere suprasti latrō ōnis m plėšikas samdinys

lacus ūs m ežeras

lapis idis m akmuo lātus a um platus levis e lengvas leve lengvai

līberō āvī ātum āre iš-laisvinti išvaduoti

manus ūs f ranka mollis e minkštas malonus

mūgitus ūs m baubimas maurojimas

necō āvī ātum āre žudyti neque ir ne nescius a um nežinantis nežinomas

onus eris n našta

opēs opum n turtas turtai

ostentō āvī ātum āre iš-

tiesti atkišti rodyti

ōtium ī n poilsis laisvalaikis

pānis is m duona

populus ī m tauta prōmptus a um drąsus

quiēs ētis f poilsis ramybė sanctus a um šventas

secūris is f kirvis sēcūrus a um be rūpesčių ramus

senātus ūs m senatildetas

sexus ūs m lytis

spēlunca ae f gr urvas ola

somnus ī m miegas

spīritus ūs f dvelkimas pūtimas dvasia siela

status ūs m stovėjimas padėtis

Tempē n tendō tetendī tentum tendere tempti varius a um įvairus veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

Sg Pl Nom bōs bovēs Gen bovis boum Dat bovī būbus bōbus Acc bovem bovēs Abl bove būbus bōbus

33

XXXII Schola trīcēsima secunda

Domus Rōmāna

Domūs Rōmānae habēbant multa cubicula ātria ālās cubicula culīnam exedram peristȳlium tabernās tabulīnum trīclīnium et vestibulum Ātrium propter iānuam et vestibulum iacet et umbilīcus domī est Ātrium compluvium et impluvium habet Speciōsae pictūrae parietēs ātriī deacutecorant Cubicula parva conclāvia dormītōria sunt Culīna parva et sublūstris est Hīc fornāx est et ancillae labōrābant Servī cibum in culīnā parābant Propter peristȳlium exedra magna est In parietibus

et solīs vidēmus variās pulchrās pictūras Peristȳ- lium est cavaedium porticibus circumdatum in quō saepe sunt etiam piscīnae statuae silānī plantae Tabernae aediculae viae oppositae sunt in quibus rēs variās vēndunt Tabulīnum cubiculum pecūniae tabulārum et imāginum est Solum tessellātum saepe est (Pagal httpslawikipediaorgwikiDomus_Rōmāna)

Tarptautiniai žodžiai impliugravevijus ndash keturka pis baseinas atildetrijuje kompliugravevijus ndash

angagrave atildetrijaus stogegrave konklavagrave ndash kardinotildelų susirinkimas uždarojegrave patalpojegrave (S ksto koplỹ-

čioje) šaũkiamas poacutepiežiui rinkti ndash vidaus kiemas apjuostas kolonadagrave op

ndash paacutertija ar grugravepė nesutinkanti su daugumotildes nuomone pogravertikas ndash atviras prieangis su ko-

logravenomis ndash keturka pis valgomasis stalas su gultais (clīnē) iš trijų stalo pusių

Vocābula

aedicula ae f kambarėlis

āla ae f sparnas

ancilla ae f tarnaitė vergė

ātrium ī n atildetrijus sveta nė

cavaedium ī n kiemas ro-mėnų namegrave kiemo aikšt

cibus ī m maistas circumdō dedī datum dare dėti aplinkui apsupti

conclāve is n užrakinamas kambarys

cubiculum ī n kambarys miegamasis

compluvium ī n kompliugrave-vijus

culīna ae f virtuvė decorō 1 puošti

domus ūs f namas

dormītōrius a um miego miegamasis cubiculum dor-

mītōrium miegamasis kam-barys

exedra ae f gr eksedragrave pa-sikalbėjimų salė

fornāx ācis f krosnis frustra veltui habeō uī itum ēre turėti

hortus ī m sodas iaceō uī ndash ēre gulėti

iānua ae f durys

imāgō inis f paveikslas

impluvium ī n impliugravevijus labōrō 1 dirbti oppositus a um esantis priešais

parō 1 ruošti

parvus a um mažas

pecūnia ae f turtas pinigai

peristȳlum ī n gr perist lis

pariēs etis m siena

pictūra ae f tapyba pa-veikslas

piscīna ae f baseinas

planta ae f augalas

propter su acc greta arti dėl už

porticus ūs m pogravertikas kolonadagrave dengta galegraverija

pulcher chra chrum gra-žus

saepe dažnai

silānus ī m fontatildenas

solum ī n žemė kambario grindys

speciōsus a um gražus

statua ae f statulagrave sublūstris e silpnai apšvies-tas

taberna ae f kraacuteutuvė smuklė

tabula ae f lenta sąskaitų knyga dokumentildetas

tabulīnum ī n archỹvas

tessellātus a um mozaacuteikos

trīclīnium ī n trikl nijus valgomasis

umbilīcus ī m bamba vi-durys

varius a um įvairus vēndō didī ditum ere parduoti

via ae f gatvė

34

XXXIII Schola trīcēsima tertia Numerālia cardinālia ndash kiekiniai skaitvardžiai

I ūnus a um vienas II duo duae duo du III trēs tria trys IV quattuor keturi V quīnque penki VI sex šeši VII septem septyni VIII octō aštuoni IX novem devyni X decem dešimt

XI ūndecim vienuolika XII duodecim dvylika XIII trēdecim trylika XIV quattuordecim keturiolika XV quindecim penkiolika XVI sēdecim šešiolika XVII septendecim septyniolika XVIII duodēvīgintī aštuoniolika XIX ūndēvīgintī devyniolika XX vīgintī dvidešimt

XXX trīgintā trisdešimt XL quadrāginta keturiasdešimt L quinquāginta penkiadešimt LX sexāginta šešiasdešimt LXX septuāginta septyniasdešimt LXXX octōginta aštuoniasdešimt XC nōnāginta devyniasdešimt C centum šimtas M mille tūkstantis MM duo milia du tūkstančiai

Dē exercitū Rōmānō

Gāius Iūlius Caesar legiōnem ultrā ōrdināvit et compositiōnem celebrem statuit In hāc

nova constitūtiōne octōginta mīlitēs centuriam ductam ab centuriōne explēvērunt Sex

centuriae ūnam cohortem explēvērunt et decem cohortēs ūnam legiōnem ductam ab lēgātō

explēvērunt Quaeque legiō circā sex milia mīlitēs habuit sed cohors prīncipālis dīvīsiō in

proeliō fuit Legiōnēs etiam speciālēs mīlitēs inclūsērunt quī nōn pugnāvērunt sed

stipendia plūra recepērunt Exemplī grātiā aquilifer sīgnum lēgātiōnis aquilam tulit

maximam honōrem habet Sīgnifer minus gravia sīgna tulit et opēs exercitūs administrāvit

Antīquīs tempōribus duōdētrīginta legiōnēs exercitum Rōmānum explēvērunt (Pagal

httpswwwwikiwandcomlaExercitus_Rōmānus)

Tarptautiniai žodžiai administruacuteoti ndash valdyti tvarkyti inkliugravezas ndash intarpas skaidriojegrave

sukiet jusioje dervojegrave (vabzdys gintaregrave) kompoz cija ndash meno kūrinio dalių išdėstymas jų

santykis su v suma konstitugravecija ndash pagrindinis valstybės įstatymas specialugraves ndash susijęs su

kuria nors specialyacutebe išskirtinis ypat ngas stipentildedija ndash pastov pinig nė pašalpagrave

Vocābula

administrō 1 patarnauti tvarkyti valdyti

aquila ae f erelis

aquilifer ī m vėliavnešỹs

cohors ortis f kohorta celeber bris bre garsus įžymus dažnas paplitęs

centuria ae f šimtinė

centuriō ōnis m šimtinin-kas centuriogravenas

compositiō ōnis f sudėji-mas sandara sudėtis

circā su acc apie maždaug

constitūtiō ōnis f sandara nustatymas nutarimas

dīvīsiō ōnis f (pa)dalijimas paskirstymas

ductus a um vedamas vadovaujamas

exemplum ī n pavyzdys exemplī grātiā pavyzdžiui

exercitus ūs m (apmokyta) kariuomenė

expleō plēvī plētum plēre pripildyti sudaryti ferō tulī lātum ferre nešti

gravis e sunkus svarbus habeō uī itum ēre turėti inclūdō clūsī clūsum clūdere uždaryti užrakinti įdėti įterpti

lēgātiō ōnis f pasiuntinys-tė pasiuntinybė legatildeto (kar-

vedžio) padėjėjo pareigybė

lēgātus ī m pasiuntinys le-giograveno vadas Cegravezario laikais

legiō ōnis f legiogravenas magnus a um (māior

ius maximus a um) di- delis

mīles itis m karys kareivis minus mažiau multī ae a (plūrēs a plūrimī ae a) daug dau-gelis

novus a um naujas ōrdinō 1 sustatyti eilėmis išrikiuoti sutvarkyti suskirstyti

opēs opum f turtas prīncipālis e pirminis pa-grindinis svarbiausias

proelium ī n kautynės ko-va mūšis

pugnō 1 kovoti kariauti quisque quaeque quid-que kiekvienas recipiō cēpī ceptum ci-pere imti atgal atsiimti gauti

sīgnifer i m v liavininkas

sīgnum ī n ženklas v liava speciālis e specialugraves ypa-tingas rinktinis

stipendium ī n kareivio al-ga alga atlyginimas karinė tarnyba

ultrā toliau vėliau paskiau

tempus oris n laikas

35

XXXIV Schola trīcēsima quārta Dēclīnātiō quīnta ndash penktoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl faciēs ēī f veidas išvaizda vaizdas

fidēs eī f ištikimybė tikėjimas

glaciēs ēī f ledas

merīdiēs ēī m vidurdienis pietūs

seriēs ēī f eilė

spēs eī f viltis

Nom Gen Dat Acc Abl

diēs m diēī diēī diem diē

diēs diērum diēbus diēs diēbus

rēs f reī reī rem rē

rēs rērum rēbus rēs rēbus

Sententiae Mors ultima līnea rērum est (Horātius) Faciēs Hippocratica Bonus animus in

malā rē dīmidium est malī (Plautus) Vectīgālia nervī sunt reī pūblicae (Cicero) Per diem

Pūnica fidēs Audī vidē tacē sī vīs vīvere in pāce Omnium rērum prīncipia parva sunt

(Cicero) Stultus es rem āctam agis (Plautus) Nam mora dat vīrēs tenerās mora percoquit

ūvās Et validās segetēs quod fuit herba facit (Ovidius) Spēs māter stultōrum Spēs ultima

loz Nota bene Hipokratildetas (gr Ἱπποκράτης lo Hippocratēs) ndash garsiausias aacutentikos

graikų gydytojas 18 gydytojas savo šeimojegrave Gydytojai ir šiandien duoda vadinamąją Hipo-

kratildeto priesaiką Hipokratildeto gydymo metogravedai nusakomi tokiom s sententildecijomis Prīmō nōn

nocēre Natūra sanat medicus cūrat Contrāria contrāriīs cūrantur Sententildecijoje Faciēs

Hippocratica ka bama apie mirštančio žmogaus veidą jį pirmasis aprašė Hipokratildetas

Tarptautiniai žodžiai dekoruacuteoti ndash teikti gražią išvaizdą puošti daacuteilinti edukatildecija ndash

auklėjimas lavinimas švietimas egzempliotilderius ndash vienetas iš daugelio tokių pat daiktų

herbatilderas ndash džiov nti augala l nija ndash bet koks nubrėžtas brūkšnys negravervas ndash skaidulų

pluoštas kuriuo iš smegenų ir į jas eina dirginimas pr ncipas ndash pradinis teiginys

respugraveblika ndash valstybės valdymo fograverma kai valdo išrinkti žmonių atstovai segraverija ndash daiktų

ar reiškinių eilė vestibiugravelis ndash pagalbinė patalpagrave iš kurios įeinama į kitagraves patildetalpas

Vocābula

agō ēgī āctum agere va-ryti vesti veikti

animus ī m siela dvasia audiō īvī ītum īre klau-syti

dīmidium ī n pusė dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dō dedī datum dare duoti

contrārium ī n priešingy-

bė contrāria contrāriīs skirt ngos (l gos) skirt ngais (vaacuteistais)

cūrō 1 rūpintis slaugyti gy-

dyti cūrantur praes ind

pass 3 pl yra gyacutedomi (-os)

faciō fēcī factum facere daryti

herba ae f žolė želmuo žalumynai

Hippocraticus a um Hipokratildeto hipokratildetiškas

līnea ae f lininis siūlas vir-velė riba

malum ī n blogis

medicus ī m gydytojas

mora ae f užrukimas gai-šatis laiko tarpas trukmė

mors mortis f mirtis

nam nes

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

noceō nocuī nocitum

nocēre kenkti omnis e visas kiekvienas parvus a um

pāx pācis f taika percoquō percoxī perco-xum percoquere išvirti iškepti subrandinti

prīncipium ī n pradžia pa-grindas

Pūnicus a um pugravenų t y kartaginiẽčių pugraveniškas

sanō 1 gydyti

seges etis f pasėlỹs pasėt java

sī jei stultus a um kvailas rēs pūblica valstybė res-pugraveblika

taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti tener a um švelnus min-kštas jaunas gležnas

ultimus a um tolimiau-sias paskutinis

ūva ae f vynuogė validus a um sveikas stip-rus didelis tinkamas

vectīgal ālis n mokestis

rintildekliava pl patildejamos

videō vīdī vīsum vidēre matyti

vīs ndash f jėga vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

36

XXXV Schola trīcēsima quīnta

Narrātiō Aenēae (I)

Aenēas narrat dē ruinā Trōiae Sed subitō post decem annōs Graecī nōn iam ante Trōiam

erant Ūnō diē ōra maris dēserta erat Castra hostium dēserta erant Tantum equus līgneus

ante portam stat Portās urbis aperimus relinquimus urbem ad castra īmus tentōriaque

ducum Graecōrum īnspicimus Equus magnus nōs terret Quid est Aut spēs aut perniciēs

Quid facere dēbēmus Nōbīs līs erat Alterī equum dēlēre cupiēbant quod nōnnūllī

dīcēbant bdquoIn equō armātī virī sē condunt In animō habent nocte exīre et urbem intrāre et

delēre nōsque necāreldquo Alterī equum in urbem dūcere volēbant Fāma enim erat bdquoSī nōs

equum in urbem dūcimus quondam bellō Graeciam vincimusldquo

1 Atsakykite į klausimus

1 Quis dē ruinā Trōiae narrat 2 Quot annōs Graecī apud Trōiam erant 3 Quid fēcērunt

Graecī ante portam Trōiānam 4 Terret equus magnus Trōiānōs 5 Quī sunt in equō et dē

quā causā

Sententiae Equus Trōiānus Trōia fuit (Propertius) Equō nē crēdite Teucrī (Vergilius)

loz Nota bene Segravekstas Prope cijus (lo Propertius 47ndash15 metais prieš Kristų) ndash

garsus egravetas iš Ugravembrijos parašęs keturias elegravegijų knygas

Vocābula

Aenēas ae n alter era erum kitas ant-ras alter alter vienas kitas

animus ī m siela dvasia

annus ī n metai aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti armātus a um ginkluotas

castra ōrum n stovykla

condō condidī conditum condere įkurti cupiō īvī ītum ere trokšti dēbeō dēbuī dēbitum dēbēre privalėti dēleō ēvī ētum ēre su-naikinti

dēsertus a um tuščias iš-tuštėjęs

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

diēs diēī m diena dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

dux ducis m vadas

enim mat juk nes eō iī ītum īre eiti

equus ī m arklys exeō iī ītum īre išeiti faciō fēcī factum facere daryti

fāma ae f kalbos paskalos gandas

habeō uī itum ēre turėti in animō habere ketinti

hostis is m f priešas svetimšalis

īnspiciō spexī spectum spicere žiūrėti stebėti intrō āvī ātum āre įžengti

līgneus a um medinis

līs lītis f ginčas

mare maris n jūra

narrātiō ōnis f pasakojimas narrō 1 pasakoti necō 1 žudyti nōnnūllus a um kai kuris

nox noctis f naktis

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

perniciēs ēī f pražūtis

porta ae f vartai durys quondam kitados kadaise quot kiek relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis

subitō staiga tantum tiek tik

tentōrium ī n palapinė terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

Trōia ae f Trojagrave Trōiānus a um Trogravejos

Trōiānī ōrum m ubi kai kur

urbs is f miestas

vincō vīxī victum vin-cere nugalėti volō voluī ndash velle norėti

37

XXXVI Schola trīcēsima sexta Narrātiō Aenēae (II)

Sacerdōs Lāocoōn autem ab arce dēcurrit et procul clāmat bdquoO miserī insānī estis Graecīs

crēditis Equum reliquērunt excidiō urbisldquo et magnā vī hastam in equum torsit Est

gemitus sed nōn audīmus Subitō dē Tenedō īnsulā quae ante Trōiam est duo serpentēs

ōrae appropinquant et in duōs fīliōs Lāocoontis invādunt eōs necant et edunt Lāocoōn

iuvāre temptat sed eum quōque serpentēs necant Nōs territī sumus nam sine dubiō deī

īrātī sunt et Lāocoontem pūnivērunt Aperimus portās et dūcimus equum in urbem Posteā

edimus et bibimus et multā nocte somnum altum capimus

Vocābula

altus a um aukštas gilus arx arcis pilis tvirtovė aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti appropinquō 1 prisiartinti audiō īvī ītum īre girdėti autem tačiau bibō bibī bibere gerti capiō cēpī captum ca-pere imti clāmō āvī ātum āre šaukti

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēcurrō (cu)currī cur-sum currere bėgti žemyn nusileisti

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dubium ī n abejonė

dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

equus ī m arklys edō ēdī ēsum ēsse

(edere) valgyti ėsti

excidium ī n sugriovimas sunaikinimas žuvimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīlius ī m sūnus

gemitus ūs m dejavimas īnsānus a um beprotis pamišęs

īnsula ae f sala intrō āvī ātum āre įžengti invādō invāsī invāsum invādere įsibrauti užpulti īrātus a um supykęs

iuvō 1 padėti pagelbėti

Lāocoōn ontis m Laoko-ograventas

mare maris n jūra miser era um vargšas necō 1 žudyti

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

posteā po to paskui vėliau procul toli tolyn

pūniō īvī ītum īre bausti quōque taip pat relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

sacerdōs ōtis m žynys

serpēns entis m f gyvatė

sine su abl be

somnus ī n miegas stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis subitō staiga tantum tiek tik

Tenedus ī m Tegravenedas sala tōrqueō torsī tortum torquēre sukti kreipti terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti territī įbauginti temptō 1 mėginti bandyti

urbs is f miestas

vis ndash f jėga

Plūsquamperfectum

Plūsquamperfectum indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-era-m ōrnāv-erā-s ōrnāv-era-t ōrnāv-erā-mus ōrnāv-erā-tis

ōrnāv-era-nt

habu-era-m habu-erā-s habu-era-t habu-erā-mus habu-erā-tis

habu-era-nt

lēg-era-m lēg-erā-s lēg-era-t lēg-erā-mus lēg-erā-tis

lēg-era-nt

cēp-era-m cēp-erā-s cēp-era-t cēp-erā-mus cēp-erā-tis

cēp-era-nt

vēn-era-m vēn-erā-s vēn-era-t vēn-erā-mus vēn-erā-tis

vēn-era-nt

1 Išverskite sakinius

1 Hodiē iam librum legī quem herī dederās 2 Promētheus hominēs servāvit quōs

Iuppiter necāre cōnstituerat 3 Ut fēcerās ita habēs 4 Causa bellī fuit quod Rōmānī

agrum Sabīnum vastāvērunt Vocābulum vastō 1 siaubti

38

XXXVII Schola trīcēsima septima Mercurius Dīdō et Aenēas

Mercurius Aenēam vīdit gerere pulchram vestem Pūnicam quam Dīdō eī libenter dōnāverat Itaque nūntius Iovis stupuit deinde ad Aenēam celeriter accessit bdquoAudī Aenēas Iuppiter mē mīsit tē monet Quid hīc facis Cūr eō locō tē tam improbē geris Cōgitā dē fātō tuō Hīc iūcundē vīvere tibi nōn licet Relinque Carthāginem nam Italiam petere debēs Posterīs tuīs illic novam patriam parāldquo Verba Mercuriī Aenēam vehementer terruērunt Itaque vir pius quī imperiō Iovis semper pāruerat cōnsilium cēpit fugam petere et regiōnēs Pūnicās relinquere Statim comitēs ad lītus vocāvit eōs classem et arma parāre iussit At Dīdō quae cōnsilia Aenēae iam animadverterat eum verbīs flectere temptāvit et dīxit bdquoCūr mē tam turpiter fallis Cūr fugere properās cūr tam crūdēlis es Nunc dolum tuum perspēxīldquo Postquam Dīdō diū tacuit tristī vōce adiēcit bdquoTibi nimis crēdidī nam tē amāvīldquo Aenēas autem quem Mercurius dē fātō monuerat graviter gemuit bdquoNumquam tibi conūbium prōmīsī Cōgitā deōs vītam meam regere Iuppiter pater deōrum hominumque mē novam patriam quaerere iussit Etiam Trōiam nōn meā sponte relīquī Anchises pater in somnō mē in Italiam īre monuit Dēsine mē tēque querēlīs tuīs vexāre Italiam nōn meā sponte petōldquo Vocābula

accēdō accessī accessum

accēdere prieiti prisiartinti adiiciō adiēcī adiectum adiicere pridurti

animadvertō 3 atkreipti dėmesį sekti

arma ōrum n ginklai audiō 4 klausyti girdėti

Carthāgō inis f Kartatildegina capiō 3 imti celeriter greitai

classis is f (karo) laivynas cōgitō 1 mąstyti galvoti

comes itis m palydovas bendrakeleivis

cōnsilium ī n nutarimas patarimas

conūbium ī n santuoka crēdo 3 tikėti crūdēlis e žiaurus cūr kodėl debeō 2 privalėti

deinde iš ten po to dēsinō siī situm sinere liautis dīcō 3 sakyti

Dīdō ōnis f Didogravenė diū ilgai

dolus ī m klasta dōnō 1 dovanoti faciō 3 daryti fallō fefellī falsum fal-lere apgauti suklaidinti

fātum ī n likimas

flectō flexī flectum

flectere lenkti

fuga ae f bėgimas fugiō fūgī fugitum fu-gere bėgti graviter sunkiai gerō gessī gestum gere-re nešti nešioti vesti gemō uī itum ere dūsauti

illic ten

imperium ī n įsakymas improbē nedorai intrō āvī ātum āre įžengti itaque taigi todėl tad

iubeō iussī iussum iubē-re liepti įsakyti iūcundē maloniai linksmai libenter mielai licet licuit ndash licēre lei-džiama galima

lītus oris n (jūros) krantas

locus ī m vieta

Mercurius ī m Merkugraverijus moneō 2 priminti įspėti mittō 3 siųsti nimis per daug pernelyg numquam niekada

nūntius ī m pasiuntinys ži-nia

pāreō uī ndash ēre paklusti parō 1 ruošti perspiciō spēxī spectum spicere įžiūrėti suprasti petō īvī ītum 3 vykti

pius a um pamaldus doras

posterī ōrum m ainiai postquam po to kai prōmittō 3 pažadėti properō 1 skubėti Pūnicus a um pūnų pū-niškas

quaerō quaesīvī quesī-tum querere ieškoti

querēla ae f aimana dejonė

regiō ōnis f šalis kraštas regō rēxī rēctum regere valdyti

relinquō 3 palikti servō āvī ātum āre saugoti

sponte suā savo noru statim tučtuojau bematant stupeō stupuī stupēre sustoti būti nustebusiam taceō 2 tylėti

tam taip temptō 1 bandyti terreō 2 gąsdinti trīstis e liūdnas turpiter bjauriai šlykščiai vehementer smarkiai karš-tai stipriai labai

vestis is f drabužis vexō 1 mėtyti vyti ginti vīvō 3 gyventi vocō 1 šaukti kviesti volō voluī ndash velle norėti

vōx vōcis f balsas

39

XXXVIII Schola duodēquadragēsima Futūrum II indicātīvī āctīvī

Futūrum II indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-er-ō ōrnāv-er-i-s ōrnāv-er-i-t

ōrnāv-er-i-mus ōrnāv-er-i-tis ōrnāv-er-i-nt

habu-er-ō habu-er-i-s habu-er-i-t

habu-er-i-mus habu-er-i-tis habu-er-i-nt

lēg-er-ō lēg-er-i-s lēg-er-i-t

lēg-er-i-mus lēg-er-i-tis lēg-er-i-nt

cēp-er-ō cēp-er-i-s cēp-er-i-t

cēp-er-i-mus cēp-er-i-tis cēp-er-i-nt

vēn-er-ō vēn-eri-s vēn-eri-t

vēn-er-i-mus vēn-er-i-tis vēn-er-i-nt

1 Išverskite sakinius

1 Legam epistolam tuam quam mihi scrīpseris 2 Ut fēceris ita habēbis 3 Quid ēgerimus

scietis 4 Ut fēceritis ita habēbitis 5 Sī meīs cōnsiliīs parueris salvus eris 6 Crās librum

legēs quam dederō 7 Cum Phillippus dominus Macedoniae Lacaedemoniīs scrīpserat bdquoSī

in Lacōnicam vēnerō terram vestram vōs exigamldquo Lacaedemoniī respondērunt bdquoSīldquo

8 Ūnus homō servum genere Lacaedemonium interrogāvit bdquoProbusne eris sī tē emerōldquo

Servus respondit bdquoEtiam sī nōn emerisldquo

loz Nota bene Didogravenė (lo Dīdō) ė Pigmaliograveno sesuo Sich jo

žmona Kartatildeginos įkūrėja ir karalienė En jas (lo Aenēas) Anch so ir Afrod tės sūnus

legendinis rom nų protėvis Laokoograventas (gr Λαοκόων lo Lāocoōn) Poseidograveno žynys

Trogravejoje bandęs įtikinti troj nus nepriimti gra kų dovanotildes ndash medinio arklio ir už tai kartugrave su

sūnumis pasmaugtas Poseidograveno pasiųstų gyvačių Lakogravenija (γρ Λακονική lo Lacōnica)

ndash kitaip Spaacuterta Lakedaimogravenas (gr Λακεδαίμων lo Lacedaemōn) ndash Peloponegraveso

pugravesiasalio sritis ir to paties pavadinimo jos sogravestinė kitaip Spaacuterta lakedaimoniẽčiai (gr

Λακεδαίμωνιοι lo Lacedaemoniī) ndash Lakedaimograveno gyventojai arba spartiẽčiai

Makedogravenija (gr Μακεδονία lo Macedonia) ndash šalis tarp Tesatildelijos ir Tratildekijos (AV)

Tarptautiniai žodžiai epistolatilderinis ndash laišk (pavyzdžiui epistoliatilderinis palikimas ndash

laiška ) fugagrave ndash trij ndash keturi balsų mugravezikos kūrinys vieno ba so tegravemą nustatyta tvarka

kartoja kiti balsai kons liumas ndash gydytojų pasitarimas kuriamegrave tikslinama ligos diagnogravezė

(ligos nustatymas) svarstoma ligonio būklė gydymo būdai ir priemonės lakograveniškas ndash

trumpas aacuteiškus glaustas (apie ka bą st ilių) perspektyvagrave ndash kūnų vaizdavimo plokštumojegrave

būdas pagrįstas spindulia s iše nančiais iš vieno taško respondentildetas ndash asmuo atsakinė-

jantis į tyrėjo ankegravetos klaacuteusimus

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti

cōnsilium i n nutarimas patarimas

crās rytoj cum kai

dominus ī m šeimininkas ponas valdovas viešpats

epistola ae f laiškas etiam taip pat net ir

exigō exēgī exāctum

exigere išvaryti išvyti emō ēmī ēmptum eme-re pirkti

genus eris n giminė pader-mė r šis

interrogō 1 klausti

Lacedaemoniī ōrum m lakedaimoniẽčiai spartiẽčiai

Lacōnica ae f Lakogravenija

liber librī m knyga

Macedonia ae f Makedograve-

nija

-ne ar pareō uī ndash ēre paklusti

Phillippus ī m Pilỹpas probus a um doras respondeō spondī spōn-sum spondēre atsakyti salvus a um sveikas sī jei jeigu

servus ī m vergas

40

XXXIX Schola ūndēquadrāgēsima Rapīna Sabīnārum

Iam Rōmulus et Remus Rōmam condiderant sed Rōmae parvus numerus fēminārum erant

Itaque Rōmānī lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt Cum lēgāti dīxērunt bdquoFēminās nōn habēmus

Date nōbīs in mātrimōnium fīliās vestrās Sī fīliās vestrās dederitis vōbīs grātiās agēmusldquo ndash

Sabīnī respondērunt bdquoNostrās fīliās nōn vōbīs ēducāverāmusldquo Tum Rōmānī dolō Sabīnās

accēpērunt Itaque iterum lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt et ad lūdōs pūblicōs Rōmam Sabīnōs

ūnā cum mātrōnīs fīliābusque invītāvērunt bdquoCum Rōmam vēneritis lūdōs pūblicōs spec-

tābitisldquo Cum Sabīnī ūnā cum mātrōnīs fīliābusque Rōmam vēnērunt Rōmānī fīliās Sabī-

nōrum raptāvērunt Rapīna Sabīnārum fuit causa bellī Diū Sabīnī cum Rōmānīs pugnā-

verant cum fīliae Sabīnōrum inter Rōmānōs et Sabīnōs sē coniēcērunt et ōrāvērunt bdquoIn nōs

vertite īrās nōs causa bellī sumus Sī vōs propinquī nostrī vīceritis nōs viduae vīvēmus sī

autem Rōmānī vīcerint nōs orbae erimus Cum igitur nōs necāveritis bellum fīniētisldquo

Verba Sabīnārum Rōmānōs Sabīnōsque movērunt Itaque bellum fīnīvērunt Rōmānī

Sabīnōs in oppidum suum recēpērunt et Sabīnī cum Rōmānīs sē coniūnxērunt (EL)

Komentaras Sab nai (lo Sabīnī) ndash itatildelikų gentis gyvenusi Latildecijuje (lo Latium) ir

Ugravembrijoje (lo Umbria) Įkūrus Rogravemą dalis sab nų susijungė su rom nais o kiti gyvenę

kalnuosegrave jiems priešinosi III amžiuje prieš Kristų rom nai nukariavo visagraves sab nų žemegraves ir

sab nams suteikė Rogravemos pilietybę T tas L vijus (lo Titus Livius) rom nų istograverikas aprašė

rom nų ir sab nų konfl ktą dėl moterų Po šio konfl kto abiejų genčių valstybės susijungė ir

sab nų karalius T tas Tatildecijus (lo Titus Tatius) valdė drauge su Rogravemulu vedusiu sab nę

Hers liją (lo Hersilia) Mokslininkai spėja kad sab nai Rogravemoje yra gyvenę Kvirinatildelio

(Quirīnālis collis) Viminatildelio (Vīminālis collis) ir Eskv lijų (Esquilīae) kalvosegrave

Vocābula

accipiō cēpī ceptum ci-pere priimti gauti autem tačiau

bellum ī n karas

causa ae f priežastis

collis is m kalva coniiciō iēcī iēctum iicere įmesti pulti sē con-

iicere mestis condō condidī condi-tum condere įkurti

coniungō iūnxī iūnc-tum iungere sujungti sē coniungere susijungti cum kai kol dīcō 3 sakyti dō dedī datum dare duoti

dolus ī m klasta

diū ilgai ēducō 1 auklėti šviesti eō iī ītum īre eiti faciō fēcī factum facere

daryti

fēmina ae f mόteris

fīlia ae f duktė iam jau invītō 3 kviesti

īra ae f pyktis itaque taigi todėl tad iterum antrąsyk

lēgātus ī m pasiuntinys

lūdus ī m žaidimas pl žai-dynės

mātrimōnium ī n santuo-ka in mātrimōnium dare vesti

mātrōna ae f matronagrave kil-minga mόteris

mittō 3 siųsti moveō 2 judinti paveikti necō 1 žudyti

oppidum ī n miestas

orba ae f našlaitė propinquus a um artimas

pl propinquī artimieji

pūblicus a um viešas pugnō 1 kovoti kautis ōrō 1 kalbėti melsti prašyti

rapīna ae f pagrobimas raptō 1 pagrobti recipiō cēpī ceptum cipere paimti atga atsiimti respondeō 2 atsakyti spectō 1 stebėti sī jei jeigu tum tada

ubi kai kur

teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti ūnā kartu drauge išvien veniō 4 atvykti vertō vertī versum ver-

tere versti čia atsukti

vidua ae f našlė vincō vīcī vīctum vin-cere nugalėti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

41

XL Schola quadrāgēsima

Initium bellī Gallicī

Helvētiī fīnēs suōs quī angustī sunt relinquere et per prōvinciam nostram iter facere cōnstituunt Explōrātōrēs cōnsilium hostium Caesarī nūntiant Caesar magnīs itineribus ab urbe in Galliam ulteriōrem contendit et incrēdibilī celeritāte ad Genavam pervenit Helvētiī lēgatōs ad eum mittunt nōbilēs cīvēs quī eius voluntātem petunt sed Caesar id nōn concēdit et eā legiōne quam sēcum habet mīlitibusque fortibus quī ex prōvinciā conveniunt ā lacū Lemannō quī in flūmen Rhodanum īnfluit ad montem Iūram quī fīnēs Sēquanōrum ab Helvētiīs dīvidit mūrum in altitūdinem pedum sēdecim fossamque perdūcit eōque modō Helvētiōs itinere prohibet (Buchner)

Sententiae Virtūs Rōmāna constat ex hīs virtūtibus disciplīna pietās fidēs gravitās

paupertās cōnstantia Nōn nōbīs sōlum nātī sumus (Cicero) Nōn fōrmōsus erat sed erat

fācundus Ulixēs (Ovidius)

Komentaras Gatildejus Jugravelijus Cegravezaris (lo Caesar) aprašo Gatildelijos užkariavimą savo bdquoGatildelų karo užrašuoseldquo (lo Commentāriī dē bellō Gallicō) Karas prasideda nuo susidūrimo su gatildelų tauta helvegravetais (lo Helvētiī) gyvenusiais teritograverijoje kur yra dab Šveicatilderija Helvegravetai norėjo palikti savo žemegraves ir persikelti į vatildekarus prie Okeatildeno (lo Ōceacuteanus dab Atlaacutento vandenyacutenas) ą

Vocābula

altitūdō inis f aukštis

angustus a um siauras

bellum ī n karas

celeritās ātis f greitumas concēdō cessī cessum cēdere trauktis užleisti

cōnstantia ae f pastovu-mas patvarumas išfvermė

cōnstituō stituī stitu-tum stituere nuspręsti nustatyti

contendō tendī tentum tendere įtempti stengtis skubėti siekti

conveniō 4 sueiti susirinkti

disciplīna ae f drausmė

dīvidō dīvīdī dīvīsum dīvidere dalyti skaldyti

explōrātor ōris f žvalgas faciō 3 daryti iter facere keliauti

fācundus a um iškalbin-gas kalbus šnekus

fidēs eī f tikėjimas ištiki-mybė

fīnis is m galas baigmė

riba pl sienos šalis kraštas

flūmen inis n upė

fōrmōsus a um gražus

dailus

fortis e narsus stiprus

fossa ae f griovys

Gallicus a um galų gališ-kas

Genava ae f Genavagrave dab Ženevagrave

gravitās ātis f sunkumas rimtumas orumas būdo tvirtumas

Helvētiī ōrum m helvegravetai

hostis is m priešas svetim-šalis

incrēdibilis e neįtikimas īnfluō flūxī flūxum fluere įtekėti

initium ī n pradžia

iter itineris n kelias

Iūra ae m J ra kalnai

lacus ūs m ežeras

legiō ōnis f legiogravenas

Lemannus ī m (ežeras) Le-matildeno (dab Ženegravevos) ežeras

mīles itis m karys kareivis mittō 3 siųsti

modus ī m būdas

mōns montis m kalnas kalnynas kalnai

mūrus ī m siena

nātus a um gimęs

nōbilis e kilmingas kilnus nūntiō 1 pranešti

paupertās ātis f neturtas perdūcō 3 išvesti nuvesti

pēs pedis m koja pėda petō īvī ītum ere ieškoti siekti prašyti vykti

pietās ātis f pamaldumas pagarba

prohibeō hibuī hibitum hibēre neleisti uždrausti

prōvincia ae f provincija -que ir

relinquō 3 palikti

Rhodanus ī f Rodatildenas dab Ronagrave

sēdecim šešiolika

Sēquanī ōrum m sekvatildenai sōlum tikti tik

Ulixēs is m Odis jas ulterior ulterius esantis anoj pusėj tolimesnis

urbs is f miestas perveniō 4 atvykti

virtūs ūtis f vyriškumas narsumas dorybė

voluntās ātis f valia noras sutikimas

42

Page 6: HORTUS LATINUS PARS TERTIA - lm€¦ · IV. Schola quārta. Sententiae. Prōnōmina - įvardžiai Prōnōmina dēmōnstrātīva – parodomieji įvardžiai hic, haec, hoc šitas,

5

V Schola quīnta Realijos

Digegravestai (lo dīgesta) ndash rom nų teisės rinkinys

Vulgatagrave (lo Vulgāta) ndash lotỹniškas Šventojo Rašto vertimas

atliktas šv Jerogravenimo pripažintas Bažnyčios (iš lo vulgātus a

um visuotinis bendras visiems prieinamas) Šv Jerogravenimas (Eu-

zegravebijus Sofrogravenijus Jerogravenimas lo Eusebius Sophronius Hiero-

nymus 347ndash420 metai) yra Dalmatildetijos ir Liograveno mokinių moky-

tojų mokslininkų vertėjų askegravetų mokslo ir Biblijos draugijų

globėjas Lietuvos Respublikos kultūros ministegraverija kasmet rugsė-

jo 30-ąją (Tarptautinę vertėjų dieną) skiria Šv Jerogravenimo pregravemiją

Maacuterkas Tugravelijus Cicerogravenas (lo Cicero

106ndash43 prieš Kristų) garsus Rogravemos valstybės

veikėjas kogravensulas įžymus rašytojas oratildetorius mokslininkas lotỹnų kalbos

nogravermintojas Cicerogravenas išgarsėjo kalbom s Žinomiausios jo keturios kalbos

prieš sąmokslininką Katil ną vadinamos Katilinatilderijomis

Kv ntas Horatildecijus Flagravekas (lo Horātius 65ndash8 prieš Kristų) ndash žymiausias

rom nų poegravetas ogravedžių (giesmių) kūrėjas parašęs jų keliagraves knygagraves veikalą Ars

poētica (Poetikos menas) Žinomi jo vienos ogravedės žodžiai exēgī

monumentum bdquopasistačiau paminkląldquo ir nōn omnis moriar bdquone visas

mirsiuldquo ndash jais poegravetas ka ba apie savo kūrybos nemirtingumą

Liugravecijus An us Segraveneka (lo Seneca 4 prieš ndash 65 po) ndash žymus rom nų

filosogravefas rašytojas valstybės veikėjas gamtos tyrinėtojas Jis buvo

imperatildetoriaus Nerograveno auklėtojas Parašė daug veikalų bdquoApie išminčiaus

tvirtybęldquo bdquoApie sielos ramybęldquo bdquoGamtos klausimusldquo tragegravedijas bdquoPamišęs

(lo Vergilius 70ndash19 prieš Kristų)

garsus romėnų poegravetas Garsiausias jo kūrinys ndash poemagrave bdquoEneidagraveldquo Joje

neva duoda pradžią Jugravelijų giminei Iš tos giminės buvo kilę Gatildelijos

užkariautojas Gatildejus Jugravelijus Cegravezaris garsus rom nų rašytojas ir

pol tikas ir Oktaviatildenas Augugravestas ndash pirmasis Rogravemos imperatildetorius

Aristogravetelis (gr Αριστοτέλης lo Aristotelēs 384ndash322 metai prieš

Kristų) ndash vienas garsiausių (greta Sokratildeto ir Platograveno) senovės gra kų filosὸfų tyrinėtojas

gamtininkas Aristὸtelis mokėsi Platograveno Akadegravemijoje vėliau At nuose įkūrė savo mokyklą

vadinamąjį Lik jų prie Apolograveno Likiẽčio giraitės (gr λύκος ndash vilkas) Aristogravetelis dėstė savo

mokykloje įvairiugraves dalykugraves Jis parašė daugelio mokslo šakų veikalus logravegikos veikalą bdquoOrga-

nonasldquo filosogravefijos bdquoMetaf zikaldquo gamtos mokslų veikalus bdquoFizikaldquo bdquoApie dangųrdquo bdquoApie

atsiradimą ir išnykimąldquo bdquoMeteorologravegikaldquo bdquoGyvūnų istorijaldquo bdquoApie gyvūnų dalisldquo bdquoApie

gyvūnų judėjimąldquo psichologravegijos ndash bdquoApie sieląrdquo visuomenės mokslo ndash bdquoPolitikaldquo retograverikos

ir poegravetikos ndash bdquoPoegravetikaldquo ir kitus Aristὸtelis yra laikomas daugelio mokslo šakų pradininkugrave

6

VI Schola sexta REPETĪTIŌ Praepositiō ndash prielinksnis

Prielinksniai su galininku ante prieš ante scholam prieš patildemokas apud pas prie apud avum pas senelį apud Rōmam prie Rogravemos ad prie pas iki į oppidum situm ad fluvium miestas esantis prie upės ad avum redīre grįžti pas senelį ad Kalendās Graecās iki graikiškų Kalen-dų (t y niekada)

ad astra į žvaigždes

per per per Asiam iter facere keliauti per Atildeziją per tōtam vītam per visą gyvenimą per multōs annōs daug metų post po už (vietos ir laiko reikšme) post negōtium iūcundum ōtium po dar-bo malonu pailsėti

post longum tempus po ilgo laiko post mē erat Aegīna ante mē Megara už manęs buvo Aiginagrave prieš mane Megravegara

circum circā aplink apie terra circum axem sē convertit žemė su-

kasi apie savo ašį

circā secundam hōram apie antrą valandą contrā prieš contrā tyrannum prieš tirotildeną inter tarp inter lūnam et terram tarp mėnulio ir žemės

trāns per už kitoje pusėje trāns Rhēnum incolunt gyvena už Re no Prielinksniai su abliatyvu ā ab abs nuo iš ā prīncipiō nuo pradžios ab Olympō iš Ol mpo abs tē nuo tavęs

cum su cum amīcā su draugegrave mēcum su manimi

ē ex iš ex librīs iš knygų dē nuo iš apie dē tēctō dēscendere nulipti nuo stogo dē lupō narrāre pasakoti apie vilką prō dėl už prō fōrmā formalia prō me-

moriā atminčiai prō patriā dėl tėvynės sine be išskyrus sine cūrā be rūpesčio prae priešais dėl prae sē agere priešais save varyti

Victōria in Circō Maximō

Hodiē Aulus in Circō Maximō est nam ibi lūdī sunt Ubi Gāius amīcus est Aulus diū exspectat Tandem amīcus adest Subitō populus clāmat bdquoAvē senatorldquo Mārcus Aquīlius Flōrus senātor adest Etiam Aulus et Gāius clāmant bdquoAvē senātorldquo Nunc populus tacet portae patent equī et agitātōrēs accedunt Dēnique equī in carceribus stant senātor sīgnum dat equī currunt Populus surgit et clāmat Etiam Aulus et Gāius surgunt Tum Aulus gaudet bdquoSyrus victor estldquo Sed Gāius dīcit bdquoEtiam equī victōrēs suntldquo

Vocābula

accedō cessī cessum ce-dere prieiti prisiartinti adsum afuī ndash adesse būti čia pat dalyvauti padėti

agitātor ōris m lenktynininkas

aveō avēre sveikinti

carcer eris m starto vieta

circus ī m cirkas clāmō āvī ātum āre šaukti

currō cucurrī cursum currere bėgti dēnique pagaliau dō dedī datum dare duoti

diū ilgai

equus ī m arklys etiam taip pat exspectō āvī ātum āre laukti

faciō fēcī factum facere daryti

gaudeō gāvīsus sum gau-

dēre džiaugtis (verbum dep) ibi kur

lūdī ōrum m žaidynės

morbus ī m liga nam nes nunc dabar

pateō patuī patēre būti atviram atidarytam tęstis

porta ae f vartai

senātor ōris m senatildetorius

sīgnum ī n ženklas stō stetī statum stāre stovėti

subitō staiga surgō surrēxī surrec-tum surgere keltis tandem pagaliau taceō tacuī tacītum tacēre tylėti ubi ten

victor ōris m nugalėtojas

videō vīdī vīsum vidēre matyti

7

VII Schola septima Alphabētum Graecum (repetītiō)

Raidės Pavadinimas Transkripcija Tarimas

Α α Ἄλφα Alpha a

B β Bῆτα Bēta b

Γ γ Γάμμα Gamma g ŋ

Δ δ Δέλτα Delta d

E ε Ἒ ψῑλον Epsīlon ĕ

Z ζ Zῆτα Zēta dz

H η Ἦτa Ēta ē (ė)

Θ θ Θῆτα Τhēta th (t)

I ι Ἰῶτa Iōta i

K κ Κάππα Kappa k

Λ λ Λάμβδα Lambda l

M μ Mῦ Muuml m

N ν Nῦ Nuuml n

Ξ ξ Ξεῖ Ksī ks

O o Ὂ μῑκρόν Omīkron ŏ

Π π Πεῖ (Πῑ) Pī p

Ρ ρ Ῥῶ Rhō r

Σ σ ς Σίγμα Sigma s

T τ Tαῦ Tau t

Υ υ ῍Υ ψῑλόν Uumlpsīlon uuml (iu)

Φ φ Φεῖ (Φῑ) Phī ph (f)

Χ χ Χεῖ (Χῑ) Chī kh (ch)

Ψ ψ Ψεῖ (Ψῑ) Psī ps

Ω ω ῏Ω μέγα Ōmēga ō

Tarptautiniai žodžiai akadegravemija (gr Ἀκαδημία lo Acadēmia) ndash m tinio

herogravejaus Akadegravemo giraitėje Platograveno įkurtagrave filosogravefinė mokyklagrave veikusi 387 metais prieš

Kristų ndash 529 metais po Kristaus dabar aukščiausių mokslo ar meno įstaigų draugijų aukš-

tųjų mokyklų pavadinimas biologravegija (gr βίος gyvenimas gr λόγος mokslas) ndash mokslas

tiriantis gyvybę ir jos d snius Jerogravenimas (gr Ἱερώνυμος) ndash asmens vardas iš gr ἱερός

šventas gr ὄνυμα vardas filologravegija (gr φιλέω myliu gr λόγος žodis mokslas) ndash kalboacute-

tyra filosogravefas (gr φιλέω myliu σοφία išmintis) ndash filosogravefijos special stas mąstytojas filo-

sogravefija ndash mokslas tiriantis bendruacuteosius d snius f zika (gr φύσις gamta) ndash mokslas tiriantis

bendrąsias mategraverijos (mẽdžiagos ir lauko) savyacutebes sandarą ir judėjimo d snius lic jus

(gr Λύκειοv iš Apolograveno epitegraveto Λύκειος vilkų žudytojas lo Lycēum) ndash vidurinė ar aukš-

tesnioji mokyklagrave logravegika (gr λογική) ndash mokslas tiriantis mąstymo d snius ir jų fogravermas

metaf zika ndash (gr μετά τα φυσικά (tai kas) po f zikos) filosogravefijos dalis tirianti anapus nę

būtį meteorologravegija ndash mokslas tiriantis atmosfegraverą ir jos reiškinius mugravezika (gr Μοῦσα

mūzagrave) ndash meno šakagrave reiškiamagrave garsais poegravetas (gr ποιητής) ndash poegravezijos kūrėjas poegravetika (gr

ποιητική) ndash mokslo šaka tirianti literat ros fogravermas pol tika (gr τά πολιτικά pogravelio reikalai

arba menas valdyti valstybę) ndash bendro žmonių gyvenimo visuomenėje tvarkymo veiklagrave

8

VIII Schola octāva

Dē Germāniā et Germānīs antīquiīs

Germānia antīqua in mediā Eurōpā erat Germānī trāns Rhēnum incolēbant In Germāniā

silvae magnae erant plēnae bestiīs ferīs Praecipuē magna Hercȳnia silva erat ut Caesar in

commentāriīs suīs dē bellō Gallicō scrīpsit Hercȳnia silva ferē ā Rhēnō ad terram Dācōrum

patēbat Incolae Germāniae antīquae bellicōsī erant Virīs Germānōrum figūra magna capil-

līque longī et flāvī erant Fēminae pulchrae et probae līberī autem Germānōrum rōbustī et

impigrī erant Oppida Germānīs antīquīs nōn erant Germānī in silvīs magnīs habitābant

Gladiī scūta et hastae arma Germānōrum erant Membra virōrum Germānōrum magna et

rōbusta animī autem dūrī et asperī erant

1 Atsakykite į klausimus

Ubi erat Germānia antīqua Ubi Germānī incolēbant Quid Hercȳnia erat Ubi Hercȳnia

erat Erantne Germānīs antīquīs oppida Ubi Germānī antīquī habitābant

Tarptautiniai žodžiai agitatildetorius ndash agituacuteojantis žmogus c rkas ndash senovės Rogravemoje

vieta jojimo varžyboms vežimų lenktynėms ir kitoms pramogoacutems pastatas ar palapinė cirko

vaidinimams meno šakagrave pagrįstagrave jėgotildes ir miklugravemo demonstratildevimu fatildektas ndash tikras

nepramanytas įvykis atsitikimas reiškinys figūragrave ndash žmogaus kūno sudėjimas propogravercijos

komentatilderas ndash aacuteutoriaus knygos leidėjo ar rengėjo paaacuteiškinamosios patildestabos magnatildetas ndash

LDK Leacutenkijoje ir Ventildegrijoje stambus žemvaldỹs popul stas ndash pol tikas veikiantis liau-

džiai patinkančiais šūkiais kad užsitikrintų jos patilderamą per rinkimugraves pregravemija ndash apdova-

nojimas už ypat ngus kokiotildes nors veiklotildes laimėjimus ar nuopelnus pap ldomas atlyginimas

priemoka už gerą darbą senatildetorius ndash senatildeto narỹs V ktoras ndash asmens vardas

loz Nota bene Hercȳnia silva Haacuterco miškas Haacuterco kalnai dabar yra Vokiet joje Žemu-

t nės Saksogravenijos ir Tiur ngijos žẽmėse (aukščiausias Brogravekeno kalnas 1141 metras) Hercȳ-

nia silva antikos laikais tęsėsi per V durio Eurogravepą nuo Dunotildejaus aukštupio iki Datildekijos

Tosegrave viẽtose nuo seniausių laikų gyveno ke tų gentys Vardą lo Hercȳnia mokslininkai

kildina iš kelt Perkūnija šis žodis g miniškas lie perk nas ir jo vẽdiniui perk nija

loz Nota bene Maacuterkas Valegraverijus Marciatildelis (lo Mārtiālis 43ndash104 metais) ndash rom nų

poegravetas išgarsėjęs epigratildemomis ndash trumpais sąmoj ngais g riamojo ar pe kiamojo turinio

eilėraščiais

Vocābula

animus ī m siela dvasia

arma ōrum n gintildeklai asper era erum šiurkštus autem tačiau

commentārium ī m užra-šai pastabos komentatilderas

bellicōsus a um karingas

bellum ī n karas

bestia ae f žvėris

capillus ī m plaukas plaukai

dūrus a um kietas tvirtas

Dācī ōrum m datildekai ferē beveik

ferus a um laukinis

figūra ae f išvaizda pavi-dalas

flāvus a um geltonas Gallicus a um gatildelų habitō āvī ātum āre gy-venti

hasta ae f ietis Hercȳnia silva Haacuterco miškas impiger gra grum veiklus incolō coluī cultum ere gyventi (kamegrave)

līberī ōrum m vaikai

membrum ī n sąnarys

oppidum ī n miestas pateō patuī patēre tęstis plēnus a um pilnas praecipuē ypač probus a um doras

Rhēnus ī m Re nas

rōbustus a um tvirtas scrībo scrīpsī scrīptum scrībere rašyti

scūtum ī n skydas sum fuī ndash esse būti

vir virī m vyras

9

VIII Schola octāva REPETĪTIŌ Dēclīnātiō tertia

Trečioji linksniuotė priebalsinis tipas

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

peccātor m peccātōris peccātōrī peccātōrem peccātōre peccātor

leō m leōnis leōnī leōnem leōne leō

legiō f legiōnis legiōnī legiōnem legiōne legiō

virtūs f virtūtis virtūtī virtūtem virtūte virtūs

cīvitās f cīvitātis cīvitātī cīvitātem cīvitāte cīvitās

flūmen n flūminis flūminī flūmen

flūmine flūmen

Nom Gen Dat Acc

Abl Voc

peccātōrēs peccātōrum

peccātōribus peccātōrēs

peccātōribus peccātōrēs

leōnēs leōnum

leōnibus leōnēs

leōnibus leōnēs

legiōnēs legiōnum

legiōnibus legiōnēs

legiōnibus legiōnēs

virtūtēs virtūtum

virtūtibus virtūtēs

virtūtibus virtūtēs

cīvitātēs cīvitātum

cīvitātibus cīvitātēs

cīvitātibus cīvitātēs

flūmina flūminum

flūminibus flūmina

flūminibus flūmina

Sententiae Ego sum quī sum (Vulgāta ndash hebr YHWH) Hīc iacet peccātor (apie Myacutekolą

Kaz mierą Patildecą LDK didįjį egravetmoną Vilniaus Šv Petro ir Povilo bažnyčia) Alma māter

Vilnensis (Universitegravetas teikia dvasinį pẽną) Māter Misericordiae Sub tuum praesidium

cōnfugimus (Aušrotildes Va tų koplyčios įrašas) Littera occidit Spīritus vīvificat (VU

Filologravegijos fakultegravetas) Suō nōmine Suō tempore Sub lēge lībertās Cīvītās Deī

(Augustīnus) Virtūs prīma ndash compescere linguam (Catō)

loz Nota bene Tetragramagrave YHWH Jatildehvė (hebr יהוה YHWH) gr ἐγώ εἰμι ὁ ὤν lo

Ego sum quī sum yra Dievo įvardijimas Sẽnojo Testamentildeto Išėj mo knỹgoje (3 14)

bdquoBetgi ndash Mozė sakė Dievui ndash kai nueisiu pas izraelitugraves ir sakysiu jiems rsquoJūsų protėvių Dievas

atsiuntė mane pas jusrsquo o jie manęs klaus rsquoKoks jo vardasrsquo Ką aš jiems pasakysiuldquo Dievas tarė

Mozei rsquoAš esu kuris esursquo

Pugraveblijus Ov dijus Nazogravenas (lo Ovidius 43 prieš Kristų ndash 17 po Kristaus) ndash iškilus

rom nų poegravetas parašęs bdquoMetamorfozegravesldquo bdquoMeilės menąldquo bdquoHeroidegravesldquo Auregravelijus

August nas (lo Aurēlius Augustīnus 354ndash439) ndash vienas įtaikingiausių katalikų bažny-

čios teogravelogų filogravesofas religinio mokslo skleidėjas parašęs daug veikalų Maacuterkas Pogravercijus

Katogravenas Vyresnyacutesis (lo Catō 234ndash149) ndash mokslininkas

Tarptautiniai žodžiai demonstruacuteoti ndash viešai rodyti pavyzdžiui f lmus madagraves

bantildedymus prez diumas ndash asmenų grupė išrinktagrave vadovauti susirinkimui suvažiavimui

ndash bespa ndash C2H5OH)

tetragramagrave (gr τέτταρες ketur gr γράμμα bruožas rašmuotilde ra dė) hebratildejiški priebalsiai

YHWH reiškiantys Dievo vardą Jatildehvė vulgatagrave ndash lotỹniškas Biblijos vertimas

Vocābula

almus a um maitinantis

cīvītās ātis f miestas vals-tybė

compescō pescuī pesce-re sulaikyti suvaldyti su-tramdyti

cōnfugiō fūgī fugere bėgti pagalbos ieškoti prie-globsčio

eō iī ītum īre eiti

iaceō iacuī iacitum ia-cēre gulėti iam jau

lēx lēgis f įstatymas

legiō ōnis f legiogravenas

leō leōnis m liūtas

lībertās ātis f laisvė

littera ae f ra dė

misericordia ae f gailes-tingumas

nōmen inis n vardas occīdō cīdī cīsum cīde-re partrenkti nužudyti

peccātor ōris m nusidėjėlis

praesidium ī n apsauga

spīritus m pūtimas dvasia

sub su acc ir abl po

virtūs ūtis f narsumas vīvificō āvī ātum āre at-gaivinti prikelti iš numirusių

10

IX Schola nōna REPETĪTIŌ Verbum ndash veiksmažodis

Coniugātiōnēs ndash asmenuotės

Infekto kamienas

ornā- habē- leg- capi- venī-

Īnfīnītīvus praesentis āctīvī

ornā-re puošti habē-re turėti leg-ĕ-re skaityti cap-ĕ-re imti venī-re atvykti

Praesēns indicātīvī āctīvī

ornō puošiu ornā-s orna-t ornā-mus ornā-tis

orna-nt

habe-ō turiu habē-s habe-t habē-mus habē-tis

habe-nt

leg-ō skaitau leg-i-s leg-i-t leg- -mus leg- -tis

leg-u-nt

capi-ō imu capi-s capi-t

-mus -tis

capi-u-nt

veni-ō atvykstu venī-s veni-t venī-mus venī-tis

veni-u-nt

Imperātīvus praesentis āctīvī

ornā puošk ornā-te

habē turėk habē-te

leg-e skaityk leg- -te

cap-e imk -te

venī atvyk venī-te

Futūrum I indicātīvī āctīvī

ōrnā- habē- leg- capi- venī-

ōrnā-b-ō ōrnā-b-i-s ōrnā-b-i-t ōrnā-b-i-mus ōrnā-b-i-tis ōrnā-b-u-nt

habē-b-ō habē-b-i-s habē-b-i-t habē-b-i-mus habē-b-i-tis habē-b-u-nt

leg-a-m leg-ē-s leg-e-t leg-ē-mus leg-ē-tis leg-e-nt

capi-a-m capi-ē-s capi-e-t capi-ē-mus capi-ē-tis capi-e-nt

veni-a-m veni-ē-s veni-e-t veni-ē-mus veni-ē-tis veni-e-nt

loz Nota bene Kalbotildes sistemagrave

sistemagrave (gr σύστημα [systēma] bdquosandaraldquo)

ir paradigmagrave (gr παράδειγμα [paradeigma] bdquopavyzdysldquo) Sistemagrave yra visumagrave sudaryacuteta iš

daugyacutebės s a suvokti iš tų atskirų dalių ndash pavyzdžių

paradigmagraves ndash pavyzdžius suvoksite sistegravemą ndash v sumą Iš lentelių pabandykite nustatyti

1 Išmokite atmintinai asmenuoti šias paradigmagraves

2 Nustatykite ir išverskite šių veiksmažodžių formas Pavyzdys legēs futurum I 2 sg

Habet venīte venītis ōrnābāmus capiēmus capimus ōrnābō veniam habēbunt capiunt

3 Išverskite į lotynų kalbą šias formas

Turėjau atvykstate atvyksite atvyk puošėme puošime imkite imsiu turėsiu jis skaitys

Imperfectum indicātīvī āctīvī

ōrnā-ba-m ōrnā-bā-s ōrnā-ba-t

ōrnā-bā-mus ōrnā-bā-tis ōrnā-ba-nt

habē-ba-m habē-bā-s habē-ba-t

habē-bā-mus habē-bā-tis habē-ba-nt

leg-ēba-m leg-ēbā-s leg-ēba-t

leg-ēbā-mus leg-ēbā-tis leg-ēba-nt

capi-ēba-m capi-ēbā-s capi-ēba-t

capi-ēbā-mus capi-ēbā-tis capi-ēba-nt

veni-ēba-m veni-ēbā-s veni-ēba-t

veni-ēbā-mus veni-ēbā-tis veni-ēba-nt

11

X Schola decima REPETĪTIŌ Coniugātiōnēs ndash asmenuotės

Sententiae Nōs habēbit humus (bdquoGaudeāmusldquo) Trēs faciunt collēgium [viduramžiais jei

susirinkdavo trys studentai dėstytojas galėdavo skaityti paskaitas] Amīcum probā probātum

amā Age quid agis Dīvide et imperā [imperial stų šūkis] Dēstruam et aedificabō (Vulgāta)

Dā mihi ubi stāre et ego terram movēbō (Archimēdēs) Ego movēbō nōn sōlum terram sed

et caelum (Vulgāta) Cum ventīs lītigāre (Petrōnius) Equō nē crēdite Teucrī (Vergilius)

Ergō ego nec amīcum habeō nec inimīcum Verba docent exempla trahunt Fābula docet

(Terentius) Ferrum natāre docēs Īgnōrāmus et īgnōrābimus [agnogravestikų posakis] In aquā

scrībis Et cognōscētis vēritātem et vēritās līberābit vōs (Vulgāta) Nōn est vīvere sed

valēre vīta (Mārtiālis) Sapere audē (Horātius)

1 Perskaitykite ir išverskite sentencijas

2 Išsirašykite jas į sąsiuvinį

3 Raštu paaiškinkite pirmųjų dešimties sentencijų veiksmažodžių formas Pavyzdys habebit

ndash fut I ind act 3 sg Sutrumpinimai praes ndash praesēns impf ndash imperfectum fut ndash futūrum

ind ndash indicātīvus act ndash āctīvum sg ndash singulāris pl ndash plūrālis

loz Nota bene bdquoGaudeāmusldquo (lo džiaukimės) ndash studentų h mnas agnogravestikai ndash

filosograve teigiantys kad neįmanoma pažinti tikrovę

Archimegravedas (lo Archimēdēs gr Ἀρχιμήδης 287ndash212 metais prieš Kristų) ndash garsus

graikų f zikas mechatildenikas išradėjas gyvenęs Sirak zuose (Sic lijoje) Petrogravenijus Arb tras

(lo Petrōnius 14ndash66 metais) ndash rom nų rašytojas Pugraveblijus Terentildecijus Afrikiẽtis (lo

Terentius 190ndash159 metais prieš Kristų) ndash dratildemų rašytojas iš Kartatildeginos

Vocābula

aedificō āvī ātum āre statyti

agō ēgī āctum agere varyti veikti daryti

amō āvī ātum āre mylėti audeō ausus sum audēre išdrįsti

caelum ī n dangus cognōscō cognōvī cogni-tum cognōscere pažinti

collēgium ī n kolegija crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti destruō strūxī structum struere sugriauti dīvidō dīvīsī dīvīsum

dīvidere dalyti skaldyti dō dedī datum dare duoti

doceō docuī doctum docēre mokyti ergō taigi

exemplum ī n pavyzdys faciō fēcī factum facere daryti

ferrum ī n geležis habeō habuī habitum habēre turėti laikyti

humus ī f žemė īgnōrō āvī ātum āre ne-žinoti

imperō āvī ātum āre valdyti

inimīcus ī m priešas

līberō āvī ātum āre išlaisvinti lītigō āvī ātum āre gin-čytis vaidytis peštis moveō mōvī mōtum

movēre judinti natō āvī ātum āre plaukti

nec nei nōn sōlum sed etiam

ne tik bet ir

probātus a um išbandytas probō āvī ātum āre iš-bandyti

sapiō sapiī sapere turėti skonį būti išmintingam

stō stetī statum stāre stovėti

Teucrī ōrum m teũkrai t y troj nai

trahō trāxī tractum tra-here traukti ubi kur

ventus ī m vėjas valeō valuī valitum va-lēre būti sveikam gyvuoti

vēritās ātis f tiesa

vīta ae f gyvenimas

vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

vīvificō āvī ātum āre at-gaivinti prikelti iš numirusių

12

XI Schola ūndecima

volō voluī ndash velle norėti

Praesēns Imperfectum Futūrum I

vol-ō vī-s vul-t

vol-u-mus vul-tis vol-u-nt

vol-ēba-m vol-ēbā-s vol-ēba-t

vol-ēbā-mus vol-ēbā-tis vol-ēba-nt

vol-a-m vol-ē-s vol-e-t

vol-ē-mus vol-ē-tis vol-e-nt

Tarpēia

Sabīnī ōlim agrōs Rōmānōrum vāstābant Iam ad oppidum appropinquant Mox Capitōlium

oppugnant sed frūstrā Tum Tarpēia fīlia praefectī Rōmānī extrā moenia ambulat Sabīnī

eam aurō temptant Tarpēia autem dīcit bdquoVolō ōrnāmenta quae in laevīs brācchiīs vestrīs

geritisldquo Sabīnī nōn recūsant et mox auxiliō Tarpēiae intrā portam stant Tum sine morā in

Tarpēiam scūta gravia iactābant nam scūta Sabīnōrum quōque sunt in laevīs bracchiīs Sīc

Sabīnī perfidam Tarpēiam necat atque Capitōlium occupant Posteā Rōmānī semper iactā-

bant illōs quī patriam prōdunt dē rūpe Tarpēiā (Scudder)

1 Atsakykite į klausimus

1 Quis ōlim agrōs Rōmānōrum vāstābant 2 Quis extrā moenia ambulat 3 Quem Sabīnī

aurō temptant 4 Quid Tarpēia Sabīnīs dīcit 5 Ubi auxiliō Tarpēiae stant Sabīnī 6 Quid

post faciunt Sabīnī 7 Cūr posteā Rōmānī iactābant hominēs dē rūpe Tarpēiā

2 Išrašykite iš teksto visus prielinksnius su linksniais ir juos išverskite Pavyzdys ad oppi-

dum ndash prie miesto

3 Išmokite veiksmažodžio volō voluī ndash velle bdquonorėtildquo tris indikatyvo laikus

Sententia Medicus nōn dat quod patiēns vult sed quod ipse bonum scit

Vocābula

ager agrī m dirva laukas ambulō āvī ātum āre vaikščioti

appropinquō āvī ātum āre artintis prisiartinti atque ir ir taip pat autem tačiau

aurum ī n auksas

auxilium ī n pagalba

brācchium ī n dilbis ranka

Capitōlium ī n Kapitogravelijus cūr kodėl dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

fīlia ae f duktė frūstrā veltui gerō gessī gestum gere-re nešti nešioti gravis e sunkus iactō āvī ātum āre mėtyti

intrā su acc viduje į vidų

ipse ipsa ipsum pats laevus a um kairỹs

medicus ī m gydytojas

mora ae f užtrukimas su-gaištis gaišatis

moenia um n sienos mox greitai nam nes

necō āvī ātum āre žudyti occupō āvī ātum āre už-imti

ōlim kitados

oppidum ī n miestas oppugnō āvī ātum āre pulti veržtis šturmuoti

ōrnāmentum ī n papuoša-las

patiēns entis kenčiantis

patria ae f tėvynė perfidus a um neištiki-mas klastingas

praefectus ī m prefegravektas viršininkas vadas

posteā vėliau prodō didī ditum pro-dere išduoti quōque taip pat recūsō āvī ātum āre duoti neigiamą atsakymą nesutikti

rūpēs is f uola tarpeklis sciō scīvī scītum scīre žinoti

scūtum ī n skydas sīc taip tokiu būdu stō stetī statum stāre stovėti

Tarpēia ae f Tarp ja

temptō āvī ātum āre (iš)mėginti (iš)bandyti

vāstō āvī ātum āre siau-bti

13

XII Schola duodecima Perfectum indicātīvī āctīvī Keturios asmenuotės

Perfectum indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-ī ōrnāv-istī ōrnāv-it

ōrnāv-imus ōrnāv-istis ōrnāv-ērunt

habu-ī habu-istī habu-it

habu-imus habu-istis habu-ērunt

lēg-ī lēg-istī lēg-it

lēg-imus lēg-istis lēg-ērunt t

cēp-ī cēp-istī ī cēp-it

cēp-imus cēp-istis cēp-ērunt

vēn-ī vēn-istī vēn-it

vēn-imus vēn-istis vēn-ērunt

Sententiae In prīncipiō creāvit Deus caelum et terram (Vulgāta) Sīcut dīlēxit mē Pater et

ego dīlēxī vōs Manēte in dīlectiōne meā (Vulgāta) Dīxit ergō Iēsus Petrō Mitte gladium

tuum in vāgīnam Calicem quem dedit mihi pater nōn bibam illum (Vulgāta) Bīduō post

Ariovistus ad Caesarem lēgatōs mīsit (Caesar)

Singulāris Plūrālis Prōnōmen dēterminātīvum

Nom ipse ipsa ipsum ipsī ipsae ipsa ipse ipsa ipsum

pats Gen ipsīus ipsōrum ipsārum ipsōrum

Dat ipsī ipsīs

Acc ipsum ipsam ipsum ipsōs ipsās ipsa Pažymimasis įvardis Abl ipsō ipsā ipsō ipsīs

Kaip ipse ipsa ipsum yra linksniuojami ille illa illud ir iste ista istud (V pmoka)

1 Išverskite Vulgatos (Jon 19 18ndash22) ištrauką

18 Ubi crucifixērunt eum et cum eō aliōs duōs hinc et hinc medium autem Iēsum

19 Scrīpsit autem et titulum Pīlātus et posuit super crucem IESUS NAZARENUS REX

IUDAEORUM 20 Hunc ergō titulum multī Iūdaeōrum lēgērunt quia prope cīvitātem erat

locus ubi crucifīxus est Iēsus Et erat scrīptum Hebraiumlcē Graecē et Latīnē 21 Dīcēbant

ergō Pīlātum pontificēs Iūdaeōrum Nōlī scrībere Rēx Iūdaeōrum sed quia ipse dīxit Rēx

sum Iūdaeōrum 22 Respondet Pīlātus Quod scrīpsī scrīpsī

Vocābula

alius alia aliud kitas

Ariovistus ī m bibō bibī bibere gerti

bīduum ī n dvi dienos dviejų dienų laikotarpis

calix icis m taurė

cīvitās ātis f valstybė miestas

creō āvī ātum āre sukur-ti

crucifīgō fīxī fīxum fī-gere nukryžiuoti

crux crucis m kryžius dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dīlēctiō ōnis f meilė

dīligō lēxī lēctum ligere labai vertinti branginti my-lėti pasirinkti mėgti

Graecē gra kiškai faciō fēcī factum facere daryti

Hebraiumlcē hebratildejiškai hinc iš čia iš ten hinc et hinc iš vienos ir iš kitos pusės

Iūdaeī ōrum m žydai Latīnē lotỹniškai maneō mansī mansum manēre pasilikti

medium ī n vidurys

mittō mīsī missum mit-

tere siųsti čia kišti

Nazarēnus a um nazariẽ-tis (Nazaregraveto gyventojas)

pontifex icis m kunigas post po po to vėliau pōnō posuī positum pō-nere dėti pastatyti

prope su acc arti prie

prīncipium ī n pradžia

quia kadangi nes respondeō respondī re-spōnsum respondēre at-sakyti

rēx rēgis m karalius sīcut kaip

titulus ī m antraštė užrašas

vāgīna ae f makštis

14

XIII Schola tertia decima

Ultima hōra Caesaris

Senātōrēs Rōmānī bdquoCaesar cūius magnam potentiam timēmus rēgnum capere vultldquo bdquoTarquinius rēx ultimus nōn fuit nam Caesar rēx novus esse cupitldquo bdquoQuod sī prohibēre volumus Caesarem necāre debēmusldquo Senātōrēs postquam in cūriam convēnērunt Caesarem exspectāvērunt Quī cūriam petere dubitāvit quod Calpurnia uxor eum verbīs vehementibus monuit bdquoEā nocte somnium mē terruit tē mortuum vīdī Manē hīc Caesar quia salūtī tuae timeōldquo Paulo post Brutus senātor ad Caesarem vēnit et eum rogāvit bdquoUbi es Caesar Cūr in cūriam nōn venīs Senātōrēs tē exspectantldquo Quamquam Calpurnia marītum tenēre studuit is dēnique cum Brutō cūriam petīvit Quam dum Caesar intrat senātōrēs surrēxērunt eumque salūtāvērunt Ūnus ē senātōribus hellip

Komentaras Cegravezaris buvo nužudytas 44 metų kovo 15 dieną (prieš Kristų)

1 Atsakykite į klausimus

1 Quid dīxit senātōrēs Rōmānī dē Caesare 2 Quid ēgērunt senātōrēs in cūria 3 Cūr Caesar cūriam petere dubitāvit 4 Quid Caesarī dīxit Calpurnia uxor 5 Quī senātor ad Caesarem vēnit 6 Quid dīxit Brutus 7 Quid post verba Brutī facit Caesar

Sententiae Et tū Brute Tū quōque fīlī mī Tas pat graikiškai Καὶ σὺ τέκνον

Vocābula

Brutus ī m Brugravetas Cegravezario giminaitis ir žudikas

Calpurnia ae f Kalpugravernija capiō cēpī captum ca-pere imti conveniō vēnī ventum venīre sueiti susirinkti cupiō cupīvī cupītum

cupere geisti trokšti cūr kodėl

cūria ae f kugraverija debeō debuī debitum debēre turėti privalėti dēnique pagaliau dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dubitō āvī ātum āre abe-joti

dum tuo tarpu kai exspectō āvī ātum āre laukti

faciō fēcī factum facere daryti

fuī žr sum hīc čia

hōra ae f valandagrave intrō āvī ātum āre įeiti įžengti

maneō mansī mansum manēre pasilikti

marītus ī m sutuoktinis vyras

medium ī n vidurys mittō mīsī missum mit-

tere siųsti čia kišti

moneō monuī monitum monēre priminti atkreipti dėmesį įkalbinėti

mortuus a um miręs

nox noctis f naktis novus a um naujas paulo post netrukus petō petīvī petītum petere ieškoti siekti vykti

potentia ae f galybė postquam po to kai prohibeō hibuī hibitum prohibēre sulaikyti trukdy-ti drausti quam po to kai quamquam nors kad ir

quod nes

rēgnum ī n karaliaus val-džia karalystė

rogō āvī ātum āre klausti

salūs ūtis f sveikata gerovė

salūtō āvī ātum āre svei-kinti

senātor ōris m senatildetorius

somnium ī n sapnas surgō surrēxī surrēc-tum surgere keltis studeō studuīndash studēre stengtis

sum fuī ndash esse būti teneō tenuī tentum te-

nēre laikyti turėti terreō terruī territum terrēre gąsdinti timeō timuī ndash timēre bijoti būgštauti

ubi kur ultimus a um tolimiau-sias paskutinis

ūnus a um vienas

uxor ōris f žmonagrave vehemēns entis smarkus karštas griežtas

veniō vēnī ventum ve-nīre atvykti ateiti

verbum ī n žodis videō vīdī vīsum vidēre matyti

15

XIV Schola quārta decima Veiksmažodžių pagrindinių formų sąvadas

I amō āvī ātum āre mylėti tokios pat pagrindinės formos arō 1 arti cantō 1 dainuoti clamō 1 šaukti creō 1 sukurti exspectō 1 laukti dubitō 1 abejoti intrō 1 įeiti įžengti mostrō 1 rodyti putō 1 manyti salūto 1 sveikinti ir kitų dō dedī datum dare duoti stō stetī statum stare stovėti

III legō lēgī lectum legere rinkti skaityti scrībō scrīpsī scrīptum scrībere rašyti carpō carpsī carptum carpere skinti dīcō dīxī dictum dīcere sakyti dīligō lēxī lēctum ligere labai vertinti scrībo scrīpsī scrīptum scrībere rašyti trahō traxī trāctum trahere traukti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

mittō mīsī missum mittere siųsti incolograve incoluī incultum incolere gyventi

pōnō posuī positum pōnere dėti

cupiō cupīvī cupītum cupere trokšti petō petīvī petītum petere siekti quaerō quaesīvī quaesītum quaerere ieškoti

agō ēgī āctum agere varyti veikti capiō cēpī captum capere imti faciō fēcī factum facere daryti crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti currō cucurrī cursum currere bėgti surgō surrēxī surrectum surgere keltis

II maneō mansī mansum manēre pasi-likti

respondeō spondī sponsum spondēre atsakyti

debeō debuī debitum debēre turėti privalėti

doceō docuī doctum docēre mokyti habeo habuī hibitum habēre turėti prohibeō prohibuī prohibitum prohi-bēre sulaikyti trukdyti drausti moneō monuī monitum monēre pri-minti atkreipti dėmesį įkalbinėti

taceō tacuī tacitum tacēre tylėti terreō terruī territum terrēre gąsdinti teneō tenuī tentum tenēre laikyti pateō patuī ndash patēre tęstis studeō studuī ndash studēre stengtis timeō timuī ndash timēre bijoti būgštauti rideō rīsī rīsum ridēre juoktis sedeō sēdī sessum sedēre sėdėti videō vīdī vīsum vidēre matyti

IV audiō audīvī audītum audīre klausyti

fīniō fīnīvī fīnītum fīnīre baigti pūniō pūnīvī pūnītum pūnīre baigti scīō scīvī scītum scīre baigti veniō vēnī ventum venīre atvykti ateiti conveniō vēnī ventum venīre sueiti

Sententiae Nōn quam diū sed quam bene vīxeris refert (Seneca) Peccāvī Haec scrīpsī

nōn ōtiī abundantia sed amōris ergā tē (Cicero) Mīlitāvī nōn sine gloriā (Horātius) Post

fēstum vēnistī Quaerit aquās in aquīs et pōma fugācia captat Tantalus hōc illī garrula

lingua dedit (Ovidius)

Vocābula

abundantia ae f patvini-mas gausa perteklius

amor ōris m meilė bene gerai captō āvī ātum āre gau-dyti griebti čiupti

diū ilgai dō dedī datum dāre duoti

ergā su acc prie

fēstum ī n šventė iškilmės

fugāx ācis bėgantis garullus a um plepus šnekus

gloria ae f garbė šlovė hic haec hoc šitas šis

ille illa illiud anas (arti jo)

lingua ae f kalba liežuvis mīlitō āvī ātum āre būti kareiviu tarnauti kariuome-nėje kovoti

ōtium ī n poilsis laisvalai-kis

peccō āvī ātum āre nusi-dėti

pōmum ī n medžio vaisius quaerō quaesīvī quaesī-

tum quaerere ieškoti

quam kaip referō retulī relātum

referre nunešti atgal atsi-minti

sed bet scrībō scrīpsī scrīptum scrībere rašyti

sine su abl be

Tantalus ī m Tantatildelas

veniō vēnī ventum ve-nīre atvykti ateiti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

16

XV Schola quīnta decima Rēx Tarquinius et librī mulieris

Nocte ad Tarquinium Superbum mulier vēnit eīque novem librōs ostendit Tarquinius bdquoQuis es mulier Quid cupis Tē numquam vīdīldquo Mulier autem rēgī dīxit bdquoVidē librōs quōs mēcum portō Verba quae in iīs librīs legis ōrācula deōrum sunt Librōs vēndere volōldquo Ubi Tarquinius pretium rogāvit mulier magnam cōpiam pecūniae postulāvit Tarquinius autem pecūniam dare noluit bdquoPretium quod postulās ingēns est Num mē rīdere vīsldquo Statim mulier trēs librōs cēpit eōsque in ignem mīsit Tum rēgī dīxit bdquoEōs trēs librōs restituēre nōn possum sed nunc tibi sex librōs vēndōldquo Quod mulier prō sex librīs idem ingēns pretium postulāvit rēx eam rīsit bdquoNum fūr es mulier Sōlum sex librī restant tamen idem pretium postulās Quod ego crīmen vocōldquo Sed mulier nōn dubitāvit iterum trēs librōs in ignem mittere Tum dīxit bdquoNunc trēs librī restant Tibi licet eōs emere sed idem pretium postulōldquo Tarquinius diū dē verbīs mulieris cōgitāvit dēnique dīxit bdquoFīdūcia tua mihi placet mulier Vēnde mihi eōs librōs Pecūniam quam cupis dōldquo Mulier rēgī librōs praebuit tum eī grātiās ēgit et discessit

Komentaras Tarkv nijus įsigijo tik tris knygagraves nes ne iš karto suvokė jų vertę Moteriškės atnešusios tas knygas daugiau niekas nematė Spėjama kad ji buvusi gra kų pratildenašė Sib lė turėjusi oratildekulą grὸtoje netoli Kugravemų (vard Kugravemos lo Cūmae gr Κύμη Kampatildenija) Pagal pratildenašės vardą trys knygos buvo vadinamos Sib lės knygomis Rom nai jas saugojo šventykloje kad sunkmečiu galėtų josegrave rasti patarimų

Sententiae Gaudium in litterīs est Id est (i e) Grātiās agō

Vocābula

capiō cēpī captum ca-pere imti

cōpia ae f išteklius atsarga gausybė

cōgitō āvī ātum āre mąstyti

crīmen inis n nusikaltimas cupiō cupīvī cupitum

cupere geisti trokšti dēnique pagaliau discedō cessī cessum cedere išeiti pasišalinti diū ilgai dō dedī datum dare duoti

dubitō āvī ātum āre abe-joti

dum tuo tarpu kai emō ēmī ēmptum eme-re pirkti

fīdūcia ae f pasitikėjimas

fūr is m f vagis vagilė

ignis is m ugnis

ingēns entis didžiulis mil-žiniškas

iterum vėl antrą sykį legō lēgī lēctum legere rinkti skaityti

licet licuit ndash licēre leista mittō mīsī missum mit-

tere siųsti čia įmesti

mulier eris f moteris

nolō noluī ndash nolle neno-rėti

novem devyni

nox noctis f naktis num nejaugi negi nunc dabar nunquam niekada

ōrāculum ī n orakulas iš-tarmė

ostendō tendī tentum tendere ištiesti atkišti rodyti

pecūnia ae f turtas pinigai placet placuī placitum placēre patikti portō āvī ātum āre neš-ti gabenti possum potuī ndash posse galėti

postulō āvī ātum āre reikalauti

praebeō praebuī praebi-tum praebēre (pa)duoti

pretium ī n vertė kaina

quam po to kai restituō stituī stitūtum stituere vėl statyti grąžinti restō restitī restāre pasi-likti išlikti

rēx rēgis m karalius rīdeō rīsī rīsum rīdēre juoktis rogō āvī ātum āre klausti scrībō scrīpsī scrīptum

scrībere rašyti sex šeši sōlum tik statim tučtuojau bematant sum fuī ndash esse būti superbus a um išdidus

trēs tria trys tum tada ubi kur kai vēndō vēndidī vēndi-tum vēndere parduoti videō vīdī vīsum vidēre matyti

volō voluī ndash velle norėti

verbum ī n žodis vocō āvī ātum āre šaukti kviesti vadinti

17

XVI Schola sexta decima Veiksmažodis sum fuī ndash esse būti

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

es-se bdquobūtildquo 1 2 3

s-u-m esu es

es-t

s-u-mus esame

es-tis s-u-nt

er-a-m buvau

er-ā-s er-a-t

er-ā-mus buvome

er-ā-tis er-a-nt

er-o būsiu

er-i-s er-i-t

er- -mus būsime

er- -tis er-u-nt

Imperātīvus

es būk

es-te būkite

Sententiae Digitus Deī est hīc (Vulgāta) Ego sum pānis vītae (Vulgāta) Ego sum pāstor

bonus Bonus pāstor animam suam dat prō ovibus suīs (Vulgāta) Sed vōs nōn crēditis quia

nōn estis ex ovibus meīs (Vulgāta) Ego sum lūx mundī (Vulgāta) Vōs estis lūx mundī

(Vulgāta) Mea doctrīna nōn est mea sed eius quī mīsit mē (Vulgāta) Lucerna corporis tuī

est oculus tuus (Vulgāta) Quam angusta porta et arcta via est quae dūcit ad vītam et paucī

sunt quī inveniunt eum (Vulgāta) Quī ex Deō est verba Deī audit Proptereā vōs nōn

audītis quia ex Deō nōn estis (Vulgāta) Nōn est discipulus super magistrum nec servus

super dominum suum (Vulgāta) Ego et Pater ūnum sumus (Vulgāta) Ego sum vītis vēra

et Pater meus agricola est (Vulgāta) Hī sunt extrā prōvinciam trāns Rhodanum prīmī

(Caesar) Dīcit eī Iēsus Ego sum via et vēritās et vīta nēmō venit ad Patrem nisi per mē

(Vulgāta) Dīcit illīs Iēsus Vōs autem quem mē esse dīcitis Respondēns Simon Petrus dīxit

Tū es Christus fīlius Deī vīvī (Vulgāta) Ubi enim sunt duo vel trēs congregātī in nōmine

meō ibi sum in mediō eōrum (Vulgāta) Nōn sum quālis eram (Horātius)

1 Išverskite Vulgatildetos (Jon I 1ndash5) ištrauką

1 In prīncipiō erat verbum et verbum erat apud Deum et Deus erat verbum

2 Hoc erat in prīncipiō apud Deum 3 Omnia per ipsum facta sunt et sine ipsō factum est

nihil quod factum est 4 In ipso vīta erat et vīta erat lūx hominum 5 Et lūx in tenebrīs

lūcet et tenebrae eam nōn comprehendērunt

Vocābula

agricola ae m žemdirbys angustus a um siauras

anima ae f dvelkimas vė-jas kvėpavimas siela

ar(c)tus a m ankštas siauras

argūmentum ī n argu-mentas įrodymas

cōgitō āvī ātum āre mąstyti galvoti

comprehendō prehendī prehēnsum prehendere sugriebti suimti sučiupti

congregō āvī ātum āre surinkti suburti

corpus oris n kūnas

digitus ī m pirštas

doctrīna ae f mokymas mokslas

dominus ī m viešpats ponas dūcō dūxī ductum dū-

cere vesti faciō fēcī factum facere daryti

hīc čia inveniō vēnī ventum venīre užeiti rasti lūceō lūxī lūcere šviesti spindėti

lucerna ae f žiburys žibin-tas

lūx lūcis f šviesa

mundus ī m pasaulis

mittō mīsī missum mit-

tere siųsti čia kišti

nēmō inis m f niekas (kal-

bant apie žmogų)

nihil n niekas nisi jei ne oculus ī akis

omnis e visas omnia

ovis is f avis

pānis is m duona

pāstor ōris m piemuo paucus a um negausus ma-

žas paucī nedaugelis keletas

porta ae f vartai durys

prō su abl dėl už vietoj proptereā dėl to

prīncipium ī n pradžia quālis e koks quia kadangi nes

respondeō spondī spon-sum spondēre atsakyti

servus ī m vergas

sine su abl be

super su acc virš viršuj

tenebrae ārum f tamsa

trāns su acc anagravepus už

vēritās ātis f tiesa vērus a um tikras

vīta ae f gyvenimas

vītis is f vynšakė vynmedis

18

XVII Schola septima decima

eō iī itum īre eiti

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

ī-re bdquoeitildquo 1 2 3

e-ō einu ī-s

ī-t

ī-mus einame

ī-tis e-u-nt

ī-ba-m ėjau

ī-bā-s ī-ba-t

ī-bā-mus ėjome

ī-bā-tis ī-ba-nt

ī-b-ō eisiu

ī-b-i-s ī-b-i-t

ī-b-i-mus eisime

ī-b-i-tis ī-b-u-nt

Imperātīvus

ī eik

ī-te eikite

Dominus et servus iter faciunt

Dominus Rūfus servō Syrō dīcit bdquoCrās Rōmam ībimus Parā ad itineremldquo Māne dominus

et servus Rōmam iter faciunt Paulō post Rūfī raeda ante ūnam magnam villam est Syrus

laetus est nam hodiē in villā nōn labōrat sed Rōmam īt Diū Rūfus et Syrus per multa

Campāniae oppida eunt Extrā mūrōs oppidōrum virī tumulōs magnificōs vident Via Appia

plēna est virōrum raedārumque bdquoQuam pulchrum est Rōmam īreldquo ndash Syrus gaudet Post

Rūfum dominum suum rogat bdquoCūr Rōmam īs domineldquo Rūfus Syrō respondet bdquoRōmam

eō quod ibi varia negōtia mihi suntldquo Syrus dominī dīcit bdquoEgo prīmum Rōmam eōldquo

Dominus respondet bdquoSī mihi vērus ēris iterum ūnā Rōmam ībimusldquo Posteā Syrus in viā

multōs servōs videt aliī equōs agitant aliī magnam frūmentī cōpiam portant Syrus servōs

salūtat bdquoSalvēte amīcī Nōs Rōmam īmus Et vōs quō ītisldquo Servī autem nōn respondent

nam dēfessī sunt (pagal Hartmut Schulz)

Sententiae Sī vir es ī (Ovidius) Ībimus illāc (Ovidius) Flūmina iam lactis iam flūmina

nectaris ībant (Ovidius) Īte missa est Deō grātiās

Vocābula

Appius a um Atildepijaus

Appius ī m Atildepijus centildezo-

rius nutiesęs kelią Via Appia agitō āvī ātum āre varyti alius alia aliud kitas autem tačiau

Campānia ae f Kampatildenija sritis tarp Latildecijaus ir Lukatildeni-jos ausogravenų ir ograveskų kraštas

cōpia ae f gausybė ištek-lius atsarga

crās rytoj dēfessus a um nuvargęs diū ilgai

dominus ī m viešpats šei-mininkas ponas

extrā su acc už anagravepus

flumen inis n upė gaudeō gavīsus sum gau-

dēre džiaugtis (verbum dep)

hodiē šiandien ibi ten illāc anoje pusėje ten

iter itineris n kelias iter

facere keliauti

flūmen inis n upė iterum vėl dar kartą labōrō āvī ātum āre dirbti stengtis kentėti

lac lactis n pienas laetus a um linksmas magnificus a um puikus prašmatnus prabangus

māne rytą

mūrus ī m mūras siena

missa ae f m šios nam nes

nectar aris n gr nektatilderas

negōtium ī n užsiėmimas darbas veikla reikalas

oppidum ī n miestas parō āvī ātum āre ruošti paulō post netrukus plēnus a um pilnas

portō āvī ātum āre nešti gabenti

post vėliau posteā po to paskui vėliau

prīmum pirmąkart pulcher chra chrum gra-žus

quia kadangi nes quō kur

raeda ae f kelt karietagrave ve-žimas keturiais ratais

Rūfus ī m Rugravefas vardas respondeō spondī spon-sum spondēre atsakyti salūtō āvī ātum āre svei-kinti

servus ī m vergas

sī jei

super su acc virš viršuj

Syrus ī m

tumulus ī m kalva kapas ūnā kartu drauge varius a um įvairus vērus a um ištikimas

via ae f kelias gatvė

videō vīdī vīsum vidēre matyti

villa ae f sodyba ūkis dvaras

19

XVIII Schola duodēvīcēsima

edō ēdī ēsum ēsse (edere) valgyti

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

es-se ed-e-re 1 2 3

ēd-ō valgau ēs

ēs-t

ed-i-mus valgome

ēs-tis ed-u-nt

ed-ēba-m valgiau

ed-ēbā-s ed-ēba-t

ed-ēba-mus valgėme

ed-ēba-tis ed-ēba-nt

ed-a-m valgysiu

ed-ē-s ed-e-t

ed-ē-mus valgysime

ed-ē-tis ed-u-nt

Imperātīvus

ēs valgyk

ēs-te valgykite

Cēna Rōmāna Herī pater meus amīcōs suōs ad cēnam vocāvit Nōnā hōrā adveniunt convīvae duo senātōrēs Rōmānī et ipse consul Rōmānus Convīvae dominum patrem meum salūtant Tum in trīclīniō vēnērunt et in lectīs accubuērunt Puerīs tamen in trīclīniō nūllus locus est Sed pater mē aliquid ex poētīs Rōmānīs dēclāmāre vult Quā dē causā in ātriō exspectāvī Imprīmīs pater meus vīnum deīs deābusque dēfūsit Rōmānī ēdēbant ut Horātius scrīpsit bdquoAb ōvō ūsque ad mālaldquo id est imprīmīs ōva post cēnam ndash māla Servī dominō et convīvīs multa fercula inferēbant ut piscēs cāpōnēs lactūcam brassicam pānem etc Ūnus ē servīs mihi fīliō dominī uvās pulchrās dat bdquoĒs puerldquo Edēbam et gaudēbam Posteā pater servō ūnō mē invitāre iussit In trīclīniō patrem et convīvās vīdī Convīvās salūtō prope iānuam stō et patris iussa exspectō Ille inquit bdquoEn dēclāmātor noster Recitā nōbīs aliquid mī Lūcī Magister tuus dīcit tē dēclāmāre posseldquo Carmen Catullī dē passere recitō Ūnus ē convīvīs inquit bdquoBene dēclāmat Cornēlī fīlium tuum poētam in futūrō esse putōldquo

Vocābula

accumbō accubuī accu-bitum accumbere atsigulti

adveniō vēnī ventum venīre atvykti aliquis aliqua aliquid kas nors kažkas kas

ātrium ī n atildetrijus sveta nė autem tačiau

brassica ae f kopūstas

cāpo ōnis m kaplūnas (mė-

sinis gaidys)

carmen inis n giesmė

Catullus ī m Katugravelas poegravetas

causa ae f priežastis

cēna ae f pietūs

cibus ī m maistas

clāmō āvī ātum āre šau-kti

convīva ae m f svečias

consul ulis m konsulas

dēclāmātor ōris m iškal-bos mokytojas kalbėtojas

dēclāmō āvī ātum āre deklamuoti

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dominus ī m viešpats šei- mininkas ponas

en štai šit dēfundo dēfūdī dēfū-sum dēfundere nulieti exspectō āvī ātum āre laukti

ferculum ī n padėklas pa-tiekalas valgis

futūrum ī n ateitis gaudeō gavīsus sum gaudēre džiaugtis

hōra ae f valanda

iānua ae f durys imprīmīs pirmiausia inferrō intulī illātum inferre įnešti atnešti inquit sako tarė invītō āvī ātum āre kviesti

iussum ī n įsakymas

lactūca ae f salota

lectus ī m lova gultai

mālum ī n obuolys nam nes nōnus a um devintas nūllus a um joks nė vienas

ōvum ī n kiaušinis

pānis is m duona

passer eris m žvirblis

piscis is m žuvis

possum potuī ndash posse galėti

posteā po to paskiau

prope su acc arti prie putō avī ātum āre ma-nyti

recitō āvī ātum āre skai-tyti balsugrave (garsiai)

respondeō spondī spōn-sum spondēre atsakyti salūtō āvī ātum āre svei-kinti

scrībō scrīpsī scrīptum scrībere rašyti sed bet

senātor ōris m senatildetorius sī jei stō stetī statum stāre stovėti

trīclīnium ī n valgomasis

ūsque ad iki pat

ūva ae f vynuogė veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

vīnum ī n vynas vocō āvī ātum āre kviesti volō voluī ndash velle norėti

20

XIX Schola ūndēvīcēsima

ferō tulī latum ferre ndash nešti (M ltono tekstegrave ndash iškęsti ištverti)

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

fer-re bdquoneštildquo 1 2 3

fer-ō nešu

fer-s fer-t

fer-i-mus nešame

fer-tis fer-u-nt

fer-ēba-m nešiau

fer-ēbā-s fer-ēba-t

fer-ēbā-mus nešėme

fer-ēbā-tis fer-ēba-nt

fer-a-m būsiu

fer-ē-s fer-e-t

fer-ē-mus būsime

fer-ē-tis fer-e-nt

Imperātīvus

fer nešk

fer-te neškite

Sententiae Ego sum vītis vōs palmitēs quī manet in mē et ego in eō hic

fert frūctum multum quia sine mē nihil potestis facere (Vulgāta) Bene ferre

magnam Disce fortūnam (Horātius) Quī fert malīs auxilium post tempus

dolet (Phaedrus) Quasi mūrēs semper edimus aliēnum cibum (Plautus)

Lūcem in tenebrās ferimus Fert fert fert (Itatildelijos Savogravejos karatildelių dinatildestijos

šūkis)

loz Nota bene Savojagrave ndash istograverinė sritis Prancūz jos ir Itatildelijos pasienyje

1 Išverskite Džograveno M ltono teksto Prō populō Anglicānō dēfēnsiō ištrauką

Pater et rēx dīvertissima sunt Pater nōs genuit at nōn rēx nōs sed nōs rēgem creāvimus Patrem natūra dedit populō rēgem ipse populus dedit sibi nōn ergō propter rēgem populus sed propter populum rēx est ferimus patrem mōrōsum etiam dūrum ferimus et rēgem sed nē patrem quidem ferimus tyrannum

2 Atsakykite į klausimus

1 Quid dīcit auctor dē patre et rēge 2 Quid dedit patrem populō 3 Quem populus sibi dedit 4 Quid dīcit auctor dē patre et rēge mōrōsō et dūrō

Sententia Nōn rēx est lēx sed lēx est rēx

Vocābula

aliēnus a um svetimas Anglicānus a um Aacutenglijos at tačiau betgi

auxilium ī n pagalba para-ma

cibus ī m maistas creō āvī ātum āre rinkti

dēfēnsiō ōnis f gynimas ginamoji kalba apologravegija

discō didicī ndash discere mokytis

dīvertissimus a um skir-tingiausias iš dīvertō dī-vertī dīversum dīvertere pasukti į šalį atsiskirti skirtis

doleō doluī dolitūrus dolēre skaudėti kentėti dō dedī datum dare duo-

ti

dūrus a um kietas šiurk-

štus griežtas

ergō taigi vadinasi etiam taip pat net ir faciō fēcī factum facere daryti

frūctus ūs m (IV) vaisius

fortūna ae f laimė dalia lemtis

gignō genuī genitum

gignere gimdyti

lēx lēgis f įstatymas

lūx lūcis f šviesa malus a um blogas maneō mānsī mansum manēre pa(si)likti išlikti mōrōsus a um užsispyręs įnoringas priekabus

mūs mūris m pelė

natūra ae f gamta nihil niekas

palmes palmitis m atžala (vynmedžio) šakelė

populus ī m tauta žmonės possum potuī ndash posse galėti pajėgti potestis jūs galite

post su acc po vėliau

propter su acc dėl

quasi kaip quia kadangi nes quidem juk būtent nē quidem netgi ne sed bet semper visada

sine su abl be

tempus oris n laikas

tenebrae ārum f tamsa

tyrannus ī m tiratildenas

vītis is f vynšakė vynuo-gienojas vynmedis

21

XX Schola vīcēsima Perfectum

sum fuī ndash esse būti

eō iī (īvī) itum īre eiti

edō ēdī ēsum ēsse (edere) valgyti

ferō tulī latum ferre nešti

fuī fuistī fuit

fuimus fuistis fuērunt

iī (īvī) iistī (īvistī) iit (īvit etc)

iimus iistis iērunt

ēdī ēdistī ēdit

ēdimus ēdistis ēdērunt

tulī tulistī tulit

tulimus tulistis tulērunt

Sententiae Sum quod eris fuī quod es Fuit Īlium (Vergilius) Nōs quōque quae ferimus

tulimus patientior ante Et mala sunt longō multiplicāta diē (Ovidius) Vērē languorēs

nostrōs ipse tulit et dolorēs nostrōs ipse portāvit (Vulgāta) Tulērunt Dominum meum et

nesciō ubi posuērunt eum sī tū sustulistī eum dīcitō mihi (Respōnsōrium) In domum

Dominī ībimus (Vulgāta) Domine ad quem ībimus (Vulgāta) Ipse enim Pater amat vōs

quia mē amāstis et crēdidistis quia ego ā Deō exīvī Exīvī ā patre et vēnī in mundum

iterum relinquō mundum et vādō ad Patrem (Vulgāta) Crēdō Quī ēdistis multō fēcistis

sapientius Quī nōn ēdistis saturī fīte [imper pl] fābulīs (Plautus)

Tarptautiniai žodžiai agituacuteoti ndash veikti skleisti pol tines ir visuomeninegraves id jas

argumentildetas ndash įrodomąją tegravezę (teiginį) pagrindžiantis teiginys crēdō bdquotikiuldquo ndash tikėjimo

tiesų išdėstymas žmogaus pažiūrų visumagrave deklamuacuteoti ndash raacuteiškiai meniškai sakyti atmin-

tina kokį nors kūrinį fortūnagrave ndash sėkmė likimas laimingas atildetvejis kregraveditas ndash prekių ar

pinigų skolinimas už palūkanas pasitikėjimo patildegrindu multiplikatildecija ndash dokumentildetų

piešinių brėžinių tegraveksto daacuteuginimas natūragrave ndash gamta žmogaus prigimt s dailėjegrave tikrovės

daiktai pagal kuriuos da lininkas piešia pacientildetas ndash gydytojo gydomas ligonis portatildelas ndash

puošnus įėjimas į pastatą internegravetinė sveta nė teikianti tam tikrą informatildeciją

responsograverijus ndash bažnytinio giedojimo būdas sol stas (kunigas) ir chograveras gieda pakaitom s

bažnytinės mugravezikos žaacutenras te pas ndash vyksmo greitis spartagrave tiratildenas ndash valdovas smurtugrave

užgrobęs valdžią vilagrave ndash ištaigus užmiesčio namas gyvenamasis namas vasarnamis

Vocābula

amō āvī ātum āre mylėti

ante su acc prieš crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti manyti

diēs eī m (V) diena diē abl sg dīcō dīxī dictum dīcere sakyti dīcitō imper fut act 2 sg

dolor ōris m skausmas sielvartas

domus ūs f (IV) namas enim mat juk nes exeō exīvī exītum exīre išeiti išvykti

fābula ae f pasakojimas pasaka pasakėčia dratildemos kūrinys pjegravesė

fiō factus sum fierī dary-

tis tapti fīte tapkite

Īlium ī n Iliogravenas = Trojagrave iterum vėl antrąkart iš naujo

labōrō āvī ātum āre dirbti stengtis kentėti

languor ōris m nusilpimas nuovargis silpnumas

malum ī n blogis blogybė multiplicō āvī ātum āre dauginti didinti gausinti

multō daug multō sa-pientius išmintingiau

mundus ī m pasaulis nesciō scīvī scītum scīre nežinoti

patiēns entis kantrus iš-tvermingas patientior iš-tvermingesnis (aukštesnysis l)

ponō posuī positum po-nere dėti quia kadangi nes quōque taip pat ir relinquō relīquī relic-tum relinquere palikti

respōnsōrium ī n respon-sograverijus

sapientius protingiau satur a um sotus sī jei sufferō sustulī ndash suffer-

re laikyti apačiojegrave čia paimti

ubi kur vādō vādere eiti žengti veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti vērē tikrai teisingai iš ti-krųjų

22

XXI Schola vīcēsima prīma

Trečiosios linksniuotės priebalsinio tipo kamienai ir priesagos

Masculīnum -ō -or -os -er -ex -es

nom sg gen sg pavyzdžiai

-or

-ōs

-er

-ex

-es

-in-is

-ōr-is

-ōr-is

-er-is

-ic-is

-ig-is

-g-is

-it-is

-et-is

-d-is

hōmō homin-is žmogus

leō leōn-is liūtas

victor victōr-is nugalėtojas

flōs flōr-is gėlė žiedas

agger agger-is pyacutelimas sankasa

vertex vertic-is verpẽtas viršugalvis

rēmex rēmig-is irklas

rēx rēg-is karalius

mīles mīlit-is karys kareivis

paries pariet-is siena

pēs ped-is koja

Fēminīnum -tās -(t)us -aus -dō -gō -iō

nom sg gen sg pavyzdžiai

-tās

-(t)ūs

-aus

-dō

-gō

-iō

-tāt-is

-tūt-is

-ūt-is

-ūd-is

-aud-is

-din-is

-gin-is

-iōn-is

sānitās sānitāt-is (kūno) sveikata

virtūs virtūt-is vyriškumas dorybė

salūs salūt-is (kūno ir sielos) sveikata gerovė

palūs palūd-is pelkė

laus laud-is pagyrimas garbė

magnitūdō magnitūdin-is didumas

orīgō orīgin-is kilmė

lēctiō lēctiōn-is skaitymas paskaita

Neutrum -men -ur -us -ma

nom sg gen sg pavyzdžiai

-men

-ur

-us

-ma

-min-is

-ur-is

-or-is

-or-is

-er-is

-mat-is

nōmen nōmin-is vardas

fulgur fulgur-is žaibas

ebor ebor-is dramblio kaulas

tempus tempor-is laikas

opus oper-is kūrinys

poēma poēmat-is poemagrave

Kiti atvejai dux duc-is m vadas lēx lēg-is f įstatymas consul consul-is m kogravensulas

ōrātor ōrātōr-is m oratildetorius flūmen flūmin-is n upė mōs mōr-is m paprotys

įprotis būdas genus gener-is n giminė r šis pulvis pulver-is m dulkės milteliai lac

lact-is n pienas

23

XXII Schola vīcēsima secunda

Sententiae Mundus ūniversus exercet histriōnem (Petrōnius) Astra regunt hominēs sed

regit astra Deus Atria rēgum hominibus plēna sunt amīcīs vacua (Seneca) Prō rēge lēge

grege Nūlla potentia supra lēgēs esse debet (Cicero) Mōs prō lēge Mōrēs multōrum videt

(Horātius) [apie Odis ją] Mōribus antīquīs stat Rōma Aut Caesar aut nūllus Stat magnī

nōminis umbra (Lūcānus) Furor arma ministrat (Vergilius) Superbī hominēs in convīvīs

stultī sunt Societātis vinculum est ratiō et ōrātiō (Cicero) Habet suum venēnum blanda

ōrātio (Pūblilius) Nōsce tempus Prō salūte animae Virtūs hominem iungit Deō (Cicero)

Virtūs nōn advenit ā natūrā neque ā doctrīnā sed ā nūmine dīvīnō (Seneca) Prīma virtūs

est vitiō carēre (Quīntilliānus) Pietās fundāmentum est omnium virtūtum (Cicero) Disce

puer virtūtem ex mē vērumque labōrem Fortūnam ex aliīs (Vergilius) Quae regiō in

terrīs nostrī nōn plēna labōris (Vergilius) Multōrum annōrum opus

loz Nota bene Lukatildenas (lo Lūcānus) ndash poegravetas egravepikas (39ndash65

metais) poegravemos bdquoFarsatildelijaldquo autorius Maacuterkas Fatildebijus Kvintiliatildenas (lo Quīntilliānus) ndash

žymus I amžiaus rom oratildetorius veikalo bdquoOratoriaus ugdymasldquo autorius

Vocābula

adveniō vēnī ventum venīre atvykti

alius alia aliud kitas

anima ae f s ela

annus ī m metai

arma ōrum n gintildeklai

astrum ī n gr žvaigždė

atrium ī n atildetrijus sveta nė aut arba

blandus a um meilikau-jantis lipšnus meilus mielas

careō caruī ndash carēre su

abl stokoti neturėti

convīva ae m f svečias viešnia

debeō debuī debitum debēre privalėti būti sko-lingam

discō didicī ndash discere mokytis

dīvīnus a um dieviškas dievo dievų

doctrīna ae f mokymas mokslas išsilavinimas

exerceō excercuī exerci-tum exercēre judinti vei-kti lavinti exercere his-triōnem vaidinti

fundāmentum ī n pamatas

fortūna ae f laimė dalia lemtis furor ōris m šėlas siutas

grex gregis m banda ka -menė būrys habeō habuī habitum

habēre turėti

histriō ōnis m atildektorius ar-t stas vaidintojas

ibi ten iungō iūnxī iūnctum iungere uždėti jungą (su)-jungti (su)sieti

labor ōris m darbas vargas

lēx lēgis f įstatymas magnus a um didelis ministrō āvī ātum āre (pa)tarnauti duoti teikti

mōs mōris m paprotys įprotis būdas

multus a um daug dau-gelis

mundus ī m pasaulis neque ir ne nei

nōmen inis n vardas nūllus a um joks nė vie-nas

nūmen inis n pritarimo

ženklas sutikimas valia čia dievų valia dievybė

omnis e visas kiekvienas

opus eris n kūrinys

ōrātiō ōnis f kalba

pietās ātis f pamaldumas pagarba

plēnus a um pilnas

potentia ae f galia galybė

quasi lyg tarytum regō rēxī rēctum regere kreipti tvarkyti valdyti

ratiō ōnis f apyskaita svar-stymas protas

salūs ūtis f sveikata gerovė sī jei

societās ātis f bendrumas sąjunga bendrija draugija

stō steti statum stāre stovėti

stultus a um kvailas superbus a um išdidus

suprā su acc vietai ant virš

aukščiau laikui prieš anks-čiau

tempus oris n laikas

umbra ae f šešėlis ūniversus a um visas vacuus a um tuščias

venēnum ī n nuodai kerai burtai

vērus a um tikras videō vīdī vīsum vidēre matyti

vinculum ī n raištis ryšys

virtūs ūtis f vyriškumas dorybė

vitium ī n yacuteda trūkumas

24

XXIII Schola vīcēsima tertia

Hominēs et nōmina

Quīntus est frāter Mārcī Iūlia soror eius est Mārcus et Quīntus frātrēs Iūliae sunt Mārcī

pater et māter frāter et soror sunt Nōmen patris est Iūlius mātris Aemilia Quīntus est nōmen frātris Iūlia sorōris

Mārcō ūna soror est Iūliae duo frātrēs sunt Nōmina frātrum sunt Mārcus et Quīntus Patrī et mātrī ūna fīlia et duo fīliī sunt Mātrī Aemilia nōmen est Quod nōmen est patrī Eī nōmen est Lūcius Iūlius Balbus Virō Rōmānō tria nōmina sunt Lūcius est prae-nōmen id est nōmen prīmum Iūlius nōmen vel nōmen gentīlicium Balbus cognōmen est Fīliīs nōmina sunt Mārcus Iūlius Balbus et Quīntus Iūlius Balbus Mārcus et Quīntus praenōmina sunt fīliōrum Alia praenōmina Lātīna sunt Aulus Decimus Gāius Gnaeus Faustus Mānius Numerius Paulus Pūblius Sextus Spurius Tiberius

Titus Mulieribus Rōmānīs plērumque ūnum nōmen gentilicium erat velut Cornēlia Iūlia Lūcia Paula Octāvia Tullia Valeria

Aemiliae etiam ūnum nōmen erat Aemiliae est ūnus frāter cuī Aemilius nōmen est (praenōmen Pūblius cognōmen Paulus) Frāter Aemiliae est avunculus līberōrum Aemilius autem procul ā sorōre suā abest Itaque trīstis est Aemilia quae frātrem suum amat Mārcus et Iūlia mātrem suam trīstem in hortum exīre vident et pātrem interrogant bdquoCūr māter nostra trīstis estldquo Iūlius bdquoMāter vestra trīstis est quod Aemilius procul ab eā abest Aemilius avunculus vester est id est frāter mātris

Sententiae Nōmen est ōmen Benedictus quī venit in nōmine Dominī Nōmina sunt odiōsa (Ovidius)

Vocābula

absum afuī ndash abesse būti ne čia nebūti

alius alia aliud kitas autem tačiau

avunculus ī n avyacutenas mo-tinos brolis dėdė

benedictus a um palai-mintas

duo duae duo du

cognōmen inis n šeimos vardas pavardė

cūr kodėl exeō iī (īvī) ītum īre išeiti

frāter frātris m brolis gentīlicius a um giminės nōmen gentīlicium gimi-nės vardas

hortus ī m sodas daržas interrogō āvī ātum āre klausti

itaque taigi todėl tad

līberī ōrum m vaikai

māter mātris f motina

mulier eris f moacuteteris nam nes odiōsus a um ne(pa)ken-čiamas

ōmen inis n ženklas

pater patris m tėvas plērumque dažniausiai daugiausia

praenōmen inis n asmens vardas

procul toli

soror ōris f sesuo

trēs tria trys ūnus a um vienas trīstis e liūdnas velut kaip veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

Praenōmina Rōmāna

Aemilia ae f Em lija

Aulus ī m Aacuteulas

Cornēlia ae f Kornegravelija

Decimus ī m Dẽcimas

Gāius ī m Gatildejus

Gnaeus ī m Gn jus

Faustus ī m Faacuteustas

Iūlia ae f Jugravelija

Iūlius ī m Jugravelijus

Lūcia ae f Liugravecija

Lūcius ī m Liugravecijus

Mānius ī m Matildenijus

Numerius ī m Numegraverijus

Octāvia ae f Oktatildevija

Paula ae f Paacuteulė

Paulus ī m Paacuteulius

Pūblius ī m Pugraveblijus

Quīntus ī m Kv ntas

Sextus ī m Segravekstas

Spurius ī m Spugraverijus

Tiberius ī m Tibegraverijus

Tullia ae f Tugravelija

Valeria ae f Valegraverija

25

XXIV Schola vīcēsima quārta Verba composita

ab-sum a-fuī ndash ab-esse ad-sum ad-fuī ndash ad-esse dē-sum dē-fuī ndash dē-esse inter-sum inter-fuī ndash inter-esse praes-sum prae-fuī ndash prae-esse prō-sum prō-fuī ndash prōd-esse super-sum super-fuī ndash super-esse pos-sum potuī posse

būti ne čia būti atstu nedalyvauti būti prie pagelbėti trūkti stokoti būti tarpe dalyvauti būti priešakyje vadovauti būti už padėti paremti išlikti būti galingam galėti

Verba composita possum potuī posse

Praesēns indicātīvī āctīvī Praesēns Imperfectum Futūrum I

ab-sum ab-es

ab-est ab-sumus ab-estis ab-sunt

dē-sum dē-es

dē-est dē-sumus dē-estis dē-sunt

prō-sum prōd-es

prōd-est prō-sumus prōd-estis prō-sunt

pos-sum pot-es

pot-est pos-sumus pot-estis pos-sunt

pot-eram pot-erās

pot-erat pot-erāmus pot-erātis pot-erant

pot-erō pot-eris

pot-erit pot-erimus pot-eritis pot-erunt

Ex vītā Plīniī

Surgō ubi volō saepe prīmā lūce Amō sedēre in silentiō et meōs oculōs claudere bdquoQuid

mihi hodiē facere necesse estldquo ndash mēcum cōgitō Tum notārium vocō et iubeō eum

epistolam scrībere Hōrā quārtā et quīntā in peristȳlum prōcedō et aliam epistolam parō

Dum prandium ēdō Post prandium dormiō tum ambulō (herī nōn ambulābam) Mox

ōrātiōnem Graecam et Latīnam legō quod vōcem meam fīrmam facit Posteā in cēnā nostrā

amīcī meī intersunt Ego et uxor mea cum amīcīs paucīs saepe cēnāmus Aliud nōn possum

Numquam mihi amīcī dēerant Dum cēnam ēdimus servus librum bonum nōbīs legit Mihi

placet Aenēidem Vergiliī audīre Ego et multī amīcī meī etiam auctōrēs Latīnās recitāre

possunt Tandem in hortō ambulō cum amīcīs meīs quī sunt praeclārī et ērudītī

Nōn numquam ex hōc ōrdine errō Ante lūcem nōn poteram surgere Sī diū dormīvī equō

īre amō Amīcī quōque ex oppidīs vīcīnīs veniunt Saepe in silvam venārī intrō Etiam

audiō virōs quī in agrīs meīs labōrant

Vocābula

ambulō āvī ātum āre vaikščioti

alius alia aliud kitas

Aenēis idis m Eneidagrave

avunculus ī n avyacutenas dėdė cōgitō āvī ātum āre mą-styti galvoti

diū ilgai dormiō īvī ītum īre mie-goti

dum tada ēdō ēdī ēsum edere valgyti

eō iī ītum īre eiti

errō āvī ātum āre klysti ērudītus a um išsilavinęs fīrmus a um tvirtas stiprus

hortus ī m sodas intrō āvī ātum āre įžengti iubeō iussī iussum iubē-re liepti įsakyti

lūx lūcis f šviesa mox greit tuojau paskui

nam nes necesse est būtina privalu

notārius ī m sekretotilderius numquam niekada

ōrdō inis n eilė tvarka

paucī ōrum m nedaugelis

peristȳlum ī n gr perist lis placeō placuī placitum

placēre patikti įtikti praeclārus a um žinomas

prandium ī n pusryčiai prōcedō cessī cessum cedere išeiti pasirodyti eiti saepe dažnai sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti surgō surrēxī surrēc-tum surgere kilti keltis

tandem pagaliau ubi kai kur

uxor ōris f žmonagrave venor venātus sum ve-

nārī medžioti (verbum dep) vīcīnus a um kaimyninis volō voluī ndash velle norėti

vōx vōcis f balsas

26

XXV Schola vīcēsima quīnta Trečioji linksniuotė Ba sinis tipas

Sg Pl Sg Pl Sg Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl

turris f turris turrī turrim turrī

turrēs turrium turribus turrēs turribus

vīs f

vim vī

vīrēs vīrium vīribus vīrēs vīribus

Tiberis m Tiberis Tiberī Tiberim Tiberī

mare n maris marī mare marī

maria marium maribus maria maribus

1 Išmokite atmintinai trečiosios linksniuotės ba sinio tipo žodžius

febris is f drugys

puppis is f vairagalis

secūris is f kirvis

sitis is f toškulys

turris is f bokštas

tussis is f kosulys

vīs ndash f jėga prievarta

Albis is m Elbė upė

Neāpolis is f Neatildepolis

Tiberis is m

mare is n jūra

conclāve is n užrakinamas kambarys

animal ālis n gyvūnas

vectīgal ālis n mokestis rintildekliava

exemplar āris n pavyzdys

Sententiae Et māceriam circumdedī et circumfōdī et plantāvī vīneam Sorech [b blinė

vieta] et aedificāvī turrim in mediō eius Quantum scīmus gutta est īgnōrāmus mare Vī et

animō Contrā vim nōn valet iūs Ultrā vīrēs (Vergilius) Vim vī repellere licet Vim vīribus

exīre (Ulpiānus) Vīribus ūnitīs Vīs armāta Vīs ā tergō Vīs cōmica Vīs tragica (Aristo-

tēlēs) Vīs inertiae Vīs lēgis Vīs magica Vīs medicātrix natūrae Vīs saepe violat iūs Vīs

vim pellit Vīs vitālis Contrā vim mortis nōn est medicāmen in hortīs Sine vī et dolō

Turris eburnea Turris Babelis Terra turrium [šiuolaikinis stalo žaidimas] Tabulettae contrā

tussim prō īnfantibus Ad Tenediam secūrim Secūrī Tenediā (iš gr Τενεδία πελέκει apie

griežtą nieko nesigailintį Tenegravedo salos valdovą teisėją) Candor dat vīribus ālās

loz Nota bene Ulpiatildenas (lo Ulpiānus) ndash

Vocābula

aedificō āvī ātum āre statyti

āla ae f sparnas

animus ī m siela dvasia armātus a um ginkluotas

čia karinis

Babel is f Babilogravenas čia Batildebelis

candor ōris m skaistus bal-tumas spindėjimas dorumas

circumdō dedī datum

dare dėti aplinkui apsupti circumfodiō fōdī fossum fodere apkasti apkaupti cōmicus a um

contrā su acc prieš

dolus ī m klasta eburneus a um dramblio kaulo

ērudītus a um išsilavinęs exeō exiī exītum exīre

išeiti čia naudoti

gutta ae f lašas

hortus ī m sodas īgnōrō āvī ātum āre nežinoti

inertia ae f neveiklumas inercija

īnfāns antis m kūdikis vai-kas

iūs iūris n teisė licet licuit licēre leidžia-ma galima

lūx lūcis f šviesa

māceria ae f tvora

magicus a um magiškas

medicāmen inis n vaistas

medicātrix īcis f gydytoja

medium ī n vidurys

mors mortis f mirtis pellō pepulī pulsum

pellere stumti varyti mušti plantō āvī ātum āre so-dinti persodinti

prōcedō prōcessī prō-cessum prōcedere išeiti

pasirodyti eiti

quantus a um koks repellō repulī repulsum repellere atstumti atmušti išvaryti

sciō scīvī scītum scīre žinoti mokėti

sine su abl be

tabulleta ae f tabletė Tenedius a um Tenegravedo

tergum ī n nugara

tragicus a um

ultrā su acc anagravepus už per virš

ūnitus a um suvienytas

čia bendras valeō valuī valitum va-lēre būti sveikam gyventi turėti reikšmės galioti

violō āvī ātum āre smur-tu padaryti pažeisti

vītālis e gyvenimo gyvybi-nis

27

XXVI Schola vīcēsima sexta

Discordia frātrum

Faustulus casam intrat bdquoAcca ubi es Venī et audī dē calamitāte Rōmulus Remum necāvitldquo Acca verbīs marītī nōn crēdit bdquoQuid dīcis quid audīvīldquo Faustulus autem bdquoCrēde mihi uxor Hodiē cum amīcīs ad Palātium properāvī Etiam Rōmulus et Remus et multitūdō virōrum Palātium petīvērunt Tum Rōmulus virōs ad sē vocāvit et ubi tacuērunt ōrātiōnem habuit bdquoGaudeō quod venīre nōn dubitāvistis Hodiē sacrum facere volumus nam auxiliō deōrum Palātium mūnīvimus Vidēte mūrum Nunc tandem sine perīculō vīvere possumusldquo Virī verba Rōmulī clāmōre probavērunt Subitō autem Remus bdquoEgo tuum mūrum rīdeō mūrus enim inimīcum nōn prohibetldquo Statim mūrum trānsiluit Tum Rōmulus per īram Remum petīvit et ō Acca frātrem necāvit Faustulus tacet Acca autem lacrimas tenet et clāmat bdquoŌ Faustule frūstrā lupa puerōs in rīpā Tiberis servāvit et aluit frūstrā tū Remum cum frātre domum portāvistī frūstrā Remō parentēs fuimus Ō Rōmule cūr frātrem necāvistīldquo Tum Faustulus et Acca fīlium flevērunt

Sententiae Aut prōsunt poētae aut dēlectant Avarō omnia dēsunt sapientī nihil Nēmō in

suā causā iūdex esse potest Nōn possum (Vintildecas Mykolaacuteitis-Pugravetinas)

Vocābula

Acca ae f Akagrave

ad su acc pas prie alō aluī alitum alere maitinti penėti

audiō īvī ītum īre girdėti aut arba

auxilium ī n pagalba avārus a um godus gobšus

calamitās ātis f nelaimė

casa ae f trobelė

causa ae f byla

clāmō āvī ātum āre šau-kti

clāmor ōris m šauksmas crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti cūr kodėl dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

discordia ae f nesantaika domum į namus namo

dubitō āvī ātum āre abejoti

eō iī ītum īre eiti delectō delectāvī delec-tātum delectāre džiuginti faciō fēcī factum facere daryti

Faacuteustulus ī m Faustulas fleō flēvī flētum flēre verkti raudoti frūstrā veltui

gaudeō gavīsus sum gaudēre džiaugtis intrō āvī ātum āre įžengti

inimīcus ī m nedraugas

īra ae f pyktis

iūdex iūdicis m teisėjas

lacrima ae f ašara

marītus ī m vyras sutuok-tinis

multitūdō inis f daugybė

mūniō īvī ītum īre stip-rinti

mūrus ī m siena necō āvī ātum āre žudyti numquam niekada omnis e visas

ōrātio ōnis f kalba ōrā-tiōnem habēre sakyti kalbą

Palātium ī n Palatildecijus

parēns entis m f gimdy-

tojas -a pl parentēs tėvai

perīculum ī n pavojus petō petīvī petītum pe-tere ieškoti siekti prašyti vykti

portō āvī ātum āre nešti praeclārus a um žinomas probō āvī ātum āre (iš)bandyti pritarti

prohibeō prohibuī pro-hibitum prohibēre sulaikyti

prōperō āvī ātum āre

skubėti

quod kad rīdeō rīsī rīsum rīdēre juoktis

rīpa ae f upės krantas sacer sacra sacrum pa-švęstas šventas sapiēns entis išmintingas

sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti servō āvī ātum āre sau-goti

statim tučtuojau bematant subitō staiga tandem pagaliau ubi kai kur

uxor ōris f žmona taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti trānsileō siluī silīre per-šokti

veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti videō vīdī vīsum vidēre matyti

vocō āvī ātum āre šaukti kviesti

volō voluī ndash velle norėti vīvō vīxī victum vīvere gyventi

28

XXVII Schola vīcēsima septima

Adiectīva prōnōminālia ndash būdvardiniai įvardžiai

ūnus a um vienas sōlus a um tiktai vienas tōtus a um visas ūllus a um kažkoks alter altera alterum ki-tas antras

uter utra utrum katras neuter neutra neutrum niekatras

nūllus a um joks alius alia aliud kitas

N alter altera alterum G alterīus D alterī A alterum alteram alterum A alterō alterā alterō

N alius alia alium G alīus D aliī A alium aliam alium A aliō aliā aliō

N alterī alterae altera G alterōrum -ārum -ōrum D alterīs

A alterōs alterās altera

A alterīs

N aliī aliae alia G aliōrum aliārum aliōrum D aliīs

A aliōs aliās alia

A aliīs

Sententiae Nec sibi sed tōtī genitum sē crēdere mundō (Lūcānus) Tōtus mundus agit

histriōnem (Šekspyras) Sibi parat malum quī alterī parat Nōn sum ūnī angulō nātus patria

mea tōtus hic est mundus (Seneca) Ūnīus dēmentia dēmentēs efficit multōs Ūnus vir

nūllus vir Alter ego Vērus amīcus est quī est tamquam alter idem (Cicero) Beneacuteficus est

quī nōn suī sed alterīus causa benignē facit (Cicero) Trīstis eris sī sōlus eris (Ovidius)

Sacrum Profānum Īgnōrantia nōn est argūmentum (Spīnōsa)

loz Nota bene V ljamas Šekspỹras (angl Shakespeare 1564ndash1616 Aacutenglija) ndash vienas

žymiausių pasaulio dramatugravergų išgarsėjęs tragegravedijomis žinomiausia jų ndash bdquoHaacutemletasldquo

Barugravechas Spinozagrave (lo Benedictus de Spīnōsa 1632ndash1677) ndash žymus olaacutendų filosogravefas

Tarptautiniai žodžiai augziliatilderas ndash vyskupo padėjėjas efegravektas ndash kurios nors veiklos

padarinys as ndash labai išsilavinęs didžiai išprusęs žmogus notatilderas ndash valstybės įga-

liotas pareigūnas atliekantis notatilderinius veiksmugraves tvarkantis ir tvirtinantis dokumentugraves ir jų

tikrumą tablegravetė ndash apvaliotildes ar ovaliotildes fogravermos supresuacuteota vaistų dogravezė praryjama -

tugrave totalitar zmas ndash tokia saacutentvarka kai valstybė kontroliuacuteoja visas gyvenimo sritis

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti agit histriō-nem vaidina

angulus ī n kampas kertė

argūmentum ī n argu-mentildetas įrodymas

beneficus a um gerada-riškas labdaringas palankus maloningas

benignē geraširdiškai pa-lankiai mielai maloniai

causa ae f priežastis byla dalykas reikalas

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēmēns entis beprotis pa-mišęs

dēmentia ae f beprotystė

pamišimas

efficiō effēcī effectum efficere padaryti faciō fēcī factum facere daryti vykdyti atlikti

histriō ōnis m atildektorius

gignō genuī genitum gignere gimdyti būti prie-žastimi genitus a um gi-męs

īgnōrantia ae f nežinoji-mas

malum ī n blogis multus a um daug dau-gelis

mundus ī m pasaulis nātus a um gimęs parō āvī ātum āre ruošti

patria ae f tėvynė profānus a um nepašvę-stas nešvarus bedieviškas nuodėmingas

sacer sacra sacrum pa-švęstas šventas

servō āvī ātum āre saugoti

sine su abl be taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti tamquam taip kaip tarsi lyg

teneō tenuī tentum te-nēre laikyti turėti trīstis e liūdnas vērus a um tikras

29

XXXVIII Schola duodētrīcēsima Trečioji linksniuotė Mišrusis tipas

Sg Pl Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

ars f artis artī artem arte

ars

artēs artium artibus artēs artibus artēs

clades f cladis cladī cladem clade

cladis

cladēs cladium cladibus cladēs cladibus cladēs

mōns m montis montī montem monte

mōns

montēs montium montibus montēs montibus montēs

nox f noctis noctī noctem nocte nox

noctēs noctium noctibus noctēs noctibus noctēs

Mīlitēs Rōmānī ndash vīs imperiī Rōmānī

Rōma magna urbs est Magnus numerus cīvium Rōmānōrum semper in armīs erant

Magnus etiam est numerus mīlitum Rōmānōrum Mīlitēs Rōmāni aut peditēs erant aut

equitēs Rōmānī magnam classem habēbant Multī mīlitēs in classe mīlitābant Rōmānīs nōn

sōlum nāvēs longae sed etiam nāvēs onerāriae erant Nāvis longa cum turrī hostēs Rōmānōs

terrēbant In puppī nāvis gubernātor sedēbat et nāvem gubernābat Cōpiae Rōmānae saepe

terrā marīque hostēs superābant Rōmānī in multīs pugnīs Pūnōs superābant post Graecōs

deinde Gallōs et Dācōs Caesare duce Rōmānī Aegyptum occupāvit Etiam multās regiōnēs

Asiae Minōris occupāvit Imperium Rōmānum multās prōvinciās habet Siciliam

Prōvinciam sive Galliam Narbōnēnsem Galliam Pannoniam Dāciam Thrāciam Britan-

niam Aegyptum Illyriam Macedoniam Syriam Iūdaeam Āfricam Hispaniam Armeniam

et ceterās Clādēs Rōmānōrum rārae fuērunt

Komentaras Prōvincia arba Gallia Narbōnēnsis ndash iki Cegravezario užkariavimų rom nams

priklausiusi Gatildelijos dalis tentilde buvo Narbogravenos miestas (lie Narbonagrave lo Narbōna)

Vocābula

Armenia ae f A Asia Minor Mažoji Azija

auxilium ī n pagaacutelba arma ōrum n gintildeklai

aut arba

Caesar aris m Cegravezaris

calamitas ātis f nelaimė ceterus a um kitas

cīvis is m f pilietis -ė

clādēs is f pralaimėjimas

classis is f laivynas moki-nių klasė

cōpiae ārum f karinės pa-jėgos

Dācia ae f Datildekija deinde iš ten po to

dux ducis m vadas

eques itis m raitelis faciō fēcī factum facere daryti

gubernātor ōris m vairi-ninkas

gubernō āvī ātum āre vairuoti

hostis is m f priešas

Illyria ae f

imperium ī n impegraverija

Iūdaea ae f

longus a um ilgas

Macedonia ae f Makedo-nija

mare is n jūra terra ma-rīque sausumojegrave ir j roje

mīles itis m karys kareivis militō āvī ātum āre eiti karinę tarnybą kareiviauti

multus a um daug dau-gelis

Narbōnēnsis e Narbogravenos

nāvis is f laivas nāvis lon-ga karo laivas nāvis onerā-

ria prekybinis laivas

numerus ī m skaičius nōn sōlum sed etiam ne tik bet ir

occupō āvī ātum āre už- imti

onerārius a um krovinių krovininis

Pannonia ae f Panogravenija

pedes itis m pėstininkas portō āvī ātum āre nešti

post su acc po vėliau

prōvincia ae f prov ncija

pugna ae f kova mūšis

Pūnī ōrum m pugravenai t y kartaginiẽčiai

puppis is f vairatildegalis rārus a um retas

saepe dažnai sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti superō āvī ātum āre vir-šyti nugalėti

urbs urbis f miestas

Thrācia ae f Tratildekija terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

turris is f bokštas veniō vēnī ventum ve-nīre atvykti

30

XXIX Schola ūndētrīcēsima

Sententiae Hērēdem facit Deus nōn homō (Coke) Neque mel neque apēs Neque

opīnione sed natūrā cōnstitūtum est iūs (Cicero) Occāsiō facit fūrem Canēs socium in

culīna nūllum amant Ex pēde Herculem Mollis illa ēducātiō quam indulgentiam vocāmus

nervōs omnēs et mentis et corporis frangit (Quīntilliānus) Doctī ratiōnem artis intelligunt

indoctī voluptātem (Quīntilliānus) Sāl Atticus Ut lupus ovem amat Quī mē amat amat et

canem meum Pāx vōbīscum Nihil sub sōle novī Nōn eacuteadem est aetās nōn mēns

(Horātius) Quī male agit ōdit lūcem Pugna suum fīnem cum iacet hostis habet (Ovidius)

Rūs in urbe (Mārtiālis) Ōtium sine litterīs mors est et hominis vīvī sepultūra (Seneca)

Pallida mors aequō pulsat pede pauperum tabernās Rēgumque turrēs (Horātius) Post

mortem nūlla voluptās Post tenebrās lūx Nē mīrum quod dīvīna natūra dedit agrōs ars

hūmāna aedificāvit urbēs (Varrō) Quālis vītā fīnis ita Sub fīne Sub Iove frīgidō

loz Nota bene Egravedvardas Kogravekas (angl Coke 1552ndash1634 metais) ndash aacutenglų pol tikas ir

garsiausias savo meto teacuteisininkas savo veikalais sukūręs bendrosios arba anglosatildeksų teisės

pagrindus Maacuterkas Terentildecijus Varogravenas (lo Varrō 116ndash27 metais prieš Kristų) ndash

rom nų rašytojas mokslininkas 25 knygų veikalo bdquoLotynų kalbaldquo autorius

Vocābula

aedifico 1 statyti aequus a um lygus

aetās ātis f amžius

ager agrī m dirva laukas agō ēgī āctum agere veikti

Atticus a um Atildetikos

apis is f bitė

ars artis f menas

canis is m f šuo kalė

corpus oris n kūnas cōnstituō cōnstituī cōn-stitūtum cōnstituere nu-spręsti nustatyti

dīvīnus a um dieviškas dō dedī datum dare duoti

doctus a um mokytas

ēducātiō ōnis f auklėjimas švietimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīnis is m galas riba frangō frēgī frāctum

frangere laužti frīgidus a um šaltas Herculēs is m Heratildeklis

hērēs ēdis m f paveldėtojas habeō uī itum ēre turėti

hostis is m f priešas

hūmānus a um žmonių iaceō iacuī ndash iacēre gulėti

indulgentia ae f atlai-dumas

indoctus a um nemokytas intellego lēxī lectum legere pastebėti pažinti su-prasti

ita taip tokiu būdu

Iuppiter Iovis m

iūs iūris n teisė

litterae ārum f literatūragrave mokslas

lūx lūcis f šviesa male blogai

mel mellis n medus

mēns mentis f protas mintis siela

mīrus a um nuostabus mollis e minkštas silpnas

mors mortis f mirtis

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

neque ir ne neque neque nei nei occāsiō ōnis f proga dingstis

ōdī ndash ndash ōdisse neapkęsti omnis e visas kiekvienas

ōtium ī n poilsis laisvalaikis

opīniō ōnis f nuomonė

pažiūra požiūris

ovis is f avis pallidus a um išblyškęs

pauper eris m vargšas

pāx pācis f taika pellō pepulī pulsum pellere stumti varyti mušti

pēs pedis m koja

pugna ae f kova mūšis quālis e koks quod nes

ratiō ōnis f protas veikimo būdas

rūs rūris n kaimas laukai

sāl salis n druska

sōl sōlis m saulė

sepultūra ae f laidotuvės

sine su abl be

socius ī m draugas sąjungi-ninkas bendrininkas

sub su acc ir abl po

taberna ae f trobelė lūšna

tenebrae ārum f tamsa

urbs is f miestas vocō āvī ātum āre šaukti vadinti

voluptās ātis f malonumas džiaugsmas

vīvus a um gyvas

31

XXX Schola trīcēsima Adiectīvum

Trečiosios linksniuotės būdvardžiai

Jau esame susipažinę su pirmosios ir antrosios linksniuotės būdvardžiais

altus a um aukštas gilus angustus a um siauras bonus a um geras ceterus a um kitas laetus a um linksmas lātus a um platus magnus a um didelis malus a um blogas

parvus a um mažas plēnus a um pilnas vīvus a um gyvas

mortuus a um miręs vacuus a um tuščias

āter ātra ātrum tamsus juodas dexter tra trum dešinysis līber era erum laisvas miser era erum varganas nelaimingas niger gra grum juodas pulcher chra chrum gražus ruber bra brum raudonas sinister tra trum kairysis

ferreus a um geležinis idōneus a um įdomus līgneus a um medinis

varius a um įvairus

Pirmosios ir antrosios linksniuotės būdvardžiai yra linksniuojami kaip atitinkamų

linksniuočių giminių daiktavardžiai ndash jų galūnės sutampa

Trečiosios linksniuotės būdvardžiai būna trijų dviejų arba vienos galūnės Tai reiškia kad

jie vardininko linksnyje (nom sg) gali turėti tris ir atitinkamai dvi arba tik vieną formą

Trijų galūnių būdvardžiai

ācer m ācris f ācre n aštrus žodynuose užrašomas ācer ācris ācre aštrus

celeber m celebris f celebre n garsus žodynuose užrašomas celeber bris bre garsus

celer m celeris f celere n greitas žodynuose užrašomas celer eris ere greitas

salūber m salūbris f salūbre n sveikas žodynuose užrašomas salūber bris bre sveikas

Dviejų galūnių būdvardžiai

fortis m f forte n narsus žodynuose užrašomas fortis e narsus

gravis m gravis f grave n sunkus žodynuose užrašomas gravis e sunkus

Vienos galūnės būdvardis

fēlīx m f n laimingas gen sg fēlīcis žodynuose užrašomas fēlīx īcis laimingas

ingēns m f n didžiulis gen sg ingentis žodynuose užrašomas ingēns entis didžiulis

pār m f n lygus vienodas gen sg pāris žodynuose užrašomas pār pāris lygus vienodas

sapiēns m f n išmintingas gen sg sapientis žodynuose užrašomas sapiēns entis išmintingas

Trečiosios linksniuotės būdvardžių linksniavimas

Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl

ācer ācris ācre ācris ācrī ācrem ācre ācrī

ācrēs ācria ācrium ācribus ācrēs ācria ācribus

fortis forte fortis fortī fortem forte fortī

fortēs fortia fortium fortibus fortēs fortia fortibus

pār pāris pārī pārem pār pārī

pārēs pāria

pārium

pāribus pārēs pāria

pāribus

32

XXXI Schola trīcēsima prīma Dēclīnātiō quārta ndash ketvirtoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

frūctus f vaisius frūctūs frūctuī frūctum frūctū

frūctus

frūctūs frūctuum frūctibus frūctūs frūctibus frūctūs

cornū f ragas cornūs cornū cornū cornū

cornū

cornua cornuum cornibus cornua cornibus cornua

lacus m lacūs lacuī lacum lacū

lacus

lacūs lacuum lacubus lacūs lacubus lacūs

1 Išverskite Vergilijaus teksto ištrauką

Hīc sēcūra quiēs et nescia fallere vīta

Divēs opum variārum hīc lātīs ōtia fundīs

Spēluncae vīvīque lacūs hīc frīgida Tempe

Mūgitusque boum mollēsque sub arbore somnī (Vergilius)

Sententiae Multae manūs onus levius faciunt Habet etiam in manū gladium et secūrim sē

autem dē bellō et ā latrōnibus nōn līberat (Vulgāta) Neque semper arcum Tendit Apollo

(Horātius) Nōn est meum contrā auctōritātem senātūs dīcere (Cicero) Prīmus sapientiae

gradus est falsa intelligere Status quō Status in quō Statū quō In statū quō Status quō

ante bellum Sexū fēmina ingeniō vir (Mar jos Teregravezės antkapio epitatildefija Aacuteustrija) Venī

Creātor Spīritus Venī Sancte Spīritus Spīritus prōmptus caro autem infīrma (Vulgāta)

Senātus populusque Rōmānus Alterā manū fert lapidem alterā pānem ostentat (Plautus)

Tarptautiniai žodžiai f nišas ndash greičio varžybų baigmė gubernatildetorius ndash gubernijos

valdytojas humatildeniškas ndash žmoniškas klatildesė ndash pastov mokinių grupė kulinatilderija ndash valgių

gaminimo būdas okupuacuteoti ndash užimti o ndash viešoji nuomonė regiogravenas ndash kraštas

Vocābula

arbor oris f medis

arcus ūs m lankas aacuterka

auctōritās ātis f galia val-džia įtaka autoritegravetas

bellum ī n karas

bōs bovis m f jautis karvė

caro carnis f mėsa kūnas clamō āvī ātum āre šaukti

creātor ōris m kūrėjas dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dīves itis turtingas

domus ūs f namas faciō fēcī factum facere daryti

gradus ūs m žingsnis

gladius ī m kardas fallō fefellī falsum falle-re apgauti sukčiauti klastoti falsus a um apgaulingas melagingas

frīgidus a um šaltas

fundus ī m žemės valda dvaras

ingenium ī n gabumai būdas

infīrmus a um nestiprus intellegō lēxī lēctum le-gere suprasti latrō ōnis m plėšikas samdinys

lacus ūs m ežeras

lapis idis m akmuo lātus a um platus levis e lengvas leve lengvai

līberō āvī ātum āre iš-laisvinti išvaduoti

manus ūs f ranka mollis e minkštas malonus

mūgitus ūs m baubimas maurojimas

necō āvī ātum āre žudyti neque ir ne nescius a um nežinantis nežinomas

onus eris n našta

opēs opum n turtas turtai

ostentō āvī ātum āre iš-

tiesti atkišti rodyti

ōtium ī n poilsis laisvalaikis

pānis is m duona

populus ī m tauta prōmptus a um drąsus

quiēs ētis f poilsis ramybė sanctus a um šventas

secūris is f kirvis sēcūrus a um be rūpesčių ramus

senātus ūs m senatildetas

sexus ūs m lytis

spēlunca ae f gr urvas ola

somnus ī m miegas

spīritus ūs f dvelkimas pūtimas dvasia siela

status ūs m stovėjimas padėtis

Tempē n tendō tetendī tentum tendere tempti varius a um įvairus veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

Sg Pl Nom bōs bovēs Gen bovis boum Dat bovī būbus bōbus Acc bovem bovēs Abl bove būbus bōbus

33

XXXII Schola trīcēsima secunda

Domus Rōmāna

Domūs Rōmānae habēbant multa cubicula ātria ālās cubicula culīnam exedram peristȳlium tabernās tabulīnum trīclīnium et vestibulum Ātrium propter iānuam et vestibulum iacet et umbilīcus domī est Ātrium compluvium et impluvium habet Speciōsae pictūrae parietēs ātriī deacutecorant Cubicula parva conclāvia dormītōria sunt Culīna parva et sublūstris est Hīc fornāx est et ancillae labōrābant Servī cibum in culīnā parābant Propter peristȳlium exedra magna est In parietibus

et solīs vidēmus variās pulchrās pictūras Peristȳ- lium est cavaedium porticibus circumdatum in quō saepe sunt etiam piscīnae statuae silānī plantae Tabernae aediculae viae oppositae sunt in quibus rēs variās vēndunt Tabulīnum cubiculum pecūniae tabulārum et imāginum est Solum tessellātum saepe est (Pagal httpslawikipediaorgwikiDomus_Rōmāna)

Tarptautiniai žodžiai impliugravevijus ndash keturka pis baseinas atildetrijuje kompliugravevijus ndash

angagrave atildetrijaus stogegrave konklavagrave ndash kardinotildelų susirinkimas uždarojegrave patalpojegrave (S ksto koplỹ-

čioje) šaũkiamas poacutepiežiui rinkti ndash vidaus kiemas apjuostas kolonadagrave op

ndash paacutertija ar grugravepė nesutinkanti su daugumotildes nuomone pogravertikas ndash atviras prieangis su ko-

logravenomis ndash keturka pis valgomasis stalas su gultais (clīnē) iš trijų stalo pusių

Vocābula

aedicula ae f kambarėlis

āla ae f sparnas

ancilla ae f tarnaitė vergė

ātrium ī n atildetrijus sveta nė

cavaedium ī n kiemas ro-mėnų namegrave kiemo aikšt

cibus ī m maistas circumdō dedī datum dare dėti aplinkui apsupti

conclāve is n užrakinamas kambarys

cubiculum ī n kambarys miegamasis

compluvium ī n kompliugrave-vijus

culīna ae f virtuvė decorō 1 puošti

domus ūs f namas

dormītōrius a um miego miegamasis cubiculum dor-

mītōrium miegamasis kam-barys

exedra ae f gr eksedragrave pa-sikalbėjimų salė

fornāx ācis f krosnis frustra veltui habeō uī itum ēre turėti

hortus ī m sodas iaceō uī ndash ēre gulėti

iānua ae f durys

imāgō inis f paveikslas

impluvium ī n impliugravevijus labōrō 1 dirbti oppositus a um esantis priešais

parō 1 ruošti

parvus a um mažas

pecūnia ae f turtas pinigai

peristȳlum ī n gr perist lis

pariēs etis m siena

pictūra ae f tapyba pa-veikslas

piscīna ae f baseinas

planta ae f augalas

propter su acc greta arti dėl už

porticus ūs m pogravertikas kolonadagrave dengta galegraverija

pulcher chra chrum gra-žus

saepe dažnai

silānus ī m fontatildenas

solum ī n žemė kambario grindys

speciōsus a um gražus

statua ae f statulagrave sublūstris e silpnai apšvies-tas

taberna ae f kraacuteutuvė smuklė

tabula ae f lenta sąskaitų knyga dokumentildetas

tabulīnum ī n archỹvas

tessellātus a um mozaacuteikos

trīclīnium ī n trikl nijus valgomasis

umbilīcus ī m bamba vi-durys

varius a um įvairus vēndō didī ditum ere parduoti

via ae f gatvė

34

XXXIII Schola trīcēsima tertia Numerālia cardinālia ndash kiekiniai skaitvardžiai

I ūnus a um vienas II duo duae duo du III trēs tria trys IV quattuor keturi V quīnque penki VI sex šeši VII septem septyni VIII octō aštuoni IX novem devyni X decem dešimt

XI ūndecim vienuolika XII duodecim dvylika XIII trēdecim trylika XIV quattuordecim keturiolika XV quindecim penkiolika XVI sēdecim šešiolika XVII septendecim septyniolika XVIII duodēvīgintī aštuoniolika XIX ūndēvīgintī devyniolika XX vīgintī dvidešimt

XXX trīgintā trisdešimt XL quadrāginta keturiasdešimt L quinquāginta penkiadešimt LX sexāginta šešiasdešimt LXX septuāginta septyniasdešimt LXXX octōginta aštuoniasdešimt XC nōnāginta devyniasdešimt C centum šimtas M mille tūkstantis MM duo milia du tūkstančiai

Dē exercitū Rōmānō

Gāius Iūlius Caesar legiōnem ultrā ōrdināvit et compositiōnem celebrem statuit In hāc

nova constitūtiōne octōginta mīlitēs centuriam ductam ab centuriōne explēvērunt Sex

centuriae ūnam cohortem explēvērunt et decem cohortēs ūnam legiōnem ductam ab lēgātō

explēvērunt Quaeque legiō circā sex milia mīlitēs habuit sed cohors prīncipālis dīvīsiō in

proeliō fuit Legiōnēs etiam speciālēs mīlitēs inclūsērunt quī nōn pugnāvērunt sed

stipendia plūra recepērunt Exemplī grātiā aquilifer sīgnum lēgātiōnis aquilam tulit

maximam honōrem habet Sīgnifer minus gravia sīgna tulit et opēs exercitūs administrāvit

Antīquīs tempōribus duōdētrīginta legiōnēs exercitum Rōmānum explēvērunt (Pagal

httpswwwwikiwandcomlaExercitus_Rōmānus)

Tarptautiniai žodžiai administruacuteoti ndash valdyti tvarkyti inkliugravezas ndash intarpas skaidriojegrave

sukiet jusioje dervojegrave (vabzdys gintaregrave) kompoz cija ndash meno kūrinio dalių išdėstymas jų

santykis su v suma konstitugravecija ndash pagrindinis valstybės įstatymas specialugraves ndash susijęs su

kuria nors specialyacutebe išskirtinis ypat ngas stipentildedija ndash pastov pinig nė pašalpagrave

Vocābula

administrō 1 patarnauti tvarkyti valdyti

aquila ae f erelis

aquilifer ī m vėliavnešỹs

cohors ortis f kohorta celeber bris bre garsus įžymus dažnas paplitęs

centuria ae f šimtinė

centuriō ōnis m šimtinin-kas centuriogravenas

compositiō ōnis f sudėji-mas sandara sudėtis

circā su acc apie maždaug

constitūtiō ōnis f sandara nustatymas nutarimas

dīvīsiō ōnis f (pa)dalijimas paskirstymas

ductus a um vedamas vadovaujamas

exemplum ī n pavyzdys exemplī grātiā pavyzdžiui

exercitus ūs m (apmokyta) kariuomenė

expleō plēvī plētum plēre pripildyti sudaryti ferō tulī lātum ferre nešti

gravis e sunkus svarbus habeō uī itum ēre turėti inclūdō clūsī clūsum clūdere uždaryti užrakinti įdėti įterpti

lēgātiō ōnis f pasiuntinys-tė pasiuntinybė legatildeto (kar-

vedžio) padėjėjo pareigybė

lēgātus ī m pasiuntinys le-giograveno vadas Cegravezario laikais

legiō ōnis f legiogravenas magnus a um (māior

ius maximus a um) di- delis

mīles itis m karys kareivis minus mažiau multī ae a (plūrēs a plūrimī ae a) daug dau-gelis

novus a um naujas ōrdinō 1 sustatyti eilėmis išrikiuoti sutvarkyti suskirstyti

opēs opum f turtas prīncipālis e pirminis pa-grindinis svarbiausias

proelium ī n kautynės ko-va mūšis

pugnō 1 kovoti kariauti quisque quaeque quid-que kiekvienas recipiō cēpī ceptum ci-pere imti atgal atsiimti gauti

sīgnifer i m v liavininkas

sīgnum ī n ženklas v liava speciālis e specialugraves ypa-tingas rinktinis

stipendium ī n kareivio al-ga alga atlyginimas karinė tarnyba

ultrā toliau vėliau paskiau

tempus oris n laikas

35

XXXIV Schola trīcēsima quārta Dēclīnātiō quīnta ndash penktoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl faciēs ēī f veidas išvaizda vaizdas

fidēs eī f ištikimybė tikėjimas

glaciēs ēī f ledas

merīdiēs ēī m vidurdienis pietūs

seriēs ēī f eilė

spēs eī f viltis

Nom Gen Dat Acc Abl

diēs m diēī diēī diem diē

diēs diērum diēbus diēs diēbus

rēs f reī reī rem rē

rēs rērum rēbus rēs rēbus

Sententiae Mors ultima līnea rērum est (Horātius) Faciēs Hippocratica Bonus animus in

malā rē dīmidium est malī (Plautus) Vectīgālia nervī sunt reī pūblicae (Cicero) Per diem

Pūnica fidēs Audī vidē tacē sī vīs vīvere in pāce Omnium rērum prīncipia parva sunt

(Cicero) Stultus es rem āctam agis (Plautus) Nam mora dat vīrēs tenerās mora percoquit

ūvās Et validās segetēs quod fuit herba facit (Ovidius) Spēs māter stultōrum Spēs ultima

loz Nota bene Hipokratildetas (gr Ἱπποκράτης lo Hippocratēs) ndash garsiausias aacutentikos

graikų gydytojas 18 gydytojas savo šeimojegrave Gydytojai ir šiandien duoda vadinamąją Hipo-

kratildeto priesaiką Hipokratildeto gydymo metogravedai nusakomi tokiom s sententildecijomis Prīmō nōn

nocēre Natūra sanat medicus cūrat Contrāria contrāriīs cūrantur Sententildecijoje Faciēs

Hippocratica ka bama apie mirštančio žmogaus veidą jį pirmasis aprašė Hipokratildetas

Tarptautiniai žodžiai dekoruacuteoti ndash teikti gražią išvaizdą puošti daacuteilinti edukatildecija ndash

auklėjimas lavinimas švietimas egzempliotilderius ndash vienetas iš daugelio tokių pat daiktų

herbatilderas ndash džiov nti augala l nija ndash bet koks nubrėžtas brūkšnys negravervas ndash skaidulų

pluoštas kuriuo iš smegenų ir į jas eina dirginimas pr ncipas ndash pradinis teiginys

respugraveblika ndash valstybės valdymo fograverma kai valdo išrinkti žmonių atstovai segraverija ndash daiktų

ar reiškinių eilė vestibiugravelis ndash pagalbinė patalpagrave iš kurios įeinama į kitagraves patildetalpas

Vocābula

agō ēgī āctum agere va-ryti vesti veikti

animus ī m siela dvasia audiō īvī ītum īre klau-syti

dīmidium ī n pusė dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dō dedī datum dare duoti

contrārium ī n priešingy-

bė contrāria contrāriīs skirt ngos (l gos) skirt ngais (vaacuteistais)

cūrō 1 rūpintis slaugyti gy-

dyti cūrantur praes ind

pass 3 pl yra gyacutedomi (-os)

faciō fēcī factum facere daryti

herba ae f žolė želmuo žalumynai

Hippocraticus a um Hipokratildeto hipokratildetiškas

līnea ae f lininis siūlas vir-velė riba

malum ī n blogis

medicus ī m gydytojas

mora ae f užrukimas gai-šatis laiko tarpas trukmė

mors mortis f mirtis

nam nes

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

noceō nocuī nocitum

nocēre kenkti omnis e visas kiekvienas parvus a um

pāx pācis f taika percoquō percoxī perco-xum percoquere išvirti iškepti subrandinti

prīncipium ī n pradžia pa-grindas

Pūnicus a um pugravenų t y kartaginiẽčių pugraveniškas

sanō 1 gydyti

seges etis f pasėlỹs pasėt java

sī jei stultus a um kvailas rēs pūblica valstybė res-pugraveblika

taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti tener a um švelnus min-kštas jaunas gležnas

ultimus a um tolimiau-sias paskutinis

ūva ae f vynuogė validus a um sveikas stip-rus didelis tinkamas

vectīgal ālis n mokestis

rintildekliava pl patildejamos

videō vīdī vīsum vidēre matyti

vīs ndash f jėga vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

36

XXXV Schola trīcēsima quīnta

Narrātiō Aenēae (I)

Aenēas narrat dē ruinā Trōiae Sed subitō post decem annōs Graecī nōn iam ante Trōiam

erant Ūnō diē ōra maris dēserta erat Castra hostium dēserta erant Tantum equus līgneus

ante portam stat Portās urbis aperimus relinquimus urbem ad castra īmus tentōriaque

ducum Graecōrum īnspicimus Equus magnus nōs terret Quid est Aut spēs aut perniciēs

Quid facere dēbēmus Nōbīs līs erat Alterī equum dēlēre cupiēbant quod nōnnūllī

dīcēbant bdquoIn equō armātī virī sē condunt In animō habent nocte exīre et urbem intrāre et

delēre nōsque necāreldquo Alterī equum in urbem dūcere volēbant Fāma enim erat bdquoSī nōs

equum in urbem dūcimus quondam bellō Graeciam vincimusldquo

1 Atsakykite į klausimus

1 Quis dē ruinā Trōiae narrat 2 Quot annōs Graecī apud Trōiam erant 3 Quid fēcērunt

Graecī ante portam Trōiānam 4 Terret equus magnus Trōiānōs 5 Quī sunt in equō et dē

quā causā

Sententiae Equus Trōiānus Trōia fuit (Propertius) Equō nē crēdite Teucrī (Vergilius)

loz Nota bene Segravekstas Prope cijus (lo Propertius 47ndash15 metais prieš Kristų) ndash

garsus egravetas iš Ugravembrijos parašęs keturias elegravegijų knygas

Vocābula

Aenēas ae n alter era erum kitas ant-ras alter alter vienas kitas

animus ī m siela dvasia

annus ī n metai aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti armātus a um ginkluotas

castra ōrum n stovykla

condō condidī conditum condere įkurti cupiō īvī ītum ere trokšti dēbeō dēbuī dēbitum dēbēre privalėti dēleō ēvī ētum ēre su-naikinti

dēsertus a um tuščias iš-tuštėjęs

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

diēs diēī m diena dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

dux ducis m vadas

enim mat juk nes eō iī ītum īre eiti

equus ī m arklys exeō iī ītum īre išeiti faciō fēcī factum facere daryti

fāma ae f kalbos paskalos gandas

habeō uī itum ēre turėti in animō habere ketinti

hostis is m f priešas svetimšalis

īnspiciō spexī spectum spicere žiūrėti stebėti intrō āvī ātum āre įžengti

līgneus a um medinis

līs lītis f ginčas

mare maris n jūra

narrātiō ōnis f pasakojimas narrō 1 pasakoti necō 1 žudyti nōnnūllus a um kai kuris

nox noctis f naktis

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

perniciēs ēī f pražūtis

porta ae f vartai durys quondam kitados kadaise quot kiek relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis

subitō staiga tantum tiek tik

tentōrium ī n palapinė terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

Trōia ae f Trojagrave Trōiānus a um Trogravejos

Trōiānī ōrum m ubi kai kur

urbs is f miestas

vincō vīxī victum vin-cere nugalėti volō voluī ndash velle norėti

37

XXXVI Schola trīcēsima sexta Narrātiō Aenēae (II)

Sacerdōs Lāocoōn autem ab arce dēcurrit et procul clāmat bdquoO miserī insānī estis Graecīs

crēditis Equum reliquērunt excidiō urbisldquo et magnā vī hastam in equum torsit Est

gemitus sed nōn audīmus Subitō dē Tenedō īnsulā quae ante Trōiam est duo serpentēs

ōrae appropinquant et in duōs fīliōs Lāocoontis invādunt eōs necant et edunt Lāocoōn

iuvāre temptat sed eum quōque serpentēs necant Nōs territī sumus nam sine dubiō deī

īrātī sunt et Lāocoontem pūnivērunt Aperimus portās et dūcimus equum in urbem Posteā

edimus et bibimus et multā nocte somnum altum capimus

Vocābula

altus a um aukštas gilus arx arcis pilis tvirtovė aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti appropinquō 1 prisiartinti audiō īvī ītum īre girdėti autem tačiau bibō bibī bibere gerti capiō cēpī captum ca-pere imti clāmō āvī ātum āre šaukti

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēcurrō (cu)currī cur-sum currere bėgti žemyn nusileisti

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dubium ī n abejonė

dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

equus ī m arklys edō ēdī ēsum ēsse

(edere) valgyti ėsti

excidium ī n sugriovimas sunaikinimas žuvimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīlius ī m sūnus

gemitus ūs m dejavimas īnsānus a um beprotis pamišęs

īnsula ae f sala intrō āvī ātum āre įžengti invādō invāsī invāsum invādere įsibrauti užpulti īrātus a um supykęs

iuvō 1 padėti pagelbėti

Lāocoōn ontis m Laoko-ograventas

mare maris n jūra miser era um vargšas necō 1 žudyti

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

posteā po to paskui vėliau procul toli tolyn

pūniō īvī ītum īre bausti quōque taip pat relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

sacerdōs ōtis m žynys

serpēns entis m f gyvatė

sine su abl be

somnus ī n miegas stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis subitō staiga tantum tiek tik

Tenedus ī m Tegravenedas sala tōrqueō torsī tortum torquēre sukti kreipti terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti territī įbauginti temptō 1 mėginti bandyti

urbs is f miestas

vis ndash f jėga

Plūsquamperfectum

Plūsquamperfectum indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-era-m ōrnāv-erā-s ōrnāv-era-t ōrnāv-erā-mus ōrnāv-erā-tis

ōrnāv-era-nt

habu-era-m habu-erā-s habu-era-t habu-erā-mus habu-erā-tis

habu-era-nt

lēg-era-m lēg-erā-s lēg-era-t lēg-erā-mus lēg-erā-tis

lēg-era-nt

cēp-era-m cēp-erā-s cēp-era-t cēp-erā-mus cēp-erā-tis

cēp-era-nt

vēn-era-m vēn-erā-s vēn-era-t vēn-erā-mus vēn-erā-tis

vēn-era-nt

1 Išverskite sakinius

1 Hodiē iam librum legī quem herī dederās 2 Promētheus hominēs servāvit quōs

Iuppiter necāre cōnstituerat 3 Ut fēcerās ita habēs 4 Causa bellī fuit quod Rōmānī

agrum Sabīnum vastāvērunt Vocābulum vastō 1 siaubti

38

XXXVII Schola trīcēsima septima Mercurius Dīdō et Aenēas

Mercurius Aenēam vīdit gerere pulchram vestem Pūnicam quam Dīdō eī libenter dōnāverat Itaque nūntius Iovis stupuit deinde ad Aenēam celeriter accessit bdquoAudī Aenēas Iuppiter mē mīsit tē monet Quid hīc facis Cūr eō locō tē tam improbē geris Cōgitā dē fātō tuō Hīc iūcundē vīvere tibi nōn licet Relinque Carthāginem nam Italiam petere debēs Posterīs tuīs illic novam patriam parāldquo Verba Mercuriī Aenēam vehementer terruērunt Itaque vir pius quī imperiō Iovis semper pāruerat cōnsilium cēpit fugam petere et regiōnēs Pūnicās relinquere Statim comitēs ad lītus vocāvit eōs classem et arma parāre iussit At Dīdō quae cōnsilia Aenēae iam animadverterat eum verbīs flectere temptāvit et dīxit bdquoCūr mē tam turpiter fallis Cūr fugere properās cūr tam crūdēlis es Nunc dolum tuum perspēxīldquo Postquam Dīdō diū tacuit tristī vōce adiēcit bdquoTibi nimis crēdidī nam tē amāvīldquo Aenēas autem quem Mercurius dē fātō monuerat graviter gemuit bdquoNumquam tibi conūbium prōmīsī Cōgitā deōs vītam meam regere Iuppiter pater deōrum hominumque mē novam patriam quaerere iussit Etiam Trōiam nōn meā sponte relīquī Anchises pater in somnō mē in Italiam īre monuit Dēsine mē tēque querēlīs tuīs vexāre Italiam nōn meā sponte petōldquo Vocābula

accēdō accessī accessum

accēdere prieiti prisiartinti adiiciō adiēcī adiectum adiicere pridurti

animadvertō 3 atkreipti dėmesį sekti

arma ōrum n ginklai audiō 4 klausyti girdėti

Carthāgō inis f Kartatildegina capiō 3 imti celeriter greitai

classis is f (karo) laivynas cōgitō 1 mąstyti galvoti

comes itis m palydovas bendrakeleivis

cōnsilium ī n nutarimas patarimas

conūbium ī n santuoka crēdo 3 tikėti crūdēlis e žiaurus cūr kodėl debeō 2 privalėti

deinde iš ten po to dēsinō siī situm sinere liautis dīcō 3 sakyti

Dīdō ōnis f Didogravenė diū ilgai

dolus ī m klasta dōnō 1 dovanoti faciō 3 daryti fallō fefellī falsum fal-lere apgauti suklaidinti

fātum ī n likimas

flectō flexī flectum

flectere lenkti

fuga ae f bėgimas fugiō fūgī fugitum fu-gere bėgti graviter sunkiai gerō gessī gestum gere-re nešti nešioti vesti gemō uī itum ere dūsauti

illic ten

imperium ī n įsakymas improbē nedorai intrō āvī ātum āre įžengti itaque taigi todėl tad

iubeō iussī iussum iubē-re liepti įsakyti iūcundē maloniai linksmai libenter mielai licet licuit ndash licēre lei-džiama galima

lītus oris n (jūros) krantas

locus ī m vieta

Mercurius ī m Merkugraverijus moneō 2 priminti įspėti mittō 3 siųsti nimis per daug pernelyg numquam niekada

nūntius ī m pasiuntinys ži-nia

pāreō uī ndash ēre paklusti parō 1 ruošti perspiciō spēxī spectum spicere įžiūrėti suprasti petō īvī ītum 3 vykti

pius a um pamaldus doras

posterī ōrum m ainiai postquam po to kai prōmittō 3 pažadėti properō 1 skubėti Pūnicus a um pūnų pū-niškas

quaerō quaesīvī quesī-tum querere ieškoti

querēla ae f aimana dejonė

regiō ōnis f šalis kraštas regō rēxī rēctum regere valdyti

relinquō 3 palikti servō āvī ātum āre saugoti

sponte suā savo noru statim tučtuojau bematant stupeō stupuī stupēre sustoti būti nustebusiam taceō 2 tylėti

tam taip temptō 1 bandyti terreō 2 gąsdinti trīstis e liūdnas turpiter bjauriai šlykščiai vehementer smarkiai karš-tai stipriai labai

vestis is f drabužis vexō 1 mėtyti vyti ginti vīvō 3 gyventi vocō 1 šaukti kviesti volō voluī ndash velle norėti

vōx vōcis f balsas

39

XXXVIII Schola duodēquadragēsima Futūrum II indicātīvī āctīvī

Futūrum II indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-er-ō ōrnāv-er-i-s ōrnāv-er-i-t

ōrnāv-er-i-mus ōrnāv-er-i-tis ōrnāv-er-i-nt

habu-er-ō habu-er-i-s habu-er-i-t

habu-er-i-mus habu-er-i-tis habu-er-i-nt

lēg-er-ō lēg-er-i-s lēg-er-i-t

lēg-er-i-mus lēg-er-i-tis lēg-er-i-nt

cēp-er-ō cēp-er-i-s cēp-er-i-t

cēp-er-i-mus cēp-er-i-tis cēp-er-i-nt

vēn-er-ō vēn-eri-s vēn-eri-t

vēn-er-i-mus vēn-er-i-tis vēn-er-i-nt

1 Išverskite sakinius

1 Legam epistolam tuam quam mihi scrīpseris 2 Ut fēceris ita habēbis 3 Quid ēgerimus

scietis 4 Ut fēceritis ita habēbitis 5 Sī meīs cōnsiliīs parueris salvus eris 6 Crās librum

legēs quam dederō 7 Cum Phillippus dominus Macedoniae Lacaedemoniīs scrīpserat bdquoSī

in Lacōnicam vēnerō terram vestram vōs exigamldquo Lacaedemoniī respondērunt bdquoSīldquo

8 Ūnus homō servum genere Lacaedemonium interrogāvit bdquoProbusne eris sī tē emerōldquo

Servus respondit bdquoEtiam sī nōn emerisldquo

loz Nota bene Didogravenė (lo Dīdō) ė Pigmaliograveno sesuo Sich jo

žmona Kartatildeginos įkūrėja ir karalienė En jas (lo Aenēas) Anch so ir Afrod tės sūnus

legendinis rom nų protėvis Laokoograventas (gr Λαοκόων lo Lāocoōn) Poseidograveno žynys

Trogravejoje bandęs įtikinti troj nus nepriimti gra kų dovanotildes ndash medinio arklio ir už tai kartugrave su

sūnumis pasmaugtas Poseidograveno pasiųstų gyvačių Lakogravenija (γρ Λακονική lo Lacōnica)

ndash kitaip Spaacuterta Lakedaimogravenas (gr Λακεδαίμων lo Lacedaemōn) ndash Peloponegraveso

pugravesiasalio sritis ir to paties pavadinimo jos sogravestinė kitaip Spaacuterta lakedaimoniẽčiai (gr

Λακεδαίμωνιοι lo Lacedaemoniī) ndash Lakedaimograveno gyventojai arba spartiẽčiai

Makedogravenija (gr Μακεδονία lo Macedonia) ndash šalis tarp Tesatildelijos ir Tratildekijos (AV)

Tarptautiniai žodžiai epistolatilderinis ndash laišk (pavyzdžiui epistoliatilderinis palikimas ndash

laiška ) fugagrave ndash trij ndash keturi balsų mugravezikos kūrinys vieno ba so tegravemą nustatyta tvarka

kartoja kiti balsai kons liumas ndash gydytojų pasitarimas kuriamegrave tikslinama ligos diagnogravezė

(ligos nustatymas) svarstoma ligonio būklė gydymo būdai ir priemonės lakograveniškas ndash

trumpas aacuteiškus glaustas (apie ka bą st ilių) perspektyvagrave ndash kūnų vaizdavimo plokštumojegrave

būdas pagrįstas spindulia s iše nančiais iš vieno taško respondentildetas ndash asmuo atsakinė-

jantis į tyrėjo ankegravetos klaacuteusimus

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti

cōnsilium i n nutarimas patarimas

crās rytoj cum kai

dominus ī m šeimininkas ponas valdovas viešpats

epistola ae f laiškas etiam taip pat net ir

exigō exēgī exāctum

exigere išvaryti išvyti emō ēmī ēmptum eme-re pirkti

genus eris n giminė pader-mė r šis

interrogō 1 klausti

Lacedaemoniī ōrum m lakedaimoniẽčiai spartiẽčiai

Lacōnica ae f Lakogravenija

liber librī m knyga

Macedonia ae f Makedograve-

nija

-ne ar pareō uī ndash ēre paklusti

Phillippus ī m Pilỹpas probus a um doras respondeō spondī spōn-sum spondēre atsakyti salvus a um sveikas sī jei jeigu

servus ī m vergas

40

XXXIX Schola ūndēquadrāgēsima Rapīna Sabīnārum

Iam Rōmulus et Remus Rōmam condiderant sed Rōmae parvus numerus fēminārum erant

Itaque Rōmānī lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt Cum lēgāti dīxērunt bdquoFēminās nōn habēmus

Date nōbīs in mātrimōnium fīliās vestrās Sī fīliās vestrās dederitis vōbīs grātiās agēmusldquo ndash

Sabīnī respondērunt bdquoNostrās fīliās nōn vōbīs ēducāverāmusldquo Tum Rōmānī dolō Sabīnās

accēpērunt Itaque iterum lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt et ad lūdōs pūblicōs Rōmam Sabīnōs

ūnā cum mātrōnīs fīliābusque invītāvērunt bdquoCum Rōmam vēneritis lūdōs pūblicōs spec-

tābitisldquo Cum Sabīnī ūnā cum mātrōnīs fīliābusque Rōmam vēnērunt Rōmānī fīliās Sabī-

nōrum raptāvērunt Rapīna Sabīnārum fuit causa bellī Diū Sabīnī cum Rōmānīs pugnā-

verant cum fīliae Sabīnōrum inter Rōmānōs et Sabīnōs sē coniēcērunt et ōrāvērunt bdquoIn nōs

vertite īrās nōs causa bellī sumus Sī vōs propinquī nostrī vīceritis nōs viduae vīvēmus sī

autem Rōmānī vīcerint nōs orbae erimus Cum igitur nōs necāveritis bellum fīniētisldquo

Verba Sabīnārum Rōmānōs Sabīnōsque movērunt Itaque bellum fīnīvērunt Rōmānī

Sabīnōs in oppidum suum recēpērunt et Sabīnī cum Rōmānīs sē coniūnxērunt (EL)

Komentaras Sab nai (lo Sabīnī) ndash itatildelikų gentis gyvenusi Latildecijuje (lo Latium) ir

Ugravembrijoje (lo Umbria) Įkūrus Rogravemą dalis sab nų susijungė su rom nais o kiti gyvenę

kalnuosegrave jiems priešinosi III amžiuje prieš Kristų rom nai nukariavo visagraves sab nų žemegraves ir

sab nams suteikė Rogravemos pilietybę T tas L vijus (lo Titus Livius) rom nų istograverikas aprašė

rom nų ir sab nų konfl ktą dėl moterų Po šio konfl kto abiejų genčių valstybės susijungė ir

sab nų karalius T tas Tatildecijus (lo Titus Tatius) valdė drauge su Rogravemulu vedusiu sab nę

Hers liją (lo Hersilia) Mokslininkai spėja kad sab nai Rogravemoje yra gyvenę Kvirinatildelio

(Quirīnālis collis) Viminatildelio (Vīminālis collis) ir Eskv lijų (Esquilīae) kalvosegrave

Vocābula

accipiō cēpī ceptum ci-pere priimti gauti autem tačiau

bellum ī n karas

causa ae f priežastis

collis is m kalva coniiciō iēcī iēctum iicere įmesti pulti sē con-

iicere mestis condō condidī condi-tum condere įkurti

coniungō iūnxī iūnc-tum iungere sujungti sē coniungere susijungti cum kai kol dīcō 3 sakyti dō dedī datum dare duoti

dolus ī m klasta

diū ilgai ēducō 1 auklėti šviesti eō iī ītum īre eiti faciō fēcī factum facere

daryti

fēmina ae f mόteris

fīlia ae f duktė iam jau invītō 3 kviesti

īra ae f pyktis itaque taigi todėl tad iterum antrąsyk

lēgātus ī m pasiuntinys

lūdus ī m žaidimas pl žai-dynės

mātrimōnium ī n santuo-ka in mātrimōnium dare vesti

mātrōna ae f matronagrave kil-minga mόteris

mittō 3 siųsti moveō 2 judinti paveikti necō 1 žudyti

oppidum ī n miestas

orba ae f našlaitė propinquus a um artimas

pl propinquī artimieji

pūblicus a um viešas pugnō 1 kovoti kautis ōrō 1 kalbėti melsti prašyti

rapīna ae f pagrobimas raptō 1 pagrobti recipiō cēpī ceptum cipere paimti atga atsiimti respondeō 2 atsakyti spectō 1 stebėti sī jei jeigu tum tada

ubi kai kur

teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti ūnā kartu drauge išvien veniō 4 atvykti vertō vertī versum ver-

tere versti čia atsukti

vidua ae f našlė vincō vīcī vīctum vin-cere nugalėti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

41

XL Schola quadrāgēsima

Initium bellī Gallicī

Helvētiī fīnēs suōs quī angustī sunt relinquere et per prōvinciam nostram iter facere cōnstituunt Explōrātōrēs cōnsilium hostium Caesarī nūntiant Caesar magnīs itineribus ab urbe in Galliam ulteriōrem contendit et incrēdibilī celeritāte ad Genavam pervenit Helvētiī lēgatōs ad eum mittunt nōbilēs cīvēs quī eius voluntātem petunt sed Caesar id nōn concēdit et eā legiōne quam sēcum habet mīlitibusque fortibus quī ex prōvinciā conveniunt ā lacū Lemannō quī in flūmen Rhodanum īnfluit ad montem Iūram quī fīnēs Sēquanōrum ab Helvētiīs dīvidit mūrum in altitūdinem pedum sēdecim fossamque perdūcit eōque modō Helvētiōs itinere prohibet (Buchner)

Sententiae Virtūs Rōmāna constat ex hīs virtūtibus disciplīna pietās fidēs gravitās

paupertās cōnstantia Nōn nōbīs sōlum nātī sumus (Cicero) Nōn fōrmōsus erat sed erat

fācundus Ulixēs (Ovidius)

Komentaras Gatildejus Jugravelijus Cegravezaris (lo Caesar) aprašo Gatildelijos užkariavimą savo bdquoGatildelų karo užrašuoseldquo (lo Commentāriī dē bellō Gallicō) Karas prasideda nuo susidūrimo su gatildelų tauta helvegravetais (lo Helvētiī) gyvenusiais teritograverijoje kur yra dab Šveicatilderija Helvegravetai norėjo palikti savo žemegraves ir persikelti į vatildekarus prie Okeatildeno (lo Ōceacuteanus dab Atlaacutento vandenyacutenas) ą

Vocābula

altitūdō inis f aukštis

angustus a um siauras

bellum ī n karas

celeritās ātis f greitumas concēdō cessī cessum cēdere trauktis užleisti

cōnstantia ae f pastovu-mas patvarumas išfvermė

cōnstituō stituī stitu-tum stituere nuspręsti nustatyti

contendō tendī tentum tendere įtempti stengtis skubėti siekti

conveniō 4 sueiti susirinkti

disciplīna ae f drausmė

dīvidō dīvīdī dīvīsum dīvidere dalyti skaldyti

explōrātor ōris f žvalgas faciō 3 daryti iter facere keliauti

fācundus a um iškalbin-gas kalbus šnekus

fidēs eī f tikėjimas ištiki-mybė

fīnis is m galas baigmė

riba pl sienos šalis kraštas

flūmen inis n upė

fōrmōsus a um gražus

dailus

fortis e narsus stiprus

fossa ae f griovys

Gallicus a um galų gališ-kas

Genava ae f Genavagrave dab Ženevagrave

gravitās ātis f sunkumas rimtumas orumas būdo tvirtumas

Helvētiī ōrum m helvegravetai

hostis is m priešas svetim-šalis

incrēdibilis e neįtikimas īnfluō flūxī flūxum fluere įtekėti

initium ī n pradžia

iter itineris n kelias

Iūra ae m J ra kalnai

lacus ūs m ežeras

legiō ōnis f legiogravenas

Lemannus ī m (ežeras) Le-matildeno (dab Ženegravevos) ežeras

mīles itis m karys kareivis mittō 3 siųsti

modus ī m būdas

mōns montis m kalnas kalnynas kalnai

mūrus ī m siena

nātus a um gimęs

nōbilis e kilmingas kilnus nūntiō 1 pranešti

paupertās ātis f neturtas perdūcō 3 išvesti nuvesti

pēs pedis m koja pėda petō īvī ītum ere ieškoti siekti prašyti vykti

pietās ātis f pamaldumas pagarba

prohibeō hibuī hibitum hibēre neleisti uždrausti

prōvincia ae f provincija -que ir

relinquō 3 palikti

Rhodanus ī f Rodatildenas dab Ronagrave

sēdecim šešiolika

Sēquanī ōrum m sekvatildenai sōlum tikti tik

Ulixēs is m Odis jas ulterior ulterius esantis anoj pusėj tolimesnis

urbs is f miestas perveniō 4 atvykti

virtūs ūtis f vyriškumas narsumas dorybė

voluntās ātis f valia noras sutikimas

42

Page 7: HORTUS LATINUS PARS TERTIA - lm€¦ · IV. Schola quārta. Sententiae. Prōnōmina - įvardžiai Prōnōmina dēmōnstrātīva – parodomieji įvardžiai hic, haec, hoc šitas,

6

VI Schola sexta REPETĪTIŌ Praepositiō ndash prielinksnis

Prielinksniai su galininku ante prieš ante scholam prieš patildemokas apud pas prie apud avum pas senelį apud Rōmam prie Rogravemos ad prie pas iki į oppidum situm ad fluvium miestas esantis prie upės ad avum redīre grįžti pas senelį ad Kalendās Graecās iki graikiškų Kalen-dų (t y niekada)

ad astra į žvaigždes

per per per Asiam iter facere keliauti per Atildeziją per tōtam vītam per visą gyvenimą per multōs annōs daug metų post po už (vietos ir laiko reikšme) post negōtium iūcundum ōtium po dar-bo malonu pailsėti

post longum tempus po ilgo laiko post mē erat Aegīna ante mē Megara už manęs buvo Aiginagrave prieš mane Megravegara

circum circā aplink apie terra circum axem sē convertit žemė su-

kasi apie savo ašį

circā secundam hōram apie antrą valandą contrā prieš contrā tyrannum prieš tirotildeną inter tarp inter lūnam et terram tarp mėnulio ir žemės

trāns per už kitoje pusėje trāns Rhēnum incolunt gyvena už Re no Prielinksniai su abliatyvu ā ab abs nuo iš ā prīncipiō nuo pradžios ab Olympō iš Ol mpo abs tē nuo tavęs

cum su cum amīcā su draugegrave mēcum su manimi

ē ex iš ex librīs iš knygų dē nuo iš apie dē tēctō dēscendere nulipti nuo stogo dē lupō narrāre pasakoti apie vilką prō dėl už prō fōrmā formalia prō me-

moriā atminčiai prō patriā dėl tėvynės sine be išskyrus sine cūrā be rūpesčio prae priešais dėl prae sē agere priešais save varyti

Victōria in Circō Maximō

Hodiē Aulus in Circō Maximō est nam ibi lūdī sunt Ubi Gāius amīcus est Aulus diū exspectat Tandem amīcus adest Subitō populus clāmat bdquoAvē senatorldquo Mārcus Aquīlius Flōrus senātor adest Etiam Aulus et Gāius clāmant bdquoAvē senātorldquo Nunc populus tacet portae patent equī et agitātōrēs accedunt Dēnique equī in carceribus stant senātor sīgnum dat equī currunt Populus surgit et clāmat Etiam Aulus et Gāius surgunt Tum Aulus gaudet bdquoSyrus victor estldquo Sed Gāius dīcit bdquoEtiam equī victōrēs suntldquo

Vocābula

accedō cessī cessum ce-dere prieiti prisiartinti adsum afuī ndash adesse būti čia pat dalyvauti padėti

agitātor ōris m lenktynininkas

aveō avēre sveikinti

carcer eris m starto vieta

circus ī m cirkas clāmō āvī ātum āre šaukti

currō cucurrī cursum currere bėgti dēnique pagaliau dō dedī datum dare duoti

diū ilgai

equus ī m arklys etiam taip pat exspectō āvī ātum āre laukti

faciō fēcī factum facere daryti

gaudeō gāvīsus sum gau-

dēre džiaugtis (verbum dep) ibi kur

lūdī ōrum m žaidynės

morbus ī m liga nam nes nunc dabar

pateō patuī patēre būti atviram atidarytam tęstis

porta ae f vartai

senātor ōris m senatildetorius

sīgnum ī n ženklas stō stetī statum stāre stovėti

subitō staiga surgō surrēxī surrec-tum surgere keltis tandem pagaliau taceō tacuī tacītum tacēre tylėti ubi ten

victor ōris m nugalėtojas

videō vīdī vīsum vidēre matyti

7

VII Schola septima Alphabētum Graecum (repetītiō)

Raidės Pavadinimas Transkripcija Tarimas

Α α Ἄλφα Alpha a

B β Bῆτα Bēta b

Γ γ Γάμμα Gamma g ŋ

Δ δ Δέλτα Delta d

E ε Ἒ ψῑλον Epsīlon ĕ

Z ζ Zῆτα Zēta dz

H η Ἦτa Ēta ē (ė)

Θ θ Θῆτα Τhēta th (t)

I ι Ἰῶτa Iōta i

K κ Κάππα Kappa k

Λ λ Λάμβδα Lambda l

M μ Mῦ Muuml m

N ν Nῦ Nuuml n

Ξ ξ Ξεῖ Ksī ks

O o Ὂ μῑκρόν Omīkron ŏ

Π π Πεῖ (Πῑ) Pī p

Ρ ρ Ῥῶ Rhō r

Σ σ ς Σίγμα Sigma s

T τ Tαῦ Tau t

Υ υ ῍Υ ψῑλόν Uumlpsīlon uuml (iu)

Φ φ Φεῖ (Φῑ) Phī ph (f)

Χ χ Χεῖ (Χῑ) Chī kh (ch)

Ψ ψ Ψεῖ (Ψῑ) Psī ps

Ω ω ῏Ω μέγα Ōmēga ō

Tarptautiniai žodžiai akadegravemija (gr Ἀκαδημία lo Acadēmia) ndash m tinio

herogravejaus Akadegravemo giraitėje Platograveno įkurtagrave filosogravefinė mokyklagrave veikusi 387 metais prieš

Kristų ndash 529 metais po Kristaus dabar aukščiausių mokslo ar meno įstaigų draugijų aukš-

tųjų mokyklų pavadinimas biologravegija (gr βίος gyvenimas gr λόγος mokslas) ndash mokslas

tiriantis gyvybę ir jos d snius Jerogravenimas (gr Ἱερώνυμος) ndash asmens vardas iš gr ἱερός

šventas gr ὄνυμα vardas filologravegija (gr φιλέω myliu gr λόγος žodis mokslas) ndash kalboacute-

tyra filosogravefas (gr φιλέω myliu σοφία išmintis) ndash filosogravefijos special stas mąstytojas filo-

sogravefija ndash mokslas tiriantis bendruacuteosius d snius f zika (gr φύσις gamta) ndash mokslas tiriantis

bendrąsias mategraverijos (mẽdžiagos ir lauko) savyacutebes sandarą ir judėjimo d snius lic jus

(gr Λύκειοv iš Apolograveno epitegraveto Λύκειος vilkų žudytojas lo Lycēum) ndash vidurinė ar aukš-

tesnioji mokyklagrave logravegika (gr λογική) ndash mokslas tiriantis mąstymo d snius ir jų fogravermas

metaf zika ndash (gr μετά τα φυσικά (tai kas) po f zikos) filosogravefijos dalis tirianti anapus nę

būtį meteorologravegija ndash mokslas tiriantis atmosfegraverą ir jos reiškinius mugravezika (gr Μοῦσα

mūzagrave) ndash meno šakagrave reiškiamagrave garsais poegravetas (gr ποιητής) ndash poegravezijos kūrėjas poegravetika (gr

ποιητική) ndash mokslo šaka tirianti literat ros fogravermas pol tika (gr τά πολιτικά pogravelio reikalai

arba menas valdyti valstybę) ndash bendro žmonių gyvenimo visuomenėje tvarkymo veiklagrave

8

VIII Schola octāva

Dē Germāniā et Germānīs antīquiīs

Germānia antīqua in mediā Eurōpā erat Germānī trāns Rhēnum incolēbant In Germāniā

silvae magnae erant plēnae bestiīs ferīs Praecipuē magna Hercȳnia silva erat ut Caesar in

commentāriīs suīs dē bellō Gallicō scrīpsit Hercȳnia silva ferē ā Rhēnō ad terram Dācōrum

patēbat Incolae Germāniae antīquae bellicōsī erant Virīs Germānōrum figūra magna capil-

līque longī et flāvī erant Fēminae pulchrae et probae līberī autem Germānōrum rōbustī et

impigrī erant Oppida Germānīs antīquīs nōn erant Germānī in silvīs magnīs habitābant

Gladiī scūta et hastae arma Germānōrum erant Membra virōrum Germānōrum magna et

rōbusta animī autem dūrī et asperī erant

1 Atsakykite į klausimus

Ubi erat Germānia antīqua Ubi Germānī incolēbant Quid Hercȳnia erat Ubi Hercȳnia

erat Erantne Germānīs antīquīs oppida Ubi Germānī antīquī habitābant

Tarptautiniai žodžiai agitatildetorius ndash agituacuteojantis žmogus c rkas ndash senovės Rogravemoje

vieta jojimo varžyboms vežimų lenktynėms ir kitoms pramogoacutems pastatas ar palapinė cirko

vaidinimams meno šakagrave pagrįstagrave jėgotildes ir miklugravemo demonstratildevimu fatildektas ndash tikras

nepramanytas įvykis atsitikimas reiškinys figūragrave ndash žmogaus kūno sudėjimas propogravercijos

komentatilderas ndash aacuteutoriaus knygos leidėjo ar rengėjo paaacuteiškinamosios patildestabos magnatildetas ndash

LDK Leacutenkijoje ir Ventildegrijoje stambus žemvaldỹs popul stas ndash pol tikas veikiantis liau-

džiai patinkančiais šūkiais kad užsitikrintų jos patilderamą per rinkimugraves pregravemija ndash apdova-

nojimas už ypat ngus kokiotildes nors veiklotildes laimėjimus ar nuopelnus pap ldomas atlyginimas

priemoka už gerą darbą senatildetorius ndash senatildeto narỹs V ktoras ndash asmens vardas

loz Nota bene Hercȳnia silva Haacuterco miškas Haacuterco kalnai dabar yra Vokiet joje Žemu-

t nės Saksogravenijos ir Tiur ngijos žẽmėse (aukščiausias Brogravekeno kalnas 1141 metras) Hercȳ-

nia silva antikos laikais tęsėsi per V durio Eurogravepą nuo Dunotildejaus aukštupio iki Datildekijos

Tosegrave viẽtose nuo seniausių laikų gyveno ke tų gentys Vardą lo Hercȳnia mokslininkai

kildina iš kelt Perkūnija šis žodis g miniškas lie perk nas ir jo vẽdiniui perk nija

loz Nota bene Maacuterkas Valegraverijus Marciatildelis (lo Mārtiālis 43ndash104 metais) ndash rom nų

poegravetas išgarsėjęs epigratildemomis ndash trumpais sąmoj ngais g riamojo ar pe kiamojo turinio

eilėraščiais

Vocābula

animus ī m siela dvasia

arma ōrum n gintildeklai asper era erum šiurkštus autem tačiau

commentārium ī m užra-šai pastabos komentatilderas

bellicōsus a um karingas

bellum ī n karas

bestia ae f žvėris

capillus ī m plaukas plaukai

dūrus a um kietas tvirtas

Dācī ōrum m datildekai ferē beveik

ferus a um laukinis

figūra ae f išvaizda pavi-dalas

flāvus a um geltonas Gallicus a um gatildelų habitō āvī ātum āre gy-venti

hasta ae f ietis Hercȳnia silva Haacuterco miškas impiger gra grum veiklus incolō coluī cultum ere gyventi (kamegrave)

līberī ōrum m vaikai

membrum ī n sąnarys

oppidum ī n miestas pateō patuī patēre tęstis plēnus a um pilnas praecipuē ypač probus a um doras

Rhēnus ī m Re nas

rōbustus a um tvirtas scrībo scrīpsī scrīptum scrībere rašyti

scūtum ī n skydas sum fuī ndash esse būti

vir virī m vyras

9

VIII Schola octāva REPETĪTIŌ Dēclīnātiō tertia

Trečioji linksniuotė priebalsinis tipas

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

peccātor m peccātōris peccātōrī peccātōrem peccātōre peccātor

leō m leōnis leōnī leōnem leōne leō

legiō f legiōnis legiōnī legiōnem legiōne legiō

virtūs f virtūtis virtūtī virtūtem virtūte virtūs

cīvitās f cīvitātis cīvitātī cīvitātem cīvitāte cīvitās

flūmen n flūminis flūminī flūmen

flūmine flūmen

Nom Gen Dat Acc

Abl Voc

peccātōrēs peccātōrum

peccātōribus peccātōrēs

peccātōribus peccātōrēs

leōnēs leōnum

leōnibus leōnēs

leōnibus leōnēs

legiōnēs legiōnum

legiōnibus legiōnēs

legiōnibus legiōnēs

virtūtēs virtūtum

virtūtibus virtūtēs

virtūtibus virtūtēs

cīvitātēs cīvitātum

cīvitātibus cīvitātēs

cīvitātibus cīvitātēs

flūmina flūminum

flūminibus flūmina

flūminibus flūmina

Sententiae Ego sum quī sum (Vulgāta ndash hebr YHWH) Hīc iacet peccātor (apie Myacutekolą

Kaz mierą Patildecą LDK didįjį egravetmoną Vilniaus Šv Petro ir Povilo bažnyčia) Alma māter

Vilnensis (Universitegravetas teikia dvasinį pẽną) Māter Misericordiae Sub tuum praesidium

cōnfugimus (Aušrotildes Va tų koplyčios įrašas) Littera occidit Spīritus vīvificat (VU

Filologravegijos fakultegravetas) Suō nōmine Suō tempore Sub lēge lībertās Cīvītās Deī

(Augustīnus) Virtūs prīma ndash compescere linguam (Catō)

loz Nota bene Tetragramagrave YHWH Jatildehvė (hebr יהוה YHWH) gr ἐγώ εἰμι ὁ ὤν lo

Ego sum quī sum yra Dievo įvardijimas Sẽnojo Testamentildeto Išėj mo knỹgoje (3 14)

bdquoBetgi ndash Mozė sakė Dievui ndash kai nueisiu pas izraelitugraves ir sakysiu jiems rsquoJūsų protėvių Dievas

atsiuntė mane pas jusrsquo o jie manęs klaus rsquoKoks jo vardasrsquo Ką aš jiems pasakysiuldquo Dievas tarė

Mozei rsquoAš esu kuris esursquo

Pugraveblijus Ov dijus Nazogravenas (lo Ovidius 43 prieš Kristų ndash 17 po Kristaus) ndash iškilus

rom nų poegravetas parašęs bdquoMetamorfozegravesldquo bdquoMeilės menąldquo bdquoHeroidegravesldquo Auregravelijus

August nas (lo Aurēlius Augustīnus 354ndash439) ndash vienas įtaikingiausių katalikų bažny-

čios teogravelogų filogravesofas religinio mokslo skleidėjas parašęs daug veikalų Maacuterkas Pogravercijus

Katogravenas Vyresnyacutesis (lo Catō 234ndash149) ndash mokslininkas

Tarptautiniai žodžiai demonstruacuteoti ndash viešai rodyti pavyzdžiui f lmus madagraves

bantildedymus prez diumas ndash asmenų grupė išrinktagrave vadovauti susirinkimui suvažiavimui

ndash bespa ndash C2H5OH)

tetragramagrave (gr τέτταρες ketur gr γράμμα bruožas rašmuotilde ra dė) hebratildejiški priebalsiai

YHWH reiškiantys Dievo vardą Jatildehvė vulgatagrave ndash lotỹniškas Biblijos vertimas

Vocābula

almus a um maitinantis

cīvītās ātis f miestas vals-tybė

compescō pescuī pesce-re sulaikyti suvaldyti su-tramdyti

cōnfugiō fūgī fugere bėgti pagalbos ieškoti prie-globsčio

eō iī ītum īre eiti

iaceō iacuī iacitum ia-cēre gulėti iam jau

lēx lēgis f įstatymas

legiō ōnis f legiogravenas

leō leōnis m liūtas

lībertās ātis f laisvė

littera ae f ra dė

misericordia ae f gailes-tingumas

nōmen inis n vardas occīdō cīdī cīsum cīde-re partrenkti nužudyti

peccātor ōris m nusidėjėlis

praesidium ī n apsauga

spīritus m pūtimas dvasia

sub su acc ir abl po

virtūs ūtis f narsumas vīvificō āvī ātum āre at-gaivinti prikelti iš numirusių

10

IX Schola nōna REPETĪTIŌ Verbum ndash veiksmažodis

Coniugātiōnēs ndash asmenuotės

Infekto kamienas

ornā- habē- leg- capi- venī-

Īnfīnītīvus praesentis āctīvī

ornā-re puošti habē-re turėti leg-ĕ-re skaityti cap-ĕ-re imti venī-re atvykti

Praesēns indicātīvī āctīvī

ornō puošiu ornā-s orna-t ornā-mus ornā-tis

orna-nt

habe-ō turiu habē-s habe-t habē-mus habē-tis

habe-nt

leg-ō skaitau leg-i-s leg-i-t leg- -mus leg- -tis

leg-u-nt

capi-ō imu capi-s capi-t

-mus -tis

capi-u-nt

veni-ō atvykstu venī-s veni-t venī-mus venī-tis

veni-u-nt

Imperātīvus praesentis āctīvī

ornā puošk ornā-te

habē turėk habē-te

leg-e skaityk leg- -te

cap-e imk -te

venī atvyk venī-te

Futūrum I indicātīvī āctīvī

ōrnā- habē- leg- capi- venī-

ōrnā-b-ō ōrnā-b-i-s ōrnā-b-i-t ōrnā-b-i-mus ōrnā-b-i-tis ōrnā-b-u-nt

habē-b-ō habē-b-i-s habē-b-i-t habē-b-i-mus habē-b-i-tis habē-b-u-nt

leg-a-m leg-ē-s leg-e-t leg-ē-mus leg-ē-tis leg-e-nt

capi-a-m capi-ē-s capi-e-t capi-ē-mus capi-ē-tis capi-e-nt

veni-a-m veni-ē-s veni-e-t veni-ē-mus veni-ē-tis veni-e-nt

loz Nota bene Kalbotildes sistemagrave

sistemagrave (gr σύστημα [systēma] bdquosandaraldquo)

ir paradigmagrave (gr παράδειγμα [paradeigma] bdquopavyzdysldquo) Sistemagrave yra visumagrave sudaryacuteta iš

daugyacutebės s a suvokti iš tų atskirų dalių ndash pavyzdžių

paradigmagraves ndash pavyzdžius suvoksite sistegravemą ndash v sumą Iš lentelių pabandykite nustatyti

1 Išmokite atmintinai asmenuoti šias paradigmagraves

2 Nustatykite ir išverskite šių veiksmažodžių formas Pavyzdys legēs futurum I 2 sg

Habet venīte venītis ōrnābāmus capiēmus capimus ōrnābō veniam habēbunt capiunt

3 Išverskite į lotynų kalbą šias formas

Turėjau atvykstate atvyksite atvyk puošėme puošime imkite imsiu turėsiu jis skaitys

Imperfectum indicātīvī āctīvī

ōrnā-ba-m ōrnā-bā-s ōrnā-ba-t

ōrnā-bā-mus ōrnā-bā-tis ōrnā-ba-nt

habē-ba-m habē-bā-s habē-ba-t

habē-bā-mus habē-bā-tis habē-ba-nt

leg-ēba-m leg-ēbā-s leg-ēba-t

leg-ēbā-mus leg-ēbā-tis leg-ēba-nt

capi-ēba-m capi-ēbā-s capi-ēba-t

capi-ēbā-mus capi-ēbā-tis capi-ēba-nt

veni-ēba-m veni-ēbā-s veni-ēba-t

veni-ēbā-mus veni-ēbā-tis veni-ēba-nt

11

X Schola decima REPETĪTIŌ Coniugātiōnēs ndash asmenuotės

Sententiae Nōs habēbit humus (bdquoGaudeāmusldquo) Trēs faciunt collēgium [viduramžiais jei

susirinkdavo trys studentai dėstytojas galėdavo skaityti paskaitas] Amīcum probā probātum

amā Age quid agis Dīvide et imperā [imperial stų šūkis] Dēstruam et aedificabō (Vulgāta)

Dā mihi ubi stāre et ego terram movēbō (Archimēdēs) Ego movēbō nōn sōlum terram sed

et caelum (Vulgāta) Cum ventīs lītigāre (Petrōnius) Equō nē crēdite Teucrī (Vergilius)

Ergō ego nec amīcum habeō nec inimīcum Verba docent exempla trahunt Fābula docet

(Terentius) Ferrum natāre docēs Īgnōrāmus et īgnōrābimus [agnogravestikų posakis] In aquā

scrībis Et cognōscētis vēritātem et vēritās līberābit vōs (Vulgāta) Nōn est vīvere sed

valēre vīta (Mārtiālis) Sapere audē (Horātius)

1 Perskaitykite ir išverskite sentencijas

2 Išsirašykite jas į sąsiuvinį

3 Raštu paaiškinkite pirmųjų dešimties sentencijų veiksmažodžių formas Pavyzdys habebit

ndash fut I ind act 3 sg Sutrumpinimai praes ndash praesēns impf ndash imperfectum fut ndash futūrum

ind ndash indicātīvus act ndash āctīvum sg ndash singulāris pl ndash plūrālis

loz Nota bene bdquoGaudeāmusldquo (lo džiaukimės) ndash studentų h mnas agnogravestikai ndash

filosograve teigiantys kad neįmanoma pažinti tikrovę

Archimegravedas (lo Archimēdēs gr Ἀρχιμήδης 287ndash212 metais prieš Kristų) ndash garsus

graikų f zikas mechatildenikas išradėjas gyvenęs Sirak zuose (Sic lijoje) Petrogravenijus Arb tras

(lo Petrōnius 14ndash66 metais) ndash rom nų rašytojas Pugraveblijus Terentildecijus Afrikiẽtis (lo

Terentius 190ndash159 metais prieš Kristų) ndash dratildemų rašytojas iš Kartatildeginos

Vocābula

aedificō āvī ātum āre statyti

agō ēgī āctum agere varyti veikti daryti

amō āvī ātum āre mylėti audeō ausus sum audēre išdrįsti

caelum ī n dangus cognōscō cognōvī cogni-tum cognōscere pažinti

collēgium ī n kolegija crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti destruō strūxī structum struere sugriauti dīvidō dīvīsī dīvīsum

dīvidere dalyti skaldyti dō dedī datum dare duoti

doceō docuī doctum docēre mokyti ergō taigi

exemplum ī n pavyzdys faciō fēcī factum facere daryti

ferrum ī n geležis habeō habuī habitum habēre turėti laikyti

humus ī f žemė īgnōrō āvī ātum āre ne-žinoti

imperō āvī ātum āre valdyti

inimīcus ī m priešas

līberō āvī ātum āre išlaisvinti lītigō āvī ātum āre gin-čytis vaidytis peštis moveō mōvī mōtum

movēre judinti natō āvī ātum āre plaukti

nec nei nōn sōlum sed etiam

ne tik bet ir

probātus a um išbandytas probō āvī ātum āre iš-bandyti

sapiō sapiī sapere turėti skonį būti išmintingam

stō stetī statum stāre stovėti

Teucrī ōrum m teũkrai t y troj nai

trahō trāxī tractum tra-here traukti ubi kur

ventus ī m vėjas valeō valuī valitum va-lēre būti sveikam gyvuoti

vēritās ātis f tiesa

vīta ae f gyvenimas

vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

vīvificō āvī ātum āre at-gaivinti prikelti iš numirusių

12

XI Schola ūndecima

volō voluī ndash velle norėti

Praesēns Imperfectum Futūrum I

vol-ō vī-s vul-t

vol-u-mus vul-tis vol-u-nt

vol-ēba-m vol-ēbā-s vol-ēba-t

vol-ēbā-mus vol-ēbā-tis vol-ēba-nt

vol-a-m vol-ē-s vol-e-t

vol-ē-mus vol-ē-tis vol-e-nt

Tarpēia

Sabīnī ōlim agrōs Rōmānōrum vāstābant Iam ad oppidum appropinquant Mox Capitōlium

oppugnant sed frūstrā Tum Tarpēia fīlia praefectī Rōmānī extrā moenia ambulat Sabīnī

eam aurō temptant Tarpēia autem dīcit bdquoVolō ōrnāmenta quae in laevīs brācchiīs vestrīs

geritisldquo Sabīnī nōn recūsant et mox auxiliō Tarpēiae intrā portam stant Tum sine morā in

Tarpēiam scūta gravia iactābant nam scūta Sabīnōrum quōque sunt in laevīs bracchiīs Sīc

Sabīnī perfidam Tarpēiam necat atque Capitōlium occupant Posteā Rōmānī semper iactā-

bant illōs quī patriam prōdunt dē rūpe Tarpēiā (Scudder)

1 Atsakykite į klausimus

1 Quis ōlim agrōs Rōmānōrum vāstābant 2 Quis extrā moenia ambulat 3 Quem Sabīnī

aurō temptant 4 Quid Tarpēia Sabīnīs dīcit 5 Ubi auxiliō Tarpēiae stant Sabīnī 6 Quid

post faciunt Sabīnī 7 Cūr posteā Rōmānī iactābant hominēs dē rūpe Tarpēiā

2 Išrašykite iš teksto visus prielinksnius su linksniais ir juos išverskite Pavyzdys ad oppi-

dum ndash prie miesto

3 Išmokite veiksmažodžio volō voluī ndash velle bdquonorėtildquo tris indikatyvo laikus

Sententia Medicus nōn dat quod patiēns vult sed quod ipse bonum scit

Vocābula

ager agrī m dirva laukas ambulō āvī ātum āre vaikščioti

appropinquō āvī ātum āre artintis prisiartinti atque ir ir taip pat autem tačiau

aurum ī n auksas

auxilium ī n pagalba

brācchium ī n dilbis ranka

Capitōlium ī n Kapitogravelijus cūr kodėl dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

fīlia ae f duktė frūstrā veltui gerō gessī gestum gere-re nešti nešioti gravis e sunkus iactō āvī ātum āre mėtyti

intrā su acc viduje į vidų

ipse ipsa ipsum pats laevus a um kairỹs

medicus ī m gydytojas

mora ae f užtrukimas su-gaištis gaišatis

moenia um n sienos mox greitai nam nes

necō āvī ātum āre žudyti occupō āvī ātum āre už-imti

ōlim kitados

oppidum ī n miestas oppugnō āvī ātum āre pulti veržtis šturmuoti

ōrnāmentum ī n papuoša-las

patiēns entis kenčiantis

patria ae f tėvynė perfidus a um neištiki-mas klastingas

praefectus ī m prefegravektas viršininkas vadas

posteā vėliau prodō didī ditum pro-dere išduoti quōque taip pat recūsō āvī ātum āre duoti neigiamą atsakymą nesutikti

rūpēs is f uola tarpeklis sciō scīvī scītum scīre žinoti

scūtum ī n skydas sīc taip tokiu būdu stō stetī statum stāre stovėti

Tarpēia ae f Tarp ja

temptō āvī ātum āre (iš)mėginti (iš)bandyti

vāstō āvī ātum āre siau-bti

13

XII Schola duodecima Perfectum indicātīvī āctīvī Keturios asmenuotės

Perfectum indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-ī ōrnāv-istī ōrnāv-it

ōrnāv-imus ōrnāv-istis ōrnāv-ērunt

habu-ī habu-istī habu-it

habu-imus habu-istis habu-ērunt

lēg-ī lēg-istī lēg-it

lēg-imus lēg-istis lēg-ērunt t

cēp-ī cēp-istī ī cēp-it

cēp-imus cēp-istis cēp-ērunt

vēn-ī vēn-istī vēn-it

vēn-imus vēn-istis vēn-ērunt

Sententiae In prīncipiō creāvit Deus caelum et terram (Vulgāta) Sīcut dīlēxit mē Pater et

ego dīlēxī vōs Manēte in dīlectiōne meā (Vulgāta) Dīxit ergō Iēsus Petrō Mitte gladium

tuum in vāgīnam Calicem quem dedit mihi pater nōn bibam illum (Vulgāta) Bīduō post

Ariovistus ad Caesarem lēgatōs mīsit (Caesar)

Singulāris Plūrālis Prōnōmen dēterminātīvum

Nom ipse ipsa ipsum ipsī ipsae ipsa ipse ipsa ipsum

pats Gen ipsīus ipsōrum ipsārum ipsōrum

Dat ipsī ipsīs

Acc ipsum ipsam ipsum ipsōs ipsās ipsa Pažymimasis įvardis Abl ipsō ipsā ipsō ipsīs

Kaip ipse ipsa ipsum yra linksniuojami ille illa illud ir iste ista istud (V pmoka)

1 Išverskite Vulgatos (Jon 19 18ndash22) ištrauką

18 Ubi crucifixērunt eum et cum eō aliōs duōs hinc et hinc medium autem Iēsum

19 Scrīpsit autem et titulum Pīlātus et posuit super crucem IESUS NAZARENUS REX

IUDAEORUM 20 Hunc ergō titulum multī Iūdaeōrum lēgērunt quia prope cīvitātem erat

locus ubi crucifīxus est Iēsus Et erat scrīptum Hebraiumlcē Graecē et Latīnē 21 Dīcēbant

ergō Pīlātum pontificēs Iūdaeōrum Nōlī scrībere Rēx Iūdaeōrum sed quia ipse dīxit Rēx

sum Iūdaeōrum 22 Respondet Pīlātus Quod scrīpsī scrīpsī

Vocābula

alius alia aliud kitas

Ariovistus ī m bibō bibī bibere gerti

bīduum ī n dvi dienos dviejų dienų laikotarpis

calix icis m taurė

cīvitās ātis f valstybė miestas

creō āvī ātum āre sukur-ti

crucifīgō fīxī fīxum fī-gere nukryžiuoti

crux crucis m kryžius dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dīlēctiō ōnis f meilė

dīligō lēxī lēctum ligere labai vertinti branginti my-lėti pasirinkti mėgti

Graecē gra kiškai faciō fēcī factum facere daryti

Hebraiumlcē hebratildejiškai hinc iš čia iš ten hinc et hinc iš vienos ir iš kitos pusės

Iūdaeī ōrum m žydai Latīnē lotỹniškai maneō mansī mansum manēre pasilikti

medium ī n vidurys

mittō mīsī missum mit-

tere siųsti čia kišti

Nazarēnus a um nazariẽ-tis (Nazaregraveto gyventojas)

pontifex icis m kunigas post po po to vėliau pōnō posuī positum pō-nere dėti pastatyti

prope su acc arti prie

prīncipium ī n pradžia

quia kadangi nes respondeō respondī re-spōnsum respondēre at-sakyti

rēx rēgis m karalius sīcut kaip

titulus ī m antraštė užrašas

vāgīna ae f makštis

14

XIII Schola tertia decima

Ultima hōra Caesaris

Senātōrēs Rōmānī bdquoCaesar cūius magnam potentiam timēmus rēgnum capere vultldquo bdquoTarquinius rēx ultimus nōn fuit nam Caesar rēx novus esse cupitldquo bdquoQuod sī prohibēre volumus Caesarem necāre debēmusldquo Senātōrēs postquam in cūriam convēnērunt Caesarem exspectāvērunt Quī cūriam petere dubitāvit quod Calpurnia uxor eum verbīs vehementibus monuit bdquoEā nocte somnium mē terruit tē mortuum vīdī Manē hīc Caesar quia salūtī tuae timeōldquo Paulo post Brutus senātor ad Caesarem vēnit et eum rogāvit bdquoUbi es Caesar Cūr in cūriam nōn venīs Senātōrēs tē exspectantldquo Quamquam Calpurnia marītum tenēre studuit is dēnique cum Brutō cūriam petīvit Quam dum Caesar intrat senātōrēs surrēxērunt eumque salūtāvērunt Ūnus ē senātōribus hellip

Komentaras Cegravezaris buvo nužudytas 44 metų kovo 15 dieną (prieš Kristų)

1 Atsakykite į klausimus

1 Quid dīxit senātōrēs Rōmānī dē Caesare 2 Quid ēgērunt senātōrēs in cūria 3 Cūr Caesar cūriam petere dubitāvit 4 Quid Caesarī dīxit Calpurnia uxor 5 Quī senātor ad Caesarem vēnit 6 Quid dīxit Brutus 7 Quid post verba Brutī facit Caesar

Sententiae Et tū Brute Tū quōque fīlī mī Tas pat graikiškai Καὶ σὺ τέκνον

Vocābula

Brutus ī m Brugravetas Cegravezario giminaitis ir žudikas

Calpurnia ae f Kalpugravernija capiō cēpī captum ca-pere imti conveniō vēnī ventum venīre sueiti susirinkti cupiō cupīvī cupītum

cupere geisti trokšti cūr kodėl

cūria ae f kugraverija debeō debuī debitum debēre turėti privalėti dēnique pagaliau dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dubitō āvī ātum āre abe-joti

dum tuo tarpu kai exspectō āvī ātum āre laukti

faciō fēcī factum facere daryti

fuī žr sum hīc čia

hōra ae f valandagrave intrō āvī ātum āre įeiti įžengti

maneō mansī mansum manēre pasilikti

marītus ī m sutuoktinis vyras

medium ī n vidurys mittō mīsī missum mit-

tere siųsti čia kišti

moneō monuī monitum monēre priminti atkreipti dėmesį įkalbinėti

mortuus a um miręs

nox noctis f naktis novus a um naujas paulo post netrukus petō petīvī petītum petere ieškoti siekti vykti

potentia ae f galybė postquam po to kai prohibeō hibuī hibitum prohibēre sulaikyti trukdy-ti drausti quam po to kai quamquam nors kad ir

quod nes

rēgnum ī n karaliaus val-džia karalystė

rogō āvī ātum āre klausti

salūs ūtis f sveikata gerovė

salūtō āvī ātum āre svei-kinti

senātor ōris m senatildetorius

somnium ī n sapnas surgō surrēxī surrēc-tum surgere keltis studeō studuīndash studēre stengtis

sum fuī ndash esse būti teneō tenuī tentum te-

nēre laikyti turėti terreō terruī territum terrēre gąsdinti timeō timuī ndash timēre bijoti būgštauti

ubi kur ultimus a um tolimiau-sias paskutinis

ūnus a um vienas

uxor ōris f žmonagrave vehemēns entis smarkus karštas griežtas

veniō vēnī ventum ve-nīre atvykti ateiti

verbum ī n žodis videō vīdī vīsum vidēre matyti

15

XIV Schola quārta decima Veiksmažodžių pagrindinių formų sąvadas

I amō āvī ātum āre mylėti tokios pat pagrindinės formos arō 1 arti cantō 1 dainuoti clamō 1 šaukti creō 1 sukurti exspectō 1 laukti dubitō 1 abejoti intrō 1 įeiti įžengti mostrō 1 rodyti putō 1 manyti salūto 1 sveikinti ir kitų dō dedī datum dare duoti stō stetī statum stare stovėti

III legō lēgī lectum legere rinkti skaityti scrībō scrīpsī scrīptum scrībere rašyti carpō carpsī carptum carpere skinti dīcō dīxī dictum dīcere sakyti dīligō lēxī lēctum ligere labai vertinti scrībo scrīpsī scrīptum scrībere rašyti trahō traxī trāctum trahere traukti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

mittō mīsī missum mittere siųsti incolograve incoluī incultum incolere gyventi

pōnō posuī positum pōnere dėti

cupiō cupīvī cupītum cupere trokšti petō petīvī petītum petere siekti quaerō quaesīvī quaesītum quaerere ieškoti

agō ēgī āctum agere varyti veikti capiō cēpī captum capere imti faciō fēcī factum facere daryti crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti currō cucurrī cursum currere bėgti surgō surrēxī surrectum surgere keltis

II maneō mansī mansum manēre pasi-likti

respondeō spondī sponsum spondēre atsakyti

debeō debuī debitum debēre turėti privalėti

doceō docuī doctum docēre mokyti habeo habuī hibitum habēre turėti prohibeō prohibuī prohibitum prohi-bēre sulaikyti trukdyti drausti moneō monuī monitum monēre pri-minti atkreipti dėmesį įkalbinėti

taceō tacuī tacitum tacēre tylėti terreō terruī territum terrēre gąsdinti teneō tenuī tentum tenēre laikyti pateō patuī ndash patēre tęstis studeō studuī ndash studēre stengtis timeō timuī ndash timēre bijoti būgštauti rideō rīsī rīsum ridēre juoktis sedeō sēdī sessum sedēre sėdėti videō vīdī vīsum vidēre matyti

IV audiō audīvī audītum audīre klausyti

fīniō fīnīvī fīnītum fīnīre baigti pūniō pūnīvī pūnītum pūnīre baigti scīō scīvī scītum scīre baigti veniō vēnī ventum venīre atvykti ateiti conveniō vēnī ventum venīre sueiti

Sententiae Nōn quam diū sed quam bene vīxeris refert (Seneca) Peccāvī Haec scrīpsī

nōn ōtiī abundantia sed amōris ergā tē (Cicero) Mīlitāvī nōn sine gloriā (Horātius) Post

fēstum vēnistī Quaerit aquās in aquīs et pōma fugācia captat Tantalus hōc illī garrula

lingua dedit (Ovidius)

Vocābula

abundantia ae f patvini-mas gausa perteklius

amor ōris m meilė bene gerai captō āvī ātum āre gau-dyti griebti čiupti

diū ilgai dō dedī datum dāre duoti

ergā su acc prie

fēstum ī n šventė iškilmės

fugāx ācis bėgantis garullus a um plepus šnekus

gloria ae f garbė šlovė hic haec hoc šitas šis

ille illa illiud anas (arti jo)

lingua ae f kalba liežuvis mīlitō āvī ātum āre būti kareiviu tarnauti kariuome-nėje kovoti

ōtium ī n poilsis laisvalai-kis

peccō āvī ātum āre nusi-dėti

pōmum ī n medžio vaisius quaerō quaesīvī quaesī-

tum quaerere ieškoti

quam kaip referō retulī relātum

referre nunešti atgal atsi-minti

sed bet scrībō scrīpsī scrīptum scrībere rašyti

sine su abl be

Tantalus ī m Tantatildelas

veniō vēnī ventum ve-nīre atvykti ateiti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

16

XV Schola quīnta decima Rēx Tarquinius et librī mulieris

Nocte ad Tarquinium Superbum mulier vēnit eīque novem librōs ostendit Tarquinius bdquoQuis es mulier Quid cupis Tē numquam vīdīldquo Mulier autem rēgī dīxit bdquoVidē librōs quōs mēcum portō Verba quae in iīs librīs legis ōrācula deōrum sunt Librōs vēndere volōldquo Ubi Tarquinius pretium rogāvit mulier magnam cōpiam pecūniae postulāvit Tarquinius autem pecūniam dare noluit bdquoPretium quod postulās ingēns est Num mē rīdere vīsldquo Statim mulier trēs librōs cēpit eōsque in ignem mīsit Tum rēgī dīxit bdquoEōs trēs librōs restituēre nōn possum sed nunc tibi sex librōs vēndōldquo Quod mulier prō sex librīs idem ingēns pretium postulāvit rēx eam rīsit bdquoNum fūr es mulier Sōlum sex librī restant tamen idem pretium postulās Quod ego crīmen vocōldquo Sed mulier nōn dubitāvit iterum trēs librōs in ignem mittere Tum dīxit bdquoNunc trēs librī restant Tibi licet eōs emere sed idem pretium postulōldquo Tarquinius diū dē verbīs mulieris cōgitāvit dēnique dīxit bdquoFīdūcia tua mihi placet mulier Vēnde mihi eōs librōs Pecūniam quam cupis dōldquo Mulier rēgī librōs praebuit tum eī grātiās ēgit et discessit

Komentaras Tarkv nijus įsigijo tik tris knygagraves nes ne iš karto suvokė jų vertę Moteriškės atnešusios tas knygas daugiau niekas nematė Spėjama kad ji buvusi gra kų pratildenašė Sib lė turėjusi oratildekulą grὸtoje netoli Kugravemų (vard Kugravemos lo Cūmae gr Κύμη Kampatildenija) Pagal pratildenašės vardą trys knygos buvo vadinamos Sib lės knygomis Rom nai jas saugojo šventykloje kad sunkmečiu galėtų josegrave rasti patarimų

Sententiae Gaudium in litterīs est Id est (i e) Grātiās agō

Vocābula

capiō cēpī captum ca-pere imti

cōpia ae f išteklius atsarga gausybė

cōgitō āvī ātum āre mąstyti

crīmen inis n nusikaltimas cupiō cupīvī cupitum

cupere geisti trokšti dēnique pagaliau discedō cessī cessum cedere išeiti pasišalinti diū ilgai dō dedī datum dare duoti

dubitō āvī ātum āre abe-joti

dum tuo tarpu kai emō ēmī ēmptum eme-re pirkti

fīdūcia ae f pasitikėjimas

fūr is m f vagis vagilė

ignis is m ugnis

ingēns entis didžiulis mil-žiniškas

iterum vėl antrą sykį legō lēgī lēctum legere rinkti skaityti

licet licuit ndash licēre leista mittō mīsī missum mit-

tere siųsti čia įmesti

mulier eris f moteris

nolō noluī ndash nolle neno-rėti

novem devyni

nox noctis f naktis num nejaugi negi nunc dabar nunquam niekada

ōrāculum ī n orakulas iš-tarmė

ostendō tendī tentum tendere ištiesti atkišti rodyti

pecūnia ae f turtas pinigai placet placuī placitum placēre patikti portō āvī ātum āre neš-ti gabenti possum potuī ndash posse galėti

postulō āvī ātum āre reikalauti

praebeō praebuī praebi-tum praebēre (pa)duoti

pretium ī n vertė kaina

quam po to kai restituō stituī stitūtum stituere vėl statyti grąžinti restō restitī restāre pasi-likti išlikti

rēx rēgis m karalius rīdeō rīsī rīsum rīdēre juoktis rogō āvī ātum āre klausti scrībō scrīpsī scrīptum

scrībere rašyti sex šeši sōlum tik statim tučtuojau bematant sum fuī ndash esse būti superbus a um išdidus

trēs tria trys tum tada ubi kur kai vēndō vēndidī vēndi-tum vēndere parduoti videō vīdī vīsum vidēre matyti

volō voluī ndash velle norėti

verbum ī n žodis vocō āvī ātum āre šaukti kviesti vadinti

17

XVI Schola sexta decima Veiksmažodis sum fuī ndash esse būti

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

es-se bdquobūtildquo 1 2 3

s-u-m esu es

es-t

s-u-mus esame

es-tis s-u-nt

er-a-m buvau

er-ā-s er-a-t

er-ā-mus buvome

er-ā-tis er-a-nt

er-o būsiu

er-i-s er-i-t

er- -mus būsime

er- -tis er-u-nt

Imperātīvus

es būk

es-te būkite

Sententiae Digitus Deī est hīc (Vulgāta) Ego sum pānis vītae (Vulgāta) Ego sum pāstor

bonus Bonus pāstor animam suam dat prō ovibus suīs (Vulgāta) Sed vōs nōn crēditis quia

nōn estis ex ovibus meīs (Vulgāta) Ego sum lūx mundī (Vulgāta) Vōs estis lūx mundī

(Vulgāta) Mea doctrīna nōn est mea sed eius quī mīsit mē (Vulgāta) Lucerna corporis tuī

est oculus tuus (Vulgāta) Quam angusta porta et arcta via est quae dūcit ad vītam et paucī

sunt quī inveniunt eum (Vulgāta) Quī ex Deō est verba Deī audit Proptereā vōs nōn

audītis quia ex Deō nōn estis (Vulgāta) Nōn est discipulus super magistrum nec servus

super dominum suum (Vulgāta) Ego et Pater ūnum sumus (Vulgāta) Ego sum vītis vēra

et Pater meus agricola est (Vulgāta) Hī sunt extrā prōvinciam trāns Rhodanum prīmī

(Caesar) Dīcit eī Iēsus Ego sum via et vēritās et vīta nēmō venit ad Patrem nisi per mē

(Vulgāta) Dīcit illīs Iēsus Vōs autem quem mē esse dīcitis Respondēns Simon Petrus dīxit

Tū es Christus fīlius Deī vīvī (Vulgāta) Ubi enim sunt duo vel trēs congregātī in nōmine

meō ibi sum in mediō eōrum (Vulgāta) Nōn sum quālis eram (Horātius)

1 Išverskite Vulgatildetos (Jon I 1ndash5) ištrauką

1 In prīncipiō erat verbum et verbum erat apud Deum et Deus erat verbum

2 Hoc erat in prīncipiō apud Deum 3 Omnia per ipsum facta sunt et sine ipsō factum est

nihil quod factum est 4 In ipso vīta erat et vīta erat lūx hominum 5 Et lūx in tenebrīs

lūcet et tenebrae eam nōn comprehendērunt

Vocābula

agricola ae m žemdirbys angustus a um siauras

anima ae f dvelkimas vė-jas kvėpavimas siela

ar(c)tus a m ankštas siauras

argūmentum ī n argu-mentas įrodymas

cōgitō āvī ātum āre mąstyti galvoti

comprehendō prehendī prehēnsum prehendere sugriebti suimti sučiupti

congregō āvī ātum āre surinkti suburti

corpus oris n kūnas

digitus ī m pirštas

doctrīna ae f mokymas mokslas

dominus ī m viešpats ponas dūcō dūxī ductum dū-

cere vesti faciō fēcī factum facere daryti

hīc čia inveniō vēnī ventum venīre užeiti rasti lūceō lūxī lūcere šviesti spindėti

lucerna ae f žiburys žibin-tas

lūx lūcis f šviesa

mundus ī m pasaulis

mittō mīsī missum mit-

tere siųsti čia kišti

nēmō inis m f niekas (kal-

bant apie žmogų)

nihil n niekas nisi jei ne oculus ī akis

omnis e visas omnia

ovis is f avis

pānis is m duona

pāstor ōris m piemuo paucus a um negausus ma-

žas paucī nedaugelis keletas

porta ae f vartai durys

prō su abl dėl už vietoj proptereā dėl to

prīncipium ī n pradžia quālis e koks quia kadangi nes

respondeō spondī spon-sum spondēre atsakyti

servus ī m vergas

sine su abl be

super su acc virš viršuj

tenebrae ārum f tamsa

trāns su acc anagravepus už

vēritās ātis f tiesa vērus a um tikras

vīta ae f gyvenimas

vītis is f vynšakė vynmedis

18

XVII Schola septima decima

eō iī itum īre eiti

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

ī-re bdquoeitildquo 1 2 3

e-ō einu ī-s

ī-t

ī-mus einame

ī-tis e-u-nt

ī-ba-m ėjau

ī-bā-s ī-ba-t

ī-bā-mus ėjome

ī-bā-tis ī-ba-nt

ī-b-ō eisiu

ī-b-i-s ī-b-i-t

ī-b-i-mus eisime

ī-b-i-tis ī-b-u-nt

Imperātīvus

ī eik

ī-te eikite

Dominus et servus iter faciunt

Dominus Rūfus servō Syrō dīcit bdquoCrās Rōmam ībimus Parā ad itineremldquo Māne dominus

et servus Rōmam iter faciunt Paulō post Rūfī raeda ante ūnam magnam villam est Syrus

laetus est nam hodiē in villā nōn labōrat sed Rōmam īt Diū Rūfus et Syrus per multa

Campāniae oppida eunt Extrā mūrōs oppidōrum virī tumulōs magnificōs vident Via Appia

plēna est virōrum raedārumque bdquoQuam pulchrum est Rōmam īreldquo ndash Syrus gaudet Post

Rūfum dominum suum rogat bdquoCūr Rōmam īs domineldquo Rūfus Syrō respondet bdquoRōmam

eō quod ibi varia negōtia mihi suntldquo Syrus dominī dīcit bdquoEgo prīmum Rōmam eōldquo

Dominus respondet bdquoSī mihi vērus ēris iterum ūnā Rōmam ībimusldquo Posteā Syrus in viā

multōs servōs videt aliī equōs agitant aliī magnam frūmentī cōpiam portant Syrus servōs

salūtat bdquoSalvēte amīcī Nōs Rōmam īmus Et vōs quō ītisldquo Servī autem nōn respondent

nam dēfessī sunt (pagal Hartmut Schulz)

Sententiae Sī vir es ī (Ovidius) Ībimus illāc (Ovidius) Flūmina iam lactis iam flūmina

nectaris ībant (Ovidius) Īte missa est Deō grātiās

Vocābula

Appius a um Atildepijaus

Appius ī m Atildepijus centildezo-

rius nutiesęs kelią Via Appia agitō āvī ātum āre varyti alius alia aliud kitas autem tačiau

Campānia ae f Kampatildenija sritis tarp Latildecijaus ir Lukatildeni-jos ausogravenų ir ograveskų kraštas

cōpia ae f gausybė ištek-lius atsarga

crās rytoj dēfessus a um nuvargęs diū ilgai

dominus ī m viešpats šei-mininkas ponas

extrā su acc už anagravepus

flumen inis n upė gaudeō gavīsus sum gau-

dēre džiaugtis (verbum dep)

hodiē šiandien ibi ten illāc anoje pusėje ten

iter itineris n kelias iter

facere keliauti

flūmen inis n upė iterum vėl dar kartą labōrō āvī ātum āre dirbti stengtis kentėti

lac lactis n pienas laetus a um linksmas magnificus a um puikus prašmatnus prabangus

māne rytą

mūrus ī m mūras siena

missa ae f m šios nam nes

nectar aris n gr nektatilderas

negōtium ī n užsiėmimas darbas veikla reikalas

oppidum ī n miestas parō āvī ātum āre ruošti paulō post netrukus plēnus a um pilnas

portō āvī ātum āre nešti gabenti

post vėliau posteā po to paskui vėliau

prīmum pirmąkart pulcher chra chrum gra-žus

quia kadangi nes quō kur

raeda ae f kelt karietagrave ve-žimas keturiais ratais

Rūfus ī m Rugravefas vardas respondeō spondī spon-sum spondēre atsakyti salūtō āvī ātum āre svei-kinti

servus ī m vergas

sī jei

super su acc virš viršuj

Syrus ī m

tumulus ī m kalva kapas ūnā kartu drauge varius a um įvairus vērus a um ištikimas

via ae f kelias gatvė

videō vīdī vīsum vidēre matyti

villa ae f sodyba ūkis dvaras

19

XVIII Schola duodēvīcēsima

edō ēdī ēsum ēsse (edere) valgyti

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

es-se ed-e-re 1 2 3

ēd-ō valgau ēs

ēs-t

ed-i-mus valgome

ēs-tis ed-u-nt

ed-ēba-m valgiau

ed-ēbā-s ed-ēba-t

ed-ēba-mus valgėme

ed-ēba-tis ed-ēba-nt

ed-a-m valgysiu

ed-ē-s ed-e-t

ed-ē-mus valgysime

ed-ē-tis ed-u-nt

Imperātīvus

ēs valgyk

ēs-te valgykite

Cēna Rōmāna Herī pater meus amīcōs suōs ad cēnam vocāvit Nōnā hōrā adveniunt convīvae duo senātōrēs Rōmānī et ipse consul Rōmānus Convīvae dominum patrem meum salūtant Tum in trīclīniō vēnērunt et in lectīs accubuērunt Puerīs tamen in trīclīniō nūllus locus est Sed pater mē aliquid ex poētīs Rōmānīs dēclāmāre vult Quā dē causā in ātriō exspectāvī Imprīmīs pater meus vīnum deīs deābusque dēfūsit Rōmānī ēdēbant ut Horātius scrīpsit bdquoAb ōvō ūsque ad mālaldquo id est imprīmīs ōva post cēnam ndash māla Servī dominō et convīvīs multa fercula inferēbant ut piscēs cāpōnēs lactūcam brassicam pānem etc Ūnus ē servīs mihi fīliō dominī uvās pulchrās dat bdquoĒs puerldquo Edēbam et gaudēbam Posteā pater servō ūnō mē invitāre iussit In trīclīniō patrem et convīvās vīdī Convīvās salūtō prope iānuam stō et patris iussa exspectō Ille inquit bdquoEn dēclāmātor noster Recitā nōbīs aliquid mī Lūcī Magister tuus dīcit tē dēclāmāre posseldquo Carmen Catullī dē passere recitō Ūnus ē convīvīs inquit bdquoBene dēclāmat Cornēlī fīlium tuum poētam in futūrō esse putōldquo

Vocābula

accumbō accubuī accu-bitum accumbere atsigulti

adveniō vēnī ventum venīre atvykti aliquis aliqua aliquid kas nors kažkas kas

ātrium ī n atildetrijus sveta nė autem tačiau

brassica ae f kopūstas

cāpo ōnis m kaplūnas (mė-

sinis gaidys)

carmen inis n giesmė

Catullus ī m Katugravelas poegravetas

causa ae f priežastis

cēna ae f pietūs

cibus ī m maistas

clāmō āvī ātum āre šau-kti

convīva ae m f svečias

consul ulis m konsulas

dēclāmātor ōris m iškal-bos mokytojas kalbėtojas

dēclāmō āvī ātum āre deklamuoti

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dominus ī m viešpats šei- mininkas ponas

en štai šit dēfundo dēfūdī dēfū-sum dēfundere nulieti exspectō āvī ātum āre laukti

ferculum ī n padėklas pa-tiekalas valgis

futūrum ī n ateitis gaudeō gavīsus sum gaudēre džiaugtis

hōra ae f valanda

iānua ae f durys imprīmīs pirmiausia inferrō intulī illātum inferre įnešti atnešti inquit sako tarė invītō āvī ātum āre kviesti

iussum ī n įsakymas

lactūca ae f salota

lectus ī m lova gultai

mālum ī n obuolys nam nes nōnus a um devintas nūllus a um joks nė vienas

ōvum ī n kiaušinis

pānis is m duona

passer eris m žvirblis

piscis is m žuvis

possum potuī ndash posse galėti

posteā po to paskiau

prope su acc arti prie putō avī ātum āre ma-nyti

recitō āvī ātum āre skai-tyti balsugrave (garsiai)

respondeō spondī spōn-sum spondēre atsakyti salūtō āvī ātum āre svei-kinti

scrībō scrīpsī scrīptum scrībere rašyti sed bet

senātor ōris m senatildetorius sī jei stō stetī statum stāre stovėti

trīclīnium ī n valgomasis

ūsque ad iki pat

ūva ae f vynuogė veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

vīnum ī n vynas vocō āvī ātum āre kviesti volō voluī ndash velle norėti

20

XIX Schola ūndēvīcēsima

ferō tulī latum ferre ndash nešti (M ltono tekstegrave ndash iškęsti ištverti)

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

fer-re bdquoneštildquo 1 2 3

fer-ō nešu

fer-s fer-t

fer-i-mus nešame

fer-tis fer-u-nt

fer-ēba-m nešiau

fer-ēbā-s fer-ēba-t

fer-ēbā-mus nešėme

fer-ēbā-tis fer-ēba-nt

fer-a-m būsiu

fer-ē-s fer-e-t

fer-ē-mus būsime

fer-ē-tis fer-e-nt

Imperātīvus

fer nešk

fer-te neškite

Sententiae Ego sum vītis vōs palmitēs quī manet in mē et ego in eō hic

fert frūctum multum quia sine mē nihil potestis facere (Vulgāta) Bene ferre

magnam Disce fortūnam (Horātius) Quī fert malīs auxilium post tempus

dolet (Phaedrus) Quasi mūrēs semper edimus aliēnum cibum (Plautus)

Lūcem in tenebrās ferimus Fert fert fert (Itatildelijos Savogravejos karatildelių dinatildestijos

šūkis)

loz Nota bene Savojagrave ndash istograverinė sritis Prancūz jos ir Itatildelijos pasienyje

1 Išverskite Džograveno M ltono teksto Prō populō Anglicānō dēfēnsiō ištrauką

Pater et rēx dīvertissima sunt Pater nōs genuit at nōn rēx nōs sed nōs rēgem creāvimus Patrem natūra dedit populō rēgem ipse populus dedit sibi nōn ergō propter rēgem populus sed propter populum rēx est ferimus patrem mōrōsum etiam dūrum ferimus et rēgem sed nē patrem quidem ferimus tyrannum

2 Atsakykite į klausimus

1 Quid dīcit auctor dē patre et rēge 2 Quid dedit patrem populō 3 Quem populus sibi dedit 4 Quid dīcit auctor dē patre et rēge mōrōsō et dūrō

Sententia Nōn rēx est lēx sed lēx est rēx

Vocābula

aliēnus a um svetimas Anglicānus a um Aacutenglijos at tačiau betgi

auxilium ī n pagalba para-ma

cibus ī m maistas creō āvī ātum āre rinkti

dēfēnsiō ōnis f gynimas ginamoji kalba apologravegija

discō didicī ndash discere mokytis

dīvertissimus a um skir-tingiausias iš dīvertō dī-vertī dīversum dīvertere pasukti į šalį atsiskirti skirtis

doleō doluī dolitūrus dolēre skaudėti kentėti dō dedī datum dare duo-

ti

dūrus a um kietas šiurk-

štus griežtas

ergō taigi vadinasi etiam taip pat net ir faciō fēcī factum facere daryti

frūctus ūs m (IV) vaisius

fortūna ae f laimė dalia lemtis

gignō genuī genitum

gignere gimdyti

lēx lēgis f įstatymas

lūx lūcis f šviesa malus a um blogas maneō mānsī mansum manēre pa(si)likti išlikti mōrōsus a um užsispyręs įnoringas priekabus

mūs mūris m pelė

natūra ae f gamta nihil niekas

palmes palmitis m atžala (vynmedžio) šakelė

populus ī m tauta žmonės possum potuī ndash posse galėti pajėgti potestis jūs galite

post su acc po vėliau

propter su acc dėl

quasi kaip quia kadangi nes quidem juk būtent nē quidem netgi ne sed bet semper visada

sine su abl be

tempus oris n laikas

tenebrae ārum f tamsa

tyrannus ī m tiratildenas

vītis is f vynšakė vynuo-gienojas vynmedis

21

XX Schola vīcēsima Perfectum

sum fuī ndash esse būti

eō iī (īvī) itum īre eiti

edō ēdī ēsum ēsse (edere) valgyti

ferō tulī latum ferre nešti

fuī fuistī fuit

fuimus fuistis fuērunt

iī (īvī) iistī (īvistī) iit (īvit etc)

iimus iistis iērunt

ēdī ēdistī ēdit

ēdimus ēdistis ēdērunt

tulī tulistī tulit

tulimus tulistis tulērunt

Sententiae Sum quod eris fuī quod es Fuit Īlium (Vergilius) Nōs quōque quae ferimus

tulimus patientior ante Et mala sunt longō multiplicāta diē (Ovidius) Vērē languorēs

nostrōs ipse tulit et dolorēs nostrōs ipse portāvit (Vulgāta) Tulērunt Dominum meum et

nesciō ubi posuērunt eum sī tū sustulistī eum dīcitō mihi (Respōnsōrium) In domum

Dominī ībimus (Vulgāta) Domine ad quem ībimus (Vulgāta) Ipse enim Pater amat vōs

quia mē amāstis et crēdidistis quia ego ā Deō exīvī Exīvī ā patre et vēnī in mundum

iterum relinquō mundum et vādō ad Patrem (Vulgāta) Crēdō Quī ēdistis multō fēcistis

sapientius Quī nōn ēdistis saturī fīte [imper pl] fābulīs (Plautus)

Tarptautiniai žodžiai agituacuteoti ndash veikti skleisti pol tines ir visuomeninegraves id jas

argumentildetas ndash įrodomąją tegravezę (teiginį) pagrindžiantis teiginys crēdō bdquotikiuldquo ndash tikėjimo

tiesų išdėstymas žmogaus pažiūrų visumagrave deklamuacuteoti ndash raacuteiškiai meniškai sakyti atmin-

tina kokį nors kūrinį fortūnagrave ndash sėkmė likimas laimingas atildetvejis kregraveditas ndash prekių ar

pinigų skolinimas už palūkanas pasitikėjimo patildegrindu multiplikatildecija ndash dokumentildetų

piešinių brėžinių tegraveksto daacuteuginimas natūragrave ndash gamta žmogaus prigimt s dailėjegrave tikrovės

daiktai pagal kuriuos da lininkas piešia pacientildetas ndash gydytojo gydomas ligonis portatildelas ndash

puošnus įėjimas į pastatą internegravetinė sveta nė teikianti tam tikrą informatildeciją

responsograverijus ndash bažnytinio giedojimo būdas sol stas (kunigas) ir chograveras gieda pakaitom s

bažnytinės mugravezikos žaacutenras te pas ndash vyksmo greitis spartagrave tiratildenas ndash valdovas smurtugrave

užgrobęs valdžią vilagrave ndash ištaigus užmiesčio namas gyvenamasis namas vasarnamis

Vocābula

amō āvī ātum āre mylėti

ante su acc prieš crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti manyti

diēs eī m (V) diena diē abl sg dīcō dīxī dictum dīcere sakyti dīcitō imper fut act 2 sg

dolor ōris m skausmas sielvartas

domus ūs f (IV) namas enim mat juk nes exeō exīvī exītum exīre išeiti išvykti

fābula ae f pasakojimas pasaka pasakėčia dratildemos kūrinys pjegravesė

fiō factus sum fierī dary-

tis tapti fīte tapkite

Īlium ī n Iliogravenas = Trojagrave iterum vėl antrąkart iš naujo

labōrō āvī ātum āre dirbti stengtis kentėti

languor ōris m nusilpimas nuovargis silpnumas

malum ī n blogis blogybė multiplicō āvī ātum āre dauginti didinti gausinti

multō daug multō sa-pientius išmintingiau

mundus ī m pasaulis nesciō scīvī scītum scīre nežinoti

patiēns entis kantrus iš-tvermingas patientior iš-tvermingesnis (aukštesnysis l)

ponō posuī positum po-nere dėti quia kadangi nes quōque taip pat ir relinquō relīquī relic-tum relinquere palikti

respōnsōrium ī n respon-sograverijus

sapientius protingiau satur a um sotus sī jei sufferō sustulī ndash suffer-

re laikyti apačiojegrave čia paimti

ubi kur vādō vādere eiti žengti veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti vērē tikrai teisingai iš ti-krųjų

22

XXI Schola vīcēsima prīma

Trečiosios linksniuotės priebalsinio tipo kamienai ir priesagos

Masculīnum -ō -or -os -er -ex -es

nom sg gen sg pavyzdžiai

-or

-ōs

-er

-ex

-es

-in-is

-ōr-is

-ōr-is

-er-is

-ic-is

-ig-is

-g-is

-it-is

-et-is

-d-is

hōmō homin-is žmogus

leō leōn-is liūtas

victor victōr-is nugalėtojas

flōs flōr-is gėlė žiedas

agger agger-is pyacutelimas sankasa

vertex vertic-is verpẽtas viršugalvis

rēmex rēmig-is irklas

rēx rēg-is karalius

mīles mīlit-is karys kareivis

paries pariet-is siena

pēs ped-is koja

Fēminīnum -tās -(t)us -aus -dō -gō -iō

nom sg gen sg pavyzdžiai

-tās

-(t)ūs

-aus

-dō

-gō

-iō

-tāt-is

-tūt-is

-ūt-is

-ūd-is

-aud-is

-din-is

-gin-is

-iōn-is

sānitās sānitāt-is (kūno) sveikata

virtūs virtūt-is vyriškumas dorybė

salūs salūt-is (kūno ir sielos) sveikata gerovė

palūs palūd-is pelkė

laus laud-is pagyrimas garbė

magnitūdō magnitūdin-is didumas

orīgō orīgin-is kilmė

lēctiō lēctiōn-is skaitymas paskaita

Neutrum -men -ur -us -ma

nom sg gen sg pavyzdžiai

-men

-ur

-us

-ma

-min-is

-ur-is

-or-is

-or-is

-er-is

-mat-is

nōmen nōmin-is vardas

fulgur fulgur-is žaibas

ebor ebor-is dramblio kaulas

tempus tempor-is laikas

opus oper-is kūrinys

poēma poēmat-is poemagrave

Kiti atvejai dux duc-is m vadas lēx lēg-is f įstatymas consul consul-is m kogravensulas

ōrātor ōrātōr-is m oratildetorius flūmen flūmin-is n upė mōs mōr-is m paprotys

įprotis būdas genus gener-is n giminė r šis pulvis pulver-is m dulkės milteliai lac

lact-is n pienas

23

XXII Schola vīcēsima secunda

Sententiae Mundus ūniversus exercet histriōnem (Petrōnius) Astra regunt hominēs sed

regit astra Deus Atria rēgum hominibus plēna sunt amīcīs vacua (Seneca) Prō rēge lēge

grege Nūlla potentia supra lēgēs esse debet (Cicero) Mōs prō lēge Mōrēs multōrum videt

(Horātius) [apie Odis ją] Mōribus antīquīs stat Rōma Aut Caesar aut nūllus Stat magnī

nōminis umbra (Lūcānus) Furor arma ministrat (Vergilius) Superbī hominēs in convīvīs

stultī sunt Societātis vinculum est ratiō et ōrātiō (Cicero) Habet suum venēnum blanda

ōrātio (Pūblilius) Nōsce tempus Prō salūte animae Virtūs hominem iungit Deō (Cicero)

Virtūs nōn advenit ā natūrā neque ā doctrīnā sed ā nūmine dīvīnō (Seneca) Prīma virtūs

est vitiō carēre (Quīntilliānus) Pietās fundāmentum est omnium virtūtum (Cicero) Disce

puer virtūtem ex mē vērumque labōrem Fortūnam ex aliīs (Vergilius) Quae regiō in

terrīs nostrī nōn plēna labōris (Vergilius) Multōrum annōrum opus

loz Nota bene Lukatildenas (lo Lūcānus) ndash poegravetas egravepikas (39ndash65

metais) poegravemos bdquoFarsatildelijaldquo autorius Maacuterkas Fatildebijus Kvintiliatildenas (lo Quīntilliānus) ndash

žymus I amžiaus rom oratildetorius veikalo bdquoOratoriaus ugdymasldquo autorius

Vocābula

adveniō vēnī ventum venīre atvykti

alius alia aliud kitas

anima ae f s ela

annus ī m metai

arma ōrum n gintildeklai

astrum ī n gr žvaigždė

atrium ī n atildetrijus sveta nė aut arba

blandus a um meilikau-jantis lipšnus meilus mielas

careō caruī ndash carēre su

abl stokoti neturėti

convīva ae m f svečias viešnia

debeō debuī debitum debēre privalėti būti sko-lingam

discō didicī ndash discere mokytis

dīvīnus a um dieviškas dievo dievų

doctrīna ae f mokymas mokslas išsilavinimas

exerceō excercuī exerci-tum exercēre judinti vei-kti lavinti exercere his-triōnem vaidinti

fundāmentum ī n pamatas

fortūna ae f laimė dalia lemtis furor ōris m šėlas siutas

grex gregis m banda ka -menė būrys habeō habuī habitum

habēre turėti

histriō ōnis m atildektorius ar-t stas vaidintojas

ibi ten iungō iūnxī iūnctum iungere uždėti jungą (su)-jungti (su)sieti

labor ōris m darbas vargas

lēx lēgis f įstatymas magnus a um didelis ministrō āvī ātum āre (pa)tarnauti duoti teikti

mōs mōris m paprotys įprotis būdas

multus a um daug dau-gelis

mundus ī m pasaulis neque ir ne nei

nōmen inis n vardas nūllus a um joks nė vie-nas

nūmen inis n pritarimo

ženklas sutikimas valia čia dievų valia dievybė

omnis e visas kiekvienas

opus eris n kūrinys

ōrātiō ōnis f kalba

pietās ātis f pamaldumas pagarba

plēnus a um pilnas

potentia ae f galia galybė

quasi lyg tarytum regō rēxī rēctum regere kreipti tvarkyti valdyti

ratiō ōnis f apyskaita svar-stymas protas

salūs ūtis f sveikata gerovė sī jei

societās ātis f bendrumas sąjunga bendrija draugija

stō steti statum stāre stovėti

stultus a um kvailas superbus a um išdidus

suprā su acc vietai ant virš

aukščiau laikui prieš anks-čiau

tempus oris n laikas

umbra ae f šešėlis ūniversus a um visas vacuus a um tuščias

venēnum ī n nuodai kerai burtai

vērus a um tikras videō vīdī vīsum vidēre matyti

vinculum ī n raištis ryšys

virtūs ūtis f vyriškumas dorybė

vitium ī n yacuteda trūkumas

24

XXIII Schola vīcēsima tertia

Hominēs et nōmina

Quīntus est frāter Mārcī Iūlia soror eius est Mārcus et Quīntus frātrēs Iūliae sunt Mārcī

pater et māter frāter et soror sunt Nōmen patris est Iūlius mātris Aemilia Quīntus est nōmen frātris Iūlia sorōris

Mārcō ūna soror est Iūliae duo frātrēs sunt Nōmina frātrum sunt Mārcus et Quīntus Patrī et mātrī ūna fīlia et duo fīliī sunt Mātrī Aemilia nōmen est Quod nōmen est patrī Eī nōmen est Lūcius Iūlius Balbus Virō Rōmānō tria nōmina sunt Lūcius est prae-nōmen id est nōmen prīmum Iūlius nōmen vel nōmen gentīlicium Balbus cognōmen est Fīliīs nōmina sunt Mārcus Iūlius Balbus et Quīntus Iūlius Balbus Mārcus et Quīntus praenōmina sunt fīliōrum Alia praenōmina Lātīna sunt Aulus Decimus Gāius Gnaeus Faustus Mānius Numerius Paulus Pūblius Sextus Spurius Tiberius

Titus Mulieribus Rōmānīs plērumque ūnum nōmen gentilicium erat velut Cornēlia Iūlia Lūcia Paula Octāvia Tullia Valeria

Aemiliae etiam ūnum nōmen erat Aemiliae est ūnus frāter cuī Aemilius nōmen est (praenōmen Pūblius cognōmen Paulus) Frāter Aemiliae est avunculus līberōrum Aemilius autem procul ā sorōre suā abest Itaque trīstis est Aemilia quae frātrem suum amat Mārcus et Iūlia mātrem suam trīstem in hortum exīre vident et pātrem interrogant bdquoCūr māter nostra trīstis estldquo Iūlius bdquoMāter vestra trīstis est quod Aemilius procul ab eā abest Aemilius avunculus vester est id est frāter mātris

Sententiae Nōmen est ōmen Benedictus quī venit in nōmine Dominī Nōmina sunt odiōsa (Ovidius)

Vocābula

absum afuī ndash abesse būti ne čia nebūti

alius alia aliud kitas autem tačiau

avunculus ī n avyacutenas mo-tinos brolis dėdė

benedictus a um palai-mintas

duo duae duo du

cognōmen inis n šeimos vardas pavardė

cūr kodėl exeō iī (īvī) ītum īre išeiti

frāter frātris m brolis gentīlicius a um giminės nōmen gentīlicium gimi-nės vardas

hortus ī m sodas daržas interrogō āvī ātum āre klausti

itaque taigi todėl tad

līberī ōrum m vaikai

māter mātris f motina

mulier eris f moacuteteris nam nes odiōsus a um ne(pa)ken-čiamas

ōmen inis n ženklas

pater patris m tėvas plērumque dažniausiai daugiausia

praenōmen inis n asmens vardas

procul toli

soror ōris f sesuo

trēs tria trys ūnus a um vienas trīstis e liūdnas velut kaip veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

Praenōmina Rōmāna

Aemilia ae f Em lija

Aulus ī m Aacuteulas

Cornēlia ae f Kornegravelija

Decimus ī m Dẽcimas

Gāius ī m Gatildejus

Gnaeus ī m Gn jus

Faustus ī m Faacuteustas

Iūlia ae f Jugravelija

Iūlius ī m Jugravelijus

Lūcia ae f Liugravecija

Lūcius ī m Liugravecijus

Mānius ī m Matildenijus

Numerius ī m Numegraverijus

Octāvia ae f Oktatildevija

Paula ae f Paacuteulė

Paulus ī m Paacuteulius

Pūblius ī m Pugraveblijus

Quīntus ī m Kv ntas

Sextus ī m Segravekstas

Spurius ī m Spugraverijus

Tiberius ī m Tibegraverijus

Tullia ae f Tugravelija

Valeria ae f Valegraverija

25

XXIV Schola vīcēsima quārta Verba composita

ab-sum a-fuī ndash ab-esse ad-sum ad-fuī ndash ad-esse dē-sum dē-fuī ndash dē-esse inter-sum inter-fuī ndash inter-esse praes-sum prae-fuī ndash prae-esse prō-sum prō-fuī ndash prōd-esse super-sum super-fuī ndash super-esse pos-sum potuī posse

būti ne čia būti atstu nedalyvauti būti prie pagelbėti trūkti stokoti būti tarpe dalyvauti būti priešakyje vadovauti būti už padėti paremti išlikti būti galingam galėti

Verba composita possum potuī posse

Praesēns indicātīvī āctīvī Praesēns Imperfectum Futūrum I

ab-sum ab-es

ab-est ab-sumus ab-estis ab-sunt

dē-sum dē-es

dē-est dē-sumus dē-estis dē-sunt

prō-sum prōd-es

prōd-est prō-sumus prōd-estis prō-sunt

pos-sum pot-es

pot-est pos-sumus pot-estis pos-sunt

pot-eram pot-erās

pot-erat pot-erāmus pot-erātis pot-erant

pot-erō pot-eris

pot-erit pot-erimus pot-eritis pot-erunt

Ex vītā Plīniī

Surgō ubi volō saepe prīmā lūce Amō sedēre in silentiō et meōs oculōs claudere bdquoQuid

mihi hodiē facere necesse estldquo ndash mēcum cōgitō Tum notārium vocō et iubeō eum

epistolam scrībere Hōrā quārtā et quīntā in peristȳlum prōcedō et aliam epistolam parō

Dum prandium ēdō Post prandium dormiō tum ambulō (herī nōn ambulābam) Mox

ōrātiōnem Graecam et Latīnam legō quod vōcem meam fīrmam facit Posteā in cēnā nostrā

amīcī meī intersunt Ego et uxor mea cum amīcīs paucīs saepe cēnāmus Aliud nōn possum

Numquam mihi amīcī dēerant Dum cēnam ēdimus servus librum bonum nōbīs legit Mihi

placet Aenēidem Vergiliī audīre Ego et multī amīcī meī etiam auctōrēs Latīnās recitāre

possunt Tandem in hortō ambulō cum amīcīs meīs quī sunt praeclārī et ērudītī

Nōn numquam ex hōc ōrdine errō Ante lūcem nōn poteram surgere Sī diū dormīvī equō

īre amō Amīcī quōque ex oppidīs vīcīnīs veniunt Saepe in silvam venārī intrō Etiam

audiō virōs quī in agrīs meīs labōrant

Vocābula

ambulō āvī ātum āre vaikščioti

alius alia aliud kitas

Aenēis idis m Eneidagrave

avunculus ī n avyacutenas dėdė cōgitō āvī ātum āre mą-styti galvoti

diū ilgai dormiō īvī ītum īre mie-goti

dum tada ēdō ēdī ēsum edere valgyti

eō iī ītum īre eiti

errō āvī ātum āre klysti ērudītus a um išsilavinęs fīrmus a um tvirtas stiprus

hortus ī m sodas intrō āvī ātum āre įžengti iubeō iussī iussum iubē-re liepti įsakyti

lūx lūcis f šviesa mox greit tuojau paskui

nam nes necesse est būtina privalu

notārius ī m sekretotilderius numquam niekada

ōrdō inis n eilė tvarka

paucī ōrum m nedaugelis

peristȳlum ī n gr perist lis placeō placuī placitum

placēre patikti įtikti praeclārus a um žinomas

prandium ī n pusryčiai prōcedō cessī cessum cedere išeiti pasirodyti eiti saepe dažnai sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti surgō surrēxī surrēc-tum surgere kilti keltis

tandem pagaliau ubi kai kur

uxor ōris f žmonagrave venor venātus sum ve-

nārī medžioti (verbum dep) vīcīnus a um kaimyninis volō voluī ndash velle norėti

vōx vōcis f balsas

26

XXV Schola vīcēsima quīnta Trečioji linksniuotė Ba sinis tipas

Sg Pl Sg Pl Sg Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl

turris f turris turrī turrim turrī

turrēs turrium turribus turrēs turribus

vīs f

vim vī

vīrēs vīrium vīribus vīrēs vīribus

Tiberis m Tiberis Tiberī Tiberim Tiberī

mare n maris marī mare marī

maria marium maribus maria maribus

1 Išmokite atmintinai trečiosios linksniuotės ba sinio tipo žodžius

febris is f drugys

puppis is f vairagalis

secūris is f kirvis

sitis is f toškulys

turris is f bokštas

tussis is f kosulys

vīs ndash f jėga prievarta

Albis is m Elbė upė

Neāpolis is f Neatildepolis

Tiberis is m

mare is n jūra

conclāve is n užrakinamas kambarys

animal ālis n gyvūnas

vectīgal ālis n mokestis rintildekliava

exemplar āris n pavyzdys

Sententiae Et māceriam circumdedī et circumfōdī et plantāvī vīneam Sorech [b blinė

vieta] et aedificāvī turrim in mediō eius Quantum scīmus gutta est īgnōrāmus mare Vī et

animō Contrā vim nōn valet iūs Ultrā vīrēs (Vergilius) Vim vī repellere licet Vim vīribus

exīre (Ulpiānus) Vīribus ūnitīs Vīs armāta Vīs ā tergō Vīs cōmica Vīs tragica (Aristo-

tēlēs) Vīs inertiae Vīs lēgis Vīs magica Vīs medicātrix natūrae Vīs saepe violat iūs Vīs

vim pellit Vīs vitālis Contrā vim mortis nōn est medicāmen in hortīs Sine vī et dolō

Turris eburnea Turris Babelis Terra turrium [šiuolaikinis stalo žaidimas] Tabulettae contrā

tussim prō īnfantibus Ad Tenediam secūrim Secūrī Tenediā (iš gr Τενεδία πελέκει apie

griežtą nieko nesigailintį Tenegravedo salos valdovą teisėją) Candor dat vīribus ālās

loz Nota bene Ulpiatildenas (lo Ulpiānus) ndash

Vocābula

aedificō āvī ātum āre statyti

āla ae f sparnas

animus ī m siela dvasia armātus a um ginkluotas

čia karinis

Babel is f Babilogravenas čia Batildebelis

candor ōris m skaistus bal-tumas spindėjimas dorumas

circumdō dedī datum

dare dėti aplinkui apsupti circumfodiō fōdī fossum fodere apkasti apkaupti cōmicus a um

contrā su acc prieš

dolus ī m klasta eburneus a um dramblio kaulo

ērudītus a um išsilavinęs exeō exiī exītum exīre

išeiti čia naudoti

gutta ae f lašas

hortus ī m sodas īgnōrō āvī ātum āre nežinoti

inertia ae f neveiklumas inercija

īnfāns antis m kūdikis vai-kas

iūs iūris n teisė licet licuit licēre leidžia-ma galima

lūx lūcis f šviesa

māceria ae f tvora

magicus a um magiškas

medicāmen inis n vaistas

medicātrix īcis f gydytoja

medium ī n vidurys

mors mortis f mirtis pellō pepulī pulsum

pellere stumti varyti mušti plantō āvī ātum āre so-dinti persodinti

prōcedō prōcessī prō-cessum prōcedere išeiti

pasirodyti eiti

quantus a um koks repellō repulī repulsum repellere atstumti atmušti išvaryti

sciō scīvī scītum scīre žinoti mokėti

sine su abl be

tabulleta ae f tabletė Tenedius a um Tenegravedo

tergum ī n nugara

tragicus a um

ultrā su acc anagravepus už per virš

ūnitus a um suvienytas

čia bendras valeō valuī valitum va-lēre būti sveikam gyventi turėti reikšmės galioti

violō āvī ātum āre smur-tu padaryti pažeisti

vītālis e gyvenimo gyvybi-nis

27

XXVI Schola vīcēsima sexta

Discordia frātrum

Faustulus casam intrat bdquoAcca ubi es Venī et audī dē calamitāte Rōmulus Remum necāvitldquo Acca verbīs marītī nōn crēdit bdquoQuid dīcis quid audīvīldquo Faustulus autem bdquoCrēde mihi uxor Hodiē cum amīcīs ad Palātium properāvī Etiam Rōmulus et Remus et multitūdō virōrum Palātium petīvērunt Tum Rōmulus virōs ad sē vocāvit et ubi tacuērunt ōrātiōnem habuit bdquoGaudeō quod venīre nōn dubitāvistis Hodiē sacrum facere volumus nam auxiliō deōrum Palātium mūnīvimus Vidēte mūrum Nunc tandem sine perīculō vīvere possumusldquo Virī verba Rōmulī clāmōre probavērunt Subitō autem Remus bdquoEgo tuum mūrum rīdeō mūrus enim inimīcum nōn prohibetldquo Statim mūrum trānsiluit Tum Rōmulus per īram Remum petīvit et ō Acca frātrem necāvit Faustulus tacet Acca autem lacrimas tenet et clāmat bdquoŌ Faustule frūstrā lupa puerōs in rīpā Tiberis servāvit et aluit frūstrā tū Remum cum frātre domum portāvistī frūstrā Remō parentēs fuimus Ō Rōmule cūr frātrem necāvistīldquo Tum Faustulus et Acca fīlium flevērunt

Sententiae Aut prōsunt poētae aut dēlectant Avarō omnia dēsunt sapientī nihil Nēmō in

suā causā iūdex esse potest Nōn possum (Vintildecas Mykolaacuteitis-Pugravetinas)

Vocābula

Acca ae f Akagrave

ad su acc pas prie alō aluī alitum alere maitinti penėti

audiō īvī ītum īre girdėti aut arba

auxilium ī n pagalba avārus a um godus gobšus

calamitās ātis f nelaimė

casa ae f trobelė

causa ae f byla

clāmō āvī ātum āre šau-kti

clāmor ōris m šauksmas crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti cūr kodėl dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

discordia ae f nesantaika domum į namus namo

dubitō āvī ātum āre abejoti

eō iī ītum īre eiti delectō delectāvī delec-tātum delectāre džiuginti faciō fēcī factum facere daryti

Faacuteustulus ī m Faustulas fleō flēvī flētum flēre verkti raudoti frūstrā veltui

gaudeō gavīsus sum gaudēre džiaugtis intrō āvī ātum āre įžengti

inimīcus ī m nedraugas

īra ae f pyktis

iūdex iūdicis m teisėjas

lacrima ae f ašara

marītus ī m vyras sutuok-tinis

multitūdō inis f daugybė

mūniō īvī ītum īre stip-rinti

mūrus ī m siena necō āvī ātum āre žudyti numquam niekada omnis e visas

ōrātio ōnis f kalba ōrā-tiōnem habēre sakyti kalbą

Palātium ī n Palatildecijus

parēns entis m f gimdy-

tojas -a pl parentēs tėvai

perīculum ī n pavojus petō petīvī petītum pe-tere ieškoti siekti prašyti vykti

portō āvī ātum āre nešti praeclārus a um žinomas probō āvī ātum āre (iš)bandyti pritarti

prohibeō prohibuī pro-hibitum prohibēre sulaikyti

prōperō āvī ātum āre

skubėti

quod kad rīdeō rīsī rīsum rīdēre juoktis

rīpa ae f upės krantas sacer sacra sacrum pa-švęstas šventas sapiēns entis išmintingas

sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti servō āvī ātum āre sau-goti

statim tučtuojau bematant subitō staiga tandem pagaliau ubi kai kur

uxor ōris f žmona taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti trānsileō siluī silīre per-šokti

veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti videō vīdī vīsum vidēre matyti

vocō āvī ātum āre šaukti kviesti

volō voluī ndash velle norėti vīvō vīxī victum vīvere gyventi

28

XXVII Schola vīcēsima septima

Adiectīva prōnōminālia ndash būdvardiniai įvardžiai

ūnus a um vienas sōlus a um tiktai vienas tōtus a um visas ūllus a um kažkoks alter altera alterum ki-tas antras

uter utra utrum katras neuter neutra neutrum niekatras

nūllus a um joks alius alia aliud kitas

N alter altera alterum G alterīus D alterī A alterum alteram alterum A alterō alterā alterō

N alius alia alium G alīus D aliī A alium aliam alium A aliō aliā aliō

N alterī alterae altera G alterōrum -ārum -ōrum D alterīs

A alterōs alterās altera

A alterīs

N aliī aliae alia G aliōrum aliārum aliōrum D aliīs

A aliōs aliās alia

A aliīs

Sententiae Nec sibi sed tōtī genitum sē crēdere mundō (Lūcānus) Tōtus mundus agit

histriōnem (Šekspyras) Sibi parat malum quī alterī parat Nōn sum ūnī angulō nātus patria

mea tōtus hic est mundus (Seneca) Ūnīus dēmentia dēmentēs efficit multōs Ūnus vir

nūllus vir Alter ego Vērus amīcus est quī est tamquam alter idem (Cicero) Beneacuteficus est

quī nōn suī sed alterīus causa benignē facit (Cicero) Trīstis eris sī sōlus eris (Ovidius)

Sacrum Profānum Īgnōrantia nōn est argūmentum (Spīnōsa)

loz Nota bene V ljamas Šekspỹras (angl Shakespeare 1564ndash1616 Aacutenglija) ndash vienas

žymiausių pasaulio dramatugravergų išgarsėjęs tragegravedijomis žinomiausia jų ndash bdquoHaacutemletasldquo

Barugravechas Spinozagrave (lo Benedictus de Spīnōsa 1632ndash1677) ndash žymus olaacutendų filosogravefas

Tarptautiniai žodžiai augziliatilderas ndash vyskupo padėjėjas efegravektas ndash kurios nors veiklos

padarinys as ndash labai išsilavinęs didžiai išprusęs žmogus notatilderas ndash valstybės įga-

liotas pareigūnas atliekantis notatilderinius veiksmugraves tvarkantis ir tvirtinantis dokumentugraves ir jų

tikrumą tablegravetė ndash apvaliotildes ar ovaliotildes fogravermos supresuacuteota vaistų dogravezė praryjama -

tugrave totalitar zmas ndash tokia saacutentvarka kai valstybė kontroliuacuteoja visas gyvenimo sritis

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti agit histriō-nem vaidina

angulus ī n kampas kertė

argūmentum ī n argu-mentildetas įrodymas

beneficus a um gerada-riškas labdaringas palankus maloningas

benignē geraširdiškai pa-lankiai mielai maloniai

causa ae f priežastis byla dalykas reikalas

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēmēns entis beprotis pa-mišęs

dēmentia ae f beprotystė

pamišimas

efficiō effēcī effectum efficere padaryti faciō fēcī factum facere daryti vykdyti atlikti

histriō ōnis m atildektorius

gignō genuī genitum gignere gimdyti būti prie-žastimi genitus a um gi-męs

īgnōrantia ae f nežinoji-mas

malum ī n blogis multus a um daug dau-gelis

mundus ī m pasaulis nātus a um gimęs parō āvī ātum āre ruošti

patria ae f tėvynė profānus a um nepašvę-stas nešvarus bedieviškas nuodėmingas

sacer sacra sacrum pa-švęstas šventas

servō āvī ātum āre saugoti

sine su abl be taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti tamquam taip kaip tarsi lyg

teneō tenuī tentum te-nēre laikyti turėti trīstis e liūdnas vērus a um tikras

29

XXXVIII Schola duodētrīcēsima Trečioji linksniuotė Mišrusis tipas

Sg Pl Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

ars f artis artī artem arte

ars

artēs artium artibus artēs artibus artēs

clades f cladis cladī cladem clade

cladis

cladēs cladium cladibus cladēs cladibus cladēs

mōns m montis montī montem monte

mōns

montēs montium montibus montēs montibus montēs

nox f noctis noctī noctem nocte nox

noctēs noctium noctibus noctēs noctibus noctēs

Mīlitēs Rōmānī ndash vīs imperiī Rōmānī

Rōma magna urbs est Magnus numerus cīvium Rōmānōrum semper in armīs erant

Magnus etiam est numerus mīlitum Rōmānōrum Mīlitēs Rōmāni aut peditēs erant aut

equitēs Rōmānī magnam classem habēbant Multī mīlitēs in classe mīlitābant Rōmānīs nōn

sōlum nāvēs longae sed etiam nāvēs onerāriae erant Nāvis longa cum turrī hostēs Rōmānōs

terrēbant In puppī nāvis gubernātor sedēbat et nāvem gubernābat Cōpiae Rōmānae saepe

terrā marīque hostēs superābant Rōmānī in multīs pugnīs Pūnōs superābant post Graecōs

deinde Gallōs et Dācōs Caesare duce Rōmānī Aegyptum occupāvit Etiam multās regiōnēs

Asiae Minōris occupāvit Imperium Rōmānum multās prōvinciās habet Siciliam

Prōvinciam sive Galliam Narbōnēnsem Galliam Pannoniam Dāciam Thrāciam Britan-

niam Aegyptum Illyriam Macedoniam Syriam Iūdaeam Āfricam Hispaniam Armeniam

et ceterās Clādēs Rōmānōrum rārae fuērunt

Komentaras Prōvincia arba Gallia Narbōnēnsis ndash iki Cegravezario užkariavimų rom nams

priklausiusi Gatildelijos dalis tentilde buvo Narbogravenos miestas (lie Narbonagrave lo Narbōna)

Vocābula

Armenia ae f A Asia Minor Mažoji Azija

auxilium ī n pagaacutelba arma ōrum n gintildeklai

aut arba

Caesar aris m Cegravezaris

calamitas ātis f nelaimė ceterus a um kitas

cīvis is m f pilietis -ė

clādēs is f pralaimėjimas

classis is f laivynas moki-nių klasė

cōpiae ārum f karinės pa-jėgos

Dācia ae f Datildekija deinde iš ten po to

dux ducis m vadas

eques itis m raitelis faciō fēcī factum facere daryti

gubernātor ōris m vairi-ninkas

gubernō āvī ātum āre vairuoti

hostis is m f priešas

Illyria ae f

imperium ī n impegraverija

Iūdaea ae f

longus a um ilgas

Macedonia ae f Makedo-nija

mare is n jūra terra ma-rīque sausumojegrave ir j roje

mīles itis m karys kareivis militō āvī ātum āre eiti karinę tarnybą kareiviauti

multus a um daug dau-gelis

Narbōnēnsis e Narbogravenos

nāvis is f laivas nāvis lon-ga karo laivas nāvis onerā-

ria prekybinis laivas

numerus ī m skaičius nōn sōlum sed etiam ne tik bet ir

occupō āvī ātum āre už- imti

onerārius a um krovinių krovininis

Pannonia ae f Panogravenija

pedes itis m pėstininkas portō āvī ātum āre nešti

post su acc po vėliau

prōvincia ae f prov ncija

pugna ae f kova mūšis

Pūnī ōrum m pugravenai t y kartaginiẽčiai

puppis is f vairatildegalis rārus a um retas

saepe dažnai sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti superō āvī ātum āre vir-šyti nugalėti

urbs urbis f miestas

Thrācia ae f Tratildekija terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

turris is f bokštas veniō vēnī ventum ve-nīre atvykti

30

XXIX Schola ūndētrīcēsima

Sententiae Hērēdem facit Deus nōn homō (Coke) Neque mel neque apēs Neque

opīnione sed natūrā cōnstitūtum est iūs (Cicero) Occāsiō facit fūrem Canēs socium in

culīna nūllum amant Ex pēde Herculem Mollis illa ēducātiō quam indulgentiam vocāmus

nervōs omnēs et mentis et corporis frangit (Quīntilliānus) Doctī ratiōnem artis intelligunt

indoctī voluptātem (Quīntilliānus) Sāl Atticus Ut lupus ovem amat Quī mē amat amat et

canem meum Pāx vōbīscum Nihil sub sōle novī Nōn eacuteadem est aetās nōn mēns

(Horātius) Quī male agit ōdit lūcem Pugna suum fīnem cum iacet hostis habet (Ovidius)

Rūs in urbe (Mārtiālis) Ōtium sine litterīs mors est et hominis vīvī sepultūra (Seneca)

Pallida mors aequō pulsat pede pauperum tabernās Rēgumque turrēs (Horātius) Post

mortem nūlla voluptās Post tenebrās lūx Nē mīrum quod dīvīna natūra dedit agrōs ars

hūmāna aedificāvit urbēs (Varrō) Quālis vītā fīnis ita Sub fīne Sub Iove frīgidō

loz Nota bene Egravedvardas Kogravekas (angl Coke 1552ndash1634 metais) ndash aacutenglų pol tikas ir

garsiausias savo meto teacuteisininkas savo veikalais sukūręs bendrosios arba anglosatildeksų teisės

pagrindus Maacuterkas Terentildecijus Varogravenas (lo Varrō 116ndash27 metais prieš Kristų) ndash

rom nų rašytojas mokslininkas 25 knygų veikalo bdquoLotynų kalbaldquo autorius

Vocābula

aedifico 1 statyti aequus a um lygus

aetās ātis f amžius

ager agrī m dirva laukas agō ēgī āctum agere veikti

Atticus a um Atildetikos

apis is f bitė

ars artis f menas

canis is m f šuo kalė

corpus oris n kūnas cōnstituō cōnstituī cōn-stitūtum cōnstituere nu-spręsti nustatyti

dīvīnus a um dieviškas dō dedī datum dare duoti

doctus a um mokytas

ēducātiō ōnis f auklėjimas švietimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīnis is m galas riba frangō frēgī frāctum

frangere laužti frīgidus a um šaltas Herculēs is m Heratildeklis

hērēs ēdis m f paveldėtojas habeō uī itum ēre turėti

hostis is m f priešas

hūmānus a um žmonių iaceō iacuī ndash iacēre gulėti

indulgentia ae f atlai-dumas

indoctus a um nemokytas intellego lēxī lectum legere pastebėti pažinti su-prasti

ita taip tokiu būdu

Iuppiter Iovis m

iūs iūris n teisė

litterae ārum f literatūragrave mokslas

lūx lūcis f šviesa male blogai

mel mellis n medus

mēns mentis f protas mintis siela

mīrus a um nuostabus mollis e minkštas silpnas

mors mortis f mirtis

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

neque ir ne neque neque nei nei occāsiō ōnis f proga dingstis

ōdī ndash ndash ōdisse neapkęsti omnis e visas kiekvienas

ōtium ī n poilsis laisvalaikis

opīniō ōnis f nuomonė

pažiūra požiūris

ovis is f avis pallidus a um išblyškęs

pauper eris m vargšas

pāx pācis f taika pellō pepulī pulsum pellere stumti varyti mušti

pēs pedis m koja

pugna ae f kova mūšis quālis e koks quod nes

ratiō ōnis f protas veikimo būdas

rūs rūris n kaimas laukai

sāl salis n druska

sōl sōlis m saulė

sepultūra ae f laidotuvės

sine su abl be

socius ī m draugas sąjungi-ninkas bendrininkas

sub su acc ir abl po

taberna ae f trobelė lūšna

tenebrae ārum f tamsa

urbs is f miestas vocō āvī ātum āre šaukti vadinti

voluptās ātis f malonumas džiaugsmas

vīvus a um gyvas

31

XXX Schola trīcēsima Adiectīvum

Trečiosios linksniuotės būdvardžiai

Jau esame susipažinę su pirmosios ir antrosios linksniuotės būdvardžiais

altus a um aukštas gilus angustus a um siauras bonus a um geras ceterus a um kitas laetus a um linksmas lātus a um platus magnus a um didelis malus a um blogas

parvus a um mažas plēnus a um pilnas vīvus a um gyvas

mortuus a um miręs vacuus a um tuščias

āter ātra ātrum tamsus juodas dexter tra trum dešinysis līber era erum laisvas miser era erum varganas nelaimingas niger gra grum juodas pulcher chra chrum gražus ruber bra brum raudonas sinister tra trum kairysis

ferreus a um geležinis idōneus a um įdomus līgneus a um medinis

varius a um įvairus

Pirmosios ir antrosios linksniuotės būdvardžiai yra linksniuojami kaip atitinkamų

linksniuočių giminių daiktavardžiai ndash jų galūnės sutampa

Trečiosios linksniuotės būdvardžiai būna trijų dviejų arba vienos galūnės Tai reiškia kad

jie vardininko linksnyje (nom sg) gali turėti tris ir atitinkamai dvi arba tik vieną formą

Trijų galūnių būdvardžiai

ācer m ācris f ācre n aštrus žodynuose užrašomas ācer ācris ācre aštrus

celeber m celebris f celebre n garsus žodynuose užrašomas celeber bris bre garsus

celer m celeris f celere n greitas žodynuose užrašomas celer eris ere greitas

salūber m salūbris f salūbre n sveikas žodynuose užrašomas salūber bris bre sveikas

Dviejų galūnių būdvardžiai

fortis m f forte n narsus žodynuose užrašomas fortis e narsus

gravis m gravis f grave n sunkus žodynuose užrašomas gravis e sunkus

Vienos galūnės būdvardis

fēlīx m f n laimingas gen sg fēlīcis žodynuose užrašomas fēlīx īcis laimingas

ingēns m f n didžiulis gen sg ingentis žodynuose užrašomas ingēns entis didžiulis

pār m f n lygus vienodas gen sg pāris žodynuose užrašomas pār pāris lygus vienodas

sapiēns m f n išmintingas gen sg sapientis žodynuose užrašomas sapiēns entis išmintingas

Trečiosios linksniuotės būdvardžių linksniavimas

Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl

ācer ācris ācre ācris ācrī ācrem ācre ācrī

ācrēs ācria ācrium ācribus ācrēs ācria ācribus

fortis forte fortis fortī fortem forte fortī

fortēs fortia fortium fortibus fortēs fortia fortibus

pār pāris pārī pārem pār pārī

pārēs pāria

pārium

pāribus pārēs pāria

pāribus

32

XXXI Schola trīcēsima prīma Dēclīnātiō quārta ndash ketvirtoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

frūctus f vaisius frūctūs frūctuī frūctum frūctū

frūctus

frūctūs frūctuum frūctibus frūctūs frūctibus frūctūs

cornū f ragas cornūs cornū cornū cornū

cornū

cornua cornuum cornibus cornua cornibus cornua

lacus m lacūs lacuī lacum lacū

lacus

lacūs lacuum lacubus lacūs lacubus lacūs

1 Išverskite Vergilijaus teksto ištrauką

Hīc sēcūra quiēs et nescia fallere vīta

Divēs opum variārum hīc lātīs ōtia fundīs

Spēluncae vīvīque lacūs hīc frīgida Tempe

Mūgitusque boum mollēsque sub arbore somnī (Vergilius)

Sententiae Multae manūs onus levius faciunt Habet etiam in manū gladium et secūrim sē

autem dē bellō et ā latrōnibus nōn līberat (Vulgāta) Neque semper arcum Tendit Apollo

(Horātius) Nōn est meum contrā auctōritātem senātūs dīcere (Cicero) Prīmus sapientiae

gradus est falsa intelligere Status quō Status in quō Statū quō In statū quō Status quō

ante bellum Sexū fēmina ingeniō vir (Mar jos Teregravezės antkapio epitatildefija Aacuteustrija) Venī

Creātor Spīritus Venī Sancte Spīritus Spīritus prōmptus caro autem infīrma (Vulgāta)

Senātus populusque Rōmānus Alterā manū fert lapidem alterā pānem ostentat (Plautus)

Tarptautiniai žodžiai f nišas ndash greičio varžybų baigmė gubernatildetorius ndash gubernijos

valdytojas humatildeniškas ndash žmoniškas klatildesė ndash pastov mokinių grupė kulinatilderija ndash valgių

gaminimo būdas okupuacuteoti ndash užimti o ndash viešoji nuomonė regiogravenas ndash kraštas

Vocābula

arbor oris f medis

arcus ūs m lankas aacuterka

auctōritās ātis f galia val-džia įtaka autoritegravetas

bellum ī n karas

bōs bovis m f jautis karvė

caro carnis f mėsa kūnas clamō āvī ātum āre šaukti

creātor ōris m kūrėjas dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dīves itis turtingas

domus ūs f namas faciō fēcī factum facere daryti

gradus ūs m žingsnis

gladius ī m kardas fallō fefellī falsum falle-re apgauti sukčiauti klastoti falsus a um apgaulingas melagingas

frīgidus a um šaltas

fundus ī m žemės valda dvaras

ingenium ī n gabumai būdas

infīrmus a um nestiprus intellegō lēxī lēctum le-gere suprasti latrō ōnis m plėšikas samdinys

lacus ūs m ežeras

lapis idis m akmuo lātus a um platus levis e lengvas leve lengvai

līberō āvī ātum āre iš-laisvinti išvaduoti

manus ūs f ranka mollis e minkštas malonus

mūgitus ūs m baubimas maurojimas

necō āvī ātum āre žudyti neque ir ne nescius a um nežinantis nežinomas

onus eris n našta

opēs opum n turtas turtai

ostentō āvī ātum āre iš-

tiesti atkišti rodyti

ōtium ī n poilsis laisvalaikis

pānis is m duona

populus ī m tauta prōmptus a um drąsus

quiēs ētis f poilsis ramybė sanctus a um šventas

secūris is f kirvis sēcūrus a um be rūpesčių ramus

senātus ūs m senatildetas

sexus ūs m lytis

spēlunca ae f gr urvas ola

somnus ī m miegas

spīritus ūs f dvelkimas pūtimas dvasia siela

status ūs m stovėjimas padėtis

Tempē n tendō tetendī tentum tendere tempti varius a um įvairus veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

Sg Pl Nom bōs bovēs Gen bovis boum Dat bovī būbus bōbus Acc bovem bovēs Abl bove būbus bōbus

33

XXXII Schola trīcēsima secunda

Domus Rōmāna

Domūs Rōmānae habēbant multa cubicula ātria ālās cubicula culīnam exedram peristȳlium tabernās tabulīnum trīclīnium et vestibulum Ātrium propter iānuam et vestibulum iacet et umbilīcus domī est Ātrium compluvium et impluvium habet Speciōsae pictūrae parietēs ātriī deacutecorant Cubicula parva conclāvia dormītōria sunt Culīna parva et sublūstris est Hīc fornāx est et ancillae labōrābant Servī cibum in culīnā parābant Propter peristȳlium exedra magna est In parietibus

et solīs vidēmus variās pulchrās pictūras Peristȳ- lium est cavaedium porticibus circumdatum in quō saepe sunt etiam piscīnae statuae silānī plantae Tabernae aediculae viae oppositae sunt in quibus rēs variās vēndunt Tabulīnum cubiculum pecūniae tabulārum et imāginum est Solum tessellātum saepe est (Pagal httpslawikipediaorgwikiDomus_Rōmāna)

Tarptautiniai žodžiai impliugravevijus ndash keturka pis baseinas atildetrijuje kompliugravevijus ndash

angagrave atildetrijaus stogegrave konklavagrave ndash kardinotildelų susirinkimas uždarojegrave patalpojegrave (S ksto koplỹ-

čioje) šaũkiamas poacutepiežiui rinkti ndash vidaus kiemas apjuostas kolonadagrave op

ndash paacutertija ar grugravepė nesutinkanti su daugumotildes nuomone pogravertikas ndash atviras prieangis su ko-

logravenomis ndash keturka pis valgomasis stalas su gultais (clīnē) iš trijų stalo pusių

Vocābula

aedicula ae f kambarėlis

āla ae f sparnas

ancilla ae f tarnaitė vergė

ātrium ī n atildetrijus sveta nė

cavaedium ī n kiemas ro-mėnų namegrave kiemo aikšt

cibus ī m maistas circumdō dedī datum dare dėti aplinkui apsupti

conclāve is n užrakinamas kambarys

cubiculum ī n kambarys miegamasis

compluvium ī n kompliugrave-vijus

culīna ae f virtuvė decorō 1 puošti

domus ūs f namas

dormītōrius a um miego miegamasis cubiculum dor-

mītōrium miegamasis kam-barys

exedra ae f gr eksedragrave pa-sikalbėjimų salė

fornāx ācis f krosnis frustra veltui habeō uī itum ēre turėti

hortus ī m sodas iaceō uī ndash ēre gulėti

iānua ae f durys

imāgō inis f paveikslas

impluvium ī n impliugravevijus labōrō 1 dirbti oppositus a um esantis priešais

parō 1 ruošti

parvus a um mažas

pecūnia ae f turtas pinigai

peristȳlum ī n gr perist lis

pariēs etis m siena

pictūra ae f tapyba pa-veikslas

piscīna ae f baseinas

planta ae f augalas

propter su acc greta arti dėl už

porticus ūs m pogravertikas kolonadagrave dengta galegraverija

pulcher chra chrum gra-žus

saepe dažnai

silānus ī m fontatildenas

solum ī n žemė kambario grindys

speciōsus a um gražus

statua ae f statulagrave sublūstris e silpnai apšvies-tas

taberna ae f kraacuteutuvė smuklė

tabula ae f lenta sąskaitų knyga dokumentildetas

tabulīnum ī n archỹvas

tessellātus a um mozaacuteikos

trīclīnium ī n trikl nijus valgomasis

umbilīcus ī m bamba vi-durys

varius a um įvairus vēndō didī ditum ere parduoti

via ae f gatvė

34

XXXIII Schola trīcēsima tertia Numerālia cardinālia ndash kiekiniai skaitvardžiai

I ūnus a um vienas II duo duae duo du III trēs tria trys IV quattuor keturi V quīnque penki VI sex šeši VII septem septyni VIII octō aštuoni IX novem devyni X decem dešimt

XI ūndecim vienuolika XII duodecim dvylika XIII trēdecim trylika XIV quattuordecim keturiolika XV quindecim penkiolika XVI sēdecim šešiolika XVII septendecim septyniolika XVIII duodēvīgintī aštuoniolika XIX ūndēvīgintī devyniolika XX vīgintī dvidešimt

XXX trīgintā trisdešimt XL quadrāginta keturiasdešimt L quinquāginta penkiadešimt LX sexāginta šešiasdešimt LXX septuāginta septyniasdešimt LXXX octōginta aštuoniasdešimt XC nōnāginta devyniasdešimt C centum šimtas M mille tūkstantis MM duo milia du tūkstančiai

Dē exercitū Rōmānō

Gāius Iūlius Caesar legiōnem ultrā ōrdināvit et compositiōnem celebrem statuit In hāc

nova constitūtiōne octōginta mīlitēs centuriam ductam ab centuriōne explēvērunt Sex

centuriae ūnam cohortem explēvērunt et decem cohortēs ūnam legiōnem ductam ab lēgātō

explēvērunt Quaeque legiō circā sex milia mīlitēs habuit sed cohors prīncipālis dīvīsiō in

proeliō fuit Legiōnēs etiam speciālēs mīlitēs inclūsērunt quī nōn pugnāvērunt sed

stipendia plūra recepērunt Exemplī grātiā aquilifer sīgnum lēgātiōnis aquilam tulit

maximam honōrem habet Sīgnifer minus gravia sīgna tulit et opēs exercitūs administrāvit

Antīquīs tempōribus duōdētrīginta legiōnēs exercitum Rōmānum explēvērunt (Pagal

httpswwwwikiwandcomlaExercitus_Rōmānus)

Tarptautiniai žodžiai administruacuteoti ndash valdyti tvarkyti inkliugravezas ndash intarpas skaidriojegrave

sukiet jusioje dervojegrave (vabzdys gintaregrave) kompoz cija ndash meno kūrinio dalių išdėstymas jų

santykis su v suma konstitugravecija ndash pagrindinis valstybės įstatymas specialugraves ndash susijęs su

kuria nors specialyacutebe išskirtinis ypat ngas stipentildedija ndash pastov pinig nė pašalpagrave

Vocābula

administrō 1 patarnauti tvarkyti valdyti

aquila ae f erelis

aquilifer ī m vėliavnešỹs

cohors ortis f kohorta celeber bris bre garsus įžymus dažnas paplitęs

centuria ae f šimtinė

centuriō ōnis m šimtinin-kas centuriogravenas

compositiō ōnis f sudėji-mas sandara sudėtis

circā su acc apie maždaug

constitūtiō ōnis f sandara nustatymas nutarimas

dīvīsiō ōnis f (pa)dalijimas paskirstymas

ductus a um vedamas vadovaujamas

exemplum ī n pavyzdys exemplī grātiā pavyzdžiui

exercitus ūs m (apmokyta) kariuomenė

expleō plēvī plētum plēre pripildyti sudaryti ferō tulī lātum ferre nešti

gravis e sunkus svarbus habeō uī itum ēre turėti inclūdō clūsī clūsum clūdere uždaryti užrakinti įdėti įterpti

lēgātiō ōnis f pasiuntinys-tė pasiuntinybė legatildeto (kar-

vedžio) padėjėjo pareigybė

lēgātus ī m pasiuntinys le-giograveno vadas Cegravezario laikais

legiō ōnis f legiogravenas magnus a um (māior

ius maximus a um) di- delis

mīles itis m karys kareivis minus mažiau multī ae a (plūrēs a plūrimī ae a) daug dau-gelis

novus a um naujas ōrdinō 1 sustatyti eilėmis išrikiuoti sutvarkyti suskirstyti

opēs opum f turtas prīncipālis e pirminis pa-grindinis svarbiausias

proelium ī n kautynės ko-va mūšis

pugnō 1 kovoti kariauti quisque quaeque quid-que kiekvienas recipiō cēpī ceptum ci-pere imti atgal atsiimti gauti

sīgnifer i m v liavininkas

sīgnum ī n ženklas v liava speciālis e specialugraves ypa-tingas rinktinis

stipendium ī n kareivio al-ga alga atlyginimas karinė tarnyba

ultrā toliau vėliau paskiau

tempus oris n laikas

35

XXXIV Schola trīcēsima quārta Dēclīnātiō quīnta ndash penktoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl faciēs ēī f veidas išvaizda vaizdas

fidēs eī f ištikimybė tikėjimas

glaciēs ēī f ledas

merīdiēs ēī m vidurdienis pietūs

seriēs ēī f eilė

spēs eī f viltis

Nom Gen Dat Acc Abl

diēs m diēī diēī diem diē

diēs diērum diēbus diēs diēbus

rēs f reī reī rem rē

rēs rērum rēbus rēs rēbus

Sententiae Mors ultima līnea rērum est (Horātius) Faciēs Hippocratica Bonus animus in

malā rē dīmidium est malī (Plautus) Vectīgālia nervī sunt reī pūblicae (Cicero) Per diem

Pūnica fidēs Audī vidē tacē sī vīs vīvere in pāce Omnium rērum prīncipia parva sunt

(Cicero) Stultus es rem āctam agis (Plautus) Nam mora dat vīrēs tenerās mora percoquit

ūvās Et validās segetēs quod fuit herba facit (Ovidius) Spēs māter stultōrum Spēs ultima

loz Nota bene Hipokratildetas (gr Ἱπποκράτης lo Hippocratēs) ndash garsiausias aacutentikos

graikų gydytojas 18 gydytojas savo šeimojegrave Gydytojai ir šiandien duoda vadinamąją Hipo-

kratildeto priesaiką Hipokratildeto gydymo metogravedai nusakomi tokiom s sententildecijomis Prīmō nōn

nocēre Natūra sanat medicus cūrat Contrāria contrāriīs cūrantur Sententildecijoje Faciēs

Hippocratica ka bama apie mirštančio žmogaus veidą jį pirmasis aprašė Hipokratildetas

Tarptautiniai žodžiai dekoruacuteoti ndash teikti gražią išvaizdą puošti daacuteilinti edukatildecija ndash

auklėjimas lavinimas švietimas egzempliotilderius ndash vienetas iš daugelio tokių pat daiktų

herbatilderas ndash džiov nti augala l nija ndash bet koks nubrėžtas brūkšnys negravervas ndash skaidulų

pluoštas kuriuo iš smegenų ir į jas eina dirginimas pr ncipas ndash pradinis teiginys

respugraveblika ndash valstybės valdymo fograverma kai valdo išrinkti žmonių atstovai segraverija ndash daiktų

ar reiškinių eilė vestibiugravelis ndash pagalbinė patalpagrave iš kurios įeinama į kitagraves patildetalpas

Vocābula

agō ēgī āctum agere va-ryti vesti veikti

animus ī m siela dvasia audiō īvī ītum īre klau-syti

dīmidium ī n pusė dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dō dedī datum dare duoti

contrārium ī n priešingy-

bė contrāria contrāriīs skirt ngos (l gos) skirt ngais (vaacuteistais)

cūrō 1 rūpintis slaugyti gy-

dyti cūrantur praes ind

pass 3 pl yra gyacutedomi (-os)

faciō fēcī factum facere daryti

herba ae f žolė želmuo žalumynai

Hippocraticus a um Hipokratildeto hipokratildetiškas

līnea ae f lininis siūlas vir-velė riba

malum ī n blogis

medicus ī m gydytojas

mora ae f užrukimas gai-šatis laiko tarpas trukmė

mors mortis f mirtis

nam nes

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

noceō nocuī nocitum

nocēre kenkti omnis e visas kiekvienas parvus a um

pāx pācis f taika percoquō percoxī perco-xum percoquere išvirti iškepti subrandinti

prīncipium ī n pradžia pa-grindas

Pūnicus a um pugravenų t y kartaginiẽčių pugraveniškas

sanō 1 gydyti

seges etis f pasėlỹs pasėt java

sī jei stultus a um kvailas rēs pūblica valstybė res-pugraveblika

taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti tener a um švelnus min-kštas jaunas gležnas

ultimus a um tolimiau-sias paskutinis

ūva ae f vynuogė validus a um sveikas stip-rus didelis tinkamas

vectīgal ālis n mokestis

rintildekliava pl patildejamos

videō vīdī vīsum vidēre matyti

vīs ndash f jėga vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

36

XXXV Schola trīcēsima quīnta

Narrātiō Aenēae (I)

Aenēas narrat dē ruinā Trōiae Sed subitō post decem annōs Graecī nōn iam ante Trōiam

erant Ūnō diē ōra maris dēserta erat Castra hostium dēserta erant Tantum equus līgneus

ante portam stat Portās urbis aperimus relinquimus urbem ad castra īmus tentōriaque

ducum Graecōrum īnspicimus Equus magnus nōs terret Quid est Aut spēs aut perniciēs

Quid facere dēbēmus Nōbīs līs erat Alterī equum dēlēre cupiēbant quod nōnnūllī

dīcēbant bdquoIn equō armātī virī sē condunt In animō habent nocte exīre et urbem intrāre et

delēre nōsque necāreldquo Alterī equum in urbem dūcere volēbant Fāma enim erat bdquoSī nōs

equum in urbem dūcimus quondam bellō Graeciam vincimusldquo

1 Atsakykite į klausimus

1 Quis dē ruinā Trōiae narrat 2 Quot annōs Graecī apud Trōiam erant 3 Quid fēcērunt

Graecī ante portam Trōiānam 4 Terret equus magnus Trōiānōs 5 Quī sunt in equō et dē

quā causā

Sententiae Equus Trōiānus Trōia fuit (Propertius) Equō nē crēdite Teucrī (Vergilius)

loz Nota bene Segravekstas Prope cijus (lo Propertius 47ndash15 metais prieš Kristų) ndash

garsus egravetas iš Ugravembrijos parašęs keturias elegravegijų knygas

Vocābula

Aenēas ae n alter era erum kitas ant-ras alter alter vienas kitas

animus ī m siela dvasia

annus ī n metai aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti armātus a um ginkluotas

castra ōrum n stovykla

condō condidī conditum condere įkurti cupiō īvī ītum ere trokšti dēbeō dēbuī dēbitum dēbēre privalėti dēleō ēvī ētum ēre su-naikinti

dēsertus a um tuščias iš-tuštėjęs

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

diēs diēī m diena dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

dux ducis m vadas

enim mat juk nes eō iī ītum īre eiti

equus ī m arklys exeō iī ītum īre išeiti faciō fēcī factum facere daryti

fāma ae f kalbos paskalos gandas

habeō uī itum ēre turėti in animō habere ketinti

hostis is m f priešas svetimšalis

īnspiciō spexī spectum spicere žiūrėti stebėti intrō āvī ātum āre įžengti

līgneus a um medinis

līs lītis f ginčas

mare maris n jūra

narrātiō ōnis f pasakojimas narrō 1 pasakoti necō 1 žudyti nōnnūllus a um kai kuris

nox noctis f naktis

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

perniciēs ēī f pražūtis

porta ae f vartai durys quondam kitados kadaise quot kiek relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis

subitō staiga tantum tiek tik

tentōrium ī n palapinė terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

Trōia ae f Trojagrave Trōiānus a um Trogravejos

Trōiānī ōrum m ubi kai kur

urbs is f miestas

vincō vīxī victum vin-cere nugalėti volō voluī ndash velle norėti

37

XXXVI Schola trīcēsima sexta Narrātiō Aenēae (II)

Sacerdōs Lāocoōn autem ab arce dēcurrit et procul clāmat bdquoO miserī insānī estis Graecīs

crēditis Equum reliquērunt excidiō urbisldquo et magnā vī hastam in equum torsit Est

gemitus sed nōn audīmus Subitō dē Tenedō īnsulā quae ante Trōiam est duo serpentēs

ōrae appropinquant et in duōs fīliōs Lāocoontis invādunt eōs necant et edunt Lāocoōn

iuvāre temptat sed eum quōque serpentēs necant Nōs territī sumus nam sine dubiō deī

īrātī sunt et Lāocoontem pūnivērunt Aperimus portās et dūcimus equum in urbem Posteā

edimus et bibimus et multā nocte somnum altum capimus

Vocābula

altus a um aukštas gilus arx arcis pilis tvirtovė aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti appropinquō 1 prisiartinti audiō īvī ītum īre girdėti autem tačiau bibō bibī bibere gerti capiō cēpī captum ca-pere imti clāmō āvī ātum āre šaukti

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēcurrō (cu)currī cur-sum currere bėgti žemyn nusileisti

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dubium ī n abejonė

dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

equus ī m arklys edō ēdī ēsum ēsse

(edere) valgyti ėsti

excidium ī n sugriovimas sunaikinimas žuvimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīlius ī m sūnus

gemitus ūs m dejavimas īnsānus a um beprotis pamišęs

īnsula ae f sala intrō āvī ātum āre įžengti invādō invāsī invāsum invādere įsibrauti užpulti īrātus a um supykęs

iuvō 1 padėti pagelbėti

Lāocoōn ontis m Laoko-ograventas

mare maris n jūra miser era um vargšas necō 1 žudyti

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

posteā po to paskui vėliau procul toli tolyn

pūniō īvī ītum īre bausti quōque taip pat relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

sacerdōs ōtis m žynys

serpēns entis m f gyvatė

sine su abl be

somnus ī n miegas stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis subitō staiga tantum tiek tik

Tenedus ī m Tegravenedas sala tōrqueō torsī tortum torquēre sukti kreipti terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti territī įbauginti temptō 1 mėginti bandyti

urbs is f miestas

vis ndash f jėga

Plūsquamperfectum

Plūsquamperfectum indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-era-m ōrnāv-erā-s ōrnāv-era-t ōrnāv-erā-mus ōrnāv-erā-tis

ōrnāv-era-nt

habu-era-m habu-erā-s habu-era-t habu-erā-mus habu-erā-tis

habu-era-nt

lēg-era-m lēg-erā-s lēg-era-t lēg-erā-mus lēg-erā-tis

lēg-era-nt

cēp-era-m cēp-erā-s cēp-era-t cēp-erā-mus cēp-erā-tis

cēp-era-nt

vēn-era-m vēn-erā-s vēn-era-t vēn-erā-mus vēn-erā-tis

vēn-era-nt

1 Išverskite sakinius

1 Hodiē iam librum legī quem herī dederās 2 Promētheus hominēs servāvit quōs

Iuppiter necāre cōnstituerat 3 Ut fēcerās ita habēs 4 Causa bellī fuit quod Rōmānī

agrum Sabīnum vastāvērunt Vocābulum vastō 1 siaubti

38

XXXVII Schola trīcēsima septima Mercurius Dīdō et Aenēas

Mercurius Aenēam vīdit gerere pulchram vestem Pūnicam quam Dīdō eī libenter dōnāverat Itaque nūntius Iovis stupuit deinde ad Aenēam celeriter accessit bdquoAudī Aenēas Iuppiter mē mīsit tē monet Quid hīc facis Cūr eō locō tē tam improbē geris Cōgitā dē fātō tuō Hīc iūcundē vīvere tibi nōn licet Relinque Carthāginem nam Italiam petere debēs Posterīs tuīs illic novam patriam parāldquo Verba Mercuriī Aenēam vehementer terruērunt Itaque vir pius quī imperiō Iovis semper pāruerat cōnsilium cēpit fugam petere et regiōnēs Pūnicās relinquere Statim comitēs ad lītus vocāvit eōs classem et arma parāre iussit At Dīdō quae cōnsilia Aenēae iam animadverterat eum verbīs flectere temptāvit et dīxit bdquoCūr mē tam turpiter fallis Cūr fugere properās cūr tam crūdēlis es Nunc dolum tuum perspēxīldquo Postquam Dīdō diū tacuit tristī vōce adiēcit bdquoTibi nimis crēdidī nam tē amāvīldquo Aenēas autem quem Mercurius dē fātō monuerat graviter gemuit bdquoNumquam tibi conūbium prōmīsī Cōgitā deōs vītam meam regere Iuppiter pater deōrum hominumque mē novam patriam quaerere iussit Etiam Trōiam nōn meā sponte relīquī Anchises pater in somnō mē in Italiam īre monuit Dēsine mē tēque querēlīs tuīs vexāre Italiam nōn meā sponte petōldquo Vocābula

accēdō accessī accessum

accēdere prieiti prisiartinti adiiciō adiēcī adiectum adiicere pridurti

animadvertō 3 atkreipti dėmesį sekti

arma ōrum n ginklai audiō 4 klausyti girdėti

Carthāgō inis f Kartatildegina capiō 3 imti celeriter greitai

classis is f (karo) laivynas cōgitō 1 mąstyti galvoti

comes itis m palydovas bendrakeleivis

cōnsilium ī n nutarimas patarimas

conūbium ī n santuoka crēdo 3 tikėti crūdēlis e žiaurus cūr kodėl debeō 2 privalėti

deinde iš ten po to dēsinō siī situm sinere liautis dīcō 3 sakyti

Dīdō ōnis f Didogravenė diū ilgai

dolus ī m klasta dōnō 1 dovanoti faciō 3 daryti fallō fefellī falsum fal-lere apgauti suklaidinti

fātum ī n likimas

flectō flexī flectum

flectere lenkti

fuga ae f bėgimas fugiō fūgī fugitum fu-gere bėgti graviter sunkiai gerō gessī gestum gere-re nešti nešioti vesti gemō uī itum ere dūsauti

illic ten

imperium ī n įsakymas improbē nedorai intrō āvī ātum āre įžengti itaque taigi todėl tad

iubeō iussī iussum iubē-re liepti įsakyti iūcundē maloniai linksmai libenter mielai licet licuit ndash licēre lei-džiama galima

lītus oris n (jūros) krantas

locus ī m vieta

Mercurius ī m Merkugraverijus moneō 2 priminti įspėti mittō 3 siųsti nimis per daug pernelyg numquam niekada

nūntius ī m pasiuntinys ži-nia

pāreō uī ndash ēre paklusti parō 1 ruošti perspiciō spēxī spectum spicere įžiūrėti suprasti petō īvī ītum 3 vykti

pius a um pamaldus doras

posterī ōrum m ainiai postquam po to kai prōmittō 3 pažadėti properō 1 skubėti Pūnicus a um pūnų pū-niškas

quaerō quaesīvī quesī-tum querere ieškoti

querēla ae f aimana dejonė

regiō ōnis f šalis kraštas regō rēxī rēctum regere valdyti

relinquō 3 palikti servō āvī ātum āre saugoti

sponte suā savo noru statim tučtuojau bematant stupeō stupuī stupēre sustoti būti nustebusiam taceō 2 tylėti

tam taip temptō 1 bandyti terreō 2 gąsdinti trīstis e liūdnas turpiter bjauriai šlykščiai vehementer smarkiai karš-tai stipriai labai

vestis is f drabužis vexō 1 mėtyti vyti ginti vīvō 3 gyventi vocō 1 šaukti kviesti volō voluī ndash velle norėti

vōx vōcis f balsas

39

XXXVIII Schola duodēquadragēsima Futūrum II indicātīvī āctīvī

Futūrum II indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-er-ō ōrnāv-er-i-s ōrnāv-er-i-t

ōrnāv-er-i-mus ōrnāv-er-i-tis ōrnāv-er-i-nt

habu-er-ō habu-er-i-s habu-er-i-t

habu-er-i-mus habu-er-i-tis habu-er-i-nt

lēg-er-ō lēg-er-i-s lēg-er-i-t

lēg-er-i-mus lēg-er-i-tis lēg-er-i-nt

cēp-er-ō cēp-er-i-s cēp-er-i-t

cēp-er-i-mus cēp-er-i-tis cēp-er-i-nt

vēn-er-ō vēn-eri-s vēn-eri-t

vēn-er-i-mus vēn-er-i-tis vēn-er-i-nt

1 Išverskite sakinius

1 Legam epistolam tuam quam mihi scrīpseris 2 Ut fēceris ita habēbis 3 Quid ēgerimus

scietis 4 Ut fēceritis ita habēbitis 5 Sī meīs cōnsiliīs parueris salvus eris 6 Crās librum

legēs quam dederō 7 Cum Phillippus dominus Macedoniae Lacaedemoniīs scrīpserat bdquoSī

in Lacōnicam vēnerō terram vestram vōs exigamldquo Lacaedemoniī respondērunt bdquoSīldquo

8 Ūnus homō servum genere Lacaedemonium interrogāvit bdquoProbusne eris sī tē emerōldquo

Servus respondit bdquoEtiam sī nōn emerisldquo

loz Nota bene Didogravenė (lo Dīdō) ė Pigmaliograveno sesuo Sich jo

žmona Kartatildeginos įkūrėja ir karalienė En jas (lo Aenēas) Anch so ir Afrod tės sūnus

legendinis rom nų protėvis Laokoograventas (gr Λαοκόων lo Lāocoōn) Poseidograveno žynys

Trogravejoje bandęs įtikinti troj nus nepriimti gra kų dovanotildes ndash medinio arklio ir už tai kartugrave su

sūnumis pasmaugtas Poseidograveno pasiųstų gyvačių Lakogravenija (γρ Λακονική lo Lacōnica)

ndash kitaip Spaacuterta Lakedaimogravenas (gr Λακεδαίμων lo Lacedaemōn) ndash Peloponegraveso

pugravesiasalio sritis ir to paties pavadinimo jos sogravestinė kitaip Spaacuterta lakedaimoniẽčiai (gr

Λακεδαίμωνιοι lo Lacedaemoniī) ndash Lakedaimograveno gyventojai arba spartiẽčiai

Makedogravenija (gr Μακεδονία lo Macedonia) ndash šalis tarp Tesatildelijos ir Tratildekijos (AV)

Tarptautiniai žodžiai epistolatilderinis ndash laišk (pavyzdžiui epistoliatilderinis palikimas ndash

laiška ) fugagrave ndash trij ndash keturi balsų mugravezikos kūrinys vieno ba so tegravemą nustatyta tvarka

kartoja kiti balsai kons liumas ndash gydytojų pasitarimas kuriamegrave tikslinama ligos diagnogravezė

(ligos nustatymas) svarstoma ligonio būklė gydymo būdai ir priemonės lakograveniškas ndash

trumpas aacuteiškus glaustas (apie ka bą st ilių) perspektyvagrave ndash kūnų vaizdavimo plokštumojegrave

būdas pagrįstas spindulia s iše nančiais iš vieno taško respondentildetas ndash asmuo atsakinė-

jantis į tyrėjo ankegravetos klaacuteusimus

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti

cōnsilium i n nutarimas patarimas

crās rytoj cum kai

dominus ī m šeimininkas ponas valdovas viešpats

epistola ae f laiškas etiam taip pat net ir

exigō exēgī exāctum

exigere išvaryti išvyti emō ēmī ēmptum eme-re pirkti

genus eris n giminė pader-mė r šis

interrogō 1 klausti

Lacedaemoniī ōrum m lakedaimoniẽčiai spartiẽčiai

Lacōnica ae f Lakogravenija

liber librī m knyga

Macedonia ae f Makedograve-

nija

-ne ar pareō uī ndash ēre paklusti

Phillippus ī m Pilỹpas probus a um doras respondeō spondī spōn-sum spondēre atsakyti salvus a um sveikas sī jei jeigu

servus ī m vergas

40

XXXIX Schola ūndēquadrāgēsima Rapīna Sabīnārum

Iam Rōmulus et Remus Rōmam condiderant sed Rōmae parvus numerus fēminārum erant

Itaque Rōmānī lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt Cum lēgāti dīxērunt bdquoFēminās nōn habēmus

Date nōbīs in mātrimōnium fīliās vestrās Sī fīliās vestrās dederitis vōbīs grātiās agēmusldquo ndash

Sabīnī respondērunt bdquoNostrās fīliās nōn vōbīs ēducāverāmusldquo Tum Rōmānī dolō Sabīnās

accēpērunt Itaque iterum lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt et ad lūdōs pūblicōs Rōmam Sabīnōs

ūnā cum mātrōnīs fīliābusque invītāvērunt bdquoCum Rōmam vēneritis lūdōs pūblicōs spec-

tābitisldquo Cum Sabīnī ūnā cum mātrōnīs fīliābusque Rōmam vēnērunt Rōmānī fīliās Sabī-

nōrum raptāvērunt Rapīna Sabīnārum fuit causa bellī Diū Sabīnī cum Rōmānīs pugnā-

verant cum fīliae Sabīnōrum inter Rōmānōs et Sabīnōs sē coniēcērunt et ōrāvērunt bdquoIn nōs

vertite īrās nōs causa bellī sumus Sī vōs propinquī nostrī vīceritis nōs viduae vīvēmus sī

autem Rōmānī vīcerint nōs orbae erimus Cum igitur nōs necāveritis bellum fīniētisldquo

Verba Sabīnārum Rōmānōs Sabīnōsque movērunt Itaque bellum fīnīvērunt Rōmānī

Sabīnōs in oppidum suum recēpērunt et Sabīnī cum Rōmānīs sē coniūnxērunt (EL)

Komentaras Sab nai (lo Sabīnī) ndash itatildelikų gentis gyvenusi Latildecijuje (lo Latium) ir

Ugravembrijoje (lo Umbria) Įkūrus Rogravemą dalis sab nų susijungė su rom nais o kiti gyvenę

kalnuosegrave jiems priešinosi III amžiuje prieš Kristų rom nai nukariavo visagraves sab nų žemegraves ir

sab nams suteikė Rogravemos pilietybę T tas L vijus (lo Titus Livius) rom nų istograverikas aprašė

rom nų ir sab nų konfl ktą dėl moterų Po šio konfl kto abiejų genčių valstybės susijungė ir

sab nų karalius T tas Tatildecijus (lo Titus Tatius) valdė drauge su Rogravemulu vedusiu sab nę

Hers liją (lo Hersilia) Mokslininkai spėja kad sab nai Rogravemoje yra gyvenę Kvirinatildelio

(Quirīnālis collis) Viminatildelio (Vīminālis collis) ir Eskv lijų (Esquilīae) kalvosegrave

Vocābula

accipiō cēpī ceptum ci-pere priimti gauti autem tačiau

bellum ī n karas

causa ae f priežastis

collis is m kalva coniiciō iēcī iēctum iicere įmesti pulti sē con-

iicere mestis condō condidī condi-tum condere įkurti

coniungō iūnxī iūnc-tum iungere sujungti sē coniungere susijungti cum kai kol dīcō 3 sakyti dō dedī datum dare duoti

dolus ī m klasta

diū ilgai ēducō 1 auklėti šviesti eō iī ītum īre eiti faciō fēcī factum facere

daryti

fēmina ae f mόteris

fīlia ae f duktė iam jau invītō 3 kviesti

īra ae f pyktis itaque taigi todėl tad iterum antrąsyk

lēgātus ī m pasiuntinys

lūdus ī m žaidimas pl žai-dynės

mātrimōnium ī n santuo-ka in mātrimōnium dare vesti

mātrōna ae f matronagrave kil-minga mόteris

mittō 3 siųsti moveō 2 judinti paveikti necō 1 žudyti

oppidum ī n miestas

orba ae f našlaitė propinquus a um artimas

pl propinquī artimieji

pūblicus a um viešas pugnō 1 kovoti kautis ōrō 1 kalbėti melsti prašyti

rapīna ae f pagrobimas raptō 1 pagrobti recipiō cēpī ceptum cipere paimti atga atsiimti respondeō 2 atsakyti spectō 1 stebėti sī jei jeigu tum tada

ubi kai kur

teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti ūnā kartu drauge išvien veniō 4 atvykti vertō vertī versum ver-

tere versti čia atsukti

vidua ae f našlė vincō vīcī vīctum vin-cere nugalėti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

41

XL Schola quadrāgēsima

Initium bellī Gallicī

Helvētiī fīnēs suōs quī angustī sunt relinquere et per prōvinciam nostram iter facere cōnstituunt Explōrātōrēs cōnsilium hostium Caesarī nūntiant Caesar magnīs itineribus ab urbe in Galliam ulteriōrem contendit et incrēdibilī celeritāte ad Genavam pervenit Helvētiī lēgatōs ad eum mittunt nōbilēs cīvēs quī eius voluntātem petunt sed Caesar id nōn concēdit et eā legiōne quam sēcum habet mīlitibusque fortibus quī ex prōvinciā conveniunt ā lacū Lemannō quī in flūmen Rhodanum īnfluit ad montem Iūram quī fīnēs Sēquanōrum ab Helvētiīs dīvidit mūrum in altitūdinem pedum sēdecim fossamque perdūcit eōque modō Helvētiōs itinere prohibet (Buchner)

Sententiae Virtūs Rōmāna constat ex hīs virtūtibus disciplīna pietās fidēs gravitās

paupertās cōnstantia Nōn nōbīs sōlum nātī sumus (Cicero) Nōn fōrmōsus erat sed erat

fācundus Ulixēs (Ovidius)

Komentaras Gatildejus Jugravelijus Cegravezaris (lo Caesar) aprašo Gatildelijos užkariavimą savo bdquoGatildelų karo užrašuoseldquo (lo Commentāriī dē bellō Gallicō) Karas prasideda nuo susidūrimo su gatildelų tauta helvegravetais (lo Helvētiī) gyvenusiais teritograverijoje kur yra dab Šveicatilderija Helvegravetai norėjo palikti savo žemegraves ir persikelti į vatildekarus prie Okeatildeno (lo Ōceacuteanus dab Atlaacutento vandenyacutenas) ą

Vocābula

altitūdō inis f aukštis

angustus a um siauras

bellum ī n karas

celeritās ātis f greitumas concēdō cessī cessum cēdere trauktis užleisti

cōnstantia ae f pastovu-mas patvarumas išfvermė

cōnstituō stituī stitu-tum stituere nuspręsti nustatyti

contendō tendī tentum tendere įtempti stengtis skubėti siekti

conveniō 4 sueiti susirinkti

disciplīna ae f drausmė

dīvidō dīvīdī dīvīsum dīvidere dalyti skaldyti

explōrātor ōris f žvalgas faciō 3 daryti iter facere keliauti

fācundus a um iškalbin-gas kalbus šnekus

fidēs eī f tikėjimas ištiki-mybė

fīnis is m galas baigmė

riba pl sienos šalis kraštas

flūmen inis n upė

fōrmōsus a um gražus

dailus

fortis e narsus stiprus

fossa ae f griovys

Gallicus a um galų gališ-kas

Genava ae f Genavagrave dab Ženevagrave

gravitās ātis f sunkumas rimtumas orumas būdo tvirtumas

Helvētiī ōrum m helvegravetai

hostis is m priešas svetim-šalis

incrēdibilis e neįtikimas īnfluō flūxī flūxum fluere įtekėti

initium ī n pradžia

iter itineris n kelias

Iūra ae m J ra kalnai

lacus ūs m ežeras

legiō ōnis f legiogravenas

Lemannus ī m (ežeras) Le-matildeno (dab Ženegravevos) ežeras

mīles itis m karys kareivis mittō 3 siųsti

modus ī m būdas

mōns montis m kalnas kalnynas kalnai

mūrus ī m siena

nātus a um gimęs

nōbilis e kilmingas kilnus nūntiō 1 pranešti

paupertās ātis f neturtas perdūcō 3 išvesti nuvesti

pēs pedis m koja pėda petō īvī ītum ere ieškoti siekti prašyti vykti

pietās ātis f pamaldumas pagarba

prohibeō hibuī hibitum hibēre neleisti uždrausti

prōvincia ae f provincija -que ir

relinquō 3 palikti

Rhodanus ī f Rodatildenas dab Ronagrave

sēdecim šešiolika

Sēquanī ōrum m sekvatildenai sōlum tikti tik

Ulixēs is m Odis jas ulterior ulterius esantis anoj pusėj tolimesnis

urbs is f miestas perveniō 4 atvykti

virtūs ūtis f vyriškumas narsumas dorybė

voluntās ātis f valia noras sutikimas

42

Page 8: HORTUS LATINUS PARS TERTIA - lm€¦ · IV. Schola quārta. Sententiae. Prōnōmina - įvardžiai Prōnōmina dēmōnstrātīva – parodomieji įvardžiai hic, haec, hoc šitas,

7

VII Schola septima Alphabētum Graecum (repetītiō)

Raidės Pavadinimas Transkripcija Tarimas

Α α Ἄλφα Alpha a

B β Bῆτα Bēta b

Γ γ Γάμμα Gamma g ŋ

Δ δ Δέλτα Delta d

E ε Ἒ ψῑλον Epsīlon ĕ

Z ζ Zῆτα Zēta dz

H η Ἦτa Ēta ē (ė)

Θ θ Θῆτα Τhēta th (t)

I ι Ἰῶτa Iōta i

K κ Κάππα Kappa k

Λ λ Λάμβδα Lambda l

M μ Mῦ Muuml m

N ν Nῦ Nuuml n

Ξ ξ Ξεῖ Ksī ks

O o Ὂ μῑκρόν Omīkron ŏ

Π π Πεῖ (Πῑ) Pī p

Ρ ρ Ῥῶ Rhō r

Σ σ ς Σίγμα Sigma s

T τ Tαῦ Tau t

Υ υ ῍Υ ψῑλόν Uumlpsīlon uuml (iu)

Φ φ Φεῖ (Φῑ) Phī ph (f)

Χ χ Χεῖ (Χῑ) Chī kh (ch)

Ψ ψ Ψεῖ (Ψῑ) Psī ps

Ω ω ῏Ω μέγα Ōmēga ō

Tarptautiniai žodžiai akadegravemija (gr Ἀκαδημία lo Acadēmia) ndash m tinio

herogravejaus Akadegravemo giraitėje Platograveno įkurtagrave filosogravefinė mokyklagrave veikusi 387 metais prieš

Kristų ndash 529 metais po Kristaus dabar aukščiausių mokslo ar meno įstaigų draugijų aukš-

tųjų mokyklų pavadinimas biologravegija (gr βίος gyvenimas gr λόγος mokslas) ndash mokslas

tiriantis gyvybę ir jos d snius Jerogravenimas (gr Ἱερώνυμος) ndash asmens vardas iš gr ἱερός

šventas gr ὄνυμα vardas filologravegija (gr φιλέω myliu gr λόγος žodis mokslas) ndash kalboacute-

tyra filosogravefas (gr φιλέω myliu σοφία išmintis) ndash filosogravefijos special stas mąstytojas filo-

sogravefija ndash mokslas tiriantis bendruacuteosius d snius f zika (gr φύσις gamta) ndash mokslas tiriantis

bendrąsias mategraverijos (mẽdžiagos ir lauko) savyacutebes sandarą ir judėjimo d snius lic jus

(gr Λύκειοv iš Apolograveno epitegraveto Λύκειος vilkų žudytojas lo Lycēum) ndash vidurinė ar aukš-

tesnioji mokyklagrave logravegika (gr λογική) ndash mokslas tiriantis mąstymo d snius ir jų fogravermas

metaf zika ndash (gr μετά τα φυσικά (tai kas) po f zikos) filosogravefijos dalis tirianti anapus nę

būtį meteorologravegija ndash mokslas tiriantis atmosfegraverą ir jos reiškinius mugravezika (gr Μοῦσα

mūzagrave) ndash meno šakagrave reiškiamagrave garsais poegravetas (gr ποιητής) ndash poegravezijos kūrėjas poegravetika (gr

ποιητική) ndash mokslo šaka tirianti literat ros fogravermas pol tika (gr τά πολιτικά pogravelio reikalai

arba menas valdyti valstybę) ndash bendro žmonių gyvenimo visuomenėje tvarkymo veiklagrave

8

VIII Schola octāva

Dē Germāniā et Germānīs antīquiīs

Germānia antīqua in mediā Eurōpā erat Germānī trāns Rhēnum incolēbant In Germāniā

silvae magnae erant plēnae bestiīs ferīs Praecipuē magna Hercȳnia silva erat ut Caesar in

commentāriīs suīs dē bellō Gallicō scrīpsit Hercȳnia silva ferē ā Rhēnō ad terram Dācōrum

patēbat Incolae Germāniae antīquae bellicōsī erant Virīs Germānōrum figūra magna capil-

līque longī et flāvī erant Fēminae pulchrae et probae līberī autem Germānōrum rōbustī et

impigrī erant Oppida Germānīs antīquīs nōn erant Germānī in silvīs magnīs habitābant

Gladiī scūta et hastae arma Germānōrum erant Membra virōrum Germānōrum magna et

rōbusta animī autem dūrī et asperī erant

1 Atsakykite į klausimus

Ubi erat Germānia antīqua Ubi Germānī incolēbant Quid Hercȳnia erat Ubi Hercȳnia

erat Erantne Germānīs antīquīs oppida Ubi Germānī antīquī habitābant

Tarptautiniai žodžiai agitatildetorius ndash agituacuteojantis žmogus c rkas ndash senovės Rogravemoje

vieta jojimo varžyboms vežimų lenktynėms ir kitoms pramogoacutems pastatas ar palapinė cirko

vaidinimams meno šakagrave pagrįstagrave jėgotildes ir miklugravemo demonstratildevimu fatildektas ndash tikras

nepramanytas įvykis atsitikimas reiškinys figūragrave ndash žmogaus kūno sudėjimas propogravercijos

komentatilderas ndash aacuteutoriaus knygos leidėjo ar rengėjo paaacuteiškinamosios patildestabos magnatildetas ndash

LDK Leacutenkijoje ir Ventildegrijoje stambus žemvaldỹs popul stas ndash pol tikas veikiantis liau-

džiai patinkančiais šūkiais kad užsitikrintų jos patilderamą per rinkimugraves pregravemija ndash apdova-

nojimas už ypat ngus kokiotildes nors veiklotildes laimėjimus ar nuopelnus pap ldomas atlyginimas

priemoka už gerą darbą senatildetorius ndash senatildeto narỹs V ktoras ndash asmens vardas

loz Nota bene Hercȳnia silva Haacuterco miškas Haacuterco kalnai dabar yra Vokiet joje Žemu-

t nės Saksogravenijos ir Tiur ngijos žẽmėse (aukščiausias Brogravekeno kalnas 1141 metras) Hercȳ-

nia silva antikos laikais tęsėsi per V durio Eurogravepą nuo Dunotildejaus aukštupio iki Datildekijos

Tosegrave viẽtose nuo seniausių laikų gyveno ke tų gentys Vardą lo Hercȳnia mokslininkai

kildina iš kelt Perkūnija šis žodis g miniškas lie perk nas ir jo vẽdiniui perk nija

loz Nota bene Maacuterkas Valegraverijus Marciatildelis (lo Mārtiālis 43ndash104 metais) ndash rom nų

poegravetas išgarsėjęs epigratildemomis ndash trumpais sąmoj ngais g riamojo ar pe kiamojo turinio

eilėraščiais

Vocābula

animus ī m siela dvasia

arma ōrum n gintildeklai asper era erum šiurkštus autem tačiau

commentārium ī m užra-šai pastabos komentatilderas

bellicōsus a um karingas

bellum ī n karas

bestia ae f žvėris

capillus ī m plaukas plaukai

dūrus a um kietas tvirtas

Dācī ōrum m datildekai ferē beveik

ferus a um laukinis

figūra ae f išvaizda pavi-dalas

flāvus a um geltonas Gallicus a um gatildelų habitō āvī ātum āre gy-venti

hasta ae f ietis Hercȳnia silva Haacuterco miškas impiger gra grum veiklus incolō coluī cultum ere gyventi (kamegrave)

līberī ōrum m vaikai

membrum ī n sąnarys

oppidum ī n miestas pateō patuī patēre tęstis plēnus a um pilnas praecipuē ypač probus a um doras

Rhēnus ī m Re nas

rōbustus a um tvirtas scrībo scrīpsī scrīptum scrībere rašyti

scūtum ī n skydas sum fuī ndash esse būti

vir virī m vyras

9

VIII Schola octāva REPETĪTIŌ Dēclīnātiō tertia

Trečioji linksniuotė priebalsinis tipas

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

peccātor m peccātōris peccātōrī peccātōrem peccātōre peccātor

leō m leōnis leōnī leōnem leōne leō

legiō f legiōnis legiōnī legiōnem legiōne legiō

virtūs f virtūtis virtūtī virtūtem virtūte virtūs

cīvitās f cīvitātis cīvitātī cīvitātem cīvitāte cīvitās

flūmen n flūminis flūminī flūmen

flūmine flūmen

Nom Gen Dat Acc

Abl Voc

peccātōrēs peccātōrum

peccātōribus peccātōrēs

peccātōribus peccātōrēs

leōnēs leōnum

leōnibus leōnēs

leōnibus leōnēs

legiōnēs legiōnum

legiōnibus legiōnēs

legiōnibus legiōnēs

virtūtēs virtūtum

virtūtibus virtūtēs

virtūtibus virtūtēs

cīvitātēs cīvitātum

cīvitātibus cīvitātēs

cīvitātibus cīvitātēs

flūmina flūminum

flūminibus flūmina

flūminibus flūmina

Sententiae Ego sum quī sum (Vulgāta ndash hebr YHWH) Hīc iacet peccātor (apie Myacutekolą

Kaz mierą Patildecą LDK didįjį egravetmoną Vilniaus Šv Petro ir Povilo bažnyčia) Alma māter

Vilnensis (Universitegravetas teikia dvasinį pẽną) Māter Misericordiae Sub tuum praesidium

cōnfugimus (Aušrotildes Va tų koplyčios įrašas) Littera occidit Spīritus vīvificat (VU

Filologravegijos fakultegravetas) Suō nōmine Suō tempore Sub lēge lībertās Cīvītās Deī

(Augustīnus) Virtūs prīma ndash compescere linguam (Catō)

loz Nota bene Tetragramagrave YHWH Jatildehvė (hebr יהוה YHWH) gr ἐγώ εἰμι ὁ ὤν lo

Ego sum quī sum yra Dievo įvardijimas Sẽnojo Testamentildeto Išėj mo knỹgoje (3 14)

bdquoBetgi ndash Mozė sakė Dievui ndash kai nueisiu pas izraelitugraves ir sakysiu jiems rsquoJūsų protėvių Dievas

atsiuntė mane pas jusrsquo o jie manęs klaus rsquoKoks jo vardasrsquo Ką aš jiems pasakysiuldquo Dievas tarė

Mozei rsquoAš esu kuris esursquo

Pugraveblijus Ov dijus Nazogravenas (lo Ovidius 43 prieš Kristų ndash 17 po Kristaus) ndash iškilus

rom nų poegravetas parašęs bdquoMetamorfozegravesldquo bdquoMeilės menąldquo bdquoHeroidegravesldquo Auregravelijus

August nas (lo Aurēlius Augustīnus 354ndash439) ndash vienas įtaikingiausių katalikų bažny-

čios teogravelogų filogravesofas religinio mokslo skleidėjas parašęs daug veikalų Maacuterkas Pogravercijus

Katogravenas Vyresnyacutesis (lo Catō 234ndash149) ndash mokslininkas

Tarptautiniai žodžiai demonstruacuteoti ndash viešai rodyti pavyzdžiui f lmus madagraves

bantildedymus prez diumas ndash asmenų grupė išrinktagrave vadovauti susirinkimui suvažiavimui

ndash bespa ndash C2H5OH)

tetragramagrave (gr τέτταρες ketur gr γράμμα bruožas rašmuotilde ra dė) hebratildejiški priebalsiai

YHWH reiškiantys Dievo vardą Jatildehvė vulgatagrave ndash lotỹniškas Biblijos vertimas

Vocābula

almus a um maitinantis

cīvītās ātis f miestas vals-tybė

compescō pescuī pesce-re sulaikyti suvaldyti su-tramdyti

cōnfugiō fūgī fugere bėgti pagalbos ieškoti prie-globsčio

eō iī ītum īre eiti

iaceō iacuī iacitum ia-cēre gulėti iam jau

lēx lēgis f įstatymas

legiō ōnis f legiogravenas

leō leōnis m liūtas

lībertās ātis f laisvė

littera ae f ra dė

misericordia ae f gailes-tingumas

nōmen inis n vardas occīdō cīdī cīsum cīde-re partrenkti nužudyti

peccātor ōris m nusidėjėlis

praesidium ī n apsauga

spīritus m pūtimas dvasia

sub su acc ir abl po

virtūs ūtis f narsumas vīvificō āvī ātum āre at-gaivinti prikelti iš numirusių

10

IX Schola nōna REPETĪTIŌ Verbum ndash veiksmažodis

Coniugātiōnēs ndash asmenuotės

Infekto kamienas

ornā- habē- leg- capi- venī-

Īnfīnītīvus praesentis āctīvī

ornā-re puošti habē-re turėti leg-ĕ-re skaityti cap-ĕ-re imti venī-re atvykti

Praesēns indicātīvī āctīvī

ornō puošiu ornā-s orna-t ornā-mus ornā-tis

orna-nt

habe-ō turiu habē-s habe-t habē-mus habē-tis

habe-nt

leg-ō skaitau leg-i-s leg-i-t leg- -mus leg- -tis

leg-u-nt

capi-ō imu capi-s capi-t

-mus -tis

capi-u-nt

veni-ō atvykstu venī-s veni-t venī-mus venī-tis

veni-u-nt

Imperātīvus praesentis āctīvī

ornā puošk ornā-te

habē turėk habē-te

leg-e skaityk leg- -te

cap-e imk -te

venī atvyk venī-te

Futūrum I indicātīvī āctīvī

ōrnā- habē- leg- capi- venī-

ōrnā-b-ō ōrnā-b-i-s ōrnā-b-i-t ōrnā-b-i-mus ōrnā-b-i-tis ōrnā-b-u-nt

habē-b-ō habē-b-i-s habē-b-i-t habē-b-i-mus habē-b-i-tis habē-b-u-nt

leg-a-m leg-ē-s leg-e-t leg-ē-mus leg-ē-tis leg-e-nt

capi-a-m capi-ē-s capi-e-t capi-ē-mus capi-ē-tis capi-e-nt

veni-a-m veni-ē-s veni-e-t veni-ē-mus veni-ē-tis veni-e-nt

loz Nota bene Kalbotildes sistemagrave

sistemagrave (gr σύστημα [systēma] bdquosandaraldquo)

ir paradigmagrave (gr παράδειγμα [paradeigma] bdquopavyzdysldquo) Sistemagrave yra visumagrave sudaryacuteta iš

daugyacutebės s a suvokti iš tų atskirų dalių ndash pavyzdžių

paradigmagraves ndash pavyzdžius suvoksite sistegravemą ndash v sumą Iš lentelių pabandykite nustatyti

1 Išmokite atmintinai asmenuoti šias paradigmagraves

2 Nustatykite ir išverskite šių veiksmažodžių formas Pavyzdys legēs futurum I 2 sg

Habet venīte venītis ōrnābāmus capiēmus capimus ōrnābō veniam habēbunt capiunt

3 Išverskite į lotynų kalbą šias formas

Turėjau atvykstate atvyksite atvyk puošėme puošime imkite imsiu turėsiu jis skaitys

Imperfectum indicātīvī āctīvī

ōrnā-ba-m ōrnā-bā-s ōrnā-ba-t

ōrnā-bā-mus ōrnā-bā-tis ōrnā-ba-nt

habē-ba-m habē-bā-s habē-ba-t

habē-bā-mus habē-bā-tis habē-ba-nt

leg-ēba-m leg-ēbā-s leg-ēba-t

leg-ēbā-mus leg-ēbā-tis leg-ēba-nt

capi-ēba-m capi-ēbā-s capi-ēba-t

capi-ēbā-mus capi-ēbā-tis capi-ēba-nt

veni-ēba-m veni-ēbā-s veni-ēba-t

veni-ēbā-mus veni-ēbā-tis veni-ēba-nt

11

X Schola decima REPETĪTIŌ Coniugātiōnēs ndash asmenuotės

Sententiae Nōs habēbit humus (bdquoGaudeāmusldquo) Trēs faciunt collēgium [viduramžiais jei

susirinkdavo trys studentai dėstytojas galėdavo skaityti paskaitas] Amīcum probā probātum

amā Age quid agis Dīvide et imperā [imperial stų šūkis] Dēstruam et aedificabō (Vulgāta)

Dā mihi ubi stāre et ego terram movēbō (Archimēdēs) Ego movēbō nōn sōlum terram sed

et caelum (Vulgāta) Cum ventīs lītigāre (Petrōnius) Equō nē crēdite Teucrī (Vergilius)

Ergō ego nec amīcum habeō nec inimīcum Verba docent exempla trahunt Fābula docet

(Terentius) Ferrum natāre docēs Īgnōrāmus et īgnōrābimus [agnogravestikų posakis] In aquā

scrībis Et cognōscētis vēritātem et vēritās līberābit vōs (Vulgāta) Nōn est vīvere sed

valēre vīta (Mārtiālis) Sapere audē (Horātius)

1 Perskaitykite ir išverskite sentencijas

2 Išsirašykite jas į sąsiuvinį

3 Raštu paaiškinkite pirmųjų dešimties sentencijų veiksmažodžių formas Pavyzdys habebit

ndash fut I ind act 3 sg Sutrumpinimai praes ndash praesēns impf ndash imperfectum fut ndash futūrum

ind ndash indicātīvus act ndash āctīvum sg ndash singulāris pl ndash plūrālis

loz Nota bene bdquoGaudeāmusldquo (lo džiaukimės) ndash studentų h mnas agnogravestikai ndash

filosograve teigiantys kad neįmanoma pažinti tikrovę

Archimegravedas (lo Archimēdēs gr Ἀρχιμήδης 287ndash212 metais prieš Kristų) ndash garsus

graikų f zikas mechatildenikas išradėjas gyvenęs Sirak zuose (Sic lijoje) Petrogravenijus Arb tras

(lo Petrōnius 14ndash66 metais) ndash rom nų rašytojas Pugraveblijus Terentildecijus Afrikiẽtis (lo

Terentius 190ndash159 metais prieš Kristų) ndash dratildemų rašytojas iš Kartatildeginos

Vocābula

aedificō āvī ātum āre statyti

agō ēgī āctum agere varyti veikti daryti

amō āvī ātum āre mylėti audeō ausus sum audēre išdrįsti

caelum ī n dangus cognōscō cognōvī cogni-tum cognōscere pažinti

collēgium ī n kolegija crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti destruō strūxī structum struere sugriauti dīvidō dīvīsī dīvīsum

dīvidere dalyti skaldyti dō dedī datum dare duoti

doceō docuī doctum docēre mokyti ergō taigi

exemplum ī n pavyzdys faciō fēcī factum facere daryti

ferrum ī n geležis habeō habuī habitum habēre turėti laikyti

humus ī f žemė īgnōrō āvī ātum āre ne-žinoti

imperō āvī ātum āre valdyti

inimīcus ī m priešas

līberō āvī ātum āre išlaisvinti lītigō āvī ātum āre gin-čytis vaidytis peštis moveō mōvī mōtum

movēre judinti natō āvī ātum āre plaukti

nec nei nōn sōlum sed etiam

ne tik bet ir

probātus a um išbandytas probō āvī ātum āre iš-bandyti

sapiō sapiī sapere turėti skonį būti išmintingam

stō stetī statum stāre stovėti

Teucrī ōrum m teũkrai t y troj nai

trahō trāxī tractum tra-here traukti ubi kur

ventus ī m vėjas valeō valuī valitum va-lēre būti sveikam gyvuoti

vēritās ātis f tiesa

vīta ae f gyvenimas

vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

vīvificō āvī ātum āre at-gaivinti prikelti iš numirusių

12

XI Schola ūndecima

volō voluī ndash velle norėti

Praesēns Imperfectum Futūrum I

vol-ō vī-s vul-t

vol-u-mus vul-tis vol-u-nt

vol-ēba-m vol-ēbā-s vol-ēba-t

vol-ēbā-mus vol-ēbā-tis vol-ēba-nt

vol-a-m vol-ē-s vol-e-t

vol-ē-mus vol-ē-tis vol-e-nt

Tarpēia

Sabīnī ōlim agrōs Rōmānōrum vāstābant Iam ad oppidum appropinquant Mox Capitōlium

oppugnant sed frūstrā Tum Tarpēia fīlia praefectī Rōmānī extrā moenia ambulat Sabīnī

eam aurō temptant Tarpēia autem dīcit bdquoVolō ōrnāmenta quae in laevīs brācchiīs vestrīs

geritisldquo Sabīnī nōn recūsant et mox auxiliō Tarpēiae intrā portam stant Tum sine morā in

Tarpēiam scūta gravia iactābant nam scūta Sabīnōrum quōque sunt in laevīs bracchiīs Sīc

Sabīnī perfidam Tarpēiam necat atque Capitōlium occupant Posteā Rōmānī semper iactā-

bant illōs quī patriam prōdunt dē rūpe Tarpēiā (Scudder)

1 Atsakykite į klausimus

1 Quis ōlim agrōs Rōmānōrum vāstābant 2 Quis extrā moenia ambulat 3 Quem Sabīnī

aurō temptant 4 Quid Tarpēia Sabīnīs dīcit 5 Ubi auxiliō Tarpēiae stant Sabīnī 6 Quid

post faciunt Sabīnī 7 Cūr posteā Rōmānī iactābant hominēs dē rūpe Tarpēiā

2 Išrašykite iš teksto visus prielinksnius su linksniais ir juos išverskite Pavyzdys ad oppi-

dum ndash prie miesto

3 Išmokite veiksmažodžio volō voluī ndash velle bdquonorėtildquo tris indikatyvo laikus

Sententia Medicus nōn dat quod patiēns vult sed quod ipse bonum scit

Vocābula

ager agrī m dirva laukas ambulō āvī ātum āre vaikščioti

appropinquō āvī ātum āre artintis prisiartinti atque ir ir taip pat autem tačiau

aurum ī n auksas

auxilium ī n pagalba

brācchium ī n dilbis ranka

Capitōlium ī n Kapitogravelijus cūr kodėl dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

fīlia ae f duktė frūstrā veltui gerō gessī gestum gere-re nešti nešioti gravis e sunkus iactō āvī ātum āre mėtyti

intrā su acc viduje į vidų

ipse ipsa ipsum pats laevus a um kairỹs

medicus ī m gydytojas

mora ae f užtrukimas su-gaištis gaišatis

moenia um n sienos mox greitai nam nes

necō āvī ātum āre žudyti occupō āvī ātum āre už-imti

ōlim kitados

oppidum ī n miestas oppugnō āvī ātum āre pulti veržtis šturmuoti

ōrnāmentum ī n papuoša-las

patiēns entis kenčiantis

patria ae f tėvynė perfidus a um neištiki-mas klastingas

praefectus ī m prefegravektas viršininkas vadas

posteā vėliau prodō didī ditum pro-dere išduoti quōque taip pat recūsō āvī ātum āre duoti neigiamą atsakymą nesutikti

rūpēs is f uola tarpeklis sciō scīvī scītum scīre žinoti

scūtum ī n skydas sīc taip tokiu būdu stō stetī statum stāre stovėti

Tarpēia ae f Tarp ja

temptō āvī ātum āre (iš)mėginti (iš)bandyti

vāstō āvī ātum āre siau-bti

13

XII Schola duodecima Perfectum indicātīvī āctīvī Keturios asmenuotės

Perfectum indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-ī ōrnāv-istī ōrnāv-it

ōrnāv-imus ōrnāv-istis ōrnāv-ērunt

habu-ī habu-istī habu-it

habu-imus habu-istis habu-ērunt

lēg-ī lēg-istī lēg-it

lēg-imus lēg-istis lēg-ērunt t

cēp-ī cēp-istī ī cēp-it

cēp-imus cēp-istis cēp-ērunt

vēn-ī vēn-istī vēn-it

vēn-imus vēn-istis vēn-ērunt

Sententiae In prīncipiō creāvit Deus caelum et terram (Vulgāta) Sīcut dīlēxit mē Pater et

ego dīlēxī vōs Manēte in dīlectiōne meā (Vulgāta) Dīxit ergō Iēsus Petrō Mitte gladium

tuum in vāgīnam Calicem quem dedit mihi pater nōn bibam illum (Vulgāta) Bīduō post

Ariovistus ad Caesarem lēgatōs mīsit (Caesar)

Singulāris Plūrālis Prōnōmen dēterminātīvum

Nom ipse ipsa ipsum ipsī ipsae ipsa ipse ipsa ipsum

pats Gen ipsīus ipsōrum ipsārum ipsōrum

Dat ipsī ipsīs

Acc ipsum ipsam ipsum ipsōs ipsās ipsa Pažymimasis įvardis Abl ipsō ipsā ipsō ipsīs

Kaip ipse ipsa ipsum yra linksniuojami ille illa illud ir iste ista istud (V pmoka)

1 Išverskite Vulgatos (Jon 19 18ndash22) ištrauką

18 Ubi crucifixērunt eum et cum eō aliōs duōs hinc et hinc medium autem Iēsum

19 Scrīpsit autem et titulum Pīlātus et posuit super crucem IESUS NAZARENUS REX

IUDAEORUM 20 Hunc ergō titulum multī Iūdaeōrum lēgērunt quia prope cīvitātem erat

locus ubi crucifīxus est Iēsus Et erat scrīptum Hebraiumlcē Graecē et Latīnē 21 Dīcēbant

ergō Pīlātum pontificēs Iūdaeōrum Nōlī scrībere Rēx Iūdaeōrum sed quia ipse dīxit Rēx

sum Iūdaeōrum 22 Respondet Pīlātus Quod scrīpsī scrīpsī

Vocābula

alius alia aliud kitas

Ariovistus ī m bibō bibī bibere gerti

bīduum ī n dvi dienos dviejų dienų laikotarpis

calix icis m taurė

cīvitās ātis f valstybė miestas

creō āvī ātum āre sukur-ti

crucifīgō fīxī fīxum fī-gere nukryžiuoti

crux crucis m kryžius dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dīlēctiō ōnis f meilė

dīligō lēxī lēctum ligere labai vertinti branginti my-lėti pasirinkti mėgti

Graecē gra kiškai faciō fēcī factum facere daryti

Hebraiumlcē hebratildejiškai hinc iš čia iš ten hinc et hinc iš vienos ir iš kitos pusės

Iūdaeī ōrum m žydai Latīnē lotỹniškai maneō mansī mansum manēre pasilikti

medium ī n vidurys

mittō mīsī missum mit-

tere siųsti čia kišti

Nazarēnus a um nazariẽ-tis (Nazaregraveto gyventojas)

pontifex icis m kunigas post po po to vėliau pōnō posuī positum pō-nere dėti pastatyti

prope su acc arti prie

prīncipium ī n pradžia

quia kadangi nes respondeō respondī re-spōnsum respondēre at-sakyti

rēx rēgis m karalius sīcut kaip

titulus ī m antraštė užrašas

vāgīna ae f makštis

14

XIII Schola tertia decima

Ultima hōra Caesaris

Senātōrēs Rōmānī bdquoCaesar cūius magnam potentiam timēmus rēgnum capere vultldquo bdquoTarquinius rēx ultimus nōn fuit nam Caesar rēx novus esse cupitldquo bdquoQuod sī prohibēre volumus Caesarem necāre debēmusldquo Senātōrēs postquam in cūriam convēnērunt Caesarem exspectāvērunt Quī cūriam petere dubitāvit quod Calpurnia uxor eum verbīs vehementibus monuit bdquoEā nocte somnium mē terruit tē mortuum vīdī Manē hīc Caesar quia salūtī tuae timeōldquo Paulo post Brutus senātor ad Caesarem vēnit et eum rogāvit bdquoUbi es Caesar Cūr in cūriam nōn venīs Senātōrēs tē exspectantldquo Quamquam Calpurnia marītum tenēre studuit is dēnique cum Brutō cūriam petīvit Quam dum Caesar intrat senātōrēs surrēxērunt eumque salūtāvērunt Ūnus ē senātōribus hellip

Komentaras Cegravezaris buvo nužudytas 44 metų kovo 15 dieną (prieš Kristų)

1 Atsakykite į klausimus

1 Quid dīxit senātōrēs Rōmānī dē Caesare 2 Quid ēgērunt senātōrēs in cūria 3 Cūr Caesar cūriam petere dubitāvit 4 Quid Caesarī dīxit Calpurnia uxor 5 Quī senātor ad Caesarem vēnit 6 Quid dīxit Brutus 7 Quid post verba Brutī facit Caesar

Sententiae Et tū Brute Tū quōque fīlī mī Tas pat graikiškai Καὶ σὺ τέκνον

Vocābula

Brutus ī m Brugravetas Cegravezario giminaitis ir žudikas

Calpurnia ae f Kalpugravernija capiō cēpī captum ca-pere imti conveniō vēnī ventum venīre sueiti susirinkti cupiō cupīvī cupītum

cupere geisti trokšti cūr kodėl

cūria ae f kugraverija debeō debuī debitum debēre turėti privalėti dēnique pagaliau dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dubitō āvī ātum āre abe-joti

dum tuo tarpu kai exspectō āvī ātum āre laukti

faciō fēcī factum facere daryti

fuī žr sum hīc čia

hōra ae f valandagrave intrō āvī ātum āre įeiti įžengti

maneō mansī mansum manēre pasilikti

marītus ī m sutuoktinis vyras

medium ī n vidurys mittō mīsī missum mit-

tere siųsti čia kišti

moneō monuī monitum monēre priminti atkreipti dėmesį įkalbinėti

mortuus a um miręs

nox noctis f naktis novus a um naujas paulo post netrukus petō petīvī petītum petere ieškoti siekti vykti

potentia ae f galybė postquam po to kai prohibeō hibuī hibitum prohibēre sulaikyti trukdy-ti drausti quam po to kai quamquam nors kad ir

quod nes

rēgnum ī n karaliaus val-džia karalystė

rogō āvī ātum āre klausti

salūs ūtis f sveikata gerovė

salūtō āvī ātum āre svei-kinti

senātor ōris m senatildetorius

somnium ī n sapnas surgō surrēxī surrēc-tum surgere keltis studeō studuīndash studēre stengtis

sum fuī ndash esse būti teneō tenuī tentum te-

nēre laikyti turėti terreō terruī territum terrēre gąsdinti timeō timuī ndash timēre bijoti būgštauti

ubi kur ultimus a um tolimiau-sias paskutinis

ūnus a um vienas

uxor ōris f žmonagrave vehemēns entis smarkus karštas griežtas

veniō vēnī ventum ve-nīre atvykti ateiti

verbum ī n žodis videō vīdī vīsum vidēre matyti

15

XIV Schola quārta decima Veiksmažodžių pagrindinių formų sąvadas

I amō āvī ātum āre mylėti tokios pat pagrindinės formos arō 1 arti cantō 1 dainuoti clamō 1 šaukti creō 1 sukurti exspectō 1 laukti dubitō 1 abejoti intrō 1 įeiti įžengti mostrō 1 rodyti putō 1 manyti salūto 1 sveikinti ir kitų dō dedī datum dare duoti stō stetī statum stare stovėti

III legō lēgī lectum legere rinkti skaityti scrībō scrīpsī scrīptum scrībere rašyti carpō carpsī carptum carpere skinti dīcō dīxī dictum dīcere sakyti dīligō lēxī lēctum ligere labai vertinti scrībo scrīpsī scrīptum scrībere rašyti trahō traxī trāctum trahere traukti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

mittō mīsī missum mittere siųsti incolograve incoluī incultum incolere gyventi

pōnō posuī positum pōnere dėti

cupiō cupīvī cupītum cupere trokšti petō petīvī petītum petere siekti quaerō quaesīvī quaesītum quaerere ieškoti

agō ēgī āctum agere varyti veikti capiō cēpī captum capere imti faciō fēcī factum facere daryti crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti currō cucurrī cursum currere bėgti surgō surrēxī surrectum surgere keltis

II maneō mansī mansum manēre pasi-likti

respondeō spondī sponsum spondēre atsakyti

debeō debuī debitum debēre turėti privalėti

doceō docuī doctum docēre mokyti habeo habuī hibitum habēre turėti prohibeō prohibuī prohibitum prohi-bēre sulaikyti trukdyti drausti moneō monuī monitum monēre pri-minti atkreipti dėmesį įkalbinėti

taceō tacuī tacitum tacēre tylėti terreō terruī territum terrēre gąsdinti teneō tenuī tentum tenēre laikyti pateō patuī ndash patēre tęstis studeō studuī ndash studēre stengtis timeō timuī ndash timēre bijoti būgštauti rideō rīsī rīsum ridēre juoktis sedeō sēdī sessum sedēre sėdėti videō vīdī vīsum vidēre matyti

IV audiō audīvī audītum audīre klausyti

fīniō fīnīvī fīnītum fīnīre baigti pūniō pūnīvī pūnītum pūnīre baigti scīō scīvī scītum scīre baigti veniō vēnī ventum venīre atvykti ateiti conveniō vēnī ventum venīre sueiti

Sententiae Nōn quam diū sed quam bene vīxeris refert (Seneca) Peccāvī Haec scrīpsī

nōn ōtiī abundantia sed amōris ergā tē (Cicero) Mīlitāvī nōn sine gloriā (Horātius) Post

fēstum vēnistī Quaerit aquās in aquīs et pōma fugācia captat Tantalus hōc illī garrula

lingua dedit (Ovidius)

Vocābula

abundantia ae f patvini-mas gausa perteklius

amor ōris m meilė bene gerai captō āvī ātum āre gau-dyti griebti čiupti

diū ilgai dō dedī datum dāre duoti

ergā su acc prie

fēstum ī n šventė iškilmės

fugāx ācis bėgantis garullus a um plepus šnekus

gloria ae f garbė šlovė hic haec hoc šitas šis

ille illa illiud anas (arti jo)

lingua ae f kalba liežuvis mīlitō āvī ātum āre būti kareiviu tarnauti kariuome-nėje kovoti

ōtium ī n poilsis laisvalai-kis

peccō āvī ātum āre nusi-dėti

pōmum ī n medžio vaisius quaerō quaesīvī quaesī-

tum quaerere ieškoti

quam kaip referō retulī relātum

referre nunešti atgal atsi-minti

sed bet scrībō scrīpsī scrīptum scrībere rašyti

sine su abl be

Tantalus ī m Tantatildelas

veniō vēnī ventum ve-nīre atvykti ateiti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

16

XV Schola quīnta decima Rēx Tarquinius et librī mulieris

Nocte ad Tarquinium Superbum mulier vēnit eīque novem librōs ostendit Tarquinius bdquoQuis es mulier Quid cupis Tē numquam vīdīldquo Mulier autem rēgī dīxit bdquoVidē librōs quōs mēcum portō Verba quae in iīs librīs legis ōrācula deōrum sunt Librōs vēndere volōldquo Ubi Tarquinius pretium rogāvit mulier magnam cōpiam pecūniae postulāvit Tarquinius autem pecūniam dare noluit bdquoPretium quod postulās ingēns est Num mē rīdere vīsldquo Statim mulier trēs librōs cēpit eōsque in ignem mīsit Tum rēgī dīxit bdquoEōs trēs librōs restituēre nōn possum sed nunc tibi sex librōs vēndōldquo Quod mulier prō sex librīs idem ingēns pretium postulāvit rēx eam rīsit bdquoNum fūr es mulier Sōlum sex librī restant tamen idem pretium postulās Quod ego crīmen vocōldquo Sed mulier nōn dubitāvit iterum trēs librōs in ignem mittere Tum dīxit bdquoNunc trēs librī restant Tibi licet eōs emere sed idem pretium postulōldquo Tarquinius diū dē verbīs mulieris cōgitāvit dēnique dīxit bdquoFīdūcia tua mihi placet mulier Vēnde mihi eōs librōs Pecūniam quam cupis dōldquo Mulier rēgī librōs praebuit tum eī grātiās ēgit et discessit

Komentaras Tarkv nijus įsigijo tik tris knygagraves nes ne iš karto suvokė jų vertę Moteriškės atnešusios tas knygas daugiau niekas nematė Spėjama kad ji buvusi gra kų pratildenašė Sib lė turėjusi oratildekulą grὸtoje netoli Kugravemų (vard Kugravemos lo Cūmae gr Κύμη Kampatildenija) Pagal pratildenašės vardą trys knygos buvo vadinamos Sib lės knygomis Rom nai jas saugojo šventykloje kad sunkmečiu galėtų josegrave rasti patarimų

Sententiae Gaudium in litterīs est Id est (i e) Grātiās agō

Vocābula

capiō cēpī captum ca-pere imti

cōpia ae f išteklius atsarga gausybė

cōgitō āvī ātum āre mąstyti

crīmen inis n nusikaltimas cupiō cupīvī cupitum

cupere geisti trokšti dēnique pagaliau discedō cessī cessum cedere išeiti pasišalinti diū ilgai dō dedī datum dare duoti

dubitō āvī ātum āre abe-joti

dum tuo tarpu kai emō ēmī ēmptum eme-re pirkti

fīdūcia ae f pasitikėjimas

fūr is m f vagis vagilė

ignis is m ugnis

ingēns entis didžiulis mil-žiniškas

iterum vėl antrą sykį legō lēgī lēctum legere rinkti skaityti

licet licuit ndash licēre leista mittō mīsī missum mit-

tere siųsti čia įmesti

mulier eris f moteris

nolō noluī ndash nolle neno-rėti

novem devyni

nox noctis f naktis num nejaugi negi nunc dabar nunquam niekada

ōrāculum ī n orakulas iš-tarmė

ostendō tendī tentum tendere ištiesti atkišti rodyti

pecūnia ae f turtas pinigai placet placuī placitum placēre patikti portō āvī ātum āre neš-ti gabenti possum potuī ndash posse galėti

postulō āvī ātum āre reikalauti

praebeō praebuī praebi-tum praebēre (pa)duoti

pretium ī n vertė kaina

quam po to kai restituō stituī stitūtum stituere vėl statyti grąžinti restō restitī restāre pasi-likti išlikti

rēx rēgis m karalius rīdeō rīsī rīsum rīdēre juoktis rogō āvī ātum āre klausti scrībō scrīpsī scrīptum

scrībere rašyti sex šeši sōlum tik statim tučtuojau bematant sum fuī ndash esse būti superbus a um išdidus

trēs tria trys tum tada ubi kur kai vēndō vēndidī vēndi-tum vēndere parduoti videō vīdī vīsum vidēre matyti

volō voluī ndash velle norėti

verbum ī n žodis vocō āvī ātum āre šaukti kviesti vadinti

17

XVI Schola sexta decima Veiksmažodis sum fuī ndash esse būti

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

es-se bdquobūtildquo 1 2 3

s-u-m esu es

es-t

s-u-mus esame

es-tis s-u-nt

er-a-m buvau

er-ā-s er-a-t

er-ā-mus buvome

er-ā-tis er-a-nt

er-o būsiu

er-i-s er-i-t

er- -mus būsime

er- -tis er-u-nt

Imperātīvus

es būk

es-te būkite

Sententiae Digitus Deī est hīc (Vulgāta) Ego sum pānis vītae (Vulgāta) Ego sum pāstor

bonus Bonus pāstor animam suam dat prō ovibus suīs (Vulgāta) Sed vōs nōn crēditis quia

nōn estis ex ovibus meīs (Vulgāta) Ego sum lūx mundī (Vulgāta) Vōs estis lūx mundī

(Vulgāta) Mea doctrīna nōn est mea sed eius quī mīsit mē (Vulgāta) Lucerna corporis tuī

est oculus tuus (Vulgāta) Quam angusta porta et arcta via est quae dūcit ad vītam et paucī

sunt quī inveniunt eum (Vulgāta) Quī ex Deō est verba Deī audit Proptereā vōs nōn

audītis quia ex Deō nōn estis (Vulgāta) Nōn est discipulus super magistrum nec servus

super dominum suum (Vulgāta) Ego et Pater ūnum sumus (Vulgāta) Ego sum vītis vēra

et Pater meus agricola est (Vulgāta) Hī sunt extrā prōvinciam trāns Rhodanum prīmī

(Caesar) Dīcit eī Iēsus Ego sum via et vēritās et vīta nēmō venit ad Patrem nisi per mē

(Vulgāta) Dīcit illīs Iēsus Vōs autem quem mē esse dīcitis Respondēns Simon Petrus dīxit

Tū es Christus fīlius Deī vīvī (Vulgāta) Ubi enim sunt duo vel trēs congregātī in nōmine

meō ibi sum in mediō eōrum (Vulgāta) Nōn sum quālis eram (Horātius)

1 Išverskite Vulgatildetos (Jon I 1ndash5) ištrauką

1 In prīncipiō erat verbum et verbum erat apud Deum et Deus erat verbum

2 Hoc erat in prīncipiō apud Deum 3 Omnia per ipsum facta sunt et sine ipsō factum est

nihil quod factum est 4 In ipso vīta erat et vīta erat lūx hominum 5 Et lūx in tenebrīs

lūcet et tenebrae eam nōn comprehendērunt

Vocābula

agricola ae m žemdirbys angustus a um siauras

anima ae f dvelkimas vė-jas kvėpavimas siela

ar(c)tus a m ankštas siauras

argūmentum ī n argu-mentas įrodymas

cōgitō āvī ātum āre mąstyti galvoti

comprehendō prehendī prehēnsum prehendere sugriebti suimti sučiupti

congregō āvī ātum āre surinkti suburti

corpus oris n kūnas

digitus ī m pirštas

doctrīna ae f mokymas mokslas

dominus ī m viešpats ponas dūcō dūxī ductum dū-

cere vesti faciō fēcī factum facere daryti

hīc čia inveniō vēnī ventum venīre užeiti rasti lūceō lūxī lūcere šviesti spindėti

lucerna ae f žiburys žibin-tas

lūx lūcis f šviesa

mundus ī m pasaulis

mittō mīsī missum mit-

tere siųsti čia kišti

nēmō inis m f niekas (kal-

bant apie žmogų)

nihil n niekas nisi jei ne oculus ī akis

omnis e visas omnia

ovis is f avis

pānis is m duona

pāstor ōris m piemuo paucus a um negausus ma-

žas paucī nedaugelis keletas

porta ae f vartai durys

prō su abl dėl už vietoj proptereā dėl to

prīncipium ī n pradžia quālis e koks quia kadangi nes

respondeō spondī spon-sum spondēre atsakyti

servus ī m vergas

sine su abl be

super su acc virš viršuj

tenebrae ārum f tamsa

trāns su acc anagravepus už

vēritās ātis f tiesa vērus a um tikras

vīta ae f gyvenimas

vītis is f vynšakė vynmedis

18

XVII Schola septima decima

eō iī itum īre eiti

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

ī-re bdquoeitildquo 1 2 3

e-ō einu ī-s

ī-t

ī-mus einame

ī-tis e-u-nt

ī-ba-m ėjau

ī-bā-s ī-ba-t

ī-bā-mus ėjome

ī-bā-tis ī-ba-nt

ī-b-ō eisiu

ī-b-i-s ī-b-i-t

ī-b-i-mus eisime

ī-b-i-tis ī-b-u-nt

Imperātīvus

ī eik

ī-te eikite

Dominus et servus iter faciunt

Dominus Rūfus servō Syrō dīcit bdquoCrās Rōmam ībimus Parā ad itineremldquo Māne dominus

et servus Rōmam iter faciunt Paulō post Rūfī raeda ante ūnam magnam villam est Syrus

laetus est nam hodiē in villā nōn labōrat sed Rōmam īt Diū Rūfus et Syrus per multa

Campāniae oppida eunt Extrā mūrōs oppidōrum virī tumulōs magnificōs vident Via Appia

plēna est virōrum raedārumque bdquoQuam pulchrum est Rōmam īreldquo ndash Syrus gaudet Post

Rūfum dominum suum rogat bdquoCūr Rōmam īs domineldquo Rūfus Syrō respondet bdquoRōmam

eō quod ibi varia negōtia mihi suntldquo Syrus dominī dīcit bdquoEgo prīmum Rōmam eōldquo

Dominus respondet bdquoSī mihi vērus ēris iterum ūnā Rōmam ībimusldquo Posteā Syrus in viā

multōs servōs videt aliī equōs agitant aliī magnam frūmentī cōpiam portant Syrus servōs

salūtat bdquoSalvēte amīcī Nōs Rōmam īmus Et vōs quō ītisldquo Servī autem nōn respondent

nam dēfessī sunt (pagal Hartmut Schulz)

Sententiae Sī vir es ī (Ovidius) Ībimus illāc (Ovidius) Flūmina iam lactis iam flūmina

nectaris ībant (Ovidius) Īte missa est Deō grātiās

Vocābula

Appius a um Atildepijaus

Appius ī m Atildepijus centildezo-

rius nutiesęs kelią Via Appia agitō āvī ātum āre varyti alius alia aliud kitas autem tačiau

Campānia ae f Kampatildenija sritis tarp Latildecijaus ir Lukatildeni-jos ausogravenų ir ograveskų kraštas

cōpia ae f gausybė ištek-lius atsarga

crās rytoj dēfessus a um nuvargęs diū ilgai

dominus ī m viešpats šei-mininkas ponas

extrā su acc už anagravepus

flumen inis n upė gaudeō gavīsus sum gau-

dēre džiaugtis (verbum dep)

hodiē šiandien ibi ten illāc anoje pusėje ten

iter itineris n kelias iter

facere keliauti

flūmen inis n upė iterum vėl dar kartą labōrō āvī ātum āre dirbti stengtis kentėti

lac lactis n pienas laetus a um linksmas magnificus a um puikus prašmatnus prabangus

māne rytą

mūrus ī m mūras siena

missa ae f m šios nam nes

nectar aris n gr nektatilderas

negōtium ī n užsiėmimas darbas veikla reikalas

oppidum ī n miestas parō āvī ātum āre ruošti paulō post netrukus plēnus a um pilnas

portō āvī ātum āre nešti gabenti

post vėliau posteā po to paskui vėliau

prīmum pirmąkart pulcher chra chrum gra-žus

quia kadangi nes quō kur

raeda ae f kelt karietagrave ve-žimas keturiais ratais

Rūfus ī m Rugravefas vardas respondeō spondī spon-sum spondēre atsakyti salūtō āvī ātum āre svei-kinti

servus ī m vergas

sī jei

super su acc virš viršuj

Syrus ī m

tumulus ī m kalva kapas ūnā kartu drauge varius a um įvairus vērus a um ištikimas

via ae f kelias gatvė

videō vīdī vīsum vidēre matyti

villa ae f sodyba ūkis dvaras

19

XVIII Schola duodēvīcēsima

edō ēdī ēsum ēsse (edere) valgyti

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

es-se ed-e-re 1 2 3

ēd-ō valgau ēs

ēs-t

ed-i-mus valgome

ēs-tis ed-u-nt

ed-ēba-m valgiau

ed-ēbā-s ed-ēba-t

ed-ēba-mus valgėme

ed-ēba-tis ed-ēba-nt

ed-a-m valgysiu

ed-ē-s ed-e-t

ed-ē-mus valgysime

ed-ē-tis ed-u-nt

Imperātīvus

ēs valgyk

ēs-te valgykite

Cēna Rōmāna Herī pater meus amīcōs suōs ad cēnam vocāvit Nōnā hōrā adveniunt convīvae duo senātōrēs Rōmānī et ipse consul Rōmānus Convīvae dominum patrem meum salūtant Tum in trīclīniō vēnērunt et in lectīs accubuērunt Puerīs tamen in trīclīniō nūllus locus est Sed pater mē aliquid ex poētīs Rōmānīs dēclāmāre vult Quā dē causā in ātriō exspectāvī Imprīmīs pater meus vīnum deīs deābusque dēfūsit Rōmānī ēdēbant ut Horātius scrīpsit bdquoAb ōvō ūsque ad mālaldquo id est imprīmīs ōva post cēnam ndash māla Servī dominō et convīvīs multa fercula inferēbant ut piscēs cāpōnēs lactūcam brassicam pānem etc Ūnus ē servīs mihi fīliō dominī uvās pulchrās dat bdquoĒs puerldquo Edēbam et gaudēbam Posteā pater servō ūnō mē invitāre iussit In trīclīniō patrem et convīvās vīdī Convīvās salūtō prope iānuam stō et patris iussa exspectō Ille inquit bdquoEn dēclāmātor noster Recitā nōbīs aliquid mī Lūcī Magister tuus dīcit tē dēclāmāre posseldquo Carmen Catullī dē passere recitō Ūnus ē convīvīs inquit bdquoBene dēclāmat Cornēlī fīlium tuum poētam in futūrō esse putōldquo

Vocābula

accumbō accubuī accu-bitum accumbere atsigulti

adveniō vēnī ventum venīre atvykti aliquis aliqua aliquid kas nors kažkas kas

ātrium ī n atildetrijus sveta nė autem tačiau

brassica ae f kopūstas

cāpo ōnis m kaplūnas (mė-

sinis gaidys)

carmen inis n giesmė

Catullus ī m Katugravelas poegravetas

causa ae f priežastis

cēna ae f pietūs

cibus ī m maistas

clāmō āvī ātum āre šau-kti

convīva ae m f svečias

consul ulis m konsulas

dēclāmātor ōris m iškal-bos mokytojas kalbėtojas

dēclāmō āvī ātum āre deklamuoti

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dominus ī m viešpats šei- mininkas ponas

en štai šit dēfundo dēfūdī dēfū-sum dēfundere nulieti exspectō āvī ātum āre laukti

ferculum ī n padėklas pa-tiekalas valgis

futūrum ī n ateitis gaudeō gavīsus sum gaudēre džiaugtis

hōra ae f valanda

iānua ae f durys imprīmīs pirmiausia inferrō intulī illātum inferre įnešti atnešti inquit sako tarė invītō āvī ātum āre kviesti

iussum ī n įsakymas

lactūca ae f salota

lectus ī m lova gultai

mālum ī n obuolys nam nes nōnus a um devintas nūllus a um joks nė vienas

ōvum ī n kiaušinis

pānis is m duona

passer eris m žvirblis

piscis is m žuvis

possum potuī ndash posse galėti

posteā po to paskiau

prope su acc arti prie putō avī ātum āre ma-nyti

recitō āvī ātum āre skai-tyti balsugrave (garsiai)

respondeō spondī spōn-sum spondēre atsakyti salūtō āvī ātum āre svei-kinti

scrībō scrīpsī scrīptum scrībere rašyti sed bet

senātor ōris m senatildetorius sī jei stō stetī statum stāre stovėti

trīclīnium ī n valgomasis

ūsque ad iki pat

ūva ae f vynuogė veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

vīnum ī n vynas vocō āvī ātum āre kviesti volō voluī ndash velle norėti

20

XIX Schola ūndēvīcēsima

ferō tulī latum ferre ndash nešti (M ltono tekstegrave ndash iškęsti ištverti)

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

fer-re bdquoneštildquo 1 2 3

fer-ō nešu

fer-s fer-t

fer-i-mus nešame

fer-tis fer-u-nt

fer-ēba-m nešiau

fer-ēbā-s fer-ēba-t

fer-ēbā-mus nešėme

fer-ēbā-tis fer-ēba-nt

fer-a-m būsiu

fer-ē-s fer-e-t

fer-ē-mus būsime

fer-ē-tis fer-e-nt

Imperātīvus

fer nešk

fer-te neškite

Sententiae Ego sum vītis vōs palmitēs quī manet in mē et ego in eō hic

fert frūctum multum quia sine mē nihil potestis facere (Vulgāta) Bene ferre

magnam Disce fortūnam (Horātius) Quī fert malīs auxilium post tempus

dolet (Phaedrus) Quasi mūrēs semper edimus aliēnum cibum (Plautus)

Lūcem in tenebrās ferimus Fert fert fert (Itatildelijos Savogravejos karatildelių dinatildestijos

šūkis)

loz Nota bene Savojagrave ndash istograverinė sritis Prancūz jos ir Itatildelijos pasienyje

1 Išverskite Džograveno M ltono teksto Prō populō Anglicānō dēfēnsiō ištrauką

Pater et rēx dīvertissima sunt Pater nōs genuit at nōn rēx nōs sed nōs rēgem creāvimus Patrem natūra dedit populō rēgem ipse populus dedit sibi nōn ergō propter rēgem populus sed propter populum rēx est ferimus patrem mōrōsum etiam dūrum ferimus et rēgem sed nē patrem quidem ferimus tyrannum

2 Atsakykite į klausimus

1 Quid dīcit auctor dē patre et rēge 2 Quid dedit patrem populō 3 Quem populus sibi dedit 4 Quid dīcit auctor dē patre et rēge mōrōsō et dūrō

Sententia Nōn rēx est lēx sed lēx est rēx

Vocābula

aliēnus a um svetimas Anglicānus a um Aacutenglijos at tačiau betgi

auxilium ī n pagalba para-ma

cibus ī m maistas creō āvī ātum āre rinkti

dēfēnsiō ōnis f gynimas ginamoji kalba apologravegija

discō didicī ndash discere mokytis

dīvertissimus a um skir-tingiausias iš dīvertō dī-vertī dīversum dīvertere pasukti į šalį atsiskirti skirtis

doleō doluī dolitūrus dolēre skaudėti kentėti dō dedī datum dare duo-

ti

dūrus a um kietas šiurk-

štus griežtas

ergō taigi vadinasi etiam taip pat net ir faciō fēcī factum facere daryti

frūctus ūs m (IV) vaisius

fortūna ae f laimė dalia lemtis

gignō genuī genitum

gignere gimdyti

lēx lēgis f įstatymas

lūx lūcis f šviesa malus a um blogas maneō mānsī mansum manēre pa(si)likti išlikti mōrōsus a um užsispyręs įnoringas priekabus

mūs mūris m pelė

natūra ae f gamta nihil niekas

palmes palmitis m atžala (vynmedžio) šakelė

populus ī m tauta žmonės possum potuī ndash posse galėti pajėgti potestis jūs galite

post su acc po vėliau

propter su acc dėl

quasi kaip quia kadangi nes quidem juk būtent nē quidem netgi ne sed bet semper visada

sine su abl be

tempus oris n laikas

tenebrae ārum f tamsa

tyrannus ī m tiratildenas

vītis is f vynšakė vynuo-gienojas vynmedis

21

XX Schola vīcēsima Perfectum

sum fuī ndash esse būti

eō iī (īvī) itum īre eiti

edō ēdī ēsum ēsse (edere) valgyti

ferō tulī latum ferre nešti

fuī fuistī fuit

fuimus fuistis fuērunt

iī (īvī) iistī (īvistī) iit (īvit etc)

iimus iistis iērunt

ēdī ēdistī ēdit

ēdimus ēdistis ēdērunt

tulī tulistī tulit

tulimus tulistis tulērunt

Sententiae Sum quod eris fuī quod es Fuit Īlium (Vergilius) Nōs quōque quae ferimus

tulimus patientior ante Et mala sunt longō multiplicāta diē (Ovidius) Vērē languorēs

nostrōs ipse tulit et dolorēs nostrōs ipse portāvit (Vulgāta) Tulērunt Dominum meum et

nesciō ubi posuērunt eum sī tū sustulistī eum dīcitō mihi (Respōnsōrium) In domum

Dominī ībimus (Vulgāta) Domine ad quem ībimus (Vulgāta) Ipse enim Pater amat vōs

quia mē amāstis et crēdidistis quia ego ā Deō exīvī Exīvī ā patre et vēnī in mundum

iterum relinquō mundum et vādō ad Patrem (Vulgāta) Crēdō Quī ēdistis multō fēcistis

sapientius Quī nōn ēdistis saturī fīte [imper pl] fābulīs (Plautus)

Tarptautiniai žodžiai agituacuteoti ndash veikti skleisti pol tines ir visuomeninegraves id jas

argumentildetas ndash įrodomąją tegravezę (teiginį) pagrindžiantis teiginys crēdō bdquotikiuldquo ndash tikėjimo

tiesų išdėstymas žmogaus pažiūrų visumagrave deklamuacuteoti ndash raacuteiškiai meniškai sakyti atmin-

tina kokį nors kūrinį fortūnagrave ndash sėkmė likimas laimingas atildetvejis kregraveditas ndash prekių ar

pinigų skolinimas už palūkanas pasitikėjimo patildegrindu multiplikatildecija ndash dokumentildetų

piešinių brėžinių tegraveksto daacuteuginimas natūragrave ndash gamta žmogaus prigimt s dailėjegrave tikrovės

daiktai pagal kuriuos da lininkas piešia pacientildetas ndash gydytojo gydomas ligonis portatildelas ndash

puošnus įėjimas į pastatą internegravetinė sveta nė teikianti tam tikrą informatildeciją

responsograverijus ndash bažnytinio giedojimo būdas sol stas (kunigas) ir chograveras gieda pakaitom s

bažnytinės mugravezikos žaacutenras te pas ndash vyksmo greitis spartagrave tiratildenas ndash valdovas smurtugrave

užgrobęs valdžią vilagrave ndash ištaigus užmiesčio namas gyvenamasis namas vasarnamis

Vocābula

amō āvī ātum āre mylėti

ante su acc prieš crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti manyti

diēs eī m (V) diena diē abl sg dīcō dīxī dictum dīcere sakyti dīcitō imper fut act 2 sg

dolor ōris m skausmas sielvartas

domus ūs f (IV) namas enim mat juk nes exeō exīvī exītum exīre išeiti išvykti

fābula ae f pasakojimas pasaka pasakėčia dratildemos kūrinys pjegravesė

fiō factus sum fierī dary-

tis tapti fīte tapkite

Īlium ī n Iliogravenas = Trojagrave iterum vėl antrąkart iš naujo

labōrō āvī ātum āre dirbti stengtis kentėti

languor ōris m nusilpimas nuovargis silpnumas

malum ī n blogis blogybė multiplicō āvī ātum āre dauginti didinti gausinti

multō daug multō sa-pientius išmintingiau

mundus ī m pasaulis nesciō scīvī scītum scīre nežinoti

patiēns entis kantrus iš-tvermingas patientior iš-tvermingesnis (aukštesnysis l)

ponō posuī positum po-nere dėti quia kadangi nes quōque taip pat ir relinquō relīquī relic-tum relinquere palikti

respōnsōrium ī n respon-sograverijus

sapientius protingiau satur a um sotus sī jei sufferō sustulī ndash suffer-

re laikyti apačiojegrave čia paimti

ubi kur vādō vādere eiti žengti veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti vērē tikrai teisingai iš ti-krųjų

22

XXI Schola vīcēsima prīma

Trečiosios linksniuotės priebalsinio tipo kamienai ir priesagos

Masculīnum -ō -or -os -er -ex -es

nom sg gen sg pavyzdžiai

-or

-ōs

-er

-ex

-es

-in-is

-ōr-is

-ōr-is

-er-is

-ic-is

-ig-is

-g-is

-it-is

-et-is

-d-is

hōmō homin-is žmogus

leō leōn-is liūtas

victor victōr-is nugalėtojas

flōs flōr-is gėlė žiedas

agger agger-is pyacutelimas sankasa

vertex vertic-is verpẽtas viršugalvis

rēmex rēmig-is irklas

rēx rēg-is karalius

mīles mīlit-is karys kareivis

paries pariet-is siena

pēs ped-is koja

Fēminīnum -tās -(t)us -aus -dō -gō -iō

nom sg gen sg pavyzdžiai

-tās

-(t)ūs

-aus

-dō

-gō

-iō

-tāt-is

-tūt-is

-ūt-is

-ūd-is

-aud-is

-din-is

-gin-is

-iōn-is

sānitās sānitāt-is (kūno) sveikata

virtūs virtūt-is vyriškumas dorybė

salūs salūt-is (kūno ir sielos) sveikata gerovė

palūs palūd-is pelkė

laus laud-is pagyrimas garbė

magnitūdō magnitūdin-is didumas

orīgō orīgin-is kilmė

lēctiō lēctiōn-is skaitymas paskaita

Neutrum -men -ur -us -ma

nom sg gen sg pavyzdžiai

-men

-ur

-us

-ma

-min-is

-ur-is

-or-is

-or-is

-er-is

-mat-is

nōmen nōmin-is vardas

fulgur fulgur-is žaibas

ebor ebor-is dramblio kaulas

tempus tempor-is laikas

opus oper-is kūrinys

poēma poēmat-is poemagrave

Kiti atvejai dux duc-is m vadas lēx lēg-is f įstatymas consul consul-is m kogravensulas

ōrātor ōrātōr-is m oratildetorius flūmen flūmin-is n upė mōs mōr-is m paprotys

įprotis būdas genus gener-is n giminė r šis pulvis pulver-is m dulkės milteliai lac

lact-is n pienas

23

XXII Schola vīcēsima secunda

Sententiae Mundus ūniversus exercet histriōnem (Petrōnius) Astra regunt hominēs sed

regit astra Deus Atria rēgum hominibus plēna sunt amīcīs vacua (Seneca) Prō rēge lēge

grege Nūlla potentia supra lēgēs esse debet (Cicero) Mōs prō lēge Mōrēs multōrum videt

(Horātius) [apie Odis ją] Mōribus antīquīs stat Rōma Aut Caesar aut nūllus Stat magnī

nōminis umbra (Lūcānus) Furor arma ministrat (Vergilius) Superbī hominēs in convīvīs

stultī sunt Societātis vinculum est ratiō et ōrātiō (Cicero) Habet suum venēnum blanda

ōrātio (Pūblilius) Nōsce tempus Prō salūte animae Virtūs hominem iungit Deō (Cicero)

Virtūs nōn advenit ā natūrā neque ā doctrīnā sed ā nūmine dīvīnō (Seneca) Prīma virtūs

est vitiō carēre (Quīntilliānus) Pietās fundāmentum est omnium virtūtum (Cicero) Disce

puer virtūtem ex mē vērumque labōrem Fortūnam ex aliīs (Vergilius) Quae regiō in

terrīs nostrī nōn plēna labōris (Vergilius) Multōrum annōrum opus

loz Nota bene Lukatildenas (lo Lūcānus) ndash poegravetas egravepikas (39ndash65

metais) poegravemos bdquoFarsatildelijaldquo autorius Maacuterkas Fatildebijus Kvintiliatildenas (lo Quīntilliānus) ndash

žymus I amžiaus rom oratildetorius veikalo bdquoOratoriaus ugdymasldquo autorius

Vocābula

adveniō vēnī ventum venīre atvykti

alius alia aliud kitas

anima ae f s ela

annus ī m metai

arma ōrum n gintildeklai

astrum ī n gr žvaigždė

atrium ī n atildetrijus sveta nė aut arba

blandus a um meilikau-jantis lipšnus meilus mielas

careō caruī ndash carēre su

abl stokoti neturėti

convīva ae m f svečias viešnia

debeō debuī debitum debēre privalėti būti sko-lingam

discō didicī ndash discere mokytis

dīvīnus a um dieviškas dievo dievų

doctrīna ae f mokymas mokslas išsilavinimas

exerceō excercuī exerci-tum exercēre judinti vei-kti lavinti exercere his-triōnem vaidinti

fundāmentum ī n pamatas

fortūna ae f laimė dalia lemtis furor ōris m šėlas siutas

grex gregis m banda ka -menė būrys habeō habuī habitum

habēre turėti

histriō ōnis m atildektorius ar-t stas vaidintojas

ibi ten iungō iūnxī iūnctum iungere uždėti jungą (su)-jungti (su)sieti

labor ōris m darbas vargas

lēx lēgis f įstatymas magnus a um didelis ministrō āvī ātum āre (pa)tarnauti duoti teikti

mōs mōris m paprotys įprotis būdas

multus a um daug dau-gelis

mundus ī m pasaulis neque ir ne nei

nōmen inis n vardas nūllus a um joks nė vie-nas

nūmen inis n pritarimo

ženklas sutikimas valia čia dievų valia dievybė

omnis e visas kiekvienas

opus eris n kūrinys

ōrātiō ōnis f kalba

pietās ātis f pamaldumas pagarba

plēnus a um pilnas

potentia ae f galia galybė

quasi lyg tarytum regō rēxī rēctum regere kreipti tvarkyti valdyti

ratiō ōnis f apyskaita svar-stymas protas

salūs ūtis f sveikata gerovė sī jei

societās ātis f bendrumas sąjunga bendrija draugija

stō steti statum stāre stovėti

stultus a um kvailas superbus a um išdidus

suprā su acc vietai ant virš

aukščiau laikui prieš anks-čiau

tempus oris n laikas

umbra ae f šešėlis ūniversus a um visas vacuus a um tuščias

venēnum ī n nuodai kerai burtai

vērus a um tikras videō vīdī vīsum vidēre matyti

vinculum ī n raištis ryšys

virtūs ūtis f vyriškumas dorybė

vitium ī n yacuteda trūkumas

24

XXIII Schola vīcēsima tertia

Hominēs et nōmina

Quīntus est frāter Mārcī Iūlia soror eius est Mārcus et Quīntus frātrēs Iūliae sunt Mārcī

pater et māter frāter et soror sunt Nōmen patris est Iūlius mātris Aemilia Quīntus est nōmen frātris Iūlia sorōris

Mārcō ūna soror est Iūliae duo frātrēs sunt Nōmina frātrum sunt Mārcus et Quīntus Patrī et mātrī ūna fīlia et duo fīliī sunt Mātrī Aemilia nōmen est Quod nōmen est patrī Eī nōmen est Lūcius Iūlius Balbus Virō Rōmānō tria nōmina sunt Lūcius est prae-nōmen id est nōmen prīmum Iūlius nōmen vel nōmen gentīlicium Balbus cognōmen est Fīliīs nōmina sunt Mārcus Iūlius Balbus et Quīntus Iūlius Balbus Mārcus et Quīntus praenōmina sunt fīliōrum Alia praenōmina Lātīna sunt Aulus Decimus Gāius Gnaeus Faustus Mānius Numerius Paulus Pūblius Sextus Spurius Tiberius

Titus Mulieribus Rōmānīs plērumque ūnum nōmen gentilicium erat velut Cornēlia Iūlia Lūcia Paula Octāvia Tullia Valeria

Aemiliae etiam ūnum nōmen erat Aemiliae est ūnus frāter cuī Aemilius nōmen est (praenōmen Pūblius cognōmen Paulus) Frāter Aemiliae est avunculus līberōrum Aemilius autem procul ā sorōre suā abest Itaque trīstis est Aemilia quae frātrem suum amat Mārcus et Iūlia mātrem suam trīstem in hortum exīre vident et pātrem interrogant bdquoCūr māter nostra trīstis estldquo Iūlius bdquoMāter vestra trīstis est quod Aemilius procul ab eā abest Aemilius avunculus vester est id est frāter mātris

Sententiae Nōmen est ōmen Benedictus quī venit in nōmine Dominī Nōmina sunt odiōsa (Ovidius)

Vocābula

absum afuī ndash abesse būti ne čia nebūti

alius alia aliud kitas autem tačiau

avunculus ī n avyacutenas mo-tinos brolis dėdė

benedictus a um palai-mintas

duo duae duo du

cognōmen inis n šeimos vardas pavardė

cūr kodėl exeō iī (īvī) ītum īre išeiti

frāter frātris m brolis gentīlicius a um giminės nōmen gentīlicium gimi-nės vardas

hortus ī m sodas daržas interrogō āvī ātum āre klausti

itaque taigi todėl tad

līberī ōrum m vaikai

māter mātris f motina

mulier eris f moacuteteris nam nes odiōsus a um ne(pa)ken-čiamas

ōmen inis n ženklas

pater patris m tėvas plērumque dažniausiai daugiausia

praenōmen inis n asmens vardas

procul toli

soror ōris f sesuo

trēs tria trys ūnus a um vienas trīstis e liūdnas velut kaip veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

Praenōmina Rōmāna

Aemilia ae f Em lija

Aulus ī m Aacuteulas

Cornēlia ae f Kornegravelija

Decimus ī m Dẽcimas

Gāius ī m Gatildejus

Gnaeus ī m Gn jus

Faustus ī m Faacuteustas

Iūlia ae f Jugravelija

Iūlius ī m Jugravelijus

Lūcia ae f Liugravecija

Lūcius ī m Liugravecijus

Mānius ī m Matildenijus

Numerius ī m Numegraverijus

Octāvia ae f Oktatildevija

Paula ae f Paacuteulė

Paulus ī m Paacuteulius

Pūblius ī m Pugraveblijus

Quīntus ī m Kv ntas

Sextus ī m Segravekstas

Spurius ī m Spugraverijus

Tiberius ī m Tibegraverijus

Tullia ae f Tugravelija

Valeria ae f Valegraverija

25

XXIV Schola vīcēsima quārta Verba composita

ab-sum a-fuī ndash ab-esse ad-sum ad-fuī ndash ad-esse dē-sum dē-fuī ndash dē-esse inter-sum inter-fuī ndash inter-esse praes-sum prae-fuī ndash prae-esse prō-sum prō-fuī ndash prōd-esse super-sum super-fuī ndash super-esse pos-sum potuī posse

būti ne čia būti atstu nedalyvauti būti prie pagelbėti trūkti stokoti būti tarpe dalyvauti būti priešakyje vadovauti būti už padėti paremti išlikti būti galingam galėti

Verba composita possum potuī posse

Praesēns indicātīvī āctīvī Praesēns Imperfectum Futūrum I

ab-sum ab-es

ab-est ab-sumus ab-estis ab-sunt

dē-sum dē-es

dē-est dē-sumus dē-estis dē-sunt

prō-sum prōd-es

prōd-est prō-sumus prōd-estis prō-sunt

pos-sum pot-es

pot-est pos-sumus pot-estis pos-sunt

pot-eram pot-erās

pot-erat pot-erāmus pot-erātis pot-erant

pot-erō pot-eris

pot-erit pot-erimus pot-eritis pot-erunt

Ex vītā Plīniī

Surgō ubi volō saepe prīmā lūce Amō sedēre in silentiō et meōs oculōs claudere bdquoQuid

mihi hodiē facere necesse estldquo ndash mēcum cōgitō Tum notārium vocō et iubeō eum

epistolam scrībere Hōrā quārtā et quīntā in peristȳlum prōcedō et aliam epistolam parō

Dum prandium ēdō Post prandium dormiō tum ambulō (herī nōn ambulābam) Mox

ōrātiōnem Graecam et Latīnam legō quod vōcem meam fīrmam facit Posteā in cēnā nostrā

amīcī meī intersunt Ego et uxor mea cum amīcīs paucīs saepe cēnāmus Aliud nōn possum

Numquam mihi amīcī dēerant Dum cēnam ēdimus servus librum bonum nōbīs legit Mihi

placet Aenēidem Vergiliī audīre Ego et multī amīcī meī etiam auctōrēs Latīnās recitāre

possunt Tandem in hortō ambulō cum amīcīs meīs quī sunt praeclārī et ērudītī

Nōn numquam ex hōc ōrdine errō Ante lūcem nōn poteram surgere Sī diū dormīvī equō

īre amō Amīcī quōque ex oppidīs vīcīnīs veniunt Saepe in silvam venārī intrō Etiam

audiō virōs quī in agrīs meīs labōrant

Vocābula

ambulō āvī ātum āre vaikščioti

alius alia aliud kitas

Aenēis idis m Eneidagrave

avunculus ī n avyacutenas dėdė cōgitō āvī ātum āre mą-styti galvoti

diū ilgai dormiō īvī ītum īre mie-goti

dum tada ēdō ēdī ēsum edere valgyti

eō iī ītum īre eiti

errō āvī ātum āre klysti ērudītus a um išsilavinęs fīrmus a um tvirtas stiprus

hortus ī m sodas intrō āvī ātum āre įžengti iubeō iussī iussum iubē-re liepti įsakyti

lūx lūcis f šviesa mox greit tuojau paskui

nam nes necesse est būtina privalu

notārius ī m sekretotilderius numquam niekada

ōrdō inis n eilė tvarka

paucī ōrum m nedaugelis

peristȳlum ī n gr perist lis placeō placuī placitum

placēre patikti įtikti praeclārus a um žinomas

prandium ī n pusryčiai prōcedō cessī cessum cedere išeiti pasirodyti eiti saepe dažnai sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti surgō surrēxī surrēc-tum surgere kilti keltis

tandem pagaliau ubi kai kur

uxor ōris f žmonagrave venor venātus sum ve-

nārī medžioti (verbum dep) vīcīnus a um kaimyninis volō voluī ndash velle norėti

vōx vōcis f balsas

26

XXV Schola vīcēsima quīnta Trečioji linksniuotė Ba sinis tipas

Sg Pl Sg Pl Sg Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl

turris f turris turrī turrim turrī

turrēs turrium turribus turrēs turribus

vīs f

vim vī

vīrēs vīrium vīribus vīrēs vīribus

Tiberis m Tiberis Tiberī Tiberim Tiberī

mare n maris marī mare marī

maria marium maribus maria maribus

1 Išmokite atmintinai trečiosios linksniuotės ba sinio tipo žodžius

febris is f drugys

puppis is f vairagalis

secūris is f kirvis

sitis is f toškulys

turris is f bokštas

tussis is f kosulys

vīs ndash f jėga prievarta

Albis is m Elbė upė

Neāpolis is f Neatildepolis

Tiberis is m

mare is n jūra

conclāve is n užrakinamas kambarys

animal ālis n gyvūnas

vectīgal ālis n mokestis rintildekliava

exemplar āris n pavyzdys

Sententiae Et māceriam circumdedī et circumfōdī et plantāvī vīneam Sorech [b blinė

vieta] et aedificāvī turrim in mediō eius Quantum scīmus gutta est īgnōrāmus mare Vī et

animō Contrā vim nōn valet iūs Ultrā vīrēs (Vergilius) Vim vī repellere licet Vim vīribus

exīre (Ulpiānus) Vīribus ūnitīs Vīs armāta Vīs ā tergō Vīs cōmica Vīs tragica (Aristo-

tēlēs) Vīs inertiae Vīs lēgis Vīs magica Vīs medicātrix natūrae Vīs saepe violat iūs Vīs

vim pellit Vīs vitālis Contrā vim mortis nōn est medicāmen in hortīs Sine vī et dolō

Turris eburnea Turris Babelis Terra turrium [šiuolaikinis stalo žaidimas] Tabulettae contrā

tussim prō īnfantibus Ad Tenediam secūrim Secūrī Tenediā (iš gr Τενεδία πελέκει apie

griežtą nieko nesigailintį Tenegravedo salos valdovą teisėją) Candor dat vīribus ālās

loz Nota bene Ulpiatildenas (lo Ulpiānus) ndash

Vocābula

aedificō āvī ātum āre statyti

āla ae f sparnas

animus ī m siela dvasia armātus a um ginkluotas

čia karinis

Babel is f Babilogravenas čia Batildebelis

candor ōris m skaistus bal-tumas spindėjimas dorumas

circumdō dedī datum

dare dėti aplinkui apsupti circumfodiō fōdī fossum fodere apkasti apkaupti cōmicus a um

contrā su acc prieš

dolus ī m klasta eburneus a um dramblio kaulo

ērudītus a um išsilavinęs exeō exiī exītum exīre

išeiti čia naudoti

gutta ae f lašas

hortus ī m sodas īgnōrō āvī ātum āre nežinoti

inertia ae f neveiklumas inercija

īnfāns antis m kūdikis vai-kas

iūs iūris n teisė licet licuit licēre leidžia-ma galima

lūx lūcis f šviesa

māceria ae f tvora

magicus a um magiškas

medicāmen inis n vaistas

medicātrix īcis f gydytoja

medium ī n vidurys

mors mortis f mirtis pellō pepulī pulsum

pellere stumti varyti mušti plantō āvī ātum āre so-dinti persodinti

prōcedō prōcessī prō-cessum prōcedere išeiti

pasirodyti eiti

quantus a um koks repellō repulī repulsum repellere atstumti atmušti išvaryti

sciō scīvī scītum scīre žinoti mokėti

sine su abl be

tabulleta ae f tabletė Tenedius a um Tenegravedo

tergum ī n nugara

tragicus a um

ultrā su acc anagravepus už per virš

ūnitus a um suvienytas

čia bendras valeō valuī valitum va-lēre būti sveikam gyventi turėti reikšmės galioti

violō āvī ātum āre smur-tu padaryti pažeisti

vītālis e gyvenimo gyvybi-nis

27

XXVI Schola vīcēsima sexta

Discordia frātrum

Faustulus casam intrat bdquoAcca ubi es Venī et audī dē calamitāte Rōmulus Remum necāvitldquo Acca verbīs marītī nōn crēdit bdquoQuid dīcis quid audīvīldquo Faustulus autem bdquoCrēde mihi uxor Hodiē cum amīcīs ad Palātium properāvī Etiam Rōmulus et Remus et multitūdō virōrum Palātium petīvērunt Tum Rōmulus virōs ad sē vocāvit et ubi tacuērunt ōrātiōnem habuit bdquoGaudeō quod venīre nōn dubitāvistis Hodiē sacrum facere volumus nam auxiliō deōrum Palātium mūnīvimus Vidēte mūrum Nunc tandem sine perīculō vīvere possumusldquo Virī verba Rōmulī clāmōre probavērunt Subitō autem Remus bdquoEgo tuum mūrum rīdeō mūrus enim inimīcum nōn prohibetldquo Statim mūrum trānsiluit Tum Rōmulus per īram Remum petīvit et ō Acca frātrem necāvit Faustulus tacet Acca autem lacrimas tenet et clāmat bdquoŌ Faustule frūstrā lupa puerōs in rīpā Tiberis servāvit et aluit frūstrā tū Remum cum frātre domum portāvistī frūstrā Remō parentēs fuimus Ō Rōmule cūr frātrem necāvistīldquo Tum Faustulus et Acca fīlium flevērunt

Sententiae Aut prōsunt poētae aut dēlectant Avarō omnia dēsunt sapientī nihil Nēmō in

suā causā iūdex esse potest Nōn possum (Vintildecas Mykolaacuteitis-Pugravetinas)

Vocābula

Acca ae f Akagrave

ad su acc pas prie alō aluī alitum alere maitinti penėti

audiō īvī ītum īre girdėti aut arba

auxilium ī n pagalba avārus a um godus gobšus

calamitās ātis f nelaimė

casa ae f trobelė

causa ae f byla

clāmō āvī ātum āre šau-kti

clāmor ōris m šauksmas crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti cūr kodėl dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

discordia ae f nesantaika domum į namus namo

dubitō āvī ātum āre abejoti

eō iī ītum īre eiti delectō delectāvī delec-tātum delectāre džiuginti faciō fēcī factum facere daryti

Faacuteustulus ī m Faustulas fleō flēvī flētum flēre verkti raudoti frūstrā veltui

gaudeō gavīsus sum gaudēre džiaugtis intrō āvī ātum āre įžengti

inimīcus ī m nedraugas

īra ae f pyktis

iūdex iūdicis m teisėjas

lacrima ae f ašara

marītus ī m vyras sutuok-tinis

multitūdō inis f daugybė

mūniō īvī ītum īre stip-rinti

mūrus ī m siena necō āvī ātum āre žudyti numquam niekada omnis e visas

ōrātio ōnis f kalba ōrā-tiōnem habēre sakyti kalbą

Palātium ī n Palatildecijus

parēns entis m f gimdy-

tojas -a pl parentēs tėvai

perīculum ī n pavojus petō petīvī petītum pe-tere ieškoti siekti prašyti vykti

portō āvī ātum āre nešti praeclārus a um žinomas probō āvī ātum āre (iš)bandyti pritarti

prohibeō prohibuī pro-hibitum prohibēre sulaikyti

prōperō āvī ātum āre

skubėti

quod kad rīdeō rīsī rīsum rīdēre juoktis

rīpa ae f upės krantas sacer sacra sacrum pa-švęstas šventas sapiēns entis išmintingas

sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti servō āvī ātum āre sau-goti

statim tučtuojau bematant subitō staiga tandem pagaliau ubi kai kur

uxor ōris f žmona taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti trānsileō siluī silīre per-šokti

veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti videō vīdī vīsum vidēre matyti

vocō āvī ātum āre šaukti kviesti

volō voluī ndash velle norėti vīvō vīxī victum vīvere gyventi

28

XXVII Schola vīcēsima septima

Adiectīva prōnōminālia ndash būdvardiniai įvardžiai

ūnus a um vienas sōlus a um tiktai vienas tōtus a um visas ūllus a um kažkoks alter altera alterum ki-tas antras

uter utra utrum katras neuter neutra neutrum niekatras

nūllus a um joks alius alia aliud kitas

N alter altera alterum G alterīus D alterī A alterum alteram alterum A alterō alterā alterō

N alius alia alium G alīus D aliī A alium aliam alium A aliō aliā aliō

N alterī alterae altera G alterōrum -ārum -ōrum D alterīs

A alterōs alterās altera

A alterīs

N aliī aliae alia G aliōrum aliārum aliōrum D aliīs

A aliōs aliās alia

A aliīs

Sententiae Nec sibi sed tōtī genitum sē crēdere mundō (Lūcānus) Tōtus mundus agit

histriōnem (Šekspyras) Sibi parat malum quī alterī parat Nōn sum ūnī angulō nātus patria

mea tōtus hic est mundus (Seneca) Ūnīus dēmentia dēmentēs efficit multōs Ūnus vir

nūllus vir Alter ego Vērus amīcus est quī est tamquam alter idem (Cicero) Beneacuteficus est

quī nōn suī sed alterīus causa benignē facit (Cicero) Trīstis eris sī sōlus eris (Ovidius)

Sacrum Profānum Īgnōrantia nōn est argūmentum (Spīnōsa)

loz Nota bene V ljamas Šekspỹras (angl Shakespeare 1564ndash1616 Aacutenglija) ndash vienas

žymiausių pasaulio dramatugravergų išgarsėjęs tragegravedijomis žinomiausia jų ndash bdquoHaacutemletasldquo

Barugravechas Spinozagrave (lo Benedictus de Spīnōsa 1632ndash1677) ndash žymus olaacutendų filosogravefas

Tarptautiniai žodžiai augziliatilderas ndash vyskupo padėjėjas efegravektas ndash kurios nors veiklos

padarinys as ndash labai išsilavinęs didžiai išprusęs žmogus notatilderas ndash valstybės įga-

liotas pareigūnas atliekantis notatilderinius veiksmugraves tvarkantis ir tvirtinantis dokumentugraves ir jų

tikrumą tablegravetė ndash apvaliotildes ar ovaliotildes fogravermos supresuacuteota vaistų dogravezė praryjama -

tugrave totalitar zmas ndash tokia saacutentvarka kai valstybė kontroliuacuteoja visas gyvenimo sritis

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti agit histriō-nem vaidina

angulus ī n kampas kertė

argūmentum ī n argu-mentildetas įrodymas

beneficus a um gerada-riškas labdaringas palankus maloningas

benignē geraširdiškai pa-lankiai mielai maloniai

causa ae f priežastis byla dalykas reikalas

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēmēns entis beprotis pa-mišęs

dēmentia ae f beprotystė

pamišimas

efficiō effēcī effectum efficere padaryti faciō fēcī factum facere daryti vykdyti atlikti

histriō ōnis m atildektorius

gignō genuī genitum gignere gimdyti būti prie-žastimi genitus a um gi-męs

īgnōrantia ae f nežinoji-mas

malum ī n blogis multus a um daug dau-gelis

mundus ī m pasaulis nātus a um gimęs parō āvī ātum āre ruošti

patria ae f tėvynė profānus a um nepašvę-stas nešvarus bedieviškas nuodėmingas

sacer sacra sacrum pa-švęstas šventas

servō āvī ātum āre saugoti

sine su abl be taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti tamquam taip kaip tarsi lyg

teneō tenuī tentum te-nēre laikyti turėti trīstis e liūdnas vērus a um tikras

29

XXXVIII Schola duodētrīcēsima Trečioji linksniuotė Mišrusis tipas

Sg Pl Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

ars f artis artī artem arte

ars

artēs artium artibus artēs artibus artēs

clades f cladis cladī cladem clade

cladis

cladēs cladium cladibus cladēs cladibus cladēs

mōns m montis montī montem monte

mōns

montēs montium montibus montēs montibus montēs

nox f noctis noctī noctem nocte nox

noctēs noctium noctibus noctēs noctibus noctēs

Mīlitēs Rōmānī ndash vīs imperiī Rōmānī

Rōma magna urbs est Magnus numerus cīvium Rōmānōrum semper in armīs erant

Magnus etiam est numerus mīlitum Rōmānōrum Mīlitēs Rōmāni aut peditēs erant aut

equitēs Rōmānī magnam classem habēbant Multī mīlitēs in classe mīlitābant Rōmānīs nōn

sōlum nāvēs longae sed etiam nāvēs onerāriae erant Nāvis longa cum turrī hostēs Rōmānōs

terrēbant In puppī nāvis gubernātor sedēbat et nāvem gubernābat Cōpiae Rōmānae saepe

terrā marīque hostēs superābant Rōmānī in multīs pugnīs Pūnōs superābant post Graecōs

deinde Gallōs et Dācōs Caesare duce Rōmānī Aegyptum occupāvit Etiam multās regiōnēs

Asiae Minōris occupāvit Imperium Rōmānum multās prōvinciās habet Siciliam

Prōvinciam sive Galliam Narbōnēnsem Galliam Pannoniam Dāciam Thrāciam Britan-

niam Aegyptum Illyriam Macedoniam Syriam Iūdaeam Āfricam Hispaniam Armeniam

et ceterās Clādēs Rōmānōrum rārae fuērunt

Komentaras Prōvincia arba Gallia Narbōnēnsis ndash iki Cegravezario užkariavimų rom nams

priklausiusi Gatildelijos dalis tentilde buvo Narbogravenos miestas (lie Narbonagrave lo Narbōna)

Vocābula

Armenia ae f A Asia Minor Mažoji Azija

auxilium ī n pagaacutelba arma ōrum n gintildeklai

aut arba

Caesar aris m Cegravezaris

calamitas ātis f nelaimė ceterus a um kitas

cīvis is m f pilietis -ė

clādēs is f pralaimėjimas

classis is f laivynas moki-nių klasė

cōpiae ārum f karinės pa-jėgos

Dācia ae f Datildekija deinde iš ten po to

dux ducis m vadas

eques itis m raitelis faciō fēcī factum facere daryti

gubernātor ōris m vairi-ninkas

gubernō āvī ātum āre vairuoti

hostis is m f priešas

Illyria ae f

imperium ī n impegraverija

Iūdaea ae f

longus a um ilgas

Macedonia ae f Makedo-nija

mare is n jūra terra ma-rīque sausumojegrave ir j roje

mīles itis m karys kareivis militō āvī ātum āre eiti karinę tarnybą kareiviauti

multus a um daug dau-gelis

Narbōnēnsis e Narbogravenos

nāvis is f laivas nāvis lon-ga karo laivas nāvis onerā-

ria prekybinis laivas

numerus ī m skaičius nōn sōlum sed etiam ne tik bet ir

occupō āvī ātum āre už- imti

onerārius a um krovinių krovininis

Pannonia ae f Panogravenija

pedes itis m pėstininkas portō āvī ātum āre nešti

post su acc po vėliau

prōvincia ae f prov ncija

pugna ae f kova mūšis

Pūnī ōrum m pugravenai t y kartaginiẽčiai

puppis is f vairatildegalis rārus a um retas

saepe dažnai sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti superō āvī ātum āre vir-šyti nugalėti

urbs urbis f miestas

Thrācia ae f Tratildekija terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

turris is f bokštas veniō vēnī ventum ve-nīre atvykti

30

XXIX Schola ūndētrīcēsima

Sententiae Hērēdem facit Deus nōn homō (Coke) Neque mel neque apēs Neque

opīnione sed natūrā cōnstitūtum est iūs (Cicero) Occāsiō facit fūrem Canēs socium in

culīna nūllum amant Ex pēde Herculem Mollis illa ēducātiō quam indulgentiam vocāmus

nervōs omnēs et mentis et corporis frangit (Quīntilliānus) Doctī ratiōnem artis intelligunt

indoctī voluptātem (Quīntilliānus) Sāl Atticus Ut lupus ovem amat Quī mē amat amat et

canem meum Pāx vōbīscum Nihil sub sōle novī Nōn eacuteadem est aetās nōn mēns

(Horātius) Quī male agit ōdit lūcem Pugna suum fīnem cum iacet hostis habet (Ovidius)

Rūs in urbe (Mārtiālis) Ōtium sine litterīs mors est et hominis vīvī sepultūra (Seneca)

Pallida mors aequō pulsat pede pauperum tabernās Rēgumque turrēs (Horātius) Post

mortem nūlla voluptās Post tenebrās lūx Nē mīrum quod dīvīna natūra dedit agrōs ars

hūmāna aedificāvit urbēs (Varrō) Quālis vītā fīnis ita Sub fīne Sub Iove frīgidō

loz Nota bene Egravedvardas Kogravekas (angl Coke 1552ndash1634 metais) ndash aacutenglų pol tikas ir

garsiausias savo meto teacuteisininkas savo veikalais sukūręs bendrosios arba anglosatildeksų teisės

pagrindus Maacuterkas Terentildecijus Varogravenas (lo Varrō 116ndash27 metais prieš Kristų) ndash

rom nų rašytojas mokslininkas 25 knygų veikalo bdquoLotynų kalbaldquo autorius

Vocābula

aedifico 1 statyti aequus a um lygus

aetās ātis f amžius

ager agrī m dirva laukas agō ēgī āctum agere veikti

Atticus a um Atildetikos

apis is f bitė

ars artis f menas

canis is m f šuo kalė

corpus oris n kūnas cōnstituō cōnstituī cōn-stitūtum cōnstituere nu-spręsti nustatyti

dīvīnus a um dieviškas dō dedī datum dare duoti

doctus a um mokytas

ēducātiō ōnis f auklėjimas švietimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīnis is m galas riba frangō frēgī frāctum

frangere laužti frīgidus a um šaltas Herculēs is m Heratildeklis

hērēs ēdis m f paveldėtojas habeō uī itum ēre turėti

hostis is m f priešas

hūmānus a um žmonių iaceō iacuī ndash iacēre gulėti

indulgentia ae f atlai-dumas

indoctus a um nemokytas intellego lēxī lectum legere pastebėti pažinti su-prasti

ita taip tokiu būdu

Iuppiter Iovis m

iūs iūris n teisė

litterae ārum f literatūragrave mokslas

lūx lūcis f šviesa male blogai

mel mellis n medus

mēns mentis f protas mintis siela

mīrus a um nuostabus mollis e minkštas silpnas

mors mortis f mirtis

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

neque ir ne neque neque nei nei occāsiō ōnis f proga dingstis

ōdī ndash ndash ōdisse neapkęsti omnis e visas kiekvienas

ōtium ī n poilsis laisvalaikis

opīniō ōnis f nuomonė

pažiūra požiūris

ovis is f avis pallidus a um išblyškęs

pauper eris m vargšas

pāx pācis f taika pellō pepulī pulsum pellere stumti varyti mušti

pēs pedis m koja

pugna ae f kova mūšis quālis e koks quod nes

ratiō ōnis f protas veikimo būdas

rūs rūris n kaimas laukai

sāl salis n druska

sōl sōlis m saulė

sepultūra ae f laidotuvės

sine su abl be

socius ī m draugas sąjungi-ninkas bendrininkas

sub su acc ir abl po

taberna ae f trobelė lūšna

tenebrae ārum f tamsa

urbs is f miestas vocō āvī ātum āre šaukti vadinti

voluptās ātis f malonumas džiaugsmas

vīvus a um gyvas

31

XXX Schola trīcēsima Adiectīvum

Trečiosios linksniuotės būdvardžiai

Jau esame susipažinę su pirmosios ir antrosios linksniuotės būdvardžiais

altus a um aukštas gilus angustus a um siauras bonus a um geras ceterus a um kitas laetus a um linksmas lātus a um platus magnus a um didelis malus a um blogas

parvus a um mažas plēnus a um pilnas vīvus a um gyvas

mortuus a um miręs vacuus a um tuščias

āter ātra ātrum tamsus juodas dexter tra trum dešinysis līber era erum laisvas miser era erum varganas nelaimingas niger gra grum juodas pulcher chra chrum gražus ruber bra brum raudonas sinister tra trum kairysis

ferreus a um geležinis idōneus a um įdomus līgneus a um medinis

varius a um įvairus

Pirmosios ir antrosios linksniuotės būdvardžiai yra linksniuojami kaip atitinkamų

linksniuočių giminių daiktavardžiai ndash jų galūnės sutampa

Trečiosios linksniuotės būdvardžiai būna trijų dviejų arba vienos galūnės Tai reiškia kad

jie vardininko linksnyje (nom sg) gali turėti tris ir atitinkamai dvi arba tik vieną formą

Trijų galūnių būdvardžiai

ācer m ācris f ācre n aštrus žodynuose užrašomas ācer ācris ācre aštrus

celeber m celebris f celebre n garsus žodynuose užrašomas celeber bris bre garsus

celer m celeris f celere n greitas žodynuose užrašomas celer eris ere greitas

salūber m salūbris f salūbre n sveikas žodynuose užrašomas salūber bris bre sveikas

Dviejų galūnių būdvardžiai

fortis m f forte n narsus žodynuose užrašomas fortis e narsus

gravis m gravis f grave n sunkus žodynuose užrašomas gravis e sunkus

Vienos galūnės būdvardis

fēlīx m f n laimingas gen sg fēlīcis žodynuose užrašomas fēlīx īcis laimingas

ingēns m f n didžiulis gen sg ingentis žodynuose užrašomas ingēns entis didžiulis

pār m f n lygus vienodas gen sg pāris žodynuose užrašomas pār pāris lygus vienodas

sapiēns m f n išmintingas gen sg sapientis žodynuose užrašomas sapiēns entis išmintingas

Trečiosios linksniuotės būdvardžių linksniavimas

Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl

ācer ācris ācre ācris ācrī ācrem ācre ācrī

ācrēs ācria ācrium ācribus ācrēs ācria ācribus

fortis forte fortis fortī fortem forte fortī

fortēs fortia fortium fortibus fortēs fortia fortibus

pār pāris pārī pārem pār pārī

pārēs pāria

pārium

pāribus pārēs pāria

pāribus

32

XXXI Schola trīcēsima prīma Dēclīnātiō quārta ndash ketvirtoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

frūctus f vaisius frūctūs frūctuī frūctum frūctū

frūctus

frūctūs frūctuum frūctibus frūctūs frūctibus frūctūs

cornū f ragas cornūs cornū cornū cornū

cornū

cornua cornuum cornibus cornua cornibus cornua

lacus m lacūs lacuī lacum lacū

lacus

lacūs lacuum lacubus lacūs lacubus lacūs

1 Išverskite Vergilijaus teksto ištrauką

Hīc sēcūra quiēs et nescia fallere vīta

Divēs opum variārum hīc lātīs ōtia fundīs

Spēluncae vīvīque lacūs hīc frīgida Tempe

Mūgitusque boum mollēsque sub arbore somnī (Vergilius)

Sententiae Multae manūs onus levius faciunt Habet etiam in manū gladium et secūrim sē

autem dē bellō et ā latrōnibus nōn līberat (Vulgāta) Neque semper arcum Tendit Apollo

(Horātius) Nōn est meum contrā auctōritātem senātūs dīcere (Cicero) Prīmus sapientiae

gradus est falsa intelligere Status quō Status in quō Statū quō In statū quō Status quō

ante bellum Sexū fēmina ingeniō vir (Mar jos Teregravezės antkapio epitatildefija Aacuteustrija) Venī

Creātor Spīritus Venī Sancte Spīritus Spīritus prōmptus caro autem infīrma (Vulgāta)

Senātus populusque Rōmānus Alterā manū fert lapidem alterā pānem ostentat (Plautus)

Tarptautiniai žodžiai f nišas ndash greičio varžybų baigmė gubernatildetorius ndash gubernijos

valdytojas humatildeniškas ndash žmoniškas klatildesė ndash pastov mokinių grupė kulinatilderija ndash valgių

gaminimo būdas okupuacuteoti ndash užimti o ndash viešoji nuomonė regiogravenas ndash kraštas

Vocābula

arbor oris f medis

arcus ūs m lankas aacuterka

auctōritās ātis f galia val-džia įtaka autoritegravetas

bellum ī n karas

bōs bovis m f jautis karvė

caro carnis f mėsa kūnas clamō āvī ātum āre šaukti

creātor ōris m kūrėjas dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dīves itis turtingas

domus ūs f namas faciō fēcī factum facere daryti

gradus ūs m žingsnis

gladius ī m kardas fallō fefellī falsum falle-re apgauti sukčiauti klastoti falsus a um apgaulingas melagingas

frīgidus a um šaltas

fundus ī m žemės valda dvaras

ingenium ī n gabumai būdas

infīrmus a um nestiprus intellegō lēxī lēctum le-gere suprasti latrō ōnis m plėšikas samdinys

lacus ūs m ežeras

lapis idis m akmuo lātus a um platus levis e lengvas leve lengvai

līberō āvī ātum āre iš-laisvinti išvaduoti

manus ūs f ranka mollis e minkštas malonus

mūgitus ūs m baubimas maurojimas

necō āvī ātum āre žudyti neque ir ne nescius a um nežinantis nežinomas

onus eris n našta

opēs opum n turtas turtai

ostentō āvī ātum āre iš-

tiesti atkišti rodyti

ōtium ī n poilsis laisvalaikis

pānis is m duona

populus ī m tauta prōmptus a um drąsus

quiēs ētis f poilsis ramybė sanctus a um šventas

secūris is f kirvis sēcūrus a um be rūpesčių ramus

senātus ūs m senatildetas

sexus ūs m lytis

spēlunca ae f gr urvas ola

somnus ī m miegas

spīritus ūs f dvelkimas pūtimas dvasia siela

status ūs m stovėjimas padėtis

Tempē n tendō tetendī tentum tendere tempti varius a um įvairus veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

Sg Pl Nom bōs bovēs Gen bovis boum Dat bovī būbus bōbus Acc bovem bovēs Abl bove būbus bōbus

33

XXXII Schola trīcēsima secunda

Domus Rōmāna

Domūs Rōmānae habēbant multa cubicula ātria ālās cubicula culīnam exedram peristȳlium tabernās tabulīnum trīclīnium et vestibulum Ātrium propter iānuam et vestibulum iacet et umbilīcus domī est Ātrium compluvium et impluvium habet Speciōsae pictūrae parietēs ātriī deacutecorant Cubicula parva conclāvia dormītōria sunt Culīna parva et sublūstris est Hīc fornāx est et ancillae labōrābant Servī cibum in culīnā parābant Propter peristȳlium exedra magna est In parietibus

et solīs vidēmus variās pulchrās pictūras Peristȳ- lium est cavaedium porticibus circumdatum in quō saepe sunt etiam piscīnae statuae silānī plantae Tabernae aediculae viae oppositae sunt in quibus rēs variās vēndunt Tabulīnum cubiculum pecūniae tabulārum et imāginum est Solum tessellātum saepe est (Pagal httpslawikipediaorgwikiDomus_Rōmāna)

Tarptautiniai žodžiai impliugravevijus ndash keturka pis baseinas atildetrijuje kompliugravevijus ndash

angagrave atildetrijaus stogegrave konklavagrave ndash kardinotildelų susirinkimas uždarojegrave patalpojegrave (S ksto koplỹ-

čioje) šaũkiamas poacutepiežiui rinkti ndash vidaus kiemas apjuostas kolonadagrave op

ndash paacutertija ar grugravepė nesutinkanti su daugumotildes nuomone pogravertikas ndash atviras prieangis su ko-

logravenomis ndash keturka pis valgomasis stalas su gultais (clīnē) iš trijų stalo pusių

Vocābula

aedicula ae f kambarėlis

āla ae f sparnas

ancilla ae f tarnaitė vergė

ātrium ī n atildetrijus sveta nė

cavaedium ī n kiemas ro-mėnų namegrave kiemo aikšt

cibus ī m maistas circumdō dedī datum dare dėti aplinkui apsupti

conclāve is n užrakinamas kambarys

cubiculum ī n kambarys miegamasis

compluvium ī n kompliugrave-vijus

culīna ae f virtuvė decorō 1 puošti

domus ūs f namas

dormītōrius a um miego miegamasis cubiculum dor-

mītōrium miegamasis kam-barys

exedra ae f gr eksedragrave pa-sikalbėjimų salė

fornāx ācis f krosnis frustra veltui habeō uī itum ēre turėti

hortus ī m sodas iaceō uī ndash ēre gulėti

iānua ae f durys

imāgō inis f paveikslas

impluvium ī n impliugravevijus labōrō 1 dirbti oppositus a um esantis priešais

parō 1 ruošti

parvus a um mažas

pecūnia ae f turtas pinigai

peristȳlum ī n gr perist lis

pariēs etis m siena

pictūra ae f tapyba pa-veikslas

piscīna ae f baseinas

planta ae f augalas

propter su acc greta arti dėl už

porticus ūs m pogravertikas kolonadagrave dengta galegraverija

pulcher chra chrum gra-žus

saepe dažnai

silānus ī m fontatildenas

solum ī n žemė kambario grindys

speciōsus a um gražus

statua ae f statulagrave sublūstris e silpnai apšvies-tas

taberna ae f kraacuteutuvė smuklė

tabula ae f lenta sąskaitų knyga dokumentildetas

tabulīnum ī n archỹvas

tessellātus a um mozaacuteikos

trīclīnium ī n trikl nijus valgomasis

umbilīcus ī m bamba vi-durys

varius a um įvairus vēndō didī ditum ere parduoti

via ae f gatvė

34

XXXIII Schola trīcēsima tertia Numerālia cardinālia ndash kiekiniai skaitvardžiai

I ūnus a um vienas II duo duae duo du III trēs tria trys IV quattuor keturi V quīnque penki VI sex šeši VII septem septyni VIII octō aštuoni IX novem devyni X decem dešimt

XI ūndecim vienuolika XII duodecim dvylika XIII trēdecim trylika XIV quattuordecim keturiolika XV quindecim penkiolika XVI sēdecim šešiolika XVII septendecim septyniolika XVIII duodēvīgintī aštuoniolika XIX ūndēvīgintī devyniolika XX vīgintī dvidešimt

XXX trīgintā trisdešimt XL quadrāginta keturiasdešimt L quinquāginta penkiadešimt LX sexāginta šešiasdešimt LXX septuāginta septyniasdešimt LXXX octōginta aštuoniasdešimt XC nōnāginta devyniasdešimt C centum šimtas M mille tūkstantis MM duo milia du tūkstančiai

Dē exercitū Rōmānō

Gāius Iūlius Caesar legiōnem ultrā ōrdināvit et compositiōnem celebrem statuit In hāc

nova constitūtiōne octōginta mīlitēs centuriam ductam ab centuriōne explēvērunt Sex

centuriae ūnam cohortem explēvērunt et decem cohortēs ūnam legiōnem ductam ab lēgātō

explēvērunt Quaeque legiō circā sex milia mīlitēs habuit sed cohors prīncipālis dīvīsiō in

proeliō fuit Legiōnēs etiam speciālēs mīlitēs inclūsērunt quī nōn pugnāvērunt sed

stipendia plūra recepērunt Exemplī grātiā aquilifer sīgnum lēgātiōnis aquilam tulit

maximam honōrem habet Sīgnifer minus gravia sīgna tulit et opēs exercitūs administrāvit

Antīquīs tempōribus duōdētrīginta legiōnēs exercitum Rōmānum explēvērunt (Pagal

httpswwwwikiwandcomlaExercitus_Rōmānus)

Tarptautiniai žodžiai administruacuteoti ndash valdyti tvarkyti inkliugravezas ndash intarpas skaidriojegrave

sukiet jusioje dervojegrave (vabzdys gintaregrave) kompoz cija ndash meno kūrinio dalių išdėstymas jų

santykis su v suma konstitugravecija ndash pagrindinis valstybės įstatymas specialugraves ndash susijęs su

kuria nors specialyacutebe išskirtinis ypat ngas stipentildedija ndash pastov pinig nė pašalpagrave

Vocābula

administrō 1 patarnauti tvarkyti valdyti

aquila ae f erelis

aquilifer ī m vėliavnešỹs

cohors ortis f kohorta celeber bris bre garsus įžymus dažnas paplitęs

centuria ae f šimtinė

centuriō ōnis m šimtinin-kas centuriogravenas

compositiō ōnis f sudėji-mas sandara sudėtis

circā su acc apie maždaug

constitūtiō ōnis f sandara nustatymas nutarimas

dīvīsiō ōnis f (pa)dalijimas paskirstymas

ductus a um vedamas vadovaujamas

exemplum ī n pavyzdys exemplī grātiā pavyzdžiui

exercitus ūs m (apmokyta) kariuomenė

expleō plēvī plētum plēre pripildyti sudaryti ferō tulī lātum ferre nešti

gravis e sunkus svarbus habeō uī itum ēre turėti inclūdō clūsī clūsum clūdere uždaryti užrakinti įdėti įterpti

lēgātiō ōnis f pasiuntinys-tė pasiuntinybė legatildeto (kar-

vedžio) padėjėjo pareigybė

lēgātus ī m pasiuntinys le-giograveno vadas Cegravezario laikais

legiō ōnis f legiogravenas magnus a um (māior

ius maximus a um) di- delis

mīles itis m karys kareivis minus mažiau multī ae a (plūrēs a plūrimī ae a) daug dau-gelis

novus a um naujas ōrdinō 1 sustatyti eilėmis išrikiuoti sutvarkyti suskirstyti

opēs opum f turtas prīncipālis e pirminis pa-grindinis svarbiausias

proelium ī n kautynės ko-va mūšis

pugnō 1 kovoti kariauti quisque quaeque quid-que kiekvienas recipiō cēpī ceptum ci-pere imti atgal atsiimti gauti

sīgnifer i m v liavininkas

sīgnum ī n ženklas v liava speciālis e specialugraves ypa-tingas rinktinis

stipendium ī n kareivio al-ga alga atlyginimas karinė tarnyba

ultrā toliau vėliau paskiau

tempus oris n laikas

35

XXXIV Schola trīcēsima quārta Dēclīnātiō quīnta ndash penktoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl faciēs ēī f veidas išvaizda vaizdas

fidēs eī f ištikimybė tikėjimas

glaciēs ēī f ledas

merīdiēs ēī m vidurdienis pietūs

seriēs ēī f eilė

spēs eī f viltis

Nom Gen Dat Acc Abl

diēs m diēī diēī diem diē

diēs diērum diēbus diēs diēbus

rēs f reī reī rem rē

rēs rērum rēbus rēs rēbus

Sententiae Mors ultima līnea rērum est (Horātius) Faciēs Hippocratica Bonus animus in

malā rē dīmidium est malī (Plautus) Vectīgālia nervī sunt reī pūblicae (Cicero) Per diem

Pūnica fidēs Audī vidē tacē sī vīs vīvere in pāce Omnium rērum prīncipia parva sunt

(Cicero) Stultus es rem āctam agis (Plautus) Nam mora dat vīrēs tenerās mora percoquit

ūvās Et validās segetēs quod fuit herba facit (Ovidius) Spēs māter stultōrum Spēs ultima

loz Nota bene Hipokratildetas (gr Ἱπποκράτης lo Hippocratēs) ndash garsiausias aacutentikos

graikų gydytojas 18 gydytojas savo šeimojegrave Gydytojai ir šiandien duoda vadinamąją Hipo-

kratildeto priesaiką Hipokratildeto gydymo metogravedai nusakomi tokiom s sententildecijomis Prīmō nōn

nocēre Natūra sanat medicus cūrat Contrāria contrāriīs cūrantur Sententildecijoje Faciēs

Hippocratica ka bama apie mirštančio žmogaus veidą jį pirmasis aprašė Hipokratildetas

Tarptautiniai žodžiai dekoruacuteoti ndash teikti gražią išvaizdą puošti daacuteilinti edukatildecija ndash

auklėjimas lavinimas švietimas egzempliotilderius ndash vienetas iš daugelio tokių pat daiktų

herbatilderas ndash džiov nti augala l nija ndash bet koks nubrėžtas brūkšnys negravervas ndash skaidulų

pluoštas kuriuo iš smegenų ir į jas eina dirginimas pr ncipas ndash pradinis teiginys

respugraveblika ndash valstybės valdymo fograverma kai valdo išrinkti žmonių atstovai segraverija ndash daiktų

ar reiškinių eilė vestibiugravelis ndash pagalbinė patalpagrave iš kurios įeinama į kitagraves patildetalpas

Vocābula

agō ēgī āctum agere va-ryti vesti veikti

animus ī m siela dvasia audiō īvī ītum īre klau-syti

dīmidium ī n pusė dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dō dedī datum dare duoti

contrārium ī n priešingy-

bė contrāria contrāriīs skirt ngos (l gos) skirt ngais (vaacuteistais)

cūrō 1 rūpintis slaugyti gy-

dyti cūrantur praes ind

pass 3 pl yra gyacutedomi (-os)

faciō fēcī factum facere daryti

herba ae f žolė želmuo žalumynai

Hippocraticus a um Hipokratildeto hipokratildetiškas

līnea ae f lininis siūlas vir-velė riba

malum ī n blogis

medicus ī m gydytojas

mora ae f užrukimas gai-šatis laiko tarpas trukmė

mors mortis f mirtis

nam nes

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

noceō nocuī nocitum

nocēre kenkti omnis e visas kiekvienas parvus a um

pāx pācis f taika percoquō percoxī perco-xum percoquere išvirti iškepti subrandinti

prīncipium ī n pradžia pa-grindas

Pūnicus a um pugravenų t y kartaginiẽčių pugraveniškas

sanō 1 gydyti

seges etis f pasėlỹs pasėt java

sī jei stultus a um kvailas rēs pūblica valstybė res-pugraveblika

taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti tener a um švelnus min-kštas jaunas gležnas

ultimus a um tolimiau-sias paskutinis

ūva ae f vynuogė validus a um sveikas stip-rus didelis tinkamas

vectīgal ālis n mokestis

rintildekliava pl patildejamos

videō vīdī vīsum vidēre matyti

vīs ndash f jėga vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

36

XXXV Schola trīcēsima quīnta

Narrātiō Aenēae (I)

Aenēas narrat dē ruinā Trōiae Sed subitō post decem annōs Graecī nōn iam ante Trōiam

erant Ūnō diē ōra maris dēserta erat Castra hostium dēserta erant Tantum equus līgneus

ante portam stat Portās urbis aperimus relinquimus urbem ad castra īmus tentōriaque

ducum Graecōrum īnspicimus Equus magnus nōs terret Quid est Aut spēs aut perniciēs

Quid facere dēbēmus Nōbīs līs erat Alterī equum dēlēre cupiēbant quod nōnnūllī

dīcēbant bdquoIn equō armātī virī sē condunt In animō habent nocte exīre et urbem intrāre et

delēre nōsque necāreldquo Alterī equum in urbem dūcere volēbant Fāma enim erat bdquoSī nōs

equum in urbem dūcimus quondam bellō Graeciam vincimusldquo

1 Atsakykite į klausimus

1 Quis dē ruinā Trōiae narrat 2 Quot annōs Graecī apud Trōiam erant 3 Quid fēcērunt

Graecī ante portam Trōiānam 4 Terret equus magnus Trōiānōs 5 Quī sunt in equō et dē

quā causā

Sententiae Equus Trōiānus Trōia fuit (Propertius) Equō nē crēdite Teucrī (Vergilius)

loz Nota bene Segravekstas Prope cijus (lo Propertius 47ndash15 metais prieš Kristų) ndash

garsus egravetas iš Ugravembrijos parašęs keturias elegravegijų knygas

Vocābula

Aenēas ae n alter era erum kitas ant-ras alter alter vienas kitas

animus ī m siela dvasia

annus ī n metai aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti armātus a um ginkluotas

castra ōrum n stovykla

condō condidī conditum condere įkurti cupiō īvī ītum ere trokšti dēbeō dēbuī dēbitum dēbēre privalėti dēleō ēvī ētum ēre su-naikinti

dēsertus a um tuščias iš-tuštėjęs

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

diēs diēī m diena dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

dux ducis m vadas

enim mat juk nes eō iī ītum īre eiti

equus ī m arklys exeō iī ītum īre išeiti faciō fēcī factum facere daryti

fāma ae f kalbos paskalos gandas

habeō uī itum ēre turėti in animō habere ketinti

hostis is m f priešas svetimšalis

īnspiciō spexī spectum spicere žiūrėti stebėti intrō āvī ātum āre įžengti

līgneus a um medinis

līs lītis f ginčas

mare maris n jūra

narrātiō ōnis f pasakojimas narrō 1 pasakoti necō 1 žudyti nōnnūllus a um kai kuris

nox noctis f naktis

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

perniciēs ēī f pražūtis

porta ae f vartai durys quondam kitados kadaise quot kiek relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis

subitō staiga tantum tiek tik

tentōrium ī n palapinė terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

Trōia ae f Trojagrave Trōiānus a um Trogravejos

Trōiānī ōrum m ubi kai kur

urbs is f miestas

vincō vīxī victum vin-cere nugalėti volō voluī ndash velle norėti

37

XXXVI Schola trīcēsima sexta Narrātiō Aenēae (II)

Sacerdōs Lāocoōn autem ab arce dēcurrit et procul clāmat bdquoO miserī insānī estis Graecīs

crēditis Equum reliquērunt excidiō urbisldquo et magnā vī hastam in equum torsit Est

gemitus sed nōn audīmus Subitō dē Tenedō īnsulā quae ante Trōiam est duo serpentēs

ōrae appropinquant et in duōs fīliōs Lāocoontis invādunt eōs necant et edunt Lāocoōn

iuvāre temptat sed eum quōque serpentēs necant Nōs territī sumus nam sine dubiō deī

īrātī sunt et Lāocoontem pūnivērunt Aperimus portās et dūcimus equum in urbem Posteā

edimus et bibimus et multā nocte somnum altum capimus

Vocābula

altus a um aukštas gilus arx arcis pilis tvirtovė aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti appropinquō 1 prisiartinti audiō īvī ītum īre girdėti autem tačiau bibō bibī bibere gerti capiō cēpī captum ca-pere imti clāmō āvī ātum āre šaukti

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēcurrō (cu)currī cur-sum currere bėgti žemyn nusileisti

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dubium ī n abejonė

dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

equus ī m arklys edō ēdī ēsum ēsse

(edere) valgyti ėsti

excidium ī n sugriovimas sunaikinimas žuvimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīlius ī m sūnus

gemitus ūs m dejavimas īnsānus a um beprotis pamišęs

īnsula ae f sala intrō āvī ātum āre įžengti invādō invāsī invāsum invādere įsibrauti užpulti īrātus a um supykęs

iuvō 1 padėti pagelbėti

Lāocoōn ontis m Laoko-ograventas

mare maris n jūra miser era um vargšas necō 1 žudyti

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

posteā po to paskui vėliau procul toli tolyn

pūniō īvī ītum īre bausti quōque taip pat relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

sacerdōs ōtis m žynys

serpēns entis m f gyvatė

sine su abl be

somnus ī n miegas stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis subitō staiga tantum tiek tik

Tenedus ī m Tegravenedas sala tōrqueō torsī tortum torquēre sukti kreipti terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti territī įbauginti temptō 1 mėginti bandyti

urbs is f miestas

vis ndash f jėga

Plūsquamperfectum

Plūsquamperfectum indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-era-m ōrnāv-erā-s ōrnāv-era-t ōrnāv-erā-mus ōrnāv-erā-tis

ōrnāv-era-nt

habu-era-m habu-erā-s habu-era-t habu-erā-mus habu-erā-tis

habu-era-nt

lēg-era-m lēg-erā-s lēg-era-t lēg-erā-mus lēg-erā-tis

lēg-era-nt

cēp-era-m cēp-erā-s cēp-era-t cēp-erā-mus cēp-erā-tis

cēp-era-nt

vēn-era-m vēn-erā-s vēn-era-t vēn-erā-mus vēn-erā-tis

vēn-era-nt

1 Išverskite sakinius

1 Hodiē iam librum legī quem herī dederās 2 Promētheus hominēs servāvit quōs

Iuppiter necāre cōnstituerat 3 Ut fēcerās ita habēs 4 Causa bellī fuit quod Rōmānī

agrum Sabīnum vastāvērunt Vocābulum vastō 1 siaubti

38

XXXVII Schola trīcēsima septima Mercurius Dīdō et Aenēas

Mercurius Aenēam vīdit gerere pulchram vestem Pūnicam quam Dīdō eī libenter dōnāverat Itaque nūntius Iovis stupuit deinde ad Aenēam celeriter accessit bdquoAudī Aenēas Iuppiter mē mīsit tē monet Quid hīc facis Cūr eō locō tē tam improbē geris Cōgitā dē fātō tuō Hīc iūcundē vīvere tibi nōn licet Relinque Carthāginem nam Italiam petere debēs Posterīs tuīs illic novam patriam parāldquo Verba Mercuriī Aenēam vehementer terruērunt Itaque vir pius quī imperiō Iovis semper pāruerat cōnsilium cēpit fugam petere et regiōnēs Pūnicās relinquere Statim comitēs ad lītus vocāvit eōs classem et arma parāre iussit At Dīdō quae cōnsilia Aenēae iam animadverterat eum verbīs flectere temptāvit et dīxit bdquoCūr mē tam turpiter fallis Cūr fugere properās cūr tam crūdēlis es Nunc dolum tuum perspēxīldquo Postquam Dīdō diū tacuit tristī vōce adiēcit bdquoTibi nimis crēdidī nam tē amāvīldquo Aenēas autem quem Mercurius dē fātō monuerat graviter gemuit bdquoNumquam tibi conūbium prōmīsī Cōgitā deōs vītam meam regere Iuppiter pater deōrum hominumque mē novam patriam quaerere iussit Etiam Trōiam nōn meā sponte relīquī Anchises pater in somnō mē in Italiam īre monuit Dēsine mē tēque querēlīs tuīs vexāre Italiam nōn meā sponte petōldquo Vocābula

accēdō accessī accessum

accēdere prieiti prisiartinti adiiciō adiēcī adiectum adiicere pridurti

animadvertō 3 atkreipti dėmesį sekti

arma ōrum n ginklai audiō 4 klausyti girdėti

Carthāgō inis f Kartatildegina capiō 3 imti celeriter greitai

classis is f (karo) laivynas cōgitō 1 mąstyti galvoti

comes itis m palydovas bendrakeleivis

cōnsilium ī n nutarimas patarimas

conūbium ī n santuoka crēdo 3 tikėti crūdēlis e žiaurus cūr kodėl debeō 2 privalėti

deinde iš ten po to dēsinō siī situm sinere liautis dīcō 3 sakyti

Dīdō ōnis f Didogravenė diū ilgai

dolus ī m klasta dōnō 1 dovanoti faciō 3 daryti fallō fefellī falsum fal-lere apgauti suklaidinti

fātum ī n likimas

flectō flexī flectum

flectere lenkti

fuga ae f bėgimas fugiō fūgī fugitum fu-gere bėgti graviter sunkiai gerō gessī gestum gere-re nešti nešioti vesti gemō uī itum ere dūsauti

illic ten

imperium ī n įsakymas improbē nedorai intrō āvī ātum āre įžengti itaque taigi todėl tad

iubeō iussī iussum iubē-re liepti įsakyti iūcundē maloniai linksmai libenter mielai licet licuit ndash licēre lei-džiama galima

lītus oris n (jūros) krantas

locus ī m vieta

Mercurius ī m Merkugraverijus moneō 2 priminti įspėti mittō 3 siųsti nimis per daug pernelyg numquam niekada

nūntius ī m pasiuntinys ži-nia

pāreō uī ndash ēre paklusti parō 1 ruošti perspiciō spēxī spectum spicere įžiūrėti suprasti petō īvī ītum 3 vykti

pius a um pamaldus doras

posterī ōrum m ainiai postquam po to kai prōmittō 3 pažadėti properō 1 skubėti Pūnicus a um pūnų pū-niškas

quaerō quaesīvī quesī-tum querere ieškoti

querēla ae f aimana dejonė

regiō ōnis f šalis kraštas regō rēxī rēctum regere valdyti

relinquō 3 palikti servō āvī ātum āre saugoti

sponte suā savo noru statim tučtuojau bematant stupeō stupuī stupēre sustoti būti nustebusiam taceō 2 tylėti

tam taip temptō 1 bandyti terreō 2 gąsdinti trīstis e liūdnas turpiter bjauriai šlykščiai vehementer smarkiai karš-tai stipriai labai

vestis is f drabužis vexō 1 mėtyti vyti ginti vīvō 3 gyventi vocō 1 šaukti kviesti volō voluī ndash velle norėti

vōx vōcis f balsas

39

XXXVIII Schola duodēquadragēsima Futūrum II indicātīvī āctīvī

Futūrum II indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-er-ō ōrnāv-er-i-s ōrnāv-er-i-t

ōrnāv-er-i-mus ōrnāv-er-i-tis ōrnāv-er-i-nt

habu-er-ō habu-er-i-s habu-er-i-t

habu-er-i-mus habu-er-i-tis habu-er-i-nt

lēg-er-ō lēg-er-i-s lēg-er-i-t

lēg-er-i-mus lēg-er-i-tis lēg-er-i-nt

cēp-er-ō cēp-er-i-s cēp-er-i-t

cēp-er-i-mus cēp-er-i-tis cēp-er-i-nt

vēn-er-ō vēn-eri-s vēn-eri-t

vēn-er-i-mus vēn-er-i-tis vēn-er-i-nt

1 Išverskite sakinius

1 Legam epistolam tuam quam mihi scrīpseris 2 Ut fēceris ita habēbis 3 Quid ēgerimus

scietis 4 Ut fēceritis ita habēbitis 5 Sī meīs cōnsiliīs parueris salvus eris 6 Crās librum

legēs quam dederō 7 Cum Phillippus dominus Macedoniae Lacaedemoniīs scrīpserat bdquoSī

in Lacōnicam vēnerō terram vestram vōs exigamldquo Lacaedemoniī respondērunt bdquoSīldquo

8 Ūnus homō servum genere Lacaedemonium interrogāvit bdquoProbusne eris sī tē emerōldquo

Servus respondit bdquoEtiam sī nōn emerisldquo

loz Nota bene Didogravenė (lo Dīdō) ė Pigmaliograveno sesuo Sich jo

žmona Kartatildeginos įkūrėja ir karalienė En jas (lo Aenēas) Anch so ir Afrod tės sūnus

legendinis rom nų protėvis Laokoograventas (gr Λαοκόων lo Lāocoōn) Poseidograveno žynys

Trogravejoje bandęs įtikinti troj nus nepriimti gra kų dovanotildes ndash medinio arklio ir už tai kartugrave su

sūnumis pasmaugtas Poseidograveno pasiųstų gyvačių Lakogravenija (γρ Λακονική lo Lacōnica)

ndash kitaip Spaacuterta Lakedaimogravenas (gr Λακεδαίμων lo Lacedaemōn) ndash Peloponegraveso

pugravesiasalio sritis ir to paties pavadinimo jos sogravestinė kitaip Spaacuterta lakedaimoniẽčiai (gr

Λακεδαίμωνιοι lo Lacedaemoniī) ndash Lakedaimograveno gyventojai arba spartiẽčiai

Makedogravenija (gr Μακεδονία lo Macedonia) ndash šalis tarp Tesatildelijos ir Tratildekijos (AV)

Tarptautiniai žodžiai epistolatilderinis ndash laišk (pavyzdžiui epistoliatilderinis palikimas ndash

laiška ) fugagrave ndash trij ndash keturi balsų mugravezikos kūrinys vieno ba so tegravemą nustatyta tvarka

kartoja kiti balsai kons liumas ndash gydytojų pasitarimas kuriamegrave tikslinama ligos diagnogravezė

(ligos nustatymas) svarstoma ligonio būklė gydymo būdai ir priemonės lakograveniškas ndash

trumpas aacuteiškus glaustas (apie ka bą st ilių) perspektyvagrave ndash kūnų vaizdavimo plokštumojegrave

būdas pagrįstas spindulia s iše nančiais iš vieno taško respondentildetas ndash asmuo atsakinė-

jantis į tyrėjo ankegravetos klaacuteusimus

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti

cōnsilium i n nutarimas patarimas

crās rytoj cum kai

dominus ī m šeimininkas ponas valdovas viešpats

epistola ae f laiškas etiam taip pat net ir

exigō exēgī exāctum

exigere išvaryti išvyti emō ēmī ēmptum eme-re pirkti

genus eris n giminė pader-mė r šis

interrogō 1 klausti

Lacedaemoniī ōrum m lakedaimoniẽčiai spartiẽčiai

Lacōnica ae f Lakogravenija

liber librī m knyga

Macedonia ae f Makedograve-

nija

-ne ar pareō uī ndash ēre paklusti

Phillippus ī m Pilỹpas probus a um doras respondeō spondī spōn-sum spondēre atsakyti salvus a um sveikas sī jei jeigu

servus ī m vergas

40

XXXIX Schola ūndēquadrāgēsima Rapīna Sabīnārum

Iam Rōmulus et Remus Rōmam condiderant sed Rōmae parvus numerus fēminārum erant

Itaque Rōmānī lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt Cum lēgāti dīxērunt bdquoFēminās nōn habēmus

Date nōbīs in mātrimōnium fīliās vestrās Sī fīliās vestrās dederitis vōbīs grātiās agēmusldquo ndash

Sabīnī respondērunt bdquoNostrās fīliās nōn vōbīs ēducāverāmusldquo Tum Rōmānī dolō Sabīnās

accēpērunt Itaque iterum lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt et ad lūdōs pūblicōs Rōmam Sabīnōs

ūnā cum mātrōnīs fīliābusque invītāvērunt bdquoCum Rōmam vēneritis lūdōs pūblicōs spec-

tābitisldquo Cum Sabīnī ūnā cum mātrōnīs fīliābusque Rōmam vēnērunt Rōmānī fīliās Sabī-

nōrum raptāvērunt Rapīna Sabīnārum fuit causa bellī Diū Sabīnī cum Rōmānīs pugnā-

verant cum fīliae Sabīnōrum inter Rōmānōs et Sabīnōs sē coniēcērunt et ōrāvērunt bdquoIn nōs

vertite īrās nōs causa bellī sumus Sī vōs propinquī nostrī vīceritis nōs viduae vīvēmus sī

autem Rōmānī vīcerint nōs orbae erimus Cum igitur nōs necāveritis bellum fīniētisldquo

Verba Sabīnārum Rōmānōs Sabīnōsque movērunt Itaque bellum fīnīvērunt Rōmānī

Sabīnōs in oppidum suum recēpērunt et Sabīnī cum Rōmānīs sē coniūnxērunt (EL)

Komentaras Sab nai (lo Sabīnī) ndash itatildelikų gentis gyvenusi Latildecijuje (lo Latium) ir

Ugravembrijoje (lo Umbria) Įkūrus Rogravemą dalis sab nų susijungė su rom nais o kiti gyvenę

kalnuosegrave jiems priešinosi III amžiuje prieš Kristų rom nai nukariavo visagraves sab nų žemegraves ir

sab nams suteikė Rogravemos pilietybę T tas L vijus (lo Titus Livius) rom nų istograverikas aprašė

rom nų ir sab nų konfl ktą dėl moterų Po šio konfl kto abiejų genčių valstybės susijungė ir

sab nų karalius T tas Tatildecijus (lo Titus Tatius) valdė drauge su Rogravemulu vedusiu sab nę

Hers liją (lo Hersilia) Mokslininkai spėja kad sab nai Rogravemoje yra gyvenę Kvirinatildelio

(Quirīnālis collis) Viminatildelio (Vīminālis collis) ir Eskv lijų (Esquilīae) kalvosegrave

Vocābula

accipiō cēpī ceptum ci-pere priimti gauti autem tačiau

bellum ī n karas

causa ae f priežastis

collis is m kalva coniiciō iēcī iēctum iicere įmesti pulti sē con-

iicere mestis condō condidī condi-tum condere įkurti

coniungō iūnxī iūnc-tum iungere sujungti sē coniungere susijungti cum kai kol dīcō 3 sakyti dō dedī datum dare duoti

dolus ī m klasta

diū ilgai ēducō 1 auklėti šviesti eō iī ītum īre eiti faciō fēcī factum facere

daryti

fēmina ae f mόteris

fīlia ae f duktė iam jau invītō 3 kviesti

īra ae f pyktis itaque taigi todėl tad iterum antrąsyk

lēgātus ī m pasiuntinys

lūdus ī m žaidimas pl žai-dynės

mātrimōnium ī n santuo-ka in mātrimōnium dare vesti

mātrōna ae f matronagrave kil-minga mόteris

mittō 3 siųsti moveō 2 judinti paveikti necō 1 žudyti

oppidum ī n miestas

orba ae f našlaitė propinquus a um artimas

pl propinquī artimieji

pūblicus a um viešas pugnō 1 kovoti kautis ōrō 1 kalbėti melsti prašyti

rapīna ae f pagrobimas raptō 1 pagrobti recipiō cēpī ceptum cipere paimti atga atsiimti respondeō 2 atsakyti spectō 1 stebėti sī jei jeigu tum tada

ubi kai kur

teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti ūnā kartu drauge išvien veniō 4 atvykti vertō vertī versum ver-

tere versti čia atsukti

vidua ae f našlė vincō vīcī vīctum vin-cere nugalėti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

41

XL Schola quadrāgēsima

Initium bellī Gallicī

Helvētiī fīnēs suōs quī angustī sunt relinquere et per prōvinciam nostram iter facere cōnstituunt Explōrātōrēs cōnsilium hostium Caesarī nūntiant Caesar magnīs itineribus ab urbe in Galliam ulteriōrem contendit et incrēdibilī celeritāte ad Genavam pervenit Helvētiī lēgatōs ad eum mittunt nōbilēs cīvēs quī eius voluntātem petunt sed Caesar id nōn concēdit et eā legiōne quam sēcum habet mīlitibusque fortibus quī ex prōvinciā conveniunt ā lacū Lemannō quī in flūmen Rhodanum īnfluit ad montem Iūram quī fīnēs Sēquanōrum ab Helvētiīs dīvidit mūrum in altitūdinem pedum sēdecim fossamque perdūcit eōque modō Helvētiōs itinere prohibet (Buchner)

Sententiae Virtūs Rōmāna constat ex hīs virtūtibus disciplīna pietās fidēs gravitās

paupertās cōnstantia Nōn nōbīs sōlum nātī sumus (Cicero) Nōn fōrmōsus erat sed erat

fācundus Ulixēs (Ovidius)

Komentaras Gatildejus Jugravelijus Cegravezaris (lo Caesar) aprašo Gatildelijos užkariavimą savo bdquoGatildelų karo užrašuoseldquo (lo Commentāriī dē bellō Gallicō) Karas prasideda nuo susidūrimo su gatildelų tauta helvegravetais (lo Helvētiī) gyvenusiais teritograverijoje kur yra dab Šveicatilderija Helvegravetai norėjo palikti savo žemegraves ir persikelti į vatildekarus prie Okeatildeno (lo Ōceacuteanus dab Atlaacutento vandenyacutenas) ą

Vocābula

altitūdō inis f aukštis

angustus a um siauras

bellum ī n karas

celeritās ātis f greitumas concēdō cessī cessum cēdere trauktis užleisti

cōnstantia ae f pastovu-mas patvarumas išfvermė

cōnstituō stituī stitu-tum stituere nuspręsti nustatyti

contendō tendī tentum tendere įtempti stengtis skubėti siekti

conveniō 4 sueiti susirinkti

disciplīna ae f drausmė

dīvidō dīvīdī dīvīsum dīvidere dalyti skaldyti

explōrātor ōris f žvalgas faciō 3 daryti iter facere keliauti

fācundus a um iškalbin-gas kalbus šnekus

fidēs eī f tikėjimas ištiki-mybė

fīnis is m galas baigmė

riba pl sienos šalis kraštas

flūmen inis n upė

fōrmōsus a um gražus

dailus

fortis e narsus stiprus

fossa ae f griovys

Gallicus a um galų gališ-kas

Genava ae f Genavagrave dab Ženevagrave

gravitās ātis f sunkumas rimtumas orumas būdo tvirtumas

Helvētiī ōrum m helvegravetai

hostis is m priešas svetim-šalis

incrēdibilis e neįtikimas īnfluō flūxī flūxum fluere įtekėti

initium ī n pradžia

iter itineris n kelias

Iūra ae m J ra kalnai

lacus ūs m ežeras

legiō ōnis f legiogravenas

Lemannus ī m (ežeras) Le-matildeno (dab Ženegravevos) ežeras

mīles itis m karys kareivis mittō 3 siųsti

modus ī m būdas

mōns montis m kalnas kalnynas kalnai

mūrus ī m siena

nātus a um gimęs

nōbilis e kilmingas kilnus nūntiō 1 pranešti

paupertās ātis f neturtas perdūcō 3 išvesti nuvesti

pēs pedis m koja pėda petō īvī ītum ere ieškoti siekti prašyti vykti

pietās ātis f pamaldumas pagarba

prohibeō hibuī hibitum hibēre neleisti uždrausti

prōvincia ae f provincija -que ir

relinquō 3 palikti

Rhodanus ī f Rodatildenas dab Ronagrave

sēdecim šešiolika

Sēquanī ōrum m sekvatildenai sōlum tikti tik

Ulixēs is m Odis jas ulterior ulterius esantis anoj pusėj tolimesnis

urbs is f miestas perveniō 4 atvykti

virtūs ūtis f vyriškumas narsumas dorybė

voluntās ātis f valia noras sutikimas

42

Page 9: HORTUS LATINUS PARS TERTIA - lm€¦ · IV. Schola quārta. Sententiae. Prōnōmina - įvardžiai Prōnōmina dēmōnstrātīva – parodomieji įvardžiai hic, haec, hoc šitas,

8

VIII Schola octāva

Dē Germāniā et Germānīs antīquiīs

Germānia antīqua in mediā Eurōpā erat Germānī trāns Rhēnum incolēbant In Germāniā

silvae magnae erant plēnae bestiīs ferīs Praecipuē magna Hercȳnia silva erat ut Caesar in

commentāriīs suīs dē bellō Gallicō scrīpsit Hercȳnia silva ferē ā Rhēnō ad terram Dācōrum

patēbat Incolae Germāniae antīquae bellicōsī erant Virīs Germānōrum figūra magna capil-

līque longī et flāvī erant Fēminae pulchrae et probae līberī autem Germānōrum rōbustī et

impigrī erant Oppida Germānīs antīquīs nōn erant Germānī in silvīs magnīs habitābant

Gladiī scūta et hastae arma Germānōrum erant Membra virōrum Germānōrum magna et

rōbusta animī autem dūrī et asperī erant

1 Atsakykite į klausimus

Ubi erat Germānia antīqua Ubi Germānī incolēbant Quid Hercȳnia erat Ubi Hercȳnia

erat Erantne Germānīs antīquīs oppida Ubi Germānī antīquī habitābant

Tarptautiniai žodžiai agitatildetorius ndash agituacuteojantis žmogus c rkas ndash senovės Rogravemoje

vieta jojimo varžyboms vežimų lenktynėms ir kitoms pramogoacutems pastatas ar palapinė cirko

vaidinimams meno šakagrave pagrįstagrave jėgotildes ir miklugravemo demonstratildevimu fatildektas ndash tikras

nepramanytas įvykis atsitikimas reiškinys figūragrave ndash žmogaus kūno sudėjimas propogravercijos

komentatilderas ndash aacuteutoriaus knygos leidėjo ar rengėjo paaacuteiškinamosios patildestabos magnatildetas ndash

LDK Leacutenkijoje ir Ventildegrijoje stambus žemvaldỹs popul stas ndash pol tikas veikiantis liau-

džiai patinkančiais šūkiais kad užsitikrintų jos patilderamą per rinkimugraves pregravemija ndash apdova-

nojimas už ypat ngus kokiotildes nors veiklotildes laimėjimus ar nuopelnus pap ldomas atlyginimas

priemoka už gerą darbą senatildetorius ndash senatildeto narỹs V ktoras ndash asmens vardas

loz Nota bene Hercȳnia silva Haacuterco miškas Haacuterco kalnai dabar yra Vokiet joje Žemu-

t nės Saksogravenijos ir Tiur ngijos žẽmėse (aukščiausias Brogravekeno kalnas 1141 metras) Hercȳ-

nia silva antikos laikais tęsėsi per V durio Eurogravepą nuo Dunotildejaus aukštupio iki Datildekijos

Tosegrave viẽtose nuo seniausių laikų gyveno ke tų gentys Vardą lo Hercȳnia mokslininkai

kildina iš kelt Perkūnija šis žodis g miniškas lie perk nas ir jo vẽdiniui perk nija

loz Nota bene Maacuterkas Valegraverijus Marciatildelis (lo Mārtiālis 43ndash104 metais) ndash rom nų

poegravetas išgarsėjęs epigratildemomis ndash trumpais sąmoj ngais g riamojo ar pe kiamojo turinio

eilėraščiais

Vocābula

animus ī m siela dvasia

arma ōrum n gintildeklai asper era erum šiurkštus autem tačiau

commentārium ī m užra-šai pastabos komentatilderas

bellicōsus a um karingas

bellum ī n karas

bestia ae f žvėris

capillus ī m plaukas plaukai

dūrus a um kietas tvirtas

Dācī ōrum m datildekai ferē beveik

ferus a um laukinis

figūra ae f išvaizda pavi-dalas

flāvus a um geltonas Gallicus a um gatildelų habitō āvī ātum āre gy-venti

hasta ae f ietis Hercȳnia silva Haacuterco miškas impiger gra grum veiklus incolō coluī cultum ere gyventi (kamegrave)

līberī ōrum m vaikai

membrum ī n sąnarys

oppidum ī n miestas pateō patuī patēre tęstis plēnus a um pilnas praecipuē ypač probus a um doras

Rhēnus ī m Re nas

rōbustus a um tvirtas scrībo scrīpsī scrīptum scrībere rašyti

scūtum ī n skydas sum fuī ndash esse būti

vir virī m vyras

9

VIII Schola octāva REPETĪTIŌ Dēclīnātiō tertia

Trečioji linksniuotė priebalsinis tipas

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

peccātor m peccātōris peccātōrī peccātōrem peccātōre peccātor

leō m leōnis leōnī leōnem leōne leō

legiō f legiōnis legiōnī legiōnem legiōne legiō

virtūs f virtūtis virtūtī virtūtem virtūte virtūs

cīvitās f cīvitātis cīvitātī cīvitātem cīvitāte cīvitās

flūmen n flūminis flūminī flūmen

flūmine flūmen

Nom Gen Dat Acc

Abl Voc

peccātōrēs peccātōrum

peccātōribus peccātōrēs

peccātōribus peccātōrēs

leōnēs leōnum

leōnibus leōnēs

leōnibus leōnēs

legiōnēs legiōnum

legiōnibus legiōnēs

legiōnibus legiōnēs

virtūtēs virtūtum

virtūtibus virtūtēs

virtūtibus virtūtēs

cīvitātēs cīvitātum

cīvitātibus cīvitātēs

cīvitātibus cīvitātēs

flūmina flūminum

flūminibus flūmina

flūminibus flūmina

Sententiae Ego sum quī sum (Vulgāta ndash hebr YHWH) Hīc iacet peccātor (apie Myacutekolą

Kaz mierą Patildecą LDK didįjį egravetmoną Vilniaus Šv Petro ir Povilo bažnyčia) Alma māter

Vilnensis (Universitegravetas teikia dvasinį pẽną) Māter Misericordiae Sub tuum praesidium

cōnfugimus (Aušrotildes Va tų koplyčios įrašas) Littera occidit Spīritus vīvificat (VU

Filologravegijos fakultegravetas) Suō nōmine Suō tempore Sub lēge lībertās Cīvītās Deī

(Augustīnus) Virtūs prīma ndash compescere linguam (Catō)

loz Nota bene Tetragramagrave YHWH Jatildehvė (hebr יהוה YHWH) gr ἐγώ εἰμι ὁ ὤν lo

Ego sum quī sum yra Dievo įvardijimas Sẽnojo Testamentildeto Išėj mo knỹgoje (3 14)

bdquoBetgi ndash Mozė sakė Dievui ndash kai nueisiu pas izraelitugraves ir sakysiu jiems rsquoJūsų protėvių Dievas

atsiuntė mane pas jusrsquo o jie manęs klaus rsquoKoks jo vardasrsquo Ką aš jiems pasakysiuldquo Dievas tarė

Mozei rsquoAš esu kuris esursquo

Pugraveblijus Ov dijus Nazogravenas (lo Ovidius 43 prieš Kristų ndash 17 po Kristaus) ndash iškilus

rom nų poegravetas parašęs bdquoMetamorfozegravesldquo bdquoMeilės menąldquo bdquoHeroidegravesldquo Auregravelijus

August nas (lo Aurēlius Augustīnus 354ndash439) ndash vienas įtaikingiausių katalikų bažny-

čios teogravelogų filogravesofas religinio mokslo skleidėjas parašęs daug veikalų Maacuterkas Pogravercijus

Katogravenas Vyresnyacutesis (lo Catō 234ndash149) ndash mokslininkas

Tarptautiniai žodžiai demonstruacuteoti ndash viešai rodyti pavyzdžiui f lmus madagraves

bantildedymus prez diumas ndash asmenų grupė išrinktagrave vadovauti susirinkimui suvažiavimui

ndash bespa ndash C2H5OH)

tetragramagrave (gr τέτταρες ketur gr γράμμα bruožas rašmuotilde ra dė) hebratildejiški priebalsiai

YHWH reiškiantys Dievo vardą Jatildehvė vulgatagrave ndash lotỹniškas Biblijos vertimas

Vocābula

almus a um maitinantis

cīvītās ātis f miestas vals-tybė

compescō pescuī pesce-re sulaikyti suvaldyti su-tramdyti

cōnfugiō fūgī fugere bėgti pagalbos ieškoti prie-globsčio

eō iī ītum īre eiti

iaceō iacuī iacitum ia-cēre gulėti iam jau

lēx lēgis f įstatymas

legiō ōnis f legiogravenas

leō leōnis m liūtas

lībertās ātis f laisvė

littera ae f ra dė

misericordia ae f gailes-tingumas

nōmen inis n vardas occīdō cīdī cīsum cīde-re partrenkti nužudyti

peccātor ōris m nusidėjėlis

praesidium ī n apsauga

spīritus m pūtimas dvasia

sub su acc ir abl po

virtūs ūtis f narsumas vīvificō āvī ātum āre at-gaivinti prikelti iš numirusių

10

IX Schola nōna REPETĪTIŌ Verbum ndash veiksmažodis

Coniugātiōnēs ndash asmenuotės

Infekto kamienas

ornā- habē- leg- capi- venī-

Īnfīnītīvus praesentis āctīvī

ornā-re puošti habē-re turėti leg-ĕ-re skaityti cap-ĕ-re imti venī-re atvykti

Praesēns indicātīvī āctīvī

ornō puošiu ornā-s orna-t ornā-mus ornā-tis

orna-nt

habe-ō turiu habē-s habe-t habē-mus habē-tis

habe-nt

leg-ō skaitau leg-i-s leg-i-t leg- -mus leg- -tis

leg-u-nt

capi-ō imu capi-s capi-t

-mus -tis

capi-u-nt

veni-ō atvykstu venī-s veni-t venī-mus venī-tis

veni-u-nt

Imperātīvus praesentis āctīvī

ornā puošk ornā-te

habē turėk habē-te

leg-e skaityk leg- -te

cap-e imk -te

venī atvyk venī-te

Futūrum I indicātīvī āctīvī

ōrnā- habē- leg- capi- venī-

ōrnā-b-ō ōrnā-b-i-s ōrnā-b-i-t ōrnā-b-i-mus ōrnā-b-i-tis ōrnā-b-u-nt

habē-b-ō habē-b-i-s habē-b-i-t habē-b-i-mus habē-b-i-tis habē-b-u-nt

leg-a-m leg-ē-s leg-e-t leg-ē-mus leg-ē-tis leg-e-nt

capi-a-m capi-ē-s capi-e-t capi-ē-mus capi-ē-tis capi-e-nt

veni-a-m veni-ē-s veni-e-t veni-ē-mus veni-ē-tis veni-e-nt

loz Nota bene Kalbotildes sistemagrave

sistemagrave (gr σύστημα [systēma] bdquosandaraldquo)

ir paradigmagrave (gr παράδειγμα [paradeigma] bdquopavyzdysldquo) Sistemagrave yra visumagrave sudaryacuteta iš

daugyacutebės s a suvokti iš tų atskirų dalių ndash pavyzdžių

paradigmagraves ndash pavyzdžius suvoksite sistegravemą ndash v sumą Iš lentelių pabandykite nustatyti

1 Išmokite atmintinai asmenuoti šias paradigmagraves

2 Nustatykite ir išverskite šių veiksmažodžių formas Pavyzdys legēs futurum I 2 sg

Habet venīte venītis ōrnābāmus capiēmus capimus ōrnābō veniam habēbunt capiunt

3 Išverskite į lotynų kalbą šias formas

Turėjau atvykstate atvyksite atvyk puošėme puošime imkite imsiu turėsiu jis skaitys

Imperfectum indicātīvī āctīvī

ōrnā-ba-m ōrnā-bā-s ōrnā-ba-t

ōrnā-bā-mus ōrnā-bā-tis ōrnā-ba-nt

habē-ba-m habē-bā-s habē-ba-t

habē-bā-mus habē-bā-tis habē-ba-nt

leg-ēba-m leg-ēbā-s leg-ēba-t

leg-ēbā-mus leg-ēbā-tis leg-ēba-nt

capi-ēba-m capi-ēbā-s capi-ēba-t

capi-ēbā-mus capi-ēbā-tis capi-ēba-nt

veni-ēba-m veni-ēbā-s veni-ēba-t

veni-ēbā-mus veni-ēbā-tis veni-ēba-nt

11

X Schola decima REPETĪTIŌ Coniugātiōnēs ndash asmenuotės

Sententiae Nōs habēbit humus (bdquoGaudeāmusldquo) Trēs faciunt collēgium [viduramžiais jei

susirinkdavo trys studentai dėstytojas galėdavo skaityti paskaitas] Amīcum probā probātum

amā Age quid agis Dīvide et imperā [imperial stų šūkis] Dēstruam et aedificabō (Vulgāta)

Dā mihi ubi stāre et ego terram movēbō (Archimēdēs) Ego movēbō nōn sōlum terram sed

et caelum (Vulgāta) Cum ventīs lītigāre (Petrōnius) Equō nē crēdite Teucrī (Vergilius)

Ergō ego nec amīcum habeō nec inimīcum Verba docent exempla trahunt Fābula docet

(Terentius) Ferrum natāre docēs Īgnōrāmus et īgnōrābimus [agnogravestikų posakis] In aquā

scrībis Et cognōscētis vēritātem et vēritās līberābit vōs (Vulgāta) Nōn est vīvere sed

valēre vīta (Mārtiālis) Sapere audē (Horātius)

1 Perskaitykite ir išverskite sentencijas

2 Išsirašykite jas į sąsiuvinį

3 Raštu paaiškinkite pirmųjų dešimties sentencijų veiksmažodžių formas Pavyzdys habebit

ndash fut I ind act 3 sg Sutrumpinimai praes ndash praesēns impf ndash imperfectum fut ndash futūrum

ind ndash indicātīvus act ndash āctīvum sg ndash singulāris pl ndash plūrālis

loz Nota bene bdquoGaudeāmusldquo (lo džiaukimės) ndash studentų h mnas agnogravestikai ndash

filosograve teigiantys kad neįmanoma pažinti tikrovę

Archimegravedas (lo Archimēdēs gr Ἀρχιμήδης 287ndash212 metais prieš Kristų) ndash garsus

graikų f zikas mechatildenikas išradėjas gyvenęs Sirak zuose (Sic lijoje) Petrogravenijus Arb tras

(lo Petrōnius 14ndash66 metais) ndash rom nų rašytojas Pugraveblijus Terentildecijus Afrikiẽtis (lo

Terentius 190ndash159 metais prieš Kristų) ndash dratildemų rašytojas iš Kartatildeginos

Vocābula

aedificō āvī ātum āre statyti

agō ēgī āctum agere varyti veikti daryti

amō āvī ātum āre mylėti audeō ausus sum audēre išdrįsti

caelum ī n dangus cognōscō cognōvī cogni-tum cognōscere pažinti

collēgium ī n kolegija crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti destruō strūxī structum struere sugriauti dīvidō dīvīsī dīvīsum

dīvidere dalyti skaldyti dō dedī datum dare duoti

doceō docuī doctum docēre mokyti ergō taigi

exemplum ī n pavyzdys faciō fēcī factum facere daryti

ferrum ī n geležis habeō habuī habitum habēre turėti laikyti

humus ī f žemė īgnōrō āvī ātum āre ne-žinoti

imperō āvī ātum āre valdyti

inimīcus ī m priešas

līberō āvī ātum āre išlaisvinti lītigō āvī ātum āre gin-čytis vaidytis peštis moveō mōvī mōtum

movēre judinti natō āvī ātum āre plaukti

nec nei nōn sōlum sed etiam

ne tik bet ir

probātus a um išbandytas probō āvī ātum āre iš-bandyti

sapiō sapiī sapere turėti skonį būti išmintingam

stō stetī statum stāre stovėti

Teucrī ōrum m teũkrai t y troj nai

trahō trāxī tractum tra-here traukti ubi kur

ventus ī m vėjas valeō valuī valitum va-lēre būti sveikam gyvuoti

vēritās ātis f tiesa

vīta ae f gyvenimas

vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

vīvificō āvī ātum āre at-gaivinti prikelti iš numirusių

12

XI Schola ūndecima

volō voluī ndash velle norėti

Praesēns Imperfectum Futūrum I

vol-ō vī-s vul-t

vol-u-mus vul-tis vol-u-nt

vol-ēba-m vol-ēbā-s vol-ēba-t

vol-ēbā-mus vol-ēbā-tis vol-ēba-nt

vol-a-m vol-ē-s vol-e-t

vol-ē-mus vol-ē-tis vol-e-nt

Tarpēia

Sabīnī ōlim agrōs Rōmānōrum vāstābant Iam ad oppidum appropinquant Mox Capitōlium

oppugnant sed frūstrā Tum Tarpēia fīlia praefectī Rōmānī extrā moenia ambulat Sabīnī

eam aurō temptant Tarpēia autem dīcit bdquoVolō ōrnāmenta quae in laevīs brācchiīs vestrīs

geritisldquo Sabīnī nōn recūsant et mox auxiliō Tarpēiae intrā portam stant Tum sine morā in

Tarpēiam scūta gravia iactābant nam scūta Sabīnōrum quōque sunt in laevīs bracchiīs Sīc

Sabīnī perfidam Tarpēiam necat atque Capitōlium occupant Posteā Rōmānī semper iactā-

bant illōs quī patriam prōdunt dē rūpe Tarpēiā (Scudder)

1 Atsakykite į klausimus

1 Quis ōlim agrōs Rōmānōrum vāstābant 2 Quis extrā moenia ambulat 3 Quem Sabīnī

aurō temptant 4 Quid Tarpēia Sabīnīs dīcit 5 Ubi auxiliō Tarpēiae stant Sabīnī 6 Quid

post faciunt Sabīnī 7 Cūr posteā Rōmānī iactābant hominēs dē rūpe Tarpēiā

2 Išrašykite iš teksto visus prielinksnius su linksniais ir juos išverskite Pavyzdys ad oppi-

dum ndash prie miesto

3 Išmokite veiksmažodžio volō voluī ndash velle bdquonorėtildquo tris indikatyvo laikus

Sententia Medicus nōn dat quod patiēns vult sed quod ipse bonum scit

Vocābula

ager agrī m dirva laukas ambulō āvī ātum āre vaikščioti

appropinquō āvī ātum āre artintis prisiartinti atque ir ir taip pat autem tačiau

aurum ī n auksas

auxilium ī n pagalba

brācchium ī n dilbis ranka

Capitōlium ī n Kapitogravelijus cūr kodėl dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

fīlia ae f duktė frūstrā veltui gerō gessī gestum gere-re nešti nešioti gravis e sunkus iactō āvī ātum āre mėtyti

intrā su acc viduje į vidų

ipse ipsa ipsum pats laevus a um kairỹs

medicus ī m gydytojas

mora ae f užtrukimas su-gaištis gaišatis

moenia um n sienos mox greitai nam nes

necō āvī ātum āre žudyti occupō āvī ātum āre už-imti

ōlim kitados

oppidum ī n miestas oppugnō āvī ātum āre pulti veržtis šturmuoti

ōrnāmentum ī n papuoša-las

patiēns entis kenčiantis

patria ae f tėvynė perfidus a um neištiki-mas klastingas

praefectus ī m prefegravektas viršininkas vadas

posteā vėliau prodō didī ditum pro-dere išduoti quōque taip pat recūsō āvī ātum āre duoti neigiamą atsakymą nesutikti

rūpēs is f uola tarpeklis sciō scīvī scītum scīre žinoti

scūtum ī n skydas sīc taip tokiu būdu stō stetī statum stāre stovėti

Tarpēia ae f Tarp ja

temptō āvī ātum āre (iš)mėginti (iš)bandyti

vāstō āvī ātum āre siau-bti

13

XII Schola duodecima Perfectum indicātīvī āctīvī Keturios asmenuotės

Perfectum indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-ī ōrnāv-istī ōrnāv-it

ōrnāv-imus ōrnāv-istis ōrnāv-ērunt

habu-ī habu-istī habu-it

habu-imus habu-istis habu-ērunt

lēg-ī lēg-istī lēg-it

lēg-imus lēg-istis lēg-ērunt t

cēp-ī cēp-istī ī cēp-it

cēp-imus cēp-istis cēp-ērunt

vēn-ī vēn-istī vēn-it

vēn-imus vēn-istis vēn-ērunt

Sententiae In prīncipiō creāvit Deus caelum et terram (Vulgāta) Sīcut dīlēxit mē Pater et

ego dīlēxī vōs Manēte in dīlectiōne meā (Vulgāta) Dīxit ergō Iēsus Petrō Mitte gladium

tuum in vāgīnam Calicem quem dedit mihi pater nōn bibam illum (Vulgāta) Bīduō post

Ariovistus ad Caesarem lēgatōs mīsit (Caesar)

Singulāris Plūrālis Prōnōmen dēterminātīvum

Nom ipse ipsa ipsum ipsī ipsae ipsa ipse ipsa ipsum

pats Gen ipsīus ipsōrum ipsārum ipsōrum

Dat ipsī ipsīs

Acc ipsum ipsam ipsum ipsōs ipsās ipsa Pažymimasis įvardis Abl ipsō ipsā ipsō ipsīs

Kaip ipse ipsa ipsum yra linksniuojami ille illa illud ir iste ista istud (V pmoka)

1 Išverskite Vulgatos (Jon 19 18ndash22) ištrauką

18 Ubi crucifixērunt eum et cum eō aliōs duōs hinc et hinc medium autem Iēsum

19 Scrīpsit autem et titulum Pīlātus et posuit super crucem IESUS NAZARENUS REX

IUDAEORUM 20 Hunc ergō titulum multī Iūdaeōrum lēgērunt quia prope cīvitātem erat

locus ubi crucifīxus est Iēsus Et erat scrīptum Hebraiumlcē Graecē et Latīnē 21 Dīcēbant

ergō Pīlātum pontificēs Iūdaeōrum Nōlī scrībere Rēx Iūdaeōrum sed quia ipse dīxit Rēx

sum Iūdaeōrum 22 Respondet Pīlātus Quod scrīpsī scrīpsī

Vocābula

alius alia aliud kitas

Ariovistus ī m bibō bibī bibere gerti

bīduum ī n dvi dienos dviejų dienų laikotarpis

calix icis m taurė

cīvitās ātis f valstybė miestas

creō āvī ātum āre sukur-ti

crucifīgō fīxī fīxum fī-gere nukryžiuoti

crux crucis m kryžius dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dīlēctiō ōnis f meilė

dīligō lēxī lēctum ligere labai vertinti branginti my-lėti pasirinkti mėgti

Graecē gra kiškai faciō fēcī factum facere daryti

Hebraiumlcē hebratildejiškai hinc iš čia iš ten hinc et hinc iš vienos ir iš kitos pusės

Iūdaeī ōrum m žydai Latīnē lotỹniškai maneō mansī mansum manēre pasilikti

medium ī n vidurys

mittō mīsī missum mit-

tere siųsti čia kišti

Nazarēnus a um nazariẽ-tis (Nazaregraveto gyventojas)

pontifex icis m kunigas post po po to vėliau pōnō posuī positum pō-nere dėti pastatyti

prope su acc arti prie

prīncipium ī n pradžia

quia kadangi nes respondeō respondī re-spōnsum respondēre at-sakyti

rēx rēgis m karalius sīcut kaip

titulus ī m antraštė užrašas

vāgīna ae f makštis

14

XIII Schola tertia decima

Ultima hōra Caesaris

Senātōrēs Rōmānī bdquoCaesar cūius magnam potentiam timēmus rēgnum capere vultldquo bdquoTarquinius rēx ultimus nōn fuit nam Caesar rēx novus esse cupitldquo bdquoQuod sī prohibēre volumus Caesarem necāre debēmusldquo Senātōrēs postquam in cūriam convēnērunt Caesarem exspectāvērunt Quī cūriam petere dubitāvit quod Calpurnia uxor eum verbīs vehementibus monuit bdquoEā nocte somnium mē terruit tē mortuum vīdī Manē hīc Caesar quia salūtī tuae timeōldquo Paulo post Brutus senātor ad Caesarem vēnit et eum rogāvit bdquoUbi es Caesar Cūr in cūriam nōn venīs Senātōrēs tē exspectantldquo Quamquam Calpurnia marītum tenēre studuit is dēnique cum Brutō cūriam petīvit Quam dum Caesar intrat senātōrēs surrēxērunt eumque salūtāvērunt Ūnus ē senātōribus hellip

Komentaras Cegravezaris buvo nužudytas 44 metų kovo 15 dieną (prieš Kristų)

1 Atsakykite į klausimus

1 Quid dīxit senātōrēs Rōmānī dē Caesare 2 Quid ēgērunt senātōrēs in cūria 3 Cūr Caesar cūriam petere dubitāvit 4 Quid Caesarī dīxit Calpurnia uxor 5 Quī senātor ad Caesarem vēnit 6 Quid dīxit Brutus 7 Quid post verba Brutī facit Caesar

Sententiae Et tū Brute Tū quōque fīlī mī Tas pat graikiškai Καὶ σὺ τέκνον

Vocābula

Brutus ī m Brugravetas Cegravezario giminaitis ir žudikas

Calpurnia ae f Kalpugravernija capiō cēpī captum ca-pere imti conveniō vēnī ventum venīre sueiti susirinkti cupiō cupīvī cupītum

cupere geisti trokšti cūr kodėl

cūria ae f kugraverija debeō debuī debitum debēre turėti privalėti dēnique pagaliau dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dubitō āvī ātum āre abe-joti

dum tuo tarpu kai exspectō āvī ātum āre laukti

faciō fēcī factum facere daryti

fuī žr sum hīc čia

hōra ae f valandagrave intrō āvī ātum āre įeiti įžengti

maneō mansī mansum manēre pasilikti

marītus ī m sutuoktinis vyras

medium ī n vidurys mittō mīsī missum mit-

tere siųsti čia kišti

moneō monuī monitum monēre priminti atkreipti dėmesį įkalbinėti

mortuus a um miręs

nox noctis f naktis novus a um naujas paulo post netrukus petō petīvī petītum petere ieškoti siekti vykti

potentia ae f galybė postquam po to kai prohibeō hibuī hibitum prohibēre sulaikyti trukdy-ti drausti quam po to kai quamquam nors kad ir

quod nes

rēgnum ī n karaliaus val-džia karalystė

rogō āvī ātum āre klausti

salūs ūtis f sveikata gerovė

salūtō āvī ātum āre svei-kinti

senātor ōris m senatildetorius

somnium ī n sapnas surgō surrēxī surrēc-tum surgere keltis studeō studuīndash studēre stengtis

sum fuī ndash esse būti teneō tenuī tentum te-

nēre laikyti turėti terreō terruī territum terrēre gąsdinti timeō timuī ndash timēre bijoti būgštauti

ubi kur ultimus a um tolimiau-sias paskutinis

ūnus a um vienas

uxor ōris f žmonagrave vehemēns entis smarkus karštas griežtas

veniō vēnī ventum ve-nīre atvykti ateiti

verbum ī n žodis videō vīdī vīsum vidēre matyti

15

XIV Schola quārta decima Veiksmažodžių pagrindinių formų sąvadas

I amō āvī ātum āre mylėti tokios pat pagrindinės formos arō 1 arti cantō 1 dainuoti clamō 1 šaukti creō 1 sukurti exspectō 1 laukti dubitō 1 abejoti intrō 1 įeiti įžengti mostrō 1 rodyti putō 1 manyti salūto 1 sveikinti ir kitų dō dedī datum dare duoti stō stetī statum stare stovėti

III legō lēgī lectum legere rinkti skaityti scrībō scrīpsī scrīptum scrībere rašyti carpō carpsī carptum carpere skinti dīcō dīxī dictum dīcere sakyti dīligō lēxī lēctum ligere labai vertinti scrībo scrīpsī scrīptum scrībere rašyti trahō traxī trāctum trahere traukti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

mittō mīsī missum mittere siųsti incolograve incoluī incultum incolere gyventi

pōnō posuī positum pōnere dėti

cupiō cupīvī cupītum cupere trokšti petō petīvī petītum petere siekti quaerō quaesīvī quaesītum quaerere ieškoti

agō ēgī āctum agere varyti veikti capiō cēpī captum capere imti faciō fēcī factum facere daryti crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti currō cucurrī cursum currere bėgti surgō surrēxī surrectum surgere keltis

II maneō mansī mansum manēre pasi-likti

respondeō spondī sponsum spondēre atsakyti

debeō debuī debitum debēre turėti privalėti

doceō docuī doctum docēre mokyti habeo habuī hibitum habēre turėti prohibeō prohibuī prohibitum prohi-bēre sulaikyti trukdyti drausti moneō monuī monitum monēre pri-minti atkreipti dėmesį įkalbinėti

taceō tacuī tacitum tacēre tylėti terreō terruī territum terrēre gąsdinti teneō tenuī tentum tenēre laikyti pateō patuī ndash patēre tęstis studeō studuī ndash studēre stengtis timeō timuī ndash timēre bijoti būgštauti rideō rīsī rīsum ridēre juoktis sedeō sēdī sessum sedēre sėdėti videō vīdī vīsum vidēre matyti

IV audiō audīvī audītum audīre klausyti

fīniō fīnīvī fīnītum fīnīre baigti pūniō pūnīvī pūnītum pūnīre baigti scīō scīvī scītum scīre baigti veniō vēnī ventum venīre atvykti ateiti conveniō vēnī ventum venīre sueiti

Sententiae Nōn quam diū sed quam bene vīxeris refert (Seneca) Peccāvī Haec scrīpsī

nōn ōtiī abundantia sed amōris ergā tē (Cicero) Mīlitāvī nōn sine gloriā (Horātius) Post

fēstum vēnistī Quaerit aquās in aquīs et pōma fugācia captat Tantalus hōc illī garrula

lingua dedit (Ovidius)

Vocābula

abundantia ae f patvini-mas gausa perteklius

amor ōris m meilė bene gerai captō āvī ātum āre gau-dyti griebti čiupti

diū ilgai dō dedī datum dāre duoti

ergā su acc prie

fēstum ī n šventė iškilmės

fugāx ācis bėgantis garullus a um plepus šnekus

gloria ae f garbė šlovė hic haec hoc šitas šis

ille illa illiud anas (arti jo)

lingua ae f kalba liežuvis mīlitō āvī ātum āre būti kareiviu tarnauti kariuome-nėje kovoti

ōtium ī n poilsis laisvalai-kis

peccō āvī ātum āre nusi-dėti

pōmum ī n medžio vaisius quaerō quaesīvī quaesī-

tum quaerere ieškoti

quam kaip referō retulī relātum

referre nunešti atgal atsi-minti

sed bet scrībō scrīpsī scrīptum scrībere rašyti

sine su abl be

Tantalus ī m Tantatildelas

veniō vēnī ventum ve-nīre atvykti ateiti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

16

XV Schola quīnta decima Rēx Tarquinius et librī mulieris

Nocte ad Tarquinium Superbum mulier vēnit eīque novem librōs ostendit Tarquinius bdquoQuis es mulier Quid cupis Tē numquam vīdīldquo Mulier autem rēgī dīxit bdquoVidē librōs quōs mēcum portō Verba quae in iīs librīs legis ōrācula deōrum sunt Librōs vēndere volōldquo Ubi Tarquinius pretium rogāvit mulier magnam cōpiam pecūniae postulāvit Tarquinius autem pecūniam dare noluit bdquoPretium quod postulās ingēns est Num mē rīdere vīsldquo Statim mulier trēs librōs cēpit eōsque in ignem mīsit Tum rēgī dīxit bdquoEōs trēs librōs restituēre nōn possum sed nunc tibi sex librōs vēndōldquo Quod mulier prō sex librīs idem ingēns pretium postulāvit rēx eam rīsit bdquoNum fūr es mulier Sōlum sex librī restant tamen idem pretium postulās Quod ego crīmen vocōldquo Sed mulier nōn dubitāvit iterum trēs librōs in ignem mittere Tum dīxit bdquoNunc trēs librī restant Tibi licet eōs emere sed idem pretium postulōldquo Tarquinius diū dē verbīs mulieris cōgitāvit dēnique dīxit bdquoFīdūcia tua mihi placet mulier Vēnde mihi eōs librōs Pecūniam quam cupis dōldquo Mulier rēgī librōs praebuit tum eī grātiās ēgit et discessit

Komentaras Tarkv nijus įsigijo tik tris knygagraves nes ne iš karto suvokė jų vertę Moteriškės atnešusios tas knygas daugiau niekas nematė Spėjama kad ji buvusi gra kų pratildenašė Sib lė turėjusi oratildekulą grὸtoje netoli Kugravemų (vard Kugravemos lo Cūmae gr Κύμη Kampatildenija) Pagal pratildenašės vardą trys knygos buvo vadinamos Sib lės knygomis Rom nai jas saugojo šventykloje kad sunkmečiu galėtų josegrave rasti patarimų

Sententiae Gaudium in litterīs est Id est (i e) Grātiās agō

Vocābula

capiō cēpī captum ca-pere imti

cōpia ae f išteklius atsarga gausybė

cōgitō āvī ātum āre mąstyti

crīmen inis n nusikaltimas cupiō cupīvī cupitum

cupere geisti trokšti dēnique pagaliau discedō cessī cessum cedere išeiti pasišalinti diū ilgai dō dedī datum dare duoti

dubitō āvī ātum āre abe-joti

dum tuo tarpu kai emō ēmī ēmptum eme-re pirkti

fīdūcia ae f pasitikėjimas

fūr is m f vagis vagilė

ignis is m ugnis

ingēns entis didžiulis mil-žiniškas

iterum vėl antrą sykį legō lēgī lēctum legere rinkti skaityti

licet licuit ndash licēre leista mittō mīsī missum mit-

tere siųsti čia įmesti

mulier eris f moteris

nolō noluī ndash nolle neno-rėti

novem devyni

nox noctis f naktis num nejaugi negi nunc dabar nunquam niekada

ōrāculum ī n orakulas iš-tarmė

ostendō tendī tentum tendere ištiesti atkišti rodyti

pecūnia ae f turtas pinigai placet placuī placitum placēre patikti portō āvī ātum āre neš-ti gabenti possum potuī ndash posse galėti

postulō āvī ātum āre reikalauti

praebeō praebuī praebi-tum praebēre (pa)duoti

pretium ī n vertė kaina

quam po to kai restituō stituī stitūtum stituere vėl statyti grąžinti restō restitī restāre pasi-likti išlikti

rēx rēgis m karalius rīdeō rīsī rīsum rīdēre juoktis rogō āvī ātum āre klausti scrībō scrīpsī scrīptum

scrībere rašyti sex šeši sōlum tik statim tučtuojau bematant sum fuī ndash esse būti superbus a um išdidus

trēs tria trys tum tada ubi kur kai vēndō vēndidī vēndi-tum vēndere parduoti videō vīdī vīsum vidēre matyti

volō voluī ndash velle norėti

verbum ī n žodis vocō āvī ātum āre šaukti kviesti vadinti

17

XVI Schola sexta decima Veiksmažodis sum fuī ndash esse būti

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

es-se bdquobūtildquo 1 2 3

s-u-m esu es

es-t

s-u-mus esame

es-tis s-u-nt

er-a-m buvau

er-ā-s er-a-t

er-ā-mus buvome

er-ā-tis er-a-nt

er-o būsiu

er-i-s er-i-t

er- -mus būsime

er- -tis er-u-nt

Imperātīvus

es būk

es-te būkite

Sententiae Digitus Deī est hīc (Vulgāta) Ego sum pānis vītae (Vulgāta) Ego sum pāstor

bonus Bonus pāstor animam suam dat prō ovibus suīs (Vulgāta) Sed vōs nōn crēditis quia

nōn estis ex ovibus meīs (Vulgāta) Ego sum lūx mundī (Vulgāta) Vōs estis lūx mundī

(Vulgāta) Mea doctrīna nōn est mea sed eius quī mīsit mē (Vulgāta) Lucerna corporis tuī

est oculus tuus (Vulgāta) Quam angusta porta et arcta via est quae dūcit ad vītam et paucī

sunt quī inveniunt eum (Vulgāta) Quī ex Deō est verba Deī audit Proptereā vōs nōn

audītis quia ex Deō nōn estis (Vulgāta) Nōn est discipulus super magistrum nec servus

super dominum suum (Vulgāta) Ego et Pater ūnum sumus (Vulgāta) Ego sum vītis vēra

et Pater meus agricola est (Vulgāta) Hī sunt extrā prōvinciam trāns Rhodanum prīmī

(Caesar) Dīcit eī Iēsus Ego sum via et vēritās et vīta nēmō venit ad Patrem nisi per mē

(Vulgāta) Dīcit illīs Iēsus Vōs autem quem mē esse dīcitis Respondēns Simon Petrus dīxit

Tū es Christus fīlius Deī vīvī (Vulgāta) Ubi enim sunt duo vel trēs congregātī in nōmine

meō ibi sum in mediō eōrum (Vulgāta) Nōn sum quālis eram (Horātius)

1 Išverskite Vulgatildetos (Jon I 1ndash5) ištrauką

1 In prīncipiō erat verbum et verbum erat apud Deum et Deus erat verbum

2 Hoc erat in prīncipiō apud Deum 3 Omnia per ipsum facta sunt et sine ipsō factum est

nihil quod factum est 4 In ipso vīta erat et vīta erat lūx hominum 5 Et lūx in tenebrīs

lūcet et tenebrae eam nōn comprehendērunt

Vocābula

agricola ae m žemdirbys angustus a um siauras

anima ae f dvelkimas vė-jas kvėpavimas siela

ar(c)tus a m ankštas siauras

argūmentum ī n argu-mentas įrodymas

cōgitō āvī ātum āre mąstyti galvoti

comprehendō prehendī prehēnsum prehendere sugriebti suimti sučiupti

congregō āvī ātum āre surinkti suburti

corpus oris n kūnas

digitus ī m pirštas

doctrīna ae f mokymas mokslas

dominus ī m viešpats ponas dūcō dūxī ductum dū-

cere vesti faciō fēcī factum facere daryti

hīc čia inveniō vēnī ventum venīre užeiti rasti lūceō lūxī lūcere šviesti spindėti

lucerna ae f žiburys žibin-tas

lūx lūcis f šviesa

mundus ī m pasaulis

mittō mīsī missum mit-

tere siųsti čia kišti

nēmō inis m f niekas (kal-

bant apie žmogų)

nihil n niekas nisi jei ne oculus ī akis

omnis e visas omnia

ovis is f avis

pānis is m duona

pāstor ōris m piemuo paucus a um negausus ma-

žas paucī nedaugelis keletas

porta ae f vartai durys

prō su abl dėl už vietoj proptereā dėl to

prīncipium ī n pradžia quālis e koks quia kadangi nes

respondeō spondī spon-sum spondēre atsakyti

servus ī m vergas

sine su abl be

super su acc virš viršuj

tenebrae ārum f tamsa

trāns su acc anagravepus už

vēritās ātis f tiesa vērus a um tikras

vīta ae f gyvenimas

vītis is f vynšakė vynmedis

18

XVII Schola septima decima

eō iī itum īre eiti

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

ī-re bdquoeitildquo 1 2 3

e-ō einu ī-s

ī-t

ī-mus einame

ī-tis e-u-nt

ī-ba-m ėjau

ī-bā-s ī-ba-t

ī-bā-mus ėjome

ī-bā-tis ī-ba-nt

ī-b-ō eisiu

ī-b-i-s ī-b-i-t

ī-b-i-mus eisime

ī-b-i-tis ī-b-u-nt

Imperātīvus

ī eik

ī-te eikite

Dominus et servus iter faciunt

Dominus Rūfus servō Syrō dīcit bdquoCrās Rōmam ībimus Parā ad itineremldquo Māne dominus

et servus Rōmam iter faciunt Paulō post Rūfī raeda ante ūnam magnam villam est Syrus

laetus est nam hodiē in villā nōn labōrat sed Rōmam īt Diū Rūfus et Syrus per multa

Campāniae oppida eunt Extrā mūrōs oppidōrum virī tumulōs magnificōs vident Via Appia

plēna est virōrum raedārumque bdquoQuam pulchrum est Rōmam īreldquo ndash Syrus gaudet Post

Rūfum dominum suum rogat bdquoCūr Rōmam īs domineldquo Rūfus Syrō respondet bdquoRōmam

eō quod ibi varia negōtia mihi suntldquo Syrus dominī dīcit bdquoEgo prīmum Rōmam eōldquo

Dominus respondet bdquoSī mihi vērus ēris iterum ūnā Rōmam ībimusldquo Posteā Syrus in viā

multōs servōs videt aliī equōs agitant aliī magnam frūmentī cōpiam portant Syrus servōs

salūtat bdquoSalvēte amīcī Nōs Rōmam īmus Et vōs quō ītisldquo Servī autem nōn respondent

nam dēfessī sunt (pagal Hartmut Schulz)

Sententiae Sī vir es ī (Ovidius) Ībimus illāc (Ovidius) Flūmina iam lactis iam flūmina

nectaris ībant (Ovidius) Īte missa est Deō grātiās

Vocābula

Appius a um Atildepijaus

Appius ī m Atildepijus centildezo-

rius nutiesęs kelią Via Appia agitō āvī ātum āre varyti alius alia aliud kitas autem tačiau

Campānia ae f Kampatildenija sritis tarp Latildecijaus ir Lukatildeni-jos ausogravenų ir ograveskų kraštas

cōpia ae f gausybė ištek-lius atsarga

crās rytoj dēfessus a um nuvargęs diū ilgai

dominus ī m viešpats šei-mininkas ponas

extrā su acc už anagravepus

flumen inis n upė gaudeō gavīsus sum gau-

dēre džiaugtis (verbum dep)

hodiē šiandien ibi ten illāc anoje pusėje ten

iter itineris n kelias iter

facere keliauti

flūmen inis n upė iterum vėl dar kartą labōrō āvī ātum āre dirbti stengtis kentėti

lac lactis n pienas laetus a um linksmas magnificus a um puikus prašmatnus prabangus

māne rytą

mūrus ī m mūras siena

missa ae f m šios nam nes

nectar aris n gr nektatilderas

negōtium ī n užsiėmimas darbas veikla reikalas

oppidum ī n miestas parō āvī ātum āre ruošti paulō post netrukus plēnus a um pilnas

portō āvī ātum āre nešti gabenti

post vėliau posteā po to paskui vėliau

prīmum pirmąkart pulcher chra chrum gra-žus

quia kadangi nes quō kur

raeda ae f kelt karietagrave ve-žimas keturiais ratais

Rūfus ī m Rugravefas vardas respondeō spondī spon-sum spondēre atsakyti salūtō āvī ātum āre svei-kinti

servus ī m vergas

sī jei

super su acc virš viršuj

Syrus ī m

tumulus ī m kalva kapas ūnā kartu drauge varius a um įvairus vērus a um ištikimas

via ae f kelias gatvė

videō vīdī vīsum vidēre matyti

villa ae f sodyba ūkis dvaras

19

XVIII Schola duodēvīcēsima

edō ēdī ēsum ēsse (edere) valgyti

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

es-se ed-e-re 1 2 3

ēd-ō valgau ēs

ēs-t

ed-i-mus valgome

ēs-tis ed-u-nt

ed-ēba-m valgiau

ed-ēbā-s ed-ēba-t

ed-ēba-mus valgėme

ed-ēba-tis ed-ēba-nt

ed-a-m valgysiu

ed-ē-s ed-e-t

ed-ē-mus valgysime

ed-ē-tis ed-u-nt

Imperātīvus

ēs valgyk

ēs-te valgykite

Cēna Rōmāna Herī pater meus amīcōs suōs ad cēnam vocāvit Nōnā hōrā adveniunt convīvae duo senātōrēs Rōmānī et ipse consul Rōmānus Convīvae dominum patrem meum salūtant Tum in trīclīniō vēnērunt et in lectīs accubuērunt Puerīs tamen in trīclīniō nūllus locus est Sed pater mē aliquid ex poētīs Rōmānīs dēclāmāre vult Quā dē causā in ātriō exspectāvī Imprīmīs pater meus vīnum deīs deābusque dēfūsit Rōmānī ēdēbant ut Horātius scrīpsit bdquoAb ōvō ūsque ad mālaldquo id est imprīmīs ōva post cēnam ndash māla Servī dominō et convīvīs multa fercula inferēbant ut piscēs cāpōnēs lactūcam brassicam pānem etc Ūnus ē servīs mihi fīliō dominī uvās pulchrās dat bdquoĒs puerldquo Edēbam et gaudēbam Posteā pater servō ūnō mē invitāre iussit In trīclīniō patrem et convīvās vīdī Convīvās salūtō prope iānuam stō et patris iussa exspectō Ille inquit bdquoEn dēclāmātor noster Recitā nōbīs aliquid mī Lūcī Magister tuus dīcit tē dēclāmāre posseldquo Carmen Catullī dē passere recitō Ūnus ē convīvīs inquit bdquoBene dēclāmat Cornēlī fīlium tuum poētam in futūrō esse putōldquo

Vocābula

accumbō accubuī accu-bitum accumbere atsigulti

adveniō vēnī ventum venīre atvykti aliquis aliqua aliquid kas nors kažkas kas

ātrium ī n atildetrijus sveta nė autem tačiau

brassica ae f kopūstas

cāpo ōnis m kaplūnas (mė-

sinis gaidys)

carmen inis n giesmė

Catullus ī m Katugravelas poegravetas

causa ae f priežastis

cēna ae f pietūs

cibus ī m maistas

clāmō āvī ātum āre šau-kti

convīva ae m f svečias

consul ulis m konsulas

dēclāmātor ōris m iškal-bos mokytojas kalbėtojas

dēclāmō āvī ātum āre deklamuoti

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dominus ī m viešpats šei- mininkas ponas

en štai šit dēfundo dēfūdī dēfū-sum dēfundere nulieti exspectō āvī ātum āre laukti

ferculum ī n padėklas pa-tiekalas valgis

futūrum ī n ateitis gaudeō gavīsus sum gaudēre džiaugtis

hōra ae f valanda

iānua ae f durys imprīmīs pirmiausia inferrō intulī illātum inferre įnešti atnešti inquit sako tarė invītō āvī ātum āre kviesti

iussum ī n įsakymas

lactūca ae f salota

lectus ī m lova gultai

mālum ī n obuolys nam nes nōnus a um devintas nūllus a um joks nė vienas

ōvum ī n kiaušinis

pānis is m duona

passer eris m žvirblis

piscis is m žuvis

possum potuī ndash posse galėti

posteā po to paskiau

prope su acc arti prie putō avī ātum āre ma-nyti

recitō āvī ātum āre skai-tyti balsugrave (garsiai)

respondeō spondī spōn-sum spondēre atsakyti salūtō āvī ātum āre svei-kinti

scrībō scrīpsī scrīptum scrībere rašyti sed bet

senātor ōris m senatildetorius sī jei stō stetī statum stāre stovėti

trīclīnium ī n valgomasis

ūsque ad iki pat

ūva ae f vynuogė veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

vīnum ī n vynas vocō āvī ātum āre kviesti volō voluī ndash velle norėti

20

XIX Schola ūndēvīcēsima

ferō tulī latum ferre ndash nešti (M ltono tekstegrave ndash iškęsti ištverti)

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

fer-re bdquoneštildquo 1 2 3

fer-ō nešu

fer-s fer-t

fer-i-mus nešame

fer-tis fer-u-nt

fer-ēba-m nešiau

fer-ēbā-s fer-ēba-t

fer-ēbā-mus nešėme

fer-ēbā-tis fer-ēba-nt

fer-a-m būsiu

fer-ē-s fer-e-t

fer-ē-mus būsime

fer-ē-tis fer-e-nt

Imperātīvus

fer nešk

fer-te neškite

Sententiae Ego sum vītis vōs palmitēs quī manet in mē et ego in eō hic

fert frūctum multum quia sine mē nihil potestis facere (Vulgāta) Bene ferre

magnam Disce fortūnam (Horātius) Quī fert malīs auxilium post tempus

dolet (Phaedrus) Quasi mūrēs semper edimus aliēnum cibum (Plautus)

Lūcem in tenebrās ferimus Fert fert fert (Itatildelijos Savogravejos karatildelių dinatildestijos

šūkis)

loz Nota bene Savojagrave ndash istograverinė sritis Prancūz jos ir Itatildelijos pasienyje

1 Išverskite Džograveno M ltono teksto Prō populō Anglicānō dēfēnsiō ištrauką

Pater et rēx dīvertissima sunt Pater nōs genuit at nōn rēx nōs sed nōs rēgem creāvimus Patrem natūra dedit populō rēgem ipse populus dedit sibi nōn ergō propter rēgem populus sed propter populum rēx est ferimus patrem mōrōsum etiam dūrum ferimus et rēgem sed nē patrem quidem ferimus tyrannum

2 Atsakykite į klausimus

1 Quid dīcit auctor dē patre et rēge 2 Quid dedit patrem populō 3 Quem populus sibi dedit 4 Quid dīcit auctor dē patre et rēge mōrōsō et dūrō

Sententia Nōn rēx est lēx sed lēx est rēx

Vocābula

aliēnus a um svetimas Anglicānus a um Aacutenglijos at tačiau betgi

auxilium ī n pagalba para-ma

cibus ī m maistas creō āvī ātum āre rinkti

dēfēnsiō ōnis f gynimas ginamoji kalba apologravegija

discō didicī ndash discere mokytis

dīvertissimus a um skir-tingiausias iš dīvertō dī-vertī dīversum dīvertere pasukti į šalį atsiskirti skirtis

doleō doluī dolitūrus dolēre skaudėti kentėti dō dedī datum dare duo-

ti

dūrus a um kietas šiurk-

štus griežtas

ergō taigi vadinasi etiam taip pat net ir faciō fēcī factum facere daryti

frūctus ūs m (IV) vaisius

fortūna ae f laimė dalia lemtis

gignō genuī genitum

gignere gimdyti

lēx lēgis f įstatymas

lūx lūcis f šviesa malus a um blogas maneō mānsī mansum manēre pa(si)likti išlikti mōrōsus a um užsispyręs įnoringas priekabus

mūs mūris m pelė

natūra ae f gamta nihil niekas

palmes palmitis m atžala (vynmedžio) šakelė

populus ī m tauta žmonės possum potuī ndash posse galėti pajėgti potestis jūs galite

post su acc po vėliau

propter su acc dėl

quasi kaip quia kadangi nes quidem juk būtent nē quidem netgi ne sed bet semper visada

sine su abl be

tempus oris n laikas

tenebrae ārum f tamsa

tyrannus ī m tiratildenas

vītis is f vynšakė vynuo-gienojas vynmedis

21

XX Schola vīcēsima Perfectum

sum fuī ndash esse būti

eō iī (īvī) itum īre eiti

edō ēdī ēsum ēsse (edere) valgyti

ferō tulī latum ferre nešti

fuī fuistī fuit

fuimus fuistis fuērunt

iī (īvī) iistī (īvistī) iit (īvit etc)

iimus iistis iērunt

ēdī ēdistī ēdit

ēdimus ēdistis ēdērunt

tulī tulistī tulit

tulimus tulistis tulērunt

Sententiae Sum quod eris fuī quod es Fuit Īlium (Vergilius) Nōs quōque quae ferimus

tulimus patientior ante Et mala sunt longō multiplicāta diē (Ovidius) Vērē languorēs

nostrōs ipse tulit et dolorēs nostrōs ipse portāvit (Vulgāta) Tulērunt Dominum meum et

nesciō ubi posuērunt eum sī tū sustulistī eum dīcitō mihi (Respōnsōrium) In domum

Dominī ībimus (Vulgāta) Domine ad quem ībimus (Vulgāta) Ipse enim Pater amat vōs

quia mē amāstis et crēdidistis quia ego ā Deō exīvī Exīvī ā patre et vēnī in mundum

iterum relinquō mundum et vādō ad Patrem (Vulgāta) Crēdō Quī ēdistis multō fēcistis

sapientius Quī nōn ēdistis saturī fīte [imper pl] fābulīs (Plautus)

Tarptautiniai žodžiai agituacuteoti ndash veikti skleisti pol tines ir visuomeninegraves id jas

argumentildetas ndash įrodomąją tegravezę (teiginį) pagrindžiantis teiginys crēdō bdquotikiuldquo ndash tikėjimo

tiesų išdėstymas žmogaus pažiūrų visumagrave deklamuacuteoti ndash raacuteiškiai meniškai sakyti atmin-

tina kokį nors kūrinį fortūnagrave ndash sėkmė likimas laimingas atildetvejis kregraveditas ndash prekių ar

pinigų skolinimas už palūkanas pasitikėjimo patildegrindu multiplikatildecija ndash dokumentildetų

piešinių brėžinių tegraveksto daacuteuginimas natūragrave ndash gamta žmogaus prigimt s dailėjegrave tikrovės

daiktai pagal kuriuos da lininkas piešia pacientildetas ndash gydytojo gydomas ligonis portatildelas ndash

puošnus įėjimas į pastatą internegravetinė sveta nė teikianti tam tikrą informatildeciją

responsograverijus ndash bažnytinio giedojimo būdas sol stas (kunigas) ir chograveras gieda pakaitom s

bažnytinės mugravezikos žaacutenras te pas ndash vyksmo greitis spartagrave tiratildenas ndash valdovas smurtugrave

užgrobęs valdžią vilagrave ndash ištaigus užmiesčio namas gyvenamasis namas vasarnamis

Vocābula

amō āvī ātum āre mylėti

ante su acc prieš crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti manyti

diēs eī m (V) diena diē abl sg dīcō dīxī dictum dīcere sakyti dīcitō imper fut act 2 sg

dolor ōris m skausmas sielvartas

domus ūs f (IV) namas enim mat juk nes exeō exīvī exītum exīre išeiti išvykti

fābula ae f pasakojimas pasaka pasakėčia dratildemos kūrinys pjegravesė

fiō factus sum fierī dary-

tis tapti fīte tapkite

Īlium ī n Iliogravenas = Trojagrave iterum vėl antrąkart iš naujo

labōrō āvī ātum āre dirbti stengtis kentėti

languor ōris m nusilpimas nuovargis silpnumas

malum ī n blogis blogybė multiplicō āvī ātum āre dauginti didinti gausinti

multō daug multō sa-pientius išmintingiau

mundus ī m pasaulis nesciō scīvī scītum scīre nežinoti

patiēns entis kantrus iš-tvermingas patientior iš-tvermingesnis (aukštesnysis l)

ponō posuī positum po-nere dėti quia kadangi nes quōque taip pat ir relinquō relīquī relic-tum relinquere palikti

respōnsōrium ī n respon-sograverijus

sapientius protingiau satur a um sotus sī jei sufferō sustulī ndash suffer-

re laikyti apačiojegrave čia paimti

ubi kur vādō vādere eiti žengti veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti vērē tikrai teisingai iš ti-krųjų

22

XXI Schola vīcēsima prīma

Trečiosios linksniuotės priebalsinio tipo kamienai ir priesagos

Masculīnum -ō -or -os -er -ex -es

nom sg gen sg pavyzdžiai

-or

-ōs

-er

-ex

-es

-in-is

-ōr-is

-ōr-is

-er-is

-ic-is

-ig-is

-g-is

-it-is

-et-is

-d-is

hōmō homin-is žmogus

leō leōn-is liūtas

victor victōr-is nugalėtojas

flōs flōr-is gėlė žiedas

agger agger-is pyacutelimas sankasa

vertex vertic-is verpẽtas viršugalvis

rēmex rēmig-is irklas

rēx rēg-is karalius

mīles mīlit-is karys kareivis

paries pariet-is siena

pēs ped-is koja

Fēminīnum -tās -(t)us -aus -dō -gō -iō

nom sg gen sg pavyzdžiai

-tās

-(t)ūs

-aus

-dō

-gō

-iō

-tāt-is

-tūt-is

-ūt-is

-ūd-is

-aud-is

-din-is

-gin-is

-iōn-is

sānitās sānitāt-is (kūno) sveikata

virtūs virtūt-is vyriškumas dorybė

salūs salūt-is (kūno ir sielos) sveikata gerovė

palūs palūd-is pelkė

laus laud-is pagyrimas garbė

magnitūdō magnitūdin-is didumas

orīgō orīgin-is kilmė

lēctiō lēctiōn-is skaitymas paskaita

Neutrum -men -ur -us -ma

nom sg gen sg pavyzdžiai

-men

-ur

-us

-ma

-min-is

-ur-is

-or-is

-or-is

-er-is

-mat-is

nōmen nōmin-is vardas

fulgur fulgur-is žaibas

ebor ebor-is dramblio kaulas

tempus tempor-is laikas

opus oper-is kūrinys

poēma poēmat-is poemagrave

Kiti atvejai dux duc-is m vadas lēx lēg-is f įstatymas consul consul-is m kogravensulas

ōrātor ōrātōr-is m oratildetorius flūmen flūmin-is n upė mōs mōr-is m paprotys

įprotis būdas genus gener-is n giminė r šis pulvis pulver-is m dulkės milteliai lac

lact-is n pienas

23

XXII Schola vīcēsima secunda

Sententiae Mundus ūniversus exercet histriōnem (Petrōnius) Astra regunt hominēs sed

regit astra Deus Atria rēgum hominibus plēna sunt amīcīs vacua (Seneca) Prō rēge lēge

grege Nūlla potentia supra lēgēs esse debet (Cicero) Mōs prō lēge Mōrēs multōrum videt

(Horātius) [apie Odis ją] Mōribus antīquīs stat Rōma Aut Caesar aut nūllus Stat magnī

nōminis umbra (Lūcānus) Furor arma ministrat (Vergilius) Superbī hominēs in convīvīs

stultī sunt Societātis vinculum est ratiō et ōrātiō (Cicero) Habet suum venēnum blanda

ōrātio (Pūblilius) Nōsce tempus Prō salūte animae Virtūs hominem iungit Deō (Cicero)

Virtūs nōn advenit ā natūrā neque ā doctrīnā sed ā nūmine dīvīnō (Seneca) Prīma virtūs

est vitiō carēre (Quīntilliānus) Pietās fundāmentum est omnium virtūtum (Cicero) Disce

puer virtūtem ex mē vērumque labōrem Fortūnam ex aliīs (Vergilius) Quae regiō in

terrīs nostrī nōn plēna labōris (Vergilius) Multōrum annōrum opus

loz Nota bene Lukatildenas (lo Lūcānus) ndash poegravetas egravepikas (39ndash65

metais) poegravemos bdquoFarsatildelijaldquo autorius Maacuterkas Fatildebijus Kvintiliatildenas (lo Quīntilliānus) ndash

žymus I amžiaus rom oratildetorius veikalo bdquoOratoriaus ugdymasldquo autorius

Vocābula

adveniō vēnī ventum venīre atvykti

alius alia aliud kitas

anima ae f s ela

annus ī m metai

arma ōrum n gintildeklai

astrum ī n gr žvaigždė

atrium ī n atildetrijus sveta nė aut arba

blandus a um meilikau-jantis lipšnus meilus mielas

careō caruī ndash carēre su

abl stokoti neturėti

convīva ae m f svečias viešnia

debeō debuī debitum debēre privalėti būti sko-lingam

discō didicī ndash discere mokytis

dīvīnus a um dieviškas dievo dievų

doctrīna ae f mokymas mokslas išsilavinimas

exerceō excercuī exerci-tum exercēre judinti vei-kti lavinti exercere his-triōnem vaidinti

fundāmentum ī n pamatas

fortūna ae f laimė dalia lemtis furor ōris m šėlas siutas

grex gregis m banda ka -menė būrys habeō habuī habitum

habēre turėti

histriō ōnis m atildektorius ar-t stas vaidintojas

ibi ten iungō iūnxī iūnctum iungere uždėti jungą (su)-jungti (su)sieti

labor ōris m darbas vargas

lēx lēgis f įstatymas magnus a um didelis ministrō āvī ātum āre (pa)tarnauti duoti teikti

mōs mōris m paprotys įprotis būdas

multus a um daug dau-gelis

mundus ī m pasaulis neque ir ne nei

nōmen inis n vardas nūllus a um joks nė vie-nas

nūmen inis n pritarimo

ženklas sutikimas valia čia dievų valia dievybė

omnis e visas kiekvienas

opus eris n kūrinys

ōrātiō ōnis f kalba

pietās ātis f pamaldumas pagarba

plēnus a um pilnas

potentia ae f galia galybė

quasi lyg tarytum regō rēxī rēctum regere kreipti tvarkyti valdyti

ratiō ōnis f apyskaita svar-stymas protas

salūs ūtis f sveikata gerovė sī jei

societās ātis f bendrumas sąjunga bendrija draugija

stō steti statum stāre stovėti

stultus a um kvailas superbus a um išdidus

suprā su acc vietai ant virš

aukščiau laikui prieš anks-čiau

tempus oris n laikas

umbra ae f šešėlis ūniversus a um visas vacuus a um tuščias

venēnum ī n nuodai kerai burtai

vērus a um tikras videō vīdī vīsum vidēre matyti

vinculum ī n raištis ryšys

virtūs ūtis f vyriškumas dorybė

vitium ī n yacuteda trūkumas

24

XXIII Schola vīcēsima tertia

Hominēs et nōmina

Quīntus est frāter Mārcī Iūlia soror eius est Mārcus et Quīntus frātrēs Iūliae sunt Mārcī

pater et māter frāter et soror sunt Nōmen patris est Iūlius mātris Aemilia Quīntus est nōmen frātris Iūlia sorōris

Mārcō ūna soror est Iūliae duo frātrēs sunt Nōmina frātrum sunt Mārcus et Quīntus Patrī et mātrī ūna fīlia et duo fīliī sunt Mātrī Aemilia nōmen est Quod nōmen est patrī Eī nōmen est Lūcius Iūlius Balbus Virō Rōmānō tria nōmina sunt Lūcius est prae-nōmen id est nōmen prīmum Iūlius nōmen vel nōmen gentīlicium Balbus cognōmen est Fīliīs nōmina sunt Mārcus Iūlius Balbus et Quīntus Iūlius Balbus Mārcus et Quīntus praenōmina sunt fīliōrum Alia praenōmina Lātīna sunt Aulus Decimus Gāius Gnaeus Faustus Mānius Numerius Paulus Pūblius Sextus Spurius Tiberius

Titus Mulieribus Rōmānīs plērumque ūnum nōmen gentilicium erat velut Cornēlia Iūlia Lūcia Paula Octāvia Tullia Valeria

Aemiliae etiam ūnum nōmen erat Aemiliae est ūnus frāter cuī Aemilius nōmen est (praenōmen Pūblius cognōmen Paulus) Frāter Aemiliae est avunculus līberōrum Aemilius autem procul ā sorōre suā abest Itaque trīstis est Aemilia quae frātrem suum amat Mārcus et Iūlia mātrem suam trīstem in hortum exīre vident et pātrem interrogant bdquoCūr māter nostra trīstis estldquo Iūlius bdquoMāter vestra trīstis est quod Aemilius procul ab eā abest Aemilius avunculus vester est id est frāter mātris

Sententiae Nōmen est ōmen Benedictus quī venit in nōmine Dominī Nōmina sunt odiōsa (Ovidius)

Vocābula

absum afuī ndash abesse būti ne čia nebūti

alius alia aliud kitas autem tačiau

avunculus ī n avyacutenas mo-tinos brolis dėdė

benedictus a um palai-mintas

duo duae duo du

cognōmen inis n šeimos vardas pavardė

cūr kodėl exeō iī (īvī) ītum īre išeiti

frāter frātris m brolis gentīlicius a um giminės nōmen gentīlicium gimi-nės vardas

hortus ī m sodas daržas interrogō āvī ātum āre klausti

itaque taigi todėl tad

līberī ōrum m vaikai

māter mātris f motina

mulier eris f moacuteteris nam nes odiōsus a um ne(pa)ken-čiamas

ōmen inis n ženklas

pater patris m tėvas plērumque dažniausiai daugiausia

praenōmen inis n asmens vardas

procul toli

soror ōris f sesuo

trēs tria trys ūnus a um vienas trīstis e liūdnas velut kaip veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

Praenōmina Rōmāna

Aemilia ae f Em lija

Aulus ī m Aacuteulas

Cornēlia ae f Kornegravelija

Decimus ī m Dẽcimas

Gāius ī m Gatildejus

Gnaeus ī m Gn jus

Faustus ī m Faacuteustas

Iūlia ae f Jugravelija

Iūlius ī m Jugravelijus

Lūcia ae f Liugravecija

Lūcius ī m Liugravecijus

Mānius ī m Matildenijus

Numerius ī m Numegraverijus

Octāvia ae f Oktatildevija

Paula ae f Paacuteulė

Paulus ī m Paacuteulius

Pūblius ī m Pugraveblijus

Quīntus ī m Kv ntas

Sextus ī m Segravekstas

Spurius ī m Spugraverijus

Tiberius ī m Tibegraverijus

Tullia ae f Tugravelija

Valeria ae f Valegraverija

25

XXIV Schola vīcēsima quārta Verba composita

ab-sum a-fuī ndash ab-esse ad-sum ad-fuī ndash ad-esse dē-sum dē-fuī ndash dē-esse inter-sum inter-fuī ndash inter-esse praes-sum prae-fuī ndash prae-esse prō-sum prō-fuī ndash prōd-esse super-sum super-fuī ndash super-esse pos-sum potuī posse

būti ne čia būti atstu nedalyvauti būti prie pagelbėti trūkti stokoti būti tarpe dalyvauti būti priešakyje vadovauti būti už padėti paremti išlikti būti galingam galėti

Verba composita possum potuī posse

Praesēns indicātīvī āctīvī Praesēns Imperfectum Futūrum I

ab-sum ab-es

ab-est ab-sumus ab-estis ab-sunt

dē-sum dē-es

dē-est dē-sumus dē-estis dē-sunt

prō-sum prōd-es

prōd-est prō-sumus prōd-estis prō-sunt

pos-sum pot-es

pot-est pos-sumus pot-estis pos-sunt

pot-eram pot-erās

pot-erat pot-erāmus pot-erātis pot-erant

pot-erō pot-eris

pot-erit pot-erimus pot-eritis pot-erunt

Ex vītā Plīniī

Surgō ubi volō saepe prīmā lūce Amō sedēre in silentiō et meōs oculōs claudere bdquoQuid

mihi hodiē facere necesse estldquo ndash mēcum cōgitō Tum notārium vocō et iubeō eum

epistolam scrībere Hōrā quārtā et quīntā in peristȳlum prōcedō et aliam epistolam parō

Dum prandium ēdō Post prandium dormiō tum ambulō (herī nōn ambulābam) Mox

ōrātiōnem Graecam et Latīnam legō quod vōcem meam fīrmam facit Posteā in cēnā nostrā

amīcī meī intersunt Ego et uxor mea cum amīcīs paucīs saepe cēnāmus Aliud nōn possum

Numquam mihi amīcī dēerant Dum cēnam ēdimus servus librum bonum nōbīs legit Mihi

placet Aenēidem Vergiliī audīre Ego et multī amīcī meī etiam auctōrēs Latīnās recitāre

possunt Tandem in hortō ambulō cum amīcīs meīs quī sunt praeclārī et ērudītī

Nōn numquam ex hōc ōrdine errō Ante lūcem nōn poteram surgere Sī diū dormīvī equō

īre amō Amīcī quōque ex oppidīs vīcīnīs veniunt Saepe in silvam venārī intrō Etiam

audiō virōs quī in agrīs meīs labōrant

Vocābula

ambulō āvī ātum āre vaikščioti

alius alia aliud kitas

Aenēis idis m Eneidagrave

avunculus ī n avyacutenas dėdė cōgitō āvī ātum āre mą-styti galvoti

diū ilgai dormiō īvī ītum īre mie-goti

dum tada ēdō ēdī ēsum edere valgyti

eō iī ītum īre eiti

errō āvī ātum āre klysti ērudītus a um išsilavinęs fīrmus a um tvirtas stiprus

hortus ī m sodas intrō āvī ātum āre įžengti iubeō iussī iussum iubē-re liepti įsakyti

lūx lūcis f šviesa mox greit tuojau paskui

nam nes necesse est būtina privalu

notārius ī m sekretotilderius numquam niekada

ōrdō inis n eilė tvarka

paucī ōrum m nedaugelis

peristȳlum ī n gr perist lis placeō placuī placitum

placēre patikti įtikti praeclārus a um žinomas

prandium ī n pusryčiai prōcedō cessī cessum cedere išeiti pasirodyti eiti saepe dažnai sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti surgō surrēxī surrēc-tum surgere kilti keltis

tandem pagaliau ubi kai kur

uxor ōris f žmonagrave venor venātus sum ve-

nārī medžioti (verbum dep) vīcīnus a um kaimyninis volō voluī ndash velle norėti

vōx vōcis f balsas

26

XXV Schola vīcēsima quīnta Trečioji linksniuotė Ba sinis tipas

Sg Pl Sg Pl Sg Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl

turris f turris turrī turrim turrī

turrēs turrium turribus turrēs turribus

vīs f

vim vī

vīrēs vīrium vīribus vīrēs vīribus

Tiberis m Tiberis Tiberī Tiberim Tiberī

mare n maris marī mare marī

maria marium maribus maria maribus

1 Išmokite atmintinai trečiosios linksniuotės ba sinio tipo žodžius

febris is f drugys

puppis is f vairagalis

secūris is f kirvis

sitis is f toškulys

turris is f bokštas

tussis is f kosulys

vīs ndash f jėga prievarta

Albis is m Elbė upė

Neāpolis is f Neatildepolis

Tiberis is m

mare is n jūra

conclāve is n užrakinamas kambarys

animal ālis n gyvūnas

vectīgal ālis n mokestis rintildekliava

exemplar āris n pavyzdys

Sententiae Et māceriam circumdedī et circumfōdī et plantāvī vīneam Sorech [b blinė

vieta] et aedificāvī turrim in mediō eius Quantum scīmus gutta est īgnōrāmus mare Vī et

animō Contrā vim nōn valet iūs Ultrā vīrēs (Vergilius) Vim vī repellere licet Vim vīribus

exīre (Ulpiānus) Vīribus ūnitīs Vīs armāta Vīs ā tergō Vīs cōmica Vīs tragica (Aristo-

tēlēs) Vīs inertiae Vīs lēgis Vīs magica Vīs medicātrix natūrae Vīs saepe violat iūs Vīs

vim pellit Vīs vitālis Contrā vim mortis nōn est medicāmen in hortīs Sine vī et dolō

Turris eburnea Turris Babelis Terra turrium [šiuolaikinis stalo žaidimas] Tabulettae contrā

tussim prō īnfantibus Ad Tenediam secūrim Secūrī Tenediā (iš gr Τενεδία πελέκει apie

griežtą nieko nesigailintį Tenegravedo salos valdovą teisėją) Candor dat vīribus ālās

loz Nota bene Ulpiatildenas (lo Ulpiānus) ndash

Vocābula

aedificō āvī ātum āre statyti

āla ae f sparnas

animus ī m siela dvasia armātus a um ginkluotas

čia karinis

Babel is f Babilogravenas čia Batildebelis

candor ōris m skaistus bal-tumas spindėjimas dorumas

circumdō dedī datum

dare dėti aplinkui apsupti circumfodiō fōdī fossum fodere apkasti apkaupti cōmicus a um

contrā su acc prieš

dolus ī m klasta eburneus a um dramblio kaulo

ērudītus a um išsilavinęs exeō exiī exītum exīre

išeiti čia naudoti

gutta ae f lašas

hortus ī m sodas īgnōrō āvī ātum āre nežinoti

inertia ae f neveiklumas inercija

īnfāns antis m kūdikis vai-kas

iūs iūris n teisė licet licuit licēre leidžia-ma galima

lūx lūcis f šviesa

māceria ae f tvora

magicus a um magiškas

medicāmen inis n vaistas

medicātrix īcis f gydytoja

medium ī n vidurys

mors mortis f mirtis pellō pepulī pulsum

pellere stumti varyti mušti plantō āvī ātum āre so-dinti persodinti

prōcedō prōcessī prō-cessum prōcedere išeiti

pasirodyti eiti

quantus a um koks repellō repulī repulsum repellere atstumti atmušti išvaryti

sciō scīvī scītum scīre žinoti mokėti

sine su abl be

tabulleta ae f tabletė Tenedius a um Tenegravedo

tergum ī n nugara

tragicus a um

ultrā su acc anagravepus už per virš

ūnitus a um suvienytas

čia bendras valeō valuī valitum va-lēre būti sveikam gyventi turėti reikšmės galioti

violō āvī ātum āre smur-tu padaryti pažeisti

vītālis e gyvenimo gyvybi-nis

27

XXVI Schola vīcēsima sexta

Discordia frātrum

Faustulus casam intrat bdquoAcca ubi es Venī et audī dē calamitāte Rōmulus Remum necāvitldquo Acca verbīs marītī nōn crēdit bdquoQuid dīcis quid audīvīldquo Faustulus autem bdquoCrēde mihi uxor Hodiē cum amīcīs ad Palātium properāvī Etiam Rōmulus et Remus et multitūdō virōrum Palātium petīvērunt Tum Rōmulus virōs ad sē vocāvit et ubi tacuērunt ōrātiōnem habuit bdquoGaudeō quod venīre nōn dubitāvistis Hodiē sacrum facere volumus nam auxiliō deōrum Palātium mūnīvimus Vidēte mūrum Nunc tandem sine perīculō vīvere possumusldquo Virī verba Rōmulī clāmōre probavērunt Subitō autem Remus bdquoEgo tuum mūrum rīdeō mūrus enim inimīcum nōn prohibetldquo Statim mūrum trānsiluit Tum Rōmulus per īram Remum petīvit et ō Acca frātrem necāvit Faustulus tacet Acca autem lacrimas tenet et clāmat bdquoŌ Faustule frūstrā lupa puerōs in rīpā Tiberis servāvit et aluit frūstrā tū Remum cum frātre domum portāvistī frūstrā Remō parentēs fuimus Ō Rōmule cūr frātrem necāvistīldquo Tum Faustulus et Acca fīlium flevērunt

Sententiae Aut prōsunt poētae aut dēlectant Avarō omnia dēsunt sapientī nihil Nēmō in

suā causā iūdex esse potest Nōn possum (Vintildecas Mykolaacuteitis-Pugravetinas)

Vocābula

Acca ae f Akagrave

ad su acc pas prie alō aluī alitum alere maitinti penėti

audiō īvī ītum īre girdėti aut arba

auxilium ī n pagalba avārus a um godus gobšus

calamitās ātis f nelaimė

casa ae f trobelė

causa ae f byla

clāmō āvī ātum āre šau-kti

clāmor ōris m šauksmas crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti cūr kodėl dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

discordia ae f nesantaika domum į namus namo

dubitō āvī ātum āre abejoti

eō iī ītum īre eiti delectō delectāvī delec-tātum delectāre džiuginti faciō fēcī factum facere daryti

Faacuteustulus ī m Faustulas fleō flēvī flētum flēre verkti raudoti frūstrā veltui

gaudeō gavīsus sum gaudēre džiaugtis intrō āvī ātum āre įžengti

inimīcus ī m nedraugas

īra ae f pyktis

iūdex iūdicis m teisėjas

lacrima ae f ašara

marītus ī m vyras sutuok-tinis

multitūdō inis f daugybė

mūniō īvī ītum īre stip-rinti

mūrus ī m siena necō āvī ātum āre žudyti numquam niekada omnis e visas

ōrātio ōnis f kalba ōrā-tiōnem habēre sakyti kalbą

Palātium ī n Palatildecijus

parēns entis m f gimdy-

tojas -a pl parentēs tėvai

perīculum ī n pavojus petō petīvī petītum pe-tere ieškoti siekti prašyti vykti

portō āvī ātum āre nešti praeclārus a um žinomas probō āvī ātum āre (iš)bandyti pritarti

prohibeō prohibuī pro-hibitum prohibēre sulaikyti

prōperō āvī ātum āre

skubėti

quod kad rīdeō rīsī rīsum rīdēre juoktis

rīpa ae f upės krantas sacer sacra sacrum pa-švęstas šventas sapiēns entis išmintingas

sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti servō āvī ātum āre sau-goti

statim tučtuojau bematant subitō staiga tandem pagaliau ubi kai kur

uxor ōris f žmona taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti trānsileō siluī silīre per-šokti

veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti videō vīdī vīsum vidēre matyti

vocō āvī ātum āre šaukti kviesti

volō voluī ndash velle norėti vīvō vīxī victum vīvere gyventi

28

XXVII Schola vīcēsima septima

Adiectīva prōnōminālia ndash būdvardiniai įvardžiai

ūnus a um vienas sōlus a um tiktai vienas tōtus a um visas ūllus a um kažkoks alter altera alterum ki-tas antras

uter utra utrum katras neuter neutra neutrum niekatras

nūllus a um joks alius alia aliud kitas

N alter altera alterum G alterīus D alterī A alterum alteram alterum A alterō alterā alterō

N alius alia alium G alīus D aliī A alium aliam alium A aliō aliā aliō

N alterī alterae altera G alterōrum -ārum -ōrum D alterīs

A alterōs alterās altera

A alterīs

N aliī aliae alia G aliōrum aliārum aliōrum D aliīs

A aliōs aliās alia

A aliīs

Sententiae Nec sibi sed tōtī genitum sē crēdere mundō (Lūcānus) Tōtus mundus agit

histriōnem (Šekspyras) Sibi parat malum quī alterī parat Nōn sum ūnī angulō nātus patria

mea tōtus hic est mundus (Seneca) Ūnīus dēmentia dēmentēs efficit multōs Ūnus vir

nūllus vir Alter ego Vērus amīcus est quī est tamquam alter idem (Cicero) Beneacuteficus est

quī nōn suī sed alterīus causa benignē facit (Cicero) Trīstis eris sī sōlus eris (Ovidius)

Sacrum Profānum Īgnōrantia nōn est argūmentum (Spīnōsa)

loz Nota bene V ljamas Šekspỹras (angl Shakespeare 1564ndash1616 Aacutenglija) ndash vienas

žymiausių pasaulio dramatugravergų išgarsėjęs tragegravedijomis žinomiausia jų ndash bdquoHaacutemletasldquo

Barugravechas Spinozagrave (lo Benedictus de Spīnōsa 1632ndash1677) ndash žymus olaacutendų filosogravefas

Tarptautiniai žodžiai augziliatilderas ndash vyskupo padėjėjas efegravektas ndash kurios nors veiklos

padarinys as ndash labai išsilavinęs didžiai išprusęs žmogus notatilderas ndash valstybės įga-

liotas pareigūnas atliekantis notatilderinius veiksmugraves tvarkantis ir tvirtinantis dokumentugraves ir jų

tikrumą tablegravetė ndash apvaliotildes ar ovaliotildes fogravermos supresuacuteota vaistų dogravezė praryjama -

tugrave totalitar zmas ndash tokia saacutentvarka kai valstybė kontroliuacuteoja visas gyvenimo sritis

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti agit histriō-nem vaidina

angulus ī n kampas kertė

argūmentum ī n argu-mentildetas įrodymas

beneficus a um gerada-riškas labdaringas palankus maloningas

benignē geraširdiškai pa-lankiai mielai maloniai

causa ae f priežastis byla dalykas reikalas

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēmēns entis beprotis pa-mišęs

dēmentia ae f beprotystė

pamišimas

efficiō effēcī effectum efficere padaryti faciō fēcī factum facere daryti vykdyti atlikti

histriō ōnis m atildektorius

gignō genuī genitum gignere gimdyti būti prie-žastimi genitus a um gi-męs

īgnōrantia ae f nežinoji-mas

malum ī n blogis multus a um daug dau-gelis

mundus ī m pasaulis nātus a um gimęs parō āvī ātum āre ruošti

patria ae f tėvynė profānus a um nepašvę-stas nešvarus bedieviškas nuodėmingas

sacer sacra sacrum pa-švęstas šventas

servō āvī ātum āre saugoti

sine su abl be taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti tamquam taip kaip tarsi lyg

teneō tenuī tentum te-nēre laikyti turėti trīstis e liūdnas vērus a um tikras

29

XXXVIII Schola duodētrīcēsima Trečioji linksniuotė Mišrusis tipas

Sg Pl Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

ars f artis artī artem arte

ars

artēs artium artibus artēs artibus artēs

clades f cladis cladī cladem clade

cladis

cladēs cladium cladibus cladēs cladibus cladēs

mōns m montis montī montem monte

mōns

montēs montium montibus montēs montibus montēs

nox f noctis noctī noctem nocte nox

noctēs noctium noctibus noctēs noctibus noctēs

Mīlitēs Rōmānī ndash vīs imperiī Rōmānī

Rōma magna urbs est Magnus numerus cīvium Rōmānōrum semper in armīs erant

Magnus etiam est numerus mīlitum Rōmānōrum Mīlitēs Rōmāni aut peditēs erant aut

equitēs Rōmānī magnam classem habēbant Multī mīlitēs in classe mīlitābant Rōmānīs nōn

sōlum nāvēs longae sed etiam nāvēs onerāriae erant Nāvis longa cum turrī hostēs Rōmānōs

terrēbant In puppī nāvis gubernātor sedēbat et nāvem gubernābat Cōpiae Rōmānae saepe

terrā marīque hostēs superābant Rōmānī in multīs pugnīs Pūnōs superābant post Graecōs

deinde Gallōs et Dācōs Caesare duce Rōmānī Aegyptum occupāvit Etiam multās regiōnēs

Asiae Minōris occupāvit Imperium Rōmānum multās prōvinciās habet Siciliam

Prōvinciam sive Galliam Narbōnēnsem Galliam Pannoniam Dāciam Thrāciam Britan-

niam Aegyptum Illyriam Macedoniam Syriam Iūdaeam Āfricam Hispaniam Armeniam

et ceterās Clādēs Rōmānōrum rārae fuērunt

Komentaras Prōvincia arba Gallia Narbōnēnsis ndash iki Cegravezario užkariavimų rom nams

priklausiusi Gatildelijos dalis tentilde buvo Narbogravenos miestas (lie Narbonagrave lo Narbōna)

Vocābula

Armenia ae f A Asia Minor Mažoji Azija

auxilium ī n pagaacutelba arma ōrum n gintildeklai

aut arba

Caesar aris m Cegravezaris

calamitas ātis f nelaimė ceterus a um kitas

cīvis is m f pilietis -ė

clādēs is f pralaimėjimas

classis is f laivynas moki-nių klasė

cōpiae ārum f karinės pa-jėgos

Dācia ae f Datildekija deinde iš ten po to

dux ducis m vadas

eques itis m raitelis faciō fēcī factum facere daryti

gubernātor ōris m vairi-ninkas

gubernō āvī ātum āre vairuoti

hostis is m f priešas

Illyria ae f

imperium ī n impegraverija

Iūdaea ae f

longus a um ilgas

Macedonia ae f Makedo-nija

mare is n jūra terra ma-rīque sausumojegrave ir j roje

mīles itis m karys kareivis militō āvī ātum āre eiti karinę tarnybą kareiviauti

multus a um daug dau-gelis

Narbōnēnsis e Narbogravenos

nāvis is f laivas nāvis lon-ga karo laivas nāvis onerā-

ria prekybinis laivas

numerus ī m skaičius nōn sōlum sed etiam ne tik bet ir

occupō āvī ātum āre už- imti

onerārius a um krovinių krovininis

Pannonia ae f Panogravenija

pedes itis m pėstininkas portō āvī ātum āre nešti

post su acc po vėliau

prōvincia ae f prov ncija

pugna ae f kova mūšis

Pūnī ōrum m pugravenai t y kartaginiẽčiai

puppis is f vairatildegalis rārus a um retas

saepe dažnai sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti superō āvī ātum āre vir-šyti nugalėti

urbs urbis f miestas

Thrācia ae f Tratildekija terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

turris is f bokštas veniō vēnī ventum ve-nīre atvykti

30

XXIX Schola ūndētrīcēsima

Sententiae Hērēdem facit Deus nōn homō (Coke) Neque mel neque apēs Neque

opīnione sed natūrā cōnstitūtum est iūs (Cicero) Occāsiō facit fūrem Canēs socium in

culīna nūllum amant Ex pēde Herculem Mollis illa ēducātiō quam indulgentiam vocāmus

nervōs omnēs et mentis et corporis frangit (Quīntilliānus) Doctī ratiōnem artis intelligunt

indoctī voluptātem (Quīntilliānus) Sāl Atticus Ut lupus ovem amat Quī mē amat amat et

canem meum Pāx vōbīscum Nihil sub sōle novī Nōn eacuteadem est aetās nōn mēns

(Horātius) Quī male agit ōdit lūcem Pugna suum fīnem cum iacet hostis habet (Ovidius)

Rūs in urbe (Mārtiālis) Ōtium sine litterīs mors est et hominis vīvī sepultūra (Seneca)

Pallida mors aequō pulsat pede pauperum tabernās Rēgumque turrēs (Horātius) Post

mortem nūlla voluptās Post tenebrās lūx Nē mīrum quod dīvīna natūra dedit agrōs ars

hūmāna aedificāvit urbēs (Varrō) Quālis vītā fīnis ita Sub fīne Sub Iove frīgidō

loz Nota bene Egravedvardas Kogravekas (angl Coke 1552ndash1634 metais) ndash aacutenglų pol tikas ir

garsiausias savo meto teacuteisininkas savo veikalais sukūręs bendrosios arba anglosatildeksų teisės

pagrindus Maacuterkas Terentildecijus Varogravenas (lo Varrō 116ndash27 metais prieš Kristų) ndash

rom nų rašytojas mokslininkas 25 knygų veikalo bdquoLotynų kalbaldquo autorius

Vocābula

aedifico 1 statyti aequus a um lygus

aetās ātis f amžius

ager agrī m dirva laukas agō ēgī āctum agere veikti

Atticus a um Atildetikos

apis is f bitė

ars artis f menas

canis is m f šuo kalė

corpus oris n kūnas cōnstituō cōnstituī cōn-stitūtum cōnstituere nu-spręsti nustatyti

dīvīnus a um dieviškas dō dedī datum dare duoti

doctus a um mokytas

ēducātiō ōnis f auklėjimas švietimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīnis is m galas riba frangō frēgī frāctum

frangere laužti frīgidus a um šaltas Herculēs is m Heratildeklis

hērēs ēdis m f paveldėtojas habeō uī itum ēre turėti

hostis is m f priešas

hūmānus a um žmonių iaceō iacuī ndash iacēre gulėti

indulgentia ae f atlai-dumas

indoctus a um nemokytas intellego lēxī lectum legere pastebėti pažinti su-prasti

ita taip tokiu būdu

Iuppiter Iovis m

iūs iūris n teisė

litterae ārum f literatūragrave mokslas

lūx lūcis f šviesa male blogai

mel mellis n medus

mēns mentis f protas mintis siela

mīrus a um nuostabus mollis e minkštas silpnas

mors mortis f mirtis

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

neque ir ne neque neque nei nei occāsiō ōnis f proga dingstis

ōdī ndash ndash ōdisse neapkęsti omnis e visas kiekvienas

ōtium ī n poilsis laisvalaikis

opīniō ōnis f nuomonė

pažiūra požiūris

ovis is f avis pallidus a um išblyškęs

pauper eris m vargšas

pāx pācis f taika pellō pepulī pulsum pellere stumti varyti mušti

pēs pedis m koja

pugna ae f kova mūšis quālis e koks quod nes

ratiō ōnis f protas veikimo būdas

rūs rūris n kaimas laukai

sāl salis n druska

sōl sōlis m saulė

sepultūra ae f laidotuvės

sine su abl be

socius ī m draugas sąjungi-ninkas bendrininkas

sub su acc ir abl po

taberna ae f trobelė lūšna

tenebrae ārum f tamsa

urbs is f miestas vocō āvī ātum āre šaukti vadinti

voluptās ātis f malonumas džiaugsmas

vīvus a um gyvas

31

XXX Schola trīcēsima Adiectīvum

Trečiosios linksniuotės būdvardžiai

Jau esame susipažinę su pirmosios ir antrosios linksniuotės būdvardžiais

altus a um aukštas gilus angustus a um siauras bonus a um geras ceterus a um kitas laetus a um linksmas lātus a um platus magnus a um didelis malus a um blogas

parvus a um mažas plēnus a um pilnas vīvus a um gyvas

mortuus a um miręs vacuus a um tuščias

āter ātra ātrum tamsus juodas dexter tra trum dešinysis līber era erum laisvas miser era erum varganas nelaimingas niger gra grum juodas pulcher chra chrum gražus ruber bra brum raudonas sinister tra trum kairysis

ferreus a um geležinis idōneus a um įdomus līgneus a um medinis

varius a um įvairus

Pirmosios ir antrosios linksniuotės būdvardžiai yra linksniuojami kaip atitinkamų

linksniuočių giminių daiktavardžiai ndash jų galūnės sutampa

Trečiosios linksniuotės būdvardžiai būna trijų dviejų arba vienos galūnės Tai reiškia kad

jie vardininko linksnyje (nom sg) gali turėti tris ir atitinkamai dvi arba tik vieną formą

Trijų galūnių būdvardžiai

ācer m ācris f ācre n aštrus žodynuose užrašomas ācer ācris ācre aštrus

celeber m celebris f celebre n garsus žodynuose užrašomas celeber bris bre garsus

celer m celeris f celere n greitas žodynuose užrašomas celer eris ere greitas

salūber m salūbris f salūbre n sveikas žodynuose užrašomas salūber bris bre sveikas

Dviejų galūnių būdvardžiai

fortis m f forte n narsus žodynuose užrašomas fortis e narsus

gravis m gravis f grave n sunkus žodynuose užrašomas gravis e sunkus

Vienos galūnės būdvardis

fēlīx m f n laimingas gen sg fēlīcis žodynuose užrašomas fēlīx īcis laimingas

ingēns m f n didžiulis gen sg ingentis žodynuose užrašomas ingēns entis didžiulis

pār m f n lygus vienodas gen sg pāris žodynuose užrašomas pār pāris lygus vienodas

sapiēns m f n išmintingas gen sg sapientis žodynuose užrašomas sapiēns entis išmintingas

Trečiosios linksniuotės būdvardžių linksniavimas

Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl

ācer ācris ācre ācris ācrī ācrem ācre ācrī

ācrēs ācria ācrium ācribus ācrēs ācria ācribus

fortis forte fortis fortī fortem forte fortī

fortēs fortia fortium fortibus fortēs fortia fortibus

pār pāris pārī pārem pār pārī

pārēs pāria

pārium

pāribus pārēs pāria

pāribus

32

XXXI Schola trīcēsima prīma Dēclīnātiō quārta ndash ketvirtoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

frūctus f vaisius frūctūs frūctuī frūctum frūctū

frūctus

frūctūs frūctuum frūctibus frūctūs frūctibus frūctūs

cornū f ragas cornūs cornū cornū cornū

cornū

cornua cornuum cornibus cornua cornibus cornua

lacus m lacūs lacuī lacum lacū

lacus

lacūs lacuum lacubus lacūs lacubus lacūs

1 Išverskite Vergilijaus teksto ištrauką

Hīc sēcūra quiēs et nescia fallere vīta

Divēs opum variārum hīc lātīs ōtia fundīs

Spēluncae vīvīque lacūs hīc frīgida Tempe

Mūgitusque boum mollēsque sub arbore somnī (Vergilius)

Sententiae Multae manūs onus levius faciunt Habet etiam in manū gladium et secūrim sē

autem dē bellō et ā latrōnibus nōn līberat (Vulgāta) Neque semper arcum Tendit Apollo

(Horātius) Nōn est meum contrā auctōritātem senātūs dīcere (Cicero) Prīmus sapientiae

gradus est falsa intelligere Status quō Status in quō Statū quō In statū quō Status quō

ante bellum Sexū fēmina ingeniō vir (Mar jos Teregravezės antkapio epitatildefija Aacuteustrija) Venī

Creātor Spīritus Venī Sancte Spīritus Spīritus prōmptus caro autem infīrma (Vulgāta)

Senātus populusque Rōmānus Alterā manū fert lapidem alterā pānem ostentat (Plautus)

Tarptautiniai žodžiai f nišas ndash greičio varžybų baigmė gubernatildetorius ndash gubernijos

valdytojas humatildeniškas ndash žmoniškas klatildesė ndash pastov mokinių grupė kulinatilderija ndash valgių

gaminimo būdas okupuacuteoti ndash užimti o ndash viešoji nuomonė regiogravenas ndash kraštas

Vocābula

arbor oris f medis

arcus ūs m lankas aacuterka

auctōritās ātis f galia val-džia įtaka autoritegravetas

bellum ī n karas

bōs bovis m f jautis karvė

caro carnis f mėsa kūnas clamō āvī ātum āre šaukti

creātor ōris m kūrėjas dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dīves itis turtingas

domus ūs f namas faciō fēcī factum facere daryti

gradus ūs m žingsnis

gladius ī m kardas fallō fefellī falsum falle-re apgauti sukčiauti klastoti falsus a um apgaulingas melagingas

frīgidus a um šaltas

fundus ī m žemės valda dvaras

ingenium ī n gabumai būdas

infīrmus a um nestiprus intellegō lēxī lēctum le-gere suprasti latrō ōnis m plėšikas samdinys

lacus ūs m ežeras

lapis idis m akmuo lātus a um platus levis e lengvas leve lengvai

līberō āvī ātum āre iš-laisvinti išvaduoti

manus ūs f ranka mollis e minkštas malonus

mūgitus ūs m baubimas maurojimas

necō āvī ātum āre žudyti neque ir ne nescius a um nežinantis nežinomas

onus eris n našta

opēs opum n turtas turtai

ostentō āvī ātum āre iš-

tiesti atkišti rodyti

ōtium ī n poilsis laisvalaikis

pānis is m duona

populus ī m tauta prōmptus a um drąsus

quiēs ētis f poilsis ramybė sanctus a um šventas

secūris is f kirvis sēcūrus a um be rūpesčių ramus

senātus ūs m senatildetas

sexus ūs m lytis

spēlunca ae f gr urvas ola

somnus ī m miegas

spīritus ūs f dvelkimas pūtimas dvasia siela

status ūs m stovėjimas padėtis

Tempē n tendō tetendī tentum tendere tempti varius a um įvairus veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

Sg Pl Nom bōs bovēs Gen bovis boum Dat bovī būbus bōbus Acc bovem bovēs Abl bove būbus bōbus

33

XXXII Schola trīcēsima secunda

Domus Rōmāna

Domūs Rōmānae habēbant multa cubicula ātria ālās cubicula culīnam exedram peristȳlium tabernās tabulīnum trīclīnium et vestibulum Ātrium propter iānuam et vestibulum iacet et umbilīcus domī est Ātrium compluvium et impluvium habet Speciōsae pictūrae parietēs ātriī deacutecorant Cubicula parva conclāvia dormītōria sunt Culīna parva et sublūstris est Hīc fornāx est et ancillae labōrābant Servī cibum in culīnā parābant Propter peristȳlium exedra magna est In parietibus

et solīs vidēmus variās pulchrās pictūras Peristȳ- lium est cavaedium porticibus circumdatum in quō saepe sunt etiam piscīnae statuae silānī plantae Tabernae aediculae viae oppositae sunt in quibus rēs variās vēndunt Tabulīnum cubiculum pecūniae tabulārum et imāginum est Solum tessellātum saepe est (Pagal httpslawikipediaorgwikiDomus_Rōmāna)

Tarptautiniai žodžiai impliugravevijus ndash keturka pis baseinas atildetrijuje kompliugravevijus ndash

angagrave atildetrijaus stogegrave konklavagrave ndash kardinotildelų susirinkimas uždarojegrave patalpojegrave (S ksto koplỹ-

čioje) šaũkiamas poacutepiežiui rinkti ndash vidaus kiemas apjuostas kolonadagrave op

ndash paacutertija ar grugravepė nesutinkanti su daugumotildes nuomone pogravertikas ndash atviras prieangis su ko-

logravenomis ndash keturka pis valgomasis stalas su gultais (clīnē) iš trijų stalo pusių

Vocābula

aedicula ae f kambarėlis

āla ae f sparnas

ancilla ae f tarnaitė vergė

ātrium ī n atildetrijus sveta nė

cavaedium ī n kiemas ro-mėnų namegrave kiemo aikšt

cibus ī m maistas circumdō dedī datum dare dėti aplinkui apsupti

conclāve is n užrakinamas kambarys

cubiculum ī n kambarys miegamasis

compluvium ī n kompliugrave-vijus

culīna ae f virtuvė decorō 1 puošti

domus ūs f namas

dormītōrius a um miego miegamasis cubiculum dor-

mītōrium miegamasis kam-barys

exedra ae f gr eksedragrave pa-sikalbėjimų salė

fornāx ācis f krosnis frustra veltui habeō uī itum ēre turėti

hortus ī m sodas iaceō uī ndash ēre gulėti

iānua ae f durys

imāgō inis f paveikslas

impluvium ī n impliugravevijus labōrō 1 dirbti oppositus a um esantis priešais

parō 1 ruošti

parvus a um mažas

pecūnia ae f turtas pinigai

peristȳlum ī n gr perist lis

pariēs etis m siena

pictūra ae f tapyba pa-veikslas

piscīna ae f baseinas

planta ae f augalas

propter su acc greta arti dėl už

porticus ūs m pogravertikas kolonadagrave dengta galegraverija

pulcher chra chrum gra-žus

saepe dažnai

silānus ī m fontatildenas

solum ī n žemė kambario grindys

speciōsus a um gražus

statua ae f statulagrave sublūstris e silpnai apšvies-tas

taberna ae f kraacuteutuvė smuklė

tabula ae f lenta sąskaitų knyga dokumentildetas

tabulīnum ī n archỹvas

tessellātus a um mozaacuteikos

trīclīnium ī n trikl nijus valgomasis

umbilīcus ī m bamba vi-durys

varius a um įvairus vēndō didī ditum ere parduoti

via ae f gatvė

34

XXXIII Schola trīcēsima tertia Numerālia cardinālia ndash kiekiniai skaitvardžiai

I ūnus a um vienas II duo duae duo du III trēs tria trys IV quattuor keturi V quīnque penki VI sex šeši VII septem septyni VIII octō aštuoni IX novem devyni X decem dešimt

XI ūndecim vienuolika XII duodecim dvylika XIII trēdecim trylika XIV quattuordecim keturiolika XV quindecim penkiolika XVI sēdecim šešiolika XVII septendecim septyniolika XVIII duodēvīgintī aštuoniolika XIX ūndēvīgintī devyniolika XX vīgintī dvidešimt

XXX trīgintā trisdešimt XL quadrāginta keturiasdešimt L quinquāginta penkiadešimt LX sexāginta šešiasdešimt LXX septuāginta septyniasdešimt LXXX octōginta aštuoniasdešimt XC nōnāginta devyniasdešimt C centum šimtas M mille tūkstantis MM duo milia du tūkstančiai

Dē exercitū Rōmānō

Gāius Iūlius Caesar legiōnem ultrā ōrdināvit et compositiōnem celebrem statuit In hāc

nova constitūtiōne octōginta mīlitēs centuriam ductam ab centuriōne explēvērunt Sex

centuriae ūnam cohortem explēvērunt et decem cohortēs ūnam legiōnem ductam ab lēgātō

explēvērunt Quaeque legiō circā sex milia mīlitēs habuit sed cohors prīncipālis dīvīsiō in

proeliō fuit Legiōnēs etiam speciālēs mīlitēs inclūsērunt quī nōn pugnāvērunt sed

stipendia plūra recepērunt Exemplī grātiā aquilifer sīgnum lēgātiōnis aquilam tulit

maximam honōrem habet Sīgnifer minus gravia sīgna tulit et opēs exercitūs administrāvit

Antīquīs tempōribus duōdētrīginta legiōnēs exercitum Rōmānum explēvērunt (Pagal

httpswwwwikiwandcomlaExercitus_Rōmānus)

Tarptautiniai žodžiai administruacuteoti ndash valdyti tvarkyti inkliugravezas ndash intarpas skaidriojegrave

sukiet jusioje dervojegrave (vabzdys gintaregrave) kompoz cija ndash meno kūrinio dalių išdėstymas jų

santykis su v suma konstitugravecija ndash pagrindinis valstybės įstatymas specialugraves ndash susijęs su

kuria nors specialyacutebe išskirtinis ypat ngas stipentildedija ndash pastov pinig nė pašalpagrave

Vocābula

administrō 1 patarnauti tvarkyti valdyti

aquila ae f erelis

aquilifer ī m vėliavnešỹs

cohors ortis f kohorta celeber bris bre garsus įžymus dažnas paplitęs

centuria ae f šimtinė

centuriō ōnis m šimtinin-kas centuriogravenas

compositiō ōnis f sudėji-mas sandara sudėtis

circā su acc apie maždaug

constitūtiō ōnis f sandara nustatymas nutarimas

dīvīsiō ōnis f (pa)dalijimas paskirstymas

ductus a um vedamas vadovaujamas

exemplum ī n pavyzdys exemplī grātiā pavyzdžiui

exercitus ūs m (apmokyta) kariuomenė

expleō plēvī plētum plēre pripildyti sudaryti ferō tulī lātum ferre nešti

gravis e sunkus svarbus habeō uī itum ēre turėti inclūdō clūsī clūsum clūdere uždaryti užrakinti įdėti įterpti

lēgātiō ōnis f pasiuntinys-tė pasiuntinybė legatildeto (kar-

vedžio) padėjėjo pareigybė

lēgātus ī m pasiuntinys le-giograveno vadas Cegravezario laikais

legiō ōnis f legiogravenas magnus a um (māior

ius maximus a um) di- delis

mīles itis m karys kareivis minus mažiau multī ae a (plūrēs a plūrimī ae a) daug dau-gelis

novus a um naujas ōrdinō 1 sustatyti eilėmis išrikiuoti sutvarkyti suskirstyti

opēs opum f turtas prīncipālis e pirminis pa-grindinis svarbiausias

proelium ī n kautynės ko-va mūšis

pugnō 1 kovoti kariauti quisque quaeque quid-que kiekvienas recipiō cēpī ceptum ci-pere imti atgal atsiimti gauti

sīgnifer i m v liavininkas

sīgnum ī n ženklas v liava speciālis e specialugraves ypa-tingas rinktinis

stipendium ī n kareivio al-ga alga atlyginimas karinė tarnyba

ultrā toliau vėliau paskiau

tempus oris n laikas

35

XXXIV Schola trīcēsima quārta Dēclīnātiō quīnta ndash penktoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl faciēs ēī f veidas išvaizda vaizdas

fidēs eī f ištikimybė tikėjimas

glaciēs ēī f ledas

merīdiēs ēī m vidurdienis pietūs

seriēs ēī f eilė

spēs eī f viltis

Nom Gen Dat Acc Abl

diēs m diēī diēī diem diē

diēs diērum diēbus diēs diēbus

rēs f reī reī rem rē

rēs rērum rēbus rēs rēbus

Sententiae Mors ultima līnea rērum est (Horātius) Faciēs Hippocratica Bonus animus in

malā rē dīmidium est malī (Plautus) Vectīgālia nervī sunt reī pūblicae (Cicero) Per diem

Pūnica fidēs Audī vidē tacē sī vīs vīvere in pāce Omnium rērum prīncipia parva sunt

(Cicero) Stultus es rem āctam agis (Plautus) Nam mora dat vīrēs tenerās mora percoquit

ūvās Et validās segetēs quod fuit herba facit (Ovidius) Spēs māter stultōrum Spēs ultima

loz Nota bene Hipokratildetas (gr Ἱπποκράτης lo Hippocratēs) ndash garsiausias aacutentikos

graikų gydytojas 18 gydytojas savo šeimojegrave Gydytojai ir šiandien duoda vadinamąją Hipo-

kratildeto priesaiką Hipokratildeto gydymo metogravedai nusakomi tokiom s sententildecijomis Prīmō nōn

nocēre Natūra sanat medicus cūrat Contrāria contrāriīs cūrantur Sententildecijoje Faciēs

Hippocratica ka bama apie mirštančio žmogaus veidą jį pirmasis aprašė Hipokratildetas

Tarptautiniai žodžiai dekoruacuteoti ndash teikti gražią išvaizdą puošti daacuteilinti edukatildecija ndash

auklėjimas lavinimas švietimas egzempliotilderius ndash vienetas iš daugelio tokių pat daiktų

herbatilderas ndash džiov nti augala l nija ndash bet koks nubrėžtas brūkšnys negravervas ndash skaidulų

pluoštas kuriuo iš smegenų ir į jas eina dirginimas pr ncipas ndash pradinis teiginys

respugraveblika ndash valstybės valdymo fograverma kai valdo išrinkti žmonių atstovai segraverija ndash daiktų

ar reiškinių eilė vestibiugravelis ndash pagalbinė patalpagrave iš kurios įeinama į kitagraves patildetalpas

Vocābula

agō ēgī āctum agere va-ryti vesti veikti

animus ī m siela dvasia audiō īvī ītum īre klau-syti

dīmidium ī n pusė dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dō dedī datum dare duoti

contrārium ī n priešingy-

bė contrāria contrāriīs skirt ngos (l gos) skirt ngais (vaacuteistais)

cūrō 1 rūpintis slaugyti gy-

dyti cūrantur praes ind

pass 3 pl yra gyacutedomi (-os)

faciō fēcī factum facere daryti

herba ae f žolė želmuo žalumynai

Hippocraticus a um Hipokratildeto hipokratildetiškas

līnea ae f lininis siūlas vir-velė riba

malum ī n blogis

medicus ī m gydytojas

mora ae f užrukimas gai-šatis laiko tarpas trukmė

mors mortis f mirtis

nam nes

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

noceō nocuī nocitum

nocēre kenkti omnis e visas kiekvienas parvus a um

pāx pācis f taika percoquō percoxī perco-xum percoquere išvirti iškepti subrandinti

prīncipium ī n pradžia pa-grindas

Pūnicus a um pugravenų t y kartaginiẽčių pugraveniškas

sanō 1 gydyti

seges etis f pasėlỹs pasėt java

sī jei stultus a um kvailas rēs pūblica valstybė res-pugraveblika

taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti tener a um švelnus min-kštas jaunas gležnas

ultimus a um tolimiau-sias paskutinis

ūva ae f vynuogė validus a um sveikas stip-rus didelis tinkamas

vectīgal ālis n mokestis

rintildekliava pl patildejamos

videō vīdī vīsum vidēre matyti

vīs ndash f jėga vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

36

XXXV Schola trīcēsima quīnta

Narrātiō Aenēae (I)

Aenēas narrat dē ruinā Trōiae Sed subitō post decem annōs Graecī nōn iam ante Trōiam

erant Ūnō diē ōra maris dēserta erat Castra hostium dēserta erant Tantum equus līgneus

ante portam stat Portās urbis aperimus relinquimus urbem ad castra īmus tentōriaque

ducum Graecōrum īnspicimus Equus magnus nōs terret Quid est Aut spēs aut perniciēs

Quid facere dēbēmus Nōbīs līs erat Alterī equum dēlēre cupiēbant quod nōnnūllī

dīcēbant bdquoIn equō armātī virī sē condunt In animō habent nocte exīre et urbem intrāre et

delēre nōsque necāreldquo Alterī equum in urbem dūcere volēbant Fāma enim erat bdquoSī nōs

equum in urbem dūcimus quondam bellō Graeciam vincimusldquo

1 Atsakykite į klausimus

1 Quis dē ruinā Trōiae narrat 2 Quot annōs Graecī apud Trōiam erant 3 Quid fēcērunt

Graecī ante portam Trōiānam 4 Terret equus magnus Trōiānōs 5 Quī sunt in equō et dē

quā causā

Sententiae Equus Trōiānus Trōia fuit (Propertius) Equō nē crēdite Teucrī (Vergilius)

loz Nota bene Segravekstas Prope cijus (lo Propertius 47ndash15 metais prieš Kristų) ndash

garsus egravetas iš Ugravembrijos parašęs keturias elegravegijų knygas

Vocābula

Aenēas ae n alter era erum kitas ant-ras alter alter vienas kitas

animus ī m siela dvasia

annus ī n metai aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti armātus a um ginkluotas

castra ōrum n stovykla

condō condidī conditum condere įkurti cupiō īvī ītum ere trokšti dēbeō dēbuī dēbitum dēbēre privalėti dēleō ēvī ētum ēre su-naikinti

dēsertus a um tuščias iš-tuštėjęs

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

diēs diēī m diena dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

dux ducis m vadas

enim mat juk nes eō iī ītum īre eiti

equus ī m arklys exeō iī ītum īre išeiti faciō fēcī factum facere daryti

fāma ae f kalbos paskalos gandas

habeō uī itum ēre turėti in animō habere ketinti

hostis is m f priešas svetimšalis

īnspiciō spexī spectum spicere žiūrėti stebėti intrō āvī ātum āre įžengti

līgneus a um medinis

līs lītis f ginčas

mare maris n jūra

narrātiō ōnis f pasakojimas narrō 1 pasakoti necō 1 žudyti nōnnūllus a um kai kuris

nox noctis f naktis

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

perniciēs ēī f pražūtis

porta ae f vartai durys quondam kitados kadaise quot kiek relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis

subitō staiga tantum tiek tik

tentōrium ī n palapinė terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

Trōia ae f Trojagrave Trōiānus a um Trogravejos

Trōiānī ōrum m ubi kai kur

urbs is f miestas

vincō vīxī victum vin-cere nugalėti volō voluī ndash velle norėti

37

XXXVI Schola trīcēsima sexta Narrātiō Aenēae (II)

Sacerdōs Lāocoōn autem ab arce dēcurrit et procul clāmat bdquoO miserī insānī estis Graecīs

crēditis Equum reliquērunt excidiō urbisldquo et magnā vī hastam in equum torsit Est

gemitus sed nōn audīmus Subitō dē Tenedō īnsulā quae ante Trōiam est duo serpentēs

ōrae appropinquant et in duōs fīliōs Lāocoontis invādunt eōs necant et edunt Lāocoōn

iuvāre temptat sed eum quōque serpentēs necant Nōs territī sumus nam sine dubiō deī

īrātī sunt et Lāocoontem pūnivērunt Aperimus portās et dūcimus equum in urbem Posteā

edimus et bibimus et multā nocte somnum altum capimus

Vocābula

altus a um aukštas gilus arx arcis pilis tvirtovė aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti appropinquō 1 prisiartinti audiō īvī ītum īre girdėti autem tačiau bibō bibī bibere gerti capiō cēpī captum ca-pere imti clāmō āvī ātum āre šaukti

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēcurrō (cu)currī cur-sum currere bėgti žemyn nusileisti

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dubium ī n abejonė

dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

equus ī m arklys edō ēdī ēsum ēsse

(edere) valgyti ėsti

excidium ī n sugriovimas sunaikinimas žuvimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīlius ī m sūnus

gemitus ūs m dejavimas īnsānus a um beprotis pamišęs

īnsula ae f sala intrō āvī ātum āre įžengti invādō invāsī invāsum invādere įsibrauti užpulti īrātus a um supykęs

iuvō 1 padėti pagelbėti

Lāocoōn ontis m Laoko-ograventas

mare maris n jūra miser era um vargšas necō 1 žudyti

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

posteā po to paskui vėliau procul toli tolyn

pūniō īvī ītum īre bausti quōque taip pat relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

sacerdōs ōtis m žynys

serpēns entis m f gyvatė

sine su abl be

somnus ī n miegas stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis subitō staiga tantum tiek tik

Tenedus ī m Tegravenedas sala tōrqueō torsī tortum torquēre sukti kreipti terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti territī įbauginti temptō 1 mėginti bandyti

urbs is f miestas

vis ndash f jėga

Plūsquamperfectum

Plūsquamperfectum indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-era-m ōrnāv-erā-s ōrnāv-era-t ōrnāv-erā-mus ōrnāv-erā-tis

ōrnāv-era-nt

habu-era-m habu-erā-s habu-era-t habu-erā-mus habu-erā-tis

habu-era-nt

lēg-era-m lēg-erā-s lēg-era-t lēg-erā-mus lēg-erā-tis

lēg-era-nt

cēp-era-m cēp-erā-s cēp-era-t cēp-erā-mus cēp-erā-tis

cēp-era-nt

vēn-era-m vēn-erā-s vēn-era-t vēn-erā-mus vēn-erā-tis

vēn-era-nt

1 Išverskite sakinius

1 Hodiē iam librum legī quem herī dederās 2 Promētheus hominēs servāvit quōs

Iuppiter necāre cōnstituerat 3 Ut fēcerās ita habēs 4 Causa bellī fuit quod Rōmānī

agrum Sabīnum vastāvērunt Vocābulum vastō 1 siaubti

38

XXXVII Schola trīcēsima septima Mercurius Dīdō et Aenēas

Mercurius Aenēam vīdit gerere pulchram vestem Pūnicam quam Dīdō eī libenter dōnāverat Itaque nūntius Iovis stupuit deinde ad Aenēam celeriter accessit bdquoAudī Aenēas Iuppiter mē mīsit tē monet Quid hīc facis Cūr eō locō tē tam improbē geris Cōgitā dē fātō tuō Hīc iūcundē vīvere tibi nōn licet Relinque Carthāginem nam Italiam petere debēs Posterīs tuīs illic novam patriam parāldquo Verba Mercuriī Aenēam vehementer terruērunt Itaque vir pius quī imperiō Iovis semper pāruerat cōnsilium cēpit fugam petere et regiōnēs Pūnicās relinquere Statim comitēs ad lītus vocāvit eōs classem et arma parāre iussit At Dīdō quae cōnsilia Aenēae iam animadverterat eum verbīs flectere temptāvit et dīxit bdquoCūr mē tam turpiter fallis Cūr fugere properās cūr tam crūdēlis es Nunc dolum tuum perspēxīldquo Postquam Dīdō diū tacuit tristī vōce adiēcit bdquoTibi nimis crēdidī nam tē amāvīldquo Aenēas autem quem Mercurius dē fātō monuerat graviter gemuit bdquoNumquam tibi conūbium prōmīsī Cōgitā deōs vītam meam regere Iuppiter pater deōrum hominumque mē novam patriam quaerere iussit Etiam Trōiam nōn meā sponte relīquī Anchises pater in somnō mē in Italiam īre monuit Dēsine mē tēque querēlīs tuīs vexāre Italiam nōn meā sponte petōldquo Vocābula

accēdō accessī accessum

accēdere prieiti prisiartinti adiiciō adiēcī adiectum adiicere pridurti

animadvertō 3 atkreipti dėmesį sekti

arma ōrum n ginklai audiō 4 klausyti girdėti

Carthāgō inis f Kartatildegina capiō 3 imti celeriter greitai

classis is f (karo) laivynas cōgitō 1 mąstyti galvoti

comes itis m palydovas bendrakeleivis

cōnsilium ī n nutarimas patarimas

conūbium ī n santuoka crēdo 3 tikėti crūdēlis e žiaurus cūr kodėl debeō 2 privalėti

deinde iš ten po to dēsinō siī situm sinere liautis dīcō 3 sakyti

Dīdō ōnis f Didogravenė diū ilgai

dolus ī m klasta dōnō 1 dovanoti faciō 3 daryti fallō fefellī falsum fal-lere apgauti suklaidinti

fātum ī n likimas

flectō flexī flectum

flectere lenkti

fuga ae f bėgimas fugiō fūgī fugitum fu-gere bėgti graviter sunkiai gerō gessī gestum gere-re nešti nešioti vesti gemō uī itum ere dūsauti

illic ten

imperium ī n įsakymas improbē nedorai intrō āvī ātum āre įžengti itaque taigi todėl tad

iubeō iussī iussum iubē-re liepti įsakyti iūcundē maloniai linksmai libenter mielai licet licuit ndash licēre lei-džiama galima

lītus oris n (jūros) krantas

locus ī m vieta

Mercurius ī m Merkugraverijus moneō 2 priminti įspėti mittō 3 siųsti nimis per daug pernelyg numquam niekada

nūntius ī m pasiuntinys ži-nia

pāreō uī ndash ēre paklusti parō 1 ruošti perspiciō spēxī spectum spicere įžiūrėti suprasti petō īvī ītum 3 vykti

pius a um pamaldus doras

posterī ōrum m ainiai postquam po to kai prōmittō 3 pažadėti properō 1 skubėti Pūnicus a um pūnų pū-niškas

quaerō quaesīvī quesī-tum querere ieškoti

querēla ae f aimana dejonė

regiō ōnis f šalis kraštas regō rēxī rēctum regere valdyti

relinquō 3 palikti servō āvī ātum āre saugoti

sponte suā savo noru statim tučtuojau bematant stupeō stupuī stupēre sustoti būti nustebusiam taceō 2 tylėti

tam taip temptō 1 bandyti terreō 2 gąsdinti trīstis e liūdnas turpiter bjauriai šlykščiai vehementer smarkiai karš-tai stipriai labai

vestis is f drabužis vexō 1 mėtyti vyti ginti vīvō 3 gyventi vocō 1 šaukti kviesti volō voluī ndash velle norėti

vōx vōcis f balsas

39

XXXVIII Schola duodēquadragēsima Futūrum II indicātīvī āctīvī

Futūrum II indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-er-ō ōrnāv-er-i-s ōrnāv-er-i-t

ōrnāv-er-i-mus ōrnāv-er-i-tis ōrnāv-er-i-nt

habu-er-ō habu-er-i-s habu-er-i-t

habu-er-i-mus habu-er-i-tis habu-er-i-nt

lēg-er-ō lēg-er-i-s lēg-er-i-t

lēg-er-i-mus lēg-er-i-tis lēg-er-i-nt

cēp-er-ō cēp-er-i-s cēp-er-i-t

cēp-er-i-mus cēp-er-i-tis cēp-er-i-nt

vēn-er-ō vēn-eri-s vēn-eri-t

vēn-er-i-mus vēn-er-i-tis vēn-er-i-nt

1 Išverskite sakinius

1 Legam epistolam tuam quam mihi scrīpseris 2 Ut fēceris ita habēbis 3 Quid ēgerimus

scietis 4 Ut fēceritis ita habēbitis 5 Sī meīs cōnsiliīs parueris salvus eris 6 Crās librum

legēs quam dederō 7 Cum Phillippus dominus Macedoniae Lacaedemoniīs scrīpserat bdquoSī

in Lacōnicam vēnerō terram vestram vōs exigamldquo Lacaedemoniī respondērunt bdquoSīldquo

8 Ūnus homō servum genere Lacaedemonium interrogāvit bdquoProbusne eris sī tē emerōldquo

Servus respondit bdquoEtiam sī nōn emerisldquo

loz Nota bene Didogravenė (lo Dīdō) ė Pigmaliograveno sesuo Sich jo

žmona Kartatildeginos įkūrėja ir karalienė En jas (lo Aenēas) Anch so ir Afrod tės sūnus

legendinis rom nų protėvis Laokoograventas (gr Λαοκόων lo Lāocoōn) Poseidograveno žynys

Trogravejoje bandęs įtikinti troj nus nepriimti gra kų dovanotildes ndash medinio arklio ir už tai kartugrave su

sūnumis pasmaugtas Poseidograveno pasiųstų gyvačių Lakogravenija (γρ Λακονική lo Lacōnica)

ndash kitaip Spaacuterta Lakedaimogravenas (gr Λακεδαίμων lo Lacedaemōn) ndash Peloponegraveso

pugravesiasalio sritis ir to paties pavadinimo jos sogravestinė kitaip Spaacuterta lakedaimoniẽčiai (gr

Λακεδαίμωνιοι lo Lacedaemoniī) ndash Lakedaimograveno gyventojai arba spartiẽčiai

Makedogravenija (gr Μακεδονία lo Macedonia) ndash šalis tarp Tesatildelijos ir Tratildekijos (AV)

Tarptautiniai žodžiai epistolatilderinis ndash laišk (pavyzdžiui epistoliatilderinis palikimas ndash

laiška ) fugagrave ndash trij ndash keturi balsų mugravezikos kūrinys vieno ba so tegravemą nustatyta tvarka

kartoja kiti balsai kons liumas ndash gydytojų pasitarimas kuriamegrave tikslinama ligos diagnogravezė

(ligos nustatymas) svarstoma ligonio būklė gydymo būdai ir priemonės lakograveniškas ndash

trumpas aacuteiškus glaustas (apie ka bą st ilių) perspektyvagrave ndash kūnų vaizdavimo plokštumojegrave

būdas pagrįstas spindulia s iše nančiais iš vieno taško respondentildetas ndash asmuo atsakinė-

jantis į tyrėjo ankegravetos klaacuteusimus

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti

cōnsilium i n nutarimas patarimas

crās rytoj cum kai

dominus ī m šeimininkas ponas valdovas viešpats

epistola ae f laiškas etiam taip pat net ir

exigō exēgī exāctum

exigere išvaryti išvyti emō ēmī ēmptum eme-re pirkti

genus eris n giminė pader-mė r šis

interrogō 1 klausti

Lacedaemoniī ōrum m lakedaimoniẽčiai spartiẽčiai

Lacōnica ae f Lakogravenija

liber librī m knyga

Macedonia ae f Makedograve-

nija

-ne ar pareō uī ndash ēre paklusti

Phillippus ī m Pilỹpas probus a um doras respondeō spondī spōn-sum spondēre atsakyti salvus a um sveikas sī jei jeigu

servus ī m vergas

40

XXXIX Schola ūndēquadrāgēsima Rapīna Sabīnārum

Iam Rōmulus et Remus Rōmam condiderant sed Rōmae parvus numerus fēminārum erant

Itaque Rōmānī lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt Cum lēgāti dīxērunt bdquoFēminās nōn habēmus

Date nōbīs in mātrimōnium fīliās vestrās Sī fīliās vestrās dederitis vōbīs grātiās agēmusldquo ndash

Sabīnī respondērunt bdquoNostrās fīliās nōn vōbīs ēducāverāmusldquo Tum Rōmānī dolō Sabīnās

accēpērunt Itaque iterum lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt et ad lūdōs pūblicōs Rōmam Sabīnōs

ūnā cum mātrōnīs fīliābusque invītāvērunt bdquoCum Rōmam vēneritis lūdōs pūblicōs spec-

tābitisldquo Cum Sabīnī ūnā cum mātrōnīs fīliābusque Rōmam vēnērunt Rōmānī fīliās Sabī-

nōrum raptāvērunt Rapīna Sabīnārum fuit causa bellī Diū Sabīnī cum Rōmānīs pugnā-

verant cum fīliae Sabīnōrum inter Rōmānōs et Sabīnōs sē coniēcērunt et ōrāvērunt bdquoIn nōs

vertite īrās nōs causa bellī sumus Sī vōs propinquī nostrī vīceritis nōs viduae vīvēmus sī

autem Rōmānī vīcerint nōs orbae erimus Cum igitur nōs necāveritis bellum fīniētisldquo

Verba Sabīnārum Rōmānōs Sabīnōsque movērunt Itaque bellum fīnīvērunt Rōmānī

Sabīnōs in oppidum suum recēpērunt et Sabīnī cum Rōmānīs sē coniūnxērunt (EL)

Komentaras Sab nai (lo Sabīnī) ndash itatildelikų gentis gyvenusi Latildecijuje (lo Latium) ir

Ugravembrijoje (lo Umbria) Įkūrus Rogravemą dalis sab nų susijungė su rom nais o kiti gyvenę

kalnuosegrave jiems priešinosi III amžiuje prieš Kristų rom nai nukariavo visagraves sab nų žemegraves ir

sab nams suteikė Rogravemos pilietybę T tas L vijus (lo Titus Livius) rom nų istograverikas aprašė

rom nų ir sab nų konfl ktą dėl moterų Po šio konfl kto abiejų genčių valstybės susijungė ir

sab nų karalius T tas Tatildecijus (lo Titus Tatius) valdė drauge su Rogravemulu vedusiu sab nę

Hers liją (lo Hersilia) Mokslininkai spėja kad sab nai Rogravemoje yra gyvenę Kvirinatildelio

(Quirīnālis collis) Viminatildelio (Vīminālis collis) ir Eskv lijų (Esquilīae) kalvosegrave

Vocābula

accipiō cēpī ceptum ci-pere priimti gauti autem tačiau

bellum ī n karas

causa ae f priežastis

collis is m kalva coniiciō iēcī iēctum iicere įmesti pulti sē con-

iicere mestis condō condidī condi-tum condere įkurti

coniungō iūnxī iūnc-tum iungere sujungti sē coniungere susijungti cum kai kol dīcō 3 sakyti dō dedī datum dare duoti

dolus ī m klasta

diū ilgai ēducō 1 auklėti šviesti eō iī ītum īre eiti faciō fēcī factum facere

daryti

fēmina ae f mόteris

fīlia ae f duktė iam jau invītō 3 kviesti

īra ae f pyktis itaque taigi todėl tad iterum antrąsyk

lēgātus ī m pasiuntinys

lūdus ī m žaidimas pl žai-dynės

mātrimōnium ī n santuo-ka in mātrimōnium dare vesti

mātrōna ae f matronagrave kil-minga mόteris

mittō 3 siųsti moveō 2 judinti paveikti necō 1 žudyti

oppidum ī n miestas

orba ae f našlaitė propinquus a um artimas

pl propinquī artimieji

pūblicus a um viešas pugnō 1 kovoti kautis ōrō 1 kalbėti melsti prašyti

rapīna ae f pagrobimas raptō 1 pagrobti recipiō cēpī ceptum cipere paimti atga atsiimti respondeō 2 atsakyti spectō 1 stebėti sī jei jeigu tum tada

ubi kai kur

teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti ūnā kartu drauge išvien veniō 4 atvykti vertō vertī versum ver-

tere versti čia atsukti

vidua ae f našlė vincō vīcī vīctum vin-cere nugalėti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

41

XL Schola quadrāgēsima

Initium bellī Gallicī

Helvētiī fīnēs suōs quī angustī sunt relinquere et per prōvinciam nostram iter facere cōnstituunt Explōrātōrēs cōnsilium hostium Caesarī nūntiant Caesar magnīs itineribus ab urbe in Galliam ulteriōrem contendit et incrēdibilī celeritāte ad Genavam pervenit Helvētiī lēgatōs ad eum mittunt nōbilēs cīvēs quī eius voluntātem petunt sed Caesar id nōn concēdit et eā legiōne quam sēcum habet mīlitibusque fortibus quī ex prōvinciā conveniunt ā lacū Lemannō quī in flūmen Rhodanum īnfluit ad montem Iūram quī fīnēs Sēquanōrum ab Helvētiīs dīvidit mūrum in altitūdinem pedum sēdecim fossamque perdūcit eōque modō Helvētiōs itinere prohibet (Buchner)

Sententiae Virtūs Rōmāna constat ex hīs virtūtibus disciplīna pietās fidēs gravitās

paupertās cōnstantia Nōn nōbīs sōlum nātī sumus (Cicero) Nōn fōrmōsus erat sed erat

fācundus Ulixēs (Ovidius)

Komentaras Gatildejus Jugravelijus Cegravezaris (lo Caesar) aprašo Gatildelijos užkariavimą savo bdquoGatildelų karo užrašuoseldquo (lo Commentāriī dē bellō Gallicō) Karas prasideda nuo susidūrimo su gatildelų tauta helvegravetais (lo Helvētiī) gyvenusiais teritograverijoje kur yra dab Šveicatilderija Helvegravetai norėjo palikti savo žemegraves ir persikelti į vatildekarus prie Okeatildeno (lo Ōceacuteanus dab Atlaacutento vandenyacutenas) ą

Vocābula

altitūdō inis f aukštis

angustus a um siauras

bellum ī n karas

celeritās ātis f greitumas concēdō cessī cessum cēdere trauktis užleisti

cōnstantia ae f pastovu-mas patvarumas išfvermė

cōnstituō stituī stitu-tum stituere nuspręsti nustatyti

contendō tendī tentum tendere įtempti stengtis skubėti siekti

conveniō 4 sueiti susirinkti

disciplīna ae f drausmė

dīvidō dīvīdī dīvīsum dīvidere dalyti skaldyti

explōrātor ōris f žvalgas faciō 3 daryti iter facere keliauti

fācundus a um iškalbin-gas kalbus šnekus

fidēs eī f tikėjimas ištiki-mybė

fīnis is m galas baigmė

riba pl sienos šalis kraštas

flūmen inis n upė

fōrmōsus a um gražus

dailus

fortis e narsus stiprus

fossa ae f griovys

Gallicus a um galų gališ-kas

Genava ae f Genavagrave dab Ženevagrave

gravitās ātis f sunkumas rimtumas orumas būdo tvirtumas

Helvētiī ōrum m helvegravetai

hostis is m priešas svetim-šalis

incrēdibilis e neįtikimas īnfluō flūxī flūxum fluere įtekėti

initium ī n pradžia

iter itineris n kelias

Iūra ae m J ra kalnai

lacus ūs m ežeras

legiō ōnis f legiogravenas

Lemannus ī m (ežeras) Le-matildeno (dab Ženegravevos) ežeras

mīles itis m karys kareivis mittō 3 siųsti

modus ī m būdas

mōns montis m kalnas kalnynas kalnai

mūrus ī m siena

nātus a um gimęs

nōbilis e kilmingas kilnus nūntiō 1 pranešti

paupertās ātis f neturtas perdūcō 3 išvesti nuvesti

pēs pedis m koja pėda petō īvī ītum ere ieškoti siekti prašyti vykti

pietās ātis f pamaldumas pagarba

prohibeō hibuī hibitum hibēre neleisti uždrausti

prōvincia ae f provincija -que ir

relinquō 3 palikti

Rhodanus ī f Rodatildenas dab Ronagrave

sēdecim šešiolika

Sēquanī ōrum m sekvatildenai sōlum tikti tik

Ulixēs is m Odis jas ulterior ulterius esantis anoj pusėj tolimesnis

urbs is f miestas perveniō 4 atvykti

virtūs ūtis f vyriškumas narsumas dorybė

voluntās ātis f valia noras sutikimas

42

Page 10: HORTUS LATINUS PARS TERTIA - lm€¦ · IV. Schola quārta. Sententiae. Prōnōmina - įvardžiai Prōnōmina dēmōnstrātīva – parodomieji įvardžiai hic, haec, hoc šitas,

9

VIII Schola octāva REPETĪTIŌ Dēclīnātiō tertia

Trečioji linksniuotė priebalsinis tipas

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

peccātor m peccātōris peccātōrī peccātōrem peccātōre peccātor

leō m leōnis leōnī leōnem leōne leō

legiō f legiōnis legiōnī legiōnem legiōne legiō

virtūs f virtūtis virtūtī virtūtem virtūte virtūs

cīvitās f cīvitātis cīvitātī cīvitātem cīvitāte cīvitās

flūmen n flūminis flūminī flūmen

flūmine flūmen

Nom Gen Dat Acc

Abl Voc

peccātōrēs peccātōrum

peccātōribus peccātōrēs

peccātōribus peccātōrēs

leōnēs leōnum

leōnibus leōnēs

leōnibus leōnēs

legiōnēs legiōnum

legiōnibus legiōnēs

legiōnibus legiōnēs

virtūtēs virtūtum

virtūtibus virtūtēs

virtūtibus virtūtēs

cīvitātēs cīvitātum

cīvitātibus cīvitātēs

cīvitātibus cīvitātēs

flūmina flūminum

flūminibus flūmina

flūminibus flūmina

Sententiae Ego sum quī sum (Vulgāta ndash hebr YHWH) Hīc iacet peccātor (apie Myacutekolą

Kaz mierą Patildecą LDK didįjį egravetmoną Vilniaus Šv Petro ir Povilo bažnyčia) Alma māter

Vilnensis (Universitegravetas teikia dvasinį pẽną) Māter Misericordiae Sub tuum praesidium

cōnfugimus (Aušrotildes Va tų koplyčios įrašas) Littera occidit Spīritus vīvificat (VU

Filologravegijos fakultegravetas) Suō nōmine Suō tempore Sub lēge lībertās Cīvītās Deī

(Augustīnus) Virtūs prīma ndash compescere linguam (Catō)

loz Nota bene Tetragramagrave YHWH Jatildehvė (hebr יהוה YHWH) gr ἐγώ εἰμι ὁ ὤν lo

Ego sum quī sum yra Dievo įvardijimas Sẽnojo Testamentildeto Išėj mo knỹgoje (3 14)

bdquoBetgi ndash Mozė sakė Dievui ndash kai nueisiu pas izraelitugraves ir sakysiu jiems rsquoJūsų protėvių Dievas

atsiuntė mane pas jusrsquo o jie manęs klaus rsquoKoks jo vardasrsquo Ką aš jiems pasakysiuldquo Dievas tarė

Mozei rsquoAš esu kuris esursquo

Pugraveblijus Ov dijus Nazogravenas (lo Ovidius 43 prieš Kristų ndash 17 po Kristaus) ndash iškilus

rom nų poegravetas parašęs bdquoMetamorfozegravesldquo bdquoMeilės menąldquo bdquoHeroidegravesldquo Auregravelijus

August nas (lo Aurēlius Augustīnus 354ndash439) ndash vienas įtaikingiausių katalikų bažny-

čios teogravelogų filogravesofas religinio mokslo skleidėjas parašęs daug veikalų Maacuterkas Pogravercijus

Katogravenas Vyresnyacutesis (lo Catō 234ndash149) ndash mokslininkas

Tarptautiniai žodžiai demonstruacuteoti ndash viešai rodyti pavyzdžiui f lmus madagraves

bantildedymus prez diumas ndash asmenų grupė išrinktagrave vadovauti susirinkimui suvažiavimui

ndash bespa ndash C2H5OH)

tetragramagrave (gr τέτταρες ketur gr γράμμα bruožas rašmuotilde ra dė) hebratildejiški priebalsiai

YHWH reiškiantys Dievo vardą Jatildehvė vulgatagrave ndash lotỹniškas Biblijos vertimas

Vocābula

almus a um maitinantis

cīvītās ātis f miestas vals-tybė

compescō pescuī pesce-re sulaikyti suvaldyti su-tramdyti

cōnfugiō fūgī fugere bėgti pagalbos ieškoti prie-globsčio

eō iī ītum īre eiti

iaceō iacuī iacitum ia-cēre gulėti iam jau

lēx lēgis f įstatymas

legiō ōnis f legiogravenas

leō leōnis m liūtas

lībertās ātis f laisvė

littera ae f ra dė

misericordia ae f gailes-tingumas

nōmen inis n vardas occīdō cīdī cīsum cīde-re partrenkti nužudyti

peccātor ōris m nusidėjėlis

praesidium ī n apsauga

spīritus m pūtimas dvasia

sub su acc ir abl po

virtūs ūtis f narsumas vīvificō āvī ātum āre at-gaivinti prikelti iš numirusių

10

IX Schola nōna REPETĪTIŌ Verbum ndash veiksmažodis

Coniugātiōnēs ndash asmenuotės

Infekto kamienas

ornā- habē- leg- capi- venī-

Īnfīnītīvus praesentis āctīvī

ornā-re puošti habē-re turėti leg-ĕ-re skaityti cap-ĕ-re imti venī-re atvykti

Praesēns indicātīvī āctīvī

ornō puošiu ornā-s orna-t ornā-mus ornā-tis

orna-nt

habe-ō turiu habē-s habe-t habē-mus habē-tis

habe-nt

leg-ō skaitau leg-i-s leg-i-t leg- -mus leg- -tis

leg-u-nt

capi-ō imu capi-s capi-t

-mus -tis

capi-u-nt

veni-ō atvykstu venī-s veni-t venī-mus venī-tis

veni-u-nt

Imperātīvus praesentis āctīvī

ornā puošk ornā-te

habē turėk habē-te

leg-e skaityk leg- -te

cap-e imk -te

venī atvyk venī-te

Futūrum I indicātīvī āctīvī

ōrnā- habē- leg- capi- venī-

ōrnā-b-ō ōrnā-b-i-s ōrnā-b-i-t ōrnā-b-i-mus ōrnā-b-i-tis ōrnā-b-u-nt

habē-b-ō habē-b-i-s habē-b-i-t habē-b-i-mus habē-b-i-tis habē-b-u-nt

leg-a-m leg-ē-s leg-e-t leg-ē-mus leg-ē-tis leg-e-nt

capi-a-m capi-ē-s capi-e-t capi-ē-mus capi-ē-tis capi-e-nt

veni-a-m veni-ē-s veni-e-t veni-ē-mus veni-ē-tis veni-e-nt

loz Nota bene Kalbotildes sistemagrave

sistemagrave (gr σύστημα [systēma] bdquosandaraldquo)

ir paradigmagrave (gr παράδειγμα [paradeigma] bdquopavyzdysldquo) Sistemagrave yra visumagrave sudaryacuteta iš

daugyacutebės s a suvokti iš tų atskirų dalių ndash pavyzdžių

paradigmagraves ndash pavyzdžius suvoksite sistegravemą ndash v sumą Iš lentelių pabandykite nustatyti

1 Išmokite atmintinai asmenuoti šias paradigmagraves

2 Nustatykite ir išverskite šių veiksmažodžių formas Pavyzdys legēs futurum I 2 sg

Habet venīte venītis ōrnābāmus capiēmus capimus ōrnābō veniam habēbunt capiunt

3 Išverskite į lotynų kalbą šias formas

Turėjau atvykstate atvyksite atvyk puošėme puošime imkite imsiu turėsiu jis skaitys

Imperfectum indicātīvī āctīvī

ōrnā-ba-m ōrnā-bā-s ōrnā-ba-t

ōrnā-bā-mus ōrnā-bā-tis ōrnā-ba-nt

habē-ba-m habē-bā-s habē-ba-t

habē-bā-mus habē-bā-tis habē-ba-nt

leg-ēba-m leg-ēbā-s leg-ēba-t

leg-ēbā-mus leg-ēbā-tis leg-ēba-nt

capi-ēba-m capi-ēbā-s capi-ēba-t

capi-ēbā-mus capi-ēbā-tis capi-ēba-nt

veni-ēba-m veni-ēbā-s veni-ēba-t

veni-ēbā-mus veni-ēbā-tis veni-ēba-nt

11

X Schola decima REPETĪTIŌ Coniugātiōnēs ndash asmenuotės

Sententiae Nōs habēbit humus (bdquoGaudeāmusldquo) Trēs faciunt collēgium [viduramžiais jei

susirinkdavo trys studentai dėstytojas galėdavo skaityti paskaitas] Amīcum probā probātum

amā Age quid agis Dīvide et imperā [imperial stų šūkis] Dēstruam et aedificabō (Vulgāta)

Dā mihi ubi stāre et ego terram movēbō (Archimēdēs) Ego movēbō nōn sōlum terram sed

et caelum (Vulgāta) Cum ventīs lītigāre (Petrōnius) Equō nē crēdite Teucrī (Vergilius)

Ergō ego nec amīcum habeō nec inimīcum Verba docent exempla trahunt Fābula docet

(Terentius) Ferrum natāre docēs Īgnōrāmus et īgnōrābimus [agnogravestikų posakis] In aquā

scrībis Et cognōscētis vēritātem et vēritās līberābit vōs (Vulgāta) Nōn est vīvere sed

valēre vīta (Mārtiālis) Sapere audē (Horātius)

1 Perskaitykite ir išverskite sentencijas

2 Išsirašykite jas į sąsiuvinį

3 Raštu paaiškinkite pirmųjų dešimties sentencijų veiksmažodžių formas Pavyzdys habebit

ndash fut I ind act 3 sg Sutrumpinimai praes ndash praesēns impf ndash imperfectum fut ndash futūrum

ind ndash indicātīvus act ndash āctīvum sg ndash singulāris pl ndash plūrālis

loz Nota bene bdquoGaudeāmusldquo (lo džiaukimės) ndash studentų h mnas agnogravestikai ndash

filosograve teigiantys kad neįmanoma pažinti tikrovę

Archimegravedas (lo Archimēdēs gr Ἀρχιμήδης 287ndash212 metais prieš Kristų) ndash garsus

graikų f zikas mechatildenikas išradėjas gyvenęs Sirak zuose (Sic lijoje) Petrogravenijus Arb tras

(lo Petrōnius 14ndash66 metais) ndash rom nų rašytojas Pugraveblijus Terentildecijus Afrikiẽtis (lo

Terentius 190ndash159 metais prieš Kristų) ndash dratildemų rašytojas iš Kartatildeginos

Vocābula

aedificō āvī ātum āre statyti

agō ēgī āctum agere varyti veikti daryti

amō āvī ātum āre mylėti audeō ausus sum audēre išdrįsti

caelum ī n dangus cognōscō cognōvī cogni-tum cognōscere pažinti

collēgium ī n kolegija crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti destruō strūxī structum struere sugriauti dīvidō dīvīsī dīvīsum

dīvidere dalyti skaldyti dō dedī datum dare duoti

doceō docuī doctum docēre mokyti ergō taigi

exemplum ī n pavyzdys faciō fēcī factum facere daryti

ferrum ī n geležis habeō habuī habitum habēre turėti laikyti

humus ī f žemė īgnōrō āvī ātum āre ne-žinoti

imperō āvī ātum āre valdyti

inimīcus ī m priešas

līberō āvī ātum āre išlaisvinti lītigō āvī ātum āre gin-čytis vaidytis peštis moveō mōvī mōtum

movēre judinti natō āvī ātum āre plaukti

nec nei nōn sōlum sed etiam

ne tik bet ir

probātus a um išbandytas probō āvī ātum āre iš-bandyti

sapiō sapiī sapere turėti skonį būti išmintingam

stō stetī statum stāre stovėti

Teucrī ōrum m teũkrai t y troj nai

trahō trāxī tractum tra-here traukti ubi kur

ventus ī m vėjas valeō valuī valitum va-lēre būti sveikam gyvuoti

vēritās ātis f tiesa

vīta ae f gyvenimas

vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

vīvificō āvī ātum āre at-gaivinti prikelti iš numirusių

12

XI Schola ūndecima

volō voluī ndash velle norėti

Praesēns Imperfectum Futūrum I

vol-ō vī-s vul-t

vol-u-mus vul-tis vol-u-nt

vol-ēba-m vol-ēbā-s vol-ēba-t

vol-ēbā-mus vol-ēbā-tis vol-ēba-nt

vol-a-m vol-ē-s vol-e-t

vol-ē-mus vol-ē-tis vol-e-nt

Tarpēia

Sabīnī ōlim agrōs Rōmānōrum vāstābant Iam ad oppidum appropinquant Mox Capitōlium

oppugnant sed frūstrā Tum Tarpēia fīlia praefectī Rōmānī extrā moenia ambulat Sabīnī

eam aurō temptant Tarpēia autem dīcit bdquoVolō ōrnāmenta quae in laevīs brācchiīs vestrīs

geritisldquo Sabīnī nōn recūsant et mox auxiliō Tarpēiae intrā portam stant Tum sine morā in

Tarpēiam scūta gravia iactābant nam scūta Sabīnōrum quōque sunt in laevīs bracchiīs Sīc

Sabīnī perfidam Tarpēiam necat atque Capitōlium occupant Posteā Rōmānī semper iactā-

bant illōs quī patriam prōdunt dē rūpe Tarpēiā (Scudder)

1 Atsakykite į klausimus

1 Quis ōlim agrōs Rōmānōrum vāstābant 2 Quis extrā moenia ambulat 3 Quem Sabīnī

aurō temptant 4 Quid Tarpēia Sabīnīs dīcit 5 Ubi auxiliō Tarpēiae stant Sabīnī 6 Quid

post faciunt Sabīnī 7 Cūr posteā Rōmānī iactābant hominēs dē rūpe Tarpēiā

2 Išrašykite iš teksto visus prielinksnius su linksniais ir juos išverskite Pavyzdys ad oppi-

dum ndash prie miesto

3 Išmokite veiksmažodžio volō voluī ndash velle bdquonorėtildquo tris indikatyvo laikus

Sententia Medicus nōn dat quod patiēns vult sed quod ipse bonum scit

Vocābula

ager agrī m dirva laukas ambulō āvī ātum āre vaikščioti

appropinquō āvī ātum āre artintis prisiartinti atque ir ir taip pat autem tačiau

aurum ī n auksas

auxilium ī n pagalba

brācchium ī n dilbis ranka

Capitōlium ī n Kapitogravelijus cūr kodėl dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

fīlia ae f duktė frūstrā veltui gerō gessī gestum gere-re nešti nešioti gravis e sunkus iactō āvī ātum āre mėtyti

intrā su acc viduje į vidų

ipse ipsa ipsum pats laevus a um kairỹs

medicus ī m gydytojas

mora ae f užtrukimas su-gaištis gaišatis

moenia um n sienos mox greitai nam nes

necō āvī ātum āre žudyti occupō āvī ātum āre už-imti

ōlim kitados

oppidum ī n miestas oppugnō āvī ātum āre pulti veržtis šturmuoti

ōrnāmentum ī n papuoša-las

patiēns entis kenčiantis

patria ae f tėvynė perfidus a um neištiki-mas klastingas

praefectus ī m prefegravektas viršininkas vadas

posteā vėliau prodō didī ditum pro-dere išduoti quōque taip pat recūsō āvī ātum āre duoti neigiamą atsakymą nesutikti

rūpēs is f uola tarpeklis sciō scīvī scītum scīre žinoti

scūtum ī n skydas sīc taip tokiu būdu stō stetī statum stāre stovėti

Tarpēia ae f Tarp ja

temptō āvī ātum āre (iš)mėginti (iš)bandyti

vāstō āvī ātum āre siau-bti

13

XII Schola duodecima Perfectum indicātīvī āctīvī Keturios asmenuotės

Perfectum indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-ī ōrnāv-istī ōrnāv-it

ōrnāv-imus ōrnāv-istis ōrnāv-ērunt

habu-ī habu-istī habu-it

habu-imus habu-istis habu-ērunt

lēg-ī lēg-istī lēg-it

lēg-imus lēg-istis lēg-ērunt t

cēp-ī cēp-istī ī cēp-it

cēp-imus cēp-istis cēp-ērunt

vēn-ī vēn-istī vēn-it

vēn-imus vēn-istis vēn-ērunt

Sententiae In prīncipiō creāvit Deus caelum et terram (Vulgāta) Sīcut dīlēxit mē Pater et

ego dīlēxī vōs Manēte in dīlectiōne meā (Vulgāta) Dīxit ergō Iēsus Petrō Mitte gladium

tuum in vāgīnam Calicem quem dedit mihi pater nōn bibam illum (Vulgāta) Bīduō post

Ariovistus ad Caesarem lēgatōs mīsit (Caesar)

Singulāris Plūrālis Prōnōmen dēterminātīvum

Nom ipse ipsa ipsum ipsī ipsae ipsa ipse ipsa ipsum

pats Gen ipsīus ipsōrum ipsārum ipsōrum

Dat ipsī ipsīs

Acc ipsum ipsam ipsum ipsōs ipsās ipsa Pažymimasis įvardis Abl ipsō ipsā ipsō ipsīs

Kaip ipse ipsa ipsum yra linksniuojami ille illa illud ir iste ista istud (V pmoka)

1 Išverskite Vulgatos (Jon 19 18ndash22) ištrauką

18 Ubi crucifixērunt eum et cum eō aliōs duōs hinc et hinc medium autem Iēsum

19 Scrīpsit autem et titulum Pīlātus et posuit super crucem IESUS NAZARENUS REX

IUDAEORUM 20 Hunc ergō titulum multī Iūdaeōrum lēgērunt quia prope cīvitātem erat

locus ubi crucifīxus est Iēsus Et erat scrīptum Hebraiumlcē Graecē et Latīnē 21 Dīcēbant

ergō Pīlātum pontificēs Iūdaeōrum Nōlī scrībere Rēx Iūdaeōrum sed quia ipse dīxit Rēx

sum Iūdaeōrum 22 Respondet Pīlātus Quod scrīpsī scrīpsī

Vocābula

alius alia aliud kitas

Ariovistus ī m bibō bibī bibere gerti

bīduum ī n dvi dienos dviejų dienų laikotarpis

calix icis m taurė

cīvitās ātis f valstybė miestas

creō āvī ātum āre sukur-ti

crucifīgō fīxī fīxum fī-gere nukryžiuoti

crux crucis m kryžius dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dīlēctiō ōnis f meilė

dīligō lēxī lēctum ligere labai vertinti branginti my-lėti pasirinkti mėgti

Graecē gra kiškai faciō fēcī factum facere daryti

Hebraiumlcē hebratildejiškai hinc iš čia iš ten hinc et hinc iš vienos ir iš kitos pusės

Iūdaeī ōrum m žydai Latīnē lotỹniškai maneō mansī mansum manēre pasilikti

medium ī n vidurys

mittō mīsī missum mit-

tere siųsti čia kišti

Nazarēnus a um nazariẽ-tis (Nazaregraveto gyventojas)

pontifex icis m kunigas post po po to vėliau pōnō posuī positum pō-nere dėti pastatyti

prope su acc arti prie

prīncipium ī n pradžia

quia kadangi nes respondeō respondī re-spōnsum respondēre at-sakyti

rēx rēgis m karalius sīcut kaip

titulus ī m antraštė užrašas

vāgīna ae f makštis

14

XIII Schola tertia decima

Ultima hōra Caesaris

Senātōrēs Rōmānī bdquoCaesar cūius magnam potentiam timēmus rēgnum capere vultldquo bdquoTarquinius rēx ultimus nōn fuit nam Caesar rēx novus esse cupitldquo bdquoQuod sī prohibēre volumus Caesarem necāre debēmusldquo Senātōrēs postquam in cūriam convēnērunt Caesarem exspectāvērunt Quī cūriam petere dubitāvit quod Calpurnia uxor eum verbīs vehementibus monuit bdquoEā nocte somnium mē terruit tē mortuum vīdī Manē hīc Caesar quia salūtī tuae timeōldquo Paulo post Brutus senātor ad Caesarem vēnit et eum rogāvit bdquoUbi es Caesar Cūr in cūriam nōn venīs Senātōrēs tē exspectantldquo Quamquam Calpurnia marītum tenēre studuit is dēnique cum Brutō cūriam petīvit Quam dum Caesar intrat senātōrēs surrēxērunt eumque salūtāvērunt Ūnus ē senātōribus hellip

Komentaras Cegravezaris buvo nužudytas 44 metų kovo 15 dieną (prieš Kristų)

1 Atsakykite į klausimus

1 Quid dīxit senātōrēs Rōmānī dē Caesare 2 Quid ēgērunt senātōrēs in cūria 3 Cūr Caesar cūriam petere dubitāvit 4 Quid Caesarī dīxit Calpurnia uxor 5 Quī senātor ad Caesarem vēnit 6 Quid dīxit Brutus 7 Quid post verba Brutī facit Caesar

Sententiae Et tū Brute Tū quōque fīlī mī Tas pat graikiškai Καὶ σὺ τέκνον

Vocābula

Brutus ī m Brugravetas Cegravezario giminaitis ir žudikas

Calpurnia ae f Kalpugravernija capiō cēpī captum ca-pere imti conveniō vēnī ventum venīre sueiti susirinkti cupiō cupīvī cupītum

cupere geisti trokšti cūr kodėl

cūria ae f kugraverija debeō debuī debitum debēre turėti privalėti dēnique pagaliau dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dubitō āvī ātum āre abe-joti

dum tuo tarpu kai exspectō āvī ātum āre laukti

faciō fēcī factum facere daryti

fuī žr sum hīc čia

hōra ae f valandagrave intrō āvī ātum āre įeiti įžengti

maneō mansī mansum manēre pasilikti

marītus ī m sutuoktinis vyras

medium ī n vidurys mittō mīsī missum mit-

tere siųsti čia kišti

moneō monuī monitum monēre priminti atkreipti dėmesį įkalbinėti

mortuus a um miręs

nox noctis f naktis novus a um naujas paulo post netrukus petō petīvī petītum petere ieškoti siekti vykti

potentia ae f galybė postquam po to kai prohibeō hibuī hibitum prohibēre sulaikyti trukdy-ti drausti quam po to kai quamquam nors kad ir

quod nes

rēgnum ī n karaliaus val-džia karalystė

rogō āvī ātum āre klausti

salūs ūtis f sveikata gerovė

salūtō āvī ātum āre svei-kinti

senātor ōris m senatildetorius

somnium ī n sapnas surgō surrēxī surrēc-tum surgere keltis studeō studuīndash studēre stengtis

sum fuī ndash esse būti teneō tenuī tentum te-

nēre laikyti turėti terreō terruī territum terrēre gąsdinti timeō timuī ndash timēre bijoti būgštauti

ubi kur ultimus a um tolimiau-sias paskutinis

ūnus a um vienas

uxor ōris f žmonagrave vehemēns entis smarkus karštas griežtas

veniō vēnī ventum ve-nīre atvykti ateiti

verbum ī n žodis videō vīdī vīsum vidēre matyti

15

XIV Schola quārta decima Veiksmažodžių pagrindinių formų sąvadas

I amō āvī ātum āre mylėti tokios pat pagrindinės formos arō 1 arti cantō 1 dainuoti clamō 1 šaukti creō 1 sukurti exspectō 1 laukti dubitō 1 abejoti intrō 1 įeiti įžengti mostrō 1 rodyti putō 1 manyti salūto 1 sveikinti ir kitų dō dedī datum dare duoti stō stetī statum stare stovėti

III legō lēgī lectum legere rinkti skaityti scrībō scrīpsī scrīptum scrībere rašyti carpō carpsī carptum carpere skinti dīcō dīxī dictum dīcere sakyti dīligō lēxī lēctum ligere labai vertinti scrībo scrīpsī scrīptum scrībere rašyti trahō traxī trāctum trahere traukti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

mittō mīsī missum mittere siųsti incolograve incoluī incultum incolere gyventi

pōnō posuī positum pōnere dėti

cupiō cupīvī cupītum cupere trokšti petō petīvī petītum petere siekti quaerō quaesīvī quaesītum quaerere ieškoti

agō ēgī āctum agere varyti veikti capiō cēpī captum capere imti faciō fēcī factum facere daryti crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti currō cucurrī cursum currere bėgti surgō surrēxī surrectum surgere keltis

II maneō mansī mansum manēre pasi-likti

respondeō spondī sponsum spondēre atsakyti

debeō debuī debitum debēre turėti privalėti

doceō docuī doctum docēre mokyti habeo habuī hibitum habēre turėti prohibeō prohibuī prohibitum prohi-bēre sulaikyti trukdyti drausti moneō monuī monitum monēre pri-minti atkreipti dėmesį įkalbinėti

taceō tacuī tacitum tacēre tylėti terreō terruī territum terrēre gąsdinti teneō tenuī tentum tenēre laikyti pateō patuī ndash patēre tęstis studeō studuī ndash studēre stengtis timeō timuī ndash timēre bijoti būgštauti rideō rīsī rīsum ridēre juoktis sedeō sēdī sessum sedēre sėdėti videō vīdī vīsum vidēre matyti

IV audiō audīvī audītum audīre klausyti

fīniō fīnīvī fīnītum fīnīre baigti pūniō pūnīvī pūnītum pūnīre baigti scīō scīvī scītum scīre baigti veniō vēnī ventum venīre atvykti ateiti conveniō vēnī ventum venīre sueiti

Sententiae Nōn quam diū sed quam bene vīxeris refert (Seneca) Peccāvī Haec scrīpsī

nōn ōtiī abundantia sed amōris ergā tē (Cicero) Mīlitāvī nōn sine gloriā (Horātius) Post

fēstum vēnistī Quaerit aquās in aquīs et pōma fugācia captat Tantalus hōc illī garrula

lingua dedit (Ovidius)

Vocābula

abundantia ae f patvini-mas gausa perteklius

amor ōris m meilė bene gerai captō āvī ātum āre gau-dyti griebti čiupti

diū ilgai dō dedī datum dāre duoti

ergā su acc prie

fēstum ī n šventė iškilmės

fugāx ācis bėgantis garullus a um plepus šnekus

gloria ae f garbė šlovė hic haec hoc šitas šis

ille illa illiud anas (arti jo)

lingua ae f kalba liežuvis mīlitō āvī ātum āre būti kareiviu tarnauti kariuome-nėje kovoti

ōtium ī n poilsis laisvalai-kis

peccō āvī ātum āre nusi-dėti

pōmum ī n medžio vaisius quaerō quaesīvī quaesī-

tum quaerere ieškoti

quam kaip referō retulī relātum

referre nunešti atgal atsi-minti

sed bet scrībō scrīpsī scrīptum scrībere rašyti

sine su abl be

Tantalus ī m Tantatildelas

veniō vēnī ventum ve-nīre atvykti ateiti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

16

XV Schola quīnta decima Rēx Tarquinius et librī mulieris

Nocte ad Tarquinium Superbum mulier vēnit eīque novem librōs ostendit Tarquinius bdquoQuis es mulier Quid cupis Tē numquam vīdīldquo Mulier autem rēgī dīxit bdquoVidē librōs quōs mēcum portō Verba quae in iīs librīs legis ōrācula deōrum sunt Librōs vēndere volōldquo Ubi Tarquinius pretium rogāvit mulier magnam cōpiam pecūniae postulāvit Tarquinius autem pecūniam dare noluit bdquoPretium quod postulās ingēns est Num mē rīdere vīsldquo Statim mulier trēs librōs cēpit eōsque in ignem mīsit Tum rēgī dīxit bdquoEōs trēs librōs restituēre nōn possum sed nunc tibi sex librōs vēndōldquo Quod mulier prō sex librīs idem ingēns pretium postulāvit rēx eam rīsit bdquoNum fūr es mulier Sōlum sex librī restant tamen idem pretium postulās Quod ego crīmen vocōldquo Sed mulier nōn dubitāvit iterum trēs librōs in ignem mittere Tum dīxit bdquoNunc trēs librī restant Tibi licet eōs emere sed idem pretium postulōldquo Tarquinius diū dē verbīs mulieris cōgitāvit dēnique dīxit bdquoFīdūcia tua mihi placet mulier Vēnde mihi eōs librōs Pecūniam quam cupis dōldquo Mulier rēgī librōs praebuit tum eī grātiās ēgit et discessit

Komentaras Tarkv nijus įsigijo tik tris knygagraves nes ne iš karto suvokė jų vertę Moteriškės atnešusios tas knygas daugiau niekas nematė Spėjama kad ji buvusi gra kų pratildenašė Sib lė turėjusi oratildekulą grὸtoje netoli Kugravemų (vard Kugravemos lo Cūmae gr Κύμη Kampatildenija) Pagal pratildenašės vardą trys knygos buvo vadinamos Sib lės knygomis Rom nai jas saugojo šventykloje kad sunkmečiu galėtų josegrave rasti patarimų

Sententiae Gaudium in litterīs est Id est (i e) Grātiās agō

Vocābula

capiō cēpī captum ca-pere imti

cōpia ae f išteklius atsarga gausybė

cōgitō āvī ātum āre mąstyti

crīmen inis n nusikaltimas cupiō cupīvī cupitum

cupere geisti trokšti dēnique pagaliau discedō cessī cessum cedere išeiti pasišalinti diū ilgai dō dedī datum dare duoti

dubitō āvī ātum āre abe-joti

dum tuo tarpu kai emō ēmī ēmptum eme-re pirkti

fīdūcia ae f pasitikėjimas

fūr is m f vagis vagilė

ignis is m ugnis

ingēns entis didžiulis mil-žiniškas

iterum vėl antrą sykį legō lēgī lēctum legere rinkti skaityti

licet licuit ndash licēre leista mittō mīsī missum mit-

tere siųsti čia įmesti

mulier eris f moteris

nolō noluī ndash nolle neno-rėti

novem devyni

nox noctis f naktis num nejaugi negi nunc dabar nunquam niekada

ōrāculum ī n orakulas iš-tarmė

ostendō tendī tentum tendere ištiesti atkišti rodyti

pecūnia ae f turtas pinigai placet placuī placitum placēre patikti portō āvī ātum āre neš-ti gabenti possum potuī ndash posse galėti

postulō āvī ātum āre reikalauti

praebeō praebuī praebi-tum praebēre (pa)duoti

pretium ī n vertė kaina

quam po to kai restituō stituī stitūtum stituere vėl statyti grąžinti restō restitī restāre pasi-likti išlikti

rēx rēgis m karalius rīdeō rīsī rīsum rīdēre juoktis rogō āvī ātum āre klausti scrībō scrīpsī scrīptum

scrībere rašyti sex šeši sōlum tik statim tučtuojau bematant sum fuī ndash esse būti superbus a um išdidus

trēs tria trys tum tada ubi kur kai vēndō vēndidī vēndi-tum vēndere parduoti videō vīdī vīsum vidēre matyti

volō voluī ndash velle norėti

verbum ī n žodis vocō āvī ātum āre šaukti kviesti vadinti

17

XVI Schola sexta decima Veiksmažodis sum fuī ndash esse būti

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

es-se bdquobūtildquo 1 2 3

s-u-m esu es

es-t

s-u-mus esame

es-tis s-u-nt

er-a-m buvau

er-ā-s er-a-t

er-ā-mus buvome

er-ā-tis er-a-nt

er-o būsiu

er-i-s er-i-t

er- -mus būsime

er- -tis er-u-nt

Imperātīvus

es būk

es-te būkite

Sententiae Digitus Deī est hīc (Vulgāta) Ego sum pānis vītae (Vulgāta) Ego sum pāstor

bonus Bonus pāstor animam suam dat prō ovibus suīs (Vulgāta) Sed vōs nōn crēditis quia

nōn estis ex ovibus meīs (Vulgāta) Ego sum lūx mundī (Vulgāta) Vōs estis lūx mundī

(Vulgāta) Mea doctrīna nōn est mea sed eius quī mīsit mē (Vulgāta) Lucerna corporis tuī

est oculus tuus (Vulgāta) Quam angusta porta et arcta via est quae dūcit ad vītam et paucī

sunt quī inveniunt eum (Vulgāta) Quī ex Deō est verba Deī audit Proptereā vōs nōn

audītis quia ex Deō nōn estis (Vulgāta) Nōn est discipulus super magistrum nec servus

super dominum suum (Vulgāta) Ego et Pater ūnum sumus (Vulgāta) Ego sum vītis vēra

et Pater meus agricola est (Vulgāta) Hī sunt extrā prōvinciam trāns Rhodanum prīmī

(Caesar) Dīcit eī Iēsus Ego sum via et vēritās et vīta nēmō venit ad Patrem nisi per mē

(Vulgāta) Dīcit illīs Iēsus Vōs autem quem mē esse dīcitis Respondēns Simon Petrus dīxit

Tū es Christus fīlius Deī vīvī (Vulgāta) Ubi enim sunt duo vel trēs congregātī in nōmine

meō ibi sum in mediō eōrum (Vulgāta) Nōn sum quālis eram (Horātius)

1 Išverskite Vulgatildetos (Jon I 1ndash5) ištrauką

1 In prīncipiō erat verbum et verbum erat apud Deum et Deus erat verbum

2 Hoc erat in prīncipiō apud Deum 3 Omnia per ipsum facta sunt et sine ipsō factum est

nihil quod factum est 4 In ipso vīta erat et vīta erat lūx hominum 5 Et lūx in tenebrīs

lūcet et tenebrae eam nōn comprehendērunt

Vocābula

agricola ae m žemdirbys angustus a um siauras

anima ae f dvelkimas vė-jas kvėpavimas siela

ar(c)tus a m ankštas siauras

argūmentum ī n argu-mentas įrodymas

cōgitō āvī ātum āre mąstyti galvoti

comprehendō prehendī prehēnsum prehendere sugriebti suimti sučiupti

congregō āvī ātum āre surinkti suburti

corpus oris n kūnas

digitus ī m pirštas

doctrīna ae f mokymas mokslas

dominus ī m viešpats ponas dūcō dūxī ductum dū-

cere vesti faciō fēcī factum facere daryti

hīc čia inveniō vēnī ventum venīre užeiti rasti lūceō lūxī lūcere šviesti spindėti

lucerna ae f žiburys žibin-tas

lūx lūcis f šviesa

mundus ī m pasaulis

mittō mīsī missum mit-

tere siųsti čia kišti

nēmō inis m f niekas (kal-

bant apie žmogų)

nihil n niekas nisi jei ne oculus ī akis

omnis e visas omnia

ovis is f avis

pānis is m duona

pāstor ōris m piemuo paucus a um negausus ma-

žas paucī nedaugelis keletas

porta ae f vartai durys

prō su abl dėl už vietoj proptereā dėl to

prīncipium ī n pradžia quālis e koks quia kadangi nes

respondeō spondī spon-sum spondēre atsakyti

servus ī m vergas

sine su abl be

super su acc virš viršuj

tenebrae ārum f tamsa

trāns su acc anagravepus už

vēritās ātis f tiesa vērus a um tikras

vīta ae f gyvenimas

vītis is f vynšakė vynmedis

18

XVII Schola septima decima

eō iī itum īre eiti

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

ī-re bdquoeitildquo 1 2 3

e-ō einu ī-s

ī-t

ī-mus einame

ī-tis e-u-nt

ī-ba-m ėjau

ī-bā-s ī-ba-t

ī-bā-mus ėjome

ī-bā-tis ī-ba-nt

ī-b-ō eisiu

ī-b-i-s ī-b-i-t

ī-b-i-mus eisime

ī-b-i-tis ī-b-u-nt

Imperātīvus

ī eik

ī-te eikite

Dominus et servus iter faciunt

Dominus Rūfus servō Syrō dīcit bdquoCrās Rōmam ībimus Parā ad itineremldquo Māne dominus

et servus Rōmam iter faciunt Paulō post Rūfī raeda ante ūnam magnam villam est Syrus

laetus est nam hodiē in villā nōn labōrat sed Rōmam īt Diū Rūfus et Syrus per multa

Campāniae oppida eunt Extrā mūrōs oppidōrum virī tumulōs magnificōs vident Via Appia

plēna est virōrum raedārumque bdquoQuam pulchrum est Rōmam īreldquo ndash Syrus gaudet Post

Rūfum dominum suum rogat bdquoCūr Rōmam īs domineldquo Rūfus Syrō respondet bdquoRōmam

eō quod ibi varia negōtia mihi suntldquo Syrus dominī dīcit bdquoEgo prīmum Rōmam eōldquo

Dominus respondet bdquoSī mihi vērus ēris iterum ūnā Rōmam ībimusldquo Posteā Syrus in viā

multōs servōs videt aliī equōs agitant aliī magnam frūmentī cōpiam portant Syrus servōs

salūtat bdquoSalvēte amīcī Nōs Rōmam īmus Et vōs quō ītisldquo Servī autem nōn respondent

nam dēfessī sunt (pagal Hartmut Schulz)

Sententiae Sī vir es ī (Ovidius) Ībimus illāc (Ovidius) Flūmina iam lactis iam flūmina

nectaris ībant (Ovidius) Īte missa est Deō grātiās

Vocābula

Appius a um Atildepijaus

Appius ī m Atildepijus centildezo-

rius nutiesęs kelią Via Appia agitō āvī ātum āre varyti alius alia aliud kitas autem tačiau

Campānia ae f Kampatildenija sritis tarp Latildecijaus ir Lukatildeni-jos ausogravenų ir ograveskų kraštas

cōpia ae f gausybė ištek-lius atsarga

crās rytoj dēfessus a um nuvargęs diū ilgai

dominus ī m viešpats šei-mininkas ponas

extrā su acc už anagravepus

flumen inis n upė gaudeō gavīsus sum gau-

dēre džiaugtis (verbum dep)

hodiē šiandien ibi ten illāc anoje pusėje ten

iter itineris n kelias iter

facere keliauti

flūmen inis n upė iterum vėl dar kartą labōrō āvī ātum āre dirbti stengtis kentėti

lac lactis n pienas laetus a um linksmas magnificus a um puikus prašmatnus prabangus

māne rytą

mūrus ī m mūras siena

missa ae f m šios nam nes

nectar aris n gr nektatilderas

negōtium ī n užsiėmimas darbas veikla reikalas

oppidum ī n miestas parō āvī ātum āre ruošti paulō post netrukus plēnus a um pilnas

portō āvī ātum āre nešti gabenti

post vėliau posteā po to paskui vėliau

prīmum pirmąkart pulcher chra chrum gra-žus

quia kadangi nes quō kur

raeda ae f kelt karietagrave ve-žimas keturiais ratais

Rūfus ī m Rugravefas vardas respondeō spondī spon-sum spondēre atsakyti salūtō āvī ātum āre svei-kinti

servus ī m vergas

sī jei

super su acc virš viršuj

Syrus ī m

tumulus ī m kalva kapas ūnā kartu drauge varius a um įvairus vērus a um ištikimas

via ae f kelias gatvė

videō vīdī vīsum vidēre matyti

villa ae f sodyba ūkis dvaras

19

XVIII Schola duodēvīcēsima

edō ēdī ēsum ēsse (edere) valgyti

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

es-se ed-e-re 1 2 3

ēd-ō valgau ēs

ēs-t

ed-i-mus valgome

ēs-tis ed-u-nt

ed-ēba-m valgiau

ed-ēbā-s ed-ēba-t

ed-ēba-mus valgėme

ed-ēba-tis ed-ēba-nt

ed-a-m valgysiu

ed-ē-s ed-e-t

ed-ē-mus valgysime

ed-ē-tis ed-u-nt

Imperātīvus

ēs valgyk

ēs-te valgykite

Cēna Rōmāna Herī pater meus amīcōs suōs ad cēnam vocāvit Nōnā hōrā adveniunt convīvae duo senātōrēs Rōmānī et ipse consul Rōmānus Convīvae dominum patrem meum salūtant Tum in trīclīniō vēnērunt et in lectīs accubuērunt Puerīs tamen in trīclīniō nūllus locus est Sed pater mē aliquid ex poētīs Rōmānīs dēclāmāre vult Quā dē causā in ātriō exspectāvī Imprīmīs pater meus vīnum deīs deābusque dēfūsit Rōmānī ēdēbant ut Horātius scrīpsit bdquoAb ōvō ūsque ad mālaldquo id est imprīmīs ōva post cēnam ndash māla Servī dominō et convīvīs multa fercula inferēbant ut piscēs cāpōnēs lactūcam brassicam pānem etc Ūnus ē servīs mihi fīliō dominī uvās pulchrās dat bdquoĒs puerldquo Edēbam et gaudēbam Posteā pater servō ūnō mē invitāre iussit In trīclīniō patrem et convīvās vīdī Convīvās salūtō prope iānuam stō et patris iussa exspectō Ille inquit bdquoEn dēclāmātor noster Recitā nōbīs aliquid mī Lūcī Magister tuus dīcit tē dēclāmāre posseldquo Carmen Catullī dē passere recitō Ūnus ē convīvīs inquit bdquoBene dēclāmat Cornēlī fīlium tuum poētam in futūrō esse putōldquo

Vocābula

accumbō accubuī accu-bitum accumbere atsigulti

adveniō vēnī ventum venīre atvykti aliquis aliqua aliquid kas nors kažkas kas

ātrium ī n atildetrijus sveta nė autem tačiau

brassica ae f kopūstas

cāpo ōnis m kaplūnas (mė-

sinis gaidys)

carmen inis n giesmė

Catullus ī m Katugravelas poegravetas

causa ae f priežastis

cēna ae f pietūs

cibus ī m maistas

clāmō āvī ātum āre šau-kti

convīva ae m f svečias

consul ulis m konsulas

dēclāmātor ōris m iškal-bos mokytojas kalbėtojas

dēclāmō āvī ātum āre deklamuoti

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dominus ī m viešpats šei- mininkas ponas

en štai šit dēfundo dēfūdī dēfū-sum dēfundere nulieti exspectō āvī ātum āre laukti

ferculum ī n padėklas pa-tiekalas valgis

futūrum ī n ateitis gaudeō gavīsus sum gaudēre džiaugtis

hōra ae f valanda

iānua ae f durys imprīmīs pirmiausia inferrō intulī illātum inferre įnešti atnešti inquit sako tarė invītō āvī ātum āre kviesti

iussum ī n įsakymas

lactūca ae f salota

lectus ī m lova gultai

mālum ī n obuolys nam nes nōnus a um devintas nūllus a um joks nė vienas

ōvum ī n kiaušinis

pānis is m duona

passer eris m žvirblis

piscis is m žuvis

possum potuī ndash posse galėti

posteā po to paskiau

prope su acc arti prie putō avī ātum āre ma-nyti

recitō āvī ātum āre skai-tyti balsugrave (garsiai)

respondeō spondī spōn-sum spondēre atsakyti salūtō āvī ātum āre svei-kinti

scrībō scrīpsī scrīptum scrībere rašyti sed bet

senātor ōris m senatildetorius sī jei stō stetī statum stāre stovėti

trīclīnium ī n valgomasis

ūsque ad iki pat

ūva ae f vynuogė veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

vīnum ī n vynas vocō āvī ātum āre kviesti volō voluī ndash velle norėti

20

XIX Schola ūndēvīcēsima

ferō tulī latum ferre ndash nešti (M ltono tekstegrave ndash iškęsti ištverti)

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

fer-re bdquoneštildquo 1 2 3

fer-ō nešu

fer-s fer-t

fer-i-mus nešame

fer-tis fer-u-nt

fer-ēba-m nešiau

fer-ēbā-s fer-ēba-t

fer-ēbā-mus nešėme

fer-ēbā-tis fer-ēba-nt

fer-a-m būsiu

fer-ē-s fer-e-t

fer-ē-mus būsime

fer-ē-tis fer-e-nt

Imperātīvus

fer nešk

fer-te neškite

Sententiae Ego sum vītis vōs palmitēs quī manet in mē et ego in eō hic

fert frūctum multum quia sine mē nihil potestis facere (Vulgāta) Bene ferre

magnam Disce fortūnam (Horātius) Quī fert malīs auxilium post tempus

dolet (Phaedrus) Quasi mūrēs semper edimus aliēnum cibum (Plautus)

Lūcem in tenebrās ferimus Fert fert fert (Itatildelijos Savogravejos karatildelių dinatildestijos

šūkis)

loz Nota bene Savojagrave ndash istograverinė sritis Prancūz jos ir Itatildelijos pasienyje

1 Išverskite Džograveno M ltono teksto Prō populō Anglicānō dēfēnsiō ištrauką

Pater et rēx dīvertissima sunt Pater nōs genuit at nōn rēx nōs sed nōs rēgem creāvimus Patrem natūra dedit populō rēgem ipse populus dedit sibi nōn ergō propter rēgem populus sed propter populum rēx est ferimus patrem mōrōsum etiam dūrum ferimus et rēgem sed nē patrem quidem ferimus tyrannum

2 Atsakykite į klausimus

1 Quid dīcit auctor dē patre et rēge 2 Quid dedit patrem populō 3 Quem populus sibi dedit 4 Quid dīcit auctor dē patre et rēge mōrōsō et dūrō

Sententia Nōn rēx est lēx sed lēx est rēx

Vocābula

aliēnus a um svetimas Anglicānus a um Aacutenglijos at tačiau betgi

auxilium ī n pagalba para-ma

cibus ī m maistas creō āvī ātum āre rinkti

dēfēnsiō ōnis f gynimas ginamoji kalba apologravegija

discō didicī ndash discere mokytis

dīvertissimus a um skir-tingiausias iš dīvertō dī-vertī dīversum dīvertere pasukti į šalį atsiskirti skirtis

doleō doluī dolitūrus dolēre skaudėti kentėti dō dedī datum dare duo-

ti

dūrus a um kietas šiurk-

štus griežtas

ergō taigi vadinasi etiam taip pat net ir faciō fēcī factum facere daryti

frūctus ūs m (IV) vaisius

fortūna ae f laimė dalia lemtis

gignō genuī genitum

gignere gimdyti

lēx lēgis f įstatymas

lūx lūcis f šviesa malus a um blogas maneō mānsī mansum manēre pa(si)likti išlikti mōrōsus a um užsispyręs įnoringas priekabus

mūs mūris m pelė

natūra ae f gamta nihil niekas

palmes palmitis m atžala (vynmedžio) šakelė

populus ī m tauta žmonės possum potuī ndash posse galėti pajėgti potestis jūs galite

post su acc po vėliau

propter su acc dėl

quasi kaip quia kadangi nes quidem juk būtent nē quidem netgi ne sed bet semper visada

sine su abl be

tempus oris n laikas

tenebrae ārum f tamsa

tyrannus ī m tiratildenas

vītis is f vynšakė vynuo-gienojas vynmedis

21

XX Schola vīcēsima Perfectum

sum fuī ndash esse būti

eō iī (īvī) itum īre eiti

edō ēdī ēsum ēsse (edere) valgyti

ferō tulī latum ferre nešti

fuī fuistī fuit

fuimus fuistis fuērunt

iī (īvī) iistī (īvistī) iit (īvit etc)

iimus iistis iērunt

ēdī ēdistī ēdit

ēdimus ēdistis ēdērunt

tulī tulistī tulit

tulimus tulistis tulērunt

Sententiae Sum quod eris fuī quod es Fuit Īlium (Vergilius) Nōs quōque quae ferimus

tulimus patientior ante Et mala sunt longō multiplicāta diē (Ovidius) Vērē languorēs

nostrōs ipse tulit et dolorēs nostrōs ipse portāvit (Vulgāta) Tulērunt Dominum meum et

nesciō ubi posuērunt eum sī tū sustulistī eum dīcitō mihi (Respōnsōrium) In domum

Dominī ībimus (Vulgāta) Domine ad quem ībimus (Vulgāta) Ipse enim Pater amat vōs

quia mē amāstis et crēdidistis quia ego ā Deō exīvī Exīvī ā patre et vēnī in mundum

iterum relinquō mundum et vādō ad Patrem (Vulgāta) Crēdō Quī ēdistis multō fēcistis

sapientius Quī nōn ēdistis saturī fīte [imper pl] fābulīs (Plautus)

Tarptautiniai žodžiai agituacuteoti ndash veikti skleisti pol tines ir visuomeninegraves id jas

argumentildetas ndash įrodomąją tegravezę (teiginį) pagrindžiantis teiginys crēdō bdquotikiuldquo ndash tikėjimo

tiesų išdėstymas žmogaus pažiūrų visumagrave deklamuacuteoti ndash raacuteiškiai meniškai sakyti atmin-

tina kokį nors kūrinį fortūnagrave ndash sėkmė likimas laimingas atildetvejis kregraveditas ndash prekių ar

pinigų skolinimas už palūkanas pasitikėjimo patildegrindu multiplikatildecija ndash dokumentildetų

piešinių brėžinių tegraveksto daacuteuginimas natūragrave ndash gamta žmogaus prigimt s dailėjegrave tikrovės

daiktai pagal kuriuos da lininkas piešia pacientildetas ndash gydytojo gydomas ligonis portatildelas ndash

puošnus įėjimas į pastatą internegravetinė sveta nė teikianti tam tikrą informatildeciją

responsograverijus ndash bažnytinio giedojimo būdas sol stas (kunigas) ir chograveras gieda pakaitom s

bažnytinės mugravezikos žaacutenras te pas ndash vyksmo greitis spartagrave tiratildenas ndash valdovas smurtugrave

užgrobęs valdžią vilagrave ndash ištaigus užmiesčio namas gyvenamasis namas vasarnamis

Vocābula

amō āvī ātum āre mylėti

ante su acc prieš crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti manyti

diēs eī m (V) diena diē abl sg dīcō dīxī dictum dīcere sakyti dīcitō imper fut act 2 sg

dolor ōris m skausmas sielvartas

domus ūs f (IV) namas enim mat juk nes exeō exīvī exītum exīre išeiti išvykti

fābula ae f pasakojimas pasaka pasakėčia dratildemos kūrinys pjegravesė

fiō factus sum fierī dary-

tis tapti fīte tapkite

Īlium ī n Iliogravenas = Trojagrave iterum vėl antrąkart iš naujo

labōrō āvī ātum āre dirbti stengtis kentėti

languor ōris m nusilpimas nuovargis silpnumas

malum ī n blogis blogybė multiplicō āvī ātum āre dauginti didinti gausinti

multō daug multō sa-pientius išmintingiau

mundus ī m pasaulis nesciō scīvī scītum scīre nežinoti

patiēns entis kantrus iš-tvermingas patientior iš-tvermingesnis (aukštesnysis l)

ponō posuī positum po-nere dėti quia kadangi nes quōque taip pat ir relinquō relīquī relic-tum relinquere palikti

respōnsōrium ī n respon-sograverijus

sapientius protingiau satur a um sotus sī jei sufferō sustulī ndash suffer-

re laikyti apačiojegrave čia paimti

ubi kur vādō vādere eiti žengti veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti vērē tikrai teisingai iš ti-krųjų

22

XXI Schola vīcēsima prīma

Trečiosios linksniuotės priebalsinio tipo kamienai ir priesagos

Masculīnum -ō -or -os -er -ex -es

nom sg gen sg pavyzdžiai

-or

-ōs

-er

-ex

-es

-in-is

-ōr-is

-ōr-is

-er-is

-ic-is

-ig-is

-g-is

-it-is

-et-is

-d-is

hōmō homin-is žmogus

leō leōn-is liūtas

victor victōr-is nugalėtojas

flōs flōr-is gėlė žiedas

agger agger-is pyacutelimas sankasa

vertex vertic-is verpẽtas viršugalvis

rēmex rēmig-is irklas

rēx rēg-is karalius

mīles mīlit-is karys kareivis

paries pariet-is siena

pēs ped-is koja

Fēminīnum -tās -(t)us -aus -dō -gō -iō

nom sg gen sg pavyzdžiai

-tās

-(t)ūs

-aus

-dō

-gō

-iō

-tāt-is

-tūt-is

-ūt-is

-ūd-is

-aud-is

-din-is

-gin-is

-iōn-is

sānitās sānitāt-is (kūno) sveikata

virtūs virtūt-is vyriškumas dorybė

salūs salūt-is (kūno ir sielos) sveikata gerovė

palūs palūd-is pelkė

laus laud-is pagyrimas garbė

magnitūdō magnitūdin-is didumas

orīgō orīgin-is kilmė

lēctiō lēctiōn-is skaitymas paskaita

Neutrum -men -ur -us -ma

nom sg gen sg pavyzdžiai

-men

-ur

-us

-ma

-min-is

-ur-is

-or-is

-or-is

-er-is

-mat-is

nōmen nōmin-is vardas

fulgur fulgur-is žaibas

ebor ebor-is dramblio kaulas

tempus tempor-is laikas

opus oper-is kūrinys

poēma poēmat-is poemagrave

Kiti atvejai dux duc-is m vadas lēx lēg-is f įstatymas consul consul-is m kogravensulas

ōrātor ōrātōr-is m oratildetorius flūmen flūmin-is n upė mōs mōr-is m paprotys

įprotis būdas genus gener-is n giminė r šis pulvis pulver-is m dulkės milteliai lac

lact-is n pienas

23

XXII Schola vīcēsima secunda

Sententiae Mundus ūniversus exercet histriōnem (Petrōnius) Astra regunt hominēs sed

regit astra Deus Atria rēgum hominibus plēna sunt amīcīs vacua (Seneca) Prō rēge lēge

grege Nūlla potentia supra lēgēs esse debet (Cicero) Mōs prō lēge Mōrēs multōrum videt

(Horātius) [apie Odis ją] Mōribus antīquīs stat Rōma Aut Caesar aut nūllus Stat magnī

nōminis umbra (Lūcānus) Furor arma ministrat (Vergilius) Superbī hominēs in convīvīs

stultī sunt Societātis vinculum est ratiō et ōrātiō (Cicero) Habet suum venēnum blanda

ōrātio (Pūblilius) Nōsce tempus Prō salūte animae Virtūs hominem iungit Deō (Cicero)

Virtūs nōn advenit ā natūrā neque ā doctrīnā sed ā nūmine dīvīnō (Seneca) Prīma virtūs

est vitiō carēre (Quīntilliānus) Pietās fundāmentum est omnium virtūtum (Cicero) Disce

puer virtūtem ex mē vērumque labōrem Fortūnam ex aliīs (Vergilius) Quae regiō in

terrīs nostrī nōn plēna labōris (Vergilius) Multōrum annōrum opus

loz Nota bene Lukatildenas (lo Lūcānus) ndash poegravetas egravepikas (39ndash65

metais) poegravemos bdquoFarsatildelijaldquo autorius Maacuterkas Fatildebijus Kvintiliatildenas (lo Quīntilliānus) ndash

žymus I amžiaus rom oratildetorius veikalo bdquoOratoriaus ugdymasldquo autorius

Vocābula

adveniō vēnī ventum venīre atvykti

alius alia aliud kitas

anima ae f s ela

annus ī m metai

arma ōrum n gintildeklai

astrum ī n gr žvaigždė

atrium ī n atildetrijus sveta nė aut arba

blandus a um meilikau-jantis lipšnus meilus mielas

careō caruī ndash carēre su

abl stokoti neturėti

convīva ae m f svečias viešnia

debeō debuī debitum debēre privalėti būti sko-lingam

discō didicī ndash discere mokytis

dīvīnus a um dieviškas dievo dievų

doctrīna ae f mokymas mokslas išsilavinimas

exerceō excercuī exerci-tum exercēre judinti vei-kti lavinti exercere his-triōnem vaidinti

fundāmentum ī n pamatas

fortūna ae f laimė dalia lemtis furor ōris m šėlas siutas

grex gregis m banda ka -menė būrys habeō habuī habitum

habēre turėti

histriō ōnis m atildektorius ar-t stas vaidintojas

ibi ten iungō iūnxī iūnctum iungere uždėti jungą (su)-jungti (su)sieti

labor ōris m darbas vargas

lēx lēgis f įstatymas magnus a um didelis ministrō āvī ātum āre (pa)tarnauti duoti teikti

mōs mōris m paprotys įprotis būdas

multus a um daug dau-gelis

mundus ī m pasaulis neque ir ne nei

nōmen inis n vardas nūllus a um joks nė vie-nas

nūmen inis n pritarimo

ženklas sutikimas valia čia dievų valia dievybė

omnis e visas kiekvienas

opus eris n kūrinys

ōrātiō ōnis f kalba

pietās ātis f pamaldumas pagarba

plēnus a um pilnas

potentia ae f galia galybė

quasi lyg tarytum regō rēxī rēctum regere kreipti tvarkyti valdyti

ratiō ōnis f apyskaita svar-stymas protas

salūs ūtis f sveikata gerovė sī jei

societās ātis f bendrumas sąjunga bendrija draugija

stō steti statum stāre stovėti

stultus a um kvailas superbus a um išdidus

suprā su acc vietai ant virš

aukščiau laikui prieš anks-čiau

tempus oris n laikas

umbra ae f šešėlis ūniversus a um visas vacuus a um tuščias

venēnum ī n nuodai kerai burtai

vērus a um tikras videō vīdī vīsum vidēre matyti

vinculum ī n raištis ryšys

virtūs ūtis f vyriškumas dorybė

vitium ī n yacuteda trūkumas

24

XXIII Schola vīcēsima tertia

Hominēs et nōmina

Quīntus est frāter Mārcī Iūlia soror eius est Mārcus et Quīntus frātrēs Iūliae sunt Mārcī

pater et māter frāter et soror sunt Nōmen patris est Iūlius mātris Aemilia Quīntus est nōmen frātris Iūlia sorōris

Mārcō ūna soror est Iūliae duo frātrēs sunt Nōmina frātrum sunt Mārcus et Quīntus Patrī et mātrī ūna fīlia et duo fīliī sunt Mātrī Aemilia nōmen est Quod nōmen est patrī Eī nōmen est Lūcius Iūlius Balbus Virō Rōmānō tria nōmina sunt Lūcius est prae-nōmen id est nōmen prīmum Iūlius nōmen vel nōmen gentīlicium Balbus cognōmen est Fīliīs nōmina sunt Mārcus Iūlius Balbus et Quīntus Iūlius Balbus Mārcus et Quīntus praenōmina sunt fīliōrum Alia praenōmina Lātīna sunt Aulus Decimus Gāius Gnaeus Faustus Mānius Numerius Paulus Pūblius Sextus Spurius Tiberius

Titus Mulieribus Rōmānīs plērumque ūnum nōmen gentilicium erat velut Cornēlia Iūlia Lūcia Paula Octāvia Tullia Valeria

Aemiliae etiam ūnum nōmen erat Aemiliae est ūnus frāter cuī Aemilius nōmen est (praenōmen Pūblius cognōmen Paulus) Frāter Aemiliae est avunculus līberōrum Aemilius autem procul ā sorōre suā abest Itaque trīstis est Aemilia quae frātrem suum amat Mārcus et Iūlia mātrem suam trīstem in hortum exīre vident et pātrem interrogant bdquoCūr māter nostra trīstis estldquo Iūlius bdquoMāter vestra trīstis est quod Aemilius procul ab eā abest Aemilius avunculus vester est id est frāter mātris

Sententiae Nōmen est ōmen Benedictus quī venit in nōmine Dominī Nōmina sunt odiōsa (Ovidius)

Vocābula

absum afuī ndash abesse būti ne čia nebūti

alius alia aliud kitas autem tačiau

avunculus ī n avyacutenas mo-tinos brolis dėdė

benedictus a um palai-mintas

duo duae duo du

cognōmen inis n šeimos vardas pavardė

cūr kodėl exeō iī (īvī) ītum īre išeiti

frāter frātris m brolis gentīlicius a um giminės nōmen gentīlicium gimi-nės vardas

hortus ī m sodas daržas interrogō āvī ātum āre klausti

itaque taigi todėl tad

līberī ōrum m vaikai

māter mātris f motina

mulier eris f moacuteteris nam nes odiōsus a um ne(pa)ken-čiamas

ōmen inis n ženklas

pater patris m tėvas plērumque dažniausiai daugiausia

praenōmen inis n asmens vardas

procul toli

soror ōris f sesuo

trēs tria trys ūnus a um vienas trīstis e liūdnas velut kaip veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

Praenōmina Rōmāna

Aemilia ae f Em lija

Aulus ī m Aacuteulas

Cornēlia ae f Kornegravelija

Decimus ī m Dẽcimas

Gāius ī m Gatildejus

Gnaeus ī m Gn jus

Faustus ī m Faacuteustas

Iūlia ae f Jugravelija

Iūlius ī m Jugravelijus

Lūcia ae f Liugravecija

Lūcius ī m Liugravecijus

Mānius ī m Matildenijus

Numerius ī m Numegraverijus

Octāvia ae f Oktatildevija

Paula ae f Paacuteulė

Paulus ī m Paacuteulius

Pūblius ī m Pugraveblijus

Quīntus ī m Kv ntas

Sextus ī m Segravekstas

Spurius ī m Spugraverijus

Tiberius ī m Tibegraverijus

Tullia ae f Tugravelija

Valeria ae f Valegraverija

25

XXIV Schola vīcēsima quārta Verba composita

ab-sum a-fuī ndash ab-esse ad-sum ad-fuī ndash ad-esse dē-sum dē-fuī ndash dē-esse inter-sum inter-fuī ndash inter-esse praes-sum prae-fuī ndash prae-esse prō-sum prō-fuī ndash prōd-esse super-sum super-fuī ndash super-esse pos-sum potuī posse

būti ne čia būti atstu nedalyvauti būti prie pagelbėti trūkti stokoti būti tarpe dalyvauti būti priešakyje vadovauti būti už padėti paremti išlikti būti galingam galėti

Verba composita possum potuī posse

Praesēns indicātīvī āctīvī Praesēns Imperfectum Futūrum I

ab-sum ab-es

ab-est ab-sumus ab-estis ab-sunt

dē-sum dē-es

dē-est dē-sumus dē-estis dē-sunt

prō-sum prōd-es

prōd-est prō-sumus prōd-estis prō-sunt

pos-sum pot-es

pot-est pos-sumus pot-estis pos-sunt

pot-eram pot-erās

pot-erat pot-erāmus pot-erātis pot-erant

pot-erō pot-eris

pot-erit pot-erimus pot-eritis pot-erunt

Ex vītā Plīniī

Surgō ubi volō saepe prīmā lūce Amō sedēre in silentiō et meōs oculōs claudere bdquoQuid

mihi hodiē facere necesse estldquo ndash mēcum cōgitō Tum notārium vocō et iubeō eum

epistolam scrībere Hōrā quārtā et quīntā in peristȳlum prōcedō et aliam epistolam parō

Dum prandium ēdō Post prandium dormiō tum ambulō (herī nōn ambulābam) Mox

ōrātiōnem Graecam et Latīnam legō quod vōcem meam fīrmam facit Posteā in cēnā nostrā

amīcī meī intersunt Ego et uxor mea cum amīcīs paucīs saepe cēnāmus Aliud nōn possum

Numquam mihi amīcī dēerant Dum cēnam ēdimus servus librum bonum nōbīs legit Mihi

placet Aenēidem Vergiliī audīre Ego et multī amīcī meī etiam auctōrēs Latīnās recitāre

possunt Tandem in hortō ambulō cum amīcīs meīs quī sunt praeclārī et ērudītī

Nōn numquam ex hōc ōrdine errō Ante lūcem nōn poteram surgere Sī diū dormīvī equō

īre amō Amīcī quōque ex oppidīs vīcīnīs veniunt Saepe in silvam venārī intrō Etiam

audiō virōs quī in agrīs meīs labōrant

Vocābula

ambulō āvī ātum āre vaikščioti

alius alia aliud kitas

Aenēis idis m Eneidagrave

avunculus ī n avyacutenas dėdė cōgitō āvī ātum āre mą-styti galvoti

diū ilgai dormiō īvī ītum īre mie-goti

dum tada ēdō ēdī ēsum edere valgyti

eō iī ītum īre eiti

errō āvī ātum āre klysti ērudītus a um išsilavinęs fīrmus a um tvirtas stiprus

hortus ī m sodas intrō āvī ātum āre įžengti iubeō iussī iussum iubē-re liepti įsakyti

lūx lūcis f šviesa mox greit tuojau paskui

nam nes necesse est būtina privalu

notārius ī m sekretotilderius numquam niekada

ōrdō inis n eilė tvarka

paucī ōrum m nedaugelis

peristȳlum ī n gr perist lis placeō placuī placitum

placēre patikti įtikti praeclārus a um žinomas

prandium ī n pusryčiai prōcedō cessī cessum cedere išeiti pasirodyti eiti saepe dažnai sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti surgō surrēxī surrēc-tum surgere kilti keltis

tandem pagaliau ubi kai kur

uxor ōris f žmonagrave venor venātus sum ve-

nārī medžioti (verbum dep) vīcīnus a um kaimyninis volō voluī ndash velle norėti

vōx vōcis f balsas

26

XXV Schola vīcēsima quīnta Trečioji linksniuotė Ba sinis tipas

Sg Pl Sg Pl Sg Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl

turris f turris turrī turrim turrī

turrēs turrium turribus turrēs turribus

vīs f

vim vī

vīrēs vīrium vīribus vīrēs vīribus

Tiberis m Tiberis Tiberī Tiberim Tiberī

mare n maris marī mare marī

maria marium maribus maria maribus

1 Išmokite atmintinai trečiosios linksniuotės ba sinio tipo žodžius

febris is f drugys

puppis is f vairagalis

secūris is f kirvis

sitis is f toškulys

turris is f bokštas

tussis is f kosulys

vīs ndash f jėga prievarta

Albis is m Elbė upė

Neāpolis is f Neatildepolis

Tiberis is m

mare is n jūra

conclāve is n užrakinamas kambarys

animal ālis n gyvūnas

vectīgal ālis n mokestis rintildekliava

exemplar āris n pavyzdys

Sententiae Et māceriam circumdedī et circumfōdī et plantāvī vīneam Sorech [b blinė

vieta] et aedificāvī turrim in mediō eius Quantum scīmus gutta est īgnōrāmus mare Vī et

animō Contrā vim nōn valet iūs Ultrā vīrēs (Vergilius) Vim vī repellere licet Vim vīribus

exīre (Ulpiānus) Vīribus ūnitīs Vīs armāta Vīs ā tergō Vīs cōmica Vīs tragica (Aristo-

tēlēs) Vīs inertiae Vīs lēgis Vīs magica Vīs medicātrix natūrae Vīs saepe violat iūs Vīs

vim pellit Vīs vitālis Contrā vim mortis nōn est medicāmen in hortīs Sine vī et dolō

Turris eburnea Turris Babelis Terra turrium [šiuolaikinis stalo žaidimas] Tabulettae contrā

tussim prō īnfantibus Ad Tenediam secūrim Secūrī Tenediā (iš gr Τενεδία πελέκει apie

griežtą nieko nesigailintį Tenegravedo salos valdovą teisėją) Candor dat vīribus ālās

loz Nota bene Ulpiatildenas (lo Ulpiānus) ndash

Vocābula

aedificō āvī ātum āre statyti

āla ae f sparnas

animus ī m siela dvasia armātus a um ginkluotas

čia karinis

Babel is f Babilogravenas čia Batildebelis

candor ōris m skaistus bal-tumas spindėjimas dorumas

circumdō dedī datum

dare dėti aplinkui apsupti circumfodiō fōdī fossum fodere apkasti apkaupti cōmicus a um

contrā su acc prieš

dolus ī m klasta eburneus a um dramblio kaulo

ērudītus a um išsilavinęs exeō exiī exītum exīre

išeiti čia naudoti

gutta ae f lašas

hortus ī m sodas īgnōrō āvī ātum āre nežinoti

inertia ae f neveiklumas inercija

īnfāns antis m kūdikis vai-kas

iūs iūris n teisė licet licuit licēre leidžia-ma galima

lūx lūcis f šviesa

māceria ae f tvora

magicus a um magiškas

medicāmen inis n vaistas

medicātrix īcis f gydytoja

medium ī n vidurys

mors mortis f mirtis pellō pepulī pulsum

pellere stumti varyti mušti plantō āvī ātum āre so-dinti persodinti

prōcedō prōcessī prō-cessum prōcedere išeiti

pasirodyti eiti

quantus a um koks repellō repulī repulsum repellere atstumti atmušti išvaryti

sciō scīvī scītum scīre žinoti mokėti

sine su abl be

tabulleta ae f tabletė Tenedius a um Tenegravedo

tergum ī n nugara

tragicus a um

ultrā su acc anagravepus už per virš

ūnitus a um suvienytas

čia bendras valeō valuī valitum va-lēre būti sveikam gyventi turėti reikšmės galioti

violō āvī ātum āre smur-tu padaryti pažeisti

vītālis e gyvenimo gyvybi-nis

27

XXVI Schola vīcēsima sexta

Discordia frātrum

Faustulus casam intrat bdquoAcca ubi es Venī et audī dē calamitāte Rōmulus Remum necāvitldquo Acca verbīs marītī nōn crēdit bdquoQuid dīcis quid audīvīldquo Faustulus autem bdquoCrēde mihi uxor Hodiē cum amīcīs ad Palātium properāvī Etiam Rōmulus et Remus et multitūdō virōrum Palātium petīvērunt Tum Rōmulus virōs ad sē vocāvit et ubi tacuērunt ōrātiōnem habuit bdquoGaudeō quod venīre nōn dubitāvistis Hodiē sacrum facere volumus nam auxiliō deōrum Palātium mūnīvimus Vidēte mūrum Nunc tandem sine perīculō vīvere possumusldquo Virī verba Rōmulī clāmōre probavērunt Subitō autem Remus bdquoEgo tuum mūrum rīdeō mūrus enim inimīcum nōn prohibetldquo Statim mūrum trānsiluit Tum Rōmulus per īram Remum petīvit et ō Acca frātrem necāvit Faustulus tacet Acca autem lacrimas tenet et clāmat bdquoŌ Faustule frūstrā lupa puerōs in rīpā Tiberis servāvit et aluit frūstrā tū Remum cum frātre domum portāvistī frūstrā Remō parentēs fuimus Ō Rōmule cūr frātrem necāvistīldquo Tum Faustulus et Acca fīlium flevērunt

Sententiae Aut prōsunt poētae aut dēlectant Avarō omnia dēsunt sapientī nihil Nēmō in

suā causā iūdex esse potest Nōn possum (Vintildecas Mykolaacuteitis-Pugravetinas)

Vocābula

Acca ae f Akagrave

ad su acc pas prie alō aluī alitum alere maitinti penėti

audiō īvī ītum īre girdėti aut arba

auxilium ī n pagalba avārus a um godus gobšus

calamitās ātis f nelaimė

casa ae f trobelė

causa ae f byla

clāmō āvī ātum āre šau-kti

clāmor ōris m šauksmas crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti cūr kodėl dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

discordia ae f nesantaika domum į namus namo

dubitō āvī ātum āre abejoti

eō iī ītum īre eiti delectō delectāvī delec-tātum delectāre džiuginti faciō fēcī factum facere daryti

Faacuteustulus ī m Faustulas fleō flēvī flētum flēre verkti raudoti frūstrā veltui

gaudeō gavīsus sum gaudēre džiaugtis intrō āvī ātum āre įžengti

inimīcus ī m nedraugas

īra ae f pyktis

iūdex iūdicis m teisėjas

lacrima ae f ašara

marītus ī m vyras sutuok-tinis

multitūdō inis f daugybė

mūniō īvī ītum īre stip-rinti

mūrus ī m siena necō āvī ātum āre žudyti numquam niekada omnis e visas

ōrātio ōnis f kalba ōrā-tiōnem habēre sakyti kalbą

Palātium ī n Palatildecijus

parēns entis m f gimdy-

tojas -a pl parentēs tėvai

perīculum ī n pavojus petō petīvī petītum pe-tere ieškoti siekti prašyti vykti

portō āvī ātum āre nešti praeclārus a um žinomas probō āvī ātum āre (iš)bandyti pritarti

prohibeō prohibuī pro-hibitum prohibēre sulaikyti

prōperō āvī ātum āre

skubėti

quod kad rīdeō rīsī rīsum rīdēre juoktis

rīpa ae f upės krantas sacer sacra sacrum pa-švęstas šventas sapiēns entis išmintingas

sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti servō āvī ātum āre sau-goti

statim tučtuojau bematant subitō staiga tandem pagaliau ubi kai kur

uxor ōris f žmona taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti trānsileō siluī silīre per-šokti

veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti videō vīdī vīsum vidēre matyti

vocō āvī ātum āre šaukti kviesti

volō voluī ndash velle norėti vīvō vīxī victum vīvere gyventi

28

XXVII Schola vīcēsima septima

Adiectīva prōnōminālia ndash būdvardiniai įvardžiai

ūnus a um vienas sōlus a um tiktai vienas tōtus a um visas ūllus a um kažkoks alter altera alterum ki-tas antras

uter utra utrum katras neuter neutra neutrum niekatras

nūllus a um joks alius alia aliud kitas

N alter altera alterum G alterīus D alterī A alterum alteram alterum A alterō alterā alterō

N alius alia alium G alīus D aliī A alium aliam alium A aliō aliā aliō

N alterī alterae altera G alterōrum -ārum -ōrum D alterīs

A alterōs alterās altera

A alterīs

N aliī aliae alia G aliōrum aliārum aliōrum D aliīs

A aliōs aliās alia

A aliīs

Sententiae Nec sibi sed tōtī genitum sē crēdere mundō (Lūcānus) Tōtus mundus agit

histriōnem (Šekspyras) Sibi parat malum quī alterī parat Nōn sum ūnī angulō nātus patria

mea tōtus hic est mundus (Seneca) Ūnīus dēmentia dēmentēs efficit multōs Ūnus vir

nūllus vir Alter ego Vērus amīcus est quī est tamquam alter idem (Cicero) Beneacuteficus est

quī nōn suī sed alterīus causa benignē facit (Cicero) Trīstis eris sī sōlus eris (Ovidius)

Sacrum Profānum Īgnōrantia nōn est argūmentum (Spīnōsa)

loz Nota bene V ljamas Šekspỹras (angl Shakespeare 1564ndash1616 Aacutenglija) ndash vienas

žymiausių pasaulio dramatugravergų išgarsėjęs tragegravedijomis žinomiausia jų ndash bdquoHaacutemletasldquo

Barugravechas Spinozagrave (lo Benedictus de Spīnōsa 1632ndash1677) ndash žymus olaacutendų filosogravefas

Tarptautiniai žodžiai augziliatilderas ndash vyskupo padėjėjas efegravektas ndash kurios nors veiklos

padarinys as ndash labai išsilavinęs didžiai išprusęs žmogus notatilderas ndash valstybės įga-

liotas pareigūnas atliekantis notatilderinius veiksmugraves tvarkantis ir tvirtinantis dokumentugraves ir jų

tikrumą tablegravetė ndash apvaliotildes ar ovaliotildes fogravermos supresuacuteota vaistų dogravezė praryjama -

tugrave totalitar zmas ndash tokia saacutentvarka kai valstybė kontroliuacuteoja visas gyvenimo sritis

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti agit histriō-nem vaidina

angulus ī n kampas kertė

argūmentum ī n argu-mentildetas įrodymas

beneficus a um gerada-riškas labdaringas palankus maloningas

benignē geraširdiškai pa-lankiai mielai maloniai

causa ae f priežastis byla dalykas reikalas

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēmēns entis beprotis pa-mišęs

dēmentia ae f beprotystė

pamišimas

efficiō effēcī effectum efficere padaryti faciō fēcī factum facere daryti vykdyti atlikti

histriō ōnis m atildektorius

gignō genuī genitum gignere gimdyti būti prie-žastimi genitus a um gi-męs

īgnōrantia ae f nežinoji-mas

malum ī n blogis multus a um daug dau-gelis

mundus ī m pasaulis nātus a um gimęs parō āvī ātum āre ruošti

patria ae f tėvynė profānus a um nepašvę-stas nešvarus bedieviškas nuodėmingas

sacer sacra sacrum pa-švęstas šventas

servō āvī ātum āre saugoti

sine su abl be taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti tamquam taip kaip tarsi lyg

teneō tenuī tentum te-nēre laikyti turėti trīstis e liūdnas vērus a um tikras

29

XXXVIII Schola duodētrīcēsima Trečioji linksniuotė Mišrusis tipas

Sg Pl Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

ars f artis artī artem arte

ars

artēs artium artibus artēs artibus artēs

clades f cladis cladī cladem clade

cladis

cladēs cladium cladibus cladēs cladibus cladēs

mōns m montis montī montem monte

mōns

montēs montium montibus montēs montibus montēs

nox f noctis noctī noctem nocte nox

noctēs noctium noctibus noctēs noctibus noctēs

Mīlitēs Rōmānī ndash vīs imperiī Rōmānī

Rōma magna urbs est Magnus numerus cīvium Rōmānōrum semper in armīs erant

Magnus etiam est numerus mīlitum Rōmānōrum Mīlitēs Rōmāni aut peditēs erant aut

equitēs Rōmānī magnam classem habēbant Multī mīlitēs in classe mīlitābant Rōmānīs nōn

sōlum nāvēs longae sed etiam nāvēs onerāriae erant Nāvis longa cum turrī hostēs Rōmānōs

terrēbant In puppī nāvis gubernātor sedēbat et nāvem gubernābat Cōpiae Rōmānae saepe

terrā marīque hostēs superābant Rōmānī in multīs pugnīs Pūnōs superābant post Graecōs

deinde Gallōs et Dācōs Caesare duce Rōmānī Aegyptum occupāvit Etiam multās regiōnēs

Asiae Minōris occupāvit Imperium Rōmānum multās prōvinciās habet Siciliam

Prōvinciam sive Galliam Narbōnēnsem Galliam Pannoniam Dāciam Thrāciam Britan-

niam Aegyptum Illyriam Macedoniam Syriam Iūdaeam Āfricam Hispaniam Armeniam

et ceterās Clādēs Rōmānōrum rārae fuērunt

Komentaras Prōvincia arba Gallia Narbōnēnsis ndash iki Cegravezario užkariavimų rom nams

priklausiusi Gatildelijos dalis tentilde buvo Narbogravenos miestas (lie Narbonagrave lo Narbōna)

Vocābula

Armenia ae f A Asia Minor Mažoji Azija

auxilium ī n pagaacutelba arma ōrum n gintildeklai

aut arba

Caesar aris m Cegravezaris

calamitas ātis f nelaimė ceterus a um kitas

cīvis is m f pilietis -ė

clādēs is f pralaimėjimas

classis is f laivynas moki-nių klasė

cōpiae ārum f karinės pa-jėgos

Dācia ae f Datildekija deinde iš ten po to

dux ducis m vadas

eques itis m raitelis faciō fēcī factum facere daryti

gubernātor ōris m vairi-ninkas

gubernō āvī ātum āre vairuoti

hostis is m f priešas

Illyria ae f

imperium ī n impegraverija

Iūdaea ae f

longus a um ilgas

Macedonia ae f Makedo-nija

mare is n jūra terra ma-rīque sausumojegrave ir j roje

mīles itis m karys kareivis militō āvī ātum āre eiti karinę tarnybą kareiviauti

multus a um daug dau-gelis

Narbōnēnsis e Narbogravenos

nāvis is f laivas nāvis lon-ga karo laivas nāvis onerā-

ria prekybinis laivas

numerus ī m skaičius nōn sōlum sed etiam ne tik bet ir

occupō āvī ātum āre už- imti

onerārius a um krovinių krovininis

Pannonia ae f Panogravenija

pedes itis m pėstininkas portō āvī ātum āre nešti

post su acc po vėliau

prōvincia ae f prov ncija

pugna ae f kova mūšis

Pūnī ōrum m pugravenai t y kartaginiẽčiai

puppis is f vairatildegalis rārus a um retas

saepe dažnai sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti superō āvī ātum āre vir-šyti nugalėti

urbs urbis f miestas

Thrācia ae f Tratildekija terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

turris is f bokštas veniō vēnī ventum ve-nīre atvykti

30

XXIX Schola ūndētrīcēsima

Sententiae Hērēdem facit Deus nōn homō (Coke) Neque mel neque apēs Neque

opīnione sed natūrā cōnstitūtum est iūs (Cicero) Occāsiō facit fūrem Canēs socium in

culīna nūllum amant Ex pēde Herculem Mollis illa ēducātiō quam indulgentiam vocāmus

nervōs omnēs et mentis et corporis frangit (Quīntilliānus) Doctī ratiōnem artis intelligunt

indoctī voluptātem (Quīntilliānus) Sāl Atticus Ut lupus ovem amat Quī mē amat amat et

canem meum Pāx vōbīscum Nihil sub sōle novī Nōn eacuteadem est aetās nōn mēns

(Horātius) Quī male agit ōdit lūcem Pugna suum fīnem cum iacet hostis habet (Ovidius)

Rūs in urbe (Mārtiālis) Ōtium sine litterīs mors est et hominis vīvī sepultūra (Seneca)

Pallida mors aequō pulsat pede pauperum tabernās Rēgumque turrēs (Horātius) Post

mortem nūlla voluptās Post tenebrās lūx Nē mīrum quod dīvīna natūra dedit agrōs ars

hūmāna aedificāvit urbēs (Varrō) Quālis vītā fīnis ita Sub fīne Sub Iove frīgidō

loz Nota bene Egravedvardas Kogravekas (angl Coke 1552ndash1634 metais) ndash aacutenglų pol tikas ir

garsiausias savo meto teacuteisininkas savo veikalais sukūręs bendrosios arba anglosatildeksų teisės

pagrindus Maacuterkas Terentildecijus Varogravenas (lo Varrō 116ndash27 metais prieš Kristų) ndash

rom nų rašytojas mokslininkas 25 knygų veikalo bdquoLotynų kalbaldquo autorius

Vocābula

aedifico 1 statyti aequus a um lygus

aetās ātis f amžius

ager agrī m dirva laukas agō ēgī āctum agere veikti

Atticus a um Atildetikos

apis is f bitė

ars artis f menas

canis is m f šuo kalė

corpus oris n kūnas cōnstituō cōnstituī cōn-stitūtum cōnstituere nu-spręsti nustatyti

dīvīnus a um dieviškas dō dedī datum dare duoti

doctus a um mokytas

ēducātiō ōnis f auklėjimas švietimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīnis is m galas riba frangō frēgī frāctum

frangere laužti frīgidus a um šaltas Herculēs is m Heratildeklis

hērēs ēdis m f paveldėtojas habeō uī itum ēre turėti

hostis is m f priešas

hūmānus a um žmonių iaceō iacuī ndash iacēre gulėti

indulgentia ae f atlai-dumas

indoctus a um nemokytas intellego lēxī lectum legere pastebėti pažinti su-prasti

ita taip tokiu būdu

Iuppiter Iovis m

iūs iūris n teisė

litterae ārum f literatūragrave mokslas

lūx lūcis f šviesa male blogai

mel mellis n medus

mēns mentis f protas mintis siela

mīrus a um nuostabus mollis e minkštas silpnas

mors mortis f mirtis

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

neque ir ne neque neque nei nei occāsiō ōnis f proga dingstis

ōdī ndash ndash ōdisse neapkęsti omnis e visas kiekvienas

ōtium ī n poilsis laisvalaikis

opīniō ōnis f nuomonė

pažiūra požiūris

ovis is f avis pallidus a um išblyškęs

pauper eris m vargšas

pāx pācis f taika pellō pepulī pulsum pellere stumti varyti mušti

pēs pedis m koja

pugna ae f kova mūšis quālis e koks quod nes

ratiō ōnis f protas veikimo būdas

rūs rūris n kaimas laukai

sāl salis n druska

sōl sōlis m saulė

sepultūra ae f laidotuvės

sine su abl be

socius ī m draugas sąjungi-ninkas bendrininkas

sub su acc ir abl po

taberna ae f trobelė lūšna

tenebrae ārum f tamsa

urbs is f miestas vocō āvī ātum āre šaukti vadinti

voluptās ātis f malonumas džiaugsmas

vīvus a um gyvas

31

XXX Schola trīcēsima Adiectīvum

Trečiosios linksniuotės būdvardžiai

Jau esame susipažinę su pirmosios ir antrosios linksniuotės būdvardžiais

altus a um aukštas gilus angustus a um siauras bonus a um geras ceterus a um kitas laetus a um linksmas lātus a um platus magnus a um didelis malus a um blogas

parvus a um mažas plēnus a um pilnas vīvus a um gyvas

mortuus a um miręs vacuus a um tuščias

āter ātra ātrum tamsus juodas dexter tra trum dešinysis līber era erum laisvas miser era erum varganas nelaimingas niger gra grum juodas pulcher chra chrum gražus ruber bra brum raudonas sinister tra trum kairysis

ferreus a um geležinis idōneus a um įdomus līgneus a um medinis

varius a um įvairus

Pirmosios ir antrosios linksniuotės būdvardžiai yra linksniuojami kaip atitinkamų

linksniuočių giminių daiktavardžiai ndash jų galūnės sutampa

Trečiosios linksniuotės būdvardžiai būna trijų dviejų arba vienos galūnės Tai reiškia kad

jie vardininko linksnyje (nom sg) gali turėti tris ir atitinkamai dvi arba tik vieną formą

Trijų galūnių būdvardžiai

ācer m ācris f ācre n aštrus žodynuose užrašomas ācer ācris ācre aštrus

celeber m celebris f celebre n garsus žodynuose užrašomas celeber bris bre garsus

celer m celeris f celere n greitas žodynuose užrašomas celer eris ere greitas

salūber m salūbris f salūbre n sveikas žodynuose užrašomas salūber bris bre sveikas

Dviejų galūnių būdvardžiai

fortis m f forte n narsus žodynuose užrašomas fortis e narsus

gravis m gravis f grave n sunkus žodynuose užrašomas gravis e sunkus

Vienos galūnės būdvardis

fēlīx m f n laimingas gen sg fēlīcis žodynuose užrašomas fēlīx īcis laimingas

ingēns m f n didžiulis gen sg ingentis žodynuose užrašomas ingēns entis didžiulis

pār m f n lygus vienodas gen sg pāris žodynuose užrašomas pār pāris lygus vienodas

sapiēns m f n išmintingas gen sg sapientis žodynuose užrašomas sapiēns entis išmintingas

Trečiosios linksniuotės būdvardžių linksniavimas

Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl

ācer ācris ācre ācris ācrī ācrem ācre ācrī

ācrēs ācria ācrium ācribus ācrēs ācria ācribus

fortis forte fortis fortī fortem forte fortī

fortēs fortia fortium fortibus fortēs fortia fortibus

pār pāris pārī pārem pār pārī

pārēs pāria

pārium

pāribus pārēs pāria

pāribus

32

XXXI Schola trīcēsima prīma Dēclīnātiō quārta ndash ketvirtoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

frūctus f vaisius frūctūs frūctuī frūctum frūctū

frūctus

frūctūs frūctuum frūctibus frūctūs frūctibus frūctūs

cornū f ragas cornūs cornū cornū cornū

cornū

cornua cornuum cornibus cornua cornibus cornua

lacus m lacūs lacuī lacum lacū

lacus

lacūs lacuum lacubus lacūs lacubus lacūs

1 Išverskite Vergilijaus teksto ištrauką

Hīc sēcūra quiēs et nescia fallere vīta

Divēs opum variārum hīc lātīs ōtia fundīs

Spēluncae vīvīque lacūs hīc frīgida Tempe

Mūgitusque boum mollēsque sub arbore somnī (Vergilius)

Sententiae Multae manūs onus levius faciunt Habet etiam in manū gladium et secūrim sē

autem dē bellō et ā latrōnibus nōn līberat (Vulgāta) Neque semper arcum Tendit Apollo

(Horātius) Nōn est meum contrā auctōritātem senātūs dīcere (Cicero) Prīmus sapientiae

gradus est falsa intelligere Status quō Status in quō Statū quō In statū quō Status quō

ante bellum Sexū fēmina ingeniō vir (Mar jos Teregravezės antkapio epitatildefija Aacuteustrija) Venī

Creātor Spīritus Venī Sancte Spīritus Spīritus prōmptus caro autem infīrma (Vulgāta)

Senātus populusque Rōmānus Alterā manū fert lapidem alterā pānem ostentat (Plautus)

Tarptautiniai žodžiai f nišas ndash greičio varžybų baigmė gubernatildetorius ndash gubernijos

valdytojas humatildeniškas ndash žmoniškas klatildesė ndash pastov mokinių grupė kulinatilderija ndash valgių

gaminimo būdas okupuacuteoti ndash užimti o ndash viešoji nuomonė regiogravenas ndash kraštas

Vocābula

arbor oris f medis

arcus ūs m lankas aacuterka

auctōritās ātis f galia val-džia įtaka autoritegravetas

bellum ī n karas

bōs bovis m f jautis karvė

caro carnis f mėsa kūnas clamō āvī ātum āre šaukti

creātor ōris m kūrėjas dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dīves itis turtingas

domus ūs f namas faciō fēcī factum facere daryti

gradus ūs m žingsnis

gladius ī m kardas fallō fefellī falsum falle-re apgauti sukčiauti klastoti falsus a um apgaulingas melagingas

frīgidus a um šaltas

fundus ī m žemės valda dvaras

ingenium ī n gabumai būdas

infīrmus a um nestiprus intellegō lēxī lēctum le-gere suprasti latrō ōnis m plėšikas samdinys

lacus ūs m ežeras

lapis idis m akmuo lātus a um platus levis e lengvas leve lengvai

līberō āvī ātum āre iš-laisvinti išvaduoti

manus ūs f ranka mollis e minkštas malonus

mūgitus ūs m baubimas maurojimas

necō āvī ātum āre žudyti neque ir ne nescius a um nežinantis nežinomas

onus eris n našta

opēs opum n turtas turtai

ostentō āvī ātum āre iš-

tiesti atkišti rodyti

ōtium ī n poilsis laisvalaikis

pānis is m duona

populus ī m tauta prōmptus a um drąsus

quiēs ētis f poilsis ramybė sanctus a um šventas

secūris is f kirvis sēcūrus a um be rūpesčių ramus

senātus ūs m senatildetas

sexus ūs m lytis

spēlunca ae f gr urvas ola

somnus ī m miegas

spīritus ūs f dvelkimas pūtimas dvasia siela

status ūs m stovėjimas padėtis

Tempē n tendō tetendī tentum tendere tempti varius a um įvairus veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

Sg Pl Nom bōs bovēs Gen bovis boum Dat bovī būbus bōbus Acc bovem bovēs Abl bove būbus bōbus

33

XXXII Schola trīcēsima secunda

Domus Rōmāna

Domūs Rōmānae habēbant multa cubicula ātria ālās cubicula culīnam exedram peristȳlium tabernās tabulīnum trīclīnium et vestibulum Ātrium propter iānuam et vestibulum iacet et umbilīcus domī est Ātrium compluvium et impluvium habet Speciōsae pictūrae parietēs ātriī deacutecorant Cubicula parva conclāvia dormītōria sunt Culīna parva et sublūstris est Hīc fornāx est et ancillae labōrābant Servī cibum in culīnā parābant Propter peristȳlium exedra magna est In parietibus

et solīs vidēmus variās pulchrās pictūras Peristȳ- lium est cavaedium porticibus circumdatum in quō saepe sunt etiam piscīnae statuae silānī plantae Tabernae aediculae viae oppositae sunt in quibus rēs variās vēndunt Tabulīnum cubiculum pecūniae tabulārum et imāginum est Solum tessellātum saepe est (Pagal httpslawikipediaorgwikiDomus_Rōmāna)

Tarptautiniai žodžiai impliugravevijus ndash keturka pis baseinas atildetrijuje kompliugravevijus ndash

angagrave atildetrijaus stogegrave konklavagrave ndash kardinotildelų susirinkimas uždarojegrave patalpojegrave (S ksto koplỹ-

čioje) šaũkiamas poacutepiežiui rinkti ndash vidaus kiemas apjuostas kolonadagrave op

ndash paacutertija ar grugravepė nesutinkanti su daugumotildes nuomone pogravertikas ndash atviras prieangis su ko-

logravenomis ndash keturka pis valgomasis stalas su gultais (clīnē) iš trijų stalo pusių

Vocābula

aedicula ae f kambarėlis

āla ae f sparnas

ancilla ae f tarnaitė vergė

ātrium ī n atildetrijus sveta nė

cavaedium ī n kiemas ro-mėnų namegrave kiemo aikšt

cibus ī m maistas circumdō dedī datum dare dėti aplinkui apsupti

conclāve is n užrakinamas kambarys

cubiculum ī n kambarys miegamasis

compluvium ī n kompliugrave-vijus

culīna ae f virtuvė decorō 1 puošti

domus ūs f namas

dormītōrius a um miego miegamasis cubiculum dor-

mītōrium miegamasis kam-barys

exedra ae f gr eksedragrave pa-sikalbėjimų salė

fornāx ācis f krosnis frustra veltui habeō uī itum ēre turėti

hortus ī m sodas iaceō uī ndash ēre gulėti

iānua ae f durys

imāgō inis f paveikslas

impluvium ī n impliugravevijus labōrō 1 dirbti oppositus a um esantis priešais

parō 1 ruošti

parvus a um mažas

pecūnia ae f turtas pinigai

peristȳlum ī n gr perist lis

pariēs etis m siena

pictūra ae f tapyba pa-veikslas

piscīna ae f baseinas

planta ae f augalas

propter su acc greta arti dėl už

porticus ūs m pogravertikas kolonadagrave dengta galegraverija

pulcher chra chrum gra-žus

saepe dažnai

silānus ī m fontatildenas

solum ī n žemė kambario grindys

speciōsus a um gražus

statua ae f statulagrave sublūstris e silpnai apšvies-tas

taberna ae f kraacuteutuvė smuklė

tabula ae f lenta sąskaitų knyga dokumentildetas

tabulīnum ī n archỹvas

tessellātus a um mozaacuteikos

trīclīnium ī n trikl nijus valgomasis

umbilīcus ī m bamba vi-durys

varius a um įvairus vēndō didī ditum ere parduoti

via ae f gatvė

34

XXXIII Schola trīcēsima tertia Numerālia cardinālia ndash kiekiniai skaitvardžiai

I ūnus a um vienas II duo duae duo du III trēs tria trys IV quattuor keturi V quīnque penki VI sex šeši VII septem septyni VIII octō aštuoni IX novem devyni X decem dešimt

XI ūndecim vienuolika XII duodecim dvylika XIII trēdecim trylika XIV quattuordecim keturiolika XV quindecim penkiolika XVI sēdecim šešiolika XVII septendecim septyniolika XVIII duodēvīgintī aštuoniolika XIX ūndēvīgintī devyniolika XX vīgintī dvidešimt

XXX trīgintā trisdešimt XL quadrāginta keturiasdešimt L quinquāginta penkiadešimt LX sexāginta šešiasdešimt LXX septuāginta septyniasdešimt LXXX octōginta aštuoniasdešimt XC nōnāginta devyniasdešimt C centum šimtas M mille tūkstantis MM duo milia du tūkstančiai

Dē exercitū Rōmānō

Gāius Iūlius Caesar legiōnem ultrā ōrdināvit et compositiōnem celebrem statuit In hāc

nova constitūtiōne octōginta mīlitēs centuriam ductam ab centuriōne explēvērunt Sex

centuriae ūnam cohortem explēvērunt et decem cohortēs ūnam legiōnem ductam ab lēgātō

explēvērunt Quaeque legiō circā sex milia mīlitēs habuit sed cohors prīncipālis dīvīsiō in

proeliō fuit Legiōnēs etiam speciālēs mīlitēs inclūsērunt quī nōn pugnāvērunt sed

stipendia plūra recepērunt Exemplī grātiā aquilifer sīgnum lēgātiōnis aquilam tulit

maximam honōrem habet Sīgnifer minus gravia sīgna tulit et opēs exercitūs administrāvit

Antīquīs tempōribus duōdētrīginta legiōnēs exercitum Rōmānum explēvērunt (Pagal

httpswwwwikiwandcomlaExercitus_Rōmānus)

Tarptautiniai žodžiai administruacuteoti ndash valdyti tvarkyti inkliugravezas ndash intarpas skaidriojegrave

sukiet jusioje dervojegrave (vabzdys gintaregrave) kompoz cija ndash meno kūrinio dalių išdėstymas jų

santykis su v suma konstitugravecija ndash pagrindinis valstybės įstatymas specialugraves ndash susijęs su

kuria nors specialyacutebe išskirtinis ypat ngas stipentildedija ndash pastov pinig nė pašalpagrave

Vocābula

administrō 1 patarnauti tvarkyti valdyti

aquila ae f erelis

aquilifer ī m vėliavnešỹs

cohors ortis f kohorta celeber bris bre garsus įžymus dažnas paplitęs

centuria ae f šimtinė

centuriō ōnis m šimtinin-kas centuriogravenas

compositiō ōnis f sudėji-mas sandara sudėtis

circā su acc apie maždaug

constitūtiō ōnis f sandara nustatymas nutarimas

dīvīsiō ōnis f (pa)dalijimas paskirstymas

ductus a um vedamas vadovaujamas

exemplum ī n pavyzdys exemplī grātiā pavyzdžiui

exercitus ūs m (apmokyta) kariuomenė

expleō plēvī plētum plēre pripildyti sudaryti ferō tulī lātum ferre nešti

gravis e sunkus svarbus habeō uī itum ēre turėti inclūdō clūsī clūsum clūdere uždaryti užrakinti įdėti įterpti

lēgātiō ōnis f pasiuntinys-tė pasiuntinybė legatildeto (kar-

vedžio) padėjėjo pareigybė

lēgātus ī m pasiuntinys le-giograveno vadas Cegravezario laikais

legiō ōnis f legiogravenas magnus a um (māior

ius maximus a um) di- delis

mīles itis m karys kareivis minus mažiau multī ae a (plūrēs a plūrimī ae a) daug dau-gelis

novus a um naujas ōrdinō 1 sustatyti eilėmis išrikiuoti sutvarkyti suskirstyti

opēs opum f turtas prīncipālis e pirminis pa-grindinis svarbiausias

proelium ī n kautynės ko-va mūšis

pugnō 1 kovoti kariauti quisque quaeque quid-que kiekvienas recipiō cēpī ceptum ci-pere imti atgal atsiimti gauti

sīgnifer i m v liavininkas

sīgnum ī n ženklas v liava speciālis e specialugraves ypa-tingas rinktinis

stipendium ī n kareivio al-ga alga atlyginimas karinė tarnyba

ultrā toliau vėliau paskiau

tempus oris n laikas

35

XXXIV Schola trīcēsima quārta Dēclīnātiō quīnta ndash penktoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl faciēs ēī f veidas išvaizda vaizdas

fidēs eī f ištikimybė tikėjimas

glaciēs ēī f ledas

merīdiēs ēī m vidurdienis pietūs

seriēs ēī f eilė

spēs eī f viltis

Nom Gen Dat Acc Abl

diēs m diēī diēī diem diē

diēs diērum diēbus diēs diēbus

rēs f reī reī rem rē

rēs rērum rēbus rēs rēbus

Sententiae Mors ultima līnea rērum est (Horātius) Faciēs Hippocratica Bonus animus in

malā rē dīmidium est malī (Plautus) Vectīgālia nervī sunt reī pūblicae (Cicero) Per diem

Pūnica fidēs Audī vidē tacē sī vīs vīvere in pāce Omnium rērum prīncipia parva sunt

(Cicero) Stultus es rem āctam agis (Plautus) Nam mora dat vīrēs tenerās mora percoquit

ūvās Et validās segetēs quod fuit herba facit (Ovidius) Spēs māter stultōrum Spēs ultima

loz Nota bene Hipokratildetas (gr Ἱπποκράτης lo Hippocratēs) ndash garsiausias aacutentikos

graikų gydytojas 18 gydytojas savo šeimojegrave Gydytojai ir šiandien duoda vadinamąją Hipo-

kratildeto priesaiką Hipokratildeto gydymo metogravedai nusakomi tokiom s sententildecijomis Prīmō nōn

nocēre Natūra sanat medicus cūrat Contrāria contrāriīs cūrantur Sententildecijoje Faciēs

Hippocratica ka bama apie mirštančio žmogaus veidą jį pirmasis aprašė Hipokratildetas

Tarptautiniai žodžiai dekoruacuteoti ndash teikti gražią išvaizdą puošti daacuteilinti edukatildecija ndash

auklėjimas lavinimas švietimas egzempliotilderius ndash vienetas iš daugelio tokių pat daiktų

herbatilderas ndash džiov nti augala l nija ndash bet koks nubrėžtas brūkšnys negravervas ndash skaidulų

pluoštas kuriuo iš smegenų ir į jas eina dirginimas pr ncipas ndash pradinis teiginys

respugraveblika ndash valstybės valdymo fograverma kai valdo išrinkti žmonių atstovai segraverija ndash daiktų

ar reiškinių eilė vestibiugravelis ndash pagalbinė patalpagrave iš kurios įeinama į kitagraves patildetalpas

Vocābula

agō ēgī āctum agere va-ryti vesti veikti

animus ī m siela dvasia audiō īvī ītum īre klau-syti

dīmidium ī n pusė dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dō dedī datum dare duoti

contrārium ī n priešingy-

bė contrāria contrāriīs skirt ngos (l gos) skirt ngais (vaacuteistais)

cūrō 1 rūpintis slaugyti gy-

dyti cūrantur praes ind

pass 3 pl yra gyacutedomi (-os)

faciō fēcī factum facere daryti

herba ae f žolė želmuo žalumynai

Hippocraticus a um Hipokratildeto hipokratildetiškas

līnea ae f lininis siūlas vir-velė riba

malum ī n blogis

medicus ī m gydytojas

mora ae f užrukimas gai-šatis laiko tarpas trukmė

mors mortis f mirtis

nam nes

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

noceō nocuī nocitum

nocēre kenkti omnis e visas kiekvienas parvus a um

pāx pācis f taika percoquō percoxī perco-xum percoquere išvirti iškepti subrandinti

prīncipium ī n pradžia pa-grindas

Pūnicus a um pugravenų t y kartaginiẽčių pugraveniškas

sanō 1 gydyti

seges etis f pasėlỹs pasėt java

sī jei stultus a um kvailas rēs pūblica valstybė res-pugraveblika

taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti tener a um švelnus min-kštas jaunas gležnas

ultimus a um tolimiau-sias paskutinis

ūva ae f vynuogė validus a um sveikas stip-rus didelis tinkamas

vectīgal ālis n mokestis

rintildekliava pl patildejamos

videō vīdī vīsum vidēre matyti

vīs ndash f jėga vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

36

XXXV Schola trīcēsima quīnta

Narrātiō Aenēae (I)

Aenēas narrat dē ruinā Trōiae Sed subitō post decem annōs Graecī nōn iam ante Trōiam

erant Ūnō diē ōra maris dēserta erat Castra hostium dēserta erant Tantum equus līgneus

ante portam stat Portās urbis aperimus relinquimus urbem ad castra īmus tentōriaque

ducum Graecōrum īnspicimus Equus magnus nōs terret Quid est Aut spēs aut perniciēs

Quid facere dēbēmus Nōbīs līs erat Alterī equum dēlēre cupiēbant quod nōnnūllī

dīcēbant bdquoIn equō armātī virī sē condunt In animō habent nocte exīre et urbem intrāre et

delēre nōsque necāreldquo Alterī equum in urbem dūcere volēbant Fāma enim erat bdquoSī nōs

equum in urbem dūcimus quondam bellō Graeciam vincimusldquo

1 Atsakykite į klausimus

1 Quis dē ruinā Trōiae narrat 2 Quot annōs Graecī apud Trōiam erant 3 Quid fēcērunt

Graecī ante portam Trōiānam 4 Terret equus magnus Trōiānōs 5 Quī sunt in equō et dē

quā causā

Sententiae Equus Trōiānus Trōia fuit (Propertius) Equō nē crēdite Teucrī (Vergilius)

loz Nota bene Segravekstas Prope cijus (lo Propertius 47ndash15 metais prieš Kristų) ndash

garsus egravetas iš Ugravembrijos parašęs keturias elegravegijų knygas

Vocābula

Aenēas ae n alter era erum kitas ant-ras alter alter vienas kitas

animus ī m siela dvasia

annus ī n metai aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti armātus a um ginkluotas

castra ōrum n stovykla

condō condidī conditum condere įkurti cupiō īvī ītum ere trokšti dēbeō dēbuī dēbitum dēbēre privalėti dēleō ēvī ētum ēre su-naikinti

dēsertus a um tuščias iš-tuštėjęs

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

diēs diēī m diena dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

dux ducis m vadas

enim mat juk nes eō iī ītum īre eiti

equus ī m arklys exeō iī ītum īre išeiti faciō fēcī factum facere daryti

fāma ae f kalbos paskalos gandas

habeō uī itum ēre turėti in animō habere ketinti

hostis is m f priešas svetimšalis

īnspiciō spexī spectum spicere žiūrėti stebėti intrō āvī ātum āre įžengti

līgneus a um medinis

līs lītis f ginčas

mare maris n jūra

narrātiō ōnis f pasakojimas narrō 1 pasakoti necō 1 žudyti nōnnūllus a um kai kuris

nox noctis f naktis

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

perniciēs ēī f pražūtis

porta ae f vartai durys quondam kitados kadaise quot kiek relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis

subitō staiga tantum tiek tik

tentōrium ī n palapinė terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

Trōia ae f Trojagrave Trōiānus a um Trogravejos

Trōiānī ōrum m ubi kai kur

urbs is f miestas

vincō vīxī victum vin-cere nugalėti volō voluī ndash velle norėti

37

XXXVI Schola trīcēsima sexta Narrātiō Aenēae (II)

Sacerdōs Lāocoōn autem ab arce dēcurrit et procul clāmat bdquoO miserī insānī estis Graecīs

crēditis Equum reliquērunt excidiō urbisldquo et magnā vī hastam in equum torsit Est

gemitus sed nōn audīmus Subitō dē Tenedō īnsulā quae ante Trōiam est duo serpentēs

ōrae appropinquant et in duōs fīliōs Lāocoontis invādunt eōs necant et edunt Lāocoōn

iuvāre temptat sed eum quōque serpentēs necant Nōs territī sumus nam sine dubiō deī

īrātī sunt et Lāocoontem pūnivērunt Aperimus portās et dūcimus equum in urbem Posteā

edimus et bibimus et multā nocte somnum altum capimus

Vocābula

altus a um aukštas gilus arx arcis pilis tvirtovė aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti appropinquō 1 prisiartinti audiō īvī ītum īre girdėti autem tačiau bibō bibī bibere gerti capiō cēpī captum ca-pere imti clāmō āvī ātum āre šaukti

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēcurrō (cu)currī cur-sum currere bėgti žemyn nusileisti

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dubium ī n abejonė

dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

equus ī m arklys edō ēdī ēsum ēsse

(edere) valgyti ėsti

excidium ī n sugriovimas sunaikinimas žuvimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīlius ī m sūnus

gemitus ūs m dejavimas īnsānus a um beprotis pamišęs

īnsula ae f sala intrō āvī ātum āre įžengti invādō invāsī invāsum invādere įsibrauti užpulti īrātus a um supykęs

iuvō 1 padėti pagelbėti

Lāocoōn ontis m Laoko-ograventas

mare maris n jūra miser era um vargšas necō 1 žudyti

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

posteā po to paskui vėliau procul toli tolyn

pūniō īvī ītum īre bausti quōque taip pat relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

sacerdōs ōtis m žynys

serpēns entis m f gyvatė

sine su abl be

somnus ī n miegas stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis subitō staiga tantum tiek tik

Tenedus ī m Tegravenedas sala tōrqueō torsī tortum torquēre sukti kreipti terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti territī įbauginti temptō 1 mėginti bandyti

urbs is f miestas

vis ndash f jėga

Plūsquamperfectum

Plūsquamperfectum indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-era-m ōrnāv-erā-s ōrnāv-era-t ōrnāv-erā-mus ōrnāv-erā-tis

ōrnāv-era-nt

habu-era-m habu-erā-s habu-era-t habu-erā-mus habu-erā-tis

habu-era-nt

lēg-era-m lēg-erā-s lēg-era-t lēg-erā-mus lēg-erā-tis

lēg-era-nt

cēp-era-m cēp-erā-s cēp-era-t cēp-erā-mus cēp-erā-tis

cēp-era-nt

vēn-era-m vēn-erā-s vēn-era-t vēn-erā-mus vēn-erā-tis

vēn-era-nt

1 Išverskite sakinius

1 Hodiē iam librum legī quem herī dederās 2 Promētheus hominēs servāvit quōs

Iuppiter necāre cōnstituerat 3 Ut fēcerās ita habēs 4 Causa bellī fuit quod Rōmānī

agrum Sabīnum vastāvērunt Vocābulum vastō 1 siaubti

38

XXXVII Schola trīcēsima septima Mercurius Dīdō et Aenēas

Mercurius Aenēam vīdit gerere pulchram vestem Pūnicam quam Dīdō eī libenter dōnāverat Itaque nūntius Iovis stupuit deinde ad Aenēam celeriter accessit bdquoAudī Aenēas Iuppiter mē mīsit tē monet Quid hīc facis Cūr eō locō tē tam improbē geris Cōgitā dē fātō tuō Hīc iūcundē vīvere tibi nōn licet Relinque Carthāginem nam Italiam petere debēs Posterīs tuīs illic novam patriam parāldquo Verba Mercuriī Aenēam vehementer terruērunt Itaque vir pius quī imperiō Iovis semper pāruerat cōnsilium cēpit fugam petere et regiōnēs Pūnicās relinquere Statim comitēs ad lītus vocāvit eōs classem et arma parāre iussit At Dīdō quae cōnsilia Aenēae iam animadverterat eum verbīs flectere temptāvit et dīxit bdquoCūr mē tam turpiter fallis Cūr fugere properās cūr tam crūdēlis es Nunc dolum tuum perspēxīldquo Postquam Dīdō diū tacuit tristī vōce adiēcit bdquoTibi nimis crēdidī nam tē amāvīldquo Aenēas autem quem Mercurius dē fātō monuerat graviter gemuit bdquoNumquam tibi conūbium prōmīsī Cōgitā deōs vītam meam regere Iuppiter pater deōrum hominumque mē novam patriam quaerere iussit Etiam Trōiam nōn meā sponte relīquī Anchises pater in somnō mē in Italiam īre monuit Dēsine mē tēque querēlīs tuīs vexāre Italiam nōn meā sponte petōldquo Vocābula

accēdō accessī accessum

accēdere prieiti prisiartinti adiiciō adiēcī adiectum adiicere pridurti

animadvertō 3 atkreipti dėmesį sekti

arma ōrum n ginklai audiō 4 klausyti girdėti

Carthāgō inis f Kartatildegina capiō 3 imti celeriter greitai

classis is f (karo) laivynas cōgitō 1 mąstyti galvoti

comes itis m palydovas bendrakeleivis

cōnsilium ī n nutarimas patarimas

conūbium ī n santuoka crēdo 3 tikėti crūdēlis e žiaurus cūr kodėl debeō 2 privalėti

deinde iš ten po to dēsinō siī situm sinere liautis dīcō 3 sakyti

Dīdō ōnis f Didogravenė diū ilgai

dolus ī m klasta dōnō 1 dovanoti faciō 3 daryti fallō fefellī falsum fal-lere apgauti suklaidinti

fātum ī n likimas

flectō flexī flectum

flectere lenkti

fuga ae f bėgimas fugiō fūgī fugitum fu-gere bėgti graviter sunkiai gerō gessī gestum gere-re nešti nešioti vesti gemō uī itum ere dūsauti

illic ten

imperium ī n įsakymas improbē nedorai intrō āvī ātum āre įžengti itaque taigi todėl tad

iubeō iussī iussum iubē-re liepti įsakyti iūcundē maloniai linksmai libenter mielai licet licuit ndash licēre lei-džiama galima

lītus oris n (jūros) krantas

locus ī m vieta

Mercurius ī m Merkugraverijus moneō 2 priminti įspėti mittō 3 siųsti nimis per daug pernelyg numquam niekada

nūntius ī m pasiuntinys ži-nia

pāreō uī ndash ēre paklusti parō 1 ruošti perspiciō spēxī spectum spicere įžiūrėti suprasti petō īvī ītum 3 vykti

pius a um pamaldus doras

posterī ōrum m ainiai postquam po to kai prōmittō 3 pažadėti properō 1 skubėti Pūnicus a um pūnų pū-niškas

quaerō quaesīvī quesī-tum querere ieškoti

querēla ae f aimana dejonė

regiō ōnis f šalis kraštas regō rēxī rēctum regere valdyti

relinquō 3 palikti servō āvī ātum āre saugoti

sponte suā savo noru statim tučtuojau bematant stupeō stupuī stupēre sustoti būti nustebusiam taceō 2 tylėti

tam taip temptō 1 bandyti terreō 2 gąsdinti trīstis e liūdnas turpiter bjauriai šlykščiai vehementer smarkiai karš-tai stipriai labai

vestis is f drabužis vexō 1 mėtyti vyti ginti vīvō 3 gyventi vocō 1 šaukti kviesti volō voluī ndash velle norėti

vōx vōcis f balsas

39

XXXVIII Schola duodēquadragēsima Futūrum II indicātīvī āctīvī

Futūrum II indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-er-ō ōrnāv-er-i-s ōrnāv-er-i-t

ōrnāv-er-i-mus ōrnāv-er-i-tis ōrnāv-er-i-nt

habu-er-ō habu-er-i-s habu-er-i-t

habu-er-i-mus habu-er-i-tis habu-er-i-nt

lēg-er-ō lēg-er-i-s lēg-er-i-t

lēg-er-i-mus lēg-er-i-tis lēg-er-i-nt

cēp-er-ō cēp-er-i-s cēp-er-i-t

cēp-er-i-mus cēp-er-i-tis cēp-er-i-nt

vēn-er-ō vēn-eri-s vēn-eri-t

vēn-er-i-mus vēn-er-i-tis vēn-er-i-nt

1 Išverskite sakinius

1 Legam epistolam tuam quam mihi scrīpseris 2 Ut fēceris ita habēbis 3 Quid ēgerimus

scietis 4 Ut fēceritis ita habēbitis 5 Sī meīs cōnsiliīs parueris salvus eris 6 Crās librum

legēs quam dederō 7 Cum Phillippus dominus Macedoniae Lacaedemoniīs scrīpserat bdquoSī

in Lacōnicam vēnerō terram vestram vōs exigamldquo Lacaedemoniī respondērunt bdquoSīldquo

8 Ūnus homō servum genere Lacaedemonium interrogāvit bdquoProbusne eris sī tē emerōldquo

Servus respondit bdquoEtiam sī nōn emerisldquo

loz Nota bene Didogravenė (lo Dīdō) ė Pigmaliograveno sesuo Sich jo

žmona Kartatildeginos įkūrėja ir karalienė En jas (lo Aenēas) Anch so ir Afrod tės sūnus

legendinis rom nų protėvis Laokoograventas (gr Λαοκόων lo Lāocoōn) Poseidograveno žynys

Trogravejoje bandęs įtikinti troj nus nepriimti gra kų dovanotildes ndash medinio arklio ir už tai kartugrave su

sūnumis pasmaugtas Poseidograveno pasiųstų gyvačių Lakogravenija (γρ Λακονική lo Lacōnica)

ndash kitaip Spaacuterta Lakedaimogravenas (gr Λακεδαίμων lo Lacedaemōn) ndash Peloponegraveso

pugravesiasalio sritis ir to paties pavadinimo jos sogravestinė kitaip Spaacuterta lakedaimoniẽčiai (gr

Λακεδαίμωνιοι lo Lacedaemoniī) ndash Lakedaimograveno gyventojai arba spartiẽčiai

Makedogravenija (gr Μακεδονία lo Macedonia) ndash šalis tarp Tesatildelijos ir Tratildekijos (AV)

Tarptautiniai žodžiai epistolatilderinis ndash laišk (pavyzdžiui epistoliatilderinis palikimas ndash

laiška ) fugagrave ndash trij ndash keturi balsų mugravezikos kūrinys vieno ba so tegravemą nustatyta tvarka

kartoja kiti balsai kons liumas ndash gydytojų pasitarimas kuriamegrave tikslinama ligos diagnogravezė

(ligos nustatymas) svarstoma ligonio būklė gydymo būdai ir priemonės lakograveniškas ndash

trumpas aacuteiškus glaustas (apie ka bą st ilių) perspektyvagrave ndash kūnų vaizdavimo plokštumojegrave

būdas pagrįstas spindulia s iše nančiais iš vieno taško respondentildetas ndash asmuo atsakinė-

jantis į tyrėjo ankegravetos klaacuteusimus

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti

cōnsilium i n nutarimas patarimas

crās rytoj cum kai

dominus ī m šeimininkas ponas valdovas viešpats

epistola ae f laiškas etiam taip pat net ir

exigō exēgī exāctum

exigere išvaryti išvyti emō ēmī ēmptum eme-re pirkti

genus eris n giminė pader-mė r šis

interrogō 1 klausti

Lacedaemoniī ōrum m lakedaimoniẽčiai spartiẽčiai

Lacōnica ae f Lakogravenija

liber librī m knyga

Macedonia ae f Makedograve-

nija

-ne ar pareō uī ndash ēre paklusti

Phillippus ī m Pilỹpas probus a um doras respondeō spondī spōn-sum spondēre atsakyti salvus a um sveikas sī jei jeigu

servus ī m vergas

40

XXXIX Schola ūndēquadrāgēsima Rapīna Sabīnārum

Iam Rōmulus et Remus Rōmam condiderant sed Rōmae parvus numerus fēminārum erant

Itaque Rōmānī lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt Cum lēgāti dīxērunt bdquoFēminās nōn habēmus

Date nōbīs in mātrimōnium fīliās vestrās Sī fīliās vestrās dederitis vōbīs grātiās agēmusldquo ndash

Sabīnī respondērunt bdquoNostrās fīliās nōn vōbīs ēducāverāmusldquo Tum Rōmānī dolō Sabīnās

accēpērunt Itaque iterum lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt et ad lūdōs pūblicōs Rōmam Sabīnōs

ūnā cum mātrōnīs fīliābusque invītāvērunt bdquoCum Rōmam vēneritis lūdōs pūblicōs spec-

tābitisldquo Cum Sabīnī ūnā cum mātrōnīs fīliābusque Rōmam vēnērunt Rōmānī fīliās Sabī-

nōrum raptāvērunt Rapīna Sabīnārum fuit causa bellī Diū Sabīnī cum Rōmānīs pugnā-

verant cum fīliae Sabīnōrum inter Rōmānōs et Sabīnōs sē coniēcērunt et ōrāvērunt bdquoIn nōs

vertite īrās nōs causa bellī sumus Sī vōs propinquī nostrī vīceritis nōs viduae vīvēmus sī

autem Rōmānī vīcerint nōs orbae erimus Cum igitur nōs necāveritis bellum fīniētisldquo

Verba Sabīnārum Rōmānōs Sabīnōsque movērunt Itaque bellum fīnīvērunt Rōmānī

Sabīnōs in oppidum suum recēpērunt et Sabīnī cum Rōmānīs sē coniūnxērunt (EL)

Komentaras Sab nai (lo Sabīnī) ndash itatildelikų gentis gyvenusi Latildecijuje (lo Latium) ir

Ugravembrijoje (lo Umbria) Įkūrus Rogravemą dalis sab nų susijungė su rom nais o kiti gyvenę

kalnuosegrave jiems priešinosi III amžiuje prieš Kristų rom nai nukariavo visagraves sab nų žemegraves ir

sab nams suteikė Rogravemos pilietybę T tas L vijus (lo Titus Livius) rom nų istograverikas aprašė

rom nų ir sab nų konfl ktą dėl moterų Po šio konfl kto abiejų genčių valstybės susijungė ir

sab nų karalius T tas Tatildecijus (lo Titus Tatius) valdė drauge su Rogravemulu vedusiu sab nę

Hers liją (lo Hersilia) Mokslininkai spėja kad sab nai Rogravemoje yra gyvenę Kvirinatildelio

(Quirīnālis collis) Viminatildelio (Vīminālis collis) ir Eskv lijų (Esquilīae) kalvosegrave

Vocābula

accipiō cēpī ceptum ci-pere priimti gauti autem tačiau

bellum ī n karas

causa ae f priežastis

collis is m kalva coniiciō iēcī iēctum iicere įmesti pulti sē con-

iicere mestis condō condidī condi-tum condere įkurti

coniungō iūnxī iūnc-tum iungere sujungti sē coniungere susijungti cum kai kol dīcō 3 sakyti dō dedī datum dare duoti

dolus ī m klasta

diū ilgai ēducō 1 auklėti šviesti eō iī ītum īre eiti faciō fēcī factum facere

daryti

fēmina ae f mόteris

fīlia ae f duktė iam jau invītō 3 kviesti

īra ae f pyktis itaque taigi todėl tad iterum antrąsyk

lēgātus ī m pasiuntinys

lūdus ī m žaidimas pl žai-dynės

mātrimōnium ī n santuo-ka in mātrimōnium dare vesti

mātrōna ae f matronagrave kil-minga mόteris

mittō 3 siųsti moveō 2 judinti paveikti necō 1 žudyti

oppidum ī n miestas

orba ae f našlaitė propinquus a um artimas

pl propinquī artimieji

pūblicus a um viešas pugnō 1 kovoti kautis ōrō 1 kalbėti melsti prašyti

rapīna ae f pagrobimas raptō 1 pagrobti recipiō cēpī ceptum cipere paimti atga atsiimti respondeō 2 atsakyti spectō 1 stebėti sī jei jeigu tum tada

ubi kai kur

teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti ūnā kartu drauge išvien veniō 4 atvykti vertō vertī versum ver-

tere versti čia atsukti

vidua ae f našlė vincō vīcī vīctum vin-cere nugalėti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

41

XL Schola quadrāgēsima

Initium bellī Gallicī

Helvētiī fīnēs suōs quī angustī sunt relinquere et per prōvinciam nostram iter facere cōnstituunt Explōrātōrēs cōnsilium hostium Caesarī nūntiant Caesar magnīs itineribus ab urbe in Galliam ulteriōrem contendit et incrēdibilī celeritāte ad Genavam pervenit Helvētiī lēgatōs ad eum mittunt nōbilēs cīvēs quī eius voluntātem petunt sed Caesar id nōn concēdit et eā legiōne quam sēcum habet mīlitibusque fortibus quī ex prōvinciā conveniunt ā lacū Lemannō quī in flūmen Rhodanum īnfluit ad montem Iūram quī fīnēs Sēquanōrum ab Helvētiīs dīvidit mūrum in altitūdinem pedum sēdecim fossamque perdūcit eōque modō Helvētiōs itinere prohibet (Buchner)

Sententiae Virtūs Rōmāna constat ex hīs virtūtibus disciplīna pietās fidēs gravitās

paupertās cōnstantia Nōn nōbīs sōlum nātī sumus (Cicero) Nōn fōrmōsus erat sed erat

fācundus Ulixēs (Ovidius)

Komentaras Gatildejus Jugravelijus Cegravezaris (lo Caesar) aprašo Gatildelijos užkariavimą savo bdquoGatildelų karo užrašuoseldquo (lo Commentāriī dē bellō Gallicō) Karas prasideda nuo susidūrimo su gatildelų tauta helvegravetais (lo Helvētiī) gyvenusiais teritograverijoje kur yra dab Šveicatilderija Helvegravetai norėjo palikti savo žemegraves ir persikelti į vatildekarus prie Okeatildeno (lo Ōceacuteanus dab Atlaacutento vandenyacutenas) ą

Vocābula

altitūdō inis f aukštis

angustus a um siauras

bellum ī n karas

celeritās ātis f greitumas concēdō cessī cessum cēdere trauktis užleisti

cōnstantia ae f pastovu-mas patvarumas išfvermė

cōnstituō stituī stitu-tum stituere nuspręsti nustatyti

contendō tendī tentum tendere įtempti stengtis skubėti siekti

conveniō 4 sueiti susirinkti

disciplīna ae f drausmė

dīvidō dīvīdī dīvīsum dīvidere dalyti skaldyti

explōrātor ōris f žvalgas faciō 3 daryti iter facere keliauti

fācundus a um iškalbin-gas kalbus šnekus

fidēs eī f tikėjimas ištiki-mybė

fīnis is m galas baigmė

riba pl sienos šalis kraštas

flūmen inis n upė

fōrmōsus a um gražus

dailus

fortis e narsus stiprus

fossa ae f griovys

Gallicus a um galų gališ-kas

Genava ae f Genavagrave dab Ženevagrave

gravitās ātis f sunkumas rimtumas orumas būdo tvirtumas

Helvētiī ōrum m helvegravetai

hostis is m priešas svetim-šalis

incrēdibilis e neįtikimas īnfluō flūxī flūxum fluere įtekėti

initium ī n pradžia

iter itineris n kelias

Iūra ae m J ra kalnai

lacus ūs m ežeras

legiō ōnis f legiogravenas

Lemannus ī m (ežeras) Le-matildeno (dab Ženegravevos) ežeras

mīles itis m karys kareivis mittō 3 siųsti

modus ī m būdas

mōns montis m kalnas kalnynas kalnai

mūrus ī m siena

nātus a um gimęs

nōbilis e kilmingas kilnus nūntiō 1 pranešti

paupertās ātis f neturtas perdūcō 3 išvesti nuvesti

pēs pedis m koja pėda petō īvī ītum ere ieškoti siekti prašyti vykti

pietās ātis f pamaldumas pagarba

prohibeō hibuī hibitum hibēre neleisti uždrausti

prōvincia ae f provincija -que ir

relinquō 3 palikti

Rhodanus ī f Rodatildenas dab Ronagrave

sēdecim šešiolika

Sēquanī ōrum m sekvatildenai sōlum tikti tik

Ulixēs is m Odis jas ulterior ulterius esantis anoj pusėj tolimesnis

urbs is f miestas perveniō 4 atvykti

virtūs ūtis f vyriškumas narsumas dorybė

voluntās ātis f valia noras sutikimas

42

Page 11: HORTUS LATINUS PARS TERTIA - lm€¦ · IV. Schola quārta. Sententiae. Prōnōmina - įvardžiai Prōnōmina dēmōnstrātīva – parodomieji įvardžiai hic, haec, hoc šitas,

10

IX Schola nōna REPETĪTIŌ Verbum ndash veiksmažodis

Coniugātiōnēs ndash asmenuotės

Infekto kamienas

ornā- habē- leg- capi- venī-

Īnfīnītīvus praesentis āctīvī

ornā-re puošti habē-re turėti leg-ĕ-re skaityti cap-ĕ-re imti venī-re atvykti

Praesēns indicātīvī āctīvī

ornō puošiu ornā-s orna-t ornā-mus ornā-tis

orna-nt

habe-ō turiu habē-s habe-t habē-mus habē-tis

habe-nt

leg-ō skaitau leg-i-s leg-i-t leg- -mus leg- -tis

leg-u-nt

capi-ō imu capi-s capi-t

-mus -tis

capi-u-nt

veni-ō atvykstu venī-s veni-t venī-mus venī-tis

veni-u-nt

Imperātīvus praesentis āctīvī

ornā puošk ornā-te

habē turėk habē-te

leg-e skaityk leg- -te

cap-e imk -te

venī atvyk venī-te

Futūrum I indicātīvī āctīvī

ōrnā- habē- leg- capi- venī-

ōrnā-b-ō ōrnā-b-i-s ōrnā-b-i-t ōrnā-b-i-mus ōrnā-b-i-tis ōrnā-b-u-nt

habē-b-ō habē-b-i-s habē-b-i-t habē-b-i-mus habē-b-i-tis habē-b-u-nt

leg-a-m leg-ē-s leg-e-t leg-ē-mus leg-ē-tis leg-e-nt

capi-a-m capi-ē-s capi-e-t capi-ē-mus capi-ē-tis capi-e-nt

veni-a-m veni-ē-s veni-e-t veni-ē-mus veni-ē-tis veni-e-nt

loz Nota bene Kalbotildes sistemagrave

sistemagrave (gr σύστημα [systēma] bdquosandaraldquo)

ir paradigmagrave (gr παράδειγμα [paradeigma] bdquopavyzdysldquo) Sistemagrave yra visumagrave sudaryacuteta iš

daugyacutebės s a suvokti iš tų atskirų dalių ndash pavyzdžių

paradigmagraves ndash pavyzdžius suvoksite sistegravemą ndash v sumą Iš lentelių pabandykite nustatyti

1 Išmokite atmintinai asmenuoti šias paradigmagraves

2 Nustatykite ir išverskite šių veiksmažodžių formas Pavyzdys legēs futurum I 2 sg

Habet venīte venītis ōrnābāmus capiēmus capimus ōrnābō veniam habēbunt capiunt

3 Išverskite į lotynų kalbą šias formas

Turėjau atvykstate atvyksite atvyk puošėme puošime imkite imsiu turėsiu jis skaitys

Imperfectum indicātīvī āctīvī

ōrnā-ba-m ōrnā-bā-s ōrnā-ba-t

ōrnā-bā-mus ōrnā-bā-tis ōrnā-ba-nt

habē-ba-m habē-bā-s habē-ba-t

habē-bā-mus habē-bā-tis habē-ba-nt

leg-ēba-m leg-ēbā-s leg-ēba-t

leg-ēbā-mus leg-ēbā-tis leg-ēba-nt

capi-ēba-m capi-ēbā-s capi-ēba-t

capi-ēbā-mus capi-ēbā-tis capi-ēba-nt

veni-ēba-m veni-ēbā-s veni-ēba-t

veni-ēbā-mus veni-ēbā-tis veni-ēba-nt

11

X Schola decima REPETĪTIŌ Coniugātiōnēs ndash asmenuotės

Sententiae Nōs habēbit humus (bdquoGaudeāmusldquo) Trēs faciunt collēgium [viduramžiais jei

susirinkdavo trys studentai dėstytojas galėdavo skaityti paskaitas] Amīcum probā probātum

amā Age quid agis Dīvide et imperā [imperial stų šūkis] Dēstruam et aedificabō (Vulgāta)

Dā mihi ubi stāre et ego terram movēbō (Archimēdēs) Ego movēbō nōn sōlum terram sed

et caelum (Vulgāta) Cum ventīs lītigāre (Petrōnius) Equō nē crēdite Teucrī (Vergilius)

Ergō ego nec amīcum habeō nec inimīcum Verba docent exempla trahunt Fābula docet

(Terentius) Ferrum natāre docēs Īgnōrāmus et īgnōrābimus [agnogravestikų posakis] In aquā

scrībis Et cognōscētis vēritātem et vēritās līberābit vōs (Vulgāta) Nōn est vīvere sed

valēre vīta (Mārtiālis) Sapere audē (Horātius)

1 Perskaitykite ir išverskite sentencijas

2 Išsirašykite jas į sąsiuvinį

3 Raštu paaiškinkite pirmųjų dešimties sentencijų veiksmažodžių formas Pavyzdys habebit

ndash fut I ind act 3 sg Sutrumpinimai praes ndash praesēns impf ndash imperfectum fut ndash futūrum

ind ndash indicātīvus act ndash āctīvum sg ndash singulāris pl ndash plūrālis

loz Nota bene bdquoGaudeāmusldquo (lo džiaukimės) ndash studentų h mnas agnogravestikai ndash

filosograve teigiantys kad neįmanoma pažinti tikrovę

Archimegravedas (lo Archimēdēs gr Ἀρχιμήδης 287ndash212 metais prieš Kristų) ndash garsus

graikų f zikas mechatildenikas išradėjas gyvenęs Sirak zuose (Sic lijoje) Petrogravenijus Arb tras

(lo Petrōnius 14ndash66 metais) ndash rom nų rašytojas Pugraveblijus Terentildecijus Afrikiẽtis (lo

Terentius 190ndash159 metais prieš Kristų) ndash dratildemų rašytojas iš Kartatildeginos

Vocābula

aedificō āvī ātum āre statyti

agō ēgī āctum agere varyti veikti daryti

amō āvī ātum āre mylėti audeō ausus sum audēre išdrįsti

caelum ī n dangus cognōscō cognōvī cogni-tum cognōscere pažinti

collēgium ī n kolegija crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti destruō strūxī structum struere sugriauti dīvidō dīvīsī dīvīsum

dīvidere dalyti skaldyti dō dedī datum dare duoti

doceō docuī doctum docēre mokyti ergō taigi

exemplum ī n pavyzdys faciō fēcī factum facere daryti

ferrum ī n geležis habeō habuī habitum habēre turėti laikyti

humus ī f žemė īgnōrō āvī ātum āre ne-žinoti

imperō āvī ātum āre valdyti

inimīcus ī m priešas

līberō āvī ātum āre išlaisvinti lītigō āvī ātum āre gin-čytis vaidytis peštis moveō mōvī mōtum

movēre judinti natō āvī ātum āre plaukti

nec nei nōn sōlum sed etiam

ne tik bet ir

probātus a um išbandytas probō āvī ātum āre iš-bandyti

sapiō sapiī sapere turėti skonį būti išmintingam

stō stetī statum stāre stovėti

Teucrī ōrum m teũkrai t y troj nai

trahō trāxī tractum tra-here traukti ubi kur

ventus ī m vėjas valeō valuī valitum va-lēre būti sveikam gyvuoti

vēritās ātis f tiesa

vīta ae f gyvenimas

vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

vīvificō āvī ātum āre at-gaivinti prikelti iš numirusių

12

XI Schola ūndecima

volō voluī ndash velle norėti

Praesēns Imperfectum Futūrum I

vol-ō vī-s vul-t

vol-u-mus vul-tis vol-u-nt

vol-ēba-m vol-ēbā-s vol-ēba-t

vol-ēbā-mus vol-ēbā-tis vol-ēba-nt

vol-a-m vol-ē-s vol-e-t

vol-ē-mus vol-ē-tis vol-e-nt

Tarpēia

Sabīnī ōlim agrōs Rōmānōrum vāstābant Iam ad oppidum appropinquant Mox Capitōlium

oppugnant sed frūstrā Tum Tarpēia fīlia praefectī Rōmānī extrā moenia ambulat Sabīnī

eam aurō temptant Tarpēia autem dīcit bdquoVolō ōrnāmenta quae in laevīs brācchiīs vestrīs

geritisldquo Sabīnī nōn recūsant et mox auxiliō Tarpēiae intrā portam stant Tum sine morā in

Tarpēiam scūta gravia iactābant nam scūta Sabīnōrum quōque sunt in laevīs bracchiīs Sīc

Sabīnī perfidam Tarpēiam necat atque Capitōlium occupant Posteā Rōmānī semper iactā-

bant illōs quī patriam prōdunt dē rūpe Tarpēiā (Scudder)

1 Atsakykite į klausimus

1 Quis ōlim agrōs Rōmānōrum vāstābant 2 Quis extrā moenia ambulat 3 Quem Sabīnī

aurō temptant 4 Quid Tarpēia Sabīnīs dīcit 5 Ubi auxiliō Tarpēiae stant Sabīnī 6 Quid

post faciunt Sabīnī 7 Cūr posteā Rōmānī iactābant hominēs dē rūpe Tarpēiā

2 Išrašykite iš teksto visus prielinksnius su linksniais ir juos išverskite Pavyzdys ad oppi-

dum ndash prie miesto

3 Išmokite veiksmažodžio volō voluī ndash velle bdquonorėtildquo tris indikatyvo laikus

Sententia Medicus nōn dat quod patiēns vult sed quod ipse bonum scit

Vocābula

ager agrī m dirva laukas ambulō āvī ātum āre vaikščioti

appropinquō āvī ātum āre artintis prisiartinti atque ir ir taip pat autem tačiau

aurum ī n auksas

auxilium ī n pagalba

brācchium ī n dilbis ranka

Capitōlium ī n Kapitogravelijus cūr kodėl dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

fīlia ae f duktė frūstrā veltui gerō gessī gestum gere-re nešti nešioti gravis e sunkus iactō āvī ātum āre mėtyti

intrā su acc viduje į vidų

ipse ipsa ipsum pats laevus a um kairỹs

medicus ī m gydytojas

mora ae f užtrukimas su-gaištis gaišatis

moenia um n sienos mox greitai nam nes

necō āvī ātum āre žudyti occupō āvī ātum āre už-imti

ōlim kitados

oppidum ī n miestas oppugnō āvī ātum āre pulti veržtis šturmuoti

ōrnāmentum ī n papuoša-las

patiēns entis kenčiantis

patria ae f tėvynė perfidus a um neištiki-mas klastingas

praefectus ī m prefegravektas viršininkas vadas

posteā vėliau prodō didī ditum pro-dere išduoti quōque taip pat recūsō āvī ātum āre duoti neigiamą atsakymą nesutikti

rūpēs is f uola tarpeklis sciō scīvī scītum scīre žinoti

scūtum ī n skydas sīc taip tokiu būdu stō stetī statum stāre stovėti

Tarpēia ae f Tarp ja

temptō āvī ātum āre (iš)mėginti (iš)bandyti

vāstō āvī ātum āre siau-bti

13

XII Schola duodecima Perfectum indicātīvī āctīvī Keturios asmenuotės

Perfectum indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-ī ōrnāv-istī ōrnāv-it

ōrnāv-imus ōrnāv-istis ōrnāv-ērunt

habu-ī habu-istī habu-it

habu-imus habu-istis habu-ērunt

lēg-ī lēg-istī lēg-it

lēg-imus lēg-istis lēg-ērunt t

cēp-ī cēp-istī ī cēp-it

cēp-imus cēp-istis cēp-ērunt

vēn-ī vēn-istī vēn-it

vēn-imus vēn-istis vēn-ērunt

Sententiae In prīncipiō creāvit Deus caelum et terram (Vulgāta) Sīcut dīlēxit mē Pater et

ego dīlēxī vōs Manēte in dīlectiōne meā (Vulgāta) Dīxit ergō Iēsus Petrō Mitte gladium

tuum in vāgīnam Calicem quem dedit mihi pater nōn bibam illum (Vulgāta) Bīduō post

Ariovistus ad Caesarem lēgatōs mīsit (Caesar)

Singulāris Plūrālis Prōnōmen dēterminātīvum

Nom ipse ipsa ipsum ipsī ipsae ipsa ipse ipsa ipsum

pats Gen ipsīus ipsōrum ipsārum ipsōrum

Dat ipsī ipsīs

Acc ipsum ipsam ipsum ipsōs ipsās ipsa Pažymimasis įvardis Abl ipsō ipsā ipsō ipsīs

Kaip ipse ipsa ipsum yra linksniuojami ille illa illud ir iste ista istud (V pmoka)

1 Išverskite Vulgatos (Jon 19 18ndash22) ištrauką

18 Ubi crucifixērunt eum et cum eō aliōs duōs hinc et hinc medium autem Iēsum

19 Scrīpsit autem et titulum Pīlātus et posuit super crucem IESUS NAZARENUS REX

IUDAEORUM 20 Hunc ergō titulum multī Iūdaeōrum lēgērunt quia prope cīvitātem erat

locus ubi crucifīxus est Iēsus Et erat scrīptum Hebraiumlcē Graecē et Latīnē 21 Dīcēbant

ergō Pīlātum pontificēs Iūdaeōrum Nōlī scrībere Rēx Iūdaeōrum sed quia ipse dīxit Rēx

sum Iūdaeōrum 22 Respondet Pīlātus Quod scrīpsī scrīpsī

Vocābula

alius alia aliud kitas

Ariovistus ī m bibō bibī bibere gerti

bīduum ī n dvi dienos dviejų dienų laikotarpis

calix icis m taurė

cīvitās ātis f valstybė miestas

creō āvī ātum āre sukur-ti

crucifīgō fīxī fīxum fī-gere nukryžiuoti

crux crucis m kryžius dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dīlēctiō ōnis f meilė

dīligō lēxī lēctum ligere labai vertinti branginti my-lėti pasirinkti mėgti

Graecē gra kiškai faciō fēcī factum facere daryti

Hebraiumlcē hebratildejiškai hinc iš čia iš ten hinc et hinc iš vienos ir iš kitos pusės

Iūdaeī ōrum m žydai Latīnē lotỹniškai maneō mansī mansum manēre pasilikti

medium ī n vidurys

mittō mīsī missum mit-

tere siųsti čia kišti

Nazarēnus a um nazariẽ-tis (Nazaregraveto gyventojas)

pontifex icis m kunigas post po po to vėliau pōnō posuī positum pō-nere dėti pastatyti

prope su acc arti prie

prīncipium ī n pradžia

quia kadangi nes respondeō respondī re-spōnsum respondēre at-sakyti

rēx rēgis m karalius sīcut kaip

titulus ī m antraštė užrašas

vāgīna ae f makštis

14

XIII Schola tertia decima

Ultima hōra Caesaris

Senātōrēs Rōmānī bdquoCaesar cūius magnam potentiam timēmus rēgnum capere vultldquo bdquoTarquinius rēx ultimus nōn fuit nam Caesar rēx novus esse cupitldquo bdquoQuod sī prohibēre volumus Caesarem necāre debēmusldquo Senātōrēs postquam in cūriam convēnērunt Caesarem exspectāvērunt Quī cūriam petere dubitāvit quod Calpurnia uxor eum verbīs vehementibus monuit bdquoEā nocte somnium mē terruit tē mortuum vīdī Manē hīc Caesar quia salūtī tuae timeōldquo Paulo post Brutus senātor ad Caesarem vēnit et eum rogāvit bdquoUbi es Caesar Cūr in cūriam nōn venīs Senātōrēs tē exspectantldquo Quamquam Calpurnia marītum tenēre studuit is dēnique cum Brutō cūriam petīvit Quam dum Caesar intrat senātōrēs surrēxērunt eumque salūtāvērunt Ūnus ē senātōribus hellip

Komentaras Cegravezaris buvo nužudytas 44 metų kovo 15 dieną (prieš Kristų)

1 Atsakykite į klausimus

1 Quid dīxit senātōrēs Rōmānī dē Caesare 2 Quid ēgērunt senātōrēs in cūria 3 Cūr Caesar cūriam petere dubitāvit 4 Quid Caesarī dīxit Calpurnia uxor 5 Quī senātor ad Caesarem vēnit 6 Quid dīxit Brutus 7 Quid post verba Brutī facit Caesar

Sententiae Et tū Brute Tū quōque fīlī mī Tas pat graikiškai Καὶ σὺ τέκνον

Vocābula

Brutus ī m Brugravetas Cegravezario giminaitis ir žudikas

Calpurnia ae f Kalpugravernija capiō cēpī captum ca-pere imti conveniō vēnī ventum venīre sueiti susirinkti cupiō cupīvī cupītum

cupere geisti trokšti cūr kodėl

cūria ae f kugraverija debeō debuī debitum debēre turėti privalėti dēnique pagaliau dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dubitō āvī ātum āre abe-joti

dum tuo tarpu kai exspectō āvī ātum āre laukti

faciō fēcī factum facere daryti

fuī žr sum hīc čia

hōra ae f valandagrave intrō āvī ātum āre įeiti įžengti

maneō mansī mansum manēre pasilikti

marītus ī m sutuoktinis vyras

medium ī n vidurys mittō mīsī missum mit-

tere siųsti čia kišti

moneō monuī monitum monēre priminti atkreipti dėmesį įkalbinėti

mortuus a um miręs

nox noctis f naktis novus a um naujas paulo post netrukus petō petīvī petītum petere ieškoti siekti vykti

potentia ae f galybė postquam po to kai prohibeō hibuī hibitum prohibēre sulaikyti trukdy-ti drausti quam po to kai quamquam nors kad ir

quod nes

rēgnum ī n karaliaus val-džia karalystė

rogō āvī ātum āre klausti

salūs ūtis f sveikata gerovė

salūtō āvī ātum āre svei-kinti

senātor ōris m senatildetorius

somnium ī n sapnas surgō surrēxī surrēc-tum surgere keltis studeō studuīndash studēre stengtis

sum fuī ndash esse būti teneō tenuī tentum te-

nēre laikyti turėti terreō terruī territum terrēre gąsdinti timeō timuī ndash timēre bijoti būgštauti

ubi kur ultimus a um tolimiau-sias paskutinis

ūnus a um vienas

uxor ōris f žmonagrave vehemēns entis smarkus karštas griežtas

veniō vēnī ventum ve-nīre atvykti ateiti

verbum ī n žodis videō vīdī vīsum vidēre matyti

15

XIV Schola quārta decima Veiksmažodžių pagrindinių formų sąvadas

I amō āvī ātum āre mylėti tokios pat pagrindinės formos arō 1 arti cantō 1 dainuoti clamō 1 šaukti creō 1 sukurti exspectō 1 laukti dubitō 1 abejoti intrō 1 įeiti įžengti mostrō 1 rodyti putō 1 manyti salūto 1 sveikinti ir kitų dō dedī datum dare duoti stō stetī statum stare stovėti

III legō lēgī lectum legere rinkti skaityti scrībō scrīpsī scrīptum scrībere rašyti carpō carpsī carptum carpere skinti dīcō dīxī dictum dīcere sakyti dīligō lēxī lēctum ligere labai vertinti scrībo scrīpsī scrīptum scrībere rašyti trahō traxī trāctum trahere traukti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

mittō mīsī missum mittere siųsti incolograve incoluī incultum incolere gyventi

pōnō posuī positum pōnere dėti

cupiō cupīvī cupītum cupere trokšti petō petīvī petītum petere siekti quaerō quaesīvī quaesītum quaerere ieškoti

agō ēgī āctum agere varyti veikti capiō cēpī captum capere imti faciō fēcī factum facere daryti crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti currō cucurrī cursum currere bėgti surgō surrēxī surrectum surgere keltis

II maneō mansī mansum manēre pasi-likti

respondeō spondī sponsum spondēre atsakyti

debeō debuī debitum debēre turėti privalėti

doceō docuī doctum docēre mokyti habeo habuī hibitum habēre turėti prohibeō prohibuī prohibitum prohi-bēre sulaikyti trukdyti drausti moneō monuī monitum monēre pri-minti atkreipti dėmesį įkalbinėti

taceō tacuī tacitum tacēre tylėti terreō terruī territum terrēre gąsdinti teneō tenuī tentum tenēre laikyti pateō patuī ndash patēre tęstis studeō studuī ndash studēre stengtis timeō timuī ndash timēre bijoti būgštauti rideō rīsī rīsum ridēre juoktis sedeō sēdī sessum sedēre sėdėti videō vīdī vīsum vidēre matyti

IV audiō audīvī audītum audīre klausyti

fīniō fīnīvī fīnītum fīnīre baigti pūniō pūnīvī pūnītum pūnīre baigti scīō scīvī scītum scīre baigti veniō vēnī ventum venīre atvykti ateiti conveniō vēnī ventum venīre sueiti

Sententiae Nōn quam diū sed quam bene vīxeris refert (Seneca) Peccāvī Haec scrīpsī

nōn ōtiī abundantia sed amōris ergā tē (Cicero) Mīlitāvī nōn sine gloriā (Horātius) Post

fēstum vēnistī Quaerit aquās in aquīs et pōma fugācia captat Tantalus hōc illī garrula

lingua dedit (Ovidius)

Vocābula

abundantia ae f patvini-mas gausa perteklius

amor ōris m meilė bene gerai captō āvī ātum āre gau-dyti griebti čiupti

diū ilgai dō dedī datum dāre duoti

ergā su acc prie

fēstum ī n šventė iškilmės

fugāx ācis bėgantis garullus a um plepus šnekus

gloria ae f garbė šlovė hic haec hoc šitas šis

ille illa illiud anas (arti jo)

lingua ae f kalba liežuvis mīlitō āvī ātum āre būti kareiviu tarnauti kariuome-nėje kovoti

ōtium ī n poilsis laisvalai-kis

peccō āvī ātum āre nusi-dėti

pōmum ī n medžio vaisius quaerō quaesīvī quaesī-

tum quaerere ieškoti

quam kaip referō retulī relātum

referre nunešti atgal atsi-minti

sed bet scrībō scrīpsī scrīptum scrībere rašyti

sine su abl be

Tantalus ī m Tantatildelas

veniō vēnī ventum ve-nīre atvykti ateiti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

16

XV Schola quīnta decima Rēx Tarquinius et librī mulieris

Nocte ad Tarquinium Superbum mulier vēnit eīque novem librōs ostendit Tarquinius bdquoQuis es mulier Quid cupis Tē numquam vīdīldquo Mulier autem rēgī dīxit bdquoVidē librōs quōs mēcum portō Verba quae in iīs librīs legis ōrācula deōrum sunt Librōs vēndere volōldquo Ubi Tarquinius pretium rogāvit mulier magnam cōpiam pecūniae postulāvit Tarquinius autem pecūniam dare noluit bdquoPretium quod postulās ingēns est Num mē rīdere vīsldquo Statim mulier trēs librōs cēpit eōsque in ignem mīsit Tum rēgī dīxit bdquoEōs trēs librōs restituēre nōn possum sed nunc tibi sex librōs vēndōldquo Quod mulier prō sex librīs idem ingēns pretium postulāvit rēx eam rīsit bdquoNum fūr es mulier Sōlum sex librī restant tamen idem pretium postulās Quod ego crīmen vocōldquo Sed mulier nōn dubitāvit iterum trēs librōs in ignem mittere Tum dīxit bdquoNunc trēs librī restant Tibi licet eōs emere sed idem pretium postulōldquo Tarquinius diū dē verbīs mulieris cōgitāvit dēnique dīxit bdquoFīdūcia tua mihi placet mulier Vēnde mihi eōs librōs Pecūniam quam cupis dōldquo Mulier rēgī librōs praebuit tum eī grātiās ēgit et discessit

Komentaras Tarkv nijus įsigijo tik tris knygagraves nes ne iš karto suvokė jų vertę Moteriškės atnešusios tas knygas daugiau niekas nematė Spėjama kad ji buvusi gra kų pratildenašė Sib lė turėjusi oratildekulą grὸtoje netoli Kugravemų (vard Kugravemos lo Cūmae gr Κύμη Kampatildenija) Pagal pratildenašės vardą trys knygos buvo vadinamos Sib lės knygomis Rom nai jas saugojo šventykloje kad sunkmečiu galėtų josegrave rasti patarimų

Sententiae Gaudium in litterīs est Id est (i e) Grātiās agō

Vocābula

capiō cēpī captum ca-pere imti

cōpia ae f išteklius atsarga gausybė

cōgitō āvī ātum āre mąstyti

crīmen inis n nusikaltimas cupiō cupīvī cupitum

cupere geisti trokšti dēnique pagaliau discedō cessī cessum cedere išeiti pasišalinti diū ilgai dō dedī datum dare duoti

dubitō āvī ātum āre abe-joti

dum tuo tarpu kai emō ēmī ēmptum eme-re pirkti

fīdūcia ae f pasitikėjimas

fūr is m f vagis vagilė

ignis is m ugnis

ingēns entis didžiulis mil-žiniškas

iterum vėl antrą sykį legō lēgī lēctum legere rinkti skaityti

licet licuit ndash licēre leista mittō mīsī missum mit-

tere siųsti čia įmesti

mulier eris f moteris

nolō noluī ndash nolle neno-rėti

novem devyni

nox noctis f naktis num nejaugi negi nunc dabar nunquam niekada

ōrāculum ī n orakulas iš-tarmė

ostendō tendī tentum tendere ištiesti atkišti rodyti

pecūnia ae f turtas pinigai placet placuī placitum placēre patikti portō āvī ātum āre neš-ti gabenti possum potuī ndash posse galėti

postulō āvī ātum āre reikalauti

praebeō praebuī praebi-tum praebēre (pa)duoti

pretium ī n vertė kaina

quam po to kai restituō stituī stitūtum stituere vėl statyti grąžinti restō restitī restāre pasi-likti išlikti

rēx rēgis m karalius rīdeō rīsī rīsum rīdēre juoktis rogō āvī ātum āre klausti scrībō scrīpsī scrīptum

scrībere rašyti sex šeši sōlum tik statim tučtuojau bematant sum fuī ndash esse būti superbus a um išdidus

trēs tria trys tum tada ubi kur kai vēndō vēndidī vēndi-tum vēndere parduoti videō vīdī vīsum vidēre matyti

volō voluī ndash velle norėti

verbum ī n žodis vocō āvī ātum āre šaukti kviesti vadinti

17

XVI Schola sexta decima Veiksmažodis sum fuī ndash esse būti

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

es-se bdquobūtildquo 1 2 3

s-u-m esu es

es-t

s-u-mus esame

es-tis s-u-nt

er-a-m buvau

er-ā-s er-a-t

er-ā-mus buvome

er-ā-tis er-a-nt

er-o būsiu

er-i-s er-i-t

er- -mus būsime

er- -tis er-u-nt

Imperātīvus

es būk

es-te būkite

Sententiae Digitus Deī est hīc (Vulgāta) Ego sum pānis vītae (Vulgāta) Ego sum pāstor

bonus Bonus pāstor animam suam dat prō ovibus suīs (Vulgāta) Sed vōs nōn crēditis quia

nōn estis ex ovibus meīs (Vulgāta) Ego sum lūx mundī (Vulgāta) Vōs estis lūx mundī

(Vulgāta) Mea doctrīna nōn est mea sed eius quī mīsit mē (Vulgāta) Lucerna corporis tuī

est oculus tuus (Vulgāta) Quam angusta porta et arcta via est quae dūcit ad vītam et paucī

sunt quī inveniunt eum (Vulgāta) Quī ex Deō est verba Deī audit Proptereā vōs nōn

audītis quia ex Deō nōn estis (Vulgāta) Nōn est discipulus super magistrum nec servus

super dominum suum (Vulgāta) Ego et Pater ūnum sumus (Vulgāta) Ego sum vītis vēra

et Pater meus agricola est (Vulgāta) Hī sunt extrā prōvinciam trāns Rhodanum prīmī

(Caesar) Dīcit eī Iēsus Ego sum via et vēritās et vīta nēmō venit ad Patrem nisi per mē

(Vulgāta) Dīcit illīs Iēsus Vōs autem quem mē esse dīcitis Respondēns Simon Petrus dīxit

Tū es Christus fīlius Deī vīvī (Vulgāta) Ubi enim sunt duo vel trēs congregātī in nōmine

meō ibi sum in mediō eōrum (Vulgāta) Nōn sum quālis eram (Horātius)

1 Išverskite Vulgatildetos (Jon I 1ndash5) ištrauką

1 In prīncipiō erat verbum et verbum erat apud Deum et Deus erat verbum

2 Hoc erat in prīncipiō apud Deum 3 Omnia per ipsum facta sunt et sine ipsō factum est

nihil quod factum est 4 In ipso vīta erat et vīta erat lūx hominum 5 Et lūx in tenebrīs

lūcet et tenebrae eam nōn comprehendērunt

Vocābula

agricola ae m žemdirbys angustus a um siauras

anima ae f dvelkimas vė-jas kvėpavimas siela

ar(c)tus a m ankštas siauras

argūmentum ī n argu-mentas įrodymas

cōgitō āvī ātum āre mąstyti galvoti

comprehendō prehendī prehēnsum prehendere sugriebti suimti sučiupti

congregō āvī ātum āre surinkti suburti

corpus oris n kūnas

digitus ī m pirštas

doctrīna ae f mokymas mokslas

dominus ī m viešpats ponas dūcō dūxī ductum dū-

cere vesti faciō fēcī factum facere daryti

hīc čia inveniō vēnī ventum venīre užeiti rasti lūceō lūxī lūcere šviesti spindėti

lucerna ae f žiburys žibin-tas

lūx lūcis f šviesa

mundus ī m pasaulis

mittō mīsī missum mit-

tere siųsti čia kišti

nēmō inis m f niekas (kal-

bant apie žmogų)

nihil n niekas nisi jei ne oculus ī akis

omnis e visas omnia

ovis is f avis

pānis is m duona

pāstor ōris m piemuo paucus a um negausus ma-

žas paucī nedaugelis keletas

porta ae f vartai durys

prō su abl dėl už vietoj proptereā dėl to

prīncipium ī n pradžia quālis e koks quia kadangi nes

respondeō spondī spon-sum spondēre atsakyti

servus ī m vergas

sine su abl be

super su acc virš viršuj

tenebrae ārum f tamsa

trāns su acc anagravepus už

vēritās ātis f tiesa vērus a um tikras

vīta ae f gyvenimas

vītis is f vynšakė vynmedis

18

XVII Schola septima decima

eō iī itum īre eiti

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

ī-re bdquoeitildquo 1 2 3

e-ō einu ī-s

ī-t

ī-mus einame

ī-tis e-u-nt

ī-ba-m ėjau

ī-bā-s ī-ba-t

ī-bā-mus ėjome

ī-bā-tis ī-ba-nt

ī-b-ō eisiu

ī-b-i-s ī-b-i-t

ī-b-i-mus eisime

ī-b-i-tis ī-b-u-nt

Imperātīvus

ī eik

ī-te eikite

Dominus et servus iter faciunt

Dominus Rūfus servō Syrō dīcit bdquoCrās Rōmam ībimus Parā ad itineremldquo Māne dominus

et servus Rōmam iter faciunt Paulō post Rūfī raeda ante ūnam magnam villam est Syrus

laetus est nam hodiē in villā nōn labōrat sed Rōmam īt Diū Rūfus et Syrus per multa

Campāniae oppida eunt Extrā mūrōs oppidōrum virī tumulōs magnificōs vident Via Appia

plēna est virōrum raedārumque bdquoQuam pulchrum est Rōmam īreldquo ndash Syrus gaudet Post

Rūfum dominum suum rogat bdquoCūr Rōmam īs domineldquo Rūfus Syrō respondet bdquoRōmam

eō quod ibi varia negōtia mihi suntldquo Syrus dominī dīcit bdquoEgo prīmum Rōmam eōldquo

Dominus respondet bdquoSī mihi vērus ēris iterum ūnā Rōmam ībimusldquo Posteā Syrus in viā

multōs servōs videt aliī equōs agitant aliī magnam frūmentī cōpiam portant Syrus servōs

salūtat bdquoSalvēte amīcī Nōs Rōmam īmus Et vōs quō ītisldquo Servī autem nōn respondent

nam dēfessī sunt (pagal Hartmut Schulz)

Sententiae Sī vir es ī (Ovidius) Ībimus illāc (Ovidius) Flūmina iam lactis iam flūmina

nectaris ībant (Ovidius) Īte missa est Deō grātiās

Vocābula

Appius a um Atildepijaus

Appius ī m Atildepijus centildezo-

rius nutiesęs kelią Via Appia agitō āvī ātum āre varyti alius alia aliud kitas autem tačiau

Campānia ae f Kampatildenija sritis tarp Latildecijaus ir Lukatildeni-jos ausogravenų ir ograveskų kraštas

cōpia ae f gausybė ištek-lius atsarga

crās rytoj dēfessus a um nuvargęs diū ilgai

dominus ī m viešpats šei-mininkas ponas

extrā su acc už anagravepus

flumen inis n upė gaudeō gavīsus sum gau-

dēre džiaugtis (verbum dep)

hodiē šiandien ibi ten illāc anoje pusėje ten

iter itineris n kelias iter

facere keliauti

flūmen inis n upė iterum vėl dar kartą labōrō āvī ātum āre dirbti stengtis kentėti

lac lactis n pienas laetus a um linksmas magnificus a um puikus prašmatnus prabangus

māne rytą

mūrus ī m mūras siena

missa ae f m šios nam nes

nectar aris n gr nektatilderas

negōtium ī n užsiėmimas darbas veikla reikalas

oppidum ī n miestas parō āvī ātum āre ruošti paulō post netrukus plēnus a um pilnas

portō āvī ātum āre nešti gabenti

post vėliau posteā po to paskui vėliau

prīmum pirmąkart pulcher chra chrum gra-žus

quia kadangi nes quō kur

raeda ae f kelt karietagrave ve-žimas keturiais ratais

Rūfus ī m Rugravefas vardas respondeō spondī spon-sum spondēre atsakyti salūtō āvī ātum āre svei-kinti

servus ī m vergas

sī jei

super su acc virš viršuj

Syrus ī m

tumulus ī m kalva kapas ūnā kartu drauge varius a um įvairus vērus a um ištikimas

via ae f kelias gatvė

videō vīdī vīsum vidēre matyti

villa ae f sodyba ūkis dvaras

19

XVIII Schola duodēvīcēsima

edō ēdī ēsum ēsse (edere) valgyti

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

es-se ed-e-re 1 2 3

ēd-ō valgau ēs

ēs-t

ed-i-mus valgome

ēs-tis ed-u-nt

ed-ēba-m valgiau

ed-ēbā-s ed-ēba-t

ed-ēba-mus valgėme

ed-ēba-tis ed-ēba-nt

ed-a-m valgysiu

ed-ē-s ed-e-t

ed-ē-mus valgysime

ed-ē-tis ed-u-nt

Imperātīvus

ēs valgyk

ēs-te valgykite

Cēna Rōmāna Herī pater meus amīcōs suōs ad cēnam vocāvit Nōnā hōrā adveniunt convīvae duo senātōrēs Rōmānī et ipse consul Rōmānus Convīvae dominum patrem meum salūtant Tum in trīclīniō vēnērunt et in lectīs accubuērunt Puerīs tamen in trīclīniō nūllus locus est Sed pater mē aliquid ex poētīs Rōmānīs dēclāmāre vult Quā dē causā in ātriō exspectāvī Imprīmīs pater meus vīnum deīs deābusque dēfūsit Rōmānī ēdēbant ut Horātius scrīpsit bdquoAb ōvō ūsque ad mālaldquo id est imprīmīs ōva post cēnam ndash māla Servī dominō et convīvīs multa fercula inferēbant ut piscēs cāpōnēs lactūcam brassicam pānem etc Ūnus ē servīs mihi fīliō dominī uvās pulchrās dat bdquoĒs puerldquo Edēbam et gaudēbam Posteā pater servō ūnō mē invitāre iussit In trīclīniō patrem et convīvās vīdī Convīvās salūtō prope iānuam stō et patris iussa exspectō Ille inquit bdquoEn dēclāmātor noster Recitā nōbīs aliquid mī Lūcī Magister tuus dīcit tē dēclāmāre posseldquo Carmen Catullī dē passere recitō Ūnus ē convīvīs inquit bdquoBene dēclāmat Cornēlī fīlium tuum poētam in futūrō esse putōldquo

Vocābula

accumbō accubuī accu-bitum accumbere atsigulti

adveniō vēnī ventum venīre atvykti aliquis aliqua aliquid kas nors kažkas kas

ātrium ī n atildetrijus sveta nė autem tačiau

brassica ae f kopūstas

cāpo ōnis m kaplūnas (mė-

sinis gaidys)

carmen inis n giesmė

Catullus ī m Katugravelas poegravetas

causa ae f priežastis

cēna ae f pietūs

cibus ī m maistas

clāmō āvī ātum āre šau-kti

convīva ae m f svečias

consul ulis m konsulas

dēclāmātor ōris m iškal-bos mokytojas kalbėtojas

dēclāmō āvī ātum āre deklamuoti

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dominus ī m viešpats šei- mininkas ponas

en štai šit dēfundo dēfūdī dēfū-sum dēfundere nulieti exspectō āvī ātum āre laukti

ferculum ī n padėklas pa-tiekalas valgis

futūrum ī n ateitis gaudeō gavīsus sum gaudēre džiaugtis

hōra ae f valanda

iānua ae f durys imprīmīs pirmiausia inferrō intulī illātum inferre įnešti atnešti inquit sako tarė invītō āvī ātum āre kviesti

iussum ī n įsakymas

lactūca ae f salota

lectus ī m lova gultai

mālum ī n obuolys nam nes nōnus a um devintas nūllus a um joks nė vienas

ōvum ī n kiaušinis

pānis is m duona

passer eris m žvirblis

piscis is m žuvis

possum potuī ndash posse galėti

posteā po to paskiau

prope su acc arti prie putō avī ātum āre ma-nyti

recitō āvī ātum āre skai-tyti balsugrave (garsiai)

respondeō spondī spōn-sum spondēre atsakyti salūtō āvī ātum āre svei-kinti

scrībō scrīpsī scrīptum scrībere rašyti sed bet

senātor ōris m senatildetorius sī jei stō stetī statum stāre stovėti

trīclīnium ī n valgomasis

ūsque ad iki pat

ūva ae f vynuogė veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

vīnum ī n vynas vocō āvī ātum āre kviesti volō voluī ndash velle norėti

20

XIX Schola ūndēvīcēsima

ferō tulī latum ferre ndash nešti (M ltono tekstegrave ndash iškęsti ištverti)

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

fer-re bdquoneštildquo 1 2 3

fer-ō nešu

fer-s fer-t

fer-i-mus nešame

fer-tis fer-u-nt

fer-ēba-m nešiau

fer-ēbā-s fer-ēba-t

fer-ēbā-mus nešėme

fer-ēbā-tis fer-ēba-nt

fer-a-m būsiu

fer-ē-s fer-e-t

fer-ē-mus būsime

fer-ē-tis fer-e-nt

Imperātīvus

fer nešk

fer-te neškite

Sententiae Ego sum vītis vōs palmitēs quī manet in mē et ego in eō hic

fert frūctum multum quia sine mē nihil potestis facere (Vulgāta) Bene ferre

magnam Disce fortūnam (Horātius) Quī fert malīs auxilium post tempus

dolet (Phaedrus) Quasi mūrēs semper edimus aliēnum cibum (Plautus)

Lūcem in tenebrās ferimus Fert fert fert (Itatildelijos Savogravejos karatildelių dinatildestijos

šūkis)

loz Nota bene Savojagrave ndash istograverinė sritis Prancūz jos ir Itatildelijos pasienyje

1 Išverskite Džograveno M ltono teksto Prō populō Anglicānō dēfēnsiō ištrauką

Pater et rēx dīvertissima sunt Pater nōs genuit at nōn rēx nōs sed nōs rēgem creāvimus Patrem natūra dedit populō rēgem ipse populus dedit sibi nōn ergō propter rēgem populus sed propter populum rēx est ferimus patrem mōrōsum etiam dūrum ferimus et rēgem sed nē patrem quidem ferimus tyrannum

2 Atsakykite į klausimus

1 Quid dīcit auctor dē patre et rēge 2 Quid dedit patrem populō 3 Quem populus sibi dedit 4 Quid dīcit auctor dē patre et rēge mōrōsō et dūrō

Sententia Nōn rēx est lēx sed lēx est rēx

Vocābula

aliēnus a um svetimas Anglicānus a um Aacutenglijos at tačiau betgi

auxilium ī n pagalba para-ma

cibus ī m maistas creō āvī ātum āre rinkti

dēfēnsiō ōnis f gynimas ginamoji kalba apologravegija

discō didicī ndash discere mokytis

dīvertissimus a um skir-tingiausias iš dīvertō dī-vertī dīversum dīvertere pasukti į šalį atsiskirti skirtis

doleō doluī dolitūrus dolēre skaudėti kentėti dō dedī datum dare duo-

ti

dūrus a um kietas šiurk-

štus griežtas

ergō taigi vadinasi etiam taip pat net ir faciō fēcī factum facere daryti

frūctus ūs m (IV) vaisius

fortūna ae f laimė dalia lemtis

gignō genuī genitum

gignere gimdyti

lēx lēgis f įstatymas

lūx lūcis f šviesa malus a um blogas maneō mānsī mansum manēre pa(si)likti išlikti mōrōsus a um užsispyręs įnoringas priekabus

mūs mūris m pelė

natūra ae f gamta nihil niekas

palmes palmitis m atžala (vynmedžio) šakelė

populus ī m tauta žmonės possum potuī ndash posse galėti pajėgti potestis jūs galite

post su acc po vėliau

propter su acc dėl

quasi kaip quia kadangi nes quidem juk būtent nē quidem netgi ne sed bet semper visada

sine su abl be

tempus oris n laikas

tenebrae ārum f tamsa

tyrannus ī m tiratildenas

vītis is f vynšakė vynuo-gienojas vynmedis

21

XX Schola vīcēsima Perfectum

sum fuī ndash esse būti

eō iī (īvī) itum īre eiti

edō ēdī ēsum ēsse (edere) valgyti

ferō tulī latum ferre nešti

fuī fuistī fuit

fuimus fuistis fuērunt

iī (īvī) iistī (īvistī) iit (īvit etc)

iimus iistis iērunt

ēdī ēdistī ēdit

ēdimus ēdistis ēdērunt

tulī tulistī tulit

tulimus tulistis tulērunt

Sententiae Sum quod eris fuī quod es Fuit Īlium (Vergilius) Nōs quōque quae ferimus

tulimus patientior ante Et mala sunt longō multiplicāta diē (Ovidius) Vērē languorēs

nostrōs ipse tulit et dolorēs nostrōs ipse portāvit (Vulgāta) Tulērunt Dominum meum et

nesciō ubi posuērunt eum sī tū sustulistī eum dīcitō mihi (Respōnsōrium) In domum

Dominī ībimus (Vulgāta) Domine ad quem ībimus (Vulgāta) Ipse enim Pater amat vōs

quia mē amāstis et crēdidistis quia ego ā Deō exīvī Exīvī ā patre et vēnī in mundum

iterum relinquō mundum et vādō ad Patrem (Vulgāta) Crēdō Quī ēdistis multō fēcistis

sapientius Quī nōn ēdistis saturī fīte [imper pl] fābulīs (Plautus)

Tarptautiniai žodžiai agituacuteoti ndash veikti skleisti pol tines ir visuomeninegraves id jas

argumentildetas ndash įrodomąją tegravezę (teiginį) pagrindžiantis teiginys crēdō bdquotikiuldquo ndash tikėjimo

tiesų išdėstymas žmogaus pažiūrų visumagrave deklamuacuteoti ndash raacuteiškiai meniškai sakyti atmin-

tina kokį nors kūrinį fortūnagrave ndash sėkmė likimas laimingas atildetvejis kregraveditas ndash prekių ar

pinigų skolinimas už palūkanas pasitikėjimo patildegrindu multiplikatildecija ndash dokumentildetų

piešinių brėžinių tegraveksto daacuteuginimas natūragrave ndash gamta žmogaus prigimt s dailėjegrave tikrovės

daiktai pagal kuriuos da lininkas piešia pacientildetas ndash gydytojo gydomas ligonis portatildelas ndash

puošnus įėjimas į pastatą internegravetinė sveta nė teikianti tam tikrą informatildeciją

responsograverijus ndash bažnytinio giedojimo būdas sol stas (kunigas) ir chograveras gieda pakaitom s

bažnytinės mugravezikos žaacutenras te pas ndash vyksmo greitis spartagrave tiratildenas ndash valdovas smurtugrave

užgrobęs valdžią vilagrave ndash ištaigus užmiesčio namas gyvenamasis namas vasarnamis

Vocābula

amō āvī ātum āre mylėti

ante su acc prieš crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti manyti

diēs eī m (V) diena diē abl sg dīcō dīxī dictum dīcere sakyti dīcitō imper fut act 2 sg

dolor ōris m skausmas sielvartas

domus ūs f (IV) namas enim mat juk nes exeō exīvī exītum exīre išeiti išvykti

fābula ae f pasakojimas pasaka pasakėčia dratildemos kūrinys pjegravesė

fiō factus sum fierī dary-

tis tapti fīte tapkite

Īlium ī n Iliogravenas = Trojagrave iterum vėl antrąkart iš naujo

labōrō āvī ātum āre dirbti stengtis kentėti

languor ōris m nusilpimas nuovargis silpnumas

malum ī n blogis blogybė multiplicō āvī ātum āre dauginti didinti gausinti

multō daug multō sa-pientius išmintingiau

mundus ī m pasaulis nesciō scīvī scītum scīre nežinoti

patiēns entis kantrus iš-tvermingas patientior iš-tvermingesnis (aukštesnysis l)

ponō posuī positum po-nere dėti quia kadangi nes quōque taip pat ir relinquō relīquī relic-tum relinquere palikti

respōnsōrium ī n respon-sograverijus

sapientius protingiau satur a um sotus sī jei sufferō sustulī ndash suffer-

re laikyti apačiojegrave čia paimti

ubi kur vādō vādere eiti žengti veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti vērē tikrai teisingai iš ti-krųjų

22

XXI Schola vīcēsima prīma

Trečiosios linksniuotės priebalsinio tipo kamienai ir priesagos

Masculīnum -ō -or -os -er -ex -es

nom sg gen sg pavyzdžiai

-or

-ōs

-er

-ex

-es

-in-is

-ōr-is

-ōr-is

-er-is

-ic-is

-ig-is

-g-is

-it-is

-et-is

-d-is

hōmō homin-is žmogus

leō leōn-is liūtas

victor victōr-is nugalėtojas

flōs flōr-is gėlė žiedas

agger agger-is pyacutelimas sankasa

vertex vertic-is verpẽtas viršugalvis

rēmex rēmig-is irklas

rēx rēg-is karalius

mīles mīlit-is karys kareivis

paries pariet-is siena

pēs ped-is koja

Fēminīnum -tās -(t)us -aus -dō -gō -iō

nom sg gen sg pavyzdžiai

-tās

-(t)ūs

-aus

-dō

-gō

-iō

-tāt-is

-tūt-is

-ūt-is

-ūd-is

-aud-is

-din-is

-gin-is

-iōn-is

sānitās sānitāt-is (kūno) sveikata

virtūs virtūt-is vyriškumas dorybė

salūs salūt-is (kūno ir sielos) sveikata gerovė

palūs palūd-is pelkė

laus laud-is pagyrimas garbė

magnitūdō magnitūdin-is didumas

orīgō orīgin-is kilmė

lēctiō lēctiōn-is skaitymas paskaita

Neutrum -men -ur -us -ma

nom sg gen sg pavyzdžiai

-men

-ur

-us

-ma

-min-is

-ur-is

-or-is

-or-is

-er-is

-mat-is

nōmen nōmin-is vardas

fulgur fulgur-is žaibas

ebor ebor-is dramblio kaulas

tempus tempor-is laikas

opus oper-is kūrinys

poēma poēmat-is poemagrave

Kiti atvejai dux duc-is m vadas lēx lēg-is f įstatymas consul consul-is m kogravensulas

ōrātor ōrātōr-is m oratildetorius flūmen flūmin-is n upė mōs mōr-is m paprotys

įprotis būdas genus gener-is n giminė r šis pulvis pulver-is m dulkės milteliai lac

lact-is n pienas

23

XXII Schola vīcēsima secunda

Sententiae Mundus ūniversus exercet histriōnem (Petrōnius) Astra regunt hominēs sed

regit astra Deus Atria rēgum hominibus plēna sunt amīcīs vacua (Seneca) Prō rēge lēge

grege Nūlla potentia supra lēgēs esse debet (Cicero) Mōs prō lēge Mōrēs multōrum videt

(Horātius) [apie Odis ją] Mōribus antīquīs stat Rōma Aut Caesar aut nūllus Stat magnī

nōminis umbra (Lūcānus) Furor arma ministrat (Vergilius) Superbī hominēs in convīvīs

stultī sunt Societātis vinculum est ratiō et ōrātiō (Cicero) Habet suum venēnum blanda

ōrātio (Pūblilius) Nōsce tempus Prō salūte animae Virtūs hominem iungit Deō (Cicero)

Virtūs nōn advenit ā natūrā neque ā doctrīnā sed ā nūmine dīvīnō (Seneca) Prīma virtūs

est vitiō carēre (Quīntilliānus) Pietās fundāmentum est omnium virtūtum (Cicero) Disce

puer virtūtem ex mē vērumque labōrem Fortūnam ex aliīs (Vergilius) Quae regiō in

terrīs nostrī nōn plēna labōris (Vergilius) Multōrum annōrum opus

loz Nota bene Lukatildenas (lo Lūcānus) ndash poegravetas egravepikas (39ndash65

metais) poegravemos bdquoFarsatildelijaldquo autorius Maacuterkas Fatildebijus Kvintiliatildenas (lo Quīntilliānus) ndash

žymus I amžiaus rom oratildetorius veikalo bdquoOratoriaus ugdymasldquo autorius

Vocābula

adveniō vēnī ventum venīre atvykti

alius alia aliud kitas

anima ae f s ela

annus ī m metai

arma ōrum n gintildeklai

astrum ī n gr žvaigždė

atrium ī n atildetrijus sveta nė aut arba

blandus a um meilikau-jantis lipšnus meilus mielas

careō caruī ndash carēre su

abl stokoti neturėti

convīva ae m f svečias viešnia

debeō debuī debitum debēre privalėti būti sko-lingam

discō didicī ndash discere mokytis

dīvīnus a um dieviškas dievo dievų

doctrīna ae f mokymas mokslas išsilavinimas

exerceō excercuī exerci-tum exercēre judinti vei-kti lavinti exercere his-triōnem vaidinti

fundāmentum ī n pamatas

fortūna ae f laimė dalia lemtis furor ōris m šėlas siutas

grex gregis m banda ka -menė būrys habeō habuī habitum

habēre turėti

histriō ōnis m atildektorius ar-t stas vaidintojas

ibi ten iungō iūnxī iūnctum iungere uždėti jungą (su)-jungti (su)sieti

labor ōris m darbas vargas

lēx lēgis f įstatymas magnus a um didelis ministrō āvī ātum āre (pa)tarnauti duoti teikti

mōs mōris m paprotys įprotis būdas

multus a um daug dau-gelis

mundus ī m pasaulis neque ir ne nei

nōmen inis n vardas nūllus a um joks nė vie-nas

nūmen inis n pritarimo

ženklas sutikimas valia čia dievų valia dievybė

omnis e visas kiekvienas

opus eris n kūrinys

ōrātiō ōnis f kalba

pietās ātis f pamaldumas pagarba

plēnus a um pilnas

potentia ae f galia galybė

quasi lyg tarytum regō rēxī rēctum regere kreipti tvarkyti valdyti

ratiō ōnis f apyskaita svar-stymas protas

salūs ūtis f sveikata gerovė sī jei

societās ātis f bendrumas sąjunga bendrija draugija

stō steti statum stāre stovėti

stultus a um kvailas superbus a um išdidus

suprā su acc vietai ant virš

aukščiau laikui prieš anks-čiau

tempus oris n laikas

umbra ae f šešėlis ūniversus a um visas vacuus a um tuščias

venēnum ī n nuodai kerai burtai

vērus a um tikras videō vīdī vīsum vidēre matyti

vinculum ī n raištis ryšys

virtūs ūtis f vyriškumas dorybė

vitium ī n yacuteda trūkumas

24

XXIII Schola vīcēsima tertia

Hominēs et nōmina

Quīntus est frāter Mārcī Iūlia soror eius est Mārcus et Quīntus frātrēs Iūliae sunt Mārcī

pater et māter frāter et soror sunt Nōmen patris est Iūlius mātris Aemilia Quīntus est nōmen frātris Iūlia sorōris

Mārcō ūna soror est Iūliae duo frātrēs sunt Nōmina frātrum sunt Mārcus et Quīntus Patrī et mātrī ūna fīlia et duo fīliī sunt Mātrī Aemilia nōmen est Quod nōmen est patrī Eī nōmen est Lūcius Iūlius Balbus Virō Rōmānō tria nōmina sunt Lūcius est prae-nōmen id est nōmen prīmum Iūlius nōmen vel nōmen gentīlicium Balbus cognōmen est Fīliīs nōmina sunt Mārcus Iūlius Balbus et Quīntus Iūlius Balbus Mārcus et Quīntus praenōmina sunt fīliōrum Alia praenōmina Lātīna sunt Aulus Decimus Gāius Gnaeus Faustus Mānius Numerius Paulus Pūblius Sextus Spurius Tiberius

Titus Mulieribus Rōmānīs plērumque ūnum nōmen gentilicium erat velut Cornēlia Iūlia Lūcia Paula Octāvia Tullia Valeria

Aemiliae etiam ūnum nōmen erat Aemiliae est ūnus frāter cuī Aemilius nōmen est (praenōmen Pūblius cognōmen Paulus) Frāter Aemiliae est avunculus līberōrum Aemilius autem procul ā sorōre suā abest Itaque trīstis est Aemilia quae frātrem suum amat Mārcus et Iūlia mātrem suam trīstem in hortum exīre vident et pātrem interrogant bdquoCūr māter nostra trīstis estldquo Iūlius bdquoMāter vestra trīstis est quod Aemilius procul ab eā abest Aemilius avunculus vester est id est frāter mātris

Sententiae Nōmen est ōmen Benedictus quī venit in nōmine Dominī Nōmina sunt odiōsa (Ovidius)

Vocābula

absum afuī ndash abesse būti ne čia nebūti

alius alia aliud kitas autem tačiau

avunculus ī n avyacutenas mo-tinos brolis dėdė

benedictus a um palai-mintas

duo duae duo du

cognōmen inis n šeimos vardas pavardė

cūr kodėl exeō iī (īvī) ītum īre išeiti

frāter frātris m brolis gentīlicius a um giminės nōmen gentīlicium gimi-nės vardas

hortus ī m sodas daržas interrogō āvī ātum āre klausti

itaque taigi todėl tad

līberī ōrum m vaikai

māter mātris f motina

mulier eris f moacuteteris nam nes odiōsus a um ne(pa)ken-čiamas

ōmen inis n ženklas

pater patris m tėvas plērumque dažniausiai daugiausia

praenōmen inis n asmens vardas

procul toli

soror ōris f sesuo

trēs tria trys ūnus a um vienas trīstis e liūdnas velut kaip veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

Praenōmina Rōmāna

Aemilia ae f Em lija

Aulus ī m Aacuteulas

Cornēlia ae f Kornegravelija

Decimus ī m Dẽcimas

Gāius ī m Gatildejus

Gnaeus ī m Gn jus

Faustus ī m Faacuteustas

Iūlia ae f Jugravelija

Iūlius ī m Jugravelijus

Lūcia ae f Liugravecija

Lūcius ī m Liugravecijus

Mānius ī m Matildenijus

Numerius ī m Numegraverijus

Octāvia ae f Oktatildevija

Paula ae f Paacuteulė

Paulus ī m Paacuteulius

Pūblius ī m Pugraveblijus

Quīntus ī m Kv ntas

Sextus ī m Segravekstas

Spurius ī m Spugraverijus

Tiberius ī m Tibegraverijus

Tullia ae f Tugravelija

Valeria ae f Valegraverija

25

XXIV Schola vīcēsima quārta Verba composita

ab-sum a-fuī ndash ab-esse ad-sum ad-fuī ndash ad-esse dē-sum dē-fuī ndash dē-esse inter-sum inter-fuī ndash inter-esse praes-sum prae-fuī ndash prae-esse prō-sum prō-fuī ndash prōd-esse super-sum super-fuī ndash super-esse pos-sum potuī posse

būti ne čia būti atstu nedalyvauti būti prie pagelbėti trūkti stokoti būti tarpe dalyvauti būti priešakyje vadovauti būti už padėti paremti išlikti būti galingam galėti

Verba composita possum potuī posse

Praesēns indicātīvī āctīvī Praesēns Imperfectum Futūrum I

ab-sum ab-es

ab-est ab-sumus ab-estis ab-sunt

dē-sum dē-es

dē-est dē-sumus dē-estis dē-sunt

prō-sum prōd-es

prōd-est prō-sumus prōd-estis prō-sunt

pos-sum pot-es

pot-est pos-sumus pot-estis pos-sunt

pot-eram pot-erās

pot-erat pot-erāmus pot-erātis pot-erant

pot-erō pot-eris

pot-erit pot-erimus pot-eritis pot-erunt

Ex vītā Plīniī

Surgō ubi volō saepe prīmā lūce Amō sedēre in silentiō et meōs oculōs claudere bdquoQuid

mihi hodiē facere necesse estldquo ndash mēcum cōgitō Tum notārium vocō et iubeō eum

epistolam scrībere Hōrā quārtā et quīntā in peristȳlum prōcedō et aliam epistolam parō

Dum prandium ēdō Post prandium dormiō tum ambulō (herī nōn ambulābam) Mox

ōrātiōnem Graecam et Latīnam legō quod vōcem meam fīrmam facit Posteā in cēnā nostrā

amīcī meī intersunt Ego et uxor mea cum amīcīs paucīs saepe cēnāmus Aliud nōn possum

Numquam mihi amīcī dēerant Dum cēnam ēdimus servus librum bonum nōbīs legit Mihi

placet Aenēidem Vergiliī audīre Ego et multī amīcī meī etiam auctōrēs Latīnās recitāre

possunt Tandem in hortō ambulō cum amīcīs meīs quī sunt praeclārī et ērudītī

Nōn numquam ex hōc ōrdine errō Ante lūcem nōn poteram surgere Sī diū dormīvī equō

īre amō Amīcī quōque ex oppidīs vīcīnīs veniunt Saepe in silvam venārī intrō Etiam

audiō virōs quī in agrīs meīs labōrant

Vocābula

ambulō āvī ātum āre vaikščioti

alius alia aliud kitas

Aenēis idis m Eneidagrave

avunculus ī n avyacutenas dėdė cōgitō āvī ātum āre mą-styti galvoti

diū ilgai dormiō īvī ītum īre mie-goti

dum tada ēdō ēdī ēsum edere valgyti

eō iī ītum īre eiti

errō āvī ātum āre klysti ērudītus a um išsilavinęs fīrmus a um tvirtas stiprus

hortus ī m sodas intrō āvī ātum āre įžengti iubeō iussī iussum iubē-re liepti įsakyti

lūx lūcis f šviesa mox greit tuojau paskui

nam nes necesse est būtina privalu

notārius ī m sekretotilderius numquam niekada

ōrdō inis n eilė tvarka

paucī ōrum m nedaugelis

peristȳlum ī n gr perist lis placeō placuī placitum

placēre patikti įtikti praeclārus a um žinomas

prandium ī n pusryčiai prōcedō cessī cessum cedere išeiti pasirodyti eiti saepe dažnai sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti surgō surrēxī surrēc-tum surgere kilti keltis

tandem pagaliau ubi kai kur

uxor ōris f žmonagrave venor venātus sum ve-

nārī medžioti (verbum dep) vīcīnus a um kaimyninis volō voluī ndash velle norėti

vōx vōcis f balsas

26

XXV Schola vīcēsima quīnta Trečioji linksniuotė Ba sinis tipas

Sg Pl Sg Pl Sg Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl

turris f turris turrī turrim turrī

turrēs turrium turribus turrēs turribus

vīs f

vim vī

vīrēs vīrium vīribus vīrēs vīribus

Tiberis m Tiberis Tiberī Tiberim Tiberī

mare n maris marī mare marī

maria marium maribus maria maribus

1 Išmokite atmintinai trečiosios linksniuotės ba sinio tipo žodžius

febris is f drugys

puppis is f vairagalis

secūris is f kirvis

sitis is f toškulys

turris is f bokštas

tussis is f kosulys

vīs ndash f jėga prievarta

Albis is m Elbė upė

Neāpolis is f Neatildepolis

Tiberis is m

mare is n jūra

conclāve is n užrakinamas kambarys

animal ālis n gyvūnas

vectīgal ālis n mokestis rintildekliava

exemplar āris n pavyzdys

Sententiae Et māceriam circumdedī et circumfōdī et plantāvī vīneam Sorech [b blinė

vieta] et aedificāvī turrim in mediō eius Quantum scīmus gutta est īgnōrāmus mare Vī et

animō Contrā vim nōn valet iūs Ultrā vīrēs (Vergilius) Vim vī repellere licet Vim vīribus

exīre (Ulpiānus) Vīribus ūnitīs Vīs armāta Vīs ā tergō Vīs cōmica Vīs tragica (Aristo-

tēlēs) Vīs inertiae Vīs lēgis Vīs magica Vīs medicātrix natūrae Vīs saepe violat iūs Vīs

vim pellit Vīs vitālis Contrā vim mortis nōn est medicāmen in hortīs Sine vī et dolō

Turris eburnea Turris Babelis Terra turrium [šiuolaikinis stalo žaidimas] Tabulettae contrā

tussim prō īnfantibus Ad Tenediam secūrim Secūrī Tenediā (iš gr Τενεδία πελέκει apie

griežtą nieko nesigailintį Tenegravedo salos valdovą teisėją) Candor dat vīribus ālās

loz Nota bene Ulpiatildenas (lo Ulpiānus) ndash

Vocābula

aedificō āvī ātum āre statyti

āla ae f sparnas

animus ī m siela dvasia armātus a um ginkluotas

čia karinis

Babel is f Babilogravenas čia Batildebelis

candor ōris m skaistus bal-tumas spindėjimas dorumas

circumdō dedī datum

dare dėti aplinkui apsupti circumfodiō fōdī fossum fodere apkasti apkaupti cōmicus a um

contrā su acc prieš

dolus ī m klasta eburneus a um dramblio kaulo

ērudītus a um išsilavinęs exeō exiī exītum exīre

išeiti čia naudoti

gutta ae f lašas

hortus ī m sodas īgnōrō āvī ātum āre nežinoti

inertia ae f neveiklumas inercija

īnfāns antis m kūdikis vai-kas

iūs iūris n teisė licet licuit licēre leidžia-ma galima

lūx lūcis f šviesa

māceria ae f tvora

magicus a um magiškas

medicāmen inis n vaistas

medicātrix īcis f gydytoja

medium ī n vidurys

mors mortis f mirtis pellō pepulī pulsum

pellere stumti varyti mušti plantō āvī ātum āre so-dinti persodinti

prōcedō prōcessī prō-cessum prōcedere išeiti

pasirodyti eiti

quantus a um koks repellō repulī repulsum repellere atstumti atmušti išvaryti

sciō scīvī scītum scīre žinoti mokėti

sine su abl be

tabulleta ae f tabletė Tenedius a um Tenegravedo

tergum ī n nugara

tragicus a um

ultrā su acc anagravepus už per virš

ūnitus a um suvienytas

čia bendras valeō valuī valitum va-lēre būti sveikam gyventi turėti reikšmės galioti

violō āvī ātum āre smur-tu padaryti pažeisti

vītālis e gyvenimo gyvybi-nis

27

XXVI Schola vīcēsima sexta

Discordia frātrum

Faustulus casam intrat bdquoAcca ubi es Venī et audī dē calamitāte Rōmulus Remum necāvitldquo Acca verbīs marītī nōn crēdit bdquoQuid dīcis quid audīvīldquo Faustulus autem bdquoCrēde mihi uxor Hodiē cum amīcīs ad Palātium properāvī Etiam Rōmulus et Remus et multitūdō virōrum Palātium petīvērunt Tum Rōmulus virōs ad sē vocāvit et ubi tacuērunt ōrātiōnem habuit bdquoGaudeō quod venīre nōn dubitāvistis Hodiē sacrum facere volumus nam auxiliō deōrum Palātium mūnīvimus Vidēte mūrum Nunc tandem sine perīculō vīvere possumusldquo Virī verba Rōmulī clāmōre probavērunt Subitō autem Remus bdquoEgo tuum mūrum rīdeō mūrus enim inimīcum nōn prohibetldquo Statim mūrum trānsiluit Tum Rōmulus per īram Remum petīvit et ō Acca frātrem necāvit Faustulus tacet Acca autem lacrimas tenet et clāmat bdquoŌ Faustule frūstrā lupa puerōs in rīpā Tiberis servāvit et aluit frūstrā tū Remum cum frātre domum portāvistī frūstrā Remō parentēs fuimus Ō Rōmule cūr frātrem necāvistīldquo Tum Faustulus et Acca fīlium flevērunt

Sententiae Aut prōsunt poētae aut dēlectant Avarō omnia dēsunt sapientī nihil Nēmō in

suā causā iūdex esse potest Nōn possum (Vintildecas Mykolaacuteitis-Pugravetinas)

Vocābula

Acca ae f Akagrave

ad su acc pas prie alō aluī alitum alere maitinti penėti

audiō īvī ītum īre girdėti aut arba

auxilium ī n pagalba avārus a um godus gobšus

calamitās ātis f nelaimė

casa ae f trobelė

causa ae f byla

clāmō āvī ātum āre šau-kti

clāmor ōris m šauksmas crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti cūr kodėl dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

discordia ae f nesantaika domum į namus namo

dubitō āvī ātum āre abejoti

eō iī ītum īre eiti delectō delectāvī delec-tātum delectāre džiuginti faciō fēcī factum facere daryti

Faacuteustulus ī m Faustulas fleō flēvī flētum flēre verkti raudoti frūstrā veltui

gaudeō gavīsus sum gaudēre džiaugtis intrō āvī ātum āre įžengti

inimīcus ī m nedraugas

īra ae f pyktis

iūdex iūdicis m teisėjas

lacrima ae f ašara

marītus ī m vyras sutuok-tinis

multitūdō inis f daugybė

mūniō īvī ītum īre stip-rinti

mūrus ī m siena necō āvī ātum āre žudyti numquam niekada omnis e visas

ōrātio ōnis f kalba ōrā-tiōnem habēre sakyti kalbą

Palātium ī n Palatildecijus

parēns entis m f gimdy-

tojas -a pl parentēs tėvai

perīculum ī n pavojus petō petīvī petītum pe-tere ieškoti siekti prašyti vykti

portō āvī ātum āre nešti praeclārus a um žinomas probō āvī ātum āre (iš)bandyti pritarti

prohibeō prohibuī pro-hibitum prohibēre sulaikyti

prōperō āvī ātum āre

skubėti

quod kad rīdeō rīsī rīsum rīdēre juoktis

rīpa ae f upės krantas sacer sacra sacrum pa-švęstas šventas sapiēns entis išmintingas

sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti servō āvī ātum āre sau-goti

statim tučtuojau bematant subitō staiga tandem pagaliau ubi kai kur

uxor ōris f žmona taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti trānsileō siluī silīre per-šokti

veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti videō vīdī vīsum vidēre matyti

vocō āvī ātum āre šaukti kviesti

volō voluī ndash velle norėti vīvō vīxī victum vīvere gyventi

28

XXVII Schola vīcēsima septima

Adiectīva prōnōminālia ndash būdvardiniai įvardžiai

ūnus a um vienas sōlus a um tiktai vienas tōtus a um visas ūllus a um kažkoks alter altera alterum ki-tas antras

uter utra utrum katras neuter neutra neutrum niekatras

nūllus a um joks alius alia aliud kitas

N alter altera alterum G alterīus D alterī A alterum alteram alterum A alterō alterā alterō

N alius alia alium G alīus D aliī A alium aliam alium A aliō aliā aliō

N alterī alterae altera G alterōrum -ārum -ōrum D alterīs

A alterōs alterās altera

A alterīs

N aliī aliae alia G aliōrum aliārum aliōrum D aliīs

A aliōs aliās alia

A aliīs

Sententiae Nec sibi sed tōtī genitum sē crēdere mundō (Lūcānus) Tōtus mundus agit

histriōnem (Šekspyras) Sibi parat malum quī alterī parat Nōn sum ūnī angulō nātus patria

mea tōtus hic est mundus (Seneca) Ūnīus dēmentia dēmentēs efficit multōs Ūnus vir

nūllus vir Alter ego Vērus amīcus est quī est tamquam alter idem (Cicero) Beneacuteficus est

quī nōn suī sed alterīus causa benignē facit (Cicero) Trīstis eris sī sōlus eris (Ovidius)

Sacrum Profānum Īgnōrantia nōn est argūmentum (Spīnōsa)

loz Nota bene V ljamas Šekspỹras (angl Shakespeare 1564ndash1616 Aacutenglija) ndash vienas

žymiausių pasaulio dramatugravergų išgarsėjęs tragegravedijomis žinomiausia jų ndash bdquoHaacutemletasldquo

Barugravechas Spinozagrave (lo Benedictus de Spīnōsa 1632ndash1677) ndash žymus olaacutendų filosogravefas

Tarptautiniai žodžiai augziliatilderas ndash vyskupo padėjėjas efegravektas ndash kurios nors veiklos

padarinys as ndash labai išsilavinęs didžiai išprusęs žmogus notatilderas ndash valstybės įga-

liotas pareigūnas atliekantis notatilderinius veiksmugraves tvarkantis ir tvirtinantis dokumentugraves ir jų

tikrumą tablegravetė ndash apvaliotildes ar ovaliotildes fogravermos supresuacuteota vaistų dogravezė praryjama -

tugrave totalitar zmas ndash tokia saacutentvarka kai valstybė kontroliuacuteoja visas gyvenimo sritis

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti agit histriō-nem vaidina

angulus ī n kampas kertė

argūmentum ī n argu-mentildetas įrodymas

beneficus a um gerada-riškas labdaringas palankus maloningas

benignē geraširdiškai pa-lankiai mielai maloniai

causa ae f priežastis byla dalykas reikalas

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēmēns entis beprotis pa-mišęs

dēmentia ae f beprotystė

pamišimas

efficiō effēcī effectum efficere padaryti faciō fēcī factum facere daryti vykdyti atlikti

histriō ōnis m atildektorius

gignō genuī genitum gignere gimdyti būti prie-žastimi genitus a um gi-męs

īgnōrantia ae f nežinoji-mas

malum ī n blogis multus a um daug dau-gelis

mundus ī m pasaulis nātus a um gimęs parō āvī ātum āre ruošti

patria ae f tėvynė profānus a um nepašvę-stas nešvarus bedieviškas nuodėmingas

sacer sacra sacrum pa-švęstas šventas

servō āvī ātum āre saugoti

sine su abl be taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti tamquam taip kaip tarsi lyg

teneō tenuī tentum te-nēre laikyti turėti trīstis e liūdnas vērus a um tikras

29

XXXVIII Schola duodētrīcēsima Trečioji linksniuotė Mišrusis tipas

Sg Pl Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

ars f artis artī artem arte

ars

artēs artium artibus artēs artibus artēs

clades f cladis cladī cladem clade

cladis

cladēs cladium cladibus cladēs cladibus cladēs

mōns m montis montī montem monte

mōns

montēs montium montibus montēs montibus montēs

nox f noctis noctī noctem nocte nox

noctēs noctium noctibus noctēs noctibus noctēs

Mīlitēs Rōmānī ndash vīs imperiī Rōmānī

Rōma magna urbs est Magnus numerus cīvium Rōmānōrum semper in armīs erant

Magnus etiam est numerus mīlitum Rōmānōrum Mīlitēs Rōmāni aut peditēs erant aut

equitēs Rōmānī magnam classem habēbant Multī mīlitēs in classe mīlitābant Rōmānīs nōn

sōlum nāvēs longae sed etiam nāvēs onerāriae erant Nāvis longa cum turrī hostēs Rōmānōs

terrēbant In puppī nāvis gubernātor sedēbat et nāvem gubernābat Cōpiae Rōmānae saepe

terrā marīque hostēs superābant Rōmānī in multīs pugnīs Pūnōs superābant post Graecōs

deinde Gallōs et Dācōs Caesare duce Rōmānī Aegyptum occupāvit Etiam multās regiōnēs

Asiae Minōris occupāvit Imperium Rōmānum multās prōvinciās habet Siciliam

Prōvinciam sive Galliam Narbōnēnsem Galliam Pannoniam Dāciam Thrāciam Britan-

niam Aegyptum Illyriam Macedoniam Syriam Iūdaeam Āfricam Hispaniam Armeniam

et ceterās Clādēs Rōmānōrum rārae fuērunt

Komentaras Prōvincia arba Gallia Narbōnēnsis ndash iki Cegravezario užkariavimų rom nams

priklausiusi Gatildelijos dalis tentilde buvo Narbogravenos miestas (lie Narbonagrave lo Narbōna)

Vocābula

Armenia ae f A Asia Minor Mažoji Azija

auxilium ī n pagaacutelba arma ōrum n gintildeklai

aut arba

Caesar aris m Cegravezaris

calamitas ātis f nelaimė ceterus a um kitas

cīvis is m f pilietis -ė

clādēs is f pralaimėjimas

classis is f laivynas moki-nių klasė

cōpiae ārum f karinės pa-jėgos

Dācia ae f Datildekija deinde iš ten po to

dux ducis m vadas

eques itis m raitelis faciō fēcī factum facere daryti

gubernātor ōris m vairi-ninkas

gubernō āvī ātum āre vairuoti

hostis is m f priešas

Illyria ae f

imperium ī n impegraverija

Iūdaea ae f

longus a um ilgas

Macedonia ae f Makedo-nija

mare is n jūra terra ma-rīque sausumojegrave ir j roje

mīles itis m karys kareivis militō āvī ātum āre eiti karinę tarnybą kareiviauti

multus a um daug dau-gelis

Narbōnēnsis e Narbogravenos

nāvis is f laivas nāvis lon-ga karo laivas nāvis onerā-

ria prekybinis laivas

numerus ī m skaičius nōn sōlum sed etiam ne tik bet ir

occupō āvī ātum āre už- imti

onerārius a um krovinių krovininis

Pannonia ae f Panogravenija

pedes itis m pėstininkas portō āvī ātum āre nešti

post su acc po vėliau

prōvincia ae f prov ncija

pugna ae f kova mūšis

Pūnī ōrum m pugravenai t y kartaginiẽčiai

puppis is f vairatildegalis rārus a um retas

saepe dažnai sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti superō āvī ātum āre vir-šyti nugalėti

urbs urbis f miestas

Thrācia ae f Tratildekija terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

turris is f bokštas veniō vēnī ventum ve-nīre atvykti

30

XXIX Schola ūndētrīcēsima

Sententiae Hērēdem facit Deus nōn homō (Coke) Neque mel neque apēs Neque

opīnione sed natūrā cōnstitūtum est iūs (Cicero) Occāsiō facit fūrem Canēs socium in

culīna nūllum amant Ex pēde Herculem Mollis illa ēducātiō quam indulgentiam vocāmus

nervōs omnēs et mentis et corporis frangit (Quīntilliānus) Doctī ratiōnem artis intelligunt

indoctī voluptātem (Quīntilliānus) Sāl Atticus Ut lupus ovem amat Quī mē amat amat et

canem meum Pāx vōbīscum Nihil sub sōle novī Nōn eacuteadem est aetās nōn mēns

(Horātius) Quī male agit ōdit lūcem Pugna suum fīnem cum iacet hostis habet (Ovidius)

Rūs in urbe (Mārtiālis) Ōtium sine litterīs mors est et hominis vīvī sepultūra (Seneca)

Pallida mors aequō pulsat pede pauperum tabernās Rēgumque turrēs (Horātius) Post

mortem nūlla voluptās Post tenebrās lūx Nē mīrum quod dīvīna natūra dedit agrōs ars

hūmāna aedificāvit urbēs (Varrō) Quālis vītā fīnis ita Sub fīne Sub Iove frīgidō

loz Nota bene Egravedvardas Kogravekas (angl Coke 1552ndash1634 metais) ndash aacutenglų pol tikas ir

garsiausias savo meto teacuteisininkas savo veikalais sukūręs bendrosios arba anglosatildeksų teisės

pagrindus Maacuterkas Terentildecijus Varogravenas (lo Varrō 116ndash27 metais prieš Kristų) ndash

rom nų rašytojas mokslininkas 25 knygų veikalo bdquoLotynų kalbaldquo autorius

Vocābula

aedifico 1 statyti aequus a um lygus

aetās ātis f amžius

ager agrī m dirva laukas agō ēgī āctum agere veikti

Atticus a um Atildetikos

apis is f bitė

ars artis f menas

canis is m f šuo kalė

corpus oris n kūnas cōnstituō cōnstituī cōn-stitūtum cōnstituere nu-spręsti nustatyti

dīvīnus a um dieviškas dō dedī datum dare duoti

doctus a um mokytas

ēducātiō ōnis f auklėjimas švietimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīnis is m galas riba frangō frēgī frāctum

frangere laužti frīgidus a um šaltas Herculēs is m Heratildeklis

hērēs ēdis m f paveldėtojas habeō uī itum ēre turėti

hostis is m f priešas

hūmānus a um žmonių iaceō iacuī ndash iacēre gulėti

indulgentia ae f atlai-dumas

indoctus a um nemokytas intellego lēxī lectum legere pastebėti pažinti su-prasti

ita taip tokiu būdu

Iuppiter Iovis m

iūs iūris n teisė

litterae ārum f literatūragrave mokslas

lūx lūcis f šviesa male blogai

mel mellis n medus

mēns mentis f protas mintis siela

mīrus a um nuostabus mollis e minkštas silpnas

mors mortis f mirtis

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

neque ir ne neque neque nei nei occāsiō ōnis f proga dingstis

ōdī ndash ndash ōdisse neapkęsti omnis e visas kiekvienas

ōtium ī n poilsis laisvalaikis

opīniō ōnis f nuomonė

pažiūra požiūris

ovis is f avis pallidus a um išblyškęs

pauper eris m vargšas

pāx pācis f taika pellō pepulī pulsum pellere stumti varyti mušti

pēs pedis m koja

pugna ae f kova mūšis quālis e koks quod nes

ratiō ōnis f protas veikimo būdas

rūs rūris n kaimas laukai

sāl salis n druska

sōl sōlis m saulė

sepultūra ae f laidotuvės

sine su abl be

socius ī m draugas sąjungi-ninkas bendrininkas

sub su acc ir abl po

taberna ae f trobelė lūšna

tenebrae ārum f tamsa

urbs is f miestas vocō āvī ātum āre šaukti vadinti

voluptās ātis f malonumas džiaugsmas

vīvus a um gyvas

31

XXX Schola trīcēsima Adiectīvum

Trečiosios linksniuotės būdvardžiai

Jau esame susipažinę su pirmosios ir antrosios linksniuotės būdvardžiais

altus a um aukštas gilus angustus a um siauras bonus a um geras ceterus a um kitas laetus a um linksmas lātus a um platus magnus a um didelis malus a um blogas

parvus a um mažas plēnus a um pilnas vīvus a um gyvas

mortuus a um miręs vacuus a um tuščias

āter ātra ātrum tamsus juodas dexter tra trum dešinysis līber era erum laisvas miser era erum varganas nelaimingas niger gra grum juodas pulcher chra chrum gražus ruber bra brum raudonas sinister tra trum kairysis

ferreus a um geležinis idōneus a um įdomus līgneus a um medinis

varius a um įvairus

Pirmosios ir antrosios linksniuotės būdvardžiai yra linksniuojami kaip atitinkamų

linksniuočių giminių daiktavardžiai ndash jų galūnės sutampa

Trečiosios linksniuotės būdvardžiai būna trijų dviejų arba vienos galūnės Tai reiškia kad

jie vardininko linksnyje (nom sg) gali turėti tris ir atitinkamai dvi arba tik vieną formą

Trijų galūnių būdvardžiai

ācer m ācris f ācre n aštrus žodynuose užrašomas ācer ācris ācre aštrus

celeber m celebris f celebre n garsus žodynuose užrašomas celeber bris bre garsus

celer m celeris f celere n greitas žodynuose užrašomas celer eris ere greitas

salūber m salūbris f salūbre n sveikas žodynuose užrašomas salūber bris bre sveikas

Dviejų galūnių būdvardžiai

fortis m f forte n narsus žodynuose užrašomas fortis e narsus

gravis m gravis f grave n sunkus žodynuose užrašomas gravis e sunkus

Vienos galūnės būdvardis

fēlīx m f n laimingas gen sg fēlīcis žodynuose užrašomas fēlīx īcis laimingas

ingēns m f n didžiulis gen sg ingentis žodynuose užrašomas ingēns entis didžiulis

pār m f n lygus vienodas gen sg pāris žodynuose užrašomas pār pāris lygus vienodas

sapiēns m f n išmintingas gen sg sapientis žodynuose užrašomas sapiēns entis išmintingas

Trečiosios linksniuotės būdvardžių linksniavimas

Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl

ācer ācris ācre ācris ācrī ācrem ācre ācrī

ācrēs ācria ācrium ācribus ācrēs ācria ācribus

fortis forte fortis fortī fortem forte fortī

fortēs fortia fortium fortibus fortēs fortia fortibus

pār pāris pārī pārem pār pārī

pārēs pāria

pārium

pāribus pārēs pāria

pāribus

32

XXXI Schola trīcēsima prīma Dēclīnātiō quārta ndash ketvirtoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

frūctus f vaisius frūctūs frūctuī frūctum frūctū

frūctus

frūctūs frūctuum frūctibus frūctūs frūctibus frūctūs

cornū f ragas cornūs cornū cornū cornū

cornū

cornua cornuum cornibus cornua cornibus cornua

lacus m lacūs lacuī lacum lacū

lacus

lacūs lacuum lacubus lacūs lacubus lacūs

1 Išverskite Vergilijaus teksto ištrauką

Hīc sēcūra quiēs et nescia fallere vīta

Divēs opum variārum hīc lātīs ōtia fundīs

Spēluncae vīvīque lacūs hīc frīgida Tempe

Mūgitusque boum mollēsque sub arbore somnī (Vergilius)

Sententiae Multae manūs onus levius faciunt Habet etiam in manū gladium et secūrim sē

autem dē bellō et ā latrōnibus nōn līberat (Vulgāta) Neque semper arcum Tendit Apollo

(Horātius) Nōn est meum contrā auctōritātem senātūs dīcere (Cicero) Prīmus sapientiae

gradus est falsa intelligere Status quō Status in quō Statū quō In statū quō Status quō

ante bellum Sexū fēmina ingeniō vir (Mar jos Teregravezės antkapio epitatildefija Aacuteustrija) Venī

Creātor Spīritus Venī Sancte Spīritus Spīritus prōmptus caro autem infīrma (Vulgāta)

Senātus populusque Rōmānus Alterā manū fert lapidem alterā pānem ostentat (Plautus)

Tarptautiniai žodžiai f nišas ndash greičio varžybų baigmė gubernatildetorius ndash gubernijos

valdytojas humatildeniškas ndash žmoniškas klatildesė ndash pastov mokinių grupė kulinatilderija ndash valgių

gaminimo būdas okupuacuteoti ndash užimti o ndash viešoji nuomonė regiogravenas ndash kraštas

Vocābula

arbor oris f medis

arcus ūs m lankas aacuterka

auctōritās ātis f galia val-džia įtaka autoritegravetas

bellum ī n karas

bōs bovis m f jautis karvė

caro carnis f mėsa kūnas clamō āvī ātum āre šaukti

creātor ōris m kūrėjas dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dīves itis turtingas

domus ūs f namas faciō fēcī factum facere daryti

gradus ūs m žingsnis

gladius ī m kardas fallō fefellī falsum falle-re apgauti sukčiauti klastoti falsus a um apgaulingas melagingas

frīgidus a um šaltas

fundus ī m žemės valda dvaras

ingenium ī n gabumai būdas

infīrmus a um nestiprus intellegō lēxī lēctum le-gere suprasti latrō ōnis m plėšikas samdinys

lacus ūs m ežeras

lapis idis m akmuo lātus a um platus levis e lengvas leve lengvai

līberō āvī ātum āre iš-laisvinti išvaduoti

manus ūs f ranka mollis e minkštas malonus

mūgitus ūs m baubimas maurojimas

necō āvī ātum āre žudyti neque ir ne nescius a um nežinantis nežinomas

onus eris n našta

opēs opum n turtas turtai

ostentō āvī ātum āre iš-

tiesti atkišti rodyti

ōtium ī n poilsis laisvalaikis

pānis is m duona

populus ī m tauta prōmptus a um drąsus

quiēs ētis f poilsis ramybė sanctus a um šventas

secūris is f kirvis sēcūrus a um be rūpesčių ramus

senātus ūs m senatildetas

sexus ūs m lytis

spēlunca ae f gr urvas ola

somnus ī m miegas

spīritus ūs f dvelkimas pūtimas dvasia siela

status ūs m stovėjimas padėtis

Tempē n tendō tetendī tentum tendere tempti varius a um įvairus veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

Sg Pl Nom bōs bovēs Gen bovis boum Dat bovī būbus bōbus Acc bovem bovēs Abl bove būbus bōbus

33

XXXII Schola trīcēsima secunda

Domus Rōmāna

Domūs Rōmānae habēbant multa cubicula ātria ālās cubicula culīnam exedram peristȳlium tabernās tabulīnum trīclīnium et vestibulum Ātrium propter iānuam et vestibulum iacet et umbilīcus domī est Ātrium compluvium et impluvium habet Speciōsae pictūrae parietēs ātriī deacutecorant Cubicula parva conclāvia dormītōria sunt Culīna parva et sublūstris est Hīc fornāx est et ancillae labōrābant Servī cibum in culīnā parābant Propter peristȳlium exedra magna est In parietibus

et solīs vidēmus variās pulchrās pictūras Peristȳ- lium est cavaedium porticibus circumdatum in quō saepe sunt etiam piscīnae statuae silānī plantae Tabernae aediculae viae oppositae sunt in quibus rēs variās vēndunt Tabulīnum cubiculum pecūniae tabulārum et imāginum est Solum tessellātum saepe est (Pagal httpslawikipediaorgwikiDomus_Rōmāna)

Tarptautiniai žodžiai impliugravevijus ndash keturka pis baseinas atildetrijuje kompliugravevijus ndash

angagrave atildetrijaus stogegrave konklavagrave ndash kardinotildelų susirinkimas uždarojegrave patalpojegrave (S ksto koplỹ-

čioje) šaũkiamas poacutepiežiui rinkti ndash vidaus kiemas apjuostas kolonadagrave op

ndash paacutertija ar grugravepė nesutinkanti su daugumotildes nuomone pogravertikas ndash atviras prieangis su ko-

logravenomis ndash keturka pis valgomasis stalas su gultais (clīnē) iš trijų stalo pusių

Vocābula

aedicula ae f kambarėlis

āla ae f sparnas

ancilla ae f tarnaitė vergė

ātrium ī n atildetrijus sveta nė

cavaedium ī n kiemas ro-mėnų namegrave kiemo aikšt

cibus ī m maistas circumdō dedī datum dare dėti aplinkui apsupti

conclāve is n užrakinamas kambarys

cubiculum ī n kambarys miegamasis

compluvium ī n kompliugrave-vijus

culīna ae f virtuvė decorō 1 puošti

domus ūs f namas

dormītōrius a um miego miegamasis cubiculum dor-

mītōrium miegamasis kam-barys

exedra ae f gr eksedragrave pa-sikalbėjimų salė

fornāx ācis f krosnis frustra veltui habeō uī itum ēre turėti

hortus ī m sodas iaceō uī ndash ēre gulėti

iānua ae f durys

imāgō inis f paveikslas

impluvium ī n impliugravevijus labōrō 1 dirbti oppositus a um esantis priešais

parō 1 ruošti

parvus a um mažas

pecūnia ae f turtas pinigai

peristȳlum ī n gr perist lis

pariēs etis m siena

pictūra ae f tapyba pa-veikslas

piscīna ae f baseinas

planta ae f augalas

propter su acc greta arti dėl už

porticus ūs m pogravertikas kolonadagrave dengta galegraverija

pulcher chra chrum gra-žus

saepe dažnai

silānus ī m fontatildenas

solum ī n žemė kambario grindys

speciōsus a um gražus

statua ae f statulagrave sublūstris e silpnai apšvies-tas

taberna ae f kraacuteutuvė smuklė

tabula ae f lenta sąskaitų knyga dokumentildetas

tabulīnum ī n archỹvas

tessellātus a um mozaacuteikos

trīclīnium ī n trikl nijus valgomasis

umbilīcus ī m bamba vi-durys

varius a um įvairus vēndō didī ditum ere parduoti

via ae f gatvė

34

XXXIII Schola trīcēsima tertia Numerālia cardinālia ndash kiekiniai skaitvardžiai

I ūnus a um vienas II duo duae duo du III trēs tria trys IV quattuor keturi V quīnque penki VI sex šeši VII septem septyni VIII octō aštuoni IX novem devyni X decem dešimt

XI ūndecim vienuolika XII duodecim dvylika XIII trēdecim trylika XIV quattuordecim keturiolika XV quindecim penkiolika XVI sēdecim šešiolika XVII septendecim septyniolika XVIII duodēvīgintī aštuoniolika XIX ūndēvīgintī devyniolika XX vīgintī dvidešimt

XXX trīgintā trisdešimt XL quadrāginta keturiasdešimt L quinquāginta penkiadešimt LX sexāginta šešiasdešimt LXX septuāginta septyniasdešimt LXXX octōginta aštuoniasdešimt XC nōnāginta devyniasdešimt C centum šimtas M mille tūkstantis MM duo milia du tūkstančiai

Dē exercitū Rōmānō

Gāius Iūlius Caesar legiōnem ultrā ōrdināvit et compositiōnem celebrem statuit In hāc

nova constitūtiōne octōginta mīlitēs centuriam ductam ab centuriōne explēvērunt Sex

centuriae ūnam cohortem explēvērunt et decem cohortēs ūnam legiōnem ductam ab lēgātō

explēvērunt Quaeque legiō circā sex milia mīlitēs habuit sed cohors prīncipālis dīvīsiō in

proeliō fuit Legiōnēs etiam speciālēs mīlitēs inclūsērunt quī nōn pugnāvērunt sed

stipendia plūra recepērunt Exemplī grātiā aquilifer sīgnum lēgātiōnis aquilam tulit

maximam honōrem habet Sīgnifer minus gravia sīgna tulit et opēs exercitūs administrāvit

Antīquīs tempōribus duōdētrīginta legiōnēs exercitum Rōmānum explēvērunt (Pagal

httpswwwwikiwandcomlaExercitus_Rōmānus)

Tarptautiniai žodžiai administruacuteoti ndash valdyti tvarkyti inkliugravezas ndash intarpas skaidriojegrave

sukiet jusioje dervojegrave (vabzdys gintaregrave) kompoz cija ndash meno kūrinio dalių išdėstymas jų

santykis su v suma konstitugravecija ndash pagrindinis valstybės įstatymas specialugraves ndash susijęs su

kuria nors specialyacutebe išskirtinis ypat ngas stipentildedija ndash pastov pinig nė pašalpagrave

Vocābula

administrō 1 patarnauti tvarkyti valdyti

aquila ae f erelis

aquilifer ī m vėliavnešỹs

cohors ortis f kohorta celeber bris bre garsus įžymus dažnas paplitęs

centuria ae f šimtinė

centuriō ōnis m šimtinin-kas centuriogravenas

compositiō ōnis f sudėji-mas sandara sudėtis

circā su acc apie maždaug

constitūtiō ōnis f sandara nustatymas nutarimas

dīvīsiō ōnis f (pa)dalijimas paskirstymas

ductus a um vedamas vadovaujamas

exemplum ī n pavyzdys exemplī grātiā pavyzdžiui

exercitus ūs m (apmokyta) kariuomenė

expleō plēvī plētum plēre pripildyti sudaryti ferō tulī lātum ferre nešti

gravis e sunkus svarbus habeō uī itum ēre turėti inclūdō clūsī clūsum clūdere uždaryti užrakinti įdėti įterpti

lēgātiō ōnis f pasiuntinys-tė pasiuntinybė legatildeto (kar-

vedžio) padėjėjo pareigybė

lēgātus ī m pasiuntinys le-giograveno vadas Cegravezario laikais

legiō ōnis f legiogravenas magnus a um (māior

ius maximus a um) di- delis

mīles itis m karys kareivis minus mažiau multī ae a (plūrēs a plūrimī ae a) daug dau-gelis

novus a um naujas ōrdinō 1 sustatyti eilėmis išrikiuoti sutvarkyti suskirstyti

opēs opum f turtas prīncipālis e pirminis pa-grindinis svarbiausias

proelium ī n kautynės ko-va mūšis

pugnō 1 kovoti kariauti quisque quaeque quid-que kiekvienas recipiō cēpī ceptum ci-pere imti atgal atsiimti gauti

sīgnifer i m v liavininkas

sīgnum ī n ženklas v liava speciālis e specialugraves ypa-tingas rinktinis

stipendium ī n kareivio al-ga alga atlyginimas karinė tarnyba

ultrā toliau vėliau paskiau

tempus oris n laikas

35

XXXIV Schola trīcēsima quārta Dēclīnātiō quīnta ndash penktoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl faciēs ēī f veidas išvaizda vaizdas

fidēs eī f ištikimybė tikėjimas

glaciēs ēī f ledas

merīdiēs ēī m vidurdienis pietūs

seriēs ēī f eilė

spēs eī f viltis

Nom Gen Dat Acc Abl

diēs m diēī diēī diem diē

diēs diērum diēbus diēs diēbus

rēs f reī reī rem rē

rēs rērum rēbus rēs rēbus

Sententiae Mors ultima līnea rērum est (Horātius) Faciēs Hippocratica Bonus animus in

malā rē dīmidium est malī (Plautus) Vectīgālia nervī sunt reī pūblicae (Cicero) Per diem

Pūnica fidēs Audī vidē tacē sī vīs vīvere in pāce Omnium rērum prīncipia parva sunt

(Cicero) Stultus es rem āctam agis (Plautus) Nam mora dat vīrēs tenerās mora percoquit

ūvās Et validās segetēs quod fuit herba facit (Ovidius) Spēs māter stultōrum Spēs ultima

loz Nota bene Hipokratildetas (gr Ἱπποκράτης lo Hippocratēs) ndash garsiausias aacutentikos

graikų gydytojas 18 gydytojas savo šeimojegrave Gydytojai ir šiandien duoda vadinamąją Hipo-

kratildeto priesaiką Hipokratildeto gydymo metogravedai nusakomi tokiom s sententildecijomis Prīmō nōn

nocēre Natūra sanat medicus cūrat Contrāria contrāriīs cūrantur Sententildecijoje Faciēs

Hippocratica ka bama apie mirštančio žmogaus veidą jį pirmasis aprašė Hipokratildetas

Tarptautiniai žodžiai dekoruacuteoti ndash teikti gražią išvaizdą puošti daacuteilinti edukatildecija ndash

auklėjimas lavinimas švietimas egzempliotilderius ndash vienetas iš daugelio tokių pat daiktų

herbatilderas ndash džiov nti augala l nija ndash bet koks nubrėžtas brūkšnys negravervas ndash skaidulų

pluoštas kuriuo iš smegenų ir į jas eina dirginimas pr ncipas ndash pradinis teiginys

respugraveblika ndash valstybės valdymo fograverma kai valdo išrinkti žmonių atstovai segraverija ndash daiktų

ar reiškinių eilė vestibiugravelis ndash pagalbinė patalpagrave iš kurios įeinama į kitagraves patildetalpas

Vocābula

agō ēgī āctum agere va-ryti vesti veikti

animus ī m siela dvasia audiō īvī ītum īre klau-syti

dīmidium ī n pusė dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dō dedī datum dare duoti

contrārium ī n priešingy-

bė contrāria contrāriīs skirt ngos (l gos) skirt ngais (vaacuteistais)

cūrō 1 rūpintis slaugyti gy-

dyti cūrantur praes ind

pass 3 pl yra gyacutedomi (-os)

faciō fēcī factum facere daryti

herba ae f žolė želmuo žalumynai

Hippocraticus a um Hipokratildeto hipokratildetiškas

līnea ae f lininis siūlas vir-velė riba

malum ī n blogis

medicus ī m gydytojas

mora ae f užrukimas gai-šatis laiko tarpas trukmė

mors mortis f mirtis

nam nes

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

noceō nocuī nocitum

nocēre kenkti omnis e visas kiekvienas parvus a um

pāx pācis f taika percoquō percoxī perco-xum percoquere išvirti iškepti subrandinti

prīncipium ī n pradžia pa-grindas

Pūnicus a um pugravenų t y kartaginiẽčių pugraveniškas

sanō 1 gydyti

seges etis f pasėlỹs pasėt java

sī jei stultus a um kvailas rēs pūblica valstybė res-pugraveblika

taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti tener a um švelnus min-kštas jaunas gležnas

ultimus a um tolimiau-sias paskutinis

ūva ae f vynuogė validus a um sveikas stip-rus didelis tinkamas

vectīgal ālis n mokestis

rintildekliava pl patildejamos

videō vīdī vīsum vidēre matyti

vīs ndash f jėga vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

36

XXXV Schola trīcēsima quīnta

Narrātiō Aenēae (I)

Aenēas narrat dē ruinā Trōiae Sed subitō post decem annōs Graecī nōn iam ante Trōiam

erant Ūnō diē ōra maris dēserta erat Castra hostium dēserta erant Tantum equus līgneus

ante portam stat Portās urbis aperimus relinquimus urbem ad castra īmus tentōriaque

ducum Graecōrum īnspicimus Equus magnus nōs terret Quid est Aut spēs aut perniciēs

Quid facere dēbēmus Nōbīs līs erat Alterī equum dēlēre cupiēbant quod nōnnūllī

dīcēbant bdquoIn equō armātī virī sē condunt In animō habent nocte exīre et urbem intrāre et

delēre nōsque necāreldquo Alterī equum in urbem dūcere volēbant Fāma enim erat bdquoSī nōs

equum in urbem dūcimus quondam bellō Graeciam vincimusldquo

1 Atsakykite į klausimus

1 Quis dē ruinā Trōiae narrat 2 Quot annōs Graecī apud Trōiam erant 3 Quid fēcērunt

Graecī ante portam Trōiānam 4 Terret equus magnus Trōiānōs 5 Quī sunt in equō et dē

quā causā

Sententiae Equus Trōiānus Trōia fuit (Propertius) Equō nē crēdite Teucrī (Vergilius)

loz Nota bene Segravekstas Prope cijus (lo Propertius 47ndash15 metais prieš Kristų) ndash

garsus egravetas iš Ugravembrijos parašęs keturias elegravegijų knygas

Vocābula

Aenēas ae n alter era erum kitas ant-ras alter alter vienas kitas

animus ī m siela dvasia

annus ī n metai aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti armātus a um ginkluotas

castra ōrum n stovykla

condō condidī conditum condere įkurti cupiō īvī ītum ere trokšti dēbeō dēbuī dēbitum dēbēre privalėti dēleō ēvī ētum ēre su-naikinti

dēsertus a um tuščias iš-tuštėjęs

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

diēs diēī m diena dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

dux ducis m vadas

enim mat juk nes eō iī ītum īre eiti

equus ī m arklys exeō iī ītum īre išeiti faciō fēcī factum facere daryti

fāma ae f kalbos paskalos gandas

habeō uī itum ēre turėti in animō habere ketinti

hostis is m f priešas svetimšalis

īnspiciō spexī spectum spicere žiūrėti stebėti intrō āvī ātum āre įžengti

līgneus a um medinis

līs lītis f ginčas

mare maris n jūra

narrātiō ōnis f pasakojimas narrō 1 pasakoti necō 1 žudyti nōnnūllus a um kai kuris

nox noctis f naktis

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

perniciēs ēī f pražūtis

porta ae f vartai durys quondam kitados kadaise quot kiek relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis

subitō staiga tantum tiek tik

tentōrium ī n palapinė terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

Trōia ae f Trojagrave Trōiānus a um Trogravejos

Trōiānī ōrum m ubi kai kur

urbs is f miestas

vincō vīxī victum vin-cere nugalėti volō voluī ndash velle norėti

37

XXXVI Schola trīcēsima sexta Narrātiō Aenēae (II)

Sacerdōs Lāocoōn autem ab arce dēcurrit et procul clāmat bdquoO miserī insānī estis Graecīs

crēditis Equum reliquērunt excidiō urbisldquo et magnā vī hastam in equum torsit Est

gemitus sed nōn audīmus Subitō dē Tenedō īnsulā quae ante Trōiam est duo serpentēs

ōrae appropinquant et in duōs fīliōs Lāocoontis invādunt eōs necant et edunt Lāocoōn

iuvāre temptat sed eum quōque serpentēs necant Nōs territī sumus nam sine dubiō deī

īrātī sunt et Lāocoontem pūnivērunt Aperimus portās et dūcimus equum in urbem Posteā

edimus et bibimus et multā nocte somnum altum capimus

Vocābula

altus a um aukštas gilus arx arcis pilis tvirtovė aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti appropinquō 1 prisiartinti audiō īvī ītum īre girdėti autem tačiau bibō bibī bibere gerti capiō cēpī captum ca-pere imti clāmō āvī ātum āre šaukti

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēcurrō (cu)currī cur-sum currere bėgti žemyn nusileisti

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dubium ī n abejonė

dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

equus ī m arklys edō ēdī ēsum ēsse

(edere) valgyti ėsti

excidium ī n sugriovimas sunaikinimas žuvimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīlius ī m sūnus

gemitus ūs m dejavimas īnsānus a um beprotis pamišęs

īnsula ae f sala intrō āvī ātum āre įžengti invādō invāsī invāsum invādere įsibrauti užpulti īrātus a um supykęs

iuvō 1 padėti pagelbėti

Lāocoōn ontis m Laoko-ograventas

mare maris n jūra miser era um vargšas necō 1 žudyti

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

posteā po to paskui vėliau procul toli tolyn

pūniō īvī ītum īre bausti quōque taip pat relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

sacerdōs ōtis m žynys

serpēns entis m f gyvatė

sine su abl be

somnus ī n miegas stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis subitō staiga tantum tiek tik

Tenedus ī m Tegravenedas sala tōrqueō torsī tortum torquēre sukti kreipti terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti territī įbauginti temptō 1 mėginti bandyti

urbs is f miestas

vis ndash f jėga

Plūsquamperfectum

Plūsquamperfectum indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-era-m ōrnāv-erā-s ōrnāv-era-t ōrnāv-erā-mus ōrnāv-erā-tis

ōrnāv-era-nt

habu-era-m habu-erā-s habu-era-t habu-erā-mus habu-erā-tis

habu-era-nt

lēg-era-m lēg-erā-s lēg-era-t lēg-erā-mus lēg-erā-tis

lēg-era-nt

cēp-era-m cēp-erā-s cēp-era-t cēp-erā-mus cēp-erā-tis

cēp-era-nt

vēn-era-m vēn-erā-s vēn-era-t vēn-erā-mus vēn-erā-tis

vēn-era-nt

1 Išverskite sakinius

1 Hodiē iam librum legī quem herī dederās 2 Promētheus hominēs servāvit quōs

Iuppiter necāre cōnstituerat 3 Ut fēcerās ita habēs 4 Causa bellī fuit quod Rōmānī

agrum Sabīnum vastāvērunt Vocābulum vastō 1 siaubti

38

XXXVII Schola trīcēsima septima Mercurius Dīdō et Aenēas

Mercurius Aenēam vīdit gerere pulchram vestem Pūnicam quam Dīdō eī libenter dōnāverat Itaque nūntius Iovis stupuit deinde ad Aenēam celeriter accessit bdquoAudī Aenēas Iuppiter mē mīsit tē monet Quid hīc facis Cūr eō locō tē tam improbē geris Cōgitā dē fātō tuō Hīc iūcundē vīvere tibi nōn licet Relinque Carthāginem nam Italiam petere debēs Posterīs tuīs illic novam patriam parāldquo Verba Mercuriī Aenēam vehementer terruērunt Itaque vir pius quī imperiō Iovis semper pāruerat cōnsilium cēpit fugam petere et regiōnēs Pūnicās relinquere Statim comitēs ad lītus vocāvit eōs classem et arma parāre iussit At Dīdō quae cōnsilia Aenēae iam animadverterat eum verbīs flectere temptāvit et dīxit bdquoCūr mē tam turpiter fallis Cūr fugere properās cūr tam crūdēlis es Nunc dolum tuum perspēxīldquo Postquam Dīdō diū tacuit tristī vōce adiēcit bdquoTibi nimis crēdidī nam tē amāvīldquo Aenēas autem quem Mercurius dē fātō monuerat graviter gemuit bdquoNumquam tibi conūbium prōmīsī Cōgitā deōs vītam meam regere Iuppiter pater deōrum hominumque mē novam patriam quaerere iussit Etiam Trōiam nōn meā sponte relīquī Anchises pater in somnō mē in Italiam īre monuit Dēsine mē tēque querēlīs tuīs vexāre Italiam nōn meā sponte petōldquo Vocābula

accēdō accessī accessum

accēdere prieiti prisiartinti adiiciō adiēcī adiectum adiicere pridurti

animadvertō 3 atkreipti dėmesį sekti

arma ōrum n ginklai audiō 4 klausyti girdėti

Carthāgō inis f Kartatildegina capiō 3 imti celeriter greitai

classis is f (karo) laivynas cōgitō 1 mąstyti galvoti

comes itis m palydovas bendrakeleivis

cōnsilium ī n nutarimas patarimas

conūbium ī n santuoka crēdo 3 tikėti crūdēlis e žiaurus cūr kodėl debeō 2 privalėti

deinde iš ten po to dēsinō siī situm sinere liautis dīcō 3 sakyti

Dīdō ōnis f Didogravenė diū ilgai

dolus ī m klasta dōnō 1 dovanoti faciō 3 daryti fallō fefellī falsum fal-lere apgauti suklaidinti

fātum ī n likimas

flectō flexī flectum

flectere lenkti

fuga ae f bėgimas fugiō fūgī fugitum fu-gere bėgti graviter sunkiai gerō gessī gestum gere-re nešti nešioti vesti gemō uī itum ere dūsauti

illic ten

imperium ī n įsakymas improbē nedorai intrō āvī ātum āre įžengti itaque taigi todėl tad

iubeō iussī iussum iubē-re liepti įsakyti iūcundē maloniai linksmai libenter mielai licet licuit ndash licēre lei-džiama galima

lītus oris n (jūros) krantas

locus ī m vieta

Mercurius ī m Merkugraverijus moneō 2 priminti įspėti mittō 3 siųsti nimis per daug pernelyg numquam niekada

nūntius ī m pasiuntinys ži-nia

pāreō uī ndash ēre paklusti parō 1 ruošti perspiciō spēxī spectum spicere įžiūrėti suprasti petō īvī ītum 3 vykti

pius a um pamaldus doras

posterī ōrum m ainiai postquam po to kai prōmittō 3 pažadėti properō 1 skubėti Pūnicus a um pūnų pū-niškas

quaerō quaesīvī quesī-tum querere ieškoti

querēla ae f aimana dejonė

regiō ōnis f šalis kraštas regō rēxī rēctum regere valdyti

relinquō 3 palikti servō āvī ātum āre saugoti

sponte suā savo noru statim tučtuojau bematant stupeō stupuī stupēre sustoti būti nustebusiam taceō 2 tylėti

tam taip temptō 1 bandyti terreō 2 gąsdinti trīstis e liūdnas turpiter bjauriai šlykščiai vehementer smarkiai karš-tai stipriai labai

vestis is f drabužis vexō 1 mėtyti vyti ginti vīvō 3 gyventi vocō 1 šaukti kviesti volō voluī ndash velle norėti

vōx vōcis f balsas

39

XXXVIII Schola duodēquadragēsima Futūrum II indicātīvī āctīvī

Futūrum II indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-er-ō ōrnāv-er-i-s ōrnāv-er-i-t

ōrnāv-er-i-mus ōrnāv-er-i-tis ōrnāv-er-i-nt

habu-er-ō habu-er-i-s habu-er-i-t

habu-er-i-mus habu-er-i-tis habu-er-i-nt

lēg-er-ō lēg-er-i-s lēg-er-i-t

lēg-er-i-mus lēg-er-i-tis lēg-er-i-nt

cēp-er-ō cēp-er-i-s cēp-er-i-t

cēp-er-i-mus cēp-er-i-tis cēp-er-i-nt

vēn-er-ō vēn-eri-s vēn-eri-t

vēn-er-i-mus vēn-er-i-tis vēn-er-i-nt

1 Išverskite sakinius

1 Legam epistolam tuam quam mihi scrīpseris 2 Ut fēceris ita habēbis 3 Quid ēgerimus

scietis 4 Ut fēceritis ita habēbitis 5 Sī meīs cōnsiliīs parueris salvus eris 6 Crās librum

legēs quam dederō 7 Cum Phillippus dominus Macedoniae Lacaedemoniīs scrīpserat bdquoSī

in Lacōnicam vēnerō terram vestram vōs exigamldquo Lacaedemoniī respondērunt bdquoSīldquo

8 Ūnus homō servum genere Lacaedemonium interrogāvit bdquoProbusne eris sī tē emerōldquo

Servus respondit bdquoEtiam sī nōn emerisldquo

loz Nota bene Didogravenė (lo Dīdō) ė Pigmaliograveno sesuo Sich jo

žmona Kartatildeginos įkūrėja ir karalienė En jas (lo Aenēas) Anch so ir Afrod tės sūnus

legendinis rom nų protėvis Laokoograventas (gr Λαοκόων lo Lāocoōn) Poseidograveno žynys

Trogravejoje bandęs įtikinti troj nus nepriimti gra kų dovanotildes ndash medinio arklio ir už tai kartugrave su

sūnumis pasmaugtas Poseidograveno pasiųstų gyvačių Lakogravenija (γρ Λακονική lo Lacōnica)

ndash kitaip Spaacuterta Lakedaimogravenas (gr Λακεδαίμων lo Lacedaemōn) ndash Peloponegraveso

pugravesiasalio sritis ir to paties pavadinimo jos sogravestinė kitaip Spaacuterta lakedaimoniẽčiai (gr

Λακεδαίμωνιοι lo Lacedaemoniī) ndash Lakedaimograveno gyventojai arba spartiẽčiai

Makedogravenija (gr Μακεδονία lo Macedonia) ndash šalis tarp Tesatildelijos ir Tratildekijos (AV)

Tarptautiniai žodžiai epistolatilderinis ndash laišk (pavyzdžiui epistoliatilderinis palikimas ndash

laiška ) fugagrave ndash trij ndash keturi balsų mugravezikos kūrinys vieno ba so tegravemą nustatyta tvarka

kartoja kiti balsai kons liumas ndash gydytojų pasitarimas kuriamegrave tikslinama ligos diagnogravezė

(ligos nustatymas) svarstoma ligonio būklė gydymo būdai ir priemonės lakograveniškas ndash

trumpas aacuteiškus glaustas (apie ka bą st ilių) perspektyvagrave ndash kūnų vaizdavimo plokštumojegrave

būdas pagrįstas spindulia s iše nančiais iš vieno taško respondentildetas ndash asmuo atsakinė-

jantis į tyrėjo ankegravetos klaacuteusimus

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti

cōnsilium i n nutarimas patarimas

crās rytoj cum kai

dominus ī m šeimininkas ponas valdovas viešpats

epistola ae f laiškas etiam taip pat net ir

exigō exēgī exāctum

exigere išvaryti išvyti emō ēmī ēmptum eme-re pirkti

genus eris n giminė pader-mė r šis

interrogō 1 klausti

Lacedaemoniī ōrum m lakedaimoniẽčiai spartiẽčiai

Lacōnica ae f Lakogravenija

liber librī m knyga

Macedonia ae f Makedograve-

nija

-ne ar pareō uī ndash ēre paklusti

Phillippus ī m Pilỹpas probus a um doras respondeō spondī spōn-sum spondēre atsakyti salvus a um sveikas sī jei jeigu

servus ī m vergas

40

XXXIX Schola ūndēquadrāgēsima Rapīna Sabīnārum

Iam Rōmulus et Remus Rōmam condiderant sed Rōmae parvus numerus fēminārum erant

Itaque Rōmānī lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt Cum lēgāti dīxērunt bdquoFēminās nōn habēmus

Date nōbīs in mātrimōnium fīliās vestrās Sī fīliās vestrās dederitis vōbīs grātiās agēmusldquo ndash

Sabīnī respondērunt bdquoNostrās fīliās nōn vōbīs ēducāverāmusldquo Tum Rōmānī dolō Sabīnās

accēpērunt Itaque iterum lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt et ad lūdōs pūblicōs Rōmam Sabīnōs

ūnā cum mātrōnīs fīliābusque invītāvērunt bdquoCum Rōmam vēneritis lūdōs pūblicōs spec-

tābitisldquo Cum Sabīnī ūnā cum mātrōnīs fīliābusque Rōmam vēnērunt Rōmānī fīliās Sabī-

nōrum raptāvērunt Rapīna Sabīnārum fuit causa bellī Diū Sabīnī cum Rōmānīs pugnā-

verant cum fīliae Sabīnōrum inter Rōmānōs et Sabīnōs sē coniēcērunt et ōrāvērunt bdquoIn nōs

vertite īrās nōs causa bellī sumus Sī vōs propinquī nostrī vīceritis nōs viduae vīvēmus sī

autem Rōmānī vīcerint nōs orbae erimus Cum igitur nōs necāveritis bellum fīniētisldquo

Verba Sabīnārum Rōmānōs Sabīnōsque movērunt Itaque bellum fīnīvērunt Rōmānī

Sabīnōs in oppidum suum recēpērunt et Sabīnī cum Rōmānīs sē coniūnxērunt (EL)

Komentaras Sab nai (lo Sabīnī) ndash itatildelikų gentis gyvenusi Latildecijuje (lo Latium) ir

Ugravembrijoje (lo Umbria) Įkūrus Rogravemą dalis sab nų susijungė su rom nais o kiti gyvenę

kalnuosegrave jiems priešinosi III amžiuje prieš Kristų rom nai nukariavo visagraves sab nų žemegraves ir

sab nams suteikė Rogravemos pilietybę T tas L vijus (lo Titus Livius) rom nų istograverikas aprašė

rom nų ir sab nų konfl ktą dėl moterų Po šio konfl kto abiejų genčių valstybės susijungė ir

sab nų karalius T tas Tatildecijus (lo Titus Tatius) valdė drauge su Rogravemulu vedusiu sab nę

Hers liją (lo Hersilia) Mokslininkai spėja kad sab nai Rogravemoje yra gyvenę Kvirinatildelio

(Quirīnālis collis) Viminatildelio (Vīminālis collis) ir Eskv lijų (Esquilīae) kalvosegrave

Vocābula

accipiō cēpī ceptum ci-pere priimti gauti autem tačiau

bellum ī n karas

causa ae f priežastis

collis is m kalva coniiciō iēcī iēctum iicere įmesti pulti sē con-

iicere mestis condō condidī condi-tum condere įkurti

coniungō iūnxī iūnc-tum iungere sujungti sē coniungere susijungti cum kai kol dīcō 3 sakyti dō dedī datum dare duoti

dolus ī m klasta

diū ilgai ēducō 1 auklėti šviesti eō iī ītum īre eiti faciō fēcī factum facere

daryti

fēmina ae f mόteris

fīlia ae f duktė iam jau invītō 3 kviesti

īra ae f pyktis itaque taigi todėl tad iterum antrąsyk

lēgātus ī m pasiuntinys

lūdus ī m žaidimas pl žai-dynės

mātrimōnium ī n santuo-ka in mātrimōnium dare vesti

mātrōna ae f matronagrave kil-minga mόteris

mittō 3 siųsti moveō 2 judinti paveikti necō 1 žudyti

oppidum ī n miestas

orba ae f našlaitė propinquus a um artimas

pl propinquī artimieji

pūblicus a um viešas pugnō 1 kovoti kautis ōrō 1 kalbėti melsti prašyti

rapīna ae f pagrobimas raptō 1 pagrobti recipiō cēpī ceptum cipere paimti atga atsiimti respondeō 2 atsakyti spectō 1 stebėti sī jei jeigu tum tada

ubi kai kur

teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti ūnā kartu drauge išvien veniō 4 atvykti vertō vertī versum ver-

tere versti čia atsukti

vidua ae f našlė vincō vīcī vīctum vin-cere nugalėti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

41

XL Schola quadrāgēsima

Initium bellī Gallicī

Helvētiī fīnēs suōs quī angustī sunt relinquere et per prōvinciam nostram iter facere cōnstituunt Explōrātōrēs cōnsilium hostium Caesarī nūntiant Caesar magnīs itineribus ab urbe in Galliam ulteriōrem contendit et incrēdibilī celeritāte ad Genavam pervenit Helvētiī lēgatōs ad eum mittunt nōbilēs cīvēs quī eius voluntātem petunt sed Caesar id nōn concēdit et eā legiōne quam sēcum habet mīlitibusque fortibus quī ex prōvinciā conveniunt ā lacū Lemannō quī in flūmen Rhodanum īnfluit ad montem Iūram quī fīnēs Sēquanōrum ab Helvētiīs dīvidit mūrum in altitūdinem pedum sēdecim fossamque perdūcit eōque modō Helvētiōs itinere prohibet (Buchner)

Sententiae Virtūs Rōmāna constat ex hīs virtūtibus disciplīna pietās fidēs gravitās

paupertās cōnstantia Nōn nōbīs sōlum nātī sumus (Cicero) Nōn fōrmōsus erat sed erat

fācundus Ulixēs (Ovidius)

Komentaras Gatildejus Jugravelijus Cegravezaris (lo Caesar) aprašo Gatildelijos užkariavimą savo bdquoGatildelų karo užrašuoseldquo (lo Commentāriī dē bellō Gallicō) Karas prasideda nuo susidūrimo su gatildelų tauta helvegravetais (lo Helvētiī) gyvenusiais teritograverijoje kur yra dab Šveicatilderija Helvegravetai norėjo palikti savo žemegraves ir persikelti į vatildekarus prie Okeatildeno (lo Ōceacuteanus dab Atlaacutento vandenyacutenas) ą

Vocābula

altitūdō inis f aukštis

angustus a um siauras

bellum ī n karas

celeritās ātis f greitumas concēdō cessī cessum cēdere trauktis užleisti

cōnstantia ae f pastovu-mas patvarumas išfvermė

cōnstituō stituī stitu-tum stituere nuspręsti nustatyti

contendō tendī tentum tendere įtempti stengtis skubėti siekti

conveniō 4 sueiti susirinkti

disciplīna ae f drausmė

dīvidō dīvīdī dīvīsum dīvidere dalyti skaldyti

explōrātor ōris f žvalgas faciō 3 daryti iter facere keliauti

fācundus a um iškalbin-gas kalbus šnekus

fidēs eī f tikėjimas ištiki-mybė

fīnis is m galas baigmė

riba pl sienos šalis kraštas

flūmen inis n upė

fōrmōsus a um gražus

dailus

fortis e narsus stiprus

fossa ae f griovys

Gallicus a um galų gališ-kas

Genava ae f Genavagrave dab Ženevagrave

gravitās ātis f sunkumas rimtumas orumas būdo tvirtumas

Helvētiī ōrum m helvegravetai

hostis is m priešas svetim-šalis

incrēdibilis e neįtikimas īnfluō flūxī flūxum fluere įtekėti

initium ī n pradžia

iter itineris n kelias

Iūra ae m J ra kalnai

lacus ūs m ežeras

legiō ōnis f legiogravenas

Lemannus ī m (ežeras) Le-matildeno (dab Ženegravevos) ežeras

mīles itis m karys kareivis mittō 3 siųsti

modus ī m būdas

mōns montis m kalnas kalnynas kalnai

mūrus ī m siena

nātus a um gimęs

nōbilis e kilmingas kilnus nūntiō 1 pranešti

paupertās ātis f neturtas perdūcō 3 išvesti nuvesti

pēs pedis m koja pėda petō īvī ītum ere ieškoti siekti prašyti vykti

pietās ātis f pamaldumas pagarba

prohibeō hibuī hibitum hibēre neleisti uždrausti

prōvincia ae f provincija -que ir

relinquō 3 palikti

Rhodanus ī f Rodatildenas dab Ronagrave

sēdecim šešiolika

Sēquanī ōrum m sekvatildenai sōlum tikti tik

Ulixēs is m Odis jas ulterior ulterius esantis anoj pusėj tolimesnis

urbs is f miestas perveniō 4 atvykti

virtūs ūtis f vyriškumas narsumas dorybė

voluntās ātis f valia noras sutikimas

42

Page 12: HORTUS LATINUS PARS TERTIA - lm€¦ · IV. Schola quārta. Sententiae. Prōnōmina - įvardžiai Prōnōmina dēmōnstrātīva – parodomieji įvardžiai hic, haec, hoc šitas,

11

X Schola decima REPETĪTIŌ Coniugātiōnēs ndash asmenuotės

Sententiae Nōs habēbit humus (bdquoGaudeāmusldquo) Trēs faciunt collēgium [viduramžiais jei

susirinkdavo trys studentai dėstytojas galėdavo skaityti paskaitas] Amīcum probā probātum

amā Age quid agis Dīvide et imperā [imperial stų šūkis] Dēstruam et aedificabō (Vulgāta)

Dā mihi ubi stāre et ego terram movēbō (Archimēdēs) Ego movēbō nōn sōlum terram sed

et caelum (Vulgāta) Cum ventīs lītigāre (Petrōnius) Equō nē crēdite Teucrī (Vergilius)

Ergō ego nec amīcum habeō nec inimīcum Verba docent exempla trahunt Fābula docet

(Terentius) Ferrum natāre docēs Īgnōrāmus et īgnōrābimus [agnogravestikų posakis] In aquā

scrībis Et cognōscētis vēritātem et vēritās līberābit vōs (Vulgāta) Nōn est vīvere sed

valēre vīta (Mārtiālis) Sapere audē (Horātius)

1 Perskaitykite ir išverskite sentencijas

2 Išsirašykite jas į sąsiuvinį

3 Raštu paaiškinkite pirmųjų dešimties sentencijų veiksmažodžių formas Pavyzdys habebit

ndash fut I ind act 3 sg Sutrumpinimai praes ndash praesēns impf ndash imperfectum fut ndash futūrum

ind ndash indicātīvus act ndash āctīvum sg ndash singulāris pl ndash plūrālis

loz Nota bene bdquoGaudeāmusldquo (lo džiaukimės) ndash studentų h mnas agnogravestikai ndash

filosograve teigiantys kad neįmanoma pažinti tikrovę

Archimegravedas (lo Archimēdēs gr Ἀρχιμήδης 287ndash212 metais prieš Kristų) ndash garsus

graikų f zikas mechatildenikas išradėjas gyvenęs Sirak zuose (Sic lijoje) Petrogravenijus Arb tras

(lo Petrōnius 14ndash66 metais) ndash rom nų rašytojas Pugraveblijus Terentildecijus Afrikiẽtis (lo

Terentius 190ndash159 metais prieš Kristų) ndash dratildemų rašytojas iš Kartatildeginos

Vocābula

aedificō āvī ātum āre statyti

agō ēgī āctum agere varyti veikti daryti

amō āvī ātum āre mylėti audeō ausus sum audēre išdrįsti

caelum ī n dangus cognōscō cognōvī cogni-tum cognōscere pažinti

collēgium ī n kolegija crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti destruō strūxī structum struere sugriauti dīvidō dīvīsī dīvīsum

dīvidere dalyti skaldyti dō dedī datum dare duoti

doceō docuī doctum docēre mokyti ergō taigi

exemplum ī n pavyzdys faciō fēcī factum facere daryti

ferrum ī n geležis habeō habuī habitum habēre turėti laikyti

humus ī f žemė īgnōrō āvī ātum āre ne-žinoti

imperō āvī ātum āre valdyti

inimīcus ī m priešas

līberō āvī ātum āre išlaisvinti lītigō āvī ātum āre gin-čytis vaidytis peštis moveō mōvī mōtum

movēre judinti natō āvī ātum āre plaukti

nec nei nōn sōlum sed etiam

ne tik bet ir

probātus a um išbandytas probō āvī ātum āre iš-bandyti

sapiō sapiī sapere turėti skonį būti išmintingam

stō stetī statum stāre stovėti

Teucrī ōrum m teũkrai t y troj nai

trahō trāxī tractum tra-here traukti ubi kur

ventus ī m vėjas valeō valuī valitum va-lēre būti sveikam gyvuoti

vēritās ātis f tiesa

vīta ae f gyvenimas

vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

vīvificō āvī ātum āre at-gaivinti prikelti iš numirusių

12

XI Schola ūndecima

volō voluī ndash velle norėti

Praesēns Imperfectum Futūrum I

vol-ō vī-s vul-t

vol-u-mus vul-tis vol-u-nt

vol-ēba-m vol-ēbā-s vol-ēba-t

vol-ēbā-mus vol-ēbā-tis vol-ēba-nt

vol-a-m vol-ē-s vol-e-t

vol-ē-mus vol-ē-tis vol-e-nt

Tarpēia

Sabīnī ōlim agrōs Rōmānōrum vāstābant Iam ad oppidum appropinquant Mox Capitōlium

oppugnant sed frūstrā Tum Tarpēia fīlia praefectī Rōmānī extrā moenia ambulat Sabīnī

eam aurō temptant Tarpēia autem dīcit bdquoVolō ōrnāmenta quae in laevīs brācchiīs vestrīs

geritisldquo Sabīnī nōn recūsant et mox auxiliō Tarpēiae intrā portam stant Tum sine morā in

Tarpēiam scūta gravia iactābant nam scūta Sabīnōrum quōque sunt in laevīs bracchiīs Sīc

Sabīnī perfidam Tarpēiam necat atque Capitōlium occupant Posteā Rōmānī semper iactā-

bant illōs quī patriam prōdunt dē rūpe Tarpēiā (Scudder)

1 Atsakykite į klausimus

1 Quis ōlim agrōs Rōmānōrum vāstābant 2 Quis extrā moenia ambulat 3 Quem Sabīnī

aurō temptant 4 Quid Tarpēia Sabīnīs dīcit 5 Ubi auxiliō Tarpēiae stant Sabīnī 6 Quid

post faciunt Sabīnī 7 Cūr posteā Rōmānī iactābant hominēs dē rūpe Tarpēiā

2 Išrašykite iš teksto visus prielinksnius su linksniais ir juos išverskite Pavyzdys ad oppi-

dum ndash prie miesto

3 Išmokite veiksmažodžio volō voluī ndash velle bdquonorėtildquo tris indikatyvo laikus

Sententia Medicus nōn dat quod patiēns vult sed quod ipse bonum scit

Vocābula

ager agrī m dirva laukas ambulō āvī ātum āre vaikščioti

appropinquō āvī ātum āre artintis prisiartinti atque ir ir taip pat autem tačiau

aurum ī n auksas

auxilium ī n pagalba

brācchium ī n dilbis ranka

Capitōlium ī n Kapitogravelijus cūr kodėl dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

fīlia ae f duktė frūstrā veltui gerō gessī gestum gere-re nešti nešioti gravis e sunkus iactō āvī ātum āre mėtyti

intrā su acc viduje į vidų

ipse ipsa ipsum pats laevus a um kairỹs

medicus ī m gydytojas

mora ae f užtrukimas su-gaištis gaišatis

moenia um n sienos mox greitai nam nes

necō āvī ātum āre žudyti occupō āvī ātum āre už-imti

ōlim kitados

oppidum ī n miestas oppugnō āvī ātum āre pulti veržtis šturmuoti

ōrnāmentum ī n papuoša-las

patiēns entis kenčiantis

patria ae f tėvynė perfidus a um neištiki-mas klastingas

praefectus ī m prefegravektas viršininkas vadas

posteā vėliau prodō didī ditum pro-dere išduoti quōque taip pat recūsō āvī ātum āre duoti neigiamą atsakymą nesutikti

rūpēs is f uola tarpeklis sciō scīvī scītum scīre žinoti

scūtum ī n skydas sīc taip tokiu būdu stō stetī statum stāre stovėti

Tarpēia ae f Tarp ja

temptō āvī ātum āre (iš)mėginti (iš)bandyti

vāstō āvī ātum āre siau-bti

13

XII Schola duodecima Perfectum indicātīvī āctīvī Keturios asmenuotės

Perfectum indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-ī ōrnāv-istī ōrnāv-it

ōrnāv-imus ōrnāv-istis ōrnāv-ērunt

habu-ī habu-istī habu-it

habu-imus habu-istis habu-ērunt

lēg-ī lēg-istī lēg-it

lēg-imus lēg-istis lēg-ērunt t

cēp-ī cēp-istī ī cēp-it

cēp-imus cēp-istis cēp-ērunt

vēn-ī vēn-istī vēn-it

vēn-imus vēn-istis vēn-ērunt

Sententiae In prīncipiō creāvit Deus caelum et terram (Vulgāta) Sīcut dīlēxit mē Pater et

ego dīlēxī vōs Manēte in dīlectiōne meā (Vulgāta) Dīxit ergō Iēsus Petrō Mitte gladium

tuum in vāgīnam Calicem quem dedit mihi pater nōn bibam illum (Vulgāta) Bīduō post

Ariovistus ad Caesarem lēgatōs mīsit (Caesar)

Singulāris Plūrālis Prōnōmen dēterminātīvum

Nom ipse ipsa ipsum ipsī ipsae ipsa ipse ipsa ipsum

pats Gen ipsīus ipsōrum ipsārum ipsōrum

Dat ipsī ipsīs

Acc ipsum ipsam ipsum ipsōs ipsās ipsa Pažymimasis įvardis Abl ipsō ipsā ipsō ipsīs

Kaip ipse ipsa ipsum yra linksniuojami ille illa illud ir iste ista istud (V pmoka)

1 Išverskite Vulgatos (Jon 19 18ndash22) ištrauką

18 Ubi crucifixērunt eum et cum eō aliōs duōs hinc et hinc medium autem Iēsum

19 Scrīpsit autem et titulum Pīlātus et posuit super crucem IESUS NAZARENUS REX

IUDAEORUM 20 Hunc ergō titulum multī Iūdaeōrum lēgērunt quia prope cīvitātem erat

locus ubi crucifīxus est Iēsus Et erat scrīptum Hebraiumlcē Graecē et Latīnē 21 Dīcēbant

ergō Pīlātum pontificēs Iūdaeōrum Nōlī scrībere Rēx Iūdaeōrum sed quia ipse dīxit Rēx

sum Iūdaeōrum 22 Respondet Pīlātus Quod scrīpsī scrīpsī

Vocābula

alius alia aliud kitas

Ariovistus ī m bibō bibī bibere gerti

bīduum ī n dvi dienos dviejų dienų laikotarpis

calix icis m taurė

cīvitās ātis f valstybė miestas

creō āvī ātum āre sukur-ti

crucifīgō fīxī fīxum fī-gere nukryžiuoti

crux crucis m kryžius dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dīlēctiō ōnis f meilė

dīligō lēxī lēctum ligere labai vertinti branginti my-lėti pasirinkti mėgti

Graecē gra kiškai faciō fēcī factum facere daryti

Hebraiumlcē hebratildejiškai hinc iš čia iš ten hinc et hinc iš vienos ir iš kitos pusės

Iūdaeī ōrum m žydai Latīnē lotỹniškai maneō mansī mansum manēre pasilikti

medium ī n vidurys

mittō mīsī missum mit-

tere siųsti čia kišti

Nazarēnus a um nazariẽ-tis (Nazaregraveto gyventojas)

pontifex icis m kunigas post po po to vėliau pōnō posuī positum pō-nere dėti pastatyti

prope su acc arti prie

prīncipium ī n pradžia

quia kadangi nes respondeō respondī re-spōnsum respondēre at-sakyti

rēx rēgis m karalius sīcut kaip

titulus ī m antraštė užrašas

vāgīna ae f makštis

14

XIII Schola tertia decima

Ultima hōra Caesaris

Senātōrēs Rōmānī bdquoCaesar cūius magnam potentiam timēmus rēgnum capere vultldquo bdquoTarquinius rēx ultimus nōn fuit nam Caesar rēx novus esse cupitldquo bdquoQuod sī prohibēre volumus Caesarem necāre debēmusldquo Senātōrēs postquam in cūriam convēnērunt Caesarem exspectāvērunt Quī cūriam petere dubitāvit quod Calpurnia uxor eum verbīs vehementibus monuit bdquoEā nocte somnium mē terruit tē mortuum vīdī Manē hīc Caesar quia salūtī tuae timeōldquo Paulo post Brutus senātor ad Caesarem vēnit et eum rogāvit bdquoUbi es Caesar Cūr in cūriam nōn venīs Senātōrēs tē exspectantldquo Quamquam Calpurnia marītum tenēre studuit is dēnique cum Brutō cūriam petīvit Quam dum Caesar intrat senātōrēs surrēxērunt eumque salūtāvērunt Ūnus ē senātōribus hellip

Komentaras Cegravezaris buvo nužudytas 44 metų kovo 15 dieną (prieš Kristų)

1 Atsakykite į klausimus

1 Quid dīxit senātōrēs Rōmānī dē Caesare 2 Quid ēgērunt senātōrēs in cūria 3 Cūr Caesar cūriam petere dubitāvit 4 Quid Caesarī dīxit Calpurnia uxor 5 Quī senātor ad Caesarem vēnit 6 Quid dīxit Brutus 7 Quid post verba Brutī facit Caesar

Sententiae Et tū Brute Tū quōque fīlī mī Tas pat graikiškai Καὶ σὺ τέκνον

Vocābula

Brutus ī m Brugravetas Cegravezario giminaitis ir žudikas

Calpurnia ae f Kalpugravernija capiō cēpī captum ca-pere imti conveniō vēnī ventum venīre sueiti susirinkti cupiō cupīvī cupītum

cupere geisti trokšti cūr kodėl

cūria ae f kugraverija debeō debuī debitum debēre turėti privalėti dēnique pagaliau dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dubitō āvī ātum āre abe-joti

dum tuo tarpu kai exspectō āvī ātum āre laukti

faciō fēcī factum facere daryti

fuī žr sum hīc čia

hōra ae f valandagrave intrō āvī ātum āre įeiti įžengti

maneō mansī mansum manēre pasilikti

marītus ī m sutuoktinis vyras

medium ī n vidurys mittō mīsī missum mit-

tere siųsti čia kišti

moneō monuī monitum monēre priminti atkreipti dėmesį įkalbinėti

mortuus a um miręs

nox noctis f naktis novus a um naujas paulo post netrukus petō petīvī petītum petere ieškoti siekti vykti

potentia ae f galybė postquam po to kai prohibeō hibuī hibitum prohibēre sulaikyti trukdy-ti drausti quam po to kai quamquam nors kad ir

quod nes

rēgnum ī n karaliaus val-džia karalystė

rogō āvī ātum āre klausti

salūs ūtis f sveikata gerovė

salūtō āvī ātum āre svei-kinti

senātor ōris m senatildetorius

somnium ī n sapnas surgō surrēxī surrēc-tum surgere keltis studeō studuīndash studēre stengtis

sum fuī ndash esse būti teneō tenuī tentum te-

nēre laikyti turėti terreō terruī territum terrēre gąsdinti timeō timuī ndash timēre bijoti būgštauti

ubi kur ultimus a um tolimiau-sias paskutinis

ūnus a um vienas

uxor ōris f žmonagrave vehemēns entis smarkus karštas griežtas

veniō vēnī ventum ve-nīre atvykti ateiti

verbum ī n žodis videō vīdī vīsum vidēre matyti

15

XIV Schola quārta decima Veiksmažodžių pagrindinių formų sąvadas

I amō āvī ātum āre mylėti tokios pat pagrindinės formos arō 1 arti cantō 1 dainuoti clamō 1 šaukti creō 1 sukurti exspectō 1 laukti dubitō 1 abejoti intrō 1 įeiti įžengti mostrō 1 rodyti putō 1 manyti salūto 1 sveikinti ir kitų dō dedī datum dare duoti stō stetī statum stare stovėti

III legō lēgī lectum legere rinkti skaityti scrībō scrīpsī scrīptum scrībere rašyti carpō carpsī carptum carpere skinti dīcō dīxī dictum dīcere sakyti dīligō lēxī lēctum ligere labai vertinti scrībo scrīpsī scrīptum scrībere rašyti trahō traxī trāctum trahere traukti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

mittō mīsī missum mittere siųsti incolograve incoluī incultum incolere gyventi

pōnō posuī positum pōnere dėti

cupiō cupīvī cupītum cupere trokšti petō petīvī petītum petere siekti quaerō quaesīvī quaesītum quaerere ieškoti

agō ēgī āctum agere varyti veikti capiō cēpī captum capere imti faciō fēcī factum facere daryti crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti currō cucurrī cursum currere bėgti surgō surrēxī surrectum surgere keltis

II maneō mansī mansum manēre pasi-likti

respondeō spondī sponsum spondēre atsakyti

debeō debuī debitum debēre turėti privalėti

doceō docuī doctum docēre mokyti habeo habuī hibitum habēre turėti prohibeō prohibuī prohibitum prohi-bēre sulaikyti trukdyti drausti moneō monuī monitum monēre pri-minti atkreipti dėmesį įkalbinėti

taceō tacuī tacitum tacēre tylėti terreō terruī territum terrēre gąsdinti teneō tenuī tentum tenēre laikyti pateō patuī ndash patēre tęstis studeō studuī ndash studēre stengtis timeō timuī ndash timēre bijoti būgštauti rideō rīsī rīsum ridēre juoktis sedeō sēdī sessum sedēre sėdėti videō vīdī vīsum vidēre matyti

IV audiō audīvī audītum audīre klausyti

fīniō fīnīvī fīnītum fīnīre baigti pūniō pūnīvī pūnītum pūnīre baigti scīō scīvī scītum scīre baigti veniō vēnī ventum venīre atvykti ateiti conveniō vēnī ventum venīre sueiti

Sententiae Nōn quam diū sed quam bene vīxeris refert (Seneca) Peccāvī Haec scrīpsī

nōn ōtiī abundantia sed amōris ergā tē (Cicero) Mīlitāvī nōn sine gloriā (Horātius) Post

fēstum vēnistī Quaerit aquās in aquīs et pōma fugācia captat Tantalus hōc illī garrula

lingua dedit (Ovidius)

Vocābula

abundantia ae f patvini-mas gausa perteklius

amor ōris m meilė bene gerai captō āvī ātum āre gau-dyti griebti čiupti

diū ilgai dō dedī datum dāre duoti

ergā su acc prie

fēstum ī n šventė iškilmės

fugāx ācis bėgantis garullus a um plepus šnekus

gloria ae f garbė šlovė hic haec hoc šitas šis

ille illa illiud anas (arti jo)

lingua ae f kalba liežuvis mīlitō āvī ātum āre būti kareiviu tarnauti kariuome-nėje kovoti

ōtium ī n poilsis laisvalai-kis

peccō āvī ātum āre nusi-dėti

pōmum ī n medžio vaisius quaerō quaesīvī quaesī-

tum quaerere ieškoti

quam kaip referō retulī relātum

referre nunešti atgal atsi-minti

sed bet scrībō scrīpsī scrīptum scrībere rašyti

sine su abl be

Tantalus ī m Tantatildelas

veniō vēnī ventum ve-nīre atvykti ateiti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

16

XV Schola quīnta decima Rēx Tarquinius et librī mulieris

Nocte ad Tarquinium Superbum mulier vēnit eīque novem librōs ostendit Tarquinius bdquoQuis es mulier Quid cupis Tē numquam vīdīldquo Mulier autem rēgī dīxit bdquoVidē librōs quōs mēcum portō Verba quae in iīs librīs legis ōrācula deōrum sunt Librōs vēndere volōldquo Ubi Tarquinius pretium rogāvit mulier magnam cōpiam pecūniae postulāvit Tarquinius autem pecūniam dare noluit bdquoPretium quod postulās ingēns est Num mē rīdere vīsldquo Statim mulier trēs librōs cēpit eōsque in ignem mīsit Tum rēgī dīxit bdquoEōs trēs librōs restituēre nōn possum sed nunc tibi sex librōs vēndōldquo Quod mulier prō sex librīs idem ingēns pretium postulāvit rēx eam rīsit bdquoNum fūr es mulier Sōlum sex librī restant tamen idem pretium postulās Quod ego crīmen vocōldquo Sed mulier nōn dubitāvit iterum trēs librōs in ignem mittere Tum dīxit bdquoNunc trēs librī restant Tibi licet eōs emere sed idem pretium postulōldquo Tarquinius diū dē verbīs mulieris cōgitāvit dēnique dīxit bdquoFīdūcia tua mihi placet mulier Vēnde mihi eōs librōs Pecūniam quam cupis dōldquo Mulier rēgī librōs praebuit tum eī grātiās ēgit et discessit

Komentaras Tarkv nijus įsigijo tik tris knygagraves nes ne iš karto suvokė jų vertę Moteriškės atnešusios tas knygas daugiau niekas nematė Spėjama kad ji buvusi gra kų pratildenašė Sib lė turėjusi oratildekulą grὸtoje netoli Kugravemų (vard Kugravemos lo Cūmae gr Κύμη Kampatildenija) Pagal pratildenašės vardą trys knygos buvo vadinamos Sib lės knygomis Rom nai jas saugojo šventykloje kad sunkmečiu galėtų josegrave rasti patarimų

Sententiae Gaudium in litterīs est Id est (i e) Grātiās agō

Vocābula

capiō cēpī captum ca-pere imti

cōpia ae f išteklius atsarga gausybė

cōgitō āvī ātum āre mąstyti

crīmen inis n nusikaltimas cupiō cupīvī cupitum

cupere geisti trokšti dēnique pagaliau discedō cessī cessum cedere išeiti pasišalinti diū ilgai dō dedī datum dare duoti

dubitō āvī ātum āre abe-joti

dum tuo tarpu kai emō ēmī ēmptum eme-re pirkti

fīdūcia ae f pasitikėjimas

fūr is m f vagis vagilė

ignis is m ugnis

ingēns entis didžiulis mil-žiniškas

iterum vėl antrą sykį legō lēgī lēctum legere rinkti skaityti

licet licuit ndash licēre leista mittō mīsī missum mit-

tere siųsti čia įmesti

mulier eris f moteris

nolō noluī ndash nolle neno-rėti

novem devyni

nox noctis f naktis num nejaugi negi nunc dabar nunquam niekada

ōrāculum ī n orakulas iš-tarmė

ostendō tendī tentum tendere ištiesti atkišti rodyti

pecūnia ae f turtas pinigai placet placuī placitum placēre patikti portō āvī ātum āre neš-ti gabenti possum potuī ndash posse galėti

postulō āvī ātum āre reikalauti

praebeō praebuī praebi-tum praebēre (pa)duoti

pretium ī n vertė kaina

quam po to kai restituō stituī stitūtum stituere vėl statyti grąžinti restō restitī restāre pasi-likti išlikti

rēx rēgis m karalius rīdeō rīsī rīsum rīdēre juoktis rogō āvī ātum āre klausti scrībō scrīpsī scrīptum

scrībere rašyti sex šeši sōlum tik statim tučtuojau bematant sum fuī ndash esse būti superbus a um išdidus

trēs tria trys tum tada ubi kur kai vēndō vēndidī vēndi-tum vēndere parduoti videō vīdī vīsum vidēre matyti

volō voluī ndash velle norėti

verbum ī n žodis vocō āvī ātum āre šaukti kviesti vadinti

17

XVI Schola sexta decima Veiksmažodis sum fuī ndash esse būti

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

es-se bdquobūtildquo 1 2 3

s-u-m esu es

es-t

s-u-mus esame

es-tis s-u-nt

er-a-m buvau

er-ā-s er-a-t

er-ā-mus buvome

er-ā-tis er-a-nt

er-o būsiu

er-i-s er-i-t

er- -mus būsime

er- -tis er-u-nt

Imperātīvus

es būk

es-te būkite

Sententiae Digitus Deī est hīc (Vulgāta) Ego sum pānis vītae (Vulgāta) Ego sum pāstor

bonus Bonus pāstor animam suam dat prō ovibus suīs (Vulgāta) Sed vōs nōn crēditis quia

nōn estis ex ovibus meīs (Vulgāta) Ego sum lūx mundī (Vulgāta) Vōs estis lūx mundī

(Vulgāta) Mea doctrīna nōn est mea sed eius quī mīsit mē (Vulgāta) Lucerna corporis tuī

est oculus tuus (Vulgāta) Quam angusta porta et arcta via est quae dūcit ad vītam et paucī

sunt quī inveniunt eum (Vulgāta) Quī ex Deō est verba Deī audit Proptereā vōs nōn

audītis quia ex Deō nōn estis (Vulgāta) Nōn est discipulus super magistrum nec servus

super dominum suum (Vulgāta) Ego et Pater ūnum sumus (Vulgāta) Ego sum vītis vēra

et Pater meus agricola est (Vulgāta) Hī sunt extrā prōvinciam trāns Rhodanum prīmī

(Caesar) Dīcit eī Iēsus Ego sum via et vēritās et vīta nēmō venit ad Patrem nisi per mē

(Vulgāta) Dīcit illīs Iēsus Vōs autem quem mē esse dīcitis Respondēns Simon Petrus dīxit

Tū es Christus fīlius Deī vīvī (Vulgāta) Ubi enim sunt duo vel trēs congregātī in nōmine

meō ibi sum in mediō eōrum (Vulgāta) Nōn sum quālis eram (Horātius)

1 Išverskite Vulgatildetos (Jon I 1ndash5) ištrauką

1 In prīncipiō erat verbum et verbum erat apud Deum et Deus erat verbum

2 Hoc erat in prīncipiō apud Deum 3 Omnia per ipsum facta sunt et sine ipsō factum est

nihil quod factum est 4 In ipso vīta erat et vīta erat lūx hominum 5 Et lūx in tenebrīs

lūcet et tenebrae eam nōn comprehendērunt

Vocābula

agricola ae m žemdirbys angustus a um siauras

anima ae f dvelkimas vė-jas kvėpavimas siela

ar(c)tus a m ankštas siauras

argūmentum ī n argu-mentas įrodymas

cōgitō āvī ātum āre mąstyti galvoti

comprehendō prehendī prehēnsum prehendere sugriebti suimti sučiupti

congregō āvī ātum āre surinkti suburti

corpus oris n kūnas

digitus ī m pirštas

doctrīna ae f mokymas mokslas

dominus ī m viešpats ponas dūcō dūxī ductum dū-

cere vesti faciō fēcī factum facere daryti

hīc čia inveniō vēnī ventum venīre užeiti rasti lūceō lūxī lūcere šviesti spindėti

lucerna ae f žiburys žibin-tas

lūx lūcis f šviesa

mundus ī m pasaulis

mittō mīsī missum mit-

tere siųsti čia kišti

nēmō inis m f niekas (kal-

bant apie žmogų)

nihil n niekas nisi jei ne oculus ī akis

omnis e visas omnia

ovis is f avis

pānis is m duona

pāstor ōris m piemuo paucus a um negausus ma-

žas paucī nedaugelis keletas

porta ae f vartai durys

prō su abl dėl už vietoj proptereā dėl to

prīncipium ī n pradžia quālis e koks quia kadangi nes

respondeō spondī spon-sum spondēre atsakyti

servus ī m vergas

sine su abl be

super su acc virš viršuj

tenebrae ārum f tamsa

trāns su acc anagravepus už

vēritās ātis f tiesa vērus a um tikras

vīta ae f gyvenimas

vītis is f vynšakė vynmedis

18

XVII Schola septima decima

eō iī itum īre eiti

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

ī-re bdquoeitildquo 1 2 3

e-ō einu ī-s

ī-t

ī-mus einame

ī-tis e-u-nt

ī-ba-m ėjau

ī-bā-s ī-ba-t

ī-bā-mus ėjome

ī-bā-tis ī-ba-nt

ī-b-ō eisiu

ī-b-i-s ī-b-i-t

ī-b-i-mus eisime

ī-b-i-tis ī-b-u-nt

Imperātīvus

ī eik

ī-te eikite

Dominus et servus iter faciunt

Dominus Rūfus servō Syrō dīcit bdquoCrās Rōmam ībimus Parā ad itineremldquo Māne dominus

et servus Rōmam iter faciunt Paulō post Rūfī raeda ante ūnam magnam villam est Syrus

laetus est nam hodiē in villā nōn labōrat sed Rōmam īt Diū Rūfus et Syrus per multa

Campāniae oppida eunt Extrā mūrōs oppidōrum virī tumulōs magnificōs vident Via Appia

plēna est virōrum raedārumque bdquoQuam pulchrum est Rōmam īreldquo ndash Syrus gaudet Post

Rūfum dominum suum rogat bdquoCūr Rōmam īs domineldquo Rūfus Syrō respondet bdquoRōmam

eō quod ibi varia negōtia mihi suntldquo Syrus dominī dīcit bdquoEgo prīmum Rōmam eōldquo

Dominus respondet bdquoSī mihi vērus ēris iterum ūnā Rōmam ībimusldquo Posteā Syrus in viā

multōs servōs videt aliī equōs agitant aliī magnam frūmentī cōpiam portant Syrus servōs

salūtat bdquoSalvēte amīcī Nōs Rōmam īmus Et vōs quō ītisldquo Servī autem nōn respondent

nam dēfessī sunt (pagal Hartmut Schulz)

Sententiae Sī vir es ī (Ovidius) Ībimus illāc (Ovidius) Flūmina iam lactis iam flūmina

nectaris ībant (Ovidius) Īte missa est Deō grātiās

Vocābula

Appius a um Atildepijaus

Appius ī m Atildepijus centildezo-

rius nutiesęs kelią Via Appia agitō āvī ātum āre varyti alius alia aliud kitas autem tačiau

Campānia ae f Kampatildenija sritis tarp Latildecijaus ir Lukatildeni-jos ausogravenų ir ograveskų kraštas

cōpia ae f gausybė ištek-lius atsarga

crās rytoj dēfessus a um nuvargęs diū ilgai

dominus ī m viešpats šei-mininkas ponas

extrā su acc už anagravepus

flumen inis n upė gaudeō gavīsus sum gau-

dēre džiaugtis (verbum dep)

hodiē šiandien ibi ten illāc anoje pusėje ten

iter itineris n kelias iter

facere keliauti

flūmen inis n upė iterum vėl dar kartą labōrō āvī ātum āre dirbti stengtis kentėti

lac lactis n pienas laetus a um linksmas magnificus a um puikus prašmatnus prabangus

māne rytą

mūrus ī m mūras siena

missa ae f m šios nam nes

nectar aris n gr nektatilderas

negōtium ī n užsiėmimas darbas veikla reikalas

oppidum ī n miestas parō āvī ātum āre ruošti paulō post netrukus plēnus a um pilnas

portō āvī ātum āre nešti gabenti

post vėliau posteā po to paskui vėliau

prīmum pirmąkart pulcher chra chrum gra-žus

quia kadangi nes quō kur

raeda ae f kelt karietagrave ve-žimas keturiais ratais

Rūfus ī m Rugravefas vardas respondeō spondī spon-sum spondēre atsakyti salūtō āvī ātum āre svei-kinti

servus ī m vergas

sī jei

super su acc virš viršuj

Syrus ī m

tumulus ī m kalva kapas ūnā kartu drauge varius a um įvairus vērus a um ištikimas

via ae f kelias gatvė

videō vīdī vīsum vidēre matyti

villa ae f sodyba ūkis dvaras

19

XVIII Schola duodēvīcēsima

edō ēdī ēsum ēsse (edere) valgyti

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

es-se ed-e-re 1 2 3

ēd-ō valgau ēs

ēs-t

ed-i-mus valgome

ēs-tis ed-u-nt

ed-ēba-m valgiau

ed-ēbā-s ed-ēba-t

ed-ēba-mus valgėme

ed-ēba-tis ed-ēba-nt

ed-a-m valgysiu

ed-ē-s ed-e-t

ed-ē-mus valgysime

ed-ē-tis ed-u-nt

Imperātīvus

ēs valgyk

ēs-te valgykite

Cēna Rōmāna Herī pater meus amīcōs suōs ad cēnam vocāvit Nōnā hōrā adveniunt convīvae duo senātōrēs Rōmānī et ipse consul Rōmānus Convīvae dominum patrem meum salūtant Tum in trīclīniō vēnērunt et in lectīs accubuērunt Puerīs tamen in trīclīniō nūllus locus est Sed pater mē aliquid ex poētīs Rōmānīs dēclāmāre vult Quā dē causā in ātriō exspectāvī Imprīmīs pater meus vīnum deīs deābusque dēfūsit Rōmānī ēdēbant ut Horātius scrīpsit bdquoAb ōvō ūsque ad mālaldquo id est imprīmīs ōva post cēnam ndash māla Servī dominō et convīvīs multa fercula inferēbant ut piscēs cāpōnēs lactūcam brassicam pānem etc Ūnus ē servīs mihi fīliō dominī uvās pulchrās dat bdquoĒs puerldquo Edēbam et gaudēbam Posteā pater servō ūnō mē invitāre iussit In trīclīniō patrem et convīvās vīdī Convīvās salūtō prope iānuam stō et patris iussa exspectō Ille inquit bdquoEn dēclāmātor noster Recitā nōbīs aliquid mī Lūcī Magister tuus dīcit tē dēclāmāre posseldquo Carmen Catullī dē passere recitō Ūnus ē convīvīs inquit bdquoBene dēclāmat Cornēlī fīlium tuum poētam in futūrō esse putōldquo

Vocābula

accumbō accubuī accu-bitum accumbere atsigulti

adveniō vēnī ventum venīre atvykti aliquis aliqua aliquid kas nors kažkas kas

ātrium ī n atildetrijus sveta nė autem tačiau

brassica ae f kopūstas

cāpo ōnis m kaplūnas (mė-

sinis gaidys)

carmen inis n giesmė

Catullus ī m Katugravelas poegravetas

causa ae f priežastis

cēna ae f pietūs

cibus ī m maistas

clāmō āvī ātum āre šau-kti

convīva ae m f svečias

consul ulis m konsulas

dēclāmātor ōris m iškal-bos mokytojas kalbėtojas

dēclāmō āvī ātum āre deklamuoti

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dominus ī m viešpats šei- mininkas ponas

en štai šit dēfundo dēfūdī dēfū-sum dēfundere nulieti exspectō āvī ātum āre laukti

ferculum ī n padėklas pa-tiekalas valgis

futūrum ī n ateitis gaudeō gavīsus sum gaudēre džiaugtis

hōra ae f valanda

iānua ae f durys imprīmīs pirmiausia inferrō intulī illātum inferre įnešti atnešti inquit sako tarė invītō āvī ātum āre kviesti

iussum ī n įsakymas

lactūca ae f salota

lectus ī m lova gultai

mālum ī n obuolys nam nes nōnus a um devintas nūllus a um joks nė vienas

ōvum ī n kiaušinis

pānis is m duona

passer eris m žvirblis

piscis is m žuvis

possum potuī ndash posse galėti

posteā po to paskiau

prope su acc arti prie putō avī ātum āre ma-nyti

recitō āvī ātum āre skai-tyti balsugrave (garsiai)

respondeō spondī spōn-sum spondēre atsakyti salūtō āvī ātum āre svei-kinti

scrībō scrīpsī scrīptum scrībere rašyti sed bet

senātor ōris m senatildetorius sī jei stō stetī statum stāre stovėti

trīclīnium ī n valgomasis

ūsque ad iki pat

ūva ae f vynuogė veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

vīnum ī n vynas vocō āvī ātum āre kviesti volō voluī ndash velle norėti

20

XIX Schola ūndēvīcēsima

ferō tulī latum ferre ndash nešti (M ltono tekstegrave ndash iškęsti ištverti)

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

fer-re bdquoneštildquo 1 2 3

fer-ō nešu

fer-s fer-t

fer-i-mus nešame

fer-tis fer-u-nt

fer-ēba-m nešiau

fer-ēbā-s fer-ēba-t

fer-ēbā-mus nešėme

fer-ēbā-tis fer-ēba-nt

fer-a-m būsiu

fer-ē-s fer-e-t

fer-ē-mus būsime

fer-ē-tis fer-e-nt

Imperātīvus

fer nešk

fer-te neškite

Sententiae Ego sum vītis vōs palmitēs quī manet in mē et ego in eō hic

fert frūctum multum quia sine mē nihil potestis facere (Vulgāta) Bene ferre

magnam Disce fortūnam (Horātius) Quī fert malīs auxilium post tempus

dolet (Phaedrus) Quasi mūrēs semper edimus aliēnum cibum (Plautus)

Lūcem in tenebrās ferimus Fert fert fert (Itatildelijos Savogravejos karatildelių dinatildestijos

šūkis)

loz Nota bene Savojagrave ndash istograverinė sritis Prancūz jos ir Itatildelijos pasienyje

1 Išverskite Džograveno M ltono teksto Prō populō Anglicānō dēfēnsiō ištrauką

Pater et rēx dīvertissima sunt Pater nōs genuit at nōn rēx nōs sed nōs rēgem creāvimus Patrem natūra dedit populō rēgem ipse populus dedit sibi nōn ergō propter rēgem populus sed propter populum rēx est ferimus patrem mōrōsum etiam dūrum ferimus et rēgem sed nē patrem quidem ferimus tyrannum

2 Atsakykite į klausimus

1 Quid dīcit auctor dē patre et rēge 2 Quid dedit patrem populō 3 Quem populus sibi dedit 4 Quid dīcit auctor dē patre et rēge mōrōsō et dūrō

Sententia Nōn rēx est lēx sed lēx est rēx

Vocābula

aliēnus a um svetimas Anglicānus a um Aacutenglijos at tačiau betgi

auxilium ī n pagalba para-ma

cibus ī m maistas creō āvī ātum āre rinkti

dēfēnsiō ōnis f gynimas ginamoji kalba apologravegija

discō didicī ndash discere mokytis

dīvertissimus a um skir-tingiausias iš dīvertō dī-vertī dīversum dīvertere pasukti į šalį atsiskirti skirtis

doleō doluī dolitūrus dolēre skaudėti kentėti dō dedī datum dare duo-

ti

dūrus a um kietas šiurk-

štus griežtas

ergō taigi vadinasi etiam taip pat net ir faciō fēcī factum facere daryti

frūctus ūs m (IV) vaisius

fortūna ae f laimė dalia lemtis

gignō genuī genitum

gignere gimdyti

lēx lēgis f įstatymas

lūx lūcis f šviesa malus a um blogas maneō mānsī mansum manēre pa(si)likti išlikti mōrōsus a um užsispyręs įnoringas priekabus

mūs mūris m pelė

natūra ae f gamta nihil niekas

palmes palmitis m atžala (vynmedžio) šakelė

populus ī m tauta žmonės possum potuī ndash posse galėti pajėgti potestis jūs galite

post su acc po vėliau

propter su acc dėl

quasi kaip quia kadangi nes quidem juk būtent nē quidem netgi ne sed bet semper visada

sine su abl be

tempus oris n laikas

tenebrae ārum f tamsa

tyrannus ī m tiratildenas

vītis is f vynšakė vynuo-gienojas vynmedis

21

XX Schola vīcēsima Perfectum

sum fuī ndash esse būti

eō iī (īvī) itum īre eiti

edō ēdī ēsum ēsse (edere) valgyti

ferō tulī latum ferre nešti

fuī fuistī fuit

fuimus fuistis fuērunt

iī (īvī) iistī (īvistī) iit (īvit etc)

iimus iistis iērunt

ēdī ēdistī ēdit

ēdimus ēdistis ēdērunt

tulī tulistī tulit

tulimus tulistis tulērunt

Sententiae Sum quod eris fuī quod es Fuit Īlium (Vergilius) Nōs quōque quae ferimus

tulimus patientior ante Et mala sunt longō multiplicāta diē (Ovidius) Vērē languorēs

nostrōs ipse tulit et dolorēs nostrōs ipse portāvit (Vulgāta) Tulērunt Dominum meum et

nesciō ubi posuērunt eum sī tū sustulistī eum dīcitō mihi (Respōnsōrium) In domum

Dominī ībimus (Vulgāta) Domine ad quem ībimus (Vulgāta) Ipse enim Pater amat vōs

quia mē amāstis et crēdidistis quia ego ā Deō exīvī Exīvī ā patre et vēnī in mundum

iterum relinquō mundum et vādō ad Patrem (Vulgāta) Crēdō Quī ēdistis multō fēcistis

sapientius Quī nōn ēdistis saturī fīte [imper pl] fābulīs (Plautus)

Tarptautiniai žodžiai agituacuteoti ndash veikti skleisti pol tines ir visuomeninegraves id jas

argumentildetas ndash įrodomąją tegravezę (teiginį) pagrindžiantis teiginys crēdō bdquotikiuldquo ndash tikėjimo

tiesų išdėstymas žmogaus pažiūrų visumagrave deklamuacuteoti ndash raacuteiškiai meniškai sakyti atmin-

tina kokį nors kūrinį fortūnagrave ndash sėkmė likimas laimingas atildetvejis kregraveditas ndash prekių ar

pinigų skolinimas už palūkanas pasitikėjimo patildegrindu multiplikatildecija ndash dokumentildetų

piešinių brėžinių tegraveksto daacuteuginimas natūragrave ndash gamta žmogaus prigimt s dailėjegrave tikrovės

daiktai pagal kuriuos da lininkas piešia pacientildetas ndash gydytojo gydomas ligonis portatildelas ndash

puošnus įėjimas į pastatą internegravetinė sveta nė teikianti tam tikrą informatildeciją

responsograverijus ndash bažnytinio giedojimo būdas sol stas (kunigas) ir chograveras gieda pakaitom s

bažnytinės mugravezikos žaacutenras te pas ndash vyksmo greitis spartagrave tiratildenas ndash valdovas smurtugrave

užgrobęs valdžią vilagrave ndash ištaigus užmiesčio namas gyvenamasis namas vasarnamis

Vocābula

amō āvī ātum āre mylėti

ante su acc prieš crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti manyti

diēs eī m (V) diena diē abl sg dīcō dīxī dictum dīcere sakyti dīcitō imper fut act 2 sg

dolor ōris m skausmas sielvartas

domus ūs f (IV) namas enim mat juk nes exeō exīvī exītum exīre išeiti išvykti

fābula ae f pasakojimas pasaka pasakėčia dratildemos kūrinys pjegravesė

fiō factus sum fierī dary-

tis tapti fīte tapkite

Īlium ī n Iliogravenas = Trojagrave iterum vėl antrąkart iš naujo

labōrō āvī ātum āre dirbti stengtis kentėti

languor ōris m nusilpimas nuovargis silpnumas

malum ī n blogis blogybė multiplicō āvī ātum āre dauginti didinti gausinti

multō daug multō sa-pientius išmintingiau

mundus ī m pasaulis nesciō scīvī scītum scīre nežinoti

patiēns entis kantrus iš-tvermingas patientior iš-tvermingesnis (aukštesnysis l)

ponō posuī positum po-nere dėti quia kadangi nes quōque taip pat ir relinquō relīquī relic-tum relinquere palikti

respōnsōrium ī n respon-sograverijus

sapientius protingiau satur a um sotus sī jei sufferō sustulī ndash suffer-

re laikyti apačiojegrave čia paimti

ubi kur vādō vādere eiti žengti veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti vērē tikrai teisingai iš ti-krųjų

22

XXI Schola vīcēsima prīma

Trečiosios linksniuotės priebalsinio tipo kamienai ir priesagos

Masculīnum -ō -or -os -er -ex -es

nom sg gen sg pavyzdžiai

-or

-ōs

-er

-ex

-es

-in-is

-ōr-is

-ōr-is

-er-is

-ic-is

-ig-is

-g-is

-it-is

-et-is

-d-is

hōmō homin-is žmogus

leō leōn-is liūtas

victor victōr-is nugalėtojas

flōs flōr-is gėlė žiedas

agger agger-is pyacutelimas sankasa

vertex vertic-is verpẽtas viršugalvis

rēmex rēmig-is irklas

rēx rēg-is karalius

mīles mīlit-is karys kareivis

paries pariet-is siena

pēs ped-is koja

Fēminīnum -tās -(t)us -aus -dō -gō -iō

nom sg gen sg pavyzdžiai

-tās

-(t)ūs

-aus

-dō

-gō

-iō

-tāt-is

-tūt-is

-ūt-is

-ūd-is

-aud-is

-din-is

-gin-is

-iōn-is

sānitās sānitāt-is (kūno) sveikata

virtūs virtūt-is vyriškumas dorybė

salūs salūt-is (kūno ir sielos) sveikata gerovė

palūs palūd-is pelkė

laus laud-is pagyrimas garbė

magnitūdō magnitūdin-is didumas

orīgō orīgin-is kilmė

lēctiō lēctiōn-is skaitymas paskaita

Neutrum -men -ur -us -ma

nom sg gen sg pavyzdžiai

-men

-ur

-us

-ma

-min-is

-ur-is

-or-is

-or-is

-er-is

-mat-is

nōmen nōmin-is vardas

fulgur fulgur-is žaibas

ebor ebor-is dramblio kaulas

tempus tempor-is laikas

opus oper-is kūrinys

poēma poēmat-is poemagrave

Kiti atvejai dux duc-is m vadas lēx lēg-is f įstatymas consul consul-is m kogravensulas

ōrātor ōrātōr-is m oratildetorius flūmen flūmin-is n upė mōs mōr-is m paprotys

įprotis būdas genus gener-is n giminė r šis pulvis pulver-is m dulkės milteliai lac

lact-is n pienas

23

XXII Schola vīcēsima secunda

Sententiae Mundus ūniversus exercet histriōnem (Petrōnius) Astra regunt hominēs sed

regit astra Deus Atria rēgum hominibus plēna sunt amīcīs vacua (Seneca) Prō rēge lēge

grege Nūlla potentia supra lēgēs esse debet (Cicero) Mōs prō lēge Mōrēs multōrum videt

(Horātius) [apie Odis ją] Mōribus antīquīs stat Rōma Aut Caesar aut nūllus Stat magnī

nōminis umbra (Lūcānus) Furor arma ministrat (Vergilius) Superbī hominēs in convīvīs

stultī sunt Societātis vinculum est ratiō et ōrātiō (Cicero) Habet suum venēnum blanda

ōrātio (Pūblilius) Nōsce tempus Prō salūte animae Virtūs hominem iungit Deō (Cicero)

Virtūs nōn advenit ā natūrā neque ā doctrīnā sed ā nūmine dīvīnō (Seneca) Prīma virtūs

est vitiō carēre (Quīntilliānus) Pietās fundāmentum est omnium virtūtum (Cicero) Disce

puer virtūtem ex mē vērumque labōrem Fortūnam ex aliīs (Vergilius) Quae regiō in

terrīs nostrī nōn plēna labōris (Vergilius) Multōrum annōrum opus

loz Nota bene Lukatildenas (lo Lūcānus) ndash poegravetas egravepikas (39ndash65

metais) poegravemos bdquoFarsatildelijaldquo autorius Maacuterkas Fatildebijus Kvintiliatildenas (lo Quīntilliānus) ndash

žymus I amžiaus rom oratildetorius veikalo bdquoOratoriaus ugdymasldquo autorius

Vocābula

adveniō vēnī ventum venīre atvykti

alius alia aliud kitas

anima ae f s ela

annus ī m metai

arma ōrum n gintildeklai

astrum ī n gr žvaigždė

atrium ī n atildetrijus sveta nė aut arba

blandus a um meilikau-jantis lipšnus meilus mielas

careō caruī ndash carēre su

abl stokoti neturėti

convīva ae m f svečias viešnia

debeō debuī debitum debēre privalėti būti sko-lingam

discō didicī ndash discere mokytis

dīvīnus a um dieviškas dievo dievų

doctrīna ae f mokymas mokslas išsilavinimas

exerceō excercuī exerci-tum exercēre judinti vei-kti lavinti exercere his-triōnem vaidinti

fundāmentum ī n pamatas

fortūna ae f laimė dalia lemtis furor ōris m šėlas siutas

grex gregis m banda ka -menė būrys habeō habuī habitum

habēre turėti

histriō ōnis m atildektorius ar-t stas vaidintojas

ibi ten iungō iūnxī iūnctum iungere uždėti jungą (su)-jungti (su)sieti

labor ōris m darbas vargas

lēx lēgis f įstatymas magnus a um didelis ministrō āvī ātum āre (pa)tarnauti duoti teikti

mōs mōris m paprotys įprotis būdas

multus a um daug dau-gelis

mundus ī m pasaulis neque ir ne nei

nōmen inis n vardas nūllus a um joks nė vie-nas

nūmen inis n pritarimo

ženklas sutikimas valia čia dievų valia dievybė

omnis e visas kiekvienas

opus eris n kūrinys

ōrātiō ōnis f kalba

pietās ātis f pamaldumas pagarba

plēnus a um pilnas

potentia ae f galia galybė

quasi lyg tarytum regō rēxī rēctum regere kreipti tvarkyti valdyti

ratiō ōnis f apyskaita svar-stymas protas

salūs ūtis f sveikata gerovė sī jei

societās ātis f bendrumas sąjunga bendrija draugija

stō steti statum stāre stovėti

stultus a um kvailas superbus a um išdidus

suprā su acc vietai ant virš

aukščiau laikui prieš anks-čiau

tempus oris n laikas

umbra ae f šešėlis ūniversus a um visas vacuus a um tuščias

venēnum ī n nuodai kerai burtai

vērus a um tikras videō vīdī vīsum vidēre matyti

vinculum ī n raištis ryšys

virtūs ūtis f vyriškumas dorybė

vitium ī n yacuteda trūkumas

24

XXIII Schola vīcēsima tertia

Hominēs et nōmina

Quīntus est frāter Mārcī Iūlia soror eius est Mārcus et Quīntus frātrēs Iūliae sunt Mārcī

pater et māter frāter et soror sunt Nōmen patris est Iūlius mātris Aemilia Quīntus est nōmen frātris Iūlia sorōris

Mārcō ūna soror est Iūliae duo frātrēs sunt Nōmina frātrum sunt Mārcus et Quīntus Patrī et mātrī ūna fīlia et duo fīliī sunt Mātrī Aemilia nōmen est Quod nōmen est patrī Eī nōmen est Lūcius Iūlius Balbus Virō Rōmānō tria nōmina sunt Lūcius est prae-nōmen id est nōmen prīmum Iūlius nōmen vel nōmen gentīlicium Balbus cognōmen est Fīliīs nōmina sunt Mārcus Iūlius Balbus et Quīntus Iūlius Balbus Mārcus et Quīntus praenōmina sunt fīliōrum Alia praenōmina Lātīna sunt Aulus Decimus Gāius Gnaeus Faustus Mānius Numerius Paulus Pūblius Sextus Spurius Tiberius

Titus Mulieribus Rōmānīs plērumque ūnum nōmen gentilicium erat velut Cornēlia Iūlia Lūcia Paula Octāvia Tullia Valeria

Aemiliae etiam ūnum nōmen erat Aemiliae est ūnus frāter cuī Aemilius nōmen est (praenōmen Pūblius cognōmen Paulus) Frāter Aemiliae est avunculus līberōrum Aemilius autem procul ā sorōre suā abest Itaque trīstis est Aemilia quae frātrem suum amat Mārcus et Iūlia mātrem suam trīstem in hortum exīre vident et pātrem interrogant bdquoCūr māter nostra trīstis estldquo Iūlius bdquoMāter vestra trīstis est quod Aemilius procul ab eā abest Aemilius avunculus vester est id est frāter mātris

Sententiae Nōmen est ōmen Benedictus quī venit in nōmine Dominī Nōmina sunt odiōsa (Ovidius)

Vocābula

absum afuī ndash abesse būti ne čia nebūti

alius alia aliud kitas autem tačiau

avunculus ī n avyacutenas mo-tinos brolis dėdė

benedictus a um palai-mintas

duo duae duo du

cognōmen inis n šeimos vardas pavardė

cūr kodėl exeō iī (īvī) ītum īre išeiti

frāter frātris m brolis gentīlicius a um giminės nōmen gentīlicium gimi-nės vardas

hortus ī m sodas daržas interrogō āvī ātum āre klausti

itaque taigi todėl tad

līberī ōrum m vaikai

māter mātris f motina

mulier eris f moacuteteris nam nes odiōsus a um ne(pa)ken-čiamas

ōmen inis n ženklas

pater patris m tėvas plērumque dažniausiai daugiausia

praenōmen inis n asmens vardas

procul toli

soror ōris f sesuo

trēs tria trys ūnus a um vienas trīstis e liūdnas velut kaip veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

Praenōmina Rōmāna

Aemilia ae f Em lija

Aulus ī m Aacuteulas

Cornēlia ae f Kornegravelija

Decimus ī m Dẽcimas

Gāius ī m Gatildejus

Gnaeus ī m Gn jus

Faustus ī m Faacuteustas

Iūlia ae f Jugravelija

Iūlius ī m Jugravelijus

Lūcia ae f Liugravecija

Lūcius ī m Liugravecijus

Mānius ī m Matildenijus

Numerius ī m Numegraverijus

Octāvia ae f Oktatildevija

Paula ae f Paacuteulė

Paulus ī m Paacuteulius

Pūblius ī m Pugraveblijus

Quīntus ī m Kv ntas

Sextus ī m Segravekstas

Spurius ī m Spugraverijus

Tiberius ī m Tibegraverijus

Tullia ae f Tugravelija

Valeria ae f Valegraverija

25

XXIV Schola vīcēsima quārta Verba composita

ab-sum a-fuī ndash ab-esse ad-sum ad-fuī ndash ad-esse dē-sum dē-fuī ndash dē-esse inter-sum inter-fuī ndash inter-esse praes-sum prae-fuī ndash prae-esse prō-sum prō-fuī ndash prōd-esse super-sum super-fuī ndash super-esse pos-sum potuī posse

būti ne čia būti atstu nedalyvauti būti prie pagelbėti trūkti stokoti būti tarpe dalyvauti būti priešakyje vadovauti būti už padėti paremti išlikti būti galingam galėti

Verba composita possum potuī posse

Praesēns indicātīvī āctīvī Praesēns Imperfectum Futūrum I

ab-sum ab-es

ab-est ab-sumus ab-estis ab-sunt

dē-sum dē-es

dē-est dē-sumus dē-estis dē-sunt

prō-sum prōd-es

prōd-est prō-sumus prōd-estis prō-sunt

pos-sum pot-es

pot-est pos-sumus pot-estis pos-sunt

pot-eram pot-erās

pot-erat pot-erāmus pot-erātis pot-erant

pot-erō pot-eris

pot-erit pot-erimus pot-eritis pot-erunt

Ex vītā Plīniī

Surgō ubi volō saepe prīmā lūce Amō sedēre in silentiō et meōs oculōs claudere bdquoQuid

mihi hodiē facere necesse estldquo ndash mēcum cōgitō Tum notārium vocō et iubeō eum

epistolam scrībere Hōrā quārtā et quīntā in peristȳlum prōcedō et aliam epistolam parō

Dum prandium ēdō Post prandium dormiō tum ambulō (herī nōn ambulābam) Mox

ōrātiōnem Graecam et Latīnam legō quod vōcem meam fīrmam facit Posteā in cēnā nostrā

amīcī meī intersunt Ego et uxor mea cum amīcīs paucīs saepe cēnāmus Aliud nōn possum

Numquam mihi amīcī dēerant Dum cēnam ēdimus servus librum bonum nōbīs legit Mihi

placet Aenēidem Vergiliī audīre Ego et multī amīcī meī etiam auctōrēs Latīnās recitāre

possunt Tandem in hortō ambulō cum amīcīs meīs quī sunt praeclārī et ērudītī

Nōn numquam ex hōc ōrdine errō Ante lūcem nōn poteram surgere Sī diū dormīvī equō

īre amō Amīcī quōque ex oppidīs vīcīnīs veniunt Saepe in silvam venārī intrō Etiam

audiō virōs quī in agrīs meīs labōrant

Vocābula

ambulō āvī ātum āre vaikščioti

alius alia aliud kitas

Aenēis idis m Eneidagrave

avunculus ī n avyacutenas dėdė cōgitō āvī ātum āre mą-styti galvoti

diū ilgai dormiō īvī ītum īre mie-goti

dum tada ēdō ēdī ēsum edere valgyti

eō iī ītum īre eiti

errō āvī ātum āre klysti ērudītus a um išsilavinęs fīrmus a um tvirtas stiprus

hortus ī m sodas intrō āvī ātum āre įžengti iubeō iussī iussum iubē-re liepti įsakyti

lūx lūcis f šviesa mox greit tuojau paskui

nam nes necesse est būtina privalu

notārius ī m sekretotilderius numquam niekada

ōrdō inis n eilė tvarka

paucī ōrum m nedaugelis

peristȳlum ī n gr perist lis placeō placuī placitum

placēre patikti įtikti praeclārus a um žinomas

prandium ī n pusryčiai prōcedō cessī cessum cedere išeiti pasirodyti eiti saepe dažnai sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti surgō surrēxī surrēc-tum surgere kilti keltis

tandem pagaliau ubi kai kur

uxor ōris f žmonagrave venor venātus sum ve-

nārī medžioti (verbum dep) vīcīnus a um kaimyninis volō voluī ndash velle norėti

vōx vōcis f balsas

26

XXV Schola vīcēsima quīnta Trečioji linksniuotė Ba sinis tipas

Sg Pl Sg Pl Sg Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl

turris f turris turrī turrim turrī

turrēs turrium turribus turrēs turribus

vīs f

vim vī

vīrēs vīrium vīribus vīrēs vīribus

Tiberis m Tiberis Tiberī Tiberim Tiberī

mare n maris marī mare marī

maria marium maribus maria maribus

1 Išmokite atmintinai trečiosios linksniuotės ba sinio tipo žodžius

febris is f drugys

puppis is f vairagalis

secūris is f kirvis

sitis is f toškulys

turris is f bokštas

tussis is f kosulys

vīs ndash f jėga prievarta

Albis is m Elbė upė

Neāpolis is f Neatildepolis

Tiberis is m

mare is n jūra

conclāve is n užrakinamas kambarys

animal ālis n gyvūnas

vectīgal ālis n mokestis rintildekliava

exemplar āris n pavyzdys

Sententiae Et māceriam circumdedī et circumfōdī et plantāvī vīneam Sorech [b blinė

vieta] et aedificāvī turrim in mediō eius Quantum scīmus gutta est īgnōrāmus mare Vī et

animō Contrā vim nōn valet iūs Ultrā vīrēs (Vergilius) Vim vī repellere licet Vim vīribus

exīre (Ulpiānus) Vīribus ūnitīs Vīs armāta Vīs ā tergō Vīs cōmica Vīs tragica (Aristo-

tēlēs) Vīs inertiae Vīs lēgis Vīs magica Vīs medicātrix natūrae Vīs saepe violat iūs Vīs

vim pellit Vīs vitālis Contrā vim mortis nōn est medicāmen in hortīs Sine vī et dolō

Turris eburnea Turris Babelis Terra turrium [šiuolaikinis stalo žaidimas] Tabulettae contrā

tussim prō īnfantibus Ad Tenediam secūrim Secūrī Tenediā (iš gr Τενεδία πελέκει apie

griežtą nieko nesigailintį Tenegravedo salos valdovą teisėją) Candor dat vīribus ālās

loz Nota bene Ulpiatildenas (lo Ulpiānus) ndash

Vocābula

aedificō āvī ātum āre statyti

āla ae f sparnas

animus ī m siela dvasia armātus a um ginkluotas

čia karinis

Babel is f Babilogravenas čia Batildebelis

candor ōris m skaistus bal-tumas spindėjimas dorumas

circumdō dedī datum

dare dėti aplinkui apsupti circumfodiō fōdī fossum fodere apkasti apkaupti cōmicus a um

contrā su acc prieš

dolus ī m klasta eburneus a um dramblio kaulo

ērudītus a um išsilavinęs exeō exiī exītum exīre

išeiti čia naudoti

gutta ae f lašas

hortus ī m sodas īgnōrō āvī ātum āre nežinoti

inertia ae f neveiklumas inercija

īnfāns antis m kūdikis vai-kas

iūs iūris n teisė licet licuit licēre leidžia-ma galima

lūx lūcis f šviesa

māceria ae f tvora

magicus a um magiškas

medicāmen inis n vaistas

medicātrix īcis f gydytoja

medium ī n vidurys

mors mortis f mirtis pellō pepulī pulsum

pellere stumti varyti mušti plantō āvī ātum āre so-dinti persodinti

prōcedō prōcessī prō-cessum prōcedere išeiti

pasirodyti eiti

quantus a um koks repellō repulī repulsum repellere atstumti atmušti išvaryti

sciō scīvī scītum scīre žinoti mokėti

sine su abl be

tabulleta ae f tabletė Tenedius a um Tenegravedo

tergum ī n nugara

tragicus a um

ultrā su acc anagravepus už per virš

ūnitus a um suvienytas

čia bendras valeō valuī valitum va-lēre būti sveikam gyventi turėti reikšmės galioti

violō āvī ātum āre smur-tu padaryti pažeisti

vītālis e gyvenimo gyvybi-nis

27

XXVI Schola vīcēsima sexta

Discordia frātrum

Faustulus casam intrat bdquoAcca ubi es Venī et audī dē calamitāte Rōmulus Remum necāvitldquo Acca verbīs marītī nōn crēdit bdquoQuid dīcis quid audīvīldquo Faustulus autem bdquoCrēde mihi uxor Hodiē cum amīcīs ad Palātium properāvī Etiam Rōmulus et Remus et multitūdō virōrum Palātium petīvērunt Tum Rōmulus virōs ad sē vocāvit et ubi tacuērunt ōrātiōnem habuit bdquoGaudeō quod venīre nōn dubitāvistis Hodiē sacrum facere volumus nam auxiliō deōrum Palātium mūnīvimus Vidēte mūrum Nunc tandem sine perīculō vīvere possumusldquo Virī verba Rōmulī clāmōre probavērunt Subitō autem Remus bdquoEgo tuum mūrum rīdeō mūrus enim inimīcum nōn prohibetldquo Statim mūrum trānsiluit Tum Rōmulus per īram Remum petīvit et ō Acca frātrem necāvit Faustulus tacet Acca autem lacrimas tenet et clāmat bdquoŌ Faustule frūstrā lupa puerōs in rīpā Tiberis servāvit et aluit frūstrā tū Remum cum frātre domum portāvistī frūstrā Remō parentēs fuimus Ō Rōmule cūr frātrem necāvistīldquo Tum Faustulus et Acca fīlium flevērunt

Sententiae Aut prōsunt poētae aut dēlectant Avarō omnia dēsunt sapientī nihil Nēmō in

suā causā iūdex esse potest Nōn possum (Vintildecas Mykolaacuteitis-Pugravetinas)

Vocābula

Acca ae f Akagrave

ad su acc pas prie alō aluī alitum alere maitinti penėti

audiō īvī ītum īre girdėti aut arba

auxilium ī n pagalba avārus a um godus gobšus

calamitās ātis f nelaimė

casa ae f trobelė

causa ae f byla

clāmō āvī ātum āre šau-kti

clāmor ōris m šauksmas crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti cūr kodėl dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

discordia ae f nesantaika domum į namus namo

dubitō āvī ātum āre abejoti

eō iī ītum īre eiti delectō delectāvī delec-tātum delectāre džiuginti faciō fēcī factum facere daryti

Faacuteustulus ī m Faustulas fleō flēvī flētum flēre verkti raudoti frūstrā veltui

gaudeō gavīsus sum gaudēre džiaugtis intrō āvī ātum āre įžengti

inimīcus ī m nedraugas

īra ae f pyktis

iūdex iūdicis m teisėjas

lacrima ae f ašara

marītus ī m vyras sutuok-tinis

multitūdō inis f daugybė

mūniō īvī ītum īre stip-rinti

mūrus ī m siena necō āvī ātum āre žudyti numquam niekada omnis e visas

ōrātio ōnis f kalba ōrā-tiōnem habēre sakyti kalbą

Palātium ī n Palatildecijus

parēns entis m f gimdy-

tojas -a pl parentēs tėvai

perīculum ī n pavojus petō petīvī petītum pe-tere ieškoti siekti prašyti vykti

portō āvī ātum āre nešti praeclārus a um žinomas probō āvī ātum āre (iš)bandyti pritarti

prohibeō prohibuī pro-hibitum prohibēre sulaikyti

prōperō āvī ātum āre

skubėti

quod kad rīdeō rīsī rīsum rīdēre juoktis

rīpa ae f upės krantas sacer sacra sacrum pa-švęstas šventas sapiēns entis išmintingas

sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti servō āvī ātum āre sau-goti

statim tučtuojau bematant subitō staiga tandem pagaliau ubi kai kur

uxor ōris f žmona taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti trānsileō siluī silīre per-šokti

veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti videō vīdī vīsum vidēre matyti

vocō āvī ātum āre šaukti kviesti

volō voluī ndash velle norėti vīvō vīxī victum vīvere gyventi

28

XXVII Schola vīcēsima septima

Adiectīva prōnōminālia ndash būdvardiniai įvardžiai

ūnus a um vienas sōlus a um tiktai vienas tōtus a um visas ūllus a um kažkoks alter altera alterum ki-tas antras

uter utra utrum katras neuter neutra neutrum niekatras

nūllus a um joks alius alia aliud kitas

N alter altera alterum G alterīus D alterī A alterum alteram alterum A alterō alterā alterō

N alius alia alium G alīus D aliī A alium aliam alium A aliō aliā aliō

N alterī alterae altera G alterōrum -ārum -ōrum D alterīs

A alterōs alterās altera

A alterīs

N aliī aliae alia G aliōrum aliārum aliōrum D aliīs

A aliōs aliās alia

A aliīs

Sententiae Nec sibi sed tōtī genitum sē crēdere mundō (Lūcānus) Tōtus mundus agit

histriōnem (Šekspyras) Sibi parat malum quī alterī parat Nōn sum ūnī angulō nātus patria

mea tōtus hic est mundus (Seneca) Ūnīus dēmentia dēmentēs efficit multōs Ūnus vir

nūllus vir Alter ego Vērus amīcus est quī est tamquam alter idem (Cicero) Beneacuteficus est

quī nōn suī sed alterīus causa benignē facit (Cicero) Trīstis eris sī sōlus eris (Ovidius)

Sacrum Profānum Īgnōrantia nōn est argūmentum (Spīnōsa)

loz Nota bene V ljamas Šekspỹras (angl Shakespeare 1564ndash1616 Aacutenglija) ndash vienas

žymiausių pasaulio dramatugravergų išgarsėjęs tragegravedijomis žinomiausia jų ndash bdquoHaacutemletasldquo

Barugravechas Spinozagrave (lo Benedictus de Spīnōsa 1632ndash1677) ndash žymus olaacutendų filosogravefas

Tarptautiniai žodžiai augziliatilderas ndash vyskupo padėjėjas efegravektas ndash kurios nors veiklos

padarinys as ndash labai išsilavinęs didžiai išprusęs žmogus notatilderas ndash valstybės įga-

liotas pareigūnas atliekantis notatilderinius veiksmugraves tvarkantis ir tvirtinantis dokumentugraves ir jų

tikrumą tablegravetė ndash apvaliotildes ar ovaliotildes fogravermos supresuacuteota vaistų dogravezė praryjama -

tugrave totalitar zmas ndash tokia saacutentvarka kai valstybė kontroliuacuteoja visas gyvenimo sritis

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti agit histriō-nem vaidina

angulus ī n kampas kertė

argūmentum ī n argu-mentildetas įrodymas

beneficus a um gerada-riškas labdaringas palankus maloningas

benignē geraširdiškai pa-lankiai mielai maloniai

causa ae f priežastis byla dalykas reikalas

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēmēns entis beprotis pa-mišęs

dēmentia ae f beprotystė

pamišimas

efficiō effēcī effectum efficere padaryti faciō fēcī factum facere daryti vykdyti atlikti

histriō ōnis m atildektorius

gignō genuī genitum gignere gimdyti būti prie-žastimi genitus a um gi-męs

īgnōrantia ae f nežinoji-mas

malum ī n blogis multus a um daug dau-gelis

mundus ī m pasaulis nātus a um gimęs parō āvī ātum āre ruošti

patria ae f tėvynė profānus a um nepašvę-stas nešvarus bedieviškas nuodėmingas

sacer sacra sacrum pa-švęstas šventas

servō āvī ātum āre saugoti

sine su abl be taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti tamquam taip kaip tarsi lyg

teneō tenuī tentum te-nēre laikyti turėti trīstis e liūdnas vērus a um tikras

29

XXXVIII Schola duodētrīcēsima Trečioji linksniuotė Mišrusis tipas

Sg Pl Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

ars f artis artī artem arte

ars

artēs artium artibus artēs artibus artēs

clades f cladis cladī cladem clade

cladis

cladēs cladium cladibus cladēs cladibus cladēs

mōns m montis montī montem monte

mōns

montēs montium montibus montēs montibus montēs

nox f noctis noctī noctem nocte nox

noctēs noctium noctibus noctēs noctibus noctēs

Mīlitēs Rōmānī ndash vīs imperiī Rōmānī

Rōma magna urbs est Magnus numerus cīvium Rōmānōrum semper in armīs erant

Magnus etiam est numerus mīlitum Rōmānōrum Mīlitēs Rōmāni aut peditēs erant aut

equitēs Rōmānī magnam classem habēbant Multī mīlitēs in classe mīlitābant Rōmānīs nōn

sōlum nāvēs longae sed etiam nāvēs onerāriae erant Nāvis longa cum turrī hostēs Rōmānōs

terrēbant In puppī nāvis gubernātor sedēbat et nāvem gubernābat Cōpiae Rōmānae saepe

terrā marīque hostēs superābant Rōmānī in multīs pugnīs Pūnōs superābant post Graecōs

deinde Gallōs et Dācōs Caesare duce Rōmānī Aegyptum occupāvit Etiam multās regiōnēs

Asiae Minōris occupāvit Imperium Rōmānum multās prōvinciās habet Siciliam

Prōvinciam sive Galliam Narbōnēnsem Galliam Pannoniam Dāciam Thrāciam Britan-

niam Aegyptum Illyriam Macedoniam Syriam Iūdaeam Āfricam Hispaniam Armeniam

et ceterās Clādēs Rōmānōrum rārae fuērunt

Komentaras Prōvincia arba Gallia Narbōnēnsis ndash iki Cegravezario užkariavimų rom nams

priklausiusi Gatildelijos dalis tentilde buvo Narbogravenos miestas (lie Narbonagrave lo Narbōna)

Vocābula

Armenia ae f A Asia Minor Mažoji Azija

auxilium ī n pagaacutelba arma ōrum n gintildeklai

aut arba

Caesar aris m Cegravezaris

calamitas ātis f nelaimė ceterus a um kitas

cīvis is m f pilietis -ė

clādēs is f pralaimėjimas

classis is f laivynas moki-nių klasė

cōpiae ārum f karinės pa-jėgos

Dācia ae f Datildekija deinde iš ten po to

dux ducis m vadas

eques itis m raitelis faciō fēcī factum facere daryti

gubernātor ōris m vairi-ninkas

gubernō āvī ātum āre vairuoti

hostis is m f priešas

Illyria ae f

imperium ī n impegraverija

Iūdaea ae f

longus a um ilgas

Macedonia ae f Makedo-nija

mare is n jūra terra ma-rīque sausumojegrave ir j roje

mīles itis m karys kareivis militō āvī ātum āre eiti karinę tarnybą kareiviauti

multus a um daug dau-gelis

Narbōnēnsis e Narbogravenos

nāvis is f laivas nāvis lon-ga karo laivas nāvis onerā-

ria prekybinis laivas

numerus ī m skaičius nōn sōlum sed etiam ne tik bet ir

occupō āvī ātum āre už- imti

onerārius a um krovinių krovininis

Pannonia ae f Panogravenija

pedes itis m pėstininkas portō āvī ātum āre nešti

post su acc po vėliau

prōvincia ae f prov ncija

pugna ae f kova mūšis

Pūnī ōrum m pugravenai t y kartaginiẽčiai

puppis is f vairatildegalis rārus a um retas

saepe dažnai sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti superō āvī ātum āre vir-šyti nugalėti

urbs urbis f miestas

Thrācia ae f Tratildekija terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

turris is f bokštas veniō vēnī ventum ve-nīre atvykti

30

XXIX Schola ūndētrīcēsima

Sententiae Hērēdem facit Deus nōn homō (Coke) Neque mel neque apēs Neque

opīnione sed natūrā cōnstitūtum est iūs (Cicero) Occāsiō facit fūrem Canēs socium in

culīna nūllum amant Ex pēde Herculem Mollis illa ēducātiō quam indulgentiam vocāmus

nervōs omnēs et mentis et corporis frangit (Quīntilliānus) Doctī ratiōnem artis intelligunt

indoctī voluptātem (Quīntilliānus) Sāl Atticus Ut lupus ovem amat Quī mē amat amat et

canem meum Pāx vōbīscum Nihil sub sōle novī Nōn eacuteadem est aetās nōn mēns

(Horātius) Quī male agit ōdit lūcem Pugna suum fīnem cum iacet hostis habet (Ovidius)

Rūs in urbe (Mārtiālis) Ōtium sine litterīs mors est et hominis vīvī sepultūra (Seneca)

Pallida mors aequō pulsat pede pauperum tabernās Rēgumque turrēs (Horātius) Post

mortem nūlla voluptās Post tenebrās lūx Nē mīrum quod dīvīna natūra dedit agrōs ars

hūmāna aedificāvit urbēs (Varrō) Quālis vītā fīnis ita Sub fīne Sub Iove frīgidō

loz Nota bene Egravedvardas Kogravekas (angl Coke 1552ndash1634 metais) ndash aacutenglų pol tikas ir

garsiausias savo meto teacuteisininkas savo veikalais sukūręs bendrosios arba anglosatildeksų teisės

pagrindus Maacuterkas Terentildecijus Varogravenas (lo Varrō 116ndash27 metais prieš Kristų) ndash

rom nų rašytojas mokslininkas 25 knygų veikalo bdquoLotynų kalbaldquo autorius

Vocābula

aedifico 1 statyti aequus a um lygus

aetās ātis f amžius

ager agrī m dirva laukas agō ēgī āctum agere veikti

Atticus a um Atildetikos

apis is f bitė

ars artis f menas

canis is m f šuo kalė

corpus oris n kūnas cōnstituō cōnstituī cōn-stitūtum cōnstituere nu-spręsti nustatyti

dīvīnus a um dieviškas dō dedī datum dare duoti

doctus a um mokytas

ēducātiō ōnis f auklėjimas švietimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīnis is m galas riba frangō frēgī frāctum

frangere laužti frīgidus a um šaltas Herculēs is m Heratildeklis

hērēs ēdis m f paveldėtojas habeō uī itum ēre turėti

hostis is m f priešas

hūmānus a um žmonių iaceō iacuī ndash iacēre gulėti

indulgentia ae f atlai-dumas

indoctus a um nemokytas intellego lēxī lectum legere pastebėti pažinti su-prasti

ita taip tokiu būdu

Iuppiter Iovis m

iūs iūris n teisė

litterae ārum f literatūragrave mokslas

lūx lūcis f šviesa male blogai

mel mellis n medus

mēns mentis f protas mintis siela

mīrus a um nuostabus mollis e minkštas silpnas

mors mortis f mirtis

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

neque ir ne neque neque nei nei occāsiō ōnis f proga dingstis

ōdī ndash ndash ōdisse neapkęsti omnis e visas kiekvienas

ōtium ī n poilsis laisvalaikis

opīniō ōnis f nuomonė

pažiūra požiūris

ovis is f avis pallidus a um išblyškęs

pauper eris m vargšas

pāx pācis f taika pellō pepulī pulsum pellere stumti varyti mušti

pēs pedis m koja

pugna ae f kova mūšis quālis e koks quod nes

ratiō ōnis f protas veikimo būdas

rūs rūris n kaimas laukai

sāl salis n druska

sōl sōlis m saulė

sepultūra ae f laidotuvės

sine su abl be

socius ī m draugas sąjungi-ninkas bendrininkas

sub su acc ir abl po

taberna ae f trobelė lūšna

tenebrae ārum f tamsa

urbs is f miestas vocō āvī ātum āre šaukti vadinti

voluptās ātis f malonumas džiaugsmas

vīvus a um gyvas

31

XXX Schola trīcēsima Adiectīvum

Trečiosios linksniuotės būdvardžiai

Jau esame susipažinę su pirmosios ir antrosios linksniuotės būdvardžiais

altus a um aukštas gilus angustus a um siauras bonus a um geras ceterus a um kitas laetus a um linksmas lātus a um platus magnus a um didelis malus a um blogas

parvus a um mažas plēnus a um pilnas vīvus a um gyvas

mortuus a um miręs vacuus a um tuščias

āter ātra ātrum tamsus juodas dexter tra trum dešinysis līber era erum laisvas miser era erum varganas nelaimingas niger gra grum juodas pulcher chra chrum gražus ruber bra brum raudonas sinister tra trum kairysis

ferreus a um geležinis idōneus a um įdomus līgneus a um medinis

varius a um įvairus

Pirmosios ir antrosios linksniuotės būdvardžiai yra linksniuojami kaip atitinkamų

linksniuočių giminių daiktavardžiai ndash jų galūnės sutampa

Trečiosios linksniuotės būdvardžiai būna trijų dviejų arba vienos galūnės Tai reiškia kad

jie vardininko linksnyje (nom sg) gali turėti tris ir atitinkamai dvi arba tik vieną formą

Trijų galūnių būdvardžiai

ācer m ācris f ācre n aštrus žodynuose užrašomas ācer ācris ācre aštrus

celeber m celebris f celebre n garsus žodynuose užrašomas celeber bris bre garsus

celer m celeris f celere n greitas žodynuose užrašomas celer eris ere greitas

salūber m salūbris f salūbre n sveikas žodynuose užrašomas salūber bris bre sveikas

Dviejų galūnių būdvardžiai

fortis m f forte n narsus žodynuose užrašomas fortis e narsus

gravis m gravis f grave n sunkus žodynuose užrašomas gravis e sunkus

Vienos galūnės būdvardis

fēlīx m f n laimingas gen sg fēlīcis žodynuose užrašomas fēlīx īcis laimingas

ingēns m f n didžiulis gen sg ingentis žodynuose užrašomas ingēns entis didžiulis

pār m f n lygus vienodas gen sg pāris žodynuose užrašomas pār pāris lygus vienodas

sapiēns m f n išmintingas gen sg sapientis žodynuose užrašomas sapiēns entis išmintingas

Trečiosios linksniuotės būdvardžių linksniavimas

Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl

ācer ācris ācre ācris ācrī ācrem ācre ācrī

ācrēs ācria ācrium ācribus ācrēs ācria ācribus

fortis forte fortis fortī fortem forte fortī

fortēs fortia fortium fortibus fortēs fortia fortibus

pār pāris pārī pārem pār pārī

pārēs pāria

pārium

pāribus pārēs pāria

pāribus

32

XXXI Schola trīcēsima prīma Dēclīnātiō quārta ndash ketvirtoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

frūctus f vaisius frūctūs frūctuī frūctum frūctū

frūctus

frūctūs frūctuum frūctibus frūctūs frūctibus frūctūs

cornū f ragas cornūs cornū cornū cornū

cornū

cornua cornuum cornibus cornua cornibus cornua

lacus m lacūs lacuī lacum lacū

lacus

lacūs lacuum lacubus lacūs lacubus lacūs

1 Išverskite Vergilijaus teksto ištrauką

Hīc sēcūra quiēs et nescia fallere vīta

Divēs opum variārum hīc lātīs ōtia fundīs

Spēluncae vīvīque lacūs hīc frīgida Tempe

Mūgitusque boum mollēsque sub arbore somnī (Vergilius)

Sententiae Multae manūs onus levius faciunt Habet etiam in manū gladium et secūrim sē

autem dē bellō et ā latrōnibus nōn līberat (Vulgāta) Neque semper arcum Tendit Apollo

(Horātius) Nōn est meum contrā auctōritātem senātūs dīcere (Cicero) Prīmus sapientiae

gradus est falsa intelligere Status quō Status in quō Statū quō In statū quō Status quō

ante bellum Sexū fēmina ingeniō vir (Mar jos Teregravezės antkapio epitatildefija Aacuteustrija) Venī

Creātor Spīritus Venī Sancte Spīritus Spīritus prōmptus caro autem infīrma (Vulgāta)

Senātus populusque Rōmānus Alterā manū fert lapidem alterā pānem ostentat (Plautus)

Tarptautiniai žodžiai f nišas ndash greičio varžybų baigmė gubernatildetorius ndash gubernijos

valdytojas humatildeniškas ndash žmoniškas klatildesė ndash pastov mokinių grupė kulinatilderija ndash valgių

gaminimo būdas okupuacuteoti ndash užimti o ndash viešoji nuomonė regiogravenas ndash kraštas

Vocābula

arbor oris f medis

arcus ūs m lankas aacuterka

auctōritās ātis f galia val-džia įtaka autoritegravetas

bellum ī n karas

bōs bovis m f jautis karvė

caro carnis f mėsa kūnas clamō āvī ātum āre šaukti

creātor ōris m kūrėjas dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dīves itis turtingas

domus ūs f namas faciō fēcī factum facere daryti

gradus ūs m žingsnis

gladius ī m kardas fallō fefellī falsum falle-re apgauti sukčiauti klastoti falsus a um apgaulingas melagingas

frīgidus a um šaltas

fundus ī m žemės valda dvaras

ingenium ī n gabumai būdas

infīrmus a um nestiprus intellegō lēxī lēctum le-gere suprasti latrō ōnis m plėšikas samdinys

lacus ūs m ežeras

lapis idis m akmuo lātus a um platus levis e lengvas leve lengvai

līberō āvī ātum āre iš-laisvinti išvaduoti

manus ūs f ranka mollis e minkštas malonus

mūgitus ūs m baubimas maurojimas

necō āvī ātum āre žudyti neque ir ne nescius a um nežinantis nežinomas

onus eris n našta

opēs opum n turtas turtai

ostentō āvī ātum āre iš-

tiesti atkišti rodyti

ōtium ī n poilsis laisvalaikis

pānis is m duona

populus ī m tauta prōmptus a um drąsus

quiēs ētis f poilsis ramybė sanctus a um šventas

secūris is f kirvis sēcūrus a um be rūpesčių ramus

senātus ūs m senatildetas

sexus ūs m lytis

spēlunca ae f gr urvas ola

somnus ī m miegas

spīritus ūs f dvelkimas pūtimas dvasia siela

status ūs m stovėjimas padėtis

Tempē n tendō tetendī tentum tendere tempti varius a um įvairus veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

Sg Pl Nom bōs bovēs Gen bovis boum Dat bovī būbus bōbus Acc bovem bovēs Abl bove būbus bōbus

33

XXXII Schola trīcēsima secunda

Domus Rōmāna

Domūs Rōmānae habēbant multa cubicula ātria ālās cubicula culīnam exedram peristȳlium tabernās tabulīnum trīclīnium et vestibulum Ātrium propter iānuam et vestibulum iacet et umbilīcus domī est Ātrium compluvium et impluvium habet Speciōsae pictūrae parietēs ātriī deacutecorant Cubicula parva conclāvia dormītōria sunt Culīna parva et sublūstris est Hīc fornāx est et ancillae labōrābant Servī cibum in culīnā parābant Propter peristȳlium exedra magna est In parietibus

et solīs vidēmus variās pulchrās pictūras Peristȳ- lium est cavaedium porticibus circumdatum in quō saepe sunt etiam piscīnae statuae silānī plantae Tabernae aediculae viae oppositae sunt in quibus rēs variās vēndunt Tabulīnum cubiculum pecūniae tabulārum et imāginum est Solum tessellātum saepe est (Pagal httpslawikipediaorgwikiDomus_Rōmāna)

Tarptautiniai žodžiai impliugravevijus ndash keturka pis baseinas atildetrijuje kompliugravevijus ndash

angagrave atildetrijaus stogegrave konklavagrave ndash kardinotildelų susirinkimas uždarojegrave patalpojegrave (S ksto koplỹ-

čioje) šaũkiamas poacutepiežiui rinkti ndash vidaus kiemas apjuostas kolonadagrave op

ndash paacutertija ar grugravepė nesutinkanti su daugumotildes nuomone pogravertikas ndash atviras prieangis su ko-

logravenomis ndash keturka pis valgomasis stalas su gultais (clīnē) iš trijų stalo pusių

Vocābula

aedicula ae f kambarėlis

āla ae f sparnas

ancilla ae f tarnaitė vergė

ātrium ī n atildetrijus sveta nė

cavaedium ī n kiemas ro-mėnų namegrave kiemo aikšt

cibus ī m maistas circumdō dedī datum dare dėti aplinkui apsupti

conclāve is n užrakinamas kambarys

cubiculum ī n kambarys miegamasis

compluvium ī n kompliugrave-vijus

culīna ae f virtuvė decorō 1 puošti

domus ūs f namas

dormītōrius a um miego miegamasis cubiculum dor-

mītōrium miegamasis kam-barys

exedra ae f gr eksedragrave pa-sikalbėjimų salė

fornāx ācis f krosnis frustra veltui habeō uī itum ēre turėti

hortus ī m sodas iaceō uī ndash ēre gulėti

iānua ae f durys

imāgō inis f paveikslas

impluvium ī n impliugravevijus labōrō 1 dirbti oppositus a um esantis priešais

parō 1 ruošti

parvus a um mažas

pecūnia ae f turtas pinigai

peristȳlum ī n gr perist lis

pariēs etis m siena

pictūra ae f tapyba pa-veikslas

piscīna ae f baseinas

planta ae f augalas

propter su acc greta arti dėl už

porticus ūs m pogravertikas kolonadagrave dengta galegraverija

pulcher chra chrum gra-žus

saepe dažnai

silānus ī m fontatildenas

solum ī n žemė kambario grindys

speciōsus a um gražus

statua ae f statulagrave sublūstris e silpnai apšvies-tas

taberna ae f kraacuteutuvė smuklė

tabula ae f lenta sąskaitų knyga dokumentildetas

tabulīnum ī n archỹvas

tessellātus a um mozaacuteikos

trīclīnium ī n trikl nijus valgomasis

umbilīcus ī m bamba vi-durys

varius a um įvairus vēndō didī ditum ere parduoti

via ae f gatvė

34

XXXIII Schola trīcēsima tertia Numerālia cardinālia ndash kiekiniai skaitvardžiai

I ūnus a um vienas II duo duae duo du III trēs tria trys IV quattuor keturi V quīnque penki VI sex šeši VII septem septyni VIII octō aštuoni IX novem devyni X decem dešimt

XI ūndecim vienuolika XII duodecim dvylika XIII trēdecim trylika XIV quattuordecim keturiolika XV quindecim penkiolika XVI sēdecim šešiolika XVII septendecim septyniolika XVIII duodēvīgintī aštuoniolika XIX ūndēvīgintī devyniolika XX vīgintī dvidešimt

XXX trīgintā trisdešimt XL quadrāginta keturiasdešimt L quinquāginta penkiadešimt LX sexāginta šešiasdešimt LXX septuāginta septyniasdešimt LXXX octōginta aštuoniasdešimt XC nōnāginta devyniasdešimt C centum šimtas M mille tūkstantis MM duo milia du tūkstančiai

Dē exercitū Rōmānō

Gāius Iūlius Caesar legiōnem ultrā ōrdināvit et compositiōnem celebrem statuit In hāc

nova constitūtiōne octōginta mīlitēs centuriam ductam ab centuriōne explēvērunt Sex

centuriae ūnam cohortem explēvērunt et decem cohortēs ūnam legiōnem ductam ab lēgātō

explēvērunt Quaeque legiō circā sex milia mīlitēs habuit sed cohors prīncipālis dīvīsiō in

proeliō fuit Legiōnēs etiam speciālēs mīlitēs inclūsērunt quī nōn pugnāvērunt sed

stipendia plūra recepērunt Exemplī grātiā aquilifer sīgnum lēgātiōnis aquilam tulit

maximam honōrem habet Sīgnifer minus gravia sīgna tulit et opēs exercitūs administrāvit

Antīquīs tempōribus duōdētrīginta legiōnēs exercitum Rōmānum explēvērunt (Pagal

httpswwwwikiwandcomlaExercitus_Rōmānus)

Tarptautiniai žodžiai administruacuteoti ndash valdyti tvarkyti inkliugravezas ndash intarpas skaidriojegrave

sukiet jusioje dervojegrave (vabzdys gintaregrave) kompoz cija ndash meno kūrinio dalių išdėstymas jų

santykis su v suma konstitugravecija ndash pagrindinis valstybės įstatymas specialugraves ndash susijęs su

kuria nors specialyacutebe išskirtinis ypat ngas stipentildedija ndash pastov pinig nė pašalpagrave

Vocābula

administrō 1 patarnauti tvarkyti valdyti

aquila ae f erelis

aquilifer ī m vėliavnešỹs

cohors ortis f kohorta celeber bris bre garsus įžymus dažnas paplitęs

centuria ae f šimtinė

centuriō ōnis m šimtinin-kas centuriogravenas

compositiō ōnis f sudėji-mas sandara sudėtis

circā su acc apie maždaug

constitūtiō ōnis f sandara nustatymas nutarimas

dīvīsiō ōnis f (pa)dalijimas paskirstymas

ductus a um vedamas vadovaujamas

exemplum ī n pavyzdys exemplī grātiā pavyzdžiui

exercitus ūs m (apmokyta) kariuomenė

expleō plēvī plētum plēre pripildyti sudaryti ferō tulī lātum ferre nešti

gravis e sunkus svarbus habeō uī itum ēre turėti inclūdō clūsī clūsum clūdere uždaryti užrakinti įdėti įterpti

lēgātiō ōnis f pasiuntinys-tė pasiuntinybė legatildeto (kar-

vedžio) padėjėjo pareigybė

lēgātus ī m pasiuntinys le-giograveno vadas Cegravezario laikais

legiō ōnis f legiogravenas magnus a um (māior

ius maximus a um) di- delis

mīles itis m karys kareivis minus mažiau multī ae a (plūrēs a plūrimī ae a) daug dau-gelis

novus a um naujas ōrdinō 1 sustatyti eilėmis išrikiuoti sutvarkyti suskirstyti

opēs opum f turtas prīncipālis e pirminis pa-grindinis svarbiausias

proelium ī n kautynės ko-va mūšis

pugnō 1 kovoti kariauti quisque quaeque quid-que kiekvienas recipiō cēpī ceptum ci-pere imti atgal atsiimti gauti

sīgnifer i m v liavininkas

sīgnum ī n ženklas v liava speciālis e specialugraves ypa-tingas rinktinis

stipendium ī n kareivio al-ga alga atlyginimas karinė tarnyba

ultrā toliau vėliau paskiau

tempus oris n laikas

35

XXXIV Schola trīcēsima quārta Dēclīnātiō quīnta ndash penktoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl faciēs ēī f veidas išvaizda vaizdas

fidēs eī f ištikimybė tikėjimas

glaciēs ēī f ledas

merīdiēs ēī m vidurdienis pietūs

seriēs ēī f eilė

spēs eī f viltis

Nom Gen Dat Acc Abl

diēs m diēī diēī diem diē

diēs diērum diēbus diēs diēbus

rēs f reī reī rem rē

rēs rērum rēbus rēs rēbus

Sententiae Mors ultima līnea rērum est (Horātius) Faciēs Hippocratica Bonus animus in

malā rē dīmidium est malī (Plautus) Vectīgālia nervī sunt reī pūblicae (Cicero) Per diem

Pūnica fidēs Audī vidē tacē sī vīs vīvere in pāce Omnium rērum prīncipia parva sunt

(Cicero) Stultus es rem āctam agis (Plautus) Nam mora dat vīrēs tenerās mora percoquit

ūvās Et validās segetēs quod fuit herba facit (Ovidius) Spēs māter stultōrum Spēs ultima

loz Nota bene Hipokratildetas (gr Ἱπποκράτης lo Hippocratēs) ndash garsiausias aacutentikos

graikų gydytojas 18 gydytojas savo šeimojegrave Gydytojai ir šiandien duoda vadinamąją Hipo-

kratildeto priesaiką Hipokratildeto gydymo metogravedai nusakomi tokiom s sententildecijomis Prīmō nōn

nocēre Natūra sanat medicus cūrat Contrāria contrāriīs cūrantur Sententildecijoje Faciēs

Hippocratica ka bama apie mirštančio žmogaus veidą jį pirmasis aprašė Hipokratildetas

Tarptautiniai žodžiai dekoruacuteoti ndash teikti gražią išvaizdą puošti daacuteilinti edukatildecija ndash

auklėjimas lavinimas švietimas egzempliotilderius ndash vienetas iš daugelio tokių pat daiktų

herbatilderas ndash džiov nti augala l nija ndash bet koks nubrėžtas brūkšnys negravervas ndash skaidulų

pluoštas kuriuo iš smegenų ir į jas eina dirginimas pr ncipas ndash pradinis teiginys

respugraveblika ndash valstybės valdymo fograverma kai valdo išrinkti žmonių atstovai segraverija ndash daiktų

ar reiškinių eilė vestibiugravelis ndash pagalbinė patalpagrave iš kurios įeinama į kitagraves patildetalpas

Vocābula

agō ēgī āctum agere va-ryti vesti veikti

animus ī m siela dvasia audiō īvī ītum īre klau-syti

dīmidium ī n pusė dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dō dedī datum dare duoti

contrārium ī n priešingy-

bė contrāria contrāriīs skirt ngos (l gos) skirt ngais (vaacuteistais)

cūrō 1 rūpintis slaugyti gy-

dyti cūrantur praes ind

pass 3 pl yra gyacutedomi (-os)

faciō fēcī factum facere daryti

herba ae f žolė želmuo žalumynai

Hippocraticus a um Hipokratildeto hipokratildetiškas

līnea ae f lininis siūlas vir-velė riba

malum ī n blogis

medicus ī m gydytojas

mora ae f užrukimas gai-šatis laiko tarpas trukmė

mors mortis f mirtis

nam nes

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

noceō nocuī nocitum

nocēre kenkti omnis e visas kiekvienas parvus a um

pāx pācis f taika percoquō percoxī perco-xum percoquere išvirti iškepti subrandinti

prīncipium ī n pradžia pa-grindas

Pūnicus a um pugravenų t y kartaginiẽčių pugraveniškas

sanō 1 gydyti

seges etis f pasėlỹs pasėt java

sī jei stultus a um kvailas rēs pūblica valstybė res-pugraveblika

taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti tener a um švelnus min-kštas jaunas gležnas

ultimus a um tolimiau-sias paskutinis

ūva ae f vynuogė validus a um sveikas stip-rus didelis tinkamas

vectīgal ālis n mokestis

rintildekliava pl patildejamos

videō vīdī vīsum vidēre matyti

vīs ndash f jėga vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

36

XXXV Schola trīcēsima quīnta

Narrātiō Aenēae (I)

Aenēas narrat dē ruinā Trōiae Sed subitō post decem annōs Graecī nōn iam ante Trōiam

erant Ūnō diē ōra maris dēserta erat Castra hostium dēserta erant Tantum equus līgneus

ante portam stat Portās urbis aperimus relinquimus urbem ad castra īmus tentōriaque

ducum Graecōrum īnspicimus Equus magnus nōs terret Quid est Aut spēs aut perniciēs

Quid facere dēbēmus Nōbīs līs erat Alterī equum dēlēre cupiēbant quod nōnnūllī

dīcēbant bdquoIn equō armātī virī sē condunt In animō habent nocte exīre et urbem intrāre et

delēre nōsque necāreldquo Alterī equum in urbem dūcere volēbant Fāma enim erat bdquoSī nōs

equum in urbem dūcimus quondam bellō Graeciam vincimusldquo

1 Atsakykite į klausimus

1 Quis dē ruinā Trōiae narrat 2 Quot annōs Graecī apud Trōiam erant 3 Quid fēcērunt

Graecī ante portam Trōiānam 4 Terret equus magnus Trōiānōs 5 Quī sunt in equō et dē

quā causā

Sententiae Equus Trōiānus Trōia fuit (Propertius) Equō nē crēdite Teucrī (Vergilius)

loz Nota bene Segravekstas Prope cijus (lo Propertius 47ndash15 metais prieš Kristų) ndash

garsus egravetas iš Ugravembrijos parašęs keturias elegravegijų knygas

Vocābula

Aenēas ae n alter era erum kitas ant-ras alter alter vienas kitas

animus ī m siela dvasia

annus ī n metai aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti armātus a um ginkluotas

castra ōrum n stovykla

condō condidī conditum condere įkurti cupiō īvī ītum ere trokšti dēbeō dēbuī dēbitum dēbēre privalėti dēleō ēvī ētum ēre su-naikinti

dēsertus a um tuščias iš-tuštėjęs

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

diēs diēī m diena dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

dux ducis m vadas

enim mat juk nes eō iī ītum īre eiti

equus ī m arklys exeō iī ītum īre išeiti faciō fēcī factum facere daryti

fāma ae f kalbos paskalos gandas

habeō uī itum ēre turėti in animō habere ketinti

hostis is m f priešas svetimšalis

īnspiciō spexī spectum spicere žiūrėti stebėti intrō āvī ātum āre įžengti

līgneus a um medinis

līs lītis f ginčas

mare maris n jūra

narrātiō ōnis f pasakojimas narrō 1 pasakoti necō 1 žudyti nōnnūllus a um kai kuris

nox noctis f naktis

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

perniciēs ēī f pražūtis

porta ae f vartai durys quondam kitados kadaise quot kiek relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis

subitō staiga tantum tiek tik

tentōrium ī n palapinė terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

Trōia ae f Trojagrave Trōiānus a um Trogravejos

Trōiānī ōrum m ubi kai kur

urbs is f miestas

vincō vīxī victum vin-cere nugalėti volō voluī ndash velle norėti

37

XXXVI Schola trīcēsima sexta Narrātiō Aenēae (II)

Sacerdōs Lāocoōn autem ab arce dēcurrit et procul clāmat bdquoO miserī insānī estis Graecīs

crēditis Equum reliquērunt excidiō urbisldquo et magnā vī hastam in equum torsit Est

gemitus sed nōn audīmus Subitō dē Tenedō īnsulā quae ante Trōiam est duo serpentēs

ōrae appropinquant et in duōs fīliōs Lāocoontis invādunt eōs necant et edunt Lāocoōn

iuvāre temptat sed eum quōque serpentēs necant Nōs territī sumus nam sine dubiō deī

īrātī sunt et Lāocoontem pūnivērunt Aperimus portās et dūcimus equum in urbem Posteā

edimus et bibimus et multā nocte somnum altum capimus

Vocābula

altus a um aukštas gilus arx arcis pilis tvirtovė aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti appropinquō 1 prisiartinti audiō īvī ītum īre girdėti autem tačiau bibō bibī bibere gerti capiō cēpī captum ca-pere imti clāmō āvī ātum āre šaukti

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēcurrō (cu)currī cur-sum currere bėgti žemyn nusileisti

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dubium ī n abejonė

dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

equus ī m arklys edō ēdī ēsum ēsse

(edere) valgyti ėsti

excidium ī n sugriovimas sunaikinimas žuvimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīlius ī m sūnus

gemitus ūs m dejavimas īnsānus a um beprotis pamišęs

īnsula ae f sala intrō āvī ātum āre įžengti invādō invāsī invāsum invādere įsibrauti užpulti īrātus a um supykęs

iuvō 1 padėti pagelbėti

Lāocoōn ontis m Laoko-ograventas

mare maris n jūra miser era um vargšas necō 1 žudyti

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

posteā po to paskui vėliau procul toli tolyn

pūniō īvī ītum īre bausti quōque taip pat relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

sacerdōs ōtis m žynys

serpēns entis m f gyvatė

sine su abl be

somnus ī n miegas stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis subitō staiga tantum tiek tik

Tenedus ī m Tegravenedas sala tōrqueō torsī tortum torquēre sukti kreipti terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti territī įbauginti temptō 1 mėginti bandyti

urbs is f miestas

vis ndash f jėga

Plūsquamperfectum

Plūsquamperfectum indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-era-m ōrnāv-erā-s ōrnāv-era-t ōrnāv-erā-mus ōrnāv-erā-tis

ōrnāv-era-nt

habu-era-m habu-erā-s habu-era-t habu-erā-mus habu-erā-tis

habu-era-nt

lēg-era-m lēg-erā-s lēg-era-t lēg-erā-mus lēg-erā-tis

lēg-era-nt

cēp-era-m cēp-erā-s cēp-era-t cēp-erā-mus cēp-erā-tis

cēp-era-nt

vēn-era-m vēn-erā-s vēn-era-t vēn-erā-mus vēn-erā-tis

vēn-era-nt

1 Išverskite sakinius

1 Hodiē iam librum legī quem herī dederās 2 Promētheus hominēs servāvit quōs

Iuppiter necāre cōnstituerat 3 Ut fēcerās ita habēs 4 Causa bellī fuit quod Rōmānī

agrum Sabīnum vastāvērunt Vocābulum vastō 1 siaubti

38

XXXVII Schola trīcēsima septima Mercurius Dīdō et Aenēas

Mercurius Aenēam vīdit gerere pulchram vestem Pūnicam quam Dīdō eī libenter dōnāverat Itaque nūntius Iovis stupuit deinde ad Aenēam celeriter accessit bdquoAudī Aenēas Iuppiter mē mīsit tē monet Quid hīc facis Cūr eō locō tē tam improbē geris Cōgitā dē fātō tuō Hīc iūcundē vīvere tibi nōn licet Relinque Carthāginem nam Italiam petere debēs Posterīs tuīs illic novam patriam parāldquo Verba Mercuriī Aenēam vehementer terruērunt Itaque vir pius quī imperiō Iovis semper pāruerat cōnsilium cēpit fugam petere et regiōnēs Pūnicās relinquere Statim comitēs ad lītus vocāvit eōs classem et arma parāre iussit At Dīdō quae cōnsilia Aenēae iam animadverterat eum verbīs flectere temptāvit et dīxit bdquoCūr mē tam turpiter fallis Cūr fugere properās cūr tam crūdēlis es Nunc dolum tuum perspēxīldquo Postquam Dīdō diū tacuit tristī vōce adiēcit bdquoTibi nimis crēdidī nam tē amāvīldquo Aenēas autem quem Mercurius dē fātō monuerat graviter gemuit bdquoNumquam tibi conūbium prōmīsī Cōgitā deōs vītam meam regere Iuppiter pater deōrum hominumque mē novam patriam quaerere iussit Etiam Trōiam nōn meā sponte relīquī Anchises pater in somnō mē in Italiam īre monuit Dēsine mē tēque querēlīs tuīs vexāre Italiam nōn meā sponte petōldquo Vocābula

accēdō accessī accessum

accēdere prieiti prisiartinti adiiciō adiēcī adiectum adiicere pridurti

animadvertō 3 atkreipti dėmesį sekti

arma ōrum n ginklai audiō 4 klausyti girdėti

Carthāgō inis f Kartatildegina capiō 3 imti celeriter greitai

classis is f (karo) laivynas cōgitō 1 mąstyti galvoti

comes itis m palydovas bendrakeleivis

cōnsilium ī n nutarimas patarimas

conūbium ī n santuoka crēdo 3 tikėti crūdēlis e žiaurus cūr kodėl debeō 2 privalėti

deinde iš ten po to dēsinō siī situm sinere liautis dīcō 3 sakyti

Dīdō ōnis f Didogravenė diū ilgai

dolus ī m klasta dōnō 1 dovanoti faciō 3 daryti fallō fefellī falsum fal-lere apgauti suklaidinti

fātum ī n likimas

flectō flexī flectum

flectere lenkti

fuga ae f bėgimas fugiō fūgī fugitum fu-gere bėgti graviter sunkiai gerō gessī gestum gere-re nešti nešioti vesti gemō uī itum ere dūsauti

illic ten

imperium ī n įsakymas improbē nedorai intrō āvī ātum āre įžengti itaque taigi todėl tad

iubeō iussī iussum iubē-re liepti įsakyti iūcundē maloniai linksmai libenter mielai licet licuit ndash licēre lei-džiama galima

lītus oris n (jūros) krantas

locus ī m vieta

Mercurius ī m Merkugraverijus moneō 2 priminti įspėti mittō 3 siųsti nimis per daug pernelyg numquam niekada

nūntius ī m pasiuntinys ži-nia

pāreō uī ndash ēre paklusti parō 1 ruošti perspiciō spēxī spectum spicere įžiūrėti suprasti petō īvī ītum 3 vykti

pius a um pamaldus doras

posterī ōrum m ainiai postquam po to kai prōmittō 3 pažadėti properō 1 skubėti Pūnicus a um pūnų pū-niškas

quaerō quaesīvī quesī-tum querere ieškoti

querēla ae f aimana dejonė

regiō ōnis f šalis kraštas regō rēxī rēctum regere valdyti

relinquō 3 palikti servō āvī ātum āre saugoti

sponte suā savo noru statim tučtuojau bematant stupeō stupuī stupēre sustoti būti nustebusiam taceō 2 tylėti

tam taip temptō 1 bandyti terreō 2 gąsdinti trīstis e liūdnas turpiter bjauriai šlykščiai vehementer smarkiai karš-tai stipriai labai

vestis is f drabužis vexō 1 mėtyti vyti ginti vīvō 3 gyventi vocō 1 šaukti kviesti volō voluī ndash velle norėti

vōx vōcis f balsas

39

XXXVIII Schola duodēquadragēsima Futūrum II indicātīvī āctīvī

Futūrum II indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-er-ō ōrnāv-er-i-s ōrnāv-er-i-t

ōrnāv-er-i-mus ōrnāv-er-i-tis ōrnāv-er-i-nt

habu-er-ō habu-er-i-s habu-er-i-t

habu-er-i-mus habu-er-i-tis habu-er-i-nt

lēg-er-ō lēg-er-i-s lēg-er-i-t

lēg-er-i-mus lēg-er-i-tis lēg-er-i-nt

cēp-er-ō cēp-er-i-s cēp-er-i-t

cēp-er-i-mus cēp-er-i-tis cēp-er-i-nt

vēn-er-ō vēn-eri-s vēn-eri-t

vēn-er-i-mus vēn-er-i-tis vēn-er-i-nt

1 Išverskite sakinius

1 Legam epistolam tuam quam mihi scrīpseris 2 Ut fēceris ita habēbis 3 Quid ēgerimus

scietis 4 Ut fēceritis ita habēbitis 5 Sī meīs cōnsiliīs parueris salvus eris 6 Crās librum

legēs quam dederō 7 Cum Phillippus dominus Macedoniae Lacaedemoniīs scrīpserat bdquoSī

in Lacōnicam vēnerō terram vestram vōs exigamldquo Lacaedemoniī respondērunt bdquoSīldquo

8 Ūnus homō servum genere Lacaedemonium interrogāvit bdquoProbusne eris sī tē emerōldquo

Servus respondit bdquoEtiam sī nōn emerisldquo

loz Nota bene Didogravenė (lo Dīdō) ė Pigmaliograveno sesuo Sich jo

žmona Kartatildeginos įkūrėja ir karalienė En jas (lo Aenēas) Anch so ir Afrod tės sūnus

legendinis rom nų protėvis Laokoograventas (gr Λαοκόων lo Lāocoōn) Poseidograveno žynys

Trogravejoje bandęs įtikinti troj nus nepriimti gra kų dovanotildes ndash medinio arklio ir už tai kartugrave su

sūnumis pasmaugtas Poseidograveno pasiųstų gyvačių Lakogravenija (γρ Λακονική lo Lacōnica)

ndash kitaip Spaacuterta Lakedaimogravenas (gr Λακεδαίμων lo Lacedaemōn) ndash Peloponegraveso

pugravesiasalio sritis ir to paties pavadinimo jos sogravestinė kitaip Spaacuterta lakedaimoniẽčiai (gr

Λακεδαίμωνιοι lo Lacedaemoniī) ndash Lakedaimograveno gyventojai arba spartiẽčiai

Makedogravenija (gr Μακεδονία lo Macedonia) ndash šalis tarp Tesatildelijos ir Tratildekijos (AV)

Tarptautiniai žodžiai epistolatilderinis ndash laišk (pavyzdžiui epistoliatilderinis palikimas ndash

laiška ) fugagrave ndash trij ndash keturi balsų mugravezikos kūrinys vieno ba so tegravemą nustatyta tvarka

kartoja kiti balsai kons liumas ndash gydytojų pasitarimas kuriamegrave tikslinama ligos diagnogravezė

(ligos nustatymas) svarstoma ligonio būklė gydymo būdai ir priemonės lakograveniškas ndash

trumpas aacuteiškus glaustas (apie ka bą st ilių) perspektyvagrave ndash kūnų vaizdavimo plokštumojegrave

būdas pagrįstas spindulia s iše nančiais iš vieno taško respondentildetas ndash asmuo atsakinė-

jantis į tyrėjo ankegravetos klaacuteusimus

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti

cōnsilium i n nutarimas patarimas

crās rytoj cum kai

dominus ī m šeimininkas ponas valdovas viešpats

epistola ae f laiškas etiam taip pat net ir

exigō exēgī exāctum

exigere išvaryti išvyti emō ēmī ēmptum eme-re pirkti

genus eris n giminė pader-mė r šis

interrogō 1 klausti

Lacedaemoniī ōrum m lakedaimoniẽčiai spartiẽčiai

Lacōnica ae f Lakogravenija

liber librī m knyga

Macedonia ae f Makedograve-

nija

-ne ar pareō uī ndash ēre paklusti

Phillippus ī m Pilỹpas probus a um doras respondeō spondī spōn-sum spondēre atsakyti salvus a um sveikas sī jei jeigu

servus ī m vergas

40

XXXIX Schola ūndēquadrāgēsima Rapīna Sabīnārum

Iam Rōmulus et Remus Rōmam condiderant sed Rōmae parvus numerus fēminārum erant

Itaque Rōmānī lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt Cum lēgāti dīxērunt bdquoFēminās nōn habēmus

Date nōbīs in mātrimōnium fīliās vestrās Sī fīliās vestrās dederitis vōbīs grātiās agēmusldquo ndash

Sabīnī respondērunt bdquoNostrās fīliās nōn vōbīs ēducāverāmusldquo Tum Rōmānī dolō Sabīnās

accēpērunt Itaque iterum lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt et ad lūdōs pūblicōs Rōmam Sabīnōs

ūnā cum mātrōnīs fīliābusque invītāvērunt bdquoCum Rōmam vēneritis lūdōs pūblicōs spec-

tābitisldquo Cum Sabīnī ūnā cum mātrōnīs fīliābusque Rōmam vēnērunt Rōmānī fīliās Sabī-

nōrum raptāvērunt Rapīna Sabīnārum fuit causa bellī Diū Sabīnī cum Rōmānīs pugnā-

verant cum fīliae Sabīnōrum inter Rōmānōs et Sabīnōs sē coniēcērunt et ōrāvērunt bdquoIn nōs

vertite īrās nōs causa bellī sumus Sī vōs propinquī nostrī vīceritis nōs viduae vīvēmus sī

autem Rōmānī vīcerint nōs orbae erimus Cum igitur nōs necāveritis bellum fīniētisldquo

Verba Sabīnārum Rōmānōs Sabīnōsque movērunt Itaque bellum fīnīvērunt Rōmānī

Sabīnōs in oppidum suum recēpērunt et Sabīnī cum Rōmānīs sē coniūnxērunt (EL)

Komentaras Sab nai (lo Sabīnī) ndash itatildelikų gentis gyvenusi Latildecijuje (lo Latium) ir

Ugravembrijoje (lo Umbria) Įkūrus Rogravemą dalis sab nų susijungė su rom nais o kiti gyvenę

kalnuosegrave jiems priešinosi III amžiuje prieš Kristų rom nai nukariavo visagraves sab nų žemegraves ir

sab nams suteikė Rogravemos pilietybę T tas L vijus (lo Titus Livius) rom nų istograverikas aprašė

rom nų ir sab nų konfl ktą dėl moterų Po šio konfl kto abiejų genčių valstybės susijungė ir

sab nų karalius T tas Tatildecijus (lo Titus Tatius) valdė drauge su Rogravemulu vedusiu sab nę

Hers liją (lo Hersilia) Mokslininkai spėja kad sab nai Rogravemoje yra gyvenę Kvirinatildelio

(Quirīnālis collis) Viminatildelio (Vīminālis collis) ir Eskv lijų (Esquilīae) kalvosegrave

Vocābula

accipiō cēpī ceptum ci-pere priimti gauti autem tačiau

bellum ī n karas

causa ae f priežastis

collis is m kalva coniiciō iēcī iēctum iicere įmesti pulti sē con-

iicere mestis condō condidī condi-tum condere įkurti

coniungō iūnxī iūnc-tum iungere sujungti sē coniungere susijungti cum kai kol dīcō 3 sakyti dō dedī datum dare duoti

dolus ī m klasta

diū ilgai ēducō 1 auklėti šviesti eō iī ītum īre eiti faciō fēcī factum facere

daryti

fēmina ae f mόteris

fīlia ae f duktė iam jau invītō 3 kviesti

īra ae f pyktis itaque taigi todėl tad iterum antrąsyk

lēgātus ī m pasiuntinys

lūdus ī m žaidimas pl žai-dynės

mātrimōnium ī n santuo-ka in mātrimōnium dare vesti

mātrōna ae f matronagrave kil-minga mόteris

mittō 3 siųsti moveō 2 judinti paveikti necō 1 žudyti

oppidum ī n miestas

orba ae f našlaitė propinquus a um artimas

pl propinquī artimieji

pūblicus a um viešas pugnō 1 kovoti kautis ōrō 1 kalbėti melsti prašyti

rapīna ae f pagrobimas raptō 1 pagrobti recipiō cēpī ceptum cipere paimti atga atsiimti respondeō 2 atsakyti spectō 1 stebėti sī jei jeigu tum tada

ubi kai kur

teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti ūnā kartu drauge išvien veniō 4 atvykti vertō vertī versum ver-

tere versti čia atsukti

vidua ae f našlė vincō vīcī vīctum vin-cere nugalėti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

41

XL Schola quadrāgēsima

Initium bellī Gallicī

Helvētiī fīnēs suōs quī angustī sunt relinquere et per prōvinciam nostram iter facere cōnstituunt Explōrātōrēs cōnsilium hostium Caesarī nūntiant Caesar magnīs itineribus ab urbe in Galliam ulteriōrem contendit et incrēdibilī celeritāte ad Genavam pervenit Helvētiī lēgatōs ad eum mittunt nōbilēs cīvēs quī eius voluntātem petunt sed Caesar id nōn concēdit et eā legiōne quam sēcum habet mīlitibusque fortibus quī ex prōvinciā conveniunt ā lacū Lemannō quī in flūmen Rhodanum īnfluit ad montem Iūram quī fīnēs Sēquanōrum ab Helvētiīs dīvidit mūrum in altitūdinem pedum sēdecim fossamque perdūcit eōque modō Helvētiōs itinere prohibet (Buchner)

Sententiae Virtūs Rōmāna constat ex hīs virtūtibus disciplīna pietās fidēs gravitās

paupertās cōnstantia Nōn nōbīs sōlum nātī sumus (Cicero) Nōn fōrmōsus erat sed erat

fācundus Ulixēs (Ovidius)

Komentaras Gatildejus Jugravelijus Cegravezaris (lo Caesar) aprašo Gatildelijos užkariavimą savo bdquoGatildelų karo užrašuoseldquo (lo Commentāriī dē bellō Gallicō) Karas prasideda nuo susidūrimo su gatildelų tauta helvegravetais (lo Helvētiī) gyvenusiais teritograverijoje kur yra dab Šveicatilderija Helvegravetai norėjo palikti savo žemegraves ir persikelti į vatildekarus prie Okeatildeno (lo Ōceacuteanus dab Atlaacutento vandenyacutenas) ą

Vocābula

altitūdō inis f aukštis

angustus a um siauras

bellum ī n karas

celeritās ātis f greitumas concēdō cessī cessum cēdere trauktis užleisti

cōnstantia ae f pastovu-mas patvarumas išfvermė

cōnstituō stituī stitu-tum stituere nuspręsti nustatyti

contendō tendī tentum tendere įtempti stengtis skubėti siekti

conveniō 4 sueiti susirinkti

disciplīna ae f drausmė

dīvidō dīvīdī dīvīsum dīvidere dalyti skaldyti

explōrātor ōris f žvalgas faciō 3 daryti iter facere keliauti

fācundus a um iškalbin-gas kalbus šnekus

fidēs eī f tikėjimas ištiki-mybė

fīnis is m galas baigmė

riba pl sienos šalis kraštas

flūmen inis n upė

fōrmōsus a um gražus

dailus

fortis e narsus stiprus

fossa ae f griovys

Gallicus a um galų gališ-kas

Genava ae f Genavagrave dab Ženevagrave

gravitās ātis f sunkumas rimtumas orumas būdo tvirtumas

Helvētiī ōrum m helvegravetai

hostis is m priešas svetim-šalis

incrēdibilis e neįtikimas īnfluō flūxī flūxum fluere įtekėti

initium ī n pradžia

iter itineris n kelias

Iūra ae m J ra kalnai

lacus ūs m ežeras

legiō ōnis f legiogravenas

Lemannus ī m (ežeras) Le-matildeno (dab Ženegravevos) ežeras

mīles itis m karys kareivis mittō 3 siųsti

modus ī m būdas

mōns montis m kalnas kalnynas kalnai

mūrus ī m siena

nātus a um gimęs

nōbilis e kilmingas kilnus nūntiō 1 pranešti

paupertās ātis f neturtas perdūcō 3 išvesti nuvesti

pēs pedis m koja pėda petō īvī ītum ere ieškoti siekti prašyti vykti

pietās ātis f pamaldumas pagarba

prohibeō hibuī hibitum hibēre neleisti uždrausti

prōvincia ae f provincija -que ir

relinquō 3 palikti

Rhodanus ī f Rodatildenas dab Ronagrave

sēdecim šešiolika

Sēquanī ōrum m sekvatildenai sōlum tikti tik

Ulixēs is m Odis jas ulterior ulterius esantis anoj pusėj tolimesnis

urbs is f miestas perveniō 4 atvykti

virtūs ūtis f vyriškumas narsumas dorybė

voluntās ātis f valia noras sutikimas

42

Page 13: HORTUS LATINUS PARS TERTIA - lm€¦ · IV. Schola quārta. Sententiae. Prōnōmina - įvardžiai Prōnōmina dēmōnstrātīva – parodomieji įvardžiai hic, haec, hoc šitas,

12

XI Schola ūndecima

volō voluī ndash velle norėti

Praesēns Imperfectum Futūrum I

vol-ō vī-s vul-t

vol-u-mus vul-tis vol-u-nt

vol-ēba-m vol-ēbā-s vol-ēba-t

vol-ēbā-mus vol-ēbā-tis vol-ēba-nt

vol-a-m vol-ē-s vol-e-t

vol-ē-mus vol-ē-tis vol-e-nt

Tarpēia

Sabīnī ōlim agrōs Rōmānōrum vāstābant Iam ad oppidum appropinquant Mox Capitōlium

oppugnant sed frūstrā Tum Tarpēia fīlia praefectī Rōmānī extrā moenia ambulat Sabīnī

eam aurō temptant Tarpēia autem dīcit bdquoVolō ōrnāmenta quae in laevīs brācchiīs vestrīs

geritisldquo Sabīnī nōn recūsant et mox auxiliō Tarpēiae intrā portam stant Tum sine morā in

Tarpēiam scūta gravia iactābant nam scūta Sabīnōrum quōque sunt in laevīs bracchiīs Sīc

Sabīnī perfidam Tarpēiam necat atque Capitōlium occupant Posteā Rōmānī semper iactā-

bant illōs quī patriam prōdunt dē rūpe Tarpēiā (Scudder)

1 Atsakykite į klausimus

1 Quis ōlim agrōs Rōmānōrum vāstābant 2 Quis extrā moenia ambulat 3 Quem Sabīnī

aurō temptant 4 Quid Tarpēia Sabīnīs dīcit 5 Ubi auxiliō Tarpēiae stant Sabīnī 6 Quid

post faciunt Sabīnī 7 Cūr posteā Rōmānī iactābant hominēs dē rūpe Tarpēiā

2 Išrašykite iš teksto visus prielinksnius su linksniais ir juos išverskite Pavyzdys ad oppi-

dum ndash prie miesto

3 Išmokite veiksmažodžio volō voluī ndash velle bdquonorėtildquo tris indikatyvo laikus

Sententia Medicus nōn dat quod patiēns vult sed quod ipse bonum scit

Vocābula

ager agrī m dirva laukas ambulō āvī ātum āre vaikščioti

appropinquō āvī ātum āre artintis prisiartinti atque ir ir taip pat autem tačiau

aurum ī n auksas

auxilium ī n pagalba

brācchium ī n dilbis ranka

Capitōlium ī n Kapitogravelijus cūr kodėl dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

fīlia ae f duktė frūstrā veltui gerō gessī gestum gere-re nešti nešioti gravis e sunkus iactō āvī ātum āre mėtyti

intrā su acc viduje į vidų

ipse ipsa ipsum pats laevus a um kairỹs

medicus ī m gydytojas

mora ae f užtrukimas su-gaištis gaišatis

moenia um n sienos mox greitai nam nes

necō āvī ātum āre žudyti occupō āvī ātum āre už-imti

ōlim kitados

oppidum ī n miestas oppugnō āvī ātum āre pulti veržtis šturmuoti

ōrnāmentum ī n papuoša-las

patiēns entis kenčiantis

patria ae f tėvynė perfidus a um neištiki-mas klastingas

praefectus ī m prefegravektas viršininkas vadas

posteā vėliau prodō didī ditum pro-dere išduoti quōque taip pat recūsō āvī ātum āre duoti neigiamą atsakymą nesutikti

rūpēs is f uola tarpeklis sciō scīvī scītum scīre žinoti

scūtum ī n skydas sīc taip tokiu būdu stō stetī statum stāre stovėti

Tarpēia ae f Tarp ja

temptō āvī ātum āre (iš)mėginti (iš)bandyti

vāstō āvī ātum āre siau-bti

13

XII Schola duodecima Perfectum indicātīvī āctīvī Keturios asmenuotės

Perfectum indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-ī ōrnāv-istī ōrnāv-it

ōrnāv-imus ōrnāv-istis ōrnāv-ērunt

habu-ī habu-istī habu-it

habu-imus habu-istis habu-ērunt

lēg-ī lēg-istī lēg-it

lēg-imus lēg-istis lēg-ērunt t

cēp-ī cēp-istī ī cēp-it

cēp-imus cēp-istis cēp-ērunt

vēn-ī vēn-istī vēn-it

vēn-imus vēn-istis vēn-ērunt

Sententiae In prīncipiō creāvit Deus caelum et terram (Vulgāta) Sīcut dīlēxit mē Pater et

ego dīlēxī vōs Manēte in dīlectiōne meā (Vulgāta) Dīxit ergō Iēsus Petrō Mitte gladium

tuum in vāgīnam Calicem quem dedit mihi pater nōn bibam illum (Vulgāta) Bīduō post

Ariovistus ad Caesarem lēgatōs mīsit (Caesar)

Singulāris Plūrālis Prōnōmen dēterminātīvum

Nom ipse ipsa ipsum ipsī ipsae ipsa ipse ipsa ipsum

pats Gen ipsīus ipsōrum ipsārum ipsōrum

Dat ipsī ipsīs

Acc ipsum ipsam ipsum ipsōs ipsās ipsa Pažymimasis įvardis Abl ipsō ipsā ipsō ipsīs

Kaip ipse ipsa ipsum yra linksniuojami ille illa illud ir iste ista istud (V pmoka)

1 Išverskite Vulgatos (Jon 19 18ndash22) ištrauką

18 Ubi crucifixērunt eum et cum eō aliōs duōs hinc et hinc medium autem Iēsum

19 Scrīpsit autem et titulum Pīlātus et posuit super crucem IESUS NAZARENUS REX

IUDAEORUM 20 Hunc ergō titulum multī Iūdaeōrum lēgērunt quia prope cīvitātem erat

locus ubi crucifīxus est Iēsus Et erat scrīptum Hebraiumlcē Graecē et Latīnē 21 Dīcēbant

ergō Pīlātum pontificēs Iūdaeōrum Nōlī scrībere Rēx Iūdaeōrum sed quia ipse dīxit Rēx

sum Iūdaeōrum 22 Respondet Pīlātus Quod scrīpsī scrīpsī

Vocābula

alius alia aliud kitas

Ariovistus ī m bibō bibī bibere gerti

bīduum ī n dvi dienos dviejų dienų laikotarpis

calix icis m taurė

cīvitās ātis f valstybė miestas

creō āvī ātum āre sukur-ti

crucifīgō fīxī fīxum fī-gere nukryžiuoti

crux crucis m kryžius dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dīlēctiō ōnis f meilė

dīligō lēxī lēctum ligere labai vertinti branginti my-lėti pasirinkti mėgti

Graecē gra kiškai faciō fēcī factum facere daryti

Hebraiumlcē hebratildejiškai hinc iš čia iš ten hinc et hinc iš vienos ir iš kitos pusės

Iūdaeī ōrum m žydai Latīnē lotỹniškai maneō mansī mansum manēre pasilikti

medium ī n vidurys

mittō mīsī missum mit-

tere siųsti čia kišti

Nazarēnus a um nazariẽ-tis (Nazaregraveto gyventojas)

pontifex icis m kunigas post po po to vėliau pōnō posuī positum pō-nere dėti pastatyti

prope su acc arti prie

prīncipium ī n pradžia

quia kadangi nes respondeō respondī re-spōnsum respondēre at-sakyti

rēx rēgis m karalius sīcut kaip

titulus ī m antraštė užrašas

vāgīna ae f makštis

14

XIII Schola tertia decima

Ultima hōra Caesaris

Senātōrēs Rōmānī bdquoCaesar cūius magnam potentiam timēmus rēgnum capere vultldquo bdquoTarquinius rēx ultimus nōn fuit nam Caesar rēx novus esse cupitldquo bdquoQuod sī prohibēre volumus Caesarem necāre debēmusldquo Senātōrēs postquam in cūriam convēnērunt Caesarem exspectāvērunt Quī cūriam petere dubitāvit quod Calpurnia uxor eum verbīs vehementibus monuit bdquoEā nocte somnium mē terruit tē mortuum vīdī Manē hīc Caesar quia salūtī tuae timeōldquo Paulo post Brutus senātor ad Caesarem vēnit et eum rogāvit bdquoUbi es Caesar Cūr in cūriam nōn venīs Senātōrēs tē exspectantldquo Quamquam Calpurnia marītum tenēre studuit is dēnique cum Brutō cūriam petīvit Quam dum Caesar intrat senātōrēs surrēxērunt eumque salūtāvērunt Ūnus ē senātōribus hellip

Komentaras Cegravezaris buvo nužudytas 44 metų kovo 15 dieną (prieš Kristų)

1 Atsakykite į klausimus

1 Quid dīxit senātōrēs Rōmānī dē Caesare 2 Quid ēgērunt senātōrēs in cūria 3 Cūr Caesar cūriam petere dubitāvit 4 Quid Caesarī dīxit Calpurnia uxor 5 Quī senātor ad Caesarem vēnit 6 Quid dīxit Brutus 7 Quid post verba Brutī facit Caesar

Sententiae Et tū Brute Tū quōque fīlī mī Tas pat graikiškai Καὶ σὺ τέκνον

Vocābula

Brutus ī m Brugravetas Cegravezario giminaitis ir žudikas

Calpurnia ae f Kalpugravernija capiō cēpī captum ca-pere imti conveniō vēnī ventum venīre sueiti susirinkti cupiō cupīvī cupītum

cupere geisti trokšti cūr kodėl

cūria ae f kugraverija debeō debuī debitum debēre turėti privalėti dēnique pagaliau dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dubitō āvī ātum āre abe-joti

dum tuo tarpu kai exspectō āvī ātum āre laukti

faciō fēcī factum facere daryti

fuī žr sum hīc čia

hōra ae f valandagrave intrō āvī ātum āre įeiti įžengti

maneō mansī mansum manēre pasilikti

marītus ī m sutuoktinis vyras

medium ī n vidurys mittō mīsī missum mit-

tere siųsti čia kišti

moneō monuī monitum monēre priminti atkreipti dėmesį įkalbinėti

mortuus a um miręs

nox noctis f naktis novus a um naujas paulo post netrukus petō petīvī petītum petere ieškoti siekti vykti

potentia ae f galybė postquam po to kai prohibeō hibuī hibitum prohibēre sulaikyti trukdy-ti drausti quam po to kai quamquam nors kad ir

quod nes

rēgnum ī n karaliaus val-džia karalystė

rogō āvī ātum āre klausti

salūs ūtis f sveikata gerovė

salūtō āvī ātum āre svei-kinti

senātor ōris m senatildetorius

somnium ī n sapnas surgō surrēxī surrēc-tum surgere keltis studeō studuīndash studēre stengtis

sum fuī ndash esse būti teneō tenuī tentum te-

nēre laikyti turėti terreō terruī territum terrēre gąsdinti timeō timuī ndash timēre bijoti būgštauti

ubi kur ultimus a um tolimiau-sias paskutinis

ūnus a um vienas

uxor ōris f žmonagrave vehemēns entis smarkus karštas griežtas

veniō vēnī ventum ve-nīre atvykti ateiti

verbum ī n žodis videō vīdī vīsum vidēre matyti

15

XIV Schola quārta decima Veiksmažodžių pagrindinių formų sąvadas

I amō āvī ātum āre mylėti tokios pat pagrindinės formos arō 1 arti cantō 1 dainuoti clamō 1 šaukti creō 1 sukurti exspectō 1 laukti dubitō 1 abejoti intrō 1 įeiti įžengti mostrō 1 rodyti putō 1 manyti salūto 1 sveikinti ir kitų dō dedī datum dare duoti stō stetī statum stare stovėti

III legō lēgī lectum legere rinkti skaityti scrībō scrīpsī scrīptum scrībere rašyti carpō carpsī carptum carpere skinti dīcō dīxī dictum dīcere sakyti dīligō lēxī lēctum ligere labai vertinti scrībo scrīpsī scrīptum scrībere rašyti trahō traxī trāctum trahere traukti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

mittō mīsī missum mittere siųsti incolograve incoluī incultum incolere gyventi

pōnō posuī positum pōnere dėti

cupiō cupīvī cupītum cupere trokšti petō petīvī petītum petere siekti quaerō quaesīvī quaesītum quaerere ieškoti

agō ēgī āctum agere varyti veikti capiō cēpī captum capere imti faciō fēcī factum facere daryti crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti currō cucurrī cursum currere bėgti surgō surrēxī surrectum surgere keltis

II maneō mansī mansum manēre pasi-likti

respondeō spondī sponsum spondēre atsakyti

debeō debuī debitum debēre turėti privalėti

doceō docuī doctum docēre mokyti habeo habuī hibitum habēre turėti prohibeō prohibuī prohibitum prohi-bēre sulaikyti trukdyti drausti moneō monuī monitum monēre pri-minti atkreipti dėmesį įkalbinėti

taceō tacuī tacitum tacēre tylėti terreō terruī territum terrēre gąsdinti teneō tenuī tentum tenēre laikyti pateō patuī ndash patēre tęstis studeō studuī ndash studēre stengtis timeō timuī ndash timēre bijoti būgštauti rideō rīsī rīsum ridēre juoktis sedeō sēdī sessum sedēre sėdėti videō vīdī vīsum vidēre matyti

IV audiō audīvī audītum audīre klausyti

fīniō fīnīvī fīnītum fīnīre baigti pūniō pūnīvī pūnītum pūnīre baigti scīō scīvī scītum scīre baigti veniō vēnī ventum venīre atvykti ateiti conveniō vēnī ventum venīre sueiti

Sententiae Nōn quam diū sed quam bene vīxeris refert (Seneca) Peccāvī Haec scrīpsī

nōn ōtiī abundantia sed amōris ergā tē (Cicero) Mīlitāvī nōn sine gloriā (Horātius) Post

fēstum vēnistī Quaerit aquās in aquīs et pōma fugācia captat Tantalus hōc illī garrula

lingua dedit (Ovidius)

Vocābula

abundantia ae f patvini-mas gausa perteklius

amor ōris m meilė bene gerai captō āvī ātum āre gau-dyti griebti čiupti

diū ilgai dō dedī datum dāre duoti

ergā su acc prie

fēstum ī n šventė iškilmės

fugāx ācis bėgantis garullus a um plepus šnekus

gloria ae f garbė šlovė hic haec hoc šitas šis

ille illa illiud anas (arti jo)

lingua ae f kalba liežuvis mīlitō āvī ātum āre būti kareiviu tarnauti kariuome-nėje kovoti

ōtium ī n poilsis laisvalai-kis

peccō āvī ātum āre nusi-dėti

pōmum ī n medžio vaisius quaerō quaesīvī quaesī-

tum quaerere ieškoti

quam kaip referō retulī relātum

referre nunešti atgal atsi-minti

sed bet scrībō scrīpsī scrīptum scrībere rašyti

sine su abl be

Tantalus ī m Tantatildelas

veniō vēnī ventum ve-nīre atvykti ateiti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

16

XV Schola quīnta decima Rēx Tarquinius et librī mulieris

Nocte ad Tarquinium Superbum mulier vēnit eīque novem librōs ostendit Tarquinius bdquoQuis es mulier Quid cupis Tē numquam vīdīldquo Mulier autem rēgī dīxit bdquoVidē librōs quōs mēcum portō Verba quae in iīs librīs legis ōrācula deōrum sunt Librōs vēndere volōldquo Ubi Tarquinius pretium rogāvit mulier magnam cōpiam pecūniae postulāvit Tarquinius autem pecūniam dare noluit bdquoPretium quod postulās ingēns est Num mē rīdere vīsldquo Statim mulier trēs librōs cēpit eōsque in ignem mīsit Tum rēgī dīxit bdquoEōs trēs librōs restituēre nōn possum sed nunc tibi sex librōs vēndōldquo Quod mulier prō sex librīs idem ingēns pretium postulāvit rēx eam rīsit bdquoNum fūr es mulier Sōlum sex librī restant tamen idem pretium postulās Quod ego crīmen vocōldquo Sed mulier nōn dubitāvit iterum trēs librōs in ignem mittere Tum dīxit bdquoNunc trēs librī restant Tibi licet eōs emere sed idem pretium postulōldquo Tarquinius diū dē verbīs mulieris cōgitāvit dēnique dīxit bdquoFīdūcia tua mihi placet mulier Vēnde mihi eōs librōs Pecūniam quam cupis dōldquo Mulier rēgī librōs praebuit tum eī grātiās ēgit et discessit

Komentaras Tarkv nijus įsigijo tik tris knygagraves nes ne iš karto suvokė jų vertę Moteriškės atnešusios tas knygas daugiau niekas nematė Spėjama kad ji buvusi gra kų pratildenašė Sib lė turėjusi oratildekulą grὸtoje netoli Kugravemų (vard Kugravemos lo Cūmae gr Κύμη Kampatildenija) Pagal pratildenašės vardą trys knygos buvo vadinamos Sib lės knygomis Rom nai jas saugojo šventykloje kad sunkmečiu galėtų josegrave rasti patarimų

Sententiae Gaudium in litterīs est Id est (i e) Grātiās agō

Vocābula

capiō cēpī captum ca-pere imti

cōpia ae f išteklius atsarga gausybė

cōgitō āvī ātum āre mąstyti

crīmen inis n nusikaltimas cupiō cupīvī cupitum

cupere geisti trokšti dēnique pagaliau discedō cessī cessum cedere išeiti pasišalinti diū ilgai dō dedī datum dare duoti

dubitō āvī ātum āre abe-joti

dum tuo tarpu kai emō ēmī ēmptum eme-re pirkti

fīdūcia ae f pasitikėjimas

fūr is m f vagis vagilė

ignis is m ugnis

ingēns entis didžiulis mil-žiniškas

iterum vėl antrą sykį legō lēgī lēctum legere rinkti skaityti

licet licuit ndash licēre leista mittō mīsī missum mit-

tere siųsti čia įmesti

mulier eris f moteris

nolō noluī ndash nolle neno-rėti

novem devyni

nox noctis f naktis num nejaugi negi nunc dabar nunquam niekada

ōrāculum ī n orakulas iš-tarmė

ostendō tendī tentum tendere ištiesti atkišti rodyti

pecūnia ae f turtas pinigai placet placuī placitum placēre patikti portō āvī ātum āre neš-ti gabenti possum potuī ndash posse galėti

postulō āvī ātum āre reikalauti

praebeō praebuī praebi-tum praebēre (pa)duoti

pretium ī n vertė kaina

quam po to kai restituō stituī stitūtum stituere vėl statyti grąžinti restō restitī restāre pasi-likti išlikti

rēx rēgis m karalius rīdeō rīsī rīsum rīdēre juoktis rogō āvī ātum āre klausti scrībō scrīpsī scrīptum

scrībere rašyti sex šeši sōlum tik statim tučtuojau bematant sum fuī ndash esse būti superbus a um išdidus

trēs tria trys tum tada ubi kur kai vēndō vēndidī vēndi-tum vēndere parduoti videō vīdī vīsum vidēre matyti

volō voluī ndash velle norėti

verbum ī n žodis vocō āvī ātum āre šaukti kviesti vadinti

17

XVI Schola sexta decima Veiksmažodis sum fuī ndash esse būti

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

es-se bdquobūtildquo 1 2 3

s-u-m esu es

es-t

s-u-mus esame

es-tis s-u-nt

er-a-m buvau

er-ā-s er-a-t

er-ā-mus buvome

er-ā-tis er-a-nt

er-o būsiu

er-i-s er-i-t

er- -mus būsime

er- -tis er-u-nt

Imperātīvus

es būk

es-te būkite

Sententiae Digitus Deī est hīc (Vulgāta) Ego sum pānis vītae (Vulgāta) Ego sum pāstor

bonus Bonus pāstor animam suam dat prō ovibus suīs (Vulgāta) Sed vōs nōn crēditis quia

nōn estis ex ovibus meīs (Vulgāta) Ego sum lūx mundī (Vulgāta) Vōs estis lūx mundī

(Vulgāta) Mea doctrīna nōn est mea sed eius quī mīsit mē (Vulgāta) Lucerna corporis tuī

est oculus tuus (Vulgāta) Quam angusta porta et arcta via est quae dūcit ad vītam et paucī

sunt quī inveniunt eum (Vulgāta) Quī ex Deō est verba Deī audit Proptereā vōs nōn

audītis quia ex Deō nōn estis (Vulgāta) Nōn est discipulus super magistrum nec servus

super dominum suum (Vulgāta) Ego et Pater ūnum sumus (Vulgāta) Ego sum vītis vēra

et Pater meus agricola est (Vulgāta) Hī sunt extrā prōvinciam trāns Rhodanum prīmī

(Caesar) Dīcit eī Iēsus Ego sum via et vēritās et vīta nēmō venit ad Patrem nisi per mē

(Vulgāta) Dīcit illīs Iēsus Vōs autem quem mē esse dīcitis Respondēns Simon Petrus dīxit

Tū es Christus fīlius Deī vīvī (Vulgāta) Ubi enim sunt duo vel trēs congregātī in nōmine

meō ibi sum in mediō eōrum (Vulgāta) Nōn sum quālis eram (Horātius)

1 Išverskite Vulgatildetos (Jon I 1ndash5) ištrauką

1 In prīncipiō erat verbum et verbum erat apud Deum et Deus erat verbum

2 Hoc erat in prīncipiō apud Deum 3 Omnia per ipsum facta sunt et sine ipsō factum est

nihil quod factum est 4 In ipso vīta erat et vīta erat lūx hominum 5 Et lūx in tenebrīs

lūcet et tenebrae eam nōn comprehendērunt

Vocābula

agricola ae m žemdirbys angustus a um siauras

anima ae f dvelkimas vė-jas kvėpavimas siela

ar(c)tus a m ankštas siauras

argūmentum ī n argu-mentas įrodymas

cōgitō āvī ātum āre mąstyti galvoti

comprehendō prehendī prehēnsum prehendere sugriebti suimti sučiupti

congregō āvī ātum āre surinkti suburti

corpus oris n kūnas

digitus ī m pirštas

doctrīna ae f mokymas mokslas

dominus ī m viešpats ponas dūcō dūxī ductum dū-

cere vesti faciō fēcī factum facere daryti

hīc čia inveniō vēnī ventum venīre užeiti rasti lūceō lūxī lūcere šviesti spindėti

lucerna ae f žiburys žibin-tas

lūx lūcis f šviesa

mundus ī m pasaulis

mittō mīsī missum mit-

tere siųsti čia kišti

nēmō inis m f niekas (kal-

bant apie žmogų)

nihil n niekas nisi jei ne oculus ī akis

omnis e visas omnia

ovis is f avis

pānis is m duona

pāstor ōris m piemuo paucus a um negausus ma-

žas paucī nedaugelis keletas

porta ae f vartai durys

prō su abl dėl už vietoj proptereā dėl to

prīncipium ī n pradžia quālis e koks quia kadangi nes

respondeō spondī spon-sum spondēre atsakyti

servus ī m vergas

sine su abl be

super su acc virš viršuj

tenebrae ārum f tamsa

trāns su acc anagravepus už

vēritās ātis f tiesa vērus a um tikras

vīta ae f gyvenimas

vītis is f vynšakė vynmedis

18

XVII Schola septima decima

eō iī itum īre eiti

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

ī-re bdquoeitildquo 1 2 3

e-ō einu ī-s

ī-t

ī-mus einame

ī-tis e-u-nt

ī-ba-m ėjau

ī-bā-s ī-ba-t

ī-bā-mus ėjome

ī-bā-tis ī-ba-nt

ī-b-ō eisiu

ī-b-i-s ī-b-i-t

ī-b-i-mus eisime

ī-b-i-tis ī-b-u-nt

Imperātīvus

ī eik

ī-te eikite

Dominus et servus iter faciunt

Dominus Rūfus servō Syrō dīcit bdquoCrās Rōmam ībimus Parā ad itineremldquo Māne dominus

et servus Rōmam iter faciunt Paulō post Rūfī raeda ante ūnam magnam villam est Syrus

laetus est nam hodiē in villā nōn labōrat sed Rōmam īt Diū Rūfus et Syrus per multa

Campāniae oppida eunt Extrā mūrōs oppidōrum virī tumulōs magnificōs vident Via Appia

plēna est virōrum raedārumque bdquoQuam pulchrum est Rōmam īreldquo ndash Syrus gaudet Post

Rūfum dominum suum rogat bdquoCūr Rōmam īs domineldquo Rūfus Syrō respondet bdquoRōmam

eō quod ibi varia negōtia mihi suntldquo Syrus dominī dīcit bdquoEgo prīmum Rōmam eōldquo

Dominus respondet bdquoSī mihi vērus ēris iterum ūnā Rōmam ībimusldquo Posteā Syrus in viā

multōs servōs videt aliī equōs agitant aliī magnam frūmentī cōpiam portant Syrus servōs

salūtat bdquoSalvēte amīcī Nōs Rōmam īmus Et vōs quō ītisldquo Servī autem nōn respondent

nam dēfessī sunt (pagal Hartmut Schulz)

Sententiae Sī vir es ī (Ovidius) Ībimus illāc (Ovidius) Flūmina iam lactis iam flūmina

nectaris ībant (Ovidius) Īte missa est Deō grātiās

Vocābula

Appius a um Atildepijaus

Appius ī m Atildepijus centildezo-

rius nutiesęs kelią Via Appia agitō āvī ātum āre varyti alius alia aliud kitas autem tačiau

Campānia ae f Kampatildenija sritis tarp Latildecijaus ir Lukatildeni-jos ausogravenų ir ograveskų kraštas

cōpia ae f gausybė ištek-lius atsarga

crās rytoj dēfessus a um nuvargęs diū ilgai

dominus ī m viešpats šei-mininkas ponas

extrā su acc už anagravepus

flumen inis n upė gaudeō gavīsus sum gau-

dēre džiaugtis (verbum dep)

hodiē šiandien ibi ten illāc anoje pusėje ten

iter itineris n kelias iter

facere keliauti

flūmen inis n upė iterum vėl dar kartą labōrō āvī ātum āre dirbti stengtis kentėti

lac lactis n pienas laetus a um linksmas magnificus a um puikus prašmatnus prabangus

māne rytą

mūrus ī m mūras siena

missa ae f m šios nam nes

nectar aris n gr nektatilderas

negōtium ī n užsiėmimas darbas veikla reikalas

oppidum ī n miestas parō āvī ātum āre ruošti paulō post netrukus plēnus a um pilnas

portō āvī ātum āre nešti gabenti

post vėliau posteā po to paskui vėliau

prīmum pirmąkart pulcher chra chrum gra-žus

quia kadangi nes quō kur

raeda ae f kelt karietagrave ve-žimas keturiais ratais

Rūfus ī m Rugravefas vardas respondeō spondī spon-sum spondēre atsakyti salūtō āvī ātum āre svei-kinti

servus ī m vergas

sī jei

super su acc virš viršuj

Syrus ī m

tumulus ī m kalva kapas ūnā kartu drauge varius a um įvairus vērus a um ištikimas

via ae f kelias gatvė

videō vīdī vīsum vidēre matyti

villa ae f sodyba ūkis dvaras

19

XVIII Schola duodēvīcēsima

edō ēdī ēsum ēsse (edere) valgyti

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

es-se ed-e-re 1 2 3

ēd-ō valgau ēs

ēs-t

ed-i-mus valgome

ēs-tis ed-u-nt

ed-ēba-m valgiau

ed-ēbā-s ed-ēba-t

ed-ēba-mus valgėme

ed-ēba-tis ed-ēba-nt

ed-a-m valgysiu

ed-ē-s ed-e-t

ed-ē-mus valgysime

ed-ē-tis ed-u-nt

Imperātīvus

ēs valgyk

ēs-te valgykite

Cēna Rōmāna Herī pater meus amīcōs suōs ad cēnam vocāvit Nōnā hōrā adveniunt convīvae duo senātōrēs Rōmānī et ipse consul Rōmānus Convīvae dominum patrem meum salūtant Tum in trīclīniō vēnērunt et in lectīs accubuērunt Puerīs tamen in trīclīniō nūllus locus est Sed pater mē aliquid ex poētīs Rōmānīs dēclāmāre vult Quā dē causā in ātriō exspectāvī Imprīmīs pater meus vīnum deīs deābusque dēfūsit Rōmānī ēdēbant ut Horātius scrīpsit bdquoAb ōvō ūsque ad mālaldquo id est imprīmīs ōva post cēnam ndash māla Servī dominō et convīvīs multa fercula inferēbant ut piscēs cāpōnēs lactūcam brassicam pānem etc Ūnus ē servīs mihi fīliō dominī uvās pulchrās dat bdquoĒs puerldquo Edēbam et gaudēbam Posteā pater servō ūnō mē invitāre iussit In trīclīniō patrem et convīvās vīdī Convīvās salūtō prope iānuam stō et patris iussa exspectō Ille inquit bdquoEn dēclāmātor noster Recitā nōbīs aliquid mī Lūcī Magister tuus dīcit tē dēclāmāre posseldquo Carmen Catullī dē passere recitō Ūnus ē convīvīs inquit bdquoBene dēclāmat Cornēlī fīlium tuum poētam in futūrō esse putōldquo

Vocābula

accumbō accubuī accu-bitum accumbere atsigulti

adveniō vēnī ventum venīre atvykti aliquis aliqua aliquid kas nors kažkas kas

ātrium ī n atildetrijus sveta nė autem tačiau

brassica ae f kopūstas

cāpo ōnis m kaplūnas (mė-

sinis gaidys)

carmen inis n giesmė

Catullus ī m Katugravelas poegravetas

causa ae f priežastis

cēna ae f pietūs

cibus ī m maistas

clāmō āvī ātum āre šau-kti

convīva ae m f svečias

consul ulis m konsulas

dēclāmātor ōris m iškal-bos mokytojas kalbėtojas

dēclāmō āvī ātum āre deklamuoti

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dominus ī m viešpats šei- mininkas ponas

en štai šit dēfundo dēfūdī dēfū-sum dēfundere nulieti exspectō āvī ātum āre laukti

ferculum ī n padėklas pa-tiekalas valgis

futūrum ī n ateitis gaudeō gavīsus sum gaudēre džiaugtis

hōra ae f valanda

iānua ae f durys imprīmīs pirmiausia inferrō intulī illātum inferre įnešti atnešti inquit sako tarė invītō āvī ātum āre kviesti

iussum ī n įsakymas

lactūca ae f salota

lectus ī m lova gultai

mālum ī n obuolys nam nes nōnus a um devintas nūllus a um joks nė vienas

ōvum ī n kiaušinis

pānis is m duona

passer eris m žvirblis

piscis is m žuvis

possum potuī ndash posse galėti

posteā po to paskiau

prope su acc arti prie putō avī ātum āre ma-nyti

recitō āvī ātum āre skai-tyti balsugrave (garsiai)

respondeō spondī spōn-sum spondēre atsakyti salūtō āvī ātum āre svei-kinti

scrībō scrīpsī scrīptum scrībere rašyti sed bet

senātor ōris m senatildetorius sī jei stō stetī statum stāre stovėti

trīclīnium ī n valgomasis

ūsque ad iki pat

ūva ae f vynuogė veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

vīnum ī n vynas vocō āvī ātum āre kviesti volō voluī ndash velle norėti

20

XIX Schola ūndēvīcēsima

ferō tulī latum ferre ndash nešti (M ltono tekstegrave ndash iškęsti ištverti)

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

fer-re bdquoneštildquo 1 2 3

fer-ō nešu

fer-s fer-t

fer-i-mus nešame

fer-tis fer-u-nt

fer-ēba-m nešiau

fer-ēbā-s fer-ēba-t

fer-ēbā-mus nešėme

fer-ēbā-tis fer-ēba-nt

fer-a-m būsiu

fer-ē-s fer-e-t

fer-ē-mus būsime

fer-ē-tis fer-e-nt

Imperātīvus

fer nešk

fer-te neškite

Sententiae Ego sum vītis vōs palmitēs quī manet in mē et ego in eō hic

fert frūctum multum quia sine mē nihil potestis facere (Vulgāta) Bene ferre

magnam Disce fortūnam (Horātius) Quī fert malīs auxilium post tempus

dolet (Phaedrus) Quasi mūrēs semper edimus aliēnum cibum (Plautus)

Lūcem in tenebrās ferimus Fert fert fert (Itatildelijos Savogravejos karatildelių dinatildestijos

šūkis)

loz Nota bene Savojagrave ndash istograverinė sritis Prancūz jos ir Itatildelijos pasienyje

1 Išverskite Džograveno M ltono teksto Prō populō Anglicānō dēfēnsiō ištrauką

Pater et rēx dīvertissima sunt Pater nōs genuit at nōn rēx nōs sed nōs rēgem creāvimus Patrem natūra dedit populō rēgem ipse populus dedit sibi nōn ergō propter rēgem populus sed propter populum rēx est ferimus patrem mōrōsum etiam dūrum ferimus et rēgem sed nē patrem quidem ferimus tyrannum

2 Atsakykite į klausimus

1 Quid dīcit auctor dē patre et rēge 2 Quid dedit patrem populō 3 Quem populus sibi dedit 4 Quid dīcit auctor dē patre et rēge mōrōsō et dūrō

Sententia Nōn rēx est lēx sed lēx est rēx

Vocābula

aliēnus a um svetimas Anglicānus a um Aacutenglijos at tačiau betgi

auxilium ī n pagalba para-ma

cibus ī m maistas creō āvī ātum āre rinkti

dēfēnsiō ōnis f gynimas ginamoji kalba apologravegija

discō didicī ndash discere mokytis

dīvertissimus a um skir-tingiausias iš dīvertō dī-vertī dīversum dīvertere pasukti į šalį atsiskirti skirtis

doleō doluī dolitūrus dolēre skaudėti kentėti dō dedī datum dare duo-

ti

dūrus a um kietas šiurk-

štus griežtas

ergō taigi vadinasi etiam taip pat net ir faciō fēcī factum facere daryti

frūctus ūs m (IV) vaisius

fortūna ae f laimė dalia lemtis

gignō genuī genitum

gignere gimdyti

lēx lēgis f įstatymas

lūx lūcis f šviesa malus a um blogas maneō mānsī mansum manēre pa(si)likti išlikti mōrōsus a um užsispyręs įnoringas priekabus

mūs mūris m pelė

natūra ae f gamta nihil niekas

palmes palmitis m atžala (vynmedžio) šakelė

populus ī m tauta žmonės possum potuī ndash posse galėti pajėgti potestis jūs galite

post su acc po vėliau

propter su acc dėl

quasi kaip quia kadangi nes quidem juk būtent nē quidem netgi ne sed bet semper visada

sine su abl be

tempus oris n laikas

tenebrae ārum f tamsa

tyrannus ī m tiratildenas

vītis is f vynšakė vynuo-gienojas vynmedis

21

XX Schola vīcēsima Perfectum

sum fuī ndash esse būti

eō iī (īvī) itum īre eiti

edō ēdī ēsum ēsse (edere) valgyti

ferō tulī latum ferre nešti

fuī fuistī fuit

fuimus fuistis fuērunt

iī (īvī) iistī (īvistī) iit (īvit etc)

iimus iistis iērunt

ēdī ēdistī ēdit

ēdimus ēdistis ēdērunt

tulī tulistī tulit

tulimus tulistis tulērunt

Sententiae Sum quod eris fuī quod es Fuit Īlium (Vergilius) Nōs quōque quae ferimus

tulimus patientior ante Et mala sunt longō multiplicāta diē (Ovidius) Vērē languorēs

nostrōs ipse tulit et dolorēs nostrōs ipse portāvit (Vulgāta) Tulērunt Dominum meum et

nesciō ubi posuērunt eum sī tū sustulistī eum dīcitō mihi (Respōnsōrium) In domum

Dominī ībimus (Vulgāta) Domine ad quem ībimus (Vulgāta) Ipse enim Pater amat vōs

quia mē amāstis et crēdidistis quia ego ā Deō exīvī Exīvī ā patre et vēnī in mundum

iterum relinquō mundum et vādō ad Patrem (Vulgāta) Crēdō Quī ēdistis multō fēcistis

sapientius Quī nōn ēdistis saturī fīte [imper pl] fābulīs (Plautus)

Tarptautiniai žodžiai agituacuteoti ndash veikti skleisti pol tines ir visuomeninegraves id jas

argumentildetas ndash įrodomąją tegravezę (teiginį) pagrindžiantis teiginys crēdō bdquotikiuldquo ndash tikėjimo

tiesų išdėstymas žmogaus pažiūrų visumagrave deklamuacuteoti ndash raacuteiškiai meniškai sakyti atmin-

tina kokį nors kūrinį fortūnagrave ndash sėkmė likimas laimingas atildetvejis kregraveditas ndash prekių ar

pinigų skolinimas už palūkanas pasitikėjimo patildegrindu multiplikatildecija ndash dokumentildetų

piešinių brėžinių tegraveksto daacuteuginimas natūragrave ndash gamta žmogaus prigimt s dailėjegrave tikrovės

daiktai pagal kuriuos da lininkas piešia pacientildetas ndash gydytojo gydomas ligonis portatildelas ndash

puošnus įėjimas į pastatą internegravetinė sveta nė teikianti tam tikrą informatildeciją

responsograverijus ndash bažnytinio giedojimo būdas sol stas (kunigas) ir chograveras gieda pakaitom s

bažnytinės mugravezikos žaacutenras te pas ndash vyksmo greitis spartagrave tiratildenas ndash valdovas smurtugrave

užgrobęs valdžią vilagrave ndash ištaigus užmiesčio namas gyvenamasis namas vasarnamis

Vocābula

amō āvī ātum āre mylėti

ante su acc prieš crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti manyti

diēs eī m (V) diena diē abl sg dīcō dīxī dictum dīcere sakyti dīcitō imper fut act 2 sg

dolor ōris m skausmas sielvartas

domus ūs f (IV) namas enim mat juk nes exeō exīvī exītum exīre išeiti išvykti

fābula ae f pasakojimas pasaka pasakėčia dratildemos kūrinys pjegravesė

fiō factus sum fierī dary-

tis tapti fīte tapkite

Īlium ī n Iliogravenas = Trojagrave iterum vėl antrąkart iš naujo

labōrō āvī ātum āre dirbti stengtis kentėti

languor ōris m nusilpimas nuovargis silpnumas

malum ī n blogis blogybė multiplicō āvī ātum āre dauginti didinti gausinti

multō daug multō sa-pientius išmintingiau

mundus ī m pasaulis nesciō scīvī scītum scīre nežinoti

patiēns entis kantrus iš-tvermingas patientior iš-tvermingesnis (aukštesnysis l)

ponō posuī positum po-nere dėti quia kadangi nes quōque taip pat ir relinquō relīquī relic-tum relinquere palikti

respōnsōrium ī n respon-sograverijus

sapientius protingiau satur a um sotus sī jei sufferō sustulī ndash suffer-

re laikyti apačiojegrave čia paimti

ubi kur vādō vādere eiti žengti veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti vērē tikrai teisingai iš ti-krųjų

22

XXI Schola vīcēsima prīma

Trečiosios linksniuotės priebalsinio tipo kamienai ir priesagos

Masculīnum -ō -or -os -er -ex -es

nom sg gen sg pavyzdžiai

-or

-ōs

-er

-ex

-es

-in-is

-ōr-is

-ōr-is

-er-is

-ic-is

-ig-is

-g-is

-it-is

-et-is

-d-is

hōmō homin-is žmogus

leō leōn-is liūtas

victor victōr-is nugalėtojas

flōs flōr-is gėlė žiedas

agger agger-is pyacutelimas sankasa

vertex vertic-is verpẽtas viršugalvis

rēmex rēmig-is irklas

rēx rēg-is karalius

mīles mīlit-is karys kareivis

paries pariet-is siena

pēs ped-is koja

Fēminīnum -tās -(t)us -aus -dō -gō -iō

nom sg gen sg pavyzdžiai

-tās

-(t)ūs

-aus

-dō

-gō

-iō

-tāt-is

-tūt-is

-ūt-is

-ūd-is

-aud-is

-din-is

-gin-is

-iōn-is

sānitās sānitāt-is (kūno) sveikata

virtūs virtūt-is vyriškumas dorybė

salūs salūt-is (kūno ir sielos) sveikata gerovė

palūs palūd-is pelkė

laus laud-is pagyrimas garbė

magnitūdō magnitūdin-is didumas

orīgō orīgin-is kilmė

lēctiō lēctiōn-is skaitymas paskaita

Neutrum -men -ur -us -ma

nom sg gen sg pavyzdžiai

-men

-ur

-us

-ma

-min-is

-ur-is

-or-is

-or-is

-er-is

-mat-is

nōmen nōmin-is vardas

fulgur fulgur-is žaibas

ebor ebor-is dramblio kaulas

tempus tempor-is laikas

opus oper-is kūrinys

poēma poēmat-is poemagrave

Kiti atvejai dux duc-is m vadas lēx lēg-is f įstatymas consul consul-is m kogravensulas

ōrātor ōrātōr-is m oratildetorius flūmen flūmin-is n upė mōs mōr-is m paprotys

įprotis būdas genus gener-is n giminė r šis pulvis pulver-is m dulkės milteliai lac

lact-is n pienas

23

XXII Schola vīcēsima secunda

Sententiae Mundus ūniversus exercet histriōnem (Petrōnius) Astra regunt hominēs sed

regit astra Deus Atria rēgum hominibus plēna sunt amīcīs vacua (Seneca) Prō rēge lēge

grege Nūlla potentia supra lēgēs esse debet (Cicero) Mōs prō lēge Mōrēs multōrum videt

(Horātius) [apie Odis ją] Mōribus antīquīs stat Rōma Aut Caesar aut nūllus Stat magnī

nōminis umbra (Lūcānus) Furor arma ministrat (Vergilius) Superbī hominēs in convīvīs

stultī sunt Societātis vinculum est ratiō et ōrātiō (Cicero) Habet suum venēnum blanda

ōrātio (Pūblilius) Nōsce tempus Prō salūte animae Virtūs hominem iungit Deō (Cicero)

Virtūs nōn advenit ā natūrā neque ā doctrīnā sed ā nūmine dīvīnō (Seneca) Prīma virtūs

est vitiō carēre (Quīntilliānus) Pietās fundāmentum est omnium virtūtum (Cicero) Disce

puer virtūtem ex mē vērumque labōrem Fortūnam ex aliīs (Vergilius) Quae regiō in

terrīs nostrī nōn plēna labōris (Vergilius) Multōrum annōrum opus

loz Nota bene Lukatildenas (lo Lūcānus) ndash poegravetas egravepikas (39ndash65

metais) poegravemos bdquoFarsatildelijaldquo autorius Maacuterkas Fatildebijus Kvintiliatildenas (lo Quīntilliānus) ndash

žymus I amžiaus rom oratildetorius veikalo bdquoOratoriaus ugdymasldquo autorius

Vocābula

adveniō vēnī ventum venīre atvykti

alius alia aliud kitas

anima ae f s ela

annus ī m metai

arma ōrum n gintildeklai

astrum ī n gr žvaigždė

atrium ī n atildetrijus sveta nė aut arba

blandus a um meilikau-jantis lipšnus meilus mielas

careō caruī ndash carēre su

abl stokoti neturėti

convīva ae m f svečias viešnia

debeō debuī debitum debēre privalėti būti sko-lingam

discō didicī ndash discere mokytis

dīvīnus a um dieviškas dievo dievų

doctrīna ae f mokymas mokslas išsilavinimas

exerceō excercuī exerci-tum exercēre judinti vei-kti lavinti exercere his-triōnem vaidinti

fundāmentum ī n pamatas

fortūna ae f laimė dalia lemtis furor ōris m šėlas siutas

grex gregis m banda ka -menė būrys habeō habuī habitum

habēre turėti

histriō ōnis m atildektorius ar-t stas vaidintojas

ibi ten iungō iūnxī iūnctum iungere uždėti jungą (su)-jungti (su)sieti

labor ōris m darbas vargas

lēx lēgis f įstatymas magnus a um didelis ministrō āvī ātum āre (pa)tarnauti duoti teikti

mōs mōris m paprotys įprotis būdas

multus a um daug dau-gelis

mundus ī m pasaulis neque ir ne nei

nōmen inis n vardas nūllus a um joks nė vie-nas

nūmen inis n pritarimo

ženklas sutikimas valia čia dievų valia dievybė

omnis e visas kiekvienas

opus eris n kūrinys

ōrātiō ōnis f kalba

pietās ātis f pamaldumas pagarba

plēnus a um pilnas

potentia ae f galia galybė

quasi lyg tarytum regō rēxī rēctum regere kreipti tvarkyti valdyti

ratiō ōnis f apyskaita svar-stymas protas

salūs ūtis f sveikata gerovė sī jei

societās ātis f bendrumas sąjunga bendrija draugija

stō steti statum stāre stovėti

stultus a um kvailas superbus a um išdidus

suprā su acc vietai ant virš

aukščiau laikui prieš anks-čiau

tempus oris n laikas

umbra ae f šešėlis ūniversus a um visas vacuus a um tuščias

venēnum ī n nuodai kerai burtai

vērus a um tikras videō vīdī vīsum vidēre matyti

vinculum ī n raištis ryšys

virtūs ūtis f vyriškumas dorybė

vitium ī n yacuteda trūkumas

24

XXIII Schola vīcēsima tertia

Hominēs et nōmina

Quīntus est frāter Mārcī Iūlia soror eius est Mārcus et Quīntus frātrēs Iūliae sunt Mārcī

pater et māter frāter et soror sunt Nōmen patris est Iūlius mātris Aemilia Quīntus est nōmen frātris Iūlia sorōris

Mārcō ūna soror est Iūliae duo frātrēs sunt Nōmina frātrum sunt Mārcus et Quīntus Patrī et mātrī ūna fīlia et duo fīliī sunt Mātrī Aemilia nōmen est Quod nōmen est patrī Eī nōmen est Lūcius Iūlius Balbus Virō Rōmānō tria nōmina sunt Lūcius est prae-nōmen id est nōmen prīmum Iūlius nōmen vel nōmen gentīlicium Balbus cognōmen est Fīliīs nōmina sunt Mārcus Iūlius Balbus et Quīntus Iūlius Balbus Mārcus et Quīntus praenōmina sunt fīliōrum Alia praenōmina Lātīna sunt Aulus Decimus Gāius Gnaeus Faustus Mānius Numerius Paulus Pūblius Sextus Spurius Tiberius

Titus Mulieribus Rōmānīs plērumque ūnum nōmen gentilicium erat velut Cornēlia Iūlia Lūcia Paula Octāvia Tullia Valeria

Aemiliae etiam ūnum nōmen erat Aemiliae est ūnus frāter cuī Aemilius nōmen est (praenōmen Pūblius cognōmen Paulus) Frāter Aemiliae est avunculus līberōrum Aemilius autem procul ā sorōre suā abest Itaque trīstis est Aemilia quae frātrem suum amat Mārcus et Iūlia mātrem suam trīstem in hortum exīre vident et pātrem interrogant bdquoCūr māter nostra trīstis estldquo Iūlius bdquoMāter vestra trīstis est quod Aemilius procul ab eā abest Aemilius avunculus vester est id est frāter mātris

Sententiae Nōmen est ōmen Benedictus quī venit in nōmine Dominī Nōmina sunt odiōsa (Ovidius)

Vocābula

absum afuī ndash abesse būti ne čia nebūti

alius alia aliud kitas autem tačiau

avunculus ī n avyacutenas mo-tinos brolis dėdė

benedictus a um palai-mintas

duo duae duo du

cognōmen inis n šeimos vardas pavardė

cūr kodėl exeō iī (īvī) ītum īre išeiti

frāter frātris m brolis gentīlicius a um giminės nōmen gentīlicium gimi-nės vardas

hortus ī m sodas daržas interrogō āvī ātum āre klausti

itaque taigi todėl tad

līberī ōrum m vaikai

māter mātris f motina

mulier eris f moacuteteris nam nes odiōsus a um ne(pa)ken-čiamas

ōmen inis n ženklas

pater patris m tėvas plērumque dažniausiai daugiausia

praenōmen inis n asmens vardas

procul toli

soror ōris f sesuo

trēs tria trys ūnus a um vienas trīstis e liūdnas velut kaip veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

Praenōmina Rōmāna

Aemilia ae f Em lija

Aulus ī m Aacuteulas

Cornēlia ae f Kornegravelija

Decimus ī m Dẽcimas

Gāius ī m Gatildejus

Gnaeus ī m Gn jus

Faustus ī m Faacuteustas

Iūlia ae f Jugravelija

Iūlius ī m Jugravelijus

Lūcia ae f Liugravecija

Lūcius ī m Liugravecijus

Mānius ī m Matildenijus

Numerius ī m Numegraverijus

Octāvia ae f Oktatildevija

Paula ae f Paacuteulė

Paulus ī m Paacuteulius

Pūblius ī m Pugraveblijus

Quīntus ī m Kv ntas

Sextus ī m Segravekstas

Spurius ī m Spugraverijus

Tiberius ī m Tibegraverijus

Tullia ae f Tugravelija

Valeria ae f Valegraverija

25

XXIV Schola vīcēsima quārta Verba composita

ab-sum a-fuī ndash ab-esse ad-sum ad-fuī ndash ad-esse dē-sum dē-fuī ndash dē-esse inter-sum inter-fuī ndash inter-esse praes-sum prae-fuī ndash prae-esse prō-sum prō-fuī ndash prōd-esse super-sum super-fuī ndash super-esse pos-sum potuī posse

būti ne čia būti atstu nedalyvauti būti prie pagelbėti trūkti stokoti būti tarpe dalyvauti būti priešakyje vadovauti būti už padėti paremti išlikti būti galingam galėti

Verba composita possum potuī posse

Praesēns indicātīvī āctīvī Praesēns Imperfectum Futūrum I

ab-sum ab-es

ab-est ab-sumus ab-estis ab-sunt

dē-sum dē-es

dē-est dē-sumus dē-estis dē-sunt

prō-sum prōd-es

prōd-est prō-sumus prōd-estis prō-sunt

pos-sum pot-es

pot-est pos-sumus pot-estis pos-sunt

pot-eram pot-erās

pot-erat pot-erāmus pot-erātis pot-erant

pot-erō pot-eris

pot-erit pot-erimus pot-eritis pot-erunt

Ex vītā Plīniī

Surgō ubi volō saepe prīmā lūce Amō sedēre in silentiō et meōs oculōs claudere bdquoQuid

mihi hodiē facere necesse estldquo ndash mēcum cōgitō Tum notārium vocō et iubeō eum

epistolam scrībere Hōrā quārtā et quīntā in peristȳlum prōcedō et aliam epistolam parō

Dum prandium ēdō Post prandium dormiō tum ambulō (herī nōn ambulābam) Mox

ōrātiōnem Graecam et Latīnam legō quod vōcem meam fīrmam facit Posteā in cēnā nostrā

amīcī meī intersunt Ego et uxor mea cum amīcīs paucīs saepe cēnāmus Aliud nōn possum

Numquam mihi amīcī dēerant Dum cēnam ēdimus servus librum bonum nōbīs legit Mihi

placet Aenēidem Vergiliī audīre Ego et multī amīcī meī etiam auctōrēs Latīnās recitāre

possunt Tandem in hortō ambulō cum amīcīs meīs quī sunt praeclārī et ērudītī

Nōn numquam ex hōc ōrdine errō Ante lūcem nōn poteram surgere Sī diū dormīvī equō

īre amō Amīcī quōque ex oppidīs vīcīnīs veniunt Saepe in silvam venārī intrō Etiam

audiō virōs quī in agrīs meīs labōrant

Vocābula

ambulō āvī ātum āre vaikščioti

alius alia aliud kitas

Aenēis idis m Eneidagrave

avunculus ī n avyacutenas dėdė cōgitō āvī ātum āre mą-styti galvoti

diū ilgai dormiō īvī ītum īre mie-goti

dum tada ēdō ēdī ēsum edere valgyti

eō iī ītum īre eiti

errō āvī ātum āre klysti ērudītus a um išsilavinęs fīrmus a um tvirtas stiprus

hortus ī m sodas intrō āvī ātum āre įžengti iubeō iussī iussum iubē-re liepti įsakyti

lūx lūcis f šviesa mox greit tuojau paskui

nam nes necesse est būtina privalu

notārius ī m sekretotilderius numquam niekada

ōrdō inis n eilė tvarka

paucī ōrum m nedaugelis

peristȳlum ī n gr perist lis placeō placuī placitum

placēre patikti įtikti praeclārus a um žinomas

prandium ī n pusryčiai prōcedō cessī cessum cedere išeiti pasirodyti eiti saepe dažnai sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti surgō surrēxī surrēc-tum surgere kilti keltis

tandem pagaliau ubi kai kur

uxor ōris f žmonagrave venor venātus sum ve-

nārī medžioti (verbum dep) vīcīnus a um kaimyninis volō voluī ndash velle norėti

vōx vōcis f balsas

26

XXV Schola vīcēsima quīnta Trečioji linksniuotė Ba sinis tipas

Sg Pl Sg Pl Sg Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl

turris f turris turrī turrim turrī

turrēs turrium turribus turrēs turribus

vīs f

vim vī

vīrēs vīrium vīribus vīrēs vīribus

Tiberis m Tiberis Tiberī Tiberim Tiberī

mare n maris marī mare marī

maria marium maribus maria maribus

1 Išmokite atmintinai trečiosios linksniuotės ba sinio tipo žodžius

febris is f drugys

puppis is f vairagalis

secūris is f kirvis

sitis is f toškulys

turris is f bokštas

tussis is f kosulys

vīs ndash f jėga prievarta

Albis is m Elbė upė

Neāpolis is f Neatildepolis

Tiberis is m

mare is n jūra

conclāve is n užrakinamas kambarys

animal ālis n gyvūnas

vectīgal ālis n mokestis rintildekliava

exemplar āris n pavyzdys

Sententiae Et māceriam circumdedī et circumfōdī et plantāvī vīneam Sorech [b blinė

vieta] et aedificāvī turrim in mediō eius Quantum scīmus gutta est īgnōrāmus mare Vī et

animō Contrā vim nōn valet iūs Ultrā vīrēs (Vergilius) Vim vī repellere licet Vim vīribus

exīre (Ulpiānus) Vīribus ūnitīs Vīs armāta Vīs ā tergō Vīs cōmica Vīs tragica (Aristo-

tēlēs) Vīs inertiae Vīs lēgis Vīs magica Vīs medicātrix natūrae Vīs saepe violat iūs Vīs

vim pellit Vīs vitālis Contrā vim mortis nōn est medicāmen in hortīs Sine vī et dolō

Turris eburnea Turris Babelis Terra turrium [šiuolaikinis stalo žaidimas] Tabulettae contrā

tussim prō īnfantibus Ad Tenediam secūrim Secūrī Tenediā (iš gr Τενεδία πελέκει apie

griežtą nieko nesigailintį Tenegravedo salos valdovą teisėją) Candor dat vīribus ālās

loz Nota bene Ulpiatildenas (lo Ulpiānus) ndash

Vocābula

aedificō āvī ātum āre statyti

āla ae f sparnas

animus ī m siela dvasia armātus a um ginkluotas

čia karinis

Babel is f Babilogravenas čia Batildebelis

candor ōris m skaistus bal-tumas spindėjimas dorumas

circumdō dedī datum

dare dėti aplinkui apsupti circumfodiō fōdī fossum fodere apkasti apkaupti cōmicus a um

contrā su acc prieš

dolus ī m klasta eburneus a um dramblio kaulo

ērudītus a um išsilavinęs exeō exiī exītum exīre

išeiti čia naudoti

gutta ae f lašas

hortus ī m sodas īgnōrō āvī ātum āre nežinoti

inertia ae f neveiklumas inercija

īnfāns antis m kūdikis vai-kas

iūs iūris n teisė licet licuit licēre leidžia-ma galima

lūx lūcis f šviesa

māceria ae f tvora

magicus a um magiškas

medicāmen inis n vaistas

medicātrix īcis f gydytoja

medium ī n vidurys

mors mortis f mirtis pellō pepulī pulsum

pellere stumti varyti mušti plantō āvī ātum āre so-dinti persodinti

prōcedō prōcessī prō-cessum prōcedere išeiti

pasirodyti eiti

quantus a um koks repellō repulī repulsum repellere atstumti atmušti išvaryti

sciō scīvī scītum scīre žinoti mokėti

sine su abl be

tabulleta ae f tabletė Tenedius a um Tenegravedo

tergum ī n nugara

tragicus a um

ultrā su acc anagravepus už per virš

ūnitus a um suvienytas

čia bendras valeō valuī valitum va-lēre būti sveikam gyventi turėti reikšmės galioti

violō āvī ātum āre smur-tu padaryti pažeisti

vītālis e gyvenimo gyvybi-nis

27

XXVI Schola vīcēsima sexta

Discordia frātrum

Faustulus casam intrat bdquoAcca ubi es Venī et audī dē calamitāte Rōmulus Remum necāvitldquo Acca verbīs marītī nōn crēdit bdquoQuid dīcis quid audīvīldquo Faustulus autem bdquoCrēde mihi uxor Hodiē cum amīcīs ad Palātium properāvī Etiam Rōmulus et Remus et multitūdō virōrum Palātium petīvērunt Tum Rōmulus virōs ad sē vocāvit et ubi tacuērunt ōrātiōnem habuit bdquoGaudeō quod venīre nōn dubitāvistis Hodiē sacrum facere volumus nam auxiliō deōrum Palātium mūnīvimus Vidēte mūrum Nunc tandem sine perīculō vīvere possumusldquo Virī verba Rōmulī clāmōre probavērunt Subitō autem Remus bdquoEgo tuum mūrum rīdeō mūrus enim inimīcum nōn prohibetldquo Statim mūrum trānsiluit Tum Rōmulus per īram Remum petīvit et ō Acca frātrem necāvit Faustulus tacet Acca autem lacrimas tenet et clāmat bdquoŌ Faustule frūstrā lupa puerōs in rīpā Tiberis servāvit et aluit frūstrā tū Remum cum frātre domum portāvistī frūstrā Remō parentēs fuimus Ō Rōmule cūr frātrem necāvistīldquo Tum Faustulus et Acca fīlium flevērunt

Sententiae Aut prōsunt poētae aut dēlectant Avarō omnia dēsunt sapientī nihil Nēmō in

suā causā iūdex esse potest Nōn possum (Vintildecas Mykolaacuteitis-Pugravetinas)

Vocābula

Acca ae f Akagrave

ad su acc pas prie alō aluī alitum alere maitinti penėti

audiō īvī ītum īre girdėti aut arba

auxilium ī n pagalba avārus a um godus gobšus

calamitās ātis f nelaimė

casa ae f trobelė

causa ae f byla

clāmō āvī ātum āre šau-kti

clāmor ōris m šauksmas crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti cūr kodėl dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

discordia ae f nesantaika domum į namus namo

dubitō āvī ātum āre abejoti

eō iī ītum īre eiti delectō delectāvī delec-tātum delectāre džiuginti faciō fēcī factum facere daryti

Faacuteustulus ī m Faustulas fleō flēvī flētum flēre verkti raudoti frūstrā veltui

gaudeō gavīsus sum gaudēre džiaugtis intrō āvī ātum āre įžengti

inimīcus ī m nedraugas

īra ae f pyktis

iūdex iūdicis m teisėjas

lacrima ae f ašara

marītus ī m vyras sutuok-tinis

multitūdō inis f daugybė

mūniō īvī ītum īre stip-rinti

mūrus ī m siena necō āvī ātum āre žudyti numquam niekada omnis e visas

ōrātio ōnis f kalba ōrā-tiōnem habēre sakyti kalbą

Palātium ī n Palatildecijus

parēns entis m f gimdy-

tojas -a pl parentēs tėvai

perīculum ī n pavojus petō petīvī petītum pe-tere ieškoti siekti prašyti vykti

portō āvī ātum āre nešti praeclārus a um žinomas probō āvī ātum āre (iš)bandyti pritarti

prohibeō prohibuī pro-hibitum prohibēre sulaikyti

prōperō āvī ātum āre

skubėti

quod kad rīdeō rīsī rīsum rīdēre juoktis

rīpa ae f upės krantas sacer sacra sacrum pa-švęstas šventas sapiēns entis išmintingas

sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti servō āvī ātum āre sau-goti

statim tučtuojau bematant subitō staiga tandem pagaliau ubi kai kur

uxor ōris f žmona taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti trānsileō siluī silīre per-šokti

veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti videō vīdī vīsum vidēre matyti

vocō āvī ātum āre šaukti kviesti

volō voluī ndash velle norėti vīvō vīxī victum vīvere gyventi

28

XXVII Schola vīcēsima septima

Adiectīva prōnōminālia ndash būdvardiniai įvardžiai

ūnus a um vienas sōlus a um tiktai vienas tōtus a um visas ūllus a um kažkoks alter altera alterum ki-tas antras

uter utra utrum katras neuter neutra neutrum niekatras

nūllus a um joks alius alia aliud kitas

N alter altera alterum G alterīus D alterī A alterum alteram alterum A alterō alterā alterō

N alius alia alium G alīus D aliī A alium aliam alium A aliō aliā aliō

N alterī alterae altera G alterōrum -ārum -ōrum D alterīs

A alterōs alterās altera

A alterīs

N aliī aliae alia G aliōrum aliārum aliōrum D aliīs

A aliōs aliās alia

A aliīs

Sententiae Nec sibi sed tōtī genitum sē crēdere mundō (Lūcānus) Tōtus mundus agit

histriōnem (Šekspyras) Sibi parat malum quī alterī parat Nōn sum ūnī angulō nātus patria

mea tōtus hic est mundus (Seneca) Ūnīus dēmentia dēmentēs efficit multōs Ūnus vir

nūllus vir Alter ego Vērus amīcus est quī est tamquam alter idem (Cicero) Beneacuteficus est

quī nōn suī sed alterīus causa benignē facit (Cicero) Trīstis eris sī sōlus eris (Ovidius)

Sacrum Profānum Īgnōrantia nōn est argūmentum (Spīnōsa)

loz Nota bene V ljamas Šekspỹras (angl Shakespeare 1564ndash1616 Aacutenglija) ndash vienas

žymiausių pasaulio dramatugravergų išgarsėjęs tragegravedijomis žinomiausia jų ndash bdquoHaacutemletasldquo

Barugravechas Spinozagrave (lo Benedictus de Spīnōsa 1632ndash1677) ndash žymus olaacutendų filosogravefas

Tarptautiniai žodžiai augziliatilderas ndash vyskupo padėjėjas efegravektas ndash kurios nors veiklos

padarinys as ndash labai išsilavinęs didžiai išprusęs žmogus notatilderas ndash valstybės įga-

liotas pareigūnas atliekantis notatilderinius veiksmugraves tvarkantis ir tvirtinantis dokumentugraves ir jų

tikrumą tablegravetė ndash apvaliotildes ar ovaliotildes fogravermos supresuacuteota vaistų dogravezė praryjama -

tugrave totalitar zmas ndash tokia saacutentvarka kai valstybė kontroliuacuteoja visas gyvenimo sritis

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti agit histriō-nem vaidina

angulus ī n kampas kertė

argūmentum ī n argu-mentildetas įrodymas

beneficus a um gerada-riškas labdaringas palankus maloningas

benignē geraširdiškai pa-lankiai mielai maloniai

causa ae f priežastis byla dalykas reikalas

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēmēns entis beprotis pa-mišęs

dēmentia ae f beprotystė

pamišimas

efficiō effēcī effectum efficere padaryti faciō fēcī factum facere daryti vykdyti atlikti

histriō ōnis m atildektorius

gignō genuī genitum gignere gimdyti būti prie-žastimi genitus a um gi-męs

īgnōrantia ae f nežinoji-mas

malum ī n blogis multus a um daug dau-gelis

mundus ī m pasaulis nātus a um gimęs parō āvī ātum āre ruošti

patria ae f tėvynė profānus a um nepašvę-stas nešvarus bedieviškas nuodėmingas

sacer sacra sacrum pa-švęstas šventas

servō āvī ātum āre saugoti

sine su abl be taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti tamquam taip kaip tarsi lyg

teneō tenuī tentum te-nēre laikyti turėti trīstis e liūdnas vērus a um tikras

29

XXXVIII Schola duodētrīcēsima Trečioji linksniuotė Mišrusis tipas

Sg Pl Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

ars f artis artī artem arte

ars

artēs artium artibus artēs artibus artēs

clades f cladis cladī cladem clade

cladis

cladēs cladium cladibus cladēs cladibus cladēs

mōns m montis montī montem monte

mōns

montēs montium montibus montēs montibus montēs

nox f noctis noctī noctem nocte nox

noctēs noctium noctibus noctēs noctibus noctēs

Mīlitēs Rōmānī ndash vīs imperiī Rōmānī

Rōma magna urbs est Magnus numerus cīvium Rōmānōrum semper in armīs erant

Magnus etiam est numerus mīlitum Rōmānōrum Mīlitēs Rōmāni aut peditēs erant aut

equitēs Rōmānī magnam classem habēbant Multī mīlitēs in classe mīlitābant Rōmānīs nōn

sōlum nāvēs longae sed etiam nāvēs onerāriae erant Nāvis longa cum turrī hostēs Rōmānōs

terrēbant In puppī nāvis gubernātor sedēbat et nāvem gubernābat Cōpiae Rōmānae saepe

terrā marīque hostēs superābant Rōmānī in multīs pugnīs Pūnōs superābant post Graecōs

deinde Gallōs et Dācōs Caesare duce Rōmānī Aegyptum occupāvit Etiam multās regiōnēs

Asiae Minōris occupāvit Imperium Rōmānum multās prōvinciās habet Siciliam

Prōvinciam sive Galliam Narbōnēnsem Galliam Pannoniam Dāciam Thrāciam Britan-

niam Aegyptum Illyriam Macedoniam Syriam Iūdaeam Āfricam Hispaniam Armeniam

et ceterās Clādēs Rōmānōrum rārae fuērunt

Komentaras Prōvincia arba Gallia Narbōnēnsis ndash iki Cegravezario užkariavimų rom nams

priklausiusi Gatildelijos dalis tentilde buvo Narbogravenos miestas (lie Narbonagrave lo Narbōna)

Vocābula

Armenia ae f A Asia Minor Mažoji Azija

auxilium ī n pagaacutelba arma ōrum n gintildeklai

aut arba

Caesar aris m Cegravezaris

calamitas ātis f nelaimė ceterus a um kitas

cīvis is m f pilietis -ė

clādēs is f pralaimėjimas

classis is f laivynas moki-nių klasė

cōpiae ārum f karinės pa-jėgos

Dācia ae f Datildekija deinde iš ten po to

dux ducis m vadas

eques itis m raitelis faciō fēcī factum facere daryti

gubernātor ōris m vairi-ninkas

gubernō āvī ātum āre vairuoti

hostis is m f priešas

Illyria ae f

imperium ī n impegraverija

Iūdaea ae f

longus a um ilgas

Macedonia ae f Makedo-nija

mare is n jūra terra ma-rīque sausumojegrave ir j roje

mīles itis m karys kareivis militō āvī ātum āre eiti karinę tarnybą kareiviauti

multus a um daug dau-gelis

Narbōnēnsis e Narbogravenos

nāvis is f laivas nāvis lon-ga karo laivas nāvis onerā-

ria prekybinis laivas

numerus ī m skaičius nōn sōlum sed etiam ne tik bet ir

occupō āvī ātum āre už- imti

onerārius a um krovinių krovininis

Pannonia ae f Panogravenija

pedes itis m pėstininkas portō āvī ātum āre nešti

post su acc po vėliau

prōvincia ae f prov ncija

pugna ae f kova mūšis

Pūnī ōrum m pugravenai t y kartaginiẽčiai

puppis is f vairatildegalis rārus a um retas

saepe dažnai sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti superō āvī ātum āre vir-šyti nugalėti

urbs urbis f miestas

Thrācia ae f Tratildekija terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

turris is f bokštas veniō vēnī ventum ve-nīre atvykti

30

XXIX Schola ūndētrīcēsima

Sententiae Hērēdem facit Deus nōn homō (Coke) Neque mel neque apēs Neque

opīnione sed natūrā cōnstitūtum est iūs (Cicero) Occāsiō facit fūrem Canēs socium in

culīna nūllum amant Ex pēde Herculem Mollis illa ēducātiō quam indulgentiam vocāmus

nervōs omnēs et mentis et corporis frangit (Quīntilliānus) Doctī ratiōnem artis intelligunt

indoctī voluptātem (Quīntilliānus) Sāl Atticus Ut lupus ovem amat Quī mē amat amat et

canem meum Pāx vōbīscum Nihil sub sōle novī Nōn eacuteadem est aetās nōn mēns

(Horātius) Quī male agit ōdit lūcem Pugna suum fīnem cum iacet hostis habet (Ovidius)

Rūs in urbe (Mārtiālis) Ōtium sine litterīs mors est et hominis vīvī sepultūra (Seneca)

Pallida mors aequō pulsat pede pauperum tabernās Rēgumque turrēs (Horātius) Post

mortem nūlla voluptās Post tenebrās lūx Nē mīrum quod dīvīna natūra dedit agrōs ars

hūmāna aedificāvit urbēs (Varrō) Quālis vītā fīnis ita Sub fīne Sub Iove frīgidō

loz Nota bene Egravedvardas Kogravekas (angl Coke 1552ndash1634 metais) ndash aacutenglų pol tikas ir

garsiausias savo meto teacuteisininkas savo veikalais sukūręs bendrosios arba anglosatildeksų teisės

pagrindus Maacuterkas Terentildecijus Varogravenas (lo Varrō 116ndash27 metais prieš Kristų) ndash

rom nų rašytojas mokslininkas 25 knygų veikalo bdquoLotynų kalbaldquo autorius

Vocābula

aedifico 1 statyti aequus a um lygus

aetās ātis f amžius

ager agrī m dirva laukas agō ēgī āctum agere veikti

Atticus a um Atildetikos

apis is f bitė

ars artis f menas

canis is m f šuo kalė

corpus oris n kūnas cōnstituō cōnstituī cōn-stitūtum cōnstituere nu-spręsti nustatyti

dīvīnus a um dieviškas dō dedī datum dare duoti

doctus a um mokytas

ēducātiō ōnis f auklėjimas švietimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīnis is m galas riba frangō frēgī frāctum

frangere laužti frīgidus a um šaltas Herculēs is m Heratildeklis

hērēs ēdis m f paveldėtojas habeō uī itum ēre turėti

hostis is m f priešas

hūmānus a um žmonių iaceō iacuī ndash iacēre gulėti

indulgentia ae f atlai-dumas

indoctus a um nemokytas intellego lēxī lectum legere pastebėti pažinti su-prasti

ita taip tokiu būdu

Iuppiter Iovis m

iūs iūris n teisė

litterae ārum f literatūragrave mokslas

lūx lūcis f šviesa male blogai

mel mellis n medus

mēns mentis f protas mintis siela

mīrus a um nuostabus mollis e minkštas silpnas

mors mortis f mirtis

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

neque ir ne neque neque nei nei occāsiō ōnis f proga dingstis

ōdī ndash ndash ōdisse neapkęsti omnis e visas kiekvienas

ōtium ī n poilsis laisvalaikis

opīniō ōnis f nuomonė

pažiūra požiūris

ovis is f avis pallidus a um išblyškęs

pauper eris m vargšas

pāx pācis f taika pellō pepulī pulsum pellere stumti varyti mušti

pēs pedis m koja

pugna ae f kova mūšis quālis e koks quod nes

ratiō ōnis f protas veikimo būdas

rūs rūris n kaimas laukai

sāl salis n druska

sōl sōlis m saulė

sepultūra ae f laidotuvės

sine su abl be

socius ī m draugas sąjungi-ninkas bendrininkas

sub su acc ir abl po

taberna ae f trobelė lūšna

tenebrae ārum f tamsa

urbs is f miestas vocō āvī ātum āre šaukti vadinti

voluptās ātis f malonumas džiaugsmas

vīvus a um gyvas

31

XXX Schola trīcēsima Adiectīvum

Trečiosios linksniuotės būdvardžiai

Jau esame susipažinę su pirmosios ir antrosios linksniuotės būdvardžiais

altus a um aukštas gilus angustus a um siauras bonus a um geras ceterus a um kitas laetus a um linksmas lātus a um platus magnus a um didelis malus a um blogas

parvus a um mažas plēnus a um pilnas vīvus a um gyvas

mortuus a um miręs vacuus a um tuščias

āter ātra ātrum tamsus juodas dexter tra trum dešinysis līber era erum laisvas miser era erum varganas nelaimingas niger gra grum juodas pulcher chra chrum gražus ruber bra brum raudonas sinister tra trum kairysis

ferreus a um geležinis idōneus a um įdomus līgneus a um medinis

varius a um įvairus

Pirmosios ir antrosios linksniuotės būdvardžiai yra linksniuojami kaip atitinkamų

linksniuočių giminių daiktavardžiai ndash jų galūnės sutampa

Trečiosios linksniuotės būdvardžiai būna trijų dviejų arba vienos galūnės Tai reiškia kad

jie vardininko linksnyje (nom sg) gali turėti tris ir atitinkamai dvi arba tik vieną formą

Trijų galūnių būdvardžiai

ācer m ācris f ācre n aštrus žodynuose užrašomas ācer ācris ācre aštrus

celeber m celebris f celebre n garsus žodynuose užrašomas celeber bris bre garsus

celer m celeris f celere n greitas žodynuose užrašomas celer eris ere greitas

salūber m salūbris f salūbre n sveikas žodynuose užrašomas salūber bris bre sveikas

Dviejų galūnių būdvardžiai

fortis m f forte n narsus žodynuose užrašomas fortis e narsus

gravis m gravis f grave n sunkus žodynuose užrašomas gravis e sunkus

Vienos galūnės būdvardis

fēlīx m f n laimingas gen sg fēlīcis žodynuose užrašomas fēlīx īcis laimingas

ingēns m f n didžiulis gen sg ingentis žodynuose užrašomas ingēns entis didžiulis

pār m f n lygus vienodas gen sg pāris žodynuose užrašomas pār pāris lygus vienodas

sapiēns m f n išmintingas gen sg sapientis žodynuose užrašomas sapiēns entis išmintingas

Trečiosios linksniuotės būdvardžių linksniavimas

Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl

ācer ācris ācre ācris ācrī ācrem ācre ācrī

ācrēs ācria ācrium ācribus ācrēs ācria ācribus

fortis forte fortis fortī fortem forte fortī

fortēs fortia fortium fortibus fortēs fortia fortibus

pār pāris pārī pārem pār pārī

pārēs pāria

pārium

pāribus pārēs pāria

pāribus

32

XXXI Schola trīcēsima prīma Dēclīnātiō quārta ndash ketvirtoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

frūctus f vaisius frūctūs frūctuī frūctum frūctū

frūctus

frūctūs frūctuum frūctibus frūctūs frūctibus frūctūs

cornū f ragas cornūs cornū cornū cornū

cornū

cornua cornuum cornibus cornua cornibus cornua

lacus m lacūs lacuī lacum lacū

lacus

lacūs lacuum lacubus lacūs lacubus lacūs

1 Išverskite Vergilijaus teksto ištrauką

Hīc sēcūra quiēs et nescia fallere vīta

Divēs opum variārum hīc lātīs ōtia fundīs

Spēluncae vīvīque lacūs hīc frīgida Tempe

Mūgitusque boum mollēsque sub arbore somnī (Vergilius)

Sententiae Multae manūs onus levius faciunt Habet etiam in manū gladium et secūrim sē

autem dē bellō et ā latrōnibus nōn līberat (Vulgāta) Neque semper arcum Tendit Apollo

(Horātius) Nōn est meum contrā auctōritātem senātūs dīcere (Cicero) Prīmus sapientiae

gradus est falsa intelligere Status quō Status in quō Statū quō In statū quō Status quō

ante bellum Sexū fēmina ingeniō vir (Mar jos Teregravezės antkapio epitatildefija Aacuteustrija) Venī

Creātor Spīritus Venī Sancte Spīritus Spīritus prōmptus caro autem infīrma (Vulgāta)

Senātus populusque Rōmānus Alterā manū fert lapidem alterā pānem ostentat (Plautus)

Tarptautiniai žodžiai f nišas ndash greičio varžybų baigmė gubernatildetorius ndash gubernijos

valdytojas humatildeniškas ndash žmoniškas klatildesė ndash pastov mokinių grupė kulinatilderija ndash valgių

gaminimo būdas okupuacuteoti ndash užimti o ndash viešoji nuomonė regiogravenas ndash kraštas

Vocābula

arbor oris f medis

arcus ūs m lankas aacuterka

auctōritās ātis f galia val-džia įtaka autoritegravetas

bellum ī n karas

bōs bovis m f jautis karvė

caro carnis f mėsa kūnas clamō āvī ātum āre šaukti

creātor ōris m kūrėjas dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dīves itis turtingas

domus ūs f namas faciō fēcī factum facere daryti

gradus ūs m žingsnis

gladius ī m kardas fallō fefellī falsum falle-re apgauti sukčiauti klastoti falsus a um apgaulingas melagingas

frīgidus a um šaltas

fundus ī m žemės valda dvaras

ingenium ī n gabumai būdas

infīrmus a um nestiprus intellegō lēxī lēctum le-gere suprasti latrō ōnis m plėšikas samdinys

lacus ūs m ežeras

lapis idis m akmuo lātus a um platus levis e lengvas leve lengvai

līberō āvī ātum āre iš-laisvinti išvaduoti

manus ūs f ranka mollis e minkštas malonus

mūgitus ūs m baubimas maurojimas

necō āvī ātum āre žudyti neque ir ne nescius a um nežinantis nežinomas

onus eris n našta

opēs opum n turtas turtai

ostentō āvī ātum āre iš-

tiesti atkišti rodyti

ōtium ī n poilsis laisvalaikis

pānis is m duona

populus ī m tauta prōmptus a um drąsus

quiēs ētis f poilsis ramybė sanctus a um šventas

secūris is f kirvis sēcūrus a um be rūpesčių ramus

senātus ūs m senatildetas

sexus ūs m lytis

spēlunca ae f gr urvas ola

somnus ī m miegas

spīritus ūs f dvelkimas pūtimas dvasia siela

status ūs m stovėjimas padėtis

Tempē n tendō tetendī tentum tendere tempti varius a um įvairus veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

Sg Pl Nom bōs bovēs Gen bovis boum Dat bovī būbus bōbus Acc bovem bovēs Abl bove būbus bōbus

33

XXXII Schola trīcēsima secunda

Domus Rōmāna

Domūs Rōmānae habēbant multa cubicula ātria ālās cubicula culīnam exedram peristȳlium tabernās tabulīnum trīclīnium et vestibulum Ātrium propter iānuam et vestibulum iacet et umbilīcus domī est Ātrium compluvium et impluvium habet Speciōsae pictūrae parietēs ātriī deacutecorant Cubicula parva conclāvia dormītōria sunt Culīna parva et sublūstris est Hīc fornāx est et ancillae labōrābant Servī cibum in culīnā parābant Propter peristȳlium exedra magna est In parietibus

et solīs vidēmus variās pulchrās pictūras Peristȳ- lium est cavaedium porticibus circumdatum in quō saepe sunt etiam piscīnae statuae silānī plantae Tabernae aediculae viae oppositae sunt in quibus rēs variās vēndunt Tabulīnum cubiculum pecūniae tabulārum et imāginum est Solum tessellātum saepe est (Pagal httpslawikipediaorgwikiDomus_Rōmāna)

Tarptautiniai žodžiai impliugravevijus ndash keturka pis baseinas atildetrijuje kompliugravevijus ndash

angagrave atildetrijaus stogegrave konklavagrave ndash kardinotildelų susirinkimas uždarojegrave patalpojegrave (S ksto koplỹ-

čioje) šaũkiamas poacutepiežiui rinkti ndash vidaus kiemas apjuostas kolonadagrave op

ndash paacutertija ar grugravepė nesutinkanti su daugumotildes nuomone pogravertikas ndash atviras prieangis su ko-

logravenomis ndash keturka pis valgomasis stalas su gultais (clīnē) iš trijų stalo pusių

Vocābula

aedicula ae f kambarėlis

āla ae f sparnas

ancilla ae f tarnaitė vergė

ātrium ī n atildetrijus sveta nė

cavaedium ī n kiemas ro-mėnų namegrave kiemo aikšt

cibus ī m maistas circumdō dedī datum dare dėti aplinkui apsupti

conclāve is n užrakinamas kambarys

cubiculum ī n kambarys miegamasis

compluvium ī n kompliugrave-vijus

culīna ae f virtuvė decorō 1 puošti

domus ūs f namas

dormītōrius a um miego miegamasis cubiculum dor-

mītōrium miegamasis kam-barys

exedra ae f gr eksedragrave pa-sikalbėjimų salė

fornāx ācis f krosnis frustra veltui habeō uī itum ēre turėti

hortus ī m sodas iaceō uī ndash ēre gulėti

iānua ae f durys

imāgō inis f paveikslas

impluvium ī n impliugravevijus labōrō 1 dirbti oppositus a um esantis priešais

parō 1 ruošti

parvus a um mažas

pecūnia ae f turtas pinigai

peristȳlum ī n gr perist lis

pariēs etis m siena

pictūra ae f tapyba pa-veikslas

piscīna ae f baseinas

planta ae f augalas

propter su acc greta arti dėl už

porticus ūs m pogravertikas kolonadagrave dengta galegraverija

pulcher chra chrum gra-žus

saepe dažnai

silānus ī m fontatildenas

solum ī n žemė kambario grindys

speciōsus a um gražus

statua ae f statulagrave sublūstris e silpnai apšvies-tas

taberna ae f kraacuteutuvė smuklė

tabula ae f lenta sąskaitų knyga dokumentildetas

tabulīnum ī n archỹvas

tessellātus a um mozaacuteikos

trīclīnium ī n trikl nijus valgomasis

umbilīcus ī m bamba vi-durys

varius a um įvairus vēndō didī ditum ere parduoti

via ae f gatvė

34

XXXIII Schola trīcēsima tertia Numerālia cardinālia ndash kiekiniai skaitvardžiai

I ūnus a um vienas II duo duae duo du III trēs tria trys IV quattuor keturi V quīnque penki VI sex šeši VII septem septyni VIII octō aštuoni IX novem devyni X decem dešimt

XI ūndecim vienuolika XII duodecim dvylika XIII trēdecim trylika XIV quattuordecim keturiolika XV quindecim penkiolika XVI sēdecim šešiolika XVII septendecim septyniolika XVIII duodēvīgintī aštuoniolika XIX ūndēvīgintī devyniolika XX vīgintī dvidešimt

XXX trīgintā trisdešimt XL quadrāginta keturiasdešimt L quinquāginta penkiadešimt LX sexāginta šešiasdešimt LXX septuāginta septyniasdešimt LXXX octōginta aštuoniasdešimt XC nōnāginta devyniasdešimt C centum šimtas M mille tūkstantis MM duo milia du tūkstančiai

Dē exercitū Rōmānō

Gāius Iūlius Caesar legiōnem ultrā ōrdināvit et compositiōnem celebrem statuit In hāc

nova constitūtiōne octōginta mīlitēs centuriam ductam ab centuriōne explēvērunt Sex

centuriae ūnam cohortem explēvērunt et decem cohortēs ūnam legiōnem ductam ab lēgātō

explēvērunt Quaeque legiō circā sex milia mīlitēs habuit sed cohors prīncipālis dīvīsiō in

proeliō fuit Legiōnēs etiam speciālēs mīlitēs inclūsērunt quī nōn pugnāvērunt sed

stipendia plūra recepērunt Exemplī grātiā aquilifer sīgnum lēgātiōnis aquilam tulit

maximam honōrem habet Sīgnifer minus gravia sīgna tulit et opēs exercitūs administrāvit

Antīquīs tempōribus duōdētrīginta legiōnēs exercitum Rōmānum explēvērunt (Pagal

httpswwwwikiwandcomlaExercitus_Rōmānus)

Tarptautiniai žodžiai administruacuteoti ndash valdyti tvarkyti inkliugravezas ndash intarpas skaidriojegrave

sukiet jusioje dervojegrave (vabzdys gintaregrave) kompoz cija ndash meno kūrinio dalių išdėstymas jų

santykis su v suma konstitugravecija ndash pagrindinis valstybės įstatymas specialugraves ndash susijęs su

kuria nors specialyacutebe išskirtinis ypat ngas stipentildedija ndash pastov pinig nė pašalpagrave

Vocābula

administrō 1 patarnauti tvarkyti valdyti

aquila ae f erelis

aquilifer ī m vėliavnešỹs

cohors ortis f kohorta celeber bris bre garsus įžymus dažnas paplitęs

centuria ae f šimtinė

centuriō ōnis m šimtinin-kas centuriogravenas

compositiō ōnis f sudėji-mas sandara sudėtis

circā su acc apie maždaug

constitūtiō ōnis f sandara nustatymas nutarimas

dīvīsiō ōnis f (pa)dalijimas paskirstymas

ductus a um vedamas vadovaujamas

exemplum ī n pavyzdys exemplī grātiā pavyzdžiui

exercitus ūs m (apmokyta) kariuomenė

expleō plēvī plētum plēre pripildyti sudaryti ferō tulī lātum ferre nešti

gravis e sunkus svarbus habeō uī itum ēre turėti inclūdō clūsī clūsum clūdere uždaryti užrakinti įdėti įterpti

lēgātiō ōnis f pasiuntinys-tė pasiuntinybė legatildeto (kar-

vedžio) padėjėjo pareigybė

lēgātus ī m pasiuntinys le-giograveno vadas Cegravezario laikais

legiō ōnis f legiogravenas magnus a um (māior

ius maximus a um) di- delis

mīles itis m karys kareivis minus mažiau multī ae a (plūrēs a plūrimī ae a) daug dau-gelis

novus a um naujas ōrdinō 1 sustatyti eilėmis išrikiuoti sutvarkyti suskirstyti

opēs opum f turtas prīncipālis e pirminis pa-grindinis svarbiausias

proelium ī n kautynės ko-va mūšis

pugnō 1 kovoti kariauti quisque quaeque quid-que kiekvienas recipiō cēpī ceptum ci-pere imti atgal atsiimti gauti

sīgnifer i m v liavininkas

sīgnum ī n ženklas v liava speciālis e specialugraves ypa-tingas rinktinis

stipendium ī n kareivio al-ga alga atlyginimas karinė tarnyba

ultrā toliau vėliau paskiau

tempus oris n laikas

35

XXXIV Schola trīcēsima quārta Dēclīnātiō quīnta ndash penktoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl faciēs ēī f veidas išvaizda vaizdas

fidēs eī f ištikimybė tikėjimas

glaciēs ēī f ledas

merīdiēs ēī m vidurdienis pietūs

seriēs ēī f eilė

spēs eī f viltis

Nom Gen Dat Acc Abl

diēs m diēī diēī diem diē

diēs diērum diēbus diēs diēbus

rēs f reī reī rem rē

rēs rērum rēbus rēs rēbus

Sententiae Mors ultima līnea rērum est (Horātius) Faciēs Hippocratica Bonus animus in

malā rē dīmidium est malī (Plautus) Vectīgālia nervī sunt reī pūblicae (Cicero) Per diem

Pūnica fidēs Audī vidē tacē sī vīs vīvere in pāce Omnium rērum prīncipia parva sunt

(Cicero) Stultus es rem āctam agis (Plautus) Nam mora dat vīrēs tenerās mora percoquit

ūvās Et validās segetēs quod fuit herba facit (Ovidius) Spēs māter stultōrum Spēs ultima

loz Nota bene Hipokratildetas (gr Ἱπποκράτης lo Hippocratēs) ndash garsiausias aacutentikos

graikų gydytojas 18 gydytojas savo šeimojegrave Gydytojai ir šiandien duoda vadinamąją Hipo-

kratildeto priesaiką Hipokratildeto gydymo metogravedai nusakomi tokiom s sententildecijomis Prīmō nōn

nocēre Natūra sanat medicus cūrat Contrāria contrāriīs cūrantur Sententildecijoje Faciēs

Hippocratica ka bama apie mirštančio žmogaus veidą jį pirmasis aprašė Hipokratildetas

Tarptautiniai žodžiai dekoruacuteoti ndash teikti gražią išvaizdą puošti daacuteilinti edukatildecija ndash

auklėjimas lavinimas švietimas egzempliotilderius ndash vienetas iš daugelio tokių pat daiktų

herbatilderas ndash džiov nti augala l nija ndash bet koks nubrėžtas brūkšnys negravervas ndash skaidulų

pluoštas kuriuo iš smegenų ir į jas eina dirginimas pr ncipas ndash pradinis teiginys

respugraveblika ndash valstybės valdymo fograverma kai valdo išrinkti žmonių atstovai segraverija ndash daiktų

ar reiškinių eilė vestibiugravelis ndash pagalbinė patalpagrave iš kurios įeinama į kitagraves patildetalpas

Vocābula

agō ēgī āctum agere va-ryti vesti veikti

animus ī m siela dvasia audiō īvī ītum īre klau-syti

dīmidium ī n pusė dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dō dedī datum dare duoti

contrārium ī n priešingy-

bė contrāria contrāriīs skirt ngos (l gos) skirt ngais (vaacuteistais)

cūrō 1 rūpintis slaugyti gy-

dyti cūrantur praes ind

pass 3 pl yra gyacutedomi (-os)

faciō fēcī factum facere daryti

herba ae f žolė želmuo žalumynai

Hippocraticus a um Hipokratildeto hipokratildetiškas

līnea ae f lininis siūlas vir-velė riba

malum ī n blogis

medicus ī m gydytojas

mora ae f užrukimas gai-šatis laiko tarpas trukmė

mors mortis f mirtis

nam nes

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

noceō nocuī nocitum

nocēre kenkti omnis e visas kiekvienas parvus a um

pāx pācis f taika percoquō percoxī perco-xum percoquere išvirti iškepti subrandinti

prīncipium ī n pradžia pa-grindas

Pūnicus a um pugravenų t y kartaginiẽčių pugraveniškas

sanō 1 gydyti

seges etis f pasėlỹs pasėt java

sī jei stultus a um kvailas rēs pūblica valstybė res-pugraveblika

taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti tener a um švelnus min-kštas jaunas gležnas

ultimus a um tolimiau-sias paskutinis

ūva ae f vynuogė validus a um sveikas stip-rus didelis tinkamas

vectīgal ālis n mokestis

rintildekliava pl patildejamos

videō vīdī vīsum vidēre matyti

vīs ndash f jėga vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

36

XXXV Schola trīcēsima quīnta

Narrātiō Aenēae (I)

Aenēas narrat dē ruinā Trōiae Sed subitō post decem annōs Graecī nōn iam ante Trōiam

erant Ūnō diē ōra maris dēserta erat Castra hostium dēserta erant Tantum equus līgneus

ante portam stat Portās urbis aperimus relinquimus urbem ad castra īmus tentōriaque

ducum Graecōrum īnspicimus Equus magnus nōs terret Quid est Aut spēs aut perniciēs

Quid facere dēbēmus Nōbīs līs erat Alterī equum dēlēre cupiēbant quod nōnnūllī

dīcēbant bdquoIn equō armātī virī sē condunt In animō habent nocte exīre et urbem intrāre et

delēre nōsque necāreldquo Alterī equum in urbem dūcere volēbant Fāma enim erat bdquoSī nōs

equum in urbem dūcimus quondam bellō Graeciam vincimusldquo

1 Atsakykite į klausimus

1 Quis dē ruinā Trōiae narrat 2 Quot annōs Graecī apud Trōiam erant 3 Quid fēcērunt

Graecī ante portam Trōiānam 4 Terret equus magnus Trōiānōs 5 Quī sunt in equō et dē

quā causā

Sententiae Equus Trōiānus Trōia fuit (Propertius) Equō nē crēdite Teucrī (Vergilius)

loz Nota bene Segravekstas Prope cijus (lo Propertius 47ndash15 metais prieš Kristų) ndash

garsus egravetas iš Ugravembrijos parašęs keturias elegravegijų knygas

Vocābula

Aenēas ae n alter era erum kitas ant-ras alter alter vienas kitas

animus ī m siela dvasia

annus ī n metai aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti armātus a um ginkluotas

castra ōrum n stovykla

condō condidī conditum condere įkurti cupiō īvī ītum ere trokšti dēbeō dēbuī dēbitum dēbēre privalėti dēleō ēvī ētum ēre su-naikinti

dēsertus a um tuščias iš-tuštėjęs

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

diēs diēī m diena dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

dux ducis m vadas

enim mat juk nes eō iī ītum īre eiti

equus ī m arklys exeō iī ītum īre išeiti faciō fēcī factum facere daryti

fāma ae f kalbos paskalos gandas

habeō uī itum ēre turėti in animō habere ketinti

hostis is m f priešas svetimšalis

īnspiciō spexī spectum spicere žiūrėti stebėti intrō āvī ātum āre įžengti

līgneus a um medinis

līs lītis f ginčas

mare maris n jūra

narrātiō ōnis f pasakojimas narrō 1 pasakoti necō 1 žudyti nōnnūllus a um kai kuris

nox noctis f naktis

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

perniciēs ēī f pražūtis

porta ae f vartai durys quondam kitados kadaise quot kiek relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis

subitō staiga tantum tiek tik

tentōrium ī n palapinė terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

Trōia ae f Trojagrave Trōiānus a um Trogravejos

Trōiānī ōrum m ubi kai kur

urbs is f miestas

vincō vīxī victum vin-cere nugalėti volō voluī ndash velle norėti

37

XXXVI Schola trīcēsima sexta Narrātiō Aenēae (II)

Sacerdōs Lāocoōn autem ab arce dēcurrit et procul clāmat bdquoO miserī insānī estis Graecīs

crēditis Equum reliquērunt excidiō urbisldquo et magnā vī hastam in equum torsit Est

gemitus sed nōn audīmus Subitō dē Tenedō īnsulā quae ante Trōiam est duo serpentēs

ōrae appropinquant et in duōs fīliōs Lāocoontis invādunt eōs necant et edunt Lāocoōn

iuvāre temptat sed eum quōque serpentēs necant Nōs territī sumus nam sine dubiō deī

īrātī sunt et Lāocoontem pūnivērunt Aperimus portās et dūcimus equum in urbem Posteā

edimus et bibimus et multā nocte somnum altum capimus

Vocābula

altus a um aukštas gilus arx arcis pilis tvirtovė aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti appropinquō 1 prisiartinti audiō īvī ītum īre girdėti autem tačiau bibō bibī bibere gerti capiō cēpī captum ca-pere imti clāmō āvī ātum āre šaukti

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēcurrō (cu)currī cur-sum currere bėgti žemyn nusileisti

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dubium ī n abejonė

dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

equus ī m arklys edō ēdī ēsum ēsse

(edere) valgyti ėsti

excidium ī n sugriovimas sunaikinimas žuvimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīlius ī m sūnus

gemitus ūs m dejavimas īnsānus a um beprotis pamišęs

īnsula ae f sala intrō āvī ātum āre įžengti invādō invāsī invāsum invādere įsibrauti užpulti īrātus a um supykęs

iuvō 1 padėti pagelbėti

Lāocoōn ontis m Laoko-ograventas

mare maris n jūra miser era um vargšas necō 1 žudyti

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

posteā po to paskui vėliau procul toli tolyn

pūniō īvī ītum īre bausti quōque taip pat relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

sacerdōs ōtis m žynys

serpēns entis m f gyvatė

sine su abl be

somnus ī n miegas stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis subitō staiga tantum tiek tik

Tenedus ī m Tegravenedas sala tōrqueō torsī tortum torquēre sukti kreipti terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti territī įbauginti temptō 1 mėginti bandyti

urbs is f miestas

vis ndash f jėga

Plūsquamperfectum

Plūsquamperfectum indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-era-m ōrnāv-erā-s ōrnāv-era-t ōrnāv-erā-mus ōrnāv-erā-tis

ōrnāv-era-nt

habu-era-m habu-erā-s habu-era-t habu-erā-mus habu-erā-tis

habu-era-nt

lēg-era-m lēg-erā-s lēg-era-t lēg-erā-mus lēg-erā-tis

lēg-era-nt

cēp-era-m cēp-erā-s cēp-era-t cēp-erā-mus cēp-erā-tis

cēp-era-nt

vēn-era-m vēn-erā-s vēn-era-t vēn-erā-mus vēn-erā-tis

vēn-era-nt

1 Išverskite sakinius

1 Hodiē iam librum legī quem herī dederās 2 Promētheus hominēs servāvit quōs

Iuppiter necāre cōnstituerat 3 Ut fēcerās ita habēs 4 Causa bellī fuit quod Rōmānī

agrum Sabīnum vastāvērunt Vocābulum vastō 1 siaubti

38

XXXVII Schola trīcēsima septima Mercurius Dīdō et Aenēas

Mercurius Aenēam vīdit gerere pulchram vestem Pūnicam quam Dīdō eī libenter dōnāverat Itaque nūntius Iovis stupuit deinde ad Aenēam celeriter accessit bdquoAudī Aenēas Iuppiter mē mīsit tē monet Quid hīc facis Cūr eō locō tē tam improbē geris Cōgitā dē fātō tuō Hīc iūcundē vīvere tibi nōn licet Relinque Carthāginem nam Italiam petere debēs Posterīs tuīs illic novam patriam parāldquo Verba Mercuriī Aenēam vehementer terruērunt Itaque vir pius quī imperiō Iovis semper pāruerat cōnsilium cēpit fugam petere et regiōnēs Pūnicās relinquere Statim comitēs ad lītus vocāvit eōs classem et arma parāre iussit At Dīdō quae cōnsilia Aenēae iam animadverterat eum verbīs flectere temptāvit et dīxit bdquoCūr mē tam turpiter fallis Cūr fugere properās cūr tam crūdēlis es Nunc dolum tuum perspēxīldquo Postquam Dīdō diū tacuit tristī vōce adiēcit bdquoTibi nimis crēdidī nam tē amāvīldquo Aenēas autem quem Mercurius dē fātō monuerat graviter gemuit bdquoNumquam tibi conūbium prōmīsī Cōgitā deōs vītam meam regere Iuppiter pater deōrum hominumque mē novam patriam quaerere iussit Etiam Trōiam nōn meā sponte relīquī Anchises pater in somnō mē in Italiam īre monuit Dēsine mē tēque querēlīs tuīs vexāre Italiam nōn meā sponte petōldquo Vocābula

accēdō accessī accessum

accēdere prieiti prisiartinti adiiciō adiēcī adiectum adiicere pridurti

animadvertō 3 atkreipti dėmesį sekti

arma ōrum n ginklai audiō 4 klausyti girdėti

Carthāgō inis f Kartatildegina capiō 3 imti celeriter greitai

classis is f (karo) laivynas cōgitō 1 mąstyti galvoti

comes itis m palydovas bendrakeleivis

cōnsilium ī n nutarimas patarimas

conūbium ī n santuoka crēdo 3 tikėti crūdēlis e žiaurus cūr kodėl debeō 2 privalėti

deinde iš ten po to dēsinō siī situm sinere liautis dīcō 3 sakyti

Dīdō ōnis f Didogravenė diū ilgai

dolus ī m klasta dōnō 1 dovanoti faciō 3 daryti fallō fefellī falsum fal-lere apgauti suklaidinti

fātum ī n likimas

flectō flexī flectum

flectere lenkti

fuga ae f bėgimas fugiō fūgī fugitum fu-gere bėgti graviter sunkiai gerō gessī gestum gere-re nešti nešioti vesti gemō uī itum ere dūsauti

illic ten

imperium ī n įsakymas improbē nedorai intrō āvī ātum āre įžengti itaque taigi todėl tad

iubeō iussī iussum iubē-re liepti įsakyti iūcundē maloniai linksmai libenter mielai licet licuit ndash licēre lei-džiama galima

lītus oris n (jūros) krantas

locus ī m vieta

Mercurius ī m Merkugraverijus moneō 2 priminti įspėti mittō 3 siųsti nimis per daug pernelyg numquam niekada

nūntius ī m pasiuntinys ži-nia

pāreō uī ndash ēre paklusti parō 1 ruošti perspiciō spēxī spectum spicere įžiūrėti suprasti petō īvī ītum 3 vykti

pius a um pamaldus doras

posterī ōrum m ainiai postquam po to kai prōmittō 3 pažadėti properō 1 skubėti Pūnicus a um pūnų pū-niškas

quaerō quaesīvī quesī-tum querere ieškoti

querēla ae f aimana dejonė

regiō ōnis f šalis kraštas regō rēxī rēctum regere valdyti

relinquō 3 palikti servō āvī ātum āre saugoti

sponte suā savo noru statim tučtuojau bematant stupeō stupuī stupēre sustoti būti nustebusiam taceō 2 tylėti

tam taip temptō 1 bandyti terreō 2 gąsdinti trīstis e liūdnas turpiter bjauriai šlykščiai vehementer smarkiai karš-tai stipriai labai

vestis is f drabužis vexō 1 mėtyti vyti ginti vīvō 3 gyventi vocō 1 šaukti kviesti volō voluī ndash velle norėti

vōx vōcis f balsas

39

XXXVIII Schola duodēquadragēsima Futūrum II indicātīvī āctīvī

Futūrum II indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-er-ō ōrnāv-er-i-s ōrnāv-er-i-t

ōrnāv-er-i-mus ōrnāv-er-i-tis ōrnāv-er-i-nt

habu-er-ō habu-er-i-s habu-er-i-t

habu-er-i-mus habu-er-i-tis habu-er-i-nt

lēg-er-ō lēg-er-i-s lēg-er-i-t

lēg-er-i-mus lēg-er-i-tis lēg-er-i-nt

cēp-er-ō cēp-er-i-s cēp-er-i-t

cēp-er-i-mus cēp-er-i-tis cēp-er-i-nt

vēn-er-ō vēn-eri-s vēn-eri-t

vēn-er-i-mus vēn-er-i-tis vēn-er-i-nt

1 Išverskite sakinius

1 Legam epistolam tuam quam mihi scrīpseris 2 Ut fēceris ita habēbis 3 Quid ēgerimus

scietis 4 Ut fēceritis ita habēbitis 5 Sī meīs cōnsiliīs parueris salvus eris 6 Crās librum

legēs quam dederō 7 Cum Phillippus dominus Macedoniae Lacaedemoniīs scrīpserat bdquoSī

in Lacōnicam vēnerō terram vestram vōs exigamldquo Lacaedemoniī respondērunt bdquoSīldquo

8 Ūnus homō servum genere Lacaedemonium interrogāvit bdquoProbusne eris sī tē emerōldquo

Servus respondit bdquoEtiam sī nōn emerisldquo

loz Nota bene Didogravenė (lo Dīdō) ė Pigmaliograveno sesuo Sich jo

žmona Kartatildeginos įkūrėja ir karalienė En jas (lo Aenēas) Anch so ir Afrod tės sūnus

legendinis rom nų protėvis Laokoograventas (gr Λαοκόων lo Lāocoōn) Poseidograveno žynys

Trogravejoje bandęs įtikinti troj nus nepriimti gra kų dovanotildes ndash medinio arklio ir už tai kartugrave su

sūnumis pasmaugtas Poseidograveno pasiųstų gyvačių Lakogravenija (γρ Λακονική lo Lacōnica)

ndash kitaip Spaacuterta Lakedaimogravenas (gr Λακεδαίμων lo Lacedaemōn) ndash Peloponegraveso

pugravesiasalio sritis ir to paties pavadinimo jos sogravestinė kitaip Spaacuterta lakedaimoniẽčiai (gr

Λακεδαίμωνιοι lo Lacedaemoniī) ndash Lakedaimograveno gyventojai arba spartiẽčiai

Makedogravenija (gr Μακεδονία lo Macedonia) ndash šalis tarp Tesatildelijos ir Tratildekijos (AV)

Tarptautiniai žodžiai epistolatilderinis ndash laišk (pavyzdžiui epistoliatilderinis palikimas ndash

laiška ) fugagrave ndash trij ndash keturi balsų mugravezikos kūrinys vieno ba so tegravemą nustatyta tvarka

kartoja kiti balsai kons liumas ndash gydytojų pasitarimas kuriamegrave tikslinama ligos diagnogravezė

(ligos nustatymas) svarstoma ligonio būklė gydymo būdai ir priemonės lakograveniškas ndash

trumpas aacuteiškus glaustas (apie ka bą st ilių) perspektyvagrave ndash kūnų vaizdavimo plokštumojegrave

būdas pagrįstas spindulia s iše nančiais iš vieno taško respondentildetas ndash asmuo atsakinė-

jantis į tyrėjo ankegravetos klaacuteusimus

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti

cōnsilium i n nutarimas patarimas

crās rytoj cum kai

dominus ī m šeimininkas ponas valdovas viešpats

epistola ae f laiškas etiam taip pat net ir

exigō exēgī exāctum

exigere išvaryti išvyti emō ēmī ēmptum eme-re pirkti

genus eris n giminė pader-mė r šis

interrogō 1 klausti

Lacedaemoniī ōrum m lakedaimoniẽčiai spartiẽčiai

Lacōnica ae f Lakogravenija

liber librī m knyga

Macedonia ae f Makedograve-

nija

-ne ar pareō uī ndash ēre paklusti

Phillippus ī m Pilỹpas probus a um doras respondeō spondī spōn-sum spondēre atsakyti salvus a um sveikas sī jei jeigu

servus ī m vergas

40

XXXIX Schola ūndēquadrāgēsima Rapīna Sabīnārum

Iam Rōmulus et Remus Rōmam condiderant sed Rōmae parvus numerus fēminārum erant

Itaque Rōmānī lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt Cum lēgāti dīxērunt bdquoFēminās nōn habēmus

Date nōbīs in mātrimōnium fīliās vestrās Sī fīliās vestrās dederitis vōbīs grātiās agēmusldquo ndash

Sabīnī respondērunt bdquoNostrās fīliās nōn vōbīs ēducāverāmusldquo Tum Rōmānī dolō Sabīnās

accēpērunt Itaque iterum lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt et ad lūdōs pūblicōs Rōmam Sabīnōs

ūnā cum mātrōnīs fīliābusque invītāvērunt bdquoCum Rōmam vēneritis lūdōs pūblicōs spec-

tābitisldquo Cum Sabīnī ūnā cum mātrōnīs fīliābusque Rōmam vēnērunt Rōmānī fīliās Sabī-

nōrum raptāvērunt Rapīna Sabīnārum fuit causa bellī Diū Sabīnī cum Rōmānīs pugnā-

verant cum fīliae Sabīnōrum inter Rōmānōs et Sabīnōs sē coniēcērunt et ōrāvērunt bdquoIn nōs

vertite īrās nōs causa bellī sumus Sī vōs propinquī nostrī vīceritis nōs viduae vīvēmus sī

autem Rōmānī vīcerint nōs orbae erimus Cum igitur nōs necāveritis bellum fīniētisldquo

Verba Sabīnārum Rōmānōs Sabīnōsque movērunt Itaque bellum fīnīvērunt Rōmānī

Sabīnōs in oppidum suum recēpērunt et Sabīnī cum Rōmānīs sē coniūnxērunt (EL)

Komentaras Sab nai (lo Sabīnī) ndash itatildelikų gentis gyvenusi Latildecijuje (lo Latium) ir

Ugravembrijoje (lo Umbria) Įkūrus Rogravemą dalis sab nų susijungė su rom nais o kiti gyvenę

kalnuosegrave jiems priešinosi III amžiuje prieš Kristų rom nai nukariavo visagraves sab nų žemegraves ir

sab nams suteikė Rogravemos pilietybę T tas L vijus (lo Titus Livius) rom nų istograverikas aprašė

rom nų ir sab nų konfl ktą dėl moterų Po šio konfl kto abiejų genčių valstybės susijungė ir

sab nų karalius T tas Tatildecijus (lo Titus Tatius) valdė drauge su Rogravemulu vedusiu sab nę

Hers liją (lo Hersilia) Mokslininkai spėja kad sab nai Rogravemoje yra gyvenę Kvirinatildelio

(Quirīnālis collis) Viminatildelio (Vīminālis collis) ir Eskv lijų (Esquilīae) kalvosegrave

Vocābula

accipiō cēpī ceptum ci-pere priimti gauti autem tačiau

bellum ī n karas

causa ae f priežastis

collis is m kalva coniiciō iēcī iēctum iicere įmesti pulti sē con-

iicere mestis condō condidī condi-tum condere įkurti

coniungō iūnxī iūnc-tum iungere sujungti sē coniungere susijungti cum kai kol dīcō 3 sakyti dō dedī datum dare duoti

dolus ī m klasta

diū ilgai ēducō 1 auklėti šviesti eō iī ītum īre eiti faciō fēcī factum facere

daryti

fēmina ae f mόteris

fīlia ae f duktė iam jau invītō 3 kviesti

īra ae f pyktis itaque taigi todėl tad iterum antrąsyk

lēgātus ī m pasiuntinys

lūdus ī m žaidimas pl žai-dynės

mātrimōnium ī n santuo-ka in mātrimōnium dare vesti

mātrōna ae f matronagrave kil-minga mόteris

mittō 3 siųsti moveō 2 judinti paveikti necō 1 žudyti

oppidum ī n miestas

orba ae f našlaitė propinquus a um artimas

pl propinquī artimieji

pūblicus a um viešas pugnō 1 kovoti kautis ōrō 1 kalbėti melsti prašyti

rapīna ae f pagrobimas raptō 1 pagrobti recipiō cēpī ceptum cipere paimti atga atsiimti respondeō 2 atsakyti spectō 1 stebėti sī jei jeigu tum tada

ubi kai kur

teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti ūnā kartu drauge išvien veniō 4 atvykti vertō vertī versum ver-

tere versti čia atsukti

vidua ae f našlė vincō vīcī vīctum vin-cere nugalėti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

41

XL Schola quadrāgēsima

Initium bellī Gallicī

Helvētiī fīnēs suōs quī angustī sunt relinquere et per prōvinciam nostram iter facere cōnstituunt Explōrātōrēs cōnsilium hostium Caesarī nūntiant Caesar magnīs itineribus ab urbe in Galliam ulteriōrem contendit et incrēdibilī celeritāte ad Genavam pervenit Helvētiī lēgatōs ad eum mittunt nōbilēs cīvēs quī eius voluntātem petunt sed Caesar id nōn concēdit et eā legiōne quam sēcum habet mīlitibusque fortibus quī ex prōvinciā conveniunt ā lacū Lemannō quī in flūmen Rhodanum īnfluit ad montem Iūram quī fīnēs Sēquanōrum ab Helvētiīs dīvidit mūrum in altitūdinem pedum sēdecim fossamque perdūcit eōque modō Helvētiōs itinere prohibet (Buchner)

Sententiae Virtūs Rōmāna constat ex hīs virtūtibus disciplīna pietās fidēs gravitās

paupertās cōnstantia Nōn nōbīs sōlum nātī sumus (Cicero) Nōn fōrmōsus erat sed erat

fācundus Ulixēs (Ovidius)

Komentaras Gatildejus Jugravelijus Cegravezaris (lo Caesar) aprašo Gatildelijos užkariavimą savo bdquoGatildelų karo užrašuoseldquo (lo Commentāriī dē bellō Gallicō) Karas prasideda nuo susidūrimo su gatildelų tauta helvegravetais (lo Helvētiī) gyvenusiais teritograverijoje kur yra dab Šveicatilderija Helvegravetai norėjo palikti savo žemegraves ir persikelti į vatildekarus prie Okeatildeno (lo Ōceacuteanus dab Atlaacutento vandenyacutenas) ą

Vocābula

altitūdō inis f aukštis

angustus a um siauras

bellum ī n karas

celeritās ātis f greitumas concēdō cessī cessum cēdere trauktis užleisti

cōnstantia ae f pastovu-mas patvarumas išfvermė

cōnstituō stituī stitu-tum stituere nuspręsti nustatyti

contendō tendī tentum tendere įtempti stengtis skubėti siekti

conveniō 4 sueiti susirinkti

disciplīna ae f drausmė

dīvidō dīvīdī dīvīsum dīvidere dalyti skaldyti

explōrātor ōris f žvalgas faciō 3 daryti iter facere keliauti

fācundus a um iškalbin-gas kalbus šnekus

fidēs eī f tikėjimas ištiki-mybė

fīnis is m galas baigmė

riba pl sienos šalis kraštas

flūmen inis n upė

fōrmōsus a um gražus

dailus

fortis e narsus stiprus

fossa ae f griovys

Gallicus a um galų gališ-kas

Genava ae f Genavagrave dab Ženevagrave

gravitās ātis f sunkumas rimtumas orumas būdo tvirtumas

Helvētiī ōrum m helvegravetai

hostis is m priešas svetim-šalis

incrēdibilis e neįtikimas īnfluō flūxī flūxum fluere įtekėti

initium ī n pradžia

iter itineris n kelias

Iūra ae m J ra kalnai

lacus ūs m ežeras

legiō ōnis f legiogravenas

Lemannus ī m (ežeras) Le-matildeno (dab Ženegravevos) ežeras

mīles itis m karys kareivis mittō 3 siųsti

modus ī m būdas

mōns montis m kalnas kalnynas kalnai

mūrus ī m siena

nātus a um gimęs

nōbilis e kilmingas kilnus nūntiō 1 pranešti

paupertās ātis f neturtas perdūcō 3 išvesti nuvesti

pēs pedis m koja pėda petō īvī ītum ere ieškoti siekti prašyti vykti

pietās ātis f pamaldumas pagarba

prohibeō hibuī hibitum hibēre neleisti uždrausti

prōvincia ae f provincija -que ir

relinquō 3 palikti

Rhodanus ī f Rodatildenas dab Ronagrave

sēdecim šešiolika

Sēquanī ōrum m sekvatildenai sōlum tikti tik

Ulixēs is m Odis jas ulterior ulterius esantis anoj pusėj tolimesnis

urbs is f miestas perveniō 4 atvykti

virtūs ūtis f vyriškumas narsumas dorybė

voluntās ātis f valia noras sutikimas

42

Page 14: HORTUS LATINUS PARS TERTIA - lm€¦ · IV. Schola quārta. Sententiae. Prōnōmina - įvardžiai Prōnōmina dēmōnstrātīva – parodomieji įvardžiai hic, haec, hoc šitas,

13

XII Schola duodecima Perfectum indicātīvī āctīvī Keturios asmenuotės

Perfectum indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-ī ōrnāv-istī ōrnāv-it

ōrnāv-imus ōrnāv-istis ōrnāv-ērunt

habu-ī habu-istī habu-it

habu-imus habu-istis habu-ērunt

lēg-ī lēg-istī lēg-it

lēg-imus lēg-istis lēg-ērunt t

cēp-ī cēp-istī ī cēp-it

cēp-imus cēp-istis cēp-ērunt

vēn-ī vēn-istī vēn-it

vēn-imus vēn-istis vēn-ērunt

Sententiae In prīncipiō creāvit Deus caelum et terram (Vulgāta) Sīcut dīlēxit mē Pater et

ego dīlēxī vōs Manēte in dīlectiōne meā (Vulgāta) Dīxit ergō Iēsus Petrō Mitte gladium

tuum in vāgīnam Calicem quem dedit mihi pater nōn bibam illum (Vulgāta) Bīduō post

Ariovistus ad Caesarem lēgatōs mīsit (Caesar)

Singulāris Plūrālis Prōnōmen dēterminātīvum

Nom ipse ipsa ipsum ipsī ipsae ipsa ipse ipsa ipsum

pats Gen ipsīus ipsōrum ipsārum ipsōrum

Dat ipsī ipsīs

Acc ipsum ipsam ipsum ipsōs ipsās ipsa Pažymimasis įvardis Abl ipsō ipsā ipsō ipsīs

Kaip ipse ipsa ipsum yra linksniuojami ille illa illud ir iste ista istud (V pmoka)

1 Išverskite Vulgatos (Jon 19 18ndash22) ištrauką

18 Ubi crucifixērunt eum et cum eō aliōs duōs hinc et hinc medium autem Iēsum

19 Scrīpsit autem et titulum Pīlātus et posuit super crucem IESUS NAZARENUS REX

IUDAEORUM 20 Hunc ergō titulum multī Iūdaeōrum lēgērunt quia prope cīvitātem erat

locus ubi crucifīxus est Iēsus Et erat scrīptum Hebraiumlcē Graecē et Latīnē 21 Dīcēbant

ergō Pīlātum pontificēs Iūdaeōrum Nōlī scrībere Rēx Iūdaeōrum sed quia ipse dīxit Rēx

sum Iūdaeōrum 22 Respondet Pīlātus Quod scrīpsī scrīpsī

Vocābula

alius alia aliud kitas

Ariovistus ī m bibō bibī bibere gerti

bīduum ī n dvi dienos dviejų dienų laikotarpis

calix icis m taurė

cīvitās ātis f valstybė miestas

creō āvī ātum āre sukur-ti

crucifīgō fīxī fīxum fī-gere nukryžiuoti

crux crucis m kryžius dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dīlēctiō ōnis f meilė

dīligō lēxī lēctum ligere labai vertinti branginti my-lėti pasirinkti mėgti

Graecē gra kiškai faciō fēcī factum facere daryti

Hebraiumlcē hebratildejiškai hinc iš čia iš ten hinc et hinc iš vienos ir iš kitos pusės

Iūdaeī ōrum m žydai Latīnē lotỹniškai maneō mansī mansum manēre pasilikti

medium ī n vidurys

mittō mīsī missum mit-

tere siųsti čia kišti

Nazarēnus a um nazariẽ-tis (Nazaregraveto gyventojas)

pontifex icis m kunigas post po po to vėliau pōnō posuī positum pō-nere dėti pastatyti

prope su acc arti prie

prīncipium ī n pradžia

quia kadangi nes respondeō respondī re-spōnsum respondēre at-sakyti

rēx rēgis m karalius sīcut kaip

titulus ī m antraštė užrašas

vāgīna ae f makštis

14

XIII Schola tertia decima

Ultima hōra Caesaris

Senātōrēs Rōmānī bdquoCaesar cūius magnam potentiam timēmus rēgnum capere vultldquo bdquoTarquinius rēx ultimus nōn fuit nam Caesar rēx novus esse cupitldquo bdquoQuod sī prohibēre volumus Caesarem necāre debēmusldquo Senātōrēs postquam in cūriam convēnērunt Caesarem exspectāvērunt Quī cūriam petere dubitāvit quod Calpurnia uxor eum verbīs vehementibus monuit bdquoEā nocte somnium mē terruit tē mortuum vīdī Manē hīc Caesar quia salūtī tuae timeōldquo Paulo post Brutus senātor ad Caesarem vēnit et eum rogāvit bdquoUbi es Caesar Cūr in cūriam nōn venīs Senātōrēs tē exspectantldquo Quamquam Calpurnia marītum tenēre studuit is dēnique cum Brutō cūriam petīvit Quam dum Caesar intrat senātōrēs surrēxērunt eumque salūtāvērunt Ūnus ē senātōribus hellip

Komentaras Cegravezaris buvo nužudytas 44 metų kovo 15 dieną (prieš Kristų)

1 Atsakykite į klausimus

1 Quid dīxit senātōrēs Rōmānī dē Caesare 2 Quid ēgērunt senātōrēs in cūria 3 Cūr Caesar cūriam petere dubitāvit 4 Quid Caesarī dīxit Calpurnia uxor 5 Quī senātor ad Caesarem vēnit 6 Quid dīxit Brutus 7 Quid post verba Brutī facit Caesar

Sententiae Et tū Brute Tū quōque fīlī mī Tas pat graikiškai Καὶ σὺ τέκνον

Vocābula

Brutus ī m Brugravetas Cegravezario giminaitis ir žudikas

Calpurnia ae f Kalpugravernija capiō cēpī captum ca-pere imti conveniō vēnī ventum venīre sueiti susirinkti cupiō cupīvī cupītum

cupere geisti trokšti cūr kodėl

cūria ae f kugraverija debeō debuī debitum debēre turėti privalėti dēnique pagaliau dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dubitō āvī ātum āre abe-joti

dum tuo tarpu kai exspectō āvī ātum āre laukti

faciō fēcī factum facere daryti

fuī žr sum hīc čia

hōra ae f valandagrave intrō āvī ātum āre įeiti įžengti

maneō mansī mansum manēre pasilikti

marītus ī m sutuoktinis vyras

medium ī n vidurys mittō mīsī missum mit-

tere siųsti čia kišti

moneō monuī monitum monēre priminti atkreipti dėmesį įkalbinėti

mortuus a um miręs

nox noctis f naktis novus a um naujas paulo post netrukus petō petīvī petītum petere ieškoti siekti vykti

potentia ae f galybė postquam po to kai prohibeō hibuī hibitum prohibēre sulaikyti trukdy-ti drausti quam po to kai quamquam nors kad ir

quod nes

rēgnum ī n karaliaus val-džia karalystė

rogō āvī ātum āre klausti

salūs ūtis f sveikata gerovė

salūtō āvī ātum āre svei-kinti

senātor ōris m senatildetorius

somnium ī n sapnas surgō surrēxī surrēc-tum surgere keltis studeō studuīndash studēre stengtis

sum fuī ndash esse būti teneō tenuī tentum te-

nēre laikyti turėti terreō terruī territum terrēre gąsdinti timeō timuī ndash timēre bijoti būgštauti

ubi kur ultimus a um tolimiau-sias paskutinis

ūnus a um vienas

uxor ōris f žmonagrave vehemēns entis smarkus karštas griežtas

veniō vēnī ventum ve-nīre atvykti ateiti

verbum ī n žodis videō vīdī vīsum vidēre matyti

15

XIV Schola quārta decima Veiksmažodžių pagrindinių formų sąvadas

I amō āvī ātum āre mylėti tokios pat pagrindinės formos arō 1 arti cantō 1 dainuoti clamō 1 šaukti creō 1 sukurti exspectō 1 laukti dubitō 1 abejoti intrō 1 įeiti įžengti mostrō 1 rodyti putō 1 manyti salūto 1 sveikinti ir kitų dō dedī datum dare duoti stō stetī statum stare stovėti

III legō lēgī lectum legere rinkti skaityti scrībō scrīpsī scrīptum scrībere rašyti carpō carpsī carptum carpere skinti dīcō dīxī dictum dīcere sakyti dīligō lēxī lēctum ligere labai vertinti scrībo scrīpsī scrīptum scrībere rašyti trahō traxī trāctum trahere traukti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

mittō mīsī missum mittere siųsti incolograve incoluī incultum incolere gyventi

pōnō posuī positum pōnere dėti

cupiō cupīvī cupītum cupere trokšti petō petīvī petītum petere siekti quaerō quaesīvī quaesītum quaerere ieškoti

agō ēgī āctum agere varyti veikti capiō cēpī captum capere imti faciō fēcī factum facere daryti crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti currō cucurrī cursum currere bėgti surgō surrēxī surrectum surgere keltis

II maneō mansī mansum manēre pasi-likti

respondeō spondī sponsum spondēre atsakyti

debeō debuī debitum debēre turėti privalėti

doceō docuī doctum docēre mokyti habeo habuī hibitum habēre turėti prohibeō prohibuī prohibitum prohi-bēre sulaikyti trukdyti drausti moneō monuī monitum monēre pri-minti atkreipti dėmesį įkalbinėti

taceō tacuī tacitum tacēre tylėti terreō terruī territum terrēre gąsdinti teneō tenuī tentum tenēre laikyti pateō patuī ndash patēre tęstis studeō studuī ndash studēre stengtis timeō timuī ndash timēre bijoti būgštauti rideō rīsī rīsum ridēre juoktis sedeō sēdī sessum sedēre sėdėti videō vīdī vīsum vidēre matyti

IV audiō audīvī audītum audīre klausyti

fīniō fīnīvī fīnītum fīnīre baigti pūniō pūnīvī pūnītum pūnīre baigti scīō scīvī scītum scīre baigti veniō vēnī ventum venīre atvykti ateiti conveniō vēnī ventum venīre sueiti

Sententiae Nōn quam diū sed quam bene vīxeris refert (Seneca) Peccāvī Haec scrīpsī

nōn ōtiī abundantia sed amōris ergā tē (Cicero) Mīlitāvī nōn sine gloriā (Horātius) Post

fēstum vēnistī Quaerit aquās in aquīs et pōma fugācia captat Tantalus hōc illī garrula

lingua dedit (Ovidius)

Vocābula

abundantia ae f patvini-mas gausa perteklius

amor ōris m meilė bene gerai captō āvī ātum āre gau-dyti griebti čiupti

diū ilgai dō dedī datum dāre duoti

ergā su acc prie

fēstum ī n šventė iškilmės

fugāx ācis bėgantis garullus a um plepus šnekus

gloria ae f garbė šlovė hic haec hoc šitas šis

ille illa illiud anas (arti jo)

lingua ae f kalba liežuvis mīlitō āvī ātum āre būti kareiviu tarnauti kariuome-nėje kovoti

ōtium ī n poilsis laisvalai-kis

peccō āvī ātum āre nusi-dėti

pōmum ī n medžio vaisius quaerō quaesīvī quaesī-

tum quaerere ieškoti

quam kaip referō retulī relātum

referre nunešti atgal atsi-minti

sed bet scrībō scrīpsī scrīptum scrībere rašyti

sine su abl be

Tantalus ī m Tantatildelas

veniō vēnī ventum ve-nīre atvykti ateiti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

16

XV Schola quīnta decima Rēx Tarquinius et librī mulieris

Nocte ad Tarquinium Superbum mulier vēnit eīque novem librōs ostendit Tarquinius bdquoQuis es mulier Quid cupis Tē numquam vīdīldquo Mulier autem rēgī dīxit bdquoVidē librōs quōs mēcum portō Verba quae in iīs librīs legis ōrācula deōrum sunt Librōs vēndere volōldquo Ubi Tarquinius pretium rogāvit mulier magnam cōpiam pecūniae postulāvit Tarquinius autem pecūniam dare noluit bdquoPretium quod postulās ingēns est Num mē rīdere vīsldquo Statim mulier trēs librōs cēpit eōsque in ignem mīsit Tum rēgī dīxit bdquoEōs trēs librōs restituēre nōn possum sed nunc tibi sex librōs vēndōldquo Quod mulier prō sex librīs idem ingēns pretium postulāvit rēx eam rīsit bdquoNum fūr es mulier Sōlum sex librī restant tamen idem pretium postulās Quod ego crīmen vocōldquo Sed mulier nōn dubitāvit iterum trēs librōs in ignem mittere Tum dīxit bdquoNunc trēs librī restant Tibi licet eōs emere sed idem pretium postulōldquo Tarquinius diū dē verbīs mulieris cōgitāvit dēnique dīxit bdquoFīdūcia tua mihi placet mulier Vēnde mihi eōs librōs Pecūniam quam cupis dōldquo Mulier rēgī librōs praebuit tum eī grātiās ēgit et discessit

Komentaras Tarkv nijus įsigijo tik tris knygagraves nes ne iš karto suvokė jų vertę Moteriškės atnešusios tas knygas daugiau niekas nematė Spėjama kad ji buvusi gra kų pratildenašė Sib lė turėjusi oratildekulą grὸtoje netoli Kugravemų (vard Kugravemos lo Cūmae gr Κύμη Kampatildenija) Pagal pratildenašės vardą trys knygos buvo vadinamos Sib lės knygomis Rom nai jas saugojo šventykloje kad sunkmečiu galėtų josegrave rasti patarimų

Sententiae Gaudium in litterīs est Id est (i e) Grātiās agō

Vocābula

capiō cēpī captum ca-pere imti

cōpia ae f išteklius atsarga gausybė

cōgitō āvī ātum āre mąstyti

crīmen inis n nusikaltimas cupiō cupīvī cupitum

cupere geisti trokšti dēnique pagaliau discedō cessī cessum cedere išeiti pasišalinti diū ilgai dō dedī datum dare duoti

dubitō āvī ātum āre abe-joti

dum tuo tarpu kai emō ēmī ēmptum eme-re pirkti

fīdūcia ae f pasitikėjimas

fūr is m f vagis vagilė

ignis is m ugnis

ingēns entis didžiulis mil-žiniškas

iterum vėl antrą sykį legō lēgī lēctum legere rinkti skaityti

licet licuit ndash licēre leista mittō mīsī missum mit-

tere siųsti čia įmesti

mulier eris f moteris

nolō noluī ndash nolle neno-rėti

novem devyni

nox noctis f naktis num nejaugi negi nunc dabar nunquam niekada

ōrāculum ī n orakulas iš-tarmė

ostendō tendī tentum tendere ištiesti atkišti rodyti

pecūnia ae f turtas pinigai placet placuī placitum placēre patikti portō āvī ātum āre neš-ti gabenti possum potuī ndash posse galėti

postulō āvī ātum āre reikalauti

praebeō praebuī praebi-tum praebēre (pa)duoti

pretium ī n vertė kaina

quam po to kai restituō stituī stitūtum stituere vėl statyti grąžinti restō restitī restāre pasi-likti išlikti

rēx rēgis m karalius rīdeō rīsī rīsum rīdēre juoktis rogō āvī ātum āre klausti scrībō scrīpsī scrīptum

scrībere rašyti sex šeši sōlum tik statim tučtuojau bematant sum fuī ndash esse būti superbus a um išdidus

trēs tria trys tum tada ubi kur kai vēndō vēndidī vēndi-tum vēndere parduoti videō vīdī vīsum vidēre matyti

volō voluī ndash velle norėti

verbum ī n žodis vocō āvī ātum āre šaukti kviesti vadinti

17

XVI Schola sexta decima Veiksmažodis sum fuī ndash esse būti

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

es-se bdquobūtildquo 1 2 3

s-u-m esu es

es-t

s-u-mus esame

es-tis s-u-nt

er-a-m buvau

er-ā-s er-a-t

er-ā-mus buvome

er-ā-tis er-a-nt

er-o būsiu

er-i-s er-i-t

er- -mus būsime

er- -tis er-u-nt

Imperātīvus

es būk

es-te būkite

Sententiae Digitus Deī est hīc (Vulgāta) Ego sum pānis vītae (Vulgāta) Ego sum pāstor

bonus Bonus pāstor animam suam dat prō ovibus suīs (Vulgāta) Sed vōs nōn crēditis quia

nōn estis ex ovibus meīs (Vulgāta) Ego sum lūx mundī (Vulgāta) Vōs estis lūx mundī

(Vulgāta) Mea doctrīna nōn est mea sed eius quī mīsit mē (Vulgāta) Lucerna corporis tuī

est oculus tuus (Vulgāta) Quam angusta porta et arcta via est quae dūcit ad vītam et paucī

sunt quī inveniunt eum (Vulgāta) Quī ex Deō est verba Deī audit Proptereā vōs nōn

audītis quia ex Deō nōn estis (Vulgāta) Nōn est discipulus super magistrum nec servus

super dominum suum (Vulgāta) Ego et Pater ūnum sumus (Vulgāta) Ego sum vītis vēra

et Pater meus agricola est (Vulgāta) Hī sunt extrā prōvinciam trāns Rhodanum prīmī

(Caesar) Dīcit eī Iēsus Ego sum via et vēritās et vīta nēmō venit ad Patrem nisi per mē

(Vulgāta) Dīcit illīs Iēsus Vōs autem quem mē esse dīcitis Respondēns Simon Petrus dīxit

Tū es Christus fīlius Deī vīvī (Vulgāta) Ubi enim sunt duo vel trēs congregātī in nōmine

meō ibi sum in mediō eōrum (Vulgāta) Nōn sum quālis eram (Horātius)

1 Išverskite Vulgatildetos (Jon I 1ndash5) ištrauką

1 In prīncipiō erat verbum et verbum erat apud Deum et Deus erat verbum

2 Hoc erat in prīncipiō apud Deum 3 Omnia per ipsum facta sunt et sine ipsō factum est

nihil quod factum est 4 In ipso vīta erat et vīta erat lūx hominum 5 Et lūx in tenebrīs

lūcet et tenebrae eam nōn comprehendērunt

Vocābula

agricola ae m žemdirbys angustus a um siauras

anima ae f dvelkimas vė-jas kvėpavimas siela

ar(c)tus a m ankštas siauras

argūmentum ī n argu-mentas įrodymas

cōgitō āvī ātum āre mąstyti galvoti

comprehendō prehendī prehēnsum prehendere sugriebti suimti sučiupti

congregō āvī ātum āre surinkti suburti

corpus oris n kūnas

digitus ī m pirštas

doctrīna ae f mokymas mokslas

dominus ī m viešpats ponas dūcō dūxī ductum dū-

cere vesti faciō fēcī factum facere daryti

hīc čia inveniō vēnī ventum venīre užeiti rasti lūceō lūxī lūcere šviesti spindėti

lucerna ae f žiburys žibin-tas

lūx lūcis f šviesa

mundus ī m pasaulis

mittō mīsī missum mit-

tere siųsti čia kišti

nēmō inis m f niekas (kal-

bant apie žmogų)

nihil n niekas nisi jei ne oculus ī akis

omnis e visas omnia

ovis is f avis

pānis is m duona

pāstor ōris m piemuo paucus a um negausus ma-

žas paucī nedaugelis keletas

porta ae f vartai durys

prō su abl dėl už vietoj proptereā dėl to

prīncipium ī n pradžia quālis e koks quia kadangi nes

respondeō spondī spon-sum spondēre atsakyti

servus ī m vergas

sine su abl be

super su acc virš viršuj

tenebrae ārum f tamsa

trāns su acc anagravepus už

vēritās ātis f tiesa vērus a um tikras

vīta ae f gyvenimas

vītis is f vynšakė vynmedis

18

XVII Schola septima decima

eō iī itum īre eiti

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

ī-re bdquoeitildquo 1 2 3

e-ō einu ī-s

ī-t

ī-mus einame

ī-tis e-u-nt

ī-ba-m ėjau

ī-bā-s ī-ba-t

ī-bā-mus ėjome

ī-bā-tis ī-ba-nt

ī-b-ō eisiu

ī-b-i-s ī-b-i-t

ī-b-i-mus eisime

ī-b-i-tis ī-b-u-nt

Imperātīvus

ī eik

ī-te eikite

Dominus et servus iter faciunt

Dominus Rūfus servō Syrō dīcit bdquoCrās Rōmam ībimus Parā ad itineremldquo Māne dominus

et servus Rōmam iter faciunt Paulō post Rūfī raeda ante ūnam magnam villam est Syrus

laetus est nam hodiē in villā nōn labōrat sed Rōmam īt Diū Rūfus et Syrus per multa

Campāniae oppida eunt Extrā mūrōs oppidōrum virī tumulōs magnificōs vident Via Appia

plēna est virōrum raedārumque bdquoQuam pulchrum est Rōmam īreldquo ndash Syrus gaudet Post

Rūfum dominum suum rogat bdquoCūr Rōmam īs domineldquo Rūfus Syrō respondet bdquoRōmam

eō quod ibi varia negōtia mihi suntldquo Syrus dominī dīcit bdquoEgo prīmum Rōmam eōldquo

Dominus respondet bdquoSī mihi vērus ēris iterum ūnā Rōmam ībimusldquo Posteā Syrus in viā

multōs servōs videt aliī equōs agitant aliī magnam frūmentī cōpiam portant Syrus servōs

salūtat bdquoSalvēte amīcī Nōs Rōmam īmus Et vōs quō ītisldquo Servī autem nōn respondent

nam dēfessī sunt (pagal Hartmut Schulz)

Sententiae Sī vir es ī (Ovidius) Ībimus illāc (Ovidius) Flūmina iam lactis iam flūmina

nectaris ībant (Ovidius) Īte missa est Deō grātiās

Vocābula

Appius a um Atildepijaus

Appius ī m Atildepijus centildezo-

rius nutiesęs kelią Via Appia agitō āvī ātum āre varyti alius alia aliud kitas autem tačiau

Campānia ae f Kampatildenija sritis tarp Latildecijaus ir Lukatildeni-jos ausogravenų ir ograveskų kraštas

cōpia ae f gausybė ištek-lius atsarga

crās rytoj dēfessus a um nuvargęs diū ilgai

dominus ī m viešpats šei-mininkas ponas

extrā su acc už anagravepus

flumen inis n upė gaudeō gavīsus sum gau-

dēre džiaugtis (verbum dep)

hodiē šiandien ibi ten illāc anoje pusėje ten

iter itineris n kelias iter

facere keliauti

flūmen inis n upė iterum vėl dar kartą labōrō āvī ātum āre dirbti stengtis kentėti

lac lactis n pienas laetus a um linksmas magnificus a um puikus prašmatnus prabangus

māne rytą

mūrus ī m mūras siena

missa ae f m šios nam nes

nectar aris n gr nektatilderas

negōtium ī n užsiėmimas darbas veikla reikalas

oppidum ī n miestas parō āvī ātum āre ruošti paulō post netrukus plēnus a um pilnas

portō āvī ātum āre nešti gabenti

post vėliau posteā po to paskui vėliau

prīmum pirmąkart pulcher chra chrum gra-žus

quia kadangi nes quō kur

raeda ae f kelt karietagrave ve-žimas keturiais ratais

Rūfus ī m Rugravefas vardas respondeō spondī spon-sum spondēre atsakyti salūtō āvī ātum āre svei-kinti

servus ī m vergas

sī jei

super su acc virš viršuj

Syrus ī m

tumulus ī m kalva kapas ūnā kartu drauge varius a um įvairus vērus a um ištikimas

via ae f kelias gatvė

videō vīdī vīsum vidēre matyti

villa ae f sodyba ūkis dvaras

19

XVIII Schola duodēvīcēsima

edō ēdī ēsum ēsse (edere) valgyti

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

es-se ed-e-re 1 2 3

ēd-ō valgau ēs

ēs-t

ed-i-mus valgome

ēs-tis ed-u-nt

ed-ēba-m valgiau

ed-ēbā-s ed-ēba-t

ed-ēba-mus valgėme

ed-ēba-tis ed-ēba-nt

ed-a-m valgysiu

ed-ē-s ed-e-t

ed-ē-mus valgysime

ed-ē-tis ed-u-nt

Imperātīvus

ēs valgyk

ēs-te valgykite

Cēna Rōmāna Herī pater meus amīcōs suōs ad cēnam vocāvit Nōnā hōrā adveniunt convīvae duo senātōrēs Rōmānī et ipse consul Rōmānus Convīvae dominum patrem meum salūtant Tum in trīclīniō vēnērunt et in lectīs accubuērunt Puerīs tamen in trīclīniō nūllus locus est Sed pater mē aliquid ex poētīs Rōmānīs dēclāmāre vult Quā dē causā in ātriō exspectāvī Imprīmīs pater meus vīnum deīs deābusque dēfūsit Rōmānī ēdēbant ut Horātius scrīpsit bdquoAb ōvō ūsque ad mālaldquo id est imprīmīs ōva post cēnam ndash māla Servī dominō et convīvīs multa fercula inferēbant ut piscēs cāpōnēs lactūcam brassicam pānem etc Ūnus ē servīs mihi fīliō dominī uvās pulchrās dat bdquoĒs puerldquo Edēbam et gaudēbam Posteā pater servō ūnō mē invitāre iussit In trīclīniō patrem et convīvās vīdī Convīvās salūtō prope iānuam stō et patris iussa exspectō Ille inquit bdquoEn dēclāmātor noster Recitā nōbīs aliquid mī Lūcī Magister tuus dīcit tē dēclāmāre posseldquo Carmen Catullī dē passere recitō Ūnus ē convīvīs inquit bdquoBene dēclāmat Cornēlī fīlium tuum poētam in futūrō esse putōldquo

Vocābula

accumbō accubuī accu-bitum accumbere atsigulti

adveniō vēnī ventum venīre atvykti aliquis aliqua aliquid kas nors kažkas kas

ātrium ī n atildetrijus sveta nė autem tačiau

brassica ae f kopūstas

cāpo ōnis m kaplūnas (mė-

sinis gaidys)

carmen inis n giesmė

Catullus ī m Katugravelas poegravetas

causa ae f priežastis

cēna ae f pietūs

cibus ī m maistas

clāmō āvī ātum āre šau-kti

convīva ae m f svečias

consul ulis m konsulas

dēclāmātor ōris m iškal-bos mokytojas kalbėtojas

dēclāmō āvī ātum āre deklamuoti

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dominus ī m viešpats šei- mininkas ponas

en štai šit dēfundo dēfūdī dēfū-sum dēfundere nulieti exspectō āvī ātum āre laukti

ferculum ī n padėklas pa-tiekalas valgis

futūrum ī n ateitis gaudeō gavīsus sum gaudēre džiaugtis

hōra ae f valanda

iānua ae f durys imprīmīs pirmiausia inferrō intulī illātum inferre įnešti atnešti inquit sako tarė invītō āvī ātum āre kviesti

iussum ī n įsakymas

lactūca ae f salota

lectus ī m lova gultai

mālum ī n obuolys nam nes nōnus a um devintas nūllus a um joks nė vienas

ōvum ī n kiaušinis

pānis is m duona

passer eris m žvirblis

piscis is m žuvis

possum potuī ndash posse galėti

posteā po to paskiau

prope su acc arti prie putō avī ātum āre ma-nyti

recitō āvī ātum āre skai-tyti balsugrave (garsiai)

respondeō spondī spōn-sum spondēre atsakyti salūtō āvī ātum āre svei-kinti

scrībō scrīpsī scrīptum scrībere rašyti sed bet

senātor ōris m senatildetorius sī jei stō stetī statum stāre stovėti

trīclīnium ī n valgomasis

ūsque ad iki pat

ūva ae f vynuogė veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

vīnum ī n vynas vocō āvī ātum āre kviesti volō voluī ndash velle norėti

20

XIX Schola ūndēvīcēsima

ferō tulī latum ferre ndash nešti (M ltono tekstegrave ndash iškęsti ištverti)

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

fer-re bdquoneštildquo 1 2 3

fer-ō nešu

fer-s fer-t

fer-i-mus nešame

fer-tis fer-u-nt

fer-ēba-m nešiau

fer-ēbā-s fer-ēba-t

fer-ēbā-mus nešėme

fer-ēbā-tis fer-ēba-nt

fer-a-m būsiu

fer-ē-s fer-e-t

fer-ē-mus būsime

fer-ē-tis fer-e-nt

Imperātīvus

fer nešk

fer-te neškite

Sententiae Ego sum vītis vōs palmitēs quī manet in mē et ego in eō hic

fert frūctum multum quia sine mē nihil potestis facere (Vulgāta) Bene ferre

magnam Disce fortūnam (Horātius) Quī fert malīs auxilium post tempus

dolet (Phaedrus) Quasi mūrēs semper edimus aliēnum cibum (Plautus)

Lūcem in tenebrās ferimus Fert fert fert (Itatildelijos Savogravejos karatildelių dinatildestijos

šūkis)

loz Nota bene Savojagrave ndash istograverinė sritis Prancūz jos ir Itatildelijos pasienyje

1 Išverskite Džograveno M ltono teksto Prō populō Anglicānō dēfēnsiō ištrauką

Pater et rēx dīvertissima sunt Pater nōs genuit at nōn rēx nōs sed nōs rēgem creāvimus Patrem natūra dedit populō rēgem ipse populus dedit sibi nōn ergō propter rēgem populus sed propter populum rēx est ferimus patrem mōrōsum etiam dūrum ferimus et rēgem sed nē patrem quidem ferimus tyrannum

2 Atsakykite į klausimus

1 Quid dīcit auctor dē patre et rēge 2 Quid dedit patrem populō 3 Quem populus sibi dedit 4 Quid dīcit auctor dē patre et rēge mōrōsō et dūrō

Sententia Nōn rēx est lēx sed lēx est rēx

Vocābula

aliēnus a um svetimas Anglicānus a um Aacutenglijos at tačiau betgi

auxilium ī n pagalba para-ma

cibus ī m maistas creō āvī ātum āre rinkti

dēfēnsiō ōnis f gynimas ginamoji kalba apologravegija

discō didicī ndash discere mokytis

dīvertissimus a um skir-tingiausias iš dīvertō dī-vertī dīversum dīvertere pasukti į šalį atsiskirti skirtis

doleō doluī dolitūrus dolēre skaudėti kentėti dō dedī datum dare duo-

ti

dūrus a um kietas šiurk-

štus griežtas

ergō taigi vadinasi etiam taip pat net ir faciō fēcī factum facere daryti

frūctus ūs m (IV) vaisius

fortūna ae f laimė dalia lemtis

gignō genuī genitum

gignere gimdyti

lēx lēgis f įstatymas

lūx lūcis f šviesa malus a um blogas maneō mānsī mansum manēre pa(si)likti išlikti mōrōsus a um užsispyręs įnoringas priekabus

mūs mūris m pelė

natūra ae f gamta nihil niekas

palmes palmitis m atžala (vynmedžio) šakelė

populus ī m tauta žmonės possum potuī ndash posse galėti pajėgti potestis jūs galite

post su acc po vėliau

propter su acc dėl

quasi kaip quia kadangi nes quidem juk būtent nē quidem netgi ne sed bet semper visada

sine su abl be

tempus oris n laikas

tenebrae ārum f tamsa

tyrannus ī m tiratildenas

vītis is f vynšakė vynuo-gienojas vynmedis

21

XX Schola vīcēsima Perfectum

sum fuī ndash esse būti

eō iī (īvī) itum īre eiti

edō ēdī ēsum ēsse (edere) valgyti

ferō tulī latum ferre nešti

fuī fuistī fuit

fuimus fuistis fuērunt

iī (īvī) iistī (īvistī) iit (īvit etc)

iimus iistis iērunt

ēdī ēdistī ēdit

ēdimus ēdistis ēdērunt

tulī tulistī tulit

tulimus tulistis tulērunt

Sententiae Sum quod eris fuī quod es Fuit Īlium (Vergilius) Nōs quōque quae ferimus

tulimus patientior ante Et mala sunt longō multiplicāta diē (Ovidius) Vērē languorēs

nostrōs ipse tulit et dolorēs nostrōs ipse portāvit (Vulgāta) Tulērunt Dominum meum et

nesciō ubi posuērunt eum sī tū sustulistī eum dīcitō mihi (Respōnsōrium) In domum

Dominī ībimus (Vulgāta) Domine ad quem ībimus (Vulgāta) Ipse enim Pater amat vōs

quia mē amāstis et crēdidistis quia ego ā Deō exīvī Exīvī ā patre et vēnī in mundum

iterum relinquō mundum et vādō ad Patrem (Vulgāta) Crēdō Quī ēdistis multō fēcistis

sapientius Quī nōn ēdistis saturī fīte [imper pl] fābulīs (Plautus)

Tarptautiniai žodžiai agituacuteoti ndash veikti skleisti pol tines ir visuomeninegraves id jas

argumentildetas ndash įrodomąją tegravezę (teiginį) pagrindžiantis teiginys crēdō bdquotikiuldquo ndash tikėjimo

tiesų išdėstymas žmogaus pažiūrų visumagrave deklamuacuteoti ndash raacuteiškiai meniškai sakyti atmin-

tina kokį nors kūrinį fortūnagrave ndash sėkmė likimas laimingas atildetvejis kregraveditas ndash prekių ar

pinigų skolinimas už palūkanas pasitikėjimo patildegrindu multiplikatildecija ndash dokumentildetų

piešinių brėžinių tegraveksto daacuteuginimas natūragrave ndash gamta žmogaus prigimt s dailėjegrave tikrovės

daiktai pagal kuriuos da lininkas piešia pacientildetas ndash gydytojo gydomas ligonis portatildelas ndash

puošnus įėjimas į pastatą internegravetinė sveta nė teikianti tam tikrą informatildeciją

responsograverijus ndash bažnytinio giedojimo būdas sol stas (kunigas) ir chograveras gieda pakaitom s

bažnytinės mugravezikos žaacutenras te pas ndash vyksmo greitis spartagrave tiratildenas ndash valdovas smurtugrave

užgrobęs valdžią vilagrave ndash ištaigus užmiesčio namas gyvenamasis namas vasarnamis

Vocābula

amō āvī ātum āre mylėti

ante su acc prieš crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti manyti

diēs eī m (V) diena diē abl sg dīcō dīxī dictum dīcere sakyti dīcitō imper fut act 2 sg

dolor ōris m skausmas sielvartas

domus ūs f (IV) namas enim mat juk nes exeō exīvī exītum exīre išeiti išvykti

fābula ae f pasakojimas pasaka pasakėčia dratildemos kūrinys pjegravesė

fiō factus sum fierī dary-

tis tapti fīte tapkite

Īlium ī n Iliogravenas = Trojagrave iterum vėl antrąkart iš naujo

labōrō āvī ātum āre dirbti stengtis kentėti

languor ōris m nusilpimas nuovargis silpnumas

malum ī n blogis blogybė multiplicō āvī ātum āre dauginti didinti gausinti

multō daug multō sa-pientius išmintingiau

mundus ī m pasaulis nesciō scīvī scītum scīre nežinoti

patiēns entis kantrus iš-tvermingas patientior iš-tvermingesnis (aukštesnysis l)

ponō posuī positum po-nere dėti quia kadangi nes quōque taip pat ir relinquō relīquī relic-tum relinquere palikti

respōnsōrium ī n respon-sograverijus

sapientius protingiau satur a um sotus sī jei sufferō sustulī ndash suffer-

re laikyti apačiojegrave čia paimti

ubi kur vādō vādere eiti žengti veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti vērē tikrai teisingai iš ti-krųjų

22

XXI Schola vīcēsima prīma

Trečiosios linksniuotės priebalsinio tipo kamienai ir priesagos

Masculīnum -ō -or -os -er -ex -es

nom sg gen sg pavyzdžiai

-or

-ōs

-er

-ex

-es

-in-is

-ōr-is

-ōr-is

-er-is

-ic-is

-ig-is

-g-is

-it-is

-et-is

-d-is

hōmō homin-is žmogus

leō leōn-is liūtas

victor victōr-is nugalėtojas

flōs flōr-is gėlė žiedas

agger agger-is pyacutelimas sankasa

vertex vertic-is verpẽtas viršugalvis

rēmex rēmig-is irklas

rēx rēg-is karalius

mīles mīlit-is karys kareivis

paries pariet-is siena

pēs ped-is koja

Fēminīnum -tās -(t)us -aus -dō -gō -iō

nom sg gen sg pavyzdžiai

-tās

-(t)ūs

-aus

-dō

-gō

-iō

-tāt-is

-tūt-is

-ūt-is

-ūd-is

-aud-is

-din-is

-gin-is

-iōn-is

sānitās sānitāt-is (kūno) sveikata

virtūs virtūt-is vyriškumas dorybė

salūs salūt-is (kūno ir sielos) sveikata gerovė

palūs palūd-is pelkė

laus laud-is pagyrimas garbė

magnitūdō magnitūdin-is didumas

orīgō orīgin-is kilmė

lēctiō lēctiōn-is skaitymas paskaita

Neutrum -men -ur -us -ma

nom sg gen sg pavyzdžiai

-men

-ur

-us

-ma

-min-is

-ur-is

-or-is

-or-is

-er-is

-mat-is

nōmen nōmin-is vardas

fulgur fulgur-is žaibas

ebor ebor-is dramblio kaulas

tempus tempor-is laikas

opus oper-is kūrinys

poēma poēmat-is poemagrave

Kiti atvejai dux duc-is m vadas lēx lēg-is f įstatymas consul consul-is m kogravensulas

ōrātor ōrātōr-is m oratildetorius flūmen flūmin-is n upė mōs mōr-is m paprotys

įprotis būdas genus gener-is n giminė r šis pulvis pulver-is m dulkės milteliai lac

lact-is n pienas

23

XXII Schola vīcēsima secunda

Sententiae Mundus ūniversus exercet histriōnem (Petrōnius) Astra regunt hominēs sed

regit astra Deus Atria rēgum hominibus plēna sunt amīcīs vacua (Seneca) Prō rēge lēge

grege Nūlla potentia supra lēgēs esse debet (Cicero) Mōs prō lēge Mōrēs multōrum videt

(Horātius) [apie Odis ją] Mōribus antīquīs stat Rōma Aut Caesar aut nūllus Stat magnī

nōminis umbra (Lūcānus) Furor arma ministrat (Vergilius) Superbī hominēs in convīvīs

stultī sunt Societātis vinculum est ratiō et ōrātiō (Cicero) Habet suum venēnum blanda

ōrātio (Pūblilius) Nōsce tempus Prō salūte animae Virtūs hominem iungit Deō (Cicero)

Virtūs nōn advenit ā natūrā neque ā doctrīnā sed ā nūmine dīvīnō (Seneca) Prīma virtūs

est vitiō carēre (Quīntilliānus) Pietās fundāmentum est omnium virtūtum (Cicero) Disce

puer virtūtem ex mē vērumque labōrem Fortūnam ex aliīs (Vergilius) Quae regiō in

terrīs nostrī nōn plēna labōris (Vergilius) Multōrum annōrum opus

loz Nota bene Lukatildenas (lo Lūcānus) ndash poegravetas egravepikas (39ndash65

metais) poegravemos bdquoFarsatildelijaldquo autorius Maacuterkas Fatildebijus Kvintiliatildenas (lo Quīntilliānus) ndash

žymus I amžiaus rom oratildetorius veikalo bdquoOratoriaus ugdymasldquo autorius

Vocābula

adveniō vēnī ventum venīre atvykti

alius alia aliud kitas

anima ae f s ela

annus ī m metai

arma ōrum n gintildeklai

astrum ī n gr žvaigždė

atrium ī n atildetrijus sveta nė aut arba

blandus a um meilikau-jantis lipšnus meilus mielas

careō caruī ndash carēre su

abl stokoti neturėti

convīva ae m f svečias viešnia

debeō debuī debitum debēre privalėti būti sko-lingam

discō didicī ndash discere mokytis

dīvīnus a um dieviškas dievo dievų

doctrīna ae f mokymas mokslas išsilavinimas

exerceō excercuī exerci-tum exercēre judinti vei-kti lavinti exercere his-triōnem vaidinti

fundāmentum ī n pamatas

fortūna ae f laimė dalia lemtis furor ōris m šėlas siutas

grex gregis m banda ka -menė būrys habeō habuī habitum

habēre turėti

histriō ōnis m atildektorius ar-t stas vaidintojas

ibi ten iungō iūnxī iūnctum iungere uždėti jungą (su)-jungti (su)sieti

labor ōris m darbas vargas

lēx lēgis f įstatymas magnus a um didelis ministrō āvī ātum āre (pa)tarnauti duoti teikti

mōs mōris m paprotys įprotis būdas

multus a um daug dau-gelis

mundus ī m pasaulis neque ir ne nei

nōmen inis n vardas nūllus a um joks nė vie-nas

nūmen inis n pritarimo

ženklas sutikimas valia čia dievų valia dievybė

omnis e visas kiekvienas

opus eris n kūrinys

ōrātiō ōnis f kalba

pietās ātis f pamaldumas pagarba

plēnus a um pilnas

potentia ae f galia galybė

quasi lyg tarytum regō rēxī rēctum regere kreipti tvarkyti valdyti

ratiō ōnis f apyskaita svar-stymas protas

salūs ūtis f sveikata gerovė sī jei

societās ātis f bendrumas sąjunga bendrija draugija

stō steti statum stāre stovėti

stultus a um kvailas superbus a um išdidus

suprā su acc vietai ant virš

aukščiau laikui prieš anks-čiau

tempus oris n laikas

umbra ae f šešėlis ūniversus a um visas vacuus a um tuščias

venēnum ī n nuodai kerai burtai

vērus a um tikras videō vīdī vīsum vidēre matyti

vinculum ī n raištis ryšys

virtūs ūtis f vyriškumas dorybė

vitium ī n yacuteda trūkumas

24

XXIII Schola vīcēsima tertia

Hominēs et nōmina

Quīntus est frāter Mārcī Iūlia soror eius est Mārcus et Quīntus frātrēs Iūliae sunt Mārcī

pater et māter frāter et soror sunt Nōmen patris est Iūlius mātris Aemilia Quīntus est nōmen frātris Iūlia sorōris

Mārcō ūna soror est Iūliae duo frātrēs sunt Nōmina frātrum sunt Mārcus et Quīntus Patrī et mātrī ūna fīlia et duo fīliī sunt Mātrī Aemilia nōmen est Quod nōmen est patrī Eī nōmen est Lūcius Iūlius Balbus Virō Rōmānō tria nōmina sunt Lūcius est prae-nōmen id est nōmen prīmum Iūlius nōmen vel nōmen gentīlicium Balbus cognōmen est Fīliīs nōmina sunt Mārcus Iūlius Balbus et Quīntus Iūlius Balbus Mārcus et Quīntus praenōmina sunt fīliōrum Alia praenōmina Lātīna sunt Aulus Decimus Gāius Gnaeus Faustus Mānius Numerius Paulus Pūblius Sextus Spurius Tiberius

Titus Mulieribus Rōmānīs plērumque ūnum nōmen gentilicium erat velut Cornēlia Iūlia Lūcia Paula Octāvia Tullia Valeria

Aemiliae etiam ūnum nōmen erat Aemiliae est ūnus frāter cuī Aemilius nōmen est (praenōmen Pūblius cognōmen Paulus) Frāter Aemiliae est avunculus līberōrum Aemilius autem procul ā sorōre suā abest Itaque trīstis est Aemilia quae frātrem suum amat Mārcus et Iūlia mātrem suam trīstem in hortum exīre vident et pātrem interrogant bdquoCūr māter nostra trīstis estldquo Iūlius bdquoMāter vestra trīstis est quod Aemilius procul ab eā abest Aemilius avunculus vester est id est frāter mātris

Sententiae Nōmen est ōmen Benedictus quī venit in nōmine Dominī Nōmina sunt odiōsa (Ovidius)

Vocābula

absum afuī ndash abesse būti ne čia nebūti

alius alia aliud kitas autem tačiau

avunculus ī n avyacutenas mo-tinos brolis dėdė

benedictus a um palai-mintas

duo duae duo du

cognōmen inis n šeimos vardas pavardė

cūr kodėl exeō iī (īvī) ītum īre išeiti

frāter frātris m brolis gentīlicius a um giminės nōmen gentīlicium gimi-nės vardas

hortus ī m sodas daržas interrogō āvī ātum āre klausti

itaque taigi todėl tad

līberī ōrum m vaikai

māter mātris f motina

mulier eris f moacuteteris nam nes odiōsus a um ne(pa)ken-čiamas

ōmen inis n ženklas

pater patris m tėvas plērumque dažniausiai daugiausia

praenōmen inis n asmens vardas

procul toli

soror ōris f sesuo

trēs tria trys ūnus a um vienas trīstis e liūdnas velut kaip veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

Praenōmina Rōmāna

Aemilia ae f Em lija

Aulus ī m Aacuteulas

Cornēlia ae f Kornegravelija

Decimus ī m Dẽcimas

Gāius ī m Gatildejus

Gnaeus ī m Gn jus

Faustus ī m Faacuteustas

Iūlia ae f Jugravelija

Iūlius ī m Jugravelijus

Lūcia ae f Liugravecija

Lūcius ī m Liugravecijus

Mānius ī m Matildenijus

Numerius ī m Numegraverijus

Octāvia ae f Oktatildevija

Paula ae f Paacuteulė

Paulus ī m Paacuteulius

Pūblius ī m Pugraveblijus

Quīntus ī m Kv ntas

Sextus ī m Segravekstas

Spurius ī m Spugraverijus

Tiberius ī m Tibegraverijus

Tullia ae f Tugravelija

Valeria ae f Valegraverija

25

XXIV Schola vīcēsima quārta Verba composita

ab-sum a-fuī ndash ab-esse ad-sum ad-fuī ndash ad-esse dē-sum dē-fuī ndash dē-esse inter-sum inter-fuī ndash inter-esse praes-sum prae-fuī ndash prae-esse prō-sum prō-fuī ndash prōd-esse super-sum super-fuī ndash super-esse pos-sum potuī posse

būti ne čia būti atstu nedalyvauti būti prie pagelbėti trūkti stokoti būti tarpe dalyvauti būti priešakyje vadovauti būti už padėti paremti išlikti būti galingam galėti

Verba composita possum potuī posse

Praesēns indicātīvī āctīvī Praesēns Imperfectum Futūrum I

ab-sum ab-es

ab-est ab-sumus ab-estis ab-sunt

dē-sum dē-es

dē-est dē-sumus dē-estis dē-sunt

prō-sum prōd-es

prōd-est prō-sumus prōd-estis prō-sunt

pos-sum pot-es

pot-est pos-sumus pot-estis pos-sunt

pot-eram pot-erās

pot-erat pot-erāmus pot-erātis pot-erant

pot-erō pot-eris

pot-erit pot-erimus pot-eritis pot-erunt

Ex vītā Plīniī

Surgō ubi volō saepe prīmā lūce Amō sedēre in silentiō et meōs oculōs claudere bdquoQuid

mihi hodiē facere necesse estldquo ndash mēcum cōgitō Tum notārium vocō et iubeō eum

epistolam scrībere Hōrā quārtā et quīntā in peristȳlum prōcedō et aliam epistolam parō

Dum prandium ēdō Post prandium dormiō tum ambulō (herī nōn ambulābam) Mox

ōrātiōnem Graecam et Latīnam legō quod vōcem meam fīrmam facit Posteā in cēnā nostrā

amīcī meī intersunt Ego et uxor mea cum amīcīs paucīs saepe cēnāmus Aliud nōn possum

Numquam mihi amīcī dēerant Dum cēnam ēdimus servus librum bonum nōbīs legit Mihi

placet Aenēidem Vergiliī audīre Ego et multī amīcī meī etiam auctōrēs Latīnās recitāre

possunt Tandem in hortō ambulō cum amīcīs meīs quī sunt praeclārī et ērudītī

Nōn numquam ex hōc ōrdine errō Ante lūcem nōn poteram surgere Sī diū dormīvī equō

īre amō Amīcī quōque ex oppidīs vīcīnīs veniunt Saepe in silvam venārī intrō Etiam

audiō virōs quī in agrīs meīs labōrant

Vocābula

ambulō āvī ātum āre vaikščioti

alius alia aliud kitas

Aenēis idis m Eneidagrave

avunculus ī n avyacutenas dėdė cōgitō āvī ātum āre mą-styti galvoti

diū ilgai dormiō īvī ītum īre mie-goti

dum tada ēdō ēdī ēsum edere valgyti

eō iī ītum īre eiti

errō āvī ātum āre klysti ērudītus a um išsilavinęs fīrmus a um tvirtas stiprus

hortus ī m sodas intrō āvī ātum āre įžengti iubeō iussī iussum iubē-re liepti įsakyti

lūx lūcis f šviesa mox greit tuojau paskui

nam nes necesse est būtina privalu

notārius ī m sekretotilderius numquam niekada

ōrdō inis n eilė tvarka

paucī ōrum m nedaugelis

peristȳlum ī n gr perist lis placeō placuī placitum

placēre patikti įtikti praeclārus a um žinomas

prandium ī n pusryčiai prōcedō cessī cessum cedere išeiti pasirodyti eiti saepe dažnai sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti surgō surrēxī surrēc-tum surgere kilti keltis

tandem pagaliau ubi kai kur

uxor ōris f žmonagrave venor venātus sum ve-

nārī medžioti (verbum dep) vīcīnus a um kaimyninis volō voluī ndash velle norėti

vōx vōcis f balsas

26

XXV Schola vīcēsima quīnta Trečioji linksniuotė Ba sinis tipas

Sg Pl Sg Pl Sg Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl

turris f turris turrī turrim turrī

turrēs turrium turribus turrēs turribus

vīs f

vim vī

vīrēs vīrium vīribus vīrēs vīribus

Tiberis m Tiberis Tiberī Tiberim Tiberī

mare n maris marī mare marī

maria marium maribus maria maribus

1 Išmokite atmintinai trečiosios linksniuotės ba sinio tipo žodžius

febris is f drugys

puppis is f vairagalis

secūris is f kirvis

sitis is f toškulys

turris is f bokštas

tussis is f kosulys

vīs ndash f jėga prievarta

Albis is m Elbė upė

Neāpolis is f Neatildepolis

Tiberis is m

mare is n jūra

conclāve is n užrakinamas kambarys

animal ālis n gyvūnas

vectīgal ālis n mokestis rintildekliava

exemplar āris n pavyzdys

Sententiae Et māceriam circumdedī et circumfōdī et plantāvī vīneam Sorech [b blinė

vieta] et aedificāvī turrim in mediō eius Quantum scīmus gutta est īgnōrāmus mare Vī et

animō Contrā vim nōn valet iūs Ultrā vīrēs (Vergilius) Vim vī repellere licet Vim vīribus

exīre (Ulpiānus) Vīribus ūnitīs Vīs armāta Vīs ā tergō Vīs cōmica Vīs tragica (Aristo-

tēlēs) Vīs inertiae Vīs lēgis Vīs magica Vīs medicātrix natūrae Vīs saepe violat iūs Vīs

vim pellit Vīs vitālis Contrā vim mortis nōn est medicāmen in hortīs Sine vī et dolō

Turris eburnea Turris Babelis Terra turrium [šiuolaikinis stalo žaidimas] Tabulettae contrā

tussim prō īnfantibus Ad Tenediam secūrim Secūrī Tenediā (iš gr Τενεδία πελέκει apie

griežtą nieko nesigailintį Tenegravedo salos valdovą teisėją) Candor dat vīribus ālās

loz Nota bene Ulpiatildenas (lo Ulpiānus) ndash

Vocābula

aedificō āvī ātum āre statyti

āla ae f sparnas

animus ī m siela dvasia armātus a um ginkluotas

čia karinis

Babel is f Babilogravenas čia Batildebelis

candor ōris m skaistus bal-tumas spindėjimas dorumas

circumdō dedī datum

dare dėti aplinkui apsupti circumfodiō fōdī fossum fodere apkasti apkaupti cōmicus a um

contrā su acc prieš

dolus ī m klasta eburneus a um dramblio kaulo

ērudītus a um išsilavinęs exeō exiī exītum exīre

išeiti čia naudoti

gutta ae f lašas

hortus ī m sodas īgnōrō āvī ātum āre nežinoti

inertia ae f neveiklumas inercija

īnfāns antis m kūdikis vai-kas

iūs iūris n teisė licet licuit licēre leidžia-ma galima

lūx lūcis f šviesa

māceria ae f tvora

magicus a um magiškas

medicāmen inis n vaistas

medicātrix īcis f gydytoja

medium ī n vidurys

mors mortis f mirtis pellō pepulī pulsum

pellere stumti varyti mušti plantō āvī ātum āre so-dinti persodinti

prōcedō prōcessī prō-cessum prōcedere išeiti

pasirodyti eiti

quantus a um koks repellō repulī repulsum repellere atstumti atmušti išvaryti

sciō scīvī scītum scīre žinoti mokėti

sine su abl be

tabulleta ae f tabletė Tenedius a um Tenegravedo

tergum ī n nugara

tragicus a um

ultrā su acc anagravepus už per virš

ūnitus a um suvienytas

čia bendras valeō valuī valitum va-lēre būti sveikam gyventi turėti reikšmės galioti

violō āvī ātum āre smur-tu padaryti pažeisti

vītālis e gyvenimo gyvybi-nis

27

XXVI Schola vīcēsima sexta

Discordia frātrum

Faustulus casam intrat bdquoAcca ubi es Venī et audī dē calamitāte Rōmulus Remum necāvitldquo Acca verbīs marītī nōn crēdit bdquoQuid dīcis quid audīvīldquo Faustulus autem bdquoCrēde mihi uxor Hodiē cum amīcīs ad Palātium properāvī Etiam Rōmulus et Remus et multitūdō virōrum Palātium petīvērunt Tum Rōmulus virōs ad sē vocāvit et ubi tacuērunt ōrātiōnem habuit bdquoGaudeō quod venīre nōn dubitāvistis Hodiē sacrum facere volumus nam auxiliō deōrum Palātium mūnīvimus Vidēte mūrum Nunc tandem sine perīculō vīvere possumusldquo Virī verba Rōmulī clāmōre probavērunt Subitō autem Remus bdquoEgo tuum mūrum rīdeō mūrus enim inimīcum nōn prohibetldquo Statim mūrum trānsiluit Tum Rōmulus per īram Remum petīvit et ō Acca frātrem necāvit Faustulus tacet Acca autem lacrimas tenet et clāmat bdquoŌ Faustule frūstrā lupa puerōs in rīpā Tiberis servāvit et aluit frūstrā tū Remum cum frātre domum portāvistī frūstrā Remō parentēs fuimus Ō Rōmule cūr frātrem necāvistīldquo Tum Faustulus et Acca fīlium flevērunt

Sententiae Aut prōsunt poētae aut dēlectant Avarō omnia dēsunt sapientī nihil Nēmō in

suā causā iūdex esse potest Nōn possum (Vintildecas Mykolaacuteitis-Pugravetinas)

Vocābula

Acca ae f Akagrave

ad su acc pas prie alō aluī alitum alere maitinti penėti

audiō īvī ītum īre girdėti aut arba

auxilium ī n pagalba avārus a um godus gobšus

calamitās ātis f nelaimė

casa ae f trobelė

causa ae f byla

clāmō āvī ātum āre šau-kti

clāmor ōris m šauksmas crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti cūr kodėl dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

discordia ae f nesantaika domum į namus namo

dubitō āvī ātum āre abejoti

eō iī ītum īre eiti delectō delectāvī delec-tātum delectāre džiuginti faciō fēcī factum facere daryti

Faacuteustulus ī m Faustulas fleō flēvī flētum flēre verkti raudoti frūstrā veltui

gaudeō gavīsus sum gaudēre džiaugtis intrō āvī ātum āre įžengti

inimīcus ī m nedraugas

īra ae f pyktis

iūdex iūdicis m teisėjas

lacrima ae f ašara

marītus ī m vyras sutuok-tinis

multitūdō inis f daugybė

mūniō īvī ītum īre stip-rinti

mūrus ī m siena necō āvī ātum āre žudyti numquam niekada omnis e visas

ōrātio ōnis f kalba ōrā-tiōnem habēre sakyti kalbą

Palātium ī n Palatildecijus

parēns entis m f gimdy-

tojas -a pl parentēs tėvai

perīculum ī n pavojus petō petīvī petītum pe-tere ieškoti siekti prašyti vykti

portō āvī ātum āre nešti praeclārus a um žinomas probō āvī ātum āre (iš)bandyti pritarti

prohibeō prohibuī pro-hibitum prohibēre sulaikyti

prōperō āvī ātum āre

skubėti

quod kad rīdeō rīsī rīsum rīdēre juoktis

rīpa ae f upės krantas sacer sacra sacrum pa-švęstas šventas sapiēns entis išmintingas

sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti servō āvī ātum āre sau-goti

statim tučtuojau bematant subitō staiga tandem pagaliau ubi kai kur

uxor ōris f žmona taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti trānsileō siluī silīre per-šokti

veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti videō vīdī vīsum vidēre matyti

vocō āvī ātum āre šaukti kviesti

volō voluī ndash velle norėti vīvō vīxī victum vīvere gyventi

28

XXVII Schola vīcēsima septima

Adiectīva prōnōminālia ndash būdvardiniai įvardžiai

ūnus a um vienas sōlus a um tiktai vienas tōtus a um visas ūllus a um kažkoks alter altera alterum ki-tas antras

uter utra utrum katras neuter neutra neutrum niekatras

nūllus a um joks alius alia aliud kitas

N alter altera alterum G alterīus D alterī A alterum alteram alterum A alterō alterā alterō

N alius alia alium G alīus D aliī A alium aliam alium A aliō aliā aliō

N alterī alterae altera G alterōrum -ārum -ōrum D alterīs

A alterōs alterās altera

A alterīs

N aliī aliae alia G aliōrum aliārum aliōrum D aliīs

A aliōs aliās alia

A aliīs

Sententiae Nec sibi sed tōtī genitum sē crēdere mundō (Lūcānus) Tōtus mundus agit

histriōnem (Šekspyras) Sibi parat malum quī alterī parat Nōn sum ūnī angulō nātus patria

mea tōtus hic est mundus (Seneca) Ūnīus dēmentia dēmentēs efficit multōs Ūnus vir

nūllus vir Alter ego Vērus amīcus est quī est tamquam alter idem (Cicero) Beneacuteficus est

quī nōn suī sed alterīus causa benignē facit (Cicero) Trīstis eris sī sōlus eris (Ovidius)

Sacrum Profānum Īgnōrantia nōn est argūmentum (Spīnōsa)

loz Nota bene V ljamas Šekspỹras (angl Shakespeare 1564ndash1616 Aacutenglija) ndash vienas

žymiausių pasaulio dramatugravergų išgarsėjęs tragegravedijomis žinomiausia jų ndash bdquoHaacutemletasldquo

Barugravechas Spinozagrave (lo Benedictus de Spīnōsa 1632ndash1677) ndash žymus olaacutendų filosogravefas

Tarptautiniai žodžiai augziliatilderas ndash vyskupo padėjėjas efegravektas ndash kurios nors veiklos

padarinys as ndash labai išsilavinęs didžiai išprusęs žmogus notatilderas ndash valstybės įga-

liotas pareigūnas atliekantis notatilderinius veiksmugraves tvarkantis ir tvirtinantis dokumentugraves ir jų

tikrumą tablegravetė ndash apvaliotildes ar ovaliotildes fogravermos supresuacuteota vaistų dogravezė praryjama -

tugrave totalitar zmas ndash tokia saacutentvarka kai valstybė kontroliuacuteoja visas gyvenimo sritis

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti agit histriō-nem vaidina

angulus ī n kampas kertė

argūmentum ī n argu-mentildetas įrodymas

beneficus a um gerada-riškas labdaringas palankus maloningas

benignē geraširdiškai pa-lankiai mielai maloniai

causa ae f priežastis byla dalykas reikalas

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēmēns entis beprotis pa-mišęs

dēmentia ae f beprotystė

pamišimas

efficiō effēcī effectum efficere padaryti faciō fēcī factum facere daryti vykdyti atlikti

histriō ōnis m atildektorius

gignō genuī genitum gignere gimdyti būti prie-žastimi genitus a um gi-męs

īgnōrantia ae f nežinoji-mas

malum ī n blogis multus a um daug dau-gelis

mundus ī m pasaulis nātus a um gimęs parō āvī ātum āre ruošti

patria ae f tėvynė profānus a um nepašvę-stas nešvarus bedieviškas nuodėmingas

sacer sacra sacrum pa-švęstas šventas

servō āvī ātum āre saugoti

sine su abl be taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti tamquam taip kaip tarsi lyg

teneō tenuī tentum te-nēre laikyti turėti trīstis e liūdnas vērus a um tikras

29

XXXVIII Schola duodētrīcēsima Trečioji linksniuotė Mišrusis tipas

Sg Pl Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

ars f artis artī artem arte

ars

artēs artium artibus artēs artibus artēs

clades f cladis cladī cladem clade

cladis

cladēs cladium cladibus cladēs cladibus cladēs

mōns m montis montī montem monte

mōns

montēs montium montibus montēs montibus montēs

nox f noctis noctī noctem nocte nox

noctēs noctium noctibus noctēs noctibus noctēs

Mīlitēs Rōmānī ndash vīs imperiī Rōmānī

Rōma magna urbs est Magnus numerus cīvium Rōmānōrum semper in armīs erant

Magnus etiam est numerus mīlitum Rōmānōrum Mīlitēs Rōmāni aut peditēs erant aut

equitēs Rōmānī magnam classem habēbant Multī mīlitēs in classe mīlitābant Rōmānīs nōn

sōlum nāvēs longae sed etiam nāvēs onerāriae erant Nāvis longa cum turrī hostēs Rōmānōs

terrēbant In puppī nāvis gubernātor sedēbat et nāvem gubernābat Cōpiae Rōmānae saepe

terrā marīque hostēs superābant Rōmānī in multīs pugnīs Pūnōs superābant post Graecōs

deinde Gallōs et Dācōs Caesare duce Rōmānī Aegyptum occupāvit Etiam multās regiōnēs

Asiae Minōris occupāvit Imperium Rōmānum multās prōvinciās habet Siciliam

Prōvinciam sive Galliam Narbōnēnsem Galliam Pannoniam Dāciam Thrāciam Britan-

niam Aegyptum Illyriam Macedoniam Syriam Iūdaeam Āfricam Hispaniam Armeniam

et ceterās Clādēs Rōmānōrum rārae fuērunt

Komentaras Prōvincia arba Gallia Narbōnēnsis ndash iki Cegravezario užkariavimų rom nams

priklausiusi Gatildelijos dalis tentilde buvo Narbogravenos miestas (lie Narbonagrave lo Narbōna)

Vocābula

Armenia ae f A Asia Minor Mažoji Azija

auxilium ī n pagaacutelba arma ōrum n gintildeklai

aut arba

Caesar aris m Cegravezaris

calamitas ātis f nelaimė ceterus a um kitas

cīvis is m f pilietis -ė

clādēs is f pralaimėjimas

classis is f laivynas moki-nių klasė

cōpiae ārum f karinės pa-jėgos

Dācia ae f Datildekija deinde iš ten po to

dux ducis m vadas

eques itis m raitelis faciō fēcī factum facere daryti

gubernātor ōris m vairi-ninkas

gubernō āvī ātum āre vairuoti

hostis is m f priešas

Illyria ae f

imperium ī n impegraverija

Iūdaea ae f

longus a um ilgas

Macedonia ae f Makedo-nija

mare is n jūra terra ma-rīque sausumojegrave ir j roje

mīles itis m karys kareivis militō āvī ātum āre eiti karinę tarnybą kareiviauti

multus a um daug dau-gelis

Narbōnēnsis e Narbogravenos

nāvis is f laivas nāvis lon-ga karo laivas nāvis onerā-

ria prekybinis laivas

numerus ī m skaičius nōn sōlum sed etiam ne tik bet ir

occupō āvī ātum āre už- imti

onerārius a um krovinių krovininis

Pannonia ae f Panogravenija

pedes itis m pėstininkas portō āvī ātum āre nešti

post su acc po vėliau

prōvincia ae f prov ncija

pugna ae f kova mūšis

Pūnī ōrum m pugravenai t y kartaginiẽčiai

puppis is f vairatildegalis rārus a um retas

saepe dažnai sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti superō āvī ātum āre vir-šyti nugalėti

urbs urbis f miestas

Thrācia ae f Tratildekija terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

turris is f bokštas veniō vēnī ventum ve-nīre atvykti

30

XXIX Schola ūndētrīcēsima

Sententiae Hērēdem facit Deus nōn homō (Coke) Neque mel neque apēs Neque

opīnione sed natūrā cōnstitūtum est iūs (Cicero) Occāsiō facit fūrem Canēs socium in

culīna nūllum amant Ex pēde Herculem Mollis illa ēducātiō quam indulgentiam vocāmus

nervōs omnēs et mentis et corporis frangit (Quīntilliānus) Doctī ratiōnem artis intelligunt

indoctī voluptātem (Quīntilliānus) Sāl Atticus Ut lupus ovem amat Quī mē amat amat et

canem meum Pāx vōbīscum Nihil sub sōle novī Nōn eacuteadem est aetās nōn mēns

(Horātius) Quī male agit ōdit lūcem Pugna suum fīnem cum iacet hostis habet (Ovidius)

Rūs in urbe (Mārtiālis) Ōtium sine litterīs mors est et hominis vīvī sepultūra (Seneca)

Pallida mors aequō pulsat pede pauperum tabernās Rēgumque turrēs (Horātius) Post

mortem nūlla voluptās Post tenebrās lūx Nē mīrum quod dīvīna natūra dedit agrōs ars

hūmāna aedificāvit urbēs (Varrō) Quālis vītā fīnis ita Sub fīne Sub Iove frīgidō

loz Nota bene Egravedvardas Kogravekas (angl Coke 1552ndash1634 metais) ndash aacutenglų pol tikas ir

garsiausias savo meto teacuteisininkas savo veikalais sukūręs bendrosios arba anglosatildeksų teisės

pagrindus Maacuterkas Terentildecijus Varogravenas (lo Varrō 116ndash27 metais prieš Kristų) ndash

rom nų rašytojas mokslininkas 25 knygų veikalo bdquoLotynų kalbaldquo autorius

Vocābula

aedifico 1 statyti aequus a um lygus

aetās ātis f amžius

ager agrī m dirva laukas agō ēgī āctum agere veikti

Atticus a um Atildetikos

apis is f bitė

ars artis f menas

canis is m f šuo kalė

corpus oris n kūnas cōnstituō cōnstituī cōn-stitūtum cōnstituere nu-spręsti nustatyti

dīvīnus a um dieviškas dō dedī datum dare duoti

doctus a um mokytas

ēducātiō ōnis f auklėjimas švietimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīnis is m galas riba frangō frēgī frāctum

frangere laužti frīgidus a um šaltas Herculēs is m Heratildeklis

hērēs ēdis m f paveldėtojas habeō uī itum ēre turėti

hostis is m f priešas

hūmānus a um žmonių iaceō iacuī ndash iacēre gulėti

indulgentia ae f atlai-dumas

indoctus a um nemokytas intellego lēxī lectum legere pastebėti pažinti su-prasti

ita taip tokiu būdu

Iuppiter Iovis m

iūs iūris n teisė

litterae ārum f literatūragrave mokslas

lūx lūcis f šviesa male blogai

mel mellis n medus

mēns mentis f protas mintis siela

mīrus a um nuostabus mollis e minkštas silpnas

mors mortis f mirtis

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

neque ir ne neque neque nei nei occāsiō ōnis f proga dingstis

ōdī ndash ndash ōdisse neapkęsti omnis e visas kiekvienas

ōtium ī n poilsis laisvalaikis

opīniō ōnis f nuomonė

pažiūra požiūris

ovis is f avis pallidus a um išblyškęs

pauper eris m vargšas

pāx pācis f taika pellō pepulī pulsum pellere stumti varyti mušti

pēs pedis m koja

pugna ae f kova mūšis quālis e koks quod nes

ratiō ōnis f protas veikimo būdas

rūs rūris n kaimas laukai

sāl salis n druska

sōl sōlis m saulė

sepultūra ae f laidotuvės

sine su abl be

socius ī m draugas sąjungi-ninkas bendrininkas

sub su acc ir abl po

taberna ae f trobelė lūšna

tenebrae ārum f tamsa

urbs is f miestas vocō āvī ātum āre šaukti vadinti

voluptās ātis f malonumas džiaugsmas

vīvus a um gyvas

31

XXX Schola trīcēsima Adiectīvum

Trečiosios linksniuotės būdvardžiai

Jau esame susipažinę su pirmosios ir antrosios linksniuotės būdvardžiais

altus a um aukštas gilus angustus a um siauras bonus a um geras ceterus a um kitas laetus a um linksmas lātus a um platus magnus a um didelis malus a um blogas

parvus a um mažas plēnus a um pilnas vīvus a um gyvas

mortuus a um miręs vacuus a um tuščias

āter ātra ātrum tamsus juodas dexter tra trum dešinysis līber era erum laisvas miser era erum varganas nelaimingas niger gra grum juodas pulcher chra chrum gražus ruber bra brum raudonas sinister tra trum kairysis

ferreus a um geležinis idōneus a um įdomus līgneus a um medinis

varius a um įvairus

Pirmosios ir antrosios linksniuotės būdvardžiai yra linksniuojami kaip atitinkamų

linksniuočių giminių daiktavardžiai ndash jų galūnės sutampa

Trečiosios linksniuotės būdvardžiai būna trijų dviejų arba vienos galūnės Tai reiškia kad

jie vardininko linksnyje (nom sg) gali turėti tris ir atitinkamai dvi arba tik vieną formą

Trijų galūnių būdvardžiai

ācer m ācris f ācre n aštrus žodynuose užrašomas ācer ācris ācre aštrus

celeber m celebris f celebre n garsus žodynuose užrašomas celeber bris bre garsus

celer m celeris f celere n greitas žodynuose užrašomas celer eris ere greitas

salūber m salūbris f salūbre n sveikas žodynuose užrašomas salūber bris bre sveikas

Dviejų galūnių būdvardžiai

fortis m f forte n narsus žodynuose užrašomas fortis e narsus

gravis m gravis f grave n sunkus žodynuose užrašomas gravis e sunkus

Vienos galūnės būdvardis

fēlīx m f n laimingas gen sg fēlīcis žodynuose užrašomas fēlīx īcis laimingas

ingēns m f n didžiulis gen sg ingentis žodynuose užrašomas ingēns entis didžiulis

pār m f n lygus vienodas gen sg pāris žodynuose užrašomas pār pāris lygus vienodas

sapiēns m f n išmintingas gen sg sapientis žodynuose užrašomas sapiēns entis išmintingas

Trečiosios linksniuotės būdvardžių linksniavimas

Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl

ācer ācris ācre ācris ācrī ācrem ācre ācrī

ācrēs ācria ācrium ācribus ācrēs ācria ācribus

fortis forte fortis fortī fortem forte fortī

fortēs fortia fortium fortibus fortēs fortia fortibus

pār pāris pārī pārem pār pārī

pārēs pāria

pārium

pāribus pārēs pāria

pāribus

32

XXXI Schola trīcēsima prīma Dēclīnātiō quārta ndash ketvirtoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

frūctus f vaisius frūctūs frūctuī frūctum frūctū

frūctus

frūctūs frūctuum frūctibus frūctūs frūctibus frūctūs

cornū f ragas cornūs cornū cornū cornū

cornū

cornua cornuum cornibus cornua cornibus cornua

lacus m lacūs lacuī lacum lacū

lacus

lacūs lacuum lacubus lacūs lacubus lacūs

1 Išverskite Vergilijaus teksto ištrauką

Hīc sēcūra quiēs et nescia fallere vīta

Divēs opum variārum hīc lātīs ōtia fundīs

Spēluncae vīvīque lacūs hīc frīgida Tempe

Mūgitusque boum mollēsque sub arbore somnī (Vergilius)

Sententiae Multae manūs onus levius faciunt Habet etiam in manū gladium et secūrim sē

autem dē bellō et ā latrōnibus nōn līberat (Vulgāta) Neque semper arcum Tendit Apollo

(Horātius) Nōn est meum contrā auctōritātem senātūs dīcere (Cicero) Prīmus sapientiae

gradus est falsa intelligere Status quō Status in quō Statū quō In statū quō Status quō

ante bellum Sexū fēmina ingeniō vir (Mar jos Teregravezės antkapio epitatildefija Aacuteustrija) Venī

Creātor Spīritus Venī Sancte Spīritus Spīritus prōmptus caro autem infīrma (Vulgāta)

Senātus populusque Rōmānus Alterā manū fert lapidem alterā pānem ostentat (Plautus)

Tarptautiniai žodžiai f nišas ndash greičio varžybų baigmė gubernatildetorius ndash gubernijos

valdytojas humatildeniškas ndash žmoniškas klatildesė ndash pastov mokinių grupė kulinatilderija ndash valgių

gaminimo būdas okupuacuteoti ndash užimti o ndash viešoji nuomonė regiogravenas ndash kraštas

Vocābula

arbor oris f medis

arcus ūs m lankas aacuterka

auctōritās ātis f galia val-džia įtaka autoritegravetas

bellum ī n karas

bōs bovis m f jautis karvė

caro carnis f mėsa kūnas clamō āvī ātum āre šaukti

creātor ōris m kūrėjas dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dīves itis turtingas

domus ūs f namas faciō fēcī factum facere daryti

gradus ūs m žingsnis

gladius ī m kardas fallō fefellī falsum falle-re apgauti sukčiauti klastoti falsus a um apgaulingas melagingas

frīgidus a um šaltas

fundus ī m žemės valda dvaras

ingenium ī n gabumai būdas

infīrmus a um nestiprus intellegō lēxī lēctum le-gere suprasti latrō ōnis m plėšikas samdinys

lacus ūs m ežeras

lapis idis m akmuo lātus a um platus levis e lengvas leve lengvai

līberō āvī ātum āre iš-laisvinti išvaduoti

manus ūs f ranka mollis e minkštas malonus

mūgitus ūs m baubimas maurojimas

necō āvī ātum āre žudyti neque ir ne nescius a um nežinantis nežinomas

onus eris n našta

opēs opum n turtas turtai

ostentō āvī ātum āre iš-

tiesti atkišti rodyti

ōtium ī n poilsis laisvalaikis

pānis is m duona

populus ī m tauta prōmptus a um drąsus

quiēs ētis f poilsis ramybė sanctus a um šventas

secūris is f kirvis sēcūrus a um be rūpesčių ramus

senātus ūs m senatildetas

sexus ūs m lytis

spēlunca ae f gr urvas ola

somnus ī m miegas

spīritus ūs f dvelkimas pūtimas dvasia siela

status ūs m stovėjimas padėtis

Tempē n tendō tetendī tentum tendere tempti varius a um įvairus veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

Sg Pl Nom bōs bovēs Gen bovis boum Dat bovī būbus bōbus Acc bovem bovēs Abl bove būbus bōbus

33

XXXII Schola trīcēsima secunda

Domus Rōmāna

Domūs Rōmānae habēbant multa cubicula ātria ālās cubicula culīnam exedram peristȳlium tabernās tabulīnum trīclīnium et vestibulum Ātrium propter iānuam et vestibulum iacet et umbilīcus domī est Ātrium compluvium et impluvium habet Speciōsae pictūrae parietēs ātriī deacutecorant Cubicula parva conclāvia dormītōria sunt Culīna parva et sublūstris est Hīc fornāx est et ancillae labōrābant Servī cibum in culīnā parābant Propter peristȳlium exedra magna est In parietibus

et solīs vidēmus variās pulchrās pictūras Peristȳ- lium est cavaedium porticibus circumdatum in quō saepe sunt etiam piscīnae statuae silānī plantae Tabernae aediculae viae oppositae sunt in quibus rēs variās vēndunt Tabulīnum cubiculum pecūniae tabulārum et imāginum est Solum tessellātum saepe est (Pagal httpslawikipediaorgwikiDomus_Rōmāna)

Tarptautiniai žodžiai impliugravevijus ndash keturka pis baseinas atildetrijuje kompliugravevijus ndash

angagrave atildetrijaus stogegrave konklavagrave ndash kardinotildelų susirinkimas uždarojegrave patalpojegrave (S ksto koplỹ-

čioje) šaũkiamas poacutepiežiui rinkti ndash vidaus kiemas apjuostas kolonadagrave op

ndash paacutertija ar grugravepė nesutinkanti su daugumotildes nuomone pogravertikas ndash atviras prieangis su ko-

logravenomis ndash keturka pis valgomasis stalas su gultais (clīnē) iš trijų stalo pusių

Vocābula

aedicula ae f kambarėlis

āla ae f sparnas

ancilla ae f tarnaitė vergė

ātrium ī n atildetrijus sveta nė

cavaedium ī n kiemas ro-mėnų namegrave kiemo aikšt

cibus ī m maistas circumdō dedī datum dare dėti aplinkui apsupti

conclāve is n užrakinamas kambarys

cubiculum ī n kambarys miegamasis

compluvium ī n kompliugrave-vijus

culīna ae f virtuvė decorō 1 puošti

domus ūs f namas

dormītōrius a um miego miegamasis cubiculum dor-

mītōrium miegamasis kam-barys

exedra ae f gr eksedragrave pa-sikalbėjimų salė

fornāx ācis f krosnis frustra veltui habeō uī itum ēre turėti

hortus ī m sodas iaceō uī ndash ēre gulėti

iānua ae f durys

imāgō inis f paveikslas

impluvium ī n impliugravevijus labōrō 1 dirbti oppositus a um esantis priešais

parō 1 ruošti

parvus a um mažas

pecūnia ae f turtas pinigai

peristȳlum ī n gr perist lis

pariēs etis m siena

pictūra ae f tapyba pa-veikslas

piscīna ae f baseinas

planta ae f augalas

propter su acc greta arti dėl už

porticus ūs m pogravertikas kolonadagrave dengta galegraverija

pulcher chra chrum gra-žus

saepe dažnai

silānus ī m fontatildenas

solum ī n žemė kambario grindys

speciōsus a um gražus

statua ae f statulagrave sublūstris e silpnai apšvies-tas

taberna ae f kraacuteutuvė smuklė

tabula ae f lenta sąskaitų knyga dokumentildetas

tabulīnum ī n archỹvas

tessellātus a um mozaacuteikos

trīclīnium ī n trikl nijus valgomasis

umbilīcus ī m bamba vi-durys

varius a um įvairus vēndō didī ditum ere parduoti

via ae f gatvė

34

XXXIII Schola trīcēsima tertia Numerālia cardinālia ndash kiekiniai skaitvardžiai

I ūnus a um vienas II duo duae duo du III trēs tria trys IV quattuor keturi V quīnque penki VI sex šeši VII septem septyni VIII octō aštuoni IX novem devyni X decem dešimt

XI ūndecim vienuolika XII duodecim dvylika XIII trēdecim trylika XIV quattuordecim keturiolika XV quindecim penkiolika XVI sēdecim šešiolika XVII septendecim septyniolika XVIII duodēvīgintī aštuoniolika XIX ūndēvīgintī devyniolika XX vīgintī dvidešimt

XXX trīgintā trisdešimt XL quadrāginta keturiasdešimt L quinquāginta penkiadešimt LX sexāginta šešiasdešimt LXX septuāginta septyniasdešimt LXXX octōginta aštuoniasdešimt XC nōnāginta devyniasdešimt C centum šimtas M mille tūkstantis MM duo milia du tūkstančiai

Dē exercitū Rōmānō

Gāius Iūlius Caesar legiōnem ultrā ōrdināvit et compositiōnem celebrem statuit In hāc

nova constitūtiōne octōginta mīlitēs centuriam ductam ab centuriōne explēvērunt Sex

centuriae ūnam cohortem explēvērunt et decem cohortēs ūnam legiōnem ductam ab lēgātō

explēvērunt Quaeque legiō circā sex milia mīlitēs habuit sed cohors prīncipālis dīvīsiō in

proeliō fuit Legiōnēs etiam speciālēs mīlitēs inclūsērunt quī nōn pugnāvērunt sed

stipendia plūra recepērunt Exemplī grātiā aquilifer sīgnum lēgātiōnis aquilam tulit

maximam honōrem habet Sīgnifer minus gravia sīgna tulit et opēs exercitūs administrāvit

Antīquīs tempōribus duōdētrīginta legiōnēs exercitum Rōmānum explēvērunt (Pagal

httpswwwwikiwandcomlaExercitus_Rōmānus)

Tarptautiniai žodžiai administruacuteoti ndash valdyti tvarkyti inkliugravezas ndash intarpas skaidriojegrave

sukiet jusioje dervojegrave (vabzdys gintaregrave) kompoz cija ndash meno kūrinio dalių išdėstymas jų

santykis su v suma konstitugravecija ndash pagrindinis valstybės įstatymas specialugraves ndash susijęs su

kuria nors specialyacutebe išskirtinis ypat ngas stipentildedija ndash pastov pinig nė pašalpagrave

Vocābula

administrō 1 patarnauti tvarkyti valdyti

aquila ae f erelis

aquilifer ī m vėliavnešỹs

cohors ortis f kohorta celeber bris bre garsus įžymus dažnas paplitęs

centuria ae f šimtinė

centuriō ōnis m šimtinin-kas centuriogravenas

compositiō ōnis f sudėji-mas sandara sudėtis

circā su acc apie maždaug

constitūtiō ōnis f sandara nustatymas nutarimas

dīvīsiō ōnis f (pa)dalijimas paskirstymas

ductus a um vedamas vadovaujamas

exemplum ī n pavyzdys exemplī grātiā pavyzdžiui

exercitus ūs m (apmokyta) kariuomenė

expleō plēvī plētum plēre pripildyti sudaryti ferō tulī lātum ferre nešti

gravis e sunkus svarbus habeō uī itum ēre turėti inclūdō clūsī clūsum clūdere uždaryti užrakinti įdėti įterpti

lēgātiō ōnis f pasiuntinys-tė pasiuntinybė legatildeto (kar-

vedžio) padėjėjo pareigybė

lēgātus ī m pasiuntinys le-giograveno vadas Cegravezario laikais

legiō ōnis f legiogravenas magnus a um (māior

ius maximus a um) di- delis

mīles itis m karys kareivis minus mažiau multī ae a (plūrēs a plūrimī ae a) daug dau-gelis

novus a um naujas ōrdinō 1 sustatyti eilėmis išrikiuoti sutvarkyti suskirstyti

opēs opum f turtas prīncipālis e pirminis pa-grindinis svarbiausias

proelium ī n kautynės ko-va mūšis

pugnō 1 kovoti kariauti quisque quaeque quid-que kiekvienas recipiō cēpī ceptum ci-pere imti atgal atsiimti gauti

sīgnifer i m v liavininkas

sīgnum ī n ženklas v liava speciālis e specialugraves ypa-tingas rinktinis

stipendium ī n kareivio al-ga alga atlyginimas karinė tarnyba

ultrā toliau vėliau paskiau

tempus oris n laikas

35

XXXIV Schola trīcēsima quārta Dēclīnātiō quīnta ndash penktoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl faciēs ēī f veidas išvaizda vaizdas

fidēs eī f ištikimybė tikėjimas

glaciēs ēī f ledas

merīdiēs ēī m vidurdienis pietūs

seriēs ēī f eilė

spēs eī f viltis

Nom Gen Dat Acc Abl

diēs m diēī diēī diem diē

diēs diērum diēbus diēs diēbus

rēs f reī reī rem rē

rēs rērum rēbus rēs rēbus

Sententiae Mors ultima līnea rērum est (Horātius) Faciēs Hippocratica Bonus animus in

malā rē dīmidium est malī (Plautus) Vectīgālia nervī sunt reī pūblicae (Cicero) Per diem

Pūnica fidēs Audī vidē tacē sī vīs vīvere in pāce Omnium rērum prīncipia parva sunt

(Cicero) Stultus es rem āctam agis (Plautus) Nam mora dat vīrēs tenerās mora percoquit

ūvās Et validās segetēs quod fuit herba facit (Ovidius) Spēs māter stultōrum Spēs ultima

loz Nota bene Hipokratildetas (gr Ἱπποκράτης lo Hippocratēs) ndash garsiausias aacutentikos

graikų gydytojas 18 gydytojas savo šeimojegrave Gydytojai ir šiandien duoda vadinamąją Hipo-

kratildeto priesaiką Hipokratildeto gydymo metogravedai nusakomi tokiom s sententildecijomis Prīmō nōn

nocēre Natūra sanat medicus cūrat Contrāria contrāriīs cūrantur Sententildecijoje Faciēs

Hippocratica ka bama apie mirštančio žmogaus veidą jį pirmasis aprašė Hipokratildetas

Tarptautiniai žodžiai dekoruacuteoti ndash teikti gražią išvaizdą puošti daacuteilinti edukatildecija ndash

auklėjimas lavinimas švietimas egzempliotilderius ndash vienetas iš daugelio tokių pat daiktų

herbatilderas ndash džiov nti augala l nija ndash bet koks nubrėžtas brūkšnys negravervas ndash skaidulų

pluoštas kuriuo iš smegenų ir į jas eina dirginimas pr ncipas ndash pradinis teiginys

respugraveblika ndash valstybės valdymo fograverma kai valdo išrinkti žmonių atstovai segraverija ndash daiktų

ar reiškinių eilė vestibiugravelis ndash pagalbinė patalpagrave iš kurios įeinama į kitagraves patildetalpas

Vocābula

agō ēgī āctum agere va-ryti vesti veikti

animus ī m siela dvasia audiō īvī ītum īre klau-syti

dīmidium ī n pusė dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dō dedī datum dare duoti

contrārium ī n priešingy-

bė contrāria contrāriīs skirt ngos (l gos) skirt ngais (vaacuteistais)

cūrō 1 rūpintis slaugyti gy-

dyti cūrantur praes ind

pass 3 pl yra gyacutedomi (-os)

faciō fēcī factum facere daryti

herba ae f žolė želmuo žalumynai

Hippocraticus a um Hipokratildeto hipokratildetiškas

līnea ae f lininis siūlas vir-velė riba

malum ī n blogis

medicus ī m gydytojas

mora ae f užrukimas gai-šatis laiko tarpas trukmė

mors mortis f mirtis

nam nes

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

noceō nocuī nocitum

nocēre kenkti omnis e visas kiekvienas parvus a um

pāx pācis f taika percoquō percoxī perco-xum percoquere išvirti iškepti subrandinti

prīncipium ī n pradžia pa-grindas

Pūnicus a um pugravenų t y kartaginiẽčių pugraveniškas

sanō 1 gydyti

seges etis f pasėlỹs pasėt java

sī jei stultus a um kvailas rēs pūblica valstybė res-pugraveblika

taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti tener a um švelnus min-kštas jaunas gležnas

ultimus a um tolimiau-sias paskutinis

ūva ae f vynuogė validus a um sveikas stip-rus didelis tinkamas

vectīgal ālis n mokestis

rintildekliava pl patildejamos

videō vīdī vīsum vidēre matyti

vīs ndash f jėga vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

36

XXXV Schola trīcēsima quīnta

Narrātiō Aenēae (I)

Aenēas narrat dē ruinā Trōiae Sed subitō post decem annōs Graecī nōn iam ante Trōiam

erant Ūnō diē ōra maris dēserta erat Castra hostium dēserta erant Tantum equus līgneus

ante portam stat Portās urbis aperimus relinquimus urbem ad castra īmus tentōriaque

ducum Graecōrum īnspicimus Equus magnus nōs terret Quid est Aut spēs aut perniciēs

Quid facere dēbēmus Nōbīs līs erat Alterī equum dēlēre cupiēbant quod nōnnūllī

dīcēbant bdquoIn equō armātī virī sē condunt In animō habent nocte exīre et urbem intrāre et

delēre nōsque necāreldquo Alterī equum in urbem dūcere volēbant Fāma enim erat bdquoSī nōs

equum in urbem dūcimus quondam bellō Graeciam vincimusldquo

1 Atsakykite į klausimus

1 Quis dē ruinā Trōiae narrat 2 Quot annōs Graecī apud Trōiam erant 3 Quid fēcērunt

Graecī ante portam Trōiānam 4 Terret equus magnus Trōiānōs 5 Quī sunt in equō et dē

quā causā

Sententiae Equus Trōiānus Trōia fuit (Propertius) Equō nē crēdite Teucrī (Vergilius)

loz Nota bene Segravekstas Prope cijus (lo Propertius 47ndash15 metais prieš Kristų) ndash

garsus egravetas iš Ugravembrijos parašęs keturias elegravegijų knygas

Vocābula

Aenēas ae n alter era erum kitas ant-ras alter alter vienas kitas

animus ī m siela dvasia

annus ī n metai aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti armātus a um ginkluotas

castra ōrum n stovykla

condō condidī conditum condere įkurti cupiō īvī ītum ere trokšti dēbeō dēbuī dēbitum dēbēre privalėti dēleō ēvī ētum ēre su-naikinti

dēsertus a um tuščias iš-tuštėjęs

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

diēs diēī m diena dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

dux ducis m vadas

enim mat juk nes eō iī ītum īre eiti

equus ī m arklys exeō iī ītum īre išeiti faciō fēcī factum facere daryti

fāma ae f kalbos paskalos gandas

habeō uī itum ēre turėti in animō habere ketinti

hostis is m f priešas svetimšalis

īnspiciō spexī spectum spicere žiūrėti stebėti intrō āvī ātum āre įžengti

līgneus a um medinis

līs lītis f ginčas

mare maris n jūra

narrātiō ōnis f pasakojimas narrō 1 pasakoti necō 1 žudyti nōnnūllus a um kai kuris

nox noctis f naktis

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

perniciēs ēī f pražūtis

porta ae f vartai durys quondam kitados kadaise quot kiek relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis

subitō staiga tantum tiek tik

tentōrium ī n palapinė terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

Trōia ae f Trojagrave Trōiānus a um Trogravejos

Trōiānī ōrum m ubi kai kur

urbs is f miestas

vincō vīxī victum vin-cere nugalėti volō voluī ndash velle norėti

37

XXXVI Schola trīcēsima sexta Narrātiō Aenēae (II)

Sacerdōs Lāocoōn autem ab arce dēcurrit et procul clāmat bdquoO miserī insānī estis Graecīs

crēditis Equum reliquērunt excidiō urbisldquo et magnā vī hastam in equum torsit Est

gemitus sed nōn audīmus Subitō dē Tenedō īnsulā quae ante Trōiam est duo serpentēs

ōrae appropinquant et in duōs fīliōs Lāocoontis invādunt eōs necant et edunt Lāocoōn

iuvāre temptat sed eum quōque serpentēs necant Nōs territī sumus nam sine dubiō deī

īrātī sunt et Lāocoontem pūnivērunt Aperimus portās et dūcimus equum in urbem Posteā

edimus et bibimus et multā nocte somnum altum capimus

Vocābula

altus a um aukštas gilus arx arcis pilis tvirtovė aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti appropinquō 1 prisiartinti audiō īvī ītum īre girdėti autem tačiau bibō bibī bibere gerti capiō cēpī captum ca-pere imti clāmō āvī ātum āre šaukti

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēcurrō (cu)currī cur-sum currere bėgti žemyn nusileisti

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dubium ī n abejonė

dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

equus ī m arklys edō ēdī ēsum ēsse

(edere) valgyti ėsti

excidium ī n sugriovimas sunaikinimas žuvimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīlius ī m sūnus

gemitus ūs m dejavimas īnsānus a um beprotis pamišęs

īnsula ae f sala intrō āvī ātum āre įžengti invādō invāsī invāsum invādere įsibrauti užpulti īrātus a um supykęs

iuvō 1 padėti pagelbėti

Lāocoōn ontis m Laoko-ograventas

mare maris n jūra miser era um vargšas necō 1 žudyti

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

posteā po to paskui vėliau procul toli tolyn

pūniō īvī ītum īre bausti quōque taip pat relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

sacerdōs ōtis m žynys

serpēns entis m f gyvatė

sine su abl be

somnus ī n miegas stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis subitō staiga tantum tiek tik

Tenedus ī m Tegravenedas sala tōrqueō torsī tortum torquēre sukti kreipti terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti territī įbauginti temptō 1 mėginti bandyti

urbs is f miestas

vis ndash f jėga

Plūsquamperfectum

Plūsquamperfectum indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-era-m ōrnāv-erā-s ōrnāv-era-t ōrnāv-erā-mus ōrnāv-erā-tis

ōrnāv-era-nt

habu-era-m habu-erā-s habu-era-t habu-erā-mus habu-erā-tis

habu-era-nt

lēg-era-m lēg-erā-s lēg-era-t lēg-erā-mus lēg-erā-tis

lēg-era-nt

cēp-era-m cēp-erā-s cēp-era-t cēp-erā-mus cēp-erā-tis

cēp-era-nt

vēn-era-m vēn-erā-s vēn-era-t vēn-erā-mus vēn-erā-tis

vēn-era-nt

1 Išverskite sakinius

1 Hodiē iam librum legī quem herī dederās 2 Promētheus hominēs servāvit quōs

Iuppiter necāre cōnstituerat 3 Ut fēcerās ita habēs 4 Causa bellī fuit quod Rōmānī

agrum Sabīnum vastāvērunt Vocābulum vastō 1 siaubti

38

XXXVII Schola trīcēsima septima Mercurius Dīdō et Aenēas

Mercurius Aenēam vīdit gerere pulchram vestem Pūnicam quam Dīdō eī libenter dōnāverat Itaque nūntius Iovis stupuit deinde ad Aenēam celeriter accessit bdquoAudī Aenēas Iuppiter mē mīsit tē monet Quid hīc facis Cūr eō locō tē tam improbē geris Cōgitā dē fātō tuō Hīc iūcundē vīvere tibi nōn licet Relinque Carthāginem nam Italiam petere debēs Posterīs tuīs illic novam patriam parāldquo Verba Mercuriī Aenēam vehementer terruērunt Itaque vir pius quī imperiō Iovis semper pāruerat cōnsilium cēpit fugam petere et regiōnēs Pūnicās relinquere Statim comitēs ad lītus vocāvit eōs classem et arma parāre iussit At Dīdō quae cōnsilia Aenēae iam animadverterat eum verbīs flectere temptāvit et dīxit bdquoCūr mē tam turpiter fallis Cūr fugere properās cūr tam crūdēlis es Nunc dolum tuum perspēxīldquo Postquam Dīdō diū tacuit tristī vōce adiēcit bdquoTibi nimis crēdidī nam tē amāvīldquo Aenēas autem quem Mercurius dē fātō monuerat graviter gemuit bdquoNumquam tibi conūbium prōmīsī Cōgitā deōs vītam meam regere Iuppiter pater deōrum hominumque mē novam patriam quaerere iussit Etiam Trōiam nōn meā sponte relīquī Anchises pater in somnō mē in Italiam īre monuit Dēsine mē tēque querēlīs tuīs vexāre Italiam nōn meā sponte petōldquo Vocābula

accēdō accessī accessum

accēdere prieiti prisiartinti adiiciō adiēcī adiectum adiicere pridurti

animadvertō 3 atkreipti dėmesį sekti

arma ōrum n ginklai audiō 4 klausyti girdėti

Carthāgō inis f Kartatildegina capiō 3 imti celeriter greitai

classis is f (karo) laivynas cōgitō 1 mąstyti galvoti

comes itis m palydovas bendrakeleivis

cōnsilium ī n nutarimas patarimas

conūbium ī n santuoka crēdo 3 tikėti crūdēlis e žiaurus cūr kodėl debeō 2 privalėti

deinde iš ten po to dēsinō siī situm sinere liautis dīcō 3 sakyti

Dīdō ōnis f Didogravenė diū ilgai

dolus ī m klasta dōnō 1 dovanoti faciō 3 daryti fallō fefellī falsum fal-lere apgauti suklaidinti

fātum ī n likimas

flectō flexī flectum

flectere lenkti

fuga ae f bėgimas fugiō fūgī fugitum fu-gere bėgti graviter sunkiai gerō gessī gestum gere-re nešti nešioti vesti gemō uī itum ere dūsauti

illic ten

imperium ī n įsakymas improbē nedorai intrō āvī ātum āre įžengti itaque taigi todėl tad

iubeō iussī iussum iubē-re liepti įsakyti iūcundē maloniai linksmai libenter mielai licet licuit ndash licēre lei-džiama galima

lītus oris n (jūros) krantas

locus ī m vieta

Mercurius ī m Merkugraverijus moneō 2 priminti įspėti mittō 3 siųsti nimis per daug pernelyg numquam niekada

nūntius ī m pasiuntinys ži-nia

pāreō uī ndash ēre paklusti parō 1 ruošti perspiciō spēxī spectum spicere įžiūrėti suprasti petō īvī ītum 3 vykti

pius a um pamaldus doras

posterī ōrum m ainiai postquam po to kai prōmittō 3 pažadėti properō 1 skubėti Pūnicus a um pūnų pū-niškas

quaerō quaesīvī quesī-tum querere ieškoti

querēla ae f aimana dejonė

regiō ōnis f šalis kraštas regō rēxī rēctum regere valdyti

relinquō 3 palikti servō āvī ātum āre saugoti

sponte suā savo noru statim tučtuojau bematant stupeō stupuī stupēre sustoti būti nustebusiam taceō 2 tylėti

tam taip temptō 1 bandyti terreō 2 gąsdinti trīstis e liūdnas turpiter bjauriai šlykščiai vehementer smarkiai karš-tai stipriai labai

vestis is f drabužis vexō 1 mėtyti vyti ginti vīvō 3 gyventi vocō 1 šaukti kviesti volō voluī ndash velle norėti

vōx vōcis f balsas

39

XXXVIII Schola duodēquadragēsima Futūrum II indicātīvī āctīvī

Futūrum II indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-er-ō ōrnāv-er-i-s ōrnāv-er-i-t

ōrnāv-er-i-mus ōrnāv-er-i-tis ōrnāv-er-i-nt

habu-er-ō habu-er-i-s habu-er-i-t

habu-er-i-mus habu-er-i-tis habu-er-i-nt

lēg-er-ō lēg-er-i-s lēg-er-i-t

lēg-er-i-mus lēg-er-i-tis lēg-er-i-nt

cēp-er-ō cēp-er-i-s cēp-er-i-t

cēp-er-i-mus cēp-er-i-tis cēp-er-i-nt

vēn-er-ō vēn-eri-s vēn-eri-t

vēn-er-i-mus vēn-er-i-tis vēn-er-i-nt

1 Išverskite sakinius

1 Legam epistolam tuam quam mihi scrīpseris 2 Ut fēceris ita habēbis 3 Quid ēgerimus

scietis 4 Ut fēceritis ita habēbitis 5 Sī meīs cōnsiliīs parueris salvus eris 6 Crās librum

legēs quam dederō 7 Cum Phillippus dominus Macedoniae Lacaedemoniīs scrīpserat bdquoSī

in Lacōnicam vēnerō terram vestram vōs exigamldquo Lacaedemoniī respondērunt bdquoSīldquo

8 Ūnus homō servum genere Lacaedemonium interrogāvit bdquoProbusne eris sī tē emerōldquo

Servus respondit bdquoEtiam sī nōn emerisldquo

loz Nota bene Didogravenė (lo Dīdō) ė Pigmaliograveno sesuo Sich jo

žmona Kartatildeginos įkūrėja ir karalienė En jas (lo Aenēas) Anch so ir Afrod tės sūnus

legendinis rom nų protėvis Laokoograventas (gr Λαοκόων lo Lāocoōn) Poseidograveno žynys

Trogravejoje bandęs įtikinti troj nus nepriimti gra kų dovanotildes ndash medinio arklio ir už tai kartugrave su

sūnumis pasmaugtas Poseidograveno pasiųstų gyvačių Lakogravenija (γρ Λακονική lo Lacōnica)

ndash kitaip Spaacuterta Lakedaimogravenas (gr Λακεδαίμων lo Lacedaemōn) ndash Peloponegraveso

pugravesiasalio sritis ir to paties pavadinimo jos sogravestinė kitaip Spaacuterta lakedaimoniẽčiai (gr

Λακεδαίμωνιοι lo Lacedaemoniī) ndash Lakedaimograveno gyventojai arba spartiẽčiai

Makedogravenija (gr Μακεδονία lo Macedonia) ndash šalis tarp Tesatildelijos ir Tratildekijos (AV)

Tarptautiniai žodžiai epistolatilderinis ndash laišk (pavyzdžiui epistoliatilderinis palikimas ndash

laiška ) fugagrave ndash trij ndash keturi balsų mugravezikos kūrinys vieno ba so tegravemą nustatyta tvarka

kartoja kiti balsai kons liumas ndash gydytojų pasitarimas kuriamegrave tikslinama ligos diagnogravezė

(ligos nustatymas) svarstoma ligonio būklė gydymo būdai ir priemonės lakograveniškas ndash

trumpas aacuteiškus glaustas (apie ka bą st ilių) perspektyvagrave ndash kūnų vaizdavimo plokštumojegrave

būdas pagrįstas spindulia s iše nančiais iš vieno taško respondentildetas ndash asmuo atsakinė-

jantis į tyrėjo ankegravetos klaacuteusimus

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti

cōnsilium i n nutarimas patarimas

crās rytoj cum kai

dominus ī m šeimininkas ponas valdovas viešpats

epistola ae f laiškas etiam taip pat net ir

exigō exēgī exāctum

exigere išvaryti išvyti emō ēmī ēmptum eme-re pirkti

genus eris n giminė pader-mė r šis

interrogō 1 klausti

Lacedaemoniī ōrum m lakedaimoniẽčiai spartiẽčiai

Lacōnica ae f Lakogravenija

liber librī m knyga

Macedonia ae f Makedograve-

nija

-ne ar pareō uī ndash ēre paklusti

Phillippus ī m Pilỹpas probus a um doras respondeō spondī spōn-sum spondēre atsakyti salvus a um sveikas sī jei jeigu

servus ī m vergas

40

XXXIX Schola ūndēquadrāgēsima Rapīna Sabīnārum

Iam Rōmulus et Remus Rōmam condiderant sed Rōmae parvus numerus fēminārum erant

Itaque Rōmānī lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt Cum lēgāti dīxērunt bdquoFēminās nōn habēmus

Date nōbīs in mātrimōnium fīliās vestrās Sī fīliās vestrās dederitis vōbīs grātiās agēmusldquo ndash

Sabīnī respondērunt bdquoNostrās fīliās nōn vōbīs ēducāverāmusldquo Tum Rōmānī dolō Sabīnās

accēpērunt Itaque iterum lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt et ad lūdōs pūblicōs Rōmam Sabīnōs

ūnā cum mātrōnīs fīliābusque invītāvērunt bdquoCum Rōmam vēneritis lūdōs pūblicōs spec-

tābitisldquo Cum Sabīnī ūnā cum mātrōnīs fīliābusque Rōmam vēnērunt Rōmānī fīliās Sabī-

nōrum raptāvērunt Rapīna Sabīnārum fuit causa bellī Diū Sabīnī cum Rōmānīs pugnā-

verant cum fīliae Sabīnōrum inter Rōmānōs et Sabīnōs sē coniēcērunt et ōrāvērunt bdquoIn nōs

vertite īrās nōs causa bellī sumus Sī vōs propinquī nostrī vīceritis nōs viduae vīvēmus sī

autem Rōmānī vīcerint nōs orbae erimus Cum igitur nōs necāveritis bellum fīniētisldquo

Verba Sabīnārum Rōmānōs Sabīnōsque movērunt Itaque bellum fīnīvērunt Rōmānī

Sabīnōs in oppidum suum recēpērunt et Sabīnī cum Rōmānīs sē coniūnxērunt (EL)

Komentaras Sab nai (lo Sabīnī) ndash itatildelikų gentis gyvenusi Latildecijuje (lo Latium) ir

Ugravembrijoje (lo Umbria) Įkūrus Rogravemą dalis sab nų susijungė su rom nais o kiti gyvenę

kalnuosegrave jiems priešinosi III amžiuje prieš Kristų rom nai nukariavo visagraves sab nų žemegraves ir

sab nams suteikė Rogravemos pilietybę T tas L vijus (lo Titus Livius) rom nų istograverikas aprašė

rom nų ir sab nų konfl ktą dėl moterų Po šio konfl kto abiejų genčių valstybės susijungė ir

sab nų karalius T tas Tatildecijus (lo Titus Tatius) valdė drauge su Rogravemulu vedusiu sab nę

Hers liją (lo Hersilia) Mokslininkai spėja kad sab nai Rogravemoje yra gyvenę Kvirinatildelio

(Quirīnālis collis) Viminatildelio (Vīminālis collis) ir Eskv lijų (Esquilīae) kalvosegrave

Vocābula

accipiō cēpī ceptum ci-pere priimti gauti autem tačiau

bellum ī n karas

causa ae f priežastis

collis is m kalva coniiciō iēcī iēctum iicere įmesti pulti sē con-

iicere mestis condō condidī condi-tum condere įkurti

coniungō iūnxī iūnc-tum iungere sujungti sē coniungere susijungti cum kai kol dīcō 3 sakyti dō dedī datum dare duoti

dolus ī m klasta

diū ilgai ēducō 1 auklėti šviesti eō iī ītum īre eiti faciō fēcī factum facere

daryti

fēmina ae f mόteris

fīlia ae f duktė iam jau invītō 3 kviesti

īra ae f pyktis itaque taigi todėl tad iterum antrąsyk

lēgātus ī m pasiuntinys

lūdus ī m žaidimas pl žai-dynės

mātrimōnium ī n santuo-ka in mātrimōnium dare vesti

mātrōna ae f matronagrave kil-minga mόteris

mittō 3 siųsti moveō 2 judinti paveikti necō 1 žudyti

oppidum ī n miestas

orba ae f našlaitė propinquus a um artimas

pl propinquī artimieji

pūblicus a um viešas pugnō 1 kovoti kautis ōrō 1 kalbėti melsti prašyti

rapīna ae f pagrobimas raptō 1 pagrobti recipiō cēpī ceptum cipere paimti atga atsiimti respondeō 2 atsakyti spectō 1 stebėti sī jei jeigu tum tada

ubi kai kur

teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti ūnā kartu drauge išvien veniō 4 atvykti vertō vertī versum ver-

tere versti čia atsukti

vidua ae f našlė vincō vīcī vīctum vin-cere nugalėti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

41

XL Schola quadrāgēsima

Initium bellī Gallicī

Helvētiī fīnēs suōs quī angustī sunt relinquere et per prōvinciam nostram iter facere cōnstituunt Explōrātōrēs cōnsilium hostium Caesarī nūntiant Caesar magnīs itineribus ab urbe in Galliam ulteriōrem contendit et incrēdibilī celeritāte ad Genavam pervenit Helvētiī lēgatōs ad eum mittunt nōbilēs cīvēs quī eius voluntātem petunt sed Caesar id nōn concēdit et eā legiōne quam sēcum habet mīlitibusque fortibus quī ex prōvinciā conveniunt ā lacū Lemannō quī in flūmen Rhodanum īnfluit ad montem Iūram quī fīnēs Sēquanōrum ab Helvētiīs dīvidit mūrum in altitūdinem pedum sēdecim fossamque perdūcit eōque modō Helvētiōs itinere prohibet (Buchner)

Sententiae Virtūs Rōmāna constat ex hīs virtūtibus disciplīna pietās fidēs gravitās

paupertās cōnstantia Nōn nōbīs sōlum nātī sumus (Cicero) Nōn fōrmōsus erat sed erat

fācundus Ulixēs (Ovidius)

Komentaras Gatildejus Jugravelijus Cegravezaris (lo Caesar) aprašo Gatildelijos užkariavimą savo bdquoGatildelų karo užrašuoseldquo (lo Commentāriī dē bellō Gallicō) Karas prasideda nuo susidūrimo su gatildelų tauta helvegravetais (lo Helvētiī) gyvenusiais teritograverijoje kur yra dab Šveicatilderija Helvegravetai norėjo palikti savo žemegraves ir persikelti į vatildekarus prie Okeatildeno (lo Ōceacuteanus dab Atlaacutento vandenyacutenas) ą

Vocābula

altitūdō inis f aukštis

angustus a um siauras

bellum ī n karas

celeritās ātis f greitumas concēdō cessī cessum cēdere trauktis užleisti

cōnstantia ae f pastovu-mas patvarumas išfvermė

cōnstituō stituī stitu-tum stituere nuspręsti nustatyti

contendō tendī tentum tendere įtempti stengtis skubėti siekti

conveniō 4 sueiti susirinkti

disciplīna ae f drausmė

dīvidō dīvīdī dīvīsum dīvidere dalyti skaldyti

explōrātor ōris f žvalgas faciō 3 daryti iter facere keliauti

fācundus a um iškalbin-gas kalbus šnekus

fidēs eī f tikėjimas ištiki-mybė

fīnis is m galas baigmė

riba pl sienos šalis kraštas

flūmen inis n upė

fōrmōsus a um gražus

dailus

fortis e narsus stiprus

fossa ae f griovys

Gallicus a um galų gališ-kas

Genava ae f Genavagrave dab Ženevagrave

gravitās ātis f sunkumas rimtumas orumas būdo tvirtumas

Helvētiī ōrum m helvegravetai

hostis is m priešas svetim-šalis

incrēdibilis e neįtikimas īnfluō flūxī flūxum fluere įtekėti

initium ī n pradžia

iter itineris n kelias

Iūra ae m J ra kalnai

lacus ūs m ežeras

legiō ōnis f legiogravenas

Lemannus ī m (ežeras) Le-matildeno (dab Ženegravevos) ežeras

mīles itis m karys kareivis mittō 3 siųsti

modus ī m būdas

mōns montis m kalnas kalnynas kalnai

mūrus ī m siena

nātus a um gimęs

nōbilis e kilmingas kilnus nūntiō 1 pranešti

paupertās ātis f neturtas perdūcō 3 išvesti nuvesti

pēs pedis m koja pėda petō īvī ītum ere ieškoti siekti prašyti vykti

pietās ātis f pamaldumas pagarba

prohibeō hibuī hibitum hibēre neleisti uždrausti

prōvincia ae f provincija -que ir

relinquō 3 palikti

Rhodanus ī f Rodatildenas dab Ronagrave

sēdecim šešiolika

Sēquanī ōrum m sekvatildenai sōlum tikti tik

Ulixēs is m Odis jas ulterior ulterius esantis anoj pusėj tolimesnis

urbs is f miestas perveniō 4 atvykti

virtūs ūtis f vyriškumas narsumas dorybė

voluntās ātis f valia noras sutikimas

42

Page 15: HORTUS LATINUS PARS TERTIA - lm€¦ · IV. Schola quārta. Sententiae. Prōnōmina - įvardžiai Prōnōmina dēmōnstrātīva – parodomieji įvardžiai hic, haec, hoc šitas,

14

XIII Schola tertia decima

Ultima hōra Caesaris

Senātōrēs Rōmānī bdquoCaesar cūius magnam potentiam timēmus rēgnum capere vultldquo bdquoTarquinius rēx ultimus nōn fuit nam Caesar rēx novus esse cupitldquo bdquoQuod sī prohibēre volumus Caesarem necāre debēmusldquo Senātōrēs postquam in cūriam convēnērunt Caesarem exspectāvērunt Quī cūriam petere dubitāvit quod Calpurnia uxor eum verbīs vehementibus monuit bdquoEā nocte somnium mē terruit tē mortuum vīdī Manē hīc Caesar quia salūtī tuae timeōldquo Paulo post Brutus senātor ad Caesarem vēnit et eum rogāvit bdquoUbi es Caesar Cūr in cūriam nōn venīs Senātōrēs tē exspectantldquo Quamquam Calpurnia marītum tenēre studuit is dēnique cum Brutō cūriam petīvit Quam dum Caesar intrat senātōrēs surrēxērunt eumque salūtāvērunt Ūnus ē senātōribus hellip

Komentaras Cegravezaris buvo nužudytas 44 metų kovo 15 dieną (prieš Kristų)

1 Atsakykite į klausimus

1 Quid dīxit senātōrēs Rōmānī dē Caesare 2 Quid ēgērunt senātōrēs in cūria 3 Cūr Caesar cūriam petere dubitāvit 4 Quid Caesarī dīxit Calpurnia uxor 5 Quī senātor ad Caesarem vēnit 6 Quid dīxit Brutus 7 Quid post verba Brutī facit Caesar

Sententiae Et tū Brute Tū quōque fīlī mī Tas pat graikiškai Καὶ σὺ τέκνον

Vocābula

Brutus ī m Brugravetas Cegravezario giminaitis ir žudikas

Calpurnia ae f Kalpugravernija capiō cēpī captum ca-pere imti conveniō vēnī ventum venīre sueiti susirinkti cupiō cupīvī cupītum

cupere geisti trokšti cūr kodėl

cūria ae f kugraverija debeō debuī debitum debēre turėti privalėti dēnique pagaliau dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dubitō āvī ātum āre abe-joti

dum tuo tarpu kai exspectō āvī ātum āre laukti

faciō fēcī factum facere daryti

fuī žr sum hīc čia

hōra ae f valandagrave intrō āvī ātum āre įeiti įžengti

maneō mansī mansum manēre pasilikti

marītus ī m sutuoktinis vyras

medium ī n vidurys mittō mīsī missum mit-

tere siųsti čia kišti

moneō monuī monitum monēre priminti atkreipti dėmesį įkalbinėti

mortuus a um miręs

nox noctis f naktis novus a um naujas paulo post netrukus petō petīvī petītum petere ieškoti siekti vykti

potentia ae f galybė postquam po to kai prohibeō hibuī hibitum prohibēre sulaikyti trukdy-ti drausti quam po to kai quamquam nors kad ir

quod nes

rēgnum ī n karaliaus val-džia karalystė

rogō āvī ātum āre klausti

salūs ūtis f sveikata gerovė

salūtō āvī ātum āre svei-kinti

senātor ōris m senatildetorius

somnium ī n sapnas surgō surrēxī surrēc-tum surgere keltis studeō studuīndash studēre stengtis

sum fuī ndash esse būti teneō tenuī tentum te-

nēre laikyti turėti terreō terruī territum terrēre gąsdinti timeō timuī ndash timēre bijoti būgštauti

ubi kur ultimus a um tolimiau-sias paskutinis

ūnus a um vienas

uxor ōris f žmonagrave vehemēns entis smarkus karštas griežtas

veniō vēnī ventum ve-nīre atvykti ateiti

verbum ī n žodis videō vīdī vīsum vidēre matyti

15

XIV Schola quārta decima Veiksmažodžių pagrindinių formų sąvadas

I amō āvī ātum āre mylėti tokios pat pagrindinės formos arō 1 arti cantō 1 dainuoti clamō 1 šaukti creō 1 sukurti exspectō 1 laukti dubitō 1 abejoti intrō 1 įeiti įžengti mostrō 1 rodyti putō 1 manyti salūto 1 sveikinti ir kitų dō dedī datum dare duoti stō stetī statum stare stovėti

III legō lēgī lectum legere rinkti skaityti scrībō scrīpsī scrīptum scrībere rašyti carpō carpsī carptum carpere skinti dīcō dīxī dictum dīcere sakyti dīligō lēxī lēctum ligere labai vertinti scrībo scrīpsī scrīptum scrībere rašyti trahō traxī trāctum trahere traukti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

mittō mīsī missum mittere siųsti incolograve incoluī incultum incolere gyventi

pōnō posuī positum pōnere dėti

cupiō cupīvī cupītum cupere trokšti petō petīvī petītum petere siekti quaerō quaesīvī quaesītum quaerere ieškoti

agō ēgī āctum agere varyti veikti capiō cēpī captum capere imti faciō fēcī factum facere daryti crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti currō cucurrī cursum currere bėgti surgō surrēxī surrectum surgere keltis

II maneō mansī mansum manēre pasi-likti

respondeō spondī sponsum spondēre atsakyti

debeō debuī debitum debēre turėti privalėti

doceō docuī doctum docēre mokyti habeo habuī hibitum habēre turėti prohibeō prohibuī prohibitum prohi-bēre sulaikyti trukdyti drausti moneō monuī monitum monēre pri-minti atkreipti dėmesį įkalbinėti

taceō tacuī tacitum tacēre tylėti terreō terruī territum terrēre gąsdinti teneō tenuī tentum tenēre laikyti pateō patuī ndash patēre tęstis studeō studuī ndash studēre stengtis timeō timuī ndash timēre bijoti būgštauti rideō rīsī rīsum ridēre juoktis sedeō sēdī sessum sedēre sėdėti videō vīdī vīsum vidēre matyti

IV audiō audīvī audītum audīre klausyti

fīniō fīnīvī fīnītum fīnīre baigti pūniō pūnīvī pūnītum pūnīre baigti scīō scīvī scītum scīre baigti veniō vēnī ventum venīre atvykti ateiti conveniō vēnī ventum venīre sueiti

Sententiae Nōn quam diū sed quam bene vīxeris refert (Seneca) Peccāvī Haec scrīpsī

nōn ōtiī abundantia sed amōris ergā tē (Cicero) Mīlitāvī nōn sine gloriā (Horātius) Post

fēstum vēnistī Quaerit aquās in aquīs et pōma fugācia captat Tantalus hōc illī garrula

lingua dedit (Ovidius)

Vocābula

abundantia ae f patvini-mas gausa perteklius

amor ōris m meilė bene gerai captō āvī ātum āre gau-dyti griebti čiupti

diū ilgai dō dedī datum dāre duoti

ergā su acc prie

fēstum ī n šventė iškilmės

fugāx ācis bėgantis garullus a um plepus šnekus

gloria ae f garbė šlovė hic haec hoc šitas šis

ille illa illiud anas (arti jo)

lingua ae f kalba liežuvis mīlitō āvī ātum āre būti kareiviu tarnauti kariuome-nėje kovoti

ōtium ī n poilsis laisvalai-kis

peccō āvī ātum āre nusi-dėti

pōmum ī n medžio vaisius quaerō quaesīvī quaesī-

tum quaerere ieškoti

quam kaip referō retulī relātum

referre nunešti atgal atsi-minti

sed bet scrībō scrīpsī scrīptum scrībere rašyti

sine su abl be

Tantalus ī m Tantatildelas

veniō vēnī ventum ve-nīre atvykti ateiti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

16

XV Schola quīnta decima Rēx Tarquinius et librī mulieris

Nocte ad Tarquinium Superbum mulier vēnit eīque novem librōs ostendit Tarquinius bdquoQuis es mulier Quid cupis Tē numquam vīdīldquo Mulier autem rēgī dīxit bdquoVidē librōs quōs mēcum portō Verba quae in iīs librīs legis ōrācula deōrum sunt Librōs vēndere volōldquo Ubi Tarquinius pretium rogāvit mulier magnam cōpiam pecūniae postulāvit Tarquinius autem pecūniam dare noluit bdquoPretium quod postulās ingēns est Num mē rīdere vīsldquo Statim mulier trēs librōs cēpit eōsque in ignem mīsit Tum rēgī dīxit bdquoEōs trēs librōs restituēre nōn possum sed nunc tibi sex librōs vēndōldquo Quod mulier prō sex librīs idem ingēns pretium postulāvit rēx eam rīsit bdquoNum fūr es mulier Sōlum sex librī restant tamen idem pretium postulās Quod ego crīmen vocōldquo Sed mulier nōn dubitāvit iterum trēs librōs in ignem mittere Tum dīxit bdquoNunc trēs librī restant Tibi licet eōs emere sed idem pretium postulōldquo Tarquinius diū dē verbīs mulieris cōgitāvit dēnique dīxit bdquoFīdūcia tua mihi placet mulier Vēnde mihi eōs librōs Pecūniam quam cupis dōldquo Mulier rēgī librōs praebuit tum eī grātiās ēgit et discessit

Komentaras Tarkv nijus įsigijo tik tris knygagraves nes ne iš karto suvokė jų vertę Moteriškės atnešusios tas knygas daugiau niekas nematė Spėjama kad ji buvusi gra kų pratildenašė Sib lė turėjusi oratildekulą grὸtoje netoli Kugravemų (vard Kugravemos lo Cūmae gr Κύμη Kampatildenija) Pagal pratildenašės vardą trys knygos buvo vadinamos Sib lės knygomis Rom nai jas saugojo šventykloje kad sunkmečiu galėtų josegrave rasti patarimų

Sententiae Gaudium in litterīs est Id est (i e) Grātiās agō

Vocābula

capiō cēpī captum ca-pere imti

cōpia ae f išteklius atsarga gausybė

cōgitō āvī ātum āre mąstyti

crīmen inis n nusikaltimas cupiō cupīvī cupitum

cupere geisti trokšti dēnique pagaliau discedō cessī cessum cedere išeiti pasišalinti diū ilgai dō dedī datum dare duoti

dubitō āvī ātum āre abe-joti

dum tuo tarpu kai emō ēmī ēmptum eme-re pirkti

fīdūcia ae f pasitikėjimas

fūr is m f vagis vagilė

ignis is m ugnis

ingēns entis didžiulis mil-žiniškas

iterum vėl antrą sykį legō lēgī lēctum legere rinkti skaityti

licet licuit ndash licēre leista mittō mīsī missum mit-

tere siųsti čia įmesti

mulier eris f moteris

nolō noluī ndash nolle neno-rėti

novem devyni

nox noctis f naktis num nejaugi negi nunc dabar nunquam niekada

ōrāculum ī n orakulas iš-tarmė

ostendō tendī tentum tendere ištiesti atkišti rodyti

pecūnia ae f turtas pinigai placet placuī placitum placēre patikti portō āvī ātum āre neš-ti gabenti possum potuī ndash posse galėti

postulō āvī ātum āre reikalauti

praebeō praebuī praebi-tum praebēre (pa)duoti

pretium ī n vertė kaina

quam po to kai restituō stituī stitūtum stituere vėl statyti grąžinti restō restitī restāre pasi-likti išlikti

rēx rēgis m karalius rīdeō rīsī rīsum rīdēre juoktis rogō āvī ātum āre klausti scrībō scrīpsī scrīptum

scrībere rašyti sex šeši sōlum tik statim tučtuojau bematant sum fuī ndash esse būti superbus a um išdidus

trēs tria trys tum tada ubi kur kai vēndō vēndidī vēndi-tum vēndere parduoti videō vīdī vīsum vidēre matyti

volō voluī ndash velle norėti

verbum ī n žodis vocō āvī ātum āre šaukti kviesti vadinti

17

XVI Schola sexta decima Veiksmažodis sum fuī ndash esse būti

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

es-se bdquobūtildquo 1 2 3

s-u-m esu es

es-t

s-u-mus esame

es-tis s-u-nt

er-a-m buvau

er-ā-s er-a-t

er-ā-mus buvome

er-ā-tis er-a-nt

er-o būsiu

er-i-s er-i-t

er- -mus būsime

er- -tis er-u-nt

Imperātīvus

es būk

es-te būkite

Sententiae Digitus Deī est hīc (Vulgāta) Ego sum pānis vītae (Vulgāta) Ego sum pāstor

bonus Bonus pāstor animam suam dat prō ovibus suīs (Vulgāta) Sed vōs nōn crēditis quia

nōn estis ex ovibus meīs (Vulgāta) Ego sum lūx mundī (Vulgāta) Vōs estis lūx mundī

(Vulgāta) Mea doctrīna nōn est mea sed eius quī mīsit mē (Vulgāta) Lucerna corporis tuī

est oculus tuus (Vulgāta) Quam angusta porta et arcta via est quae dūcit ad vītam et paucī

sunt quī inveniunt eum (Vulgāta) Quī ex Deō est verba Deī audit Proptereā vōs nōn

audītis quia ex Deō nōn estis (Vulgāta) Nōn est discipulus super magistrum nec servus

super dominum suum (Vulgāta) Ego et Pater ūnum sumus (Vulgāta) Ego sum vītis vēra

et Pater meus agricola est (Vulgāta) Hī sunt extrā prōvinciam trāns Rhodanum prīmī

(Caesar) Dīcit eī Iēsus Ego sum via et vēritās et vīta nēmō venit ad Patrem nisi per mē

(Vulgāta) Dīcit illīs Iēsus Vōs autem quem mē esse dīcitis Respondēns Simon Petrus dīxit

Tū es Christus fīlius Deī vīvī (Vulgāta) Ubi enim sunt duo vel trēs congregātī in nōmine

meō ibi sum in mediō eōrum (Vulgāta) Nōn sum quālis eram (Horātius)

1 Išverskite Vulgatildetos (Jon I 1ndash5) ištrauką

1 In prīncipiō erat verbum et verbum erat apud Deum et Deus erat verbum

2 Hoc erat in prīncipiō apud Deum 3 Omnia per ipsum facta sunt et sine ipsō factum est

nihil quod factum est 4 In ipso vīta erat et vīta erat lūx hominum 5 Et lūx in tenebrīs

lūcet et tenebrae eam nōn comprehendērunt

Vocābula

agricola ae m žemdirbys angustus a um siauras

anima ae f dvelkimas vė-jas kvėpavimas siela

ar(c)tus a m ankštas siauras

argūmentum ī n argu-mentas įrodymas

cōgitō āvī ātum āre mąstyti galvoti

comprehendō prehendī prehēnsum prehendere sugriebti suimti sučiupti

congregō āvī ātum āre surinkti suburti

corpus oris n kūnas

digitus ī m pirštas

doctrīna ae f mokymas mokslas

dominus ī m viešpats ponas dūcō dūxī ductum dū-

cere vesti faciō fēcī factum facere daryti

hīc čia inveniō vēnī ventum venīre užeiti rasti lūceō lūxī lūcere šviesti spindėti

lucerna ae f žiburys žibin-tas

lūx lūcis f šviesa

mundus ī m pasaulis

mittō mīsī missum mit-

tere siųsti čia kišti

nēmō inis m f niekas (kal-

bant apie žmogų)

nihil n niekas nisi jei ne oculus ī akis

omnis e visas omnia

ovis is f avis

pānis is m duona

pāstor ōris m piemuo paucus a um negausus ma-

žas paucī nedaugelis keletas

porta ae f vartai durys

prō su abl dėl už vietoj proptereā dėl to

prīncipium ī n pradžia quālis e koks quia kadangi nes

respondeō spondī spon-sum spondēre atsakyti

servus ī m vergas

sine su abl be

super su acc virš viršuj

tenebrae ārum f tamsa

trāns su acc anagravepus už

vēritās ātis f tiesa vērus a um tikras

vīta ae f gyvenimas

vītis is f vynšakė vynmedis

18

XVII Schola septima decima

eō iī itum īre eiti

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

ī-re bdquoeitildquo 1 2 3

e-ō einu ī-s

ī-t

ī-mus einame

ī-tis e-u-nt

ī-ba-m ėjau

ī-bā-s ī-ba-t

ī-bā-mus ėjome

ī-bā-tis ī-ba-nt

ī-b-ō eisiu

ī-b-i-s ī-b-i-t

ī-b-i-mus eisime

ī-b-i-tis ī-b-u-nt

Imperātīvus

ī eik

ī-te eikite

Dominus et servus iter faciunt

Dominus Rūfus servō Syrō dīcit bdquoCrās Rōmam ībimus Parā ad itineremldquo Māne dominus

et servus Rōmam iter faciunt Paulō post Rūfī raeda ante ūnam magnam villam est Syrus

laetus est nam hodiē in villā nōn labōrat sed Rōmam īt Diū Rūfus et Syrus per multa

Campāniae oppida eunt Extrā mūrōs oppidōrum virī tumulōs magnificōs vident Via Appia

plēna est virōrum raedārumque bdquoQuam pulchrum est Rōmam īreldquo ndash Syrus gaudet Post

Rūfum dominum suum rogat bdquoCūr Rōmam īs domineldquo Rūfus Syrō respondet bdquoRōmam

eō quod ibi varia negōtia mihi suntldquo Syrus dominī dīcit bdquoEgo prīmum Rōmam eōldquo

Dominus respondet bdquoSī mihi vērus ēris iterum ūnā Rōmam ībimusldquo Posteā Syrus in viā

multōs servōs videt aliī equōs agitant aliī magnam frūmentī cōpiam portant Syrus servōs

salūtat bdquoSalvēte amīcī Nōs Rōmam īmus Et vōs quō ītisldquo Servī autem nōn respondent

nam dēfessī sunt (pagal Hartmut Schulz)

Sententiae Sī vir es ī (Ovidius) Ībimus illāc (Ovidius) Flūmina iam lactis iam flūmina

nectaris ībant (Ovidius) Īte missa est Deō grātiās

Vocābula

Appius a um Atildepijaus

Appius ī m Atildepijus centildezo-

rius nutiesęs kelią Via Appia agitō āvī ātum āre varyti alius alia aliud kitas autem tačiau

Campānia ae f Kampatildenija sritis tarp Latildecijaus ir Lukatildeni-jos ausogravenų ir ograveskų kraštas

cōpia ae f gausybė ištek-lius atsarga

crās rytoj dēfessus a um nuvargęs diū ilgai

dominus ī m viešpats šei-mininkas ponas

extrā su acc už anagravepus

flumen inis n upė gaudeō gavīsus sum gau-

dēre džiaugtis (verbum dep)

hodiē šiandien ibi ten illāc anoje pusėje ten

iter itineris n kelias iter

facere keliauti

flūmen inis n upė iterum vėl dar kartą labōrō āvī ātum āre dirbti stengtis kentėti

lac lactis n pienas laetus a um linksmas magnificus a um puikus prašmatnus prabangus

māne rytą

mūrus ī m mūras siena

missa ae f m šios nam nes

nectar aris n gr nektatilderas

negōtium ī n užsiėmimas darbas veikla reikalas

oppidum ī n miestas parō āvī ātum āre ruošti paulō post netrukus plēnus a um pilnas

portō āvī ātum āre nešti gabenti

post vėliau posteā po to paskui vėliau

prīmum pirmąkart pulcher chra chrum gra-žus

quia kadangi nes quō kur

raeda ae f kelt karietagrave ve-žimas keturiais ratais

Rūfus ī m Rugravefas vardas respondeō spondī spon-sum spondēre atsakyti salūtō āvī ātum āre svei-kinti

servus ī m vergas

sī jei

super su acc virš viršuj

Syrus ī m

tumulus ī m kalva kapas ūnā kartu drauge varius a um įvairus vērus a um ištikimas

via ae f kelias gatvė

videō vīdī vīsum vidēre matyti

villa ae f sodyba ūkis dvaras

19

XVIII Schola duodēvīcēsima

edō ēdī ēsum ēsse (edere) valgyti

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

es-se ed-e-re 1 2 3

ēd-ō valgau ēs

ēs-t

ed-i-mus valgome

ēs-tis ed-u-nt

ed-ēba-m valgiau

ed-ēbā-s ed-ēba-t

ed-ēba-mus valgėme

ed-ēba-tis ed-ēba-nt

ed-a-m valgysiu

ed-ē-s ed-e-t

ed-ē-mus valgysime

ed-ē-tis ed-u-nt

Imperātīvus

ēs valgyk

ēs-te valgykite

Cēna Rōmāna Herī pater meus amīcōs suōs ad cēnam vocāvit Nōnā hōrā adveniunt convīvae duo senātōrēs Rōmānī et ipse consul Rōmānus Convīvae dominum patrem meum salūtant Tum in trīclīniō vēnērunt et in lectīs accubuērunt Puerīs tamen in trīclīniō nūllus locus est Sed pater mē aliquid ex poētīs Rōmānīs dēclāmāre vult Quā dē causā in ātriō exspectāvī Imprīmīs pater meus vīnum deīs deābusque dēfūsit Rōmānī ēdēbant ut Horātius scrīpsit bdquoAb ōvō ūsque ad mālaldquo id est imprīmīs ōva post cēnam ndash māla Servī dominō et convīvīs multa fercula inferēbant ut piscēs cāpōnēs lactūcam brassicam pānem etc Ūnus ē servīs mihi fīliō dominī uvās pulchrās dat bdquoĒs puerldquo Edēbam et gaudēbam Posteā pater servō ūnō mē invitāre iussit In trīclīniō patrem et convīvās vīdī Convīvās salūtō prope iānuam stō et patris iussa exspectō Ille inquit bdquoEn dēclāmātor noster Recitā nōbīs aliquid mī Lūcī Magister tuus dīcit tē dēclāmāre posseldquo Carmen Catullī dē passere recitō Ūnus ē convīvīs inquit bdquoBene dēclāmat Cornēlī fīlium tuum poētam in futūrō esse putōldquo

Vocābula

accumbō accubuī accu-bitum accumbere atsigulti

adveniō vēnī ventum venīre atvykti aliquis aliqua aliquid kas nors kažkas kas

ātrium ī n atildetrijus sveta nė autem tačiau

brassica ae f kopūstas

cāpo ōnis m kaplūnas (mė-

sinis gaidys)

carmen inis n giesmė

Catullus ī m Katugravelas poegravetas

causa ae f priežastis

cēna ae f pietūs

cibus ī m maistas

clāmō āvī ātum āre šau-kti

convīva ae m f svečias

consul ulis m konsulas

dēclāmātor ōris m iškal-bos mokytojas kalbėtojas

dēclāmō āvī ātum āre deklamuoti

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dominus ī m viešpats šei- mininkas ponas

en štai šit dēfundo dēfūdī dēfū-sum dēfundere nulieti exspectō āvī ātum āre laukti

ferculum ī n padėklas pa-tiekalas valgis

futūrum ī n ateitis gaudeō gavīsus sum gaudēre džiaugtis

hōra ae f valanda

iānua ae f durys imprīmīs pirmiausia inferrō intulī illātum inferre įnešti atnešti inquit sako tarė invītō āvī ātum āre kviesti

iussum ī n įsakymas

lactūca ae f salota

lectus ī m lova gultai

mālum ī n obuolys nam nes nōnus a um devintas nūllus a um joks nė vienas

ōvum ī n kiaušinis

pānis is m duona

passer eris m žvirblis

piscis is m žuvis

possum potuī ndash posse galėti

posteā po to paskiau

prope su acc arti prie putō avī ātum āre ma-nyti

recitō āvī ātum āre skai-tyti balsugrave (garsiai)

respondeō spondī spōn-sum spondēre atsakyti salūtō āvī ātum āre svei-kinti

scrībō scrīpsī scrīptum scrībere rašyti sed bet

senātor ōris m senatildetorius sī jei stō stetī statum stāre stovėti

trīclīnium ī n valgomasis

ūsque ad iki pat

ūva ae f vynuogė veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

vīnum ī n vynas vocō āvī ātum āre kviesti volō voluī ndash velle norėti

20

XIX Schola ūndēvīcēsima

ferō tulī latum ferre ndash nešti (M ltono tekstegrave ndash iškęsti ištverti)

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

fer-re bdquoneštildquo 1 2 3

fer-ō nešu

fer-s fer-t

fer-i-mus nešame

fer-tis fer-u-nt

fer-ēba-m nešiau

fer-ēbā-s fer-ēba-t

fer-ēbā-mus nešėme

fer-ēbā-tis fer-ēba-nt

fer-a-m būsiu

fer-ē-s fer-e-t

fer-ē-mus būsime

fer-ē-tis fer-e-nt

Imperātīvus

fer nešk

fer-te neškite

Sententiae Ego sum vītis vōs palmitēs quī manet in mē et ego in eō hic

fert frūctum multum quia sine mē nihil potestis facere (Vulgāta) Bene ferre

magnam Disce fortūnam (Horātius) Quī fert malīs auxilium post tempus

dolet (Phaedrus) Quasi mūrēs semper edimus aliēnum cibum (Plautus)

Lūcem in tenebrās ferimus Fert fert fert (Itatildelijos Savogravejos karatildelių dinatildestijos

šūkis)

loz Nota bene Savojagrave ndash istograverinė sritis Prancūz jos ir Itatildelijos pasienyje

1 Išverskite Džograveno M ltono teksto Prō populō Anglicānō dēfēnsiō ištrauką

Pater et rēx dīvertissima sunt Pater nōs genuit at nōn rēx nōs sed nōs rēgem creāvimus Patrem natūra dedit populō rēgem ipse populus dedit sibi nōn ergō propter rēgem populus sed propter populum rēx est ferimus patrem mōrōsum etiam dūrum ferimus et rēgem sed nē patrem quidem ferimus tyrannum

2 Atsakykite į klausimus

1 Quid dīcit auctor dē patre et rēge 2 Quid dedit patrem populō 3 Quem populus sibi dedit 4 Quid dīcit auctor dē patre et rēge mōrōsō et dūrō

Sententia Nōn rēx est lēx sed lēx est rēx

Vocābula

aliēnus a um svetimas Anglicānus a um Aacutenglijos at tačiau betgi

auxilium ī n pagalba para-ma

cibus ī m maistas creō āvī ātum āre rinkti

dēfēnsiō ōnis f gynimas ginamoji kalba apologravegija

discō didicī ndash discere mokytis

dīvertissimus a um skir-tingiausias iš dīvertō dī-vertī dīversum dīvertere pasukti į šalį atsiskirti skirtis

doleō doluī dolitūrus dolēre skaudėti kentėti dō dedī datum dare duo-

ti

dūrus a um kietas šiurk-

štus griežtas

ergō taigi vadinasi etiam taip pat net ir faciō fēcī factum facere daryti

frūctus ūs m (IV) vaisius

fortūna ae f laimė dalia lemtis

gignō genuī genitum

gignere gimdyti

lēx lēgis f įstatymas

lūx lūcis f šviesa malus a um blogas maneō mānsī mansum manēre pa(si)likti išlikti mōrōsus a um užsispyręs įnoringas priekabus

mūs mūris m pelė

natūra ae f gamta nihil niekas

palmes palmitis m atžala (vynmedžio) šakelė

populus ī m tauta žmonės possum potuī ndash posse galėti pajėgti potestis jūs galite

post su acc po vėliau

propter su acc dėl

quasi kaip quia kadangi nes quidem juk būtent nē quidem netgi ne sed bet semper visada

sine su abl be

tempus oris n laikas

tenebrae ārum f tamsa

tyrannus ī m tiratildenas

vītis is f vynšakė vynuo-gienojas vynmedis

21

XX Schola vīcēsima Perfectum

sum fuī ndash esse būti

eō iī (īvī) itum īre eiti

edō ēdī ēsum ēsse (edere) valgyti

ferō tulī latum ferre nešti

fuī fuistī fuit

fuimus fuistis fuērunt

iī (īvī) iistī (īvistī) iit (īvit etc)

iimus iistis iērunt

ēdī ēdistī ēdit

ēdimus ēdistis ēdērunt

tulī tulistī tulit

tulimus tulistis tulērunt

Sententiae Sum quod eris fuī quod es Fuit Īlium (Vergilius) Nōs quōque quae ferimus

tulimus patientior ante Et mala sunt longō multiplicāta diē (Ovidius) Vērē languorēs

nostrōs ipse tulit et dolorēs nostrōs ipse portāvit (Vulgāta) Tulērunt Dominum meum et

nesciō ubi posuērunt eum sī tū sustulistī eum dīcitō mihi (Respōnsōrium) In domum

Dominī ībimus (Vulgāta) Domine ad quem ībimus (Vulgāta) Ipse enim Pater amat vōs

quia mē amāstis et crēdidistis quia ego ā Deō exīvī Exīvī ā patre et vēnī in mundum

iterum relinquō mundum et vādō ad Patrem (Vulgāta) Crēdō Quī ēdistis multō fēcistis

sapientius Quī nōn ēdistis saturī fīte [imper pl] fābulīs (Plautus)

Tarptautiniai žodžiai agituacuteoti ndash veikti skleisti pol tines ir visuomeninegraves id jas

argumentildetas ndash įrodomąją tegravezę (teiginį) pagrindžiantis teiginys crēdō bdquotikiuldquo ndash tikėjimo

tiesų išdėstymas žmogaus pažiūrų visumagrave deklamuacuteoti ndash raacuteiškiai meniškai sakyti atmin-

tina kokį nors kūrinį fortūnagrave ndash sėkmė likimas laimingas atildetvejis kregraveditas ndash prekių ar

pinigų skolinimas už palūkanas pasitikėjimo patildegrindu multiplikatildecija ndash dokumentildetų

piešinių brėžinių tegraveksto daacuteuginimas natūragrave ndash gamta žmogaus prigimt s dailėjegrave tikrovės

daiktai pagal kuriuos da lininkas piešia pacientildetas ndash gydytojo gydomas ligonis portatildelas ndash

puošnus įėjimas į pastatą internegravetinė sveta nė teikianti tam tikrą informatildeciją

responsograverijus ndash bažnytinio giedojimo būdas sol stas (kunigas) ir chograveras gieda pakaitom s

bažnytinės mugravezikos žaacutenras te pas ndash vyksmo greitis spartagrave tiratildenas ndash valdovas smurtugrave

užgrobęs valdžią vilagrave ndash ištaigus užmiesčio namas gyvenamasis namas vasarnamis

Vocābula

amō āvī ātum āre mylėti

ante su acc prieš crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti manyti

diēs eī m (V) diena diē abl sg dīcō dīxī dictum dīcere sakyti dīcitō imper fut act 2 sg

dolor ōris m skausmas sielvartas

domus ūs f (IV) namas enim mat juk nes exeō exīvī exītum exīre išeiti išvykti

fābula ae f pasakojimas pasaka pasakėčia dratildemos kūrinys pjegravesė

fiō factus sum fierī dary-

tis tapti fīte tapkite

Īlium ī n Iliogravenas = Trojagrave iterum vėl antrąkart iš naujo

labōrō āvī ātum āre dirbti stengtis kentėti

languor ōris m nusilpimas nuovargis silpnumas

malum ī n blogis blogybė multiplicō āvī ātum āre dauginti didinti gausinti

multō daug multō sa-pientius išmintingiau

mundus ī m pasaulis nesciō scīvī scītum scīre nežinoti

patiēns entis kantrus iš-tvermingas patientior iš-tvermingesnis (aukštesnysis l)

ponō posuī positum po-nere dėti quia kadangi nes quōque taip pat ir relinquō relīquī relic-tum relinquere palikti

respōnsōrium ī n respon-sograverijus

sapientius protingiau satur a um sotus sī jei sufferō sustulī ndash suffer-

re laikyti apačiojegrave čia paimti

ubi kur vādō vādere eiti žengti veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti vērē tikrai teisingai iš ti-krųjų

22

XXI Schola vīcēsima prīma

Trečiosios linksniuotės priebalsinio tipo kamienai ir priesagos

Masculīnum -ō -or -os -er -ex -es

nom sg gen sg pavyzdžiai

-or

-ōs

-er

-ex

-es

-in-is

-ōr-is

-ōr-is

-er-is

-ic-is

-ig-is

-g-is

-it-is

-et-is

-d-is

hōmō homin-is žmogus

leō leōn-is liūtas

victor victōr-is nugalėtojas

flōs flōr-is gėlė žiedas

agger agger-is pyacutelimas sankasa

vertex vertic-is verpẽtas viršugalvis

rēmex rēmig-is irklas

rēx rēg-is karalius

mīles mīlit-is karys kareivis

paries pariet-is siena

pēs ped-is koja

Fēminīnum -tās -(t)us -aus -dō -gō -iō

nom sg gen sg pavyzdžiai

-tās

-(t)ūs

-aus

-dō

-gō

-iō

-tāt-is

-tūt-is

-ūt-is

-ūd-is

-aud-is

-din-is

-gin-is

-iōn-is

sānitās sānitāt-is (kūno) sveikata

virtūs virtūt-is vyriškumas dorybė

salūs salūt-is (kūno ir sielos) sveikata gerovė

palūs palūd-is pelkė

laus laud-is pagyrimas garbė

magnitūdō magnitūdin-is didumas

orīgō orīgin-is kilmė

lēctiō lēctiōn-is skaitymas paskaita

Neutrum -men -ur -us -ma

nom sg gen sg pavyzdžiai

-men

-ur

-us

-ma

-min-is

-ur-is

-or-is

-or-is

-er-is

-mat-is

nōmen nōmin-is vardas

fulgur fulgur-is žaibas

ebor ebor-is dramblio kaulas

tempus tempor-is laikas

opus oper-is kūrinys

poēma poēmat-is poemagrave

Kiti atvejai dux duc-is m vadas lēx lēg-is f įstatymas consul consul-is m kogravensulas

ōrātor ōrātōr-is m oratildetorius flūmen flūmin-is n upė mōs mōr-is m paprotys

įprotis būdas genus gener-is n giminė r šis pulvis pulver-is m dulkės milteliai lac

lact-is n pienas

23

XXII Schola vīcēsima secunda

Sententiae Mundus ūniversus exercet histriōnem (Petrōnius) Astra regunt hominēs sed

regit astra Deus Atria rēgum hominibus plēna sunt amīcīs vacua (Seneca) Prō rēge lēge

grege Nūlla potentia supra lēgēs esse debet (Cicero) Mōs prō lēge Mōrēs multōrum videt

(Horātius) [apie Odis ją] Mōribus antīquīs stat Rōma Aut Caesar aut nūllus Stat magnī

nōminis umbra (Lūcānus) Furor arma ministrat (Vergilius) Superbī hominēs in convīvīs

stultī sunt Societātis vinculum est ratiō et ōrātiō (Cicero) Habet suum venēnum blanda

ōrātio (Pūblilius) Nōsce tempus Prō salūte animae Virtūs hominem iungit Deō (Cicero)

Virtūs nōn advenit ā natūrā neque ā doctrīnā sed ā nūmine dīvīnō (Seneca) Prīma virtūs

est vitiō carēre (Quīntilliānus) Pietās fundāmentum est omnium virtūtum (Cicero) Disce

puer virtūtem ex mē vērumque labōrem Fortūnam ex aliīs (Vergilius) Quae regiō in

terrīs nostrī nōn plēna labōris (Vergilius) Multōrum annōrum opus

loz Nota bene Lukatildenas (lo Lūcānus) ndash poegravetas egravepikas (39ndash65

metais) poegravemos bdquoFarsatildelijaldquo autorius Maacuterkas Fatildebijus Kvintiliatildenas (lo Quīntilliānus) ndash

žymus I amžiaus rom oratildetorius veikalo bdquoOratoriaus ugdymasldquo autorius

Vocābula

adveniō vēnī ventum venīre atvykti

alius alia aliud kitas

anima ae f s ela

annus ī m metai

arma ōrum n gintildeklai

astrum ī n gr žvaigždė

atrium ī n atildetrijus sveta nė aut arba

blandus a um meilikau-jantis lipšnus meilus mielas

careō caruī ndash carēre su

abl stokoti neturėti

convīva ae m f svečias viešnia

debeō debuī debitum debēre privalėti būti sko-lingam

discō didicī ndash discere mokytis

dīvīnus a um dieviškas dievo dievų

doctrīna ae f mokymas mokslas išsilavinimas

exerceō excercuī exerci-tum exercēre judinti vei-kti lavinti exercere his-triōnem vaidinti

fundāmentum ī n pamatas

fortūna ae f laimė dalia lemtis furor ōris m šėlas siutas

grex gregis m banda ka -menė būrys habeō habuī habitum

habēre turėti

histriō ōnis m atildektorius ar-t stas vaidintojas

ibi ten iungō iūnxī iūnctum iungere uždėti jungą (su)-jungti (su)sieti

labor ōris m darbas vargas

lēx lēgis f įstatymas magnus a um didelis ministrō āvī ātum āre (pa)tarnauti duoti teikti

mōs mōris m paprotys įprotis būdas

multus a um daug dau-gelis

mundus ī m pasaulis neque ir ne nei

nōmen inis n vardas nūllus a um joks nė vie-nas

nūmen inis n pritarimo

ženklas sutikimas valia čia dievų valia dievybė

omnis e visas kiekvienas

opus eris n kūrinys

ōrātiō ōnis f kalba

pietās ātis f pamaldumas pagarba

plēnus a um pilnas

potentia ae f galia galybė

quasi lyg tarytum regō rēxī rēctum regere kreipti tvarkyti valdyti

ratiō ōnis f apyskaita svar-stymas protas

salūs ūtis f sveikata gerovė sī jei

societās ātis f bendrumas sąjunga bendrija draugija

stō steti statum stāre stovėti

stultus a um kvailas superbus a um išdidus

suprā su acc vietai ant virš

aukščiau laikui prieš anks-čiau

tempus oris n laikas

umbra ae f šešėlis ūniversus a um visas vacuus a um tuščias

venēnum ī n nuodai kerai burtai

vērus a um tikras videō vīdī vīsum vidēre matyti

vinculum ī n raištis ryšys

virtūs ūtis f vyriškumas dorybė

vitium ī n yacuteda trūkumas

24

XXIII Schola vīcēsima tertia

Hominēs et nōmina

Quīntus est frāter Mārcī Iūlia soror eius est Mārcus et Quīntus frātrēs Iūliae sunt Mārcī

pater et māter frāter et soror sunt Nōmen patris est Iūlius mātris Aemilia Quīntus est nōmen frātris Iūlia sorōris

Mārcō ūna soror est Iūliae duo frātrēs sunt Nōmina frātrum sunt Mārcus et Quīntus Patrī et mātrī ūna fīlia et duo fīliī sunt Mātrī Aemilia nōmen est Quod nōmen est patrī Eī nōmen est Lūcius Iūlius Balbus Virō Rōmānō tria nōmina sunt Lūcius est prae-nōmen id est nōmen prīmum Iūlius nōmen vel nōmen gentīlicium Balbus cognōmen est Fīliīs nōmina sunt Mārcus Iūlius Balbus et Quīntus Iūlius Balbus Mārcus et Quīntus praenōmina sunt fīliōrum Alia praenōmina Lātīna sunt Aulus Decimus Gāius Gnaeus Faustus Mānius Numerius Paulus Pūblius Sextus Spurius Tiberius

Titus Mulieribus Rōmānīs plērumque ūnum nōmen gentilicium erat velut Cornēlia Iūlia Lūcia Paula Octāvia Tullia Valeria

Aemiliae etiam ūnum nōmen erat Aemiliae est ūnus frāter cuī Aemilius nōmen est (praenōmen Pūblius cognōmen Paulus) Frāter Aemiliae est avunculus līberōrum Aemilius autem procul ā sorōre suā abest Itaque trīstis est Aemilia quae frātrem suum amat Mārcus et Iūlia mātrem suam trīstem in hortum exīre vident et pātrem interrogant bdquoCūr māter nostra trīstis estldquo Iūlius bdquoMāter vestra trīstis est quod Aemilius procul ab eā abest Aemilius avunculus vester est id est frāter mātris

Sententiae Nōmen est ōmen Benedictus quī venit in nōmine Dominī Nōmina sunt odiōsa (Ovidius)

Vocābula

absum afuī ndash abesse būti ne čia nebūti

alius alia aliud kitas autem tačiau

avunculus ī n avyacutenas mo-tinos brolis dėdė

benedictus a um palai-mintas

duo duae duo du

cognōmen inis n šeimos vardas pavardė

cūr kodėl exeō iī (īvī) ītum īre išeiti

frāter frātris m brolis gentīlicius a um giminės nōmen gentīlicium gimi-nės vardas

hortus ī m sodas daržas interrogō āvī ātum āre klausti

itaque taigi todėl tad

līberī ōrum m vaikai

māter mātris f motina

mulier eris f moacuteteris nam nes odiōsus a um ne(pa)ken-čiamas

ōmen inis n ženklas

pater patris m tėvas plērumque dažniausiai daugiausia

praenōmen inis n asmens vardas

procul toli

soror ōris f sesuo

trēs tria trys ūnus a um vienas trīstis e liūdnas velut kaip veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

Praenōmina Rōmāna

Aemilia ae f Em lija

Aulus ī m Aacuteulas

Cornēlia ae f Kornegravelija

Decimus ī m Dẽcimas

Gāius ī m Gatildejus

Gnaeus ī m Gn jus

Faustus ī m Faacuteustas

Iūlia ae f Jugravelija

Iūlius ī m Jugravelijus

Lūcia ae f Liugravecija

Lūcius ī m Liugravecijus

Mānius ī m Matildenijus

Numerius ī m Numegraverijus

Octāvia ae f Oktatildevija

Paula ae f Paacuteulė

Paulus ī m Paacuteulius

Pūblius ī m Pugraveblijus

Quīntus ī m Kv ntas

Sextus ī m Segravekstas

Spurius ī m Spugraverijus

Tiberius ī m Tibegraverijus

Tullia ae f Tugravelija

Valeria ae f Valegraverija

25

XXIV Schola vīcēsima quārta Verba composita

ab-sum a-fuī ndash ab-esse ad-sum ad-fuī ndash ad-esse dē-sum dē-fuī ndash dē-esse inter-sum inter-fuī ndash inter-esse praes-sum prae-fuī ndash prae-esse prō-sum prō-fuī ndash prōd-esse super-sum super-fuī ndash super-esse pos-sum potuī posse

būti ne čia būti atstu nedalyvauti būti prie pagelbėti trūkti stokoti būti tarpe dalyvauti būti priešakyje vadovauti būti už padėti paremti išlikti būti galingam galėti

Verba composita possum potuī posse

Praesēns indicātīvī āctīvī Praesēns Imperfectum Futūrum I

ab-sum ab-es

ab-est ab-sumus ab-estis ab-sunt

dē-sum dē-es

dē-est dē-sumus dē-estis dē-sunt

prō-sum prōd-es

prōd-est prō-sumus prōd-estis prō-sunt

pos-sum pot-es

pot-est pos-sumus pot-estis pos-sunt

pot-eram pot-erās

pot-erat pot-erāmus pot-erātis pot-erant

pot-erō pot-eris

pot-erit pot-erimus pot-eritis pot-erunt

Ex vītā Plīniī

Surgō ubi volō saepe prīmā lūce Amō sedēre in silentiō et meōs oculōs claudere bdquoQuid

mihi hodiē facere necesse estldquo ndash mēcum cōgitō Tum notārium vocō et iubeō eum

epistolam scrībere Hōrā quārtā et quīntā in peristȳlum prōcedō et aliam epistolam parō

Dum prandium ēdō Post prandium dormiō tum ambulō (herī nōn ambulābam) Mox

ōrātiōnem Graecam et Latīnam legō quod vōcem meam fīrmam facit Posteā in cēnā nostrā

amīcī meī intersunt Ego et uxor mea cum amīcīs paucīs saepe cēnāmus Aliud nōn possum

Numquam mihi amīcī dēerant Dum cēnam ēdimus servus librum bonum nōbīs legit Mihi

placet Aenēidem Vergiliī audīre Ego et multī amīcī meī etiam auctōrēs Latīnās recitāre

possunt Tandem in hortō ambulō cum amīcīs meīs quī sunt praeclārī et ērudītī

Nōn numquam ex hōc ōrdine errō Ante lūcem nōn poteram surgere Sī diū dormīvī equō

īre amō Amīcī quōque ex oppidīs vīcīnīs veniunt Saepe in silvam venārī intrō Etiam

audiō virōs quī in agrīs meīs labōrant

Vocābula

ambulō āvī ātum āre vaikščioti

alius alia aliud kitas

Aenēis idis m Eneidagrave

avunculus ī n avyacutenas dėdė cōgitō āvī ātum āre mą-styti galvoti

diū ilgai dormiō īvī ītum īre mie-goti

dum tada ēdō ēdī ēsum edere valgyti

eō iī ītum īre eiti

errō āvī ātum āre klysti ērudītus a um išsilavinęs fīrmus a um tvirtas stiprus

hortus ī m sodas intrō āvī ātum āre įžengti iubeō iussī iussum iubē-re liepti įsakyti

lūx lūcis f šviesa mox greit tuojau paskui

nam nes necesse est būtina privalu

notārius ī m sekretotilderius numquam niekada

ōrdō inis n eilė tvarka

paucī ōrum m nedaugelis

peristȳlum ī n gr perist lis placeō placuī placitum

placēre patikti įtikti praeclārus a um žinomas

prandium ī n pusryčiai prōcedō cessī cessum cedere išeiti pasirodyti eiti saepe dažnai sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti surgō surrēxī surrēc-tum surgere kilti keltis

tandem pagaliau ubi kai kur

uxor ōris f žmonagrave venor venātus sum ve-

nārī medžioti (verbum dep) vīcīnus a um kaimyninis volō voluī ndash velle norėti

vōx vōcis f balsas

26

XXV Schola vīcēsima quīnta Trečioji linksniuotė Ba sinis tipas

Sg Pl Sg Pl Sg Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl

turris f turris turrī turrim turrī

turrēs turrium turribus turrēs turribus

vīs f

vim vī

vīrēs vīrium vīribus vīrēs vīribus

Tiberis m Tiberis Tiberī Tiberim Tiberī

mare n maris marī mare marī

maria marium maribus maria maribus

1 Išmokite atmintinai trečiosios linksniuotės ba sinio tipo žodžius

febris is f drugys

puppis is f vairagalis

secūris is f kirvis

sitis is f toškulys

turris is f bokštas

tussis is f kosulys

vīs ndash f jėga prievarta

Albis is m Elbė upė

Neāpolis is f Neatildepolis

Tiberis is m

mare is n jūra

conclāve is n užrakinamas kambarys

animal ālis n gyvūnas

vectīgal ālis n mokestis rintildekliava

exemplar āris n pavyzdys

Sententiae Et māceriam circumdedī et circumfōdī et plantāvī vīneam Sorech [b blinė

vieta] et aedificāvī turrim in mediō eius Quantum scīmus gutta est īgnōrāmus mare Vī et

animō Contrā vim nōn valet iūs Ultrā vīrēs (Vergilius) Vim vī repellere licet Vim vīribus

exīre (Ulpiānus) Vīribus ūnitīs Vīs armāta Vīs ā tergō Vīs cōmica Vīs tragica (Aristo-

tēlēs) Vīs inertiae Vīs lēgis Vīs magica Vīs medicātrix natūrae Vīs saepe violat iūs Vīs

vim pellit Vīs vitālis Contrā vim mortis nōn est medicāmen in hortīs Sine vī et dolō

Turris eburnea Turris Babelis Terra turrium [šiuolaikinis stalo žaidimas] Tabulettae contrā

tussim prō īnfantibus Ad Tenediam secūrim Secūrī Tenediā (iš gr Τενεδία πελέκει apie

griežtą nieko nesigailintį Tenegravedo salos valdovą teisėją) Candor dat vīribus ālās

loz Nota bene Ulpiatildenas (lo Ulpiānus) ndash

Vocābula

aedificō āvī ātum āre statyti

āla ae f sparnas

animus ī m siela dvasia armātus a um ginkluotas

čia karinis

Babel is f Babilogravenas čia Batildebelis

candor ōris m skaistus bal-tumas spindėjimas dorumas

circumdō dedī datum

dare dėti aplinkui apsupti circumfodiō fōdī fossum fodere apkasti apkaupti cōmicus a um

contrā su acc prieš

dolus ī m klasta eburneus a um dramblio kaulo

ērudītus a um išsilavinęs exeō exiī exītum exīre

išeiti čia naudoti

gutta ae f lašas

hortus ī m sodas īgnōrō āvī ātum āre nežinoti

inertia ae f neveiklumas inercija

īnfāns antis m kūdikis vai-kas

iūs iūris n teisė licet licuit licēre leidžia-ma galima

lūx lūcis f šviesa

māceria ae f tvora

magicus a um magiškas

medicāmen inis n vaistas

medicātrix īcis f gydytoja

medium ī n vidurys

mors mortis f mirtis pellō pepulī pulsum

pellere stumti varyti mušti plantō āvī ātum āre so-dinti persodinti

prōcedō prōcessī prō-cessum prōcedere išeiti

pasirodyti eiti

quantus a um koks repellō repulī repulsum repellere atstumti atmušti išvaryti

sciō scīvī scītum scīre žinoti mokėti

sine su abl be

tabulleta ae f tabletė Tenedius a um Tenegravedo

tergum ī n nugara

tragicus a um

ultrā su acc anagravepus už per virš

ūnitus a um suvienytas

čia bendras valeō valuī valitum va-lēre būti sveikam gyventi turėti reikšmės galioti

violō āvī ātum āre smur-tu padaryti pažeisti

vītālis e gyvenimo gyvybi-nis

27

XXVI Schola vīcēsima sexta

Discordia frātrum

Faustulus casam intrat bdquoAcca ubi es Venī et audī dē calamitāte Rōmulus Remum necāvitldquo Acca verbīs marītī nōn crēdit bdquoQuid dīcis quid audīvīldquo Faustulus autem bdquoCrēde mihi uxor Hodiē cum amīcīs ad Palātium properāvī Etiam Rōmulus et Remus et multitūdō virōrum Palātium petīvērunt Tum Rōmulus virōs ad sē vocāvit et ubi tacuērunt ōrātiōnem habuit bdquoGaudeō quod venīre nōn dubitāvistis Hodiē sacrum facere volumus nam auxiliō deōrum Palātium mūnīvimus Vidēte mūrum Nunc tandem sine perīculō vīvere possumusldquo Virī verba Rōmulī clāmōre probavērunt Subitō autem Remus bdquoEgo tuum mūrum rīdeō mūrus enim inimīcum nōn prohibetldquo Statim mūrum trānsiluit Tum Rōmulus per īram Remum petīvit et ō Acca frātrem necāvit Faustulus tacet Acca autem lacrimas tenet et clāmat bdquoŌ Faustule frūstrā lupa puerōs in rīpā Tiberis servāvit et aluit frūstrā tū Remum cum frātre domum portāvistī frūstrā Remō parentēs fuimus Ō Rōmule cūr frātrem necāvistīldquo Tum Faustulus et Acca fīlium flevērunt

Sententiae Aut prōsunt poētae aut dēlectant Avarō omnia dēsunt sapientī nihil Nēmō in

suā causā iūdex esse potest Nōn possum (Vintildecas Mykolaacuteitis-Pugravetinas)

Vocābula

Acca ae f Akagrave

ad su acc pas prie alō aluī alitum alere maitinti penėti

audiō īvī ītum īre girdėti aut arba

auxilium ī n pagalba avārus a um godus gobšus

calamitās ātis f nelaimė

casa ae f trobelė

causa ae f byla

clāmō āvī ātum āre šau-kti

clāmor ōris m šauksmas crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti cūr kodėl dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

discordia ae f nesantaika domum į namus namo

dubitō āvī ātum āre abejoti

eō iī ītum īre eiti delectō delectāvī delec-tātum delectāre džiuginti faciō fēcī factum facere daryti

Faacuteustulus ī m Faustulas fleō flēvī flētum flēre verkti raudoti frūstrā veltui

gaudeō gavīsus sum gaudēre džiaugtis intrō āvī ātum āre įžengti

inimīcus ī m nedraugas

īra ae f pyktis

iūdex iūdicis m teisėjas

lacrima ae f ašara

marītus ī m vyras sutuok-tinis

multitūdō inis f daugybė

mūniō īvī ītum īre stip-rinti

mūrus ī m siena necō āvī ātum āre žudyti numquam niekada omnis e visas

ōrātio ōnis f kalba ōrā-tiōnem habēre sakyti kalbą

Palātium ī n Palatildecijus

parēns entis m f gimdy-

tojas -a pl parentēs tėvai

perīculum ī n pavojus petō petīvī petītum pe-tere ieškoti siekti prašyti vykti

portō āvī ātum āre nešti praeclārus a um žinomas probō āvī ātum āre (iš)bandyti pritarti

prohibeō prohibuī pro-hibitum prohibēre sulaikyti

prōperō āvī ātum āre

skubėti

quod kad rīdeō rīsī rīsum rīdēre juoktis

rīpa ae f upės krantas sacer sacra sacrum pa-švęstas šventas sapiēns entis išmintingas

sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti servō āvī ātum āre sau-goti

statim tučtuojau bematant subitō staiga tandem pagaliau ubi kai kur

uxor ōris f žmona taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti trānsileō siluī silīre per-šokti

veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti videō vīdī vīsum vidēre matyti

vocō āvī ātum āre šaukti kviesti

volō voluī ndash velle norėti vīvō vīxī victum vīvere gyventi

28

XXVII Schola vīcēsima septima

Adiectīva prōnōminālia ndash būdvardiniai įvardžiai

ūnus a um vienas sōlus a um tiktai vienas tōtus a um visas ūllus a um kažkoks alter altera alterum ki-tas antras

uter utra utrum katras neuter neutra neutrum niekatras

nūllus a um joks alius alia aliud kitas

N alter altera alterum G alterīus D alterī A alterum alteram alterum A alterō alterā alterō

N alius alia alium G alīus D aliī A alium aliam alium A aliō aliā aliō

N alterī alterae altera G alterōrum -ārum -ōrum D alterīs

A alterōs alterās altera

A alterīs

N aliī aliae alia G aliōrum aliārum aliōrum D aliīs

A aliōs aliās alia

A aliīs

Sententiae Nec sibi sed tōtī genitum sē crēdere mundō (Lūcānus) Tōtus mundus agit

histriōnem (Šekspyras) Sibi parat malum quī alterī parat Nōn sum ūnī angulō nātus patria

mea tōtus hic est mundus (Seneca) Ūnīus dēmentia dēmentēs efficit multōs Ūnus vir

nūllus vir Alter ego Vērus amīcus est quī est tamquam alter idem (Cicero) Beneacuteficus est

quī nōn suī sed alterīus causa benignē facit (Cicero) Trīstis eris sī sōlus eris (Ovidius)

Sacrum Profānum Īgnōrantia nōn est argūmentum (Spīnōsa)

loz Nota bene V ljamas Šekspỹras (angl Shakespeare 1564ndash1616 Aacutenglija) ndash vienas

žymiausių pasaulio dramatugravergų išgarsėjęs tragegravedijomis žinomiausia jų ndash bdquoHaacutemletasldquo

Barugravechas Spinozagrave (lo Benedictus de Spīnōsa 1632ndash1677) ndash žymus olaacutendų filosogravefas

Tarptautiniai žodžiai augziliatilderas ndash vyskupo padėjėjas efegravektas ndash kurios nors veiklos

padarinys as ndash labai išsilavinęs didžiai išprusęs žmogus notatilderas ndash valstybės įga-

liotas pareigūnas atliekantis notatilderinius veiksmugraves tvarkantis ir tvirtinantis dokumentugraves ir jų

tikrumą tablegravetė ndash apvaliotildes ar ovaliotildes fogravermos supresuacuteota vaistų dogravezė praryjama -

tugrave totalitar zmas ndash tokia saacutentvarka kai valstybė kontroliuacuteoja visas gyvenimo sritis

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti agit histriō-nem vaidina

angulus ī n kampas kertė

argūmentum ī n argu-mentildetas įrodymas

beneficus a um gerada-riškas labdaringas palankus maloningas

benignē geraširdiškai pa-lankiai mielai maloniai

causa ae f priežastis byla dalykas reikalas

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēmēns entis beprotis pa-mišęs

dēmentia ae f beprotystė

pamišimas

efficiō effēcī effectum efficere padaryti faciō fēcī factum facere daryti vykdyti atlikti

histriō ōnis m atildektorius

gignō genuī genitum gignere gimdyti būti prie-žastimi genitus a um gi-męs

īgnōrantia ae f nežinoji-mas

malum ī n blogis multus a um daug dau-gelis

mundus ī m pasaulis nātus a um gimęs parō āvī ātum āre ruošti

patria ae f tėvynė profānus a um nepašvę-stas nešvarus bedieviškas nuodėmingas

sacer sacra sacrum pa-švęstas šventas

servō āvī ātum āre saugoti

sine su abl be taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti tamquam taip kaip tarsi lyg

teneō tenuī tentum te-nēre laikyti turėti trīstis e liūdnas vērus a um tikras

29

XXXVIII Schola duodētrīcēsima Trečioji linksniuotė Mišrusis tipas

Sg Pl Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

ars f artis artī artem arte

ars

artēs artium artibus artēs artibus artēs

clades f cladis cladī cladem clade

cladis

cladēs cladium cladibus cladēs cladibus cladēs

mōns m montis montī montem monte

mōns

montēs montium montibus montēs montibus montēs

nox f noctis noctī noctem nocte nox

noctēs noctium noctibus noctēs noctibus noctēs

Mīlitēs Rōmānī ndash vīs imperiī Rōmānī

Rōma magna urbs est Magnus numerus cīvium Rōmānōrum semper in armīs erant

Magnus etiam est numerus mīlitum Rōmānōrum Mīlitēs Rōmāni aut peditēs erant aut

equitēs Rōmānī magnam classem habēbant Multī mīlitēs in classe mīlitābant Rōmānīs nōn

sōlum nāvēs longae sed etiam nāvēs onerāriae erant Nāvis longa cum turrī hostēs Rōmānōs

terrēbant In puppī nāvis gubernātor sedēbat et nāvem gubernābat Cōpiae Rōmānae saepe

terrā marīque hostēs superābant Rōmānī in multīs pugnīs Pūnōs superābant post Graecōs

deinde Gallōs et Dācōs Caesare duce Rōmānī Aegyptum occupāvit Etiam multās regiōnēs

Asiae Minōris occupāvit Imperium Rōmānum multās prōvinciās habet Siciliam

Prōvinciam sive Galliam Narbōnēnsem Galliam Pannoniam Dāciam Thrāciam Britan-

niam Aegyptum Illyriam Macedoniam Syriam Iūdaeam Āfricam Hispaniam Armeniam

et ceterās Clādēs Rōmānōrum rārae fuērunt

Komentaras Prōvincia arba Gallia Narbōnēnsis ndash iki Cegravezario užkariavimų rom nams

priklausiusi Gatildelijos dalis tentilde buvo Narbogravenos miestas (lie Narbonagrave lo Narbōna)

Vocābula

Armenia ae f A Asia Minor Mažoji Azija

auxilium ī n pagaacutelba arma ōrum n gintildeklai

aut arba

Caesar aris m Cegravezaris

calamitas ātis f nelaimė ceterus a um kitas

cīvis is m f pilietis -ė

clādēs is f pralaimėjimas

classis is f laivynas moki-nių klasė

cōpiae ārum f karinės pa-jėgos

Dācia ae f Datildekija deinde iš ten po to

dux ducis m vadas

eques itis m raitelis faciō fēcī factum facere daryti

gubernātor ōris m vairi-ninkas

gubernō āvī ātum āre vairuoti

hostis is m f priešas

Illyria ae f

imperium ī n impegraverija

Iūdaea ae f

longus a um ilgas

Macedonia ae f Makedo-nija

mare is n jūra terra ma-rīque sausumojegrave ir j roje

mīles itis m karys kareivis militō āvī ātum āre eiti karinę tarnybą kareiviauti

multus a um daug dau-gelis

Narbōnēnsis e Narbogravenos

nāvis is f laivas nāvis lon-ga karo laivas nāvis onerā-

ria prekybinis laivas

numerus ī m skaičius nōn sōlum sed etiam ne tik bet ir

occupō āvī ātum āre už- imti

onerārius a um krovinių krovininis

Pannonia ae f Panogravenija

pedes itis m pėstininkas portō āvī ātum āre nešti

post su acc po vėliau

prōvincia ae f prov ncija

pugna ae f kova mūšis

Pūnī ōrum m pugravenai t y kartaginiẽčiai

puppis is f vairatildegalis rārus a um retas

saepe dažnai sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti superō āvī ātum āre vir-šyti nugalėti

urbs urbis f miestas

Thrācia ae f Tratildekija terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

turris is f bokštas veniō vēnī ventum ve-nīre atvykti

30

XXIX Schola ūndētrīcēsima

Sententiae Hērēdem facit Deus nōn homō (Coke) Neque mel neque apēs Neque

opīnione sed natūrā cōnstitūtum est iūs (Cicero) Occāsiō facit fūrem Canēs socium in

culīna nūllum amant Ex pēde Herculem Mollis illa ēducātiō quam indulgentiam vocāmus

nervōs omnēs et mentis et corporis frangit (Quīntilliānus) Doctī ratiōnem artis intelligunt

indoctī voluptātem (Quīntilliānus) Sāl Atticus Ut lupus ovem amat Quī mē amat amat et

canem meum Pāx vōbīscum Nihil sub sōle novī Nōn eacuteadem est aetās nōn mēns

(Horātius) Quī male agit ōdit lūcem Pugna suum fīnem cum iacet hostis habet (Ovidius)

Rūs in urbe (Mārtiālis) Ōtium sine litterīs mors est et hominis vīvī sepultūra (Seneca)

Pallida mors aequō pulsat pede pauperum tabernās Rēgumque turrēs (Horātius) Post

mortem nūlla voluptās Post tenebrās lūx Nē mīrum quod dīvīna natūra dedit agrōs ars

hūmāna aedificāvit urbēs (Varrō) Quālis vītā fīnis ita Sub fīne Sub Iove frīgidō

loz Nota bene Egravedvardas Kogravekas (angl Coke 1552ndash1634 metais) ndash aacutenglų pol tikas ir

garsiausias savo meto teacuteisininkas savo veikalais sukūręs bendrosios arba anglosatildeksų teisės

pagrindus Maacuterkas Terentildecijus Varogravenas (lo Varrō 116ndash27 metais prieš Kristų) ndash

rom nų rašytojas mokslininkas 25 knygų veikalo bdquoLotynų kalbaldquo autorius

Vocābula

aedifico 1 statyti aequus a um lygus

aetās ātis f amžius

ager agrī m dirva laukas agō ēgī āctum agere veikti

Atticus a um Atildetikos

apis is f bitė

ars artis f menas

canis is m f šuo kalė

corpus oris n kūnas cōnstituō cōnstituī cōn-stitūtum cōnstituere nu-spręsti nustatyti

dīvīnus a um dieviškas dō dedī datum dare duoti

doctus a um mokytas

ēducātiō ōnis f auklėjimas švietimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīnis is m galas riba frangō frēgī frāctum

frangere laužti frīgidus a um šaltas Herculēs is m Heratildeklis

hērēs ēdis m f paveldėtojas habeō uī itum ēre turėti

hostis is m f priešas

hūmānus a um žmonių iaceō iacuī ndash iacēre gulėti

indulgentia ae f atlai-dumas

indoctus a um nemokytas intellego lēxī lectum legere pastebėti pažinti su-prasti

ita taip tokiu būdu

Iuppiter Iovis m

iūs iūris n teisė

litterae ārum f literatūragrave mokslas

lūx lūcis f šviesa male blogai

mel mellis n medus

mēns mentis f protas mintis siela

mīrus a um nuostabus mollis e minkštas silpnas

mors mortis f mirtis

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

neque ir ne neque neque nei nei occāsiō ōnis f proga dingstis

ōdī ndash ndash ōdisse neapkęsti omnis e visas kiekvienas

ōtium ī n poilsis laisvalaikis

opīniō ōnis f nuomonė

pažiūra požiūris

ovis is f avis pallidus a um išblyškęs

pauper eris m vargšas

pāx pācis f taika pellō pepulī pulsum pellere stumti varyti mušti

pēs pedis m koja

pugna ae f kova mūšis quālis e koks quod nes

ratiō ōnis f protas veikimo būdas

rūs rūris n kaimas laukai

sāl salis n druska

sōl sōlis m saulė

sepultūra ae f laidotuvės

sine su abl be

socius ī m draugas sąjungi-ninkas bendrininkas

sub su acc ir abl po

taberna ae f trobelė lūšna

tenebrae ārum f tamsa

urbs is f miestas vocō āvī ātum āre šaukti vadinti

voluptās ātis f malonumas džiaugsmas

vīvus a um gyvas

31

XXX Schola trīcēsima Adiectīvum

Trečiosios linksniuotės būdvardžiai

Jau esame susipažinę su pirmosios ir antrosios linksniuotės būdvardžiais

altus a um aukštas gilus angustus a um siauras bonus a um geras ceterus a um kitas laetus a um linksmas lātus a um platus magnus a um didelis malus a um blogas

parvus a um mažas plēnus a um pilnas vīvus a um gyvas

mortuus a um miręs vacuus a um tuščias

āter ātra ātrum tamsus juodas dexter tra trum dešinysis līber era erum laisvas miser era erum varganas nelaimingas niger gra grum juodas pulcher chra chrum gražus ruber bra brum raudonas sinister tra trum kairysis

ferreus a um geležinis idōneus a um įdomus līgneus a um medinis

varius a um įvairus

Pirmosios ir antrosios linksniuotės būdvardžiai yra linksniuojami kaip atitinkamų

linksniuočių giminių daiktavardžiai ndash jų galūnės sutampa

Trečiosios linksniuotės būdvardžiai būna trijų dviejų arba vienos galūnės Tai reiškia kad

jie vardininko linksnyje (nom sg) gali turėti tris ir atitinkamai dvi arba tik vieną formą

Trijų galūnių būdvardžiai

ācer m ācris f ācre n aštrus žodynuose užrašomas ācer ācris ācre aštrus

celeber m celebris f celebre n garsus žodynuose užrašomas celeber bris bre garsus

celer m celeris f celere n greitas žodynuose užrašomas celer eris ere greitas

salūber m salūbris f salūbre n sveikas žodynuose užrašomas salūber bris bre sveikas

Dviejų galūnių būdvardžiai

fortis m f forte n narsus žodynuose užrašomas fortis e narsus

gravis m gravis f grave n sunkus žodynuose užrašomas gravis e sunkus

Vienos galūnės būdvardis

fēlīx m f n laimingas gen sg fēlīcis žodynuose užrašomas fēlīx īcis laimingas

ingēns m f n didžiulis gen sg ingentis žodynuose užrašomas ingēns entis didžiulis

pār m f n lygus vienodas gen sg pāris žodynuose užrašomas pār pāris lygus vienodas

sapiēns m f n išmintingas gen sg sapientis žodynuose užrašomas sapiēns entis išmintingas

Trečiosios linksniuotės būdvardžių linksniavimas

Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl

ācer ācris ācre ācris ācrī ācrem ācre ācrī

ācrēs ācria ācrium ācribus ācrēs ācria ācribus

fortis forte fortis fortī fortem forte fortī

fortēs fortia fortium fortibus fortēs fortia fortibus

pār pāris pārī pārem pār pārī

pārēs pāria

pārium

pāribus pārēs pāria

pāribus

32

XXXI Schola trīcēsima prīma Dēclīnātiō quārta ndash ketvirtoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

frūctus f vaisius frūctūs frūctuī frūctum frūctū

frūctus

frūctūs frūctuum frūctibus frūctūs frūctibus frūctūs

cornū f ragas cornūs cornū cornū cornū

cornū

cornua cornuum cornibus cornua cornibus cornua

lacus m lacūs lacuī lacum lacū

lacus

lacūs lacuum lacubus lacūs lacubus lacūs

1 Išverskite Vergilijaus teksto ištrauką

Hīc sēcūra quiēs et nescia fallere vīta

Divēs opum variārum hīc lātīs ōtia fundīs

Spēluncae vīvīque lacūs hīc frīgida Tempe

Mūgitusque boum mollēsque sub arbore somnī (Vergilius)

Sententiae Multae manūs onus levius faciunt Habet etiam in manū gladium et secūrim sē

autem dē bellō et ā latrōnibus nōn līberat (Vulgāta) Neque semper arcum Tendit Apollo

(Horātius) Nōn est meum contrā auctōritātem senātūs dīcere (Cicero) Prīmus sapientiae

gradus est falsa intelligere Status quō Status in quō Statū quō In statū quō Status quō

ante bellum Sexū fēmina ingeniō vir (Mar jos Teregravezės antkapio epitatildefija Aacuteustrija) Venī

Creātor Spīritus Venī Sancte Spīritus Spīritus prōmptus caro autem infīrma (Vulgāta)

Senātus populusque Rōmānus Alterā manū fert lapidem alterā pānem ostentat (Plautus)

Tarptautiniai žodžiai f nišas ndash greičio varžybų baigmė gubernatildetorius ndash gubernijos

valdytojas humatildeniškas ndash žmoniškas klatildesė ndash pastov mokinių grupė kulinatilderija ndash valgių

gaminimo būdas okupuacuteoti ndash užimti o ndash viešoji nuomonė regiogravenas ndash kraštas

Vocābula

arbor oris f medis

arcus ūs m lankas aacuterka

auctōritās ātis f galia val-džia įtaka autoritegravetas

bellum ī n karas

bōs bovis m f jautis karvė

caro carnis f mėsa kūnas clamō āvī ātum āre šaukti

creātor ōris m kūrėjas dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dīves itis turtingas

domus ūs f namas faciō fēcī factum facere daryti

gradus ūs m žingsnis

gladius ī m kardas fallō fefellī falsum falle-re apgauti sukčiauti klastoti falsus a um apgaulingas melagingas

frīgidus a um šaltas

fundus ī m žemės valda dvaras

ingenium ī n gabumai būdas

infīrmus a um nestiprus intellegō lēxī lēctum le-gere suprasti latrō ōnis m plėšikas samdinys

lacus ūs m ežeras

lapis idis m akmuo lātus a um platus levis e lengvas leve lengvai

līberō āvī ātum āre iš-laisvinti išvaduoti

manus ūs f ranka mollis e minkštas malonus

mūgitus ūs m baubimas maurojimas

necō āvī ātum āre žudyti neque ir ne nescius a um nežinantis nežinomas

onus eris n našta

opēs opum n turtas turtai

ostentō āvī ātum āre iš-

tiesti atkišti rodyti

ōtium ī n poilsis laisvalaikis

pānis is m duona

populus ī m tauta prōmptus a um drąsus

quiēs ētis f poilsis ramybė sanctus a um šventas

secūris is f kirvis sēcūrus a um be rūpesčių ramus

senātus ūs m senatildetas

sexus ūs m lytis

spēlunca ae f gr urvas ola

somnus ī m miegas

spīritus ūs f dvelkimas pūtimas dvasia siela

status ūs m stovėjimas padėtis

Tempē n tendō tetendī tentum tendere tempti varius a um įvairus veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

Sg Pl Nom bōs bovēs Gen bovis boum Dat bovī būbus bōbus Acc bovem bovēs Abl bove būbus bōbus

33

XXXII Schola trīcēsima secunda

Domus Rōmāna

Domūs Rōmānae habēbant multa cubicula ātria ālās cubicula culīnam exedram peristȳlium tabernās tabulīnum trīclīnium et vestibulum Ātrium propter iānuam et vestibulum iacet et umbilīcus domī est Ātrium compluvium et impluvium habet Speciōsae pictūrae parietēs ātriī deacutecorant Cubicula parva conclāvia dormītōria sunt Culīna parva et sublūstris est Hīc fornāx est et ancillae labōrābant Servī cibum in culīnā parābant Propter peristȳlium exedra magna est In parietibus

et solīs vidēmus variās pulchrās pictūras Peristȳ- lium est cavaedium porticibus circumdatum in quō saepe sunt etiam piscīnae statuae silānī plantae Tabernae aediculae viae oppositae sunt in quibus rēs variās vēndunt Tabulīnum cubiculum pecūniae tabulārum et imāginum est Solum tessellātum saepe est (Pagal httpslawikipediaorgwikiDomus_Rōmāna)

Tarptautiniai žodžiai impliugravevijus ndash keturka pis baseinas atildetrijuje kompliugravevijus ndash

angagrave atildetrijaus stogegrave konklavagrave ndash kardinotildelų susirinkimas uždarojegrave patalpojegrave (S ksto koplỹ-

čioje) šaũkiamas poacutepiežiui rinkti ndash vidaus kiemas apjuostas kolonadagrave op

ndash paacutertija ar grugravepė nesutinkanti su daugumotildes nuomone pogravertikas ndash atviras prieangis su ko-

logravenomis ndash keturka pis valgomasis stalas su gultais (clīnē) iš trijų stalo pusių

Vocābula

aedicula ae f kambarėlis

āla ae f sparnas

ancilla ae f tarnaitė vergė

ātrium ī n atildetrijus sveta nė

cavaedium ī n kiemas ro-mėnų namegrave kiemo aikšt

cibus ī m maistas circumdō dedī datum dare dėti aplinkui apsupti

conclāve is n užrakinamas kambarys

cubiculum ī n kambarys miegamasis

compluvium ī n kompliugrave-vijus

culīna ae f virtuvė decorō 1 puošti

domus ūs f namas

dormītōrius a um miego miegamasis cubiculum dor-

mītōrium miegamasis kam-barys

exedra ae f gr eksedragrave pa-sikalbėjimų salė

fornāx ācis f krosnis frustra veltui habeō uī itum ēre turėti

hortus ī m sodas iaceō uī ndash ēre gulėti

iānua ae f durys

imāgō inis f paveikslas

impluvium ī n impliugravevijus labōrō 1 dirbti oppositus a um esantis priešais

parō 1 ruošti

parvus a um mažas

pecūnia ae f turtas pinigai

peristȳlum ī n gr perist lis

pariēs etis m siena

pictūra ae f tapyba pa-veikslas

piscīna ae f baseinas

planta ae f augalas

propter su acc greta arti dėl už

porticus ūs m pogravertikas kolonadagrave dengta galegraverija

pulcher chra chrum gra-žus

saepe dažnai

silānus ī m fontatildenas

solum ī n žemė kambario grindys

speciōsus a um gražus

statua ae f statulagrave sublūstris e silpnai apšvies-tas

taberna ae f kraacuteutuvė smuklė

tabula ae f lenta sąskaitų knyga dokumentildetas

tabulīnum ī n archỹvas

tessellātus a um mozaacuteikos

trīclīnium ī n trikl nijus valgomasis

umbilīcus ī m bamba vi-durys

varius a um įvairus vēndō didī ditum ere parduoti

via ae f gatvė

34

XXXIII Schola trīcēsima tertia Numerālia cardinālia ndash kiekiniai skaitvardžiai

I ūnus a um vienas II duo duae duo du III trēs tria trys IV quattuor keturi V quīnque penki VI sex šeši VII septem septyni VIII octō aštuoni IX novem devyni X decem dešimt

XI ūndecim vienuolika XII duodecim dvylika XIII trēdecim trylika XIV quattuordecim keturiolika XV quindecim penkiolika XVI sēdecim šešiolika XVII septendecim septyniolika XVIII duodēvīgintī aštuoniolika XIX ūndēvīgintī devyniolika XX vīgintī dvidešimt

XXX trīgintā trisdešimt XL quadrāginta keturiasdešimt L quinquāginta penkiadešimt LX sexāginta šešiasdešimt LXX septuāginta septyniasdešimt LXXX octōginta aštuoniasdešimt XC nōnāginta devyniasdešimt C centum šimtas M mille tūkstantis MM duo milia du tūkstančiai

Dē exercitū Rōmānō

Gāius Iūlius Caesar legiōnem ultrā ōrdināvit et compositiōnem celebrem statuit In hāc

nova constitūtiōne octōginta mīlitēs centuriam ductam ab centuriōne explēvērunt Sex

centuriae ūnam cohortem explēvērunt et decem cohortēs ūnam legiōnem ductam ab lēgātō

explēvērunt Quaeque legiō circā sex milia mīlitēs habuit sed cohors prīncipālis dīvīsiō in

proeliō fuit Legiōnēs etiam speciālēs mīlitēs inclūsērunt quī nōn pugnāvērunt sed

stipendia plūra recepērunt Exemplī grātiā aquilifer sīgnum lēgātiōnis aquilam tulit

maximam honōrem habet Sīgnifer minus gravia sīgna tulit et opēs exercitūs administrāvit

Antīquīs tempōribus duōdētrīginta legiōnēs exercitum Rōmānum explēvērunt (Pagal

httpswwwwikiwandcomlaExercitus_Rōmānus)

Tarptautiniai žodžiai administruacuteoti ndash valdyti tvarkyti inkliugravezas ndash intarpas skaidriojegrave

sukiet jusioje dervojegrave (vabzdys gintaregrave) kompoz cija ndash meno kūrinio dalių išdėstymas jų

santykis su v suma konstitugravecija ndash pagrindinis valstybės įstatymas specialugraves ndash susijęs su

kuria nors specialyacutebe išskirtinis ypat ngas stipentildedija ndash pastov pinig nė pašalpagrave

Vocābula

administrō 1 patarnauti tvarkyti valdyti

aquila ae f erelis

aquilifer ī m vėliavnešỹs

cohors ortis f kohorta celeber bris bre garsus įžymus dažnas paplitęs

centuria ae f šimtinė

centuriō ōnis m šimtinin-kas centuriogravenas

compositiō ōnis f sudėji-mas sandara sudėtis

circā su acc apie maždaug

constitūtiō ōnis f sandara nustatymas nutarimas

dīvīsiō ōnis f (pa)dalijimas paskirstymas

ductus a um vedamas vadovaujamas

exemplum ī n pavyzdys exemplī grātiā pavyzdžiui

exercitus ūs m (apmokyta) kariuomenė

expleō plēvī plētum plēre pripildyti sudaryti ferō tulī lātum ferre nešti

gravis e sunkus svarbus habeō uī itum ēre turėti inclūdō clūsī clūsum clūdere uždaryti užrakinti įdėti įterpti

lēgātiō ōnis f pasiuntinys-tė pasiuntinybė legatildeto (kar-

vedžio) padėjėjo pareigybė

lēgātus ī m pasiuntinys le-giograveno vadas Cegravezario laikais

legiō ōnis f legiogravenas magnus a um (māior

ius maximus a um) di- delis

mīles itis m karys kareivis minus mažiau multī ae a (plūrēs a plūrimī ae a) daug dau-gelis

novus a um naujas ōrdinō 1 sustatyti eilėmis išrikiuoti sutvarkyti suskirstyti

opēs opum f turtas prīncipālis e pirminis pa-grindinis svarbiausias

proelium ī n kautynės ko-va mūšis

pugnō 1 kovoti kariauti quisque quaeque quid-que kiekvienas recipiō cēpī ceptum ci-pere imti atgal atsiimti gauti

sīgnifer i m v liavininkas

sīgnum ī n ženklas v liava speciālis e specialugraves ypa-tingas rinktinis

stipendium ī n kareivio al-ga alga atlyginimas karinė tarnyba

ultrā toliau vėliau paskiau

tempus oris n laikas

35

XXXIV Schola trīcēsima quārta Dēclīnātiō quīnta ndash penktoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl faciēs ēī f veidas išvaizda vaizdas

fidēs eī f ištikimybė tikėjimas

glaciēs ēī f ledas

merīdiēs ēī m vidurdienis pietūs

seriēs ēī f eilė

spēs eī f viltis

Nom Gen Dat Acc Abl

diēs m diēī diēī diem diē

diēs diērum diēbus diēs diēbus

rēs f reī reī rem rē

rēs rērum rēbus rēs rēbus

Sententiae Mors ultima līnea rērum est (Horātius) Faciēs Hippocratica Bonus animus in

malā rē dīmidium est malī (Plautus) Vectīgālia nervī sunt reī pūblicae (Cicero) Per diem

Pūnica fidēs Audī vidē tacē sī vīs vīvere in pāce Omnium rērum prīncipia parva sunt

(Cicero) Stultus es rem āctam agis (Plautus) Nam mora dat vīrēs tenerās mora percoquit

ūvās Et validās segetēs quod fuit herba facit (Ovidius) Spēs māter stultōrum Spēs ultima

loz Nota bene Hipokratildetas (gr Ἱπποκράτης lo Hippocratēs) ndash garsiausias aacutentikos

graikų gydytojas 18 gydytojas savo šeimojegrave Gydytojai ir šiandien duoda vadinamąją Hipo-

kratildeto priesaiką Hipokratildeto gydymo metogravedai nusakomi tokiom s sententildecijomis Prīmō nōn

nocēre Natūra sanat medicus cūrat Contrāria contrāriīs cūrantur Sententildecijoje Faciēs

Hippocratica ka bama apie mirštančio žmogaus veidą jį pirmasis aprašė Hipokratildetas

Tarptautiniai žodžiai dekoruacuteoti ndash teikti gražią išvaizdą puošti daacuteilinti edukatildecija ndash

auklėjimas lavinimas švietimas egzempliotilderius ndash vienetas iš daugelio tokių pat daiktų

herbatilderas ndash džiov nti augala l nija ndash bet koks nubrėžtas brūkšnys negravervas ndash skaidulų

pluoštas kuriuo iš smegenų ir į jas eina dirginimas pr ncipas ndash pradinis teiginys

respugraveblika ndash valstybės valdymo fograverma kai valdo išrinkti žmonių atstovai segraverija ndash daiktų

ar reiškinių eilė vestibiugravelis ndash pagalbinė patalpagrave iš kurios įeinama į kitagraves patildetalpas

Vocābula

agō ēgī āctum agere va-ryti vesti veikti

animus ī m siela dvasia audiō īvī ītum īre klau-syti

dīmidium ī n pusė dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dō dedī datum dare duoti

contrārium ī n priešingy-

bė contrāria contrāriīs skirt ngos (l gos) skirt ngais (vaacuteistais)

cūrō 1 rūpintis slaugyti gy-

dyti cūrantur praes ind

pass 3 pl yra gyacutedomi (-os)

faciō fēcī factum facere daryti

herba ae f žolė želmuo žalumynai

Hippocraticus a um Hipokratildeto hipokratildetiškas

līnea ae f lininis siūlas vir-velė riba

malum ī n blogis

medicus ī m gydytojas

mora ae f užrukimas gai-šatis laiko tarpas trukmė

mors mortis f mirtis

nam nes

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

noceō nocuī nocitum

nocēre kenkti omnis e visas kiekvienas parvus a um

pāx pācis f taika percoquō percoxī perco-xum percoquere išvirti iškepti subrandinti

prīncipium ī n pradžia pa-grindas

Pūnicus a um pugravenų t y kartaginiẽčių pugraveniškas

sanō 1 gydyti

seges etis f pasėlỹs pasėt java

sī jei stultus a um kvailas rēs pūblica valstybė res-pugraveblika

taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti tener a um švelnus min-kštas jaunas gležnas

ultimus a um tolimiau-sias paskutinis

ūva ae f vynuogė validus a um sveikas stip-rus didelis tinkamas

vectīgal ālis n mokestis

rintildekliava pl patildejamos

videō vīdī vīsum vidēre matyti

vīs ndash f jėga vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

36

XXXV Schola trīcēsima quīnta

Narrātiō Aenēae (I)

Aenēas narrat dē ruinā Trōiae Sed subitō post decem annōs Graecī nōn iam ante Trōiam

erant Ūnō diē ōra maris dēserta erat Castra hostium dēserta erant Tantum equus līgneus

ante portam stat Portās urbis aperimus relinquimus urbem ad castra īmus tentōriaque

ducum Graecōrum īnspicimus Equus magnus nōs terret Quid est Aut spēs aut perniciēs

Quid facere dēbēmus Nōbīs līs erat Alterī equum dēlēre cupiēbant quod nōnnūllī

dīcēbant bdquoIn equō armātī virī sē condunt In animō habent nocte exīre et urbem intrāre et

delēre nōsque necāreldquo Alterī equum in urbem dūcere volēbant Fāma enim erat bdquoSī nōs

equum in urbem dūcimus quondam bellō Graeciam vincimusldquo

1 Atsakykite į klausimus

1 Quis dē ruinā Trōiae narrat 2 Quot annōs Graecī apud Trōiam erant 3 Quid fēcērunt

Graecī ante portam Trōiānam 4 Terret equus magnus Trōiānōs 5 Quī sunt in equō et dē

quā causā

Sententiae Equus Trōiānus Trōia fuit (Propertius) Equō nē crēdite Teucrī (Vergilius)

loz Nota bene Segravekstas Prope cijus (lo Propertius 47ndash15 metais prieš Kristų) ndash

garsus egravetas iš Ugravembrijos parašęs keturias elegravegijų knygas

Vocābula

Aenēas ae n alter era erum kitas ant-ras alter alter vienas kitas

animus ī m siela dvasia

annus ī n metai aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti armātus a um ginkluotas

castra ōrum n stovykla

condō condidī conditum condere įkurti cupiō īvī ītum ere trokšti dēbeō dēbuī dēbitum dēbēre privalėti dēleō ēvī ētum ēre su-naikinti

dēsertus a um tuščias iš-tuštėjęs

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

diēs diēī m diena dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

dux ducis m vadas

enim mat juk nes eō iī ītum īre eiti

equus ī m arklys exeō iī ītum īre išeiti faciō fēcī factum facere daryti

fāma ae f kalbos paskalos gandas

habeō uī itum ēre turėti in animō habere ketinti

hostis is m f priešas svetimšalis

īnspiciō spexī spectum spicere žiūrėti stebėti intrō āvī ātum āre įžengti

līgneus a um medinis

līs lītis f ginčas

mare maris n jūra

narrātiō ōnis f pasakojimas narrō 1 pasakoti necō 1 žudyti nōnnūllus a um kai kuris

nox noctis f naktis

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

perniciēs ēī f pražūtis

porta ae f vartai durys quondam kitados kadaise quot kiek relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis

subitō staiga tantum tiek tik

tentōrium ī n palapinė terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

Trōia ae f Trojagrave Trōiānus a um Trogravejos

Trōiānī ōrum m ubi kai kur

urbs is f miestas

vincō vīxī victum vin-cere nugalėti volō voluī ndash velle norėti

37

XXXVI Schola trīcēsima sexta Narrātiō Aenēae (II)

Sacerdōs Lāocoōn autem ab arce dēcurrit et procul clāmat bdquoO miserī insānī estis Graecīs

crēditis Equum reliquērunt excidiō urbisldquo et magnā vī hastam in equum torsit Est

gemitus sed nōn audīmus Subitō dē Tenedō īnsulā quae ante Trōiam est duo serpentēs

ōrae appropinquant et in duōs fīliōs Lāocoontis invādunt eōs necant et edunt Lāocoōn

iuvāre temptat sed eum quōque serpentēs necant Nōs territī sumus nam sine dubiō deī

īrātī sunt et Lāocoontem pūnivērunt Aperimus portās et dūcimus equum in urbem Posteā

edimus et bibimus et multā nocte somnum altum capimus

Vocābula

altus a um aukštas gilus arx arcis pilis tvirtovė aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti appropinquō 1 prisiartinti audiō īvī ītum īre girdėti autem tačiau bibō bibī bibere gerti capiō cēpī captum ca-pere imti clāmō āvī ātum āre šaukti

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēcurrō (cu)currī cur-sum currere bėgti žemyn nusileisti

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dubium ī n abejonė

dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

equus ī m arklys edō ēdī ēsum ēsse

(edere) valgyti ėsti

excidium ī n sugriovimas sunaikinimas žuvimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīlius ī m sūnus

gemitus ūs m dejavimas īnsānus a um beprotis pamišęs

īnsula ae f sala intrō āvī ātum āre įžengti invādō invāsī invāsum invādere įsibrauti užpulti īrātus a um supykęs

iuvō 1 padėti pagelbėti

Lāocoōn ontis m Laoko-ograventas

mare maris n jūra miser era um vargšas necō 1 žudyti

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

posteā po to paskui vėliau procul toli tolyn

pūniō īvī ītum īre bausti quōque taip pat relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

sacerdōs ōtis m žynys

serpēns entis m f gyvatė

sine su abl be

somnus ī n miegas stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis subitō staiga tantum tiek tik

Tenedus ī m Tegravenedas sala tōrqueō torsī tortum torquēre sukti kreipti terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti territī įbauginti temptō 1 mėginti bandyti

urbs is f miestas

vis ndash f jėga

Plūsquamperfectum

Plūsquamperfectum indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-era-m ōrnāv-erā-s ōrnāv-era-t ōrnāv-erā-mus ōrnāv-erā-tis

ōrnāv-era-nt

habu-era-m habu-erā-s habu-era-t habu-erā-mus habu-erā-tis

habu-era-nt

lēg-era-m lēg-erā-s lēg-era-t lēg-erā-mus lēg-erā-tis

lēg-era-nt

cēp-era-m cēp-erā-s cēp-era-t cēp-erā-mus cēp-erā-tis

cēp-era-nt

vēn-era-m vēn-erā-s vēn-era-t vēn-erā-mus vēn-erā-tis

vēn-era-nt

1 Išverskite sakinius

1 Hodiē iam librum legī quem herī dederās 2 Promētheus hominēs servāvit quōs

Iuppiter necāre cōnstituerat 3 Ut fēcerās ita habēs 4 Causa bellī fuit quod Rōmānī

agrum Sabīnum vastāvērunt Vocābulum vastō 1 siaubti

38

XXXVII Schola trīcēsima septima Mercurius Dīdō et Aenēas

Mercurius Aenēam vīdit gerere pulchram vestem Pūnicam quam Dīdō eī libenter dōnāverat Itaque nūntius Iovis stupuit deinde ad Aenēam celeriter accessit bdquoAudī Aenēas Iuppiter mē mīsit tē monet Quid hīc facis Cūr eō locō tē tam improbē geris Cōgitā dē fātō tuō Hīc iūcundē vīvere tibi nōn licet Relinque Carthāginem nam Italiam petere debēs Posterīs tuīs illic novam patriam parāldquo Verba Mercuriī Aenēam vehementer terruērunt Itaque vir pius quī imperiō Iovis semper pāruerat cōnsilium cēpit fugam petere et regiōnēs Pūnicās relinquere Statim comitēs ad lītus vocāvit eōs classem et arma parāre iussit At Dīdō quae cōnsilia Aenēae iam animadverterat eum verbīs flectere temptāvit et dīxit bdquoCūr mē tam turpiter fallis Cūr fugere properās cūr tam crūdēlis es Nunc dolum tuum perspēxīldquo Postquam Dīdō diū tacuit tristī vōce adiēcit bdquoTibi nimis crēdidī nam tē amāvīldquo Aenēas autem quem Mercurius dē fātō monuerat graviter gemuit bdquoNumquam tibi conūbium prōmīsī Cōgitā deōs vītam meam regere Iuppiter pater deōrum hominumque mē novam patriam quaerere iussit Etiam Trōiam nōn meā sponte relīquī Anchises pater in somnō mē in Italiam īre monuit Dēsine mē tēque querēlīs tuīs vexāre Italiam nōn meā sponte petōldquo Vocābula

accēdō accessī accessum

accēdere prieiti prisiartinti adiiciō adiēcī adiectum adiicere pridurti

animadvertō 3 atkreipti dėmesį sekti

arma ōrum n ginklai audiō 4 klausyti girdėti

Carthāgō inis f Kartatildegina capiō 3 imti celeriter greitai

classis is f (karo) laivynas cōgitō 1 mąstyti galvoti

comes itis m palydovas bendrakeleivis

cōnsilium ī n nutarimas patarimas

conūbium ī n santuoka crēdo 3 tikėti crūdēlis e žiaurus cūr kodėl debeō 2 privalėti

deinde iš ten po to dēsinō siī situm sinere liautis dīcō 3 sakyti

Dīdō ōnis f Didogravenė diū ilgai

dolus ī m klasta dōnō 1 dovanoti faciō 3 daryti fallō fefellī falsum fal-lere apgauti suklaidinti

fātum ī n likimas

flectō flexī flectum

flectere lenkti

fuga ae f bėgimas fugiō fūgī fugitum fu-gere bėgti graviter sunkiai gerō gessī gestum gere-re nešti nešioti vesti gemō uī itum ere dūsauti

illic ten

imperium ī n įsakymas improbē nedorai intrō āvī ātum āre įžengti itaque taigi todėl tad

iubeō iussī iussum iubē-re liepti įsakyti iūcundē maloniai linksmai libenter mielai licet licuit ndash licēre lei-džiama galima

lītus oris n (jūros) krantas

locus ī m vieta

Mercurius ī m Merkugraverijus moneō 2 priminti įspėti mittō 3 siųsti nimis per daug pernelyg numquam niekada

nūntius ī m pasiuntinys ži-nia

pāreō uī ndash ēre paklusti parō 1 ruošti perspiciō spēxī spectum spicere įžiūrėti suprasti petō īvī ītum 3 vykti

pius a um pamaldus doras

posterī ōrum m ainiai postquam po to kai prōmittō 3 pažadėti properō 1 skubėti Pūnicus a um pūnų pū-niškas

quaerō quaesīvī quesī-tum querere ieškoti

querēla ae f aimana dejonė

regiō ōnis f šalis kraštas regō rēxī rēctum regere valdyti

relinquō 3 palikti servō āvī ātum āre saugoti

sponte suā savo noru statim tučtuojau bematant stupeō stupuī stupēre sustoti būti nustebusiam taceō 2 tylėti

tam taip temptō 1 bandyti terreō 2 gąsdinti trīstis e liūdnas turpiter bjauriai šlykščiai vehementer smarkiai karš-tai stipriai labai

vestis is f drabužis vexō 1 mėtyti vyti ginti vīvō 3 gyventi vocō 1 šaukti kviesti volō voluī ndash velle norėti

vōx vōcis f balsas

39

XXXVIII Schola duodēquadragēsima Futūrum II indicātīvī āctīvī

Futūrum II indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-er-ō ōrnāv-er-i-s ōrnāv-er-i-t

ōrnāv-er-i-mus ōrnāv-er-i-tis ōrnāv-er-i-nt

habu-er-ō habu-er-i-s habu-er-i-t

habu-er-i-mus habu-er-i-tis habu-er-i-nt

lēg-er-ō lēg-er-i-s lēg-er-i-t

lēg-er-i-mus lēg-er-i-tis lēg-er-i-nt

cēp-er-ō cēp-er-i-s cēp-er-i-t

cēp-er-i-mus cēp-er-i-tis cēp-er-i-nt

vēn-er-ō vēn-eri-s vēn-eri-t

vēn-er-i-mus vēn-er-i-tis vēn-er-i-nt

1 Išverskite sakinius

1 Legam epistolam tuam quam mihi scrīpseris 2 Ut fēceris ita habēbis 3 Quid ēgerimus

scietis 4 Ut fēceritis ita habēbitis 5 Sī meīs cōnsiliīs parueris salvus eris 6 Crās librum

legēs quam dederō 7 Cum Phillippus dominus Macedoniae Lacaedemoniīs scrīpserat bdquoSī

in Lacōnicam vēnerō terram vestram vōs exigamldquo Lacaedemoniī respondērunt bdquoSīldquo

8 Ūnus homō servum genere Lacaedemonium interrogāvit bdquoProbusne eris sī tē emerōldquo

Servus respondit bdquoEtiam sī nōn emerisldquo

loz Nota bene Didogravenė (lo Dīdō) ė Pigmaliograveno sesuo Sich jo

žmona Kartatildeginos įkūrėja ir karalienė En jas (lo Aenēas) Anch so ir Afrod tės sūnus

legendinis rom nų protėvis Laokoograventas (gr Λαοκόων lo Lāocoōn) Poseidograveno žynys

Trogravejoje bandęs įtikinti troj nus nepriimti gra kų dovanotildes ndash medinio arklio ir už tai kartugrave su

sūnumis pasmaugtas Poseidograveno pasiųstų gyvačių Lakogravenija (γρ Λακονική lo Lacōnica)

ndash kitaip Spaacuterta Lakedaimogravenas (gr Λακεδαίμων lo Lacedaemōn) ndash Peloponegraveso

pugravesiasalio sritis ir to paties pavadinimo jos sogravestinė kitaip Spaacuterta lakedaimoniẽčiai (gr

Λακεδαίμωνιοι lo Lacedaemoniī) ndash Lakedaimograveno gyventojai arba spartiẽčiai

Makedogravenija (gr Μακεδονία lo Macedonia) ndash šalis tarp Tesatildelijos ir Tratildekijos (AV)

Tarptautiniai žodžiai epistolatilderinis ndash laišk (pavyzdžiui epistoliatilderinis palikimas ndash

laiška ) fugagrave ndash trij ndash keturi balsų mugravezikos kūrinys vieno ba so tegravemą nustatyta tvarka

kartoja kiti balsai kons liumas ndash gydytojų pasitarimas kuriamegrave tikslinama ligos diagnogravezė

(ligos nustatymas) svarstoma ligonio būklė gydymo būdai ir priemonės lakograveniškas ndash

trumpas aacuteiškus glaustas (apie ka bą st ilių) perspektyvagrave ndash kūnų vaizdavimo plokštumojegrave

būdas pagrįstas spindulia s iše nančiais iš vieno taško respondentildetas ndash asmuo atsakinė-

jantis į tyrėjo ankegravetos klaacuteusimus

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti

cōnsilium i n nutarimas patarimas

crās rytoj cum kai

dominus ī m šeimininkas ponas valdovas viešpats

epistola ae f laiškas etiam taip pat net ir

exigō exēgī exāctum

exigere išvaryti išvyti emō ēmī ēmptum eme-re pirkti

genus eris n giminė pader-mė r šis

interrogō 1 klausti

Lacedaemoniī ōrum m lakedaimoniẽčiai spartiẽčiai

Lacōnica ae f Lakogravenija

liber librī m knyga

Macedonia ae f Makedograve-

nija

-ne ar pareō uī ndash ēre paklusti

Phillippus ī m Pilỹpas probus a um doras respondeō spondī spōn-sum spondēre atsakyti salvus a um sveikas sī jei jeigu

servus ī m vergas

40

XXXIX Schola ūndēquadrāgēsima Rapīna Sabīnārum

Iam Rōmulus et Remus Rōmam condiderant sed Rōmae parvus numerus fēminārum erant

Itaque Rōmānī lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt Cum lēgāti dīxērunt bdquoFēminās nōn habēmus

Date nōbīs in mātrimōnium fīliās vestrās Sī fīliās vestrās dederitis vōbīs grātiās agēmusldquo ndash

Sabīnī respondērunt bdquoNostrās fīliās nōn vōbīs ēducāverāmusldquo Tum Rōmānī dolō Sabīnās

accēpērunt Itaque iterum lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt et ad lūdōs pūblicōs Rōmam Sabīnōs

ūnā cum mātrōnīs fīliābusque invītāvērunt bdquoCum Rōmam vēneritis lūdōs pūblicōs spec-

tābitisldquo Cum Sabīnī ūnā cum mātrōnīs fīliābusque Rōmam vēnērunt Rōmānī fīliās Sabī-

nōrum raptāvērunt Rapīna Sabīnārum fuit causa bellī Diū Sabīnī cum Rōmānīs pugnā-

verant cum fīliae Sabīnōrum inter Rōmānōs et Sabīnōs sē coniēcērunt et ōrāvērunt bdquoIn nōs

vertite īrās nōs causa bellī sumus Sī vōs propinquī nostrī vīceritis nōs viduae vīvēmus sī

autem Rōmānī vīcerint nōs orbae erimus Cum igitur nōs necāveritis bellum fīniētisldquo

Verba Sabīnārum Rōmānōs Sabīnōsque movērunt Itaque bellum fīnīvērunt Rōmānī

Sabīnōs in oppidum suum recēpērunt et Sabīnī cum Rōmānīs sē coniūnxērunt (EL)

Komentaras Sab nai (lo Sabīnī) ndash itatildelikų gentis gyvenusi Latildecijuje (lo Latium) ir

Ugravembrijoje (lo Umbria) Įkūrus Rogravemą dalis sab nų susijungė su rom nais o kiti gyvenę

kalnuosegrave jiems priešinosi III amžiuje prieš Kristų rom nai nukariavo visagraves sab nų žemegraves ir

sab nams suteikė Rogravemos pilietybę T tas L vijus (lo Titus Livius) rom nų istograverikas aprašė

rom nų ir sab nų konfl ktą dėl moterų Po šio konfl kto abiejų genčių valstybės susijungė ir

sab nų karalius T tas Tatildecijus (lo Titus Tatius) valdė drauge su Rogravemulu vedusiu sab nę

Hers liją (lo Hersilia) Mokslininkai spėja kad sab nai Rogravemoje yra gyvenę Kvirinatildelio

(Quirīnālis collis) Viminatildelio (Vīminālis collis) ir Eskv lijų (Esquilīae) kalvosegrave

Vocābula

accipiō cēpī ceptum ci-pere priimti gauti autem tačiau

bellum ī n karas

causa ae f priežastis

collis is m kalva coniiciō iēcī iēctum iicere įmesti pulti sē con-

iicere mestis condō condidī condi-tum condere įkurti

coniungō iūnxī iūnc-tum iungere sujungti sē coniungere susijungti cum kai kol dīcō 3 sakyti dō dedī datum dare duoti

dolus ī m klasta

diū ilgai ēducō 1 auklėti šviesti eō iī ītum īre eiti faciō fēcī factum facere

daryti

fēmina ae f mόteris

fīlia ae f duktė iam jau invītō 3 kviesti

īra ae f pyktis itaque taigi todėl tad iterum antrąsyk

lēgātus ī m pasiuntinys

lūdus ī m žaidimas pl žai-dynės

mātrimōnium ī n santuo-ka in mātrimōnium dare vesti

mātrōna ae f matronagrave kil-minga mόteris

mittō 3 siųsti moveō 2 judinti paveikti necō 1 žudyti

oppidum ī n miestas

orba ae f našlaitė propinquus a um artimas

pl propinquī artimieji

pūblicus a um viešas pugnō 1 kovoti kautis ōrō 1 kalbėti melsti prašyti

rapīna ae f pagrobimas raptō 1 pagrobti recipiō cēpī ceptum cipere paimti atga atsiimti respondeō 2 atsakyti spectō 1 stebėti sī jei jeigu tum tada

ubi kai kur

teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti ūnā kartu drauge išvien veniō 4 atvykti vertō vertī versum ver-

tere versti čia atsukti

vidua ae f našlė vincō vīcī vīctum vin-cere nugalėti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

41

XL Schola quadrāgēsima

Initium bellī Gallicī

Helvētiī fīnēs suōs quī angustī sunt relinquere et per prōvinciam nostram iter facere cōnstituunt Explōrātōrēs cōnsilium hostium Caesarī nūntiant Caesar magnīs itineribus ab urbe in Galliam ulteriōrem contendit et incrēdibilī celeritāte ad Genavam pervenit Helvētiī lēgatōs ad eum mittunt nōbilēs cīvēs quī eius voluntātem petunt sed Caesar id nōn concēdit et eā legiōne quam sēcum habet mīlitibusque fortibus quī ex prōvinciā conveniunt ā lacū Lemannō quī in flūmen Rhodanum īnfluit ad montem Iūram quī fīnēs Sēquanōrum ab Helvētiīs dīvidit mūrum in altitūdinem pedum sēdecim fossamque perdūcit eōque modō Helvētiōs itinere prohibet (Buchner)

Sententiae Virtūs Rōmāna constat ex hīs virtūtibus disciplīna pietās fidēs gravitās

paupertās cōnstantia Nōn nōbīs sōlum nātī sumus (Cicero) Nōn fōrmōsus erat sed erat

fācundus Ulixēs (Ovidius)

Komentaras Gatildejus Jugravelijus Cegravezaris (lo Caesar) aprašo Gatildelijos užkariavimą savo bdquoGatildelų karo užrašuoseldquo (lo Commentāriī dē bellō Gallicō) Karas prasideda nuo susidūrimo su gatildelų tauta helvegravetais (lo Helvētiī) gyvenusiais teritograverijoje kur yra dab Šveicatilderija Helvegravetai norėjo palikti savo žemegraves ir persikelti į vatildekarus prie Okeatildeno (lo Ōceacuteanus dab Atlaacutento vandenyacutenas) ą

Vocābula

altitūdō inis f aukštis

angustus a um siauras

bellum ī n karas

celeritās ātis f greitumas concēdō cessī cessum cēdere trauktis užleisti

cōnstantia ae f pastovu-mas patvarumas išfvermė

cōnstituō stituī stitu-tum stituere nuspręsti nustatyti

contendō tendī tentum tendere įtempti stengtis skubėti siekti

conveniō 4 sueiti susirinkti

disciplīna ae f drausmė

dīvidō dīvīdī dīvīsum dīvidere dalyti skaldyti

explōrātor ōris f žvalgas faciō 3 daryti iter facere keliauti

fācundus a um iškalbin-gas kalbus šnekus

fidēs eī f tikėjimas ištiki-mybė

fīnis is m galas baigmė

riba pl sienos šalis kraštas

flūmen inis n upė

fōrmōsus a um gražus

dailus

fortis e narsus stiprus

fossa ae f griovys

Gallicus a um galų gališ-kas

Genava ae f Genavagrave dab Ženevagrave

gravitās ātis f sunkumas rimtumas orumas būdo tvirtumas

Helvētiī ōrum m helvegravetai

hostis is m priešas svetim-šalis

incrēdibilis e neįtikimas īnfluō flūxī flūxum fluere įtekėti

initium ī n pradžia

iter itineris n kelias

Iūra ae m J ra kalnai

lacus ūs m ežeras

legiō ōnis f legiogravenas

Lemannus ī m (ežeras) Le-matildeno (dab Ženegravevos) ežeras

mīles itis m karys kareivis mittō 3 siųsti

modus ī m būdas

mōns montis m kalnas kalnynas kalnai

mūrus ī m siena

nātus a um gimęs

nōbilis e kilmingas kilnus nūntiō 1 pranešti

paupertās ātis f neturtas perdūcō 3 išvesti nuvesti

pēs pedis m koja pėda petō īvī ītum ere ieškoti siekti prašyti vykti

pietās ātis f pamaldumas pagarba

prohibeō hibuī hibitum hibēre neleisti uždrausti

prōvincia ae f provincija -que ir

relinquō 3 palikti

Rhodanus ī f Rodatildenas dab Ronagrave

sēdecim šešiolika

Sēquanī ōrum m sekvatildenai sōlum tikti tik

Ulixēs is m Odis jas ulterior ulterius esantis anoj pusėj tolimesnis

urbs is f miestas perveniō 4 atvykti

virtūs ūtis f vyriškumas narsumas dorybė

voluntās ātis f valia noras sutikimas

42

Page 16: HORTUS LATINUS PARS TERTIA - lm€¦ · IV. Schola quārta. Sententiae. Prōnōmina - įvardžiai Prōnōmina dēmōnstrātīva – parodomieji įvardžiai hic, haec, hoc šitas,

15

XIV Schola quārta decima Veiksmažodžių pagrindinių formų sąvadas

I amō āvī ātum āre mylėti tokios pat pagrindinės formos arō 1 arti cantō 1 dainuoti clamō 1 šaukti creō 1 sukurti exspectō 1 laukti dubitō 1 abejoti intrō 1 įeiti įžengti mostrō 1 rodyti putō 1 manyti salūto 1 sveikinti ir kitų dō dedī datum dare duoti stō stetī statum stare stovėti

III legō lēgī lectum legere rinkti skaityti scrībō scrīpsī scrīptum scrībere rašyti carpō carpsī carptum carpere skinti dīcō dīxī dictum dīcere sakyti dīligō lēxī lēctum ligere labai vertinti scrībo scrīpsī scrīptum scrībere rašyti trahō traxī trāctum trahere traukti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

mittō mīsī missum mittere siųsti incolograve incoluī incultum incolere gyventi

pōnō posuī positum pōnere dėti

cupiō cupīvī cupītum cupere trokšti petō petīvī petītum petere siekti quaerō quaesīvī quaesītum quaerere ieškoti

agō ēgī āctum agere varyti veikti capiō cēpī captum capere imti faciō fēcī factum facere daryti crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti currō cucurrī cursum currere bėgti surgō surrēxī surrectum surgere keltis

II maneō mansī mansum manēre pasi-likti

respondeō spondī sponsum spondēre atsakyti

debeō debuī debitum debēre turėti privalėti

doceō docuī doctum docēre mokyti habeo habuī hibitum habēre turėti prohibeō prohibuī prohibitum prohi-bēre sulaikyti trukdyti drausti moneō monuī monitum monēre pri-minti atkreipti dėmesį įkalbinėti

taceō tacuī tacitum tacēre tylėti terreō terruī territum terrēre gąsdinti teneō tenuī tentum tenēre laikyti pateō patuī ndash patēre tęstis studeō studuī ndash studēre stengtis timeō timuī ndash timēre bijoti būgštauti rideō rīsī rīsum ridēre juoktis sedeō sēdī sessum sedēre sėdėti videō vīdī vīsum vidēre matyti

IV audiō audīvī audītum audīre klausyti

fīniō fīnīvī fīnītum fīnīre baigti pūniō pūnīvī pūnītum pūnīre baigti scīō scīvī scītum scīre baigti veniō vēnī ventum venīre atvykti ateiti conveniō vēnī ventum venīre sueiti

Sententiae Nōn quam diū sed quam bene vīxeris refert (Seneca) Peccāvī Haec scrīpsī

nōn ōtiī abundantia sed amōris ergā tē (Cicero) Mīlitāvī nōn sine gloriā (Horātius) Post

fēstum vēnistī Quaerit aquās in aquīs et pōma fugācia captat Tantalus hōc illī garrula

lingua dedit (Ovidius)

Vocābula

abundantia ae f patvini-mas gausa perteklius

amor ōris m meilė bene gerai captō āvī ātum āre gau-dyti griebti čiupti

diū ilgai dō dedī datum dāre duoti

ergā su acc prie

fēstum ī n šventė iškilmės

fugāx ācis bėgantis garullus a um plepus šnekus

gloria ae f garbė šlovė hic haec hoc šitas šis

ille illa illiud anas (arti jo)

lingua ae f kalba liežuvis mīlitō āvī ātum āre būti kareiviu tarnauti kariuome-nėje kovoti

ōtium ī n poilsis laisvalai-kis

peccō āvī ātum āre nusi-dėti

pōmum ī n medžio vaisius quaerō quaesīvī quaesī-

tum quaerere ieškoti

quam kaip referō retulī relātum

referre nunešti atgal atsi-minti

sed bet scrībō scrīpsī scrīptum scrībere rašyti

sine su abl be

Tantalus ī m Tantatildelas

veniō vēnī ventum ve-nīre atvykti ateiti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

16

XV Schola quīnta decima Rēx Tarquinius et librī mulieris

Nocte ad Tarquinium Superbum mulier vēnit eīque novem librōs ostendit Tarquinius bdquoQuis es mulier Quid cupis Tē numquam vīdīldquo Mulier autem rēgī dīxit bdquoVidē librōs quōs mēcum portō Verba quae in iīs librīs legis ōrācula deōrum sunt Librōs vēndere volōldquo Ubi Tarquinius pretium rogāvit mulier magnam cōpiam pecūniae postulāvit Tarquinius autem pecūniam dare noluit bdquoPretium quod postulās ingēns est Num mē rīdere vīsldquo Statim mulier trēs librōs cēpit eōsque in ignem mīsit Tum rēgī dīxit bdquoEōs trēs librōs restituēre nōn possum sed nunc tibi sex librōs vēndōldquo Quod mulier prō sex librīs idem ingēns pretium postulāvit rēx eam rīsit bdquoNum fūr es mulier Sōlum sex librī restant tamen idem pretium postulās Quod ego crīmen vocōldquo Sed mulier nōn dubitāvit iterum trēs librōs in ignem mittere Tum dīxit bdquoNunc trēs librī restant Tibi licet eōs emere sed idem pretium postulōldquo Tarquinius diū dē verbīs mulieris cōgitāvit dēnique dīxit bdquoFīdūcia tua mihi placet mulier Vēnde mihi eōs librōs Pecūniam quam cupis dōldquo Mulier rēgī librōs praebuit tum eī grātiās ēgit et discessit

Komentaras Tarkv nijus įsigijo tik tris knygagraves nes ne iš karto suvokė jų vertę Moteriškės atnešusios tas knygas daugiau niekas nematė Spėjama kad ji buvusi gra kų pratildenašė Sib lė turėjusi oratildekulą grὸtoje netoli Kugravemų (vard Kugravemos lo Cūmae gr Κύμη Kampatildenija) Pagal pratildenašės vardą trys knygos buvo vadinamos Sib lės knygomis Rom nai jas saugojo šventykloje kad sunkmečiu galėtų josegrave rasti patarimų

Sententiae Gaudium in litterīs est Id est (i e) Grātiās agō

Vocābula

capiō cēpī captum ca-pere imti

cōpia ae f išteklius atsarga gausybė

cōgitō āvī ātum āre mąstyti

crīmen inis n nusikaltimas cupiō cupīvī cupitum

cupere geisti trokšti dēnique pagaliau discedō cessī cessum cedere išeiti pasišalinti diū ilgai dō dedī datum dare duoti

dubitō āvī ātum āre abe-joti

dum tuo tarpu kai emō ēmī ēmptum eme-re pirkti

fīdūcia ae f pasitikėjimas

fūr is m f vagis vagilė

ignis is m ugnis

ingēns entis didžiulis mil-žiniškas

iterum vėl antrą sykį legō lēgī lēctum legere rinkti skaityti

licet licuit ndash licēre leista mittō mīsī missum mit-

tere siųsti čia įmesti

mulier eris f moteris

nolō noluī ndash nolle neno-rėti

novem devyni

nox noctis f naktis num nejaugi negi nunc dabar nunquam niekada

ōrāculum ī n orakulas iš-tarmė

ostendō tendī tentum tendere ištiesti atkišti rodyti

pecūnia ae f turtas pinigai placet placuī placitum placēre patikti portō āvī ātum āre neš-ti gabenti possum potuī ndash posse galėti

postulō āvī ātum āre reikalauti

praebeō praebuī praebi-tum praebēre (pa)duoti

pretium ī n vertė kaina

quam po to kai restituō stituī stitūtum stituere vėl statyti grąžinti restō restitī restāre pasi-likti išlikti

rēx rēgis m karalius rīdeō rīsī rīsum rīdēre juoktis rogō āvī ātum āre klausti scrībō scrīpsī scrīptum

scrībere rašyti sex šeši sōlum tik statim tučtuojau bematant sum fuī ndash esse būti superbus a um išdidus

trēs tria trys tum tada ubi kur kai vēndō vēndidī vēndi-tum vēndere parduoti videō vīdī vīsum vidēre matyti

volō voluī ndash velle norėti

verbum ī n žodis vocō āvī ātum āre šaukti kviesti vadinti

17

XVI Schola sexta decima Veiksmažodis sum fuī ndash esse būti

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

es-se bdquobūtildquo 1 2 3

s-u-m esu es

es-t

s-u-mus esame

es-tis s-u-nt

er-a-m buvau

er-ā-s er-a-t

er-ā-mus buvome

er-ā-tis er-a-nt

er-o būsiu

er-i-s er-i-t

er- -mus būsime

er- -tis er-u-nt

Imperātīvus

es būk

es-te būkite

Sententiae Digitus Deī est hīc (Vulgāta) Ego sum pānis vītae (Vulgāta) Ego sum pāstor

bonus Bonus pāstor animam suam dat prō ovibus suīs (Vulgāta) Sed vōs nōn crēditis quia

nōn estis ex ovibus meīs (Vulgāta) Ego sum lūx mundī (Vulgāta) Vōs estis lūx mundī

(Vulgāta) Mea doctrīna nōn est mea sed eius quī mīsit mē (Vulgāta) Lucerna corporis tuī

est oculus tuus (Vulgāta) Quam angusta porta et arcta via est quae dūcit ad vītam et paucī

sunt quī inveniunt eum (Vulgāta) Quī ex Deō est verba Deī audit Proptereā vōs nōn

audītis quia ex Deō nōn estis (Vulgāta) Nōn est discipulus super magistrum nec servus

super dominum suum (Vulgāta) Ego et Pater ūnum sumus (Vulgāta) Ego sum vītis vēra

et Pater meus agricola est (Vulgāta) Hī sunt extrā prōvinciam trāns Rhodanum prīmī

(Caesar) Dīcit eī Iēsus Ego sum via et vēritās et vīta nēmō venit ad Patrem nisi per mē

(Vulgāta) Dīcit illīs Iēsus Vōs autem quem mē esse dīcitis Respondēns Simon Petrus dīxit

Tū es Christus fīlius Deī vīvī (Vulgāta) Ubi enim sunt duo vel trēs congregātī in nōmine

meō ibi sum in mediō eōrum (Vulgāta) Nōn sum quālis eram (Horātius)

1 Išverskite Vulgatildetos (Jon I 1ndash5) ištrauką

1 In prīncipiō erat verbum et verbum erat apud Deum et Deus erat verbum

2 Hoc erat in prīncipiō apud Deum 3 Omnia per ipsum facta sunt et sine ipsō factum est

nihil quod factum est 4 In ipso vīta erat et vīta erat lūx hominum 5 Et lūx in tenebrīs

lūcet et tenebrae eam nōn comprehendērunt

Vocābula

agricola ae m žemdirbys angustus a um siauras

anima ae f dvelkimas vė-jas kvėpavimas siela

ar(c)tus a m ankštas siauras

argūmentum ī n argu-mentas įrodymas

cōgitō āvī ātum āre mąstyti galvoti

comprehendō prehendī prehēnsum prehendere sugriebti suimti sučiupti

congregō āvī ātum āre surinkti suburti

corpus oris n kūnas

digitus ī m pirštas

doctrīna ae f mokymas mokslas

dominus ī m viešpats ponas dūcō dūxī ductum dū-

cere vesti faciō fēcī factum facere daryti

hīc čia inveniō vēnī ventum venīre užeiti rasti lūceō lūxī lūcere šviesti spindėti

lucerna ae f žiburys žibin-tas

lūx lūcis f šviesa

mundus ī m pasaulis

mittō mīsī missum mit-

tere siųsti čia kišti

nēmō inis m f niekas (kal-

bant apie žmogų)

nihil n niekas nisi jei ne oculus ī akis

omnis e visas omnia

ovis is f avis

pānis is m duona

pāstor ōris m piemuo paucus a um negausus ma-

žas paucī nedaugelis keletas

porta ae f vartai durys

prō su abl dėl už vietoj proptereā dėl to

prīncipium ī n pradžia quālis e koks quia kadangi nes

respondeō spondī spon-sum spondēre atsakyti

servus ī m vergas

sine su abl be

super su acc virš viršuj

tenebrae ārum f tamsa

trāns su acc anagravepus už

vēritās ātis f tiesa vērus a um tikras

vīta ae f gyvenimas

vītis is f vynšakė vynmedis

18

XVII Schola septima decima

eō iī itum īre eiti

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

ī-re bdquoeitildquo 1 2 3

e-ō einu ī-s

ī-t

ī-mus einame

ī-tis e-u-nt

ī-ba-m ėjau

ī-bā-s ī-ba-t

ī-bā-mus ėjome

ī-bā-tis ī-ba-nt

ī-b-ō eisiu

ī-b-i-s ī-b-i-t

ī-b-i-mus eisime

ī-b-i-tis ī-b-u-nt

Imperātīvus

ī eik

ī-te eikite

Dominus et servus iter faciunt

Dominus Rūfus servō Syrō dīcit bdquoCrās Rōmam ībimus Parā ad itineremldquo Māne dominus

et servus Rōmam iter faciunt Paulō post Rūfī raeda ante ūnam magnam villam est Syrus

laetus est nam hodiē in villā nōn labōrat sed Rōmam īt Diū Rūfus et Syrus per multa

Campāniae oppida eunt Extrā mūrōs oppidōrum virī tumulōs magnificōs vident Via Appia

plēna est virōrum raedārumque bdquoQuam pulchrum est Rōmam īreldquo ndash Syrus gaudet Post

Rūfum dominum suum rogat bdquoCūr Rōmam īs domineldquo Rūfus Syrō respondet bdquoRōmam

eō quod ibi varia negōtia mihi suntldquo Syrus dominī dīcit bdquoEgo prīmum Rōmam eōldquo

Dominus respondet bdquoSī mihi vērus ēris iterum ūnā Rōmam ībimusldquo Posteā Syrus in viā

multōs servōs videt aliī equōs agitant aliī magnam frūmentī cōpiam portant Syrus servōs

salūtat bdquoSalvēte amīcī Nōs Rōmam īmus Et vōs quō ītisldquo Servī autem nōn respondent

nam dēfessī sunt (pagal Hartmut Schulz)

Sententiae Sī vir es ī (Ovidius) Ībimus illāc (Ovidius) Flūmina iam lactis iam flūmina

nectaris ībant (Ovidius) Īte missa est Deō grātiās

Vocābula

Appius a um Atildepijaus

Appius ī m Atildepijus centildezo-

rius nutiesęs kelią Via Appia agitō āvī ātum āre varyti alius alia aliud kitas autem tačiau

Campānia ae f Kampatildenija sritis tarp Latildecijaus ir Lukatildeni-jos ausogravenų ir ograveskų kraštas

cōpia ae f gausybė ištek-lius atsarga

crās rytoj dēfessus a um nuvargęs diū ilgai

dominus ī m viešpats šei-mininkas ponas

extrā su acc už anagravepus

flumen inis n upė gaudeō gavīsus sum gau-

dēre džiaugtis (verbum dep)

hodiē šiandien ibi ten illāc anoje pusėje ten

iter itineris n kelias iter

facere keliauti

flūmen inis n upė iterum vėl dar kartą labōrō āvī ātum āre dirbti stengtis kentėti

lac lactis n pienas laetus a um linksmas magnificus a um puikus prašmatnus prabangus

māne rytą

mūrus ī m mūras siena

missa ae f m šios nam nes

nectar aris n gr nektatilderas

negōtium ī n užsiėmimas darbas veikla reikalas

oppidum ī n miestas parō āvī ātum āre ruošti paulō post netrukus plēnus a um pilnas

portō āvī ātum āre nešti gabenti

post vėliau posteā po to paskui vėliau

prīmum pirmąkart pulcher chra chrum gra-žus

quia kadangi nes quō kur

raeda ae f kelt karietagrave ve-žimas keturiais ratais

Rūfus ī m Rugravefas vardas respondeō spondī spon-sum spondēre atsakyti salūtō āvī ātum āre svei-kinti

servus ī m vergas

sī jei

super su acc virš viršuj

Syrus ī m

tumulus ī m kalva kapas ūnā kartu drauge varius a um įvairus vērus a um ištikimas

via ae f kelias gatvė

videō vīdī vīsum vidēre matyti

villa ae f sodyba ūkis dvaras

19

XVIII Schola duodēvīcēsima

edō ēdī ēsum ēsse (edere) valgyti

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

es-se ed-e-re 1 2 3

ēd-ō valgau ēs

ēs-t

ed-i-mus valgome

ēs-tis ed-u-nt

ed-ēba-m valgiau

ed-ēbā-s ed-ēba-t

ed-ēba-mus valgėme

ed-ēba-tis ed-ēba-nt

ed-a-m valgysiu

ed-ē-s ed-e-t

ed-ē-mus valgysime

ed-ē-tis ed-u-nt

Imperātīvus

ēs valgyk

ēs-te valgykite

Cēna Rōmāna Herī pater meus amīcōs suōs ad cēnam vocāvit Nōnā hōrā adveniunt convīvae duo senātōrēs Rōmānī et ipse consul Rōmānus Convīvae dominum patrem meum salūtant Tum in trīclīniō vēnērunt et in lectīs accubuērunt Puerīs tamen in trīclīniō nūllus locus est Sed pater mē aliquid ex poētīs Rōmānīs dēclāmāre vult Quā dē causā in ātriō exspectāvī Imprīmīs pater meus vīnum deīs deābusque dēfūsit Rōmānī ēdēbant ut Horātius scrīpsit bdquoAb ōvō ūsque ad mālaldquo id est imprīmīs ōva post cēnam ndash māla Servī dominō et convīvīs multa fercula inferēbant ut piscēs cāpōnēs lactūcam brassicam pānem etc Ūnus ē servīs mihi fīliō dominī uvās pulchrās dat bdquoĒs puerldquo Edēbam et gaudēbam Posteā pater servō ūnō mē invitāre iussit In trīclīniō patrem et convīvās vīdī Convīvās salūtō prope iānuam stō et patris iussa exspectō Ille inquit bdquoEn dēclāmātor noster Recitā nōbīs aliquid mī Lūcī Magister tuus dīcit tē dēclāmāre posseldquo Carmen Catullī dē passere recitō Ūnus ē convīvīs inquit bdquoBene dēclāmat Cornēlī fīlium tuum poētam in futūrō esse putōldquo

Vocābula

accumbō accubuī accu-bitum accumbere atsigulti

adveniō vēnī ventum venīre atvykti aliquis aliqua aliquid kas nors kažkas kas

ātrium ī n atildetrijus sveta nė autem tačiau

brassica ae f kopūstas

cāpo ōnis m kaplūnas (mė-

sinis gaidys)

carmen inis n giesmė

Catullus ī m Katugravelas poegravetas

causa ae f priežastis

cēna ae f pietūs

cibus ī m maistas

clāmō āvī ātum āre šau-kti

convīva ae m f svečias

consul ulis m konsulas

dēclāmātor ōris m iškal-bos mokytojas kalbėtojas

dēclāmō āvī ātum āre deklamuoti

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dominus ī m viešpats šei- mininkas ponas

en štai šit dēfundo dēfūdī dēfū-sum dēfundere nulieti exspectō āvī ātum āre laukti

ferculum ī n padėklas pa-tiekalas valgis

futūrum ī n ateitis gaudeō gavīsus sum gaudēre džiaugtis

hōra ae f valanda

iānua ae f durys imprīmīs pirmiausia inferrō intulī illātum inferre įnešti atnešti inquit sako tarė invītō āvī ātum āre kviesti

iussum ī n įsakymas

lactūca ae f salota

lectus ī m lova gultai

mālum ī n obuolys nam nes nōnus a um devintas nūllus a um joks nė vienas

ōvum ī n kiaušinis

pānis is m duona

passer eris m žvirblis

piscis is m žuvis

possum potuī ndash posse galėti

posteā po to paskiau

prope su acc arti prie putō avī ātum āre ma-nyti

recitō āvī ātum āre skai-tyti balsugrave (garsiai)

respondeō spondī spōn-sum spondēre atsakyti salūtō āvī ātum āre svei-kinti

scrībō scrīpsī scrīptum scrībere rašyti sed bet

senātor ōris m senatildetorius sī jei stō stetī statum stāre stovėti

trīclīnium ī n valgomasis

ūsque ad iki pat

ūva ae f vynuogė veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

vīnum ī n vynas vocō āvī ātum āre kviesti volō voluī ndash velle norėti

20

XIX Schola ūndēvīcēsima

ferō tulī latum ferre ndash nešti (M ltono tekstegrave ndash iškęsti ištverti)

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

fer-re bdquoneštildquo 1 2 3

fer-ō nešu

fer-s fer-t

fer-i-mus nešame

fer-tis fer-u-nt

fer-ēba-m nešiau

fer-ēbā-s fer-ēba-t

fer-ēbā-mus nešėme

fer-ēbā-tis fer-ēba-nt

fer-a-m būsiu

fer-ē-s fer-e-t

fer-ē-mus būsime

fer-ē-tis fer-e-nt

Imperātīvus

fer nešk

fer-te neškite

Sententiae Ego sum vītis vōs palmitēs quī manet in mē et ego in eō hic

fert frūctum multum quia sine mē nihil potestis facere (Vulgāta) Bene ferre

magnam Disce fortūnam (Horātius) Quī fert malīs auxilium post tempus

dolet (Phaedrus) Quasi mūrēs semper edimus aliēnum cibum (Plautus)

Lūcem in tenebrās ferimus Fert fert fert (Itatildelijos Savogravejos karatildelių dinatildestijos

šūkis)

loz Nota bene Savojagrave ndash istograverinė sritis Prancūz jos ir Itatildelijos pasienyje

1 Išverskite Džograveno M ltono teksto Prō populō Anglicānō dēfēnsiō ištrauką

Pater et rēx dīvertissima sunt Pater nōs genuit at nōn rēx nōs sed nōs rēgem creāvimus Patrem natūra dedit populō rēgem ipse populus dedit sibi nōn ergō propter rēgem populus sed propter populum rēx est ferimus patrem mōrōsum etiam dūrum ferimus et rēgem sed nē patrem quidem ferimus tyrannum

2 Atsakykite į klausimus

1 Quid dīcit auctor dē patre et rēge 2 Quid dedit patrem populō 3 Quem populus sibi dedit 4 Quid dīcit auctor dē patre et rēge mōrōsō et dūrō

Sententia Nōn rēx est lēx sed lēx est rēx

Vocābula

aliēnus a um svetimas Anglicānus a um Aacutenglijos at tačiau betgi

auxilium ī n pagalba para-ma

cibus ī m maistas creō āvī ātum āre rinkti

dēfēnsiō ōnis f gynimas ginamoji kalba apologravegija

discō didicī ndash discere mokytis

dīvertissimus a um skir-tingiausias iš dīvertō dī-vertī dīversum dīvertere pasukti į šalį atsiskirti skirtis

doleō doluī dolitūrus dolēre skaudėti kentėti dō dedī datum dare duo-

ti

dūrus a um kietas šiurk-

štus griežtas

ergō taigi vadinasi etiam taip pat net ir faciō fēcī factum facere daryti

frūctus ūs m (IV) vaisius

fortūna ae f laimė dalia lemtis

gignō genuī genitum

gignere gimdyti

lēx lēgis f įstatymas

lūx lūcis f šviesa malus a um blogas maneō mānsī mansum manēre pa(si)likti išlikti mōrōsus a um užsispyręs įnoringas priekabus

mūs mūris m pelė

natūra ae f gamta nihil niekas

palmes palmitis m atžala (vynmedžio) šakelė

populus ī m tauta žmonės possum potuī ndash posse galėti pajėgti potestis jūs galite

post su acc po vėliau

propter su acc dėl

quasi kaip quia kadangi nes quidem juk būtent nē quidem netgi ne sed bet semper visada

sine su abl be

tempus oris n laikas

tenebrae ārum f tamsa

tyrannus ī m tiratildenas

vītis is f vynšakė vynuo-gienojas vynmedis

21

XX Schola vīcēsima Perfectum

sum fuī ndash esse būti

eō iī (īvī) itum īre eiti

edō ēdī ēsum ēsse (edere) valgyti

ferō tulī latum ferre nešti

fuī fuistī fuit

fuimus fuistis fuērunt

iī (īvī) iistī (īvistī) iit (īvit etc)

iimus iistis iērunt

ēdī ēdistī ēdit

ēdimus ēdistis ēdērunt

tulī tulistī tulit

tulimus tulistis tulērunt

Sententiae Sum quod eris fuī quod es Fuit Īlium (Vergilius) Nōs quōque quae ferimus

tulimus patientior ante Et mala sunt longō multiplicāta diē (Ovidius) Vērē languorēs

nostrōs ipse tulit et dolorēs nostrōs ipse portāvit (Vulgāta) Tulērunt Dominum meum et

nesciō ubi posuērunt eum sī tū sustulistī eum dīcitō mihi (Respōnsōrium) In domum

Dominī ībimus (Vulgāta) Domine ad quem ībimus (Vulgāta) Ipse enim Pater amat vōs

quia mē amāstis et crēdidistis quia ego ā Deō exīvī Exīvī ā patre et vēnī in mundum

iterum relinquō mundum et vādō ad Patrem (Vulgāta) Crēdō Quī ēdistis multō fēcistis

sapientius Quī nōn ēdistis saturī fīte [imper pl] fābulīs (Plautus)

Tarptautiniai žodžiai agituacuteoti ndash veikti skleisti pol tines ir visuomeninegraves id jas

argumentildetas ndash įrodomąją tegravezę (teiginį) pagrindžiantis teiginys crēdō bdquotikiuldquo ndash tikėjimo

tiesų išdėstymas žmogaus pažiūrų visumagrave deklamuacuteoti ndash raacuteiškiai meniškai sakyti atmin-

tina kokį nors kūrinį fortūnagrave ndash sėkmė likimas laimingas atildetvejis kregraveditas ndash prekių ar

pinigų skolinimas už palūkanas pasitikėjimo patildegrindu multiplikatildecija ndash dokumentildetų

piešinių brėžinių tegraveksto daacuteuginimas natūragrave ndash gamta žmogaus prigimt s dailėjegrave tikrovės

daiktai pagal kuriuos da lininkas piešia pacientildetas ndash gydytojo gydomas ligonis portatildelas ndash

puošnus įėjimas į pastatą internegravetinė sveta nė teikianti tam tikrą informatildeciją

responsograverijus ndash bažnytinio giedojimo būdas sol stas (kunigas) ir chograveras gieda pakaitom s

bažnytinės mugravezikos žaacutenras te pas ndash vyksmo greitis spartagrave tiratildenas ndash valdovas smurtugrave

užgrobęs valdžią vilagrave ndash ištaigus užmiesčio namas gyvenamasis namas vasarnamis

Vocābula

amō āvī ātum āre mylėti

ante su acc prieš crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti manyti

diēs eī m (V) diena diē abl sg dīcō dīxī dictum dīcere sakyti dīcitō imper fut act 2 sg

dolor ōris m skausmas sielvartas

domus ūs f (IV) namas enim mat juk nes exeō exīvī exītum exīre išeiti išvykti

fābula ae f pasakojimas pasaka pasakėčia dratildemos kūrinys pjegravesė

fiō factus sum fierī dary-

tis tapti fīte tapkite

Īlium ī n Iliogravenas = Trojagrave iterum vėl antrąkart iš naujo

labōrō āvī ātum āre dirbti stengtis kentėti

languor ōris m nusilpimas nuovargis silpnumas

malum ī n blogis blogybė multiplicō āvī ātum āre dauginti didinti gausinti

multō daug multō sa-pientius išmintingiau

mundus ī m pasaulis nesciō scīvī scītum scīre nežinoti

patiēns entis kantrus iš-tvermingas patientior iš-tvermingesnis (aukštesnysis l)

ponō posuī positum po-nere dėti quia kadangi nes quōque taip pat ir relinquō relīquī relic-tum relinquere palikti

respōnsōrium ī n respon-sograverijus

sapientius protingiau satur a um sotus sī jei sufferō sustulī ndash suffer-

re laikyti apačiojegrave čia paimti

ubi kur vādō vādere eiti žengti veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti vērē tikrai teisingai iš ti-krųjų

22

XXI Schola vīcēsima prīma

Trečiosios linksniuotės priebalsinio tipo kamienai ir priesagos

Masculīnum -ō -or -os -er -ex -es

nom sg gen sg pavyzdžiai

-or

-ōs

-er

-ex

-es

-in-is

-ōr-is

-ōr-is

-er-is

-ic-is

-ig-is

-g-is

-it-is

-et-is

-d-is

hōmō homin-is žmogus

leō leōn-is liūtas

victor victōr-is nugalėtojas

flōs flōr-is gėlė žiedas

agger agger-is pyacutelimas sankasa

vertex vertic-is verpẽtas viršugalvis

rēmex rēmig-is irklas

rēx rēg-is karalius

mīles mīlit-is karys kareivis

paries pariet-is siena

pēs ped-is koja

Fēminīnum -tās -(t)us -aus -dō -gō -iō

nom sg gen sg pavyzdžiai

-tās

-(t)ūs

-aus

-dō

-gō

-iō

-tāt-is

-tūt-is

-ūt-is

-ūd-is

-aud-is

-din-is

-gin-is

-iōn-is

sānitās sānitāt-is (kūno) sveikata

virtūs virtūt-is vyriškumas dorybė

salūs salūt-is (kūno ir sielos) sveikata gerovė

palūs palūd-is pelkė

laus laud-is pagyrimas garbė

magnitūdō magnitūdin-is didumas

orīgō orīgin-is kilmė

lēctiō lēctiōn-is skaitymas paskaita

Neutrum -men -ur -us -ma

nom sg gen sg pavyzdžiai

-men

-ur

-us

-ma

-min-is

-ur-is

-or-is

-or-is

-er-is

-mat-is

nōmen nōmin-is vardas

fulgur fulgur-is žaibas

ebor ebor-is dramblio kaulas

tempus tempor-is laikas

opus oper-is kūrinys

poēma poēmat-is poemagrave

Kiti atvejai dux duc-is m vadas lēx lēg-is f įstatymas consul consul-is m kogravensulas

ōrātor ōrātōr-is m oratildetorius flūmen flūmin-is n upė mōs mōr-is m paprotys

įprotis būdas genus gener-is n giminė r šis pulvis pulver-is m dulkės milteliai lac

lact-is n pienas

23

XXII Schola vīcēsima secunda

Sententiae Mundus ūniversus exercet histriōnem (Petrōnius) Astra regunt hominēs sed

regit astra Deus Atria rēgum hominibus plēna sunt amīcīs vacua (Seneca) Prō rēge lēge

grege Nūlla potentia supra lēgēs esse debet (Cicero) Mōs prō lēge Mōrēs multōrum videt

(Horātius) [apie Odis ją] Mōribus antīquīs stat Rōma Aut Caesar aut nūllus Stat magnī

nōminis umbra (Lūcānus) Furor arma ministrat (Vergilius) Superbī hominēs in convīvīs

stultī sunt Societātis vinculum est ratiō et ōrātiō (Cicero) Habet suum venēnum blanda

ōrātio (Pūblilius) Nōsce tempus Prō salūte animae Virtūs hominem iungit Deō (Cicero)

Virtūs nōn advenit ā natūrā neque ā doctrīnā sed ā nūmine dīvīnō (Seneca) Prīma virtūs

est vitiō carēre (Quīntilliānus) Pietās fundāmentum est omnium virtūtum (Cicero) Disce

puer virtūtem ex mē vērumque labōrem Fortūnam ex aliīs (Vergilius) Quae regiō in

terrīs nostrī nōn plēna labōris (Vergilius) Multōrum annōrum opus

loz Nota bene Lukatildenas (lo Lūcānus) ndash poegravetas egravepikas (39ndash65

metais) poegravemos bdquoFarsatildelijaldquo autorius Maacuterkas Fatildebijus Kvintiliatildenas (lo Quīntilliānus) ndash

žymus I amžiaus rom oratildetorius veikalo bdquoOratoriaus ugdymasldquo autorius

Vocābula

adveniō vēnī ventum venīre atvykti

alius alia aliud kitas

anima ae f s ela

annus ī m metai

arma ōrum n gintildeklai

astrum ī n gr žvaigždė

atrium ī n atildetrijus sveta nė aut arba

blandus a um meilikau-jantis lipšnus meilus mielas

careō caruī ndash carēre su

abl stokoti neturėti

convīva ae m f svečias viešnia

debeō debuī debitum debēre privalėti būti sko-lingam

discō didicī ndash discere mokytis

dīvīnus a um dieviškas dievo dievų

doctrīna ae f mokymas mokslas išsilavinimas

exerceō excercuī exerci-tum exercēre judinti vei-kti lavinti exercere his-triōnem vaidinti

fundāmentum ī n pamatas

fortūna ae f laimė dalia lemtis furor ōris m šėlas siutas

grex gregis m banda ka -menė būrys habeō habuī habitum

habēre turėti

histriō ōnis m atildektorius ar-t stas vaidintojas

ibi ten iungō iūnxī iūnctum iungere uždėti jungą (su)-jungti (su)sieti

labor ōris m darbas vargas

lēx lēgis f įstatymas magnus a um didelis ministrō āvī ātum āre (pa)tarnauti duoti teikti

mōs mōris m paprotys įprotis būdas

multus a um daug dau-gelis

mundus ī m pasaulis neque ir ne nei

nōmen inis n vardas nūllus a um joks nė vie-nas

nūmen inis n pritarimo

ženklas sutikimas valia čia dievų valia dievybė

omnis e visas kiekvienas

opus eris n kūrinys

ōrātiō ōnis f kalba

pietās ātis f pamaldumas pagarba

plēnus a um pilnas

potentia ae f galia galybė

quasi lyg tarytum regō rēxī rēctum regere kreipti tvarkyti valdyti

ratiō ōnis f apyskaita svar-stymas protas

salūs ūtis f sveikata gerovė sī jei

societās ātis f bendrumas sąjunga bendrija draugija

stō steti statum stāre stovėti

stultus a um kvailas superbus a um išdidus

suprā su acc vietai ant virš

aukščiau laikui prieš anks-čiau

tempus oris n laikas

umbra ae f šešėlis ūniversus a um visas vacuus a um tuščias

venēnum ī n nuodai kerai burtai

vērus a um tikras videō vīdī vīsum vidēre matyti

vinculum ī n raištis ryšys

virtūs ūtis f vyriškumas dorybė

vitium ī n yacuteda trūkumas

24

XXIII Schola vīcēsima tertia

Hominēs et nōmina

Quīntus est frāter Mārcī Iūlia soror eius est Mārcus et Quīntus frātrēs Iūliae sunt Mārcī

pater et māter frāter et soror sunt Nōmen patris est Iūlius mātris Aemilia Quīntus est nōmen frātris Iūlia sorōris

Mārcō ūna soror est Iūliae duo frātrēs sunt Nōmina frātrum sunt Mārcus et Quīntus Patrī et mātrī ūna fīlia et duo fīliī sunt Mātrī Aemilia nōmen est Quod nōmen est patrī Eī nōmen est Lūcius Iūlius Balbus Virō Rōmānō tria nōmina sunt Lūcius est prae-nōmen id est nōmen prīmum Iūlius nōmen vel nōmen gentīlicium Balbus cognōmen est Fīliīs nōmina sunt Mārcus Iūlius Balbus et Quīntus Iūlius Balbus Mārcus et Quīntus praenōmina sunt fīliōrum Alia praenōmina Lātīna sunt Aulus Decimus Gāius Gnaeus Faustus Mānius Numerius Paulus Pūblius Sextus Spurius Tiberius

Titus Mulieribus Rōmānīs plērumque ūnum nōmen gentilicium erat velut Cornēlia Iūlia Lūcia Paula Octāvia Tullia Valeria

Aemiliae etiam ūnum nōmen erat Aemiliae est ūnus frāter cuī Aemilius nōmen est (praenōmen Pūblius cognōmen Paulus) Frāter Aemiliae est avunculus līberōrum Aemilius autem procul ā sorōre suā abest Itaque trīstis est Aemilia quae frātrem suum amat Mārcus et Iūlia mātrem suam trīstem in hortum exīre vident et pātrem interrogant bdquoCūr māter nostra trīstis estldquo Iūlius bdquoMāter vestra trīstis est quod Aemilius procul ab eā abest Aemilius avunculus vester est id est frāter mātris

Sententiae Nōmen est ōmen Benedictus quī venit in nōmine Dominī Nōmina sunt odiōsa (Ovidius)

Vocābula

absum afuī ndash abesse būti ne čia nebūti

alius alia aliud kitas autem tačiau

avunculus ī n avyacutenas mo-tinos brolis dėdė

benedictus a um palai-mintas

duo duae duo du

cognōmen inis n šeimos vardas pavardė

cūr kodėl exeō iī (īvī) ītum īre išeiti

frāter frātris m brolis gentīlicius a um giminės nōmen gentīlicium gimi-nės vardas

hortus ī m sodas daržas interrogō āvī ātum āre klausti

itaque taigi todėl tad

līberī ōrum m vaikai

māter mātris f motina

mulier eris f moacuteteris nam nes odiōsus a um ne(pa)ken-čiamas

ōmen inis n ženklas

pater patris m tėvas plērumque dažniausiai daugiausia

praenōmen inis n asmens vardas

procul toli

soror ōris f sesuo

trēs tria trys ūnus a um vienas trīstis e liūdnas velut kaip veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

Praenōmina Rōmāna

Aemilia ae f Em lija

Aulus ī m Aacuteulas

Cornēlia ae f Kornegravelija

Decimus ī m Dẽcimas

Gāius ī m Gatildejus

Gnaeus ī m Gn jus

Faustus ī m Faacuteustas

Iūlia ae f Jugravelija

Iūlius ī m Jugravelijus

Lūcia ae f Liugravecija

Lūcius ī m Liugravecijus

Mānius ī m Matildenijus

Numerius ī m Numegraverijus

Octāvia ae f Oktatildevija

Paula ae f Paacuteulė

Paulus ī m Paacuteulius

Pūblius ī m Pugraveblijus

Quīntus ī m Kv ntas

Sextus ī m Segravekstas

Spurius ī m Spugraverijus

Tiberius ī m Tibegraverijus

Tullia ae f Tugravelija

Valeria ae f Valegraverija

25

XXIV Schola vīcēsima quārta Verba composita

ab-sum a-fuī ndash ab-esse ad-sum ad-fuī ndash ad-esse dē-sum dē-fuī ndash dē-esse inter-sum inter-fuī ndash inter-esse praes-sum prae-fuī ndash prae-esse prō-sum prō-fuī ndash prōd-esse super-sum super-fuī ndash super-esse pos-sum potuī posse

būti ne čia būti atstu nedalyvauti būti prie pagelbėti trūkti stokoti būti tarpe dalyvauti būti priešakyje vadovauti būti už padėti paremti išlikti būti galingam galėti

Verba composita possum potuī posse

Praesēns indicātīvī āctīvī Praesēns Imperfectum Futūrum I

ab-sum ab-es

ab-est ab-sumus ab-estis ab-sunt

dē-sum dē-es

dē-est dē-sumus dē-estis dē-sunt

prō-sum prōd-es

prōd-est prō-sumus prōd-estis prō-sunt

pos-sum pot-es

pot-est pos-sumus pot-estis pos-sunt

pot-eram pot-erās

pot-erat pot-erāmus pot-erātis pot-erant

pot-erō pot-eris

pot-erit pot-erimus pot-eritis pot-erunt

Ex vītā Plīniī

Surgō ubi volō saepe prīmā lūce Amō sedēre in silentiō et meōs oculōs claudere bdquoQuid

mihi hodiē facere necesse estldquo ndash mēcum cōgitō Tum notārium vocō et iubeō eum

epistolam scrībere Hōrā quārtā et quīntā in peristȳlum prōcedō et aliam epistolam parō

Dum prandium ēdō Post prandium dormiō tum ambulō (herī nōn ambulābam) Mox

ōrātiōnem Graecam et Latīnam legō quod vōcem meam fīrmam facit Posteā in cēnā nostrā

amīcī meī intersunt Ego et uxor mea cum amīcīs paucīs saepe cēnāmus Aliud nōn possum

Numquam mihi amīcī dēerant Dum cēnam ēdimus servus librum bonum nōbīs legit Mihi

placet Aenēidem Vergiliī audīre Ego et multī amīcī meī etiam auctōrēs Latīnās recitāre

possunt Tandem in hortō ambulō cum amīcīs meīs quī sunt praeclārī et ērudītī

Nōn numquam ex hōc ōrdine errō Ante lūcem nōn poteram surgere Sī diū dormīvī equō

īre amō Amīcī quōque ex oppidīs vīcīnīs veniunt Saepe in silvam venārī intrō Etiam

audiō virōs quī in agrīs meīs labōrant

Vocābula

ambulō āvī ātum āre vaikščioti

alius alia aliud kitas

Aenēis idis m Eneidagrave

avunculus ī n avyacutenas dėdė cōgitō āvī ātum āre mą-styti galvoti

diū ilgai dormiō īvī ītum īre mie-goti

dum tada ēdō ēdī ēsum edere valgyti

eō iī ītum īre eiti

errō āvī ātum āre klysti ērudītus a um išsilavinęs fīrmus a um tvirtas stiprus

hortus ī m sodas intrō āvī ātum āre įžengti iubeō iussī iussum iubē-re liepti įsakyti

lūx lūcis f šviesa mox greit tuojau paskui

nam nes necesse est būtina privalu

notārius ī m sekretotilderius numquam niekada

ōrdō inis n eilė tvarka

paucī ōrum m nedaugelis

peristȳlum ī n gr perist lis placeō placuī placitum

placēre patikti įtikti praeclārus a um žinomas

prandium ī n pusryčiai prōcedō cessī cessum cedere išeiti pasirodyti eiti saepe dažnai sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti surgō surrēxī surrēc-tum surgere kilti keltis

tandem pagaliau ubi kai kur

uxor ōris f žmonagrave venor venātus sum ve-

nārī medžioti (verbum dep) vīcīnus a um kaimyninis volō voluī ndash velle norėti

vōx vōcis f balsas

26

XXV Schola vīcēsima quīnta Trečioji linksniuotė Ba sinis tipas

Sg Pl Sg Pl Sg Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl

turris f turris turrī turrim turrī

turrēs turrium turribus turrēs turribus

vīs f

vim vī

vīrēs vīrium vīribus vīrēs vīribus

Tiberis m Tiberis Tiberī Tiberim Tiberī

mare n maris marī mare marī

maria marium maribus maria maribus

1 Išmokite atmintinai trečiosios linksniuotės ba sinio tipo žodžius

febris is f drugys

puppis is f vairagalis

secūris is f kirvis

sitis is f toškulys

turris is f bokštas

tussis is f kosulys

vīs ndash f jėga prievarta

Albis is m Elbė upė

Neāpolis is f Neatildepolis

Tiberis is m

mare is n jūra

conclāve is n užrakinamas kambarys

animal ālis n gyvūnas

vectīgal ālis n mokestis rintildekliava

exemplar āris n pavyzdys

Sententiae Et māceriam circumdedī et circumfōdī et plantāvī vīneam Sorech [b blinė

vieta] et aedificāvī turrim in mediō eius Quantum scīmus gutta est īgnōrāmus mare Vī et

animō Contrā vim nōn valet iūs Ultrā vīrēs (Vergilius) Vim vī repellere licet Vim vīribus

exīre (Ulpiānus) Vīribus ūnitīs Vīs armāta Vīs ā tergō Vīs cōmica Vīs tragica (Aristo-

tēlēs) Vīs inertiae Vīs lēgis Vīs magica Vīs medicātrix natūrae Vīs saepe violat iūs Vīs

vim pellit Vīs vitālis Contrā vim mortis nōn est medicāmen in hortīs Sine vī et dolō

Turris eburnea Turris Babelis Terra turrium [šiuolaikinis stalo žaidimas] Tabulettae contrā

tussim prō īnfantibus Ad Tenediam secūrim Secūrī Tenediā (iš gr Τενεδία πελέκει apie

griežtą nieko nesigailintį Tenegravedo salos valdovą teisėją) Candor dat vīribus ālās

loz Nota bene Ulpiatildenas (lo Ulpiānus) ndash

Vocābula

aedificō āvī ātum āre statyti

āla ae f sparnas

animus ī m siela dvasia armātus a um ginkluotas

čia karinis

Babel is f Babilogravenas čia Batildebelis

candor ōris m skaistus bal-tumas spindėjimas dorumas

circumdō dedī datum

dare dėti aplinkui apsupti circumfodiō fōdī fossum fodere apkasti apkaupti cōmicus a um

contrā su acc prieš

dolus ī m klasta eburneus a um dramblio kaulo

ērudītus a um išsilavinęs exeō exiī exītum exīre

išeiti čia naudoti

gutta ae f lašas

hortus ī m sodas īgnōrō āvī ātum āre nežinoti

inertia ae f neveiklumas inercija

īnfāns antis m kūdikis vai-kas

iūs iūris n teisė licet licuit licēre leidžia-ma galima

lūx lūcis f šviesa

māceria ae f tvora

magicus a um magiškas

medicāmen inis n vaistas

medicātrix īcis f gydytoja

medium ī n vidurys

mors mortis f mirtis pellō pepulī pulsum

pellere stumti varyti mušti plantō āvī ātum āre so-dinti persodinti

prōcedō prōcessī prō-cessum prōcedere išeiti

pasirodyti eiti

quantus a um koks repellō repulī repulsum repellere atstumti atmušti išvaryti

sciō scīvī scītum scīre žinoti mokėti

sine su abl be

tabulleta ae f tabletė Tenedius a um Tenegravedo

tergum ī n nugara

tragicus a um

ultrā su acc anagravepus už per virš

ūnitus a um suvienytas

čia bendras valeō valuī valitum va-lēre būti sveikam gyventi turėti reikšmės galioti

violō āvī ātum āre smur-tu padaryti pažeisti

vītālis e gyvenimo gyvybi-nis

27

XXVI Schola vīcēsima sexta

Discordia frātrum

Faustulus casam intrat bdquoAcca ubi es Venī et audī dē calamitāte Rōmulus Remum necāvitldquo Acca verbīs marītī nōn crēdit bdquoQuid dīcis quid audīvīldquo Faustulus autem bdquoCrēde mihi uxor Hodiē cum amīcīs ad Palātium properāvī Etiam Rōmulus et Remus et multitūdō virōrum Palātium petīvērunt Tum Rōmulus virōs ad sē vocāvit et ubi tacuērunt ōrātiōnem habuit bdquoGaudeō quod venīre nōn dubitāvistis Hodiē sacrum facere volumus nam auxiliō deōrum Palātium mūnīvimus Vidēte mūrum Nunc tandem sine perīculō vīvere possumusldquo Virī verba Rōmulī clāmōre probavērunt Subitō autem Remus bdquoEgo tuum mūrum rīdeō mūrus enim inimīcum nōn prohibetldquo Statim mūrum trānsiluit Tum Rōmulus per īram Remum petīvit et ō Acca frātrem necāvit Faustulus tacet Acca autem lacrimas tenet et clāmat bdquoŌ Faustule frūstrā lupa puerōs in rīpā Tiberis servāvit et aluit frūstrā tū Remum cum frātre domum portāvistī frūstrā Remō parentēs fuimus Ō Rōmule cūr frātrem necāvistīldquo Tum Faustulus et Acca fīlium flevērunt

Sententiae Aut prōsunt poētae aut dēlectant Avarō omnia dēsunt sapientī nihil Nēmō in

suā causā iūdex esse potest Nōn possum (Vintildecas Mykolaacuteitis-Pugravetinas)

Vocābula

Acca ae f Akagrave

ad su acc pas prie alō aluī alitum alere maitinti penėti

audiō īvī ītum īre girdėti aut arba

auxilium ī n pagalba avārus a um godus gobšus

calamitās ātis f nelaimė

casa ae f trobelė

causa ae f byla

clāmō āvī ātum āre šau-kti

clāmor ōris m šauksmas crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti cūr kodėl dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

discordia ae f nesantaika domum į namus namo

dubitō āvī ātum āre abejoti

eō iī ītum īre eiti delectō delectāvī delec-tātum delectāre džiuginti faciō fēcī factum facere daryti

Faacuteustulus ī m Faustulas fleō flēvī flētum flēre verkti raudoti frūstrā veltui

gaudeō gavīsus sum gaudēre džiaugtis intrō āvī ātum āre įžengti

inimīcus ī m nedraugas

īra ae f pyktis

iūdex iūdicis m teisėjas

lacrima ae f ašara

marītus ī m vyras sutuok-tinis

multitūdō inis f daugybė

mūniō īvī ītum īre stip-rinti

mūrus ī m siena necō āvī ātum āre žudyti numquam niekada omnis e visas

ōrātio ōnis f kalba ōrā-tiōnem habēre sakyti kalbą

Palātium ī n Palatildecijus

parēns entis m f gimdy-

tojas -a pl parentēs tėvai

perīculum ī n pavojus petō petīvī petītum pe-tere ieškoti siekti prašyti vykti

portō āvī ātum āre nešti praeclārus a um žinomas probō āvī ātum āre (iš)bandyti pritarti

prohibeō prohibuī pro-hibitum prohibēre sulaikyti

prōperō āvī ātum āre

skubėti

quod kad rīdeō rīsī rīsum rīdēre juoktis

rīpa ae f upės krantas sacer sacra sacrum pa-švęstas šventas sapiēns entis išmintingas

sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti servō āvī ātum āre sau-goti

statim tučtuojau bematant subitō staiga tandem pagaliau ubi kai kur

uxor ōris f žmona taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti trānsileō siluī silīre per-šokti

veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti videō vīdī vīsum vidēre matyti

vocō āvī ātum āre šaukti kviesti

volō voluī ndash velle norėti vīvō vīxī victum vīvere gyventi

28

XXVII Schola vīcēsima septima

Adiectīva prōnōminālia ndash būdvardiniai įvardžiai

ūnus a um vienas sōlus a um tiktai vienas tōtus a um visas ūllus a um kažkoks alter altera alterum ki-tas antras

uter utra utrum katras neuter neutra neutrum niekatras

nūllus a um joks alius alia aliud kitas

N alter altera alterum G alterīus D alterī A alterum alteram alterum A alterō alterā alterō

N alius alia alium G alīus D aliī A alium aliam alium A aliō aliā aliō

N alterī alterae altera G alterōrum -ārum -ōrum D alterīs

A alterōs alterās altera

A alterīs

N aliī aliae alia G aliōrum aliārum aliōrum D aliīs

A aliōs aliās alia

A aliīs

Sententiae Nec sibi sed tōtī genitum sē crēdere mundō (Lūcānus) Tōtus mundus agit

histriōnem (Šekspyras) Sibi parat malum quī alterī parat Nōn sum ūnī angulō nātus patria

mea tōtus hic est mundus (Seneca) Ūnīus dēmentia dēmentēs efficit multōs Ūnus vir

nūllus vir Alter ego Vērus amīcus est quī est tamquam alter idem (Cicero) Beneacuteficus est

quī nōn suī sed alterīus causa benignē facit (Cicero) Trīstis eris sī sōlus eris (Ovidius)

Sacrum Profānum Īgnōrantia nōn est argūmentum (Spīnōsa)

loz Nota bene V ljamas Šekspỹras (angl Shakespeare 1564ndash1616 Aacutenglija) ndash vienas

žymiausių pasaulio dramatugravergų išgarsėjęs tragegravedijomis žinomiausia jų ndash bdquoHaacutemletasldquo

Barugravechas Spinozagrave (lo Benedictus de Spīnōsa 1632ndash1677) ndash žymus olaacutendų filosogravefas

Tarptautiniai žodžiai augziliatilderas ndash vyskupo padėjėjas efegravektas ndash kurios nors veiklos

padarinys as ndash labai išsilavinęs didžiai išprusęs žmogus notatilderas ndash valstybės įga-

liotas pareigūnas atliekantis notatilderinius veiksmugraves tvarkantis ir tvirtinantis dokumentugraves ir jų

tikrumą tablegravetė ndash apvaliotildes ar ovaliotildes fogravermos supresuacuteota vaistų dogravezė praryjama -

tugrave totalitar zmas ndash tokia saacutentvarka kai valstybė kontroliuacuteoja visas gyvenimo sritis

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti agit histriō-nem vaidina

angulus ī n kampas kertė

argūmentum ī n argu-mentildetas įrodymas

beneficus a um gerada-riškas labdaringas palankus maloningas

benignē geraširdiškai pa-lankiai mielai maloniai

causa ae f priežastis byla dalykas reikalas

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēmēns entis beprotis pa-mišęs

dēmentia ae f beprotystė

pamišimas

efficiō effēcī effectum efficere padaryti faciō fēcī factum facere daryti vykdyti atlikti

histriō ōnis m atildektorius

gignō genuī genitum gignere gimdyti būti prie-žastimi genitus a um gi-męs

īgnōrantia ae f nežinoji-mas

malum ī n blogis multus a um daug dau-gelis

mundus ī m pasaulis nātus a um gimęs parō āvī ātum āre ruošti

patria ae f tėvynė profānus a um nepašvę-stas nešvarus bedieviškas nuodėmingas

sacer sacra sacrum pa-švęstas šventas

servō āvī ātum āre saugoti

sine su abl be taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti tamquam taip kaip tarsi lyg

teneō tenuī tentum te-nēre laikyti turėti trīstis e liūdnas vērus a um tikras

29

XXXVIII Schola duodētrīcēsima Trečioji linksniuotė Mišrusis tipas

Sg Pl Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

ars f artis artī artem arte

ars

artēs artium artibus artēs artibus artēs

clades f cladis cladī cladem clade

cladis

cladēs cladium cladibus cladēs cladibus cladēs

mōns m montis montī montem monte

mōns

montēs montium montibus montēs montibus montēs

nox f noctis noctī noctem nocte nox

noctēs noctium noctibus noctēs noctibus noctēs

Mīlitēs Rōmānī ndash vīs imperiī Rōmānī

Rōma magna urbs est Magnus numerus cīvium Rōmānōrum semper in armīs erant

Magnus etiam est numerus mīlitum Rōmānōrum Mīlitēs Rōmāni aut peditēs erant aut

equitēs Rōmānī magnam classem habēbant Multī mīlitēs in classe mīlitābant Rōmānīs nōn

sōlum nāvēs longae sed etiam nāvēs onerāriae erant Nāvis longa cum turrī hostēs Rōmānōs

terrēbant In puppī nāvis gubernātor sedēbat et nāvem gubernābat Cōpiae Rōmānae saepe

terrā marīque hostēs superābant Rōmānī in multīs pugnīs Pūnōs superābant post Graecōs

deinde Gallōs et Dācōs Caesare duce Rōmānī Aegyptum occupāvit Etiam multās regiōnēs

Asiae Minōris occupāvit Imperium Rōmānum multās prōvinciās habet Siciliam

Prōvinciam sive Galliam Narbōnēnsem Galliam Pannoniam Dāciam Thrāciam Britan-

niam Aegyptum Illyriam Macedoniam Syriam Iūdaeam Āfricam Hispaniam Armeniam

et ceterās Clādēs Rōmānōrum rārae fuērunt

Komentaras Prōvincia arba Gallia Narbōnēnsis ndash iki Cegravezario užkariavimų rom nams

priklausiusi Gatildelijos dalis tentilde buvo Narbogravenos miestas (lie Narbonagrave lo Narbōna)

Vocābula

Armenia ae f A Asia Minor Mažoji Azija

auxilium ī n pagaacutelba arma ōrum n gintildeklai

aut arba

Caesar aris m Cegravezaris

calamitas ātis f nelaimė ceterus a um kitas

cīvis is m f pilietis -ė

clādēs is f pralaimėjimas

classis is f laivynas moki-nių klasė

cōpiae ārum f karinės pa-jėgos

Dācia ae f Datildekija deinde iš ten po to

dux ducis m vadas

eques itis m raitelis faciō fēcī factum facere daryti

gubernātor ōris m vairi-ninkas

gubernō āvī ātum āre vairuoti

hostis is m f priešas

Illyria ae f

imperium ī n impegraverija

Iūdaea ae f

longus a um ilgas

Macedonia ae f Makedo-nija

mare is n jūra terra ma-rīque sausumojegrave ir j roje

mīles itis m karys kareivis militō āvī ātum āre eiti karinę tarnybą kareiviauti

multus a um daug dau-gelis

Narbōnēnsis e Narbogravenos

nāvis is f laivas nāvis lon-ga karo laivas nāvis onerā-

ria prekybinis laivas

numerus ī m skaičius nōn sōlum sed etiam ne tik bet ir

occupō āvī ātum āre už- imti

onerārius a um krovinių krovininis

Pannonia ae f Panogravenija

pedes itis m pėstininkas portō āvī ātum āre nešti

post su acc po vėliau

prōvincia ae f prov ncija

pugna ae f kova mūšis

Pūnī ōrum m pugravenai t y kartaginiẽčiai

puppis is f vairatildegalis rārus a um retas

saepe dažnai sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti superō āvī ātum āre vir-šyti nugalėti

urbs urbis f miestas

Thrācia ae f Tratildekija terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

turris is f bokštas veniō vēnī ventum ve-nīre atvykti

30

XXIX Schola ūndētrīcēsima

Sententiae Hērēdem facit Deus nōn homō (Coke) Neque mel neque apēs Neque

opīnione sed natūrā cōnstitūtum est iūs (Cicero) Occāsiō facit fūrem Canēs socium in

culīna nūllum amant Ex pēde Herculem Mollis illa ēducātiō quam indulgentiam vocāmus

nervōs omnēs et mentis et corporis frangit (Quīntilliānus) Doctī ratiōnem artis intelligunt

indoctī voluptātem (Quīntilliānus) Sāl Atticus Ut lupus ovem amat Quī mē amat amat et

canem meum Pāx vōbīscum Nihil sub sōle novī Nōn eacuteadem est aetās nōn mēns

(Horātius) Quī male agit ōdit lūcem Pugna suum fīnem cum iacet hostis habet (Ovidius)

Rūs in urbe (Mārtiālis) Ōtium sine litterīs mors est et hominis vīvī sepultūra (Seneca)

Pallida mors aequō pulsat pede pauperum tabernās Rēgumque turrēs (Horātius) Post

mortem nūlla voluptās Post tenebrās lūx Nē mīrum quod dīvīna natūra dedit agrōs ars

hūmāna aedificāvit urbēs (Varrō) Quālis vītā fīnis ita Sub fīne Sub Iove frīgidō

loz Nota bene Egravedvardas Kogravekas (angl Coke 1552ndash1634 metais) ndash aacutenglų pol tikas ir

garsiausias savo meto teacuteisininkas savo veikalais sukūręs bendrosios arba anglosatildeksų teisės

pagrindus Maacuterkas Terentildecijus Varogravenas (lo Varrō 116ndash27 metais prieš Kristų) ndash

rom nų rašytojas mokslininkas 25 knygų veikalo bdquoLotynų kalbaldquo autorius

Vocābula

aedifico 1 statyti aequus a um lygus

aetās ātis f amžius

ager agrī m dirva laukas agō ēgī āctum agere veikti

Atticus a um Atildetikos

apis is f bitė

ars artis f menas

canis is m f šuo kalė

corpus oris n kūnas cōnstituō cōnstituī cōn-stitūtum cōnstituere nu-spręsti nustatyti

dīvīnus a um dieviškas dō dedī datum dare duoti

doctus a um mokytas

ēducātiō ōnis f auklėjimas švietimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīnis is m galas riba frangō frēgī frāctum

frangere laužti frīgidus a um šaltas Herculēs is m Heratildeklis

hērēs ēdis m f paveldėtojas habeō uī itum ēre turėti

hostis is m f priešas

hūmānus a um žmonių iaceō iacuī ndash iacēre gulėti

indulgentia ae f atlai-dumas

indoctus a um nemokytas intellego lēxī lectum legere pastebėti pažinti su-prasti

ita taip tokiu būdu

Iuppiter Iovis m

iūs iūris n teisė

litterae ārum f literatūragrave mokslas

lūx lūcis f šviesa male blogai

mel mellis n medus

mēns mentis f protas mintis siela

mīrus a um nuostabus mollis e minkštas silpnas

mors mortis f mirtis

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

neque ir ne neque neque nei nei occāsiō ōnis f proga dingstis

ōdī ndash ndash ōdisse neapkęsti omnis e visas kiekvienas

ōtium ī n poilsis laisvalaikis

opīniō ōnis f nuomonė

pažiūra požiūris

ovis is f avis pallidus a um išblyškęs

pauper eris m vargšas

pāx pācis f taika pellō pepulī pulsum pellere stumti varyti mušti

pēs pedis m koja

pugna ae f kova mūšis quālis e koks quod nes

ratiō ōnis f protas veikimo būdas

rūs rūris n kaimas laukai

sāl salis n druska

sōl sōlis m saulė

sepultūra ae f laidotuvės

sine su abl be

socius ī m draugas sąjungi-ninkas bendrininkas

sub su acc ir abl po

taberna ae f trobelė lūšna

tenebrae ārum f tamsa

urbs is f miestas vocō āvī ātum āre šaukti vadinti

voluptās ātis f malonumas džiaugsmas

vīvus a um gyvas

31

XXX Schola trīcēsima Adiectīvum

Trečiosios linksniuotės būdvardžiai

Jau esame susipažinę su pirmosios ir antrosios linksniuotės būdvardžiais

altus a um aukštas gilus angustus a um siauras bonus a um geras ceterus a um kitas laetus a um linksmas lātus a um platus magnus a um didelis malus a um blogas

parvus a um mažas plēnus a um pilnas vīvus a um gyvas

mortuus a um miręs vacuus a um tuščias

āter ātra ātrum tamsus juodas dexter tra trum dešinysis līber era erum laisvas miser era erum varganas nelaimingas niger gra grum juodas pulcher chra chrum gražus ruber bra brum raudonas sinister tra trum kairysis

ferreus a um geležinis idōneus a um įdomus līgneus a um medinis

varius a um įvairus

Pirmosios ir antrosios linksniuotės būdvardžiai yra linksniuojami kaip atitinkamų

linksniuočių giminių daiktavardžiai ndash jų galūnės sutampa

Trečiosios linksniuotės būdvardžiai būna trijų dviejų arba vienos galūnės Tai reiškia kad

jie vardininko linksnyje (nom sg) gali turėti tris ir atitinkamai dvi arba tik vieną formą

Trijų galūnių būdvardžiai

ācer m ācris f ācre n aštrus žodynuose užrašomas ācer ācris ācre aštrus

celeber m celebris f celebre n garsus žodynuose užrašomas celeber bris bre garsus

celer m celeris f celere n greitas žodynuose užrašomas celer eris ere greitas

salūber m salūbris f salūbre n sveikas žodynuose užrašomas salūber bris bre sveikas

Dviejų galūnių būdvardžiai

fortis m f forte n narsus žodynuose užrašomas fortis e narsus

gravis m gravis f grave n sunkus žodynuose užrašomas gravis e sunkus

Vienos galūnės būdvardis

fēlīx m f n laimingas gen sg fēlīcis žodynuose užrašomas fēlīx īcis laimingas

ingēns m f n didžiulis gen sg ingentis žodynuose užrašomas ingēns entis didžiulis

pār m f n lygus vienodas gen sg pāris žodynuose užrašomas pār pāris lygus vienodas

sapiēns m f n išmintingas gen sg sapientis žodynuose užrašomas sapiēns entis išmintingas

Trečiosios linksniuotės būdvardžių linksniavimas

Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl

ācer ācris ācre ācris ācrī ācrem ācre ācrī

ācrēs ācria ācrium ācribus ācrēs ācria ācribus

fortis forte fortis fortī fortem forte fortī

fortēs fortia fortium fortibus fortēs fortia fortibus

pār pāris pārī pārem pār pārī

pārēs pāria

pārium

pāribus pārēs pāria

pāribus

32

XXXI Schola trīcēsima prīma Dēclīnātiō quārta ndash ketvirtoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

frūctus f vaisius frūctūs frūctuī frūctum frūctū

frūctus

frūctūs frūctuum frūctibus frūctūs frūctibus frūctūs

cornū f ragas cornūs cornū cornū cornū

cornū

cornua cornuum cornibus cornua cornibus cornua

lacus m lacūs lacuī lacum lacū

lacus

lacūs lacuum lacubus lacūs lacubus lacūs

1 Išverskite Vergilijaus teksto ištrauką

Hīc sēcūra quiēs et nescia fallere vīta

Divēs opum variārum hīc lātīs ōtia fundīs

Spēluncae vīvīque lacūs hīc frīgida Tempe

Mūgitusque boum mollēsque sub arbore somnī (Vergilius)

Sententiae Multae manūs onus levius faciunt Habet etiam in manū gladium et secūrim sē

autem dē bellō et ā latrōnibus nōn līberat (Vulgāta) Neque semper arcum Tendit Apollo

(Horātius) Nōn est meum contrā auctōritātem senātūs dīcere (Cicero) Prīmus sapientiae

gradus est falsa intelligere Status quō Status in quō Statū quō In statū quō Status quō

ante bellum Sexū fēmina ingeniō vir (Mar jos Teregravezės antkapio epitatildefija Aacuteustrija) Venī

Creātor Spīritus Venī Sancte Spīritus Spīritus prōmptus caro autem infīrma (Vulgāta)

Senātus populusque Rōmānus Alterā manū fert lapidem alterā pānem ostentat (Plautus)

Tarptautiniai žodžiai f nišas ndash greičio varžybų baigmė gubernatildetorius ndash gubernijos

valdytojas humatildeniškas ndash žmoniškas klatildesė ndash pastov mokinių grupė kulinatilderija ndash valgių

gaminimo būdas okupuacuteoti ndash užimti o ndash viešoji nuomonė regiogravenas ndash kraštas

Vocābula

arbor oris f medis

arcus ūs m lankas aacuterka

auctōritās ātis f galia val-džia įtaka autoritegravetas

bellum ī n karas

bōs bovis m f jautis karvė

caro carnis f mėsa kūnas clamō āvī ātum āre šaukti

creātor ōris m kūrėjas dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dīves itis turtingas

domus ūs f namas faciō fēcī factum facere daryti

gradus ūs m žingsnis

gladius ī m kardas fallō fefellī falsum falle-re apgauti sukčiauti klastoti falsus a um apgaulingas melagingas

frīgidus a um šaltas

fundus ī m žemės valda dvaras

ingenium ī n gabumai būdas

infīrmus a um nestiprus intellegō lēxī lēctum le-gere suprasti latrō ōnis m plėšikas samdinys

lacus ūs m ežeras

lapis idis m akmuo lātus a um platus levis e lengvas leve lengvai

līberō āvī ātum āre iš-laisvinti išvaduoti

manus ūs f ranka mollis e minkštas malonus

mūgitus ūs m baubimas maurojimas

necō āvī ātum āre žudyti neque ir ne nescius a um nežinantis nežinomas

onus eris n našta

opēs opum n turtas turtai

ostentō āvī ātum āre iš-

tiesti atkišti rodyti

ōtium ī n poilsis laisvalaikis

pānis is m duona

populus ī m tauta prōmptus a um drąsus

quiēs ētis f poilsis ramybė sanctus a um šventas

secūris is f kirvis sēcūrus a um be rūpesčių ramus

senātus ūs m senatildetas

sexus ūs m lytis

spēlunca ae f gr urvas ola

somnus ī m miegas

spīritus ūs f dvelkimas pūtimas dvasia siela

status ūs m stovėjimas padėtis

Tempē n tendō tetendī tentum tendere tempti varius a um įvairus veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

Sg Pl Nom bōs bovēs Gen bovis boum Dat bovī būbus bōbus Acc bovem bovēs Abl bove būbus bōbus

33

XXXII Schola trīcēsima secunda

Domus Rōmāna

Domūs Rōmānae habēbant multa cubicula ātria ālās cubicula culīnam exedram peristȳlium tabernās tabulīnum trīclīnium et vestibulum Ātrium propter iānuam et vestibulum iacet et umbilīcus domī est Ātrium compluvium et impluvium habet Speciōsae pictūrae parietēs ātriī deacutecorant Cubicula parva conclāvia dormītōria sunt Culīna parva et sublūstris est Hīc fornāx est et ancillae labōrābant Servī cibum in culīnā parābant Propter peristȳlium exedra magna est In parietibus

et solīs vidēmus variās pulchrās pictūras Peristȳ- lium est cavaedium porticibus circumdatum in quō saepe sunt etiam piscīnae statuae silānī plantae Tabernae aediculae viae oppositae sunt in quibus rēs variās vēndunt Tabulīnum cubiculum pecūniae tabulārum et imāginum est Solum tessellātum saepe est (Pagal httpslawikipediaorgwikiDomus_Rōmāna)

Tarptautiniai žodžiai impliugravevijus ndash keturka pis baseinas atildetrijuje kompliugravevijus ndash

angagrave atildetrijaus stogegrave konklavagrave ndash kardinotildelų susirinkimas uždarojegrave patalpojegrave (S ksto koplỹ-

čioje) šaũkiamas poacutepiežiui rinkti ndash vidaus kiemas apjuostas kolonadagrave op

ndash paacutertija ar grugravepė nesutinkanti su daugumotildes nuomone pogravertikas ndash atviras prieangis su ko-

logravenomis ndash keturka pis valgomasis stalas su gultais (clīnē) iš trijų stalo pusių

Vocābula

aedicula ae f kambarėlis

āla ae f sparnas

ancilla ae f tarnaitė vergė

ātrium ī n atildetrijus sveta nė

cavaedium ī n kiemas ro-mėnų namegrave kiemo aikšt

cibus ī m maistas circumdō dedī datum dare dėti aplinkui apsupti

conclāve is n užrakinamas kambarys

cubiculum ī n kambarys miegamasis

compluvium ī n kompliugrave-vijus

culīna ae f virtuvė decorō 1 puošti

domus ūs f namas

dormītōrius a um miego miegamasis cubiculum dor-

mītōrium miegamasis kam-barys

exedra ae f gr eksedragrave pa-sikalbėjimų salė

fornāx ācis f krosnis frustra veltui habeō uī itum ēre turėti

hortus ī m sodas iaceō uī ndash ēre gulėti

iānua ae f durys

imāgō inis f paveikslas

impluvium ī n impliugravevijus labōrō 1 dirbti oppositus a um esantis priešais

parō 1 ruošti

parvus a um mažas

pecūnia ae f turtas pinigai

peristȳlum ī n gr perist lis

pariēs etis m siena

pictūra ae f tapyba pa-veikslas

piscīna ae f baseinas

planta ae f augalas

propter su acc greta arti dėl už

porticus ūs m pogravertikas kolonadagrave dengta galegraverija

pulcher chra chrum gra-žus

saepe dažnai

silānus ī m fontatildenas

solum ī n žemė kambario grindys

speciōsus a um gražus

statua ae f statulagrave sublūstris e silpnai apšvies-tas

taberna ae f kraacuteutuvė smuklė

tabula ae f lenta sąskaitų knyga dokumentildetas

tabulīnum ī n archỹvas

tessellātus a um mozaacuteikos

trīclīnium ī n trikl nijus valgomasis

umbilīcus ī m bamba vi-durys

varius a um įvairus vēndō didī ditum ere parduoti

via ae f gatvė

34

XXXIII Schola trīcēsima tertia Numerālia cardinālia ndash kiekiniai skaitvardžiai

I ūnus a um vienas II duo duae duo du III trēs tria trys IV quattuor keturi V quīnque penki VI sex šeši VII septem septyni VIII octō aštuoni IX novem devyni X decem dešimt

XI ūndecim vienuolika XII duodecim dvylika XIII trēdecim trylika XIV quattuordecim keturiolika XV quindecim penkiolika XVI sēdecim šešiolika XVII septendecim septyniolika XVIII duodēvīgintī aštuoniolika XIX ūndēvīgintī devyniolika XX vīgintī dvidešimt

XXX trīgintā trisdešimt XL quadrāginta keturiasdešimt L quinquāginta penkiadešimt LX sexāginta šešiasdešimt LXX septuāginta septyniasdešimt LXXX octōginta aštuoniasdešimt XC nōnāginta devyniasdešimt C centum šimtas M mille tūkstantis MM duo milia du tūkstančiai

Dē exercitū Rōmānō

Gāius Iūlius Caesar legiōnem ultrā ōrdināvit et compositiōnem celebrem statuit In hāc

nova constitūtiōne octōginta mīlitēs centuriam ductam ab centuriōne explēvērunt Sex

centuriae ūnam cohortem explēvērunt et decem cohortēs ūnam legiōnem ductam ab lēgātō

explēvērunt Quaeque legiō circā sex milia mīlitēs habuit sed cohors prīncipālis dīvīsiō in

proeliō fuit Legiōnēs etiam speciālēs mīlitēs inclūsērunt quī nōn pugnāvērunt sed

stipendia plūra recepērunt Exemplī grātiā aquilifer sīgnum lēgātiōnis aquilam tulit

maximam honōrem habet Sīgnifer minus gravia sīgna tulit et opēs exercitūs administrāvit

Antīquīs tempōribus duōdētrīginta legiōnēs exercitum Rōmānum explēvērunt (Pagal

httpswwwwikiwandcomlaExercitus_Rōmānus)

Tarptautiniai žodžiai administruacuteoti ndash valdyti tvarkyti inkliugravezas ndash intarpas skaidriojegrave

sukiet jusioje dervojegrave (vabzdys gintaregrave) kompoz cija ndash meno kūrinio dalių išdėstymas jų

santykis su v suma konstitugravecija ndash pagrindinis valstybės įstatymas specialugraves ndash susijęs su

kuria nors specialyacutebe išskirtinis ypat ngas stipentildedija ndash pastov pinig nė pašalpagrave

Vocābula

administrō 1 patarnauti tvarkyti valdyti

aquila ae f erelis

aquilifer ī m vėliavnešỹs

cohors ortis f kohorta celeber bris bre garsus įžymus dažnas paplitęs

centuria ae f šimtinė

centuriō ōnis m šimtinin-kas centuriogravenas

compositiō ōnis f sudėji-mas sandara sudėtis

circā su acc apie maždaug

constitūtiō ōnis f sandara nustatymas nutarimas

dīvīsiō ōnis f (pa)dalijimas paskirstymas

ductus a um vedamas vadovaujamas

exemplum ī n pavyzdys exemplī grātiā pavyzdžiui

exercitus ūs m (apmokyta) kariuomenė

expleō plēvī plētum plēre pripildyti sudaryti ferō tulī lātum ferre nešti

gravis e sunkus svarbus habeō uī itum ēre turėti inclūdō clūsī clūsum clūdere uždaryti užrakinti įdėti įterpti

lēgātiō ōnis f pasiuntinys-tė pasiuntinybė legatildeto (kar-

vedžio) padėjėjo pareigybė

lēgātus ī m pasiuntinys le-giograveno vadas Cegravezario laikais

legiō ōnis f legiogravenas magnus a um (māior

ius maximus a um) di- delis

mīles itis m karys kareivis minus mažiau multī ae a (plūrēs a plūrimī ae a) daug dau-gelis

novus a um naujas ōrdinō 1 sustatyti eilėmis išrikiuoti sutvarkyti suskirstyti

opēs opum f turtas prīncipālis e pirminis pa-grindinis svarbiausias

proelium ī n kautynės ko-va mūšis

pugnō 1 kovoti kariauti quisque quaeque quid-que kiekvienas recipiō cēpī ceptum ci-pere imti atgal atsiimti gauti

sīgnifer i m v liavininkas

sīgnum ī n ženklas v liava speciālis e specialugraves ypa-tingas rinktinis

stipendium ī n kareivio al-ga alga atlyginimas karinė tarnyba

ultrā toliau vėliau paskiau

tempus oris n laikas

35

XXXIV Schola trīcēsima quārta Dēclīnātiō quīnta ndash penktoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl faciēs ēī f veidas išvaizda vaizdas

fidēs eī f ištikimybė tikėjimas

glaciēs ēī f ledas

merīdiēs ēī m vidurdienis pietūs

seriēs ēī f eilė

spēs eī f viltis

Nom Gen Dat Acc Abl

diēs m diēī diēī diem diē

diēs diērum diēbus diēs diēbus

rēs f reī reī rem rē

rēs rērum rēbus rēs rēbus

Sententiae Mors ultima līnea rērum est (Horātius) Faciēs Hippocratica Bonus animus in

malā rē dīmidium est malī (Plautus) Vectīgālia nervī sunt reī pūblicae (Cicero) Per diem

Pūnica fidēs Audī vidē tacē sī vīs vīvere in pāce Omnium rērum prīncipia parva sunt

(Cicero) Stultus es rem āctam agis (Plautus) Nam mora dat vīrēs tenerās mora percoquit

ūvās Et validās segetēs quod fuit herba facit (Ovidius) Spēs māter stultōrum Spēs ultima

loz Nota bene Hipokratildetas (gr Ἱπποκράτης lo Hippocratēs) ndash garsiausias aacutentikos

graikų gydytojas 18 gydytojas savo šeimojegrave Gydytojai ir šiandien duoda vadinamąją Hipo-

kratildeto priesaiką Hipokratildeto gydymo metogravedai nusakomi tokiom s sententildecijomis Prīmō nōn

nocēre Natūra sanat medicus cūrat Contrāria contrāriīs cūrantur Sententildecijoje Faciēs

Hippocratica ka bama apie mirštančio žmogaus veidą jį pirmasis aprašė Hipokratildetas

Tarptautiniai žodžiai dekoruacuteoti ndash teikti gražią išvaizdą puošti daacuteilinti edukatildecija ndash

auklėjimas lavinimas švietimas egzempliotilderius ndash vienetas iš daugelio tokių pat daiktų

herbatilderas ndash džiov nti augala l nija ndash bet koks nubrėžtas brūkšnys negravervas ndash skaidulų

pluoštas kuriuo iš smegenų ir į jas eina dirginimas pr ncipas ndash pradinis teiginys

respugraveblika ndash valstybės valdymo fograverma kai valdo išrinkti žmonių atstovai segraverija ndash daiktų

ar reiškinių eilė vestibiugravelis ndash pagalbinė patalpagrave iš kurios įeinama į kitagraves patildetalpas

Vocābula

agō ēgī āctum agere va-ryti vesti veikti

animus ī m siela dvasia audiō īvī ītum īre klau-syti

dīmidium ī n pusė dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dō dedī datum dare duoti

contrārium ī n priešingy-

bė contrāria contrāriīs skirt ngos (l gos) skirt ngais (vaacuteistais)

cūrō 1 rūpintis slaugyti gy-

dyti cūrantur praes ind

pass 3 pl yra gyacutedomi (-os)

faciō fēcī factum facere daryti

herba ae f žolė želmuo žalumynai

Hippocraticus a um Hipokratildeto hipokratildetiškas

līnea ae f lininis siūlas vir-velė riba

malum ī n blogis

medicus ī m gydytojas

mora ae f užrukimas gai-šatis laiko tarpas trukmė

mors mortis f mirtis

nam nes

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

noceō nocuī nocitum

nocēre kenkti omnis e visas kiekvienas parvus a um

pāx pācis f taika percoquō percoxī perco-xum percoquere išvirti iškepti subrandinti

prīncipium ī n pradžia pa-grindas

Pūnicus a um pugravenų t y kartaginiẽčių pugraveniškas

sanō 1 gydyti

seges etis f pasėlỹs pasėt java

sī jei stultus a um kvailas rēs pūblica valstybė res-pugraveblika

taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti tener a um švelnus min-kštas jaunas gležnas

ultimus a um tolimiau-sias paskutinis

ūva ae f vynuogė validus a um sveikas stip-rus didelis tinkamas

vectīgal ālis n mokestis

rintildekliava pl patildejamos

videō vīdī vīsum vidēre matyti

vīs ndash f jėga vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

36

XXXV Schola trīcēsima quīnta

Narrātiō Aenēae (I)

Aenēas narrat dē ruinā Trōiae Sed subitō post decem annōs Graecī nōn iam ante Trōiam

erant Ūnō diē ōra maris dēserta erat Castra hostium dēserta erant Tantum equus līgneus

ante portam stat Portās urbis aperimus relinquimus urbem ad castra īmus tentōriaque

ducum Graecōrum īnspicimus Equus magnus nōs terret Quid est Aut spēs aut perniciēs

Quid facere dēbēmus Nōbīs līs erat Alterī equum dēlēre cupiēbant quod nōnnūllī

dīcēbant bdquoIn equō armātī virī sē condunt In animō habent nocte exīre et urbem intrāre et

delēre nōsque necāreldquo Alterī equum in urbem dūcere volēbant Fāma enim erat bdquoSī nōs

equum in urbem dūcimus quondam bellō Graeciam vincimusldquo

1 Atsakykite į klausimus

1 Quis dē ruinā Trōiae narrat 2 Quot annōs Graecī apud Trōiam erant 3 Quid fēcērunt

Graecī ante portam Trōiānam 4 Terret equus magnus Trōiānōs 5 Quī sunt in equō et dē

quā causā

Sententiae Equus Trōiānus Trōia fuit (Propertius) Equō nē crēdite Teucrī (Vergilius)

loz Nota bene Segravekstas Prope cijus (lo Propertius 47ndash15 metais prieš Kristų) ndash

garsus egravetas iš Ugravembrijos parašęs keturias elegravegijų knygas

Vocābula

Aenēas ae n alter era erum kitas ant-ras alter alter vienas kitas

animus ī m siela dvasia

annus ī n metai aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti armātus a um ginkluotas

castra ōrum n stovykla

condō condidī conditum condere įkurti cupiō īvī ītum ere trokšti dēbeō dēbuī dēbitum dēbēre privalėti dēleō ēvī ētum ēre su-naikinti

dēsertus a um tuščias iš-tuštėjęs

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

diēs diēī m diena dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

dux ducis m vadas

enim mat juk nes eō iī ītum īre eiti

equus ī m arklys exeō iī ītum īre išeiti faciō fēcī factum facere daryti

fāma ae f kalbos paskalos gandas

habeō uī itum ēre turėti in animō habere ketinti

hostis is m f priešas svetimšalis

īnspiciō spexī spectum spicere žiūrėti stebėti intrō āvī ātum āre įžengti

līgneus a um medinis

līs lītis f ginčas

mare maris n jūra

narrātiō ōnis f pasakojimas narrō 1 pasakoti necō 1 žudyti nōnnūllus a um kai kuris

nox noctis f naktis

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

perniciēs ēī f pražūtis

porta ae f vartai durys quondam kitados kadaise quot kiek relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis

subitō staiga tantum tiek tik

tentōrium ī n palapinė terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

Trōia ae f Trojagrave Trōiānus a um Trogravejos

Trōiānī ōrum m ubi kai kur

urbs is f miestas

vincō vīxī victum vin-cere nugalėti volō voluī ndash velle norėti

37

XXXVI Schola trīcēsima sexta Narrātiō Aenēae (II)

Sacerdōs Lāocoōn autem ab arce dēcurrit et procul clāmat bdquoO miserī insānī estis Graecīs

crēditis Equum reliquērunt excidiō urbisldquo et magnā vī hastam in equum torsit Est

gemitus sed nōn audīmus Subitō dē Tenedō īnsulā quae ante Trōiam est duo serpentēs

ōrae appropinquant et in duōs fīliōs Lāocoontis invādunt eōs necant et edunt Lāocoōn

iuvāre temptat sed eum quōque serpentēs necant Nōs territī sumus nam sine dubiō deī

īrātī sunt et Lāocoontem pūnivērunt Aperimus portās et dūcimus equum in urbem Posteā

edimus et bibimus et multā nocte somnum altum capimus

Vocābula

altus a um aukštas gilus arx arcis pilis tvirtovė aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti appropinquō 1 prisiartinti audiō īvī ītum īre girdėti autem tačiau bibō bibī bibere gerti capiō cēpī captum ca-pere imti clāmō āvī ātum āre šaukti

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēcurrō (cu)currī cur-sum currere bėgti žemyn nusileisti

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dubium ī n abejonė

dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

equus ī m arklys edō ēdī ēsum ēsse

(edere) valgyti ėsti

excidium ī n sugriovimas sunaikinimas žuvimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīlius ī m sūnus

gemitus ūs m dejavimas īnsānus a um beprotis pamišęs

īnsula ae f sala intrō āvī ātum āre įžengti invādō invāsī invāsum invādere įsibrauti užpulti īrātus a um supykęs

iuvō 1 padėti pagelbėti

Lāocoōn ontis m Laoko-ograventas

mare maris n jūra miser era um vargšas necō 1 žudyti

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

posteā po to paskui vėliau procul toli tolyn

pūniō īvī ītum īre bausti quōque taip pat relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

sacerdōs ōtis m žynys

serpēns entis m f gyvatė

sine su abl be

somnus ī n miegas stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis subitō staiga tantum tiek tik

Tenedus ī m Tegravenedas sala tōrqueō torsī tortum torquēre sukti kreipti terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti territī įbauginti temptō 1 mėginti bandyti

urbs is f miestas

vis ndash f jėga

Plūsquamperfectum

Plūsquamperfectum indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-era-m ōrnāv-erā-s ōrnāv-era-t ōrnāv-erā-mus ōrnāv-erā-tis

ōrnāv-era-nt

habu-era-m habu-erā-s habu-era-t habu-erā-mus habu-erā-tis

habu-era-nt

lēg-era-m lēg-erā-s lēg-era-t lēg-erā-mus lēg-erā-tis

lēg-era-nt

cēp-era-m cēp-erā-s cēp-era-t cēp-erā-mus cēp-erā-tis

cēp-era-nt

vēn-era-m vēn-erā-s vēn-era-t vēn-erā-mus vēn-erā-tis

vēn-era-nt

1 Išverskite sakinius

1 Hodiē iam librum legī quem herī dederās 2 Promētheus hominēs servāvit quōs

Iuppiter necāre cōnstituerat 3 Ut fēcerās ita habēs 4 Causa bellī fuit quod Rōmānī

agrum Sabīnum vastāvērunt Vocābulum vastō 1 siaubti

38

XXXVII Schola trīcēsima septima Mercurius Dīdō et Aenēas

Mercurius Aenēam vīdit gerere pulchram vestem Pūnicam quam Dīdō eī libenter dōnāverat Itaque nūntius Iovis stupuit deinde ad Aenēam celeriter accessit bdquoAudī Aenēas Iuppiter mē mīsit tē monet Quid hīc facis Cūr eō locō tē tam improbē geris Cōgitā dē fātō tuō Hīc iūcundē vīvere tibi nōn licet Relinque Carthāginem nam Italiam petere debēs Posterīs tuīs illic novam patriam parāldquo Verba Mercuriī Aenēam vehementer terruērunt Itaque vir pius quī imperiō Iovis semper pāruerat cōnsilium cēpit fugam petere et regiōnēs Pūnicās relinquere Statim comitēs ad lītus vocāvit eōs classem et arma parāre iussit At Dīdō quae cōnsilia Aenēae iam animadverterat eum verbīs flectere temptāvit et dīxit bdquoCūr mē tam turpiter fallis Cūr fugere properās cūr tam crūdēlis es Nunc dolum tuum perspēxīldquo Postquam Dīdō diū tacuit tristī vōce adiēcit bdquoTibi nimis crēdidī nam tē amāvīldquo Aenēas autem quem Mercurius dē fātō monuerat graviter gemuit bdquoNumquam tibi conūbium prōmīsī Cōgitā deōs vītam meam regere Iuppiter pater deōrum hominumque mē novam patriam quaerere iussit Etiam Trōiam nōn meā sponte relīquī Anchises pater in somnō mē in Italiam īre monuit Dēsine mē tēque querēlīs tuīs vexāre Italiam nōn meā sponte petōldquo Vocābula

accēdō accessī accessum

accēdere prieiti prisiartinti adiiciō adiēcī adiectum adiicere pridurti

animadvertō 3 atkreipti dėmesį sekti

arma ōrum n ginklai audiō 4 klausyti girdėti

Carthāgō inis f Kartatildegina capiō 3 imti celeriter greitai

classis is f (karo) laivynas cōgitō 1 mąstyti galvoti

comes itis m palydovas bendrakeleivis

cōnsilium ī n nutarimas patarimas

conūbium ī n santuoka crēdo 3 tikėti crūdēlis e žiaurus cūr kodėl debeō 2 privalėti

deinde iš ten po to dēsinō siī situm sinere liautis dīcō 3 sakyti

Dīdō ōnis f Didogravenė diū ilgai

dolus ī m klasta dōnō 1 dovanoti faciō 3 daryti fallō fefellī falsum fal-lere apgauti suklaidinti

fātum ī n likimas

flectō flexī flectum

flectere lenkti

fuga ae f bėgimas fugiō fūgī fugitum fu-gere bėgti graviter sunkiai gerō gessī gestum gere-re nešti nešioti vesti gemō uī itum ere dūsauti

illic ten

imperium ī n įsakymas improbē nedorai intrō āvī ātum āre įžengti itaque taigi todėl tad

iubeō iussī iussum iubē-re liepti įsakyti iūcundē maloniai linksmai libenter mielai licet licuit ndash licēre lei-džiama galima

lītus oris n (jūros) krantas

locus ī m vieta

Mercurius ī m Merkugraverijus moneō 2 priminti įspėti mittō 3 siųsti nimis per daug pernelyg numquam niekada

nūntius ī m pasiuntinys ži-nia

pāreō uī ndash ēre paklusti parō 1 ruošti perspiciō spēxī spectum spicere įžiūrėti suprasti petō īvī ītum 3 vykti

pius a um pamaldus doras

posterī ōrum m ainiai postquam po to kai prōmittō 3 pažadėti properō 1 skubėti Pūnicus a um pūnų pū-niškas

quaerō quaesīvī quesī-tum querere ieškoti

querēla ae f aimana dejonė

regiō ōnis f šalis kraštas regō rēxī rēctum regere valdyti

relinquō 3 palikti servō āvī ātum āre saugoti

sponte suā savo noru statim tučtuojau bematant stupeō stupuī stupēre sustoti būti nustebusiam taceō 2 tylėti

tam taip temptō 1 bandyti terreō 2 gąsdinti trīstis e liūdnas turpiter bjauriai šlykščiai vehementer smarkiai karš-tai stipriai labai

vestis is f drabužis vexō 1 mėtyti vyti ginti vīvō 3 gyventi vocō 1 šaukti kviesti volō voluī ndash velle norėti

vōx vōcis f balsas

39

XXXVIII Schola duodēquadragēsima Futūrum II indicātīvī āctīvī

Futūrum II indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-er-ō ōrnāv-er-i-s ōrnāv-er-i-t

ōrnāv-er-i-mus ōrnāv-er-i-tis ōrnāv-er-i-nt

habu-er-ō habu-er-i-s habu-er-i-t

habu-er-i-mus habu-er-i-tis habu-er-i-nt

lēg-er-ō lēg-er-i-s lēg-er-i-t

lēg-er-i-mus lēg-er-i-tis lēg-er-i-nt

cēp-er-ō cēp-er-i-s cēp-er-i-t

cēp-er-i-mus cēp-er-i-tis cēp-er-i-nt

vēn-er-ō vēn-eri-s vēn-eri-t

vēn-er-i-mus vēn-er-i-tis vēn-er-i-nt

1 Išverskite sakinius

1 Legam epistolam tuam quam mihi scrīpseris 2 Ut fēceris ita habēbis 3 Quid ēgerimus

scietis 4 Ut fēceritis ita habēbitis 5 Sī meīs cōnsiliīs parueris salvus eris 6 Crās librum

legēs quam dederō 7 Cum Phillippus dominus Macedoniae Lacaedemoniīs scrīpserat bdquoSī

in Lacōnicam vēnerō terram vestram vōs exigamldquo Lacaedemoniī respondērunt bdquoSīldquo

8 Ūnus homō servum genere Lacaedemonium interrogāvit bdquoProbusne eris sī tē emerōldquo

Servus respondit bdquoEtiam sī nōn emerisldquo

loz Nota bene Didogravenė (lo Dīdō) ė Pigmaliograveno sesuo Sich jo

žmona Kartatildeginos įkūrėja ir karalienė En jas (lo Aenēas) Anch so ir Afrod tės sūnus

legendinis rom nų protėvis Laokoograventas (gr Λαοκόων lo Lāocoōn) Poseidograveno žynys

Trogravejoje bandęs įtikinti troj nus nepriimti gra kų dovanotildes ndash medinio arklio ir už tai kartugrave su

sūnumis pasmaugtas Poseidograveno pasiųstų gyvačių Lakogravenija (γρ Λακονική lo Lacōnica)

ndash kitaip Spaacuterta Lakedaimogravenas (gr Λακεδαίμων lo Lacedaemōn) ndash Peloponegraveso

pugravesiasalio sritis ir to paties pavadinimo jos sogravestinė kitaip Spaacuterta lakedaimoniẽčiai (gr

Λακεδαίμωνιοι lo Lacedaemoniī) ndash Lakedaimograveno gyventojai arba spartiẽčiai

Makedogravenija (gr Μακεδονία lo Macedonia) ndash šalis tarp Tesatildelijos ir Tratildekijos (AV)

Tarptautiniai žodžiai epistolatilderinis ndash laišk (pavyzdžiui epistoliatilderinis palikimas ndash

laiška ) fugagrave ndash trij ndash keturi balsų mugravezikos kūrinys vieno ba so tegravemą nustatyta tvarka

kartoja kiti balsai kons liumas ndash gydytojų pasitarimas kuriamegrave tikslinama ligos diagnogravezė

(ligos nustatymas) svarstoma ligonio būklė gydymo būdai ir priemonės lakograveniškas ndash

trumpas aacuteiškus glaustas (apie ka bą st ilių) perspektyvagrave ndash kūnų vaizdavimo plokštumojegrave

būdas pagrįstas spindulia s iše nančiais iš vieno taško respondentildetas ndash asmuo atsakinė-

jantis į tyrėjo ankegravetos klaacuteusimus

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti

cōnsilium i n nutarimas patarimas

crās rytoj cum kai

dominus ī m šeimininkas ponas valdovas viešpats

epistola ae f laiškas etiam taip pat net ir

exigō exēgī exāctum

exigere išvaryti išvyti emō ēmī ēmptum eme-re pirkti

genus eris n giminė pader-mė r šis

interrogō 1 klausti

Lacedaemoniī ōrum m lakedaimoniẽčiai spartiẽčiai

Lacōnica ae f Lakogravenija

liber librī m knyga

Macedonia ae f Makedograve-

nija

-ne ar pareō uī ndash ēre paklusti

Phillippus ī m Pilỹpas probus a um doras respondeō spondī spōn-sum spondēre atsakyti salvus a um sveikas sī jei jeigu

servus ī m vergas

40

XXXIX Schola ūndēquadrāgēsima Rapīna Sabīnārum

Iam Rōmulus et Remus Rōmam condiderant sed Rōmae parvus numerus fēminārum erant

Itaque Rōmānī lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt Cum lēgāti dīxērunt bdquoFēminās nōn habēmus

Date nōbīs in mātrimōnium fīliās vestrās Sī fīliās vestrās dederitis vōbīs grātiās agēmusldquo ndash

Sabīnī respondērunt bdquoNostrās fīliās nōn vōbīs ēducāverāmusldquo Tum Rōmānī dolō Sabīnās

accēpērunt Itaque iterum lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt et ad lūdōs pūblicōs Rōmam Sabīnōs

ūnā cum mātrōnīs fīliābusque invītāvērunt bdquoCum Rōmam vēneritis lūdōs pūblicōs spec-

tābitisldquo Cum Sabīnī ūnā cum mātrōnīs fīliābusque Rōmam vēnērunt Rōmānī fīliās Sabī-

nōrum raptāvērunt Rapīna Sabīnārum fuit causa bellī Diū Sabīnī cum Rōmānīs pugnā-

verant cum fīliae Sabīnōrum inter Rōmānōs et Sabīnōs sē coniēcērunt et ōrāvērunt bdquoIn nōs

vertite īrās nōs causa bellī sumus Sī vōs propinquī nostrī vīceritis nōs viduae vīvēmus sī

autem Rōmānī vīcerint nōs orbae erimus Cum igitur nōs necāveritis bellum fīniētisldquo

Verba Sabīnārum Rōmānōs Sabīnōsque movērunt Itaque bellum fīnīvērunt Rōmānī

Sabīnōs in oppidum suum recēpērunt et Sabīnī cum Rōmānīs sē coniūnxērunt (EL)

Komentaras Sab nai (lo Sabīnī) ndash itatildelikų gentis gyvenusi Latildecijuje (lo Latium) ir

Ugravembrijoje (lo Umbria) Įkūrus Rogravemą dalis sab nų susijungė su rom nais o kiti gyvenę

kalnuosegrave jiems priešinosi III amžiuje prieš Kristų rom nai nukariavo visagraves sab nų žemegraves ir

sab nams suteikė Rogravemos pilietybę T tas L vijus (lo Titus Livius) rom nų istograverikas aprašė

rom nų ir sab nų konfl ktą dėl moterų Po šio konfl kto abiejų genčių valstybės susijungė ir

sab nų karalius T tas Tatildecijus (lo Titus Tatius) valdė drauge su Rogravemulu vedusiu sab nę

Hers liją (lo Hersilia) Mokslininkai spėja kad sab nai Rogravemoje yra gyvenę Kvirinatildelio

(Quirīnālis collis) Viminatildelio (Vīminālis collis) ir Eskv lijų (Esquilīae) kalvosegrave

Vocābula

accipiō cēpī ceptum ci-pere priimti gauti autem tačiau

bellum ī n karas

causa ae f priežastis

collis is m kalva coniiciō iēcī iēctum iicere įmesti pulti sē con-

iicere mestis condō condidī condi-tum condere įkurti

coniungō iūnxī iūnc-tum iungere sujungti sē coniungere susijungti cum kai kol dīcō 3 sakyti dō dedī datum dare duoti

dolus ī m klasta

diū ilgai ēducō 1 auklėti šviesti eō iī ītum īre eiti faciō fēcī factum facere

daryti

fēmina ae f mόteris

fīlia ae f duktė iam jau invītō 3 kviesti

īra ae f pyktis itaque taigi todėl tad iterum antrąsyk

lēgātus ī m pasiuntinys

lūdus ī m žaidimas pl žai-dynės

mātrimōnium ī n santuo-ka in mātrimōnium dare vesti

mātrōna ae f matronagrave kil-minga mόteris

mittō 3 siųsti moveō 2 judinti paveikti necō 1 žudyti

oppidum ī n miestas

orba ae f našlaitė propinquus a um artimas

pl propinquī artimieji

pūblicus a um viešas pugnō 1 kovoti kautis ōrō 1 kalbėti melsti prašyti

rapīna ae f pagrobimas raptō 1 pagrobti recipiō cēpī ceptum cipere paimti atga atsiimti respondeō 2 atsakyti spectō 1 stebėti sī jei jeigu tum tada

ubi kai kur

teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti ūnā kartu drauge išvien veniō 4 atvykti vertō vertī versum ver-

tere versti čia atsukti

vidua ae f našlė vincō vīcī vīctum vin-cere nugalėti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

41

XL Schola quadrāgēsima

Initium bellī Gallicī

Helvētiī fīnēs suōs quī angustī sunt relinquere et per prōvinciam nostram iter facere cōnstituunt Explōrātōrēs cōnsilium hostium Caesarī nūntiant Caesar magnīs itineribus ab urbe in Galliam ulteriōrem contendit et incrēdibilī celeritāte ad Genavam pervenit Helvētiī lēgatōs ad eum mittunt nōbilēs cīvēs quī eius voluntātem petunt sed Caesar id nōn concēdit et eā legiōne quam sēcum habet mīlitibusque fortibus quī ex prōvinciā conveniunt ā lacū Lemannō quī in flūmen Rhodanum īnfluit ad montem Iūram quī fīnēs Sēquanōrum ab Helvētiīs dīvidit mūrum in altitūdinem pedum sēdecim fossamque perdūcit eōque modō Helvētiōs itinere prohibet (Buchner)

Sententiae Virtūs Rōmāna constat ex hīs virtūtibus disciplīna pietās fidēs gravitās

paupertās cōnstantia Nōn nōbīs sōlum nātī sumus (Cicero) Nōn fōrmōsus erat sed erat

fācundus Ulixēs (Ovidius)

Komentaras Gatildejus Jugravelijus Cegravezaris (lo Caesar) aprašo Gatildelijos užkariavimą savo bdquoGatildelų karo užrašuoseldquo (lo Commentāriī dē bellō Gallicō) Karas prasideda nuo susidūrimo su gatildelų tauta helvegravetais (lo Helvētiī) gyvenusiais teritograverijoje kur yra dab Šveicatilderija Helvegravetai norėjo palikti savo žemegraves ir persikelti į vatildekarus prie Okeatildeno (lo Ōceacuteanus dab Atlaacutento vandenyacutenas) ą

Vocābula

altitūdō inis f aukštis

angustus a um siauras

bellum ī n karas

celeritās ātis f greitumas concēdō cessī cessum cēdere trauktis užleisti

cōnstantia ae f pastovu-mas patvarumas išfvermė

cōnstituō stituī stitu-tum stituere nuspręsti nustatyti

contendō tendī tentum tendere įtempti stengtis skubėti siekti

conveniō 4 sueiti susirinkti

disciplīna ae f drausmė

dīvidō dīvīdī dīvīsum dīvidere dalyti skaldyti

explōrātor ōris f žvalgas faciō 3 daryti iter facere keliauti

fācundus a um iškalbin-gas kalbus šnekus

fidēs eī f tikėjimas ištiki-mybė

fīnis is m galas baigmė

riba pl sienos šalis kraštas

flūmen inis n upė

fōrmōsus a um gražus

dailus

fortis e narsus stiprus

fossa ae f griovys

Gallicus a um galų gališ-kas

Genava ae f Genavagrave dab Ženevagrave

gravitās ātis f sunkumas rimtumas orumas būdo tvirtumas

Helvētiī ōrum m helvegravetai

hostis is m priešas svetim-šalis

incrēdibilis e neįtikimas īnfluō flūxī flūxum fluere įtekėti

initium ī n pradžia

iter itineris n kelias

Iūra ae m J ra kalnai

lacus ūs m ežeras

legiō ōnis f legiogravenas

Lemannus ī m (ežeras) Le-matildeno (dab Ženegravevos) ežeras

mīles itis m karys kareivis mittō 3 siųsti

modus ī m būdas

mōns montis m kalnas kalnynas kalnai

mūrus ī m siena

nātus a um gimęs

nōbilis e kilmingas kilnus nūntiō 1 pranešti

paupertās ātis f neturtas perdūcō 3 išvesti nuvesti

pēs pedis m koja pėda petō īvī ītum ere ieškoti siekti prašyti vykti

pietās ātis f pamaldumas pagarba

prohibeō hibuī hibitum hibēre neleisti uždrausti

prōvincia ae f provincija -que ir

relinquō 3 palikti

Rhodanus ī f Rodatildenas dab Ronagrave

sēdecim šešiolika

Sēquanī ōrum m sekvatildenai sōlum tikti tik

Ulixēs is m Odis jas ulterior ulterius esantis anoj pusėj tolimesnis

urbs is f miestas perveniō 4 atvykti

virtūs ūtis f vyriškumas narsumas dorybė

voluntās ātis f valia noras sutikimas

42

Page 17: HORTUS LATINUS PARS TERTIA - lm€¦ · IV. Schola quārta. Sententiae. Prōnōmina - įvardžiai Prōnōmina dēmōnstrātīva – parodomieji įvardžiai hic, haec, hoc šitas,

16

XV Schola quīnta decima Rēx Tarquinius et librī mulieris

Nocte ad Tarquinium Superbum mulier vēnit eīque novem librōs ostendit Tarquinius bdquoQuis es mulier Quid cupis Tē numquam vīdīldquo Mulier autem rēgī dīxit bdquoVidē librōs quōs mēcum portō Verba quae in iīs librīs legis ōrācula deōrum sunt Librōs vēndere volōldquo Ubi Tarquinius pretium rogāvit mulier magnam cōpiam pecūniae postulāvit Tarquinius autem pecūniam dare noluit bdquoPretium quod postulās ingēns est Num mē rīdere vīsldquo Statim mulier trēs librōs cēpit eōsque in ignem mīsit Tum rēgī dīxit bdquoEōs trēs librōs restituēre nōn possum sed nunc tibi sex librōs vēndōldquo Quod mulier prō sex librīs idem ingēns pretium postulāvit rēx eam rīsit bdquoNum fūr es mulier Sōlum sex librī restant tamen idem pretium postulās Quod ego crīmen vocōldquo Sed mulier nōn dubitāvit iterum trēs librōs in ignem mittere Tum dīxit bdquoNunc trēs librī restant Tibi licet eōs emere sed idem pretium postulōldquo Tarquinius diū dē verbīs mulieris cōgitāvit dēnique dīxit bdquoFīdūcia tua mihi placet mulier Vēnde mihi eōs librōs Pecūniam quam cupis dōldquo Mulier rēgī librōs praebuit tum eī grātiās ēgit et discessit

Komentaras Tarkv nijus įsigijo tik tris knygagraves nes ne iš karto suvokė jų vertę Moteriškės atnešusios tas knygas daugiau niekas nematė Spėjama kad ji buvusi gra kų pratildenašė Sib lė turėjusi oratildekulą grὸtoje netoli Kugravemų (vard Kugravemos lo Cūmae gr Κύμη Kampatildenija) Pagal pratildenašės vardą trys knygos buvo vadinamos Sib lės knygomis Rom nai jas saugojo šventykloje kad sunkmečiu galėtų josegrave rasti patarimų

Sententiae Gaudium in litterīs est Id est (i e) Grātiās agō

Vocābula

capiō cēpī captum ca-pere imti

cōpia ae f išteklius atsarga gausybė

cōgitō āvī ātum āre mąstyti

crīmen inis n nusikaltimas cupiō cupīvī cupitum

cupere geisti trokšti dēnique pagaliau discedō cessī cessum cedere išeiti pasišalinti diū ilgai dō dedī datum dare duoti

dubitō āvī ātum āre abe-joti

dum tuo tarpu kai emō ēmī ēmptum eme-re pirkti

fīdūcia ae f pasitikėjimas

fūr is m f vagis vagilė

ignis is m ugnis

ingēns entis didžiulis mil-žiniškas

iterum vėl antrą sykį legō lēgī lēctum legere rinkti skaityti

licet licuit ndash licēre leista mittō mīsī missum mit-

tere siųsti čia įmesti

mulier eris f moteris

nolō noluī ndash nolle neno-rėti

novem devyni

nox noctis f naktis num nejaugi negi nunc dabar nunquam niekada

ōrāculum ī n orakulas iš-tarmė

ostendō tendī tentum tendere ištiesti atkišti rodyti

pecūnia ae f turtas pinigai placet placuī placitum placēre patikti portō āvī ātum āre neš-ti gabenti possum potuī ndash posse galėti

postulō āvī ātum āre reikalauti

praebeō praebuī praebi-tum praebēre (pa)duoti

pretium ī n vertė kaina

quam po to kai restituō stituī stitūtum stituere vėl statyti grąžinti restō restitī restāre pasi-likti išlikti

rēx rēgis m karalius rīdeō rīsī rīsum rīdēre juoktis rogō āvī ātum āre klausti scrībō scrīpsī scrīptum

scrībere rašyti sex šeši sōlum tik statim tučtuojau bematant sum fuī ndash esse būti superbus a um išdidus

trēs tria trys tum tada ubi kur kai vēndō vēndidī vēndi-tum vēndere parduoti videō vīdī vīsum vidēre matyti

volō voluī ndash velle norėti

verbum ī n žodis vocō āvī ātum āre šaukti kviesti vadinti

17

XVI Schola sexta decima Veiksmažodis sum fuī ndash esse būti

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

es-se bdquobūtildquo 1 2 3

s-u-m esu es

es-t

s-u-mus esame

es-tis s-u-nt

er-a-m buvau

er-ā-s er-a-t

er-ā-mus buvome

er-ā-tis er-a-nt

er-o būsiu

er-i-s er-i-t

er- -mus būsime

er- -tis er-u-nt

Imperātīvus

es būk

es-te būkite

Sententiae Digitus Deī est hīc (Vulgāta) Ego sum pānis vītae (Vulgāta) Ego sum pāstor

bonus Bonus pāstor animam suam dat prō ovibus suīs (Vulgāta) Sed vōs nōn crēditis quia

nōn estis ex ovibus meīs (Vulgāta) Ego sum lūx mundī (Vulgāta) Vōs estis lūx mundī

(Vulgāta) Mea doctrīna nōn est mea sed eius quī mīsit mē (Vulgāta) Lucerna corporis tuī

est oculus tuus (Vulgāta) Quam angusta porta et arcta via est quae dūcit ad vītam et paucī

sunt quī inveniunt eum (Vulgāta) Quī ex Deō est verba Deī audit Proptereā vōs nōn

audītis quia ex Deō nōn estis (Vulgāta) Nōn est discipulus super magistrum nec servus

super dominum suum (Vulgāta) Ego et Pater ūnum sumus (Vulgāta) Ego sum vītis vēra

et Pater meus agricola est (Vulgāta) Hī sunt extrā prōvinciam trāns Rhodanum prīmī

(Caesar) Dīcit eī Iēsus Ego sum via et vēritās et vīta nēmō venit ad Patrem nisi per mē

(Vulgāta) Dīcit illīs Iēsus Vōs autem quem mē esse dīcitis Respondēns Simon Petrus dīxit

Tū es Christus fīlius Deī vīvī (Vulgāta) Ubi enim sunt duo vel trēs congregātī in nōmine

meō ibi sum in mediō eōrum (Vulgāta) Nōn sum quālis eram (Horātius)

1 Išverskite Vulgatildetos (Jon I 1ndash5) ištrauką

1 In prīncipiō erat verbum et verbum erat apud Deum et Deus erat verbum

2 Hoc erat in prīncipiō apud Deum 3 Omnia per ipsum facta sunt et sine ipsō factum est

nihil quod factum est 4 In ipso vīta erat et vīta erat lūx hominum 5 Et lūx in tenebrīs

lūcet et tenebrae eam nōn comprehendērunt

Vocābula

agricola ae m žemdirbys angustus a um siauras

anima ae f dvelkimas vė-jas kvėpavimas siela

ar(c)tus a m ankštas siauras

argūmentum ī n argu-mentas įrodymas

cōgitō āvī ātum āre mąstyti galvoti

comprehendō prehendī prehēnsum prehendere sugriebti suimti sučiupti

congregō āvī ātum āre surinkti suburti

corpus oris n kūnas

digitus ī m pirštas

doctrīna ae f mokymas mokslas

dominus ī m viešpats ponas dūcō dūxī ductum dū-

cere vesti faciō fēcī factum facere daryti

hīc čia inveniō vēnī ventum venīre užeiti rasti lūceō lūxī lūcere šviesti spindėti

lucerna ae f žiburys žibin-tas

lūx lūcis f šviesa

mundus ī m pasaulis

mittō mīsī missum mit-

tere siųsti čia kišti

nēmō inis m f niekas (kal-

bant apie žmogų)

nihil n niekas nisi jei ne oculus ī akis

omnis e visas omnia

ovis is f avis

pānis is m duona

pāstor ōris m piemuo paucus a um negausus ma-

žas paucī nedaugelis keletas

porta ae f vartai durys

prō su abl dėl už vietoj proptereā dėl to

prīncipium ī n pradžia quālis e koks quia kadangi nes

respondeō spondī spon-sum spondēre atsakyti

servus ī m vergas

sine su abl be

super su acc virš viršuj

tenebrae ārum f tamsa

trāns su acc anagravepus už

vēritās ātis f tiesa vērus a um tikras

vīta ae f gyvenimas

vītis is f vynšakė vynmedis

18

XVII Schola septima decima

eō iī itum īre eiti

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

ī-re bdquoeitildquo 1 2 3

e-ō einu ī-s

ī-t

ī-mus einame

ī-tis e-u-nt

ī-ba-m ėjau

ī-bā-s ī-ba-t

ī-bā-mus ėjome

ī-bā-tis ī-ba-nt

ī-b-ō eisiu

ī-b-i-s ī-b-i-t

ī-b-i-mus eisime

ī-b-i-tis ī-b-u-nt

Imperātīvus

ī eik

ī-te eikite

Dominus et servus iter faciunt

Dominus Rūfus servō Syrō dīcit bdquoCrās Rōmam ībimus Parā ad itineremldquo Māne dominus

et servus Rōmam iter faciunt Paulō post Rūfī raeda ante ūnam magnam villam est Syrus

laetus est nam hodiē in villā nōn labōrat sed Rōmam īt Diū Rūfus et Syrus per multa

Campāniae oppida eunt Extrā mūrōs oppidōrum virī tumulōs magnificōs vident Via Appia

plēna est virōrum raedārumque bdquoQuam pulchrum est Rōmam īreldquo ndash Syrus gaudet Post

Rūfum dominum suum rogat bdquoCūr Rōmam īs domineldquo Rūfus Syrō respondet bdquoRōmam

eō quod ibi varia negōtia mihi suntldquo Syrus dominī dīcit bdquoEgo prīmum Rōmam eōldquo

Dominus respondet bdquoSī mihi vērus ēris iterum ūnā Rōmam ībimusldquo Posteā Syrus in viā

multōs servōs videt aliī equōs agitant aliī magnam frūmentī cōpiam portant Syrus servōs

salūtat bdquoSalvēte amīcī Nōs Rōmam īmus Et vōs quō ītisldquo Servī autem nōn respondent

nam dēfessī sunt (pagal Hartmut Schulz)

Sententiae Sī vir es ī (Ovidius) Ībimus illāc (Ovidius) Flūmina iam lactis iam flūmina

nectaris ībant (Ovidius) Īte missa est Deō grātiās

Vocābula

Appius a um Atildepijaus

Appius ī m Atildepijus centildezo-

rius nutiesęs kelią Via Appia agitō āvī ātum āre varyti alius alia aliud kitas autem tačiau

Campānia ae f Kampatildenija sritis tarp Latildecijaus ir Lukatildeni-jos ausogravenų ir ograveskų kraštas

cōpia ae f gausybė ištek-lius atsarga

crās rytoj dēfessus a um nuvargęs diū ilgai

dominus ī m viešpats šei-mininkas ponas

extrā su acc už anagravepus

flumen inis n upė gaudeō gavīsus sum gau-

dēre džiaugtis (verbum dep)

hodiē šiandien ibi ten illāc anoje pusėje ten

iter itineris n kelias iter

facere keliauti

flūmen inis n upė iterum vėl dar kartą labōrō āvī ātum āre dirbti stengtis kentėti

lac lactis n pienas laetus a um linksmas magnificus a um puikus prašmatnus prabangus

māne rytą

mūrus ī m mūras siena

missa ae f m šios nam nes

nectar aris n gr nektatilderas

negōtium ī n užsiėmimas darbas veikla reikalas

oppidum ī n miestas parō āvī ātum āre ruošti paulō post netrukus plēnus a um pilnas

portō āvī ātum āre nešti gabenti

post vėliau posteā po to paskui vėliau

prīmum pirmąkart pulcher chra chrum gra-žus

quia kadangi nes quō kur

raeda ae f kelt karietagrave ve-žimas keturiais ratais

Rūfus ī m Rugravefas vardas respondeō spondī spon-sum spondēre atsakyti salūtō āvī ātum āre svei-kinti

servus ī m vergas

sī jei

super su acc virš viršuj

Syrus ī m

tumulus ī m kalva kapas ūnā kartu drauge varius a um įvairus vērus a um ištikimas

via ae f kelias gatvė

videō vīdī vīsum vidēre matyti

villa ae f sodyba ūkis dvaras

19

XVIII Schola duodēvīcēsima

edō ēdī ēsum ēsse (edere) valgyti

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

es-se ed-e-re 1 2 3

ēd-ō valgau ēs

ēs-t

ed-i-mus valgome

ēs-tis ed-u-nt

ed-ēba-m valgiau

ed-ēbā-s ed-ēba-t

ed-ēba-mus valgėme

ed-ēba-tis ed-ēba-nt

ed-a-m valgysiu

ed-ē-s ed-e-t

ed-ē-mus valgysime

ed-ē-tis ed-u-nt

Imperātīvus

ēs valgyk

ēs-te valgykite

Cēna Rōmāna Herī pater meus amīcōs suōs ad cēnam vocāvit Nōnā hōrā adveniunt convīvae duo senātōrēs Rōmānī et ipse consul Rōmānus Convīvae dominum patrem meum salūtant Tum in trīclīniō vēnērunt et in lectīs accubuērunt Puerīs tamen in trīclīniō nūllus locus est Sed pater mē aliquid ex poētīs Rōmānīs dēclāmāre vult Quā dē causā in ātriō exspectāvī Imprīmīs pater meus vīnum deīs deābusque dēfūsit Rōmānī ēdēbant ut Horātius scrīpsit bdquoAb ōvō ūsque ad mālaldquo id est imprīmīs ōva post cēnam ndash māla Servī dominō et convīvīs multa fercula inferēbant ut piscēs cāpōnēs lactūcam brassicam pānem etc Ūnus ē servīs mihi fīliō dominī uvās pulchrās dat bdquoĒs puerldquo Edēbam et gaudēbam Posteā pater servō ūnō mē invitāre iussit In trīclīniō patrem et convīvās vīdī Convīvās salūtō prope iānuam stō et patris iussa exspectō Ille inquit bdquoEn dēclāmātor noster Recitā nōbīs aliquid mī Lūcī Magister tuus dīcit tē dēclāmāre posseldquo Carmen Catullī dē passere recitō Ūnus ē convīvīs inquit bdquoBene dēclāmat Cornēlī fīlium tuum poētam in futūrō esse putōldquo

Vocābula

accumbō accubuī accu-bitum accumbere atsigulti

adveniō vēnī ventum venīre atvykti aliquis aliqua aliquid kas nors kažkas kas

ātrium ī n atildetrijus sveta nė autem tačiau

brassica ae f kopūstas

cāpo ōnis m kaplūnas (mė-

sinis gaidys)

carmen inis n giesmė

Catullus ī m Katugravelas poegravetas

causa ae f priežastis

cēna ae f pietūs

cibus ī m maistas

clāmō āvī ātum āre šau-kti

convīva ae m f svečias

consul ulis m konsulas

dēclāmātor ōris m iškal-bos mokytojas kalbėtojas

dēclāmō āvī ātum āre deklamuoti

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dominus ī m viešpats šei- mininkas ponas

en štai šit dēfundo dēfūdī dēfū-sum dēfundere nulieti exspectō āvī ātum āre laukti

ferculum ī n padėklas pa-tiekalas valgis

futūrum ī n ateitis gaudeō gavīsus sum gaudēre džiaugtis

hōra ae f valanda

iānua ae f durys imprīmīs pirmiausia inferrō intulī illātum inferre įnešti atnešti inquit sako tarė invītō āvī ātum āre kviesti

iussum ī n įsakymas

lactūca ae f salota

lectus ī m lova gultai

mālum ī n obuolys nam nes nōnus a um devintas nūllus a um joks nė vienas

ōvum ī n kiaušinis

pānis is m duona

passer eris m žvirblis

piscis is m žuvis

possum potuī ndash posse galėti

posteā po to paskiau

prope su acc arti prie putō avī ātum āre ma-nyti

recitō āvī ātum āre skai-tyti balsugrave (garsiai)

respondeō spondī spōn-sum spondēre atsakyti salūtō āvī ātum āre svei-kinti

scrībō scrīpsī scrīptum scrībere rašyti sed bet

senātor ōris m senatildetorius sī jei stō stetī statum stāre stovėti

trīclīnium ī n valgomasis

ūsque ad iki pat

ūva ae f vynuogė veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

vīnum ī n vynas vocō āvī ātum āre kviesti volō voluī ndash velle norėti

20

XIX Schola ūndēvīcēsima

ferō tulī latum ferre ndash nešti (M ltono tekstegrave ndash iškęsti ištverti)

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

fer-re bdquoneštildquo 1 2 3

fer-ō nešu

fer-s fer-t

fer-i-mus nešame

fer-tis fer-u-nt

fer-ēba-m nešiau

fer-ēbā-s fer-ēba-t

fer-ēbā-mus nešėme

fer-ēbā-tis fer-ēba-nt

fer-a-m būsiu

fer-ē-s fer-e-t

fer-ē-mus būsime

fer-ē-tis fer-e-nt

Imperātīvus

fer nešk

fer-te neškite

Sententiae Ego sum vītis vōs palmitēs quī manet in mē et ego in eō hic

fert frūctum multum quia sine mē nihil potestis facere (Vulgāta) Bene ferre

magnam Disce fortūnam (Horātius) Quī fert malīs auxilium post tempus

dolet (Phaedrus) Quasi mūrēs semper edimus aliēnum cibum (Plautus)

Lūcem in tenebrās ferimus Fert fert fert (Itatildelijos Savogravejos karatildelių dinatildestijos

šūkis)

loz Nota bene Savojagrave ndash istograverinė sritis Prancūz jos ir Itatildelijos pasienyje

1 Išverskite Džograveno M ltono teksto Prō populō Anglicānō dēfēnsiō ištrauką

Pater et rēx dīvertissima sunt Pater nōs genuit at nōn rēx nōs sed nōs rēgem creāvimus Patrem natūra dedit populō rēgem ipse populus dedit sibi nōn ergō propter rēgem populus sed propter populum rēx est ferimus patrem mōrōsum etiam dūrum ferimus et rēgem sed nē patrem quidem ferimus tyrannum

2 Atsakykite į klausimus

1 Quid dīcit auctor dē patre et rēge 2 Quid dedit patrem populō 3 Quem populus sibi dedit 4 Quid dīcit auctor dē patre et rēge mōrōsō et dūrō

Sententia Nōn rēx est lēx sed lēx est rēx

Vocābula

aliēnus a um svetimas Anglicānus a um Aacutenglijos at tačiau betgi

auxilium ī n pagalba para-ma

cibus ī m maistas creō āvī ātum āre rinkti

dēfēnsiō ōnis f gynimas ginamoji kalba apologravegija

discō didicī ndash discere mokytis

dīvertissimus a um skir-tingiausias iš dīvertō dī-vertī dīversum dīvertere pasukti į šalį atsiskirti skirtis

doleō doluī dolitūrus dolēre skaudėti kentėti dō dedī datum dare duo-

ti

dūrus a um kietas šiurk-

štus griežtas

ergō taigi vadinasi etiam taip pat net ir faciō fēcī factum facere daryti

frūctus ūs m (IV) vaisius

fortūna ae f laimė dalia lemtis

gignō genuī genitum

gignere gimdyti

lēx lēgis f įstatymas

lūx lūcis f šviesa malus a um blogas maneō mānsī mansum manēre pa(si)likti išlikti mōrōsus a um užsispyręs įnoringas priekabus

mūs mūris m pelė

natūra ae f gamta nihil niekas

palmes palmitis m atžala (vynmedžio) šakelė

populus ī m tauta žmonės possum potuī ndash posse galėti pajėgti potestis jūs galite

post su acc po vėliau

propter su acc dėl

quasi kaip quia kadangi nes quidem juk būtent nē quidem netgi ne sed bet semper visada

sine su abl be

tempus oris n laikas

tenebrae ārum f tamsa

tyrannus ī m tiratildenas

vītis is f vynšakė vynuo-gienojas vynmedis

21

XX Schola vīcēsima Perfectum

sum fuī ndash esse būti

eō iī (īvī) itum īre eiti

edō ēdī ēsum ēsse (edere) valgyti

ferō tulī latum ferre nešti

fuī fuistī fuit

fuimus fuistis fuērunt

iī (īvī) iistī (īvistī) iit (īvit etc)

iimus iistis iērunt

ēdī ēdistī ēdit

ēdimus ēdistis ēdērunt

tulī tulistī tulit

tulimus tulistis tulērunt

Sententiae Sum quod eris fuī quod es Fuit Īlium (Vergilius) Nōs quōque quae ferimus

tulimus patientior ante Et mala sunt longō multiplicāta diē (Ovidius) Vērē languorēs

nostrōs ipse tulit et dolorēs nostrōs ipse portāvit (Vulgāta) Tulērunt Dominum meum et

nesciō ubi posuērunt eum sī tū sustulistī eum dīcitō mihi (Respōnsōrium) In domum

Dominī ībimus (Vulgāta) Domine ad quem ībimus (Vulgāta) Ipse enim Pater amat vōs

quia mē amāstis et crēdidistis quia ego ā Deō exīvī Exīvī ā patre et vēnī in mundum

iterum relinquō mundum et vādō ad Patrem (Vulgāta) Crēdō Quī ēdistis multō fēcistis

sapientius Quī nōn ēdistis saturī fīte [imper pl] fābulīs (Plautus)

Tarptautiniai žodžiai agituacuteoti ndash veikti skleisti pol tines ir visuomeninegraves id jas

argumentildetas ndash įrodomąją tegravezę (teiginį) pagrindžiantis teiginys crēdō bdquotikiuldquo ndash tikėjimo

tiesų išdėstymas žmogaus pažiūrų visumagrave deklamuacuteoti ndash raacuteiškiai meniškai sakyti atmin-

tina kokį nors kūrinį fortūnagrave ndash sėkmė likimas laimingas atildetvejis kregraveditas ndash prekių ar

pinigų skolinimas už palūkanas pasitikėjimo patildegrindu multiplikatildecija ndash dokumentildetų

piešinių brėžinių tegraveksto daacuteuginimas natūragrave ndash gamta žmogaus prigimt s dailėjegrave tikrovės

daiktai pagal kuriuos da lininkas piešia pacientildetas ndash gydytojo gydomas ligonis portatildelas ndash

puošnus įėjimas į pastatą internegravetinė sveta nė teikianti tam tikrą informatildeciją

responsograverijus ndash bažnytinio giedojimo būdas sol stas (kunigas) ir chograveras gieda pakaitom s

bažnytinės mugravezikos žaacutenras te pas ndash vyksmo greitis spartagrave tiratildenas ndash valdovas smurtugrave

užgrobęs valdžią vilagrave ndash ištaigus užmiesčio namas gyvenamasis namas vasarnamis

Vocābula

amō āvī ātum āre mylėti

ante su acc prieš crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti manyti

diēs eī m (V) diena diē abl sg dīcō dīxī dictum dīcere sakyti dīcitō imper fut act 2 sg

dolor ōris m skausmas sielvartas

domus ūs f (IV) namas enim mat juk nes exeō exīvī exītum exīre išeiti išvykti

fābula ae f pasakojimas pasaka pasakėčia dratildemos kūrinys pjegravesė

fiō factus sum fierī dary-

tis tapti fīte tapkite

Īlium ī n Iliogravenas = Trojagrave iterum vėl antrąkart iš naujo

labōrō āvī ātum āre dirbti stengtis kentėti

languor ōris m nusilpimas nuovargis silpnumas

malum ī n blogis blogybė multiplicō āvī ātum āre dauginti didinti gausinti

multō daug multō sa-pientius išmintingiau

mundus ī m pasaulis nesciō scīvī scītum scīre nežinoti

patiēns entis kantrus iš-tvermingas patientior iš-tvermingesnis (aukštesnysis l)

ponō posuī positum po-nere dėti quia kadangi nes quōque taip pat ir relinquō relīquī relic-tum relinquere palikti

respōnsōrium ī n respon-sograverijus

sapientius protingiau satur a um sotus sī jei sufferō sustulī ndash suffer-

re laikyti apačiojegrave čia paimti

ubi kur vādō vādere eiti žengti veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti vērē tikrai teisingai iš ti-krųjų

22

XXI Schola vīcēsima prīma

Trečiosios linksniuotės priebalsinio tipo kamienai ir priesagos

Masculīnum -ō -or -os -er -ex -es

nom sg gen sg pavyzdžiai

-or

-ōs

-er

-ex

-es

-in-is

-ōr-is

-ōr-is

-er-is

-ic-is

-ig-is

-g-is

-it-is

-et-is

-d-is

hōmō homin-is žmogus

leō leōn-is liūtas

victor victōr-is nugalėtojas

flōs flōr-is gėlė žiedas

agger agger-is pyacutelimas sankasa

vertex vertic-is verpẽtas viršugalvis

rēmex rēmig-is irklas

rēx rēg-is karalius

mīles mīlit-is karys kareivis

paries pariet-is siena

pēs ped-is koja

Fēminīnum -tās -(t)us -aus -dō -gō -iō

nom sg gen sg pavyzdžiai

-tās

-(t)ūs

-aus

-dō

-gō

-iō

-tāt-is

-tūt-is

-ūt-is

-ūd-is

-aud-is

-din-is

-gin-is

-iōn-is

sānitās sānitāt-is (kūno) sveikata

virtūs virtūt-is vyriškumas dorybė

salūs salūt-is (kūno ir sielos) sveikata gerovė

palūs palūd-is pelkė

laus laud-is pagyrimas garbė

magnitūdō magnitūdin-is didumas

orīgō orīgin-is kilmė

lēctiō lēctiōn-is skaitymas paskaita

Neutrum -men -ur -us -ma

nom sg gen sg pavyzdžiai

-men

-ur

-us

-ma

-min-is

-ur-is

-or-is

-or-is

-er-is

-mat-is

nōmen nōmin-is vardas

fulgur fulgur-is žaibas

ebor ebor-is dramblio kaulas

tempus tempor-is laikas

opus oper-is kūrinys

poēma poēmat-is poemagrave

Kiti atvejai dux duc-is m vadas lēx lēg-is f įstatymas consul consul-is m kogravensulas

ōrātor ōrātōr-is m oratildetorius flūmen flūmin-is n upė mōs mōr-is m paprotys

įprotis būdas genus gener-is n giminė r šis pulvis pulver-is m dulkės milteliai lac

lact-is n pienas

23

XXII Schola vīcēsima secunda

Sententiae Mundus ūniversus exercet histriōnem (Petrōnius) Astra regunt hominēs sed

regit astra Deus Atria rēgum hominibus plēna sunt amīcīs vacua (Seneca) Prō rēge lēge

grege Nūlla potentia supra lēgēs esse debet (Cicero) Mōs prō lēge Mōrēs multōrum videt

(Horātius) [apie Odis ją] Mōribus antīquīs stat Rōma Aut Caesar aut nūllus Stat magnī

nōminis umbra (Lūcānus) Furor arma ministrat (Vergilius) Superbī hominēs in convīvīs

stultī sunt Societātis vinculum est ratiō et ōrātiō (Cicero) Habet suum venēnum blanda

ōrātio (Pūblilius) Nōsce tempus Prō salūte animae Virtūs hominem iungit Deō (Cicero)

Virtūs nōn advenit ā natūrā neque ā doctrīnā sed ā nūmine dīvīnō (Seneca) Prīma virtūs

est vitiō carēre (Quīntilliānus) Pietās fundāmentum est omnium virtūtum (Cicero) Disce

puer virtūtem ex mē vērumque labōrem Fortūnam ex aliīs (Vergilius) Quae regiō in

terrīs nostrī nōn plēna labōris (Vergilius) Multōrum annōrum opus

loz Nota bene Lukatildenas (lo Lūcānus) ndash poegravetas egravepikas (39ndash65

metais) poegravemos bdquoFarsatildelijaldquo autorius Maacuterkas Fatildebijus Kvintiliatildenas (lo Quīntilliānus) ndash

žymus I amžiaus rom oratildetorius veikalo bdquoOratoriaus ugdymasldquo autorius

Vocābula

adveniō vēnī ventum venīre atvykti

alius alia aliud kitas

anima ae f s ela

annus ī m metai

arma ōrum n gintildeklai

astrum ī n gr žvaigždė

atrium ī n atildetrijus sveta nė aut arba

blandus a um meilikau-jantis lipšnus meilus mielas

careō caruī ndash carēre su

abl stokoti neturėti

convīva ae m f svečias viešnia

debeō debuī debitum debēre privalėti būti sko-lingam

discō didicī ndash discere mokytis

dīvīnus a um dieviškas dievo dievų

doctrīna ae f mokymas mokslas išsilavinimas

exerceō excercuī exerci-tum exercēre judinti vei-kti lavinti exercere his-triōnem vaidinti

fundāmentum ī n pamatas

fortūna ae f laimė dalia lemtis furor ōris m šėlas siutas

grex gregis m banda ka -menė būrys habeō habuī habitum

habēre turėti

histriō ōnis m atildektorius ar-t stas vaidintojas

ibi ten iungō iūnxī iūnctum iungere uždėti jungą (su)-jungti (su)sieti

labor ōris m darbas vargas

lēx lēgis f įstatymas magnus a um didelis ministrō āvī ātum āre (pa)tarnauti duoti teikti

mōs mōris m paprotys įprotis būdas

multus a um daug dau-gelis

mundus ī m pasaulis neque ir ne nei

nōmen inis n vardas nūllus a um joks nė vie-nas

nūmen inis n pritarimo

ženklas sutikimas valia čia dievų valia dievybė

omnis e visas kiekvienas

opus eris n kūrinys

ōrātiō ōnis f kalba

pietās ātis f pamaldumas pagarba

plēnus a um pilnas

potentia ae f galia galybė

quasi lyg tarytum regō rēxī rēctum regere kreipti tvarkyti valdyti

ratiō ōnis f apyskaita svar-stymas protas

salūs ūtis f sveikata gerovė sī jei

societās ātis f bendrumas sąjunga bendrija draugija

stō steti statum stāre stovėti

stultus a um kvailas superbus a um išdidus

suprā su acc vietai ant virš

aukščiau laikui prieš anks-čiau

tempus oris n laikas

umbra ae f šešėlis ūniversus a um visas vacuus a um tuščias

venēnum ī n nuodai kerai burtai

vērus a um tikras videō vīdī vīsum vidēre matyti

vinculum ī n raištis ryšys

virtūs ūtis f vyriškumas dorybė

vitium ī n yacuteda trūkumas

24

XXIII Schola vīcēsima tertia

Hominēs et nōmina

Quīntus est frāter Mārcī Iūlia soror eius est Mārcus et Quīntus frātrēs Iūliae sunt Mārcī

pater et māter frāter et soror sunt Nōmen patris est Iūlius mātris Aemilia Quīntus est nōmen frātris Iūlia sorōris

Mārcō ūna soror est Iūliae duo frātrēs sunt Nōmina frātrum sunt Mārcus et Quīntus Patrī et mātrī ūna fīlia et duo fīliī sunt Mātrī Aemilia nōmen est Quod nōmen est patrī Eī nōmen est Lūcius Iūlius Balbus Virō Rōmānō tria nōmina sunt Lūcius est prae-nōmen id est nōmen prīmum Iūlius nōmen vel nōmen gentīlicium Balbus cognōmen est Fīliīs nōmina sunt Mārcus Iūlius Balbus et Quīntus Iūlius Balbus Mārcus et Quīntus praenōmina sunt fīliōrum Alia praenōmina Lātīna sunt Aulus Decimus Gāius Gnaeus Faustus Mānius Numerius Paulus Pūblius Sextus Spurius Tiberius

Titus Mulieribus Rōmānīs plērumque ūnum nōmen gentilicium erat velut Cornēlia Iūlia Lūcia Paula Octāvia Tullia Valeria

Aemiliae etiam ūnum nōmen erat Aemiliae est ūnus frāter cuī Aemilius nōmen est (praenōmen Pūblius cognōmen Paulus) Frāter Aemiliae est avunculus līberōrum Aemilius autem procul ā sorōre suā abest Itaque trīstis est Aemilia quae frātrem suum amat Mārcus et Iūlia mātrem suam trīstem in hortum exīre vident et pātrem interrogant bdquoCūr māter nostra trīstis estldquo Iūlius bdquoMāter vestra trīstis est quod Aemilius procul ab eā abest Aemilius avunculus vester est id est frāter mātris

Sententiae Nōmen est ōmen Benedictus quī venit in nōmine Dominī Nōmina sunt odiōsa (Ovidius)

Vocābula

absum afuī ndash abesse būti ne čia nebūti

alius alia aliud kitas autem tačiau

avunculus ī n avyacutenas mo-tinos brolis dėdė

benedictus a um palai-mintas

duo duae duo du

cognōmen inis n šeimos vardas pavardė

cūr kodėl exeō iī (īvī) ītum īre išeiti

frāter frātris m brolis gentīlicius a um giminės nōmen gentīlicium gimi-nės vardas

hortus ī m sodas daržas interrogō āvī ātum āre klausti

itaque taigi todėl tad

līberī ōrum m vaikai

māter mātris f motina

mulier eris f moacuteteris nam nes odiōsus a um ne(pa)ken-čiamas

ōmen inis n ženklas

pater patris m tėvas plērumque dažniausiai daugiausia

praenōmen inis n asmens vardas

procul toli

soror ōris f sesuo

trēs tria trys ūnus a um vienas trīstis e liūdnas velut kaip veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

Praenōmina Rōmāna

Aemilia ae f Em lija

Aulus ī m Aacuteulas

Cornēlia ae f Kornegravelija

Decimus ī m Dẽcimas

Gāius ī m Gatildejus

Gnaeus ī m Gn jus

Faustus ī m Faacuteustas

Iūlia ae f Jugravelija

Iūlius ī m Jugravelijus

Lūcia ae f Liugravecija

Lūcius ī m Liugravecijus

Mānius ī m Matildenijus

Numerius ī m Numegraverijus

Octāvia ae f Oktatildevija

Paula ae f Paacuteulė

Paulus ī m Paacuteulius

Pūblius ī m Pugraveblijus

Quīntus ī m Kv ntas

Sextus ī m Segravekstas

Spurius ī m Spugraverijus

Tiberius ī m Tibegraverijus

Tullia ae f Tugravelija

Valeria ae f Valegraverija

25

XXIV Schola vīcēsima quārta Verba composita

ab-sum a-fuī ndash ab-esse ad-sum ad-fuī ndash ad-esse dē-sum dē-fuī ndash dē-esse inter-sum inter-fuī ndash inter-esse praes-sum prae-fuī ndash prae-esse prō-sum prō-fuī ndash prōd-esse super-sum super-fuī ndash super-esse pos-sum potuī posse

būti ne čia būti atstu nedalyvauti būti prie pagelbėti trūkti stokoti būti tarpe dalyvauti būti priešakyje vadovauti būti už padėti paremti išlikti būti galingam galėti

Verba composita possum potuī posse

Praesēns indicātīvī āctīvī Praesēns Imperfectum Futūrum I

ab-sum ab-es

ab-est ab-sumus ab-estis ab-sunt

dē-sum dē-es

dē-est dē-sumus dē-estis dē-sunt

prō-sum prōd-es

prōd-est prō-sumus prōd-estis prō-sunt

pos-sum pot-es

pot-est pos-sumus pot-estis pos-sunt

pot-eram pot-erās

pot-erat pot-erāmus pot-erātis pot-erant

pot-erō pot-eris

pot-erit pot-erimus pot-eritis pot-erunt

Ex vītā Plīniī

Surgō ubi volō saepe prīmā lūce Amō sedēre in silentiō et meōs oculōs claudere bdquoQuid

mihi hodiē facere necesse estldquo ndash mēcum cōgitō Tum notārium vocō et iubeō eum

epistolam scrībere Hōrā quārtā et quīntā in peristȳlum prōcedō et aliam epistolam parō

Dum prandium ēdō Post prandium dormiō tum ambulō (herī nōn ambulābam) Mox

ōrātiōnem Graecam et Latīnam legō quod vōcem meam fīrmam facit Posteā in cēnā nostrā

amīcī meī intersunt Ego et uxor mea cum amīcīs paucīs saepe cēnāmus Aliud nōn possum

Numquam mihi amīcī dēerant Dum cēnam ēdimus servus librum bonum nōbīs legit Mihi

placet Aenēidem Vergiliī audīre Ego et multī amīcī meī etiam auctōrēs Latīnās recitāre

possunt Tandem in hortō ambulō cum amīcīs meīs quī sunt praeclārī et ērudītī

Nōn numquam ex hōc ōrdine errō Ante lūcem nōn poteram surgere Sī diū dormīvī equō

īre amō Amīcī quōque ex oppidīs vīcīnīs veniunt Saepe in silvam venārī intrō Etiam

audiō virōs quī in agrīs meīs labōrant

Vocābula

ambulō āvī ātum āre vaikščioti

alius alia aliud kitas

Aenēis idis m Eneidagrave

avunculus ī n avyacutenas dėdė cōgitō āvī ātum āre mą-styti galvoti

diū ilgai dormiō īvī ītum īre mie-goti

dum tada ēdō ēdī ēsum edere valgyti

eō iī ītum īre eiti

errō āvī ātum āre klysti ērudītus a um išsilavinęs fīrmus a um tvirtas stiprus

hortus ī m sodas intrō āvī ātum āre įžengti iubeō iussī iussum iubē-re liepti įsakyti

lūx lūcis f šviesa mox greit tuojau paskui

nam nes necesse est būtina privalu

notārius ī m sekretotilderius numquam niekada

ōrdō inis n eilė tvarka

paucī ōrum m nedaugelis

peristȳlum ī n gr perist lis placeō placuī placitum

placēre patikti įtikti praeclārus a um žinomas

prandium ī n pusryčiai prōcedō cessī cessum cedere išeiti pasirodyti eiti saepe dažnai sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti surgō surrēxī surrēc-tum surgere kilti keltis

tandem pagaliau ubi kai kur

uxor ōris f žmonagrave venor venātus sum ve-

nārī medžioti (verbum dep) vīcīnus a um kaimyninis volō voluī ndash velle norėti

vōx vōcis f balsas

26

XXV Schola vīcēsima quīnta Trečioji linksniuotė Ba sinis tipas

Sg Pl Sg Pl Sg Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl

turris f turris turrī turrim turrī

turrēs turrium turribus turrēs turribus

vīs f

vim vī

vīrēs vīrium vīribus vīrēs vīribus

Tiberis m Tiberis Tiberī Tiberim Tiberī

mare n maris marī mare marī

maria marium maribus maria maribus

1 Išmokite atmintinai trečiosios linksniuotės ba sinio tipo žodžius

febris is f drugys

puppis is f vairagalis

secūris is f kirvis

sitis is f toškulys

turris is f bokštas

tussis is f kosulys

vīs ndash f jėga prievarta

Albis is m Elbė upė

Neāpolis is f Neatildepolis

Tiberis is m

mare is n jūra

conclāve is n užrakinamas kambarys

animal ālis n gyvūnas

vectīgal ālis n mokestis rintildekliava

exemplar āris n pavyzdys

Sententiae Et māceriam circumdedī et circumfōdī et plantāvī vīneam Sorech [b blinė

vieta] et aedificāvī turrim in mediō eius Quantum scīmus gutta est īgnōrāmus mare Vī et

animō Contrā vim nōn valet iūs Ultrā vīrēs (Vergilius) Vim vī repellere licet Vim vīribus

exīre (Ulpiānus) Vīribus ūnitīs Vīs armāta Vīs ā tergō Vīs cōmica Vīs tragica (Aristo-

tēlēs) Vīs inertiae Vīs lēgis Vīs magica Vīs medicātrix natūrae Vīs saepe violat iūs Vīs

vim pellit Vīs vitālis Contrā vim mortis nōn est medicāmen in hortīs Sine vī et dolō

Turris eburnea Turris Babelis Terra turrium [šiuolaikinis stalo žaidimas] Tabulettae contrā

tussim prō īnfantibus Ad Tenediam secūrim Secūrī Tenediā (iš gr Τενεδία πελέκει apie

griežtą nieko nesigailintį Tenegravedo salos valdovą teisėją) Candor dat vīribus ālās

loz Nota bene Ulpiatildenas (lo Ulpiānus) ndash

Vocābula

aedificō āvī ātum āre statyti

āla ae f sparnas

animus ī m siela dvasia armātus a um ginkluotas

čia karinis

Babel is f Babilogravenas čia Batildebelis

candor ōris m skaistus bal-tumas spindėjimas dorumas

circumdō dedī datum

dare dėti aplinkui apsupti circumfodiō fōdī fossum fodere apkasti apkaupti cōmicus a um

contrā su acc prieš

dolus ī m klasta eburneus a um dramblio kaulo

ērudītus a um išsilavinęs exeō exiī exītum exīre

išeiti čia naudoti

gutta ae f lašas

hortus ī m sodas īgnōrō āvī ātum āre nežinoti

inertia ae f neveiklumas inercija

īnfāns antis m kūdikis vai-kas

iūs iūris n teisė licet licuit licēre leidžia-ma galima

lūx lūcis f šviesa

māceria ae f tvora

magicus a um magiškas

medicāmen inis n vaistas

medicātrix īcis f gydytoja

medium ī n vidurys

mors mortis f mirtis pellō pepulī pulsum

pellere stumti varyti mušti plantō āvī ātum āre so-dinti persodinti

prōcedō prōcessī prō-cessum prōcedere išeiti

pasirodyti eiti

quantus a um koks repellō repulī repulsum repellere atstumti atmušti išvaryti

sciō scīvī scītum scīre žinoti mokėti

sine su abl be

tabulleta ae f tabletė Tenedius a um Tenegravedo

tergum ī n nugara

tragicus a um

ultrā su acc anagravepus už per virš

ūnitus a um suvienytas

čia bendras valeō valuī valitum va-lēre būti sveikam gyventi turėti reikšmės galioti

violō āvī ātum āre smur-tu padaryti pažeisti

vītālis e gyvenimo gyvybi-nis

27

XXVI Schola vīcēsima sexta

Discordia frātrum

Faustulus casam intrat bdquoAcca ubi es Venī et audī dē calamitāte Rōmulus Remum necāvitldquo Acca verbīs marītī nōn crēdit bdquoQuid dīcis quid audīvīldquo Faustulus autem bdquoCrēde mihi uxor Hodiē cum amīcīs ad Palātium properāvī Etiam Rōmulus et Remus et multitūdō virōrum Palātium petīvērunt Tum Rōmulus virōs ad sē vocāvit et ubi tacuērunt ōrātiōnem habuit bdquoGaudeō quod venīre nōn dubitāvistis Hodiē sacrum facere volumus nam auxiliō deōrum Palātium mūnīvimus Vidēte mūrum Nunc tandem sine perīculō vīvere possumusldquo Virī verba Rōmulī clāmōre probavērunt Subitō autem Remus bdquoEgo tuum mūrum rīdeō mūrus enim inimīcum nōn prohibetldquo Statim mūrum trānsiluit Tum Rōmulus per īram Remum petīvit et ō Acca frātrem necāvit Faustulus tacet Acca autem lacrimas tenet et clāmat bdquoŌ Faustule frūstrā lupa puerōs in rīpā Tiberis servāvit et aluit frūstrā tū Remum cum frātre domum portāvistī frūstrā Remō parentēs fuimus Ō Rōmule cūr frātrem necāvistīldquo Tum Faustulus et Acca fīlium flevērunt

Sententiae Aut prōsunt poētae aut dēlectant Avarō omnia dēsunt sapientī nihil Nēmō in

suā causā iūdex esse potest Nōn possum (Vintildecas Mykolaacuteitis-Pugravetinas)

Vocābula

Acca ae f Akagrave

ad su acc pas prie alō aluī alitum alere maitinti penėti

audiō īvī ītum īre girdėti aut arba

auxilium ī n pagalba avārus a um godus gobšus

calamitās ātis f nelaimė

casa ae f trobelė

causa ae f byla

clāmō āvī ātum āre šau-kti

clāmor ōris m šauksmas crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti cūr kodėl dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

discordia ae f nesantaika domum į namus namo

dubitō āvī ātum āre abejoti

eō iī ītum īre eiti delectō delectāvī delec-tātum delectāre džiuginti faciō fēcī factum facere daryti

Faacuteustulus ī m Faustulas fleō flēvī flētum flēre verkti raudoti frūstrā veltui

gaudeō gavīsus sum gaudēre džiaugtis intrō āvī ātum āre įžengti

inimīcus ī m nedraugas

īra ae f pyktis

iūdex iūdicis m teisėjas

lacrima ae f ašara

marītus ī m vyras sutuok-tinis

multitūdō inis f daugybė

mūniō īvī ītum īre stip-rinti

mūrus ī m siena necō āvī ātum āre žudyti numquam niekada omnis e visas

ōrātio ōnis f kalba ōrā-tiōnem habēre sakyti kalbą

Palātium ī n Palatildecijus

parēns entis m f gimdy-

tojas -a pl parentēs tėvai

perīculum ī n pavojus petō petīvī petītum pe-tere ieškoti siekti prašyti vykti

portō āvī ātum āre nešti praeclārus a um žinomas probō āvī ātum āre (iš)bandyti pritarti

prohibeō prohibuī pro-hibitum prohibēre sulaikyti

prōperō āvī ātum āre

skubėti

quod kad rīdeō rīsī rīsum rīdēre juoktis

rīpa ae f upės krantas sacer sacra sacrum pa-švęstas šventas sapiēns entis išmintingas

sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti servō āvī ātum āre sau-goti

statim tučtuojau bematant subitō staiga tandem pagaliau ubi kai kur

uxor ōris f žmona taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti trānsileō siluī silīre per-šokti

veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti videō vīdī vīsum vidēre matyti

vocō āvī ātum āre šaukti kviesti

volō voluī ndash velle norėti vīvō vīxī victum vīvere gyventi

28

XXVII Schola vīcēsima septima

Adiectīva prōnōminālia ndash būdvardiniai įvardžiai

ūnus a um vienas sōlus a um tiktai vienas tōtus a um visas ūllus a um kažkoks alter altera alterum ki-tas antras

uter utra utrum katras neuter neutra neutrum niekatras

nūllus a um joks alius alia aliud kitas

N alter altera alterum G alterīus D alterī A alterum alteram alterum A alterō alterā alterō

N alius alia alium G alīus D aliī A alium aliam alium A aliō aliā aliō

N alterī alterae altera G alterōrum -ārum -ōrum D alterīs

A alterōs alterās altera

A alterīs

N aliī aliae alia G aliōrum aliārum aliōrum D aliīs

A aliōs aliās alia

A aliīs

Sententiae Nec sibi sed tōtī genitum sē crēdere mundō (Lūcānus) Tōtus mundus agit

histriōnem (Šekspyras) Sibi parat malum quī alterī parat Nōn sum ūnī angulō nātus patria

mea tōtus hic est mundus (Seneca) Ūnīus dēmentia dēmentēs efficit multōs Ūnus vir

nūllus vir Alter ego Vērus amīcus est quī est tamquam alter idem (Cicero) Beneacuteficus est

quī nōn suī sed alterīus causa benignē facit (Cicero) Trīstis eris sī sōlus eris (Ovidius)

Sacrum Profānum Īgnōrantia nōn est argūmentum (Spīnōsa)

loz Nota bene V ljamas Šekspỹras (angl Shakespeare 1564ndash1616 Aacutenglija) ndash vienas

žymiausių pasaulio dramatugravergų išgarsėjęs tragegravedijomis žinomiausia jų ndash bdquoHaacutemletasldquo

Barugravechas Spinozagrave (lo Benedictus de Spīnōsa 1632ndash1677) ndash žymus olaacutendų filosogravefas

Tarptautiniai žodžiai augziliatilderas ndash vyskupo padėjėjas efegravektas ndash kurios nors veiklos

padarinys as ndash labai išsilavinęs didžiai išprusęs žmogus notatilderas ndash valstybės įga-

liotas pareigūnas atliekantis notatilderinius veiksmugraves tvarkantis ir tvirtinantis dokumentugraves ir jų

tikrumą tablegravetė ndash apvaliotildes ar ovaliotildes fogravermos supresuacuteota vaistų dogravezė praryjama -

tugrave totalitar zmas ndash tokia saacutentvarka kai valstybė kontroliuacuteoja visas gyvenimo sritis

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti agit histriō-nem vaidina

angulus ī n kampas kertė

argūmentum ī n argu-mentildetas įrodymas

beneficus a um gerada-riškas labdaringas palankus maloningas

benignē geraširdiškai pa-lankiai mielai maloniai

causa ae f priežastis byla dalykas reikalas

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēmēns entis beprotis pa-mišęs

dēmentia ae f beprotystė

pamišimas

efficiō effēcī effectum efficere padaryti faciō fēcī factum facere daryti vykdyti atlikti

histriō ōnis m atildektorius

gignō genuī genitum gignere gimdyti būti prie-žastimi genitus a um gi-męs

īgnōrantia ae f nežinoji-mas

malum ī n blogis multus a um daug dau-gelis

mundus ī m pasaulis nātus a um gimęs parō āvī ātum āre ruošti

patria ae f tėvynė profānus a um nepašvę-stas nešvarus bedieviškas nuodėmingas

sacer sacra sacrum pa-švęstas šventas

servō āvī ātum āre saugoti

sine su abl be taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti tamquam taip kaip tarsi lyg

teneō tenuī tentum te-nēre laikyti turėti trīstis e liūdnas vērus a um tikras

29

XXXVIII Schola duodētrīcēsima Trečioji linksniuotė Mišrusis tipas

Sg Pl Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

ars f artis artī artem arte

ars

artēs artium artibus artēs artibus artēs

clades f cladis cladī cladem clade

cladis

cladēs cladium cladibus cladēs cladibus cladēs

mōns m montis montī montem monte

mōns

montēs montium montibus montēs montibus montēs

nox f noctis noctī noctem nocte nox

noctēs noctium noctibus noctēs noctibus noctēs

Mīlitēs Rōmānī ndash vīs imperiī Rōmānī

Rōma magna urbs est Magnus numerus cīvium Rōmānōrum semper in armīs erant

Magnus etiam est numerus mīlitum Rōmānōrum Mīlitēs Rōmāni aut peditēs erant aut

equitēs Rōmānī magnam classem habēbant Multī mīlitēs in classe mīlitābant Rōmānīs nōn

sōlum nāvēs longae sed etiam nāvēs onerāriae erant Nāvis longa cum turrī hostēs Rōmānōs

terrēbant In puppī nāvis gubernātor sedēbat et nāvem gubernābat Cōpiae Rōmānae saepe

terrā marīque hostēs superābant Rōmānī in multīs pugnīs Pūnōs superābant post Graecōs

deinde Gallōs et Dācōs Caesare duce Rōmānī Aegyptum occupāvit Etiam multās regiōnēs

Asiae Minōris occupāvit Imperium Rōmānum multās prōvinciās habet Siciliam

Prōvinciam sive Galliam Narbōnēnsem Galliam Pannoniam Dāciam Thrāciam Britan-

niam Aegyptum Illyriam Macedoniam Syriam Iūdaeam Āfricam Hispaniam Armeniam

et ceterās Clādēs Rōmānōrum rārae fuērunt

Komentaras Prōvincia arba Gallia Narbōnēnsis ndash iki Cegravezario užkariavimų rom nams

priklausiusi Gatildelijos dalis tentilde buvo Narbogravenos miestas (lie Narbonagrave lo Narbōna)

Vocābula

Armenia ae f A Asia Minor Mažoji Azija

auxilium ī n pagaacutelba arma ōrum n gintildeklai

aut arba

Caesar aris m Cegravezaris

calamitas ātis f nelaimė ceterus a um kitas

cīvis is m f pilietis -ė

clādēs is f pralaimėjimas

classis is f laivynas moki-nių klasė

cōpiae ārum f karinės pa-jėgos

Dācia ae f Datildekija deinde iš ten po to

dux ducis m vadas

eques itis m raitelis faciō fēcī factum facere daryti

gubernātor ōris m vairi-ninkas

gubernō āvī ātum āre vairuoti

hostis is m f priešas

Illyria ae f

imperium ī n impegraverija

Iūdaea ae f

longus a um ilgas

Macedonia ae f Makedo-nija

mare is n jūra terra ma-rīque sausumojegrave ir j roje

mīles itis m karys kareivis militō āvī ātum āre eiti karinę tarnybą kareiviauti

multus a um daug dau-gelis

Narbōnēnsis e Narbogravenos

nāvis is f laivas nāvis lon-ga karo laivas nāvis onerā-

ria prekybinis laivas

numerus ī m skaičius nōn sōlum sed etiam ne tik bet ir

occupō āvī ātum āre už- imti

onerārius a um krovinių krovininis

Pannonia ae f Panogravenija

pedes itis m pėstininkas portō āvī ātum āre nešti

post su acc po vėliau

prōvincia ae f prov ncija

pugna ae f kova mūšis

Pūnī ōrum m pugravenai t y kartaginiẽčiai

puppis is f vairatildegalis rārus a um retas

saepe dažnai sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti superō āvī ātum āre vir-šyti nugalėti

urbs urbis f miestas

Thrācia ae f Tratildekija terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

turris is f bokštas veniō vēnī ventum ve-nīre atvykti

30

XXIX Schola ūndētrīcēsima

Sententiae Hērēdem facit Deus nōn homō (Coke) Neque mel neque apēs Neque

opīnione sed natūrā cōnstitūtum est iūs (Cicero) Occāsiō facit fūrem Canēs socium in

culīna nūllum amant Ex pēde Herculem Mollis illa ēducātiō quam indulgentiam vocāmus

nervōs omnēs et mentis et corporis frangit (Quīntilliānus) Doctī ratiōnem artis intelligunt

indoctī voluptātem (Quīntilliānus) Sāl Atticus Ut lupus ovem amat Quī mē amat amat et

canem meum Pāx vōbīscum Nihil sub sōle novī Nōn eacuteadem est aetās nōn mēns

(Horātius) Quī male agit ōdit lūcem Pugna suum fīnem cum iacet hostis habet (Ovidius)

Rūs in urbe (Mārtiālis) Ōtium sine litterīs mors est et hominis vīvī sepultūra (Seneca)

Pallida mors aequō pulsat pede pauperum tabernās Rēgumque turrēs (Horātius) Post

mortem nūlla voluptās Post tenebrās lūx Nē mīrum quod dīvīna natūra dedit agrōs ars

hūmāna aedificāvit urbēs (Varrō) Quālis vītā fīnis ita Sub fīne Sub Iove frīgidō

loz Nota bene Egravedvardas Kogravekas (angl Coke 1552ndash1634 metais) ndash aacutenglų pol tikas ir

garsiausias savo meto teacuteisininkas savo veikalais sukūręs bendrosios arba anglosatildeksų teisės

pagrindus Maacuterkas Terentildecijus Varogravenas (lo Varrō 116ndash27 metais prieš Kristų) ndash

rom nų rašytojas mokslininkas 25 knygų veikalo bdquoLotynų kalbaldquo autorius

Vocābula

aedifico 1 statyti aequus a um lygus

aetās ātis f amžius

ager agrī m dirva laukas agō ēgī āctum agere veikti

Atticus a um Atildetikos

apis is f bitė

ars artis f menas

canis is m f šuo kalė

corpus oris n kūnas cōnstituō cōnstituī cōn-stitūtum cōnstituere nu-spręsti nustatyti

dīvīnus a um dieviškas dō dedī datum dare duoti

doctus a um mokytas

ēducātiō ōnis f auklėjimas švietimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīnis is m galas riba frangō frēgī frāctum

frangere laužti frīgidus a um šaltas Herculēs is m Heratildeklis

hērēs ēdis m f paveldėtojas habeō uī itum ēre turėti

hostis is m f priešas

hūmānus a um žmonių iaceō iacuī ndash iacēre gulėti

indulgentia ae f atlai-dumas

indoctus a um nemokytas intellego lēxī lectum legere pastebėti pažinti su-prasti

ita taip tokiu būdu

Iuppiter Iovis m

iūs iūris n teisė

litterae ārum f literatūragrave mokslas

lūx lūcis f šviesa male blogai

mel mellis n medus

mēns mentis f protas mintis siela

mīrus a um nuostabus mollis e minkštas silpnas

mors mortis f mirtis

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

neque ir ne neque neque nei nei occāsiō ōnis f proga dingstis

ōdī ndash ndash ōdisse neapkęsti omnis e visas kiekvienas

ōtium ī n poilsis laisvalaikis

opīniō ōnis f nuomonė

pažiūra požiūris

ovis is f avis pallidus a um išblyškęs

pauper eris m vargšas

pāx pācis f taika pellō pepulī pulsum pellere stumti varyti mušti

pēs pedis m koja

pugna ae f kova mūšis quālis e koks quod nes

ratiō ōnis f protas veikimo būdas

rūs rūris n kaimas laukai

sāl salis n druska

sōl sōlis m saulė

sepultūra ae f laidotuvės

sine su abl be

socius ī m draugas sąjungi-ninkas bendrininkas

sub su acc ir abl po

taberna ae f trobelė lūšna

tenebrae ārum f tamsa

urbs is f miestas vocō āvī ātum āre šaukti vadinti

voluptās ātis f malonumas džiaugsmas

vīvus a um gyvas

31

XXX Schola trīcēsima Adiectīvum

Trečiosios linksniuotės būdvardžiai

Jau esame susipažinę su pirmosios ir antrosios linksniuotės būdvardžiais

altus a um aukštas gilus angustus a um siauras bonus a um geras ceterus a um kitas laetus a um linksmas lātus a um platus magnus a um didelis malus a um blogas

parvus a um mažas plēnus a um pilnas vīvus a um gyvas

mortuus a um miręs vacuus a um tuščias

āter ātra ātrum tamsus juodas dexter tra trum dešinysis līber era erum laisvas miser era erum varganas nelaimingas niger gra grum juodas pulcher chra chrum gražus ruber bra brum raudonas sinister tra trum kairysis

ferreus a um geležinis idōneus a um įdomus līgneus a um medinis

varius a um įvairus

Pirmosios ir antrosios linksniuotės būdvardžiai yra linksniuojami kaip atitinkamų

linksniuočių giminių daiktavardžiai ndash jų galūnės sutampa

Trečiosios linksniuotės būdvardžiai būna trijų dviejų arba vienos galūnės Tai reiškia kad

jie vardininko linksnyje (nom sg) gali turėti tris ir atitinkamai dvi arba tik vieną formą

Trijų galūnių būdvardžiai

ācer m ācris f ācre n aštrus žodynuose užrašomas ācer ācris ācre aštrus

celeber m celebris f celebre n garsus žodynuose užrašomas celeber bris bre garsus

celer m celeris f celere n greitas žodynuose užrašomas celer eris ere greitas

salūber m salūbris f salūbre n sveikas žodynuose užrašomas salūber bris bre sveikas

Dviejų galūnių būdvardžiai

fortis m f forte n narsus žodynuose užrašomas fortis e narsus

gravis m gravis f grave n sunkus žodynuose užrašomas gravis e sunkus

Vienos galūnės būdvardis

fēlīx m f n laimingas gen sg fēlīcis žodynuose užrašomas fēlīx īcis laimingas

ingēns m f n didžiulis gen sg ingentis žodynuose užrašomas ingēns entis didžiulis

pār m f n lygus vienodas gen sg pāris žodynuose užrašomas pār pāris lygus vienodas

sapiēns m f n išmintingas gen sg sapientis žodynuose užrašomas sapiēns entis išmintingas

Trečiosios linksniuotės būdvardžių linksniavimas

Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl

ācer ācris ācre ācris ācrī ācrem ācre ācrī

ācrēs ācria ācrium ācribus ācrēs ācria ācribus

fortis forte fortis fortī fortem forte fortī

fortēs fortia fortium fortibus fortēs fortia fortibus

pār pāris pārī pārem pār pārī

pārēs pāria

pārium

pāribus pārēs pāria

pāribus

32

XXXI Schola trīcēsima prīma Dēclīnātiō quārta ndash ketvirtoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

frūctus f vaisius frūctūs frūctuī frūctum frūctū

frūctus

frūctūs frūctuum frūctibus frūctūs frūctibus frūctūs

cornū f ragas cornūs cornū cornū cornū

cornū

cornua cornuum cornibus cornua cornibus cornua

lacus m lacūs lacuī lacum lacū

lacus

lacūs lacuum lacubus lacūs lacubus lacūs

1 Išverskite Vergilijaus teksto ištrauką

Hīc sēcūra quiēs et nescia fallere vīta

Divēs opum variārum hīc lātīs ōtia fundīs

Spēluncae vīvīque lacūs hīc frīgida Tempe

Mūgitusque boum mollēsque sub arbore somnī (Vergilius)

Sententiae Multae manūs onus levius faciunt Habet etiam in manū gladium et secūrim sē

autem dē bellō et ā latrōnibus nōn līberat (Vulgāta) Neque semper arcum Tendit Apollo

(Horātius) Nōn est meum contrā auctōritātem senātūs dīcere (Cicero) Prīmus sapientiae

gradus est falsa intelligere Status quō Status in quō Statū quō In statū quō Status quō

ante bellum Sexū fēmina ingeniō vir (Mar jos Teregravezės antkapio epitatildefija Aacuteustrija) Venī

Creātor Spīritus Venī Sancte Spīritus Spīritus prōmptus caro autem infīrma (Vulgāta)

Senātus populusque Rōmānus Alterā manū fert lapidem alterā pānem ostentat (Plautus)

Tarptautiniai žodžiai f nišas ndash greičio varžybų baigmė gubernatildetorius ndash gubernijos

valdytojas humatildeniškas ndash žmoniškas klatildesė ndash pastov mokinių grupė kulinatilderija ndash valgių

gaminimo būdas okupuacuteoti ndash užimti o ndash viešoji nuomonė regiogravenas ndash kraštas

Vocābula

arbor oris f medis

arcus ūs m lankas aacuterka

auctōritās ātis f galia val-džia įtaka autoritegravetas

bellum ī n karas

bōs bovis m f jautis karvė

caro carnis f mėsa kūnas clamō āvī ātum āre šaukti

creātor ōris m kūrėjas dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dīves itis turtingas

domus ūs f namas faciō fēcī factum facere daryti

gradus ūs m žingsnis

gladius ī m kardas fallō fefellī falsum falle-re apgauti sukčiauti klastoti falsus a um apgaulingas melagingas

frīgidus a um šaltas

fundus ī m žemės valda dvaras

ingenium ī n gabumai būdas

infīrmus a um nestiprus intellegō lēxī lēctum le-gere suprasti latrō ōnis m plėšikas samdinys

lacus ūs m ežeras

lapis idis m akmuo lātus a um platus levis e lengvas leve lengvai

līberō āvī ātum āre iš-laisvinti išvaduoti

manus ūs f ranka mollis e minkštas malonus

mūgitus ūs m baubimas maurojimas

necō āvī ātum āre žudyti neque ir ne nescius a um nežinantis nežinomas

onus eris n našta

opēs opum n turtas turtai

ostentō āvī ātum āre iš-

tiesti atkišti rodyti

ōtium ī n poilsis laisvalaikis

pānis is m duona

populus ī m tauta prōmptus a um drąsus

quiēs ētis f poilsis ramybė sanctus a um šventas

secūris is f kirvis sēcūrus a um be rūpesčių ramus

senātus ūs m senatildetas

sexus ūs m lytis

spēlunca ae f gr urvas ola

somnus ī m miegas

spīritus ūs f dvelkimas pūtimas dvasia siela

status ūs m stovėjimas padėtis

Tempē n tendō tetendī tentum tendere tempti varius a um įvairus veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

Sg Pl Nom bōs bovēs Gen bovis boum Dat bovī būbus bōbus Acc bovem bovēs Abl bove būbus bōbus

33

XXXII Schola trīcēsima secunda

Domus Rōmāna

Domūs Rōmānae habēbant multa cubicula ātria ālās cubicula culīnam exedram peristȳlium tabernās tabulīnum trīclīnium et vestibulum Ātrium propter iānuam et vestibulum iacet et umbilīcus domī est Ātrium compluvium et impluvium habet Speciōsae pictūrae parietēs ātriī deacutecorant Cubicula parva conclāvia dormītōria sunt Culīna parva et sublūstris est Hīc fornāx est et ancillae labōrābant Servī cibum in culīnā parābant Propter peristȳlium exedra magna est In parietibus

et solīs vidēmus variās pulchrās pictūras Peristȳ- lium est cavaedium porticibus circumdatum in quō saepe sunt etiam piscīnae statuae silānī plantae Tabernae aediculae viae oppositae sunt in quibus rēs variās vēndunt Tabulīnum cubiculum pecūniae tabulārum et imāginum est Solum tessellātum saepe est (Pagal httpslawikipediaorgwikiDomus_Rōmāna)

Tarptautiniai žodžiai impliugravevijus ndash keturka pis baseinas atildetrijuje kompliugravevijus ndash

angagrave atildetrijaus stogegrave konklavagrave ndash kardinotildelų susirinkimas uždarojegrave patalpojegrave (S ksto koplỹ-

čioje) šaũkiamas poacutepiežiui rinkti ndash vidaus kiemas apjuostas kolonadagrave op

ndash paacutertija ar grugravepė nesutinkanti su daugumotildes nuomone pogravertikas ndash atviras prieangis su ko-

logravenomis ndash keturka pis valgomasis stalas su gultais (clīnē) iš trijų stalo pusių

Vocābula

aedicula ae f kambarėlis

āla ae f sparnas

ancilla ae f tarnaitė vergė

ātrium ī n atildetrijus sveta nė

cavaedium ī n kiemas ro-mėnų namegrave kiemo aikšt

cibus ī m maistas circumdō dedī datum dare dėti aplinkui apsupti

conclāve is n užrakinamas kambarys

cubiculum ī n kambarys miegamasis

compluvium ī n kompliugrave-vijus

culīna ae f virtuvė decorō 1 puošti

domus ūs f namas

dormītōrius a um miego miegamasis cubiculum dor-

mītōrium miegamasis kam-barys

exedra ae f gr eksedragrave pa-sikalbėjimų salė

fornāx ācis f krosnis frustra veltui habeō uī itum ēre turėti

hortus ī m sodas iaceō uī ndash ēre gulėti

iānua ae f durys

imāgō inis f paveikslas

impluvium ī n impliugravevijus labōrō 1 dirbti oppositus a um esantis priešais

parō 1 ruošti

parvus a um mažas

pecūnia ae f turtas pinigai

peristȳlum ī n gr perist lis

pariēs etis m siena

pictūra ae f tapyba pa-veikslas

piscīna ae f baseinas

planta ae f augalas

propter su acc greta arti dėl už

porticus ūs m pogravertikas kolonadagrave dengta galegraverija

pulcher chra chrum gra-žus

saepe dažnai

silānus ī m fontatildenas

solum ī n žemė kambario grindys

speciōsus a um gražus

statua ae f statulagrave sublūstris e silpnai apšvies-tas

taberna ae f kraacuteutuvė smuklė

tabula ae f lenta sąskaitų knyga dokumentildetas

tabulīnum ī n archỹvas

tessellātus a um mozaacuteikos

trīclīnium ī n trikl nijus valgomasis

umbilīcus ī m bamba vi-durys

varius a um įvairus vēndō didī ditum ere parduoti

via ae f gatvė

34

XXXIII Schola trīcēsima tertia Numerālia cardinālia ndash kiekiniai skaitvardžiai

I ūnus a um vienas II duo duae duo du III trēs tria trys IV quattuor keturi V quīnque penki VI sex šeši VII septem septyni VIII octō aštuoni IX novem devyni X decem dešimt

XI ūndecim vienuolika XII duodecim dvylika XIII trēdecim trylika XIV quattuordecim keturiolika XV quindecim penkiolika XVI sēdecim šešiolika XVII septendecim septyniolika XVIII duodēvīgintī aštuoniolika XIX ūndēvīgintī devyniolika XX vīgintī dvidešimt

XXX trīgintā trisdešimt XL quadrāginta keturiasdešimt L quinquāginta penkiadešimt LX sexāginta šešiasdešimt LXX septuāginta septyniasdešimt LXXX octōginta aštuoniasdešimt XC nōnāginta devyniasdešimt C centum šimtas M mille tūkstantis MM duo milia du tūkstančiai

Dē exercitū Rōmānō

Gāius Iūlius Caesar legiōnem ultrā ōrdināvit et compositiōnem celebrem statuit In hāc

nova constitūtiōne octōginta mīlitēs centuriam ductam ab centuriōne explēvērunt Sex

centuriae ūnam cohortem explēvērunt et decem cohortēs ūnam legiōnem ductam ab lēgātō

explēvērunt Quaeque legiō circā sex milia mīlitēs habuit sed cohors prīncipālis dīvīsiō in

proeliō fuit Legiōnēs etiam speciālēs mīlitēs inclūsērunt quī nōn pugnāvērunt sed

stipendia plūra recepērunt Exemplī grātiā aquilifer sīgnum lēgātiōnis aquilam tulit

maximam honōrem habet Sīgnifer minus gravia sīgna tulit et opēs exercitūs administrāvit

Antīquīs tempōribus duōdētrīginta legiōnēs exercitum Rōmānum explēvērunt (Pagal

httpswwwwikiwandcomlaExercitus_Rōmānus)

Tarptautiniai žodžiai administruacuteoti ndash valdyti tvarkyti inkliugravezas ndash intarpas skaidriojegrave

sukiet jusioje dervojegrave (vabzdys gintaregrave) kompoz cija ndash meno kūrinio dalių išdėstymas jų

santykis su v suma konstitugravecija ndash pagrindinis valstybės įstatymas specialugraves ndash susijęs su

kuria nors specialyacutebe išskirtinis ypat ngas stipentildedija ndash pastov pinig nė pašalpagrave

Vocābula

administrō 1 patarnauti tvarkyti valdyti

aquila ae f erelis

aquilifer ī m vėliavnešỹs

cohors ortis f kohorta celeber bris bre garsus įžymus dažnas paplitęs

centuria ae f šimtinė

centuriō ōnis m šimtinin-kas centuriogravenas

compositiō ōnis f sudėji-mas sandara sudėtis

circā su acc apie maždaug

constitūtiō ōnis f sandara nustatymas nutarimas

dīvīsiō ōnis f (pa)dalijimas paskirstymas

ductus a um vedamas vadovaujamas

exemplum ī n pavyzdys exemplī grātiā pavyzdžiui

exercitus ūs m (apmokyta) kariuomenė

expleō plēvī plētum plēre pripildyti sudaryti ferō tulī lātum ferre nešti

gravis e sunkus svarbus habeō uī itum ēre turėti inclūdō clūsī clūsum clūdere uždaryti užrakinti įdėti įterpti

lēgātiō ōnis f pasiuntinys-tė pasiuntinybė legatildeto (kar-

vedžio) padėjėjo pareigybė

lēgātus ī m pasiuntinys le-giograveno vadas Cegravezario laikais

legiō ōnis f legiogravenas magnus a um (māior

ius maximus a um) di- delis

mīles itis m karys kareivis minus mažiau multī ae a (plūrēs a plūrimī ae a) daug dau-gelis

novus a um naujas ōrdinō 1 sustatyti eilėmis išrikiuoti sutvarkyti suskirstyti

opēs opum f turtas prīncipālis e pirminis pa-grindinis svarbiausias

proelium ī n kautynės ko-va mūšis

pugnō 1 kovoti kariauti quisque quaeque quid-que kiekvienas recipiō cēpī ceptum ci-pere imti atgal atsiimti gauti

sīgnifer i m v liavininkas

sīgnum ī n ženklas v liava speciālis e specialugraves ypa-tingas rinktinis

stipendium ī n kareivio al-ga alga atlyginimas karinė tarnyba

ultrā toliau vėliau paskiau

tempus oris n laikas

35

XXXIV Schola trīcēsima quārta Dēclīnātiō quīnta ndash penktoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl faciēs ēī f veidas išvaizda vaizdas

fidēs eī f ištikimybė tikėjimas

glaciēs ēī f ledas

merīdiēs ēī m vidurdienis pietūs

seriēs ēī f eilė

spēs eī f viltis

Nom Gen Dat Acc Abl

diēs m diēī diēī diem diē

diēs diērum diēbus diēs diēbus

rēs f reī reī rem rē

rēs rērum rēbus rēs rēbus

Sententiae Mors ultima līnea rērum est (Horātius) Faciēs Hippocratica Bonus animus in

malā rē dīmidium est malī (Plautus) Vectīgālia nervī sunt reī pūblicae (Cicero) Per diem

Pūnica fidēs Audī vidē tacē sī vīs vīvere in pāce Omnium rērum prīncipia parva sunt

(Cicero) Stultus es rem āctam agis (Plautus) Nam mora dat vīrēs tenerās mora percoquit

ūvās Et validās segetēs quod fuit herba facit (Ovidius) Spēs māter stultōrum Spēs ultima

loz Nota bene Hipokratildetas (gr Ἱπποκράτης lo Hippocratēs) ndash garsiausias aacutentikos

graikų gydytojas 18 gydytojas savo šeimojegrave Gydytojai ir šiandien duoda vadinamąją Hipo-

kratildeto priesaiką Hipokratildeto gydymo metogravedai nusakomi tokiom s sententildecijomis Prīmō nōn

nocēre Natūra sanat medicus cūrat Contrāria contrāriīs cūrantur Sententildecijoje Faciēs

Hippocratica ka bama apie mirštančio žmogaus veidą jį pirmasis aprašė Hipokratildetas

Tarptautiniai žodžiai dekoruacuteoti ndash teikti gražią išvaizdą puošti daacuteilinti edukatildecija ndash

auklėjimas lavinimas švietimas egzempliotilderius ndash vienetas iš daugelio tokių pat daiktų

herbatilderas ndash džiov nti augala l nija ndash bet koks nubrėžtas brūkšnys negravervas ndash skaidulų

pluoštas kuriuo iš smegenų ir į jas eina dirginimas pr ncipas ndash pradinis teiginys

respugraveblika ndash valstybės valdymo fograverma kai valdo išrinkti žmonių atstovai segraverija ndash daiktų

ar reiškinių eilė vestibiugravelis ndash pagalbinė patalpagrave iš kurios įeinama į kitagraves patildetalpas

Vocābula

agō ēgī āctum agere va-ryti vesti veikti

animus ī m siela dvasia audiō īvī ītum īre klau-syti

dīmidium ī n pusė dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dō dedī datum dare duoti

contrārium ī n priešingy-

bė contrāria contrāriīs skirt ngos (l gos) skirt ngais (vaacuteistais)

cūrō 1 rūpintis slaugyti gy-

dyti cūrantur praes ind

pass 3 pl yra gyacutedomi (-os)

faciō fēcī factum facere daryti

herba ae f žolė želmuo žalumynai

Hippocraticus a um Hipokratildeto hipokratildetiškas

līnea ae f lininis siūlas vir-velė riba

malum ī n blogis

medicus ī m gydytojas

mora ae f užrukimas gai-šatis laiko tarpas trukmė

mors mortis f mirtis

nam nes

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

noceō nocuī nocitum

nocēre kenkti omnis e visas kiekvienas parvus a um

pāx pācis f taika percoquō percoxī perco-xum percoquere išvirti iškepti subrandinti

prīncipium ī n pradžia pa-grindas

Pūnicus a um pugravenų t y kartaginiẽčių pugraveniškas

sanō 1 gydyti

seges etis f pasėlỹs pasėt java

sī jei stultus a um kvailas rēs pūblica valstybė res-pugraveblika

taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti tener a um švelnus min-kštas jaunas gležnas

ultimus a um tolimiau-sias paskutinis

ūva ae f vynuogė validus a um sveikas stip-rus didelis tinkamas

vectīgal ālis n mokestis

rintildekliava pl patildejamos

videō vīdī vīsum vidēre matyti

vīs ndash f jėga vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

36

XXXV Schola trīcēsima quīnta

Narrātiō Aenēae (I)

Aenēas narrat dē ruinā Trōiae Sed subitō post decem annōs Graecī nōn iam ante Trōiam

erant Ūnō diē ōra maris dēserta erat Castra hostium dēserta erant Tantum equus līgneus

ante portam stat Portās urbis aperimus relinquimus urbem ad castra īmus tentōriaque

ducum Graecōrum īnspicimus Equus magnus nōs terret Quid est Aut spēs aut perniciēs

Quid facere dēbēmus Nōbīs līs erat Alterī equum dēlēre cupiēbant quod nōnnūllī

dīcēbant bdquoIn equō armātī virī sē condunt In animō habent nocte exīre et urbem intrāre et

delēre nōsque necāreldquo Alterī equum in urbem dūcere volēbant Fāma enim erat bdquoSī nōs

equum in urbem dūcimus quondam bellō Graeciam vincimusldquo

1 Atsakykite į klausimus

1 Quis dē ruinā Trōiae narrat 2 Quot annōs Graecī apud Trōiam erant 3 Quid fēcērunt

Graecī ante portam Trōiānam 4 Terret equus magnus Trōiānōs 5 Quī sunt in equō et dē

quā causā

Sententiae Equus Trōiānus Trōia fuit (Propertius) Equō nē crēdite Teucrī (Vergilius)

loz Nota bene Segravekstas Prope cijus (lo Propertius 47ndash15 metais prieš Kristų) ndash

garsus egravetas iš Ugravembrijos parašęs keturias elegravegijų knygas

Vocābula

Aenēas ae n alter era erum kitas ant-ras alter alter vienas kitas

animus ī m siela dvasia

annus ī n metai aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti armātus a um ginkluotas

castra ōrum n stovykla

condō condidī conditum condere įkurti cupiō īvī ītum ere trokšti dēbeō dēbuī dēbitum dēbēre privalėti dēleō ēvī ētum ēre su-naikinti

dēsertus a um tuščias iš-tuštėjęs

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

diēs diēī m diena dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

dux ducis m vadas

enim mat juk nes eō iī ītum īre eiti

equus ī m arklys exeō iī ītum īre išeiti faciō fēcī factum facere daryti

fāma ae f kalbos paskalos gandas

habeō uī itum ēre turėti in animō habere ketinti

hostis is m f priešas svetimšalis

īnspiciō spexī spectum spicere žiūrėti stebėti intrō āvī ātum āre įžengti

līgneus a um medinis

līs lītis f ginčas

mare maris n jūra

narrātiō ōnis f pasakojimas narrō 1 pasakoti necō 1 žudyti nōnnūllus a um kai kuris

nox noctis f naktis

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

perniciēs ēī f pražūtis

porta ae f vartai durys quondam kitados kadaise quot kiek relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis

subitō staiga tantum tiek tik

tentōrium ī n palapinė terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

Trōia ae f Trojagrave Trōiānus a um Trogravejos

Trōiānī ōrum m ubi kai kur

urbs is f miestas

vincō vīxī victum vin-cere nugalėti volō voluī ndash velle norėti

37

XXXVI Schola trīcēsima sexta Narrātiō Aenēae (II)

Sacerdōs Lāocoōn autem ab arce dēcurrit et procul clāmat bdquoO miserī insānī estis Graecīs

crēditis Equum reliquērunt excidiō urbisldquo et magnā vī hastam in equum torsit Est

gemitus sed nōn audīmus Subitō dē Tenedō īnsulā quae ante Trōiam est duo serpentēs

ōrae appropinquant et in duōs fīliōs Lāocoontis invādunt eōs necant et edunt Lāocoōn

iuvāre temptat sed eum quōque serpentēs necant Nōs territī sumus nam sine dubiō deī

īrātī sunt et Lāocoontem pūnivērunt Aperimus portās et dūcimus equum in urbem Posteā

edimus et bibimus et multā nocte somnum altum capimus

Vocābula

altus a um aukštas gilus arx arcis pilis tvirtovė aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti appropinquō 1 prisiartinti audiō īvī ītum īre girdėti autem tačiau bibō bibī bibere gerti capiō cēpī captum ca-pere imti clāmō āvī ātum āre šaukti

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēcurrō (cu)currī cur-sum currere bėgti žemyn nusileisti

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dubium ī n abejonė

dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

equus ī m arklys edō ēdī ēsum ēsse

(edere) valgyti ėsti

excidium ī n sugriovimas sunaikinimas žuvimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīlius ī m sūnus

gemitus ūs m dejavimas īnsānus a um beprotis pamišęs

īnsula ae f sala intrō āvī ātum āre įžengti invādō invāsī invāsum invādere įsibrauti užpulti īrātus a um supykęs

iuvō 1 padėti pagelbėti

Lāocoōn ontis m Laoko-ograventas

mare maris n jūra miser era um vargšas necō 1 žudyti

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

posteā po to paskui vėliau procul toli tolyn

pūniō īvī ītum īre bausti quōque taip pat relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

sacerdōs ōtis m žynys

serpēns entis m f gyvatė

sine su abl be

somnus ī n miegas stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis subitō staiga tantum tiek tik

Tenedus ī m Tegravenedas sala tōrqueō torsī tortum torquēre sukti kreipti terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti territī įbauginti temptō 1 mėginti bandyti

urbs is f miestas

vis ndash f jėga

Plūsquamperfectum

Plūsquamperfectum indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-era-m ōrnāv-erā-s ōrnāv-era-t ōrnāv-erā-mus ōrnāv-erā-tis

ōrnāv-era-nt

habu-era-m habu-erā-s habu-era-t habu-erā-mus habu-erā-tis

habu-era-nt

lēg-era-m lēg-erā-s lēg-era-t lēg-erā-mus lēg-erā-tis

lēg-era-nt

cēp-era-m cēp-erā-s cēp-era-t cēp-erā-mus cēp-erā-tis

cēp-era-nt

vēn-era-m vēn-erā-s vēn-era-t vēn-erā-mus vēn-erā-tis

vēn-era-nt

1 Išverskite sakinius

1 Hodiē iam librum legī quem herī dederās 2 Promētheus hominēs servāvit quōs

Iuppiter necāre cōnstituerat 3 Ut fēcerās ita habēs 4 Causa bellī fuit quod Rōmānī

agrum Sabīnum vastāvērunt Vocābulum vastō 1 siaubti

38

XXXVII Schola trīcēsima septima Mercurius Dīdō et Aenēas

Mercurius Aenēam vīdit gerere pulchram vestem Pūnicam quam Dīdō eī libenter dōnāverat Itaque nūntius Iovis stupuit deinde ad Aenēam celeriter accessit bdquoAudī Aenēas Iuppiter mē mīsit tē monet Quid hīc facis Cūr eō locō tē tam improbē geris Cōgitā dē fātō tuō Hīc iūcundē vīvere tibi nōn licet Relinque Carthāginem nam Italiam petere debēs Posterīs tuīs illic novam patriam parāldquo Verba Mercuriī Aenēam vehementer terruērunt Itaque vir pius quī imperiō Iovis semper pāruerat cōnsilium cēpit fugam petere et regiōnēs Pūnicās relinquere Statim comitēs ad lītus vocāvit eōs classem et arma parāre iussit At Dīdō quae cōnsilia Aenēae iam animadverterat eum verbīs flectere temptāvit et dīxit bdquoCūr mē tam turpiter fallis Cūr fugere properās cūr tam crūdēlis es Nunc dolum tuum perspēxīldquo Postquam Dīdō diū tacuit tristī vōce adiēcit bdquoTibi nimis crēdidī nam tē amāvīldquo Aenēas autem quem Mercurius dē fātō monuerat graviter gemuit bdquoNumquam tibi conūbium prōmīsī Cōgitā deōs vītam meam regere Iuppiter pater deōrum hominumque mē novam patriam quaerere iussit Etiam Trōiam nōn meā sponte relīquī Anchises pater in somnō mē in Italiam īre monuit Dēsine mē tēque querēlīs tuīs vexāre Italiam nōn meā sponte petōldquo Vocābula

accēdō accessī accessum

accēdere prieiti prisiartinti adiiciō adiēcī adiectum adiicere pridurti

animadvertō 3 atkreipti dėmesį sekti

arma ōrum n ginklai audiō 4 klausyti girdėti

Carthāgō inis f Kartatildegina capiō 3 imti celeriter greitai

classis is f (karo) laivynas cōgitō 1 mąstyti galvoti

comes itis m palydovas bendrakeleivis

cōnsilium ī n nutarimas patarimas

conūbium ī n santuoka crēdo 3 tikėti crūdēlis e žiaurus cūr kodėl debeō 2 privalėti

deinde iš ten po to dēsinō siī situm sinere liautis dīcō 3 sakyti

Dīdō ōnis f Didogravenė diū ilgai

dolus ī m klasta dōnō 1 dovanoti faciō 3 daryti fallō fefellī falsum fal-lere apgauti suklaidinti

fātum ī n likimas

flectō flexī flectum

flectere lenkti

fuga ae f bėgimas fugiō fūgī fugitum fu-gere bėgti graviter sunkiai gerō gessī gestum gere-re nešti nešioti vesti gemō uī itum ere dūsauti

illic ten

imperium ī n įsakymas improbē nedorai intrō āvī ātum āre įžengti itaque taigi todėl tad

iubeō iussī iussum iubē-re liepti įsakyti iūcundē maloniai linksmai libenter mielai licet licuit ndash licēre lei-džiama galima

lītus oris n (jūros) krantas

locus ī m vieta

Mercurius ī m Merkugraverijus moneō 2 priminti įspėti mittō 3 siųsti nimis per daug pernelyg numquam niekada

nūntius ī m pasiuntinys ži-nia

pāreō uī ndash ēre paklusti parō 1 ruošti perspiciō spēxī spectum spicere įžiūrėti suprasti petō īvī ītum 3 vykti

pius a um pamaldus doras

posterī ōrum m ainiai postquam po to kai prōmittō 3 pažadėti properō 1 skubėti Pūnicus a um pūnų pū-niškas

quaerō quaesīvī quesī-tum querere ieškoti

querēla ae f aimana dejonė

regiō ōnis f šalis kraštas regō rēxī rēctum regere valdyti

relinquō 3 palikti servō āvī ātum āre saugoti

sponte suā savo noru statim tučtuojau bematant stupeō stupuī stupēre sustoti būti nustebusiam taceō 2 tylėti

tam taip temptō 1 bandyti terreō 2 gąsdinti trīstis e liūdnas turpiter bjauriai šlykščiai vehementer smarkiai karš-tai stipriai labai

vestis is f drabužis vexō 1 mėtyti vyti ginti vīvō 3 gyventi vocō 1 šaukti kviesti volō voluī ndash velle norėti

vōx vōcis f balsas

39

XXXVIII Schola duodēquadragēsima Futūrum II indicātīvī āctīvī

Futūrum II indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-er-ō ōrnāv-er-i-s ōrnāv-er-i-t

ōrnāv-er-i-mus ōrnāv-er-i-tis ōrnāv-er-i-nt

habu-er-ō habu-er-i-s habu-er-i-t

habu-er-i-mus habu-er-i-tis habu-er-i-nt

lēg-er-ō lēg-er-i-s lēg-er-i-t

lēg-er-i-mus lēg-er-i-tis lēg-er-i-nt

cēp-er-ō cēp-er-i-s cēp-er-i-t

cēp-er-i-mus cēp-er-i-tis cēp-er-i-nt

vēn-er-ō vēn-eri-s vēn-eri-t

vēn-er-i-mus vēn-er-i-tis vēn-er-i-nt

1 Išverskite sakinius

1 Legam epistolam tuam quam mihi scrīpseris 2 Ut fēceris ita habēbis 3 Quid ēgerimus

scietis 4 Ut fēceritis ita habēbitis 5 Sī meīs cōnsiliīs parueris salvus eris 6 Crās librum

legēs quam dederō 7 Cum Phillippus dominus Macedoniae Lacaedemoniīs scrīpserat bdquoSī

in Lacōnicam vēnerō terram vestram vōs exigamldquo Lacaedemoniī respondērunt bdquoSīldquo

8 Ūnus homō servum genere Lacaedemonium interrogāvit bdquoProbusne eris sī tē emerōldquo

Servus respondit bdquoEtiam sī nōn emerisldquo

loz Nota bene Didogravenė (lo Dīdō) ė Pigmaliograveno sesuo Sich jo

žmona Kartatildeginos įkūrėja ir karalienė En jas (lo Aenēas) Anch so ir Afrod tės sūnus

legendinis rom nų protėvis Laokoograventas (gr Λαοκόων lo Lāocoōn) Poseidograveno žynys

Trogravejoje bandęs įtikinti troj nus nepriimti gra kų dovanotildes ndash medinio arklio ir už tai kartugrave su

sūnumis pasmaugtas Poseidograveno pasiųstų gyvačių Lakogravenija (γρ Λακονική lo Lacōnica)

ndash kitaip Spaacuterta Lakedaimogravenas (gr Λακεδαίμων lo Lacedaemōn) ndash Peloponegraveso

pugravesiasalio sritis ir to paties pavadinimo jos sogravestinė kitaip Spaacuterta lakedaimoniẽčiai (gr

Λακεδαίμωνιοι lo Lacedaemoniī) ndash Lakedaimograveno gyventojai arba spartiẽčiai

Makedogravenija (gr Μακεδονία lo Macedonia) ndash šalis tarp Tesatildelijos ir Tratildekijos (AV)

Tarptautiniai žodžiai epistolatilderinis ndash laišk (pavyzdžiui epistoliatilderinis palikimas ndash

laiška ) fugagrave ndash trij ndash keturi balsų mugravezikos kūrinys vieno ba so tegravemą nustatyta tvarka

kartoja kiti balsai kons liumas ndash gydytojų pasitarimas kuriamegrave tikslinama ligos diagnogravezė

(ligos nustatymas) svarstoma ligonio būklė gydymo būdai ir priemonės lakograveniškas ndash

trumpas aacuteiškus glaustas (apie ka bą st ilių) perspektyvagrave ndash kūnų vaizdavimo plokštumojegrave

būdas pagrįstas spindulia s iše nančiais iš vieno taško respondentildetas ndash asmuo atsakinė-

jantis į tyrėjo ankegravetos klaacuteusimus

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti

cōnsilium i n nutarimas patarimas

crās rytoj cum kai

dominus ī m šeimininkas ponas valdovas viešpats

epistola ae f laiškas etiam taip pat net ir

exigō exēgī exāctum

exigere išvaryti išvyti emō ēmī ēmptum eme-re pirkti

genus eris n giminė pader-mė r šis

interrogō 1 klausti

Lacedaemoniī ōrum m lakedaimoniẽčiai spartiẽčiai

Lacōnica ae f Lakogravenija

liber librī m knyga

Macedonia ae f Makedograve-

nija

-ne ar pareō uī ndash ēre paklusti

Phillippus ī m Pilỹpas probus a um doras respondeō spondī spōn-sum spondēre atsakyti salvus a um sveikas sī jei jeigu

servus ī m vergas

40

XXXIX Schola ūndēquadrāgēsima Rapīna Sabīnārum

Iam Rōmulus et Remus Rōmam condiderant sed Rōmae parvus numerus fēminārum erant

Itaque Rōmānī lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt Cum lēgāti dīxērunt bdquoFēminās nōn habēmus

Date nōbīs in mātrimōnium fīliās vestrās Sī fīliās vestrās dederitis vōbīs grātiās agēmusldquo ndash

Sabīnī respondērunt bdquoNostrās fīliās nōn vōbīs ēducāverāmusldquo Tum Rōmānī dolō Sabīnās

accēpērunt Itaque iterum lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt et ad lūdōs pūblicōs Rōmam Sabīnōs

ūnā cum mātrōnīs fīliābusque invītāvērunt bdquoCum Rōmam vēneritis lūdōs pūblicōs spec-

tābitisldquo Cum Sabīnī ūnā cum mātrōnīs fīliābusque Rōmam vēnērunt Rōmānī fīliās Sabī-

nōrum raptāvērunt Rapīna Sabīnārum fuit causa bellī Diū Sabīnī cum Rōmānīs pugnā-

verant cum fīliae Sabīnōrum inter Rōmānōs et Sabīnōs sē coniēcērunt et ōrāvērunt bdquoIn nōs

vertite īrās nōs causa bellī sumus Sī vōs propinquī nostrī vīceritis nōs viduae vīvēmus sī

autem Rōmānī vīcerint nōs orbae erimus Cum igitur nōs necāveritis bellum fīniētisldquo

Verba Sabīnārum Rōmānōs Sabīnōsque movērunt Itaque bellum fīnīvērunt Rōmānī

Sabīnōs in oppidum suum recēpērunt et Sabīnī cum Rōmānīs sē coniūnxērunt (EL)

Komentaras Sab nai (lo Sabīnī) ndash itatildelikų gentis gyvenusi Latildecijuje (lo Latium) ir

Ugravembrijoje (lo Umbria) Įkūrus Rogravemą dalis sab nų susijungė su rom nais o kiti gyvenę

kalnuosegrave jiems priešinosi III amžiuje prieš Kristų rom nai nukariavo visagraves sab nų žemegraves ir

sab nams suteikė Rogravemos pilietybę T tas L vijus (lo Titus Livius) rom nų istograverikas aprašė

rom nų ir sab nų konfl ktą dėl moterų Po šio konfl kto abiejų genčių valstybės susijungė ir

sab nų karalius T tas Tatildecijus (lo Titus Tatius) valdė drauge su Rogravemulu vedusiu sab nę

Hers liją (lo Hersilia) Mokslininkai spėja kad sab nai Rogravemoje yra gyvenę Kvirinatildelio

(Quirīnālis collis) Viminatildelio (Vīminālis collis) ir Eskv lijų (Esquilīae) kalvosegrave

Vocābula

accipiō cēpī ceptum ci-pere priimti gauti autem tačiau

bellum ī n karas

causa ae f priežastis

collis is m kalva coniiciō iēcī iēctum iicere įmesti pulti sē con-

iicere mestis condō condidī condi-tum condere įkurti

coniungō iūnxī iūnc-tum iungere sujungti sē coniungere susijungti cum kai kol dīcō 3 sakyti dō dedī datum dare duoti

dolus ī m klasta

diū ilgai ēducō 1 auklėti šviesti eō iī ītum īre eiti faciō fēcī factum facere

daryti

fēmina ae f mόteris

fīlia ae f duktė iam jau invītō 3 kviesti

īra ae f pyktis itaque taigi todėl tad iterum antrąsyk

lēgātus ī m pasiuntinys

lūdus ī m žaidimas pl žai-dynės

mātrimōnium ī n santuo-ka in mātrimōnium dare vesti

mātrōna ae f matronagrave kil-minga mόteris

mittō 3 siųsti moveō 2 judinti paveikti necō 1 žudyti

oppidum ī n miestas

orba ae f našlaitė propinquus a um artimas

pl propinquī artimieji

pūblicus a um viešas pugnō 1 kovoti kautis ōrō 1 kalbėti melsti prašyti

rapīna ae f pagrobimas raptō 1 pagrobti recipiō cēpī ceptum cipere paimti atga atsiimti respondeō 2 atsakyti spectō 1 stebėti sī jei jeigu tum tada

ubi kai kur

teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti ūnā kartu drauge išvien veniō 4 atvykti vertō vertī versum ver-

tere versti čia atsukti

vidua ae f našlė vincō vīcī vīctum vin-cere nugalėti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

41

XL Schola quadrāgēsima

Initium bellī Gallicī

Helvētiī fīnēs suōs quī angustī sunt relinquere et per prōvinciam nostram iter facere cōnstituunt Explōrātōrēs cōnsilium hostium Caesarī nūntiant Caesar magnīs itineribus ab urbe in Galliam ulteriōrem contendit et incrēdibilī celeritāte ad Genavam pervenit Helvētiī lēgatōs ad eum mittunt nōbilēs cīvēs quī eius voluntātem petunt sed Caesar id nōn concēdit et eā legiōne quam sēcum habet mīlitibusque fortibus quī ex prōvinciā conveniunt ā lacū Lemannō quī in flūmen Rhodanum īnfluit ad montem Iūram quī fīnēs Sēquanōrum ab Helvētiīs dīvidit mūrum in altitūdinem pedum sēdecim fossamque perdūcit eōque modō Helvētiōs itinere prohibet (Buchner)

Sententiae Virtūs Rōmāna constat ex hīs virtūtibus disciplīna pietās fidēs gravitās

paupertās cōnstantia Nōn nōbīs sōlum nātī sumus (Cicero) Nōn fōrmōsus erat sed erat

fācundus Ulixēs (Ovidius)

Komentaras Gatildejus Jugravelijus Cegravezaris (lo Caesar) aprašo Gatildelijos užkariavimą savo bdquoGatildelų karo užrašuoseldquo (lo Commentāriī dē bellō Gallicō) Karas prasideda nuo susidūrimo su gatildelų tauta helvegravetais (lo Helvētiī) gyvenusiais teritograverijoje kur yra dab Šveicatilderija Helvegravetai norėjo palikti savo žemegraves ir persikelti į vatildekarus prie Okeatildeno (lo Ōceacuteanus dab Atlaacutento vandenyacutenas) ą

Vocābula

altitūdō inis f aukštis

angustus a um siauras

bellum ī n karas

celeritās ātis f greitumas concēdō cessī cessum cēdere trauktis užleisti

cōnstantia ae f pastovu-mas patvarumas išfvermė

cōnstituō stituī stitu-tum stituere nuspręsti nustatyti

contendō tendī tentum tendere įtempti stengtis skubėti siekti

conveniō 4 sueiti susirinkti

disciplīna ae f drausmė

dīvidō dīvīdī dīvīsum dīvidere dalyti skaldyti

explōrātor ōris f žvalgas faciō 3 daryti iter facere keliauti

fācundus a um iškalbin-gas kalbus šnekus

fidēs eī f tikėjimas ištiki-mybė

fīnis is m galas baigmė

riba pl sienos šalis kraštas

flūmen inis n upė

fōrmōsus a um gražus

dailus

fortis e narsus stiprus

fossa ae f griovys

Gallicus a um galų gališ-kas

Genava ae f Genavagrave dab Ženevagrave

gravitās ātis f sunkumas rimtumas orumas būdo tvirtumas

Helvētiī ōrum m helvegravetai

hostis is m priešas svetim-šalis

incrēdibilis e neįtikimas īnfluō flūxī flūxum fluere įtekėti

initium ī n pradžia

iter itineris n kelias

Iūra ae m J ra kalnai

lacus ūs m ežeras

legiō ōnis f legiogravenas

Lemannus ī m (ežeras) Le-matildeno (dab Ženegravevos) ežeras

mīles itis m karys kareivis mittō 3 siųsti

modus ī m būdas

mōns montis m kalnas kalnynas kalnai

mūrus ī m siena

nātus a um gimęs

nōbilis e kilmingas kilnus nūntiō 1 pranešti

paupertās ātis f neturtas perdūcō 3 išvesti nuvesti

pēs pedis m koja pėda petō īvī ītum ere ieškoti siekti prašyti vykti

pietās ātis f pamaldumas pagarba

prohibeō hibuī hibitum hibēre neleisti uždrausti

prōvincia ae f provincija -que ir

relinquō 3 palikti

Rhodanus ī f Rodatildenas dab Ronagrave

sēdecim šešiolika

Sēquanī ōrum m sekvatildenai sōlum tikti tik

Ulixēs is m Odis jas ulterior ulterius esantis anoj pusėj tolimesnis

urbs is f miestas perveniō 4 atvykti

virtūs ūtis f vyriškumas narsumas dorybė

voluntās ātis f valia noras sutikimas

42

Page 18: HORTUS LATINUS PARS TERTIA - lm€¦ · IV. Schola quārta. Sententiae. Prōnōmina - įvardžiai Prōnōmina dēmōnstrātīva – parodomieji įvardžiai hic, haec, hoc šitas,

17

XVI Schola sexta decima Veiksmažodis sum fuī ndash esse būti

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

es-se bdquobūtildquo 1 2 3

s-u-m esu es

es-t

s-u-mus esame

es-tis s-u-nt

er-a-m buvau

er-ā-s er-a-t

er-ā-mus buvome

er-ā-tis er-a-nt

er-o būsiu

er-i-s er-i-t

er- -mus būsime

er- -tis er-u-nt

Imperātīvus

es būk

es-te būkite

Sententiae Digitus Deī est hīc (Vulgāta) Ego sum pānis vītae (Vulgāta) Ego sum pāstor

bonus Bonus pāstor animam suam dat prō ovibus suīs (Vulgāta) Sed vōs nōn crēditis quia

nōn estis ex ovibus meīs (Vulgāta) Ego sum lūx mundī (Vulgāta) Vōs estis lūx mundī

(Vulgāta) Mea doctrīna nōn est mea sed eius quī mīsit mē (Vulgāta) Lucerna corporis tuī

est oculus tuus (Vulgāta) Quam angusta porta et arcta via est quae dūcit ad vītam et paucī

sunt quī inveniunt eum (Vulgāta) Quī ex Deō est verba Deī audit Proptereā vōs nōn

audītis quia ex Deō nōn estis (Vulgāta) Nōn est discipulus super magistrum nec servus

super dominum suum (Vulgāta) Ego et Pater ūnum sumus (Vulgāta) Ego sum vītis vēra

et Pater meus agricola est (Vulgāta) Hī sunt extrā prōvinciam trāns Rhodanum prīmī

(Caesar) Dīcit eī Iēsus Ego sum via et vēritās et vīta nēmō venit ad Patrem nisi per mē

(Vulgāta) Dīcit illīs Iēsus Vōs autem quem mē esse dīcitis Respondēns Simon Petrus dīxit

Tū es Christus fīlius Deī vīvī (Vulgāta) Ubi enim sunt duo vel trēs congregātī in nōmine

meō ibi sum in mediō eōrum (Vulgāta) Nōn sum quālis eram (Horātius)

1 Išverskite Vulgatildetos (Jon I 1ndash5) ištrauką

1 In prīncipiō erat verbum et verbum erat apud Deum et Deus erat verbum

2 Hoc erat in prīncipiō apud Deum 3 Omnia per ipsum facta sunt et sine ipsō factum est

nihil quod factum est 4 In ipso vīta erat et vīta erat lūx hominum 5 Et lūx in tenebrīs

lūcet et tenebrae eam nōn comprehendērunt

Vocābula

agricola ae m žemdirbys angustus a um siauras

anima ae f dvelkimas vė-jas kvėpavimas siela

ar(c)tus a m ankštas siauras

argūmentum ī n argu-mentas įrodymas

cōgitō āvī ātum āre mąstyti galvoti

comprehendō prehendī prehēnsum prehendere sugriebti suimti sučiupti

congregō āvī ātum āre surinkti suburti

corpus oris n kūnas

digitus ī m pirštas

doctrīna ae f mokymas mokslas

dominus ī m viešpats ponas dūcō dūxī ductum dū-

cere vesti faciō fēcī factum facere daryti

hīc čia inveniō vēnī ventum venīre užeiti rasti lūceō lūxī lūcere šviesti spindėti

lucerna ae f žiburys žibin-tas

lūx lūcis f šviesa

mundus ī m pasaulis

mittō mīsī missum mit-

tere siųsti čia kišti

nēmō inis m f niekas (kal-

bant apie žmogų)

nihil n niekas nisi jei ne oculus ī akis

omnis e visas omnia

ovis is f avis

pānis is m duona

pāstor ōris m piemuo paucus a um negausus ma-

žas paucī nedaugelis keletas

porta ae f vartai durys

prō su abl dėl už vietoj proptereā dėl to

prīncipium ī n pradžia quālis e koks quia kadangi nes

respondeō spondī spon-sum spondēre atsakyti

servus ī m vergas

sine su abl be

super su acc virš viršuj

tenebrae ārum f tamsa

trāns su acc anagravepus už

vēritās ātis f tiesa vērus a um tikras

vīta ae f gyvenimas

vītis is f vynšakė vynmedis

18

XVII Schola septima decima

eō iī itum īre eiti

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

ī-re bdquoeitildquo 1 2 3

e-ō einu ī-s

ī-t

ī-mus einame

ī-tis e-u-nt

ī-ba-m ėjau

ī-bā-s ī-ba-t

ī-bā-mus ėjome

ī-bā-tis ī-ba-nt

ī-b-ō eisiu

ī-b-i-s ī-b-i-t

ī-b-i-mus eisime

ī-b-i-tis ī-b-u-nt

Imperātīvus

ī eik

ī-te eikite

Dominus et servus iter faciunt

Dominus Rūfus servō Syrō dīcit bdquoCrās Rōmam ībimus Parā ad itineremldquo Māne dominus

et servus Rōmam iter faciunt Paulō post Rūfī raeda ante ūnam magnam villam est Syrus

laetus est nam hodiē in villā nōn labōrat sed Rōmam īt Diū Rūfus et Syrus per multa

Campāniae oppida eunt Extrā mūrōs oppidōrum virī tumulōs magnificōs vident Via Appia

plēna est virōrum raedārumque bdquoQuam pulchrum est Rōmam īreldquo ndash Syrus gaudet Post

Rūfum dominum suum rogat bdquoCūr Rōmam īs domineldquo Rūfus Syrō respondet bdquoRōmam

eō quod ibi varia negōtia mihi suntldquo Syrus dominī dīcit bdquoEgo prīmum Rōmam eōldquo

Dominus respondet bdquoSī mihi vērus ēris iterum ūnā Rōmam ībimusldquo Posteā Syrus in viā

multōs servōs videt aliī equōs agitant aliī magnam frūmentī cōpiam portant Syrus servōs

salūtat bdquoSalvēte amīcī Nōs Rōmam īmus Et vōs quō ītisldquo Servī autem nōn respondent

nam dēfessī sunt (pagal Hartmut Schulz)

Sententiae Sī vir es ī (Ovidius) Ībimus illāc (Ovidius) Flūmina iam lactis iam flūmina

nectaris ībant (Ovidius) Īte missa est Deō grātiās

Vocābula

Appius a um Atildepijaus

Appius ī m Atildepijus centildezo-

rius nutiesęs kelią Via Appia agitō āvī ātum āre varyti alius alia aliud kitas autem tačiau

Campānia ae f Kampatildenija sritis tarp Latildecijaus ir Lukatildeni-jos ausogravenų ir ograveskų kraštas

cōpia ae f gausybė ištek-lius atsarga

crās rytoj dēfessus a um nuvargęs diū ilgai

dominus ī m viešpats šei-mininkas ponas

extrā su acc už anagravepus

flumen inis n upė gaudeō gavīsus sum gau-

dēre džiaugtis (verbum dep)

hodiē šiandien ibi ten illāc anoje pusėje ten

iter itineris n kelias iter

facere keliauti

flūmen inis n upė iterum vėl dar kartą labōrō āvī ātum āre dirbti stengtis kentėti

lac lactis n pienas laetus a um linksmas magnificus a um puikus prašmatnus prabangus

māne rytą

mūrus ī m mūras siena

missa ae f m šios nam nes

nectar aris n gr nektatilderas

negōtium ī n užsiėmimas darbas veikla reikalas

oppidum ī n miestas parō āvī ātum āre ruošti paulō post netrukus plēnus a um pilnas

portō āvī ātum āre nešti gabenti

post vėliau posteā po to paskui vėliau

prīmum pirmąkart pulcher chra chrum gra-žus

quia kadangi nes quō kur

raeda ae f kelt karietagrave ve-žimas keturiais ratais

Rūfus ī m Rugravefas vardas respondeō spondī spon-sum spondēre atsakyti salūtō āvī ātum āre svei-kinti

servus ī m vergas

sī jei

super su acc virš viršuj

Syrus ī m

tumulus ī m kalva kapas ūnā kartu drauge varius a um įvairus vērus a um ištikimas

via ae f kelias gatvė

videō vīdī vīsum vidēre matyti

villa ae f sodyba ūkis dvaras

19

XVIII Schola duodēvīcēsima

edō ēdī ēsum ēsse (edere) valgyti

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

es-se ed-e-re 1 2 3

ēd-ō valgau ēs

ēs-t

ed-i-mus valgome

ēs-tis ed-u-nt

ed-ēba-m valgiau

ed-ēbā-s ed-ēba-t

ed-ēba-mus valgėme

ed-ēba-tis ed-ēba-nt

ed-a-m valgysiu

ed-ē-s ed-e-t

ed-ē-mus valgysime

ed-ē-tis ed-u-nt

Imperātīvus

ēs valgyk

ēs-te valgykite

Cēna Rōmāna Herī pater meus amīcōs suōs ad cēnam vocāvit Nōnā hōrā adveniunt convīvae duo senātōrēs Rōmānī et ipse consul Rōmānus Convīvae dominum patrem meum salūtant Tum in trīclīniō vēnērunt et in lectīs accubuērunt Puerīs tamen in trīclīniō nūllus locus est Sed pater mē aliquid ex poētīs Rōmānīs dēclāmāre vult Quā dē causā in ātriō exspectāvī Imprīmīs pater meus vīnum deīs deābusque dēfūsit Rōmānī ēdēbant ut Horātius scrīpsit bdquoAb ōvō ūsque ad mālaldquo id est imprīmīs ōva post cēnam ndash māla Servī dominō et convīvīs multa fercula inferēbant ut piscēs cāpōnēs lactūcam brassicam pānem etc Ūnus ē servīs mihi fīliō dominī uvās pulchrās dat bdquoĒs puerldquo Edēbam et gaudēbam Posteā pater servō ūnō mē invitāre iussit In trīclīniō patrem et convīvās vīdī Convīvās salūtō prope iānuam stō et patris iussa exspectō Ille inquit bdquoEn dēclāmātor noster Recitā nōbīs aliquid mī Lūcī Magister tuus dīcit tē dēclāmāre posseldquo Carmen Catullī dē passere recitō Ūnus ē convīvīs inquit bdquoBene dēclāmat Cornēlī fīlium tuum poētam in futūrō esse putōldquo

Vocābula

accumbō accubuī accu-bitum accumbere atsigulti

adveniō vēnī ventum venīre atvykti aliquis aliqua aliquid kas nors kažkas kas

ātrium ī n atildetrijus sveta nė autem tačiau

brassica ae f kopūstas

cāpo ōnis m kaplūnas (mė-

sinis gaidys)

carmen inis n giesmė

Catullus ī m Katugravelas poegravetas

causa ae f priežastis

cēna ae f pietūs

cibus ī m maistas

clāmō āvī ātum āre šau-kti

convīva ae m f svečias

consul ulis m konsulas

dēclāmātor ōris m iškal-bos mokytojas kalbėtojas

dēclāmō āvī ātum āre deklamuoti

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dominus ī m viešpats šei- mininkas ponas

en štai šit dēfundo dēfūdī dēfū-sum dēfundere nulieti exspectō āvī ātum āre laukti

ferculum ī n padėklas pa-tiekalas valgis

futūrum ī n ateitis gaudeō gavīsus sum gaudēre džiaugtis

hōra ae f valanda

iānua ae f durys imprīmīs pirmiausia inferrō intulī illātum inferre įnešti atnešti inquit sako tarė invītō āvī ātum āre kviesti

iussum ī n įsakymas

lactūca ae f salota

lectus ī m lova gultai

mālum ī n obuolys nam nes nōnus a um devintas nūllus a um joks nė vienas

ōvum ī n kiaušinis

pānis is m duona

passer eris m žvirblis

piscis is m žuvis

possum potuī ndash posse galėti

posteā po to paskiau

prope su acc arti prie putō avī ātum āre ma-nyti

recitō āvī ātum āre skai-tyti balsugrave (garsiai)

respondeō spondī spōn-sum spondēre atsakyti salūtō āvī ātum āre svei-kinti

scrībō scrīpsī scrīptum scrībere rašyti sed bet

senātor ōris m senatildetorius sī jei stō stetī statum stāre stovėti

trīclīnium ī n valgomasis

ūsque ad iki pat

ūva ae f vynuogė veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

vīnum ī n vynas vocō āvī ātum āre kviesti volō voluī ndash velle norėti

20

XIX Schola ūndēvīcēsima

ferō tulī latum ferre ndash nešti (M ltono tekstegrave ndash iškęsti ištverti)

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

fer-re bdquoneštildquo 1 2 3

fer-ō nešu

fer-s fer-t

fer-i-mus nešame

fer-tis fer-u-nt

fer-ēba-m nešiau

fer-ēbā-s fer-ēba-t

fer-ēbā-mus nešėme

fer-ēbā-tis fer-ēba-nt

fer-a-m būsiu

fer-ē-s fer-e-t

fer-ē-mus būsime

fer-ē-tis fer-e-nt

Imperātīvus

fer nešk

fer-te neškite

Sententiae Ego sum vītis vōs palmitēs quī manet in mē et ego in eō hic

fert frūctum multum quia sine mē nihil potestis facere (Vulgāta) Bene ferre

magnam Disce fortūnam (Horātius) Quī fert malīs auxilium post tempus

dolet (Phaedrus) Quasi mūrēs semper edimus aliēnum cibum (Plautus)

Lūcem in tenebrās ferimus Fert fert fert (Itatildelijos Savogravejos karatildelių dinatildestijos

šūkis)

loz Nota bene Savojagrave ndash istograverinė sritis Prancūz jos ir Itatildelijos pasienyje

1 Išverskite Džograveno M ltono teksto Prō populō Anglicānō dēfēnsiō ištrauką

Pater et rēx dīvertissima sunt Pater nōs genuit at nōn rēx nōs sed nōs rēgem creāvimus Patrem natūra dedit populō rēgem ipse populus dedit sibi nōn ergō propter rēgem populus sed propter populum rēx est ferimus patrem mōrōsum etiam dūrum ferimus et rēgem sed nē patrem quidem ferimus tyrannum

2 Atsakykite į klausimus

1 Quid dīcit auctor dē patre et rēge 2 Quid dedit patrem populō 3 Quem populus sibi dedit 4 Quid dīcit auctor dē patre et rēge mōrōsō et dūrō

Sententia Nōn rēx est lēx sed lēx est rēx

Vocābula

aliēnus a um svetimas Anglicānus a um Aacutenglijos at tačiau betgi

auxilium ī n pagalba para-ma

cibus ī m maistas creō āvī ātum āre rinkti

dēfēnsiō ōnis f gynimas ginamoji kalba apologravegija

discō didicī ndash discere mokytis

dīvertissimus a um skir-tingiausias iš dīvertō dī-vertī dīversum dīvertere pasukti į šalį atsiskirti skirtis

doleō doluī dolitūrus dolēre skaudėti kentėti dō dedī datum dare duo-

ti

dūrus a um kietas šiurk-

štus griežtas

ergō taigi vadinasi etiam taip pat net ir faciō fēcī factum facere daryti

frūctus ūs m (IV) vaisius

fortūna ae f laimė dalia lemtis

gignō genuī genitum

gignere gimdyti

lēx lēgis f įstatymas

lūx lūcis f šviesa malus a um blogas maneō mānsī mansum manēre pa(si)likti išlikti mōrōsus a um užsispyręs įnoringas priekabus

mūs mūris m pelė

natūra ae f gamta nihil niekas

palmes palmitis m atžala (vynmedžio) šakelė

populus ī m tauta žmonės possum potuī ndash posse galėti pajėgti potestis jūs galite

post su acc po vėliau

propter su acc dėl

quasi kaip quia kadangi nes quidem juk būtent nē quidem netgi ne sed bet semper visada

sine su abl be

tempus oris n laikas

tenebrae ārum f tamsa

tyrannus ī m tiratildenas

vītis is f vynšakė vynuo-gienojas vynmedis

21

XX Schola vīcēsima Perfectum

sum fuī ndash esse būti

eō iī (īvī) itum īre eiti

edō ēdī ēsum ēsse (edere) valgyti

ferō tulī latum ferre nešti

fuī fuistī fuit

fuimus fuistis fuērunt

iī (īvī) iistī (īvistī) iit (īvit etc)

iimus iistis iērunt

ēdī ēdistī ēdit

ēdimus ēdistis ēdērunt

tulī tulistī tulit

tulimus tulistis tulērunt

Sententiae Sum quod eris fuī quod es Fuit Īlium (Vergilius) Nōs quōque quae ferimus

tulimus patientior ante Et mala sunt longō multiplicāta diē (Ovidius) Vērē languorēs

nostrōs ipse tulit et dolorēs nostrōs ipse portāvit (Vulgāta) Tulērunt Dominum meum et

nesciō ubi posuērunt eum sī tū sustulistī eum dīcitō mihi (Respōnsōrium) In domum

Dominī ībimus (Vulgāta) Domine ad quem ībimus (Vulgāta) Ipse enim Pater amat vōs

quia mē amāstis et crēdidistis quia ego ā Deō exīvī Exīvī ā patre et vēnī in mundum

iterum relinquō mundum et vādō ad Patrem (Vulgāta) Crēdō Quī ēdistis multō fēcistis

sapientius Quī nōn ēdistis saturī fīte [imper pl] fābulīs (Plautus)

Tarptautiniai žodžiai agituacuteoti ndash veikti skleisti pol tines ir visuomeninegraves id jas

argumentildetas ndash įrodomąją tegravezę (teiginį) pagrindžiantis teiginys crēdō bdquotikiuldquo ndash tikėjimo

tiesų išdėstymas žmogaus pažiūrų visumagrave deklamuacuteoti ndash raacuteiškiai meniškai sakyti atmin-

tina kokį nors kūrinį fortūnagrave ndash sėkmė likimas laimingas atildetvejis kregraveditas ndash prekių ar

pinigų skolinimas už palūkanas pasitikėjimo patildegrindu multiplikatildecija ndash dokumentildetų

piešinių brėžinių tegraveksto daacuteuginimas natūragrave ndash gamta žmogaus prigimt s dailėjegrave tikrovės

daiktai pagal kuriuos da lininkas piešia pacientildetas ndash gydytojo gydomas ligonis portatildelas ndash

puošnus įėjimas į pastatą internegravetinė sveta nė teikianti tam tikrą informatildeciją

responsograverijus ndash bažnytinio giedojimo būdas sol stas (kunigas) ir chograveras gieda pakaitom s

bažnytinės mugravezikos žaacutenras te pas ndash vyksmo greitis spartagrave tiratildenas ndash valdovas smurtugrave

užgrobęs valdžią vilagrave ndash ištaigus užmiesčio namas gyvenamasis namas vasarnamis

Vocābula

amō āvī ātum āre mylėti

ante su acc prieš crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti manyti

diēs eī m (V) diena diē abl sg dīcō dīxī dictum dīcere sakyti dīcitō imper fut act 2 sg

dolor ōris m skausmas sielvartas

domus ūs f (IV) namas enim mat juk nes exeō exīvī exītum exīre išeiti išvykti

fābula ae f pasakojimas pasaka pasakėčia dratildemos kūrinys pjegravesė

fiō factus sum fierī dary-

tis tapti fīte tapkite

Īlium ī n Iliogravenas = Trojagrave iterum vėl antrąkart iš naujo

labōrō āvī ātum āre dirbti stengtis kentėti

languor ōris m nusilpimas nuovargis silpnumas

malum ī n blogis blogybė multiplicō āvī ātum āre dauginti didinti gausinti

multō daug multō sa-pientius išmintingiau

mundus ī m pasaulis nesciō scīvī scītum scīre nežinoti

patiēns entis kantrus iš-tvermingas patientior iš-tvermingesnis (aukštesnysis l)

ponō posuī positum po-nere dėti quia kadangi nes quōque taip pat ir relinquō relīquī relic-tum relinquere palikti

respōnsōrium ī n respon-sograverijus

sapientius protingiau satur a um sotus sī jei sufferō sustulī ndash suffer-

re laikyti apačiojegrave čia paimti

ubi kur vādō vādere eiti žengti veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti vērē tikrai teisingai iš ti-krųjų

22

XXI Schola vīcēsima prīma

Trečiosios linksniuotės priebalsinio tipo kamienai ir priesagos

Masculīnum -ō -or -os -er -ex -es

nom sg gen sg pavyzdžiai

-or

-ōs

-er

-ex

-es

-in-is

-ōr-is

-ōr-is

-er-is

-ic-is

-ig-is

-g-is

-it-is

-et-is

-d-is

hōmō homin-is žmogus

leō leōn-is liūtas

victor victōr-is nugalėtojas

flōs flōr-is gėlė žiedas

agger agger-is pyacutelimas sankasa

vertex vertic-is verpẽtas viršugalvis

rēmex rēmig-is irklas

rēx rēg-is karalius

mīles mīlit-is karys kareivis

paries pariet-is siena

pēs ped-is koja

Fēminīnum -tās -(t)us -aus -dō -gō -iō

nom sg gen sg pavyzdžiai

-tās

-(t)ūs

-aus

-dō

-gō

-iō

-tāt-is

-tūt-is

-ūt-is

-ūd-is

-aud-is

-din-is

-gin-is

-iōn-is

sānitās sānitāt-is (kūno) sveikata

virtūs virtūt-is vyriškumas dorybė

salūs salūt-is (kūno ir sielos) sveikata gerovė

palūs palūd-is pelkė

laus laud-is pagyrimas garbė

magnitūdō magnitūdin-is didumas

orīgō orīgin-is kilmė

lēctiō lēctiōn-is skaitymas paskaita

Neutrum -men -ur -us -ma

nom sg gen sg pavyzdžiai

-men

-ur

-us

-ma

-min-is

-ur-is

-or-is

-or-is

-er-is

-mat-is

nōmen nōmin-is vardas

fulgur fulgur-is žaibas

ebor ebor-is dramblio kaulas

tempus tempor-is laikas

opus oper-is kūrinys

poēma poēmat-is poemagrave

Kiti atvejai dux duc-is m vadas lēx lēg-is f įstatymas consul consul-is m kogravensulas

ōrātor ōrātōr-is m oratildetorius flūmen flūmin-is n upė mōs mōr-is m paprotys

įprotis būdas genus gener-is n giminė r šis pulvis pulver-is m dulkės milteliai lac

lact-is n pienas

23

XXII Schola vīcēsima secunda

Sententiae Mundus ūniversus exercet histriōnem (Petrōnius) Astra regunt hominēs sed

regit astra Deus Atria rēgum hominibus plēna sunt amīcīs vacua (Seneca) Prō rēge lēge

grege Nūlla potentia supra lēgēs esse debet (Cicero) Mōs prō lēge Mōrēs multōrum videt

(Horātius) [apie Odis ją] Mōribus antīquīs stat Rōma Aut Caesar aut nūllus Stat magnī

nōminis umbra (Lūcānus) Furor arma ministrat (Vergilius) Superbī hominēs in convīvīs

stultī sunt Societātis vinculum est ratiō et ōrātiō (Cicero) Habet suum venēnum blanda

ōrātio (Pūblilius) Nōsce tempus Prō salūte animae Virtūs hominem iungit Deō (Cicero)

Virtūs nōn advenit ā natūrā neque ā doctrīnā sed ā nūmine dīvīnō (Seneca) Prīma virtūs

est vitiō carēre (Quīntilliānus) Pietās fundāmentum est omnium virtūtum (Cicero) Disce

puer virtūtem ex mē vērumque labōrem Fortūnam ex aliīs (Vergilius) Quae regiō in

terrīs nostrī nōn plēna labōris (Vergilius) Multōrum annōrum opus

loz Nota bene Lukatildenas (lo Lūcānus) ndash poegravetas egravepikas (39ndash65

metais) poegravemos bdquoFarsatildelijaldquo autorius Maacuterkas Fatildebijus Kvintiliatildenas (lo Quīntilliānus) ndash

žymus I amžiaus rom oratildetorius veikalo bdquoOratoriaus ugdymasldquo autorius

Vocābula

adveniō vēnī ventum venīre atvykti

alius alia aliud kitas

anima ae f s ela

annus ī m metai

arma ōrum n gintildeklai

astrum ī n gr žvaigždė

atrium ī n atildetrijus sveta nė aut arba

blandus a um meilikau-jantis lipšnus meilus mielas

careō caruī ndash carēre su

abl stokoti neturėti

convīva ae m f svečias viešnia

debeō debuī debitum debēre privalėti būti sko-lingam

discō didicī ndash discere mokytis

dīvīnus a um dieviškas dievo dievų

doctrīna ae f mokymas mokslas išsilavinimas

exerceō excercuī exerci-tum exercēre judinti vei-kti lavinti exercere his-triōnem vaidinti

fundāmentum ī n pamatas

fortūna ae f laimė dalia lemtis furor ōris m šėlas siutas

grex gregis m banda ka -menė būrys habeō habuī habitum

habēre turėti

histriō ōnis m atildektorius ar-t stas vaidintojas

ibi ten iungō iūnxī iūnctum iungere uždėti jungą (su)-jungti (su)sieti

labor ōris m darbas vargas

lēx lēgis f įstatymas magnus a um didelis ministrō āvī ātum āre (pa)tarnauti duoti teikti

mōs mōris m paprotys įprotis būdas

multus a um daug dau-gelis

mundus ī m pasaulis neque ir ne nei

nōmen inis n vardas nūllus a um joks nė vie-nas

nūmen inis n pritarimo

ženklas sutikimas valia čia dievų valia dievybė

omnis e visas kiekvienas

opus eris n kūrinys

ōrātiō ōnis f kalba

pietās ātis f pamaldumas pagarba

plēnus a um pilnas

potentia ae f galia galybė

quasi lyg tarytum regō rēxī rēctum regere kreipti tvarkyti valdyti

ratiō ōnis f apyskaita svar-stymas protas

salūs ūtis f sveikata gerovė sī jei

societās ātis f bendrumas sąjunga bendrija draugija

stō steti statum stāre stovėti

stultus a um kvailas superbus a um išdidus

suprā su acc vietai ant virš

aukščiau laikui prieš anks-čiau

tempus oris n laikas

umbra ae f šešėlis ūniversus a um visas vacuus a um tuščias

venēnum ī n nuodai kerai burtai

vērus a um tikras videō vīdī vīsum vidēre matyti

vinculum ī n raištis ryšys

virtūs ūtis f vyriškumas dorybė

vitium ī n yacuteda trūkumas

24

XXIII Schola vīcēsima tertia

Hominēs et nōmina

Quīntus est frāter Mārcī Iūlia soror eius est Mārcus et Quīntus frātrēs Iūliae sunt Mārcī

pater et māter frāter et soror sunt Nōmen patris est Iūlius mātris Aemilia Quīntus est nōmen frātris Iūlia sorōris

Mārcō ūna soror est Iūliae duo frātrēs sunt Nōmina frātrum sunt Mārcus et Quīntus Patrī et mātrī ūna fīlia et duo fīliī sunt Mātrī Aemilia nōmen est Quod nōmen est patrī Eī nōmen est Lūcius Iūlius Balbus Virō Rōmānō tria nōmina sunt Lūcius est prae-nōmen id est nōmen prīmum Iūlius nōmen vel nōmen gentīlicium Balbus cognōmen est Fīliīs nōmina sunt Mārcus Iūlius Balbus et Quīntus Iūlius Balbus Mārcus et Quīntus praenōmina sunt fīliōrum Alia praenōmina Lātīna sunt Aulus Decimus Gāius Gnaeus Faustus Mānius Numerius Paulus Pūblius Sextus Spurius Tiberius

Titus Mulieribus Rōmānīs plērumque ūnum nōmen gentilicium erat velut Cornēlia Iūlia Lūcia Paula Octāvia Tullia Valeria

Aemiliae etiam ūnum nōmen erat Aemiliae est ūnus frāter cuī Aemilius nōmen est (praenōmen Pūblius cognōmen Paulus) Frāter Aemiliae est avunculus līberōrum Aemilius autem procul ā sorōre suā abest Itaque trīstis est Aemilia quae frātrem suum amat Mārcus et Iūlia mātrem suam trīstem in hortum exīre vident et pātrem interrogant bdquoCūr māter nostra trīstis estldquo Iūlius bdquoMāter vestra trīstis est quod Aemilius procul ab eā abest Aemilius avunculus vester est id est frāter mātris

Sententiae Nōmen est ōmen Benedictus quī venit in nōmine Dominī Nōmina sunt odiōsa (Ovidius)

Vocābula

absum afuī ndash abesse būti ne čia nebūti

alius alia aliud kitas autem tačiau

avunculus ī n avyacutenas mo-tinos brolis dėdė

benedictus a um palai-mintas

duo duae duo du

cognōmen inis n šeimos vardas pavardė

cūr kodėl exeō iī (īvī) ītum īre išeiti

frāter frātris m brolis gentīlicius a um giminės nōmen gentīlicium gimi-nės vardas

hortus ī m sodas daržas interrogō āvī ātum āre klausti

itaque taigi todėl tad

līberī ōrum m vaikai

māter mātris f motina

mulier eris f moacuteteris nam nes odiōsus a um ne(pa)ken-čiamas

ōmen inis n ženklas

pater patris m tėvas plērumque dažniausiai daugiausia

praenōmen inis n asmens vardas

procul toli

soror ōris f sesuo

trēs tria trys ūnus a um vienas trīstis e liūdnas velut kaip veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

Praenōmina Rōmāna

Aemilia ae f Em lija

Aulus ī m Aacuteulas

Cornēlia ae f Kornegravelija

Decimus ī m Dẽcimas

Gāius ī m Gatildejus

Gnaeus ī m Gn jus

Faustus ī m Faacuteustas

Iūlia ae f Jugravelija

Iūlius ī m Jugravelijus

Lūcia ae f Liugravecija

Lūcius ī m Liugravecijus

Mānius ī m Matildenijus

Numerius ī m Numegraverijus

Octāvia ae f Oktatildevija

Paula ae f Paacuteulė

Paulus ī m Paacuteulius

Pūblius ī m Pugraveblijus

Quīntus ī m Kv ntas

Sextus ī m Segravekstas

Spurius ī m Spugraverijus

Tiberius ī m Tibegraverijus

Tullia ae f Tugravelija

Valeria ae f Valegraverija

25

XXIV Schola vīcēsima quārta Verba composita

ab-sum a-fuī ndash ab-esse ad-sum ad-fuī ndash ad-esse dē-sum dē-fuī ndash dē-esse inter-sum inter-fuī ndash inter-esse praes-sum prae-fuī ndash prae-esse prō-sum prō-fuī ndash prōd-esse super-sum super-fuī ndash super-esse pos-sum potuī posse

būti ne čia būti atstu nedalyvauti būti prie pagelbėti trūkti stokoti būti tarpe dalyvauti būti priešakyje vadovauti būti už padėti paremti išlikti būti galingam galėti

Verba composita possum potuī posse

Praesēns indicātīvī āctīvī Praesēns Imperfectum Futūrum I

ab-sum ab-es

ab-est ab-sumus ab-estis ab-sunt

dē-sum dē-es

dē-est dē-sumus dē-estis dē-sunt

prō-sum prōd-es

prōd-est prō-sumus prōd-estis prō-sunt

pos-sum pot-es

pot-est pos-sumus pot-estis pos-sunt

pot-eram pot-erās

pot-erat pot-erāmus pot-erātis pot-erant

pot-erō pot-eris

pot-erit pot-erimus pot-eritis pot-erunt

Ex vītā Plīniī

Surgō ubi volō saepe prīmā lūce Amō sedēre in silentiō et meōs oculōs claudere bdquoQuid

mihi hodiē facere necesse estldquo ndash mēcum cōgitō Tum notārium vocō et iubeō eum

epistolam scrībere Hōrā quārtā et quīntā in peristȳlum prōcedō et aliam epistolam parō

Dum prandium ēdō Post prandium dormiō tum ambulō (herī nōn ambulābam) Mox

ōrātiōnem Graecam et Latīnam legō quod vōcem meam fīrmam facit Posteā in cēnā nostrā

amīcī meī intersunt Ego et uxor mea cum amīcīs paucīs saepe cēnāmus Aliud nōn possum

Numquam mihi amīcī dēerant Dum cēnam ēdimus servus librum bonum nōbīs legit Mihi

placet Aenēidem Vergiliī audīre Ego et multī amīcī meī etiam auctōrēs Latīnās recitāre

possunt Tandem in hortō ambulō cum amīcīs meīs quī sunt praeclārī et ērudītī

Nōn numquam ex hōc ōrdine errō Ante lūcem nōn poteram surgere Sī diū dormīvī equō

īre amō Amīcī quōque ex oppidīs vīcīnīs veniunt Saepe in silvam venārī intrō Etiam

audiō virōs quī in agrīs meīs labōrant

Vocābula

ambulō āvī ātum āre vaikščioti

alius alia aliud kitas

Aenēis idis m Eneidagrave

avunculus ī n avyacutenas dėdė cōgitō āvī ātum āre mą-styti galvoti

diū ilgai dormiō īvī ītum īre mie-goti

dum tada ēdō ēdī ēsum edere valgyti

eō iī ītum īre eiti

errō āvī ātum āre klysti ērudītus a um išsilavinęs fīrmus a um tvirtas stiprus

hortus ī m sodas intrō āvī ātum āre įžengti iubeō iussī iussum iubē-re liepti įsakyti

lūx lūcis f šviesa mox greit tuojau paskui

nam nes necesse est būtina privalu

notārius ī m sekretotilderius numquam niekada

ōrdō inis n eilė tvarka

paucī ōrum m nedaugelis

peristȳlum ī n gr perist lis placeō placuī placitum

placēre patikti įtikti praeclārus a um žinomas

prandium ī n pusryčiai prōcedō cessī cessum cedere išeiti pasirodyti eiti saepe dažnai sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti surgō surrēxī surrēc-tum surgere kilti keltis

tandem pagaliau ubi kai kur

uxor ōris f žmonagrave venor venātus sum ve-

nārī medžioti (verbum dep) vīcīnus a um kaimyninis volō voluī ndash velle norėti

vōx vōcis f balsas

26

XXV Schola vīcēsima quīnta Trečioji linksniuotė Ba sinis tipas

Sg Pl Sg Pl Sg Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl

turris f turris turrī turrim turrī

turrēs turrium turribus turrēs turribus

vīs f

vim vī

vīrēs vīrium vīribus vīrēs vīribus

Tiberis m Tiberis Tiberī Tiberim Tiberī

mare n maris marī mare marī

maria marium maribus maria maribus

1 Išmokite atmintinai trečiosios linksniuotės ba sinio tipo žodžius

febris is f drugys

puppis is f vairagalis

secūris is f kirvis

sitis is f toškulys

turris is f bokštas

tussis is f kosulys

vīs ndash f jėga prievarta

Albis is m Elbė upė

Neāpolis is f Neatildepolis

Tiberis is m

mare is n jūra

conclāve is n užrakinamas kambarys

animal ālis n gyvūnas

vectīgal ālis n mokestis rintildekliava

exemplar āris n pavyzdys

Sententiae Et māceriam circumdedī et circumfōdī et plantāvī vīneam Sorech [b blinė

vieta] et aedificāvī turrim in mediō eius Quantum scīmus gutta est īgnōrāmus mare Vī et

animō Contrā vim nōn valet iūs Ultrā vīrēs (Vergilius) Vim vī repellere licet Vim vīribus

exīre (Ulpiānus) Vīribus ūnitīs Vīs armāta Vīs ā tergō Vīs cōmica Vīs tragica (Aristo-

tēlēs) Vīs inertiae Vīs lēgis Vīs magica Vīs medicātrix natūrae Vīs saepe violat iūs Vīs

vim pellit Vīs vitālis Contrā vim mortis nōn est medicāmen in hortīs Sine vī et dolō

Turris eburnea Turris Babelis Terra turrium [šiuolaikinis stalo žaidimas] Tabulettae contrā

tussim prō īnfantibus Ad Tenediam secūrim Secūrī Tenediā (iš gr Τενεδία πελέκει apie

griežtą nieko nesigailintį Tenegravedo salos valdovą teisėją) Candor dat vīribus ālās

loz Nota bene Ulpiatildenas (lo Ulpiānus) ndash

Vocābula

aedificō āvī ātum āre statyti

āla ae f sparnas

animus ī m siela dvasia armātus a um ginkluotas

čia karinis

Babel is f Babilogravenas čia Batildebelis

candor ōris m skaistus bal-tumas spindėjimas dorumas

circumdō dedī datum

dare dėti aplinkui apsupti circumfodiō fōdī fossum fodere apkasti apkaupti cōmicus a um

contrā su acc prieš

dolus ī m klasta eburneus a um dramblio kaulo

ērudītus a um išsilavinęs exeō exiī exītum exīre

išeiti čia naudoti

gutta ae f lašas

hortus ī m sodas īgnōrō āvī ātum āre nežinoti

inertia ae f neveiklumas inercija

īnfāns antis m kūdikis vai-kas

iūs iūris n teisė licet licuit licēre leidžia-ma galima

lūx lūcis f šviesa

māceria ae f tvora

magicus a um magiškas

medicāmen inis n vaistas

medicātrix īcis f gydytoja

medium ī n vidurys

mors mortis f mirtis pellō pepulī pulsum

pellere stumti varyti mušti plantō āvī ātum āre so-dinti persodinti

prōcedō prōcessī prō-cessum prōcedere išeiti

pasirodyti eiti

quantus a um koks repellō repulī repulsum repellere atstumti atmušti išvaryti

sciō scīvī scītum scīre žinoti mokėti

sine su abl be

tabulleta ae f tabletė Tenedius a um Tenegravedo

tergum ī n nugara

tragicus a um

ultrā su acc anagravepus už per virš

ūnitus a um suvienytas

čia bendras valeō valuī valitum va-lēre būti sveikam gyventi turėti reikšmės galioti

violō āvī ātum āre smur-tu padaryti pažeisti

vītālis e gyvenimo gyvybi-nis

27

XXVI Schola vīcēsima sexta

Discordia frātrum

Faustulus casam intrat bdquoAcca ubi es Venī et audī dē calamitāte Rōmulus Remum necāvitldquo Acca verbīs marītī nōn crēdit bdquoQuid dīcis quid audīvīldquo Faustulus autem bdquoCrēde mihi uxor Hodiē cum amīcīs ad Palātium properāvī Etiam Rōmulus et Remus et multitūdō virōrum Palātium petīvērunt Tum Rōmulus virōs ad sē vocāvit et ubi tacuērunt ōrātiōnem habuit bdquoGaudeō quod venīre nōn dubitāvistis Hodiē sacrum facere volumus nam auxiliō deōrum Palātium mūnīvimus Vidēte mūrum Nunc tandem sine perīculō vīvere possumusldquo Virī verba Rōmulī clāmōre probavērunt Subitō autem Remus bdquoEgo tuum mūrum rīdeō mūrus enim inimīcum nōn prohibetldquo Statim mūrum trānsiluit Tum Rōmulus per īram Remum petīvit et ō Acca frātrem necāvit Faustulus tacet Acca autem lacrimas tenet et clāmat bdquoŌ Faustule frūstrā lupa puerōs in rīpā Tiberis servāvit et aluit frūstrā tū Remum cum frātre domum portāvistī frūstrā Remō parentēs fuimus Ō Rōmule cūr frātrem necāvistīldquo Tum Faustulus et Acca fīlium flevērunt

Sententiae Aut prōsunt poētae aut dēlectant Avarō omnia dēsunt sapientī nihil Nēmō in

suā causā iūdex esse potest Nōn possum (Vintildecas Mykolaacuteitis-Pugravetinas)

Vocābula

Acca ae f Akagrave

ad su acc pas prie alō aluī alitum alere maitinti penėti

audiō īvī ītum īre girdėti aut arba

auxilium ī n pagalba avārus a um godus gobšus

calamitās ātis f nelaimė

casa ae f trobelė

causa ae f byla

clāmō āvī ātum āre šau-kti

clāmor ōris m šauksmas crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti cūr kodėl dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

discordia ae f nesantaika domum į namus namo

dubitō āvī ātum āre abejoti

eō iī ītum īre eiti delectō delectāvī delec-tātum delectāre džiuginti faciō fēcī factum facere daryti

Faacuteustulus ī m Faustulas fleō flēvī flētum flēre verkti raudoti frūstrā veltui

gaudeō gavīsus sum gaudēre džiaugtis intrō āvī ātum āre įžengti

inimīcus ī m nedraugas

īra ae f pyktis

iūdex iūdicis m teisėjas

lacrima ae f ašara

marītus ī m vyras sutuok-tinis

multitūdō inis f daugybė

mūniō īvī ītum īre stip-rinti

mūrus ī m siena necō āvī ātum āre žudyti numquam niekada omnis e visas

ōrātio ōnis f kalba ōrā-tiōnem habēre sakyti kalbą

Palātium ī n Palatildecijus

parēns entis m f gimdy-

tojas -a pl parentēs tėvai

perīculum ī n pavojus petō petīvī petītum pe-tere ieškoti siekti prašyti vykti

portō āvī ātum āre nešti praeclārus a um žinomas probō āvī ātum āre (iš)bandyti pritarti

prohibeō prohibuī pro-hibitum prohibēre sulaikyti

prōperō āvī ātum āre

skubėti

quod kad rīdeō rīsī rīsum rīdēre juoktis

rīpa ae f upės krantas sacer sacra sacrum pa-švęstas šventas sapiēns entis išmintingas

sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti servō āvī ātum āre sau-goti

statim tučtuojau bematant subitō staiga tandem pagaliau ubi kai kur

uxor ōris f žmona taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti trānsileō siluī silīre per-šokti

veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti videō vīdī vīsum vidēre matyti

vocō āvī ātum āre šaukti kviesti

volō voluī ndash velle norėti vīvō vīxī victum vīvere gyventi

28

XXVII Schola vīcēsima septima

Adiectīva prōnōminālia ndash būdvardiniai įvardžiai

ūnus a um vienas sōlus a um tiktai vienas tōtus a um visas ūllus a um kažkoks alter altera alterum ki-tas antras

uter utra utrum katras neuter neutra neutrum niekatras

nūllus a um joks alius alia aliud kitas

N alter altera alterum G alterīus D alterī A alterum alteram alterum A alterō alterā alterō

N alius alia alium G alīus D aliī A alium aliam alium A aliō aliā aliō

N alterī alterae altera G alterōrum -ārum -ōrum D alterīs

A alterōs alterās altera

A alterīs

N aliī aliae alia G aliōrum aliārum aliōrum D aliīs

A aliōs aliās alia

A aliīs

Sententiae Nec sibi sed tōtī genitum sē crēdere mundō (Lūcānus) Tōtus mundus agit

histriōnem (Šekspyras) Sibi parat malum quī alterī parat Nōn sum ūnī angulō nātus patria

mea tōtus hic est mundus (Seneca) Ūnīus dēmentia dēmentēs efficit multōs Ūnus vir

nūllus vir Alter ego Vērus amīcus est quī est tamquam alter idem (Cicero) Beneacuteficus est

quī nōn suī sed alterīus causa benignē facit (Cicero) Trīstis eris sī sōlus eris (Ovidius)

Sacrum Profānum Īgnōrantia nōn est argūmentum (Spīnōsa)

loz Nota bene V ljamas Šekspỹras (angl Shakespeare 1564ndash1616 Aacutenglija) ndash vienas

žymiausių pasaulio dramatugravergų išgarsėjęs tragegravedijomis žinomiausia jų ndash bdquoHaacutemletasldquo

Barugravechas Spinozagrave (lo Benedictus de Spīnōsa 1632ndash1677) ndash žymus olaacutendų filosogravefas

Tarptautiniai žodžiai augziliatilderas ndash vyskupo padėjėjas efegravektas ndash kurios nors veiklos

padarinys as ndash labai išsilavinęs didžiai išprusęs žmogus notatilderas ndash valstybės įga-

liotas pareigūnas atliekantis notatilderinius veiksmugraves tvarkantis ir tvirtinantis dokumentugraves ir jų

tikrumą tablegravetė ndash apvaliotildes ar ovaliotildes fogravermos supresuacuteota vaistų dogravezė praryjama -

tugrave totalitar zmas ndash tokia saacutentvarka kai valstybė kontroliuacuteoja visas gyvenimo sritis

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti agit histriō-nem vaidina

angulus ī n kampas kertė

argūmentum ī n argu-mentildetas įrodymas

beneficus a um gerada-riškas labdaringas palankus maloningas

benignē geraširdiškai pa-lankiai mielai maloniai

causa ae f priežastis byla dalykas reikalas

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēmēns entis beprotis pa-mišęs

dēmentia ae f beprotystė

pamišimas

efficiō effēcī effectum efficere padaryti faciō fēcī factum facere daryti vykdyti atlikti

histriō ōnis m atildektorius

gignō genuī genitum gignere gimdyti būti prie-žastimi genitus a um gi-męs

īgnōrantia ae f nežinoji-mas

malum ī n blogis multus a um daug dau-gelis

mundus ī m pasaulis nātus a um gimęs parō āvī ātum āre ruošti

patria ae f tėvynė profānus a um nepašvę-stas nešvarus bedieviškas nuodėmingas

sacer sacra sacrum pa-švęstas šventas

servō āvī ātum āre saugoti

sine su abl be taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti tamquam taip kaip tarsi lyg

teneō tenuī tentum te-nēre laikyti turėti trīstis e liūdnas vērus a um tikras

29

XXXVIII Schola duodētrīcēsima Trečioji linksniuotė Mišrusis tipas

Sg Pl Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

ars f artis artī artem arte

ars

artēs artium artibus artēs artibus artēs

clades f cladis cladī cladem clade

cladis

cladēs cladium cladibus cladēs cladibus cladēs

mōns m montis montī montem monte

mōns

montēs montium montibus montēs montibus montēs

nox f noctis noctī noctem nocte nox

noctēs noctium noctibus noctēs noctibus noctēs

Mīlitēs Rōmānī ndash vīs imperiī Rōmānī

Rōma magna urbs est Magnus numerus cīvium Rōmānōrum semper in armīs erant

Magnus etiam est numerus mīlitum Rōmānōrum Mīlitēs Rōmāni aut peditēs erant aut

equitēs Rōmānī magnam classem habēbant Multī mīlitēs in classe mīlitābant Rōmānīs nōn

sōlum nāvēs longae sed etiam nāvēs onerāriae erant Nāvis longa cum turrī hostēs Rōmānōs

terrēbant In puppī nāvis gubernātor sedēbat et nāvem gubernābat Cōpiae Rōmānae saepe

terrā marīque hostēs superābant Rōmānī in multīs pugnīs Pūnōs superābant post Graecōs

deinde Gallōs et Dācōs Caesare duce Rōmānī Aegyptum occupāvit Etiam multās regiōnēs

Asiae Minōris occupāvit Imperium Rōmānum multās prōvinciās habet Siciliam

Prōvinciam sive Galliam Narbōnēnsem Galliam Pannoniam Dāciam Thrāciam Britan-

niam Aegyptum Illyriam Macedoniam Syriam Iūdaeam Āfricam Hispaniam Armeniam

et ceterās Clādēs Rōmānōrum rārae fuērunt

Komentaras Prōvincia arba Gallia Narbōnēnsis ndash iki Cegravezario užkariavimų rom nams

priklausiusi Gatildelijos dalis tentilde buvo Narbogravenos miestas (lie Narbonagrave lo Narbōna)

Vocābula

Armenia ae f A Asia Minor Mažoji Azija

auxilium ī n pagaacutelba arma ōrum n gintildeklai

aut arba

Caesar aris m Cegravezaris

calamitas ātis f nelaimė ceterus a um kitas

cīvis is m f pilietis -ė

clādēs is f pralaimėjimas

classis is f laivynas moki-nių klasė

cōpiae ārum f karinės pa-jėgos

Dācia ae f Datildekija deinde iš ten po to

dux ducis m vadas

eques itis m raitelis faciō fēcī factum facere daryti

gubernātor ōris m vairi-ninkas

gubernō āvī ātum āre vairuoti

hostis is m f priešas

Illyria ae f

imperium ī n impegraverija

Iūdaea ae f

longus a um ilgas

Macedonia ae f Makedo-nija

mare is n jūra terra ma-rīque sausumojegrave ir j roje

mīles itis m karys kareivis militō āvī ātum āre eiti karinę tarnybą kareiviauti

multus a um daug dau-gelis

Narbōnēnsis e Narbogravenos

nāvis is f laivas nāvis lon-ga karo laivas nāvis onerā-

ria prekybinis laivas

numerus ī m skaičius nōn sōlum sed etiam ne tik bet ir

occupō āvī ātum āre už- imti

onerārius a um krovinių krovininis

Pannonia ae f Panogravenija

pedes itis m pėstininkas portō āvī ātum āre nešti

post su acc po vėliau

prōvincia ae f prov ncija

pugna ae f kova mūšis

Pūnī ōrum m pugravenai t y kartaginiẽčiai

puppis is f vairatildegalis rārus a um retas

saepe dažnai sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti superō āvī ātum āre vir-šyti nugalėti

urbs urbis f miestas

Thrācia ae f Tratildekija terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

turris is f bokštas veniō vēnī ventum ve-nīre atvykti

30

XXIX Schola ūndētrīcēsima

Sententiae Hērēdem facit Deus nōn homō (Coke) Neque mel neque apēs Neque

opīnione sed natūrā cōnstitūtum est iūs (Cicero) Occāsiō facit fūrem Canēs socium in

culīna nūllum amant Ex pēde Herculem Mollis illa ēducātiō quam indulgentiam vocāmus

nervōs omnēs et mentis et corporis frangit (Quīntilliānus) Doctī ratiōnem artis intelligunt

indoctī voluptātem (Quīntilliānus) Sāl Atticus Ut lupus ovem amat Quī mē amat amat et

canem meum Pāx vōbīscum Nihil sub sōle novī Nōn eacuteadem est aetās nōn mēns

(Horātius) Quī male agit ōdit lūcem Pugna suum fīnem cum iacet hostis habet (Ovidius)

Rūs in urbe (Mārtiālis) Ōtium sine litterīs mors est et hominis vīvī sepultūra (Seneca)

Pallida mors aequō pulsat pede pauperum tabernās Rēgumque turrēs (Horātius) Post

mortem nūlla voluptās Post tenebrās lūx Nē mīrum quod dīvīna natūra dedit agrōs ars

hūmāna aedificāvit urbēs (Varrō) Quālis vītā fīnis ita Sub fīne Sub Iove frīgidō

loz Nota bene Egravedvardas Kogravekas (angl Coke 1552ndash1634 metais) ndash aacutenglų pol tikas ir

garsiausias savo meto teacuteisininkas savo veikalais sukūręs bendrosios arba anglosatildeksų teisės

pagrindus Maacuterkas Terentildecijus Varogravenas (lo Varrō 116ndash27 metais prieš Kristų) ndash

rom nų rašytojas mokslininkas 25 knygų veikalo bdquoLotynų kalbaldquo autorius

Vocābula

aedifico 1 statyti aequus a um lygus

aetās ātis f amžius

ager agrī m dirva laukas agō ēgī āctum agere veikti

Atticus a um Atildetikos

apis is f bitė

ars artis f menas

canis is m f šuo kalė

corpus oris n kūnas cōnstituō cōnstituī cōn-stitūtum cōnstituere nu-spręsti nustatyti

dīvīnus a um dieviškas dō dedī datum dare duoti

doctus a um mokytas

ēducātiō ōnis f auklėjimas švietimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīnis is m galas riba frangō frēgī frāctum

frangere laužti frīgidus a um šaltas Herculēs is m Heratildeklis

hērēs ēdis m f paveldėtojas habeō uī itum ēre turėti

hostis is m f priešas

hūmānus a um žmonių iaceō iacuī ndash iacēre gulėti

indulgentia ae f atlai-dumas

indoctus a um nemokytas intellego lēxī lectum legere pastebėti pažinti su-prasti

ita taip tokiu būdu

Iuppiter Iovis m

iūs iūris n teisė

litterae ārum f literatūragrave mokslas

lūx lūcis f šviesa male blogai

mel mellis n medus

mēns mentis f protas mintis siela

mīrus a um nuostabus mollis e minkštas silpnas

mors mortis f mirtis

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

neque ir ne neque neque nei nei occāsiō ōnis f proga dingstis

ōdī ndash ndash ōdisse neapkęsti omnis e visas kiekvienas

ōtium ī n poilsis laisvalaikis

opīniō ōnis f nuomonė

pažiūra požiūris

ovis is f avis pallidus a um išblyškęs

pauper eris m vargšas

pāx pācis f taika pellō pepulī pulsum pellere stumti varyti mušti

pēs pedis m koja

pugna ae f kova mūšis quālis e koks quod nes

ratiō ōnis f protas veikimo būdas

rūs rūris n kaimas laukai

sāl salis n druska

sōl sōlis m saulė

sepultūra ae f laidotuvės

sine su abl be

socius ī m draugas sąjungi-ninkas bendrininkas

sub su acc ir abl po

taberna ae f trobelė lūšna

tenebrae ārum f tamsa

urbs is f miestas vocō āvī ātum āre šaukti vadinti

voluptās ātis f malonumas džiaugsmas

vīvus a um gyvas

31

XXX Schola trīcēsima Adiectīvum

Trečiosios linksniuotės būdvardžiai

Jau esame susipažinę su pirmosios ir antrosios linksniuotės būdvardžiais

altus a um aukštas gilus angustus a um siauras bonus a um geras ceterus a um kitas laetus a um linksmas lātus a um platus magnus a um didelis malus a um blogas

parvus a um mažas plēnus a um pilnas vīvus a um gyvas

mortuus a um miręs vacuus a um tuščias

āter ātra ātrum tamsus juodas dexter tra trum dešinysis līber era erum laisvas miser era erum varganas nelaimingas niger gra grum juodas pulcher chra chrum gražus ruber bra brum raudonas sinister tra trum kairysis

ferreus a um geležinis idōneus a um įdomus līgneus a um medinis

varius a um įvairus

Pirmosios ir antrosios linksniuotės būdvardžiai yra linksniuojami kaip atitinkamų

linksniuočių giminių daiktavardžiai ndash jų galūnės sutampa

Trečiosios linksniuotės būdvardžiai būna trijų dviejų arba vienos galūnės Tai reiškia kad

jie vardininko linksnyje (nom sg) gali turėti tris ir atitinkamai dvi arba tik vieną formą

Trijų galūnių būdvardžiai

ācer m ācris f ācre n aštrus žodynuose užrašomas ācer ācris ācre aštrus

celeber m celebris f celebre n garsus žodynuose užrašomas celeber bris bre garsus

celer m celeris f celere n greitas žodynuose užrašomas celer eris ere greitas

salūber m salūbris f salūbre n sveikas žodynuose užrašomas salūber bris bre sveikas

Dviejų galūnių būdvardžiai

fortis m f forte n narsus žodynuose užrašomas fortis e narsus

gravis m gravis f grave n sunkus žodynuose užrašomas gravis e sunkus

Vienos galūnės būdvardis

fēlīx m f n laimingas gen sg fēlīcis žodynuose užrašomas fēlīx īcis laimingas

ingēns m f n didžiulis gen sg ingentis žodynuose užrašomas ingēns entis didžiulis

pār m f n lygus vienodas gen sg pāris žodynuose užrašomas pār pāris lygus vienodas

sapiēns m f n išmintingas gen sg sapientis žodynuose užrašomas sapiēns entis išmintingas

Trečiosios linksniuotės būdvardžių linksniavimas

Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl

ācer ācris ācre ācris ācrī ācrem ācre ācrī

ācrēs ācria ācrium ācribus ācrēs ācria ācribus

fortis forte fortis fortī fortem forte fortī

fortēs fortia fortium fortibus fortēs fortia fortibus

pār pāris pārī pārem pār pārī

pārēs pāria

pārium

pāribus pārēs pāria

pāribus

32

XXXI Schola trīcēsima prīma Dēclīnātiō quārta ndash ketvirtoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

frūctus f vaisius frūctūs frūctuī frūctum frūctū

frūctus

frūctūs frūctuum frūctibus frūctūs frūctibus frūctūs

cornū f ragas cornūs cornū cornū cornū

cornū

cornua cornuum cornibus cornua cornibus cornua

lacus m lacūs lacuī lacum lacū

lacus

lacūs lacuum lacubus lacūs lacubus lacūs

1 Išverskite Vergilijaus teksto ištrauką

Hīc sēcūra quiēs et nescia fallere vīta

Divēs opum variārum hīc lātīs ōtia fundīs

Spēluncae vīvīque lacūs hīc frīgida Tempe

Mūgitusque boum mollēsque sub arbore somnī (Vergilius)

Sententiae Multae manūs onus levius faciunt Habet etiam in manū gladium et secūrim sē

autem dē bellō et ā latrōnibus nōn līberat (Vulgāta) Neque semper arcum Tendit Apollo

(Horātius) Nōn est meum contrā auctōritātem senātūs dīcere (Cicero) Prīmus sapientiae

gradus est falsa intelligere Status quō Status in quō Statū quō In statū quō Status quō

ante bellum Sexū fēmina ingeniō vir (Mar jos Teregravezės antkapio epitatildefija Aacuteustrija) Venī

Creātor Spīritus Venī Sancte Spīritus Spīritus prōmptus caro autem infīrma (Vulgāta)

Senātus populusque Rōmānus Alterā manū fert lapidem alterā pānem ostentat (Plautus)

Tarptautiniai žodžiai f nišas ndash greičio varžybų baigmė gubernatildetorius ndash gubernijos

valdytojas humatildeniškas ndash žmoniškas klatildesė ndash pastov mokinių grupė kulinatilderija ndash valgių

gaminimo būdas okupuacuteoti ndash užimti o ndash viešoji nuomonė regiogravenas ndash kraštas

Vocābula

arbor oris f medis

arcus ūs m lankas aacuterka

auctōritās ātis f galia val-džia įtaka autoritegravetas

bellum ī n karas

bōs bovis m f jautis karvė

caro carnis f mėsa kūnas clamō āvī ātum āre šaukti

creātor ōris m kūrėjas dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dīves itis turtingas

domus ūs f namas faciō fēcī factum facere daryti

gradus ūs m žingsnis

gladius ī m kardas fallō fefellī falsum falle-re apgauti sukčiauti klastoti falsus a um apgaulingas melagingas

frīgidus a um šaltas

fundus ī m žemės valda dvaras

ingenium ī n gabumai būdas

infīrmus a um nestiprus intellegō lēxī lēctum le-gere suprasti latrō ōnis m plėšikas samdinys

lacus ūs m ežeras

lapis idis m akmuo lātus a um platus levis e lengvas leve lengvai

līberō āvī ātum āre iš-laisvinti išvaduoti

manus ūs f ranka mollis e minkštas malonus

mūgitus ūs m baubimas maurojimas

necō āvī ātum āre žudyti neque ir ne nescius a um nežinantis nežinomas

onus eris n našta

opēs opum n turtas turtai

ostentō āvī ātum āre iš-

tiesti atkišti rodyti

ōtium ī n poilsis laisvalaikis

pānis is m duona

populus ī m tauta prōmptus a um drąsus

quiēs ētis f poilsis ramybė sanctus a um šventas

secūris is f kirvis sēcūrus a um be rūpesčių ramus

senātus ūs m senatildetas

sexus ūs m lytis

spēlunca ae f gr urvas ola

somnus ī m miegas

spīritus ūs f dvelkimas pūtimas dvasia siela

status ūs m stovėjimas padėtis

Tempē n tendō tetendī tentum tendere tempti varius a um įvairus veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

Sg Pl Nom bōs bovēs Gen bovis boum Dat bovī būbus bōbus Acc bovem bovēs Abl bove būbus bōbus

33

XXXII Schola trīcēsima secunda

Domus Rōmāna

Domūs Rōmānae habēbant multa cubicula ātria ālās cubicula culīnam exedram peristȳlium tabernās tabulīnum trīclīnium et vestibulum Ātrium propter iānuam et vestibulum iacet et umbilīcus domī est Ātrium compluvium et impluvium habet Speciōsae pictūrae parietēs ātriī deacutecorant Cubicula parva conclāvia dormītōria sunt Culīna parva et sublūstris est Hīc fornāx est et ancillae labōrābant Servī cibum in culīnā parābant Propter peristȳlium exedra magna est In parietibus

et solīs vidēmus variās pulchrās pictūras Peristȳ- lium est cavaedium porticibus circumdatum in quō saepe sunt etiam piscīnae statuae silānī plantae Tabernae aediculae viae oppositae sunt in quibus rēs variās vēndunt Tabulīnum cubiculum pecūniae tabulārum et imāginum est Solum tessellātum saepe est (Pagal httpslawikipediaorgwikiDomus_Rōmāna)

Tarptautiniai žodžiai impliugravevijus ndash keturka pis baseinas atildetrijuje kompliugravevijus ndash

angagrave atildetrijaus stogegrave konklavagrave ndash kardinotildelų susirinkimas uždarojegrave patalpojegrave (S ksto koplỹ-

čioje) šaũkiamas poacutepiežiui rinkti ndash vidaus kiemas apjuostas kolonadagrave op

ndash paacutertija ar grugravepė nesutinkanti su daugumotildes nuomone pogravertikas ndash atviras prieangis su ko-

logravenomis ndash keturka pis valgomasis stalas su gultais (clīnē) iš trijų stalo pusių

Vocābula

aedicula ae f kambarėlis

āla ae f sparnas

ancilla ae f tarnaitė vergė

ātrium ī n atildetrijus sveta nė

cavaedium ī n kiemas ro-mėnų namegrave kiemo aikšt

cibus ī m maistas circumdō dedī datum dare dėti aplinkui apsupti

conclāve is n užrakinamas kambarys

cubiculum ī n kambarys miegamasis

compluvium ī n kompliugrave-vijus

culīna ae f virtuvė decorō 1 puošti

domus ūs f namas

dormītōrius a um miego miegamasis cubiculum dor-

mītōrium miegamasis kam-barys

exedra ae f gr eksedragrave pa-sikalbėjimų salė

fornāx ācis f krosnis frustra veltui habeō uī itum ēre turėti

hortus ī m sodas iaceō uī ndash ēre gulėti

iānua ae f durys

imāgō inis f paveikslas

impluvium ī n impliugravevijus labōrō 1 dirbti oppositus a um esantis priešais

parō 1 ruošti

parvus a um mažas

pecūnia ae f turtas pinigai

peristȳlum ī n gr perist lis

pariēs etis m siena

pictūra ae f tapyba pa-veikslas

piscīna ae f baseinas

planta ae f augalas

propter su acc greta arti dėl už

porticus ūs m pogravertikas kolonadagrave dengta galegraverija

pulcher chra chrum gra-žus

saepe dažnai

silānus ī m fontatildenas

solum ī n žemė kambario grindys

speciōsus a um gražus

statua ae f statulagrave sublūstris e silpnai apšvies-tas

taberna ae f kraacuteutuvė smuklė

tabula ae f lenta sąskaitų knyga dokumentildetas

tabulīnum ī n archỹvas

tessellātus a um mozaacuteikos

trīclīnium ī n trikl nijus valgomasis

umbilīcus ī m bamba vi-durys

varius a um įvairus vēndō didī ditum ere parduoti

via ae f gatvė

34

XXXIII Schola trīcēsima tertia Numerālia cardinālia ndash kiekiniai skaitvardžiai

I ūnus a um vienas II duo duae duo du III trēs tria trys IV quattuor keturi V quīnque penki VI sex šeši VII septem septyni VIII octō aštuoni IX novem devyni X decem dešimt

XI ūndecim vienuolika XII duodecim dvylika XIII trēdecim trylika XIV quattuordecim keturiolika XV quindecim penkiolika XVI sēdecim šešiolika XVII septendecim septyniolika XVIII duodēvīgintī aštuoniolika XIX ūndēvīgintī devyniolika XX vīgintī dvidešimt

XXX trīgintā trisdešimt XL quadrāginta keturiasdešimt L quinquāginta penkiadešimt LX sexāginta šešiasdešimt LXX septuāginta septyniasdešimt LXXX octōginta aštuoniasdešimt XC nōnāginta devyniasdešimt C centum šimtas M mille tūkstantis MM duo milia du tūkstančiai

Dē exercitū Rōmānō

Gāius Iūlius Caesar legiōnem ultrā ōrdināvit et compositiōnem celebrem statuit In hāc

nova constitūtiōne octōginta mīlitēs centuriam ductam ab centuriōne explēvērunt Sex

centuriae ūnam cohortem explēvērunt et decem cohortēs ūnam legiōnem ductam ab lēgātō

explēvērunt Quaeque legiō circā sex milia mīlitēs habuit sed cohors prīncipālis dīvīsiō in

proeliō fuit Legiōnēs etiam speciālēs mīlitēs inclūsērunt quī nōn pugnāvērunt sed

stipendia plūra recepērunt Exemplī grātiā aquilifer sīgnum lēgātiōnis aquilam tulit

maximam honōrem habet Sīgnifer minus gravia sīgna tulit et opēs exercitūs administrāvit

Antīquīs tempōribus duōdētrīginta legiōnēs exercitum Rōmānum explēvērunt (Pagal

httpswwwwikiwandcomlaExercitus_Rōmānus)

Tarptautiniai žodžiai administruacuteoti ndash valdyti tvarkyti inkliugravezas ndash intarpas skaidriojegrave

sukiet jusioje dervojegrave (vabzdys gintaregrave) kompoz cija ndash meno kūrinio dalių išdėstymas jų

santykis su v suma konstitugravecija ndash pagrindinis valstybės įstatymas specialugraves ndash susijęs su

kuria nors specialyacutebe išskirtinis ypat ngas stipentildedija ndash pastov pinig nė pašalpagrave

Vocābula

administrō 1 patarnauti tvarkyti valdyti

aquila ae f erelis

aquilifer ī m vėliavnešỹs

cohors ortis f kohorta celeber bris bre garsus įžymus dažnas paplitęs

centuria ae f šimtinė

centuriō ōnis m šimtinin-kas centuriogravenas

compositiō ōnis f sudėji-mas sandara sudėtis

circā su acc apie maždaug

constitūtiō ōnis f sandara nustatymas nutarimas

dīvīsiō ōnis f (pa)dalijimas paskirstymas

ductus a um vedamas vadovaujamas

exemplum ī n pavyzdys exemplī grātiā pavyzdžiui

exercitus ūs m (apmokyta) kariuomenė

expleō plēvī plētum plēre pripildyti sudaryti ferō tulī lātum ferre nešti

gravis e sunkus svarbus habeō uī itum ēre turėti inclūdō clūsī clūsum clūdere uždaryti užrakinti įdėti įterpti

lēgātiō ōnis f pasiuntinys-tė pasiuntinybė legatildeto (kar-

vedžio) padėjėjo pareigybė

lēgātus ī m pasiuntinys le-giograveno vadas Cegravezario laikais

legiō ōnis f legiogravenas magnus a um (māior

ius maximus a um) di- delis

mīles itis m karys kareivis minus mažiau multī ae a (plūrēs a plūrimī ae a) daug dau-gelis

novus a um naujas ōrdinō 1 sustatyti eilėmis išrikiuoti sutvarkyti suskirstyti

opēs opum f turtas prīncipālis e pirminis pa-grindinis svarbiausias

proelium ī n kautynės ko-va mūšis

pugnō 1 kovoti kariauti quisque quaeque quid-que kiekvienas recipiō cēpī ceptum ci-pere imti atgal atsiimti gauti

sīgnifer i m v liavininkas

sīgnum ī n ženklas v liava speciālis e specialugraves ypa-tingas rinktinis

stipendium ī n kareivio al-ga alga atlyginimas karinė tarnyba

ultrā toliau vėliau paskiau

tempus oris n laikas

35

XXXIV Schola trīcēsima quārta Dēclīnātiō quīnta ndash penktoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl faciēs ēī f veidas išvaizda vaizdas

fidēs eī f ištikimybė tikėjimas

glaciēs ēī f ledas

merīdiēs ēī m vidurdienis pietūs

seriēs ēī f eilė

spēs eī f viltis

Nom Gen Dat Acc Abl

diēs m diēī diēī diem diē

diēs diērum diēbus diēs diēbus

rēs f reī reī rem rē

rēs rērum rēbus rēs rēbus

Sententiae Mors ultima līnea rērum est (Horātius) Faciēs Hippocratica Bonus animus in

malā rē dīmidium est malī (Plautus) Vectīgālia nervī sunt reī pūblicae (Cicero) Per diem

Pūnica fidēs Audī vidē tacē sī vīs vīvere in pāce Omnium rērum prīncipia parva sunt

(Cicero) Stultus es rem āctam agis (Plautus) Nam mora dat vīrēs tenerās mora percoquit

ūvās Et validās segetēs quod fuit herba facit (Ovidius) Spēs māter stultōrum Spēs ultima

loz Nota bene Hipokratildetas (gr Ἱπποκράτης lo Hippocratēs) ndash garsiausias aacutentikos

graikų gydytojas 18 gydytojas savo šeimojegrave Gydytojai ir šiandien duoda vadinamąją Hipo-

kratildeto priesaiką Hipokratildeto gydymo metogravedai nusakomi tokiom s sententildecijomis Prīmō nōn

nocēre Natūra sanat medicus cūrat Contrāria contrāriīs cūrantur Sententildecijoje Faciēs

Hippocratica ka bama apie mirštančio žmogaus veidą jį pirmasis aprašė Hipokratildetas

Tarptautiniai žodžiai dekoruacuteoti ndash teikti gražią išvaizdą puošti daacuteilinti edukatildecija ndash

auklėjimas lavinimas švietimas egzempliotilderius ndash vienetas iš daugelio tokių pat daiktų

herbatilderas ndash džiov nti augala l nija ndash bet koks nubrėžtas brūkšnys negravervas ndash skaidulų

pluoštas kuriuo iš smegenų ir į jas eina dirginimas pr ncipas ndash pradinis teiginys

respugraveblika ndash valstybės valdymo fograverma kai valdo išrinkti žmonių atstovai segraverija ndash daiktų

ar reiškinių eilė vestibiugravelis ndash pagalbinė patalpagrave iš kurios įeinama į kitagraves patildetalpas

Vocābula

agō ēgī āctum agere va-ryti vesti veikti

animus ī m siela dvasia audiō īvī ītum īre klau-syti

dīmidium ī n pusė dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dō dedī datum dare duoti

contrārium ī n priešingy-

bė contrāria contrāriīs skirt ngos (l gos) skirt ngais (vaacuteistais)

cūrō 1 rūpintis slaugyti gy-

dyti cūrantur praes ind

pass 3 pl yra gyacutedomi (-os)

faciō fēcī factum facere daryti

herba ae f žolė želmuo žalumynai

Hippocraticus a um Hipokratildeto hipokratildetiškas

līnea ae f lininis siūlas vir-velė riba

malum ī n blogis

medicus ī m gydytojas

mora ae f užrukimas gai-šatis laiko tarpas trukmė

mors mortis f mirtis

nam nes

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

noceō nocuī nocitum

nocēre kenkti omnis e visas kiekvienas parvus a um

pāx pācis f taika percoquō percoxī perco-xum percoquere išvirti iškepti subrandinti

prīncipium ī n pradžia pa-grindas

Pūnicus a um pugravenų t y kartaginiẽčių pugraveniškas

sanō 1 gydyti

seges etis f pasėlỹs pasėt java

sī jei stultus a um kvailas rēs pūblica valstybė res-pugraveblika

taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti tener a um švelnus min-kštas jaunas gležnas

ultimus a um tolimiau-sias paskutinis

ūva ae f vynuogė validus a um sveikas stip-rus didelis tinkamas

vectīgal ālis n mokestis

rintildekliava pl patildejamos

videō vīdī vīsum vidēre matyti

vīs ndash f jėga vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

36

XXXV Schola trīcēsima quīnta

Narrātiō Aenēae (I)

Aenēas narrat dē ruinā Trōiae Sed subitō post decem annōs Graecī nōn iam ante Trōiam

erant Ūnō diē ōra maris dēserta erat Castra hostium dēserta erant Tantum equus līgneus

ante portam stat Portās urbis aperimus relinquimus urbem ad castra īmus tentōriaque

ducum Graecōrum īnspicimus Equus magnus nōs terret Quid est Aut spēs aut perniciēs

Quid facere dēbēmus Nōbīs līs erat Alterī equum dēlēre cupiēbant quod nōnnūllī

dīcēbant bdquoIn equō armātī virī sē condunt In animō habent nocte exīre et urbem intrāre et

delēre nōsque necāreldquo Alterī equum in urbem dūcere volēbant Fāma enim erat bdquoSī nōs

equum in urbem dūcimus quondam bellō Graeciam vincimusldquo

1 Atsakykite į klausimus

1 Quis dē ruinā Trōiae narrat 2 Quot annōs Graecī apud Trōiam erant 3 Quid fēcērunt

Graecī ante portam Trōiānam 4 Terret equus magnus Trōiānōs 5 Quī sunt in equō et dē

quā causā

Sententiae Equus Trōiānus Trōia fuit (Propertius) Equō nē crēdite Teucrī (Vergilius)

loz Nota bene Segravekstas Prope cijus (lo Propertius 47ndash15 metais prieš Kristų) ndash

garsus egravetas iš Ugravembrijos parašęs keturias elegravegijų knygas

Vocābula

Aenēas ae n alter era erum kitas ant-ras alter alter vienas kitas

animus ī m siela dvasia

annus ī n metai aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti armātus a um ginkluotas

castra ōrum n stovykla

condō condidī conditum condere įkurti cupiō īvī ītum ere trokšti dēbeō dēbuī dēbitum dēbēre privalėti dēleō ēvī ētum ēre su-naikinti

dēsertus a um tuščias iš-tuštėjęs

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

diēs diēī m diena dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

dux ducis m vadas

enim mat juk nes eō iī ītum īre eiti

equus ī m arklys exeō iī ītum īre išeiti faciō fēcī factum facere daryti

fāma ae f kalbos paskalos gandas

habeō uī itum ēre turėti in animō habere ketinti

hostis is m f priešas svetimšalis

īnspiciō spexī spectum spicere žiūrėti stebėti intrō āvī ātum āre įžengti

līgneus a um medinis

līs lītis f ginčas

mare maris n jūra

narrātiō ōnis f pasakojimas narrō 1 pasakoti necō 1 žudyti nōnnūllus a um kai kuris

nox noctis f naktis

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

perniciēs ēī f pražūtis

porta ae f vartai durys quondam kitados kadaise quot kiek relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis

subitō staiga tantum tiek tik

tentōrium ī n palapinė terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

Trōia ae f Trojagrave Trōiānus a um Trogravejos

Trōiānī ōrum m ubi kai kur

urbs is f miestas

vincō vīxī victum vin-cere nugalėti volō voluī ndash velle norėti

37

XXXVI Schola trīcēsima sexta Narrātiō Aenēae (II)

Sacerdōs Lāocoōn autem ab arce dēcurrit et procul clāmat bdquoO miserī insānī estis Graecīs

crēditis Equum reliquērunt excidiō urbisldquo et magnā vī hastam in equum torsit Est

gemitus sed nōn audīmus Subitō dē Tenedō īnsulā quae ante Trōiam est duo serpentēs

ōrae appropinquant et in duōs fīliōs Lāocoontis invādunt eōs necant et edunt Lāocoōn

iuvāre temptat sed eum quōque serpentēs necant Nōs territī sumus nam sine dubiō deī

īrātī sunt et Lāocoontem pūnivērunt Aperimus portās et dūcimus equum in urbem Posteā

edimus et bibimus et multā nocte somnum altum capimus

Vocābula

altus a um aukštas gilus arx arcis pilis tvirtovė aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti appropinquō 1 prisiartinti audiō īvī ītum īre girdėti autem tačiau bibō bibī bibere gerti capiō cēpī captum ca-pere imti clāmō āvī ātum āre šaukti

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēcurrō (cu)currī cur-sum currere bėgti žemyn nusileisti

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dubium ī n abejonė

dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

equus ī m arklys edō ēdī ēsum ēsse

(edere) valgyti ėsti

excidium ī n sugriovimas sunaikinimas žuvimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīlius ī m sūnus

gemitus ūs m dejavimas īnsānus a um beprotis pamišęs

īnsula ae f sala intrō āvī ātum āre įžengti invādō invāsī invāsum invādere įsibrauti užpulti īrātus a um supykęs

iuvō 1 padėti pagelbėti

Lāocoōn ontis m Laoko-ograventas

mare maris n jūra miser era um vargšas necō 1 žudyti

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

posteā po to paskui vėliau procul toli tolyn

pūniō īvī ītum īre bausti quōque taip pat relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

sacerdōs ōtis m žynys

serpēns entis m f gyvatė

sine su abl be

somnus ī n miegas stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis subitō staiga tantum tiek tik

Tenedus ī m Tegravenedas sala tōrqueō torsī tortum torquēre sukti kreipti terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti territī įbauginti temptō 1 mėginti bandyti

urbs is f miestas

vis ndash f jėga

Plūsquamperfectum

Plūsquamperfectum indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-era-m ōrnāv-erā-s ōrnāv-era-t ōrnāv-erā-mus ōrnāv-erā-tis

ōrnāv-era-nt

habu-era-m habu-erā-s habu-era-t habu-erā-mus habu-erā-tis

habu-era-nt

lēg-era-m lēg-erā-s lēg-era-t lēg-erā-mus lēg-erā-tis

lēg-era-nt

cēp-era-m cēp-erā-s cēp-era-t cēp-erā-mus cēp-erā-tis

cēp-era-nt

vēn-era-m vēn-erā-s vēn-era-t vēn-erā-mus vēn-erā-tis

vēn-era-nt

1 Išverskite sakinius

1 Hodiē iam librum legī quem herī dederās 2 Promētheus hominēs servāvit quōs

Iuppiter necāre cōnstituerat 3 Ut fēcerās ita habēs 4 Causa bellī fuit quod Rōmānī

agrum Sabīnum vastāvērunt Vocābulum vastō 1 siaubti

38

XXXVII Schola trīcēsima septima Mercurius Dīdō et Aenēas

Mercurius Aenēam vīdit gerere pulchram vestem Pūnicam quam Dīdō eī libenter dōnāverat Itaque nūntius Iovis stupuit deinde ad Aenēam celeriter accessit bdquoAudī Aenēas Iuppiter mē mīsit tē monet Quid hīc facis Cūr eō locō tē tam improbē geris Cōgitā dē fātō tuō Hīc iūcundē vīvere tibi nōn licet Relinque Carthāginem nam Italiam petere debēs Posterīs tuīs illic novam patriam parāldquo Verba Mercuriī Aenēam vehementer terruērunt Itaque vir pius quī imperiō Iovis semper pāruerat cōnsilium cēpit fugam petere et regiōnēs Pūnicās relinquere Statim comitēs ad lītus vocāvit eōs classem et arma parāre iussit At Dīdō quae cōnsilia Aenēae iam animadverterat eum verbīs flectere temptāvit et dīxit bdquoCūr mē tam turpiter fallis Cūr fugere properās cūr tam crūdēlis es Nunc dolum tuum perspēxīldquo Postquam Dīdō diū tacuit tristī vōce adiēcit bdquoTibi nimis crēdidī nam tē amāvīldquo Aenēas autem quem Mercurius dē fātō monuerat graviter gemuit bdquoNumquam tibi conūbium prōmīsī Cōgitā deōs vītam meam regere Iuppiter pater deōrum hominumque mē novam patriam quaerere iussit Etiam Trōiam nōn meā sponte relīquī Anchises pater in somnō mē in Italiam īre monuit Dēsine mē tēque querēlīs tuīs vexāre Italiam nōn meā sponte petōldquo Vocābula

accēdō accessī accessum

accēdere prieiti prisiartinti adiiciō adiēcī adiectum adiicere pridurti

animadvertō 3 atkreipti dėmesį sekti

arma ōrum n ginklai audiō 4 klausyti girdėti

Carthāgō inis f Kartatildegina capiō 3 imti celeriter greitai

classis is f (karo) laivynas cōgitō 1 mąstyti galvoti

comes itis m palydovas bendrakeleivis

cōnsilium ī n nutarimas patarimas

conūbium ī n santuoka crēdo 3 tikėti crūdēlis e žiaurus cūr kodėl debeō 2 privalėti

deinde iš ten po to dēsinō siī situm sinere liautis dīcō 3 sakyti

Dīdō ōnis f Didogravenė diū ilgai

dolus ī m klasta dōnō 1 dovanoti faciō 3 daryti fallō fefellī falsum fal-lere apgauti suklaidinti

fātum ī n likimas

flectō flexī flectum

flectere lenkti

fuga ae f bėgimas fugiō fūgī fugitum fu-gere bėgti graviter sunkiai gerō gessī gestum gere-re nešti nešioti vesti gemō uī itum ere dūsauti

illic ten

imperium ī n įsakymas improbē nedorai intrō āvī ātum āre įžengti itaque taigi todėl tad

iubeō iussī iussum iubē-re liepti įsakyti iūcundē maloniai linksmai libenter mielai licet licuit ndash licēre lei-džiama galima

lītus oris n (jūros) krantas

locus ī m vieta

Mercurius ī m Merkugraverijus moneō 2 priminti įspėti mittō 3 siųsti nimis per daug pernelyg numquam niekada

nūntius ī m pasiuntinys ži-nia

pāreō uī ndash ēre paklusti parō 1 ruošti perspiciō spēxī spectum spicere įžiūrėti suprasti petō īvī ītum 3 vykti

pius a um pamaldus doras

posterī ōrum m ainiai postquam po to kai prōmittō 3 pažadėti properō 1 skubėti Pūnicus a um pūnų pū-niškas

quaerō quaesīvī quesī-tum querere ieškoti

querēla ae f aimana dejonė

regiō ōnis f šalis kraštas regō rēxī rēctum regere valdyti

relinquō 3 palikti servō āvī ātum āre saugoti

sponte suā savo noru statim tučtuojau bematant stupeō stupuī stupēre sustoti būti nustebusiam taceō 2 tylėti

tam taip temptō 1 bandyti terreō 2 gąsdinti trīstis e liūdnas turpiter bjauriai šlykščiai vehementer smarkiai karš-tai stipriai labai

vestis is f drabužis vexō 1 mėtyti vyti ginti vīvō 3 gyventi vocō 1 šaukti kviesti volō voluī ndash velle norėti

vōx vōcis f balsas

39

XXXVIII Schola duodēquadragēsima Futūrum II indicātīvī āctīvī

Futūrum II indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-er-ō ōrnāv-er-i-s ōrnāv-er-i-t

ōrnāv-er-i-mus ōrnāv-er-i-tis ōrnāv-er-i-nt

habu-er-ō habu-er-i-s habu-er-i-t

habu-er-i-mus habu-er-i-tis habu-er-i-nt

lēg-er-ō lēg-er-i-s lēg-er-i-t

lēg-er-i-mus lēg-er-i-tis lēg-er-i-nt

cēp-er-ō cēp-er-i-s cēp-er-i-t

cēp-er-i-mus cēp-er-i-tis cēp-er-i-nt

vēn-er-ō vēn-eri-s vēn-eri-t

vēn-er-i-mus vēn-er-i-tis vēn-er-i-nt

1 Išverskite sakinius

1 Legam epistolam tuam quam mihi scrīpseris 2 Ut fēceris ita habēbis 3 Quid ēgerimus

scietis 4 Ut fēceritis ita habēbitis 5 Sī meīs cōnsiliīs parueris salvus eris 6 Crās librum

legēs quam dederō 7 Cum Phillippus dominus Macedoniae Lacaedemoniīs scrīpserat bdquoSī

in Lacōnicam vēnerō terram vestram vōs exigamldquo Lacaedemoniī respondērunt bdquoSīldquo

8 Ūnus homō servum genere Lacaedemonium interrogāvit bdquoProbusne eris sī tē emerōldquo

Servus respondit bdquoEtiam sī nōn emerisldquo

loz Nota bene Didogravenė (lo Dīdō) ė Pigmaliograveno sesuo Sich jo

žmona Kartatildeginos įkūrėja ir karalienė En jas (lo Aenēas) Anch so ir Afrod tės sūnus

legendinis rom nų protėvis Laokoograventas (gr Λαοκόων lo Lāocoōn) Poseidograveno žynys

Trogravejoje bandęs įtikinti troj nus nepriimti gra kų dovanotildes ndash medinio arklio ir už tai kartugrave su

sūnumis pasmaugtas Poseidograveno pasiųstų gyvačių Lakogravenija (γρ Λακονική lo Lacōnica)

ndash kitaip Spaacuterta Lakedaimogravenas (gr Λακεδαίμων lo Lacedaemōn) ndash Peloponegraveso

pugravesiasalio sritis ir to paties pavadinimo jos sogravestinė kitaip Spaacuterta lakedaimoniẽčiai (gr

Λακεδαίμωνιοι lo Lacedaemoniī) ndash Lakedaimograveno gyventojai arba spartiẽčiai

Makedogravenija (gr Μακεδονία lo Macedonia) ndash šalis tarp Tesatildelijos ir Tratildekijos (AV)

Tarptautiniai žodžiai epistolatilderinis ndash laišk (pavyzdžiui epistoliatilderinis palikimas ndash

laiška ) fugagrave ndash trij ndash keturi balsų mugravezikos kūrinys vieno ba so tegravemą nustatyta tvarka

kartoja kiti balsai kons liumas ndash gydytojų pasitarimas kuriamegrave tikslinama ligos diagnogravezė

(ligos nustatymas) svarstoma ligonio būklė gydymo būdai ir priemonės lakograveniškas ndash

trumpas aacuteiškus glaustas (apie ka bą st ilių) perspektyvagrave ndash kūnų vaizdavimo plokštumojegrave

būdas pagrįstas spindulia s iše nančiais iš vieno taško respondentildetas ndash asmuo atsakinė-

jantis į tyrėjo ankegravetos klaacuteusimus

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti

cōnsilium i n nutarimas patarimas

crās rytoj cum kai

dominus ī m šeimininkas ponas valdovas viešpats

epistola ae f laiškas etiam taip pat net ir

exigō exēgī exāctum

exigere išvaryti išvyti emō ēmī ēmptum eme-re pirkti

genus eris n giminė pader-mė r šis

interrogō 1 klausti

Lacedaemoniī ōrum m lakedaimoniẽčiai spartiẽčiai

Lacōnica ae f Lakogravenija

liber librī m knyga

Macedonia ae f Makedograve-

nija

-ne ar pareō uī ndash ēre paklusti

Phillippus ī m Pilỹpas probus a um doras respondeō spondī spōn-sum spondēre atsakyti salvus a um sveikas sī jei jeigu

servus ī m vergas

40

XXXIX Schola ūndēquadrāgēsima Rapīna Sabīnārum

Iam Rōmulus et Remus Rōmam condiderant sed Rōmae parvus numerus fēminārum erant

Itaque Rōmānī lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt Cum lēgāti dīxērunt bdquoFēminās nōn habēmus

Date nōbīs in mātrimōnium fīliās vestrās Sī fīliās vestrās dederitis vōbīs grātiās agēmusldquo ndash

Sabīnī respondērunt bdquoNostrās fīliās nōn vōbīs ēducāverāmusldquo Tum Rōmānī dolō Sabīnās

accēpērunt Itaque iterum lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt et ad lūdōs pūblicōs Rōmam Sabīnōs

ūnā cum mātrōnīs fīliābusque invītāvērunt bdquoCum Rōmam vēneritis lūdōs pūblicōs spec-

tābitisldquo Cum Sabīnī ūnā cum mātrōnīs fīliābusque Rōmam vēnērunt Rōmānī fīliās Sabī-

nōrum raptāvērunt Rapīna Sabīnārum fuit causa bellī Diū Sabīnī cum Rōmānīs pugnā-

verant cum fīliae Sabīnōrum inter Rōmānōs et Sabīnōs sē coniēcērunt et ōrāvērunt bdquoIn nōs

vertite īrās nōs causa bellī sumus Sī vōs propinquī nostrī vīceritis nōs viduae vīvēmus sī

autem Rōmānī vīcerint nōs orbae erimus Cum igitur nōs necāveritis bellum fīniētisldquo

Verba Sabīnārum Rōmānōs Sabīnōsque movērunt Itaque bellum fīnīvērunt Rōmānī

Sabīnōs in oppidum suum recēpērunt et Sabīnī cum Rōmānīs sē coniūnxērunt (EL)

Komentaras Sab nai (lo Sabīnī) ndash itatildelikų gentis gyvenusi Latildecijuje (lo Latium) ir

Ugravembrijoje (lo Umbria) Įkūrus Rogravemą dalis sab nų susijungė su rom nais o kiti gyvenę

kalnuosegrave jiems priešinosi III amžiuje prieš Kristų rom nai nukariavo visagraves sab nų žemegraves ir

sab nams suteikė Rogravemos pilietybę T tas L vijus (lo Titus Livius) rom nų istograverikas aprašė

rom nų ir sab nų konfl ktą dėl moterų Po šio konfl kto abiejų genčių valstybės susijungė ir

sab nų karalius T tas Tatildecijus (lo Titus Tatius) valdė drauge su Rogravemulu vedusiu sab nę

Hers liją (lo Hersilia) Mokslininkai spėja kad sab nai Rogravemoje yra gyvenę Kvirinatildelio

(Quirīnālis collis) Viminatildelio (Vīminālis collis) ir Eskv lijų (Esquilīae) kalvosegrave

Vocābula

accipiō cēpī ceptum ci-pere priimti gauti autem tačiau

bellum ī n karas

causa ae f priežastis

collis is m kalva coniiciō iēcī iēctum iicere įmesti pulti sē con-

iicere mestis condō condidī condi-tum condere įkurti

coniungō iūnxī iūnc-tum iungere sujungti sē coniungere susijungti cum kai kol dīcō 3 sakyti dō dedī datum dare duoti

dolus ī m klasta

diū ilgai ēducō 1 auklėti šviesti eō iī ītum īre eiti faciō fēcī factum facere

daryti

fēmina ae f mόteris

fīlia ae f duktė iam jau invītō 3 kviesti

īra ae f pyktis itaque taigi todėl tad iterum antrąsyk

lēgātus ī m pasiuntinys

lūdus ī m žaidimas pl žai-dynės

mātrimōnium ī n santuo-ka in mātrimōnium dare vesti

mātrōna ae f matronagrave kil-minga mόteris

mittō 3 siųsti moveō 2 judinti paveikti necō 1 žudyti

oppidum ī n miestas

orba ae f našlaitė propinquus a um artimas

pl propinquī artimieji

pūblicus a um viešas pugnō 1 kovoti kautis ōrō 1 kalbėti melsti prašyti

rapīna ae f pagrobimas raptō 1 pagrobti recipiō cēpī ceptum cipere paimti atga atsiimti respondeō 2 atsakyti spectō 1 stebėti sī jei jeigu tum tada

ubi kai kur

teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti ūnā kartu drauge išvien veniō 4 atvykti vertō vertī versum ver-

tere versti čia atsukti

vidua ae f našlė vincō vīcī vīctum vin-cere nugalėti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

41

XL Schola quadrāgēsima

Initium bellī Gallicī

Helvētiī fīnēs suōs quī angustī sunt relinquere et per prōvinciam nostram iter facere cōnstituunt Explōrātōrēs cōnsilium hostium Caesarī nūntiant Caesar magnīs itineribus ab urbe in Galliam ulteriōrem contendit et incrēdibilī celeritāte ad Genavam pervenit Helvētiī lēgatōs ad eum mittunt nōbilēs cīvēs quī eius voluntātem petunt sed Caesar id nōn concēdit et eā legiōne quam sēcum habet mīlitibusque fortibus quī ex prōvinciā conveniunt ā lacū Lemannō quī in flūmen Rhodanum īnfluit ad montem Iūram quī fīnēs Sēquanōrum ab Helvētiīs dīvidit mūrum in altitūdinem pedum sēdecim fossamque perdūcit eōque modō Helvētiōs itinere prohibet (Buchner)

Sententiae Virtūs Rōmāna constat ex hīs virtūtibus disciplīna pietās fidēs gravitās

paupertās cōnstantia Nōn nōbīs sōlum nātī sumus (Cicero) Nōn fōrmōsus erat sed erat

fācundus Ulixēs (Ovidius)

Komentaras Gatildejus Jugravelijus Cegravezaris (lo Caesar) aprašo Gatildelijos užkariavimą savo bdquoGatildelų karo užrašuoseldquo (lo Commentāriī dē bellō Gallicō) Karas prasideda nuo susidūrimo su gatildelų tauta helvegravetais (lo Helvētiī) gyvenusiais teritograverijoje kur yra dab Šveicatilderija Helvegravetai norėjo palikti savo žemegraves ir persikelti į vatildekarus prie Okeatildeno (lo Ōceacuteanus dab Atlaacutento vandenyacutenas) ą

Vocābula

altitūdō inis f aukštis

angustus a um siauras

bellum ī n karas

celeritās ātis f greitumas concēdō cessī cessum cēdere trauktis užleisti

cōnstantia ae f pastovu-mas patvarumas išfvermė

cōnstituō stituī stitu-tum stituere nuspręsti nustatyti

contendō tendī tentum tendere įtempti stengtis skubėti siekti

conveniō 4 sueiti susirinkti

disciplīna ae f drausmė

dīvidō dīvīdī dīvīsum dīvidere dalyti skaldyti

explōrātor ōris f žvalgas faciō 3 daryti iter facere keliauti

fācundus a um iškalbin-gas kalbus šnekus

fidēs eī f tikėjimas ištiki-mybė

fīnis is m galas baigmė

riba pl sienos šalis kraštas

flūmen inis n upė

fōrmōsus a um gražus

dailus

fortis e narsus stiprus

fossa ae f griovys

Gallicus a um galų gališ-kas

Genava ae f Genavagrave dab Ženevagrave

gravitās ātis f sunkumas rimtumas orumas būdo tvirtumas

Helvētiī ōrum m helvegravetai

hostis is m priešas svetim-šalis

incrēdibilis e neįtikimas īnfluō flūxī flūxum fluere įtekėti

initium ī n pradžia

iter itineris n kelias

Iūra ae m J ra kalnai

lacus ūs m ežeras

legiō ōnis f legiogravenas

Lemannus ī m (ežeras) Le-matildeno (dab Ženegravevos) ežeras

mīles itis m karys kareivis mittō 3 siųsti

modus ī m būdas

mōns montis m kalnas kalnynas kalnai

mūrus ī m siena

nātus a um gimęs

nōbilis e kilmingas kilnus nūntiō 1 pranešti

paupertās ātis f neturtas perdūcō 3 išvesti nuvesti

pēs pedis m koja pėda petō īvī ītum ere ieškoti siekti prašyti vykti

pietās ātis f pamaldumas pagarba

prohibeō hibuī hibitum hibēre neleisti uždrausti

prōvincia ae f provincija -que ir

relinquō 3 palikti

Rhodanus ī f Rodatildenas dab Ronagrave

sēdecim šešiolika

Sēquanī ōrum m sekvatildenai sōlum tikti tik

Ulixēs is m Odis jas ulterior ulterius esantis anoj pusėj tolimesnis

urbs is f miestas perveniō 4 atvykti

virtūs ūtis f vyriškumas narsumas dorybė

voluntās ātis f valia noras sutikimas

42

Page 19: HORTUS LATINUS PARS TERTIA - lm€¦ · IV. Schola quārta. Sententiae. Prōnōmina - įvardžiai Prōnōmina dēmōnstrātīva – parodomieji įvardžiai hic, haec, hoc šitas,

18

XVII Schola septima decima

eō iī itum īre eiti

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

ī-re bdquoeitildquo 1 2 3

e-ō einu ī-s

ī-t

ī-mus einame

ī-tis e-u-nt

ī-ba-m ėjau

ī-bā-s ī-ba-t

ī-bā-mus ėjome

ī-bā-tis ī-ba-nt

ī-b-ō eisiu

ī-b-i-s ī-b-i-t

ī-b-i-mus eisime

ī-b-i-tis ī-b-u-nt

Imperātīvus

ī eik

ī-te eikite

Dominus et servus iter faciunt

Dominus Rūfus servō Syrō dīcit bdquoCrās Rōmam ībimus Parā ad itineremldquo Māne dominus

et servus Rōmam iter faciunt Paulō post Rūfī raeda ante ūnam magnam villam est Syrus

laetus est nam hodiē in villā nōn labōrat sed Rōmam īt Diū Rūfus et Syrus per multa

Campāniae oppida eunt Extrā mūrōs oppidōrum virī tumulōs magnificōs vident Via Appia

plēna est virōrum raedārumque bdquoQuam pulchrum est Rōmam īreldquo ndash Syrus gaudet Post

Rūfum dominum suum rogat bdquoCūr Rōmam īs domineldquo Rūfus Syrō respondet bdquoRōmam

eō quod ibi varia negōtia mihi suntldquo Syrus dominī dīcit bdquoEgo prīmum Rōmam eōldquo

Dominus respondet bdquoSī mihi vērus ēris iterum ūnā Rōmam ībimusldquo Posteā Syrus in viā

multōs servōs videt aliī equōs agitant aliī magnam frūmentī cōpiam portant Syrus servōs

salūtat bdquoSalvēte amīcī Nōs Rōmam īmus Et vōs quō ītisldquo Servī autem nōn respondent

nam dēfessī sunt (pagal Hartmut Schulz)

Sententiae Sī vir es ī (Ovidius) Ībimus illāc (Ovidius) Flūmina iam lactis iam flūmina

nectaris ībant (Ovidius) Īte missa est Deō grātiās

Vocābula

Appius a um Atildepijaus

Appius ī m Atildepijus centildezo-

rius nutiesęs kelią Via Appia agitō āvī ātum āre varyti alius alia aliud kitas autem tačiau

Campānia ae f Kampatildenija sritis tarp Latildecijaus ir Lukatildeni-jos ausogravenų ir ograveskų kraštas

cōpia ae f gausybė ištek-lius atsarga

crās rytoj dēfessus a um nuvargęs diū ilgai

dominus ī m viešpats šei-mininkas ponas

extrā su acc už anagravepus

flumen inis n upė gaudeō gavīsus sum gau-

dēre džiaugtis (verbum dep)

hodiē šiandien ibi ten illāc anoje pusėje ten

iter itineris n kelias iter

facere keliauti

flūmen inis n upė iterum vėl dar kartą labōrō āvī ātum āre dirbti stengtis kentėti

lac lactis n pienas laetus a um linksmas magnificus a um puikus prašmatnus prabangus

māne rytą

mūrus ī m mūras siena

missa ae f m šios nam nes

nectar aris n gr nektatilderas

negōtium ī n užsiėmimas darbas veikla reikalas

oppidum ī n miestas parō āvī ātum āre ruošti paulō post netrukus plēnus a um pilnas

portō āvī ātum āre nešti gabenti

post vėliau posteā po to paskui vėliau

prīmum pirmąkart pulcher chra chrum gra-žus

quia kadangi nes quō kur

raeda ae f kelt karietagrave ve-žimas keturiais ratais

Rūfus ī m Rugravefas vardas respondeō spondī spon-sum spondēre atsakyti salūtō āvī ātum āre svei-kinti

servus ī m vergas

sī jei

super su acc virš viršuj

Syrus ī m

tumulus ī m kalva kapas ūnā kartu drauge varius a um įvairus vērus a um ištikimas

via ae f kelias gatvė

videō vīdī vīsum vidēre matyti

villa ae f sodyba ūkis dvaras

19

XVIII Schola duodēvīcēsima

edō ēdī ēsum ēsse (edere) valgyti

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

es-se ed-e-re 1 2 3

ēd-ō valgau ēs

ēs-t

ed-i-mus valgome

ēs-tis ed-u-nt

ed-ēba-m valgiau

ed-ēbā-s ed-ēba-t

ed-ēba-mus valgėme

ed-ēba-tis ed-ēba-nt

ed-a-m valgysiu

ed-ē-s ed-e-t

ed-ē-mus valgysime

ed-ē-tis ed-u-nt

Imperātīvus

ēs valgyk

ēs-te valgykite

Cēna Rōmāna Herī pater meus amīcōs suōs ad cēnam vocāvit Nōnā hōrā adveniunt convīvae duo senātōrēs Rōmānī et ipse consul Rōmānus Convīvae dominum patrem meum salūtant Tum in trīclīniō vēnērunt et in lectīs accubuērunt Puerīs tamen in trīclīniō nūllus locus est Sed pater mē aliquid ex poētīs Rōmānīs dēclāmāre vult Quā dē causā in ātriō exspectāvī Imprīmīs pater meus vīnum deīs deābusque dēfūsit Rōmānī ēdēbant ut Horātius scrīpsit bdquoAb ōvō ūsque ad mālaldquo id est imprīmīs ōva post cēnam ndash māla Servī dominō et convīvīs multa fercula inferēbant ut piscēs cāpōnēs lactūcam brassicam pānem etc Ūnus ē servīs mihi fīliō dominī uvās pulchrās dat bdquoĒs puerldquo Edēbam et gaudēbam Posteā pater servō ūnō mē invitāre iussit In trīclīniō patrem et convīvās vīdī Convīvās salūtō prope iānuam stō et patris iussa exspectō Ille inquit bdquoEn dēclāmātor noster Recitā nōbīs aliquid mī Lūcī Magister tuus dīcit tē dēclāmāre posseldquo Carmen Catullī dē passere recitō Ūnus ē convīvīs inquit bdquoBene dēclāmat Cornēlī fīlium tuum poētam in futūrō esse putōldquo

Vocābula

accumbō accubuī accu-bitum accumbere atsigulti

adveniō vēnī ventum venīre atvykti aliquis aliqua aliquid kas nors kažkas kas

ātrium ī n atildetrijus sveta nė autem tačiau

brassica ae f kopūstas

cāpo ōnis m kaplūnas (mė-

sinis gaidys)

carmen inis n giesmė

Catullus ī m Katugravelas poegravetas

causa ae f priežastis

cēna ae f pietūs

cibus ī m maistas

clāmō āvī ātum āre šau-kti

convīva ae m f svečias

consul ulis m konsulas

dēclāmātor ōris m iškal-bos mokytojas kalbėtojas

dēclāmō āvī ātum āre deklamuoti

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dominus ī m viešpats šei- mininkas ponas

en štai šit dēfundo dēfūdī dēfū-sum dēfundere nulieti exspectō āvī ātum āre laukti

ferculum ī n padėklas pa-tiekalas valgis

futūrum ī n ateitis gaudeō gavīsus sum gaudēre džiaugtis

hōra ae f valanda

iānua ae f durys imprīmīs pirmiausia inferrō intulī illātum inferre įnešti atnešti inquit sako tarė invītō āvī ātum āre kviesti

iussum ī n įsakymas

lactūca ae f salota

lectus ī m lova gultai

mālum ī n obuolys nam nes nōnus a um devintas nūllus a um joks nė vienas

ōvum ī n kiaušinis

pānis is m duona

passer eris m žvirblis

piscis is m žuvis

possum potuī ndash posse galėti

posteā po to paskiau

prope su acc arti prie putō avī ātum āre ma-nyti

recitō āvī ātum āre skai-tyti balsugrave (garsiai)

respondeō spondī spōn-sum spondēre atsakyti salūtō āvī ātum āre svei-kinti

scrībō scrīpsī scrīptum scrībere rašyti sed bet

senātor ōris m senatildetorius sī jei stō stetī statum stāre stovėti

trīclīnium ī n valgomasis

ūsque ad iki pat

ūva ae f vynuogė veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

vīnum ī n vynas vocō āvī ātum āre kviesti volō voluī ndash velle norėti

20

XIX Schola ūndēvīcēsima

ferō tulī latum ferre ndash nešti (M ltono tekstegrave ndash iškęsti ištverti)

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

fer-re bdquoneštildquo 1 2 3

fer-ō nešu

fer-s fer-t

fer-i-mus nešame

fer-tis fer-u-nt

fer-ēba-m nešiau

fer-ēbā-s fer-ēba-t

fer-ēbā-mus nešėme

fer-ēbā-tis fer-ēba-nt

fer-a-m būsiu

fer-ē-s fer-e-t

fer-ē-mus būsime

fer-ē-tis fer-e-nt

Imperātīvus

fer nešk

fer-te neškite

Sententiae Ego sum vītis vōs palmitēs quī manet in mē et ego in eō hic

fert frūctum multum quia sine mē nihil potestis facere (Vulgāta) Bene ferre

magnam Disce fortūnam (Horātius) Quī fert malīs auxilium post tempus

dolet (Phaedrus) Quasi mūrēs semper edimus aliēnum cibum (Plautus)

Lūcem in tenebrās ferimus Fert fert fert (Itatildelijos Savogravejos karatildelių dinatildestijos

šūkis)

loz Nota bene Savojagrave ndash istograverinė sritis Prancūz jos ir Itatildelijos pasienyje

1 Išverskite Džograveno M ltono teksto Prō populō Anglicānō dēfēnsiō ištrauką

Pater et rēx dīvertissima sunt Pater nōs genuit at nōn rēx nōs sed nōs rēgem creāvimus Patrem natūra dedit populō rēgem ipse populus dedit sibi nōn ergō propter rēgem populus sed propter populum rēx est ferimus patrem mōrōsum etiam dūrum ferimus et rēgem sed nē patrem quidem ferimus tyrannum

2 Atsakykite į klausimus

1 Quid dīcit auctor dē patre et rēge 2 Quid dedit patrem populō 3 Quem populus sibi dedit 4 Quid dīcit auctor dē patre et rēge mōrōsō et dūrō

Sententia Nōn rēx est lēx sed lēx est rēx

Vocābula

aliēnus a um svetimas Anglicānus a um Aacutenglijos at tačiau betgi

auxilium ī n pagalba para-ma

cibus ī m maistas creō āvī ātum āre rinkti

dēfēnsiō ōnis f gynimas ginamoji kalba apologravegija

discō didicī ndash discere mokytis

dīvertissimus a um skir-tingiausias iš dīvertō dī-vertī dīversum dīvertere pasukti į šalį atsiskirti skirtis

doleō doluī dolitūrus dolēre skaudėti kentėti dō dedī datum dare duo-

ti

dūrus a um kietas šiurk-

štus griežtas

ergō taigi vadinasi etiam taip pat net ir faciō fēcī factum facere daryti

frūctus ūs m (IV) vaisius

fortūna ae f laimė dalia lemtis

gignō genuī genitum

gignere gimdyti

lēx lēgis f įstatymas

lūx lūcis f šviesa malus a um blogas maneō mānsī mansum manēre pa(si)likti išlikti mōrōsus a um užsispyręs įnoringas priekabus

mūs mūris m pelė

natūra ae f gamta nihil niekas

palmes palmitis m atžala (vynmedžio) šakelė

populus ī m tauta žmonės possum potuī ndash posse galėti pajėgti potestis jūs galite

post su acc po vėliau

propter su acc dėl

quasi kaip quia kadangi nes quidem juk būtent nē quidem netgi ne sed bet semper visada

sine su abl be

tempus oris n laikas

tenebrae ārum f tamsa

tyrannus ī m tiratildenas

vītis is f vynšakė vynuo-gienojas vynmedis

21

XX Schola vīcēsima Perfectum

sum fuī ndash esse būti

eō iī (īvī) itum īre eiti

edō ēdī ēsum ēsse (edere) valgyti

ferō tulī latum ferre nešti

fuī fuistī fuit

fuimus fuistis fuērunt

iī (īvī) iistī (īvistī) iit (īvit etc)

iimus iistis iērunt

ēdī ēdistī ēdit

ēdimus ēdistis ēdērunt

tulī tulistī tulit

tulimus tulistis tulērunt

Sententiae Sum quod eris fuī quod es Fuit Īlium (Vergilius) Nōs quōque quae ferimus

tulimus patientior ante Et mala sunt longō multiplicāta diē (Ovidius) Vērē languorēs

nostrōs ipse tulit et dolorēs nostrōs ipse portāvit (Vulgāta) Tulērunt Dominum meum et

nesciō ubi posuērunt eum sī tū sustulistī eum dīcitō mihi (Respōnsōrium) In domum

Dominī ībimus (Vulgāta) Domine ad quem ībimus (Vulgāta) Ipse enim Pater amat vōs

quia mē amāstis et crēdidistis quia ego ā Deō exīvī Exīvī ā patre et vēnī in mundum

iterum relinquō mundum et vādō ad Patrem (Vulgāta) Crēdō Quī ēdistis multō fēcistis

sapientius Quī nōn ēdistis saturī fīte [imper pl] fābulīs (Plautus)

Tarptautiniai žodžiai agituacuteoti ndash veikti skleisti pol tines ir visuomeninegraves id jas

argumentildetas ndash įrodomąją tegravezę (teiginį) pagrindžiantis teiginys crēdō bdquotikiuldquo ndash tikėjimo

tiesų išdėstymas žmogaus pažiūrų visumagrave deklamuacuteoti ndash raacuteiškiai meniškai sakyti atmin-

tina kokį nors kūrinį fortūnagrave ndash sėkmė likimas laimingas atildetvejis kregraveditas ndash prekių ar

pinigų skolinimas už palūkanas pasitikėjimo patildegrindu multiplikatildecija ndash dokumentildetų

piešinių brėžinių tegraveksto daacuteuginimas natūragrave ndash gamta žmogaus prigimt s dailėjegrave tikrovės

daiktai pagal kuriuos da lininkas piešia pacientildetas ndash gydytojo gydomas ligonis portatildelas ndash

puošnus įėjimas į pastatą internegravetinė sveta nė teikianti tam tikrą informatildeciją

responsograverijus ndash bažnytinio giedojimo būdas sol stas (kunigas) ir chograveras gieda pakaitom s

bažnytinės mugravezikos žaacutenras te pas ndash vyksmo greitis spartagrave tiratildenas ndash valdovas smurtugrave

užgrobęs valdžią vilagrave ndash ištaigus užmiesčio namas gyvenamasis namas vasarnamis

Vocābula

amō āvī ātum āre mylėti

ante su acc prieš crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti manyti

diēs eī m (V) diena diē abl sg dīcō dīxī dictum dīcere sakyti dīcitō imper fut act 2 sg

dolor ōris m skausmas sielvartas

domus ūs f (IV) namas enim mat juk nes exeō exīvī exītum exīre išeiti išvykti

fābula ae f pasakojimas pasaka pasakėčia dratildemos kūrinys pjegravesė

fiō factus sum fierī dary-

tis tapti fīte tapkite

Īlium ī n Iliogravenas = Trojagrave iterum vėl antrąkart iš naujo

labōrō āvī ātum āre dirbti stengtis kentėti

languor ōris m nusilpimas nuovargis silpnumas

malum ī n blogis blogybė multiplicō āvī ātum āre dauginti didinti gausinti

multō daug multō sa-pientius išmintingiau

mundus ī m pasaulis nesciō scīvī scītum scīre nežinoti

patiēns entis kantrus iš-tvermingas patientior iš-tvermingesnis (aukštesnysis l)

ponō posuī positum po-nere dėti quia kadangi nes quōque taip pat ir relinquō relīquī relic-tum relinquere palikti

respōnsōrium ī n respon-sograverijus

sapientius protingiau satur a um sotus sī jei sufferō sustulī ndash suffer-

re laikyti apačiojegrave čia paimti

ubi kur vādō vādere eiti žengti veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti vērē tikrai teisingai iš ti-krųjų

22

XXI Schola vīcēsima prīma

Trečiosios linksniuotės priebalsinio tipo kamienai ir priesagos

Masculīnum -ō -or -os -er -ex -es

nom sg gen sg pavyzdžiai

-or

-ōs

-er

-ex

-es

-in-is

-ōr-is

-ōr-is

-er-is

-ic-is

-ig-is

-g-is

-it-is

-et-is

-d-is

hōmō homin-is žmogus

leō leōn-is liūtas

victor victōr-is nugalėtojas

flōs flōr-is gėlė žiedas

agger agger-is pyacutelimas sankasa

vertex vertic-is verpẽtas viršugalvis

rēmex rēmig-is irklas

rēx rēg-is karalius

mīles mīlit-is karys kareivis

paries pariet-is siena

pēs ped-is koja

Fēminīnum -tās -(t)us -aus -dō -gō -iō

nom sg gen sg pavyzdžiai

-tās

-(t)ūs

-aus

-dō

-gō

-iō

-tāt-is

-tūt-is

-ūt-is

-ūd-is

-aud-is

-din-is

-gin-is

-iōn-is

sānitās sānitāt-is (kūno) sveikata

virtūs virtūt-is vyriškumas dorybė

salūs salūt-is (kūno ir sielos) sveikata gerovė

palūs palūd-is pelkė

laus laud-is pagyrimas garbė

magnitūdō magnitūdin-is didumas

orīgō orīgin-is kilmė

lēctiō lēctiōn-is skaitymas paskaita

Neutrum -men -ur -us -ma

nom sg gen sg pavyzdžiai

-men

-ur

-us

-ma

-min-is

-ur-is

-or-is

-or-is

-er-is

-mat-is

nōmen nōmin-is vardas

fulgur fulgur-is žaibas

ebor ebor-is dramblio kaulas

tempus tempor-is laikas

opus oper-is kūrinys

poēma poēmat-is poemagrave

Kiti atvejai dux duc-is m vadas lēx lēg-is f įstatymas consul consul-is m kogravensulas

ōrātor ōrātōr-is m oratildetorius flūmen flūmin-is n upė mōs mōr-is m paprotys

įprotis būdas genus gener-is n giminė r šis pulvis pulver-is m dulkės milteliai lac

lact-is n pienas

23

XXII Schola vīcēsima secunda

Sententiae Mundus ūniversus exercet histriōnem (Petrōnius) Astra regunt hominēs sed

regit astra Deus Atria rēgum hominibus plēna sunt amīcīs vacua (Seneca) Prō rēge lēge

grege Nūlla potentia supra lēgēs esse debet (Cicero) Mōs prō lēge Mōrēs multōrum videt

(Horātius) [apie Odis ją] Mōribus antīquīs stat Rōma Aut Caesar aut nūllus Stat magnī

nōminis umbra (Lūcānus) Furor arma ministrat (Vergilius) Superbī hominēs in convīvīs

stultī sunt Societātis vinculum est ratiō et ōrātiō (Cicero) Habet suum venēnum blanda

ōrātio (Pūblilius) Nōsce tempus Prō salūte animae Virtūs hominem iungit Deō (Cicero)

Virtūs nōn advenit ā natūrā neque ā doctrīnā sed ā nūmine dīvīnō (Seneca) Prīma virtūs

est vitiō carēre (Quīntilliānus) Pietās fundāmentum est omnium virtūtum (Cicero) Disce

puer virtūtem ex mē vērumque labōrem Fortūnam ex aliīs (Vergilius) Quae regiō in

terrīs nostrī nōn plēna labōris (Vergilius) Multōrum annōrum opus

loz Nota bene Lukatildenas (lo Lūcānus) ndash poegravetas egravepikas (39ndash65

metais) poegravemos bdquoFarsatildelijaldquo autorius Maacuterkas Fatildebijus Kvintiliatildenas (lo Quīntilliānus) ndash

žymus I amžiaus rom oratildetorius veikalo bdquoOratoriaus ugdymasldquo autorius

Vocābula

adveniō vēnī ventum venīre atvykti

alius alia aliud kitas

anima ae f s ela

annus ī m metai

arma ōrum n gintildeklai

astrum ī n gr žvaigždė

atrium ī n atildetrijus sveta nė aut arba

blandus a um meilikau-jantis lipšnus meilus mielas

careō caruī ndash carēre su

abl stokoti neturėti

convīva ae m f svečias viešnia

debeō debuī debitum debēre privalėti būti sko-lingam

discō didicī ndash discere mokytis

dīvīnus a um dieviškas dievo dievų

doctrīna ae f mokymas mokslas išsilavinimas

exerceō excercuī exerci-tum exercēre judinti vei-kti lavinti exercere his-triōnem vaidinti

fundāmentum ī n pamatas

fortūna ae f laimė dalia lemtis furor ōris m šėlas siutas

grex gregis m banda ka -menė būrys habeō habuī habitum

habēre turėti

histriō ōnis m atildektorius ar-t stas vaidintojas

ibi ten iungō iūnxī iūnctum iungere uždėti jungą (su)-jungti (su)sieti

labor ōris m darbas vargas

lēx lēgis f įstatymas magnus a um didelis ministrō āvī ātum āre (pa)tarnauti duoti teikti

mōs mōris m paprotys įprotis būdas

multus a um daug dau-gelis

mundus ī m pasaulis neque ir ne nei

nōmen inis n vardas nūllus a um joks nė vie-nas

nūmen inis n pritarimo

ženklas sutikimas valia čia dievų valia dievybė

omnis e visas kiekvienas

opus eris n kūrinys

ōrātiō ōnis f kalba

pietās ātis f pamaldumas pagarba

plēnus a um pilnas

potentia ae f galia galybė

quasi lyg tarytum regō rēxī rēctum regere kreipti tvarkyti valdyti

ratiō ōnis f apyskaita svar-stymas protas

salūs ūtis f sveikata gerovė sī jei

societās ātis f bendrumas sąjunga bendrija draugija

stō steti statum stāre stovėti

stultus a um kvailas superbus a um išdidus

suprā su acc vietai ant virš

aukščiau laikui prieš anks-čiau

tempus oris n laikas

umbra ae f šešėlis ūniversus a um visas vacuus a um tuščias

venēnum ī n nuodai kerai burtai

vērus a um tikras videō vīdī vīsum vidēre matyti

vinculum ī n raištis ryšys

virtūs ūtis f vyriškumas dorybė

vitium ī n yacuteda trūkumas

24

XXIII Schola vīcēsima tertia

Hominēs et nōmina

Quīntus est frāter Mārcī Iūlia soror eius est Mārcus et Quīntus frātrēs Iūliae sunt Mārcī

pater et māter frāter et soror sunt Nōmen patris est Iūlius mātris Aemilia Quīntus est nōmen frātris Iūlia sorōris

Mārcō ūna soror est Iūliae duo frātrēs sunt Nōmina frātrum sunt Mārcus et Quīntus Patrī et mātrī ūna fīlia et duo fīliī sunt Mātrī Aemilia nōmen est Quod nōmen est patrī Eī nōmen est Lūcius Iūlius Balbus Virō Rōmānō tria nōmina sunt Lūcius est prae-nōmen id est nōmen prīmum Iūlius nōmen vel nōmen gentīlicium Balbus cognōmen est Fīliīs nōmina sunt Mārcus Iūlius Balbus et Quīntus Iūlius Balbus Mārcus et Quīntus praenōmina sunt fīliōrum Alia praenōmina Lātīna sunt Aulus Decimus Gāius Gnaeus Faustus Mānius Numerius Paulus Pūblius Sextus Spurius Tiberius

Titus Mulieribus Rōmānīs plērumque ūnum nōmen gentilicium erat velut Cornēlia Iūlia Lūcia Paula Octāvia Tullia Valeria

Aemiliae etiam ūnum nōmen erat Aemiliae est ūnus frāter cuī Aemilius nōmen est (praenōmen Pūblius cognōmen Paulus) Frāter Aemiliae est avunculus līberōrum Aemilius autem procul ā sorōre suā abest Itaque trīstis est Aemilia quae frātrem suum amat Mārcus et Iūlia mātrem suam trīstem in hortum exīre vident et pātrem interrogant bdquoCūr māter nostra trīstis estldquo Iūlius bdquoMāter vestra trīstis est quod Aemilius procul ab eā abest Aemilius avunculus vester est id est frāter mātris

Sententiae Nōmen est ōmen Benedictus quī venit in nōmine Dominī Nōmina sunt odiōsa (Ovidius)

Vocābula

absum afuī ndash abesse būti ne čia nebūti

alius alia aliud kitas autem tačiau

avunculus ī n avyacutenas mo-tinos brolis dėdė

benedictus a um palai-mintas

duo duae duo du

cognōmen inis n šeimos vardas pavardė

cūr kodėl exeō iī (īvī) ītum īre išeiti

frāter frātris m brolis gentīlicius a um giminės nōmen gentīlicium gimi-nės vardas

hortus ī m sodas daržas interrogō āvī ātum āre klausti

itaque taigi todėl tad

līberī ōrum m vaikai

māter mātris f motina

mulier eris f moacuteteris nam nes odiōsus a um ne(pa)ken-čiamas

ōmen inis n ženklas

pater patris m tėvas plērumque dažniausiai daugiausia

praenōmen inis n asmens vardas

procul toli

soror ōris f sesuo

trēs tria trys ūnus a um vienas trīstis e liūdnas velut kaip veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

Praenōmina Rōmāna

Aemilia ae f Em lija

Aulus ī m Aacuteulas

Cornēlia ae f Kornegravelija

Decimus ī m Dẽcimas

Gāius ī m Gatildejus

Gnaeus ī m Gn jus

Faustus ī m Faacuteustas

Iūlia ae f Jugravelija

Iūlius ī m Jugravelijus

Lūcia ae f Liugravecija

Lūcius ī m Liugravecijus

Mānius ī m Matildenijus

Numerius ī m Numegraverijus

Octāvia ae f Oktatildevija

Paula ae f Paacuteulė

Paulus ī m Paacuteulius

Pūblius ī m Pugraveblijus

Quīntus ī m Kv ntas

Sextus ī m Segravekstas

Spurius ī m Spugraverijus

Tiberius ī m Tibegraverijus

Tullia ae f Tugravelija

Valeria ae f Valegraverija

25

XXIV Schola vīcēsima quārta Verba composita

ab-sum a-fuī ndash ab-esse ad-sum ad-fuī ndash ad-esse dē-sum dē-fuī ndash dē-esse inter-sum inter-fuī ndash inter-esse praes-sum prae-fuī ndash prae-esse prō-sum prō-fuī ndash prōd-esse super-sum super-fuī ndash super-esse pos-sum potuī posse

būti ne čia būti atstu nedalyvauti būti prie pagelbėti trūkti stokoti būti tarpe dalyvauti būti priešakyje vadovauti būti už padėti paremti išlikti būti galingam galėti

Verba composita possum potuī posse

Praesēns indicātīvī āctīvī Praesēns Imperfectum Futūrum I

ab-sum ab-es

ab-est ab-sumus ab-estis ab-sunt

dē-sum dē-es

dē-est dē-sumus dē-estis dē-sunt

prō-sum prōd-es

prōd-est prō-sumus prōd-estis prō-sunt

pos-sum pot-es

pot-est pos-sumus pot-estis pos-sunt

pot-eram pot-erās

pot-erat pot-erāmus pot-erātis pot-erant

pot-erō pot-eris

pot-erit pot-erimus pot-eritis pot-erunt

Ex vītā Plīniī

Surgō ubi volō saepe prīmā lūce Amō sedēre in silentiō et meōs oculōs claudere bdquoQuid

mihi hodiē facere necesse estldquo ndash mēcum cōgitō Tum notārium vocō et iubeō eum

epistolam scrībere Hōrā quārtā et quīntā in peristȳlum prōcedō et aliam epistolam parō

Dum prandium ēdō Post prandium dormiō tum ambulō (herī nōn ambulābam) Mox

ōrātiōnem Graecam et Latīnam legō quod vōcem meam fīrmam facit Posteā in cēnā nostrā

amīcī meī intersunt Ego et uxor mea cum amīcīs paucīs saepe cēnāmus Aliud nōn possum

Numquam mihi amīcī dēerant Dum cēnam ēdimus servus librum bonum nōbīs legit Mihi

placet Aenēidem Vergiliī audīre Ego et multī amīcī meī etiam auctōrēs Latīnās recitāre

possunt Tandem in hortō ambulō cum amīcīs meīs quī sunt praeclārī et ērudītī

Nōn numquam ex hōc ōrdine errō Ante lūcem nōn poteram surgere Sī diū dormīvī equō

īre amō Amīcī quōque ex oppidīs vīcīnīs veniunt Saepe in silvam venārī intrō Etiam

audiō virōs quī in agrīs meīs labōrant

Vocābula

ambulō āvī ātum āre vaikščioti

alius alia aliud kitas

Aenēis idis m Eneidagrave

avunculus ī n avyacutenas dėdė cōgitō āvī ātum āre mą-styti galvoti

diū ilgai dormiō īvī ītum īre mie-goti

dum tada ēdō ēdī ēsum edere valgyti

eō iī ītum īre eiti

errō āvī ātum āre klysti ērudītus a um išsilavinęs fīrmus a um tvirtas stiprus

hortus ī m sodas intrō āvī ātum āre įžengti iubeō iussī iussum iubē-re liepti įsakyti

lūx lūcis f šviesa mox greit tuojau paskui

nam nes necesse est būtina privalu

notārius ī m sekretotilderius numquam niekada

ōrdō inis n eilė tvarka

paucī ōrum m nedaugelis

peristȳlum ī n gr perist lis placeō placuī placitum

placēre patikti įtikti praeclārus a um žinomas

prandium ī n pusryčiai prōcedō cessī cessum cedere išeiti pasirodyti eiti saepe dažnai sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti surgō surrēxī surrēc-tum surgere kilti keltis

tandem pagaliau ubi kai kur

uxor ōris f žmonagrave venor venātus sum ve-

nārī medžioti (verbum dep) vīcīnus a um kaimyninis volō voluī ndash velle norėti

vōx vōcis f balsas

26

XXV Schola vīcēsima quīnta Trečioji linksniuotė Ba sinis tipas

Sg Pl Sg Pl Sg Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl

turris f turris turrī turrim turrī

turrēs turrium turribus turrēs turribus

vīs f

vim vī

vīrēs vīrium vīribus vīrēs vīribus

Tiberis m Tiberis Tiberī Tiberim Tiberī

mare n maris marī mare marī

maria marium maribus maria maribus

1 Išmokite atmintinai trečiosios linksniuotės ba sinio tipo žodžius

febris is f drugys

puppis is f vairagalis

secūris is f kirvis

sitis is f toškulys

turris is f bokštas

tussis is f kosulys

vīs ndash f jėga prievarta

Albis is m Elbė upė

Neāpolis is f Neatildepolis

Tiberis is m

mare is n jūra

conclāve is n užrakinamas kambarys

animal ālis n gyvūnas

vectīgal ālis n mokestis rintildekliava

exemplar āris n pavyzdys

Sententiae Et māceriam circumdedī et circumfōdī et plantāvī vīneam Sorech [b blinė

vieta] et aedificāvī turrim in mediō eius Quantum scīmus gutta est īgnōrāmus mare Vī et

animō Contrā vim nōn valet iūs Ultrā vīrēs (Vergilius) Vim vī repellere licet Vim vīribus

exīre (Ulpiānus) Vīribus ūnitīs Vīs armāta Vīs ā tergō Vīs cōmica Vīs tragica (Aristo-

tēlēs) Vīs inertiae Vīs lēgis Vīs magica Vīs medicātrix natūrae Vīs saepe violat iūs Vīs

vim pellit Vīs vitālis Contrā vim mortis nōn est medicāmen in hortīs Sine vī et dolō

Turris eburnea Turris Babelis Terra turrium [šiuolaikinis stalo žaidimas] Tabulettae contrā

tussim prō īnfantibus Ad Tenediam secūrim Secūrī Tenediā (iš gr Τενεδία πελέκει apie

griežtą nieko nesigailintį Tenegravedo salos valdovą teisėją) Candor dat vīribus ālās

loz Nota bene Ulpiatildenas (lo Ulpiānus) ndash

Vocābula

aedificō āvī ātum āre statyti

āla ae f sparnas

animus ī m siela dvasia armātus a um ginkluotas

čia karinis

Babel is f Babilogravenas čia Batildebelis

candor ōris m skaistus bal-tumas spindėjimas dorumas

circumdō dedī datum

dare dėti aplinkui apsupti circumfodiō fōdī fossum fodere apkasti apkaupti cōmicus a um

contrā su acc prieš

dolus ī m klasta eburneus a um dramblio kaulo

ērudītus a um išsilavinęs exeō exiī exītum exīre

išeiti čia naudoti

gutta ae f lašas

hortus ī m sodas īgnōrō āvī ātum āre nežinoti

inertia ae f neveiklumas inercija

īnfāns antis m kūdikis vai-kas

iūs iūris n teisė licet licuit licēre leidžia-ma galima

lūx lūcis f šviesa

māceria ae f tvora

magicus a um magiškas

medicāmen inis n vaistas

medicātrix īcis f gydytoja

medium ī n vidurys

mors mortis f mirtis pellō pepulī pulsum

pellere stumti varyti mušti plantō āvī ātum āre so-dinti persodinti

prōcedō prōcessī prō-cessum prōcedere išeiti

pasirodyti eiti

quantus a um koks repellō repulī repulsum repellere atstumti atmušti išvaryti

sciō scīvī scītum scīre žinoti mokėti

sine su abl be

tabulleta ae f tabletė Tenedius a um Tenegravedo

tergum ī n nugara

tragicus a um

ultrā su acc anagravepus už per virš

ūnitus a um suvienytas

čia bendras valeō valuī valitum va-lēre būti sveikam gyventi turėti reikšmės galioti

violō āvī ātum āre smur-tu padaryti pažeisti

vītālis e gyvenimo gyvybi-nis

27

XXVI Schola vīcēsima sexta

Discordia frātrum

Faustulus casam intrat bdquoAcca ubi es Venī et audī dē calamitāte Rōmulus Remum necāvitldquo Acca verbīs marītī nōn crēdit bdquoQuid dīcis quid audīvīldquo Faustulus autem bdquoCrēde mihi uxor Hodiē cum amīcīs ad Palātium properāvī Etiam Rōmulus et Remus et multitūdō virōrum Palātium petīvērunt Tum Rōmulus virōs ad sē vocāvit et ubi tacuērunt ōrātiōnem habuit bdquoGaudeō quod venīre nōn dubitāvistis Hodiē sacrum facere volumus nam auxiliō deōrum Palātium mūnīvimus Vidēte mūrum Nunc tandem sine perīculō vīvere possumusldquo Virī verba Rōmulī clāmōre probavērunt Subitō autem Remus bdquoEgo tuum mūrum rīdeō mūrus enim inimīcum nōn prohibetldquo Statim mūrum trānsiluit Tum Rōmulus per īram Remum petīvit et ō Acca frātrem necāvit Faustulus tacet Acca autem lacrimas tenet et clāmat bdquoŌ Faustule frūstrā lupa puerōs in rīpā Tiberis servāvit et aluit frūstrā tū Remum cum frātre domum portāvistī frūstrā Remō parentēs fuimus Ō Rōmule cūr frātrem necāvistīldquo Tum Faustulus et Acca fīlium flevērunt

Sententiae Aut prōsunt poētae aut dēlectant Avarō omnia dēsunt sapientī nihil Nēmō in

suā causā iūdex esse potest Nōn possum (Vintildecas Mykolaacuteitis-Pugravetinas)

Vocābula

Acca ae f Akagrave

ad su acc pas prie alō aluī alitum alere maitinti penėti

audiō īvī ītum īre girdėti aut arba

auxilium ī n pagalba avārus a um godus gobšus

calamitās ātis f nelaimė

casa ae f trobelė

causa ae f byla

clāmō āvī ātum āre šau-kti

clāmor ōris m šauksmas crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti cūr kodėl dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

discordia ae f nesantaika domum į namus namo

dubitō āvī ātum āre abejoti

eō iī ītum īre eiti delectō delectāvī delec-tātum delectāre džiuginti faciō fēcī factum facere daryti

Faacuteustulus ī m Faustulas fleō flēvī flētum flēre verkti raudoti frūstrā veltui

gaudeō gavīsus sum gaudēre džiaugtis intrō āvī ātum āre įžengti

inimīcus ī m nedraugas

īra ae f pyktis

iūdex iūdicis m teisėjas

lacrima ae f ašara

marītus ī m vyras sutuok-tinis

multitūdō inis f daugybė

mūniō īvī ītum īre stip-rinti

mūrus ī m siena necō āvī ātum āre žudyti numquam niekada omnis e visas

ōrātio ōnis f kalba ōrā-tiōnem habēre sakyti kalbą

Palātium ī n Palatildecijus

parēns entis m f gimdy-

tojas -a pl parentēs tėvai

perīculum ī n pavojus petō petīvī petītum pe-tere ieškoti siekti prašyti vykti

portō āvī ātum āre nešti praeclārus a um žinomas probō āvī ātum āre (iš)bandyti pritarti

prohibeō prohibuī pro-hibitum prohibēre sulaikyti

prōperō āvī ātum āre

skubėti

quod kad rīdeō rīsī rīsum rīdēre juoktis

rīpa ae f upės krantas sacer sacra sacrum pa-švęstas šventas sapiēns entis išmintingas

sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti servō āvī ātum āre sau-goti

statim tučtuojau bematant subitō staiga tandem pagaliau ubi kai kur

uxor ōris f žmona taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti trānsileō siluī silīre per-šokti

veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti videō vīdī vīsum vidēre matyti

vocō āvī ātum āre šaukti kviesti

volō voluī ndash velle norėti vīvō vīxī victum vīvere gyventi

28

XXVII Schola vīcēsima septima

Adiectīva prōnōminālia ndash būdvardiniai įvardžiai

ūnus a um vienas sōlus a um tiktai vienas tōtus a um visas ūllus a um kažkoks alter altera alterum ki-tas antras

uter utra utrum katras neuter neutra neutrum niekatras

nūllus a um joks alius alia aliud kitas

N alter altera alterum G alterīus D alterī A alterum alteram alterum A alterō alterā alterō

N alius alia alium G alīus D aliī A alium aliam alium A aliō aliā aliō

N alterī alterae altera G alterōrum -ārum -ōrum D alterīs

A alterōs alterās altera

A alterīs

N aliī aliae alia G aliōrum aliārum aliōrum D aliīs

A aliōs aliās alia

A aliīs

Sententiae Nec sibi sed tōtī genitum sē crēdere mundō (Lūcānus) Tōtus mundus agit

histriōnem (Šekspyras) Sibi parat malum quī alterī parat Nōn sum ūnī angulō nātus patria

mea tōtus hic est mundus (Seneca) Ūnīus dēmentia dēmentēs efficit multōs Ūnus vir

nūllus vir Alter ego Vērus amīcus est quī est tamquam alter idem (Cicero) Beneacuteficus est

quī nōn suī sed alterīus causa benignē facit (Cicero) Trīstis eris sī sōlus eris (Ovidius)

Sacrum Profānum Īgnōrantia nōn est argūmentum (Spīnōsa)

loz Nota bene V ljamas Šekspỹras (angl Shakespeare 1564ndash1616 Aacutenglija) ndash vienas

žymiausių pasaulio dramatugravergų išgarsėjęs tragegravedijomis žinomiausia jų ndash bdquoHaacutemletasldquo

Barugravechas Spinozagrave (lo Benedictus de Spīnōsa 1632ndash1677) ndash žymus olaacutendų filosogravefas

Tarptautiniai žodžiai augziliatilderas ndash vyskupo padėjėjas efegravektas ndash kurios nors veiklos

padarinys as ndash labai išsilavinęs didžiai išprusęs žmogus notatilderas ndash valstybės įga-

liotas pareigūnas atliekantis notatilderinius veiksmugraves tvarkantis ir tvirtinantis dokumentugraves ir jų

tikrumą tablegravetė ndash apvaliotildes ar ovaliotildes fogravermos supresuacuteota vaistų dogravezė praryjama -

tugrave totalitar zmas ndash tokia saacutentvarka kai valstybė kontroliuacuteoja visas gyvenimo sritis

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti agit histriō-nem vaidina

angulus ī n kampas kertė

argūmentum ī n argu-mentildetas įrodymas

beneficus a um gerada-riškas labdaringas palankus maloningas

benignē geraširdiškai pa-lankiai mielai maloniai

causa ae f priežastis byla dalykas reikalas

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēmēns entis beprotis pa-mišęs

dēmentia ae f beprotystė

pamišimas

efficiō effēcī effectum efficere padaryti faciō fēcī factum facere daryti vykdyti atlikti

histriō ōnis m atildektorius

gignō genuī genitum gignere gimdyti būti prie-žastimi genitus a um gi-męs

īgnōrantia ae f nežinoji-mas

malum ī n blogis multus a um daug dau-gelis

mundus ī m pasaulis nātus a um gimęs parō āvī ātum āre ruošti

patria ae f tėvynė profānus a um nepašvę-stas nešvarus bedieviškas nuodėmingas

sacer sacra sacrum pa-švęstas šventas

servō āvī ātum āre saugoti

sine su abl be taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti tamquam taip kaip tarsi lyg

teneō tenuī tentum te-nēre laikyti turėti trīstis e liūdnas vērus a um tikras

29

XXXVIII Schola duodētrīcēsima Trečioji linksniuotė Mišrusis tipas

Sg Pl Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

ars f artis artī artem arte

ars

artēs artium artibus artēs artibus artēs

clades f cladis cladī cladem clade

cladis

cladēs cladium cladibus cladēs cladibus cladēs

mōns m montis montī montem monte

mōns

montēs montium montibus montēs montibus montēs

nox f noctis noctī noctem nocte nox

noctēs noctium noctibus noctēs noctibus noctēs

Mīlitēs Rōmānī ndash vīs imperiī Rōmānī

Rōma magna urbs est Magnus numerus cīvium Rōmānōrum semper in armīs erant

Magnus etiam est numerus mīlitum Rōmānōrum Mīlitēs Rōmāni aut peditēs erant aut

equitēs Rōmānī magnam classem habēbant Multī mīlitēs in classe mīlitābant Rōmānīs nōn

sōlum nāvēs longae sed etiam nāvēs onerāriae erant Nāvis longa cum turrī hostēs Rōmānōs

terrēbant In puppī nāvis gubernātor sedēbat et nāvem gubernābat Cōpiae Rōmānae saepe

terrā marīque hostēs superābant Rōmānī in multīs pugnīs Pūnōs superābant post Graecōs

deinde Gallōs et Dācōs Caesare duce Rōmānī Aegyptum occupāvit Etiam multās regiōnēs

Asiae Minōris occupāvit Imperium Rōmānum multās prōvinciās habet Siciliam

Prōvinciam sive Galliam Narbōnēnsem Galliam Pannoniam Dāciam Thrāciam Britan-

niam Aegyptum Illyriam Macedoniam Syriam Iūdaeam Āfricam Hispaniam Armeniam

et ceterās Clādēs Rōmānōrum rārae fuērunt

Komentaras Prōvincia arba Gallia Narbōnēnsis ndash iki Cegravezario užkariavimų rom nams

priklausiusi Gatildelijos dalis tentilde buvo Narbogravenos miestas (lie Narbonagrave lo Narbōna)

Vocābula

Armenia ae f A Asia Minor Mažoji Azija

auxilium ī n pagaacutelba arma ōrum n gintildeklai

aut arba

Caesar aris m Cegravezaris

calamitas ātis f nelaimė ceterus a um kitas

cīvis is m f pilietis -ė

clādēs is f pralaimėjimas

classis is f laivynas moki-nių klasė

cōpiae ārum f karinės pa-jėgos

Dācia ae f Datildekija deinde iš ten po to

dux ducis m vadas

eques itis m raitelis faciō fēcī factum facere daryti

gubernātor ōris m vairi-ninkas

gubernō āvī ātum āre vairuoti

hostis is m f priešas

Illyria ae f

imperium ī n impegraverija

Iūdaea ae f

longus a um ilgas

Macedonia ae f Makedo-nija

mare is n jūra terra ma-rīque sausumojegrave ir j roje

mīles itis m karys kareivis militō āvī ātum āre eiti karinę tarnybą kareiviauti

multus a um daug dau-gelis

Narbōnēnsis e Narbogravenos

nāvis is f laivas nāvis lon-ga karo laivas nāvis onerā-

ria prekybinis laivas

numerus ī m skaičius nōn sōlum sed etiam ne tik bet ir

occupō āvī ātum āre už- imti

onerārius a um krovinių krovininis

Pannonia ae f Panogravenija

pedes itis m pėstininkas portō āvī ātum āre nešti

post su acc po vėliau

prōvincia ae f prov ncija

pugna ae f kova mūšis

Pūnī ōrum m pugravenai t y kartaginiẽčiai

puppis is f vairatildegalis rārus a um retas

saepe dažnai sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti superō āvī ātum āre vir-šyti nugalėti

urbs urbis f miestas

Thrācia ae f Tratildekija terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

turris is f bokštas veniō vēnī ventum ve-nīre atvykti

30

XXIX Schola ūndētrīcēsima

Sententiae Hērēdem facit Deus nōn homō (Coke) Neque mel neque apēs Neque

opīnione sed natūrā cōnstitūtum est iūs (Cicero) Occāsiō facit fūrem Canēs socium in

culīna nūllum amant Ex pēde Herculem Mollis illa ēducātiō quam indulgentiam vocāmus

nervōs omnēs et mentis et corporis frangit (Quīntilliānus) Doctī ratiōnem artis intelligunt

indoctī voluptātem (Quīntilliānus) Sāl Atticus Ut lupus ovem amat Quī mē amat amat et

canem meum Pāx vōbīscum Nihil sub sōle novī Nōn eacuteadem est aetās nōn mēns

(Horātius) Quī male agit ōdit lūcem Pugna suum fīnem cum iacet hostis habet (Ovidius)

Rūs in urbe (Mārtiālis) Ōtium sine litterīs mors est et hominis vīvī sepultūra (Seneca)

Pallida mors aequō pulsat pede pauperum tabernās Rēgumque turrēs (Horātius) Post

mortem nūlla voluptās Post tenebrās lūx Nē mīrum quod dīvīna natūra dedit agrōs ars

hūmāna aedificāvit urbēs (Varrō) Quālis vītā fīnis ita Sub fīne Sub Iove frīgidō

loz Nota bene Egravedvardas Kogravekas (angl Coke 1552ndash1634 metais) ndash aacutenglų pol tikas ir

garsiausias savo meto teacuteisininkas savo veikalais sukūręs bendrosios arba anglosatildeksų teisės

pagrindus Maacuterkas Terentildecijus Varogravenas (lo Varrō 116ndash27 metais prieš Kristų) ndash

rom nų rašytojas mokslininkas 25 knygų veikalo bdquoLotynų kalbaldquo autorius

Vocābula

aedifico 1 statyti aequus a um lygus

aetās ātis f amžius

ager agrī m dirva laukas agō ēgī āctum agere veikti

Atticus a um Atildetikos

apis is f bitė

ars artis f menas

canis is m f šuo kalė

corpus oris n kūnas cōnstituō cōnstituī cōn-stitūtum cōnstituere nu-spręsti nustatyti

dīvīnus a um dieviškas dō dedī datum dare duoti

doctus a um mokytas

ēducātiō ōnis f auklėjimas švietimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīnis is m galas riba frangō frēgī frāctum

frangere laužti frīgidus a um šaltas Herculēs is m Heratildeklis

hērēs ēdis m f paveldėtojas habeō uī itum ēre turėti

hostis is m f priešas

hūmānus a um žmonių iaceō iacuī ndash iacēre gulėti

indulgentia ae f atlai-dumas

indoctus a um nemokytas intellego lēxī lectum legere pastebėti pažinti su-prasti

ita taip tokiu būdu

Iuppiter Iovis m

iūs iūris n teisė

litterae ārum f literatūragrave mokslas

lūx lūcis f šviesa male blogai

mel mellis n medus

mēns mentis f protas mintis siela

mīrus a um nuostabus mollis e minkštas silpnas

mors mortis f mirtis

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

neque ir ne neque neque nei nei occāsiō ōnis f proga dingstis

ōdī ndash ndash ōdisse neapkęsti omnis e visas kiekvienas

ōtium ī n poilsis laisvalaikis

opīniō ōnis f nuomonė

pažiūra požiūris

ovis is f avis pallidus a um išblyškęs

pauper eris m vargšas

pāx pācis f taika pellō pepulī pulsum pellere stumti varyti mušti

pēs pedis m koja

pugna ae f kova mūšis quālis e koks quod nes

ratiō ōnis f protas veikimo būdas

rūs rūris n kaimas laukai

sāl salis n druska

sōl sōlis m saulė

sepultūra ae f laidotuvės

sine su abl be

socius ī m draugas sąjungi-ninkas bendrininkas

sub su acc ir abl po

taberna ae f trobelė lūšna

tenebrae ārum f tamsa

urbs is f miestas vocō āvī ātum āre šaukti vadinti

voluptās ātis f malonumas džiaugsmas

vīvus a um gyvas

31

XXX Schola trīcēsima Adiectīvum

Trečiosios linksniuotės būdvardžiai

Jau esame susipažinę su pirmosios ir antrosios linksniuotės būdvardžiais

altus a um aukštas gilus angustus a um siauras bonus a um geras ceterus a um kitas laetus a um linksmas lātus a um platus magnus a um didelis malus a um blogas

parvus a um mažas plēnus a um pilnas vīvus a um gyvas

mortuus a um miręs vacuus a um tuščias

āter ātra ātrum tamsus juodas dexter tra trum dešinysis līber era erum laisvas miser era erum varganas nelaimingas niger gra grum juodas pulcher chra chrum gražus ruber bra brum raudonas sinister tra trum kairysis

ferreus a um geležinis idōneus a um įdomus līgneus a um medinis

varius a um įvairus

Pirmosios ir antrosios linksniuotės būdvardžiai yra linksniuojami kaip atitinkamų

linksniuočių giminių daiktavardžiai ndash jų galūnės sutampa

Trečiosios linksniuotės būdvardžiai būna trijų dviejų arba vienos galūnės Tai reiškia kad

jie vardininko linksnyje (nom sg) gali turėti tris ir atitinkamai dvi arba tik vieną formą

Trijų galūnių būdvardžiai

ācer m ācris f ācre n aštrus žodynuose užrašomas ācer ācris ācre aštrus

celeber m celebris f celebre n garsus žodynuose užrašomas celeber bris bre garsus

celer m celeris f celere n greitas žodynuose užrašomas celer eris ere greitas

salūber m salūbris f salūbre n sveikas žodynuose užrašomas salūber bris bre sveikas

Dviejų galūnių būdvardžiai

fortis m f forte n narsus žodynuose užrašomas fortis e narsus

gravis m gravis f grave n sunkus žodynuose užrašomas gravis e sunkus

Vienos galūnės būdvardis

fēlīx m f n laimingas gen sg fēlīcis žodynuose užrašomas fēlīx īcis laimingas

ingēns m f n didžiulis gen sg ingentis žodynuose užrašomas ingēns entis didžiulis

pār m f n lygus vienodas gen sg pāris žodynuose užrašomas pār pāris lygus vienodas

sapiēns m f n išmintingas gen sg sapientis žodynuose užrašomas sapiēns entis išmintingas

Trečiosios linksniuotės būdvardžių linksniavimas

Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl

ācer ācris ācre ācris ācrī ācrem ācre ācrī

ācrēs ācria ācrium ācribus ācrēs ācria ācribus

fortis forte fortis fortī fortem forte fortī

fortēs fortia fortium fortibus fortēs fortia fortibus

pār pāris pārī pārem pār pārī

pārēs pāria

pārium

pāribus pārēs pāria

pāribus

32

XXXI Schola trīcēsima prīma Dēclīnātiō quārta ndash ketvirtoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

frūctus f vaisius frūctūs frūctuī frūctum frūctū

frūctus

frūctūs frūctuum frūctibus frūctūs frūctibus frūctūs

cornū f ragas cornūs cornū cornū cornū

cornū

cornua cornuum cornibus cornua cornibus cornua

lacus m lacūs lacuī lacum lacū

lacus

lacūs lacuum lacubus lacūs lacubus lacūs

1 Išverskite Vergilijaus teksto ištrauką

Hīc sēcūra quiēs et nescia fallere vīta

Divēs opum variārum hīc lātīs ōtia fundīs

Spēluncae vīvīque lacūs hīc frīgida Tempe

Mūgitusque boum mollēsque sub arbore somnī (Vergilius)

Sententiae Multae manūs onus levius faciunt Habet etiam in manū gladium et secūrim sē

autem dē bellō et ā latrōnibus nōn līberat (Vulgāta) Neque semper arcum Tendit Apollo

(Horātius) Nōn est meum contrā auctōritātem senātūs dīcere (Cicero) Prīmus sapientiae

gradus est falsa intelligere Status quō Status in quō Statū quō In statū quō Status quō

ante bellum Sexū fēmina ingeniō vir (Mar jos Teregravezės antkapio epitatildefija Aacuteustrija) Venī

Creātor Spīritus Venī Sancte Spīritus Spīritus prōmptus caro autem infīrma (Vulgāta)

Senātus populusque Rōmānus Alterā manū fert lapidem alterā pānem ostentat (Plautus)

Tarptautiniai žodžiai f nišas ndash greičio varžybų baigmė gubernatildetorius ndash gubernijos

valdytojas humatildeniškas ndash žmoniškas klatildesė ndash pastov mokinių grupė kulinatilderija ndash valgių

gaminimo būdas okupuacuteoti ndash užimti o ndash viešoji nuomonė regiogravenas ndash kraštas

Vocābula

arbor oris f medis

arcus ūs m lankas aacuterka

auctōritās ātis f galia val-džia įtaka autoritegravetas

bellum ī n karas

bōs bovis m f jautis karvė

caro carnis f mėsa kūnas clamō āvī ātum āre šaukti

creātor ōris m kūrėjas dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dīves itis turtingas

domus ūs f namas faciō fēcī factum facere daryti

gradus ūs m žingsnis

gladius ī m kardas fallō fefellī falsum falle-re apgauti sukčiauti klastoti falsus a um apgaulingas melagingas

frīgidus a um šaltas

fundus ī m žemės valda dvaras

ingenium ī n gabumai būdas

infīrmus a um nestiprus intellegō lēxī lēctum le-gere suprasti latrō ōnis m plėšikas samdinys

lacus ūs m ežeras

lapis idis m akmuo lātus a um platus levis e lengvas leve lengvai

līberō āvī ātum āre iš-laisvinti išvaduoti

manus ūs f ranka mollis e minkštas malonus

mūgitus ūs m baubimas maurojimas

necō āvī ātum āre žudyti neque ir ne nescius a um nežinantis nežinomas

onus eris n našta

opēs opum n turtas turtai

ostentō āvī ātum āre iš-

tiesti atkišti rodyti

ōtium ī n poilsis laisvalaikis

pānis is m duona

populus ī m tauta prōmptus a um drąsus

quiēs ētis f poilsis ramybė sanctus a um šventas

secūris is f kirvis sēcūrus a um be rūpesčių ramus

senātus ūs m senatildetas

sexus ūs m lytis

spēlunca ae f gr urvas ola

somnus ī m miegas

spīritus ūs f dvelkimas pūtimas dvasia siela

status ūs m stovėjimas padėtis

Tempē n tendō tetendī tentum tendere tempti varius a um įvairus veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

Sg Pl Nom bōs bovēs Gen bovis boum Dat bovī būbus bōbus Acc bovem bovēs Abl bove būbus bōbus

33

XXXII Schola trīcēsima secunda

Domus Rōmāna

Domūs Rōmānae habēbant multa cubicula ātria ālās cubicula culīnam exedram peristȳlium tabernās tabulīnum trīclīnium et vestibulum Ātrium propter iānuam et vestibulum iacet et umbilīcus domī est Ātrium compluvium et impluvium habet Speciōsae pictūrae parietēs ātriī deacutecorant Cubicula parva conclāvia dormītōria sunt Culīna parva et sublūstris est Hīc fornāx est et ancillae labōrābant Servī cibum in culīnā parābant Propter peristȳlium exedra magna est In parietibus

et solīs vidēmus variās pulchrās pictūras Peristȳ- lium est cavaedium porticibus circumdatum in quō saepe sunt etiam piscīnae statuae silānī plantae Tabernae aediculae viae oppositae sunt in quibus rēs variās vēndunt Tabulīnum cubiculum pecūniae tabulārum et imāginum est Solum tessellātum saepe est (Pagal httpslawikipediaorgwikiDomus_Rōmāna)

Tarptautiniai žodžiai impliugravevijus ndash keturka pis baseinas atildetrijuje kompliugravevijus ndash

angagrave atildetrijaus stogegrave konklavagrave ndash kardinotildelų susirinkimas uždarojegrave patalpojegrave (S ksto koplỹ-

čioje) šaũkiamas poacutepiežiui rinkti ndash vidaus kiemas apjuostas kolonadagrave op

ndash paacutertija ar grugravepė nesutinkanti su daugumotildes nuomone pogravertikas ndash atviras prieangis su ko-

logravenomis ndash keturka pis valgomasis stalas su gultais (clīnē) iš trijų stalo pusių

Vocābula

aedicula ae f kambarėlis

āla ae f sparnas

ancilla ae f tarnaitė vergė

ātrium ī n atildetrijus sveta nė

cavaedium ī n kiemas ro-mėnų namegrave kiemo aikšt

cibus ī m maistas circumdō dedī datum dare dėti aplinkui apsupti

conclāve is n užrakinamas kambarys

cubiculum ī n kambarys miegamasis

compluvium ī n kompliugrave-vijus

culīna ae f virtuvė decorō 1 puošti

domus ūs f namas

dormītōrius a um miego miegamasis cubiculum dor-

mītōrium miegamasis kam-barys

exedra ae f gr eksedragrave pa-sikalbėjimų salė

fornāx ācis f krosnis frustra veltui habeō uī itum ēre turėti

hortus ī m sodas iaceō uī ndash ēre gulėti

iānua ae f durys

imāgō inis f paveikslas

impluvium ī n impliugravevijus labōrō 1 dirbti oppositus a um esantis priešais

parō 1 ruošti

parvus a um mažas

pecūnia ae f turtas pinigai

peristȳlum ī n gr perist lis

pariēs etis m siena

pictūra ae f tapyba pa-veikslas

piscīna ae f baseinas

planta ae f augalas

propter su acc greta arti dėl už

porticus ūs m pogravertikas kolonadagrave dengta galegraverija

pulcher chra chrum gra-žus

saepe dažnai

silānus ī m fontatildenas

solum ī n žemė kambario grindys

speciōsus a um gražus

statua ae f statulagrave sublūstris e silpnai apšvies-tas

taberna ae f kraacuteutuvė smuklė

tabula ae f lenta sąskaitų knyga dokumentildetas

tabulīnum ī n archỹvas

tessellātus a um mozaacuteikos

trīclīnium ī n trikl nijus valgomasis

umbilīcus ī m bamba vi-durys

varius a um įvairus vēndō didī ditum ere parduoti

via ae f gatvė

34

XXXIII Schola trīcēsima tertia Numerālia cardinālia ndash kiekiniai skaitvardžiai

I ūnus a um vienas II duo duae duo du III trēs tria trys IV quattuor keturi V quīnque penki VI sex šeši VII septem septyni VIII octō aštuoni IX novem devyni X decem dešimt

XI ūndecim vienuolika XII duodecim dvylika XIII trēdecim trylika XIV quattuordecim keturiolika XV quindecim penkiolika XVI sēdecim šešiolika XVII septendecim septyniolika XVIII duodēvīgintī aštuoniolika XIX ūndēvīgintī devyniolika XX vīgintī dvidešimt

XXX trīgintā trisdešimt XL quadrāginta keturiasdešimt L quinquāginta penkiadešimt LX sexāginta šešiasdešimt LXX septuāginta septyniasdešimt LXXX octōginta aštuoniasdešimt XC nōnāginta devyniasdešimt C centum šimtas M mille tūkstantis MM duo milia du tūkstančiai

Dē exercitū Rōmānō

Gāius Iūlius Caesar legiōnem ultrā ōrdināvit et compositiōnem celebrem statuit In hāc

nova constitūtiōne octōginta mīlitēs centuriam ductam ab centuriōne explēvērunt Sex

centuriae ūnam cohortem explēvērunt et decem cohortēs ūnam legiōnem ductam ab lēgātō

explēvērunt Quaeque legiō circā sex milia mīlitēs habuit sed cohors prīncipālis dīvīsiō in

proeliō fuit Legiōnēs etiam speciālēs mīlitēs inclūsērunt quī nōn pugnāvērunt sed

stipendia plūra recepērunt Exemplī grātiā aquilifer sīgnum lēgātiōnis aquilam tulit

maximam honōrem habet Sīgnifer minus gravia sīgna tulit et opēs exercitūs administrāvit

Antīquīs tempōribus duōdētrīginta legiōnēs exercitum Rōmānum explēvērunt (Pagal

httpswwwwikiwandcomlaExercitus_Rōmānus)

Tarptautiniai žodžiai administruacuteoti ndash valdyti tvarkyti inkliugravezas ndash intarpas skaidriojegrave

sukiet jusioje dervojegrave (vabzdys gintaregrave) kompoz cija ndash meno kūrinio dalių išdėstymas jų

santykis su v suma konstitugravecija ndash pagrindinis valstybės įstatymas specialugraves ndash susijęs su

kuria nors specialyacutebe išskirtinis ypat ngas stipentildedija ndash pastov pinig nė pašalpagrave

Vocābula

administrō 1 patarnauti tvarkyti valdyti

aquila ae f erelis

aquilifer ī m vėliavnešỹs

cohors ortis f kohorta celeber bris bre garsus įžymus dažnas paplitęs

centuria ae f šimtinė

centuriō ōnis m šimtinin-kas centuriogravenas

compositiō ōnis f sudėji-mas sandara sudėtis

circā su acc apie maždaug

constitūtiō ōnis f sandara nustatymas nutarimas

dīvīsiō ōnis f (pa)dalijimas paskirstymas

ductus a um vedamas vadovaujamas

exemplum ī n pavyzdys exemplī grātiā pavyzdžiui

exercitus ūs m (apmokyta) kariuomenė

expleō plēvī plētum plēre pripildyti sudaryti ferō tulī lātum ferre nešti

gravis e sunkus svarbus habeō uī itum ēre turėti inclūdō clūsī clūsum clūdere uždaryti užrakinti įdėti įterpti

lēgātiō ōnis f pasiuntinys-tė pasiuntinybė legatildeto (kar-

vedžio) padėjėjo pareigybė

lēgātus ī m pasiuntinys le-giograveno vadas Cegravezario laikais

legiō ōnis f legiogravenas magnus a um (māior

ius maximus a um) di- delis

mīles itis m karys kareivis minus mažiau multī ae a (plūrēs a plūrimī ae a) daug dau-gelis

novus a um naujas ōrdinō 1 sustatyti eilėmis išrikiuoti sutvarkyti suskirstyti

opēs opum f turtas prīncipālis e pirminis pa-grindinis svarbiausias

proelium ī n kautynės ko-va mūšis

pugnō 1 kovoti kariauti quisque quaeque quid-que kiekvienas recipiō cēpī ceptum ci-pere imti atgal atsiimti gauti

sīgnifer i m v liavininkas

sīgnum ī n ženklas v liava speciālis e specialugraves ypa-tingas rinktinis

stipendium ī n kareivio al-ga alga atlyginimas karinė tarnyba

ultrā toliau vėliau paskiau

tempus oris n laikas

35

XXXIV Schola trīcēsima quārta Dēclīnātiō quīnta ndash penktoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl faciēs ēī f veidas išvaizda vaizdas

fidēs eī f ištikimybė tikėjimas

glaciēs ēī f ledas

merīdiēs ēī m vidurdienis pietūs

seriēs ēī f eilė

spēs eī f viltis

Nom Gen Dat Acc Abl

diēs m diēī diēī diem diē

diēs diērum diēbus diēs diēbus

rēs f reī reī rem rē

rēs rērum rēbus rēs rēbus

Sententiae Mors ultima līnea rērum est (Horātius) Faciēs Hippocratica Bonus animus in

malā rē dīmidium est malī (Plautus) Vectīgālia nervī sunt reī pūblicae (Cicero) Per diem

Pūnica fidēs Audī vidē tacē sī vīs vīvere in pāce Omnium rērum prīncipia parva sunt

(Cicero) Stultus es rem āctam agis (Plautus) Nam mora dat vīrēs tenerās mora percoquit

ūvās Et validās segetēs quod fuit herba facit (Ovidius) Spēs māter stultōrum Spēs ultima

loz Nota bene Hipokratildetas (gr Ἱπποκράτης lo Hippocratēs) ndash garsiausias aacutentikos

graikų gydytojas 18 gydytojas savo šeimojegrave Gydytojai ir šiandien duoda vadinamąją Hipo-

kratildeto priesaiką Hipokratildeto gydymo metogravedai nusakomi tokiom s sententildecijomis Prīmō nōn

nocēre Natūra sanat medicus cūrat Contrāria contrāriīs cūrantur Sententildecijoje Faciēs

Hippocratica ka bama apie mirštančio žmogaus veidą jį pirmasis aprašė Hipokratildetas

Tarptautiniai žodžiai dekoruacuteoti ndash teikti gražią išvaizdą puošti daacuteilinti edukatildecija ndash

auklėjimas lavinimas švietimas egzempliotilderius ndash vienetas iš daugelio tokių pat daiktų

herbatilderas ndash džiov nti augala l nija ndash bet koks nubrėžtas brūkšnys negravervas ndash skaidulų

pluoštas kuriuo iš smegenų ir į jas eina dirginimas pr ncipas ndash pradinis teiginys

respugraveblika ndash valstybės valdymo fograverma kai valdo išrinkti žmonių atstovai segraverija ndash daiktų

ar reiškinių eilė vestibiugravelis ndash pagalbinė patalpagrave iš kurios įeinama į kitagraves patildetalpas

Vocābula

agō ēgī āctum agere va-ryti vesti veikti

animus ī m siela dvasia audiō īvī ītum īre klau-syti

dīmidium ī n pusė dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dō dedī datum dare duoti

contrārium ī n priešingy-

bė contrāria contrāriīs skirt ngos (l gos) skirt ngais (vaacuteistais)

cūrō 1 rūpintis slaugyti gy-

dyti cūrantur praes ind

pass 3 pl yra gyacutedomi (-os)

faciō fēcī factum facere daryti

herba ae f žolė želmuo žalumynai

Hippocraticus a um Hipokratildeto hipokratildetiškas

līnea ae f lininis siūlas vir-velė riba

malum ī n blogis

medicus ī m gydytojas

mora ae f užrukimas gai-šatis laiko tarpas trukmė

mors mortis f mirtis

nam nes

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

noceō nocuī nocitum

nocēre kenkti omnis e visas kiekvienas parvus a um

pāx pācis f taika percoquō percoxī perco-xum percoquere išvirti iškepti subrandinti

prīncipium ī n pradžia pa-grindas

Pūnicus a um pugravenų t y kartaginiẽčių pugraveniškas

sanō 1 gydyti

seges etis f pasėlỹs pasėt java

sī jei stultus a um kvailas rēs pūblica valstybė res-pugraveblika

taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti tener a um švelnus min-kštas jaunas gležnas

ultimus a um tolimiau-sias paskutinis

ūva ae f vynuogė validus a um sveikas stip-rus didelis tinkamas

vectīgal ālis n mokestis

rintildekliava pl patildejamos

videō vīdī vīsum vidēre matyti

vīs ndash f jėga vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

36

XXXV Schola trīcēsima quīnta

Narrātiō Aenēae (I)

Aenēas narrat dē ruinā Trōiae Sed subitō post decem annōs Graecī nōn iam ante Trōiam

erant Ūnō diē ōra maris dēserta erat Castra hostium dēserta erant Tantum equus līgneus

ante portam stat Portās urbis aperimus relinquimus urbem ad castra īmus tentōriaque

ducum Graecōrum īnspicimus Equus magnus nōs terret Quid est Aut spēs aut perniciēs

Quid facere dēbēmus Nōbīs līs erat Alterī equum dēlēre cupiēbant quod nōnnūllī

dīcēbant bdquoIn equō armātī virī sē condunt In animō habent nocte exīre et urbem intrāre et

delēre nōsque necāreldquo Alterī equum in urbem dūcere volēbant Fāma enim erat bdquoSī nōs

equum in urbem dūcimus quondam bellō Graeciam vincimusldquo

1 Atsakykite į klausimus

1 Quis dē ruinā Trōiae narrat 2 Quot annōs Graecī apud Trōiam erant 3 Quid fēcērunt

Graecī ante portam Trōiānam 4 Terret equus magnus Trōiānōs 5 Quī sunt in equō et dē

quā causā

Sententiae Equus Trōiānus Trōia fuit (Propertius) Equō nē crēdite Teucrī (Vergilius)

loz Nota bene Segravekstas Prope cijus (lo Propertius 47ndash15 metais prieš Kristų) ndash

garsus egravetas iš Ugravembrijos parašęs keturias elegravegijų knygas

Vocābula

Aenēas ae n alter era erum kitas ant-ras alter alter vienas kitas

animus ī m siela dvasia

annus ī n metai aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti armātus a um ginkluotas

castra ōrum n stovykla

condō condidī conditum condere įkurti cupiō īvī ītum ere trokšti dēbeō dēbuī dēbitum dēbēre privalėti dēleō ēvī ētum ēre su-naikinti

dēsertus a um tuščias iš-tuštėjęs

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

diēs diēī m diena dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

dux ducis m vadas

enim mat juk nes eō iī ītum īre eiti

equus ī m arklys exeō iī ītum īre išeiti faciō fēcī factum facere daryti

fāma ae f kalbos paskalos gandas

habeō uī itum ēre turėti in animō habere ketinti

hostis is m f priešas svetimšalis

īnspiciō spexī spectum spicere žiūrėti stebėti intrō āvī ātum āre įžengti

līgneus a um medinis

līs lītis f ginčas

mare maris n jūra

narrātiō ōnis f pasakojimas narrō 1 pasakoti necō 1 žudyti nōnnūllus a um kai kuris

nox noctis f naktis

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

perniciēs ēī f pražūtis

porta ae f vartai durys quondam kitados kadaise quot kiek relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis

subitō staiga tantum tiek tik

tentōrium ī n palapinė terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

Trōia ae f Trojagrave Trōiānus a um Trogravejos

Trōiānī ōrum m ubi kai kur

urbs is f miestas

vincō vīxī victum vin-cere nugalėti volō voluī ndash velle norėti

37

XXXVI Schola trīcēsima sexta Narrātiō Aenēae (II)

Sacerdōs Lāocoōn autem ab arce dēcurrit et procul clāmat bdquoO miserī insānī estis Graecīs

crēditis Equum reliquērunt excidiō urbisldquo et magnā vī hastam in equum torsit Est

gemitus sed nōn audīmus Subitō dē Tenedō īnsulā quae ante Trōiam est duo serpentēs

ōrae appropinquant et in duōs fīliōs Lāocoontis invādunt eōs necant et edunt Lāocoōn

iuvāre temptat sed eum quōque serpentēs necant Nōs territī sumus nam sine dubiō deī

īrātī sunt et Lāocoontem pūnivērunt Aperimus portās et dūcimus equum in urbem Posteā

edimus et bibimus et multā nocte somnum altum capimus

Vocābula

altus a um aukštas gilus arx arcis pilis tvirtovė aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti appropinquō 1 prisiartinti audiō īvī ītum īre girdėti autem tačiau bibō bibī bibere gerti capiō cēpī captum ca-pere imti clāmō āvī ātum āre šaukti

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēcurrō (cu)currī cur-sum currere bėgti žemyn nusileisti

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dubium ī n abejonė

dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

equus ī m arklys edō ēdī ēsum ēsse

(edere) valgyti ėsti

excidium ī n sugriovimas sunaikinimas žuvimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīlius ī m sūnus

gemitus ūs m dejavimas īnsānus a um beprotis pamišęs

īnsula ae f sala intrō āvī ātum āre įžengti invādō invāsī invāsum invādere įsibrauti užpulti īrātus a um supykęs

iuvō 1 padėti pagelbėti

Lāocoōn ontis m Laoko-ograventas

mare maris n jūra miser era um vargšas necō 1 žudyti

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

posteā po to paskui vėliau procul toli tolyn

pūniō īvī ītum īre bausti quōque taip pat relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

sacerdōs ōtis m žynys

serpēns entis m f gyvatė

sine su abl be

somnus ī n miegas stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis subitō staiga tantum tiek tik

Tenedus ī m Tegravenedas sala tōrqueō torsī tortum torquēre sukti kreipti terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti territī įbauginti temptō 1 mėginti bandyti

urbs is f miestas

vis ndash f jėga

Plūsquamperfectum

Plūsquamperfectum indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-era-m ōrnāv-erā-s ōrnāv-era-t ōrnāv-erā-mus ōrnāv-erā-tis

ōrnāv-era-nt

habu-era-m habu-erā-s habu-era-t habu-erā-mus habu-erā-tis

habu-era-nt

lēg-era-m lēg-erā-s lēg-era-t lēg-erā-mus lēg-erā-tis

lēg-era-nt

cēp-era-m cēp-erā-s cēp-era-t cēp-erā-mus cēp-erā-tis

cēp-era-nt

vēn-era-m vēn-erā-s vēn-era-t vēn-erā-mus vēn-erā-tis

vēn-era-nt

1 Išverskite sakinius

1 Hodiē iam librum legī quem herī dederās 2 Promētheus hominēs servāvit quōs

Iuppiter necāre cōnstituerat 3 Ut fēcerās ita habēs 4 Causa bellī fuit quod Rōmānī

agrum Sabīnum vastāvērunt Vocābulum vastō 1 siaubti

38

XXXVII Schola trīcēsima septima Mercurius Dīdō et Aenēas

Mercurius Aenēam vīdit gerere pulchram vestem Pūnicam quam Dīdō eī libenter dōnāverat Itaque nūntius Iovis stupuit deinde ad Aenēam celeriter accessit bdquoAudī Aenēas Iuppiter mē mīsit tē monet Quid hīc facis Cūr eō locō tē tam improbē geris Cōgitā dē fātō tuō Hīc iūcundē vīvere tibi nōn licet Relinque Carthāginem nam Italiam petere debēs Posterīs tuīs illic novam patriam parāldquo Verba Mercuriī Aenēam vehementer terruērunt Itaque vir pius quī imperiō Iovis semper pāruerat cōnsilium cēpit fugam petere et regiōnēs Pūnicās relinquere Statim comitēs ad lītus vocāvit eōs classem et arma parāre iussit At Dīdō quae cōnsilia Aenēae iam animadverterat eum verbīs flectere temptāvit et dīxit bdquoCūr mē tam turpiter fallis Cūr fugere properās cūr tam crūdēlis es Nunc dolum tuum perspēxīldquo Postquam Dīdō diū tacuit tristī vōce adiēcit bdquoTibi nimis crēdidī nam tē amāvīldquo Aenēas autem quem Mercurius dē fātō monuerat graviter gemuit bdquoNumquam tibi conūbium prōmīsī Cōgitā deōs vītam meam regere Iuppiter pater deōrum hominumque mē novam patriam quaerere iussit Etiam Trōiam nōn meā sponte relīquī Anchises pater in somnō mē in Italiam īre monuit Dēsine mē tēque querēlīs tuīs vexāre Italiam nōn meā sponte petōldquo Vocābula

accēdō accessī accessum

accēdere prieiti prisiartinti adiiciō adiēcī adiectum adiicere pridurti

animadvertō 3 atkreipti dėmesį sekti

arma ōrum n ginklai audiō 4 klausyti girdėti

Carthāgō inis f Kartatildegina capiō 3 imti celeriter greitai

classis is f (karo) laivynas cōgitō 1 mąstyti galvoti

comes itis m palydovas bendrakeleivis

cōnsilium ī n nutarimas patarimas

conūbium ī n santuoka crēdo 3 tikėti crūdēlis e žiaurus cūr kodėl debeō 2 privalėti

deinde iš ten po to dēsinō siī situm sinere liautis dīcō 3 sakyti

Dīdō ōnis f Didogravenė diū ilgai

dolus ī m klasta dōnō 1 dovanoti faciō 3 daryti fallō fefellī falsum fal-lere apgauti suklaidinti

fātum ī n likimas

flectō flexī flectum

flectere lenkti

fuga ae f bėgimas fugiō fūgī fugitum fu-gere bėgti graviter sunkiai gerō gessī gestum gere-re nešti nešioti vesti gemō uī itum ere dūsauti

illic ten

imperium ī n įsakymas improbē nedorai intrō āvī ātum āre įžengti itaque taigi todėl tad

iubeō iussī iussum iubē-re liepti įsakyti iūcundē maloniai linksmai libenter mielai licet licuit ndash licēre lei-džiama galima

lītus oris n (jūros) krantas

locus ī m vieta

Mercurius ī m Merkugraverijus moneō 2 priminti įspėti mittō 3 siųsti nimis per daug pernelyg numquam niekada

nūntius ī m pasiuntinys ži-nia

pāreō uī ndash ēre paklusti parō 1 ruošti perspiciō spēxī spectum spicere įžiūrėti suprasti petō īvī ītum 3 vykti

pius a um pamaldus doras

posterī ōrum m ainiai postquam po to kai prōmittō 3 pažadėti properō 1 skubėti Pūnicus a um pūnų pū-niškas

quaerō quaesīvī quesī-tum querere ieškoti

querēla ae f aimana dejonė

regiō ōnis f šalis kraštas regō rēxī rēctum regere valdyti

relinquō 3 palikti servō āvī ātum āre saugoti

sponte suā savo noru statim tučtuojau bematant stupeō stupuī stupēre sustoti būti nustebusiam taceō 2 tylėti

tam taip temptō 1 bandyti terreō 2 gąsdinti trīstis e liūdnas turpiter bjauriai šlykščiai vehementer smarkiai karš-tai stipriai labai

vestis is f drabužis vexō 1 mėtyti vyti ginti vīvō 3 gyventi vocō 1 šaukti kviesti volō voluī ndash velle norėti

vōx vōcis f balsas

39

XXXVIII Schola duodēquadragēsima Futūrum II indicātīvī āctīvī

Futūrum II indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-er-ō ōrnāv-er-i-s ōrnāv-er-i-t

ōrnāv-er-i-mus ōrnāv-er-i-tis ōrnāv-er-i-nt

habu-er-ō habu-er-i-s habu-er-i-t

habu-er-i-mus habu-er-i-tis habu-er-i-nt

lēg-er-ō lēg-er-i-s lēg-er-i-t

lēg-er-i-mus lēg-er-i-tis lēg-er-i-nt

cēp-er-ō cēp-er-i-s cēp-er-i-t

cēp-er-i-mus cēp-er-i-tis cēp-er-i-nt

vēn-er-ō vēn-eri-s vēn-eri-t

vēn-er-i-mus vēn-er-i-tis vēn-er-i-nt

1 Išverskite sakinius

1 Legam epistolam tuam quam mihi scrīpseris 2 Ut fēceris ita habēbis 3 Quid ēgerimus

scietis 4 Ut fēceritis ita habēbitis 5 Sī meīs cōnsiliīs parueris salvus eris 6 Crās librum

legēs quam dederō 7 Cum Phillippus dominus Macedoniae Lacaedemoniīs scrīpserat bdquoSī

in Lacōnicam vēnerō terram vestram vōs exigamldquo Lacaedemoniī respondērunt bdquoSīldquo

8 Ūnus homō servum genere Lacaedemonium interrogāvit bdquoProbusne eris sī tē emerōldquo

Servus respondit bdquoEtiam sī nōn emerisldquo

loz Nota bene Didogravenė (lo Dīdō) ė Pigmaliograveno sesuo Sich jo

žmona Kartatildeginos įkūrėja ir karalienė En jas (lo Aenēas) Anch so ir Afrod tės sūnus

legendinis rom nų protėvis Laokoograventas (gr Λαοκόων lo Lāocoōn) Poseidograveno žynys

Trogravejoje bandęs įtikinti troj nus nepriimti gra kų dovanotildes ndash medinio arklio ir už tai kartugrave su

sūnumis pasmaugtas Poseidograveno pasiųstų gyvačių Lakogravenija (γρ Λακονική lo Lacōnica)

ndash kitaip Spaacuterta Lakedaimogravenas (gr Λακεδαίμων lo Lacedaemōn) ndash Peloponegraveso

pugravesiasalio sritis ir to paties pavadinimo jos sogravestinė kitaip Spaacuterta lakedaimoniẽčiai (gr

Λακεδαίμωνιοι lo Lacedaemoniī) ndash Lakedaimograveno gyventojai arba spartiẽčiai

Makedogravenija (gr Μακεδονία lo Macedonia) ndash šalis tarp Tesatildelijos ir Tratildekijos (AV)

Tarptautiniai žodžiai epistolatilderinis ndash laišk (pavyzdžiui epistoliatilderinis palikimas ndash

laiška ) fugagrave ndash trij ndash keturi balsų mugravezikos kūrinys vieno ba so tegravemą nustatyta tvarka

kartoja kiti balsai kons liumas ndash gydytojų pasitarimas kuriamegrave tikslinama ligos diagnogravezė

(ligos nustatymas) svarstoma ligonio būklė gydymo būdai ir priemonės lakograveniškas ndash

trumpas aacuteiškus glaustas (apie ka bą st ilių) perspektyvagrave ndash kūnų vaizdavimo plokštumojegrave

būdas pagrįstas spindulia s iše nančiais iš vieno taško respondentildetas ndash asmuo atsakinė-

jantis į tyrėjo ankegravetos klaacuteusimus

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti

cōnsilium i n nutarimas patarimas

crās rytoj cum kai

dominus ī m šeimininkas ponas valdovas viešpats

epistola ae f laiškas etiam taip pat net ir

exigō exēgī exāctum

exigere išvaryti išvyti emō ēmī ēmptum eme-re pirkti

genus eris n giminė pader-mė r šis

interrogō 1 klausti

Lacedaemoniī ōrum m lakedaimoniẽčiai spartiẽčiai

Lacōnica ae f Lakogravenija

liber librī m knyga

Macedonia ae f Makedograve-

nija

-ne ar pareō uī ndash ēre paklusti

Phillippus ī m Pilỹpas probus a um doras respondeō spondī spōn-sum spondēre atsakyti salvus a um sveikas sī jei jeigu

servus ī m vergas

40

XXXIX Schola ūndēquadrāgēsima Rapīna Sabīnārum

Iam Rōmulus et Remus Rōmam condiderant sed Rōmae parvus numerus fēminārum erant

Itaque Rōmānī lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt Cum lēgāti dīxērunt bdquoFēminās nōn habēmus

Date nōbīs in mātrimōnium fīliās vestrās Sī fīliās vestrās dederitis vōbīs grātiās agēmusldquo ndash

Sabīnī respondērunt bdquoNostrās fīliās nōn vōbīs ēducāverāmusldquo Tum Rōmānī dolō Sabīnās

accēpērunt Itaque iterum lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt et ad lūdōs pūblicōs Rōmam Sabīnōs

ūnā cum mātrōnīs fīliābusque invītāvērunt bdquoCum Rōmam vēneritis lūdōs pūblicōs spec-

tābitisldquo Cum Sabīnī ūnā cum mātrōnīs fīliābusque Rōmam vēnērunt Rōmānī fīliās Sabī-

nōrum raptāvērunt Rapīna Sabīnārum fuit causa bellī Diū Sabīnī cum Rōmānīs pugnā-

verant cum fīliae Sabīnōrum inter Rōmānōs et Sabīnōs sē coniēcērunt et ōrāvērunt bdquoIn nōs

vertite īrās nōs causa bellī sumus Sī vōs propinquī nostrī vīceritis nōs viduae vīvēmus sī

autem Rōmānī vīcerint nōs orbae erimus Cum igitur nōs necāveritis bellum fīniētisldquo

Verba Sabīnārum Rōmānōs Sabīnōsque movērunt Itaque bellum fīnīvērunt Rōmānī

Sabīnōs in oppidum suum recēpērunt et Sabīnī cum Rōmānīs sē coniūnxērunt (EL)

Komentaras Sab nai (lo Sabīnī) ndash itatildelikų gentis gyvenusi Latildecijuje (lo Latium) ir

Ugravembrijoje (lo Umbria) Įkūrus Rogravemą dalis sab nų susijungė su rom nais o kiti gyvenę

kalnuosegrave jiems priešinosi III amžiuje prieš Kristų rom nai nukariavo visagraves sab nų žemegraves ir

sab nams suteikė Rogravemos pilietybę T tas L vijus (lo Titus Livius) rom nų istograverikas aprašė

rom nų ir sab nų konfl ktą dėl moterų Po šio konfl kto abiejų genčių valstybės susijungė ir

sab nų karalius T tas Tatildecijus (lo Titus Tatius) valdė drauge su Rogravemulu vedusiu sab nę

Hers liją (lo Hersilia) Mokslininkai spėja kad sab nai Rogravemoje yra gyvenę Kvirinatildelio

(Quirīnālis collis) Viminatildelio (Vīminālis collis) ir Eskv lijų (Esquilīae) kalvosegrave

Vocābula

accipiō cēpī ceptum ci-pere priimti gauti autem tačiau

bellum ī n karas

causa ae f priežastis

collis is m kalva coniiciō iēcī iēctum iicere įmesti pulti sē con-

iicere mestis condō condidī condi-tum condere įkurti

coniungō iūnxī iūnc-tum iungere sujungti sē coniungere susijungti cum kai kol dīcō 3 sakyti dō dedī datum dare duoti

dolus ī m klasta

diū ilgai ēducō 1 auklėti šviesti eō iī ītum īre eiti faciō fēcī factum facere

daryti

fēmina ae f mόteris

fīlia ae f duktė iam jau invītō 3 kviesti

īra ae f pyktis itaque taigi todėl tad iterum antrąsyk

lēgātus ī m pasiuntinys

lūdus ī m žaidimas pl žai-dynės

mātrimōnium ī n santuo-ka in mātrimōnium dare vesti

mātrōna ae f matronagrave kil-minga mόteris

mittō 3 siųsti moveō 2 judinti paveikti necō 1 žudyti

oppidum ī n miestas

orba ae f našlaitė propinquus a um artimas

pl propinquī artimieji

pūblicus a um viešas pugnō 1 kovoti kautis ōrō 1 kalbėti melsti prašyti

rapīna ae f pagrobimas raptō 1 pagrobti recipiō cēpī ceptum cipere paimti atga atsiimti respondeō 2 atsakyti spectō 1 stebėti sī jei jeigu tum tada

ubi kai kur

teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti ūnā kartu drauge išvien veniō 4 atvykti vertō vertī versum ver-

tere versti čia atsukti

vidua ae f našlė vincō vīcī vīctum vin-cere nugalėti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

41

XL Schola quadrāgēsima

Initium bellī Gallicī

Helvētiī fīnēs suōs quī angustī sunt relinquere et per prōvinciam nostram iter facere cōnstituunt Explōrātōrēs cōnsilium hostium Caesarī nūntiant Caesar magnīs itineribus ab urbe in Galliam ulteriōrem contendit et incrēdibilī celeritāte ad Genavam pervenit Helvētiī lēgatōs ad eum mittunt nōbilēs cīvēs quī eius voluntātem petunt sed Caesar id nōn concēdit et eā legiōne quam sēcum habet mīlitibusque fortibus quī ex prōvinciā conveniunt ā lacū Lemannō quī in flūmen Rhodanum īnfluit ad montem Iūram quī fīnēs Sēquanōrum ab Helvētiīs dīvidit mūrum in altitūdinem pedum sēdecim fossamque perdūcit eōque modō Helvētiōs itinere prohibet (Buchner)

Sententiae Virtūs Rōmāna constat ex hīs virtūtibus disciplīna pietās fidēs gravitās

paupertās cōnstantia Nōn nōbīs sōlum nātī sumus (Cicero) Nōn fōrmōsus erat sed erat

fācundus Ulixēs (Ovidius)

Komentaras Gatildejus Jugravelijus Cegravezaris (lo Caesar) aprašo Gatildelijos užkariavimą savo bdquoGatildelų karo užrašuoseldquo (lo Commentāriī dē bellō Gallicō) Karas prasideda nuo susidūrimo su gatildelų tauta helvegravetais (lo Helvētiī) gyvenusiais teritograverijoje kur yra dab Šveicatilderija Helvegravetai norėjo palikti savo žemegraves ir persikelti į vatildekarus prie Okeatildeno (lo Ōceacuteanus dab Atlaacutento vandenyacutenas) ą

Vocābula

altitūdō inis f aukštis

angustus a um siauras

bellum ī n karas

celeritās ātis f greitumas concēdō cessī cessum cēdere trauktis užleisti

cōnstantia ae f pastovu-mas patvarumas išfvermė

cōnstituō stituī stitu-tum stituere nuspręsti nustatyti

contendō tendī tentum tendere įtempti stengtis skubėti siekti

conveniō 4 sueiti susirinkti

disciplīna ae f drausmė

dīvidō dīvīdī dīvīsum dīvidere dalyti skaldyti

explōrātor ōris f žvalgas faciō 3 daryti iter facere keliauti

fācundus a um iškalbin-gas kalbus šnekus

fidēs eī f tikėjimas ištiki-mybė

fīnis is m galas baigmė

riba pl sienos šalis kraštas

flūmen inis n upė

fōrmōsus a um gražus

dailus

fortis e narsus stiprus

fossa ae f griovys

Gallicus a um galų gališ-kas

Genava ae f Genavagrave dab Ženevagrave

gravitās ātis f sunkumas rimtumas orumas būdo tvirtumas

Helvētiī ōrum m helvegravetai

hostis is m priešas svetim-šalis

incrēdibilis e neįtikimas īnfluō flūxī flūxum fluere įtekėti

initium ī n pradžia

iter itineris n kelias

Iūra ae m J ra kalnai

lacus ūs m ežeras

legiō ōnis f legiogravenas

Lemannus ī m (ežeras) Le-matildeno (dab Ženegravevos) ežeras

mīles itis m karys kareivis mittō 3 siųsti

modus ī m būdas

mōns montis m kalnas kalnynas kalnai

mūrus ī m siena

nātus a um gimęs

nōbilis e kilmingas kilnus nūntiō 1 pranešti

paupertās ātis f neturtas perdūcō 3 išvesti nuvesti

pēs pedis m koja pėda petō īvī ītum ere ieškoti siekti prašyti vykti

pietās ātis f pamaldumas pagarba

prohibeō hibuī hibitum hibēre neleisti uždrausti

prōvincia ae f provincija -que ir

relinquō 3 palikti

Rhodanus ī f Rodatildenas dab Ronagrave

sēdecim šešiolika

Sēquanī ōrum m sekvatildenai sōlum tikti tik

Ulixēs is m Odis jas ulterior ulterius esantis anoj pusėj tolimesnis

urbs is f miestas perveniō 4 atvykti

virtūs ūtis f vyriškumas narsumas dorybė

voluntās ātis f valia noras sutikimas

42

Page 20: HORTUS LATINUS PARS TERTIA - lm€¦ · IV. Schola quārta. Sententiae. Prōnōmina - įvardžiai Prōnōmina dēmōnstrātīva – parodomieji įvardžiai hic, haec, hoc šitas,

19

XVIII Schola duodēvīcēsima

edō ēdī ēsum ēsse (edere) valgyti

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

es-se ed-e-re 1 2 3

ēd-ō valgau ēs

ēs-t

ed-i-mus valgome

ēs-tis ed-u-nt

ed-ēba-m valgiau

ed-ēbā-s ed-ēba-t

ed-ēba-mus valgėme

ed-ēba-tis ed-ēba-nt

ed-a-m valgysiu

ed-ē-s ed-e-t

ed-ē-mus valgysime

ed-ē-tis ed-u-nt

Imperātīvus

ēs valgyk

ēs-te valgykite

Cēna Rōmāna Herī pater meus amīcōs suōs ad cēnam vocāvit Nōnā hōrā adveniunt convīvae duo senātōrēs Rōmānī et ipse consul Rōmānus Convīvae dominum patrem meum salūtant Tum in trīclīniō vēnērunt et in lectīs accubuērunt Puerīs tamen in trīclīniō nūllus locus est Sed pater mē aliquid ex poētīs Rōmānīs dēclāmāre vult Quā dē causā in ātriō exspectāvī Imprīmīs pater meus vīnum deīs deābusque dēfūsit Rōmānī ēdēbant ut Horātius scrīpsit bdquoAb ōvō ūsque ad mālaldquo id est imprīmīs ōva post cēnam ndash māla Servī dominō et convīvīs multa fercula inferēbant ut piscēs cāpōnēs lactūcam brassicam pānem etc Ūnus ē servīs mihi fīliō dominī uvās pulchrās dat bdquoĒs puerldquo Edēbam et gaudēbam Posteā pater servō ūnō mē invitāre iussit In trīclīniō patrem et convīvās vīdī Convīvās salūtō prope iānuam stō et patris iussa exspectō Ille inquit bdquoEn dēclāmātor noster Recitā nōbīs aliquid mī Lūcī Magister tuus dīcit tē dēclāmāre posseldquo Carmen Catullī dē passere recitō Ūnus ē convīvīs inquit bdquoBene dēclāmat Cornēlī fīlium tuum poētam in futūrō esse putōldquo

Vocābula

accumbō accubuī accu-bitum accumbere atsigulti

adveniō vēnī ventum venīre atvykti aliquis aliqua aliquid kas nors kažkas kas

ātrium ī n atildetrijus sveta nė autem tačiau

brassica ae f kopūstas

cāpo ōnis m kaplūnas (mė-

sinis gaidys)

carmen inis n giesmė

Catullus ī m Katugravelas poegravetas

causa ae f priežastis

cēna ae f pietūs

cibus ī m maistas

clāmō āvī ātum āre šau-kti

convīva ae m f svečias

consul ulis m konsulas

dēclāmātor ōris m iškal-bos mokytojas kalbėtojas

dēclāmō āvī ātum āre deklamuoti

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dominus ī m viešpats šei- mininkas ponas

en štai šit dēfundo dēfūdī dēfū-sum dēfundere nulieti exspectō āvī ātum āre laukti

ferculum ī n padėklas pa-tiekalas valgis

futūrum ī n ateitis gaudeō gavīsus sum gaudēre džiaugtis

hōra ae f valanda

iānua ae f durys imprīmīs pirmiausia inferrō intulī illātum inferre įnešti atnešti inquit sako tarė invītō āvī ātum āre kviesti

iussum ī n įsakymas

lactūca ae f salota

lectus ī m lova gultai

mālum ī n obuolys nam nes nōnus a um devintas nūllus a um joks nė vienas

ōvum ī n kiaušinis

pānis is m duona

passer eris m žvirblis

piscis is m žuvis

possum potuī ndash posse galėti

posteā po to paskiau

prope su acc arti prie putō avī ātum āre ma-nyti

recitō āvī ātum āre skai-tyti balsugrave (garsiai)

respondeō spondī spōn-sum spondēre atsakyti salūtō āvī ātum āre svei-kinti

scrībō scrīpsī scrīptum scrībere rašyti sed bet

senātor ōris m senatildetorius sī jei stō stetī statum stāre stovėti

trīclīnium ī n valgomasis

ūsque ad iki pat

ūva ae f vynuogė veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

vīnum ī n vynas vocō āvī ātum āre kviesti volō voluī ndash velle norėti

20

XIX Schola ūndēvīcēsima

ferō tulī latum ferre ndash nešti (M ltono tekstegrave ndash iškęsti ištverti)

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

fer-re bdquoneštildquo 1 2 3

fer-ō nešu

fer-s fer-t

fer-i-mus nešame

fer-tis fer-u-nt

fer-ēba-m nešiau

fer-ēbā-s fer-ēba-t

fer-ēbā-mus nešėme

fer-ēbā-tis fer-ēba-nt

fer-a-m būsiu

fer-ē-s fer-e-t

fer-ē-mus būsime

fer-ē-tis fer-e-nt

Imperātīvus

fer nešk

fer-te neškite

Sententiae Ego sum vītis vōs palmitēs quī manet in mē et ego in eō hic

fert frūctum multum quia sine mē nihil potestis facere (Vulgāta) Bene ferre

magnam Disce fortūnam (Horātius) Quī fert malīs auxilium post tempus

dolet (Phaedrus) Quasi mūrēs semper edimus aliēnum cibum (Plautus)

Lūcem in tenebrās ferimus Fert fert fert (Itatildelijos Savogravejos karatildelių dinatildestijos

šūkis)

loz Nota bene Savojagrave ndash istograverinė sritis Prancūz jos ir Itatildelijos pasienyje

1 Išverskite Džograveno M ltono teksto Prō populō Anglicānō dēfēnsiō ištrauką

Pater et rēx dīvertissima sunt Pater nōs genuit at nōn rēx nōs sed nōs rēgem creāvimus Patrem natūra dedit populō rēgem ipse populus dedit sibi nōn ergō propter rēgem populus sed propter populum rēx est ferimus patrem mōrōsum etiam dūrum ferimus et rēgem sed nē patrem quidem ferimus tyrannum

2 Atsakykite į klausimus

1 Quid dīcit auctor dē patre et rēge 2 Quid dedit patrem populō 3 Quem populus sibi dedit 4 Quid dīcit auctor dē patre et rēge mōrōsō et dūrō

Sententia Nōn rēx est lēx sed lēx est rēx

Vocābula

aliēnus a um svetimas Anglicānus a um Aacutenglijos at tačiau betgi

auxilium ī n pagalba para-ma

cibus ī m maistas creō āvī ātum āre rinkti

dēfēnsiō ōnis f gynimas ginamoji kalba apologravegija

discō didicī ndash discere mokytis

dīvertissimus a um skir-tingiausias iš dīvertō dī-vertī dīversum dīvertere pasukti į šalį atsiskirti skirtis

doleō doluī dolitūrus dolēre skaudėti kentėti dō dedī datum dare duo-

ti

dūrus a um kietas šiurk-

štus griežtas

ergō taigi vadinasi etiam taip pat net ir faciō fēcī factum facere daryti

frūctus ūs m (IV) vaisius

fortūna ae f laimė dalia lemtis

gignō genuī genitum

gignere gimdyti

lēx lēgis f įstatymas

lūx lūcis f šviesa malus a um blogas maneō mānsī mansum manēre pa(si)likti išlikti mōrōsus a um užsispyręs įnoringas priekabus

mūs mūris m pelė

natūra ae f gamta nihil niekas

palmes palmitis m atžala (vynmedžio) šakelė

populus ī m tauta žmonės possum potuī ndash posse galėti pajėgti potestis jūs galite

post su acc po vėliau

propter su acc dėl

quasi kaip quia kadangi nes quidem juk būtent nē quidem netgi ne sed bet semper visada

sine su abl be

tempus oris n laikas

tenebrae ārum f tamsa

tyrannus ī m tiratildenas

vītis is f vynšakė vynuo-gienojas vynmedis

21

XX Schola vīcēsima Perfectum

sum fuī ndash esse būti

eō iī (īvī) itum īre eiti

edō ēdī ēsum ēsse (edere) valgyti

ferō tulī latum ferre nešti

fuī fuistī fuit

fuimus fuistis fuērunt

iī (īvī) iistī (īvistī) iit (īvit etc)

iimus iistis iērunt

ēdī ēdistī ēdit

ēdimus ēdistis ēdērunt

tulī tulistī tulit

tulimus tulistis tulērunt

Sententiae Sum quod eris fuī quod es Fuit Īlium (Vergilius) Nōs quōque quae ferimus

tulimus patientior ante Et mala sunt longō multiplicāta diē (Ovidius) Vērē languorēs

nostrōs ipse tulit et dolorēs nostrōs ipse portāvit (Vulgāta) Tulērunt Dominum meum et

nesciō ubi posuērunt eum sī tū sustulistī eum dīcitō mihi (Respōnsōrium) In domum

Dominī ībimus (Vulgāta) Domine ad quem ībimus (Vulgāta) Ipse enim Pater amat vōs

quia mē amāstis et crēdidistis quia ego ā Deō exīvī Exīvī ā patre et vēnī in mundum

iterum relinquō mundum et vādō ad Patrem (Vulgāta) Crēdō Quī ēdistis multō fēcistis

sapientius Quī nōn ēdistis saturī fīte [imper pl] fābulīs (Plautus)

Tarptautiniai žodžiai agituacuteoti ndash veikti skleisti pol tines ir visuomeninegraves id jas

argumentildetas ndash įrodomąją tegravezę (teiginį) pagrindžiantis teiginys crēdō bdquotikiuldquo ndash tikėjimo

tiesų išdėstymas žmogaus pažiūrų visumagrave deklamuacuteoti ndash raacuteiškiai meniškai sakyti atmin-

tina kokį nors kūrinį fortūnagrave ndash sėkmė likimas laimingas atildetvejis kregraveditas ndash prekių ar

pinigų skolinimas už palūkanas pasitikėjimo patildegrindu multiplikatildecija ndash dokumentildetų

piešinių brėžinių tegraveksto daacuteuginimas natūragrave ndash gamta žmogaus prigimt s dailėjegrave tikrovės

daiktai pagal kuriuos da lininkas piešia pacientildetas ndash gydytojo gydomas ligonis portatildelas ndash

puošnus įėjimas į pastatą internegravetinė sveta nė teikianti tam tikrą informatildeciją

responsograverijus ndash bažnytinio giedojimo būdas sol stas (kunigas) ir chograveras gieda pakaitom s

bažnytinės mugravezikos žaacutenras te pas ndash vyksmo greitis spartagrave tiratildenas ndash valdovas smurtugrave

užgrobęs valdžią vilagrave ndash ištaigus užmiesčio namas gyvenamasis namas vasarnamis

Vocābula

amō āvī ātum āre mylėti

ante su acc prieš crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti manyti

diēs eī m (V) diena diē abl sg dīcō dīxī dictum dīcere sakyti dīcitō imper fut act 2 sg

dolor ōris m skausmas sielvartas

domus ūs f (IV) namas enim mat juk nes exeō exīvī exītum exīre išeiti išvykti

fābula ae f pasakojimas pasaka pasakėčia dratildemos kūrinys pjegravesė

fiō factus sum fierī dary-

tis tapti fīte tapkite

Īlium ī n Iliogravenas = Trojagrave iterum vėl antrąkart iš naujo

labōrō āvī ātum āre dirbti stengtis kentėti

languor ōris m nusilpimas nuovargis silpnumas

malum ī n blogis blogybė multiplicō āvī ātum āre dauginti didinti gausinti

multō daug multō sa-pientius išmintingiau

mundus ī m pasaulis nesciō scīvī scītum scīre nežinoti

patiēns entis kantrus iš-tvermingas patientior iš-tvermingesnis (aukštesnysis l)

ponō posuī positum po-nere dėti quia kadangi nes quōque taip pat ir relinquō relīquī relic-tum relinquere palikti

respōnsōrium ī n respon-sograverijus

sapientius protingiau satur a um sotus sī jei sufferō sustulī ndash suffer-

re laikyti apačiojegrave čia paimti

ubi kur vādō vādere eiti žengti veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti vērē tikrai teisingai iš ti-krųjų

22

XXI Schola vīcēsima prīma

Trečiosios linksniuotės priebalsinio tipo kamienai ir priesagos

Masculīnum -ō -or -os -er -ex -es

nom sg gen sg pavyzdžiai

-or

-ōs

-er

-ex

-es

-in-is

-ōr-is

-ōr-is

-er-is

-ic-is

-ig-is

-g-is

-it-is

-et-is

-d-is

hōmō homin-is žmogus

leō leōn-is liūtas

victor victōr-is nugalėtojas

flōs flōr-is gėlė žiedas

agger agger-is pyacutelimas sankasa

vertex vertic-is verpẽtas viršugalvis

rēmex rēmig-is irklas

rēx rēg-is karalius

mīles mīlit-is karys kareivis

paries pariet-is siena

pēs ped-is koja

Fēminīnum -tās -(t)us -aus -dō -gō -iō

nom sg gen sg pavyzdžiai

-tās

-(t)ūs

-aus

-dō

-gō

-iō

-tāt-is

-tūt-is

-ūt-is

-ūd-is

-aud-is

-din-is

-gin-is

-iōn-is

sānitās sānitāt-is (kūno) sveikata

virtūs virtūt-is vyriškumas dorybė

salūs salūt-is (kūno ir sielos) sveikata gerovė

palūs palūd-is pelkė

laus laud-is pagyrimas garbė

magnitūdō magnitūdin-is didumas

orīgō orīgin-is kilmė

lēctiō lēctiōn-is skaitymas paskaita

Neutrum -men -ur -us -ma

nom sg gen sg pavyzdžiai

-men

-ur

-us

-ma

-min-is

-ur-is

-or-is

-or-is

-er-is

-mat-is

nōmen nōmin-is vardas

fulgur fulgur-is žaibas

ebor ebor-is dramblio kaulas

tempus tempor-is laikas

opus oper-is kūrinys

poēma poēmat-is poemagrave

Kiti atvejai dux duc-is m vadas lēx lēg-is f įstatymas consul consul-is m kogravensulas

ōrātor ōrātōr-is m oratildetorius flūmen flūmin-is n upė mōs mōr-is m paprotys

įprotis būdas genus gener-is n giminė r šis pulvis pulver-is m dulkės milteliai lac

lact-is n pienas

23

XXII Schola vīcēsima secunda

Sententiae Mundus ūniversus exercet histriōnem (Petrōnius) Astra regunt hominēs sed

regit astra Deus Atria rēgum hominibus plēna sunt amīcīs vacua (Seneca) Prō rēge lēge

grege Nūlla potentia supra lēgēs esse debet (Cicero) Mōs prō lēge Mōrēs multōrum videt

(Horātius) [apie Odis ją] Mōribus antīquīs stat Rōma Aut Caesar aut nūllus Stat magnī

nōminis umbra (Lūcānus) Furor arma ministrat (Vergilius) Superbī hominēs in convīvīs

stultī sunt Societātis vinculum est ratiō et ōrātiō (Cicero) Habet suum venēnum blanda

ōrātio (Pūblilius) Nōsce tempus Prō salūte animae Virtūs hominem iungit Deō (Cicero)

Virtūs nōn advenit ā natūrā neque ā doctrīnā sed ā nūmine dīvīnō (Seneca) Prīma virtūs

est vitiō carēre (Quīntilliānus) Pietās fundāmentum est omnium virtūtum (Cicero) Disce

puer virtūtem ex mē vērumque labōrem Fortūnam ex aliīs (Vergilius) Quae regiō in

terrīs nostrī nōn plēna labōris (Vergilius) Multōrum annōrum opus

loz Nota bene Lukatildenas (lo Lūcānus) ndash poegravetas egravepikas (39ndash65

metais) poegravemos bdquoFarsatildelijaldquo autorius Maacuterkas Fatildebijus Kvintiliatildenas (lo Quīntilliānus) ndash

žymus I amžiaus rom oratildetorius veikalo bdquoOratoriaus ugdymasldquo autorius

Vocābula

adveniō vēnī ventum venīre atvykti

alius alia aliud kitas

anima ae f s ela

annus ī m metai

arma ōrum n gintildeklai

astrum ī n gr žvaigždė

atrium ī n atildetrijus sveta nė aut arba

blandus a um meilikau-jantis lipšnus meilus mielas

careō caruī ndash carēre su

abl stokoti neturėti

convīva ae m f svečias viešnia

debeō debuī debitum debēre privalėti būti sko-lingam

discō didicī ndash discere mokytis

dīvīnus a um dieviškas dievo dievų

doctrīna ae f mokymas mokslas išsilavinimas

exerceō excercuī exerci-tum exercēre judinti vei-kti lavinti exercere his-triōnem vaidinti

fundāmentum ī n pamatas

fortūna ae f laimė dalia lemtis furor ōris m šėlas siutas

grex gregis m banda ka -menė būrys habeō habuī habitum

habēre turėti

histriō ōnis m atildektorius ar-t stas vaidintojas

ibi ten iungō iūnxī iūnctum iungere uždėti jungą (su)-jungti (su)sieti

labor ōris m darbas vargas

lēx lēgis f įstatymas magnus a um didelis ministrō āvī ātum āre (pa)tarnauti duoti teikti

mōs mōris m paprotys įprotis būdas

multus a um daug dau-gelis

mundus ī m pasaulis neque ir ne nei

nōmen inis n vardas nūllus a um joks nė vie-nas

nūmen inis n pritarimo

ženklas sutikimas valia čia dievų valia dievybė

omnis e visas kiekvienas

opus eris n kūrinys

ōrātiō ōnis f kalba

pietās ātis f pamaldumas pagarba

plēnus a um pilnas

potentia ae f galia galybė

quasi lyg tarytum regō rēxī rēctum regere kreipti tvarkyti valdyti

ratiō ōnis f apyskaita svar-stymas protas

salūs ūtis f sveikata gerovė sī jei

societās ātis f bendrumas sąjunga bendrija draugija

stō steti statum stāre stovėti

stultus a um kvailas superbus a um išdidus

suprā su acc vietai ant virš

aukščiau laikui prieš anks-čiau

tempus oris n laikas

umbra ae f šešėlis ūniversus a um visas vacuus a um tuščias

venēnum ī n nuodai kerai burtai

vērus a um tikras videō vīdī vīsum vidēre matyti

vinculum ī n raištis ryšys

virtūs ūtis f vyriškumas dorybė

vitium ī n yacuteda trūkumas

24

XXIII Schola vīcēsima tertia

Hominēs et nōmina

Quīntus est frāter Mārcī Iūlia soror eius est Mārcus et Quīntus frātrēs Iūliae sunt Mārcī

pater et māter frāter et soror sunt Nōmen patris est Iūlius mātris Aemilia Quīntus est nōmen frātris Iūlia sorōris

Mārcō ūna soror est Iūliae duo frātrēs sunt Nōmina frātrum sunt Mārcus et Quīntus Patrī et mātrī ūna fīlia et duo fīliī sunt Mātrī Aemilia nōmen est Quod nōmen est patrī Eī nōmen est Lūcius Iūlius Balbus Virō Rōmānō tria nōmina sunt Lūcius est prae-nōmen id est nōmen prīmum Iūlius nōmen vel nōmen gentīlicium Balbus cognōmen est Fīliīs nōmina sunt Mārcus Iūlius Balbus et Quīntus Iūlius Balbus Mārcus et Quīntus praenōmina sunt fīliōrum Alia praenōmina Lātīna sunt Aulus Decimus Gāius Gnaeus Faustus Mānius Numerius Paulus Pūblius Sextus Spurius Tiberius

Titus Mulieribus Rōmānīs plērumque ūnum nōmen gentilicium erat velut Cornēlia Iūlia Lūcia Paula Octāvia Tullia Valeria

Aemiliae etiam ūnum nōmen erat Aemiliae est ūnus frāter cuī Aemilius nōmen est (praenōmen Pūblius cognōmen Paulus) Frāter Aemiliae est avunculus līberōrum Aemilius autem procul ā sorōre suā abest Itaque trīstis est Aemilia quae frātrem suum amat Mārcus et Iūlia mātrem suam trīstem in hortum exīre vident et pātrem interrogant bdquoCūr māter nostra trīstis estldquo Iūlius bdquoMāter vestra trīstis est quod Aemilius procul ab eā abest Aemilius avunculus vester est id est frāter mātris

Sententiae Nōmen est ōmen Benedictus quī venit in nōmine Dominī Nōmina sunt odiōsa (Ovidius)

Vocābula

absum afuī ndash abesse būti ne čia nebūti

alius alia aliud kitas autem tačiau

avunculus ī n avyacutenas mo-tinos brolis dėdė

benedictus a um palai-mintas

duo duae duo du

cognōmen inis n šeimos vardas pavardė

cūr kodėl exeō iī (īvī) ītum īre išeiti

frāter frātris m brolis gentīlicius a um giminės nōmen gentīlicium gimi-nės vardas

hortus ī m sodas daržas interrogō āvī ātum āre klausti

itaque taigi todėl tad

līberī ōrum m vaikai

māter mātris f motina

mulier eris f moacuteteris nam nes odiōsus a um ne(pa)ken-čiamas

ōmen inis n ženklas

pater patris m tėvas plērumque dažniausiai daugiausia

praenōmen inis n asmens vardas

procul toli

soror ōris f sesuo

trēs tria trys ūnus a um vienas trīstis e liūdnas velut kaip veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

Praenōmina Rōmāna

Aemilia ae f Em lija

Aulus ī m Aacuteulas

Cornēlia ae f Kornegravelija

Decimus ī m Dẽcimas

Gāius ī m Gatildejus

Gnaeus ī m Gn jus

Faustus ī m Faacuteustas

Iūlia ae f Jugravelija

Iūlius ī m Jugravelijus

Lūcia ae f Liugravecija

Lūcius ī m Liugravecijus

Mānius ī m Matildenijus

Numerius ī m Numegraverijus

Octāvia ae f Oktatildevija

Paula ae f Paacuteulė

Paulus ī m Paacuteulius

Pūblius ī m Pugraveblijus

Quīntus ī m Kv ntas

Sextus ī m Segravekstas

Spurius ī m Spugraverijus

Tiberius ī m Tibegraverijus

Tullia ae f Tugravelija

Valeria ae f Valegraverija

25

XXIV Schola vīcēsima quārta Verba composita

ab-sum a-fuī ndash ab-esse ad-sum ad-fuī ndash ad-esse dē-sum dē-fuī ndash dē-esse inter-sum inter-fuī ndash inter-esse praes-sum prae-fuī ndash prae-esse prō-sum prō-fuī ndash prōd-esse super-sum super-fuī ndash super-esse pos-sum potuī posse

būti ne čia būti atstu nedalyvauti būti prie pagelbėti trūkti stokoti būti tarpe dalyvauti būti priešakyje vadovauti būti už padėti paremti išlikti būti galingam galėti

Verba composita possum potuī posse

Praesēns indicātīvī āctīvī Praesēns Imperfectum Futūrum I

ab-sum ab-es

ab-est ab-sumus ab-estis ab-sunt

dē-sum dē-es

dē-est dē-sumus dē-estis dē-sunt

prō-sum prōd-es

prōd-est prō-sumus prōd-estis prō-sunt

pos-sum pot-es

pot-est pos-sumus pot-estis pos-sunt

pot-eram pot-erās

pot-erat pot-erāmus pot-erātis pot-erant

pot-erō pot-eris

pot-erit pot-erimus pot-eritis pot-erunt

Ex vītā Plīniī

Surgō ubi volō saepe prīmā lūce Amō sedēre in silentiō et meōs oculōs claudere bdquoQuid

mihi hodiē facere necesse estldquo ndash mēcum cōgitō Tum notārium vocō et iubeō eum

epistolam scrībere Hōrā quārtā et quīntā in peristȳlum prōcedō et aliam epistolam parō

Dum prandium ēdō Post prandium dormiō tum ambulō (herī nōn ambulābam) Mox

ōrātiōnem Graecam et Latīnam legō quod vōcem meam fīrmam facit Posteā in cēnā nostrā

amīcī meī intersunt Ego et uxor mea cum amīcīs paucīs saepe cēnāmus Aliud nōn possum

Numquam mihi amīcī dēerant Dum cēnam ēdimus servus librum bonum nōbīs legit Mihi

placet Aenēidem Vergiliī audīre Ego et multī amīcī meī etiam auctōrēs Latīnās recitāre

possunt Tandem in hortō ambulō cum amīcīs meīs quī sunt praeclārī et ērudītī

Nōn numquam ex hōc ōrdine errō Ante lūcem nōn poteram surgere Sī diū dormīvī equō

īre amō Amīcī quōque ex oppidīs vīcīnīs veniunt Saepe in silvam venārī intrō Etiam

audiō virōs quī in agrīs meīs labōrant

Vocābula

ambulō āvī ātum āre vaikščioti

alius alia aliud kitas

Aenēis idis m Eneidagrave

avunculus ī n avyacutenas dėdė cōgitō āvī ātum āre mą-styti galvoti

diū ilgai dormiō īvī ītum īre mie-goti

dum tada ēdō ēdī ēsum edere valgyti

eō iī ītum īre eiti

errō āvī ātum āre klysti ērudītus a um išsilavinęs fīrmus a um tvirtas stiprus

hortus ī m sodas intrō āvī ātum āre įžengti iubeō iussī iussum iubē-re liepti įsakyti

lūx lūcis f šviesa mox greit tuojau paskui

nam nes necesse est būtina privalu

notārius ī m sekretotilderius numquam niekada

ōrdō inis n eilė tvarka

paucī ōrum m nedaugelis

peristȳlum ī n gr perist lis placeō placuī placitum

placēre patikti įtikti praeclārus a um žinomas

prandium ī n pusryčiai prōcedō cessī cessum cedere išeiti pasirodyti eiti saepe dažnai sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti surgō surrēxī surrēc-tum surgere kilti keltis

tandem pagaliau ubi kai kur

uxor ōris f žmonagrave venor venātus sum ve-

nārī medžioti (verbum dep) vīcīnus a um kaimyninis volō voluī ndash velle norėti

vōx vōcis f balsas

26

XXV Schola vīcēsima quīnta Trečioji linksniuotė Ba sinis tipas

Sg Pl Sg Pl Sg Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl

turris f turris turrī turrim turrī

turrēs turrium turribus turrēs turribus

vīs f

vim vī

vīrēs vīrium vīribus vīrēs vīribus

Tiberis m Tiberis Tiberī Tiberim Tiberī

mare n maris marī mare marī

maria marium maribus maria maribus

1 Išmokite atmintinai trečiosios linksniuotės ba sinio tipo žodžius

febris is f drugys

puppis is f vairagalis

secūris is f kirvis

sitis is f toškulys

turris is f bokštas

tussis is f kosulys

vīs ndash f jėga prievarta

Albis is m Elbė upė

Neāpolis is f Neatildepolis

Tiberis is m

mare is n jūra

conclāve is n užrakinamas kambarys

animal ālis n gyvūnas

vectīgal ālis n mokestis rintildekliava

exemplar āris n pavyzdys

Sententiae Et māceriam circumdedī et circumfōdī et plantāvī vīneam Sorech [b blinė

vieta] et aedificāvī turrim in mediō eius Quantum scīmus gutta est īgnōrāmus mare Vī et

animō Contrā vim nōn valet iūs Ultrā vīrēs (Vergilius) Vim vī repellere licet Vim vīribus

exīre (Ulpiānus) Vīribus ūnitīs Vīs armāta Vīs ā tergō Vīs cōmica Vīs tragica (Aristo-

tēlēs) Vīs inertiae Vīs lēgis Vīs magica Vīs medicātrix natūrae Vīs saepe violat iūs Vīs

vim pellit Vīs vitālis Contrā vim mortis nōn est medicāmen in hortīs Sine vī et dolō

Turris eburnea Turris Babelis Terra turrium [šiuolaikinis stalo žaidimas] Tabulettae contrā

tussim prō īnfantibus Ad Tenediam secūrim Secūrī Tenediā (iš gr Τενεδία πελέκει apie

griežtą nieko nesigailintį Tenegravedo salos valdovą teisėją) Candor dat vīribus ālās

loz Nota bene Ulpiatildenas (lo Ulpiānus) ndash

Vocābula

aedificō āvī ātum āre statyti

āla ae f sparnas

animus ī m siela dvasia armātus a um ginkluotas

čia karinis

Babel is f Babilogravenas čia Batildebelis

candor ōris m skaistus bal-tumas spindėjimas dorumas

circumdō dedī datum

dare dėti aplinkui apsupti circumfodiō fōdī fossum fodere apkasti apkaupti cōmicus a um

contrā su acc prieš

dolus ī m klasta eburneus a um dramblio kaulo

ērudītus a um išsilavinęs exeō exiī exītum exīre

išeiti čia naudoti

gutta ae f lašas

hortus ī m sodas īgnōrō āvī ātum āre nežinoti

inertia ae f neveiklumas inercija

īnfāns antis m kūdikis vai-kas

iūs iūris n teisė licet licuit licēre leidžia-ma galima

lūx lūcis f šviesa

māceria ae f tvora

magicus a um magiškas

medicāmen inis n vaistas

medicātrix īcis f gydytoja

medium ī n vidurys

mors mortis f mirtis pellō pepulī pulsum

pellere stumti varyti mušti plantō āvī ātum āre so-dinti persodinti

prōcedō prōcessī prō-cessum prōcedere išeiti

pasirodyti eiti

quantus a um koks repellō repulī repulsum repellere atstumti atmušti išvaryti

sciō scīvī scītum scīre žinoti mokėti

sine su abl be

tabulleta ae f tabletė Tenedius a um Tenegravedo

tergum ī n nugara

tragicus a um

ultrā su acc anagravepus už per virš

ūnitus a um suvienytas

čia bendras valeō valuī valitum va-lēre būti sveikam gyventi turėti reikšmės galioti

violō āvī ātum āre smur-tu padaryti pažeisti

vītālis e gyvenimo gyvybi-nis

27

XXVI Schola vīcēsima sexta

Discordia frātrum

Faustulus casam intrat bdquoAcca ubi es Venī et audī dē calamitāte Rōmulus Remum necāvitldquo Acca verbīs marītī nōn crēdit bdquoQuid dīcis quid audīvīldquo Faustulus autem bdquoCrēde mihi uxor Hodiē cum amīcīs ad Palātium properāvī Etiam Rōmulus et Remus et multitūdō virōrum Palātium petīvērunt Tum Rōmulus virōs ad sē vocāvit et ubi tacuērunt ōrātiōnem habuit bdquoGaudeō quod venīre nōn dubitāvistis Hodiē sacrum facere volumus nam auxiliō deōrum Palātium mūnīvimus Vidēte mūrum Nunc tandem sine perīculō vīvere possumusldquo Virī verba Rōmulī clāmōre probavērunt Subitō autem Remus bdquoEgo tuum mūrum rīdeō mūrus enim inimīcum nōn prohibetldquo Statim mūrum trānsiluit Tum Rōmulus per īram Remum petīvit et ō Acca frātrem necāvit Faustulus tacet Acca autem lacrimas tenet et clāmat bdquoŌ Faustule frūstrā lupa puerōs in rīpā Tiberis servāvit et aluit frūstrā tū Remum cum frātre domum portāvistī frūstrā Remō parentēs fuimus Ō Rōmule cūr frātrem necāvistīldquo Tum Faustulus et Acca fīlium flevērunt

Sententiae Aut prōsunt poētae aut dēlectant Avarō omnia dēsunt sapientī nihil Nēmō in

suā causā iūdex esse potest Nōn possum (Vintildecas Mykolaacuteitis-Pugravetinas)

Vocābula

Acca ae f Akagrave

ad su acc pas prie alō aluī alitum alere maitinti penėti

audiō īvī ītum īre girdėti aut arba

auxilium ī n pagalba avārus a um godus gobšus

calamitās ātis f nelaimė

casa ae f trobelė

causa ae f byla

clāmō āvī ātum āre šau-kti

clāmor ōris m šauksmas crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti cūr kodėl dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

discordia ae f nesantaika domum į namus namo

dubitō āvī ātum āre abejoti

eō iī ītum īre eiti delectō delectāvī delec-tātum delectāre džiuginti faciō fēcī factum facere daryti

Faacuteustulus ī m Faustulas fleō flēvī flētum flēre verkti raudoti frūstrā veltui

gaudeō gavīsus sum gaudēre džiaugtis intrō āvī ātum āre įžengti

inimīcus ī m nedraugas

īra ae f pyktis

iūdex iūdicis m teisėjas

lacrima ae f ašara

marītus ī m vyras sutuok-tinis

multitūdō inis f daugybė

mūniō īvī ītum īre stip-rinti

mūrus ī m siena necō āvī ātum āre žudyti numquam niekada omnis e visas

ōrātio ōnis f kalba ōrā-tiōnem habēre sakyti kalbą

Palātium ī n Palatildecijus

parēns entis m f gimdy-

tojas -a pl parentēs tėvai

perīculum ī n pavojus petō petīvī petītum pe-tere ieškoti siekti prašyti vykti

portō āvī ātum āre nešti praeclārus a um žinomas probō āvī ātum āre (iš)bandyti pritarti

prohibeō prohibuī pro-hibitum prohibēre sulaikyti

prōperō āvī ātum āre

skubėti

quod kad rīdeō rīsī rīsum rīdēre juoktis

rīpa ae f upės krantas sacer sacra sacrum pa-švęstas šventas sapiēns entis išmintingas

sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti servō āvī ātum āre sau-goti

statim tučtuojau bematant subitō staiga tandem pagaliau ubi kai kur

uxor ōris f žmona taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti trānsileō siluī silīre per-šokti

veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti videō vīdī vīsum vidēre matyti

vocō āvī ātum āre šaukti kviesti

volō voluī ndash velle norėti vīvō vīxī victum vīvere gyventi

28

XXVII Schola vīcēsima septima

Adiectīva prōnōminālia ndash būdvardiniai įvardžiai

ūnus a um vienas sōlus a um tiktai vienas tōtus a um visas ūllus a um kažkoks alter altera alterum ki-tas antras

uter utra utrum katras neuter neutra neutrum niekatras

nūllus a um joks alius alia aliud kitas

N alter altera alterum G alterīus D alterī A alterum alteram alterum A alterō alterā alterō

N alius alia alium G alīus D aliī A alium aliam alium A aliō aliā aliō

N alterī alterae altera G alterōrum -ārum -ōrum D alterīs

A alterōs alterās altera

A alterīs

N aliī aliae alia G aliōrum aliārum aliōrum D aliīs

A aliōs aliās alia

A aliīs

Sententiae Nec sibi sed tōtī genitum sē crēdere mundō (Lūcānus) Tōtus mundus agit

histriōnem (Šekspyras) Sibi parat malum quī alterī parat Nōn sum ūnī angulō nātus patria

mea tōtus hic est mundus (Seneca) Ūnīus dēmentia dēmentēs efficit multōs Ūnus vir

nūllus vir Alter ego Vērus amīcus est quī est tamquam alter idem (Cicero) Beneacuteficus est

quī nōn suī sed alterīus causa benignē facit (Cicero) Trīstis eris sī sōlus eris (Ovidius)

Sacrum Profānum Īgnōrantia nōn est argūmentum (Spīnōsa)

loz Nota bene V ljamas Šekspỹras (angl Shakespeare 1564ndash1616 Aacutenglija) ndash vienas

žymiausių pasaulio dramatugravergų išgarsėjęs tragegravedijomis žinomiausia jų ndash bdquoHaacutemletasldquo

Barugravechas Spinozagrave (lo Benedictus de Spīnōsa 1632ndash1677) ndash žymus olaacutendų filosogravefas

Tarptautiniai žodžiai augziliatilderas ndash vyskupo padėjėjas efegravektas ndash kurios nors veiklos

padarinys as ndash labai išsilavinęs didžiai išprusęs žmogus notatilderas ndash valstybės įga-

liotas pareigūnas atliekantis notatilderinius veiksmugraves tvarkantis ir tvirtinantis dokumentugraves ir jų

tikrumą tablegravetė ndash apvaliotildes ar ovaliotildes fogravermos supresuacuteota vaistų dogravezė praryjama -

tugrave totalitar zmas ndash tokia saacutentvarka kai valstybė kontroliuacuteoja visas gyvenimo sritis

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti agit histriō-nem vaidina

angulus ī n kampas kertė

argūmentum ī n argu-mentildetas įrodymas

beneficus a um gerada-riškas labdaringas palankus maloningas

benignē geraširdiškai pa-lankiai mielai maloniai

causa ae f priežastis byla dalykas reikalas

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēmēns entis beprotis pa-mišęs

dēmentia ae f beprotystė

pamišimas

efficiō effēcī effectum efficere padaryti faciō fēcī factum facere daryti vykdyti atlikti

histriō ōnis m atildektorius

gignō genuī genitum gignere gimdyti būti prie-žastimi genitus a um gi-męs

īgnōrantia ae f nežinoji-mas

malum ī n blogis multus a um daug dau-gelis

mundus ī m pasaulis nātus a um gimęs parō āvī ātum āre ruošti

patria ae f tėvynė profānus a um nepašvę-stas nešvarus bedieviškas nuodėmingas

sacer sacra sacrum pa-švęstas šventas

servō āvī ātum āre saugoti

sine su abl be taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti tamquam taip kaip tarsi lyg

teneō tenuī tentum te-nēre laikyti turėti trīstis e liūdnas vērus a um tikras

29

XXXVIII Schola duodētrīcēsima Trečioji linksniuotė Mišrusis tipas

Sg Pl Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

ars f artis artī artem arte

ars

artēs artium artibus artēs artibus artēs

clades f cladis cladī cladem clade

cladis

cladēs cladium cladibus cladēs cladibus cladēs

mōns m montis montī montem monte

mōns

montēs montium montibus montēs montibus montēs

nox f noctis noctī noctem nocte nox

noctēs noctium noctibus noctēs noctibus noctēs

Mīlitēs Rōmānī ndash vīs imperiī Rōmānī

Rōma magna urbs est Magnus numerus cīvium Rōmānōrum semper in armīs erant

Magnus etiam est numerus mīlitum Rōmānōrum Mīlitēs Rōmāni aut peditēs erant aut

equitēs Rōmānī magnam classem habēbant Multī mīlitēs in classe mīlitābant Rōmānīs nōn

sōlum nāvēs longae sed etiam nāvēs onerāriae erant Nāvis longa cum turrī hostēs Rōmānōs

terrēbant In puppī nāvis gubernātor sedēbat et nāvem gubernābat Cōpiae Rōmānae saepe

terrā marīque hostēs superābant Rōmānī in multīs pugnīs Pūnōs superābant post Graecōs

deinde Gallōs et Dācōs Caesare duce Rōmānī Aegyptum occupāvit Etiam multās regiōnēs

Asiae Minōris occupāvit Imperium Rōmānum multās prōvinciās habet Siciliam

Prōvinciam sive Galliam Narbōnēnsem Galliam Pannoniam Dāciam Thrāciam Britan-

niam Aegyptum Illyriam Macedoniam Syriam Iūdaeam Āfricam Hispaniam Armeniam

et ceterās Clādēs Rōmānōrum rārae fuērunt

Komentaras Prōvincia arba Gallia Narbōnēnsis ndash iki Cegravezario užkariavimų rom nams

priklausiusi Gatildelijos dalis tentilde buvo Narbogravenos miestas (lie Narbonagrave lo Narbōna)

Vocābula

Armenia ae f A Asia Minor Mažoji Azija

auxilium ī n pagaacutelba arma ōrum n gintildeklai

aut arba

Caesar aris m Cegravezaris

calamitas ātis f nelaimė ceterus a um kitas

cīvis is m f pilietis -ė

clādēs is f pralaimėjimas

classis is f laivynas moki-nių klasė

cōpiae ārum f karinės pa-jėgos

Dācia ae f Datildekija deinde iš ten po to

dux ducis m vadas

eques itis m raitelis faciō fēcī factum facere daryti

gubernātor ōris m vairi-ninkas

gubernō āvī ātum āre vairuoti

hostis is m f priešas

Illyria ae f

imperium ī n impegraverija

Iūdaea ae f

longus a um ilgas

Macedonia ae f Makedo-nija

mare is n jūra terra ma-rīque sausumojegrave ir j roje

mīles itis m karys kareivis militō āvī ātum āre eiti karinę tarnybą kareiviauti

multus a um daug dau-gelis

Narbōnēnsis e Narbogravenos

nāvis is f laivas nāvis lon-ga karo laivas nāvis onerā-

ria prekybinis laivas

numerus ī m skaičius nōn sōlum sed etiam ne tik bet ir

occupō āvī ātum āre už- imti

onerārius a um krovinių krovininis

Pannonia ae f Panogravenija

pedes itis m pėstininkas portō āvī ātum āre nešti

post su acc po vėliau

prōvincia ae f prov ncija

pugna ae f kova mūšis

Pūnī ōrum m pugravenai t y kartaginiẽčiai

puppis is f vairatildegalis rārus a um retas

saepe dažnai sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti superō āvī ātum āre vir-šyti nugalėti

urbs urbis f miestas

Thrācia ae f Tratildekija terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

turris is f bokštas veniō vēnī ventum ve-nīre atvykti

30

XXIX Schola ūndētrīcēsima

Sententiae Hērēdem facit Deus nōn homō (Coke) Neque mel neque apēs Neque

opīnione sed natūrā cōnstitūtum est iūs (Cicero) Occāsiō facit fūrem Canēs socium in

culīna nūllum amant Ex pēde Herculem Mollis illa ēducātiō quam indulgentiam vocāmus

nervōs omnēs et mentis et corporis frangit (Quīntilliānus) Doctī ratiōnem artis intelligunt

indoctī voluptātem (Quīntilliānus) Sāl Atticus Ut lupus ovem amat Quī mē amat amat et

canem meum Pāx vōbīscum Nihil sub sōle novī Nōn eacuteadem est aetās nōn mēns

(Horātius) Quī male agit ōdit lūcem Pugna suum fīnem cum iacet hostis habet (Ovidius)

Rūs in urbe (Mārtiālis) Ōtium sine litterīs mors est et hominis vīvī sepultūra (Seneca)

Pallida mors aequō pulsat pede pauperum tabernās Rēgumque turrēs (Horātius) Post

mortem nūlla voluptās Post tenebrās lūx Nē mīrum quod dīvīna natūra dedit agrōs ars

hūmāna aedificāvit urbēs (Varrō) Quālis vītā fīnis ita Sub fīne Sub Iove frīgidō

loz Nota bene Egravedvardas Kogravekas (angl Coke 1552ndash1634 metais) ndash aacutenglų pol tikas ir

garsiausias savo meto teacuteisininkas savo veikalais sukūręs bendrosios arba anglosatildeksų teisės

pagrindus Maacuterkas Terentildecijus Varogravenas (lo Varrō 116ndash27 metais prieš Kristų) ndash

rom nų rašytojas mokslininkas 25 knygų veikalo bdquoLotynų kalbaldquo autorius

Vocābula

aedifico 1 statyti aequus a um lygus

aetās ātis f amžius

ager agrī m dirva laukas agō ēgī āctum agere veikti

Atticus a um Atildetikos

apis is f bitė

ars artis f menas

canis is m f šuo kalė

corpus oris n kūnas cōnstituō cōnstituī cōn-stitūtum cōnstituere nu-spręsti nustatyti

dīvīnus a um dieviškas dō dedī datum dare duoti

doctus a um mokytas

ēducātiō ōnis f auklėjimas švietimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīnis is m galas riba frangō frēgī frāctum

frangere laužti frīgidus a um šaltas Herculēs is m Heratildeklis

hērēs ēdis m f paveldėtojas habeō uī itum ēre turėti

hostis is m f priešas

hūmānus a um žmonių iaceō iacuī ndash iacēre gulėti

indulgentia ae f atlai-dumas

indoctus a um nemokytas intellego lēxī lectum legere pastebėti pažinti su-prasti

ita taip tokiu būdu

Iuppiter Iovis m

iūs iūris n teisė

litterae ārum f literatūragrave mokslas

lūx lūcis f šviesa male blogai

mel mellis n medus

mēns mentis f protas mintis siela

mīrus a um nuostabus mollis e minkštas silpnas

mors mortis f mirtis

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

neque ir ne neque neque nei nei occāsiō ōnis f proga dingstis

ōdī ndash ndash ōdisse neapkęsti omnis e visas kiekvienas

ōtium ī n poilsis laisvalaikis

opīniō ōnis f nuomonė

pažiūra požiūris

ovis is f avis pallidus a um išblyškęs

pauper eris m vargšas

pāx pācis f taika pellō pepulī pulsum pellere stumti varyti mušti

pēs pedis m koja

pugna ae f kova mūšis quālis e koks quod nes

ratiō ōnis f protas veikimo būdas

rūs rūris n kaimas laukai

sāl salis n druska

sōl sōlis m saulė

sepultūra ae f laidotuvės

sine su abl be

socius ī m draugas sąjungi-ninkas bendrininkas

sub su acc ir abl po

taberna ae f trobelė lūšna

tenebrae ārum f tamsa

urbs is f miestas vocō āvī ātum āre šaukti vadinti

voluptās ātis f malonumas džiaugsmas

vīvus a um gyvas

31

XXX Schola trīcēsima Adiectīvum

Trečiosios linksniuotės būdvardžiai

Jau esame susipažinę su pirmosios ir antrosios linksniuotės būdvardžiais

altus a um aukštas gilus angustus a um siauras bonus a um geras ceterus a um kitas laetus a um linksmas lātus a um platus magnus a um didelis malus a um blogas

parvus a um mažas plēnus a um pilnas vīvus a um gyvas

mortuus a um miręs vacuus a um tuščias

āter ātra ātrum tamsus juodas dexter tra trum dešinysis līber era erum laisvas miser era erum varganas nelaimingas niger gra grum juodas pulcher chra chrum gražus ruber bra brum raudonas sinister tra trum kairysis

ferreus a um geležinis idōneus a um įdomus līgneus a um medinis

varius a um įvairus

Pirmosios ir antrosios linksniuotės būdvardžiai yra linksniuojami kaip atitinkamų

linksniuočių giminių daiktavardžiai ndash jų galūnės sutampa

Trečiosios linksniuotės būdvardžiai būna trijų dviejų arba vienos galūnės Tai reiškia kad

jie vardininko linksnyje (nom sg) gali turėti tris ir atitinkamai dvi arba tik vieną formą

Trijų galūnių būdvardžiai

ācer m ācris f ācre n aštrus žodynuose užrašomas ācer ācris ācre aštrus

celeber m celebris f celebre n garsus žodynuose užrašomas celeber bris bre garsus

celer m celeris f celere n greitas žodynuose užrašomas celer eris ere greitas

salūber m salūbris f salūbre n sveikas žodynuose užrašomas salūber bris bre sveikas

Dviejų galūnių būdvardžiai

fortis m f forte n narsus žodynuose užrašomas fortis e narsus

gravis m gravis f grave n sunkus žodynuose užrašomas gravis e sunkus

Vienos galūnės būdvardis

fēlīx m f n laimingas gen sg fēlīcis žodynuose užrašomas fēlīx īcis laimingas

ingēns m f n didžiulis gen sg ingentis žodynuose užrašomas ingēns entis didžiulis

pār m f n lygus vienodas gen sg pāris žodynuose užrašomas pār pāris lygus vienodas

sapiēns m f n išmintingas gen sg sapientis žodynuose užrašomas sapiēns entis išmintingas

Trečiosios linksniuotės būdvardžių linksniavimas

Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl

ācer ācris ācre ācris ācrī ācrem ācre ācrī

ācrēs ācria ācrium ācribus ācrēs ācria ācribus

fortis forte fortis fortī fortem forte fortī

fortēs fortia fortium fortibus fortēs fortia fortibus

pār pāris pārī pārem pār pārī

pārēs pāria

pārium

pāribus pārēs pāria

pāribus

32

XXXI Schola trīcēsima prīma Dēclīnātiō quārta ndash ketvirtoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

frūctus f vaisius frūctūs frūctuī frūctum frūctū

frūctus

frūctūs frūctuum frūctibus frūctūs frūctibus frūctūs

cornū f ragas cornūs cornū cornū cornū

cornū

cornua cornuum cornibus cornua cornibus cornua

lacus m lacūs lacuī lacum lacū

lacus

lacūs lacuum lacubus lacūs lacubus lacūs

1 Išverskite Vergilijaus teksto ištrauką

Hīc sēcūra quiēs et nescia fallere vīta

Divēs opum variārum hīc lātīs ōtia fundīs

Spēluncae vīvīque lacūs hīc frīgida Tempe

Mūgitusque boum mollēsque sub arbore somnī (Vergilius)

Sententiae Multae manūs onus levius faciunt Habet etiam in manū gladium et secūrim sē

autem dē bellō et ā latrōnibus nōn līberat (Vulgāta) Neque semper arcum Tendit Apollo

(Horātius) Nōn est meum contrā auctōritātem senātūs dīcere (Cicero) Prīmus sapientiae

gradus est falsa intelligere Status quō Status in quō Statū quō In statū quō Status quō

ante bellum Sexū fēmina ingeniō vir (Mar jos Teregravezės antkapio epitatildefija Aacuteustrija) Venī

Creātor Spīritus Venī Sancte Spīritus Spīritus prōmptus caro autem infīrma (Vulgāta)

Senātus populusque Rōmānus Alterā manū fert lapidem alterā pānem ostentat (Plautus)

Tarptautiniai žodžiai f nišas ndash greičio varžybų baigmė gubernatildetorius ndash gubernijos

valdytojas humatildeniškas ndash žmoniškas klatildesė ndash pastov mokinių grupė kulinatilderija ndash valgių

gaminimo būdas okupuacuteoti ndash užimti o ndash viešoji nuomonė regiogravenas ndash kraštas

Vocābula

arbor oris f medis

arcus ūs m lankas aacuterka

auctōritās ātis f galia val-džia įtaka autoritegravetas

bellum ī n karas

bōs bovis m f jautis karvė

caro carnis f mėsa kūnas clamō āvī ātum āre šaukti

creātor ōris m kūrėjas dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dīves itis turtingas

domus ūs f namas faciō fēcī factum facere daryti

gradus ūs m žingsnis

gladius ī m kardas fallō fefellī falsum falle-re apgauti sukčiauti klastoti falsus a um apgaulingas melagingas

frīgidus a um šaltas

fundus ī m žemės valda dvaras

ingenium ī n gabumai būdas

infīrmus a um nestiprus intellegō lēxī lēctum le-gere suprasti latrō ōnis m plėšikas samdinys

lacus ūs m ežeras

lapis idis m akmuo lātus a um platus levis e lengvas leve lengvai

līberō āvī ātum āre iš-laisvinti išvaduoti

manus ūs f ranka mollis e minkštas malonus

mūgitus ūs m baubimas maurojimas

necō āvī ātum āre žudyti neque ir ne nescius a um nežinantis nežinomas

onus eris n našta

opēs opum n turtas turtai

ostentō āvī ātum āre iš-

tiesti atkišti rodyti

ōtium ī n poilsis laisvalaikis

pānis is m duona

populus ī m tauta prōmptus a um drąsus

quiēs ētis f poilsis ramybė sanctus a um šventas

secūris is f kirvis sēcūrus a um be rūpesčių ramus

senātus ūs m senatildetas

sexus ūs m lytis

spēlunca ae f gr urvas ola

somnus ī m miegas

spīritus ūs f dvelkimas pūtimas dvasia siela

status ūs m stovėjimas padėtis

Tempē n tendō tetendī tentum tendere tempti varius a um įvairus veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

Sg Pl Nom bōs bovēs Gen bovis boum Dat bovī būbus bōbus Acc bovem bovēs Abl bove būbus bōbus

33

XXXII Schola trīcēsima secunda

Domus Rōmāna

Domūs Rōmānae habēbant multa cubicula ātria ālās cubicula culīnam exedram peristȳlium tabernās tabulīnum trīclīnium et vestibulum Ātrium propter iānuam et vestibulum iacet et umbilīcus domī est Ātrium compluvium et impluvium habet Speciōsae pictūrae parietēs ātriī deacutecorant Cubicula parva conclāvia dormītōria sunt Culīna parva et sublūstris est Hīc fornāx est et ancillae labōrābant Servī cibum in culīnā parābant Propter peristȳlium exedra magna est In parietibus

et solīs vidēmus variās pulchrās pictūras Peristȳ- lium est cavaedium porticibus circumdatum in quō saepe sunt etiam piscīnae statuae silānī plantae Tabernae aediculae viae oppositae sunt in quibus rēs variās vēndunt Tabulīnum cubiculum pecūniae tabulārum et imāginum est Solum tessellātum saepe est (Pagal httpslawikipediaorgwikiDomus_Rōmāna)

Tarptautiniai žodžiai impliugravevijus ndash keturka pis baseinas atildetrijuje kompliugravevijus ndash

angagrave atildetrijaus stogegrave konklavagrave ndash kardinotildelų susirinkimas uždarojegrave patalpojegrave (S ksto koplỹ-

čioje) šaũkiamas poacutepiežiui rinkti ndash vidaus kiemas apjuostas kolonadagrave op

ndash paacutertija ar grugravepė nesutinkanti su daugumotildes nuomone pogravertikas ndash atviras prieangis su ko-

logravenomis ndash keturka pis valgomasis stalas su gultais (clīnē) iš trijų stalo pusių

Vocābula

aedicula ae f kambarėlis

āla ae f sparnas

ancilla ae f tarnaitė vergė

ātrium ī n atildetrijus sveta nė

cavaedium ī n kiemas ro-mėnų namegrave kiemo aikšt

cibus ī m maistas circumdō dedī datum dare dėti aplinkui apsupti

conclāve is n užrakinamas kambarys

cubiculum ī n kambarys miegamasis

compluvium ī n kompliugrave-vijus

culīna ae f virtuvė decorō 1 puošti

domus ūs f namas

dormītōrius a um miego miegamasis cubiculum dor-

mītōrium miegamasis kam-barys

exedra ae f gr eksedragrave pa-sikalbėjimų salė

fornāx ācis f krosnis frustra veltui habeō uī itum ēre turėti

hortus ī m sodas iaceō uī ndash ēre gulėti

iānua ae f durys

imāgō inis f paveikslas

impluvium ī n impliugravevijus labōrō 1 dirbti oppositus a um esantis priešais

parō 1 ruošti

parvus a um mažas

pecūnia ae f turtas pinigai

peristȳlum ī n gr perist lis

pariēs etis m siena

pictūra ae f tapyba pa-veikslas

piscīna ae f baseinas

planta ae f augalas

propter su acc greta arti dėl už

porticus ūs m pogravertikas kolonadagrave dengta galegraverija

pulcher chra chrum gra-žus

saepe dažnai

silānus ī m fontatildenas

solum ī n žemė kambario grindys

speciōsus a um gražus

statua ae f statulagrave sublūstris e silpnai apšvies-tas

taberna ae f kraacuteutuvė smuklė

tabula ae f lenta sąskaitų knyga dokumentildetas

tabulīnum ī n archỹvas

tessellātus a um mozaacuteikos

trīclīnium ī n trikl nijus valgomasis

umbilīcus ī m bamba vi-durys

varius a um įvairus vēndō didī ditum ere parduoti

via ae f gatvė

34

XXXIII Schola trīcēsima tertia Numerālia cardinālia ndash kiekiniai skaitvardžiai

I ūnus a um vienas II duo duae duo du III trēs tria trys IV quattuor keturi V quīnque penki VI sex šeši VII septem septyni VIII octō aštuoni IX novem devyni X decem dešimt

XI ūndecim vienuolika XII duodecim dvylika XIII trēdecim trylika XIV quattuordecim keturiolika XV quindecim penkiolika XVI sēdecim šešiolika XVII septendecim septyniolika XVIII duodēvīgintī aštuoniolika XIX ūndēvīgintī devyniolika XX vīgintī dvidešimt

XXX trīgintā trisdešimt XL quadrāginta keturiasdešimt L quinquāginta penkiadešimt LX sexāginta šešiasdešimt LXX septuāginta septyniasdešimt LXXX octōginta aštuoniasdešimt XC nōnāginta devyniasdešimt C centum šimtas M mille tūkstantis MM duo milia du tūkstančiai

Dē exercitū Rōmānō

Gāius Iūlius Caesar legiōnem ultrā ōrdināvit et compositiōnem celebrem statuit In hāc

nova constitūtiōne octōginta mīlitēs centuriam ductam ab centuriōne explēvērunt Sex

centuriae ūnam cohortem explēvērunt et decem cohortēs ūnam legiōnem ductam ab lēgātō

explēvērunt Quaeque legiō circā sex milia mīlitēs habuit sed cohors prīncipālis dīvīsiō in

proeliō fuit Legiōnēs etiam speciālēs mīlitēs inclūsērunt quī nōn pugnāvērunt sed

stipendia plūra recepērunt Exemplī grātiā aquilifer sīgnum lēgātiōnis aquilam tulit

maximam honōrem habet Sīgnifer minus gravia sīgna tulit et opēs exercitūs administrāvit

Antīquīs tempōribus duōdētrīginta legiōnēs exercitum Rōmānum explēvērunt (Pagal

httpswwwwikiwandcomlaExercitus_Rōmānus)

Tarptautiniai žodžiai administruacuteoti ndash valdyti tvarkyti inkliugravezas ndash intarpas skaidriojegrave

sukiet jusioje dervojegrave (vabzdys gintaregrave) kompoz cija ndash meno kūrinio dalių išdėstymas jų

santykis su v suma konstitugravecija ndash pagrindinis valstybės įstatymas specialugraves ndash susijęs su

kuria nors specialyacutebe išskirtinis ypat ngas stipentildedija ndash pastov pinig nė pašalpagrave

Vocābula

administrō 1 patarnauti tvarkyti valdyti

aquila ae f erelis

aquilifer ī m vėliavnešỹs

cohors ortis f kohorta celeber bris bre garsus įžymus dažnas paplitęs

centuria ae f šimtinė

centuriō ōnis m šimtinin-kas centuriogravenas

compositiō ōnis f sudėji-mas sandara sudėtis

circā su acc apie maždaug

constitūtiō ōnis f sandara nustatymas nutarimas

dīvīsiō ōnis f (pa)dalijimas paskirstymas

ductus a um vedamas vadovaujamas

exemplum ī n pavyzdys exemplī grātiā pavyzdžiui

exercitus ūs m (apmokyta) kariuomenė

expleō plēvī plētum plēre pripildyti sudaryti ferō tulī lātum ferre nešti

gravis e sunkus svarbus habeō uī itum ēre turėti inclūdō clūsī clūsum clūdere uždaryti užrakinti įdėti įterpti

lēgātiō ōnis f pasiuntinys-tė pasiuntinybė legatildeto (kar-

vedžio) padėjėjo pareigybė

lēgātus ī m pasiuntinys le-giograveno vadas Cegravezario laikais

legiō ōnis f legiogravenas magnus a um (māior

ius maximus a um) di- delis

mīles itis m karys kareivis minus mažiau multī ae a (plūrēs a plūrimī ae a) daug dau-gelis

novus a um naujas ōrdinō 1 sustatyti eilėmis išrikiuoti sutvarkyti suskirstyti

opēs opum f turtas prīncipālis e pirminis pa-grindinis svarbiausias

proelium ī n kautynės ko-va mūšis

pugnō 1 kovoti kariauti quisque quaeque quid-que kiekvienas recipiō cēpī ceptum ci-pere imti atgal atsiimti gauti

sīgnifer i m v liavininkas

sīgnum ī n ženklas v liava speciālis e specialugraves ypa-tingas rinktinis

stipendium ī n kareivio al-ga alga atlyginimas karinė tarnyba

ultrā toliau vėliau paskiau

tempus oris n laikas

35

XXXIV Schola trīcēsima quārta Dēclīnātiō quīnta ndash penktoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl faciēs ēī f veidas išvaizda vaizdas

fidēs eī f ištikimybė tikėjimas

glaciēs ēī f ledas

merīdiēs ēī m vidurdienis pietūs

seriēs ēī f eilė

spēs eī f viltis

Nom Gen Dat Acc Abl

diēs m diēī diēī diem diē

diēs diērum diēbus diēs diēbus

rēs f reī reī rem rē

rēs rērum rēbus rēs rēbus

Sententiae Mors ultima līnea rērum est (Horātius) Faciēs Hippocratica Bonus animus in

malā rē dīmidium est malī (Plautus) Vectīgālia nervī sunt reī pūblicae (Cicero) Per diem

Pūnica fidēs Audī vidē tacē sī vīs vīvere in pāce Omnium rērum prīncipia parva sunt

(Cicero) Stultus es rem āctam agis (Plautus) Nam mora dat vīrēs tenerās mora percoquit

ūvās Et validās segetēs quod fuit herba facit (Ovidius) Spēs māter stultōrum Spēs ultima

loz Nota bene Hipokratildetas (gr Ἱπποκράτης lo Hippocratēs) ndash garsiausias aacutentikos

graikų gydytojas 18 gydytojas savo šeimojegrave Gydytojai ir šiandien duoda vadinamąją Hipo-

kratildeto priesaiką Hipokratildeto gydymo metogravedai nusakomi tokiom s sententildecijomis Prīmō nōn

nocēre Natūra sanat medicus cūrat Contrāria contrāriīs cūrantur Sententildecijoje Faciēs

Hippocratica ka bama apie mirštančio žmogaus veidą jį pirmasis aprašė Hipokratildetas

Tarptautiniai žodžiai dekoruacuteoti ndash teikti gražią išvaizdą puošti daacuteilinti edukatildecija ndash

auklėjimas lavinimas švietimas egzempliotilderius ndash vienetas iš daugelio tokių pat daiktų

herbatilderas ndash džiov nti augala l nija ndash bet koks nubrėžtas brūkšnys negravervas ndash skaidulų

pluoštas kuriuo iš smegenų ir į jas eina dirginimas pr ncipas ndash pradinis teiginys

respugraveblika ndash valstybės valdymo fograverma kai valdo išrinkti žmonių atstovai segraverija ndash daiktų

ar reiškinių eilė vestibiugravelis ndash pagalbinė patalpagrave iš kurios įeinama į kitagraves patildetalpas

Vocābula

agō ēgī āctum agere va-ryti vesti veikti

animus ī m siela dvasia audiō īvī ītum īre klau-syti

dīmidium ī n pusė dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dō dedī datum dare duoti

contrārium ī n priešingy-

bė contrāria contrāriīs skirt ngos (l gos) skirt ngais (vaacuteistais)

cūrō 1 rūpintis slaugyti gy-

dyti cūrantur praes ind

pass 3 pl yra gyacutedomi (-os)

faciō fēcī factum facere daryti

herba ae f žolė želmuo žalumynai

Hippocraticus a um Hipokratildeto hipokratildetiškas

līnea ae f lininis siūlas vir-velė riba

malum ī n blogis

medicus ī m gydytojas

mora ae f užrukimas gai-šatis laiko tarpas trukmė

mors mortis f mirtis

nam nes

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

noceō nocuī nocitum

nocēre kenkti omnis e visas kiekvienas parvus a um

pāx pācis f taika percoquō percoxī perco-xum percoquere išvirti iškepti subrandinti

prīncipium ī n pradžia pa-grindas

Pūnicus a um pugravenų t y kartaginiẽčių pugraveniškas

sanō 1 gydyti

seges etis f pasėlỹs pasėt java

sī jei stultus a um kvailas rēs pūblica valstybė res-pugraveblika

taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti tener a um švelnus min-kštas jaunas gležnas

ultimus a um tolimiau-sias paskutinis

ūva ae f vynuogė validus a um sveikas stip-rus didelis tinkamas

vectīgal ālis n mokestis

rintildekliava pl patildejamos

videō vīdī vīsum vidēre matyti

vīs ndash f jėga vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

36

XXXV Schola trīcēsima quīnta

Narrātiō Aenēae (I)

Aenēas narrat dē ruinā Trōiae Sed subitō post decem annōs Graecī nōn iam ante Trōiam

erant Ūnō diē ōra maris dēserta erat Castra hostium dēserta erant Tantum equus līgneus

ante portam stat Portās urbis aperimus relinquimus urbem ad castra īmus tentōriaque

ducum Graecōrum īnspicimus Equus magnus nōs terret Quid est Aut spēs aut perniciēs

Quid facere dēbēmus Nōbīs līs erat Alterī equum dēlēre cupiēbant quod nōnnūllī

dīcēbant bdquoIn equō armātī virī sē condunt In animō habent nocte exīre et urbem intrāre et

delēre nōsque necāreldquo Alterī equum in urbem dūcere volēbant Fāma enim erat bdquoSī nōs

equum in urbem dūcimus quondam bellō Graeciam vincimusldquo

1 Atsakykite į klausimus

1 Quis dē ruinā Trōiae narrat 2 Quot annōs Graecī apud Trōiam erant 3 Quid fēcērunt

Graecī ante portam Trōiānam 4 Terret equus magnus Trōiānōs 5 Quī sunt in equō et dē

quā causā

Sententiae Equus Trōiānus Trōia fuit (Propertius) Equō nē crēdite Teucrī (Vergilius)

loz Nota bene Segravekstas Prope cijus (lo Propertius 47ndash15 metais prieš Kristų) ndash

garsus egravetas iš Ugravembrijos parašęs keturias elegravegijų knygas

Vocābula

Aenēas ae n alter era erum kitas ant-ras alter alter vienas kitas

animus ī m siela dvasia

annus ī n metai aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti armātus a um ginkluotas

castra ōrum n stovykla

condō condidī conditum condere įkurti cupiō īvī ītum ere trokšti dēbeō dēbuī dēbitum dēbēre privalėti dēleō ēvī ētum ēre su-naikinti

dēsertus a um tuščias iš-tuštėjęs

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

diēs diēī m diena dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

dux ducis m vadas

enim mat juk nes eō iī ītum īre eiti

equus ī m arklys exeō iī ītum īre išeiti faciō fēcī factum facere daryti

fāma ae f kalbos paskalos gandas

habeō uī itum ēre turėti in animō habere ketinti

hostis is m f priešas svetimšalis

īnspiciō spexī spectum spicere žiūrėti stebėti intrō āvī ātum āre įžengti

līgneus a um medinis

līs lītis f ginčas

mare maris n jūra

narrātiō ōnis f pasakojimas narrō 1 pasakoti necō 1 žudyti nōnnūllus a um kai kuris

nox noctis f naktis

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

perniciēs ēī f pražūtis

porta ae f vartai durys quondam kitados kadaise quot kiek relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis

subitō staiga tantum tiek tik

tentōrium ī n palapinė terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

Trōia ae f Trojagrave Trōiānus a um Trogravejos

Trōiānī ōrum m ubi kai kur

urbs is f miestas

vincō vīxī victum vin-cere nugalėti volō voluī ndash velle norėti

37

XXXVI Schola trīcēsima sexta Narrātiō Aenēae (II)

Sacerdōs Lāocoōn autem ab arce dēcurrit et procul clāmat bdquoO miserī insānī estis Graecīs

crēditis Equum reliquērunt excidiō urbisldquo et magnā vī hastam in equum torsit Est

gemitus sed nōn audīmus Subitō dē Tenedō īnsulā quae ante Trōiam est duo serpentēs

ōrae appropinquant et in duōs fīliōs Lāocoontis invādunt eōs necant et edunt Lāocoōn

iuvāre temptat sed eum quōque serpentēs necant Nōs territī sumus nam sine dubiō deī

īrātī sunt et Lāocoontem pūnivērunt Aperimus portās et dūcimus equum in urbem Posteā

edimus et bibimus et multā nocte somnum altum capimus

Vocābula

altus a um aukštas gilus arx arcis pilis tvirtovė aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti appropinquō 1 prisiartinti audiō īvī ītum īre girdėti autem tačiau bibō bibī bibere gerti capiō cēpī captum ca-pere imti clāmō āvī ātum āre šaukti

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēcurrō (cu)currī cur-sum currere bėgti žemyn nusileisti

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dubium ī n abejonė

dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

equus ī m arklys edō ēdī ēsum ēsse

(edere) valgyti ėsti

excidium ī n sugriovimas sunaikinimas žuvimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīlius ī m sūnus

gemitus ūs m dejavimas īnsānus a um beprotis pamišęs

īnsula ae f sala intrō āvī ātum āre įžengti invādō invāsī invāsum invādere įsibrauti užpulti īrātus a um supykęs

iuvō 1 padėti pagelbėti

Lāocoōn ontis m Laoko-ograventas

mare maris n jūra miser era um vargšas necō 1 žudyti

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

posteā po to paskui vėliau procul toli tolyn

pūniō īvī ītum īre bausti quōque taip pat relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

sacerdōs ōtis m žynys

serpēns entis m f gyvatė

sine su abl be

somnus ī n miegas stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis subitō staiga tantum tiek tik

Tenedus ī m Tegravenedas sala tōrqueō torsī tortum torquēre sukti kreipti terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti territī įbauginti temptō 1 mėginti bandyti

urbs is f miestas

vis ndash f jėga

Plūsquamperfectum

Plūsquamperfectum indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-era-m ōrnāv-erā-s ōrnāv-era-t ōrnāv-erā-mus ōrnāv-erā-tis

ōrnāv-era-nt

habu-era-m habu-erā-s habu-era-t habu-erā-mus habu-erā-tis

habu-era-nt

lēg-era-m lēg-erā-s lēg-era-t lēg-erā-mus lēg-erā-tis

lēg-era-nt

cēp-era-m cēp-erā-s cēp-era-t cēp-erā-mus cēp-erā-tis

cēp-era-nt

vēn-era-m vēn-erā-s vēn-era-t vēn-erā-mus vēn-erā-tis

vēn-era-nt

1 Išverskite sakinius

1 Hodiē iam librum legī quem herī dederās 2 Promētheus hominēs servāvit quōs

Iuppiter necāre cōnstituerat 3 Ut fēcerās ita habēs 4 Causa bellī fuit quod Rōmānī

agrum Sabīnum vastāvērunt Vocābulum vastō 1 siaubti

38

XXXVII Schola trīcēsima septima Mercurius Dīdō et Aenēas

Mercurius Aenēam vīdit gerere pulchram vestem Pūnicam quam Dīdō eī libenter dōnāverat Itaque nūntius Iovis stupuit deinde ad Aenēam celeriter accessit bdquoAudī Aenēas Iuppiter mē mīsit tē monet Quid hīc facis Cūr eō locō tē tam improbē geris Cōgitā dē fātō tuō Hīc iūcundē vīvere tibi nōn licet Relinque Carthāginem nam Italiam petere debēs Posterīs tuīs illic novam patriam parāldquo Verba Mercuriī Aenēam vehementer terruērunt Itaque vir pius quī imperiō Iovis semper pāruerat cōnsilium cēpit fugam petere et regiōnēs Pūnicās relinquere Statim comitēs ad lītus vocāvit eōs classem et arma parāre iussit At Dīdō quae cōnsilia Aenēae iam animadverterat eum verbīs flectere temptāvit et dīxit bdquoCūr mē tam turpiter fallis Cūr fugere properās cūr tam crūdēlis es Nunc dolum tuum perspēxīldquo Postquam Dīdō diū tacuit tristī vōce adiēcit bdquoTibi nimis crēdidī nam tē amāvīldquo Aenēas autem quem Mercurius dē fātō monuerat graviter gemuit bdquoNumquam tibi conūbium prōmīsī Cōgitā deōs vītam meam regere Iuppiter pater deōrum hominumque mē novam patriam quaerere iussit Etiam Trōiam nōn meā sponte relīquī Anchises pater in somnō mē in Italiam īre monuit Dēsine mē tēque querēlīs tuīs vexāre Italiam nōn meā sponte petōldquo Vocābula

accēdō accessī accessum

accēdere prieiti prisiartinti adiiciō adiēcī adiectum adiicere pridurti

animadvertō 3 atkreipti dėmesį sekti

arma ōrum n ginklai audiō 4 klausyti girdėti

Carthāgō inis f Kartatildegina capiō 3 imti celeriter greitai

classis is f (karo) laivynas cōgitō 1 mąstyti galvoti

comes itis m palydovas bendrakeleivis

cōnsilium ī n nutarimas patarimas

conūbium ī n santuoka crēdo 3 tikėti crūdēlis e žiaurus cūr kodėl debeō 2 privalėti

deinde iš ten po to dēsinō siī situm sinere liautis dīcō 3 sakyti

Dīdō ōnis f Didogravenė diū ilgai

dolus ī m klasta dōnō 1 dovanoti faciō 3 daryti fallō fefellī falsum fal-lere apgauti suklaidinti

fātum ī n likimas

flectō flexī flectum

flectere lenkti

fuga ae f bėgimas fugiō fūgī fugitum fu-gere bėgti graviter sunkiai gerō gessī gestum gere-re nešti nešioti vesti gemō uī itum ere dūsauti

illic ten

imperium ī n įsakymas improbē nedorai intrō āvī ātum āre įžengti itaque taigi todėl tad

iubeō iussī iussum iubē-re liepti įsakyti iūcundē maloniai linksmai libenter mielai licet licuit ndash licēre lei-džiama galima

lītus oris n (jūros) krantas

locus ī m vieta

Mercurius ī m Merkugraverijus moneō 2 priminti įspėti mittō 3 siųsti nimis per daug pernelyg numquam niekada

nūntius ī m pasiuntinys ži-nia

pāreō uī ndash ēre paklusti parō 1 ruošti perspiciō spēxī spectum spicere įžiūrėti suprasti petō īvī ītum 3 vykti

pius a um pamaldus doras

posterī ōrum m ainiai postquam po to kai prōmittō 3 pažadėti properō 1 skubėti Pūnicus a um pūnų pū-niškas

quaerō quaesīvī quesī-tum querere ieškoti

querēla ae f aimana dejonė

regiō ōnis f šalis kraštas regō rēxī rēctum regere valdyti

relinquō 3 palikti servō āvī ātum āre saugoti

sponte suā savo noru statim tučtuojau bematant stupeō stupuī stupēre sustoti būti nustebusiam taceō 2 tylėti

tam taip temptō 1 bandyti terreō 2 gąsdinti trīstis e liūdnas turpiter bjauriai šlykščiai vehementer smarkiai karš-tai stipriai labai

vestis is f drabužis vexō 1 mėtyti vyti ginti vīvō 3 gyventi vocō 1 šaukti kviesti volō voluī ndash velle norėti

vōx vōcis f balsas

39

XXXVIII Schola duodēquadragēsima Futūrum II indicātīvī āctīvī

Futūrum II indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-er-ō ōrnāv-er-i-s ōrnāv-er-i-t

ōrnāv-er-i-mus ōrnāv-er-i-tis ōrnāv-er-i-nt

habu-er-ō habu-er-i-s habu-er-i-t

habu-er-i-mus habu-er-i-tis habu-er-i-nt

lēg-er-ō lēg-er-i-s lēg-er-i-t

lēg-er-i-mus lēg-er-i-tis lēg-er-i-nt

cēp-er-ō cēp-er-i-s cēp-er-i-t

cēp-er-i-mus cēp-er-i-tis cēp-er-i-nt

vēn-er-ō vēn-eri-s vēn-eri-t

vēn-er-i-mus vēn-er-i-tis vēn-er-i-nt

1 Išverskite sakinius

1 Legam epistolam tuam quam mihi scrīpseris 2 Ut fēceris ita habēbis 3 Quid ēgerimus

scietis 4 Ut fēceritis ita habēbitis 5 Sī meīs cōnsiliīs parueris salvus eris 6 Crās librum

legēs quam dederō 7 Cum Phillippus dominus Macedoniae Lacaedemoniīs scrīpserat bdquoSī

in Lacōnicam vēnerō terram vestram vōs exigamldquo Lacaedemoniī respondērunt bdquoSīldquo

8 Ūnus homō servum genere Lacaedemonium interrogāvit bdquoProbusne eris sī tē emerōldquo

Servus respondit bdquoEtiam sī nōn emerisldquo

loz Nota bene Didogravenė (lo Dīdō) ė Pigmaliograveno sesuo Sich jo

žmona Kartatildeginos įkūrėja ir karalienė En jas (lo Aenēas) Anch so ir Afrod tės sūnus

legendinis rom nų protėvis Laokoograventas (gr Λαοκόων lo Lāocoōn) Poseidograveno žynys

Trogravejoje bandęs įtikinti troj nus nepriimti gra kų dovanotildes ndash medinio arklio ir už tai kartugrave su

sūnumis pasmaugtas Poseidograveno pasiųstų gyvačių Lakogravenija (γρ Λακονική lo Lacōnica)

ndash kitaip Spaacuterta Lakedaimogravenas (gr Λακεδαίμων lo Lacedaemōn) ndash Peloponegraveso

pugravesiasalio sritis ir to paties pavadinimo jos sogravestinė kitaip Spaacuterta lakedaimoniẽčiai (gr

Λακεδαίμωνιοι lo Lacedaemoniī) ndash Lakedaimograveno gyventojai arba spartiẽčiai

Makedogravenija (gr Μακεδονία lo Macedonia) ndash šalis tarp Tesatildelijos ir Tratildekijos (AV)

Tarptautiniai žodžiai epistolatilderinis ndash laišk (pavyzdžiui epistoliatilderinis palikimas ndash

laiška ) fugagrave ndash trij ndash keturi balsų mugravezikos kūrinys vieno ba so tegravemą nustatyta tvarka

kartoja kiti balsai kons liumas ndash gydytojų pasitarimas kuriamegrave tikslinama ligos diagnogravezė

(ligos nustatymas) svarstoma ligonio būklė gydymo būdai ir priemonės lakograveniškas ndash

trumpas aacuteiškus glaustas (apie ka bą st ilių) perspektyvagrave ndash kūnų vaizdavimo plokštumojegrave

būdas pagrįstas spindulia s iše nančiais iš vieno taško respondentildetas ndash asmuo atsakinė-

jantis į tyrėjo ankegravetos klaacuteusimus

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti

cōnsilium i n nutarimas patarimas

crās rytoj cum kai

dominus ī m šeimininkas ponas valdovas viešpats

epistola ae f laiškas etiam taip pat net ir

exigō exēgī exāctum

exigere išvaryti išvyti emō ēmī ēmptum eme-re pirkti

genus eris n giminė pader-mė r šis

interrogō 1 klausti

Lacedaemoniī ōrum m lakedaimoniẽčiai spartiẽčiai

Lacōnica ae f Lakogravenija

liber librī m knyga

Macedonia ae f Makedograve-

nija

-ne ar pareō uī ndash ēre paklusti

Phillippus ī m Pilỹpas probus a um doras respondeō spondī spōn-sum spondēre atsakyti salvus a um sveikas sī jei jeigu

servus ī m vergas

40

XXXIX Schola ūndēquadrāgēsima Rapīna Sabīnārum

Iam Rōmulus et Remus Rōmam condiderant sed Rōmae parvus numerus fēminārum erant

Itaque Rōmānī lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt Cum lēgāti dīxērunt bdquoFēminās nōn habēmus

Date nōbīs in mātrimōnium fīliās vestrās Sī fīliās vestrās dederitis vōbīs grātiās agēmusldquo ndash

Sabīnī respondērunt bdquoNostrās fīliās nōn vōbīs ēducāverāmusldquo Tum Rōmānī dolō Sabīnās

accēpērunt Itaque iterum lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt et ad lūdōs pūblicōs Rōmam Sabīnōs

ūnā cum mātrōnīs fīliābusque invītāvērunt bdquoCum Rōmam vēneritis lūdōs pūblicōs spec-

tābitisldquo Cum Sabīnī ūnā cum mātrōnīs fīliābusque Rōmam vēnērunt Rōmānī fīliās Sabī-

nōrum raptāvērunt Rapīna Sabīnārum fuit causa bellī Diū Sabīnī cum Rōmānīs pugnā-

verant cum fīliae Sabīnōrum inter Rōmānōs et Sabīnōs sē coniēcērunt et ōrāvērunt bdquoIn nōs

vertite īrās nōs causa bellī sumus Sī vōs propinquī nostrī vīceritis nōs viduae vīvēmus sī

autem Rōmānī vīcerint nōs orbae erimus Cum igitur nōs necāveritis bellum fīniētisldquo

Verba Sabīnārum Rōmānōs Sabīnōsque movērunt Itaque bellum fīnīvērunt Rōmānī

Sabīnōs in oppidum suum recēpērunt et Sabīnī cum Rōmānīs sē coniūnxērunt (EL)

Komentaras Sab nai (lo Sabīnī) ndash itatildelikų gentis gyvenusi Latildecijuje (lo Latium) ir

Ugravembrijoje (lo Umbria) Įkūrus Rogravemą dalis sab nų susijungė su rom nais o kiti gyvenę

kalnuosegrave jiems priešinosi III amžiuje prieš Kristų rom nai nukariavo visagraves sab nų žemegraves ir

sab nams suteikė Rogravemos pilietybę T tas L vijus (lo Titus Livius) rom nų istograverikas aprašė

rom nų ir sab nų konfl ktą dėl moterų Po šio konfl kto abiejų genčių valstybės susijungė ir

sab nų karalius T tas Tatildecijus (lo Titus Tatius) valdė drauge su Rogravemulu vedusiu sab nę

Hers liją (lo Hersilia) Mokslininkai spėja kad sab nai Rogravemoje yra gyvenę Kvirinatildelio

(Quirīnālis collis) Viminatildelio (Vīminālis collis) ir Eskv lijų (Esquilīae) kalvosegrave

Vocābula

accipiō cēpī ceptum ci-pere priimti gauti autem tačiau

bellum ī n karas

causa ae f priežastis

collis is m kalva coniiciō iēcī iēctum iicere įmesti pulti sē con-

iicere mestis condō condidī condi-tum condere įkurti

coniungō iūnxī iūnc-tum iungere sujungti sē coniungere susijungti cum kai kol dīcō 3 sakyti dō dedī datum dare duoti

dolus ī m klasta

diū ilgai ēducō 1 auklėti šviesti eō iī ītum īre eiti faciō fēcī factum facere

daryti

fēmina ae f mόteris

fīlia ae f duktė iam jau invītō 3 kviesti

īra ae f pyktis itaque taigi todėl tad iterum antrąsyk

lēgātus ī m pasiuntinys

lūdus ī m žaidimas pl žai-dynės

mātrimōnium ī n santuo-ka in mātrimōnium dare vesti

mātrōna ae f matronagrave kil-minga mόteris

mittō 3 siųsti moveō 2 judinti paveikti necō 1 žudyti

oppidum ī n miestas

orba ae f našlaitė propinquus a um artimas

pl propinquī artimieji

pūblicus a um viešas pugnō 1 kovoti kautis ōrō 1 kalbėti melsti prašyti

rapīna ae f pagrobimas raptō 1 pagrobti recipiō cēpī ceptum cipere paimti atga atsiimti respondeō 2 atsakyti spectō 1 stebėti sī jei jeigu tum tada

ubi kai kur

teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti ūnā kartu drauge išvien veniō 4 atvykti vertō vertī versum ver-

tere versti čia atsukti

vidua ae f našlė vincō vīcī vīctum vin-cere nugalėti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

41

XL Schola quadrāgēsima

Initium bellī Gallicī

Helvētiī fīnēs suōs quī angustī sunt relinquere et per prōvinciam nostram iter facere cōnstituunt Explōrātōrēs cōnsilium hostium Caesarī nūntiant Caesar magnīs itineribus ab urbe in Galliam ulteriōrem contendit et incrēdibilī celeritāte ad Genavam pervenit Helvētiī lēgatōs ad eum mittunt nōbilēs cīvēs quī eius voluntātem petunt sed Caesar id nōn concēdit et eā legiōne quam sēcum habet mīlitibusque fortibus quī ex prōvinciā conveniunt ā lacū Lemannō quī in flūmen Rhodanum īnfluit ad montem Iūram quī fīnēs Sēquanōrum ab Helvētiīs dīvidit mūrum in altitūdinem pedum sēdecim fossamque perdūcit eōque modō Helvētiōs itinere prohibet (Buchner)

Sententiae Virtūs Rōmāna constat ex hīs virtūtibus disciplīna pietās fidēs gravitās

paupertās cōnstantia Nōn nōbīs sōlum nātī sumus (Cicero) Nōn fōrmōsus erat sed erat

fācundus Ulixēs (Ovidius)

Komentaras Gatildejus Jugravelijus Cegravezaris (lo Caesar) aprašo Gatildelijos užkariavimą savo bdquoGatildelų karo užrašuoseldquo (lo Commentāriī dē bellō Gallicō) Karas prasideda nuo susidūrimo su gatildelų tauta helvegravetais (lo Helvētiī) gyvenusiais teritograverijoje kur yra dab Šveicatilderija Helvegravetai norėjo palikti savo žemegraves ir persikelti į vatildekarus prie Okeatildeno (lo Ōceacuteanus dab Atlaacutento vandenyacutenas) ą

Vocābula

altitūdō inis f aukštis

angustus a um siauras

bellum ī n karas

celeritās ātis f greitumas concēdō cessī cessum cēdere trauktis užleisti

cōnstantia ae f pastovu-mas patvarumas išfvermė

cōnstituō stituī stitu-tum stituere nuspręsti nustatyti

contendō tendī tentum tendere įtempti stengtis skubėti siekti

conveniō 4 sueiti susirinkti

disciplīna ae f drausmė

dīvidō dīvīdī dīvīsum dīvidere dalyti skaldyti

explōrātor ōris f žvalgas faciō 3 daryti iter facere keliauti

fācundus a um iškalbin-gas kalbus šnekus

fidēs eī f tikėjimas ištiki-mybė

fīnis is m galas baigmė

riba pl sienos šalis kraštas

flūmen inis n upė

fōrmōsus a um gražus

dailus

fortis e narsus stiprus

fossa ae f griovys

Gallicus a um galų gališ-kas

Genava ae f Genavagrave dab Ženevagrave

gravitās ātis f sunkumas rimtumas orumas būdo tvirtumas

Helvētiī ōrum m helvegravetai

hostis is m priešas svetim-šalis

incrēdibilis e neįtikimas īnfluō flūxī flūxum fluere įtekėti

initium ī n pradžia

iter itineris n kelias

Iūra ae m J ra kalnai

lacus ūs m ežeras

legiō ōnis f legiogravenas

Lemannus ī m (ežeras) Le-matildeno (dab Ženegravevos) ežeras

mīles itis m karys kareivis mittō 3 siųsti

modus ī m būdas

mōns montis m kalnas kalnynas kalnai

mūrus ī m siena

nātus a um gimęs

nōbilis e kilmingas kilnus nūntiō 1 pranešti

paupertās ātis f neturtas perdūcō 3 išvesti nuvesti

pēs pedis m koja pėda petō īvī ītum ere ieškoti siekti prašyti vykti

pietās ātis f pamaldumas pagarba

prohibeō hibuī hibitum hibēre neleisti uždrausti

prōvincia ae f provincija -que ir

relinquō 3 palikti

Rhodanus ī f Rodatildenas dab Ronagrave

sēdecim šešiolika

Sēquanī ōrum m sekvatildenai sōlum tikti tik

Ulixēs is m Odis jas ulterior ulterius esantis anoj pusėj tolimesnis

urbs is f miestas perveniō 4 atvykti

virtūs ūtis f vyriškumas narsumas dorybė

voluntās ātis f valia noras sutikimas

42

Page 21: HORTUS LATINUS PARS TERTIA - lm€¦ · IV. Schola quārta. Sententiae. Prōnōmina - įvardžiai Prōnōmina dēmōnstrātīva – parodomieji įvardžiai hic, haec, hoc šitas,

20

XIX Schola ūndēvīcēsima

ferō tulī latum ferre ndash nešti (M ltono tekstegrave ndash iškęsti ištverti)

Īnfīnītīvus Praesēns ind act Imperfectum ind act Futūrum I ind act

fer-re bdquoneštildquo 1 2 3

fer-ō nešu

fer-s fer-t

fer-i-mus nešame

fer-tis fer-u-nt

fer-ēba-m nešiau

fer-ēbā-s fer-ēba-t

fer-ēbā-mus nešėme

fer-ēbā-tis fer-ēba-nt

fer-a-m būsiu

fer-ē-s fer-e-t

fer-ē-mus būsime

fer-ē-tis fer-e-nt

Imperātīvus

fer nešk

fer-te neškite

Sententiae Ego sum vītis vōs palmitēs quī manet in mē et ego in eō hic

fert frūctum multum quia sine mē nihil potestis facere (Vulgāta) Bene ferre

magnam Disce fortūnam (Horātius) Quī fert malīs auxilium post tempus

dolet (Phaedrus) Quasi mūrēs semper edimus aliēnum cibum (Plautus)

Lūcem in tenebrās ferimus Fert fert fert (Itatildelijos Savogravejos karatildelių dinatildestijos

šūkis)

loz Nota bene Savojagrave ndash istograverinė sritis Prancūz jos ir Itatildelijos pasienyje

1 Išverskite Džograveno M ltono teksto Prō populō Anglicānō dēfēnsiō ištrauką

Pater et rēx dīvertissima sunt Pater nōs genuit at nōn rēx nōs sed nōs rēgem creāvimus Patrem natūra dedit populō rēgem ipse populus dedit sibi nōn ergō propter rēgem populus sed propter populum rēx est ferimus patrem mōrōsum etiam dūrum ferimus et rēgem sed nē patrem quidem ferimus tyrannum

2 Atsakykite į klausimus

1 Quid dīcit auctor dē patre et rēge 2 Quid dedit patrem populō 3 Quem populus sibi dedit 4 Quid dīcit auctor dē patre et rēge mōrōsō et dūrō

Sententia Nōn rēx est lēx sed lēx est rēx

Vocābula

aliēnus a um svetimas Anglicānus a um Aacutenglijos at tačiau betgi

auxilium ī n pagalba para-ma

cibus ī m maistas creō āvī ātum āre rinkti

dēfēnsiō ōnis f gynimas ginamoji kalba apologravegija

discō didicī ndash discere mokytis

dīvertissimus a um skir-tingiausias iš dīvertō dī-vertī dīversum dīvertere pasukti į šalį atsiskirti skirtis

doleō doluī dolitūrus dolēre skaudėti kentėti dō dedī datum dare duo-

ti

dūrus a um kietas šiurk-

štus griežtas

ergō taigi vadinasi etiam taip pat net ir faciō fēcī factum facere daryti

frūctus ūs m (IV) vaisius

fortūna ae f laimė dalia lemtis

gignō genuī genitum

gignere gimdyti

lēx lēgis f įstatymas

lūx lūcis f šviesa malus a um blogas maneō mānsī mansum manēre pa(si)likti išlikti mōrōsus a um užsispyręs įnoringas priekabus

mūs mūris m pelė

natūra ae f gamta nihil niekas

palmes palmitis m atžala (vynmedžio) šakelė

populus ī m tauta žmonės possum potuī ndash posse galėti pajėgti potestis jūs galite

post su acc po vėliau

propter su acc dėl

quasi kaip quia kadangi nes quidem juk būtent nē quidem netgi ne sed bet semper visada

sine su abl be

tempus oris n laikas

tenebrae ārum f tamsa

tyrannus ī m tiratildenas

vītis is f vynšakė vynuo-gienojas vynmedis

21

XX Schola vīcēsima Perfectum

sum fuī ndash esse būti

eō iī (īvī) itum īre eiti

edō ēdī ēsum ēsse (edere) valgyti

ferō tulī latum ferre nešti

fuī fuistī fuit

fuimus fuistis fuērunt

iī (īvī) iistī (īvistī) iit (īvit etc)

iimus iistis iērunt

ēdī ēdistī ēdit

ēdimus ēdistis ēdērunt

tulī tulistī tulit

tulimus tulistis tulērunt

Sententiae Sum quod eris fuī quod es Fuit Īlium (Vergilius) Nōs quōque quae ferimus

tulimus patientior ante Et mala sunt longō multiplicāta diē (Ovidius) Vērē languorēs

nostrōs ipse tulit et dolorēs nostrōs ipse portāvit (Vulgāta) Tulērunt Dominum meum et

nesciō ubi posuērunt eum sī tū sustulistī eum dīcitō mihi (Respōnsōrium) In domum

Dominī ībimus (Vulgāta) Domine ad quem ībimus (Vulgāta) Ipse enim Pater amat vōs

quia mē amāstis et crēdidistis quia ego ā Deō exīvī Exīvī ā patre et vēnī in mundum

iterum relinquō mundum et vādō ad Patrem (Vulgāta) Crēdō Quī ēdistis multō fēcistis

sapientius Quī nōn ēdistis saturī fīte [imper pl] fābulīs (Plautus)

Tarptautiniai žodžiai agituacuteoti ndash veikti skleisti pol tines ir visuomeninegraves id jas

argumentildetas ndash įrodomąją tegravezę (teiginį) pagrindžiantis teiginys crēdō bdquotikiuldquo ndash tikėjimo

tiesų išdėstymas žmogaus pažiūrų visumagrave deklamuacuteoti ndash raacuteiškiai meniškai sakyti atmin-

tina kokį nors kūrinį fortūnagrave ndash sėkmė likimas laimingas atildetvejis kregraveditas ndash prekių ar

pinigų skolinimas už palūkanas pasitikėjimo patildegrindu multiplikatildecija ndash dokumentildetų

piešinių brėžinių tegraveksto daacuteuginimas natūragrave ndash gamta žmogaus prigimt s dailėjegrave tikrovės

daiktai pagal kuriuos da lininkas piešia pacientildetas ndash gydytojo gydomas ligonis portatildelas ndash

puošnus įėjimas į pastatą internegravetinė sveta nė teikianti tam tikrą informatildeciją

responsograverijus ndash bažnytinio giedojimo būdas sol stas (kunigas) ir chograveras gieda pakaitom s

bažnytinės mugravezikos žaacutenras te pas ndash vyksmo greitis spartagrave tiratildenas ndash valdovas smurtugrave

užgrobęs valdžią vilagrave ndash ištaigus užmiesčio namas gyvenamasis namas vasarnamis

Vocābula

amō āvī ātum āre mylėti

ante su acc prieš crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti manyti

diēs eī m (V) diena diē abl sg dīcō dīxī dictum dīcere sakyti dīcitō imper fut act 2 sg

dolor ōris m skausmas sielvartas

domus ūs f (IV) namas enim mat juk nes exeō exīvī exītum exīre išeiti išvykti

fābula ae f pasakojimas pasaka pasakėčia dratildemos kūrinys pjegravesė

fiō factus sum fierī dary-

tis tapti fīte tapkite

Īlium ī n Iliogravenas = Trojagrave iterum vėl antrąkart iš naujo

labōrō āvī ātum āre dirbti stengtis kentėti

languor ōris m nusilpimas nuovargis silpnumas

malum ī n blogis blogybė multiplicō āvī ātum āre dauginti didinti gausinti

multō daug multō sa-pientius išmintingiau

mundus ī m pasaulis nesciō scīvī scītum scīre nežinoti

patiēns entis kantrus iš-tvermingas patientior iš-tvermingesnis (aukštesnysis l)

ponō posuī positum po-nere dėti quia kadangi nes quōque taip pat ir relinquō relīquī relic-tum relinquere palikti

respōnsōrium ī n respon-sograverijus

sapientius protingiau satur a um sotus sī jei sufferō sustulī ndash suffer-

re laikyti apačiojegrave čia paimti

ubi kur vādō vādere eiti žengti veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti vērē tikrai teisingai iš ti-krųjų

22

XXI Schola vīcēsima prīma

Trečiosios linksniuotės priebalsinio tipo kamienai ir priesagos

Masculīnum -ō -or -os -er -ex -es

nom sg gen sg pavyzdžiai

-or

-ōs

-er

-ex

-es

-in-is

-ōr-is

-ōr-is

-er-is

-ic-is

-ig-is

-g-is

-it-is

-et-is

-d-is

hōmō homin-is žmogus

leō leōn-is liūtas

victor victōr-is nugalėtojas

flōs flōr-is gėlė žiedas

agger agger-is pyacutelimas sankasa

vertex vertic-is verpẽtas viršugalvis

rēmex rēmig-is irklas

rēx rēg-is karalius

mīles mīlit-is karys kareivis

paries pariet-is siena

pēs ped-is koja

Fēminīnum -tās -(t)us -aus -dō -gō -iō

nom sg gen sg pavyzdžiai

-tās

-(t)ūs

-aus

-dō

-gō

-iō

-tāt-is

-tūt-is

-ūt-is

-ūd-is

-aud-is

-din-is

-gin-is

-iōn-is

sānitās sānitāt-is (kūno) sveikata

virtūs virtūt-is vyriškumas dorybė

salūs salūt-is (kūno ir sielos) sveikata gerovė

palūs palūd-is pelkė

laus laud-is pagyrimas garbė

magnitūdō magnitūdin-is didumas

orīgō orīgin-is kilmė

lēctiō lēctiōn-is skaitymas paskaita

Neutrum -men -ur -us -ma

nom sg gen sg pavyzdžiai

-men

-ur

-us

-ma

-min-is

-ur-is

-or-is

-or-is

-er-is

-mat-is

nōmen nōmin-is vardas

fulgur fulgur-is žaibas

ebor ebor-is dramblio kaulas

tempus tempor-is laikas

opus oper-is kūrinys

poēma poēmat-is poemagrave

Kiti atvejai dux duc-is m vadas lēx lēg-is f įstatymas consul consul-is m kogravensulas

ōrātor ōrātōr-is m oratildetorius flūmen flūmin-is n upė mōs mōr-is m paprotys

įprotis būdas genus gener-is n giminė r šis pulvis pulver-is m dulkės milteliai lac

lact-is n pienas

23

XXII Schola vīcēsima secunda

Sententiae Mundus ūniversus exercet histriōnem (Petrōnius) Astra regunt hominēs sed

regit astra Deus Atria rēgum hominibus plēna sunt amīcīs vacua (Seneca) Prō rēge lēge

grege Nūlla potentia supra lēgēs esse debet (Cicero) Mōs prō lēge Mōrēs multōrum videt

(Horātius) [apie Odis ją] Mōribus antīquīs stat Rōma Aut Caesar aut nūllus Stat magnī

nōminis umbra (Lūcānus) Furor arma ministrat (Vergilius) Superbī hominēs in convīvīs

stultī sunt Societātis vinculum est ratiō et ōrātiō (Cicero) Habet suum venēnum blanda

ōrātio (Pūblilius) Nōsce tempus Prō salūte animae Virtūs hominem iungit Deō (Cicero)

Virtūs nōn advenit ā natūrā neque ā doctrīnā sed ā nūmine dīvīnō (Seneca) Prīma virtūs

est vitiō carēre (Quīntilliānus) Pietās fundāmentum est omnium virtūtum (Cicero) Disce

puer virtūtem ex mē vērumque labōrem Fortūnam ex aliīs (Vergilius) Quae regiō in

terrīs nostrī nōn plēna labōris (Vergilius) Multōrum annōrum opus

loz Nota bene Lukatildenas (lo Lūcānus) ndash poegravetas egravepikas (39ndash65

metais) poegravemos bdquoFarsatildelijaldquo autorius Maacuterkas Fatildebijus Kvintiliatildenas (lo Quīntilliānus) ndash

žymus I amžiaus rom oratildetorius veikalo bdquoOratoriaus ugdymasldquo autorius

Vocābula

adveniō vēnī ventum venīre atvykti

alius alia aliud kitas

anima ae f s ela

annus ī m metai

arma ōrum n gintildeklai

astrum ī n gr žvaigždė

atrium ī n atildetrijus sveta nė aut arba

blandus a um meilikau-jantis lipšnus meilus mielas

careō caruī ndash carēre su

abl stokoti neturėti

convīva ae m f svečias viešnia

debeō debuī debitum debēre privalėti būti sko-lingam

discō didicī ndash discere mokytis

dīvīnus a um dieviškas dievo dievų

doctrīna ae f mokymas mokslas išsilavinimas

exerceō excercuī exerci-tum exercēre judinti vei-kti lavinti exercere his-triōnem vaidinti

fundāmentum ī n pamatas

fortūna ae f laimė dalia lemtis furor ōris m šėlas siutas

grex gregis m banda ka -menė būrys habeō habuī habitum

habēre turėti

histriō ōnis m atildektorius ar-t stas vaidintojas

ibi ten iungō iūnxī iūnctum iungere uždėti jungą (su)-jungti (su)sieti

labor ōris m darbas vargas

lēx lēgis f įstatymas magnus a um didelis ministrō āvī ātum āre (pa)tarnauti duoti teikti

mōs mōris m paprotys įprotis būdas

multus a um daug dau-gelis

mundus ī m pasaulis neque ir ne nei

nōmen inis n vardas nūllus a um joks nė vie-nas

nūmen inis n pritarimo

ženklas sutikimas valia čia dievų valia dievybė

omnis e visas kiekvienas

opus eris n kūrinys

ōrātiō ōnis f kalba

pietās ātis f pamaldumas pagarba

plēnus a um pilnas

potentia ae f galia galybė

quasi lyg tarytum regō rēxī rēctum regere kreipti tvarkyti valdyti

ratiō ōnis f apyskaita svar-stymas protas

salūs ūtis f sveikata gerovė sī jei

societās ātis f bendrumas sąjunga bendrija draugija

stō steti statum stāre stovėti

stultus a um kvailas superbus a um išdidus

suprā su acc vietai ant virš

aukščiau laikui prieš anks-čiau

tempus oris n laikas

umbra ae f šešėlis ūniversus a um visas vacuus a um tuščias

venēnum ī n nuodai kerai burtai

vērus a um tikras videō vīdī vīsum vidēre matyti

vinculum ī n raištis ryšys

virtūs ūtis f vyriškumas dorybė

vitium ī n yacuteda trūkumas

24

XXIII Schola vīcēsima tertia

Hominēs et nōmina

Quīntus est frāter Mārcī Iūlia soror eius est Mārcus et Quīntus frātrēs Iūliae sunt Mārcī

pater et māter frāter et soror sunt Nōmen patris est Iūlius mātris Aemilia Quīntus est nōmen frātris Iūlia sorōris

Mārcō ūna soror est Iūliae duo frātrēs sunt Nōmina frātrum sunt Mārcus et Quīntus Patrī et mātrī ūna fīlia et duo fīliī sunt Mātrī Aemilia nōmen est Quod nōmen est patrī Eī nōmen est Lūcius Iūlius Balbus Virō Rōmānō tria nōmina sunt Lūcius est prae-nōmen id est nōmen prīmum Iūlius nōmen vel nōmen gentīlicium Balbus cognōmen est Fīliīs nōmina sunt Mārcus Iūlius Balbus et Quīntus Iūlius Balbus Mārcus et Quīntus praenōmina sunt fīliōrum Alia praenōmina Lātīna sunt Aulus Decimus Gāius Gnaeus Faustus Mānius Numerius Paulus Pūblius Sextus Spurius Tiberius

Titus Mulieribus Rōmānīs plērumque ūnum nōmen gentilicium erat velut Cornēlia Iūlia Lūcia Paula Octāvia Tullia Valeria

Aemiliae etiam ūnum nōmen erat Aemiliae est ūnus frāter cuī Aemilius nōmen est (praenōmen Pūblius cognōmen Paulus) Frāter Aemiliae est avunculus līberōrum Aemilius autem procul ā sorōre suā abest Itaque trīstis est Aemilia quae frātrem suum amat Mārcus et Iūlia mātrem suam trīstem in hortum exīre vident et pātrem interrogant bdquoCūr māter nostra trīstis estldquo Iūlius bdquoMāter vestra trīstis est quod Aemilius procul ab eā abest Aemilius avunculus vester est id est frāter mātris

Sententiae Nōmen est ōmen Benedictus quī venit in nōmine Dominī Nōmina sunt odiōsa (Ovidius)

Vocābula

absum afuī ndash abesse būti ne čia nebūti

alius alia aliud kitas autem tačiau

avunculus ī n avyacutenas mo-tinos brolis dėdė

benedictus a um palai-mintas

duo duae duo du

cognōmen inis n šeimos vardas pavardė

cūr kodėl exeō iī (īvī) ītum īre išeiti

frāter frātris m brolis gentīlicius a um giminės nōmen gentīlicium gimi-nės vardas

hortus ī m sodas daržas interrogō āvī ātum āre klausti

itaque taigi todėl tad

līberī ōrum m vaikai

māter mātris f motina

mulier eris f moacuteteris nam nes odiōsus a um ne(pa)ken-čiamas

ōmen inis n ženklas

pater patris m tėvas plērumque dažniausiai daugiausia

praenōmen inis n asmens vardas

procul toli

soror ōris f sesuo

trēs tria trys ūnus a um vienas trīstis e liūdnas velut kaip veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

Praenōmina Rōmāna

Aemilia ae f Em lija

Aulus ī m Aacuteulas

Cornēlia ae f Kornegravelija

Decimus ī m Dẽcimas

Gāius ī m Gatildejus

Gnaeus ī m Gn jus

Faustus ī m Faacuteustas

Iūlia ae f Jugravelija

Iūlius ī m Jugravelijus

Lūcia ae f Liugravecija

Lūcius ī m Liugravecijus

Mānius ī m Matildenijus

Numerius ī m Numegraverijus

Octāvia ae f Oktatildevija

Paula ae f Paacuteulė

Paulus ī m Paacuteulius

Pūblius ī m Pugraveblijus

Quīntus ī m Kv ntas

Sextus ī m Segravekstas

Spurius ī m Spugraverijus

Tiberius ī m Tibegraverijus

Tullia ae f Tugravelija

Valeria ae f Valegraverija

25

XXIV Schola vīcēsima quārta Verba composita

ab-sum a-fuī ndash ab-esse ad-sum ad-fuī ndash ad-esse dē-sum dē-fuī ndash dē-esse inter-sum inter-fuī ndash inter-esse praes-sum prae-fuī ndash prae-esse prō-sum prō-fuī ndash prōd-esse super-sum super-fuī ndash super-esse pos-sum potuī posse

būti ne čia būti atstu nedalyvauti būti prie pagelbėti trūkti stokoti būti tarpe dalyvauti būti priešakyje vadovauti būti už padėti paremti išlikti būti galingam galėti

Verba composita possum potuī posse

Praesēns indicātīvī āctīvī Praesēns Imperfectum Futūrum I

ab-sum ab-es

ab-est ab-sumus ab-estis ab-sunt

dē-sum dē-es

dē-est dē-sumus dē-estis dē-sunt

prō-sum prōd-es

prōd-est prō-sumus prōd-estis prō-sunt

pos-sum pot-es

pot-est pos-sumus pot-estis pos-sunt

pot-eram pot-erās

pot-erat pot-erāmus pot-erātis pot-erant

pot-erō pot-eris

pot-erit pot-erimus pot-eritis pot-erunt

Ex vītā Plīniī

Surgō ubi volō saepe prīmā lūce Amō sedēre in silentiō et meōs oculōs claudere bdquoQuid

mihi hodiē facere necesse estldquo ndash mēcum cōgitō Tum notārium vocō et iubeō eum

epistolam scrībere Hōrā quārtā et quīntā in peristȳlum prōcedō et aliam epistolam parō

Dum prandium ēdō Post prandium dormiō tum ambulō (herī nōn ambulābam) Mox

ōrātiōnem Graecam et Latīnam legō quod vōcem meam fīrmam facit Posteā in cēnā nostrā

amīcī meī intersunt Ego et uxor mea cum amīcīs paucīs saepe cēnāmus Aliud nōn possum

Numquam mihi amīcī dēerant Dum cēnam ēdimus servus librum bonum nōbīs legit Mihi

placet Aenēidem Vergiliī audīre Ego et multī amīcī meī etiam auctōrēs Latīnās recitāre

possunt Tandem in hortō ambulō cum amīcīs meīs quī sunt praeclārī et ērudītī

Nōn numquam ex hōc ōrdine errō Ante lūcem nōn poteram surgere Sī diū dormīvī equō

īre amō Amīcī quōque ex oppidīs vīcīnīs veniunt Saepe in silvam venārī intrō Etiam

audiō virōs quī in agrīs meīs labōrant

Vocābula

ambulō āvī ātum āre vaikščioti

alius alia aliud kitas

Aenēis idis m Eneidagrave

avunculus ī n avyacutenas dėdė cōgitō āvī ātum āre mą-styti galvoti

diū ilgai dormiō īvī ītum īre mie-goti

dum tada ēdō ēdī ēsum edere valgyti

eō iī ītum īre eiti

errō āvī ātum āre klysti ērudītus a um išsilavinęs fīrmus a um tvirtas stiprus

hortus ī m sodas intrō āvī ātum āre įžengti iubeō iussī iussum iubē-re liepti įsakyti

lūx lūcis f šviesa mox greit tuojau paskui

nam nes necesse est būtina privalu

notārius ī m sekretotilderius numquam niekada

ōrdō inis n eilė tvarka

paucī ōrum m nedaugelis

peristȳlum ī n gr perist lis placeō placuī placitum

placēre patikti įtikti praeclārus a um žinomas

prandium ī n pusryčiai prōcedō cessī cessum cedere išeiti pasirodyti eiti saepe dažnai sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti surgō surrēxī surrēc-tum surgere kilti keltis

tandem pagaliau ubi kai kur

uxor ōris f žmonagrave venor venātus sum ve-

nārī medžioti (verbum dep) vīcīnus a um kaimyninis volō voluī ndash velle norėti

vōx vōcis f balsas

26

XXV Schola vīcēsima quīnta Trečioji linksniuotė Ba sinis tipas

Sg Pl Sg Pl Sg Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl

turris f turris turrī turrim turrī

turrēs turrium turribus turrēs turribus

vīs f

vim vī

vīrēs vīrium vīribus vīrēs vīribus

Tiberis m Tiberis Tiberī Tiberim Tiberī

mare n maris marī mare marī

maria marium maribus maria maribus

1 Išmokite atmintinai trečiosios linksniuotės ba sinio tipo žodžius

febris is f drugys

puppis is f vairagalis

secūris is f kirvis

sitis is f toškulys

turris is f bokštas

tussis is f kosulys

vīs ndash f jėga prievarta

Albis is m Elbė upė

Neāpolis is f Neatildepolis

Tiberis is m

mare is n jūra

conclāve is n užrakinamas kambarys

animal ālis n gyvūnas

vectīgal ālis n mokestis rintildekliava

exemplar āris n pavyzdys

Sententiae Et māceriam circumdedī et circumfōdī et plantāvī vīneam Sorech [b blinė

vieta] et aedificāvī turrim in mediō eius Quantum scīmus gutta est īgnōrāmus mare Vī et

animō Contrā vim nōn valet iūs Ultrā vīrēs (Vergilius) Vim vī repellere licet Vim vīribus

exīre (Ulpiānus) Vīribus ūnitīs Vīs armāta Vīs ā tergō Vīs cōmica Vīs tragica (Aristo-

tēlēs) Vīs inertiae Vīs lēgis Vīs magica Vīs medicātrix natūrae Vīs saepe violat iūs Vīs

vim pellit Vīs vitālis Contrā vim mortis nōn est medicāmen in hortīs Sine vī et dolō

Turris eburnea Turris Babelis Terra turrium [šiuolaikinis stalo žaidimas] Tabulettae contrā

tussim prō īnfantibus Ad Tenediam secūrim Secūrī Tenediā (iš gr Τενεδία πελέκει apie

griežtą nieko nesigailintį Tenegravedo salos valdovą teisėją) Candor dat vīribus ālās

loz Nota bene Ulpiatildenas (lo Ulpiānus) ndash

Vocābula

aedificō āvī ātum āre statyti

āla ae f sparnas

animus ī m siela dvasia armātus a um ginkluotas

čia karinis

Babel is f Babilogravenas čia Batildebelis

candor ōris m skaistus bal-tumas spindėjimas dorumas

circumdō dedī datum

dare dėti aplinkui apsupti circumfodiō fōdī fossum fodere apkasti apkaupti cōmicus a um

contrā su acc prieš

dolus ī m klasta eburneus a um dramblio kaulo

ērudītus a um išsilavinęs exeō exiī exītum exīre

išeiti čia naudoti

gutta ae f lašas

hortus ī m sodas īgnōrō āvī ātum āre nežinoti

inertia ae f neveiklumas inercija

īnfāns antis m kūdikis vai-kas

iūs iūris n teisė licet licuit licēre leidžia-ma galima

lūx lūcis f šviesa

māceria ae f tvora

magicus a um magiškas

medicāmen inis n vaistas

medicātrix īcis f gydytoja

medium ī n vidurys

mors mortis f mirtis pellō pepulī pulsum

pellere stumti varyti mušti plantō āvī ātum āre so-dinti persodinti

prōcedō prōcessī prō-cessum prōcedere išeiti

pasirodyti eiti

quantus a um koks repellō repulī repulsum repellere atstumti atmušti išvaryti

sciō scīvī scītum scīre žinoti mokėti

sine su abl be

tabulleta ae f tabletė Tenedius a um Tenegravedo

tergum ī n nugara

tragicus a um

ultrā su acc anagravepus už per virš

ūnitus a um suvienytas

čia bendras valeō valuī valitum va-lēre būti sveikam gyventi turėti reikšmės galioti

violō āvī ātum āre smur-tu padaryti pažeisti

vītālis e gyvenimo gyvybi-nis

27

XXVI Schola vīcēsima sexta

Discordia frātrum

Faustulus casam intrat bdquoAcca ubi es Venī et audī dē calamitāte Rōmulus Remum necāvitldquo Acca verbīs marītī nōn crēdit bdquoQuid dīcis quid audīvīldquo Faustulus autem bdquoCrēde mihi uxor Hodiē cum amīcīs ad Palātium properāvī Etiam Rōmulus et Remus et multitūdō virōrum Palātium petīvērunt Tum Rōmulus virōs ad sē vocāvit et ubi tacuērunt ōrātiōnem habuit bdquoGaudeō quod venīre nōn dubitāvistis Hodiē sacrum facere volumus nam auxiliō deōrum Palātium mūnīvimus Vidēte mūrum Nunc tandem sine perīculō vīvere possumusldquo Virī verba Rōmulī clāmōre probavērunt Subitō autem Remus bdquoEgo tuum mūrum rīdeō mūrus enim inimīcum nōn prohibetldquo Statim mūrum trānsiluit Tum Rōmulus per īram Remum petīvit et ō Acca frātrem necāvit Faustulus tacet Acca autem lacrimas tenet et clāmat bdquoŌ Faustule frūstrā lupa puerōs in rīpā Tiberis servāvit et aluit frūstrā tū Remum cum frātre domum portāvistī frūstrā Remō parentēs fuimus Ō Rōmule cūr frātrem necāvistīldquo Tum Faustulus et Acca fīlium flevērunt

Sententiae Aut prōsunt poētae aut dēlectant Avarō omnia dēsunt sapientī nihil Nēmō in

suā causā iūdex esse potest Nōn possum (Vintildecas Mykolaacuteitis-Pugravetinas)

Vocābula

Acca ae f Akagrave

ad su acc pas prie alō aluī alitum alere maitinti penėti

audiō īvī ītum īre girdėti aut arba

auxilium ī n pagalba avārus a um godus gobšus

calamitās ātis f nelaimė

casa ae f trobelė

causa ae f byla

clāmō āvī ātum āre šau-kti

clāmor ōris m šauksmas crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti cūr kodėl dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

discordia ae f nesantaika domum į namus namo

dubitō āvī ātum āre abejoti

eō iī ītum īre eiti delectō delectāvī delec-tātum delectāre džiuginti faciō fēcī factum facere daryti

Faacuteustulus ī m Faustulas fleō flēvī flētum flēre verkti raudoti frūstrā veltui

gaudeō gavīsus sum gaudēre džiaugtis intrō āvī ātum āre įžengti

inimīcus ī m nedraugas

īra ae f pyktis

iūdex iūdicis m teisėjas

lacrima ae f ašara

marītus ī m vyras sutuok-tinis

multitūdō inis f daugybė

mūniō īvī ītum īre stip-rinti

mūrus ī m siena necō āvī ātum āre žudyti numquam niekada omnis e visas

ōrātio ōnis f kalba ōrā-tiōnem habēre sakyti kalbą

Palātium ī n Palatildecijus

parēns entis m f gimdy-

tojas -a pl parentēs tėvai

perīculum ī n pavojus petō petīvī petītum pe-tere ieškoti siekti prašyti vykti

portō āvī ātum āre nešti praeclārus a um žinomas probō āvī ātum āre (iš)bandyti pritarti

prohibeō prohibuī pro-hibitum prohibēre sulaikyti

prōperō āvī ātum āre

skubėti

quod kad rīdeō rīsī rīsum rīdēre juoktis

rīpa ae f upės krantas sacer sacra sacrum pa-švęstas šventas sapiēns entis išmintingas

sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti servō āvī ātum āre sau-goti

statim tučtuojau bematant subitō staiga tandem pagaliau ubi kai kur

uxor ōris f žmona taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti trānsileō siluī silīre per-šokti

veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti videō vīdī vīsum vidēre matyti

vocō āvī ātum āre šaukti kviesti

volō voluī ndash velle norėti vīvō vīxī victum vīvere gyventi

28

XXVII Schola vīcēsima septima

Adiectīva prōnōminālia ndash būdvardiniai įvardžiai

ūnus a um vienas sōlus a um tiktai vienas tōtus a um visas ūllus a um kažkoks alter altera alterum ki-tas antras

uter utra utrum katras neuter neutra neutrum niekatras

nūllus a um joks alius alia aliud kitas

N alter altera alterum G alterīus D alterī A alterum alteram alterum A alterō alterā alterō

N alius alia alium G alīus D aliī A alium aliam alium A aliō aliā aliō

N alterī alterae altera G alterōrum -ārum -ōrum D alterīs

A alterōs alterās altera

A alterīs

N aliī aliae alia G aliōrum aliārum aliōrum D aliīs

A aliōs aliās alia

A aliīs

Sententiae Nec sibi sed tōtī genitum sē crēdere mundō (Lūcānus) Tōtus mundus agit

histriōnem (Šekspyras) Sibi parat malum quī alterī parat Nōn sum ūnī angulō nātus patria

mea tōtus hic est mundus (Seneca) Ūnīus dēmentia dēmentēs efficit multōs Ūnus vir

nūllus vir Alter ego Vērus amīcus est quī est tamquam alter idem (Cicero) Beneacuteficus est

quī nōn suī sed alterīus causa benignē facit (Cicero) Trīstis eris sī sōlus eris (Ovidius)

Sacrum Profānum Īgnōrantia nōn est argūmentum (Spīnōsa)

loz Nota bene V ljamas Šekspỹras (angl Shakespeare 1564ndash1616 Aacutenglija) ndash vienas

žymiausių pasaulio dramatugravergų išgarsėjęs tragegravedijomis žinomiausia jų ndash bdquoHaacutemletasldquo

Barugravechas Spinozagrave (lo Benedictus de Spīnōsa 1632ndash1677) ndash žymus olaacutendų filosogravefas

Tarptautiniai žodžiai augziliatilderas ndash vyskupo padėjėjas efegravektas ndash kurios nors veiklos

padarinys as ndash labai išsilavinęs didžiai išprusęs žmogus notatilderas ndash valstybės įga-

liotas pareigūnas atliekantis notatilderinius veiksmugraves tvarkantis ir tvirtinantis dokumentugraves ir jų

tikrumą tablegravetė ndash apvaliotildes ar ovaliotildes fogravermos supresuacuteota vaistų dogravezė praryjama -

tugrave totalitar zmas ndash tokia saacutentvarka kai valstybė kontroliuacuteoja visas gyvenimo sritis

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti agit histriō-nem vaidina

angulus ī n kampas kertė

argūmentum ī n argu-mentildetas įrodymas

beneficus a um gerada-riškas labdaringas palankus maloningas

benignē geraširdiškai pa-lankiai mielai maloniai

causa ae f priežastis byla dalykas reikalas

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēmēns entis beprotis pa-mišęs

dēmentia ae f beprotystė

pamišimas

efficiō effēcī effectum efficere padaryti faciō fēcī factum facere daryti vykdyti atlikti

histriō ōnis m atildektorius

gignō genuī genitum gignere gimdyti būti prie-žastimi genitus a um gi-męs

īgnōrantia ae f nežinoji-mas

malum ī n blogis multus a um daug dau-gelis

mundus ī m pasaulis nātus a um gimęs parō āvī ātum āre ruošti

patria ae f tėvynė profānus a um nepašvę-stas nešvarus bedieviškas nuodėmingas

sacer sacra sacrum pa-švęstas šventas

servō āvī ātum āre saugoti

sine su abl be taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti tamquam taip kaip tarsi lyg

teneō tenuī tentum te-nēre laikyti turėti trīstis e liūdnas vērus a um tikras

29

XXXVIII Schola duodētrīcēsima Trečioji linksniuotė Mišrusis tipas

Sg Pl Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

ars f artis artī artem arte

ars

artēs artium artibus artēs artibus artēs

clades f cladis cladī cladem clade

cladis

cladēs cladium cladibus cladēs cladibus cladēs

mōns m montis montī montem monte

mōns

montēs montium montibus montēs montibus montēs

nox f noctis noctī noctem nocte nox

noctēs noctium noctibus noctēs noctibus noctēs

Mīlitēs Rōmānī ndash vīs imperiī Rōmānī

Rōma magna urbs est Magnus numerus cīvium Rōmānōrum semper in armīs erant

Magnus etiam est numerus mīlitum Rōmānōrum Mīlitēs Rōmāni aut peditēs erant aut

equitēs Rōmānī magnam classem habēbant Multī mīlitēs in classe mīlitābant Rōmānīs nōn

sōlum nāvēs longae sed etiam nāvēs onerāriae erant Nāvis longa cum turrī hostēs Rōmānōs

terrēbant In puppī nāvis gubernātor sedēbat et nāvem gubernābat Cōpiae Rōmānae saepe

terrā marīque hostēs superābant Rōmānī in multīs pugnīs Pūnōs superābant post Graecōs

deinde Gallōs et Dācōs Caesare duce Rōmānī Aegyptum occupāvit Etiam multās regiōnēs

Asiae Minōris occupāvit Imperium Rōmānum multās prōvinciās habet Siciliam

Prōvinciam sive Galliam Narbōnēnsem Galliam Pannoniam Dāciam Thrāciam Britan-

niam Aegyptum Illyriam Macedoniam Syriam Iūdaeam Āfricam Hispaniam Armeniam

et ceterās Clādēs Rōmānōrum rārae fuērunt

Komentaras Prōvincia arba Gallia Narbōnēnsis ndash iki Cegravezario užkariavimų rom nams

priklausiusi Gatildelijos dalis tentilde buvo Narbogravenos miestas (lie Narbonagrave lo Narbōna)

Vocābula

Armenia ae f A Asia Minor Mažoji Azija

auxilium ī n pagaacutelba arma ōrum n gintildeklai

aut arba

Caesar aris m Cegravezaris

calamitas ātis f nelaimė ceterus a um kitas

cīvis is m f pilietis -ė

clādēs is f pralaimėjimas

classis is f laivynas moki-nių klasė

cōpiae ārum f karinės pa-jėgos

Dācia ae f Datildekija deinde iš ten po to

dux ducis m vadas

eques itis m raitelis faciō fēcī factum facere daryti

gubernātor ōris m vairi-ninkas

gubernō āvī ātum āre vairuoti

hostis is m f priešas

Illyria ae f

imperium ī n impegraverija

Iūdaea ae f

longus a um ilgas

Macedonia ae f Makedo-nija

mare is n jūra terra ma-rīque sausumojegrave ir j roje

mīles itis m karys kareivis militō āvī ātum āre eiti karinę tarnybą kareiviauti

multus a um daug dau-gelis

Narbōnēnsis e Narbogravenos

nāvis is f laivas nāvis lon-ga karo laivas nāvis onerā-

ria prekybinis laivas

numerus ī m skaičius nōn sōlum sed etiam ne tik bet ir

occupō āvī ātum āre už- imti

onerārius a um krovinių krovininis

Pannonia ae f Panogravenija

pedes itis m pėstininkas portō āvī ātum āre nešti

post su acc po vėliau

prōvincia ae f prov ncija

pugna ae f kova mūšis

Pūnī ōrum m pugravenai t y kartaginiẽčiai

puppis is f vairatildegalis rārus a um retas

saepe dažnai sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti superō āvī ātum āre vir-šyti nugalėti

urbs urbis f miestas

Thrācia ae f Tratildekija terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

turris is f bokštas veniō vēnī ventum ve-nīre atvykti

30

XXIX Schola ūndētrīcēsima

Sententiae Hērēdem facit Deus nōn homō (Coke) Neque mel neque apēs Neque

opīnione sed natūrā cōnstitūtum est iūs (Cicero) Occāsiō facit fūrem Canēs socium in

culīna nūllum amant Ex pēde Herculem Mollis illa ēducātiō quam indulgentiam vocāmus

nervōs omnēs et mentis et corporis frangit (Quīntilliānus) Doctī ratiōnem artis intelligunt

indoctī voluptātem (Quīntilliānus) Sāl Atticus Ut lupus ovem amat Quī mē amat amat et

canem meum Pāx vōbīscum Nihil sub sōle novī Nōn eacuteadem est aetās nōn mēns

(Horātius) Quī male agit ōdit lūcem Pugna suum fīnem cum iacet hostis habet (Ovidius)

Rūs in urbe (Mārtiālis) Ōtium sine litterīs mors est et hominis vīvī sepultūra (Seneca)

Pallida mors aequō pulsat pede pauperum tabernās Rēgumque turrēs (Horātius) Post

mortem nūlla voluptās Post tenebrās lūx Nē mīrum quod dīvīna natūra dedit agrōs ars

hūmāna aedificāvit urbēs (Varrō) Quālis vītā fīnis ita Sub fīne Sub Iove frīgidō

loz Nota bene Egravedvardas Kogravekas (angl Coke 1552ndash1634 metais) ndash aacutenglų pol tikas ir

garsiausias savo meto teacuteisininkas savo veikalais sukūręs bendrosios arba anglosatildeksų teisės

pagrindus Maacuterkas Terentildecijus Varogravenas (lo Varrō 116ndash27 metais prieš Kristų) ndash

rom nų rašytojas mokslininkas 25 knygų veikalo bdquoLotynų kalbaldquo autorius

Vocābula

aedifico 1 statyti aequus a um lygus

aetās ātis f amžius

ager agrī m dirva laukas agō ēgī āctum agere veikti

Atticus a um Atildetikos

apis is f bitė

ars artis f menas

canis is m f šuo kalė

corpus oris n kūnas cōnstituō cōnstituī cōn-stitūtum cōnstituere nu-spręsti nustatyti

dīvīnus a um dieviškas dō dedī datum dare duoti

doctus a um mokytas

ēducātiō ōnis f auklėjimas švietimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīnis is m galas riba frangō frēgī frāctum

frangere laužti frīgidus a um šaltas Herculēs is m Heratildeklis

hērēs ēdis m f paveldėtojas habeō uī itum ēre turėti

hostis is m f priešas

hūmānus a um žmonių iaceō iacuī ndash iacēre gulėti

indulgentia ae f atlai-dumas

indoctus a um nemokytas intellego lēxī lectum legere pastebėti pažinti su-prasti

ita taip tokiu būdu

Iuppiter Iovis m

iūs iūris n teisė

litterae ārum f literatūragrave mokslas

lūx lūcis f šviesa male blogai

mel mellis n medus

mēns mentis f protas mintis siela

mīrus a um nuostabus mollis e minkštas silpnas

mors mortis f mirtis

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

neque ir ne neque neque nei nei occāsiō ōnis f proga dingstis

ōdī ndash ndash ōdisse neapkęsti omnis e visas kiekvienas

ōtium ī n poilsis laisvalaikis

opīniō ōnis f nuomonė

pažiūra požiūris

ovis is f avis pallidus a um išblyškęs

pauper eris m vargšas

pāx pācis f taika pellō pepulī pulsum pellere stumti varyti mušti

pēs pedis m koja

pugna ae f kova mūšis quālis e koks quod nes

ratiō ōnis f protas veikimo būdas

rūs rūris n kaimas laukai

sāl salis n druska

sōl sōlis m saulė

sepultūra ae f laidotuvės

sine su abl be

socius ī m draugas sąjungi-ninkas bendrininkas

sub su acc ir abl po

taberna ae f trobelė lūšna

tenebrae ārum f tamsa

urbs is f miestas vocō āvī ātum āre šaukti vadinti

voluptās ātis f malonumas džiaugsmas

vīvus a um gyvas

31

XXX Schola trīcēsima Adiectīvum

Trečiosios linksniuotės būdvardžiai

Jau esame susipažinę su pirmosios ir antrosios linksniuotės būdvardžiais

altus a um aukštas gilus angustus a um siauras bonus a um geras ceterus a um kitas laetus a um linksmas lātus a um platus magnus a um didelis malus a um blogas

parvus a um mažas plēnus a um pilnas vīvus a um gyvas

mortuus a um miręs vacuus a um tuščias

āter ātra ātrum tamsus juodas dexter tra trum dešinysis līber era erum laisvas miser era erum varganas nelaimingas niger gra grum juodas pulcher chra chrum gražus ruber bra brum raudonas sinister tra trum kairysis

ferreus a um geležinis idōneus a um įdomus līgneus a um medinis

varius a um įvairus

Pirmosios ir antrosios linksniuotės būdvardžiai yra linksniuojami kaip atitinkamų

linksniuočių giminių daiktavardžiai ndash jų galūnės sutampa

Trečiosios linksniuotės būdvardžiai būna trijų dviejų arba vienos galūnės Tai reiškia kad

jie vardininko linksnyje (nom sg) gali turėti tris ir atitinkamai dvi arba tik vieną formą

Trijų galūnių būdvardžiai

ācer m ācris f ācre n aštrus žodynuose užrašomas ācer ācris ācre aštrus

celeber m celebris f celebre n garsus žodynuose užrašomas celeber bris bre garsus

celer m celeris f celere n greitas žodynuose užrašomas celer eris ere greitas

salūber m salūbris f salūbre n sveikas žodynuose užrašomas salūber bris bre sveikas

Dviejų galūnių būdvardžiai

fortis m f forte n narsus žodynuose užrašomas fortis e narsus

gravis m gravis f grave n sunkus žodynuose užrašomas gravis e sunkus

Vienos galūnės būdvardis

fēlīx m f n laimingas gen sg fēlīcis žodynuose užrašomas fēlīx īcis laimingas

ingēns m f n didžiulis gen sg ingentis žodynuose užrašomas ingēns entis didžiulis

pār m f n lygus vienodas gen sg pāris žodynuose užrašomas pār pāris lygus vienodas

sapiēns m f n išmintingas gen sg sapientis žodynuose užrašomas sapiēns entis išmintingas

Trečiosios linksniuotės būdvardžių linksniavimas

Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl

ācer ācris ācre ācris ācrī ācrem ācre ācrī

ācrēs ācria ācrium ācribus ācrēs ācria ācribus

fortis forte fortis fortī fortem forte fortī

fortēs fortia fortium fortibus fortēs fortia fortibus

pār pāris pārī pārem pār pārī

pārēs pāria

pārium

pāribus pārēs pāria

pāribus

32

XXXI Schola trīcēsima prīma Dēclīnātiō quārta ndash ketvirtoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

frūctus f vaisius frūctūs frūctuī frūctum frūctū

frūctus

frūctūs frūctuum frūctibus frūctūs frūctibus frūctūs

cornū f ragas cornūs cornū cornū cornū

cornū

cornua cornuum cornibus cornua cornibus cornua

lacus m lacūs lacuī lacum lacū

lacus

lacūs lacuum lacubus lacūs lacubus lacūs

1 Išverskite Vergilijaus teksto ištrauką

Hīc sēcūra quiēs et nescia fallere vīta

Divēs opum variārum hīc lātīs ōtia fundīs

Spēluncae vīvīque lacūs hīc frīgida Tempe

Mūgitusque boum mollēsque sub arbore somnī (Vergilius)

Sententiae Multae manūs onus levius faciunt Habet etiam in manū gladium et secūrim sē

autem dē bellō et ā latrōnibus nōn līberat (Vulgāta) Neque semper arcum Tendit Apollo

(Horātius) Nōn est meum contrā auctōritātem senātūs dīcere (Cicero) Prīmus sapientiae

gradus est falsa intelligere Status quō Status in quō Statū quō In statū quō Status quō

ante bellum Sexū fēmina ingeniō vir (Mar jos Teregravezės antkapio epitatildefija Aacuteustrija) Venī

Creātor Spīritus Venī Sancte Spīritus Spīritus prōmptus caro autem infīrma (Vulgāta)

Senātus populusque Rōmānus Alterā manū fert lapidem alterā pānem ostentat (Plautus)

Tarptautiniai žodžiai f nišas ndash greičio varžybų baigmė gubernatildetorius ndash gubernijos

valdytojas humatildeniškas ndash žmoniškas klatildesė ndash pastov mokinių grupė kulinatilderija ndash valgių

gaminimo būdas okupuacuteoti ndash užimti o ndash viešoji nuomonė regiogravenas ndash kraštas

Vocābula

arbor oris f medis

arcus ūs m lankas aacuterka

auctōritās ātis f galia val-džia įtaka autoritegravetas

bellum ī n karas

bōs bovis m f jautis karvė

caro carnis f mėsa kūnas clamō āvī ātum āre šaukti

creātor ōris m kūrėjas dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dīves itis turtingas

domus ūs f namas faciō fēcī factum facere daryti

gradus ūs m žingsnis

gladius ī m kardas fallō fefellī falsum falle-re apgauti sukčiauti klastoti falsus a um apgaulingas melagingas

frīgidus a um šaltas

fundus ī m žemės valda dvaras

ingenium ī n gabumai būdas

infīrmus a um nestiprus intellegō lēxī lēctum le-gere suprasti latrō ōnis m plėšikas samdinys

lacus ūs m ežeras

lapis idis m akmuo lātus a um platus levis e lengvas leve lengvai

līberō āvī ātum āre iš-laisvinti išvaduoti

manus ūs f ranka mollis e minkštas malonus

mūgitus ūs m baubimas maurojimas

necō āvī ātum āre žudyti neque ir ne nescius a um nežinantis nežinomas

onus eris n našta

opēs opum n turtas turtai

ostentō āvī ātum āre iš-

tiesti atkišti rodyti

ōtium ī n poilsis laisvalaikis

pānis is m duona

populus ī m tauta prōmptus a um drąsus

quiēs ētis f poilsis ramybė sanctus a um šventas

secūris is f kirvis sēcūrus a um be rūpesčių ramus

senātus ūs m senatildetas

sexus ūs m lytis

spēlunca ae f gr urvas ola

somnus ī m miegas

spīritus ūs f dvelkimas pūtimas dvasia siela

status ūs m stovėjimas padėtis

Tempē n tendō tetendī tentum tendere tempti varius a um įvairus veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

Sg Pl Nom bōs bovēs Gen bovis boum Dat bovī būbus bōbus Acc bovem bovēs Abl bove būbus bōbus

33

XXXII Schola trīcēsima secunda

Domus Rōmāna

Domūs Rōmānae habēbant multa cubicula ātria ālās cubicula culīnam exedram peristȳlium tabernās tabulīnum trīclīnium et vestibulum Ātrium propter iānuam et vestibulum iacet et umbilīcus domī est Ātrium compluvium et impluvium habet Speciōsae pictūrae parietēs ātriī deacutecorant Cubicula parva conclāvia dormītōria sunt Culīna parva et sublūstris est Hīc fornāx est et ancillae labōrābant Servī cibum in culīnā parābant Propter peristȳlium exedra magna est In parietibus

et solīs vidēmus variās pulchrās pictūras Peristȳ- lium est cavaedium porticibus circumdatum in quō saepe sunt etiam piscīnae statuae silānī plantae Tabernae aediculae viae oppositae sunt in quibus rēs variās vēndunt Tabulīnum cubiculum pecūniae tabulārum et imāginum est Solum tessellātum saepe est (Pagal httpslawikipediaorgwikiDomus_Rōmāna)

Tarptautiniai žodžiai impliugravevijus ndash keturka pis baseinas atildetrijuje kompliugravevijus ndash

angagrave atildetrijaus stogegrave konklavagrave ndash kardinotildelų susirinkimas uždarojegrave patalpojegrave (S ksto koplỹ-

čioje) šaũkiamas poacutepiežiui rinkti ndash vidaus kiemas apjuostas kolonadagrave op

ndash paacutertija ar grugravepė nesutinkanti su daugumotildes nuomone pogravertikas ndash atviras prieangis su ko-

logravenomis ndash keturka pis valgomasis stalas su gultais (clīnē) iš trijų stalo pusių

Vocābula

aedicula ae f kambarėlis

āla ae f sparnas

ancilla ae f tarnaitė vergė

ātrium ī n atildetrijus sveta nė

cavaedium ī n kiemas ro-mėnų namegrave kiemo aikšt

cibus ī m maistas circumdō dedī datum dare dėti aplinkui apsupti

conclāve is n užrakinamas kambarys

cubiculum ī n kambarys miegamasis

compluvium ī n kompliugrave-vijus

culīna ae f virtuvė decorō 1 puošti

domus ūs f namas

dormītōrius a um miego miegamasis cubiculum dor-

mītōrium miegamasis kam-barys

exedra ae f gr eksedragrave pa-sikalbėjimų salė

fornāx ācis f krosnis frustra veltui habeō uī itum ēre turėti

hortus ī m sodas iaceō uī ndash ēre gulėti

iānua ae f durys

imāgō inis f paveikslas

impluvium ī n impliugravevijus labōrō 1 dirbti oppositus a um esantis priešais

parō 1 ruošti

parvus a um mažas

pecūnia ae f turtas pinigai

peristȳlum ī n gr perist lis

pariēs etis m siena

pictūra ae f tapyba pa-veikslas

piscīna ae f baseinas

planta ae f augalas

propter su acc greta arti dėl už

porticus ūs m pogravertikas kolonadagrave dengta galegraverija

pulcher chra chrum gra-žus

saepe dažnai

silānus ī m fontatildenas

solum ī n žemė kambario grindys

speciōsus a um gražus

statua ae f statulagrave sublūstris e silpnai apšvies-tas

taberna ae f kraacuteutuvė smuklė

tabula ae f lenta sąskaitų knyga dokumentildetas

tabulīnum ī n archỹvas

tessellātus a um mozaacuteikos

trīclīnium ī n trikl nijus valgomasis

umbilīcus ī m bamba vi-durys

varius a um įvairus vēndō didī ditum ere parduoti

via ae f gatvė

34

XXXIII Schola trīcēsima tertia Numerālia cardinālia ndash kiekiniai skaitvardžiai

I ūnus a um vienas II duo duae duo du III trēs tria trys IV quattuor keturi V quīnque penki VI sex šeši VII septem septyni VIII octō aštuoni IX novem devyni X decem dešimt

XI ūndecim vienuolika XII duodecim dvylika XIII trēdecim trylika XIV quattuordecim keturiolika XV quindecim penkiolika XVI sēdecim šešiolika XVII septendecim septyniolika XVIII duodēvīgintī aštuoniolika XIX ūndēvīgintī devyniolika XX vīgintī dvidešimt

XXX trīgintā trisdešimt XL quadrāginta keturiasdešimt L quinquāginta penkiadešimt LX sexāginta šešiasdešimt LXX septuāginta septyniasdešimt LXXX octōginta aštuoniasdešimt XC nōnāginta devyniasdešimt C centum šimtas M mille tūkstantis MM duo milia du tūkstančiai

Dē exercitū Rōmānō

Gāius Iūlius Caesar legiōnem ultrā ōrdināvit et compositiōnem celebrem statuit In hāc

nova constitūtiōne octōginta mīlitēs centuriam ductam ab centuriōne explēvērunt Sex

centuriae ūnam cohortem explēvērunt et decem cohortēs ūnam legiōnem ductam ab lēgātō

explēvērunt Quaeque legiō circā sex milia mīlitēs habuit sed cohors prīncipālis dīvīsiō in

proeliō fuit Legiōnēs etiam speciālēs mīlitēs inclūsērunt quī nōn pugnāvērunt sed

stipendia plūra recepērunt Exemplī grātiā aquilifer sīgnum lēgātiōnis aquilam tulit

maximam honōrem habet Sīgnifer minus gravia sīgna tulit et opēs exercitūs administrāvit

Antīquīs tempōribus duōdētrīginta legiōnēs exercitum Rōmānum explēvērunt (Pagal

httpswwwwikiwandcomlaExercitus_Rōmānus)

Tarptautiniai žodžiai administruacuteoti ndash valdyti tvarkyti inkliugravezas ndash intarpas skaidriojegrave

sukiet jusioje dervojegrave (vabzdys gintaregrave) kompoz cija ndash meno kūrinio dalių išdėstymas jų

santykis su v suma konstitugravecija ndash pagrindinis valstybės įstatymas specialugraves ndash susijęs su

kuria nors specialyacutebe išskirtinis ypat ngas stipentildedija ndash pastov pinig nė pašalpagrave

Vocābula

administrō 1 patarnauti tvarkyti valdyti

aquila ae f erelis

aquilifer ī m vėliavnešỹs

cohors ortis f kohorta celeber bris bre garsus įžymus dažnas paplitęs

centuria ae f šimtinė

centuriō ōnis m šimtinin-kas centuriogravenas

compositiō ōnis f sudėji-mas sandara sudėtis

circā su acc apie maždaug

constitūtiō ōnis f sandara nustatymas nutarimas

dīvīsiō ōnis f (pa)dalijimas paskirstymas

ductus a um vedamas vadovaujamas

exemplum ī n pavyzdys exemplī grātiā pavyzdžiui

exercitus ūs m (apmokyta) kariuomenė

expleō plēvī plētum plēre pripildyti sudaryti ferō tulī lātum ferre nešti

gravis e sunkus svarbus habeō uī itum ēre turėti inclūdō clūsī clūsum clūdere uždaryti užrakinti įdėti įterpti

lēgātiō ōnis f pasiuntinys-tė pasiuntinybė legatildeto (kar-

vedžio) padėjėjo pareigybė

lēgātus ī m pasiuntinys le-giograveno vadas Cegravezario laikais

legiō ōnis f legiogravenas magnus a um (māior

ius maximus a um) di- delis

mīles itis m karys kareivis minus mažiau multī ae a (plūrēs a plūrimī ae a) daug dau-gelis

novus a um naujas ōrdinō 1 sustatyti eilėmis išrikiuoti sutvarkyti suskirstyti

opēs opum f turtas prīncipālis e pirminis pa-grindinis svarbiausias

proelium ī n kautynės ko-va mūšis

pugnō 1 kovoti kariauti quisque quaeque quid-que kiekvienas recipiō cēpī ceptum ci-pere imti atgal atsiimti gauti

sīgnifer i m v liavininkas

sīgnum ī n ženklas v liava speciālis e specialugraves ypa-tingas rinktinis

stipendium ī n kareivio al-ga alga atlyginimas karinė tarnyba

ultrā toliau vėliau paskiau

tempus oris n laikas

35

XXXIV Schola trīcēsima quārta Dēclīnātiō quīnta ndash penktoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl faciēs ēī f veidas išvaizda vaizdas

fidēs eī f ištikimybė tikėjimas

glaciēs ēī f ledas

merīdiēs ēī m vidurdienis pietūs

seriēs ēī f eilė

spēs eī f viltis

Nom Gen Dat Acc Abl

diēs m diēī diēī diem diē

diēs diērum diēbus diēs diēbus

rēs f reī reī rem rē

rēs rērum rēbus rēs rēbus

Sententiae Mors ultima līnea rērum est (Horātius) Faciēs Hippocratica Bonus animus in

malā rē dīmidium est malī (Plautus) Vectīgālia nervī sunt reī pūblicae (Cicero) Per diem

Pūnica fidēs Audī vidē tacē sī vīs vīvere in pāce Omnium rērum prīncipia parva sunt

(Cicero) Stultus es rem āctam agis (Plautus) Nam mora dat vīrēs tenerās mora percoquit

ūvās Et validās segetēs quod fuit herba facit (Ovidius) Spēs māter stultōrum Spēs ultima

loz Nota bene Hipokratildetas (gr Ἱπποκράτης lo Hippocratēs) ndash garsiausias aacutentikos

graikų gydytojas 18 gydytojas savo šeimojegrave Gydytojai ir šiandien duoda vadinamąją Hipo-

kratildeto priesaiką Hipokratildeto gydymo metogravedai nusakomi tokiom s sententildecijomis Prīmō nōn

nocēre Natūra sanat medicus cūrat Contrāria contrāriīs cūrantur Sententildecijoje Faciēs

Hippocratica ka bama apie mirštančio žmogaus veidą jį pirmasis aprašė Hipokratildetas

Tarptautiniai žodžiai dekoruacuteoti ndash teikti gražią išvaizdą puošti daacuteilinti edukatildecija ndash

auklėjimas lavinimas švietimas egzempliotilderius ndash vienetas iš daugelio tokių pat daiktų

herbatilderas ndash džiov nti augala l nija ndash bet koks nubrėžtas brūkšnys negravervas ndash skaidulų

pluoštas kuriuo iš smegenų ir į jas eina dirginimas pr ncipas ndash pradinis teiginys

respugraveblika ndash valstybės valdymo fograverma kai valdo išrinkti žmonių atstovai segraverija ndash daiktų

ar reiškinių eilė vestibiugravelis ndash pagalbinė patalpagrave iš kurios įeinama į kitagraves patildetalpas

Vocābula

agō ēgī āctum agere va-ryti vesti veikti

animus ī m siela dvasia audiō īvī ītum īre klau-syti

dīmidium ī n pusė dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dō dedī datum dare duoti

contrārium ī n priešingy-

bė contrāria contrāriīs skirt ngos (l gos) skirt ngais (vaacuteistais)

cūrō 1 rūpintis slaugyti gy-

dyti cūrantur praes ind

pass 3 pl yra gyacutedomi (-os)

faciō fēcī factum facere daryti

herba ae f žolė želmuo žalumynai

Hippocraticus a um Hipokratildeto hipokratildetiškas

līnea ae f lininis siūlas vir-velė riba

malum ī n blogis

medicus ī m gydytojas

mora ae f užrukimas gai-šatis laiko tarpas trukmė

mors mortis f mirtis

nam nes

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

noceō nocuī nocitum

nocēre kenkti omnis e visas kiekvienas parvus a um

pāx pācis f taika percoquō percoxī perco-xum percoquere išvirti iškepti subrandinti

prīncipium ī n pradžia pa-grindas

Pūnicus a um pugravenų t y kartaginiẽčių pugraveniškas

sanō 1 gydyti

seges etis f pasėlỹs pasėt java

sī jei stultus a um kvailas rēs pūblica valstybė res-pugraveblika

taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti tener a um švelnus min-kštas jaunas gležnas

ultimus a um tolimiau-sias paskutinis

ūva ae f vynuogė validus a um sveikas stip-rus didelis tinkamas

vectīgal ālis n mokestis

rintildekliava pl patildejamos

videō vīdī vīsum vidēre matyti

vīs ndash f jėga vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

36

XXXV Schola trīcēsima quīnta

Narrātiō Aenēae (I)

Aenēas narrat dē ruinā Trōiae Sed subitō post decem annōs Graecī nōn iam ante Trōiam

erant Ūnō diē ōra maris dēserta erat Castra hostium dēserta erant Tantum equus līgneus

ante portam stat Portās urbis aperimus relinquimus urbem ad castra īmus tentōriaque

ducum Graecōrum īnspicimus Equus magnus nōs terret Quid est Aut spēs aut perniciēs

Quid facere dēbēmus Nōbīs līs erat Alterī equum dēlēre cupiēbant quod nōnnūllī

dīcēbant bdquoIn equō armātī virī sē condunt In animō habent nocte exīre et urbem intrāre et

delēre nōsque necāreldquo Alterī equum in urbem dūcere volēbant Fāma enim erat bdquoSī nōs

equum in urbem dūcimus quondam bellō Graeciam vincimusldquo

1 Atsakykite į klausimus

1 Quis dē ruinā Trōiae narrat 2 Quot annōs Graecī apud Trōiam erant 3 Quid fēcērunt

Graecī ante portam Trōiānam 4 Terret equus magnus Trōiānōs 5 Quī sunt in equō et dē

quā causā

Sententiae Equus Trōiānus Trōia fuit (Propertius) Equō nē crēdite Teucrī (Vergilius)

loz Nota bene Segravekstas Prope cijus (lo Propertius 47ndash15 metais prieš Kristų) ndash

garsus egravetas iš Ugravembrijos parašęs keturias elegravegijų knygas

Vocābula

Aenēas ae n alter era erum kitas ant-ras alter alter vienas kitas

animus ī m siela dvasia

annus ī n metai aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti armātus a um ginkluotas

castra ōrum n stovykla

condō condidī conditum condere įkurti cupiō īvī ītum ere trokšti dēbeō dēbuī dēbitum dēbēre privalėti dēleō ēvī ētum ēre su-naikinti

dēsertus a um tuščias iš-tuštėjęs

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

diēs diēī m diena dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

dux ducis m vadas

enim mat juk nes eō iī ītum īre eiti

equus ī m arklys exeō iī ītum īre išeiti faciō fēcī factum facere daryti

fāma ae f kalbos paskalos gandas

habeō uī itum ēre turėti in animō habere ketinti

hostis is m f priešas svetimšalis

īnspiciō spexī spectum spicere žiūrėti stebėti intrō āvī ātum āre įžengti

līgneus a um medinis

līs lītis f ginčas

mare maris n jūra

narrātiō ōnis f pasakojimas narrō 1 pasakoti necō 1 žudyti nōnnūllus a um kai kuris

nox noctis f naktis

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

perniciēs ēī f pražūtis

porta ae f vartai durys quondam kitados kadaise quot kiek relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis

subitō staiga tantum tiek tik

tentōrium ī n palapinė terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

Trōia ae f Trojagrave Trōiānus a um Trogravejos

Trōiānī ōrum m ubi kai kur

urbs is f miestas

vincō vīxī victum vin-cere nugalėti volō voluī ndash velle norėti

37

XXXVI Schola trīcēsima sexta Narrātiō Aenēae (II)

Sacerdōs Lāocoōn autem ab arce dēcurrit et procul clāmat bdquoO miserī insānī estis Graecīs

crēditis Equum reliquērunt excidiō urbisldquo et magnā vī hastam in equum torsit Est

gemitus sed nōn audīmus Subitō dē Tenedō īnsulā quae ante Trōiam est duo serpentēs

ōrae appropinquant et in duōs fīliōs Lāocoontis invādunt eōs necant et edunt Lāocoōn

iuvāre temptat sed eum quōque serpentēs necant Nōs territī sumus nam sine dubiō deī

īrātī sunt et Lāocoontem pūnivērunt Aperimus portās et dūcimus equum in urbem Posteā

edimus et bibimus et multā nocte somnum altum capimus

Vocābula

altus a um aukštas gilus arx arcis pilis tvirtovė aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti appropinquō 1 prisiartinti audiō īvī ītum īre girdėti autem tačiau bibō bibī bibere gerti capiō cēpī captum ca-pere imti clāmō āvī ātum āre šaukti

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēcurrō (cu)currī cur-sum currere bėgti žemyn nusileisti

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dubium ī n abejonė

dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

equus ī m arklys edō ēdī ēsum ēsse

(edere) valgyti ėsti

excidium ī n sugriovimas sunaikinimas žuvimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīlius ī m sūnus

gemitus ūs m dejavimas īnsānus a um beprotis pamišęs

īnsula ae f sala intrō āvī ātum āre įžengti invādō invāsī invāsum invādere įsibrauti užpulti īrātus a um supykęs

iuvō 1 padėti pagelbėti

Lāocoōn ontis m Laoko-ograventas

mare maris n jūra miser era um vargšas necō 1 žudyti

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

posteā po to paskui vėliau procul toli tolyn

pūniō īvī ītum īre bausti quōque taip pat relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

sacerdōs ōtis m žynys

serpēns entis m f gyvatė

sine su abl be

somnus ī n miegas stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis subitō staiga tantum tiek tik

Tenedus ī m Tegravenedas sala tōrqueō torsī tortum torquēre sukti kreipti terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti territī įbauginti temptō 1 mėginti bandyti

urbs is f miestas

vis ndash f jėga

Plūsquamperfectum

Plūsquamperfectum indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-era-m ōrnāv-erā-s ōrnāv-era-t ōrnāv-erā-mus ōrnāv-erā-tis

ōrnāv-era-nt

habu-era-m habu-erā-s habu-era-t habu-erā-mus habu-erā-tis

habu-era-nt

lēg-era-m lēg-erā-s lēg-era-t lēg-erā-mus lēg-erā-tis

lēg-era-nt

cēp-era-m cēp-erā-s cēp-era-t cēp-erā-mus cēp-erā-tis

cēp-era-nt

vēn-era-m vēn-erā-s vēn-era-t vēn-erā-mus vēn-erā-tis

vēn-era-nt

1 Išverskite sakinius

1 Hodiē iam librum legī quem herī dederās 2 Promētheus hominēs servāvit quōs

Iuppiter necāre cōnstituerat 3 Ut fēcerās ita habēs 4 Causa bellī fuit quod Rōmānī

agrum Sabīnum vastāvērunt Vocābulum vastō 1 siaubti

38

XXXVII Schola trīcēsima septima Mercurius Dīdō et Aenēas

Mercurius Aenēam vīdit gerere pulchram vestem Pūnicam quam Dīdō eī libenter dōnāverat Itaque nūntius Iovis stupuit deinde ad Aenēam celeriter accessit bdquoAudī Aenēas Iuppiter mē mīsit tē monet Quid hīc facis Cūr eō locō tē tam improbē geris Cōgitā dē fātō tuō Hīc iūcundē vīvere tibi nōn licet Relinque Carthāginem nam Italiam petere debēs Posterīs tuīs illic novam patriam parāldquo Verba Mercuriī Aenēam vehementer terruērunt Itaque vir pius quī imperiō Iovis semper pāruerat cōnsilium cēpit fugam petere et regiōnēs Pūnicās relinquere Statim comitēs ad lītus vocāvit eōs classem et arma parāre iussit At Dīdō quae cōnsilia Aenēae iam animadverterat eum verbīs flectere temptāvit et dīxit bdquoCūr mē tam turpiter fallis Cūr fugere properās cūr tam crūdēlis es Nunc dolum tuum perspēxīldquo Postquam Dīdō diū tacuit tristī vōce adiēcit bdquoTibi nimis crēdidī nam tē amāvīldquo Aenēas autem quem Mercurius dē fātō monuerat graviter gemuit bdquoNumquam tibi conūbium prōmīsī Cōgitā deōs vītam meam regere Iuppiter pater deōrum hominumque mē novam patriam quaerere iussit Etiam Trōiam nōn meā sponte relīquī Anchises pater in somnō mē in Italiam īre monuit Dēsine mē tēque querēlīs tuīs vexāre Italiam nōn meā sponte petōldquo Vocābula

accēdō accessī accessum

accēdere prieiti prisiartinti adiiciō adiēcī adiectum adiicere pridurti

animadvertō 3 atkreipti dėmesį sekti

arma ōrum n ginklai audiō 4 klausyti girdėti

Carthāgō inis f Kartatildegina capiō 3 imti celeriter greitai

classis is f (karo) laivynas cōgitō 1 mąstyti galvoti

comes itis m palydovas bendrakeleivis

cōnsilium ī n nutarimas patarimas

conūbium ī n santuoka crēdo 3 tikėti crūdēlis e žiaurus cūr kodėl debeō 2 privalėti

deinde iš ten po to dēsinō siī situm sinere liautis dīcō 3 sakyti

Dīdō ōnis f Didogravenė diū ilgai

dolus ī m klasta dōnō 1 dovanoti faciō 3 daryti fallō fefellī falsum fal-lere apgauti suklaidinti

fātum ī n likimas

flectō flexī flectum

flectere lenkti

fuga ae f bėgimas fugiō fūgī fugitum fu-gere bėgti graviter sunkiai gerō gessī gestum gere-re nešti nešioti vesti gemō uī itum ere dūsauti

illic ten

imperium ī n įsakymas improbē nedorai intrō āvī ātum āre įžengti itaque taigi todėl tad

iubeō iussī iussum iubē-re liepti įsakyti iūcundē maloniai linksmai libenter mielai licet licuit ndash licēre lei-džiama galima

lītus oris n (jūros) krantas

locus ī m vieta

Mercurius ī m Merkugraverijus moneō 2 priminti įspėti mittō 3 siųsti nimis per daug pernelyg numquam niekada

nūntius ī m pasiuntinys ži-nia

pāreō uī ndash ēre paklusti parō 1 ruošti perspiciō spēxī spectum spicere įžiūrėti suprasti petō īvī ītum 3 vykti

pius a um pamaldus doras

posterī ōrum m ainiai postquam po to kai prōmittō 3 pažadėti properō 1 skubėti Pūnicus a um pūnų pū-niškas

quaerō quaesīvī quesī-tum querere ieškoti

querēla ae f aimana dejonė

regiō ōnis f šalis kraštas regō rēxī rēctum regere valdyti

relinquō 3 palikti servō āvī ātum āre saugoti

sponte suā savo noru statim tučtuojau bematant stupeō stupuī stupēre sustoti būti nustebusiam taceō 2 tylėti

tam taip temptō 1 bandyti terreō 2 gąsdinti trīstis e liūdnas turpiter bjauriai šlykščiai vehementer smarkiai karš-tai stipriai labai

vestis is f drabužis vexō 1 mėtyti vyti ginti vīvō 3 gyventi vocō 1 šaukti kviesti volō voluī ndash velle norėti

vōx vōcis f balsas

39

XXXVIII Schola duodēquadragēsima Futūrum II indicātīvī āctīvī

Futūrum II indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-er-ō ōrnāv-er-i-s ōrnāv-er-i-t

ōrnāv-er-i-mus ōrnāv-er-i-tis ōrnāv-er-i-nt

habu-er-ō habu-er-i-s habu-er-i-t

habu-er-i-mus habu-er-i-tis habu-er-i-nt

lēg-er-ō lēg-er-i-s lēg-er-i-t

lēg-er-i-mus lēg-er-i-tis lēg-er-i-nt

cēp-er-ō cēp-er-i-s cēp-er-i-t

cēp-er-i-mus cēp-er-i-tis cēp-er-i-nt

vēn-er-ō vēn-eri-s vēn-eri-t

vēn-er-i-mus vēn-er-i-tis vēn-er-i-nt

1 Išverskite sakinius

1 Legam epistolam tuam quam mihi scrīpseris 2 Ut fēceris ita habēbis 3 Quid ēgerimus

scietis 4 Ut fēceritis ita habēbitis 5 Sī meīs cōnsiliīs parueris salvus eris 6 Crās librum

legēs quam dederō 7 Cum Phillippus dominus Macedoniae Lacaedemoniīs scrīpserat bdquoSī

in Lacōnicam vēnerō terram vestram vōs exigamldquo Lacaedemoniī respondērunt bdquoSīldquo

8 Ūnus homō servum genere Lacaedemonium interrogāvit bdquoProbusne eris sī tē emerōldquo

Servus respondit bdquoEtiam sī nōn emerisldquo

loz Nota bene Didogravenė (lo Dīdō) ė Pigmaliograveno sesuo Sich jo

žmona Kartatildeginos įkūrėja ir karalienė En jas (lo Aenēas) Anch so ir Afrod tės sūnus

legendinis rom nų protėvis Laokoograventas (gr Λαοκόων lo Lāocoōn) Poseidograveno žynys

Trogravejoje bandęs įtikinti troj nus nepriimti gra kų dovanotildes ndash medinio arklio ir už tai kartugrave su

sūnumis pasmaugtas Poseidograveno pasiųstų gyvačių Lakogravenija (γρ Λακονική lo Lacōnica)

ndash kitaip Spaacuterta Lakedaimogravenas (gr Λακεδαίμων lo Lacedaemōn) ndash Peloponegraveso

pugravesiasalio sritis ir to paties pavadinimo jos sogravestinė kitaip Spaacuterta lakedaimoniẽčiai (gr

Λακεδαίμωνιοι lo Lacedaemoniī) ndash Lakedaimograveno gyventojai arba spartiẽčiai

Makedogravenija (gr Μακεδονία lo Macedonia) ndash šalis tarp Tesatildelijos ir Tratildekijos (AV)

Tarptautiniai žodžiai epistolatilderinis ndash laišk (pavyzdžiui epistoliatilderinis palikimas ndash

laiška ) fugagrave ndash trij ndash keturi balsų mugravezikos kūrinys vieno ba so tegravemą nustatyta tvarka

kartoja kiti balsai kons liumas ndash gydytojų pasitarimas kuriamegrave tikslinama ligos diagnogravezė

(ligos nustatymas) svarstoma ligonio būklė gydymo būdai ir priemonės lakograveniškas ndash

trumpas aacuteiškus glaustas (apie ka bą st ilių) perspektyvagrave ndash kūnų vaizdavimo plokštumojegrave

būdas pagrįstas spindulia s iše nančiais iš vieno taško respondentildetas ndash asmuo atsakinė-

jantis į tyrėjo ankegravetos klaacuteusimus

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti

cōnsilium i n nutarimas patarimas

crās rytoj cum kai

dominus ī m šeimininkas ponas valdovas viešpats

epistola ae f laiškas etiam taip pat net ir

exigō exēgī exāctum

exigere išvaryti išvyti emō ēmī ēmptum eme-re pirkti

genus eris n giminė pader-mė r šis

interrogō 1 klausti

Lacedaemoniī ōrum m lakedaimoniẽčiai spartiẽčiai

Lacōnica ae f Lakogravenija

liber librī m knyga

Macedonia ae f Makedograve-

nija

-ne ar pareō uī ndash ēre paklusti

Phillippus ī m Pilỹpas probus a um doras respondeō spondī spōn-sum spondēre atsakyti salvus a um sveikas sī jei jeigu

servus ī m vergas

40

XXXIX Schola ūndēquadrāgēsima Rapīna Sabīnārum

Iam Rōmulus et Remus Rōmam condiderant sed Rōmae parvus numerus fēminārum erant

Itaque Rōmānī lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt Cum lēgāti dīxērunt bdquoFēminās nōn habēmus

Date nōbīs in mātrimōnium fīliās vestrās Sī fīliās vestrās dederitis vōbīs grātiās agēmusldquo ndash

Sabīnī respondērunt bdquoNostrās fīliās nōn vōbīs ēducāverāmusldquo Tum Rōmānī dolō Sabīnās

accēpērunt Itaque iterum lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt et ad lūdōs pūblicōs Rōmam Sabīnōs

ūnā cum mātrōnīs fīliābusque invītāvērunt bdquoCum Rōmam vēneritis lūdōs pūblicōs spec-

tābitisldquo Cum Sabīnī ūnā cum mātrōnīs fīliābusque Rōmam vēnērunt Rōmānī fīliās Sabī-

nōrum raptāvērunt Rapīna Sabīnārum fuit causa bellī Diū Sabīnī cum Rōmānīs pugnā-

verant cum fīliae Sabīnōrum inter Rōmānōs et Sabīnōs sē coniēcērunt et ōrāvērunt bdquoIn nōs

vertite īrās nōs causa bellī sumus Sī vōs propinquī nostrī vīceritis nōs viduae vīvēmus sī

autem Rōmānī vīcerint nōs orbae erimus Cum igitur nōs necāveritis bellum fīniētisldquo

Verba Sabīnārum Rōmānōs Sabīnōsque movērunt Itaque bellum fīnīvērunt Rōmānī

Sabīnōs in oppidum suum recēpērunt et Sabīnī cum Rōmānīs sē coniūnxērunt (EL)

Komentaras Sab nai (lo Sabīnī) ndash itatildelikų gentis gyvenusi Latildecijuje (lo Latium) ir

Ugravembrijoje (lo Umbria) Įkūrus Rogravemą dalis sab nų susijungė su rom nais o kiti gyvenę

kalnuosegrave jiems priešinosi III amžiuje prieš Kristų rom nai nukariavo visagraves sab nų žemegraves ir

sab nams suteikė Rogravemos pilietybę T tas L vijus (lo Titus Livius) rom nų istograverikas aprašė

rom nų ir sab nų konfl ktą dėl moterų Po šio konfl kto abiejų genčių valstybės susijungė ir

sab nų karalius T tas Tatildecijus (lo Titus Tatius) valdė drauge su Rogravemulu vedusiu sab nę

Hers liją (lo Hersilia) Mokslininkai spėja kad sab nai Rogravemoje yra gyvenę Kvirinatildelio

(Quirīnālis collis) Viminatildelio (Vīminālis collis) ir Eskv lijų (Esquilīae) kalvosegrave

Vocābula

accipiō cēpī ceptum ci-pere priimti gauti autem tačiau

bellum ī n karas

causa ae f priežastis

collis is m kalva coniiciō iēcī iēctum iicere įmesti pulti sē con-

iicere mestis condō condidī condi-tum condere įkurti

coniungō iūnxī iūnc-tum iungere sujungti sē coniungere susijungti cum kai kol dīcō 3 sakyti dō dedī datum dare duoti

dolus ī m klasta

diū ilgai ēducō 1 auklėti šviesti eō iī ītum īre eiti faciō fēcī factum facere

daryti

fēmina ae f mόteris

fīlia ae f duktė iam jau invītō 3 kviesti

īra ae f pyktis itaque taigi todėl tad iterum antrąsyk

lēgātus ī m pasiuntinys

lūdus ī m žaidimas pl žai-dynės

mātrimōnium ī n santuo-ka in mātrimōnium dare vesti

mātrōna ae f matronagrave kil-minga mόteris

mittō 3 siųsti moveō 2 judinti paveikti necō 1 žudyti

oppidum ī n miestas

orba ae f našlaitė propinquus a um artimas

pl propinquī artimieji

pūblicus a um viešas pugnō 1 kovoti kautis ōrō 1 kalbėti melsti prašyti

rapīna ae f pagrobimas raptō 1 pagrobti recipiō cēpī ceptum cipere paimti atga atsiimti respondeō 2 atsakyti spectō 1 stebėti sī jei jeigu tum tada

ubi kai kur

teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti ūnā kartu drauge išvien veniō 4 atvykti vertō vertī versum ver-

tere versti čia atsukti

vidua ae f našlė vincō vīcī vīctum vin-cere nugalėti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

41

XL Schola quadrāgēsima

Initium bellī Gallicī

Helvētiī fīnēs suōs quī angustī sunt relinquere et per prōvinciam nostram iter facere cōnstituunt Explōrātōrēs cōnsilium hostium Caesarī nūntiant Caesar magnīs itineribus ab urbe in Galliam ulteriōrem contendit et incrēdibilī celeritāte ad Genavam pervenit Helvētiī lēgatōs ad eum mittunt nōbilēs cīvēs quī eius voluntātem petunt sed Caesar id nōn concēdit et eā legiōne quam sēcum habet mīlitibusque fortibus quī ex prōvinciā conveniunt ā lacū Lemannō quī in flūmen Rhodanum īnfluit ad montem Iūram quī fīnēs Sēquanōrum ab Helvētiīs dīvidit mūrum in altitūdinem pedum sēdecim fossamque perdūcit eōque modō Helvētiōs itinere prohibet (Buchner)

Sententiae Virtūs Rōmāna constat ex hīs virtūtibus disciplīna pietās fidēs gravitās

paupertās cōnstantia Nōn nōbīs sōlum nātī sumus (Cicero) Nōn fōrmōsus erat sed erat

fācundus Ulixēs (Ovidius)

Komentaras Gatildejus Jugravelijus Cegravezaris (lo Caesar) aprašo Gatildelijos užkariavimą savo bdquoGatildelų karo užrašuoseldquo (lo Commentāriī dē bellō Gallicō) Karas prasideda nuo susidūrimo su gatildelų tauta helvegravetais (lo Helvētiī) gyvenusiais teritograverijoje kur yra dab Šveicatilderija Helvegravetai norėjo palikti savo žemegraves ir persikelti į vatildekarus prie Okeatildeno (lo Ōceacuteanus dab Atlaacutento vandenyacutenas) ą

Vocābula

altitūdō inis f aukštis

angustus a um siauras

bellum ī n karas

celeritās ātis f greitumas concēdō cessī cessum cēdere trauktis užleisti

cōnstantia ae f pastovu-mas patvarumas išfvermė

cōnstituō stituī stitu-tum stituere nuspręsti nustatyti

contendō tendī tentum tendere įtempti stengtis skubėti siekti

conveniō 4 sueiti susirinkti

disciplīna ae f drausmė

dīvidō dīvīdī dīvīsum dīvidere dalyti skaldyti

explōrātor ōris f žvalgas faciō 3 daryti iter facere keliauti

fācundus a um iškalbin-gas kalbus šnekus

fidēs eī f tikėjimas ištiki-mybė

fīnis is m galas baigmė

riba pl sienos šalis kraštas

flūmen inis n upė

fōrmōsus a um gražus

dailus

fortis e narsus stiprus

fossa ae f griovys

Gallicus a um galų gališ-kas

Genava ae f Genavagrave dab Ženevagrave

gravitās ātis f sunkumas rimtumas orumas būdo tvirtumas

Helvētiī ōrum m helvegravetai

hostis is m priešas svetim-šalis

incrēdibilis e neįtikimas īnfluō flūxī flūxum fluere įtekėti

initium ī n pradžia

iter itineris n kelias

Iūra ae m J ra kalnai

lacus ūs m ežeras

legiō ōnis f legiogravenas

Lemannus ī m (ežeras) Le-matildeno (dab Ženegravevos) ežeras

mīles itis m karys kareivis mittō 3 siųsti

modus ī m būdas

mōns montis m kalnas kalnynas kalnai

mūrus ī m siena

nātus a um gimęs

nōbilis e kilmingas kilnus nūntiō 1 pranešti

paupertās ātis f neturtas perdūcō 3 išvesti nuvesti

pēs pedis m koja pėda petō īvī ītum ere ieškoti siekti prašyti vykti

pietās ātis f pamaldumas pagarba

prohibeō hibuī hibitum hibēre neleisti uždrausti

prōvincia ae f provincija -que ir

relinquō 3 palikti

Rhodanus ī f Rodatildenas dab Ronagrave

sēdecim šešiolika

Sēquanī ōrum m sekvatildenai sōlum tikti tik

Ulixēs is m Odis jas ulterior ulterius esantis anoj pusėj tolimesnis

urbs is f miestas perveniō 4 atvykti

virtūs ūtis f vyriškumas narsumas dorybė

voluntās ātis f valia noras sutikimas

42

Page 22: HORTUS LATINUS PARS TERTIA - lm€¦ · IV. Schola quārta. Sententiae. Prōnōmina - įvardžiai Prōnōmina dēmōnstrātīva – parodomieji įvardžiai hic, haec, hoc šitas,

21

XX Schola vīcēsima Perfectum

sum fuī ndash esse būti

eō iī (īvī) itum īre eiti

edō ēdī ēsum ēsse (edere) valgyti

ferō tulī latum ferre nešti

fuī fuistī fuit

fuimus fuistis fuērunt

iī (īvī) iistī (īvistī) iit (īvit etc)

iimus iistis iērunt

ēdī ēdistī ēdit

ēdimus ēdistis ēdērunt

tulī tulistī tulit

tulimus tulistis tulērunt

Sententiae Sum quod eris fuī quod es Fuit Īlium (Vergilius) Nōs quōque quae ferimus

tulimus patientior ante Et mala sunt longō multiplicāta diē (Ovidius) Vērē languorēs

nostrōs ipse tulit et dolorēs nostrōs ipse portāvit (Vulgāta) Tulērunt Dominum meum et

nesciō ubi posuērunt eum sī tū sustulistī eum dīcitō mihi (Respōnsōrium) In domum

Dominī ībimus (Vulgāta) Domine ad quem ībimus (Vulgāta) Ipse enim Pater amat vōs

quia mē amāstis et crēdidistis quia ego ā Deō exīvī Exīvī ā patre et vēnī in mundum

iterum relinquō mundum et vādō ad Patrem (Vulgāta) Crēdō Quī ēdistis multō fēcistis

sapientius Quī nōn ēdistis saturī fīte [imper pl] fābulīs (Plautus)

Tarptautiniai žodžiai agituacuteoti ndash veikti skleisti pol tines ir visuomeninegraves id jas

argumentildetas ndash įrodomąją tegravezę (teiginį) pagrindžiantis teiginys crēdō bdquotikiuldquo ndash tikėjimo

tiesų išdėstymas žmogaus pažiūrų visumagrave deklamuacuteoti ndash raacuteiškiai meniškai sakyti atmin-

tina kokį nors kūrinį fortūnagrave ndash sėkmė likimas laimingas atildetvejis kregraveditas ndash prekių ar

pinigų skolinimas už palūkanas pasitikėjimo patildegrindu multiplikatildecija ndash dokumentildetų

piešinių brėžinių tegraveksto daacuteuginimas natūragrave ndash gamta žmogaus prigimt s dailėjegrave tikrovės

daiktai pagal kuriuos da lininkas piešia pacientildetas ndash gydytojo gydomas ligonis portatildelas ndash

puošnus įėjimas į pastatą internegravetinė sveta nė teikianti tam tikrą informatildeciją

responsograverijus ndash bažnytinio giedojimo būdas sol stas (kunigas) ir chograveras gieda pakaitom s

bažnytinės mugravezikos žaacutenras te pas ndash vyksmo greitis spartagrave tiratildenas ndash valdovas smurtugrave

užgrobęs valdžią vilagrave ndash ištaigus užmiesčio namas gyvenamasis namas vasarnamis

Vocābula

amō āvī ātum āre mylėti

ante su acc prieš crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti manyti

diēs eī m (V) diena diē abl sg dīcō dīxī dictum dīcere sakyti dīcitō imper fut act 2 sg

dolor ōris m skausmas sielvartas

domus ūs f (IV) namas enim mat juk nes exeō exīvī exītum exīre išeiti išvykti

fābula ae f pasakojimas pasaka pasakėčia dratildemos kūrinys pjegravesė

fiō factus sum fierī dary-

tis tapti fīte tapkite

Īlium ī n Iliogravenas = Trojagrave iterum vėl antrąkart iš naujo

labōrō āvī ātum āre dirbti stengtis kentėti

languor ōris m nusilpimas nuovargis silpnumas

malum ī n blogis blogybė multiplicō āvī ātum āre dauginti didinti gausinti

multō daug multō sa-pientius išmintingiau

mundus ī m pasaulis nesciō scīvī scītum scīre nežinoti

patiēns entis kantrus iš-tvermingas patientior iš-tvermingesnis (aukštesnysis l)

ponō posuī positum po-nere dėti quia kadangi nes quōque taip pat ir relinquō relīquī relic-tum relinquere palikti

respōnsōrium ī n respon-sograverijus

sapientius protingiau satur a um sotus sī jei sufferō sustulī ndash suffer-

re laikyti apačiojegrave čia paimti

ubi kur vādō vādere eiti žengti veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti vērē tikrai teisingai iš ti-krųjų

22

XXI Schola vīcēsima prīma

Trečiosios linksniuotės priebalsinio tipo kamienai ir priesagos

Masculīnum -ō -or -os -er -ex -es

nom sg gen sg pavyzdžiai

-or

-ōs

-er

-ex

-es

-in-is

-ōr-is

-ōr-is

-er-is

-ic-is

-ig-is

-g-is

-it-is

-et-is

-d-is

hōmō homin-is žmogus

leō leōn-is liūtas

victor victōr-is nugalėtojas

flōs flōr-is gėlė žiedas

agger agger-is pyacutelimas sankasa

vertex vertic-is verpẽtas viršugalvis

rēmex rēmig-is irklas

rēx rēg-is karalius

mīles mīlit-is karys kareivis

paries pariet-is siena

pēs ped-is koja

Fēminīnum -tās -(t)us -aus -dō -gō -iō

nom sg gen sg pavyzdžiai

-tās

-(t)ūs

-aus

-dō

-gō

-iō

-tāt-is

-tūt-is

-ūt-is

-ūd-is

-aud-is

-din-is

-gin-is

-iōn-is

sānitās sānitāt-is (kūno) sveikata

virtūs virtūt-is vyriškumas dorybė

salūs salūt-is (kūno ir sielos) sveikata gerovė

palūs palūd-is pelkė

laus laud-is pagyrimas garbė

magnitūdō magnitūdin-is didumas

orīgō orīgin-is kilmė

lēctiō lēctiōn-is skaitymas paskaita

Neutrum -men -ur -us -ma

nom sg gen sg pavyzdžiai

-men

-ur

-us

-ma

-min-is

-ur-is

-or-is

-or-is

-er-is

-mat-is

nōmen nōmin-is vardas

fulgur fulgur-is žaibas

ebor ebor-is dramblio kaulas

tempus tempor-is laikas

opus oper-is kūrinys

poēma poēmat-is poemagrave

Kiti atvejai dux duc-is m vadas lēx lēg-is f įstatymas consul consul-is m kogravensulas

ōrātor ōrātōr-is m oratildetorius flūmen flūmin-is n upė mōs mōr-is m paprotys

įprotis būdas genus gener-is n giminė r šis pulvis pulver-is m dulkės milteliai lac

lact-is n pienas

23

XXII Schola vīcēsima secunda

Sententiae Mundus ūniversus exercet histriōnem (Petrōnius) Astra regunt hominēs sed

regit astra Deus Atria rēgum hominibus plēna sunt amīcīs vacua (Seneca) Prō rēge lēge

grege Nūlla potentia supra lēgēs esse debet (Cicero) Mōs prō lēge Mōrēs multōrum videt

(Horātius) [apie Odis ją] Mōribus antīquīs stat Rōma Aut Caesar aut nūllus Stat magnī

nōminis umbra (Lūcānus) Furor arma ministrat (Vergilius) Superbī hominēs in convīvīs

stultī sunt Societātis vinculum est ratiō et ōrātiō (Cicero) Habet suum venēnum blanda

ōrātio (Pūblilius) Nōsce tempus Prō salūte animae Virtūs hominem iungit Deō (Cicero)

Virtūs nōn advenit ā natūrā neque ā doctrīnā sed ā nūmine dīvīnō (Seneca) Prīma virtūs

est vitiō carēre (Quīntilliānus) Pietās fundāmentum est omnium virtūtum (Cicero) Disce

puer virtūtem ex mē vērumque labōrem Fortūnam ex aliīs (Vergilius) Quae regiō in

terrīs nostrī nōn plēna labōris (Vergilius) Multōrum annōrum opus

loz Nota bene Lukatildenas (lo Lūcānus) ndash poegravetas egravepikas (39ndash65

metais) poegravemos bdquoFarsatildelijaldquo autorius Maacuterkas Fatildebijus Kvintiliatildenas (lo Quīntilliānus) ndash

žymus I amžiaus rom oratildetorius veikalo bdquoOratoriaus ugdymasldquo autorius

Vocābula

adveniō vēnī ventum venīre atvykti

alius alia aliud kitas

anima ae f s ela

annus ī m metai

arma ōrum n gintildeklai

astrum ī n gr žvaigždė

atrium ī n atildetrijus sveta nė aut arba

blandus a um meilikau-jantis lipšnus meilus mielas

careō caruī ndash carēre su

abl stokoti neturėti

convīva ae m f svečias viešnia

debeō debuī debitum debēre privalėti būti sko-lingam

discō didicī ndash discere mokytis

dīvīnus a um dieviškas dievo dievų

doctrīna ae f mokymas mokslas išsilavinimas

exerceō excercuī exerci-tum exercēre judinti vei-kti lavinti exercere his-triōnem vaidinti

fundāmentum ī n pamatas

fortūna ae f laimė dalia lemtis furor ōris m šėlas siutas

grex gregis m banda ka -menė būrys habeō habuī habitum

habēre turėti

histriō ōnis m atildektorius ar-t stas vaidintojas

ibi ten iungō iūnxī iūnctum iungere uždėti jungą (su)-jungti (su)sieti

labor ōris m darbas vargas

lēx lēgis f įstatymas magnus a um didelis ministrō āvī ātum āre (pa)tarnauti duoti teikti

mōs mōris m paprotys įprotis būdas

multus a um daug dau-gelis

mundus ī m pasaulis neque ir ne nei

nōmen inis n vardas nūllus a um joks nė vie-nas

nūmen inis n pritarimo

ženklas sutikimas valia čia dievų valia dievybė

omnis e visas kiekvienas

opus eris n kūrinys

ōrātiō ōnis f kalba

pietās ātis f pamaldumas pagarba

plēnus a um pilnas

potentia ae f galia galybė

quasi lyg tarytum regō rēxī rēctum regere kreipti tvarkyti valdyti

ratiō ōnis f apyskaita svar-stymas protas

salūs ūtis f sveikata gerovė sī jei

societās ātis f bendrumas sąjunga bendrija draugija

stō steti statum stāre stovėti

stultus a um kvailas superbus a um išdidus

suprā su acc vietai ant virš

aukščiau laikui prieš anks-čiau

tempus oris n laikas

umbra ae f šešėlis ūniversus a um visas vacuus a um tuščias

venēnum ī n nuodai kerai burtai

vērus a um tikras videō vīdī vīsum vidēre matyti

vinculum ī n raištis ryšys

virtūs ūtis f vyriškumas dorybė

vitium ī n yacuteda trūkumas

24

XXIII Schola vīcēsima tertia

Hominēs et nōmina

Quīntus est frāter Mārcī Iūlia soror eius est Mārcus et Quīntus frātrēs Iūliae sunt Mārcī

pater et māter frāter et soror sunt Nōmen patris est Iūlius mātris Aemilia Quīntus est nōmen frātris Iūlia sorōris

Mārcō ūna soror est Iūliae duo frātrēs sunt Nōmina frātrum sunt Mārcus et Quīntus Patrī et mātrī ūna fīlia et duo fīliī sunt Mātrī Aemilia nōmen est Quod nōmen est patrī Eī nōmen est Lūcius Iūlius Balbus Virō Rōmānō tria nōmina sunt Lūcius est prae-nōmen id est nōmen prīmum Iūlius nōmen vel nōmen gentīlicium Balbus cognōmen est Fīliīs nōmina sunt Mārcus Iūlius Balbus et Quīntus Iūlius Balbus Mārcus et Quīntus praenōmina sunt fīliōrum Alia praenōmina Lātīna sunt Aulus Decimus Gāius Gnaeus Faustus Mānius Numerius Paulus Pūblius Sextus Spurius Tiberius

Titus Mulieribus Rōmānīs plērumque ūnum nōmen gentilicium erat velut Cornēlia Iūlia Lūcia Paula Octāvia Tullia Valeria

Aemiliae etiam ūnum nōmen erat Aemiliae est ūnus frāter cuī Aemilius nōmen est (praenōmen Pūblius cognōmen Paulus) Frāter Aemiliae est avunculus līberōrum Aemilius autem procul ā sorōre suā abest Itaque trīstis est Aemilia quae frātrem suum amat Mārcus et Iūlia mātrem suam trīstem in hortum exīre vident et pātrem interrogant bdquoCūr māter nostra trīstis estldquo Iūlius bdquoMāter vestra trīstis est quod Aemilius procul ab eā abest Aemilius avunculus vester est id est frāter mātris

Sententiae Nōmen est ōmen Benedictus quī venit in nōmine Dominī Nōmina sunt odiōsa (Ovidius)

Vocābula

absum afuī ndash abesse būti ne čia nebūti

alius alia aliud kitas autem tačiau

avunculus ī n avyacutenas mo-tinos brolis dėdė

benedictus a um palai-mintas

duo duae duo du

cognōmen inis n šeimos vardas pavardė

cūr kodėl exeō iī (īvī) ītum īre išeiti

frāter frātris m brolis gentīlicius a um giminės nōmen gentīlicium gimi-nės vardas

hortus ī m sodas daržas interrogō āvī ātum āre klausti

itaque taigi todėl tad

līberī ōrum m vaikai

māter mātris f motina

mulier eris f moacuteteris nam nes odiōsus a um ne(pa)ken-čiamas

ōmen inis n ženklas

pater patris m tėvas plērumque dažniausiai daugiausia

praenōmen inis n asmens vardas

procul toli

soror ōris f sesuo

trēs tria trys ūnus a um vienas trīstis e liūdnas velut kaip veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

Praenōmina Rōmāna

Aemilia ae f Em lija

Aulus ī m Aacuteulas

Cornēlia ae f Kornegravelija

Decimus ī m Dẽcimas

Gāius ī m Gatildejus

Gnaeus ī m Gn jus

Faustus ī m Faacuteustas

Iūlia ae f Jugravelija

Iūlius ī m Jugravelijus

Lūcia ae f Liugravecija

Lūcius ī m Liugravecijus

Mānius ī m Matildenijus

Numerius ī m Numegraverijus

Octāvia ae f Oktatildevija

Paula ae f Paacuteulė

Paulus ī m Paacuteulius

Pūblius ī m Pugraveblijus

Quīntus ī m Kv ntas

Sextus ī m Segravekstas

Spurius ī m Spugraverijus

Tiberius ī m Tibegraverijus

Tullia ae f Tugravelija

Valeria ae f Valegraverija

25

XXIV Schola vīcēsima quārta Verba composita

ab-sum a-fuī ndash ab-esse ad-sum ad-fuī ndash ad-esse dē-sum dē-fuī ndash dē-esse inter-sum inter-fuī ndash inter-esse praes-sum prae-fuī ndash prae-esse prō-sum prō-fuī ndash prōd-esse super-sum super-fuī ndash super-esse pos-sum potuī posse

būti ne čia būti atstu nedalyvauti būti prie pagelbėti trūkti stokoti būti tarpe dalyvauti būti priešakyje vadovauti būti už padėti paremti išlikti būti galingam galėti

Verba composita possum potuī posse

Praesēns indicātīvī āctīvī Praesēns Imperfectum Futūrum I

ab-sum ab-es

ab-est ab-sumus ab-estis ab-sunt

dē-sum dē-es

dē-est dē-sumus dē-estis dē-sunt

prō-sum prōd-es

prōd-est prō-sumus prōd-estis prō-sunt

pos-sum pot-es

pot-est pos-sumus pot-estis pos-sunt

pot-eram pot-erās

pot-erat pot-erāmus pot-erātis pot-erant

pot-erō pot-eris

pot-erit pot-erimus pot-eritis pot-erunt

Ex vītā Plīniī

Surgō ubi volō saepe prīmā lūce Amō sedēre in silentiō et meōs oculōs claudere bdquoQuid

mihi hodiē facere necesse estldquo ndash mēcum cōgitō Tum notārium vocō et iubeō eum

epistolam scrībere Hōrā quārtā et quīntā in peristȳlum prōcedō et aliam epistolam parō

Dum prandium ēdō Post prandium dormiō tum ambulō (herī nōn ambulābam) Mox

ōrātiōnem Graecam et Latīnam legō quod vōcem meam fīrmam facit Posteā in cēnā nostrā

amīcī meī intersunt Ego et uxor mea cum amīcīs paucīs saepe cēnāmus Aliud nōn possum

Numquam mihi amīcī dēerant Dum cēnam ēdimus servus librum bonum nōbīs legit Mihi

placet Aenēidem Vergiliī audīre Ego et multī amīcī meī etiam auctōrēs Latīnās recitāre

possunt Tandem in hortō ambulō cum amīcīs meīs quī sunt praeclārī et ērudītī

Nōn numquam ex hōc ōrdine errō Ante lūcem nōn poteram surgere Sī diū dormīvī equō

īre amō Amīcī quōque ex oppidīs vīcīnīs veniunt Saepe in silvam venārī intrō Etiam

audiō virōs quī in agrīs meīs labōrant

Vocābula

ambulō āvī ātum āre vaikščioti

alius alia aliud kitas

Aenēis idis m Eneidagrave

avunculus ī n avyacutenas dėdė cōgitō āvī ātum āre mą-styti galvoti

diū ilgai dormiō īvī ītum īre mie-goti

dum tada ēdō ēdī ēsum edere valgyti

eō iī ītum īre eiti

errō āvī ātum āre klysti ērudītus a um išsilavinęs fīrmus a um tvirtas stiprus

hortus ī m sodas intrō āvī ātum āre įžengti iubeō iussī iussum iubē-re liepti įsakyti

lūx lūcis f šviesa mox greit tuojau paskui

nam nes necesse est būtina privalu

notārius ī m sekretotilderius numquam niekada

ōrdō inis n eilė tvarka

paucī ōrum m nedaugelis

peristȳlum ī n gr perist lis placeō placuī placitum

placēre patikti įtikti praeclārus a um žinomas

prandium ī n pusryčiai prōcedō cessī cessum cedere išeiti pasirodyti eiti saepe dažnai sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti surgō surrēxī surrēc-tum surgere kilti keltis

tandem pagaliau ubi kai kur

uxor ōris f žmonagrave venor venātus sum ve-

nārī medžioti (verbum dep) vīcīnus a um kaimyninis volō voluī ndash velle norėti

vōx vōcis f balsas

26

XXV Schola vīcēsima quīnta Trečioji linksniuotė Ba sinis tipas

Sg Pl Sg Pl Sg Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl

turris f turris turrī turrim turrī

turrēs turrium turribus turrēs turribus

vīs f

vim vī

vīrēs vīrium vīribus vīrēs vīribus

Tiberis m Tiberis Tiberī Tiberim Tiberī

mare n maris marī mare marī

maria marium maribus maria maribus

1 Išmokite atmintinai trečiosios linksniuotės ba sinio tipo žodžius

febris is f drugys

puppis is f vairagalis

secūris is f kirvis

sitis is f toškulys

turris is f bokštas

tussis is f kosulys

vīs ndash f jėga prievarta

Albis is m Elbė upė

Neāpolis is f Neatildepolis

Tiberis is m

mare is n jūra

conclāve is n užrakinamas kambarys

animal ālis n gyvūnas

vectīgal ālis n mokestis rintildekliava

exemplar āris n pavyzdys

Sententiae Et māceriam circumdedī et circumfōdī et plantāvī vīneam Sorech [b blinė

vieta] et aedificāvī turrim in mediō eius Quantum scīmus gutta est īgnōrāmus mare Vī et

animō Contrā vim nōn valet iūs Ultrā vīrēs (Vergilius) Vim vī repellere licet Vim vīribus

exīre (Ulpiānus) Vīribus ūnitīs Vīs armāta Vīs ā tergō Vīs cōmica Vīs tragica (Aristo-

tēlēs) Vīs inertiae Vīs lēgis Vīs magica Vīs medicātrix natūrae Vīs saepe violat iūs Vīs

vim pellit Vīs vitālis Contrā vim mortis nōn est medicāmen in hortīs Sine vī et dolō

Turris eburnea Turris Babelis Terra turrium [šiuolaikinis stalo žaidimas] Tabulettae contrā

tussim prō īnfantibus Ad Tenediam secūrim Secūrī Tenediā (iš gr Τενεδία πελέκει apie

griežtą nieko nesigailintį Tenegravedo salos valdovą teisėją) Candor dat vīribus ālās

loz Nota bene Ulpiatildenas (lo Ulpiānus) ndash

Vocābula

aedificō āvī ātum āre statyti

āla ae f sparnas

animus ī m siela dvasia armātus a um ginkluotas

čia karinis

Babel is f Babilogravenas čia Batildebelis

candor ōris m skaistus bal-tumas spindėjimas dorumas

circumdō dedī datum

dare dėti aplinkui apsupti circumfodiō fōdī fossum fodere apkasti apkaupti cōmicus a um

contrā su acc prieš

dolus ī m klasta eburneus a um dramblio kaulo

ērudītus a um išsilavinęs exeō exiī exītum exīre

išeiti čia naudoti

gutta ae f lašas

hortus ī m sodas īgnōrō āvī ātum āre nežinoti

inertia ae f neveiklumas inercija

īnfāns antis m kūdikis vai-kas

iūs iūris n teisė licet licuit licēre leidžia-ma galima

lūx lūcis f šviesa

māceria ae f tvora

magicus a um magiškas

medicāmen inis n vaistas

medicātrix īcis f gydytoja

medium ī n vidurys

mors mortis f mirtis pellō pepulī pulsum

pellere stumti varyti mušti plantō āvī ātum āre so-dinti persodinti

prōcedō prōcessī prō-cessum prōcedere išeiti

pasirodyti eiti

quantus a um koks repellō repulī repulsum repellere atstumti atmušti išvaryti

sciō scīvī scītum scīre žinoti mokėti

sine su abl be

tabulleta ae f tabletė Tenedius a um Tenegravedo

tergum ī n nugara

tragicus a um

ultrā su acc anagravepus už per virš

ūnitus a um suvienytas

čia bendras valeō valuī valitum va-lēre būti sveikam gyventi turėti reikšmės galioti

violō āvī ātum āre smur-tu padaryti pažeisti

vītālis e gyvenimo gyvybi-nis

27

XXVI Schola vīcēsima sexta

Discordia frātrum

Faustulus casam intrat bdquoAcca ubi es Venī et audī dē calamitāte Rōmulus Remum necāvitldquo Acca verbīs marītī nōn crēdit bdquoQuid dīcis quid audīvīldquo Faustulus autem bdquoCrēde mihi uxor Hodiē cum amīcīs ad Palātium properāvī Etiam Rōmulus et Remus et multitūdō virōrum Palātium petīvērunt Tum Rōmulus virōs ad sē vocāvit et ubi tacuērunt ōrātiōnem habuit bdquoGaudeō quod venīre nōn dubitāvistis Hodiē sacrum facere volumus nam auxiliō deōrum Palātium mūnīvimus Vidēte mūrum Nunc tandem sine perīculō vīvere possumusldquo Virī verba Rōmulī clāmōre probavērunt Subitō autem Remus bdquoEgo tuum mūrum rīdeō mūrus enim inimīcum nōn prohibetldquo Statim mūrum trānsiluit Tum Rōmulus per īram Remum petīvit et ō Acca frātrem necāvit Faustulus tacet Acca autem lacrimas tenet et clāmat bdquoŌ Faustule frūstrā lupa puerōs in rīpā Tiberis servāvit et aluit frūstrā tū Remum cum frātre domum portāvistī frūstrā Remō parentēs fuimus Ō Rōmule cūr frātrem necāvistīldquo Tum Faustulus et Acca fīlium flevērunt

Sententiae Aut prōsunt poētae aut dēlectant Avarō omnia dēsunt sapientī nihil Nēmō in

suā causā iūdex esse potest Nōn possum (Vintildecas Mykolaacuteitis-Pugravetinas)

Vocābula

Acca ae f Akagrave

ad su acc pas prie alō aluī alitum alere maitinti penėti

audiō īvī ītum īre girdėti aut arba

auxilium ī n pagalba avārus a um godus gobšus

calamitās ātis f nelaimė

casa ae f trobelė

causa ae f byla

clāmō āvī ātum āre šau-kti

clāmor ōris m šauksmas crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti cūr kodėl dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

discordia ae f nesantaika domum į namus namo

dubitō āvī ātum āre abejoti

eō iī ītum īre eiti delectō delectāvī delec-tātum delectāre džiuginti faciō fēcī factum facere daryti

Faacuteustulus ī m Faustulas fleō flēvī flētum flēre verkti raudoti frūstrā veltui

gaudeō gavīsus sum gaudēre džiaugtis intrō āvī ātum āre įžengti

inimīcus ī m nedraugas

īra ae f pyktis

iūdex iūdicis m teisėjas

lacrima ae f ašara

marītus ī m vyras sutuok-tinis

multitūdō inis f daugybė

mūniō īvī ītum īre stip-rinti

mūrus ī m siena necō āvī ātum āre žudyti numquam niekada omnis e visas

ōrātio ōnis f kalba ōrā-tiōnem habēre sakyti kalbą

Palātium ī n Palatildecijus

parēns entis m f gimdy-

tojas -a pl parentēs tėvai

perīculum ī n pavojus petō petīvī petītum pe-tere ieškoti siekti prašyti vykti

portō āvī ātum āre nešti praeclārus a um žinomas probō āvī ātum āre (iš)bandyti pritarti

prohibeō prohibuī pro-hibitum prohibēre sulaikyti

prōperō āvī ātum āre

skubėti

quod kad rīdeō rīsī rīsum rīdēre juoktis

rīpa ae f upės krantas sacer sacra sacrum pa-švęstas šventas sapiēns entis išmintingas

sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti servō āvī ātum āre sau-goti

statim tučtuojau bematant subitō staiga tandem pagaliau ubi kai kur

uxor ōris f žmona taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti trānsileō siluī silīre per-šokti

veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti videō vīdī vīsum vidēre matyti

vocō āvī ātum āre šaukti kviesti

volō voluī ndash velle norėti vīvō vīxī victum vīvere gyventi

28

XXVII Schola vīcēsima septima

Adiectīva prōnōminālia ndash būdvardiniai įvardžiai

ūnus a um vienas sōlus a um tiktai vienas tōtus a um visas ūllus a um kažkoks alter altera alterum ki-tas antras

uter utra utrum katras neuter neutra neutrum niekatras

nūllus a um joks alius alia aliud kitas

N alter altera alterum G alterīus D alterī A alterum alteram alterum A alterō alterā alterō

N alius alia alium G alīus D aliī A alium aliam alium A aliō aliā aliō

N alterī alterae altera G alterōrum -ārum -ōrum D alterīs

A alterōs alterās altera

A alterīs

N aliī aliae alia G aliōrum aliārum aliōrum D aliīs

A aliōs aliās alia

A aliīs

Sententiae Nec sibi sed tōtī genitum sē crēdere mundō (Lūcānus) Tōtus mundus agit

histriōnem (Šekspyras) Sibi parat malum quī alterī parat Nōn sum ūnī angulō nātus patria

mea tōtus hic est mundus (Seneca) Ūnīus dēmentia dēmentēs efficit multōs Ūnus vir

nūllus vir Alter ego Vērus amīcus est quī est tamquam alter idem (Cicero) Beneacuteficus est

quī nōn suī sed alterīus causa benignē facit (Cicero) Trīstis eris sī sōlus eris (Ovidius)

Sacrum Profānum Īgnōrantia nōn est argūmentum (Spīnōsa)

loz Nota bene V ljamas Šekspỹras (angl Shakespeare 1564ndash1616 Aacutenglija) ndash vienas

žymiausių pasaulio dramatugravergų išgarsėjęs tragegravedijomis žinomiausia jų ndash bdquoHaacutemletasldquo

Barugravechas Spinozagrave (lo Benedictus de Spīnōsa 1632ndash1677) ndash žymus olaacutendų filosogravefas

Tarptautiniai žodžiai augziliatilderas ndash vyskupo padėjėjas efegravektas ndash kurios nors veiklos

padarinys as ndash labai išsilavinęs didžiai išprusęs žmogus notatilderas ndash valstybės įga-

liotas pareigūnas atliekantis notatilderinius veiksmugraves tvarkantis ir tvirtinantis dokumentugraves ir jų

tikrumą tablegravetė ndash apvaliotildes ar ovaliotildes fogravermos supresuacuteota vaistų dogravezė praryjama -

tugrave totalitar zmas ndash tokia saacutentvarka kai valstybė kontroliuacuteoja visas gyvenimo sritis

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti agit histriō-nem vaidina

angulus ī n kampas kertė

argūmentum ī n argu-mentildetas įrodymas

beneficus a um gerada-riškas labdaringas palankus maloningas

benignē geraširdiškai pa-lankiai mielai maloniai

causa ae f priežastis byla dalykas reikalas

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēmēns entis beprotis pa-mišęs

dēmentia ae f beprotystė

pamišimas

efficiō effēcī effectum efficere padaryti faciō fēcī factum facere daryti vykdyti atlikti

histriō ōnis m atildektorius

gignō genuī genitum gignere gimdyti būti prie-žastimi genitus a um gi-męs

īgnōrantia ae f nežinoji-mas

malum ī n blogis multus a um daug dau-gelis

mundus ī m pasaulis nātus a um gimęs parō āvī ātum āre ruošti

patria ae f tėvynė profānus a um nepašvę-stas nešvarus bedieviškas nuodėmingas

sacer sacra sacrum pa-švęstas šventas

servō āvī ātum āre saugoti

sine su abl be taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti tamquam taip kaip tarsi lyg

teneō tenuī tentum te-nēre laikyti turėti trīstis e liūdnas vērus a um tikras

29

XXXVIII Schola duodētrīcēsima Trečioji linksniuotė Mišrusis tipas

Sg Pl Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

ars f artis artī artem arte

ars

artēs artium artibus artēs artibus artēs

clades f cladis cladī cladem clade

cladis

cladēs cladium cladibus cladēs cladibus cladēs

mōns m montis montī montem monte

mōns

montēs montium montibus montēs montibus montēs

nox f noctis noctī noctem nocte nox

noctēs noctium noctibus noctēs noctibus noctēs

Mīlitēs Rōmānī ndash vīs imperiī Rōmānī

Rōma magna urbs est Magnus numerus cīvium Rōmānōrum semper in armīs erant

Magnus etiam est numerus mīlitum Rōmānōrum Mīlitēs Rōmāni aut peditēs erant aut

equitēs Rōmānī magnam classem habēbant Multī mīlitēs in classe mīlitābant Rōmānīs nōn

sōlum nāvēs longae sed etiam nāvēs onerāriae erant Nāvis longa cum turrī hostēs Rōmānōs

terrēbant In puppī nāvis gubernātor sedēbat et nāvem gubernābat Cōpiae Rōmānae saepe

terrā marīque hostēs superābant Rōmānī in multīs pugnīs Pūnōs superābant post Graecōs

deinde Gallōs et Dācōs Caesare duce Rōmānī Aegyptum occupāvit Etiam multās regiōnēs

Asiae Minōris occupāvit Imperium Rōmānum multās prōvinciās habet Siciliam

Prōvinciam sive Galliam Narbōnēnsem Galliam Pannoniam Dāciam Thrāciam Britan-

niam Aegyptum Illyriam Macedoniam Syriam Iūdaeam Āfricam Hispaniam Armeniam

et ceterās Clādēs Rōmānōrum rārae fuērunt

Komentaras Prōvincia arba Gallia Narbōnēnsis ndash iki Cegravezario užkariavimų rom nams

priklausiusi Gatildelijos dalis tentilde buvo Narbogravenos miestas (lie Narbonagrave lo Narbōna)

Vocābula

Armenia ae f A Asia Minor Mažoji Azija

auxilium ī n pagaacutelba arma ōrum n gintildeklai

aut arba

Caesar aris m Cegravezaris

calamitas ātis f nelaimė ceterus a um kitas

cīvis is m f pilietis -ė

clādēs is f pralaimėjimas

classis is f laivynas moki-nių klasė

cōpiae ārum f karinės pa-jėgos

Dācia ae f Datildekija deinde iš ten po to

dux ducis m vadas

eques itis m raitelis faciō fēcī factum facere daryti

gubernātor ōris m vairi-ninkas

gubernō āvī ātum āre vairuoti

hostis is m f priešas

Illyria ae f

imperium ī n impegraverija

Iūdaea ae f

longus a um ilgas

Macedonia ae f Makedo-nija

mare is n jūra terra ma-rīque sausumojegrave ir j roje

mīles itis m karys kareivis militō āvī ātum āre eiti karinę tarnybą kareiviauti

multus a um daug dau-gelis

Narbōnēnsis e Narbogravenos

nāvis is f laivas nāvis lon-ga karo laivas nāvis onerā-

ria prekybinis laivas

numerus ī m skaičius nōn sōlum sed etiam ne tik bet ir

occupō āvī ātum āre už- imti

onerārius a um krovinių krovininis

Pannonia ae f Panogravenija

pedes itis m pėstininkas portō āvī ātum āre nešti

post su acc po vėliau

prōvincia ae f prov ncija

pugna ae f kova mūšis

Pūnī ōrum m pugravenai t y kartaginiẽčiai

puppis is f vairatildegalis rārus a um retas

saepe dažnai sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti superō āvī ātum āre vir-šyti nugalėti

urbs urbis f miestas

Thrācia ae f Tratildekija terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

turris is f bokštas veniō vēnī ventum ve-nīre atvykti

30

XXIX Schola ūndētrīcēsima

Sententiae Hērēdem facit Deus nōn homō (Coke) Neque mel neque apēs Neque

opīnione sed natūrā cōnstitūtum est iūs (Cicero) Occāsiō facit fūrem Canēs socium in

culīna nūllum amant Ex pēde Herculem Mollis illa ēducātiō quam indulgentiam vocāmus

nervōs omnēs et mentis et corporis frangit (Quīntilliānus) Doctī ratiōnem artis intelligunt

indoctī voluptātem (Quīntilliānus) Sāl Atticus Ut lupus ovem amat Quī mē amat amat et

canem meum Pāx vōbīscum Nihil sub sōle novī Nōn eacuteadem est aetās nōn mēns

(Horātius) Quī male agit ōdit lūcem Pugna suum fīnem cum iacet hostis habet (Ovidius)

Rūs in urbe (Mārtiālis) Ōtium sine litterīs mors est et hominis vīvī sepultūra (Seneca)

Pallida mors aequō pulsat pede pauperum tabernās Rēgumque turrēs (Horātius) Post

mortem nūlla voluptās Post tenebrās lūx Nē mīrum quod dīvīna natūra dedit agrōs ars

hūmāna aedificāvit urbēs (Varrō) Quālis vītā fīnis ita Sub fīne Sub Iove frīgidō

loz Nota bene Egravedvardas Kogravekas (angl Coke 1552ndash1634 metais) ndash aacutenglų pol tikas ir

garsiausias savo meto teacuteisininkas savo veikalais sukūręs bendrosios arba anglosatildeksų teisės

pagrindus Maacuterkas Terentildecijus Varogravenas (lo Varrō 116ndash27 metais prieš Kristų) ndash

rom nų rašytojas mokslininkas 25 knygų veikalo bdquoLotynų kalbaldquo autorius

Vocābula

aedifico 1 statyti aequus a um lygus

aetās ātis f amžius

ager agrī m dirva laukas agō ēgī āctum agere veikti

Atticus a um Atildetikos

apis is f bitė

ars artis f menas

canis is m f šuo kalė

corpus oris n kūnas cōnstituō cōnstituī cōn-stitūtum cōnstituere nu-spręsti nustatyti

dīvīnus a um dieviškas dō dedī datum dare duoti

doctus a um mokytas

ēducātiō ōnis f auklėjimas švietimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīnis is m galas riba frangō frēgī frāctum

frangere laužti frīgidus a um šaltas Herculēs is m Heratildeklis

hērēs ēdis m f paveldėtojas habeō uī itum ēre turėti

hostis is m f priešas

hūmānus a um žmonių iaceō iacuī ndash iacēre gulėti

indulgentia ae f atlai-dumas

indoctus a um nemokytas intellego lēxī lectum legere pastebėti pažinti su-prasti

ita taip tokiu būdu

Iuppiter Iovis m

iūs iūris n teisė

litterae ārum f literatūragrave mokslas

lūx lūcis f šviesa male blogai

mel mellis n medus

mēns mentis f protas mintis siela

mīrus a um nuostabus mollis e minkštas silpnas

mors mortis f mirtis

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

neque ir ne neque neque nei nei occāsiō ōnis f proga dingstis

ōdī ndash ndash ōdisse neapkęsti omnis e visas kiekvienas

ōtium ī n poilsis laisvalaikis

opīniō ōnis f nuomonė

pažiūra požiūris

ovis is f avis pallidus a um išblyškęs

pauper eris m vargšas

pāx pācis f taika pellō pepulī pulsum pellere stumti varyti mušti

pēs pedis m koja

pugna ae f kova mūšis quālis e koks quod nes

ratiō ōnis f protas veikimo būdas

rūs rūris n kaimas laukai

sāl salis n druska

sōl sōlis m saulė

sepultūra ae f laidotuvės

sine su abl be

socius ī m draugas sąjungi-ninkas bendrininkas

sub su acc ir abl po

taberna ae f trobelė lūšna

tenebrae ārum f tamsa

urbs is f miestas vocō āvī ātum āre šaukti vadinti

voluptās ātis f malonumas džiaugsmas

vīvus a um gyvas

31

XXX Schola trīcēsima Adiectīvum

Trečiosios linksniuotės būdvardžiai

Jau esame susipažinę su pirmosios ir antrosios linksniuotės būdvardžiais

altus a um aukštas gilus angustus a um siauras bonus a um geras ceterus a um kitas laetus a um linksmas lātus a um platus magnus a um didelis malus a um blogas

parvus a um mažas plēnus a um pilnas vīvus a um gyvas

mortuus a um miręs vacuus a um tuščias

āter ātra ātrum tamsus juodas dexter tra trum dešinysis līber era erum laisvas miser era erum varganas nelaimingas niger gra grum juodas pulcher chra chrum gražus ruber bra brum raudonas sinister tra trum kairysis

ferreus a um geležinis idōneus a um įdomus līgneus a um medinis

varius a um įvairus

Pirmosios ir antrosios linksniuotės būdvardžiai yra linksniuojami kaip atitinkamų

linksniuočių giminių daiktavardžiai ndash jų galūnės sutampa

Trečiosios linksniuotės būdvardžiai būna trijų dviejų arba vienos galūnės Tai reiškia kad

jie vardininko linksnyje (nom sg) gali turėti tris ir atitinkamai dvi arba tik vieną formą

Trijų galūnių būdvardžiai

ācer m ācris f ācre n aštrus žodynuose užrašomas ācer ācris ācre aštrus

celeber m celebris f celebre n garsus žodynuose užrašomas celeber bris bre garsus

celer m celeris f celere n greitas žodynuose užrašomas celer eris ere greitas

salūber m salūbris f salūbre n sveikas žodynuose užrašomas salūber bris bre sveikas

Dviejų galūnių būdvardžiai

fortis m f forte n narsus žodynuose užrašomas fortis e narsus

gravis m gravis f grave n sunkus žodynuose užrašomas gravis e sunkus

Vienos galūnės būdvardis

fēlīx m f n laimingas gen sg fēlīcis žodynuose užrašomas fēlīx īcis laimingas

ingēns m f n didžiulis gen sg ingentis žodynuose užrašomas ingēns entis didžiulis

pār m f n lygus vienodas gen sg pāris žodynuose užrašomas pār pāris lygus vienodas

sapiēns m f n išmintingas gen sg sapientis žodynuose užrašomas sapiēns entis išmintingas

Trečiosios linksniuotės būdvardžių linksniavimas

Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl

ācer ācris ācre ācris ācrī ācrem ācre ācrī

ācrēs ācria ācrium ācribus ācrēs ācria ācribus

fortis forte fortis fortī fortem forte fortī

fortēs fortia fortium fortibus fortēs fortia fortibus

pār pāris pārī pārem pār pārī

pārēs pāria

pārium

pāribus pārēs pāria

pāribus

32

XXXI Schola trīcēsima prīma Dēclīnātiō quārta ndash ketvirtoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

frūctus f vaisius frūctūs frūctuī frūctum frūctū

frūctus

frūctūs frūctuum frūctibus frūctūs frūctibus frūctūs

cornū f ragas cornūs cornū cornū cornū

cornū

cornua cornuum cornibus cornua cornibus cornua

lacus m lacūs lacuī lacum lacū

lacus

lacūs lacuum lacubus lacūs lacubus lacūs

1 Išverskite Vergilijaus teksto ištrauką

Hīc sēcūra quiēs et nescia fallere vīta

Divēs opum variārum hīc lātīs ōtia fundīs

Spēluncae vīvīque lacūs hīc frīgida Tempe

Mūgitusque boum mollēsque sub arbore somnī (Vergilius)

Sententiae Multae manūs onus levius faciunt Habet etiam in manū gladium et secūrim sē

autem dē bellō et ā latrōnibus nōn līberat (Vulgāta) Neque semper arcum Tendit Apollo

(Horātius) Nōn est meum contrā auctōritātem senātūs dīcere (Cicero) Prīmus sapientiae

gradus est falsa intelligere Status quō Status in quō Statū quō In statū quō Status quō

ante bellum Sexū fēmina ingeniō vir (Mar jos Teregravezės antkapio epitatildefija Aacuteustrija) Venī

Creātor Spīritus Venī Sancte Spīritus Spīritus prōmptus caro autem infīrma (Vulgāta)

Senātus populusque Rōmānus Alterā manū fert lapidem alterā pānem ostentat (Plautus)

Tarptautiniai žodžiai f nišas ndash greičio varžybų baigmė gubernatildetorius ndash gubernijos

valdytojas humatildeniškas ndash žmoniškas klatildesė ndash pastov mokinių grupė kulinatilderija ndash valgių

gaminimo būdas okupuacuteoti ndash užimti o ndash viešoji nuomonė regiogravenas ndash kraštas

Vocābula

arbor oris f medis

arcus ūs m lankas aacuterka

auctōritās ātis f galia val-džia įtaka autoritegravetas

bellum ī n karas

bōs bovis m f jautis karvė

caro carnis f mėsa kūnas clamō āvī ātum āre šaukti

creātor ōris m kūrėjas dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dīves itis turtingas

domus ūs f namas faciō fēcī factum facere daryti

gradus ūs m žingsnis

gladius ī m kardas fallō fefellī falsum falle-re apgauti sukčiauti klastoti falsus a um apgaulingas melagingas

frīgidus a um šaltas

fundus ī m žemės valda dvaras

ingenium ī n gabumai būdas

infīrmus a um nestiprus intellegō lēxī lēctum le-gere suprasti latrō ōnis m plėšikas samdinys

lacus ūs m ežeras

lapis idis m akmuo lātus a um platus levis e lengvas leve lengvai

līberō āvī ātum āre iš-laisvinti išvaduoti

manus ūs f ranka mollis e minkštas malonus

mūgitus ūs m baubimas maurojimas

necō āvī ātum āre žudyti neque ir ne nescius a um nežinantis nežinomas

onus eris n našta

opēs opum n turtas turtai

ostentō āvī ātum āre iš-

tiesti atkišti rodyti

ōtium ī n poilsis laisvalaikis

pānis is m duona

populus ī m tauta prōmptus a um drąsus

quiēs ētis f poilsis ramybė sanctus a um šventas

secūris is f kirvis sēcūrus a um be rūpesčių ramus

senātus ūs m senatildetas

sexus ūs m lytis

spēlunca ae f gr urvas ola

somnus ī m miegas

spīritus ūs f dvelkimas pūtimas dvasia siela

status ūs m stovėjimas padėtis

Tempē n tendō tetendī tentum tendere tempti varius a um įvairus veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

Sg Pl Nom bōs bovēs Gen bovis boum Dat bovī būbus bōbus Acc bovem bovēs Abl bove būbus bōbus

33

XXXII Schola trīcēsima secunda

Domus Rōmāna

Domūs Rōmānae habēbant multa cubicula ātria ālās cubicula culīnam exedram peristȳlium tabernās tabulīnum trīclīnium et vestibulum Ātrium propter iānuam et vestibulum iacet et umbilīcus domī est Ātrium compluvium et impluvium habet Speciōsae pictūrae parietēs ātriī deacutecorant Cubicula parva conclāvia dormītōria sunt Culīna parva et sublūstris est Hīc fornāx est et ancillae labōrābant Servī cibum in culīnā parābant Propter peristȳlium exedra magna est In parietibus

et solīs vidēmus variās pulchrās pictūras Peristȳ- lium est cavaedium porticibus circumdatum in quō saepe sunt etiam piscīnae statuae silānī plantae Tabernae aediculae viae oppositae sunt in quibus rēs variās vēndunt Tabulīnum cubiculum pecūniae tabulārum et imāginum est Solum tessellātum saepe est (Pagal httpslawikipediaorgwikiDomus_Rōmāna)

Tarptautiniai žodžiai impliugravevijus ndash keturka pis baseinas atildetrijuje kompliugravevijus ndash

angagrave atildetrijaus stogegrave konklavagrave ndash kardinotildelų susirinkimas uždarojegrave patalpojegrave (S ksto koplỹ-

čioje) šaũkiamas poacutepiežiui rinkti ndash vidaus kiemas apjuostas kolonadagrave op

ndash paacutertija ar grugravepė nesutinkanti su daugumotildes nuomone pogravertikas ndash atviras prieangis su ko-

logravenomis ndash keturka pis valgomasis stalas su gultais (clīnē) iš trijų stalo pusių

Vocābula

aedicula ae f kambarėlis

āla ae f sparnas

ancilla ae f tarnaitė vergė

ātrium ī n atildetrijus sveta nė

cavaedium ī n kiemas ro-mėnų namegrave kiemo aikšt

cibus ī m maistas circumdō dedī datum dare dėti aplinkui apsupti

conclāve is n užrakinamas kambarys

cubiculum ī n kambarys miegamasis

compluvium ī n kompliugrave-vijus

culīna ae f virtuvė decorō 1 puošti

domus ūs f namas

dormītōrius a um miego miegamasis cubiculum dor-

mītōrium miegamasis kam-barys

exedra ae f gr eksedragrave pa-sikalbėjimų salė

fornāx ācis f krosnis frustra veltui habeō uī itum ēre turėti

hortus ī m sodas iaceō uī ndash ēre gulėti

iānua ae f durys

imāgō inis f paveikslas

impluvium ī n impliugravevijus labōrō 1 dirbti oppositus a um esantis priešais

parō 1 ruošti

parvus a um mažas

pecūnia ae f turtas pinigai

peristȳlum ī n gr perist lis

pariēs etis m siena

pictūra ae f tapyba pa-veikslas

piscīna ae f baseinas

planta ae f augalas

propter su acc greta arti dėl už

porticus ūs m pogravertikas kolonadagrave dengta galegraverija

pulcher chra chrum gra-žus

saepe dažnai

silānus ī m fontatildenas

solum ī n žemė kambario grindys

speciōsus a um gražus

statua ae f statulagrave sublūstris e silpnai apšvies-tas

taberna ae f kraacuteutuvė smuklė

tabula ae f lenta sąskaitų knyga dokumentildetas

tabulīnum ī n archỹvas

tessellātus a um mozaacuteikos

trīclīnium ī n trikl nijus valgomasis

umbilīcus ī m bamba vi-durys

varius a um įvairus vēndō didī ditum ere parduoti

via ae f gatvė

34

XXXIII Schola trīcēsima tertia Numerālia cardinālia ndash kiekiniai skaitvardžiai

I ūnus a um vienas II duo duae duo du III trēs tria trys IV quattuor keturi V quīnque penki VI sex šeši VII septem septyni VIII octō aštuoni IX novem devyni X decem dešimt

XI ūndecim vienuolika XII duodecim dvylika XIII trēdecim trylika XIV quattuordecim keturiolika XV quindecim penkiolika XVI sēdecim šešiolika XVII septendecim septyniolika XVIII duodēvīgintī aštuoniolika XIX ūndēvīgintī devyniolika XX vīgintī dvidešimt

XXX trīgintā trisdešimt XL quadrāginta keturiasdešimt L quinquāginta penkiadešimt LX sexāginta šešiasdešimt LXX septuāginta septyniasdešimt LXXX octōginta aštuoniasdešimt XC nōnāginta devyniasdešimt C centum šimtas M mille tūkstantis MM duo milia du tūkstančiai

Dē exercitū Rōmānō

Gāius Iūlius Caesar legiōnem ultrā ōrdināvit et compositiōnem celebrem statuit In hāc

nova constitūtiōne octōginta mīlitēs centuriam ductam ab centuriōne explēvērunt Sex

centuriae ūnam cohortem explēvērunt et decem cohortēs ūnam legiōnem ductam ab lēgātō

explēvērunt Quaeque legiō circā sex milia mīlitēs habuit sed cohors prīncipālis dīvīsiō in

proeliō fuit Legiōnēs etiam speciālēs mīlitēs inclūsērunt quī nōn pugnāvērunt sed

stipendia plūra recepērunt Exemplī grātiā aquilifer sīgnum lēgātiōnis aquilam tulit

maximam honōrem habet Sīgnifer minus gravia sīgna tulit et opēs exercitūs administrāvit

Antīquīs tempōribus duōdētrīginta legiōnēs exercitum Rōmānum explēvērunt (Pagal

httpswwwwikiwandcomlaExercitus_Rōmānus)

Tarptautiniai žodžiai administruacuteoti ndash valdyti tvarkyti inkliugravezas ndash intarpas skaidriojegrave

sukiet jusioje dervojegrave (vabzdys gintaregrave) kompoz cija ndash meno kūrinio dalių išdėstymas jų

santykis su v suma konstitugravecija ndash pagrindinis valstybės įstatymas specialugraves ndash susijęs su

kuria nors specialyacutebe išskirtinis ypat ngas stipentildedija ndash pastov pinig nė pašalpagrave

Vocābula

administrō 1 patarnauti tvarkyti valdyti

aquila ae f erelis

aquilifer ī m vėliavnešỹs

cohors ortis f kohorta celeber bris bre garsus įžymus dažnas paplitęs

centuria ae f šimtinė

centuriō ōnis m šimtinin-kas centuriogravenas

compositiō ōnis f sudėji-mas sandara sudėtis

circā su acc apie maždaug

constitūtiō ōnis f sandara nustatymas nutarimas

dīvīsiō ōnis f (pa)dalijimas paskirstymas

ductus a um vedamas vadovaujamas

exemplum ī n pavyzdys exemplī grātiā pavyzdžiui

exercitus ūs m (apmokyta) kariuomenė

expleō plēvī plētum plēre pripildyti sudaryti ferō tulī lātum ferre nešti

gravis e sunkus svarbus habeō uī itum ēre turėti inclūdō clūsī clūsum clūdere uždaryti užrakinti įdėti įterpti

lēgātiō ōnis f pasiuntinys-tė pasiuntinybė legatildeto (kar-

vedžio) padėjėjo pareigybė

lēgātus ī m pasiuntinys le-giograveno vadas Cegravezario laikais

legiō ōnis f legiogravenas magnus a um (māior

ius maximus a um) di- delis

mīles itis m karys kareivis minus mažiau multī ae a (plūrēs a plūrimī ae a) daug dau-gelis

novus a um naujas ōrdinō 1 sustatyti eilėmis išrikiuoti sutvarkyti suskirstyti

opēs opum f turtas prīncipālis e pirminis pa-grindinis svarbiausias

proelium ī n kautynės ko-va mūšis

pugnō 1 kovoti kariauti quisque quaeque quid-que kiekvienas recipiō cēpī ceptum ci-pere imti atgal atsiimti gauti

sīgnifer i m v liavininkas

sīgnum ī n ženklas v liava speciālis e specialugraves ypa-tingas rinktinis

stipendium ī n kareivio al-ga alga atlyginimas karinė tarnyba

ultrā toliau vėliau paskiau

tempus oris n laikas

35

XXXIV Schola trīcēsima quārta Dēclīnātiō quīnta ndash penktoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl faciēs ēī f veidas išvaizda vaizdas

fidēs eī f ištikimybė tikėjimas

glaciēs ēī f ledas

merīdiēs ēī m vidurdienis pietūs

seriēs ēī f eilė

spēs eī f viltis

Nom Gen Dat Acc Abl

diēs m diēī diēī diem diē

diēs diērum diēbus diēs diēbus

rēs f reī reī rem rē

rēs rērum rēbus rēs rēbus

Sententiae Mors ultima līnea rērum est (Horātius) Faciēs Hippocratica Bonus animus in

malā rē dīmidium est malī (Plautus) Vectīgālia nervī sunt reī pūblicae (Cicero) Per diem

Pūnica fidēs Audī vidē tacē sī vīs vīvere in pāce Omnium rērum prīncipia parva sunt

(Cicero) Stultus es rem āctam agis (Plautus) Nam mora dat vīrēs tenerās mora percoquit

ūvās Et validās segetēs quod fuit herba facit (Ovidius) Spēs māter stultōrum Spēs ultima

loz Nota bene Hipokratildetas (gr Ἱπποκράτης lo Hippocratēs) ndash garsiausias aacutentikos

graikų gydytojas 18 gydytojas savo šeimojegrave Gydytojai ir šiandien duoda vadinamąją Hipo-

kratildeto priesaiką Hipokratildeto gydymo metogravedai nusakomi tokiom s sententildecijomis Prīmō nōn

nocēre Natūra sanat medicus cūrat Contrāria contrāriīs cūrantur Sententildecijoje Faciēs

Hippocratica ka bama apie mirštančio žmogaus veidą jį pirmasis aprašė Hipokratildetas

Tarptautiniai žodžiai dekoruacuteoti ndash teikti gražią išvaizdą puošti daacuteilinti edukatildecija ndash

auklėjimas lavinimas švietimas egzempliotilderius ndash vienetas iš daugelio tokių pat daiktų

herbatilderas ndash džiov nti augala l nija ndash bet koks nubrėžtas brūkšnys negravervas ndash skaidulų

pluoštas kuriuo iš smegenų ir į jas eina dirginimas pr ncipas ndash pradinis teiginys

respugraveblika ndash valstybės valdymo fograverma kai valdo išrinkti žmonių atstovai segraverija ndash daiktų

ar reiškinių eilė vestibiugravelis ndash pagalbinė patalpagrave iš kurios įeinama į kitagraves patildetalpas

Vocābula

agō ēgī āctum agere va-ryti vesti veikti

animus ī m siela dvasia audiō īvī ītum īre klau-syti

dīmidium ī n pusė dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dō dedī datum dare duoti

contrārium ī n priešingy-

bė contrāria contrāriīs skirt ngos (l gos) skirt ngais (vaacuteistais)

cūrō 1 rūpintis slaugyti gy-

dyti cūrantur praes ind

pass 3 pl yra gyacutedomi (-os)

faciō fēcī factum facere daryti

herba ae f žolė želmuo žalumynai

Hippocraticus a um Hipokratildeto hipokratildetiškas

līnea ae f lininis siūlas vir-velė riba

malum ī n blogis

medicus ī m gydytojas

mora ae f užrukimas gai-šatis laiko tarpas trukmė

mors mortis f mirtis

nam nes

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

noceō nocuī nocitum

nocēre kenkti omnis e visas kiekvienas parvus a um

pāx pācis f taika percoquō percoxī perco-xum percoquere išvirti iškepti subrandinti

prīncipium ī n pradžia pa-grindas

Pūnicus a um pugravenų t y kartaginiẽčių pugraveniškas

sanō 1 gydyti

seges etis f pasėlỹs pasėt java

sī jei stultus a um kvailas rēs pūblica valstybė res-pugraveblika

taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti tener a um švelnus min-kštas jaunas gležnas

ultimus a um tolimiau-sias paskutinis

ūva ae f vynuogė validus a um sveikas stip-rus didelis tinkamas

vectīgal ālis n mokestis

rintildekliava pl patildejamos

videō vīdī vīsum vidēre matyti

vīs ndash f jėga vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

36

XXXV Schola trīcēsima quīnta

Narrātiō Aenēae (I)

Aenēas narrat dē ruinā Trōiae Sed subitō post decem annōs Graecī nōn iam ante Trōiam

erant Ūnō diē ōra maris dēserta erat Castra hostium dēserta erant Tantum equus līgneus

ante portam stat Portās urbis aperimus relinquimus urbem ad castra īmus tentōriaque

ducum Graecōrum īnspicimus Equus magnus nōs terret Quid est Aut spēs aut perniciēs

Quid facere dēbēmus Nōbīs līs erat Alterī equum dēlēre cupiēbant quod nōnnūllī

dīcēbant bdquoIn equō armātī virī sē condunt In animō habent nocte exīre et urbem intrāre et

delēre nōsque necāreldquo Alterī equum in urbem dūcere volēbant Fāma enim erat bdquoSī nōs

equum in urbem dūcimus quondam bellō Graeciam vincimusldquo

1 Atsakykite į klausimus

1 Quis dē ruinā Trōiae narrat 2 Quot annōs Graecī apud Trōiam erant 3 Quid fēcērunt

Graecī ante portam Trōiānam 4 Terret equus magnus Trōiānōs 5 Quī sunt in equō et dē

quā causā

Sententiae Equus Trōiānus Trōia fuit (Propertius) Equō nē crēdite Teucrī (Vergilius)

loz Nota bene Segravekstas Prope cijus (lo Propertius 47ndash15 metais prieš Kristų) ndash

garsus egravetas iš Ugravembrijos parašęs keturias elegravegijų knygas

Vocābula

Aenēas ae n alter era erum kitas ant-ras alter alter vienas kitas

animus ī m siela dvasia

annus ī n metai aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti armātus a um ginkluotas

castra ōrum n stovykla

condō condidī conditum condere įkurti cupiō īvī ītum ere trokšti dēbeō dēbuī dēbitum dēbēre privalėti dēleō ēvī ētum ēre su-naikinti

dēsertus a um tuščias iš-tuštėjęs

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

diēs diēī m diena dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

dux ducis m vadas

enim mat juk nes eō iī ītum īre eiti

equus ī m arklys exeō iī ītum īre išeiti faciō fēcī factum facere daryti

fāma ae f kalbos paskalos gandas

habeō uī itum ēre turėti in animō habere ketinti

hostis is m f priešas svetimšalis

īnspiciō spexī spectum spicere žiūrėti stebėti intrō āvī ātum āre įžengti

līgneus a um medinis

līs lītis f ginčas

mare maris n jūra

narrātiō ōnis f pasakojimas narrō 1 pasakoti necō 1 žudyti nōnnūllus a um kai kuris

nox noctis f naktis

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

perniciēs ēī f pražūtis

porta ae f vartai durys quondam kitados kadaise quot kiek relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis

subitō staiga tantum tiek tik

tentōrium ī n palapinė terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

Trōia ae f Trojagrave Trōiānus a um Trogravejos

Trōiānī ōrum m ubi kai kur

urbs is f miestas

vincō vīxī victum vin-cere nugalėti volō voluī ndash velle norėti

37

XXXVI Schola trīcēsima sexta Narrātiō Aenēae (II)

Sacerdōs Lāocoōn autem ab arce dēcurrit et procul clāmat bdquoO miserī insānī estis Graecīs

crēditis Equum reliquērunt excidiō urbisldquo et magnā vī hastam in equum torsit Est

gemitus sed nōn audīmus Subitō dē Tenedō īnsulā quae ante Trōiam est duo serpentēs

ōrae appropinquant et in duōs fīliōs Lāocoontis invādunt eōs necant et edunt Lāocoōn

iuvāre temptat sed eum quōque serpentēs necant Nōs territī sumus nam sine dubiō deī

īrātī sunt et Lāocoontem pūnivērunt Aperimus portās et dūcimus equum in urbem Posteā

edimus et bibimus et multā nocte somnum altum capimus

Vocābula

altus a um aukštas gilus arx arcis pilis tvirtovė aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti appropinquō 1 prisiartinti audiō īvī ītum īre girdėti autem tačiau bibō bibī bibere gerti capiō cēpī captum ca-pere imti clāmō āvī ātum āre šaukti

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēcurrō (cu)currī cur-sum currere bėgti žemyn nusileisti

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dubium ī n abejonė

dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

equus ī m arklys edō ēdī ēsum ēsse

(edere) valgyti ėsti

excidium ī n sugriovimas sunaikinimas žuvimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīlius ī m sūnus

gemitus ūs m dejavimas īnsānus a um beprotis pamišęs

īnsula ae f sala intrō āvī ātum āre įžengti invādō invāsī invāsum invādere įsibrauti užpulti īrātus a um supykęs

iuvō 1 padėti pagelbėti

Lāocoōn ontis m Laoko-ograventas

mare maris n jūra miser era um vargšas necō 1 žudyti

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

posteā po to paskui vėliau procul toli tolyn

pūniō īvī ītum īre bausti quōque taip pat relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

sacerdōs ōtis m žynys

serpēns entis m f gyvatė

sine su abl be

somnus ī n miegas stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis subitō staiga tantum tiek tik

Tenedus ī m Tegravenedas sala tōrqueō torsī tortum torquēre sukti kreipti terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti territī įbauginti temptō 1 mėginti bandyti

urbs is f miestas

vis ndash f jėga

Plūsquamperfectum

Plūsquamperfectum indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-era-m ōrnāv-erā-s ōrnāv-era-t ōrnāv-erā-mus ōrnāv-erā-tis

ōrnāv-era-nt

habu-era-m habu-erā-s habu-era-t habu-erā-mus habu-erā-tis

habu-era-nt

lēg-era-m lēg-erā-s lēg-era-t lēg-erā-mus lēg-erā-tis

lēg-era-nt

cēp-era-m cēp-erā-s cēp-era-t cēp-erā-mus cēp-erā-tis

cēp-era-nt

vēn-era-m vēn-erā-s vēn-era-t vēn-erā-mus vēn-erā-tis

vēn-era-nt

1 Išverskite sakinius

1 Hodiē iam librum legī quem herī dederās 2 Promētheus hominēs servāvit quōs

Iuppiter necāre cōnstituerat 3 Ut fēcerās ita habēs 4 Causa bellī fuit quod Rōmānī

agrum Sabīnum vastāvērunt Vocābulum vastō 1 siaubti

38

XXXVII Schola trīcēsima septima Mercurius Dīdō et Aenēas

Mercurius Aenēam vīdit gerere pulchram vestem Pūnicam quam Dīdō eī libenter dōnāverat Itaque nūntius Iovis stupuit deinde ad Aenēam celeriter accessit bdquoAudī Aenēas Iuppiter mē mīsit tē monet Quid hīc facis Cūr eō locō tē tam improbē geris Cōgitā dē fātō tuō Hīc iūcundē vīvere tibi nōn licet Relinque Carthāginem nam Italiam petere debēs Posterīs tuīs illic novam patriam parāldquo Verba Mercuriī Aenēam vehementer terruērunt Itaque vir pius quī imperiō Iovis semper pāruerat cōnsilium cēpit fugam petere et regiōnēs Pūnicās relinquere Statim comitēs ad lītus vocāvit eōs classem et arma parāre iussit At Dīdō quae cōnsilia Aenēae iam animadverterat eum verbīs flectere temptāvit et dīxit bdquoCūr mē tam turpiter fallis Cūr fugere properās cūr tam crūdēlis es Nunc dolum tuum perspēxīldquo Postquam Dīdō diū tacuit tristī vōce adiēcit bdquoTibi nimis crēdidī nam tē amāvīldquo Aenēas autem quem Mercurius dē fātō monuerat graviter gemuit bdquoNumquam tibi conūbium prōmīsī Cōgitā deōs vītam meam regere Iuppiter pater deōrum hominumque mē novam patriam quaerere iussit Etiam Trōiam nōn meā sponte relīquī Anchises pater in somnō mē in Italiam īre monuit Dēsine mē tēque querēlīs tuīs vexāre Italiam nōn meā sponte petōldquo Vocābula

accēdō accessī accessum

accēdere prieiti prisiartinti adiiciō adiēcī adiectum adiicere pridurti

animadvertō 3 atkreipti dėmesį sekti

arma ōrum n ginklai audiō 4 klausyti girdėti

Carthāgō inis f Kartatildegina capiō 3 imti celeriter greitai

classis is f (karo) laivynas cōgitō 1 mąstyti galvoti

comes itis m palydovas bendrakeleivis

cōnsilium ī n nutarimas patarimas

conūbium ī n santuoka crēdo 3 tikėti crūdēlis e žiaurus cūr kodėl debeō 2 privalėti

deinde iš ten po to dēsinō siī situm sinere liautis dīcō 3 sakyti

Dīdō ōnis f Didogravenė diū ilgai

dolus ī m klasta dōnō 1 dovanoti faciō 3 daryti fallō fefellī falsum fal-lere apgauti suklaidinti

fātum ī n likimas

flectō flexī flectum

flectere lenkti

fuga ae f bėgimas fugiō fūgī fugitum fu-gere bėgti graviter sunkiai gerō gessī gestum gere-re nešti nešioti vesti gemō uī itum ere dūsauti

illic ten

imperium ī n įsakymas improbē nedorai intrō āvī ātum āre įžengti itaque taigi todėl tad

iubeō iussī iussum iubē-re liepti įsakyti iūcundē maloniai linksmai libenter mielai licet licuit ndash licēre lei-džiama galima

lītus oris n (jūros) krantas

locus ī m vieta

Mercurius ī m Merkugraverijus moneō 2 priminti įspėti mittō 3 siųsti nimis per daug pernelyg numquam niekada

nūntius ī m pasiuntinys ži-nia

pāreō uī ndash ēre paklusti parō 1 ruošti perspiciō spēxī spectum spicere įžiūrėti suprasti petō īvī ītum 3 vykti

pius a um pamaldus doras

posterī ōrum m ainiai postquam po to kai prōmittō 3 pažadėti properō 1 skubėti Pūnicus a um pūnų pū-niškas

quaerō quaesīvī quesī-tum querere ieškoti

querēla ae f aimana dejonė

regiō ōnis f šalis kraštas regō rēxī rēctum regere valdyti

relinquō 3 palikti servō āvī ātum āre saugoti

sponte suā savo noru statim tučtuojau bematant stupeō stupuī stupēre sustoti būti nustebusiam taceō 2 tylėti

tam taip temptō 1 bandyti terreō 2 gąsdinti trīstis e liūdnas turpiter bjauriai šlykščiai vehementer smarkiai karš-tai stipriai labai

vestis is f drabužis vexō 1 mėtyti vyti ginti vīvō 3 gyventi vocō 1 šaukti kviesti volō voluī ndash velle norėti

vōx vōcis f balsas

39

XXXVIII Schola duodēquadragēsima Futūrum II indicātīvī āctīvī

Futūrum II indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-er-ō ōrnāv-er-i-s ōrnāv-er-i-t

ōrnāv-er-i-mus ōrnāv-er-i-tis ōrnāv-er-i-nt

habu-er-ō habu-er-i-s habu-er-i-t

habu-er-i-mus habu-er-i-tis habu-er-i-nt

lēg-er-ō lēg-er-i-s lēg-er-i-t

lēg-er-i-mus lēg-er-i-tis lēg-er-i-nt

cēp-er-ō cēp-er-i-s cēp-er-i-t

cēp-er-i-mus cēp-er-i-tis cēp-er-i-nt

vēn-er-ō vēn-eri-s vēn-eri-t

vēn-er-i-mus vēn-er-i-tis vēn-er-i-nt

1 Išverskite sakinius

1 Legam epistolam tuam quam mihi scrīpseris 2 Ut fēceris ita habēbis 3 Quid ēgerimus

scietis 4 Ut fēceritis ita habēbitis 5 Sī meīs cōnsiliīs parueris salvus eris 6 Crās librum

legēs quam dederō 7 Cum Phillippus dominus Macedoniae Lacaedemoniīs scrīpserat bdquoSī

in Lacōnicam vēnerō terram vestram vōs exigamldquo Lacaedemoniī respondērunt bdquoSīldquo

8 Ūnus homō servum genere Lacaedemonium interrogāvit bdquoProbusne eris sī tē emerōldquo

Servus respondit bdquoEtiam sī nōn emerisldquo

loz Nota bene Didogravenė (lo Dīdō) ė Pigmaliograveno sesuo Sich jo

žmona Kartatildeginos įkūrėja ir karalienė En jas (lo Aenēas) Anch so ir Afrod tės sūnus

legendinis rom nų protėvis Laokoograventas (gr Λαοκόων lo Lāocoōn) Poseidograveno žynys

Trogravejoje bandęs įtikinti troj nus nepriimti gra kų dovanotildes ndash medinio arklio ir už tai kartugrave su

sūnumis pasmaugtas Poseidograveno pasiųstų gyvačių Lakogravenija (γρ Λακονική lo Lacōnica)

ndash kitaip Spaacuterta Lakedaimogravenas (gr Λακεδαίμων lo Lacedaemōn) ndash Peloponegraveso

pugravesiasalio sritis ir to paties pavadinimo jos sogravestinė kitaip Spaacuterta lakedaimoniẽčiai (gr

Λακεδαίμωνιοι lo Lacedaemoniī) ndash Lakedaimograveno gyventojai arba spartiẽčiai

Makedogravenija (gr Μακεδονία lo Macedonia) ndash šalis tarp Tesatildelijos ir Tratildekijos (AV)

Tarptautiniai žodžiai epistolatilderinis ndash laišk (pavyzdžiui epistoliatilderinis palikimas ndash

laiška ) fugagrave ndash trij ndash keturi balsų mugravezikos kūrinys vieno ba so tegravemą nustatyta tvarka

kartoja kiti balsai kons liumas ndash gydytojų pasitarimas kuriamegrave tikslinama ligos diagnogravezė

(ligos nustatymas) svarstoma ligonio būklė gydymo būdai ir priemonės lakograveniškas ndash

trumpas aacuteiškus glaustas (apie ka bą st ilių) perspektyvagrave ndash kūnų vaizdavimo plokštumojegrave

būdas pagrįstas spindulia s iše nančiais iš vieno taško respondentildetas ndash asmuo atsakinė-

jantis į tyrėjo ankegravetos klaacuteusimus

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti

cōnsilium i n nutarimas patarimas

crās rytoj cum kai

dominus ī m šeimininkas ponas valdovas viešpats

epistola ae f laiškas etiam taip pat net ir

exigō exēgī exāctum

exigere išvaryti išvyti emō ēmī ēmptum eme-re pirkti

genus eris n giminė pader-mė r šis

interrogō 1 klausti

Lacedaemoniī ōrum m lakedaimoniẽčiai spartiẽčiai

Lacōnica ae f Lakogravenija

liber librī m knyga

Macedonia ae f Makedograve-

nija

-ne ar pareō uī ndash ēre paklusti

Phillippus ī m Pilỹpas probus a um doras respondeō spondī spōn-sum spondēre atsakyti salvus a um sveikas sī jei jeigu

servus ī m vergas

40

XXXIX Schola ūndēquadrāgēsima Rapīna Sabīnārum

Iam Rōmulus et Remus Rōmam condiderant sed Rōmae parvus numerus fēminārum erant

Itaque Rōmānī lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt Cum lēgāti dīxērunt bdquoFēminās nōn habēmus

Date nōbīs in mātrimōnium fīliās vestrās Sī fīliās vestrās dederitis vōbīs grātiās agēmusldquo ndash

Sabīnī respondērunt bdquoNostrās fīliās nōn vōbīs ēducāverāmusldquo Tum Rōmānī dolō Sabīnās

accēpērunt Itaque iterum lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt et ad lūdōs pūblicōs Rōmam Sabīnōs

ūnā cum mātrōnīs fīliābusque invītāvērunt bdquoCum Rōmam vēneritis lūdōs pūblicōs spec-

tābitisldquo Cum Sabīnī ūnā cum mātrōnīs fīliābusque Rōmam vēnērunt Rōmānī fīliās Sabī-

nōrum raptāvērunt Rapīna Sabīnārum fuit causa bellī Diū Sabīnī cum Rōmānīs pugnā-

verant cum fīliae Sabīnōrum inter Rōmānōs et Sabīnōs sē coniēcērunt et ōrāvērunt bdquoIn nōs

vertite īrās nōs causa bellī sumus Sī vōs propinquī nostrī vīceritis nōs viduae vīvēmus sī

autem Rōmānī vīcerint nōs orbae erimus Cum igitur nōs necāveritis bellum fīniētisldquo

Verba Sabīnārum Rōmānōs Sabīnōsque movērunt Itaque bellum fīnīvērunt Rōmānī

Sabīnōs in oppidum suum recēpērunt et Sabīnī cum Rōmānīs sē coniūnxērunt (EL)

Komentaras Sab nai (lo Sabīnī) ndash itatildelikų gentis gyvenusi Latildecijuje (lo Latium) ir

Ugravembrijoje (lo Umbria) Įkūrus Rogravemą dalis sab nų susijungė su rom nais o kiti gyvenę

kalnuosegrave jiems priešinosi III amžiuje prieš Kristų rom nai nukariavo visagraves sab nų žemegraves ir

sab nams suteikė Rogravemos pilietybę T tas L vijus (lo Titus Livius) rom nų istograverikas aprašė

rom nų ir sab nų konfl ktą dėl moterų Po šio konfl kto abiejų genčių valstybės susijungė ir

sab nų karalius T tas Tatildecijus (lo Titus Tatius) valdė drauge su Rogravemulu vedusiu sab nę

Hers liją (lo Hersilia) Mokslininkai spėja kad sab nai Rogravemoje yra gyvenę Kvirinatildelio

(Quirīnālis collis) Viminatildelio (Vīminālis collis) ir Eskv lijų (Esquilīae) kalvosegrave

Vocābula

accipiō cēpī ceptum ci-pere priimti gauti autem tačiau

bellum ī n karas

causa ae f priežastis

collis is m kalva coniiciō iēcī iēctum iicere įmesti pulti sē con-

iicere mestis condō condidī condi-tum condere įkurti

coniungō iūnxī iūnc-tum iungere sujungti sē coniungere susijungti cum kai kol dīcō 3 sakyti dō dedī datum dare duoti

dolus ī m klasta

diū ilgai ēducō 1 auklėti šviesti eō iī ītum īre eiti faciō fēcī factum facere

daryti

fēmina ae f mόteris

fīlia ae f duktė iam jau invītō 3 kviesti

īra ae f pyktis itaque taigi todėl tad iterum antrąsyk

lēgātus ī m pasiuntinys

lūdus ī m žaidimas pl žai-dynės

mātrimōnium ī n santuo-ka in mātrimōnium dare vesti

mātrōna ae f matronagrave kil-minga mόteris

mittō 3 siųsti moveō 2 judinti paveikti necō 1 žudyti

oppidum ī n miestas

orba ae f našlaitė propinquus a um artimas

pl propinquī artimieji

pūblicus a um viešas pugnō 1 kovoti kautis ōrō 1 kalbėti melsti prašyti

rapīna ae f pagrobimas raptō 1 pagrobti recipiō cēpī ceptum cipere paimti atga atsiimti respondeō 2 atsakyti spectō 1 stebėti sī jei jeigu tum tada

ubi kai kur

teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti ūnā kartu drauge išvien veniō 4 atvykti vertō vertī versum ver-

tere versti čia atsukti

vidua ae f našlė vincō vīcī vīctum vin-cere nugalėti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

41

XL Schola quadrāgēsima

Initium bellī Gallicī

Helvētiī fīnēs suōs quī angustī sunt relinquere et per prōvinciam nostram iter facere cōnstituunt Explōrātōrēs cōnsilium hostium Caesarī nūntiant Caesar magnīs itineribus ab urbe in Galliam ulteriōrem contendit et incrēdibilī celeritāte ad Genavam pervenit Helvētiī lēgatōs ad eum mittunt nōbilēs cīvēs quī eius voluntātem petunt sed Caesar id nōn concēdit et eā legiōne quam sēcum habet mīlitibusque fortibus quī ex prōvinciā conveniunt ā lacū Lemannō quī in flūmen Rhodanum īnfluit ad montem Iūram quī fīnēs Sēquanōrum ab Helvētiīs dīvidit mūrum in altitūdinem pedum sēdecim fossamque perdūcit eōque modō Helvētiōs itinere prohibet (Buchner)

Sententiae Virtūs Rōmāna constat ex hīs virtūtibus disciplīna pietās fidēs gravitās

paupertās cōnstantia Nōn nōbīs sōlum nātī sumus (Cicero) Nōn fōrmōsus erat sed erat

fācundus Ulixēs (Ovidius)

Komentaras Gatildejus Jugravelijus Cegravezaris (lo Caesar) aprašo Gatildelijos užkariavimą savo bdquoGatildelų karo užrašuoseldquo (lo Commentāriī dē bellō Gallicō) Karas prasideda nuo susidūrimo su gatildelų tauta helvegravetais (lo Helvētiī) gyvenusiais teritograverijoje kur yra dab Šveicatilderija Helvegravetai norėjo palikti savo žemegraves ir persikelti į vatildekarus prie Okeatildeno (lo Ōceacuteanus dab Atlaacutento vandenyacutenas) ą

Vocābula

altitūdō inis f aukštis

angustus a um siauras

bellum ī n karas

celeritās ātis f greitumas concēdō cessī cessum cēdere trauktis užleisti

cōnstantia ae f pastovu-mas patvarumas išfvermė

cōnstituō stituī stitu-tum stituere nuspręsti nustatyti

contendō tendī tentum tendere įtempti stengtis skubėti siekti

conveniō 4 sueiti susirinkti

disciplīna ae f drausmė

dīvidō dīvīdī dīvīsum dīvidere dalyti skaldyti

explōrātor ōris f žvalgas faciō 3 daryti iter facere keliauti

fācundus a um iškalbin-gas kalbus šnekus

fidēs eī f tikėjimas ištiki-mybė

fīnis is m galas baigmė

riba pl sienos šalis kraštas

flūmen inis n upė

fōrmōsus a um gražus

dailus

fortis e narsus stiprus

fossa ae f griovys

Gallicus a um galų gališ-kas

Genava ae f Genavagrave dab Ženevagrave

gravitās ātis f sunkumas rimtumas orumas būdo tvirtumas

Helvētiī ōrum m helvegravetai

hostis is m priešas svetim-šalis

incrēdibilis e neįtikimas īnfluō flūxī flūxum fluere įtekėti

initium ī n pradžia

iter itineris n kelias

Iūra ae m J ra kalnai

lacus ūs m ežeras

legiō ōnis f legiogravenas

Lemannus ī m (ežeras) Le-matildeno (dab Ženegravevos) ežeras

mīles itis m karys kareivis mittō 3 siųsti

modus ī m būdas

mōns montis m kalnas kalnynas kalnai

mūrus ī m siena

nātus a um gimęs

nōbilis e kilmingas kilnus nūntiō 1 pranešti

paupertās ātis f neturtas perdūcō 3 išvesti nuvesti

pēs pedis m koja pėda petō īvī ītum ere ieškoti siekti prašyti vykti

pietās ātis f pamaldumas pagarba

prohibeō hibuī hibitum hibēre neleisti uždrausti

prōvincia ae f provincija -que ir

relinquō 3 palikti

Rhodanus ī f Rodatildenas dab Ronagrave

sēdecim šešiolika

Sēquanī ōrum m sekvatildenai sōlum tikti tik

Ulixēs is m Odis jas ulterior ulterius esantis anoj pusėj tolimesnis

urbs is f miestas perveniō 4 atvykti

virtūs ūtis f vyriškumas narsumas dorybė

voluntās ātis f valia noras sutikimas

42

Page 23: HORTUS LATINUS PARS TERTIA - lm€¦ · IV. Schola quārta. Sententiae. Prōnōmina - įvardžiai Prōnōmina dēmōnstrātīva – parodomieji įvardžiai hic, haec, hoc šitas,

22

XXI Schola vīcēsima prīma

Trečiosios linksniuotės priebalsinio tipo kamienai ir priesagos

Masculīnum -ō -or -os -er -ex -es

nom sg gen sg pavyzdžiai

-or

-ōs

-er

-ex

-es

-in-is

-ōr-is

-ōr-is

-er-is

-ic-is

-ig-is

-g-is

-it-is

-et-is

-d-is

hōmō homin-is žmogus

leō leōn-is liūtas

victor victōr-is nugalėtojas

flōs flōr-is gėlė žiedas

agger agger-is pyacutelimas sankasa

vertex vertic-is verpẽtas viršugalvis

rēmex rēmig-is irklas

rēx rēg-is karalius

mīles mīlit-is karys kareivis

paries pariet-is siena

pēs ped-is koja

Fēminīnum -tās -(t)us -aus -dō -gō -iō

nom sg gen sg pavyzdžiai

-tās

-(t)ūs

-aus

-dō

-gō

-iō

-tāt-is

-tūt-is

-ūt-is

-ūd-is

-aud-is

-din-is

-gin-is

-iōn-is

sānitās sānitāt-is (kūno) sveikata

virtūs virtūt-is vyriškumas dorybė

salūs salūt-is (kūno ir sielos) sveikata gerovė

palūs palūd-is pelkė

laus laud-is pagyrimas garbė

magnitūdō magnitūdin-is didumas

orīgō orīgin-is kilmė

lēctiō lēctiōn-is skaitymas paskaita

Neutrum -men -ur -us -ma

nom sg gen sg pavyzdžiai

-men

-ur

-us

-ma

-min-is

-ur-is

-or-is

-or-is

-er-is

-mat-is

nōmen nōmin-is vardas

fulgur fulgur-is žaibas

ebor ebor-is dramblio kaulas

tempus tempor-is laikas

opus oper-is kūrinys

poēma poēmat-is poemagrave

Kiti atvejai dux duc-is m vadas lēx lēg-is f įstatymas consul consul-is m kogravensulas

ōrātor ōrātōr-is m oratildetorius flūmen flūmin-is n upė mōs mōr-is m paprotys

įprotis būdas genus gener-is n giminė r šis pulvis pulver-is m dulkės milteliai lac

lact-is n pienas

23

XXII Schola vīcēsima secunda

Sententiae Mundus ūniversus exercet histriōnem (Petrōnius) Astra regunt hominēs sed

regit astra Deus Atria rēgum hominibus plēna sunt amīcīs vacua (Seneca) Prō rēge lēge

grege Nūlla potentia supra lēgēs esse debet (Cicero) Mōs prō lēge Mōrēs multōrum videt

(Horātius) [apie Odis ją] Mōribus antīquīs stat Rōma Aut Caesar aut nūllus Stat magnī

nōminis umbra (Lūcānus) Furor arma ministrat (Vergilius) Superbī hominēs in convīvīs

stultī sunt Societātis vinculum est ratiō et ōrātiō (Cicero) Habet suum venēnum blanda

ōrātio (Pūblilius) Nōsce tempus Prō salūte animae Virtūs hominem iungit Deō (Cicero)

Virtūs nōn advenit ā natūrā neque ā doctrīnā sed ā nūmine dīvīnō (Seneca) Prīma virtūs

est vitiō carēre (Quīntilliānus) Pietās fundāmentum est omnium virtūtum (Cicero) Disce

puer virtūtem ex mē vērumque labōrem Fortūnam ex aliīs (Vergilius) Quae regiō in

terrīs nostrī nōn plēna labōris (Vergilius) Multōrum annōrum opus

loz Nota bene Lukatildenas (lo Lūcānus) ndash poegravetas egravepikas (39ndash65

metais) poegravemos bdquoFarsatildelijaldquo autorius Maacuterkas Fatildebijus Kvintiliatildenas (lo Quīntilliānus) ndash

žymus I amžiaus rom oratildetorius veikalo bdquoOratoriaus ugdymasldquo autorius

Vocābula

adveniō vēnī ventum venīre atvykti

alius alia aliud kitas

anima ae f s ela

annus ī m metai

arma ōrum n gintildeklai

astrum ī n gr žvaigždė

atrium ī n atildetrijus sveta nė aut arba

blandus a um meilikau-jantis lipšnus meilus mielas

careō caruī ndash carēre su

abl stokoti neturėti

convīva ae m f svečias viešnia

debeō debuī debitum debēre privalėti būti sko-lingam

discō didicī ndash discere mokytis

dīvīnus a um dieviškas dievo dievų

doctrīna ae f mokymas mokslas išsilavinimas

exerceō excercuī exerci-tum exercēre judinti vei-kti lavinti exercere his-triōnem vaidinti

fundāmentum ī n pamatas

fortūna ae f laimė dalia lemtis furor ōris m šėlas siutas

grex gregis m banda ka -menė būrys habeō habuī habitum

habēre turėti

histriō ōnis m atildektorius ar-t stas vaidintojas

ibi ten iungō iūnxī iūnctum iungere uždėti jungą (su)-jungti (su)sieti

labor ōris m darbas vargas

lēx lēgis f įstatymas magnus a um didelis ministrō āvī ātum āre (pa)tarnauti duoti teikti

mōs mōris m paprotys įprotis būdas

multus a um daug dau-gelis

mundus ī m pasaulis neque ir ne nei

nōmen inis n vardas nūllus a um joks nė vie-nas

nūmen inis n pritarimo

ženklas sutikimas valia čia dievų valia dievybė

omnis e visas kiekvienas

opus eris n kūrinys

ōrātiō ōnis f kalba

pietās ātis f pamaldumas pagarba

plēnus a um pilnas

potentia ae f galia galybė

quasi lyg tarytum regō rēxī rēctum regere kreipti tvarkyti valdyti

ratiō ōnis f apyskaita svar-stymas protas

salūs ūtis f sveikata gerovė sī jei

societās ātis f bendrumas sąjunga bendrija draugija

stō steti statum stāre stovėti

stultus a um kvailas superbus a um išdidus

suprā su acc vietai ant virš

aukščiau laikui prieš anks-čiau

tempus oris n laikas

umbra ae f šešėlis ūniversus a um visas vacuus a um tuščias

venēnum ī n nuodai kerai burtai

vērus a um tikras videō vīdī vīsum vidēre matyti

vinculum ī n raištis ryšys

virtūs ūtis f vyriškumas dorybė

vitium ī n yacuteda trūkumas

24

XXIII Schola vīcēsima tertia

Hominēs et nōmina

Quīntus est frāter Mārcī Iūlia soror eius est Mārcus et Quīntus frātrēs Iūliae sunt Mārcī

pater et māter frāter et soror sunt Nōmen patris est Iūlius mātris Aemilia Quīntus est nōmen frātris Iūlia sorōris

Mārcō ūna soror est Iūliae duo frātrēs sunt Nōmina frātrum sunt Mārcus et Quīntus Patrī et mātrī ūna fīlia et duo fīliī sunt Mātrī Aemilia nōmen est Quod nōmen est patrī Eī nōmen est Lūcius Iūlius Balbus Virō Rōmānō tria nōmina sunt Lūcius est prae-nōmen id est nōmen prīmum Iūlius nōmen vel nōmen gentīlicium Balbus cognōmen est Fīliīs nōmina sunt Mārcus Iūlius Balbus et Quīntus Iūlius Balbus Mārcus et Quīntus praenōmina sunt fīliōrum Alia praenōmina Lātīna sunt Aulus Decimus Gāius Gnaeus Faustus Mānius Numerius Paulus Pūblius Sextus Spurius Tiberius

Titus Mulieribus Rōmānīs plērumque ūnum nōmen gentilicium erat velut Cornēlia Iūlia Lūcia Paula Octāvia Tullia Valeria

Aemiliae etiam ūnum nōmen erat Aemiliae est ūnus frāter cuī Aemilius nōmen est (praenōmen Pūblius cognōmen Paulus) Frāter Aemiliae est avunculus līberōrum Aemilius autem procul ā sorōre suā abest Itaque trīstis est Aemilia quae frātrem suum amat Mārcus et Iūlia mātrem suam trīstem in hortum exīre vident et pātrem interrogant bdquoCūr māter nostra trīstis estldquo Iūlius bdquoMāter vestra trīstis est quod Aemilius procul ab eā abest Aemilius avunculus vester est id est frāter mātris

Sententiae Nōmen est ōmen Benedictus quī venit in nōmine Dominī Nōmina sunt odiōsa (Ovidius)

Vocābula

absum afuī ndash abesse būti ne čia nebūti

alius alia aliud kitas autem tačiau

avunculus ī n avyacutenas mo-tinos brolis dėdė

benedictus a um palai-mintas

duo duae duo du

cognōmen inis n šeimos vardas pavardė

cūr kodėl exeō iī (īvī) ītum īre išeiti

frāter frātris m brolis gentīlicius a um giminės nōmen gentīlicium gimi-nės vardas

hortus ī m sodas daržas interrogō āvī ātum āre klausti

itaque taigi todėl tad

līberī ōrum m vaikai

māter mātris f motina

mulier eris f moacuteteris nam nes odiōsus a um ne(pa)ken-čiamas

ōmen inis n ženklas

pater patris m tėvas plērumque dažniausiai daugiausia

praenōmen inis n asmens vardas

procul toli

soror ōris f sesuo

trēs tria trys ūnus a um vienas trīstis e liūdnas velut kaip veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

Praenōmina Rōmāna

Aemilia ae f Em lija

Aulus ī m Aacuteulas

Cornēlia ae f Kornegravelija

Decimus ī m Dẽcimas

Gāius ī m Gatildejus

Gnaeus ī m Gn jus

Faustus ī m Faacuteustas

Iūlia ae f Jugravelija

Iūlius ī m Jugravelijus

Lūcia ae f Liugravecija

Lūcius ī m Liugravecijus

Mānius ī m Matildenijus

Numerius ī m Numegraverijus

Octāvia ae f Oktatildevija

Paula ae f Paacuteulė

Paulus ī m Paacuteulius

Pūblius ī m Pugraveblijus

Quīntus ī m Kv ntas

Sextus ī m Segravekstas

Spurius ī m Spugraverijus

Tiberius ī m Tibegraverijus

Tullia ae f Tugravelija

Valeria ae f Valegraverija

25

XXIV Schola vīcēsima quārta Verba composita

ab-sum a-fuī ndash ab-esse ad-sum ad-fuī ndash ad-esse dē-sum dē-fuī ndash dē-esse inter-sum inter-fuī ndash inter-esse praes-sum prae-fuī ndash prae-esse prō-sum prō-fuī ndash prōd-esse super-sum super-fuī ndash super-esse pos-sum potuī posse

būti ne čia būti atstu nedalyvauti būti prie pagelbėti trūkti stokoti būti tarpe dalyvauti būti priešakyje vadovauti būti už padėti paremti išlikti būti galingam galėti

Verba composita possum potuī posse

Praesēns indicātīvī āctīvī Praesēns Imperfectum Futūrum I

ab-sum ab-es

ab-est ab-sumus ab-estis ab-sunt

dē-sum dē-es

dē-est dē-sumus dē-estis dē-sunt

prō-sum prōd-es

prōd-est prō-sumus prōd-estis prō-sunt

pos-sum pot-es

pot-est pos-sumus pot-estis pos-sunt

pot-eram pot-erās

pot-erat pot-erāmus pot-erātis pot-erant

pot-erō pot-eris

pot-erit pot-erimus pot-eritis pot-erunt

Ex vītā Plīniī

Surgō ubi volō saepe prīmā lūce Amō sedēre in silentiō et meōs oculōs claudere bdquoQuid

mihi hodiē facere necesse estldquo ndash mēcum cōgitō Tum notārium vocō et iubeō eum

epistolam scrībere Hōrā quārtā et quīntā in peristȳlum prōcedō et aliam epistolam parō

Dum prandium ēdō Post prandium dormiō tum ambulō (herī nōn ambulābam) Mox

ōrātiōnem Graecam et Latīnam legō quod vōcem meam fīrmam facit Posteā in cēnā nostrā

amīcī meī intersunt Ego et uxor mea cum amīcīs paucīs saepe cēnāmus Aliud nōn possum

Numquam mihi amīcī dēerant Dum cēnam ēdimus servus librum bonum nōbīs legit Mihi

placet Aenēidem Vergiliī audīre Ego et multī amīcī meī etiam auctōrēs Latīnās recitāre

possunt Tandem in hortō ambulō cum amīcīs meīs quī sunt praeclārī et ērudītī

Nōn numquam ex hōc ōrdine errō Ante lūcem nōn poteram surgere Sī diū dormīvī equō

īre amō Amīcī quōque ex oppidīs vīcīnīs veniunt Saepe in silvam venārī intrō Etiam

audiō virōs quī in agrīs meīs labōrant

Vocābula

ambulō āvī ātum āre vaikščioti

alius alia aliud kitas

Aenēis idis m Eneidagrave

avunculus ī n avyacutenas dėdė cōgitō āvī ātum āre mą-styti galvoti

diū ilgai dormiō īvī ītum īre mie-goti

dum tada ēdō ēdī ēsum edere valgyti

eō iī ītum īre eiti

errō āvī ātum āre klysti ērudītus a um išsilavinęs fīrmus a um tvirtas stiprus

hortus ī m sodas intrō āvī ātum āre įžengti iubeō iussī iussum iubē-re liepti įsakyti

lūx lūcis f šviesa mox greit tuojau paskui

nam nes necesse est būtina privalu

notārius ī m sekretotilderius numquam niekada

ōrdō inis n eilė tvarka

paucī ōrum m nedaugelis

peristȳlum ī n gr perist lis placeō placuī placitum

placēre patikti įtikti praeclārus a um žinomas

prandium ī n pusryčiai prōcedō cessī cessum cedere išeiti pasirodyti eiti saepe dažnai sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti surgō surrēxī surrēc-tum surgere kilti keltis

tandem pagaliau ubi kai kur

uxor ōris f žmonagrave venor venātus sum ve-

nārī medžioti (verbum dep) vīcīnus a um kaimyninis volō voluī ndash velle norėti

vōx vōcis f balsas

26

XXV Schola vīcēsima quīnta Trečioji linksniuotė Ba sinis tipas

Sg Pl Sg Pl Sg Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl

turris f turris turrī turrim turrī

turrēs turrium turribus turrēs turribus

vīs f

vim vī

vīrēs vīrium vīribus vīrēs vīribus

Tiberis m Tiberis Tiberī Tiberim Tiberī

mare n maris marī mare marī

maria marium maribus maria maribus

1 Išmokite atmintinai trečiosios linksniuotės ba sinio tipo žodžius

febris is f drugys

puppis is f vairagalis

secūris is f kirvis

sitis is f toškulys

turris is f bokštas

tussis is f kosulys

vīs ndash f jėga prievarta

Albis is m Elbė upė

Neāpolis is f Neatildepolis

Tiberis is m

mare is n jūra

conclāve is n užrakinamas kambarys

animal ālis n gyvūnas

vectīgal ālis n mokestis rintildekliava

exemplar āris n pavyzdys

Sententiae Et māceriam circumdedī et circumfōdī et plantāvī vīneam Sorech [b blinė

vieta] et aedificāvī turrim in mediō eius Quantum scīmus gutta est īgnōrāmus mare Vī et

animō Contrā vim nōn valet iūs Ultrā vīrēs (Vergilius) Vim vī repellere licet Vim vīribus

exīre (Ulpiānus) Vīribus ūnitīs Vīs armāta Vīs ā tergō Vīs cōmica Vīs tragica (Aristo-

tēlēs) Vīs inertiae Vīs lēgis Vīs magica Vīs medicātrix natūrae Vīs saepe violat iūs Vīs

vim pellit Vīs vitālis Contrā vim mortis nōn est medicāmen in hortīs Sine vī et dolō

Turris eburnea Turris Babelis Terra turrium [šiuolaikinis stalo žaidimas] Tabulettae contrā

tussim prō īnfantibus Ad Tenediam secūrim Secūrī Tenediā (iš gr Τενεδία πελέκει apie

griežtą nieko nesigailintį Tenegravedo salos valdovą teisėją) Candor dat vīribus ālās

loz Nota bene Ulpiatildenas (lo Ulpiānus) ndash

Vocābula

aedificō āvī ātum āre statyti

āla ae f sparnas

animus ī m siela dvasia armātus a um ginkluotas

čia karinis

Babel is f Babilogravenas čia Batildebelis

candor ōris m skaistus bal-tumas spindėjimas dorumas

circumdō dedī datum

dare dėti aplinkui apsupti circumfodiō fōdī fossum fodere apkasti apkaupti cōmicus a um

contrā su acc prieš

dolus ī m klasta eburneus a um dramblio kaulo

ērudītus a um išsilavinęs exeō exiī exītum exīre

išeiti čia naudoti

gutta ae f lašas

hortus ī m sodas īgnōrō āvī ātum āre nežinoti

inertia ae f neveiklumas inercija

īnfāns antis m kūdikis vai-kas

iūs iūris n teisė licet licuit licēre leidžia-ma galima

lūx lūcis f šviesa

māceria ae f tvora

magicus a um magiškas

medicāmen inis n vaistas

medicātrix īcis f gydytoja

medium ī n vidurys

mors mortis f mirtis pellō pepulī pulsum

pellere stumti varyti mušti plantō āvī ātum āre so-dinti persodinti

prōcedō prōcessī prō-cessum prōcedere išeiti

pasirodyti eiti

quantus a um koks repellō repulī repulsum repellere atstumti atmušti išvaryti

sciō scīvī scītum scīre žinoti mokėti

sine su abl be

tabulleta ae f tabletė Tenedius a um Tenegravedo

tergum ī n nugara

tragicus a um

ultrā su acc anagravepus už per virš

ūnitus a um suvienytas

čia bendras valeō valuī valitum va-lēre būti sveikam gyventi turėti reikšmės galioti

violō āvī ātum āre smur-tu padaryti pažeisti

vītālis e gyvenimo gyvybi-nis

27

XXVI Schola vīcēsima sexta

Discordia frātrum

Faustulus casam intrat bdquoAcca ubi es Venī et audī dē calamitāte Rōmulus Remum necāvitldquo Acca verbīs marītī nōn crēdit bdquoQuid dīcis quid audīvīldquo Faustulus autem bdquoCrēde mihi uxor Hodiē cum amīcīs ad Palātium properāvī Etiam Rōmulus et Remus et multitūdō virōrum Palātium petīvērunt Tum Rōmulus virōs ad sē vocāvit et ubi tacuērunt ōrātiōnem habuit bdquoGaudeō quod venīre nōn dubitāvistis Hodiē sacrum facere volumus nam auxiliō deōrum Palātium mūnīvimus Vidēte mūrum Nunc tandem sine perīculō vīvere possumusldquo Virī verba Rōmulī clāmōre probavērunt Subitō autem Remus bdquoEgo tuum mūrum rīdeō mūrus enim inimīcum nōn prohibetldquo Statim mūrum trānsiluit Tum Rōmulus per īram Remum petīvit et ō Acca frātrem necāvit Faustulus tacet Acca autem lacrimas tenet et clāmat bdquoŌ Faustule frūstrā lupa puerōs in rīpā Tiberis servāvit et aluit frūstrā tū Remum cum frātre domum portāvistī frūstrā Remō parentēs fuimus Ō Rōmule cūr frātrem necāvistīldquo Tum Faustulus et Acca fīlium flevērunt

Sententiae Aut prōsunt poētae aut dēlectant Avarō omnia dēsunt sapientī nihil Nēmō in

suā causā iūdex esse potest Nōn possum (Vintildecas Mykolaacuteitis-Pugravetinas)

Vocābula

Acca ae f Akagrave

ad su acc pas prie alō aluī alitum alere maitinti penėti

audiō īvī ītum īre girdėti aut arba

auxilium ī n pagalba avārus a um godus gobšus

calamitās ātis f nelaimė

casa ae f trobelė

causa ae f byla

clāmō āvī ātum āre šau-kti

clāmor ōris m šauksmas crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti cūr kodėl dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

discordia ae f nesantaika domum į namus namo

dubitō āvī ātum āre abejoti

eō iī ītum īre eiti delectō delectāvī delec-tātum delectāre džiuginti faciō fēcī factum facere daryti

Faacuteustulus ī m Faustulas fleō flēvī flētum flēre verkti raudoti frūstrā veltui

gaudeō gavīsus sum gaudēre džiaugtis intrō āvī ātum āre įžengti

inimīcus ī m nedraugas

īra ae f pyktis

iūdex iūdicis m teisėjas

lacrima ae f ašara

marītus ī m vyras sutuok-tinis

multitūdō inis f daugybė

mūniō īvī ītum īre stip-rinti

mūrus ī m siena necō āvī ātum āre žudyti numquam niekada omnis e visas

ōrātio ōnis f kalba ōrā-tiōnem habēre sakyti kalbą

Palātium ī n Palatildecijus

parēns entis m f gimdy-

tojas -a pl parentēs tėvai

perīculum ī n pavojus petō petīvī petītum pe-tere ieškoti siekti prašyti vykti

portō āvī ātum āre nešti praeclārus a um žinomas probō āvī ātum āre (iš)bandyti pritarti

prohibeō prohibuī pro-hibitum prohibēre sulaikyti

prōperō āvī ātum āre

skubėti

quod kad rīdeō rīsī rīsum rīdēre juoktis

rīpa ae f upės krantas sacer sacra sacrum pa-švęstas šventas sapiēns entis išmintingas

sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti servō āvī ātum āre sau-goti

statim tučtuojau bematant subitō staiga tandem pagaliau ubi kai kur

uxor ōris f žmona taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti trānsileō siluī silīre per-šokti

veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti videō vīdī vīsum vidēre matyti

vocō āvī ātum āre šaukti kviesti

volō voluī ndash velle norėti vīvō vīxī victum vīvere gyventi

28

XXVII Schola vīcēsima septima

Adiectīva prōnōminālia ndash būdvardiniai įvardžiai

ūnus a um vienas sōlus a um tiktai vienas tōtus a um visas ūllus a um kažkoks alter altera alterum ki-tas antras

uter utra utrum katras neuter neutra neutrum niekatras

nūllus a um joks alius alia aliud kitas

N alter altera alterum G alterīus D alterī A alterum alteram alterum A alterō alterā alterō

N alius alia alium G alīus D aliī A alium aliam alium A aliō aliā aliō

N alterī alterae altera G alterōrum -ārum -ōrum D alterīs

A alterōs alterās altera

A alterīs

N aliī aliae alia G aliōrum aliārum aliōrum D aliīs

A aliōs aliās alia

A aliīs

Sententiae Nec sibi sed tōtī genitum sē crēdere mundō (Lūcānus) Tōtus mundus agit

histriōnem (Šekspyras) Sibi parat malum quī alterī parat Nōn sum ūnī angulō nātus patria

mea tōtus hic est mundus (Seneca) Ūnīus dēmentia dēmentēs efficit multōs Ūnus vir

nūllus vir Alter ego Vērus amīcus est quī est tamquam alter idem (Cicero) Beneacuteficus est

quī nōn suī sed alterīus causa benignē facit (Cicero) Trīstis eris sī sōlus eris (Ovidius)

Sacrum Profānum Īgnōrantia nōn est argūmentum (Spīnōsa)

loz Nota bene V ljamas Šekspỹras (angl Shakespeare 1564ndash1616 Aacutenglija) ndash vienas

žymiausių pasaulio dramatugravergų išgarsėjęs tragegravedijomis žinomiausia jų ndash bdquoHaacutemletasldquo

Barugravechas Spinozagrave (lo Benedictus de Spīnōsa 1632ndash1677) ndash žymus olaacutendų filosogravefas

Tarptautiniai žodžiai augziliatilderas ndash vyskupo padėjėjas efegravektas ndash kurios nors veiklos

padarinys as ndash labai išsilavinęs didžiai išprusęs žmogus notatilderas ndash valstybės įga-

liotas pareigūnas atliekantis notatilderinius veiksmugraves tvarkantis ir tvirtinantis dokumentugraves ir jų

tikrumą tablegravetė ndash apvaliotildes ar ovaliotildes fogravermos supresuacuteota vaistų dogravezė praryjama -

tugrave totalitar zmas ndash tokia saacutentvarka kai valstybė kontroliuacuteoja visas gyvenimo sritis

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti agit histriō-nem vaidina

angulus ī n kampas kertė

argūmentum ī n argu-mentildetas įrodymas

beneficus a um gerada-riškas labdaringas palankus maloningas

benignē geraširdiškai pa-lankiai mielai maloniai

causa ae f priežastis byla dalykas reikalas

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēmēns entis beprotis pa-mišęs

dēmentia ae f beprotystė

pamišimas

efficiō effēcī effectum efficere padaryti faciō fēcī factum facere daryti vykdyti atlikti

histriō ōnis m atildektorius

gignō genuī genitum gignere gimdyti būti prie-žastimi genitus a um gi-męs

īgnōrantia ae f nežinoji-mas

malum ī n blogis multus a um daug dau-gelis

mundus ī m pasaulis nātus a um gimęs parō āvī ātum āre ruošti

patria ae f tėvynė profānus a um nepašvę-stas nešvarus bedieviškas nuodėmingas

sacer sacra sacrum pa-švęstas šventas

servō āvī ātum āre saugoti

sine su abl be taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti tamquam taip kaip tarsi lyg

teneō tenuī tentum te-nēre laikyti turėti trīstis e liūdnas vērus a um tikras

29

XXXVIII Schola duodētrīcēsima Trečioji linksniuotė Mišrusis tipas

Sg Pl Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

ars f artis artī artem arte

ars

artēs artium artibus artēs artibus artēs

clades f cladis cladī cladem clade

cladis

cladēs cladium cladibus cladēs cladibus cladēs

mōns m montis montī montem monte

mōns

montēs montium montibus montēs montibus montēs

nox f noctis noctī noctem nocte nox

noctēs noctium noctibus noctēs noctibus noctēs

Mīlitēs Rōmānī ndash vīs imperiī Rōmānī

Rōma magna urbs est Magnus numerus cīvium Rōmānōrum semper in armīs erant

Magnus etiam est numerus mīlitum Rōmānōrum Mīlitēs Rōmāni aut peditēs erant aut

equitēs Rōmānī magnam classem habēbant Multī mīlitēs in classe mīlitābant Rōmānīs nōn

sōlum nāvēs longae sed etiam nāvēs onerāriae erant Nāvis longa cum turrī hostēs Rōmānōs

terrēbant In puppī nāvis gubernātor sedēbat et nāvem gubernābat Cōpiae Rōmānae saepe

terrā marīque hostēs superābant Rōmānī in multīs pugnīs Pūnōs superābant post Graecōs

deinde Gallōs et Dācōs Caesare duce Rōmānī Aegyptum occupāvit Etiam multās regiōnēs

Asiae Minōris occupāvit Imperium Rōmānum multās prōvinciās habet Siciliam

Prōvinciam sive Galliam Narbōnēnsem Galliam Pannoniam Dāciam Thrāciam Britan-

niam Aegyptum Illyriam Macedoniam Syriam Iūdaeam Āfricam Hispaniam Armeniam

et ceterās Clādēs Rōmānōrum rārae fuērunt

Komentaras Prōvincia arba Gallia Narbōnēnsis ndash iki Cegravezario užkariavimų rom nams

priklausiusi Gatildelijos dalis tentilde buvo Narbogravenos miestas (lie Narbonagrave lo Narbōna)

Vocābula

Armenia ae f A Asia Minor Mažoji Azija

auxilium ī n pagaacutelba arma ōrum n gintildeklai

aut arba

Caesar aris m Cegravezaris

calamitas ātis f nelaimė ceterus a um kitas

cīvis is m f pilietis -ė

clādēs is f pralaimėjimas

classis is f laivynas moki-nių klasė

cōpiae ārum f karinės pa-jėgos

Dācia ae f Datildekija deinde iš ten po to

dux ducis m vadas

eques itis m raitelis faciō fēcī factum facere daryti

gubernātor ōris m vairi-ninkas

gubernō āvī ātum āre vairuoti

hostis is m f priešas

Illyria ae f

imperium ī n impegraverija

Iūdaea ae f

longus a um ilgas

Macedonia ae f Makedo-nija

mare is n jūra terra ma-rīque sausumojegrave ir j roje

mīles itis m karys kareivis militō āvī ātum āre eiti karinę tarnybą kareiviauti

multus a um daug dau-gelis

Narbōnēnsis e Narbogravenos

nāvis is f laivas nāvis lon-ga karo laivas nāvis onerā-

ria prekybinis laivas

numerus ī m skaičius nōn sōlum sed etiam ne tik bet ir

occupō āvī ātum āre už- imti

onerārius a um krovinių krovininis

Pannonia ae f Panogravenija

pedes itis m pėstininkas portō āvī ātum āre nešti

post su acc po vėliau

prōvincia ae f prov ncija

pugna ae f kova mūšis

Pūnī ōrum m pugravenai t y kartaginiẽčiai

puppis is f vairatildegalis rārus a um retas

saepe dažnai sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti superō āvī ātum āre vir-šyti nugalėti

urbs urbis f miestas

Thrācia ae f Tratildekija terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

turris is f bokštas veniō vēnī ventum ve-nīre atvykti

30

XXIX Schola ūndētrīcēsima

Sententiae Hērēdem facit Deus nōn homō (Coke) Neque mel neque apēs Neque

opīnione sed natūrā cōnstitūtum est iūs (Cicero) Occāsiō facit fūrem Canēs socium in

culīna nūllum amant Ex pēde Herculem Mollis illa ēducātiō quam indulgentiam vocāmus

nervōs omnēs et mentis et corporis frangit (Quīntilliānus) Doctī ratiōnem artis intelligunt

indoctī voluptātem (Quīntilliānus) Sāl Atticus Ut lupus ovem amat Quī mē amat amat et

canem meum Pāx vōbīscum Nihil sub sōle novī Nōn eacuteadem est aetās nōn mēns

(Horātius) Quī male agit ōdit lūcem Pugna suum fīnem cum iacet hostis habet (Ovidius)

Rūs in urbe (Mārtiālis) Ōtium sine litterīs mors est et hominis vīvī sepultūra (Seneca)

Pallida mors aequō pulsat pede pauperum tabernās Rēgumque turrēs (Horātius) Post

mortem nūlla voluptās Post tenebrās lūx Nē mīrum quod dīvīna natūra dedit agrōs ars

hūmāna aedificāvit urbēs (Varrō) Quālis vītā fīnis ita Sub fīne Sub Iove frīgidō

loz Nota bene Egravedvardas Kogravekas (angl Coke 1552ndash1634 metais) ndash aacutenglų pol tikas ir

garsiausias savo meto teacuteisininkas savo veikalais sukūręs bendrosios arba anglosatildeksų teisės

pagrindus Maacuterkas Terentildecijus Varogravenas (lo Varrō 116ndash27 metais prieš Kristų) ndash

rom nų rašytojas mokslininkas 25 knygų veikalo bdquoLotynų kalbaldquo autorius

Vocābula

aedifico 1 statyti aequus a um lygus

aetās ātis f amžius

ager agrī m dirva laukas agō ēgī āctum agere veikti

Atticus a um Atildetikos

apis is f bitė

ars artis f menas

canis is m f šuo kalė

corpus oris n kūnas cōnstituō cōnstituī cōn-stitūtum cōnstituere nu-spręsti nustatyti

dīvīnus a um dieviškas dō dedī datum dare duoti

doctus a um mokytas

ēducātiō ōnis f auklėjimas švietimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīnis is m galas riba frangō frēgī frāctum

frangere laužti frīgidus a um šaltas Herculēs is m Heratildeklis

hērēs ēdis m f paveldėtojas habeō uī itum ēre turėti

hostis is m f priešas

hūmānus a um žmonių iaceō iacuī ndash iacēre gulėti

indulgentia ae f atlai-dumas

indoctus a um nemokytas intellego lēxī lectum legere pastebėti pažinti su-prasti

ita taip tokiu būdu

Iuppiter Iovis m

iūs iūris n teisė

litterae ārum f literatūragrave mokslas

lūx lūcis f šviesa male blogai

mel mellis n medus

mēns mentis f protas mintis siela

mīrus a um nuostabus mollis e minkštas silpnas

mors mortis f mirtis

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

neque ir ne neque neque nei nei occāsiō ōnis f proga dingstis

ōdī ndash ndash ōdisse neapkęsti omnis e visas kiekvienas

ōtium ī n poilsis laisvalaikis

opīniō ōnis f nuomonė

pažiūra požiūris

ovis is f avis pallidus a um išblyškęs

pauper eris m vargšas

pāx pācis f taika pellō pepulī pulsum pellere stumti varyti mušti

pēs pedis m koja

pugna ae f kova mūšis quālis e koks quod nes

ratiō ōnis f protas veikimo būdas

rūs rūris n kaimas laukai

sāl salis n druska

sōl sōlis m saulė

sepultūra ae f laidotuvės

sine su abl be

socius ī m draugas sąjungi-ninkas bendrininkas

sub su acc ir abl po

taberna ae f trobelė lūšna

tenebrae ārum f tamsa

urbs is f miestas vocō āvī ātum āre šaukti vadinti

voluptās ātis f malonumas džiaugsmas

vīvus a um gyvas

31

XXX Schola trīcēsima Adiectīvum

Trečiosios linksniuotės būdvardžiai

Jau esame susipažinę su pirmosios ir antrosios linksniuotės būdvardžiais

altus a um aukštas gilus angustus a um siauras bonus a um geras ceterus a um kitas laetus a um linksmas lātus a um platus magnus a um didelis malus a um blogas

parvus a um mažas plēnus a um pilnas vīvus a um gyvas

mortuus a um miręs vacuus a um tuščias

āter ātra ātrum tamsus juodas dexter tra trum dešinysis līber era erum laisvas miser era erum varganas nelaimingas niger gra grum juodas pulcher chra chrum gražus ruber bra brum raudonas sinister tra trum kairysis

ferreus a um geležinis idōneus a um įdomus līgneus a um medinis

varius a um įvairus

Pirmosios ir antrosios linksniuotės būdvardžiai yra linksniuojami kaip atitinkamų

linksniuočių giminių daiktavardžiai ndash jų galūnės sutampa

Trečiosios linksniuotės būdvardžiai būna trijų dviejų arba vienos galūnės Tai reiškia kad

jie vardininko linksnyje (nom sg) gali turėti tris ir atitinkamai dvi arba tik vieną formą

Trijų galūnių būdvardžiai

ācer m ācris f ācre n aštrus žodynuose užrašomas ācer ācris ācre aštrus

celeber m celebris f celebre n garsus žodynuose užrašomas celeber bris bre garsus

celer m celeris f celere n greitas žodynuose užrašomas celer eris ere greitas

salūber m salūbris f salūbre n sveikas žodynuose užrašomas salūber bris bre sveikas

Dviejų galūnių būdvardžiai

fortis m f forte n narsus žodynuose užrašomas fortis e narsus

gravis m gravis f grave n sunkus žodynuose užrašomas gravis e sunkus

Vienos galūnės būdvardis

fēlīx m f n laimingas gen sg fēlīcis žodynuose užrašomas fēlīx īcis laimingas

ingēns m f n didžiulis gen sg ingentis žodynuose užrašomas ingēns entis didžiulis

pār m f n lygus vienodas gen sg pāris žodynuose užrašomas pār pāris lygus vienodas

sapiēns m f n išmintingas gen sg sapientis žodynuose užrašomas sapiēns entis išmintingas

Trečiosios linksniuotės būdvardžių linksniavimas

Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl

ācer ācris ācre ācris ācrī ācrem ācre ācrī

ācrēs ācria ācrium ācribus ācrēs ācria ācribus

fortis forte fortis fortī fortem forte fortī

fortēs fortia fortium fortibus fortēs fortia fortibus

pār pāris pārī pārem pār pārī

pārēs pāria

pārium

pāribus pārēs pāria

pāribus

32

XXXI Schola trīcēsima prīma Dēclīnātiō quārta ndash ketvirtoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

frūctus f vaisius frūctūs frūctuī frūctum frūctū

frūctus

frūctūs frūctuum frūctibus frūctūs frūctibus frūctūs

cornū f ragas cornūs cornū cornū cornū

cornū

cornua cornuum cornibus cornua cornibus cornua

lacus m lacūs lacuī lacum lacū

lacus

lacūs lacuum lacubus lacūs lacubus lacūs

1 Išverskite Vergilijaus teksto ištrauką

Hīc sēcūra quiēs et nescia fallere vīta

Divēs opum variārum hīc lātīs ōtia fundīs

Spēluncae vīvīque lacūs hīc frīgida Tempe

Mūgitusque boum mollēsque sub arbore somnī (Vergilius)

Sententiae Multae manūs onus levius faciunt Habet etiam in manū gladium et secūrim sē

autem dē bellō et ā latrōnibus nōn līberat (Vulgāta) Neque semper arcum Tendit Apollo

(Horātius) Nōn est meum contrā auctōritātem senātūs dīcere (Cicero) Prīmus sapientiae

gradus est falsa intelligere Status quō Status in quō Statū quō In statū quō Status quō

ante bellum Sexū fēmina ingeniō vir (Mar jos Teregravezės antkapio epitatildefija Aacuteustrija) Venī

Creātor Spīritus Venī Sancte Spīritus Spīritus prōmptus caro autem infīrma (Vulgāta)

Senātus populusque Rōmānus Alterā manū fert lapidem alterā pānem ostentat (Plautus)

Tarptautiniai žodžiai f nišas ndash greičio varžybų baigmė gubernatildetorius ndash gubernijos

valdytojas humatildeniškas ndash žmoniškas klatildesė ndash pastov mokinių grupė kulinatilderija ndash valgių

gaminimo būdas okupuacuteoti ndash užimti o ndash viešoji nuomonė regiogravenas ndash kraštas

Vocābula

arbor oris f medis

arcus ūs m lankas aacuterka

auctōritās ātis f galia val-džia įtaka autoritegravetas

bellum ī n karas

bōs bovis m f jautis karvė

caro carnis f mėsa kūnas clamō āvī ātum āre šaukti

creātor ōris m kūrėjas dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dīves itis turtingas

domus ūs f namas faciō fēcī factum facere daryti

gradus ūs m žingsnis

gladius ī m kardas fallō fefellī falsum falle-re apgauti sukčiauti klastoti falsus a um apgaulingas melagingas

frīgidus a um šaltas

fundus ī m žemės valda dvaras

ingenium ī n gabumai būdas

infīrmus a um nestiprus intellegō lēxī lēctum le-gere suprasti latrō ōnis m plėšikas samdinys

lacus ūs m ežeras

lapis idis m akmuo lātus a um platus levis e lengvas leve lengvai

līberō āvī ātum āre iš-laisvinti išvaduoti

manus ūs f ranka mollis e minkštas malonus

mūgitus ūs m baubimas maurojimas

necō āvī ātum āre žudyti neque ir ne nescius a um nežinantis nežinomas

onus eris n našta

opēs opum n turtas turtai

ostentō āvī ātum āre iš-

tiesti atkišti rodyti

ōtium ī n poilsis laisvalaikis

pānis is m duona

populus ī m tauta prōmptus a um drąsus

quiēs ētis f poilsis ramybė sanctus a um šventas

secūris is f kirvis sēcūrus a um be rūpesčių ramus

senātus ūs m senatildetas

sexus ūs m lytis

spēlunca ae f gr urvas ola

somnus ī m miegas

spīritus ūs f dvelkimas pūtimas dvasia siela

status ūs m stovėjimas padėtis

Tempē n tendō tetendī tentum tendere tempti varius a um įvairus veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

Sg Pl Nom bōs bovēs Gen bovis boum Dat bovī būbus bōbus Acc bovem bovēs Abl bove būbus bōbus

33

XXXII Schola trīcēsima secunda

Domus Rōmāna

Domūs Rōmānae habēbant multa cubicula ātria ālās cubicula culīnam exedram peristȳlium tabernās tabulīnum trīclīnium et vestibulum Ātrium propter iānuam et vestibulum iacet et umbilīcus domī est Ātrium compluvium et impluvium habet Speciōsae pictūrae parietēs ātriī deacutecorant Cubicula parva conclāvia dormītōria sunt Culīna parva et sublūstris est Hīc fornāx est et ancillae labōrābant Servī cibum in culīnā parābant Propter peristȳlium exedra magna est In parietibus

et solīs vidēmus variās pulchrās pictūras Peristȳ- lium est cavaedium porticibus circumdatum in quō saepe sunt etiam piscīnae statuae silānī plantae Tabernae aediculae viae oppositae sunt in quibus rēs variās vēndunt Tabulīnum cubiculum pecūniae tabulārum et imāginum est Solum tessellātum saepe est (Pagal httpslawikipediaorgwikiDomus_Rōmāna)

Tarptautiniai žodžiai impliugravevijus ndash keturka pis baseinas atildetrijuje kompliugravevijus ndash

angagrave atildetrijaus stogegrave konklavagrave ndash kardinotildelų susirinkimas uždarojegrave patalpojegrave (S ksto koplỹ-

čioje) šaũkiamas poacutepiežiui rinkti ndash vidaus kiemas apjuostas kolonadagrave op

ndash paacutertija ar grugravepė nesutinkanti su daugumotildes nuomone pogravertikas ndash atviras prieangis su ko-

logravenomis ndash keturka pis valgomasis stalas su gultais (clīnē) iš trijų stalo pusių

Vocābula

aedicula ae f kambarėlis

āla ae f sparnas

ancilla ae f tarnaitė vergė

ātrium ī n atildetrijus sveta nė

cavaedium ī n kiemas ro-mėnų namegrave kiemo aikšt

cibus ī m maistas circumdō dedī datum dare dėti aplinkui apsupti

conclāve is n užrakinamas kambarys

cubiculum ī n kambarys miegamasis

compluvium ī n kompliugrave-vijus

culīna ae f virtuvė decorō 1 puošti

domus ūs f namas

dormītōrius a um miego miegamasis cubiculum dor-

mītōrium miegamasis kam-barys

exedra ae f gr eksedragrave pa-sikalbėjimų salė

fornāx ācis f krosnis frustra veltui habeō uī itum ēre turėti

hortus ī m sodas iaceō uī ndash ēre gulėti

iānua ae f durys

imāgō inis f paveikslas

impluvium ī n impliugravevijus labōrō 1 dirbti oppositus a um esantis priešais

parō 1 ruošti

parvus a um mažas

pecūnia ae f turtas pinigai

peristȳlum ī n gr perist lis

pariēs etis m siena

pictūra ae f tapyba pa-veikslas

piscīna ae f baseinas

planta ae f augalas

propter su acc greta arti dėl už

porticus ūs m pogravertikas kolonadagrave dengta galegraverija

pulcher chra chrum gra-žus

saepe dažnai

silānus ī m fontatildenas

solum ī n žemė kambario grindys

speciōsus a um gražus

statua ae f statulagrave sublūstris e silpnai apšvies-tas

taberna ae f kraacuteutuvė smuklė

tabula ae f lenta sąskaitų knyga dokumentildetas

tabulīnum ī n archỹvas

tessellātus a um mozaacuteikos

trīclīnium ī n trikl nijus valgomasis

umbilīcus ī m bamba vi-durys

varius a um įvairus vēndō didī ditum ere parduoti

via ae f gatvė

34

XXXIII Schola trīcēsima tertia Numerālia cardinālia ndash kiekiniai skaitvardžiai

I ūnus a um vienas II duo duae duo du III trēs tria trys IV quattuor keturi V quīnque penki VI sex šeši VII septem septyni VIII octō aštuoni IX novem devyni X decem dešimt

XI ūndecim vienuolika XII duodecim dvylika XIII trēdecim trylika XIV quattuordecim keturiolika XV quindecim penkiolika XVI sēdecim šešiolika XVII septendecim septyniolika XVIII duodēvīgintī aštuoniolika XIX ūndēvīgintī devyniolika XX vīgintī dvidešimt

XXX trīgintā trisdešimt XL quadrāginta keturiasdešimt L quinquāginta penkiadešimt LX sexāginta šešiasdešimt LXX septuāginta septyniasdešimt LXXX octōginta aštuoniasdešimt XC nōnāginta devyniasdešimt C centum šimtas M mille tūkstantis MM duo milia du tūkstančiai

Dē exercitū Rōmānō

Gāius Iūlius Caesar legiōnem ultrā ōrdināvit et compositiōnem celebrem statuit In hāc

nova constitūtiōne octōginta mīlitēs centuriam ductam ab centuriōne explēvērunt Sex

centuriae ūnam cohortem explēvērunt et decem cohortēs ūnam legiōnem ductam ab lēgātō

explēvērunt Quaeque legiō circā sex milia mīlitēs habuit sed cohors prīncipālis dīvīsiō in

proeliō fuit Legiōnēs etiam speciālēs mīlitēs inclūsērunt quī nōn pugnāvērunt sed

stipendia plūra recepērunt Exemplī grātiā aquilifer sīgnum lēgātiōnis aquilam tulit

maximam honōrem habet Sīgnifer minus gravia sīgna tulit et opēs exercitūs administrāvit

Antīquīs tempōribus duōdētrīginta legiōnēs exercitum Rōmānum explēvērunt (Pagal

httpswwwwikiwandcomlaExercitus_Rōmānus)

Tarptautiniai žodžiai administruacuteoti ndash valdyti tvarkyti inkliugravezas ndash intarpas skaidriojegrave

sukiet jusioje dervojegrave (vabzdys gintaregrave) kompoz cija ndash meno kūrinio dalių išdėstymas jų

santykis su v suma konstitugravecija ndash pagrindinis valstybės įstatymas specialugraves ndash susijęs su

kuria nors specialyacutebe išskirtinis ypat ngas stipentildedija ndash pastov pinig nė pašalpagrave

Vocābula

administrō 1 patarnauti tvarkyti valdyti

aquila ae f erelis

aquilifer ī m vėliavnešỹs

cohors ortis f kohorta celeber bris bre garsus įžymus dažnas paplitęs

centuria ae f šimtinė

centuriō ōnis m šimtinin-kas centuriogravenas

compositiō ōnis f sudėji-mas sandara sudėtis

circā su acc apie maždaug

constitūtiō ōnis f sandara nustatymas nutarimas

dīvīsiō ōnis f (pa)dalijimas paskirstymas

ductus a um vedamas vadovaujamas

exemplum ī n pavyzdys exemplī grātiā pavyzdžiui

exercitus ūs m (apmokyta) kariuomenė

expleō plēvī plētum plēre pripildyti sudaryti ferō tulī lātum ferre nešti

gravis e sunkus svarbus habeō uī itum ēre turėti inclūdō clūsī clūsum clūdere uždaryti užrakinti įdėti įterpti

lēgātiō ōnis f pasiuntinys-tė pasiuntinybė legatildeto (kar-

vedžio) padėjėjo pareigybė

lēgātus ī m pasiuntinys le-giograveno vadas Cegravezario laikais

legiō ōnis f legiogravenas magnus a um (māior

ius maximus a um) di- delis

mīles itis m karys kareivis minus mažiau multī ae a (plūrēs a plūrimī ae a) daug dau-gelis

novus a um naujas ōrdinō 1 sustatyti eilėmis išrikiuoti sutvarkyti suskirstyti

opēs opum f turtas prīncipālis e pirminis pa-grindinis svarbiausias

proelium ī n kautynės ko-va mūšis

pugnō 1 kovoti kariauti quisque quaeque quid-que kiekvienas recipiō cēpī ceptum ci-pere imti atgal atsiimti gauti

sīgnifer i m v liavininkas

sīgnum ī n ženklas v liava speciālis e specialugraves ypa-tingas rinktinis

stipendium ī n kareivio al-ga alga atlyginimas karinė tarnyba

ultrā toliau vėliau paskiau

tempus oris n laikas

35

XXXIV Schola trīcēsima quārta Dēclīnātiō quīnta ndash penktoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl faciēs ēī f veidas išvaizda vaizdas

fidēs eī f ištikimybė tikėjimas

glaciēs ēī f ledas

merīdiēs ēī m vidurdienis pietūs

seriēs ēī f eilė

spēs eī f viltis

Nom Gen Dat Acc Abl

diēs m diēī diēī diem diē

diēs diērum diēbus diēs diēbus

rēs f reī reī rem rē

rēs rērum rēbus rēs rēbus

Sententiae Mors ultima līnea rērum est (Horātius) Faciēs Hippocratica Bonus animus in

malā rē dīmidium est malī (Plautus) Vectīgālia nervī sunt reī pūblicae (Cicero) Per diem

Pūnica fidēs Audī vidē tacē sī vīs vīvere in pāce Omnium rērum prīncipia parva sunt

(Cicero) Stultus es rem āctam agis (Plautus) Nam mora dat vīrēs tenerās mora percoquit

ūvās Et validās segetēs quod fuit herba facit (Ovidius) Spēs māter stultōrum Spēs ultima

loz Nota bene Hipokratildetas (gr Ἱπποκράτης lo Hippocratēs) ndash garsiausias aacutentikos

graikų gydytojas 18 gydytojas savo šeimojegrave Gydytojai ir šiandien duoda vadinamąją Hipo-

kratildeto priesaiką Hipokratildeto gydymo metogravedai nusakomi tokiom s sententildecijomis Prīmō nōn

nocēre Natūra sanat medicus cūrat Contrāria contrāriīs cūrantur Sententildecijoje Faciēs

Hippocratica ka bama apie mirštančio žmogaus veidą jį pirmasis aprašė Hipokratildetas

Tarptautiniai žodžiai dekoruacuteoti ndash teikti gražią išvaizdą puošti daacuteilinti edukatildecija ndash

auklėjimas lavinimas švietimas egzempliotilderius ndash vienetas iš daugelio tokių pat daiktų

herbatilderas ndash džiov nti augala l nija ndash bet koks nubrėžtas brūkšnys negravervas ndash skaidulų

pluoštas kuriuo iš smegenų ir į jas eina dirginimas pr ncipas ndash pradinis teiginys

respugraveblika ndash valstybės valdymo fograverma kai valdo išrinkti žmonių atstovai segraverija ndash daiktų

ar reiškinių eilė vestibiugravelis ndash pagalbinė patalpagrave iš kurios įeinama į kitagraves patildetalpas

Vocābula

agō ēgī āctum agere va-ryti vesti veikti

animus ī m siela dvasia audiō īvī ītum īre klau-syti

dīmidium ī n pusė dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dō dedī datum dare duoti

contrārium ī n priešingy-

bė contrāria contrāriīs skirt ngos (l gos) skirt ngais (vaacuteistais)

cūrō 1 rūpintis slaugyti gy-

dyti cūrantur praes ind

pass 3 pl yra gyacutedomi (-os)

faciō fēcī factum facere daryti

herba ae f žolė želmuo žalumynai

Hippocraticus a um Hipokratildeto hipokratildetiškas

līnea ae f lininis siūlas vir-velė riba

malum ī n blogis

medicus ī m gydytojas

mora ae f užrukimas gai-šatis laiko tarpas trukmė

mors mortis f mirtis

nam nes

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

noceō nocuī nocitum

nocēre kenkti omnis e visas kiekvienas parvus a um

pāx pācis f taika percoquō percoxī perco-xum percoquere išvirti iškepti subrandinti

prīncipium ī n pradžia pa-grindas

Pūnicus a um pugravenų t y kartaginiẽčių pugraveniškas

sanō 1 gydyti

seges etis f pasėlỹs pasėt java

sī jei stultus a um kvailas rēs pūblica valstybė res-pugraveblika

taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti tener a um švelnus min-kštas jaunas gležnas

ultimus a um tolimiau-sias paskutinis

ūva ae f vynuogė validus a um sveikas stip-rus didelis tinkamas

vectīgal ālis n mokestis

rintildekliava pl patildejamos

videō vīdī vīsum vidēre matyti

vīs ndash f jėga vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

36

XXXV Schola trīcēsima quīnta

Narrātiō Aenēae (I)

Aenēas narrat dē ruinā Trōiae Sed subitō post decem annōs Graecī nōn iam ante Trōiam

erant Ūnō diē ōra maris dēserta erat Castra hostium dēserta erant Tantum equus līgneus

ante portam stat Portās urbis aperimus relinquimus urbem ad castra īmus tentōriaque

ducum Graecōrum īnspicimus Equus magnus nōs terret Quid est Aut spēs aut perniciēs

Quid facere dēbēmus Nōbīs līs erat Alterī equum dēlēre cupiēbant quod nōnnūllī

dīcēbant bdquoIn equō armātī virī sē condunt In animō habent nocte exīre et urbem intrāre et

delēre nōsque necāreldquo Alterī equum in urbem dūcere volēbant Fāma enim erat bdquoSī nōs

equum in urbem dūcimus quondam bellō Graeciam vincimusldquo

1 Atsakykite į klausimus

1 Quis dē ruinā Trōiae narrat 2 Quot annōs Graecī apud Trōiam erant 3 Quid fēcērunt

Graecī ante portam Trōiānam 4 Terret equus magnus Trōiānōs 5 Quī sunt in equō et dē

quā causā

Sententiae Equus Trōiānus Trōia fuit (Propertius) Equō nē crēdite Teucrī (Vergilius)

loz Nota bene Segravekstas Prope cijus (lo Propertius 47ndash15 metais prieš Kristų) ndash

garsus egravetas iš Ugravembrijos parašęs keturias elegravegijų knygas

Vocābula

Aenēas ae n alter era erum kitas ant-ras alter alter vienas kitas

animus ī m siela dvasia

annus ī n metai aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti armātus a um ginkluotas

castra ōrum n stovykla

condō condidī conditum condere įkurti cupiō īvī ītum ere trokšti dēbeō dēbuī dēbitum dēbēre privalėti dēleō ēvī ētum ēre su-naikinti

dēsertus a um tuščias iš-tuštėjęs

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

diēs diēī m diena dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

dux ducis m vadas

enim mat juk nes eō iī ītum īre eiti

equus ī m arklys exeō iī ītum īre išeiti faciō fēcī factum facere daryti

fāma ae f kalbos paskalos gandas

habeō uī itum ēre turėti in animō habere ketinti

hostis is m f priešas svetimšalis

īnspiciō spexī spectum spicere žiūrėti stebėti intrō āvī ātum āre įžengti

līgneus a um medinis

līs lītis f ginčas

mare maris n jūra

narrātiō ōnis f pasakojimas narrō 1 pasakoti necō 1 žudyti nōnnūllus a um kai kuris

nox noctis f naktis

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

perniciēs ēī f pražūtis

porta ae f vartai durys quondam kitados kadaise quot kiek relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis

subitō staiga tantum tiek tik

tentōrium ī n palapinė terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

Trōia ae f Trojagrave Trōiānus a um Trogravejos

Trōiānī ōrum m ubi kai kur

urbs is f miestas

vincō vīxī victum vin-cere nugalėti volō voluī ndash velle norėti

37

XXXVI Schola trīcēsima sexta Narrātiō Aenēae (II)

Sacerdōs Lāocoōn autem ab arce dēcurrit et procul clāmat bdquoO miserī insānī estis Graecīs

crēditis Equum reliquērunt excidiō urbisldquo et magnā vī hastam in equum torsit Est

gemitus sed nōn audīmus Subitō dē Tenedō īnsulā quae ante Trōiam est duo serpentēs

ōrae appropinquant et in duōs fīliōs Lāocoontis invādunt eōs necant et edunt Lāocoōn

iuvāre temptat sed eum quōque serpentēs necant Nōs territī sumus nam sine dubiō deī

īrātī sunt et Lāocoontem pūnivērunt Aperimus portās et dūcimus equum in urbem Posteā

edimus et bibimus et multā nocte somnum altum capimus

Vocābula

altus a um aukštas gilus arx arcis pilis tvirtovė aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti appropinquō 1 prisiartinti audiō īvī ītum īre girdėti autem tačiau bibō bibī bibere gerti capiō cēpī captum ca-pere imti clāmō āvī ātum āre šaukti

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēcurrō (cu)currī cur-sum currere bėgti žemyn nusileisti

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dubium ī n abejonė

dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

equus ī m arklys edō ēdī ēsum ēsse

(edere) valgyti ėsti

excidium ī n sugriovimas sunaikinimas žuvimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīlius ī m sūnus

gemitus ūs m dejavimas īnsānus a um beprotis pamišęs

īnsula ae f sala intrō āvī ātum āre įžengti invādō invāsī invāsum invādere įsibrauti užpulti īrātus a um supykęs

iuvō 1 padėti pagelbėti

Lāocoōn ontis m Laoko-ograventas

mare maris n jūra miser era um vargšas necō 1 žudyti

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

posteā po to paskui vėliau procul toli tolyn

pūniō īvī ītum īre bausti quōque taip pat relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

sacerdōs ōtis m žynys

serpēns entis m f gyvatė

sine su abl be

somnus ī n miegas stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis subitō staiga tantum tiek tik

Tenedus ī m Tegravenedas sala tōrqueō torsī tortum torquēre sukti kreipti terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti territī įbauginti temptō 1 mėginti bandyti

urbs is f miestas

vis ndash f jėga

Plūsquamperfectum

Plūsquamperfectum indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-era-m ōrnāv-erā-s ōrnāv-era-t ōrnāv-erā-mus ōrnāv-erā-tis

ōrnāv-era-nt

habu-era-m habu-erā-s habu-era-t habu-erā-mus habu-erā-tis

habu-era-nt

lēg-era-m lēg-erā-s lēg-era-t lēg-erā-mus lēg-erā-tis

lēg-era-nt

cēp-era-m cēp-erā-s cēp-era-t cēp-erā-mus cēp-erā-tis

cēp-era-nt

vēn-era-m vēn-erā-s vēn-era-t vēn-erā-mus vēn-erā-tis

vēn-era-nt

1 Išverskite sakinius

1 Hodiē iam librum legī quem herī dederās 2 Promētheus hominēs servāvit quōs

Iuppiter necāre cōnstituerat 3 Ut fēcerās ita habēs 4 Causa bellī fuit quod Rōmānī

agrum Sabīnum vastāvērunt Vocābulum vastō 1 siaubti

38

XXXVII Schola trīcēsima septima Mercurius Dīdō et Aenēas

Mercurius Aenēam vīdit gerere pulchram vestem Pūnicam quam Dīdō eī libenter dōnāverat Itaque nūntius Iovis stupuit deinde ad Aenēam celeriter accessit bdquoAudī Aenēas Iuppiter mē mīsit tē monet Quid hīc facis Cūr eō locō tē tam improbē geris Cōgitā dē fātō tuō Hīc iūcundē vīvere tibi nōn licet Relinque Carthāginem nam Italiam petere debēs Posterīs tuīs illic novam patriam parāldquo Verba Mercuriī Aenēam vehementer terruērunt Itaque vir pius quī imperiō Iovis semper pāruerat cōnsilium cēpit fugam petere et regiōnēs Pūnicās relinquere Statim comitēs ad lītus vocāvit eōs classem et arma parāre iussit At Dīdō quae cōnsilia Aenēae iam animadverterat eum verbīs flectere temptāvit et dīxit bdquoCūr mē tam turpiter fallis Cūr fugere properās cūr tam crūdēlis es Nunc dolum tuum perspēxīldquo Postquam Dīdō diū tacuit tristī vōce adiēcit bdquoTibi nimis crēdidī nam tē amāvīldquo Aenēas autem quem Mercurius dē fātō monuerat graviter gemuit bdquoNumquam tibi conūbium prōmīsī Cōgitā deōs vītam meam regere Iuppiter pater deōrum hominumque mē novam patriam quaerere iussit Etiam Trōiam nōn meā sponte relīquī Anchises pater in somnō mē in Italiam īre monuit Dēsine mē tēque querēlīs tuīs vexāre Italiam nōn meā sponte petōldquo Vocābula

accēdō accessī accessum

accēdere prieiti prisiartinti adiiciō adiēcī adiectum adiicere pridurti

animadvertō 3 atkreipti dėmesį sekti

arma ōrum n ginklai audiō 4 klausyti girdėti

Carthāgō inis f Kartatildegina capiō 3 imti celeriter greitai

classis is f (karo) laivynas cōgitō 1 mąstyti galvoti

comes itis m palydovas bendrakeleivis

cōnsilium ī n nutarimas patarimas

conūbium ī n santuoka crēdo 3 tikėti crūdēlis e žiaurus cūr kodėl debeō 2 privalėti

deinde iš ten po to dēsinō siī situm sinere liautis dīcō 3 sakyti

Dīdō ōnis f Didogravenė diū ilgai

dolus ī m klasta dōnō 1 dovanoti faciō 3 daryti fallō fefellī falsum fal-lere apgauti suklaidinti

fātum ī n likimas

flectō flexī flectum

flectere lenkti

fuga ae f bėgimas fugiō fūgī fugitum fu-gere bėgti graviter sunkiai gerō gessī gestum gere-re nešti nešioti vesti gemō uī itum ere dūsauti

illic ten

imperium ī n įsakymas improbē nedorai intrō āvī ātum āre įžengti itaque taigi todėl tad

iubeō iussī iussum iubē-re liepti įsakyti iūcundē maloniai linksmai libenter mielai licet licuit ndash licēre lei-džiama galima

lītus oris n (jūros) krantas

locus ī m vieta

Mercurius ī m Merkugraverijus moneō 2 priminti įspėti mittō 3 siųsti nimis per daug pernelyg numquam niekada

nūntius ī m pasiuntinys ži-nia

pāreō uī ndash ēre paklusti parō 1 ruošti perspiciō spēxī spectum spicere įžiūrėti suprasti petō īvī ītum 3 vykti

pius a um pamaldus doras

posterī ōrum m ainiai postquam po to kai prōmittō 3 pažadėti properō 1 skubėti Pūnicus a um pūnų pū-niškas

quaerō quaesīvī quesī-tum querere ieškoti

querēla ae f aimana dejonė

regiō ōnis f šalis kraštas regō rēxī rēctum regere valdyti

relinquō 3 palikti servō āvī ātum āre saugoti

sponte suā savo noru statim tučtuojau bematant stupeō stupuī stupēre sustoti būti nustebusiam taceō 2 tylėti

tam taip temptō 1 bandyti terreō 2 gąsdinti trīstis e liūdnas turpiter bjauriai šlykščiai vehementer smarkiai karš-tai stipriai labai

vestis is f drabužis vexō 1 mėtyti vyti ginti vīvō 3 gyventi vocō 1 šaukti kviesti volō voluī ndash velle norėti

vōx vōcis f balsas

39

XXXVIII Schola duodēquadragēsima Futūrum II indicātīvī āctīvī

Futūrum II indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-er-ō ōrnāv-er-i-s ōrnāv-er-i-t

ōrnāv-er-i-mus ōrnāv-er-i-tis ōrnāv-er-i-nt

habu-er-ō habu-er-i-s habu-er-i-t

habu-er-i-mus habu-er-i-tis habu-er-i-nt

lēg-er-ō lēg-er-i-s lēg-er-i-t

lēg-er-i-mus lēg-er-i-tis lēg-er-i-nt

cēp-er-ō cēp-er-i-s cēp-er-i-t

cēp-er-i-mus cēp-er-i-tis cēp-er-i-nt

vēn-er-ō vēn-eri-s vēn-eri-t

vēn-er-i-mus vēn-er-i-tis vēn-er-i-nt

1 Išverskite sakinius

1 Legam epistolam tuam quam mihi scrīpseris 2 Ut fēceris ita habēbis 3 Quid ēgerimus

scietis 4 Ut fēceritis ita habēbitis 5 Sī meīs cōnsiliīs parueris salvus eris 6 Crās librum

legēs quam dederō 7 Cum Phillippus dominus Macedoniae Lacaedemoniīs scrīpserat bdquoSī

in Lacōnicam vēnerō terram vestram vōs exigamldquo Lacaedemoniī respondērunt bdquoSīldquo

8 Ūnus homō servum genere Lacaedemonium interrogāvit bdquoProbusne eris sī tē emerōldquo

Servus respondit bdquoEtiam sī nōn emerisldquo

loz Nota bene Didogravenė (lo Dīdō) ė Pigmaliograveno sesuo Sich jo

žmona Kartatildeginos įkūrėja ir karalienė En jas (lo Aenēas) Anch so ir Afrod tės sūnus

legendinis rom nų protėvis Laokoograventas (gr Λαοκόων lo Lāocoōn) Poseidograveno žynys

Trogravejoje bandęs įtikinti troj nus nepriimti gra kų dovanotildes ndash medinio arklio ir už tai kartugrave su

sūnumis pasmaugtas Poseidograveno pasiųstų gyvačių Lakogravenija (γρ Λακονική lo Lacōnica)

ndash kitaip Spaacuterta Lakedaimogravenas (gr Λακεδαίμων lo Lacedaemōn) ndash Peloponegraveso

pugravesiasalio sritis ir to paties pavadinimo jos sogravestinė kitaip Spaacuterta lakedaimoniẽčiai (gr

Λακεδαίμωνιοι lo Lacedaemoniī) ndash Lakedaimograveno gyventojai arba spartiẽčiai

Makedogravenija (gr Μακεδονία lo Macedonia) ndash šalis tarp Tesatildelijos ir Tratildekijos (AV)

Tarptautiniai žodžiai epistolatilderinis ndash laišk (pavyzdžiui epistoliatilderinis palikimas ndash

laiška ) fugagrave ndash trij ndash keturi balsų mugravezikos kūrinys vieno ba so tegravemą nustatyta tvarka

kartoja kiti balsai kons liumas ndash gydytojų pasitarimas kuriamegrave tikslinama ligos diagnogravezė

(ligos nustatymas) svarstoma ligonio būklė gydymo būdai ir priemonės lakograveniškas ndash

trumpas aacuteiškus glaustas (apie ka bą st ilių) perspektyvagrave ndash kūnų vaizdavimo plokštumojegrave

būdas pagrįstas spindulia s iše nančiais iš vieno taško respondentildetas ndash asmuo atsakinė-

jantis į tyrėjo ankegravetos klaacuteusimus

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti

cōnsilium i n nutarimas patarimas

crās rytoj cum kai

dominus ī m šeimininkas ponas valdovas viešpats

epistola ae f laiškas etiam taip pat net ir

exigō exēgī exāctum

exigere išvaryti išvyti emō ēmī ēmptum eme-re pirkti

genus eris n giminė pader-mė r šis

interrogō 1 klausti

Lacedaemoniī ōrum m lakedaimoniẽčiai spartiẽčiai

Lacōnica ae f Lakogravenija

liber librī m knyga

Macedonia ae f Makedograve-

nija

-ne ar pareō uī ndash ēre paklusti

Phillippus ī m Pilỹpas probus a um doras respondeō spondī spōn-sum spondēre atsakyti salvus a um sveikas sī jei jeigu

servus ī m vergas

40

XXXIX Schola ūndēquadrāgēsima Rapīna Sabīnārum

Iam Rōmulus et Remus Rōmam condiderant sed Rōmae parvus numerus fēminārum erant

Itaque Rōmānī lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt Cum lēgāti dīxērunt bdquoFēminās nōn habēmus

Date nōbīs in mātrimōnium fīliās vestrās Sī fīliās vestrās dederitis vōbīs grātiās agēmusldquo ndash

Sabīnī respondērunt bdquoNostrās fīliās nōn vōbīs ēducāverāmusldquo Tum Rōmānī dolō Sabīnās

accēpērunt Itaque iterum lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt et ad lūdōs pūblicōs Rōmam Sabīnōs

ūnā cum mātrōnīs fīliābusque invītāvērunt bdquoCum Rōmam vēneritis lūdōs pūblicōs spec-

tābitisldquo Cum Sabīnī ūnā cum mātrōnīs fīliābusque Rōmam vēnērunt Rōmānī fīliās Sabī-

nōrum raptāvērunt Rapīna Sabīnārum fuit causa bellī Diū Sabīnī cum Rōmānīs pugnā-

verant cum fīliae Sabīnōrum inter Rōmānōs et Sabīnōs sē coniēcērunt et ōrāvērunt bdquoIn nōs

vertite īrās nōs causa bellī sumus Sī vōs propinquī nostrī vīceritis nōs viduae vīvēmus sī

autem Rōmānī vīcerint nōs orbae erimus Cum igitur nōs necāveritis bellum fīniētisldquo

Verba Sabīnārum Rōmānōs Sabīnōsque movērunt Itaque bellum fīnīvērunt Rōmānī

Sabīnōs in oppidum suum recēpērunt et Sabīnī cum Rōmānīs sē coniūnxērunt (EL)

Komentaras Sab nai (lo Sabīnī) ndash itatildelikų gentis gyvenusi Latildecijuje (lo Latium) ir

Ugravembrijoje (lo Umbria) Įkūrus Rogravemą dalis sab nų susijungė su rom nais o kiti gyvenę

kalnuosegrave jiems priešinosi III amžiuje prieš Kristų rom nai nukariavo visagraves sab nų žemegraves ir

sab nams suteikė Rogravemos pilietybę T tas L vijus (lo Titus Livius) rom nų istograverikas aprašė

rom nų ir sab nų konfl ktą dėl moterų Po šio konfl kto abiejų genčių valstybės susijungė ir

sab nų karalius T tas Tatildecijus (lo Titus Tatius) valdė drauge su Rogravemulu vedusiu sab nę

Hers liją (lo Hersilia) Mokslininkai spėja kad sab nai Rogravemoje yra gyvenę Kvirinatildelio

(Quirīnālis collis) Viminatildelio (Vīminālis collis) ir Eskv lijų (Esquilīae) kalvosegrave

Vocābula

accipiō cēpī ceptum ci-pere priimti gauti autem tačiau

bellum ī n karas

causa ae f priežastis

collis is m kalva coniiciō iēcī iēctum iicere įmesti pulti sē con-

iicere mestis condō condidī condi-tum condere įkurti

coniungō iūnxī iūnc-tum iungere sujungti sē coniungere susijungti cum kai kol dīcō 3 sakyti dō dedī datum dare duoti

dolus ī m klasta

diū ilgai ēducō 1 auklėti šviesti eō iī ītum īre eiti faciō fēcī factum facere

daryti

fēmina ae f mόteris

fīlia ae f duktė iam jau invītō 3 kviesti

īra ae f pyktis itaque taigi todėl tad iterum antrąsyk

lēgātus ī m pasiuntinys

lūdus ī m žaidimas pl žai-dynės

mātrimōnium ī n santuo-ka in mātrimōnium dare vesti

mātrōna ae f matronagrave kil-minga mόteris

mittō 3 siųsti moveō 2 judinti paveikti necō 1 žudyti

oppidum ī n miestas

orba ae f našlaitė propinquus a um artimas

pl propinquī artimieji

pūblicus a um viešas pugnō 1 kovoti kautis ōrō 1 kalbėti melsti prašyti

rapīna ae f pagrobimas raptō 1 pagrobti recipiō cēpī ceptum cipere paimti atga atsiimti respondeō 2 atsakyti spectō 1 stebėti sī jei jeigu tum tada

ubi kai kur

teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti ūnā kartu drauge išvien veniō 4 atvykti vertō vertī versum ver-

tere versti čia atsukti

vidua ae f našlė vincō vīcī vīctum vin-cere nugalėti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

41

XL Schola quadrāgēsima

Initium bellī Gallicī

Helvētiī fīnēs suōs quī angustī sunt relinquere et per prōvinciam nostram iter facere cōnstituunt Explōrātōrēs cōnsilium hostium Caesarī nūntiant Caesar magnīs itineribus ab urbe in Galliam ulteriōrem contendit et incrēdibilī celeritāte ad Genavam pervenit Helvētiī lēgatōs ad eum mittunt nōbilēs cīvēs quī eius voluntātem petunt sed Caesar id nōn concēdit et eā legiōne quam sēcum habet mīlitibusque fortibus quī ex prōvinciā conveniunt ā lacū Lemannō quī in flūmen Rhodanum īnfluit ad montem Iūram quī fīnēs Sēquanōrum ab Helvētiīs dīvidit mūrum in altitūdinem pedum sēdecim fossamque perdūcit eōque modō Helvētiōs itinere prohibet (Buchner)

Sententiae Virtūs Rōmāna constat ex hīs virtūtibus disciplīna pietās fidēs gravitās

paupertās cōnstantia Nōn nōbīs sōlum nātī sumus (Cicero) Nōn fōrmōsus erat sed erat

fācundus Ulixēs (Ovidius)

Komentaras Gatildejus Jugravelijus Cegravezaris (lo Caesar) aprašo Gatildelijos užkariavimą savo bdquoGatildelų karo užrašuoseldquo (lo Commentāriī dē bellō Gallicō) Karas prasideda nuo susidūrimo su gatildelų tauta helvegravetais (lo Helvētiī) gyvenusiais teritograverijoje kur yra dab Šveicatilderija Helvegravetai norėjo palikti savo žemegraves ir persikelti į vatildekarus prie Okeatildeno (lo Ōceacuteanus dab Atlaacutento vandenyacutenas) ą

Vocābula

altitūdō inis f aukštis

angustus a um siauras

bellum ī n karas

celeritās ātis f greitumas concēdō cessī cessum cēdere trauktis užleisti

cōnstantia ae f pastovu-mas patvarumas išfvermė

cōnstituō stituī stitu-tum stituere nuspręsti nustatyti

contendō tendī tentum tendere įtempti stengtis skubėti siekti

conveniō 4 sueiti susirinkti

disciplīna ae f drausmė

dīvidō dīvīdī dīvīsum dīvidere dalyti skaldyti

explōrātor ōris f žvalgas faciō 3 daryti iter facere keliauti

fācundus a um iškalbin-gas kalbus šnekus

fidēs eī f tikėjimas ištiki-mybė

fīnis is m galas baigmė

riba pl sienos šalis kraštas

flūmen inis n upė

fōrmōsus a um gražus

dailus

fortis e narsus stiprus

fossa ae f griovys

Gallicus a um galų gališ-kas

Genava ae f Genavagrave dab Ženevagrave

gravitās ātis f sunkumas rimtumas orumas būdo tvirtumas

Helvētiī ōrum m helvegravetai

hostis is m priešas svetim-šalis

incrēdibilis e neįtikimas īnfluō flūxī flūxum fluere įtekėti

initium ī n pradžia

iter itineris n kelias

Iūra ae m J ra kalnai

lacus ūs m ežeras

legiō ōnis f legiogravenas

Lemannus ī m (ežeras) Le-matildeno (dab Ženegravevos) ežeras

mīles itis m karys kareivis mittō 3 siųsti

modus ī m būdas

mōns montis m kalnas kalnynas kalnai

mūrus ī m siena

nātus a um gimęs

nōbilis e kilmingas kilnus nūntiō 1 pranešti

paupertās ātis f neturtas perdūcō 3 išvesti nuvesti

pēs pedis m koja pėda petō īvī ītum ere ieškoti siekti prašyti vykti

pietās ātis f pamaldumas pagarba

prohibeō hibuī hibitum hibēre neleisti uždrausti

prōvincia ae f provincija -que ir

relinquō 3 palikti

Rhodanus ī f Rodatildenas dab Ronagrave

sēdecim šešiolika

Sēquanī ōrum m sekvatildenai sōlum tikti tik

Ulixēs is m Odis jas ulterior ulterius esantis anoj pusėj tolimesnis

urbs is f miestas perveniō 4 atvykti

virtūs ūtis f vyriškumas narsumas dorybė

voluntās ātis f valia noras sutikimas

42

Page 24: HORTUS LATINUS PARS TERTIA - lm€¦ · IV. Schola quārta. Sententiae. Prōnōmina - įvardžiai Prōnōmina dēmōnstrātīva – parodomieji įvardžiai hic, haec, hoc šitas,

23

XXII Schola vīcēsima secunda

Sententiae Mundus ūniversus exercet histriōnem (Petrōnius) Astra regunt hominēs sed

regit astra Deus Atria rēgum hominibus plēna sunt amīcīs vacua (Seneca) Prō rēge lēge

grege Nūlla potentia supra lēgēs esse debet (Cicero) Mōs prō lēge Mōrēs multōrum videt

(Horātius) [apie Odis ją] Mōribus antīquīs stat Rōma Aut Caesar aut nūllus Stat magnī

nōminis umbra (Lūcānus) Furor arma ministrat (Vergilius) Superbī hominēs in convīvīs

stultī sunt Societātis vinculum est ratiō et ōrātiō (Cicero) Habet suum venēnum blanda

ōrātio (Pūblilius) Nōsce tempus Prō salūte animae Virtūs hominem iungit Deō (Cicero)

Virtūs nōn advenit ā natūrā neque ā doctrīnā sed ā nūmine dīvīnō (Seneca) Prīma virtūs

est vitiō carēre (Quīntilliānus) Pietās fundāmentum est omnium virtūtum (Cicero) Disce

puer virtūtem ex mē vērumque labōrem Fortūnam ex aliīs (Vergilius) Quae regiō in

terrīs nostrī nōn plēna labōris (Vergilius) Multōrum annōrum opus

loz Nota bene Lukatildenas (lo Lūcānus) ndash poegravetas egravepikas (39ndash65

metais) poegravemos bdquoFarsatildelijaldquo autorius Maacuterkas Fatildebijus Kvintiliatildenas (lo Quīntilliānus) ndash

žymus I amžiaus rom oratildetorius veikalo bdquoOratoriaus ugdymasldquo autorius

Vocābula

adveniō vēnī ventum venīre atvykti

alius alia aliud kitas

anima ae f s ela

annus ī m metai

arma ōrum n gintildeklai

astrum ī n gr žvaigždė

atrium ī n atildetrijus sveta nė aut arba

blandus a um meilikau-jantis lipšnus meilus mielas

careō caruī ndash carēre su

abl stokoti neturėti

convīva ae m f svečias viešnia

debeō debuī debitum debēre privalėti būti sko-lingam

discō didicī ndash discere mokytis

dīvīnus a um dieviškas dievo dievų

doctrīna ae f mokymas mokslas išsilavinimas

exerceō excercuī exerci-tum exercēre judinti vei-kti lavinti exercere his-triōnem vaidinti

fundāmentum ī n pamatas

fortūna ae f laimė dalia lemtis furor ōris m šėlas siutas

grex gregis m banda ka -menė būrys habeō habuī habitum

habēre turėti

histriō ōnis m atildektorius ar-t stas vaidintojas

ibi ten iungō iūnxī iūnctum iungere uždėti jungą (su)-jungti (su)sieti

labor ōris m darbas vargas

lēx lēgis f įstatymas magnus a um didelis ministrō āvī ātum āre (pa)tarnauti duoti teikti

mōs mōris m paprotys įprotis būdas

multus a um daug dau-gelis

mundus ī m pasaulis neque ir ne nei

nōmen inis n vardas nūllus a um joks nė vie-nas

nūmen inis n pritarimo

ženklas sutikimas valia čia dievų valia dievybė

omnis e visas kiekvienas

opus eris n kūrinys

ōrātiō ōnis f kalba

pietās ātis f pamaldumas pagarba

plēnus a um pilnas

potentia ae f galia galybė

quasi lyg tarytum regō rēxī rēctum regere kreipti tvarkyti valdyti

ratiō ōnis f apyskaita svar-stymas protas

salūs ūtis f sveikata gerovė sī jei

societās ātis f bendrumas sąjunga bendrija draugija

stō steti statum stāre stovėti

stultus a um kvailas superbus a um išdidus

suprā su acc vietai ant virš

aukščiau laikui prieš anks-čiau

tempus oris n laikas

umbra ae f šešėlis ūniversus a um visas vacuus a um tuščias

venēnum ī n nuodai kerai burtai

vērus a um tikras videō vīdī vīsum vidēre matyti

vinculum ī n raištis ryšys

virtūs ūtis f vyriškumas dorybė

vitium ī n yacuteda trūkumas

24

XXIII Schola vīcēsima tertia

Hominēs et nōmina

Quīntus est frāter Mārcī Iūlia soror eius est Mārcus et Quīntus frātrēs Iūliae sunt Mārcī

pater et māter frāter et soror sunt Nōmen patris est Iūlius mātris Aemilia Quīntus est nōmen frātris Iūlia sorōris

Mārcō ūna soror est Iūliae duo frātrēs sunt Nōmina frātrum sunt Mārcus et Quīntus Patrī et mātrī ūna fīlia et duo fīliī sunt Mātrī Aemilia nōmen est Quod nōmen est patrī Eī nōmen est Lūcius Iūlius Balbus Virō Rōmānō tria nōmina sunt Lūcius est prae-nōmen id est nōmen prīmum Iūlius nōmen vel nōmen gentīlicium Balbus cognōmen est Fīliīs nōmina sunt Mārcus Iūlius Balbus et Quīntus Iūlius Balbus Mārcus et Quīntus praenōmina sunt fīliōrum Alia praenōmina Lātīna sunt Aulus Decimus Gāius Gnaeus Faustus Mānius Numerius Paulus Pūblius Sextus Spurius Tiberius

Titus Mulieribus Rōmānīs plērumque ūnum nōmen gentilicium erat velut Cornēlia Iūlia Lūcia Paula Octāvia Tullia Valeria

Aemiliae etiam ūnum nōmen erat Aemiliae est ūnus frāter cuī Aemilius nōmen est (praenōmen Pūblius cognōmen Paulus) Frāter Aemiliae est avunculus līberōrum Aemilius autem procul ā sorōre suā abest Itaque trīstis est Aemilia quae frātrem suum amat Mārcus et Iūlia mātrem suam trīstem in hortum exīre vident et pātrem interrogant bdquoCūr māter nostra trīstis estldquo Iūlius bdquoMāter vestra trīstis est quod Aemilius procul ab eā abest Aemilius avunculus vester est id est frāter mātris

Sententiae Nōmen est ōmen Benedictus quī venit in nōmine Dominī Nōmina sunt odiōsa (Ovidius)

Vocābula

absum afuī ndash abesse būti ne čia nebūti

alius alia aliud kitas autem tačiau

avunculus ī n avyacutenas mo-tinos brolis dėdė

benedictus a um palai-mintas

duo duae duo du

cognōmen inis n šeimos vardas pavardė

cūr kodėl exeō iī (īvī) ītum īre išeiti

frāter frātris m brolis gentīlicius a um giminės nōmen gentīlicium gimi-nės vardas

hortus ī m sodas daržas interrogō āvī ātum āre klausti

itaque taigi todėl tad

līberī ōrum m vaikai

māter mātris f motina

mulier eris f moacuteteris nam nes odiōsus a um ne(pa)ken-čiamas

ōmen inis n ženklas

pater patris m tėvas plērumque dažniausiai daugiausia

praenōmen inis n asmens vardas

procul toli

soror ōris f sesuo

trēs tria trys ūnus a um vienas trīstis e liūdnas velut kaip veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

Praenōmina Rōmāna

Aemilia ae f Em lija

Aulus ī m Aacuteulas

Cornēlia ae f Kornegravelija

Decimus ī m Dẽcimas

Gāius ī m Gatildejus

Gnaeus ī m Gn jus

Faustus ī m Faacuteustas

Iūlia ae f Jugravelija

Iūlius ī m Jugravelijus

Lūcia ae f Liugravecija

Lūcius ī m Liugravecijus

Mānius ī m Matildenijus

Numerius ī m Numegraverijus

Octāvia ae f Oktatildevija

Paula ae f Paacuteulė

Paulus ī m Paacuteulius

Pūblius ī m Pugraveblijus

Quīntus ī m Kv ntas

Sextus ī m Segravekstas

Spurius ī m Spugraverijus

Tiberius ī m Tibegraverijus

Tullia ae f Tugravelija

Valeria ae f Valegraverija

25

XXIV Schola vīcēsima quārta Verba composita

ab-sum a-fuī ndash ab-esse ad-sum ad-fuī ndash ad-esse dē-sum dē-fuī ndash dē-esse inter-sum inter-fuī ndash inter-esse praes-sum prae-fuī ndash prae-esse prō-sum prō-fuī ndash prōd-esse super-sum super-fuī ndash super-esse pos-sum potuī posse

būti ne čia būti atstu nedalyvauti būti prie pagelbėti trūkti stokoti būti tarpe dalyvauti būti priešakyje vadovauti būti už padėti paremti išlikti būti galingam galėti

Verba composita possum potuī posse

Praesēns indicātīvī āctīvī Praesēns Imperfectum Futūrum I

ab-sum ab-es

ab-est ab-sumus ab-estis ab-sunt

dē-sum dē-es

dē-est dē-sumus dē-estis dē-sunt

prō-sum prōd-es

prōd-est prō-sumus prōd-estis prō-sunt

pos-sum pot-es

pot-est pos-sumus pot-estis pos-sunt

pot-eram pot-erās

pot-erat pot-erāmus pot-erātis pot-erant

pot-erō pot-eris

pot-erit pot-erimus pot-eritis pot-erunt

Ex vītā Plīniī

Surgō ubi volō saepe prīmā lūce Amō sedēre in silentiō et meōs oculōs claudere bdquoQuid

mihi hodiē facere necesse estldquo ndash mēcum cōgitō Tum notārium vocō et iubeō eum

epistolam scrībere Hōrā quārtā et quīntā in peristȳlum prōcedō et aliam epistolam parō

Dum prandium ēdō Post prandium dormiō tum ambulō (herī nōn ambulābam) Mox

ōrātiōnem Graecam et Latīnam legō quod vōcem meam fīrmam facit Posteā in cēnā nostrā

amīcī meī intersunt Ego et uxor mea cum amīcīs paucīs saepe cēnāmus Aliud nōn possum

Numquam mihi amīcī dēerant Dum cēnam ēdimus servus librum bonum nōbīs legit Mihi

placet Aenēidem Vergiliī audīre Ego et multī amīcī meī etiam auctōrēs Latīnās recitāre

possunt Tandem in hortō ambulō cum amīcīs meīs quī sunt praeclārī et ērudītī

Nōn numquam ex hōc ōrdine errō Ante lūcem nōn poteram surgere Sī diū dormīvī equō

īre amō Amīcī quōque ex oppidīs vīcīnīs veniunt Saepe in silvam venārī intrō Etiam

audiō virōs quī in agrīs meīs labōrant

Vocābula

ambulō āvī ātum āre vaikščioti

alius alia aliud kitas

Aenēis idis m Eneidagrave

avunculus ī n avyacutenas dėdė cōgitō āvī ātum āre mą-styti galvoti

diū ilgai dormiō īvī ītum īre mie-goti

dum tada ēdō ēdī ēsum edere valgyti

eō iī ītum īre eiti

errō āvī ātum āre klysti ērudītus a um išsilavinęs fīrmus a um tvirtas stiprus

hortus ī m sodas intrō āvī ātum āre įžengti iubeō iussī iussum iubē-re liepti įsakyti

lūx lūcis f šviesa mox greit tuojau paskui

nam nes necesse est būtina privalu

notārius ī m sekretotilderius numquam niekada

ōrdō inis n eilė tvarka

paucī ōrum m nedaugelis

peristȳlum ī n gr perist lis placeō placuī placitum

placēre patikti įtikti praeclārus a um žinomas

prandium ī n pusryčiai prōcedō cessī cessum cedere išeiti pasirodyti eiti saepe dažnai sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti surgō surrēxī surrēc-tum surgere kilti keltis

tandem pagaliau ubi kai kur

uxor ōris f žmonagrave venor venātus sum ve-

nārī medžioti (verbum dep) vīcīnus a um kaimyninis volō voluī ndash velle norėti

vōx vōcis f balsas

26

XXV Schola vīcēsima quīnta Trečioji linksniuotė Ba sinis tipas

Sg Pl Sg Pl Sg Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl

turris f turris turrī turrim turrī

turrēs turrium turribus turrēs turribus

vīs f

vim vī

vīrēs vīrium vīribus vīrēs vīribus

Tiberis m Tiberis Tiberī Tiberim Tiberī

mare n maris marī mare marī

maria marium maribus maria maribus

1 Išmokite atmintinai trečiosios linksniuotės ba sinio tipo žodžius

febris is f drugys

puppis is f vairagalis

secūris is f kirvis

sitis is f toškulys

turris is f bokštas

tussis is f kosulys

vīs ndash f jėga prievarta

Albis is m Elbė upė

Neāpolis is f Neatildepolis

Tiberis is m

mare is n jūra

conclāve is n užrakinamas kambarys

animal ālis n gyvūnas

vectīgal ālis n mokestis rintildekliava

exemplar āris n pavyzdys

Sententiae Et māceriam circumdedī et circumfōdī et plantāvī vīneam Sorech [b blinė

vieta] et aedificāvī turrim in mediō eius Quantum scīmus gutta est īgnōrāmus mare Vī et

animō Contrā vim nōn valet iūs Ultrā vīrēs (Vergilius) Vim vī repellere licet Vim vīribus

exīre (Ulpiānus) Vīribus ūnitīs Vīs armāta Vīs ā tergō Vīs cōmica Vīs tragica (Aristo-

tēlēs) Vīs inertiae Vīs lēgis Vīs magica Vīs medicātrix natūrae Vīs saepe violat iūs Vīs

vim pellit Vīs vitālis Contrā vim mortis nōn est medicāmen in hortīs Sine vī et dolō

Turris eburnea Turris Babelis Terra turrium [šiuolaikinis stalo žaidimas] Tabulettae contrā

tussim prō īnfantibus Ad Tenediam secūrim Secūrī Tenediā (iš gr Τενεδία πελέκει apie

griežtą nieko nesigailintį Tenegravedo salos valdovą teisėją) Candor dat vīribus ālās

loz Nota bene Ulpiatildenas (lo Ulpiānus) ndash

Vocābula

aedificō āvī ātum āre statyti

āla ae f sparnas

animus ī m siela dvasia armātus a um ginkluotas

čia karinis

Babel is f Babilogravenas čia Batildebelis

candor ōris m skaistus bal-tumas spindėjimas dorumas

circumdō dedī datum

dare dėti aplinkui apsupti circumfodiō fōdī fossum fodere apkasti apkaupti cōmicus a um

contrā su acc prieš

dolus ī m klasta eburneus a um dramblio kaulo

ērudītus a um išsilavinęs exeō exiī exītum exīre

išeiti čia naudoti

gutta ae f lašas

hortus ī m sodas īgnōrō āvī ātum āre nežinoti

inertia ae f neveiklumas inercija

īnfāns antis m kūdikis vai-kas

iūs iūris n teisė licet licuit licēre leidžia-ma galima

lūx lūcis f šviesa

māceria ae f tvora

magicus a um magiškas

medicāmen inis n vaistas

medicātrix īcis f gydytoja

medium ī n vidurys

mors mortis f mirtis pellō pepulī pulsum

pellere stumti varyti mušti plantō āvī ātum āre so-dinti persodinti

prōcedō prōcessī prō-cessum prōcedere išeiti

pasirodyti eiti

quantus a um koks repellō repulī repulsum repellere atstumti atmušti išvaryti

sciō scīvī scītum scīre žinoti mokėti

sine su abl be

tabulleta ae f tabletė Tenedius a um Tenegravedo

tergum ī n nugara

tragicus a um

ultrā su acc anagravepus už per virš

ūnitus a um suvienytas

čia bendras valeō valuī valitum va-lēre būti sveikam gyventi turėti reikšmės galioti

violō āvī ātum āre smur-tu padaryti pažeisti

vītālis e gyvenimo gyvybi-nis

27

XXVI Schola vīcēsima sexta

Discordia frātrum

Faustulus casam intrat bdquoAcca ubi es Venī et audī dē calamitāte Rōmulus Remum necāvitldquo Acca verbīs marītī nōn crēdit bdquoQuid dīcis quid audīvīldquo Faustulus autem bdquoCrēde mihi uxor Hodiē cum amīcīs ad Palātium properāvī Etiam Rōmulus et Remus et multitūdō virōrum Palātium petīvērunt Tum Rōmulus virōs ad sē vocāvit et ubi tacuērunt ōrātiōnem habuit bdquoGaudeō quod venīre nōn dubitāvistis Hodiē sacrum facere volumus nam auxiliō deōrum Palātium mūnīvimus Vidēte mūrum Nunc tandem sine perīculō vīvere possumusldquo Virī verba Rōmulī clāmōre probavērunt Subitō autem Remus bdquoEgo tuum mūrum rīdeō mūrus enim inimīcum nōn prohibetldquo Statim mūrum trānsiluit Tum Rōmulus per īram Remum petīvit et ō Acca frātrem necāvit Faustulus tacet Acca autem lacrimas tenet et clāmat bdquoŌ Faustule frūstrā lupa puerōs in rīpā Tiberis servāvit et aluit frūstrā tū Remum cum frātre domum portāvistī frūstrā Remō parentēs fuimus Ō Rōmule cūr frātrem necāvistīldquo Tum Faustulus et Acca fīlium flevērunt

Sententiae Aut prōsunt poētae aut dēlectant Avarō omnia dēsunt sapientī nihil Nēmō in

suā causā iūdex esse potest Nōn possum (Vintildecas Mykolaacuteitis-Pugravetinas)

Vocābula

Acca ae f Akagrave

ad su acc pas prie alō aluī alitum alere maitinti penėti

audiō īvī ītum īre girdėti aut arba

auxilium ī n pagalba avārus a um godus gobšus

calamitās ātis f nelaimė

casa ae f trobelė

causa ae f byla

clāmō āvī ātum āre šau-kti

clāmor ōris m šauksmas crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti cūr kodėl dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

discordia ae f nesantaika domum į namus namo

dubitō āvī ātum āre abejoti

eō iī ītum īre eiti delectō delectāvī delec-tātum delectāre džiuginti faciō fēcī factum facere daryti

Faacuteustulus ī m Faustulas fleō flēvī flētum flēre verkti raudoti frūstrā veltui

gaudeō gavīsus sum gaudēre džiaugtis intrō āvī ātum āre įžengti

inimīcus ī m nedraugas

īra ae f pyktis

iūdex iūdicis m teisėjas

lacrima ae f ašara

marītus ī m vyras sutuok-tinis

multitūdō inis f daugybė

mūniō īvī ītum īre stip-rinti

mūrus ī m siena necō āvī ātum āre žudyti numquam niekada omnis e visas

ōrātio ōnis f kalba ōrā-tiōnem habēre sakyti kalbą

Palātium ī n Palatildecijus

parēns entis m f gimdy-

tojas -a pl parentēs tėvai

perīculum ī n pavojus petō petīvī petītum pe-tere ieškoti siekti prašyti vykti

portō āvī ātum āre nešti praeclārus a um žinomas probō āvī ātum āre (iš)bandyti pritarti

prohibeō prohibuī pro-hibitum prohibēre sulaikyti

prōperō āvī ātum āre

skubėti

quod kad rīdeō rīsī rīsum rīdēre juoktis

rīpa ae f upės krantas sacer sacra sacrum pa-švęstas šventas sapiēns entis išmintingas

sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti servō āvī ātum āre sau-goti

statim tučtuojau bematant subitō staiga tandem pagaliau ubi kai kur

uxor ōris f žmona taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti trānsileō siluī silīre per-šokti

veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti videō vīdī vīsum vidēre matyti

vocō āvī ātum āre šaukti kviesti

volō voluī ndash velle norėti vīvō vīxī victum vīvere gyventi

28

XXVII Schola vīcēsima septima

Adiectīva prōnōminālia ndash būdvardiniai įvardžiai

ūnus a um vienas sōlus a um tiktai vienas tōtus a um visas ūllus a um kažkoks alter altera alterum ki-tas antras

uter utra utrum katras neuter neutra neutrum niekatras

nūllus a um joks alius alia aliud kitas

N alter altera alterum G alterīus D alterī A alterum alteram alterum A alterō alterā alterō

N alius alia alium G alīus D aliī A alium aliam alium A aliō aliā aliō

N alterī alterae altera G alterōrum -ārum -ōrum D alterīs

A alterōs alterās altera

A alterīs

N aliī aliae alia G aliōrum aliārum aliōrum D aliīs

A aliōs aliās alia

A aliīs

Sententiae Nec sibi sed tōtī genitum sē crēdere mundō (Lūcānus) Tōtus mundus agit

histriōnem (Šekspyras) Sibi parat malum quī alterī parat Nōn sum ūnī angulō nātus patria

mea tōtus hic est mundus (Seneca) Ūnīus dēmentia dēmentēs efficit multōs Ūnus vir

nūllus vir Alter ego Vērus amīcus est quī est tamquam alter idem (Cicero) Beneacuteficus est

quī nōn suī sed alterīus causa benignē facit (Cicero) Trīstis eris sī sōlus eris (Ovidius)

Sacrum Profānum Īgnōrantia nōn est argūmentum (Spīnōsa)

loz Nota bene V ljamas Šekspỹras (angl Shakespeare 1564ndash1616 Aacutenglija) ndash vienas

žymiausių pasaulio dramatugravergų išgarsėjęs tragegravedijomis žinomiausia jų ndash bdquoHaacutemletasldquo

Barugravechas Spinozagrave (lo Benedictus de Spīnōsa 1632ndash1677) ndash žymus olaacutendų filosogravefas

Tarptautiniai žodžiai augziliatilderas ndash vyskupo padėjėjas efegravektas ndash kurios nors veiklos

padarinys as ndash labai išsilavinęs didžiai išprusęs žmogus notatilderas ndash valstybės įga-

liotas pareigūnas atliekantis notatilderinius veiksmugraves tvarkantis ir tvirtinantis dokumentugraves ir jų

tikrumą tablegravetė ndash apvaliotildes ar ovaliotildes fogravermos supresuacuteota vaistų dogravezė praryjama -

tugrave totalitar zmas ndash tokia saacutentvarka kai valstybė kontroliuacuteoja visas gyvenimo sritis

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti agit histriō-nem vaidina

angulus ī n kampas kertė

argūmentum ī n argu-mentildetas įrodymas

beneficus a um gerada-riškas labdaringas palankus maloningas

benignē geraširdiškai pa-lankiai mielai maloniai

causa ae f priežastis byla dalykas reikalas

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēmēns entis beprotis pa-mišęs

dēmentia ae f beprotystė

pamišimas

efficiō effēcī effectum efficere padaryti faciō fēcī factum facere daryti vykdyti atlikti

histriō ōnis m atildektorius

gignō genuī genitum gignere gimdyti būti prie-žastimi genitus a um gi-męs

īgnōrantia ae f nežinoji-mas

malum ī n blogis multus a um daug dau-gelis

mundus ī m pasaulis nātus a um gimęs parō āvī ātum āre ruošti

patria ae f tėvynė profānus a um nepašvę-stas nešvarus bedieviškas nuodėmingas

sacer sacra sacrum pa-švęstas šventas

servō āvī ātum āre saugoti

sine su abl be taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti tamquam taip kaip tarsi lyg

teneō tenuī tentum te-nēre laikyti turėti trīstis e liūdnas vērus a um tikras

29

XXXVIII Schola duodētrīcēsima Trečioji linksniuotė Mišrusis tipas

Sg Pl Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

ars f artis artī artem arte

ars

artēs artium artibus artēs artibus artēs

clades f cladis cladī cladem clade

cladis

cladēs cladium cladibus cladēs cladibus cladēs

mōns m montis montī montem monte

mōns

montēs montium montibus montēs montibus montēs

nox f noctis noctī noctem nocte nox

noctēs noctium noctibus noctēs noctibus noctēs

Mīlitēs Rōmānī ndash vīs imperiī Rōmānī

Rōma magna urbs est Magnus numerus cīvium Rōmānōrum semper in armīs erant

Magnus etiam est numerus mīlitum Rōmānōrum Mīlitēs Rōmāni aut peditēs erant aut

equitēs Rōmānī magnam classem habēbant Multī mīlitēs in classe mīlitābant Rōmānīs nōn

sōlum nāvēs longae sed etiam nāvēs onerāriae erant Nāvis longa cum turrī hostēs Rōmānōs

terrēbant In puppī nāvis gubernātor sedēbat et nāvem gubernābat Cōpiae Rōmānae saepe

terrā marīque hostēs superābant Rōmānī in multīs pugnīs Pūnōs superābant post Graecōs

deinde Gallōs et Dācōs Caesare duce Rōmānī Aegyptum occupāvit Etiam multās regiōnēs

Asiae Minōris occupāvit Imperium Rōmānum multās prōvinciās habet Siciliam

Prōvinciam sive Galliam Narbōnēnsem Galliam Pannoniam Dāciam Thrāciam Britan-

niam Aegyptum Illyriam Macedoniam Syriam Iūdaeam Āfricam Hispaniam Armeniam

et ceterās Clādēs Rōmānōrum rārae fuērunt

Komentaras Prōvincia arba Gallia Narbōnēnsis ndash iki Cegravezario užkariavimų rom nams

priklausiusi Gatildelijos dalis tentilde buvo Narbogravenos miestas (lie Narbonagrave lo Narbōna)

Vocābula

Armenia ae f A Asia Minor Mažoji Azija

auxilium ī n pagaacutelba arma ōrum n gintildeklai

aut arba

Caesar aris m Cegravezaris

calamitas ātis f nelaimė ceterus a um kitas

cīvis is m f pilietis -ė

clādēs is f pralaimėjimas

classis is f laivynas moki-nių klasė

cōpiae ārum f karinės pa-jėgos

Dācia ae f Datildekija deinde iš ten po to

dux ducis m vadas

eques itis m raitelis faciō fēcī factum facere daryti

gubernātor ōris m vairi-ninkas

gubernō āvī ātum āre vairuoti

hostis is m f priešas

Illyria ae f

imperium ī n impegraverija

Iūdaea ae f

longus a um ilgas

Macedonia ae f Makedo-nija

mare is n jūra terra ma-rīque sausumojegrave ir j roje

mīles itis m karys kareivis militō āvī ātum āre eiti karinę tarnybą kareiviauti

multus a um daug dau-gelis

Narbōnēnsis e Narbogravenos

nāvis is f laivas nāvis lon-ga karo laivas nāvis onerā-

ria prekybinis laivas

numerus ī m skaičius nōn sōlum sed etiam ne tik bet ir

occupō āvī ātum āre už- imti

onerārius a um krovinių krovininis

Pannonia ae f Panogravenija

pedes itis m pėstininkas portō āvī ātum āre nešti

post su acc po vėliau

prōvincia ae f prov ncija

pugna ae f kova mūšis

Pūnī ōrum m pugravenai t y kartaginiẽčiai

puppis is f vairatildegalis rārus a um retas

saepe dažnai sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti superō āvī ātum āre vir-šyti nugalėti

urbs urbis f miestas

Thrācia ae f Tratildekija terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

turris is f bokštas veniō vēnī ventum ve-nīre atvykti

30

XXIX Schola ūndētrīcēsima

Sententiae Hērēdem facit Deus nōn homō (Coke) Neque mel neque apēs Neque

opīnione sed natūrā cōnstitūtum est iūs (Cicero) Occāsiō facit fūrem Canēs socium in

culīna nūllum amant Ex pēde Herculem Mollis illa ēducātiō quam indulgentiam vocāmus

nervōs omnēs et mentis et corporis frangit (Quīntilliānus) Doctī ratiōnem artis intelligunt

indoctī voluptātem (Quīntilliānus) Sāl Atticus Ut lupus ovem amat Quī mē amat amat et

canem meum Pāx vōbīscum Nihil sub sōle novī Nōn eacuteadem est aetās nōn mēns

(Horātius) Quī male agit ōdit lūcem Pugna suum fīnem cum iacet hostis habet (Ovidius)

Rūs in urbe (Mārtiālis) Ōtium sine litterīs mors est et hominis vīvī sepultūra (Seneca)

Pallida mors aequō pulsat pede pauperum tabernās Rēgumque turrēs (Horātius) Post

mortem nūlla voluptās Post tenebrās lūx Nē mīrum quod dīvīna natūra dedit agrōs ars

hūmāna aedificāvit urbēs (Varrō) Quālis vītā fīnis ita Sub fīne Sub Iove frīgidō

loz Nota bene Egravedvardas Kogravekas (angl Coke 1552ndash1634 metais) ndash aacutenglų pol tikas ir

garsiausias savo meto teacuteisininkas savo veikalais sukūręs bendrosios arba anglosatildeksų teisės

pagrindus Maacuterkas Terentildecijus Varogravenas (lo Varrō 116ndash27 metais prieš Kristų) ndash

rom nų rašytojas mokslininkas 25 knygų veikalo bdquoLotynų kalbaldquo autorius

Vocābula

aedifico 1 statyti aequus a um lygus

aetās ātis f amžius

ager agrī m dirva laukas agō ēgī āctum agere veikti

Atticus a um Atildetikos

apis is f bitė

ars artis f menas

canis is m f šuo kalė

corpus oris n kūnas cōnstituō cōnstituī cōn-stitūtum cōnstituere nu-spręsti nustatyti

dīvīnus a um dieviškas dō dedī datum dare duoti

doctus a um mokytas

ēducātiō ōnis f auklėjimas švietimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīnis is m galas riba frangō frēgī frāctum

frangere laužti frīgidus a um šaltas Herculēs is m Heratildeklis

hērēs ēdis m f paveldėtojas habeō uī itum ēre turėti

hostis is m f priešas

hūmānus a um žmonių iaceō iacuī ndash iacēre gulėti

indulgentia ae f atlai-dumas

indoctus a um nemokytas intellego lēxī lectum legere pastebėti pažinti su-prasti

ita taip tokiu būdu

Iuppiter Iovis m

iūs iūris n teisė

litterae ārum f literatūragrave mokslas

lūx lūcis f šviesa male blogai

mel mellis n medus

mēns mentis f protas mintis siela

mīrus a um nuostabus mollis e minkštas silpnas

mors mortis f mirtis

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

neque ir ne neque neque nei nei occāsiō ōnis f proga dingstis

ōdī ndash ndash ōdisse neapkęsti omnis e visas kiekvienas

ōtium ī n poilsis laisvalaikis

opīniō ōnis f nuomonė

pažiūra požiūris

ovis is f avis pallidus a um išblyškęs

pauper eris m vargšas

pāx pācis f taika pellō pepulī pulsum pellere stumti varyti mušti

pēs pedis m koja

pugna ae f kova mūšis quālis e koks quod nes

ratiō ōnis f protas veikimo būdas

rūs rūris n kaimas laukai

sāl salis n druska

sōl sōlis m saulė

sepultūra ae f laidotuvės

sine su abl be

socius ī m draugas sąjungi-ninkas bendrininkas

sub su acc ir abl po

taberna ae f trobelė lūšna

tenebrae ārum f tamsa

urbs is f miestas vocō āvī ātum āre šaukti vadinti

voluptās ātis f malonumas džiaugsmas

vīvus a um gyvas

31

XXX Schola trīcēsima Adiectīvum

Trečiosios linksniuotės būdvardžiai

Jau esame susipažinę su pirmosios ir antrosios linksniuotės būdvardžiais

altus a um aukštas gilus angustus a um siauras bonus a um geras ceterus a um kitas laetus a um linksmas lātus a um platus magnus a um didelis malus a um blogas

parvus a um mažas plēnus a um pilnas vīvus a um gyvas

mortuus a um miręs vacuus a um tuščias

āter ātra ātrum tamsus juodas dexter tra trum dešinysis līber era erum laisvas miser era erum varganas nelaimingas niger gra grum juodas pulcher chra chrum gražus ruber bra brum raudonas sinister tra trum kairysis

ferreus a um geležinis idōneus a um įdomus līgneus a um medinis

varius a um įvairus

Pirmosios ir antrosios linksniuotės būdvardžiai yra linksniuojami kaip atitinkamų

linksniuočių giminių daiktavardžiai ndash jų galūnės sutampa

Trečiosios linksniuotės būdvardžiai būna trijų dviejų arba vienos galūnės Tai reiškia kad

jie vardininko linksnyje (nom sg) gali turėti tris ir atitinkamai dvi arba tik vieną formą

Trijų galūnių būdvardžiai

ācer m ācris f ācre n aštrus žodynuose užrašomas ācer ācris ācre aštrus

celeber m celebris f celebre n garsus žodynuose užrašomas celeber bris bre garsus

celer m celeris f celere n greitas žodynuose užrašomas celer eris ere greitas

salūber m salūbris f salūbre n sveikas žodynuose užrašomas salūber bris bre sveikas

Dviejų galūnių būdvardžiai

fortis m f forte n narsus žodynuose užrašomas fortis e narsus

gravis m gravis f grave n sunkus žodynuose užrašomas gravis e sunkus

Vienos galūnės būdvardis

fēlīx m f n laimingas gen sg fēlīcis žodynuose užrašomas fēlīx īcis laimingas

ingēns m f n didžiulis gen sg ingentis žodynuose užrašomas ingēns entis didžiulis

pār m f n lygus vienodas gen sg pāris žodynuose užrašomas pār pāris lygus vienodas

sapiēns m f n išmintingas gen sg sapientis žodynuose užrašomas sapiēns entis išmintingas

Trečiosios linksniuotės būdvardžių linksniavimas

Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl

ācer ācris ācre ācris ācrī ācrem ācre ācrī

ācrēs ācria ācrium ācribus ācrēs ācria ācribus

fortis forte fortis fortī fortem forte fortī

fortēs fortia fortium fortibus fortēs fortia fortibus

pār pāris pārī pārem pār pārī

pārēs pāria

pārium

pāribus pārēs pāria

pāribus

32

XXXI Schola trīcēsima prīma Dēclīnātiō quārta ndash ketvirtoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

frūctus f vaisius frūctūs frūctuī frūctum frūctū

frūctus

frūctūs frūctuum frūctibus frūctūs frūctibus frūctūs

cornū f ragas cornūs cornū cornū cornū

cornū

cornua cornuum cornibus cornua cornibus cornua

lacus m lacūs lacuī lacum lacū

lacus

lacūs lacuum lacubus lacūs lacubus lacūs

1 Išverskite Vergilijaus teksto ištrauką

Hīc sēcūra quiēs et nescia fallere vīta

Divēs opum variārum hīc lātīs ōtia fundīs

Spēluncae vīvīque lacūs hīc frīgida Tempe

Mūgitusque boum mollēsque sub arbore somnī (Vergilius)

Sententiae Multae manūs onus levius faciunt Habet etiam in manū gladium et secūrim sē

autem dē bellō et ā latrōnibus nōn līberat (Vulgāta) Neque semper arcum Tendit Apollo

(Horātius) Nōn est meum contrā auctōritātem senātūs dīcere (Cicero) Prīmus sapientiae

gradus est falsa intelligere Status quō Status in quō Statū quō In statū quō Status quō

ante bellum Sexū fēmina ingeniō vir (Mar jos Teregravezės antkapio epitatildefija Aacuteustrija) Venī

Creātor Spīritus Venī Sancte Spīritus Spīritus prōmptus caro autem infīrma (Vulgāta)

Senātus populusque Rōmānus Alterā manū fert lapidem alterā pānem ostentat (Plautus)

Tarptautiniai žodžiai f nišas ndash greičio varžybų baigmė gubernatildetorius ndash gubernijos

valdytojas humatildeniškas ndash žmoniškas klatildesė ndash pastov mokinių grupė kulinatilderija ndash valgių

gaminimo būdas okupuacuteoti ndash užimti o ndash viešoji nuomonė regiogravenas ndash kraštas

Vocābula

arbor oris f medis

arcus ūs m lankas aacuterka

auctōritās ātis f galia val-džia įtaka autoritegravetas

bellum ī n karas

bōs bovis m f jautis karvė

caro carnis f mėsa kūnas clamō āvī ātum āre šaukti

creātor ōris m kūrėjas dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dīves itis turtingas

domus ūs f namas faciō fēcī factum facere daryti

gradus ūs m žingsnis

gladius ī m kardas fallō fefellī falsum falle-re apgauti sukčiauti klastoti falsus a um apgaulingas melagingas

frīgidus a um šaltas

fundus ī m žemės valda dvaras

ingenium ī n gabumai būdas

infīrmus a um nestiprus intellegō lēxī lēctum le-gere suprasti latrō ōnis m plėšikas samdinys

lacus ūs m ežeras

lapis idis m akmuo lātus a um platus levis e lengvas leve lengvai

līberō āvī ātum āre iš-laisvinti išvaduoti

manus ūs f ranka mollis e minkštas malonus

mūgitus ūs m baubimas maurojimas

necō āvī ātum āre žudyti neque ir ne nescius a um nežinantis nežinomas

onus eris n našta

opēs opum n turtas turtai

ostentō āvī ātum āre iš-

tiesti atkišti rodyti

ōtium ī n poilsis laisvalaikis

pānis is m duona

populus ī m tauta prōmptus a um drąsus

quiēs ētis f poilsis ramybė sanctus a um šventas

secūris is f kirvis sēcūrus a um be rūpesčių ramus

senātus ūs m senatildetas

sexus ūs m lytis

spēlunca ae f gr urvas ola

somnus ī m miegas

spīritus ūs f dvelkimas pūtimas dvasia siela

status ūs m stovėjimas padėtis

Tempē n tendō tetendī tentum tendere tempti varius a um įvairus veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

Sg Pl Nom bōs bovēs Gen bovis boum Dat bovī būbus bōbus Acc bovem bovēs Abl bove būbus bōbus

33

XXXII Schola trīcēsima secunda

Domus Rōmāna

Domūs Rōmānae habēbant multa cubicula ātria ālās cubicula culīnam exedram peristȳlium tabernās tabulīnum trīclīnium et vestibulum Ātrium propter iānuam et vestibulum iacet et umbilīcus domī est Ātrium compluvium et impluvium habet Speciōsae pictūrae parietēs ātriī deacutecorant Cubicula parva conclāvia dormītōria sunt Culīna parva et sublūstris est Hīc fornāx est et ancillae labōrābant Servī cibum in culīnā parābant Propter peristȳlium exedra magna est In parietibus

et solīs vidēmus variās pulchrās pictūras Peristȳ- lium est cavaedium porticibus circumdatum in quō saepe sunt etiam piscīnae statuae silānī plantae Tabernae aediculae viae oppositae sunt in quibus rēs variās vēndunt Tabulīnum cubiculum pecūniae tabulārum et imāginum est Solum tessellātum saepe est (Pagal httpslawikipediaorgwikiDomus_Rōmāna)

Tarptautiniai žodžiai impliugravevijus ndash keturka pis baseinas atildetrijuje kompliugravevijus ndash

angagrave atildetrijaus stogegrave konklavagrave ndash kardinotildelų susirinkimas uždarojegrave patalpojegrave (S ksto koplỹ-

čioje) šaũkiamas poacutepiežiui rinkti ndash vidaus kiemas apjuostas kolonadagrave op

ndash paacutertija ar grugravepė nesutinkanti su daugumotildes nuomone pogravertikas ndash atviras prieangis su ko-

logravenomis ndash keturka pis valgomasis stalas su gultais (clīnē) iš trijų stalo pusių

Vocābula

aedicula ae f kambarėlis

āla ae f sparnas

ancilla ae f tarnaitė vergė

ātrium ī n atildetrijus sveta nė

cavaedium ī n kiemas ro-mėnų namegrave kiemo aikšt

cibus ī m maistas circumdō dedī datum dare dėti aplinkui apsupti

conclāve is n užrakinamas kambarys

cubiculum ī n kambarys miegamasis

compluvium ī n kompliugrave-vijus

culīna ae f virtuvė decorō 1 puošti

domus ūs f namas

dormītōrius a um miego miegamasis cubiculum dor-

mītōrium miegamasis kam-barys

exedra ae f gr eksedragrave pa-sikalbėjimų salė

fornāx ācis f krosnis frustra veltui habeō uī itum ēre turėti

hortus ī m sodas iaceō uī ndash ēre gulėti

iānua ae f durys

imāgō inis f paveikslas

impluvium ī n impliugravevijus labōrō 1 dirbti oppositus a um esantis priešais

parō 1 ruošti

parvus a um mažas

pecūnia ae f turtas pinigai

peristȳlum ī n gr perist lis

pariēs etis m siena

pictūra ae f tapyba pa-veikslas

piscīna ae f baseinas

planta ae f augalas

propter su acc greta arti dėl už

porticus ūs m pogravertikas kolonadagrave dengta galegraverija

pulcher chra chrum gra-žus

saepe dažnai

silānus ī m fontatildenas

solum ī n žemė kambario grindys

speciōsus a um gražus

statua ae f statulagrave sublūstris e silpnai apšvies-tas

taberna ae f kraacuteutuvė smuklė

tabula ae f lenta sąskaitų knyga dokumentildetas

tabulīnum ī n archỹvas

tessellātus a um mozaacuteikos

trīclīnium ī n trikl nijus valgomasis

umbilīcus ī m bamba vi-durys

varius a um įvairus vēndō didī ditum ere parduoti

via ae f gatvė

34

XXXIII Schola trīcēsima tertia Numerālia cardinālia ndash kiekiniai skaitvardžiai

I ūnus a um vienas II duo duae duo du III trēs tria trys IV quattuor keturi V quīnque penki VI sex šeši VII septem septyni VIII octō aštuoni IX novem devyni X decem dešimt

XI ūndecim vienuolika XII duodecim dvylika XIII trēdecim trylika XIV quattuordecim keturiolika XV quindecim penkiolika XVI sēdecim šešiolika XVII septendecim septyniolika XVIII duodēvīgintī aštuoniolika XIX ūndēvīgintī devyniolika XX vīgintī dvidešimt

XXX trīgintā trisdešimt XL quadrāginta keturiasdešimt L quinquāginta penkiadešimt LX sexāginta šešiasdešimt LXX septuāginta septyniasdešimt LXXX octōginta aštuoniasdešimt XC nōnāginta devyniasdešimt C centum šimtas M mille tūkstantis MM duo milia du tūkstančiai

Dē exercitū Rōmānō

Gāius Iūlius Caesar legiōnem ultrā ōrdināvit et compositiōnem celebrem statuit In hāc

nova constitūtiōne octōginta mīlitēs centuriam ductam ab centuriōne explēvērunt Sex

centuriae ūnam cohortem explēvērunt et decem cohortēs ūnam legiōnem ductam ab lēgātō

explēvērunt Quaeque legiō circā sex milia mīlitēs habuit sed cohors prīncipālis dīvīsiō in

proeliō fuit Legiōnēs etiam speciālēs mīlitēs inclūsērunt quī nōn pugnāvērunt sed

stipendia plūra recepērunt Exemplī grātiā aquilifer sīgnum lēgātiōnis aquilam tulit

maximam honōrem habet Sīgnifer minus gravia sīgna tulit et opēs exercitūs administrāvit

Antīquīs tempōribus duōdētrīginta legiōnēs exercitum Rōmānum explēvērunt (Pagal

httpswwwwikiwandcomlaExercitus_Rōmānus)

Tarptautiniai žodžiai administruacuteoti ndash valdyti tvarkyti inkliugravezas ndash intarpas skaidriojegrave

sukiet jusioje dervojegrave (vabzdys gintaregrave) kompoz cija ndash meno kūrinio dalių išdėstymas jų

santykis su v suma konstitugravecija ndash pagrindinis valstybės įstatymas specialugraves ndash susijęs su

kuria nors specialyacutebe išskirtinis ypat ngas stipentildedija ndash pastov pinig nė pašalpagrave

Vocābula

administrō 1 patarnauti tvarkyti valdyti

aquila ae f erelis

aquilifer ī m vėliavnešỹs

cohors ortis f kohorta celeber bris bre garsus įžymus dažnas paplitęs

centuria ae f šimtinė

centuriō ōnis m šimtinin-kas centuriogravenas

compositiō ōnis f sudėji-mas sandara sudėtis

circā su acc apie maždaug

constitūtiō ōnis f sandara nustatymas nutarimas

dīvīsiō ōnis f (pa)dalijimas paskirstymas

ductus a um vedamas vadovaujamas

exemplum ī n pavyzdys exemplī grātiā pavyzdžiui

exercitus ūs m (apmokyta) kariuomenė

expleō plēvī plētum plēre pripildyti sudaryti ferō tulī lātum ferre nešti

gravis e sunkus svarbus habeō uī itum ēre turėti inclūdō clūsī clūsum clūdere uždaryti užrakinti įdėti įterpti

lēgātiō ōnis f pasiuntinys-tė pasiuntinybė legatildeto (kar-

vedžio) padėjėjo pareigybė

lēgātus ī m pasiuntinys le-giograveno vadas Cegravezario laikais

legiō ōnis f legiogravenas magnus a um (māior

ius maximus a um) di- delis

mīles itis m karys kareivis minus mažiau multī ae a (plūrēs a plūrimī ae a) daug dau-gelis

novus a um naujas ōrdinō 1 sustatyti eilėmis išrikiuoti sutvarkyti suskirstyti

opēs opum f turtas prīncipālis e pirminis pa-grindinis svarbiausias

proelium ī n kautynės ko-va mūšis

pugnō 1 kovoti kariauti quisque quaeque quid-que kiekvienas recipiō cēpī ceptum ci-pere imti atgal atsiimti gauti

sīgnifer i m v liavininkas

sīgnum ī n ženklas v liava speciālis e specialugraves ypa-tingas rinktinis

stipendium ī n kareivio al-ga alga atlyginimas karinė tarnyba

ultrā toliau vėliau paskiau

tempus oris n laikas

35

XXXIV Schola trīcēsima quārta Dēclīnātiō quīnta ndash penktoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl faciēs ēī f veidas išvaizda vaizdas

fidēs eī f ištikimybė tikėjimas

glaciēs ēī f ledas

merīdiēs ēī m vidurdienis pietūs

seriēs ēī f eilė

spēs eī f viltis

Nom Gen Dat Acc Abl

diēs m diēī diēī diem diē

diēs diērum diēbus diēs diēbus

rēs f reī reī rem rē

rēs rērum rēbus rēs rēbus

Sententiae Mors ultima līnea rērum est (Horātius) Faciēs Hippocratica Bonus animus in

malā rē dīmidium est malī (Plautus) Vectīgālia nervī sunt reī pūblicae (Cicero) Per diem

Pūnica fidēs Audī vidē tacē sī vīs vīvere in pāce Omnium rērum prīncipia parva sunt

(Cicero) Stultus es rem āctam agis (Plautus) Nam mora dat vīrēs tenerās mora percoquit

ūvās Et validās segetēs quod fuit herba facit (Ovidius) Spēs māter stultōrum Spēs ultima

loz Nota bene Hipokratildetas (gr Ἱπποκράτης lo Hippocratēs) ndash garsiausias aacutentikos

graikų gydytojas 18 gydytojas savo šeimojegrave Gydytojai ir šiandien duoda vadinamąją Hipo-

kratildeto priesaiką Hipokratildeto gydymo metogravedai nusakomi tokiom s sententildecijomis Prīmō nōn

nocēre Natūra sanat medicus cūrat Contrāria contrāriīs cūrantur Sententildecijoje Faciēs

Hippocratica ka bama apie mirštančio žmogaus veidą jį pirmasis aprašė Hipokratildetas

Tarptautiniai žodžiai dekoruacuteoti ndash teikti gražią išvaizdą puošti daacuteilinti edukatildecija ndash

auklėjimas lavinimas švietimas egzempliotilderius ndash vienetas iš daugelio tokių pat daiktų

herbatilderas ndash džiov nti augala l nija ndash bet koks nubrėžtas brūkšnys negravervas ndash skaidulų

pluoštas kuriuo iš smegenų ir į jas eina dirginimas pr ncipas ndash pradinis teiginys

respugraveblika ndash valstybės valdymo fograverma kai valdo išrinkti žmonių atstovai segraverija ndash daiktų

ar reiškinių eilė vestibiugravelis ndash pagalbinė patalpagrave iš kurios įeinama į kitagraves patildetalpas

Vocābula

agō ēgī āctum agere va-ryti vesti veikti

animus ī m siela dvasia audiō īvī ītum īre klau-syti

dīmidium ī n pusė dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dō dedī datum dare duoti

contrārium ī n priešingy-

bė contrāria contrāriīs skirt ngos (l gos) skirt ngais (vaacuteistais)

cūrō 1 rūpintis slaugyti gy-

dyti cūrantur praes ind

pass 3 pl yra gyacutedomi (-os)

faciō fēcī factum facere daryti

herba ae f žolė želmuo žalumynai

Hippocraticus a um Hipokratildeto hipokratildetiškas

līnea ae f lininis siūlas vir-velė riba

malum ī n blogis

medicus ī m gydytojas

mora ae f užrukimas gai-šatis laiko tarpas trukmė

mors mortis f mirtis

nam nes

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

noceō nocuī nocitum

nocēre kenkti omnis e visas kiekvienas parvus a um

pāx pācis f taika percoquō percoxī perco-xum percoquere išvirti iškepti subrandinti

prīncipium ī n pradžia pa-grindas

Pūnicus a um pugravenų t y kartaginiẽčių pugraveniškas

sanō 1 gydyti

seges etis f pasėlỹs pasėt java

sī jei stultus a um kvailas rēs pūblica valstybė res-pugraveblika

taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti tener a um švelnus min-kštas jaunas gležnas

ultimus a um tolimiau-sias paskutinis

ūva ae f vynuogė validus a um sveikas stip-rus didelis tinkamas

vectīgal ālis n mokestis

rintildekliava pl patildejamos

videō vīdī vīsum vidēre matyti

vīs ndash f jėga vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

36

XXXV Schola trīcēsima quīnta

Narrātiō Aenēae (I)

Aenēas narrat dē ruinā Trōiae Sed subitō post decem annōs Graecī nōn iam ante Trōiam

erant Ūnō diē ōra maris dēserta erat Castra hostium dēserta erant Tantum equus līgneus

ante portam stat Portās urbis aperimus relinquimus urbem ad castra īmus tentōriaque

ducum Graecōrum īnspicimus Equus magnus nōs terret Quid est Aut spēs aut perniciēs

Quid facere dēbēmus Nōbīs līs erat Alterī equum dēlēre cupiēbant quod nōnnūllī

dīcēbant bdquoIn equō armātī virī sē condunt In animō habent nocte exīre et urbem intrāre et

delēre nōsque necāreldquo Alterī equum in urbem dūcere volēbant Fāma enim erat bdquoSī nōs

equum in urbem dūcimus quondam bellō Graeciam vincimusldquo

1 Atsakykite į klausimus

1 Quis dē ruinā Trōiae narrat 2 Quot annōs Graecī apud Trōiam erant 3 Quid fēcērunt

Graecī ante portam Trōiānam 4 Terret equus magnus Trōiānōs 5 Quī sunt in equō et dē

quā causā

Sententiae Equus Trōiānus Trōia fuit (Propertius) Equō nē crēdite Teucrī (Vergilius)

loz Nota bene Segravekstas Prope cijus (lo Propertius 47ndash15 metais prieš Kristų) ndash

garsus egravetas iš Ugravembrijos parašęs keturias elegravegijų knygas

Vocābula

Aenēas ae n alter era erum kitas ant-ras alter alter vienas kitas

animus ī m siela dvasia

annus ī n metai aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti armātus a um ginkluotas

castra ōrum n stovykla

condō condidī conditum condere įkurti cupiō īvī ītum ere trokšti dēbeō dēbuī dēbitum dēbēre privalėti dēleō ēvī ētum ēre su-naikinti

dēsertus a um tuščias iš-tuštėjęs

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

diēs diēī m diena dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

dux ducis m vadas

enim mat juk nes eō iī ītum īre eiti

equus ī m arklys exeō iī ītum īre išeiti faciō fēcī factum facere daryti

fāma ae f kalbos paskalos gandas

habeō uī itum ēre turėti in animō habere ketinti

hostis is m f priešas svetimšalis

īnspiciō spexī spectum spicere žiūrėti stebėti intrō āvī ātum āre įžengti

līgneus a um medinis

līs lītis f ginčas

mare maris n jūra

narrātiō ōnis f pasakojimas narrō 1 pasakoti necō 1 žudyti nōnnūllus a um kai kuris

nox noctis f naktis

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

perniciēs ēī f pražūtis

porta ae f vartai durys quondam kitados kadaise quot kiek relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis

subitō staiga tantum tiek tik

tentōrium ī n palapinė terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

Trōia ae f Trojagrave Trōiānus a um Trogravejos

Trōiānī ōrum m ubi kai kur

urbs is f miestas

vincō vīxī victum vin-cere nugalėti volō voluī ndash velle norėti

37

XXXVI Schola trīcēsima sexta Narrātiō Aenēae (II)

Sacerdōs Lāocoōn autem ab arce dēcurrit et procul clāmat bdquoO miserī insānī estis Graecīs

crēditis Equum reliquērunt excidiō urbisldquo et magnā vī hastam in equum torsit Est

gemitus sed nōn audīmus Subitō dē Tenedō īnsulā quae ante Trōiam est duo serpentēs

ōrae appropinquant et in duōs fīliōs Lāocoontis invādunt eōs necant et edunt Lāocoōn

iuvāre temptat sed eum quōque serpentēs necant Nōs territī sumus nam sine dubiō deī

īrātī sunt et Lāocoontem pūnivērunt Aperimus portās et dūcimus equum in urbem Posteā

edimus et bibimus et multā nocte somnum altum capimus

Vocābula

altus a um aukštas gilus arx arcis pilis tvirtovė aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti appropinquō 1 prisiartinti audiō īvī ītum īre girdėti autem tačiau bibō bibī bibere gerti capiō cēpī captum ca-pere imti clāmō āvī ātum āre šaukti

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēcurrō (cu)currī cur-sum currere bėgti žemyn nusileisti

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dubium ī n abejonė

dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

equus ī m arklys edō ēdī ēsum ēsse

(edere) valgyti ėsti

excidium ī n sugriovimas sunaikinimas žuvimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīlius ī m sūnus

gemitus ūs m dejavimas īnsānus a um beprotis pamišęs

īnsula ae f sala intrō āvī ātum āre įžengti invādō invāsī invāsum invādere įsibrauti užpulti īrātus a um supykęs

iuvō 1 padėti pagelbėti

Lāocoōn ontis m Laoko-ograventas

mare maris n jūra miser era um vargšas necō 1 žudyti

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

posteā po to paskui vėliau procul toli tolyn

pūniō īvī ītum īre bausti quōque taip pat relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

sacerdōs ōtis m žynys

serpēns entis m f gyvatė

sine su abl be

somnus ī n miegas stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis subitō staiga tantum tiek tik

Tenedus ī m Tegravenedas sala tōrqueō torsī tortum torquēre sukti kreipti terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti territī įbauginti temptō 1 mėginti bandyti

urbs is f miestas

vis ndash f jėga

Plūsquamperfectum

Plūsquamperfectum indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-era-m ōrnāv-erā-s ōrnāv-era-t ōrnāv-erā-mus ōrnāv-erā-tis

ōrnāv-era-nt

habu-era-m habu-erā-s habu-era-t habu-erā-mus habu-erā-tis

habu-era-nt

lēg-era-m lēg-erā-s lēg-era-t lēg-erā-mus lēg-erā-tis

lēg-era-nt

cēp-era-m cēp-erā-s cēp-era-t cēp-erā-mus cēp-erā-tis

cēp-era-nt

vēn-era-m vēn-erā-s vēn-era-t vēn-erā-mus vēn-erā-tis

vēn-era-nt

1 Išverskite sakinius

1 Hodiē iam librum legī quem herī dederās 2 Promētheus hominēs servāvit quōs

Iuppiter necāre cōnstituerat 3 Ut fēcerās ita habēs 4 Causa bellī fuit quod Rōmānī

agrum Sabīnum vastāvērunt Vocābulum vastō 1 siaubti

38

XXXVII Schola trīcēsima septima Mercurius Dīdō et Aenēas

Mercurius Aenēam vīdit gerere pulchram vestem Pūnicam quam Dīdō eī libenter dōnāverat Itaque nūntius Iovis stupuit deinde ad Aenēam celeriter accessit bdquoAudī Aenēas Iuppiter mē mīsit tē monet Quid hīc facis Cūr eō locō tē tam improbē geris Cōgitā dē fātō tuō Hīc iūcundē vīvere tibi nōn licet Relinque Carthāginem nam Italiam petere debēs Posterīs tuīs illic novam patriam parāldquo Verba Mercuriī Aenēam vehementer terruērunt Itaque vir pius quī imperiō Iovis semper pāruerat cōnsilium cēpit fugam petere et regiōnēs Pūnicās relinquere Statim comitēs ad lītus vocāvit eōs classem et arma parāre iussit At Dīdō quae cōnsilia Aenēae iam animadverterat eum verbīs flectere temptāvit et dīxit bdquoCūr mē tam turpiter fallis Cūr fugere properās cūr tam crūdēlis es Nunc dolum tuum perspēxīldquo Postquam Dīdō diū tacuit tristī vōce adiēcit bdquoTibi nimis crēdidī nam tē amāvīldquo Aenēas autem quem Mercurius dē fātō monuerat graviter gemuit bdquoNumquam tibi conūbium prōmīsī Cōgitā deōs vītam meam regere Iuppiter pater deōrum hominumque mē novam patriam quaerere iussit Etiam Trōiam nōn meā sponte relīquī Anchises pater in somnō mē in Italiam īre monuit Dēsine mē tēque querēlīs tuīs vexāre Italiam nōn meā sponte petōldquo Vocābula

accēdō accessī accessum

accēdere prieiti prisiartinti adiiciō adiēcī adiectum adiicere pridurti

animadvertō 3 atkreipti dėmesį sekti

arma ōrum n ginklai audiō 4 klausyti girdėti

Carthāgō inis f Kartatildegina capiō 3 imti celeriter greitai

classis is f (karo) laivynas cōgitō 1 mąstyti galvoti

comes itis m palydovas bendrakeleivis

cōnsilium ī n nutarimas patarimas

conūbium ī n santuoka crēdo 3 tikėti crūdēlis e žiaurus cūr kodėl debeō 2 privalėti

deinde iš ten po to dēsinō siī situm sinere liautis dīcō 3 sakyti

Dīdō ōnis f Didogravenė diū ilgai

dolus ī m klasta dōnō 1 dovanoti faciō 3 daryti fallō fefellī falsum fal-lere apgauti suklaidinti

fātum ī n likimas

flectō flexī flectum

flectere lenkti

fuga ae f bėgimas fugiō fūgī fugitum fu-gere bėgti graviter sunkiai gerō gessī gestum gere-re nešti nešioti vesti gemō uī itum ere dūsauti

illic ten

imperium ī n įsakymas improbē nedorai intrō āvī ātum āre įžengti itaque taigi todėl tad

iubeō iussī iussum iubē-re liepti įsakyti iūcundē maloniai linksmai libenter mielai licet licuit ndash licēre lei-džiama galima

lītus oris n (jūros) krantas

locus ī m vieta

Mercurius ī m Merkugraverijus moneō 2 priminti įspėti mittō 3 siųsti nimis per daug pernelyg numquam niekada

nūntius ī m pasiuntinys ži-nia

pāreō uī ndash ēre paklusti parō 1 ruošti perspiciō spēxī spectum spicere įžiūrėti suprasti petō īvī ītum 3 vykti

pius a um pamaldus doras

posterī ōrum m ainiai postquam po to kai prōmittō 3 pažadėti properō 1 skubėti Pūnicus a um pūnų pū-niškas

quaerō quaesīvī quesī-tum querere ieškoti

querēla ae f aimana dejonė

regiō ōnis f šalis kraštas regō rēxī rēctum regere valdyti

relinquō 3 palikti servō āvī ātum āre saugoti

sponte suā savo noru statim tučtuojau bematant stupeō stupuī stupēre sustoti būti nustebusiam taceō 2 tylėti

tam taip temptō 1 bandyti terreō 2 gąsdinti trīstis e liūdnas turpiter bjauriai šlykščiai vehementer smarkiai karš-tai stipriai labai

vestis is f drabužis vexō 1 mėtyti vyti ginti vīvō 3 gyventi vocō 1 šaukti kviesti volō voluī ndash velle norėti

vōx vōcis f balsas

39

XXXVIII Schola duodēquadragēsima Futūrum II indicātīvī āctīvī

Futūrum II indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-er-ō ōrnāv-er-i-s ōrnāv-er-i-t

ōrnāv-er-i-mus ōrnāv-er-i-tis ōrnāv-er-i-nt

habu-er-ō habu-er-i-s habu-er-i-t

habu-er-i-mus habu-er-i-tis habu-er-i-nt

lēg-er-ō lēg-er-i-s lēg-er-i-t

lēg-er-i-mus lēg-er-i-tis lēg-er-i-nt

cēp-er-ō cēp-er-i-s cēp-er-i-t

cēp-er-i-mus cēp-er-i-tis cēp-er-i-nt

vēn-er-ō vēn-eri-s vēn-eri-t

vēn-er-i-mus vēn-er-i-tis vēn-er-i-nt

1 Išverskite sakinius

1 Legam epistolam tuam quam mihi scrīpseris 2 Ut fēceris ita habēbis 3 Quid ēgerimus

scietis 4 Ut fēceritis ita habēbitis 5 Sī meīs cōnsiliīs parueris salvus eris 6 Crās librum

legēs quam dederō 7 Cum Phillippus dominus Macedoniae Lacaedemoniīs scrīpserat bdquoSī

in Lacōnicam vēnerō terram vestram vōs exigamldquo Lacaedemoniī respondērunt bdquoSīldquo

8 Ūnus homō servum genere Lacaedemonium interrogāvit bdquoProbusne eris sī tē emerōldquo

Servus respondit bdquoEtiam sī nōn emerisldquo

loz Nota bene Didogravenė (lo Dīdō) ė Pigmaliograveno sesuo Sich jo

žmona Kartatildeginos įkūrėja ir karalienė En jas (lo Aenēas) Anch so ir Afrod tės sūnus

legendinis rom nų protėvis Laokoograventas (gr Λαοκόων lo Lāocoōn) Poseidograveno žynys

Trogravejoje bandęs įtikinti troj nus nepriimti gra kų dovanotildes ndash medinio arklio ir už tai kartugrave su

sūnumis pasmaugtas Poseidograveno pasiųstų gyvačių Lakogravenija (γρ Λακονική lo Lacōnica)

ndash kitaip Spaacuterta Lakedaimogravenas (gr Λακεδαίμων lo Lacedaemōn) ndash Peloponegraveso

pugravesiasalio sritis ir to paties pavadinimo jos sogravestinė kitaip Spaacuterta lakedaimoniẽčiai (gr

Λακεδαίμωνιοι lo Lacedaemoniī) ndash Lakedaimograveno gyventojai arba spartiẽčiai

Makedogravenija (gr Μακεδονία lo Macedonia) ndash šalis tarp Tesatildelijos ir Tratildekijos (AV)

Tarptautiniai žodžiai epistolatilderinis ndash laišk (pavyzdžiui epistoliatilderinis palikimas ndash

laiška ) fugagrave ndash trij ndash keturi balsų mugravezikos kūrinys vieno ba so tegravemą nustatyta tvarka

kartoja kiti balsai kons liumas ndash gydytojų pasitarimas kuriamegrave tikslinama ligos diagnogravezė

(ligos nustatymas) svarstoma ligonio būklė gydymo būdai ir priemonės lakograveniškas ndash

trumpas aacuteiškus glaustas (apie ka bą st ilių) perspektyvagrave ndash kūnų vaizdavimo plokštumojegrave

būdas pagrįstas spindulia s iše nančiais iš vieno taško respondentildetas ndash asmuo atsakinė-

jantis į tyrėjo ankegravetos klaacuteusimus

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti

cōnsilium i n nutarimas patarimas

crās rytoj cum kai

dominus ī m šeimininkas ponas valdovas viešpats

epistola ae f laiškas etiam taip pat net ir

exigō exēgī exāctum

exigere išvaryti išvyti emō ēmī ēmptum eme-re pirkti

genus eris n giminė pader-mė r šis

interrogō 1 klausti

Lacedaemoniī ōrum m lakedaimoniẽčiai spartiẽčiai

Lacōnica ae f Lakogravenija

liber librī m knyga

Macedonia ae f Makedograve-

nija

-ne ar pareō uī ndash ēre paklusti

Phillippus ī m Pilỹpas probus a um doras respondeō spondī spōn-sum spondēre atsakyti salvus a um sveikas sī jei jeigu

servus ī m vergas

40

XXXIX Schola ūndēquadrāgēsima Rapīna Sabīnārum

Iam Rōmulus et Remus Rōmam condiderant sed Rōmae parvus numerus fēminārum erant

Itaque Rōmānī lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt Cum lēgāti dīxērunt bdquoFēminās nōn habēmus

Date nōbīs in mātrimōnium fīliās vestrās Sī fīliās vestrās dederitis vōbīs grātiās agēmusldquo ndash

Sabīnī respondērunt bdquoNostrās fīliās nōn vōbīs ēducāverāmusldquo Tum Rōmānī dolō Sabīnās

accēpērunt Itaque iterum lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt et ad lūdōs pūblicōs Rōmam Sabīnōs

ūnā cum mātrōnīs fīliābusque invītāvērunt bdquoCum Rōmam vēneritis lūdōs pūblicōs spec-

tābitisldquo Cum Sabīnī ūnā cum mātrōnīs fīliābusque Rōmam vēnērunt Rōmānī fīliās Sabī-

nōrum raptāvērunt Rapīna Sabīnārum fuit causa bellī Diū Sabīnī cum Rōmānīs pugnā-

verant cum fīliae Sabīnōrum inter Rōmānōs et Sabīnōs sē coniēcērunt et ōrāvērunt bdquoIn nōs

vertite īrās nōs causa bellī sumus Sī vōs propinquī nostrī vīceritis nōs viduae vīvēmus sī

autem Rōmānī vīcerint nōs orbae erimus Cum igitur nōs necāveritis bellum fīniētisldquo

Verba Sabīnārum Rōmānōs Sabīnōsque movērunt Itaque bellum fīnīvērunt Rōmānī

Sabīnōs in oppidum suum recēpērunt et Sabīnī cum Rōmānīs sē coniūnxērunt (EL)

Komentaras Sab nai (lo Sabīnī) ndash itatildelikų gentis gyvenusi Latildecijuje (lo Latium) ir

Ugravembrijoje (lo Umbria) Įkūrus Rogravemą dalis sab nų susijungė su rom nais o kiti gyvenę

kalnuosegrave jiems priešinosi III amžiuje prieš Kristų rom nai nukariavo visagraves sab nų žemegraves ir

sab nams suteikė Rogravemos pilietybę T tas L vijus (lo Titus Livius) rom nų istograverikas aprašė

rom nų ir sab nų konfl ktą dėl moterų Po šio konfl kto abiejų genčių valstybės susijungė ir

sab nų karalius T tas Tatildecijus (lo Titus Tatius) valdė drauge su Rogravemulu vedusiu sab nę

Hers liją (lo Hersilia) Mokslininkai spėja kad sab nai Rogravemoje yra gyvenę Kvirinatildelio

(Quirīnālis collis) Viminatildelio (Vīminālis collis) ir Eskv lijų (Esquilīae) kalvosegrave

Vocābula

accipiō cēpī ceptum ci-pere priimti gauti autem tačiau

bellum ī n karas

causa ae f priežastis

collis is m kalva coniiciō iēcī iēctum iicere įmesti pulti sē con-

iicere mestis condō condidī condi-tum condere įkurti

coniungō iūnxī iūnc-tum iungere sujungti sē coniungere susijungti cum kai kol dīcō 3 sakyti dō dedī datum dare duoti

dolus ī m klasta

diū ilgai ēducō 1 auklėti šviesti eō iī ītum īre eiti faciō fēcī factum facere

daryti

fēmina ae f mόteris

fīlia ae f duktė iam jau invītō 3 kviesti

īra ae f pyktis itaque taigi todėl tad iterum antrąsyk

lēgātus ī m pasiuntinys

lūdus ī m žaidimas pl žai-dynės

mātrimōnium ī n santuo-ka in mātrimōnium dare vesti

mātrōna ae f matronagrave kil-minga mόteris

mittō 3 siųsti moveō 2 judinti paveikti necō 1 žudyti

oppidum ī n miestas

orba ae f našlaitė propinquus a um artimas

pl propinquī artimieji

pūblicus a um viešas pugnō 1 kovoti kautis ōrō 1 kalbėti melsti prašyti

rapīna ae f pagrobimas raptō 1 pagrobti recipiō cēpī ceptum cipere paimti atga atsiimti respondeō 2 atsakyti spectō 1 stebėti sī jei jeigu tum tada

ubi kai kur

teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti ūnā kartu drauge išvien veniō 4 atvykti vertō vertī versum ver-

tere versti čia atsukti

vidua ae f našlė vincō vīcī vīctum vin-cere nugalėti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

41

XL Schola quadrāgēsima

Initium bellī Gallicī

Helvētiī fīnēs suōs quī angustī sunt relinquere et per prōvinciam nostram iter facere cōnstituunt Explōrātōrēs cōnsilium hostium Caesarī nūntiant Caesar magnīs itineribus ab urbe in Galliam ulteriōrem contendit et incrēdibilī celeritāte ad Genavam pervenit Helvētiī lēgatōs ad eum mittunt nōbilēs cīvēs quī eius voluntātem petunt sed Caesar id nōn concēdit et eā legiōne quam sēcum habet mīlitibusque fortibus quī ex prōvinciā conveniunt ā lacū Lemannō quī in flūmen Rhodanum īnfluit ad montem Iūram quī fīnēs Sēquanōrum ab Helvētiīs dīvidit mūrum in altitūdinem pedum sēdecim fossamque perdūcit eōque modō Helvētiōs itinere prohibet (Buchner)

Sententiae Virtūs Rōmāna constat ex hīs virtūtibus disciplīna pietās fidēs gravitās

paupertās cōnstantia Nōn nōbīs sōlum nātī sumus (Cicero) Nōn fōrmōsus erat sed erat

fācundus Ulixēs (Ovidius)

Komentaras Gatildejus Jugravelijus Cegravezaris (lo Caesar) aprašo Gatildelijos užkariavimą savo bdquoGatildelų karo užrašuoseldquo (lo Commentāriī dē bellō Gallicō) Karas prasideda nuo susidūrimo su gatildelų tauta helvegravetais (lo Helvētiī) gyvenusiais teritograverijoje kur yra dab Šveicatilderija Helvegravetai norėjo palikti savo žemegraves ir persikelti į vatildekarus prie Okeatildeno (lo Ōceacuteanus dab Atlaacutento vandenyacutenas) ą

Vocābula

altitūdō inis f aukštis

angustus a um siauras

bellum ī n karas

celeritās ātis f greitumas concēdō cessī cessum cēdere trauktis užleisti

cōnstantia ae f pastovu-mas patvarumas išfvermė

cōnstituō stituī stitu-tum stituere nuspręsti nustatyti

contendō tendī tentum tendere įtempti stengtis skubėti siekti

conveniō 4 sueiti susirinkti

disciplīna ae f drausmė

dīvidō dīvīdī dīvīsum dīvidere dalyti skaldyti

explōrātor ōris f žvalgas faciō 3 daryti iter facere keliauti

fācundus a um iškalbin-gas kalbus šnekus

fidēs eī f tikėjimas ištiki-mybė

fīnis is m galas baigmė

riba pl sienos šalis kraštas

flūmen inis n upė

fōrmōsus a um gražus

dailus

fortis e narsus stiprus

fossa ae f griovys

Gallicus a um galų gališ-kas

Genava ae f Genavagrave dab Ženevagrave

gravitās ātis f sunkumas rimtumas orumas būdo tvirtumas

Helvētiī ōrum m helvegravetai

hostis is m priešas svetim-šalis

incrēdibilis e neįtikimas īnfluō flūxī flūxum fluere įtekėti

initium ī n pradžia

iter itineris n kelias

Iūra ae m J ra kalnai

lacus ūs m ežeras

legiō ōnis f legiogravenas

Lemannus ī m (ežeras) Le-matildeno (dab Ženegravevos) ežeras

mīles itis m karys kareivis mittō 3 siųsti

modus ī m būdas

mōns montis m kalnas kalnynas kalnai

mūrus ī m siena

nātus a um gimęs

nōbilis e kilmingas kilnus nūntiō 1 pranešti

paupertās ātis f neturtas perdūcō 3 išvesti nuvesti

pēs pedis m koja pėda petō īvī ītum ere ieškoti siekti prašyti vykti

pietās ātis f pamaldumas pagarba

prohibeō hibuī hibitum hibēre neleisti uždrausti

prōvincia ae f provincija -que ir

relinquō 3 palikti

Rhodanus ī f Rodatildenas dab Ronagrave

sēdecim šešiolika

Sēquanī ōrum m sekvatildenai sōlum tikti tik

Ulixēs is m Odis jas ulterior ulterius esantis anoj pusėj tolimesnis

urbs is f miestas perveniō 4 atvykti

virtūs ūtis f vyriškumas narsumas dorybė

voluntās ātis f valia noras sutikimas

42

Page 25: HORTUS LATINUS PARS TERTIA - lm€¦ · IV. Schola quārta. Sententiae. Prōnōmina - įvardžiai Prōnōmina dēmōnstrātīva – parodomieji įvardžiai hic, haec, hoc šitas,

24

XXIII Schola vīcēsima tertia

Hominēs et nōmina

Quīntus est frāter Mārcī Iūlia soror eius est Mārcus et Quīntus frātrēs Iūliae sunt Mārcī

pater et māter frāter et soror sunt Nōmen patris est Iūlius mātris Aemilia Quīntus est nōmen frātris Iūlia sorōris

Mārcō ūna soror est Iūliae duo frātrēs sunt Nōmina frātrum sunt Mārcus et Quīntus Patrī et mātrī ūna fīlia et duo fīliī sunt Mātrī Aemilia nōmen est Quod nōmen est patrī Eī nōmen est Lūcius Iūlius Balbus Virō Rōmānō tria nōmina sunt Lūcius est prae-nōmen id est nōmen prīmum Iūlius nōmen vel nōmen gentīlicium Balbus cognōmen est Fīliīs nōmina sunt Mārcus Iūlius Balbus et Quīntus Iūlius Balbus Mārcus et Quīntus praenōmina sunt fīliōrum Alia praenōmina Lātīna sunt Aulus Decimus Gāius Gnaeus Faustus Mānius Numerius Paulus Pūblius Sextus Spurius Tiberius

Titus Mulieribus Rōmānīs plērumque ūnum nōmen gentilicium erat velut Cornēlia Iūlia Lūcia Paula Octāvia Tullia Valeria

Aemiliae etiam ūnum nōmen erat Aemiliae est ūnus frāter cuī Aemilius nōmen est (praenōmen Pūblius cognōmen Paulus) Frāter Aemiliae est avunculus līberōrum Aemilius autem procul ā sorōre suā abest Itaque trīstis est Aemilia quae frātrem suum amat Mārcus et Iūlia mātrem suam trīstem in hortum exīre vident et pātrem interrogant bdquoCūr māter nostra trīstis estldquo Iūlius bdquoMāter vestra trīstis est quod Aemilius procul ab eā abest Aemilius avunculus vester est id est frāter mātris

Sententiae Nōmen est ōmen Benedictus quī venit in nōmine Dominī Nōmina sunt odiōsa (Ovidius)

Vocābula

absum afuī ndash abesse būti ne čia nebūti

alius alia aliud kitas autem tačiau

avunculus ī n avyacutenas mo-tinos brolis dėdė

benedictus a um palai-mintas

duo duae duo du

cognōmen inis n šeimos vardas pavardė

cūr kodėl exeō iī (īvī) ītum īre išeiti

frāter frātris m brolis gentīlicius a um giminės nōmen gentīlicium gimi-nės vardas

hortus ī m sodas daržas interrogō āvī ātum āre klausti

itaque taigi todėl tad

līberī ōrum m vaikai

māter mātris f motina

mulier eris f moacuteteris nam nes odiōsus a um ne(pa)ken-čiamas

ōmen inis n ženklas

pater patris m tėvas plērumque dažniausiai daugiausia

praenōmen inis n asmens vardas

procul toli

soror ōris f sesuo

trēs tria trys ūnus a um vienas trīstis e liūdnas velut kaip veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

Praenōmina Rōmāna

Aemilia ae f Em lija

Aulus ī m Aacuteulas

Cornēlia ae f Kornegravelija

Decimus ī m Dẽcimas

Gāius ī m Gatildejus

Gnaeus ī m Gn jus

Faustus ī m Faacuteustas

Iūlia ae f Jugravelija

Iūlius ī m Jugravelijus

Lūcia ae f Liugravecija

Lūcius ī m Liugravecijus

Mānius ī m Matildenijus

Numerius ī m Numegraverijus

Octāvia ae f Oktatildevija

Paula ae f Paacuteulė

Paulus ī m Paacuteulius

Pūblius ī m Pugraveblijus

Quīntus ī m Kv ntas

Sextus ī m Segravekstas

Spurius ī m Spugraverijus

Tiberius ī m Tibegraverijus

Tullia ae f Tugravelija

Valeria ae f Valegraverija

25

XXIV Schola vīcēsima quārta Verba composita

ab-sum a-fuī ndash ab-esse ad-sum ad-fuī ndash ad-esse dē-sum dē-fuī ndash dē-esse inter-sum inter-fuī ndash inter-esse praes-sum prae-fuī ndash prae-esse prō-sum prō-fuī ndash prōd-esse super-sum super-fuī ndash super-esse pos-sum potuī posse

būti ne čia būti atstu nedalyvauti būti prie pagelbėti trūkti stokoti būti tarpe dalyvauti būti priešakyje vadovauti būti už padėti paremti išlikti būti galingam galėti

Verba composita possum potuī posse

Praesēns indicātīvī āctīvī Praesēns Imperfectum Futūrum I

ab-sum ab-es

ab-est ab-sumus ab-estis ab-sunt

dē-sum dē-es

dē-est dē-sumus dē-estis dē-sunt

prō-sum prōd-es

prōd-est prō-sumus prōd-estis prō-sunt

pos-sum pot-es

pot-est pos-sumus pot-estis pos-sunt

pot-eram pot-erās

pot-erat pot-erāmus pot-erātis pot-erant

pot-erō pot-eris

pot-erit pot-erimus pot-eritis pot-erunt

Ex vītā Plīniī

Surgō ubi volō saepe prīmā lūce Amō sedēre in silentiō et meōs oculōs claudere bdquoQuid

mihi hodiē facere necesse estldquo ndash mēcum cōgitō Tum notārium vocō et iubeō eum

epistolam scrībere Hōrā quārtā et quīntā in peristȳlum prōcedō et aliam epistolam parō

Dum prandium ēdō Post prandium dormiō tum ambulō (herī nōn ambulābam) Mox

ōrātiōnem Graecam et Latīnam legō quod vōcem meam fīrmam facit Posteā in cēnā nostrā

amīcī meī intersunt Ego et uxor mea cum amīcīs paucīs saepe cēnāmus Aliud nōn possum

Numquam mihi amīcī dēerant Dum cēnam ēdimus servus librum bonum nōbīs legit Mihi

placet Aenēidem Vergiliī audīre Ego et multī amīcī meī etiam auctōrēs Latīnās recitāre

possunt Tandem in hortō ambulō cum amīcīs meīs quī sunt praeclārī et ērudītī

Nōn numquam ex hōc ōrdine errō Ante lūcem nōn poteram surgere Sī diū dormīvī equō

īre amō Amīcī quōque ex oppidīs vīcīnīs veniunt Saepe in silvam venārī intrō Etiam

audiō virōs quī in agrīs meīs labōrant

Vocābula

ambulō āvī ātum āre vaikščioti

alius alia aliud kitas

Aenēis idis m Eneidagrave

avunculus ī n avyacutenas dėdė cōgitō āvī ātum āre mą-styti galvoti

diū ilgai dormiō īvī ītum īre mie-goti

dum tada ēdō ēdī ēsum edere valgyti

eō iī ītum īre eiti

errō āvī ātum āre klysti ērudītus a um išsilavinęs fīrmus a um tvirtas stiprus

hortus ī m sodas intrō āvī ātum āre įžengti iubeō iussī iussum iubē-re liepti įsakyti

lūx lūcis f šviesa mox greit tuojau paskui

nam nes necesse est būtina privalu

notārius ī m sekretotilderius numquam niekada

ōrdō inis n eilė tvarka

paucī ōrum m nedaugelis

peristȳlum ī n gr perist lis placeō placuī placitum

placēre patikti įtikti praeclārus a um žinomas

prandium ī n pusryčiai prōcedō cessī cessum cedere išeiti pasirodyti eiti saepe dažnai sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti surgō surrēxī surrēc-tum surgere kilti keltis

tandem pagaliau ubi kai kur

uxor ōris f žmonagrave venor venātus sum ve-

nārī medžioti (verbum dep) vīcīnus a um kaimyninis volō voluī ndash velle norėti

vōx vōcis f balsas

26

XXV Schola vīcēsima quīnta Trečioji linksniuotė Ba sinis tipas

Sg Pl Sg Pl Sg Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl

turris f turris turrī turrim turrī

turrēs turrium turribus turrēs turribus

vīs f

vim vī

vīrēs vīrium vīribus vīrēs vīribus

Tiberis m Tiberis Tiberī Tiberim Tiberī

mare n maris marī mare marī

maria marium maribus maria maribus

1 Išmokite atmintinai trečiosios linksniuotės ba sinio tipo žodžius

febris is f drugys

puppis is f vairagalis

secūris is f kirvis

sitis is f toškulys

turris is f bokštas

tussis is f kosulys

vīs ndash f jėga prievarta

Albis is m Elbė upė

Neāpolis is f Neatildepolis

Tiberis is m

mare is n jūra

conclāve is n užrakinamas kambarys

animal ālis n gyvūnas

vectīgal ālis n mokestis rintildekliava

exemplar āris n pavyzdys

Sententiae Et māceriam circumdedī et circumfōdī et plantāvī vīneam Sorech [b blinė

vieta] et aedificāvī turrim in mediō eius Quantum scīmus gutta est īgnōrāmus mare Vī et

animō Contrā vim nōn valet iūs Ultrā vīrēs (Vergilius) Vim vī repellere licet Vim vīribus

exīre (Ulpiānus) Vīribus ūnitīs Vīs armāta Vīs ā tergō Vīs cōmica Vīs tragica (Aristo-

tēlēs) Vīs inertiae Vīs lēgis Vīs magica Vīs medicātrix natūrae Vīs saepe violat iūs Vīs

vim pellit Vīs vitālis Contrā vim mortis nōn est medicāmen in hortīs Sine vī et dolō

Turris eburnea Turris Babelis Terra turrium [šiuolaikinis stalo žaidimas] Tabulettae contrā

tussim prō īnfantibus Ad Tenediam secūrim Secūrī Tenediā (iš gr Τενεδία πελέκει apie

griežtą nieko nesigailintį Tenegravedo salos valdovą teisėją) Candor dat vīribus ālās

loz Nota bene Ulpiatildenas (lo Ulpiānus) ndash

Vocābula

aedificō āvī ātum āre statyti

āla ae f sparnas

animus ī m siela dvasia armātus a um ginkluotas

čia karinis

Babel is f Babilogravenas čia Batildebelis

candor ōris m skaistus bal-tumas spindėjimas dorumas

circumdō dedī datum

dare dėti aplinkui apsupti circumfodiō fōdī fossum fodere apkasti apkaupti cōmicus a um

contrā su acc prieš

dolus ī m klasta eburneus a um dramblio kaulo

ērudītus a um išsilavinęs exeō exiī exītum exīre

išeiti čia naudoti

gutta ae f lašas

hortus ī m sodas īgnōrō āvī ātum āre nežinoti

inertia ae f neveiklumas inercija

īnfāns antis m kūdikis vai-kas

iūs iūris n teisė licet licuit licēre leidžia-ma galima

lūx lūcis f šviesa

māceria ae f tvora

magicus a um magiškas

medicāmen inis n vaistas

medicātrix īcis f gydytoja

medium ī n vidurys

mors mortis f mirtis pellō pepulī pulsum

pellere stumti varyti mušti plantō āvī ātum āre so-dinti persodinti

prōcedō prōcessī prō-cessum prōcedere išeiti

pasirodyti eiti

quantus a um koks repellō repulī repulsum repellere atstumti atmušti išvaryti

sciō scīvī scītum scīre žinoti mokėti

sine su abl be

tabulleta ae f tabletė Tenedius a um Tenegravedo

tergum ī n nugara

tragicus a um

ultrā su acc anagravepus už per virš

ūnitus a um suvienytas

čia bendras valeō valuī valitum va-lēre būti sveikam gyventi turėti reikšmės galioti

violō āvī ātum āre smur-tu padaryti pažeisti

vītālis e gyvenimo gyvybi-nis

27

XXVI Schola vīcēsima sexta

Discordia frātrum

Faustulus casam intrat bdquoAcca ubi es Venī et audī dē calamitāte Rōmulus Remum necāvitldquo Acca verbīs marītī nōn crēdit bdquoQuid dīcis quid audīvīldquo Faustulus autem bdquoCrēde mihi uxor Hodiē cum amīcīs ad Palātium properāvī Etiam Rōmulus et Remus et multitūdō virōrum Palātium petīvērunt Tum Rōmulus virōs ad sē vocāvit et ubi tacuērunt ōrātiōnem habuit bdquoGaudeō quod venīre nōn dubitāvistis Hodiē sacrum facere volumus nam auxiliō deōrum Palātium mūnīvimus Vidēte mūrum Nunc tandem sine perīculō vīvere possumusldquo Virī verba Rōmulī clāmōre probavērunt Subitō autem Remus bdquoEgo tuum mūrum rīdeō mūrus enim inimīcum nōn prohibetldquo Statim mūrum trānsiluit Tum Rōmulus per īram Remum petīvit et ō Acca frātrem necāvit Faustulus tacet Acca autem lacrimas tenet et clāmat bdquoŌ Faustule frūstrā lupa puerōs in rīpā Tiberis servāvit et aluit frūstrā tū Remum cum frātre domum portāvistī frūstrā Remō parentēs fuimus Ō Rōmule cūr frātrem necāvistīldquo Tum Faustulus et Acca fīlium flevērunt

Sententiae Aut prōsunt poētae aut dēlectant Avarō omnia dēsunt sapientī nihil Nēmō in

suā causā iūdex esse potest Nōn possum (Vintildecas Mykolaacuteitis-Pugravetinas)

Vocābula

Acca ae f Akagrave

ad su acc pas prie alō aluī alitum alere maitinti penėti

audiō īvī ītum īre girdėti aut arba

auxilium ī n pagalba avārus a um godus gobšus

calamitās ātis f nelaimė

casa ae f trobelė

causa ae f byla

clāmō āvī ātum āre šau-kti

clāmor ōris m šauksmas crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti cūr kodėl dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

discordia ae f nesantaika domum į namus namo

dubitō āvī ātum āre abejoti

eō iī ītum īre eiti delectō delectāvī delec-tātum delectāre džiuginti faciō fēcī factum facere daryti

Faacuteustulus ī m Faustulas fleō flēvī flētum flēre verkti raudoti frūstrā veltui

gaudeō gavīsus sum gaudēre džiaugtis intrō āvī ātum āre įžengti

inimīcus ī m nedraugas

īra ae f pyktis

iūdex iūdicis m teisėjas

lacrima ae f ašara

marītus ī m vyras sutuok-tinis

multitūdō inis f daugybė

mūniō īvī ītum īre stip-rinti

mūrus ī m siena necō āvī ātum āre žudyti numquam niekada omnis e visas

ōrātio ōnis f kalba ōrā-tiōnem habēre sakyti kalbą

Palātium ī n Palatildecijus

parēns entis m f gimdy-

tojas -a pl parentēs tėvai

perīculum ī n pavojus petō petīvī petītum pe-tere ieškoti siekti prašyti vykti

portō āvī ātum āre nešti praeclārus a um žinomas probō āvī ātum āre (iš)bandyti pritarti

prohibeō prohibuī pro-hibitum prohibēre sulaikyti

prōperō āvī ātum āre

skubėti

quod kad rīdeō rīsī rīsum rīdēre juoktis

rīpa ae f upės krantas sacer sacra sacrum pa-švęstas šventas sapiēns entis išmintingas

sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti servō āvī ātum āre sau-goti

statim tučtuojau bematant subitō staiga tandem pagaliau ubi kai kur

uxor ōris f žmona taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti trānsileō siluī silīre per-šokti

veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti videō vīdī vīsum vidēre matyti

vocō āvī ātum āre šaukti kviesti

volō voluī ndash velle norėti vīvō vīxī victum vīvere gyventi

28

XXVII Schola vīcēsima septima

Adiectīva prōnōminālia ndash būdvardiniai įvardžiai

ūnus a um vienas sōlus a um tiktai vienas tōtus a um visas ūllus a um kažkoks alter altera alterum ki-tas antras

uter utra utrum katras neuter neutra neutrum niekatras

nūllus a um joks alius alia aliud kitas

N alter altera alterum G alterīus D alterī A alterum alteram alterum A alterō alterā alterō

N alius alia alium G alīus D aliī A alium aliam alium A aliō aliā aliō

N alterī alterae altera G alterōrum -ārum -ōrum D alterīs

A alterōs alterās altera

A alterīs

N aliī aliae alia G aliōrum aliārum aliōrum D aliīs

A aliōs aliās alia

A aliīs

Sententiae Nec sibi sed tōtī genitum sē crēdere mundō (Lūcānus) Tōtus mundus agit

histriōnem (Šekspyras) Sibi parat malum quī alterī parat Nōn sum ūnī angulō nātus patria

mea tōtus hic est mundus (Seneca) Ūnīus dēmentia dēmentēs efficit multōs Ūnus vir

nūllus vir Alter ego Vērus amīcus est quī est tamquam alter idem (Cicero) Beneacuteficus est

quī nōn suī sed alterīus causa benignē facit (Cicero) Trīstis eris sī sōlus eris (Ovidius)

Sacrum Profānum Īgnōrantia nōn est argūmentum (Spīnōsa)

loz Nota bene V ljamas Šekspỹras (angl Shakespeare 1564ndash1616 Aacutenglija) ndash vienas

žymiausių pasaulio dramatugravergų išgarsėjęs tragegravedijomis žinomiausia jų ndash bdquoHaacutemletasldquo

Barugravechas Spinozagrave (lo Benedictus de Spīnōsa 1632ndash1677) ndash žymus olaacutendų filosogravefas

Tarptautiniai žodžiai augziliatilderas ndash vyskupo padėjėjas efegravektas ndash kurios nors veiklos

padarinys as ndash labai išsilavinęs didžiai išprusęs žmogus notatilderas ndash valstybės įga-

liotas pareigūnas atliekantis notatilderinius veiksmugraves tvarkantis ir tvirtinantis dokumentugraves ir jų

tikrumą tablegravetė ndash apvaliotildes ar ovaliotildes fogravermos supresuacuteota vaistų dogravezė praryjama -

tugrave totalitar zmas ndash tokia saacutentvarka kai valstybė kontroliuacuteoja visas gyvenimo sritis

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti agit histriō-nem vaidina

angulus ī n kampas kertė

argūmentum ī n argu-mentildetas įrodymas

beneficus a um gerada-riškas labdaringas palankus maloningas

benignē geraširdiškai pa-lankiai mielai maloniai

causa ae f priežastis byla dalykas reikalas

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēmēns entis beprotis pa-mišęs

dēmentia ae f beprotystė

pamišimas

efficiō effēcī effectum efficere padaryti faciō fēcī factum facere daryti vykdyti atlikti

histriō ōnis m atildektorius

gignō genuī genitum gignere gimdyti būti prie-žastimi genitus a um gi-męs

īgnōrantia ae f nežinoji-mas

malum ī n blogis multus a um daug dau-gelis

mundus ī m pasaulis nātus a um gimęs parō āvī ātum āre ruošti

patria ae f tėvynė profānus a um nepašvę-stas nešvarus bedieviškas nuodėmingas

sacer sacra sacrum pa-švęstas šventas

servō āvī ātum āre saugoti

sine su abl be taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti tamquam taip kaip tarsi lyg

teneō tenuī tentum te-nēre laikyti turėti trīstis e liūdnas vērus a um tikras

29

XXXVIII Schola duodētrīcēsima Trečioji linksniuotė Mišrusis tipas

Sg Pl Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

ars f artis artī artem arte

ars

artēs artium artibus artēs artibus artēs

clades f cladis cladī cladem clade

cladis

cladēs cladium cladibus cladēs cladibus cladēs

mōns m montis montī montem monte

mōns

montēs montium montibus montēs montibus montēs

nox f noctis noctī noctem nocte nox

noctēs noctium noctibus noctēs noctibus noctēs

Mīlitēs Rōmānī ndash vīs imperiī Rōmānī

Rōma magna urbs est Magnus numerus cīvium Rōmānōrum semper in armīs erant

Magnus etiam est numerus mīlitum Rōmānōrum Mīlitēs Rōmāni aut peditēs erant aut

equitēs Rōmānī magnam classem habēbant Multī mīlitēs in classe mīlitābant Rōmānīs nōn

sōlum nāvēs longae sed etiam nāvēs onerāriae erant Nāvis longa cum turrī hostēs Rōmānōs

terrēbant In puppī nāvis gubernātor sedēbat et nāvem gubernābat Cōpiae Rōmānae saepe

terrā marīque hostēs superābant Rōmānī in multīs pugnīs Pūnōs superābant post Graecōs

deinde Gallōs et Dācōs Caesare duce Rōmānī Aegyptum occupāvit Etiam multās regiōnēs

Asiae Minōris occupāvit Imperium Rōmānum multās prōvinciās habet Siciliam

Prōvinciam sive Galliam Narbōnēnsem Galliam Pannoniam Dāciam Thrāciam Britan-

niam Aegyptum Illyriam Macedoniam Syriam Iūdaeam Āfricam Hispaniam Armeniam

et ceterās Clādēs Rōmānōrum rārae fuērunt

Komentaras Prōvincia arba Gallia Narbōnēnsis ndash iki Cegravezario užkariavimų rom nams

priklausiusi Gatildelijos dalis tentilde buvo Narbogravenos miestas (lie Narbonagrave lo Narbōna)

Vocābula

Armenia ae f A Asia Minor Mažoji Azija

auxilium ī n pagaacutelba arma ōrum n gintildeklai

aut arba

Caesar aris m Cegravezaris

calamitas ātis f nelaimė ceterus a um kitas

cīvis is m f pilietis -ė

clādēs is f pralaimėjimas

classis is f laivynas moki-nių klasė

cōpiae ārum f karinės pa-jėgos

Dācia ae f Datildekija deinde iš ten po to

dux ducis m vadas

eques itis m raitelis faciō fēcī factum facere daryti

gubernātor ōris m vairi-ninkas

gubernō āvī ātum āre vairuoti

hostis is m f priešas

Illyria ae f

imperium ī n impegraverija

Iūdaea ae f

longus a um ilgas

Macedonia ae f Makedo-nija

mare is n jūra terra ma-rīque sausumojegrave ir j roje

mīles itis m karys kareivis militō āvī ātum āre eiti karinę tarnybą kareiviauti

multus a um daug dau-gelis

Narbōnēnsis e Narbogravenos

nāvis is f laivas nāvis lon-ga karo laivas nāvis onerā-

ria prekybinis laivas

numerus ī m skaičius nōn sōlum sed etiam ne tik bet ir

occupō āvī ātum āre už- imti

onerārius a um krovinių krovininis

Pannonia ae f Panogravenija

pedes itis m pėstininkas portō āvī ātum āre nešti

post su acc po vėliau

prōvincia ae f prov ncija

pugna ae f kova mūšis

Pūnī ōrum m pugravenai t y kartaginiẽčiai

puppis is f vairatildegalis rārus a um retas

saepe dažnai sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti superō āvī ātum āre vir-šyti nugalėti

urbs urbis f miestas

Thrācia ae f Tratildekija terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

turris is f bokštas veniō vēnī ventum ve-nīre atvykti

30

XXIX Schola ūndētrīcēsima

Sententiae Hērēdem facit Deus nōn homō (Coke) Neque mel neque apēs Neque

opīnione sed natūrā cōnstitūtum est iūs (Cicero) Occāsiō facit fūrem Canēs socium in

culīna nūllum amant Ex pēde Herculem Mollis illa ēducātiō quam indulgentiam vocāmus

nervōs omnēs et mentis et corporis frangit (Quīntilliānus) Doctī ratiōnem artis intelligunt

indoctī voluptātem (Quīntilliānus) Sāl Atticus Ut lupus ovem amat Quī mē amat amat et

canem meum Pāx vōbīscum Nihil sub sōle novī Nōn eacuteadem est aetās nōn mēns

(Horātius) Quī male agit ōdit lūcem Pugna suum fīnem cum iacet hostis habet (Ovidius)

Rūs in urbe (Mārtiālis) Ōtium sine litterīs mors est et hominis vīvī sepultūra (Seneca)

Pallida mors aequō pulsat pede pauperum tabernās Rēgumque turrēs (Horātius) Post

mortem nūlla voluptās Post tenebrās lūx Nē mīrum quod dīvīna natūra dedit agrōs ars

hūmāna aedificāvit urbēs (Varrō) Quālis vītā fīnis ita Sub fīne Sub Iove frīgidō

loz Nota bene Egravedvardas Kogravekas (angl Coke 1552ndash1634 metais) ndash aacutenglų pol tikas ir

garsiausias savo meto teacuteisininkas savo veikalais sukūręs bendrosios arba anglosatildeksų teisės

pagrindus Maacuterkas Terentildecijus Varogravenas (lo Varrō 116ndash27 metais prieš Kristų) ndash

rom nų rašytojas mokslininkas 25 knygų veikalo bdquoLotynų kalbaldquo autorius

Vocābula

aedifico 1 statyti aequus a um lygus

aetās ātis f amžius

ager agrī m dirva laukas agō ēgī āctum agere veikti

Atticus a um Atildetikos

apis is f bitė

ars artis f menas

canis is m f šuo kalė

corpus oris n kūnas cōnstituō cōnstituī cōn-stitūtum cōnstituere nu-spręsti nustatyti

dīvīnus a um dieviškas dō dedī datum dare duoti

doctus a um mokytas

ēducātiō ōnis f auklėjimas švietimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīnis is m galas riba frangō frēgī frāctum

frangere laužti frīgidus a um šaltas Herculēs is m Heratildeklis

hērēs ēdis m f paveldėtojas habeō uī itum ēre turėti

hostis is m f priešas

hūmānus a um žmonių iaceō iacuī ndash iacēre gulėti

indulgentia ae f atlai-dumas

indoctus a um nemokytas intellego lēxī lectum legere pastebėti pažinti su-prasti

ita taip tokiu būdu

Iuppiter Iovis m

iūs iūris n teisė

litterae ārum f literatūragrave mokslas

lūx lūcis f šviesa male blogai

mel mellis n medus

mēns mentis f protas mintis siela

mīrus a um nuostabus mollis e minkštas silpnas

mors mortis f mirtis

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

neque ir ne neque neque nei nei occāsiō ōnis f proga dingstis

ōdī ndash ndash ōdisse neapkęsti omnis e visas kiekvienas

ōtium ī n poilsis laisvalaikis

opīniō ōnis f nuomonė

pažiūra požiūris

ovis is f avis pallidus a um išblyškęs

pauper eris m vargšas

pāx pācis f taika pellō pepulī pulsum pellere stumti varyti mušti

pēs pedis m koja

pugna ae f kova mūšis quālis e koks quod nes

ratiō ōnis f protas veikimo būdas

rūs rūris n kaimas laukai

sāl salis n druska

sōl sōlis m saulė

sepultūra ae f laidotuvės

sine su abl be

socius ī m draugas sąjungi-ninkas bendrininkas

sub su acc ir abl po

taberna ae f trobelė lūšna

tenebrae ārum f tamsa

urbs is f miestas vocō āvī ātum āre šaukti vadinti

voluptās ātis f malonumas džiaugsmas

vīvus a um gyvas

31

XXX Schola trīcēsima Adiectīvum

Trečiosios linksniuotės būdvardžiai

Jau esame susipažinę su pirmosios ir antrosios linksniuotės būdvardžiais

altus a um aukštas gilus angustus a um siauras bonus a um geras ceterus a um kitas laetus a um linksmas lātus a um platus magnus a um didelis malus a um blogas

parvus a um mažas plēnus a um pilnas vīvus a um gyvas

mortuus a um miręs vacuus a um tuščias

āter ātra ātrum tamsus juodas dexter tra trum dešinysis līber era erum laisvas miser era erum varganas nelaimingas niger gra grum juodas pulcher chra chrum gražus ruber bra brum raudonas sinister tra trum kairysis

ferreus a um geležinis idōneus a um įdomus līgneus a um medinis

varius a um įvairus

Pirmosios ir antrosios linksniuotės būdvardžiai yra linksniuojami kaip atitinkamų

linksniuočių giminių daiktavardžiai ndash jų galūnės sutampa

Trečiosios linksniuotės būdvardžiai būna trijų dviejų arba vienos galūnės Tai reiškia kad

jie vardininko linksnyje (nom sg) gali turėti tris ir atitinkamai dvi arba tik vieną formą

Trijų galūnių būdvardžiai

ācer m ācris f ācre n aštrus žodynuose užrašomas ācer ācris ācre aštrus

celeber m celebris f celebre n garsus žodynuose užrašomas celeber bris bre garsus

celer m celeris f celere n greitas žodynuose užrašomas celer eris ere greitas

salūber m salūbris f salūbre n sveikas žodynuose užrašomas salūber bris bre sveikas

Dviejų galūnių būdvardžiai

fortis m f forte n narsus žodynuose užrašomas fortis e narsus

gravis m gravis f grave n sunkus žodynuose užrašomas gravis e sunkus

Vienos galūnės būdvardis

fēlīx m f n laimingas gen sg fēlīcis žodynuose užrašomas fēlīx īcis laimingas

ingēns m f n didžiulis gen sg ingentis žodynuose užrašomas ingēns entis didžiulis

pār m f n lygus vienodas gen sg pāris žodynuose užrašomas pār pāris lygus vienodas

sapiēns m f n išmintingas gen sg sapientis žodynuose užrašomas sapiēns entis išmintingas

Trečiosios linksniuotės būdvardžių linksniavimas

Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl

ācer ācris ācre ācris ācrī ācrem ācre ācrī

ācrēs ācria ācrium ācribus ācrēs ācria ācribus

fortis forte fortis fortī fortem forte fortī

fortēs fortia fortium fortibus fortēs fortia fortibus

pār pāris pārī pārem pār pārī

pārēs pāria

pārium

pāribus pārēs pāria

pāribus

32

XXXI Schola trīcēsima prīma Dēclīnātiō quārta ndash ketvirtoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

frūctus f vaisius frūctūs frūctuī frūctum frūctū

frūctus

frūctūs frūctuum frūctibus frūctūs frūctibus frūctūs

cornū f ragas cornūs cornū cornū cornū

cornū

cornua cornuum cornibus cornua cornibus cornua

lacus m lacūs lacuī lacum lacū

lacus

lacūs lacuum lacubus lacūs lacubus lacūs

1 Išverskite Vergilijaus teksto ištrauką

Hīc sēcūra quiēs et nescia fallere vīta

Divēs opum variārum hīc lātīs ōtia fundīs

Spēluncae vīvīque lacūs hīc frīgida Tempe

Mūgitusque boum mollēsque sub arbore somnī (Vergilius)

Sententiae Multae manūs onus levius faciunt Habet etiam in manū gladium et secūrim sē

autem dē bellō et ā latrōnibus nōn līberat (Vulgāta) Neque semper arcum Tendit Apollo

(Horātius) Nōn est meum contrā auctōritātem senātūs dīcere (Cicero) Prīmus sapientiae

gradus est falsa intelligere Status quō Status in quō Statū quō In statū quō Status quō

ante bellum Sexū fēmina ingeniō vir (Mar jos Teregravezės antkapio epitatildefija Aacuteustrija) Venī

Creātor Spīritus Venī Sancte Spīritus Spīritus prōmptus caro autem infīrma (Vulgāta)

Senātus populusque Rōmānus Alterā manū fert lapidem alterā pānem ostentat (Plautus)

Tarptautiniai žodžiai f nišas ndash greičio varžybų baigmė gubernatildetorius ndash gubernijos

valdytojas humatildeniškas ndash žmoniškas klatildesė ndash pastov mokinių grupė kulinatilderija ndash valgių

gaminimo būdas okupuacuteoti ndash užimti o ndash viešoji nuomonė regiogravenas ndash kraštas

Vocābula

arbor oris f medis

arcus ūs m lankas aacuterka

auctōritās ātis f galia val-džia įtaka autoritegravetas

bellum ī n karas

bōs bovis m f jautis karvė

caro carnis f mėsa kūnas clamō āvī ātum āre šaukti

creātor ōris m kūrėjas dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dīves itis turtingas

domus ūs f namas faciō fēcī factum facere daryti

gradus ūs m žingsnis

gladius ī m kardas fallō fefellī falsum falle-re apgauti sukčiauti klastoti falsus a um apgaulingas melagingas

frīgidus a um šaltas

fundus ī m žemės valda dvaras

ingenium ī n gabumai būdas

infīrmus a um nestiprus intellegō lēxī lēctum le-gere suprasti latrō ōnis m plėšikas samdinys

lacus ūs m ežeras

lapis idis m akmuo lātus a um platus levis e lengvas leve lengvai

līberō āvī ātum āre iš-laisvinti išvaduoti

manus ūs f ranka mollis e minkštas malonus

mūgitus ūs m baubimas maurojimas

necō āvī ātum āre žudyti neque ir ne nescius a um nežinantis nežinomas

onus eris n našta

opēs opum n turtas turtai

ostentō āvī ātum āre iš-

tiesti atkišti rodyti

ōtium ī n poilsis laisvalaikis

pānis is m duona

populus ī m tauta prōmptus a um drąsus

quiēs ētis f poilsis ramybė sanctus a um šventas

secūris is f kirvis sēcūrus a um be rūpesčių ramus

senātus ūs m senatildetas

sexus ūs m lytis

spēlunca ae f gr urvas ola

somnus ī m miegas

spīritus ūs f dvelkimas pūtimas dvasia siela

status ūs m stovėjimas padėtis

Tempē n tendō tetendī tentum tendere tempti varius a um įvairus veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

Sg Pl Nom bōs bovēs Gen bovis boum Dat bovī būbus bōbus Acc bovem bovēs Abl bove būbus bōbus

33

XXXII Schola trīcēsima secunda

Domus Rōmāna

Domūs Rōmānae habēbant multa cubicula ātria ālās cubicula culīnam exedram peristȳlium tabernās tabulīnum trīclīnium et vestibulum Ātrium propter iānuam et vestibulum iacet et umbilīcus domī est Ātrium compluvium et impluvium habet Speciōsae pictūrae parietēs ātriī deacutecorant Cubicula parva conclāvia dormītōria sunt Culīna parva et sublūstris est Hīc fornāx est et ancillae labōrābant Servī cibum in culīnā parābant Propter peristȳlium exedra magna est In parietibus

et solīs vidēmus variās pulchrās pictūras Peristȳ- lium est cavaedium porticibus circumdatum in quō saepe sunt etiam piscīnae statuae silānī plantae Tabernae aediculae viae oppositae sunt in quibus rēs variās vēndunt Tabulīnum cubiculum pecūniae tabulārum et imāginum est Solum tessellātum saepe est (Pagal httpslawikipediaorgwikiDomus_Rōmāna)

Tarptautiniai žodžiai impliugravevijus ndash keturka pis baseinas atildetrijuje kompliugravevijus ndash

angagrave atildetrijaus stogegrave konklavagrave ndash kardinotildelų susirinkimas uždarojegrave patalpojegrave (S ksto koplỹ-

čioje) šaũkiamas poacutepiežiui rinkti ndash vidaus kiemas apjuostas kolonadagrave op

ndash paacutertija ar grugravepė nesutinkanti su daugumotildes nuomone pogravertikas ndash atviras prieangis su ko-

logravenomis ndash keturka pis valgomasis stalas su gultais (clīnē) iš trijų stalo pusių

Vocābula

aedicula ae f kambarėlis

āla ae f sparnas

ancilla ae f tarnaitė vergė

ātrium ī n atildetrijus sveta nė

cavaedium ī n kiemas ro-mėnų namegrave kiemo aikšt

cibus ī m maistas circumdō dedī datum dare dėti aplinkui apsupti

conclāve is n užrakinamas kambarys

cubiculum ī n kambarys miegamasis

compluvium ī n kompliugrave-vijus

culīna ae f virtuvė decorō 1 puošti

domus ūs f namas

dormītōrius a um miego miegamasis cubiculum dor-

mītōrium miegamasis kam-barys

exedra ae f gr eksedragrave pa-sikalbėjimų salė

fornāx ācis f krosnis frustra veltui habeō uī itum ēre turėti

hortus ī m sodas iaceō uī ndash ēre gulėti

iānua ae f durys

imāgō inis f paveikslas

impluvium ī n impliugravevijus labōrō 1 dirbti oppositus a um esantis priešais

parō 1 ruošti

parvus a um mažas

pecūnia ae f turtas pinigai

peristȳlum ī n gr perist lis

pariēs etis m siena

pictūra ae f tapyba pa-veikslas

piscīna ae f baseinas

planta ae f augalas

propter su acc greta arti dėl už

porticus ūs m pogravertikas kolonadagrave dengta galegraverija

pulcher chra chrum gra-žus

saepe dažnai

silānus ī m fontatildenas

solum ī n žemė kambario grindys

speciōsus a um gražus

statua ae f statulagrave sublūstris e silpnai apšvies-tas

taberna ae f kraacuteutuvė smuklė

tabula ae f lenta sąskaitų knyga dokumentildetas

tabulīnum ī n archỹvas

tessellātus a um mozaacuteikos

trīclīnium ī n trikl nijus valgomasis

umbilīcus ī m bamba vi-durys

varius a um įvairus vēndō didī ditum ere parduoti

via ae f gatvė

34

XXXIII Schola trīcēsima tertia Numerālia cardinālia ndash kiekiniai skaitvardžiai

I ūnus a um vienas II duo duae duo du III trēs tria trys IV quattuor keturi V quīnque penki VI sex šeši VII septem septyni VIII octō aštuoni IX novem devyni X decem dešimt

XI ūndecim vienuolika XII duodecim dvylika XIII trēdecim trylika XIV quattuordecim keturiolika XV quindecim penkiolika XVI sēdecim šešiolika XVII septendecim septyniolika XVIII duodēvīgintī aštuoniolika XIX ūndēvīgintī devyniolika XX vīgintī dvidešimt

XXX trīgintā trisdešimt XL quadrāginta keturiasdešimt L quinquāginta penkiadešimt LX sexāginta šešiasdešimt LXX septuāginta septyniasdešimt LXXX octōginta aštuoniasdešimt XC nōnāginta devyniasdešimt C centum šimtas M mille tūkstantis MM duo milia du tūkstančiai

Dē exercitū Rōmānō

Gāius Iūlius Caesar legiōnem ultrā ōrdināvit et compositiōnem celebrem statuit In hāc

nova constitūtiōne octōginta mīlitēs centuriam ductam ab centuriōne explēvērunt Sex

centuriae ūnam cohortem explēvērunt et decem cohortēs ūnam legiōnem ductam ab lēgātō

explēvērunt Quaeque legiō circā sex milia mīlitēs habuit sed cohors prīncipālis dīvīsiō in

proeliō fuit Legiōnēs etiam speciālēs mīlitēs inclūsērunt quī nōn pugnāvērunt sed

stipendia plūra recepērunt Exemplī grātiā aquilifer sīgnum lēgātiōnis aquilam tulit

maximam honōrem habet Sīgnifer minus gravia sīgna tulit et opēs exercitūs administrāvit

Antīquīs tempōribus duōdētrīginta legiōnēs exercitum Rōmānum explēvērunt (Pagal

httpswwwwikiwandcomlaExercitus_Rōmānus)

Tarptautiniai žodžiai administruacuteoti ndash valdyti tvarkyti inkliugravezas ndash intarpas skaidriojegrave

sukiet jusioje dervojegrave (vabzdys gintaregrave) kompoz cija ndash meno kūrinio dalių išdėstymas jų

santykis su v suma konstitugravecija ndash pagrindinis valstybės įstatymas specialugraves ndash susijęs su

kuria nors specialyacutebe išskirtinis ypat ngas stipentildedija ndash pastov pinig nė pašalpagrave

Vocābula

administrō 1 patarnauti tvarkyti valdyti

aquila ae f erelis

aquilifer ī m vėliavnešỹs

cohors ortis f kohorta celeber bris bre garsus įžymus dažnas paplitęs

centuria ae f šimtinė

centuriō ōnis m šimtinin-kas centuriogravenas

compositiō ōnis f sudėji-mas sandara sudėtis

circā su acc apie maždaug

constitūtiō ōnis f sandara nustatymas nutarimas

dīvīsiō ōnis f (pa)dalijimas paskirstymas

ductus a um vedamas vadovaujamas

exemplum ī n pavyzdys exemplī grātiā pavyzdžiui

exercitus ūs m (apmokyta) kariuomenė

expleō plēvī plētum plēre pripildyti sudaryti ferō tulī lātum ferre nešti

gravis e sunkus svarbus habeō uī itum ēre turėti inclūdō clūsī clūsum clūdere uždaryti užrakinti įdėti įterpti

lēgātiō ōnis f pasiuntinys-tė pasiuntinybė legatildeto (kar-

vedžio) padėjėjo pareigybė

lēgātus ī m pasiuntinys le-giograveno vadas Cegravezario laikais

legiō ōnis f legiogravenas magnus a um (māior

ius maximus a um) di- delis

mīles itis m karys kareivis minus mažiau multī ae a (plūrēs a plūrimī ae a) daug dau-gelis

novus a um naujas ōrdinō 1 sustatyti eilėmis išrikiuoti sutvarkyti suskirstyti

opēs opum f turtas prīncipālis e pirminis pa-grindinis svarbiausias

proelium ī n kautynės ko-va mūšis

pugnō 1 kovoti kariauti quisque quaeque quid-que kiekvienas recipiō cēpī ceptum ci-pere imti atgal atsiimti gauti

sīgnifer i m v liavininkas

sīgnum ī n ženklas v liava speciālis e specialugraves ypa-tingas rinktinis

stipendium ī n kareivio al-ga alga atlyginimas karinė tarnyba

ultrā toliau vėliau paskiau

tempus oris n laikas

35

XXXIV Schola trīcēsima quārta Dēclīnātiō quīnta ndash penktoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl faciēs ēī f veidas išvaizda vaizdas

fidēs eī f ištikimybė tikėjimas

glaciēs ēī f ledas

merīdiēs ēī m vidurdienis pietūs

seriēs ēī f eilė

spēs eī f viltis

Nom Gen Dat Acc Abl

diēs m diēī diēī diem diē

diēs diērum diēbus diēs diēbus

rēs f reī reī rem rē

rēs rērum rēbus rēs rēbus

Sententiae Mors ultima līnea rērum est (Horātius) Faciēs Hippocratica Bonus animus in

malā rē dīmidium est malī (Plautus) Vectīgālia nervī sunt reī pūblicae (Cicero) Per diem

Pūnica fidēs Audī vidē tacē sī vīs vīvere in pāce Omnium rērum prīncipia parva sunt

(Cicero) Stultus es rem āctam agis (Plautus) Nam mora dat vīrēs tenerās mora percoquit

ūvās Et validās segetēs quod fuit herba facit (Ovidius) Spēs māter stultōrum Spēs ultima

loz Nota bene Hipokratildetas (gr Ἱπποκράτης lo Hippocratēs) ndash garsiausias aacutentikos

graikų gydytojas 18 gydytojas savo šeimojegrave Gydytojai ir šiandien duoda vadinamąją Hipo-

kratildeto priesaiką Hipokratildeto gydymo metogravedai nusakomi tokiom s sententildecijomis Prīmō nōn

nocēre Natūra sanat medicus cūrat Contrāria contrāriīs cūrantur Sententildecijoje Faciēs

Hippocratica ka bama apie mirštančio žmogaus veidą jį pirmasis aprašė Hipokratildetas

Tarptautiniai žodžiai dekoruacuteoti ndash teikti gražią išvaizdą puošti daacuteilinti edukatildecija ndash

auklėjimas lavinimas švietimas egzempliotilderius ndash vienetas iš daugelio tokių pat daiktų

herbatilderas ndash džiov nti augala l nija ndash bet koks nubrėžtas brūkšnys negravervas ndash skaidulų

pluoštas kuriuo iš smegenų ir į jas eina dirginimas pr ncipas ndash pradinis teiginys

respugraveblika ndash valstybės valdymo fograverma kai valdo išrinkti žmonių atstovai segraverija ndash daiktų

ar reiškinių eilė vestibiugravelis ndash pagalbinė patalpagrave iš kurios įeinama į kitagraves patildetalpas

Vocābula

agō ēgī āctum agere va-ryti vesti veikti

animus ī m siela dvasia audiō īvī ītum īre klau-syti

dīmidium ī n pusė dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dō dedī datum dare duoti

contrārium ī n priešingy-

bė contrāria contrāriīs skirt ngos (l gos) skirt ngais (vaacuteistais)

cūrō 1 rūpintis slaugyti gy-

dyti cūrantur praes ind

pass 3 pl yra gyacutedomi (-os)

faciō fēcī factum facere daryti

herba ae f žolė želmuo žalumynai

Hippocraticus a um Hipokratildeto hipokratildetiškas

līnea ae f lininis siūlas vir-velė riba

malum ī n blogis

medicus ī m gydytojas

mora ae f užrukimas gai-šatis laiko tarpas trukmė

mors mortis f mirtis

nam nes

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

noceō nocuī nocitum

nocēre kenkti omnis e visas kiekvienas parvus a um

pāx pācis f taika percoquō percoxī perco-xum percoquere išvirti iškepti subrandinti

prīncipium ī n pradžia pa-grindas

Pūnicus a um pugravenų t y kartaginiẽčių pugraveniškas

sanō 1 gydyti

seges etis f pasėlỹs pasėt java

sī jei stultus a um kvailas rēs pūblica valstybė res-pugraveblika

taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti tener a um švelnus min-kštas jaunas gležnas

ultimus a um tolimiau-sias paskutinis

ūva ae f vynuogė validus a um sveikas stip-rus didelis tinkamas

vectīgal ālis n mokestis

rintildekliava pl patildejamos

videō vīdī vīsum vidēre matyti

vīs ndash f jėga vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

36

XXXV Schola trīcēsima quīnta

Narrātiō Aenēae (I)

Aenēas narrat dē ruinā Trōiae Sed subitō post decem annōs Graecī nōn iam ante Trōiam

erant Ūnō diē ōra maris dēserta erat Castra hostium dēserta erant Tantum equus līgneus

ante portam stat Portās urbis aperimus relinquimus urbem ad castra īmus tentōriaque

ducum Graecōrum īnspicimus Equus magnus nōs terret Quid est Aut spēs aut perniciēs

Quid facere dēbēmus Nōbīs līs erat Alterī equum dēlēre cupiēbant quod nōnnūllī

dīcēbant bdquoIn equō armātī virī sē condunt In animō habent nocte exīre et urbem intrāre et

delēre nōsque necāreldquo Alterī equum in urbem dūcere volēbant Fāma enim erat bdquoSī nōs

equum in urbem dūcimus quondam bellō Graeciam vincimusldquo

1 Atsakykite į klausimus

1 Quis dē ruinā Trōiae narrat 2 Quot annōs Graecī apud Trōiam erant 3 Quid fēcērunt

Graecī ante portam Trōiānam 4 Terret equus magnus Trōiānōs 5 Quī sunt in equō et dē

quā causā

Sententiae Equus Trōiānus Trōia fuit (Propertius) Equō nē crēdite Teucrī (Vergilius)

loz Nota bene Segravekstas Prope cijus (lo Propertius 47ndash15 metais prieš Kristų) ndash

garsus egravetas iš Ugravembrijos parašęs keturias elegravegijų knygas

Vocābula

Aenēas ae n alter era erum kitas ant-ras alter alter vienas kitas

animus ī m siela dvasia

annus ī n metai aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti armātus a um ginkluotas

castra ōrum n stovykla

condō condidī conditum condere įkurti cupiō īvī ītum ere trokšti dēbeō dēbuī dēbitum dēbēre privalėti dēleō ēvī ētum ēre su-naikinti

dēsertus a um tuščias iš-tuštėjęs

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

diēs diēī m diena dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

dux ducis m vadas

enim mat juk nes eō iī ītum īre eiti

equus ī m arklys exeō iī ītum īre išeiti faciō fēcī factum facere daryti

fāma ae f kalbos paskalos gandas

habeō uī itum ēre turėti in animō habere ketinti

hostis is m f priešas svetimšalis

īnspiciō spexī spectum spicere žiūrėti stebėti intrō āvī ātum āre įžengti

līgneus a um medinis

līs lītis f ginčas

mare maris n jūra

narrātiō ōnis f pasakojimas narrō 1 pasakoti necō 1 žudyti nōnnūllus a um kai kuris

nox noctis f naktis

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

perniciēs ēī f pražūtis

porta ae f vartai durys quondam kitados kadaise quot kiek relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis

subitō staiga tantum tiek tik

tentōrium ī n palapinė terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

Trōia ae f Trojagrave Trōiānus a um Trogravejos

Trōiānī ōrum m ubi kai kur

urbs is f miestas

vincō vīxī victum vin-cere nugalėti volō voluī ndash velle norėti

37

XXXVI Schola trīcēsima sexta Narrātiō Aenēae (II)

Sacerdōs Lāocoōn autem ab arce dēcurrit et procul clāmat bdquoO miserī insānī estis Graecīs

crēditis Equum reliquērunt excidiō urbisldquo et magnā vī hastam in equum torsit Est

gemitus sed nōn audīmus Subitō dē Tenedō īnsulā quae ante Trōiam est duo serpentēs

ōrae appropinquant et in duōs fīliōs Lāocoontis invādunt eōs necant et edunt Lāocoōn

iuvāre temptat sed eum quōque serpentēs necant Nōs territī sumus nam sine dubiō deī

īrātī sunt et Lāocoontem pūnivērunt Aperimus portās et dūcimus equum in urbem Posteā

edimus et bibimus et multā nocte somnum altum capimus

Vocābula

altus a um aukštas gilus arx arcis pilis tvirtovė aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti appropinquō 1 prisiartinti audiō īvī ītum īre girdėti autem tačiau bibō bibī bibere gerti capiō cēpī captum ca-pere imti clāmō āvī ātum āre šaukti

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēcurrō (cu)currī cur-sum currere bėgti žemyn nusileisti

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dubium ī n abejonė

dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

equus ī m arklys edō ēdī ēsum ēsse

(edere) valgyti ėsti

excidium ī n sugriovimas sunaikinimas žuvimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīlius ī m sūnus

gemitus ūs m dejavimas īnsānus a um beprotis pamišęs

īnsula ae f sala intrō āvī ātum āre įžengti invādō invāsī invāsum invādere įsibrauti užpulti īrātus a um supykęs

iuvō 1 padėti pagelbėti

Lāocoōn ontis m Laoko-ograventas

mare maris n jūra miser era um vargšas necō 1 žudyti

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

posteā po to paskui vėliau procul toli tolyn

pūniō īvī ītum īre bausti quōque taip pat relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

sacerdōs ōtis m žynys

serpēns entis m f gyvatė

sine su abl be

somnus ī n miegas stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis subitō staiga tantum tiek tik

Tenedus ī m Tegravenedas sala tōrqueō torsī tortum torquēre sukti kreipti terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti territī įbauginti temptō 1 mėginti bandyti

urbs is f miestas

vis ndash f jėga

Plūsquamperfectum

Plūsquamperfectum indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-era-m ōrnāv-erā-s ōrnāv-era-t ōrnāv-erā-mus ōrnāv-erā-tis

ōrnāv-era-nt

habu-era-m habu-erā-s habu-era-t habu-erā-mus habu-erā-tis

habu-era-nt

lēg-era-m lēg-erā-s lēg-era-t lēg-erā-mus lēg-erā-tis

lēg-era-nt

cēp-era-m cēp-erā-s cēp-era-t cēp-erā-mus cēp-erā-tis

cēp-era-nt

vēn-era-m vēn-erā-s vēn-era-t vēn-erā-mus vēn-erā-tis

vēn-era-nt

1 Išverskite sakinius

1 Hodiē iam librum legī quem herī dederās 2 Promētheus hominēs servāvit quōs

Iuppiter necāre cōnstituerat 3 Ut fēcerās ita habēs 4 Causa bellī fuit quod Rōmānī

agrum Sabīnum vastāvērunt Vocābulum vastō 1 siaubti

38

XXXVII Schola trīcēsima septima Mercurius Dīdō et Aenēas

Mercurius Aenēam vīdit gerere pulchram vestem Pūnicam quam Dīdō eī libenter dōnāverat Itaque nūntius Iovis stupuit deinde ad Aenēam celeriter accessit bdquoAudī Aenēas Iuppiter mē mīsit tē monet Quid hīc facis Cūr eō locō tē tam improbē geris Cōgitā dē fātō tuō Hīc iūcundē vīvere tibi nōn licet Relinque Carthāginem nam Italiam petere debēs Posterīs tuīs illic novam patriam parāldquo Verba Mercuriī Aenēam vehementer terruērunt Itaque vir pius quī imperiō Iovis semper pāruerat cōnsilium cēpit fugam petere et regiōnēs Pūnicās relinquere Statim comitēs ad lītus vocāvit eōs classem et arma parāre iussit At Dīdō quae cōnsilia Aenēae iam animadverterat eum verbīs flectere temptāvit et dīxit bdquoCūr mē tam turpiter fallis Cūr fugere properās cūr tam crūdēlis es Nunc dolum tuum perspēxīldquo Postquam Dīdō diū tacuit tristī vōce adiēcit bdquoTibi nimis crēdidī nam tē amāvīldquo Aenēas autem quem Mercurius dē fātō monuerat graviter gemuit bdquoNumquam tibi conūbium prōmīsī Cōgitā deōs vītam meam regere Iuppiter pater deōrum hominumque mē novam patriam quaerere iussit Etiam Trōiam nōn meā sponte relīquī Anchises pater in somnō mē in Italiam īre monuit Dēsine mē tēque querēlīs tuīs vexāre Italiam nōn meā sponte petōldquo Vocābula

accēdō accessī accessum

accēdere prieiti prisiartinti adiiciō adiēcī adiectum adiicere pridurti

animadvertō 3 atkreipti dėmesį sekti

arma ōrum n ginklai audiō 4 klausyti girdėti

Carthāgō inis f Kartatildegina capiō 3 imti celeriter greitai

classis is f (karo) laivynas cōgitō 1 mąstyti galvoti

comes itis m palydovas bendrakeleivis

cōnsilium ī n nutarimas patarimas

conūbium ī n santuoka crēdo 3 tikėti crūdēlis e žiaurus cūr kodėl debeō 2 privalėti

deinde iš ten po to dēsinō siī situm sinere liautis dīcō 3 sakyti

Dīdō ōnis f Didogravenė diū ilgai

dolus ī m klasta dōnō 1 dovanoti faciō 3 daryti fallō fefellī falsum fal-lere apgauti suklaidinti

fātum ī n likimas

flectō flexī flectum

flectere lenkti

fuga ae f bėgimas fugiō fūgī fugitum fu-gere bėgti graviter sunkiai gerō gessī gestum gere-re nešti nešioti vesti gemō uī itum ere dūsauti

illic ten

imperium ī n įsakymas improbē nedorai intrō āvī ātum āre įžengti itaque taigi todėl tad

iubeō iussī iussum iubē-re liepti įsakyti iūcundē maloniai linksmai libenter mielai licet licuit ndash licēre lei-džiama galima

lītus oris n (jūros) krantas

locus ī m vieta

Mercurius ī m Merkugraverijus moneō 2 priminti įspėti mittō 3 siųsti nimis per daug pernelyg numquam niekada

nūntius ī m pasiuntinys ži-nia

pāreō uī ndash ēre paklusti parō 1 ruošti perspiciō spēxī spectum spicere įžiūrėti suprasti petō īvī ītum 3 vykti

pius a um pamaldus doras

posterī ōrum m ainiai postquam po to kai prōmittō 3 pažadėti properō 1 skubėti Pūnicus a um pūnų pū-niškas

quaerō quaesīvī quesī-tum querere ieškoti

querēla ae f aimana dejonė

regiō ōnis f šalis kraštas regō rēxī rēctum regere valdyti

relinquō 3 palikti servō āvī ātum āre saugoti

sponte suā savo noru statim tučtuojau bematant stupeō stupuī stupēre sustoti būti nustebusiam taceō 2 tylėti

tam taip temptō 1 bandyti terreō 2 gąsdinti trīstis e liūdnas turpiter bjauriai šlykščiai vehementer smarkiai karš-tai stipriai labai

vestis is f drabužis vexō 1 mėtyti vyti ginti vīvō 3 gyventi vocō 1 šaukti kviesti volō voluī ndash velle norėti

vōx vōcis f balsas

39

XXXVIII Schola duodēquadragēsima Futūrum II indicātīvī āctīvī

Futūrum II indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-er-ō ōrnāv-er-i-s ōrnāv-er-i-t

ōrnāv-er-i-mus ōrnāv-er-i-tis ōrnāv-er-i-nt

habu-er-ō habu-er-i-s habu-er-i-t

habu-er-i-mus habu-er-i-tis habu-er-i-nt

lēg-er-ō lēg-er-i-s lēg-er-i-t

lēg-er-i-mus lēg-er-i-tis lēg-er-i-nt

cēp-er-ō cēp-er-i-s cēp-er-i-t

cēp-er-i-mus cēp-er-i-tis cēp-er-i-nt

vēn-er-ō vēn-eri-s vēn-eri-t

vēn-er-i-mus vēn-er-i-tis vēn-er-i-nt

1 Išverskite sakinius

1 Legam epistolam tuam quam mihi scrīpseris 2 Ut fēceris ita habēbis 3 Quid ēgerimus

scietis 4 Ut fēceritis ita habēbitis 5 Sī meīs cōnsiliīs parueris salvus eris 6 Crās librum

legēs quam dederō 7 Cum Phillippus dominus Macedoniae Lacaedemoniīs scrīpserat bdquoSī

in Lacōnicam vēnerō terram vestram vōs exigamldquo Lacaedemoniī respondērunt bdquoSīldquo

8 Ūnus homō servum genere Lacaedemonium interrogāvit bdquoProbusne eris sī tē emerōldquo

Servus respondit bdquoEtiam sī nōn emerisldquo

loz Nota bene Didogravenė (lo Dīdō) ė Pigmaliograveno sesuo Sich jo

žmona Kartatildeginos įkūrėja ir karalienė En jas (lo Aenēas) Anch so ir Afrod tės sūnus

legendinis rom nų protėvis Laokoograventas (gr Λαοκόων lo Lāocoōn) Poseidograveno žynys

Trogravejoje bandęs įtikinti troj nus nepriimti gra kų dovanotildes ndash medinio arklio ir už tai kartugrave su

sūnumis pasmaugtas Poseidograveno pasiųstų gyvačių Lakogravenija (γρ Λακονική lo Lacōnica)

ndash kitaip Spaacuterta Lakedaimogravenas (gr Λακεδαίμων lo Lacedaemōn) ndash Peloponegraveso

pugravesiasalio sritis ir to paties pavadinimo jos sogravestinė kitaip Spaacuterta lakedaimoniẽčiai (gr

Λακεδαίμωνιοι lo Lacedaemoniī) ndash Lakedaimograveno gyventojai arba spartiẽčiai

Makedogravenija (gr Μακεδονία lo Macedonia) ndash šalis tarp Tesatildelijos ir Tratildekijos (AV)

Tarptautiniai žodžiai epistolatilderinis ndash laišk (pavyzdžiui epistoliatilderinis palikimas ndash

laiška ) fugagrave ndash trij ndash keturi balsų mugravezikos kūrinys vieno ba so tegravemą nustatyta tvarka

kartoja kiti balsai kons liumas ndash gydytojų pasitarimas kuriamegrave tikslinama ligos diagnogravezė

(ligos nustatymas) svarstoma ligonio būklė gydymo būdai ir priemonės lakograveniškas ndash

trumpas aacuteiškus glaustas (apie ka bą st ilių) perspektyvagrave ndash kūnų vaizdavimo plokštumojegrave

būdas pagrįstas spindulia s iše nančiais iš vieno taško respondentildetas ndash asmuo atsakinė-

jantis į tyrėjo ankegravetos klaacuteusimus

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti

cōnsilium i n nutarimas patarimas

crās rytoj cum kai

dominus ī m šeimininkas ponas valdovas viešpats

epistola ae f laiškas etiam taip pat net ir

exigō exēgī exāctum

exigere išvaryti išvyti emō ēmī ēmptum eme-re pirkti

genus eris n giminė pader-mė r šis

interrogō 1 klausti

Lacedaemoniī ōrum m lakedaimoniẽčiai spartiẽčiai

Lacōnica ae f Lakogravenija

liber librī m knyga

Macedonia ae f Makedograve-

nija

-ne ar pareō uī ndash ēre paklusti

Phillippus ī m Pilỹpas probus a um doras respondeō spondī spōn-sum spondēre atsakyti salvus a um sveikas sī jei jeigu

servus ī m vergas

40

XXXIX Schola ūndēquadrāgēsima Rapīna Sabīnārum

Iam Rōmulus et Remus Rōmam condiderant sed Rōmae parvus numerus fēminārum erant

Itaque Rōmānī lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt Cum lēgāti dīxērunt bdquoFēminās nōn habēmus

Date nōbīs in mātrimōnium fīliās vestrās Sī fīliās vestrās dederitis vōbīs grātiās agēmusldquo ndash

Sabīnī respondērunt bdquoNostrās fīliās nōn vōbīs ēducāverāmusldquo Tum Rōmānī dolō Sabīnās

accēpērunt Itaque iterum lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt et ad lūdōs pūblicōs Rōmam Sabīnōs

ūnā cum mātrōnīs fīliābusque invītāvērunt bdquoCum Rōmam vēneritis lūdōs pūblicōs spec-

tābitisldquo Cum Sabīnī ūnā cum mātrōnīs fīliābusque Rōmam vēnērunt Rōmānī fīliās Sabī-

nōrum raptāvērunt Rapīna Sabīnārum fuit causa bellī Diū Sabīnī cum Rōmānīs pugnā-

verant cum fīliae Sabīnōrum inter Rōmānōs et Sabīnōs sē coniēcērunt et ōrāvērunt bdquoIn nōs

vertite īrās nōs causa bellī sumus Sī vōs propinquī nostrī vīceritis nōs viduae vīvēmus sī

autem Rōmānī vīcerint nōs orbae erimus Cum igitur nōs necāveritis bellum fīniētisldquo

Verba Sabīnārum Rōmānōs Sabīnōsque movērunt Itaque bellum fīnīvērunt Rōmānī

Sabīnōs in oppidum suum recēpērunt et Sabīnī cum Rōmānīs sē coniūnxērunt (EL)

Komentaras Sab nai (lo Sabīnī) ndash itatildelikų gentis gyvenusi Latildecijuje (lo Latium) ir

Ugravembrijoje (lo Umbria) Įkūrus Rogravemą dalis sab nų susijungė su rom nais o kiti gyvenę

kalnuosegrave jiems priešinosi III amžiuje prieš Kristų rom nai nukariavo visagraves sab nų žemegraves ir

sab nams suteikė Rogravemos pilietybę T tas L vijus (lo Titus Livius) rom nų istograverikas aprašė

rom nų ir sab nų konfl ktą dėl moterų Po šio konfl kto abiejų genčių valstybės susijungė ir

sab nų karalius T tas Tatildecijus (lo Titus Tatius) valdė drauge su Rogravemulu vedusiu sab nę

Hers liją (lo Hersilia) Mokslininkai spėja kad sab nai Rogravemoje yra gyvenę Kvirinatildelio

(Quirīnālis collis) Viminatildelio (Vīminālis collis) ir Eskv lijų (Esquilīae) kalvosegrave

Vocābula

accipiō cēpī ceptum ci-pere priimti gauti autem tačiau

bellum ī n karas

causa ae f priežastis

collis is m kalva coniiciō iēcī iēctum iicere įmesti pulti sē con-

iicere mestis condō condidī condi-tum condere įkurti

coniungō iūnxī iūnc-tum iungere sujungti sē coniungere susijungti cum kai kol dīcō 3 sakyti dō dedī datum dare duoti

dolus ī m klasta

diū ilgai ēducō 1 auklėti šviesti eō iī ītum īre eiti faciō fēcī factum facere

daryti

fēmina ae f mόteris

fīlia ae f duktė iam jau invītō 3 kviesti

īra ae f pyktis itaque taigi todėl tad iterum antrąsyk

lēgātus ī m pasiuntinys

lūdus ī m žaidimas pl žai-dynės

mātrimōnium ī n santuo-ka in mātrimōnium dare vesti

mātrōna ae f matronagrave kil-minga mόteris

mittō 3 siųsti moveō 2 judinti paveikti necō 1 žudyti

oppidum ī n miestas

orba ae f našlaitė propinquus a um artimas

pl propinquī artimieji

pūblicus a um viešas pugnō 1 kovoti kautis ōrō 1 kalbėti melsti prašyti

rapīna ae f pagrobimas raptō 1 pagrobti recipiō cēpī ceptum cipere paimti atga atsiimti respondeō 2 atsakyti spectō 1 stebėti sī jei jeigu tum tada

ubi kai kur

teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti ūnā kartu drauge išvien veniō 4 atvykti vertō vertī versum ver-

tere versti čia atsukti

vidua ae f našlė vincō vīcī vīctum vin-cere nugalėti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

41

XL Schola quadrāgēsima

Initium bellī Gallicī

Helvētiī fīnēs suōs quī angustī sunt relinquere et per prōvinciam nostram iter facere cōnstituunt Explōrātōrēs cōnsilium hostium Caesarī nūntiant Caesar magnīs itineribus ab urbe in Galliam ulteriōrem contendit et incrēdibilī celeritāte ad Genavam pervenit Helvētiī lēgatōs ad eum mittunt nōbilēs cīvēs quī eius voluntātem petunt sed Caesar id nōn concēdit et eā legiōne quam sēcum habet mīlitibusque fortibus quī ex prōvinciā conveniunt ā lacū Lemannō quī in flūmen Rhodanum īnfluit ad montem Iūram quī fīnēs Sēquanōrum ab Helvētiīs dīvidit mūrum in altitūdinem pedum sēdecim fossamque perdūcit eōque modō Helvētiōs itinere prohibet (Buchner)

Sententiae Virtūs Rōmāna constat ex hīs virtūtibus disciplīna pietās fidēs gravitās

paupertās cōnstantia Nōn nōbīs sōlum nātī sumus (Cicero) Nōn fōrmōsus erat sed erat

fācundus Ulixēs (Ovidius)

Komentaras Gatildejus Jugravelijus Cegravezaris (lo Caesar) aprašo Gatildelijos užkariavimą savo bdquoGatildelų karo užrašuoseldquo (lo Commentāriī dē bellō Gallicō) Karas prasideda nuo susidūrimo su gatildelų tauta helvegravetais (lo Helvētiī) gyvenusiais teritograverijoje kur yra dab Šveicatilderija Helvegravetai norėjo palikti savo žemegraves ir persikelti į vatildekarus prie Okeatildeno (lo Ōceacuteanus dab Atlaacutento vandenyacutenas) ą

Vocābula

altitūdō inis f aukštis

angustus a um siauras

bellum ī n karas

celeritās ātis f greitumas concēdō cessī cessum cēdere trauktis užleisti

cōnstantia ae f pastovu-mas patvarumas išfvermė

cōnstituō stituī stitu-tum stituere nuspręsti nustatyti

contendō tendī tentum tendere įtempti stengtis skubėti siekti

conveniō 4 sueiti susirinkti

disciplīna ae f drausmė

dīvidō dīvīdī dīvīsum dīvidere dalyti skaldyti

explōrātor ōris f žvalgas faciō 3 daryti iter facere keliauti

fācundus a um iškalbin-gas kalbus šnekus

fidēs eī f tikėjimas ištiki-mybė

fīnis is m galas baigmė

riba pl sienos šalis kraštas

flūmen inis n upė

fōrmōsus a um gražus

dailus

fortis e narsus stiprus

fossa ae f griovys

Gallicus a um galų gališ-kas

Genava ae f Genavagrave dab Ženevagrave

gravitās ātis f sunkumas rimtumas orumas būdo tvirtumas

Helvētiī ōrum m helvegravetai

hostis is m priešas svetim-šalis

incrēdibilis e neįtikimas īnfluō flūxī flūxum fluere įtekėti

initium ī n pradžia

iter itineris n kelias

Iūra ae m J ra kalnai

lacus ūs m ežeras

legiō ōnis f legiogravenas

Lemannus ī m (ežeras) Le-matildeno (dab Ženegravevos) ežeras

mīles itis m karys kareivis mittō 3 siųsti

modus ī m būdas

mōns montis m kalnas kalnynas kalnai

mūrus ī m siena

nātus a um gimęs

nōbilis e kilmingas kilnus nūntiō 1 pranešti

paupertās ātis f neturtas perdūcō 3 išvesti nuvesti

pēs pedis m koja pėda petō īvī ītum ere ieškoti siekti prašyti vykti

pietās ātis f pamaldumas pagarba

prohibeō hibuī hibitum hibēre neleisti uždrausti

prōvincia ae f provincija -que ir

relinquō 3 palikti

Rhodanus ī f Rodatildenas dab Ronagrave

sēdecim šešiolika

Sēquanī ōrum m sekvatildenai sōlum tikti tik

Ulixēs is m Odis jas ulterior ulterius esantis anoj pusėj tolimesnis

urbs is f miestas perveniō 4 atvykti

virtūs ūtis f vyriškumas narsumas dorybė

voluntās ātis f valia noras sutikimas

42

Page 26: HORTUS LATINUS PARS TERTIA - lm€¦ · IV. Schola quārta. Sententiae. Prōnōmina - įvardžiai Prōnōmina dēmōnstrātīva – parodomieji įvardžiai hic, haec, hoc šitas,

25

XXIV Schola vīcēsima quārta Verba composita

ab-sum a-fuī ndash ab-esse ad-sum ad-fuī ndash ad-esse dē-sum dē-fuī ndash dē-esse inter-sum inter-fuī ndash inter-esse praes-sum prae-fuī ndash prae-esse prō-sum prō-fuī ndash prōd-esse super-sum super-fuī ndash super-esse pos-sum potuī posse

būti ne čia būti atstu nedalyvauti būti prie pagelbėti trūkti stokoti būti tarpe dalyvauti būti priešakyje vadovauti būti už padėti paremti išlikti būti galingam galėti

Verba composita possum potuī posse

Praesēns indicātīvī āctīvī Praesēns Imperfectum Futūrum I

ab-sum ab-es

ab-est ab-sumus ab-estis ab-sunt

dē-sum dē-es

dē-est dē-sumus dē-estis dē-sunt

prō-sum prōd-es

prōd-est prō-sumus prōd-estis prō-sunt

pos-sum pot-es

pot-est pos-sumus pot-estis pos-sunt

pot-eram pot-erās

pot-erat pot-erāmus pot-erātis pot-erant

pot-erō pot-eris

pot-erit pot-erimus pot-eritis pot-erunt

Ex vītā Plīniī

Surgō ubi volō saepe prīmā lūce Amō sedēre in silentiō et meōs oculōs claudere bdquoQuid

mihi hodiē facere necesse estldquo ndash mēcum cōgitō Tum notārium vocō et iubeō eum

epistolam scrībere Hōrā quārtā et quīntā in peristȳlum prōcedō et aliam epistolam parō

Dum prandium ēdō Post prandium dormiō tum ambulō (herī nōn ambulābam) Mox

ōrātiōnem Graecam et Latīnam legō quod vōcem meam fīrmam facit Posteā in cēnā nostrā

amīcī meī intersunt Ego et uxor mea cum amīcīs paucīs saepe cēnāmus Aliud nōn possum

Numquam mihi amīcī dēerant Dum cēnam ēdimus servus librum bonum nōbīs legit Mihi

placet Aenēidem Vergiliī audīre Ego et multī amīcī meī etiam auctōrēs Latīnās recitāre

possunt Tandem in hortō ambulō cum amīcīs meīs quī sunt praeclārī et ērudītī

Nōn numquam ex hōc ōrdine errō Ante lūcem nōn poteram surgere Sī diū dormīvī equō

īre amō Amīcī quōque ex oppidīs vīcīnīs veniunt Saepe in silvam venārī intrō Etiam

audiō virōs quī in agrīs meīs labōrant

Vocābula

ambulō āvī ātum āre vaikščioti

alius alia aliud kitas

Aenēis idis m Eneidagrave

avunculus ī n avyacutenas dėdė cōgitō āvī ātum āre mą-styti galvoti

diū ilgai dormiō īvī ītum īre mie-goti

dum tada ēdō ēdī ēsum edere valgyti

eō iī ītum īre eiti

errō āvī ātum āre klysti ērudītus a um išsilavinęs fīrmus a um tvirtas stiprus

hortus ī m sodas intrō āvī ātum āre įžengti iubeō iussī iussum iubē-re liepti įsakyti

lūx lūcis f šviesa mox greit tuojau paskui

nam nes necesse est būtina privalu

notārius ī m sekretotilderius numquam niekada

ōrdō inis n eilė tvarka

paucī ōrum m nedaugelis

peristȳlum ī n gr perist lis placeō placuī placitum

placēre patikti įtikti praeclārus a um žinomas

prandium ī n pusryčiai prōcedō cessī cessum cedere išeiti pasirodyti eiti saepe dažnai sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti surgō surrēxī surrēc-tum surgere kilti keltis

tandem pagaliau ubi kai kur

uxor ōris f žmonagrave venor venātus sum ve-

nārī medžioti (verbum dep) vīcīnus a um kaimyninis volō voluī ndash velle norėti

vōx vōcis f balsas

26

XXV Schola vīcēsima quīnta Trečioji linksniuotė Ba sinis tipas

Sg Pl Sg Pl Sg Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl

turris f turris turrī turrim turrī

turrēs turrium turribus turrēs turribus

vīs f

vim vī

vīrēs vīrium vīribus vīrēs vīribus

Tiberis m Tiberis Tiberī Tiberim Tiberī

mare n maris marī mare marī

maria marium maribus maria maribus

1 Išmokite atmintinai trečiosios linksniuotės ba sinio tipo žodžius

febris is f drugys

puppis is f vairagalis

secūris is f kirvis

sitis is f toškulys

turris is f bokštas

tussis is f kosulys

vīs ndash f jėga prievarta

Albis is m Elbė upė

Neāpolis is f Neatildepolis

Tiberis is m

mare is n jūra

conclāve is n užrakinamas kambarys

animal ālis n gyvūnas

vectīgal ālis n mokestis rintildekliava

exemplar āris n pavyzdys

Sententiae Et māceriam circumdedī et circumfōdī et plantāvī vīneam Sorech [b blinė

vieta] et aedificāvī turrim in mediō eius Quantum scīmus gutta est īgnōrāmus mare Vī et

animō Contrā vim nōn valet iūs Ultrā vīrēs (Vergilius) Vim vī repellere licet Vim vīribus

exīre (Ulpiānus) Vīribus ūnitīs Vīs armāta Vīs ā tergō Vīs cōmica Vīs tragica (Aristo-

tēlēs) Vīs inertiae Vīs lēgis Vīs magica Vīs medicātrix natūrae Vīs saepe violat iūs Vīs

vim pellit Vīs vitālis Contrā vim mortis nōn est medicāmen in hortīs Sine vī et dolō

Turris eburnea Turris Babelis Terra turrium [šiuolaikinis stalo žaidimas] Tabulettae contrā

tussim prō īnfantibus Ad Tenediam secūrim Secūrī Tenediā (iš gr Τενεδία πελέκει apie

griežtą nieko nesigailintį Tenegravedo salos valdovą teisėją) Candor dat vīribus ālās

loz Nota bene Ulpiatildenas (lo Ulpiānus) ndash

Vocābula

aedificō āvī ātum āre statyti

āla ae f sparnas

animus ī m siela dvasia armātus a um ginkluotas

čia karinis

Babel is f Babilogravenas čia Batildebelis

candor ōris m skaistus bal-tumas spindėjimas dorumas

circumdō dedī datum

dare dėti aplinkui apsupti circumfodiō fōdī fossum fodere apkasti apkaupti cōmicus a um

contrā su acc prieš

dolus ī m klasta eburneus a um dramblio kaulo

ērudītus a um išsilavinęs exeō exiī exītum exīre

išeiti čia naudoti

gutta ae f lašas

hortus ī m sodas īgnōrō āvī ātum āre nežinoti

inertia ae f neveiklumas inercija

īnfāns antis m kūdikis vai-kas

iūs iūris n teisė licet licuit licēre leidžia-ma galima

lūx lūcis f šviesa

māceria ae f tvora

magicus a um magiškas

medicāmen inis n vaistas

medicātrix īcis f gydytoja

medium ī n vidurys

mors mortis f mirtis pellō pepulī pulsum

pellere stumti varyti mušti plantō āvī ātum āre so-dinti persodinti

prōcedō prōcessī prō-cessum prōcedere išeiti

pasirodyti eiti

quantus a um koks repellō repulī repulsum repellere atstumti atmušti išvaryti

sciō scīvī scītum scīre žinoti mokėti

sine su abl be

tabulleta ae f tabletė Tenedius a um Tenegravedo

tergum ī n nugara

tragicus a um

ultrā su acc anagravepus už per virš

ūnitus a um suvienytas

čia bendras valeō valuī valitum va-lēre būti sveikam gyventi turėti reikšmės galioti

violō āvī ātum āre smur-tu padaryti pažeisti

vītālis e gyvenimo gyvybi-nis

27

XXVI Schola vīcēsima sexta

Discordia frātrum

Faustulus casam intrat bdquoAcca ubi es Venī et audī dē calamitāte Rōmulus Remum necāvitldquo Acca verbīs marītī nōn crēdit bdquoQuid dīcis quid audīvīldquo Faustulus autem bdquoCrēde mihi uxor Hodiē cum amīcīs ad Palātium properāvī Etiam Rōmulus et Remus et multitūdō virōrum Palātium petīvērunt Tum Rōmulus virōs ad sē vocāvit et ubi tacuērunt ōrātiōnem habuit bdquoGaudeō quod venīre nōn dubitāvistis Hodiē sacrum facere volumus nam auxiliō deōrum Palātium mūnīvimus Vidēte mūrum Nunc tandem sine perīculō vīvere possumusldquo Virī verba Rōmulī clāmōre probavērunt Subitō autem Remus bdquoEgo tuum mūrum rīdeō mūrus enim inimīcum nōn prohibetldquo Statim mūrum trānsiluit Tum Rōmulus per īram Remum petīvit et ō Acca frātrem necāvit Faustulus tacet Acca autem lacrimas tenet et clāmat bdquoŌ Faustule frūstrā lupa puerōs in rīpā Tiberis servāvit et aluit frūstrā tū Remum cum frātre domum portāvistī frūstrā Remō parentēs fuimus Ō Rōmule cūr frātrem necāvistīldquo Tum Faustulus et Acca fīlium flevērunt

Sententiae Aut prōsunt poētae aut dēlectant Avarō omnia dēsunt sapientī nihil Nēmō in

suā causā iūdex esse potest Nōn possum (Vintildecas Mykolaacuteitis-Pugravetinas)

Vocābula

Acca ae f Akagrave

ad su acc pas prie alō aluī alitum alere maitinti penėti

audiō īvī ītum īre girdėti aut arba

auxilium ī n pagalba avārus a um godus gobšus

calamitās ātis f nelaimė

casa ae f trobelė

causa ae f byla

clāmō āvī ātum āre šau-kti

clāmor ōris m šauksmas crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti cūr kodėl dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

discordia ae f nesantaika domum į namus namo

dubitō āvī ātum āre abejoti

eō iī ītum īre eiti delectō delectāvī delec-tātum delectāre džiuginti faciō fēcī factum facere daryti

Faacuteustulus ī m Faustulas fleō flēvī flētum flēre verkti raudoti frūstrā veltui

gaudeō gavīsus sum gaudēre džiaugtis intrō āvī ātum āre įžengti

inimīcus ī m nedraugas

īra ae f pyktis

iūdex iūdicis m teisėjas

lacrima ae f ašara

marītus ī m vyras sutuok-tinis

multitūdō inis f daugybė

mūniō īvī ītum īre stip-rinti

mūrus ī m siena necō āvī ātum āre žudyti numquam niekada omnis e visas

ōrātio ōnis f kalba ōrā-tiōnem habēre sakyti kalbą

Palātium ī n Palatildecijus

parēns entis m f gimdy-

tojas -a pl parentēs tėvai

perīculum ī n pavojus petō petīvī petītum pe-tere ieškoti siekti prašyti vykti

portō āvī ātum āre nešti praeclārus a um žinomas probō āvī ātum āre (iš)bandyti pritarti

prohibeō prohibuī pro-hibitum prohibēre sulaikyti

prōperō āvī ātum āre

skubėti

quod kad rīdeō rīsī rīsum rīdēre juoktis

rīpa ae f upės krantas sacer sacra sacrum pa-švęstas šventas sapiēns entis išmintingas

sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti servō āvī ātum āre sau-goti

statim tučtuojau bematant subitō staiga tandem pagaliau ubi kai kur

uxor ōris f žmona taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti trānsileō siluī silīre per-šokti

veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti videō vīdī vīsum vidēre matyti

vocō āvī ātum āre šaukti kviesti

volō voluī ndash velle norėti vīvō vīxī victum vīvere gyventi

28

XXVII Schola vīcēsima septima

Adiectīva prōnōminālia ndash būdvardiniai įvardžiai

ūnus a um vienas sōlus a um tiktai vienas tōtus a um visas ūllus a um kažkoks alter altera alterum ki-tas antras

uter utra utrum katras neuter neutra neutrum niekatras

nūllus a um joks alius alia aliud kitas

N alter altera alterum G alterīus D alterī A alterum alteram alterum A alterō alterā alterō

N alius alia alium G alīus D aliī A alium aliam alium A aliō aliā aliō

N alterī alterae altera G alterōrum -ārum -ōrum D alterīs

A alterōs alterās altera

A alterīs

N aliī aliae alia G aliōrum aliārum aliōrum D aliīs

A aliōs aliās alia

A aliīs

Sententiae Nec sibi sed tōtī genitum sē crēdere mundō (Lūcānus) Tōtus mundus agit

histriōnem (Šekspyras) Sibi parat malum quī alterī parat Nōn sum ūnī angulō nātus patria

mea tōtus hic est mundus (Seneca) Ūnīus dēmentia dēmentēs efficit multōs Ūnus vir

nūllus vir Alter ego Vērus amīcus est quī est tamquam alter idem (Cicero) Beneacuteficus est

quī nōn suī sed alterīus causa benignē facit (Cicero) Trīstis eris sī sōlus eris (Ovidius)

Sacrum Profānum Īgnōrantia nōn est argūmentum (Spīnōsa)

loz Nota bene V ljamas Šekspỹras (angl Shakespeare 1564ndash1616 Aacutenglija) ndash vienas

žymiausių pasaulio dramatugravergų išgarsėjęs tragegravedijomis žinomiausia jų ndash bdquoHaacutemletasldquo

Barugravechas Spinozagrave (lo Benedictus de Spīnōsa 1632ndash1677) ndash žymus olaacutendų filosogravefas

Tarptautiniai žodžiai augziliatilderas ndash vyskupo padėjėjas efegravektas ndash kurios nors veiklos

padarinys as ndash labai išsilavinęs didžiai išprusęs žmogus notatilderas ndash valstybės įga-

liotas pareigūnas atliekantis notatilderinius veiksmugraves tvarkantis ir tvirtinantis dokumentugraves ir jų

tikrumą tablegravetė ndash apvaliotildes ar ovaliotildes fogravermos supresuacuteota vaistų dogravezė praryjama -

tugrave totalitar zmas ndash tokia saacutentvarka kai valstybė kontroliuacuteoja visas gyvenimo sritis

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti agit histriō-nem vaidina

angulus ī n kampas kertė

argūmentum ī n argu-mentildetas įrodymas

beneficus a um gerada-riškas labdaringas palankus maloningas

benignē geraširdiškai pa-lankiai mielai maloniai

causa ae f priežastis byla dalykas reikalas

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēmēns entis beprotis pa-mišęs

dēmentia ae f beprotystė

pamišimas

efficiō effēcī effectum efficere padaryti faciō fēcī factum facere daryti vykdyti atlikti

histriō ōnis m atildektorius

gignō genuī genitum gignere gimdyti būti prie-žastimi genitus a um gi-męs

īgnōrantia ae f nežinoji-mas

malum ī n blogis multus a um daug dau-gelis

mundus ī m pasaulis nātus a um gimęs parō āvī ātum āre ruošti

patria ae f tėvynė profānus a um nepašvę-stas nešvarus bedieviškas nuodėmingas

sacer sacra sacrum pa-švęstas šventas

servō āvī ātum āre saugoti

sine su abl be taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti tamquam taip kaip tarsi lyg

teneō tenuī tentum te-nēre laikyti turėti trīstis e liūdnas vērus a um tikras

29

XXXVIII Schola duodētrīcēsima Trečioji linksniuotė Mišrusis tipas

Sg Pl Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

ars f artis artī artem arte

ars

artēs artium artibus artēs artibus artēs

clades f cladis cladī cladem clade

cladis

cladēs cladium cladibus cladēs cladibus cladēs

mōns m montis montī montem monte

mōns

montēs montium montibus montēs montibus montēs

nox f noctis noctī noctem nocte nox

noctēs noctium noctibus noctēs noctibus noctēs

Mīlitēs Rōmānī ndash vīs imperiī Rōmānī

Rōma magna urbs est Magnus numerus cīvium Rōmānōrum semper in armīs erant

Magnus etiam est numerus mīlitum Rōmānōrum Mīlitēs Rōmāni aut peditēs erant aut

equitēs Rōmānī magnam classem habēbant Multī mīlitēs in classe mīlitābant Rōmānīs nōn

sōlum nāvēs longae sed etiam nāvēs onerāriae erant Nāvis longa cum turrī hostēs Rōmānōs

terrēbant In puppī nāvis gubernātor sedēbat et nāvem gubernābat Cōpiae Rōmānae saepe

terrā marīque hostēs superābant Rōmānī in multīs pugnīs Pūnōs superābant post Graecōs

deinde Gallōs et Dācōs Caesare duce Rōmānī Aegyptum occupāvit Etiam multās regiōnēs

Asiae Minōris occupāvit Imperium Rōmānum multās prōvinciās habet Siciliam

Prōvinciam sive Galliam Narbōnēnsem Galliam Pannoniam Dāciam Thrāciam Britan-

niam Aegyptum Illyriam Macedoniam Syriam Iūdaeam Āfricam Hispaniam Armeniam

et ceterās Clādēs Rōmānōrum rārae fuērunt

Komentaras Prōvincia arba Gallia Narbōnēnsis ndash iki Cegravezario užkariavimų rom nams

priklausiusi Gatildelijos dalis tentilde buvo Narbogravenos miestas (lie Narbonagrave lo Narbōna)

Vocābula

Armenia ae f A Asia Minor Mažoji Azija

auxilium ī n pagaacutelba arma ōrum n gintildeklai

aut arba

Caesar aris m Cegravezaris

calamitas ātis f nelaimė ceterus a um kitas

cīvis is m f pilietis -ė

clādēs is f pralaimėjimas

classis is f laivynas moki-nių klasė

cōpiae ārum f karinės pa-jėgos

Dācia ae f Datildekija deinde iš ten po to

dux ducis m vadas

eques itis m raitelis faciō fēcī factum facere daryti

gubernātor ōris m vairi-ninkas

gubernō āvī ātum āre vairuoti

hostis is m f priešas

Illyria ae f

imperium ī n impegraverija

Iūdaea ae f

longus a um ilgas

Macedonia ae f Makedo-nija

mare is n jūra terra ma-rīque sausumojegrave ir j roje

mīles itis m karys kareivis militō āvī ātum āre eiti karinę tarnybą kareiviauti

multus a um daug dau-gelis

Narbōnēnsis e Narbogravenos

nāvis is f laivas nāvis lon-ga karo laivas nāvis onerā-

ria prekybinis laivas

numerus ī m skaičius nōn sōlum sed etiam ne tik bet ir

occupō āvī ātum āre už- imti

onerārius a um krovinių krovininis

Pannonia ae f Panogravenija

pedes itis m pėstininkas portō āvī ātum āre nešti

post su acc po vėliau

prōvincia ae f prov ncija

pugna ae f kova mūšis

Pūnī ōrum m pugravenai t y kartaginiẽčiai

puppis is f vairatildegalis rārus a um retas

saepe dažnai sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti superō āvī ātum āre vir-šyti nugalėti

urbs urbis f miestas

Thrācia ae f Tratildekija terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

turris is f bokštas veniō vēnī ventum ve-nīre atvykti

30

XXIX Schola ūndētrīcēsima

Sententiae Hērēdem facit Deus nōn homō (Coke) Neque mel neque apēs Neque

opīnione sed natūrā cōnstitūtum est iūs (Cicero) Occāsiō facit fūrem Canēs socium in

culīna nūllum amant Ex pēde Herculem Mollis illa ēducātiō quam indulgentiam vocāmus

nervōs omnēs et mentis et corporis frangit (Quīntilliānus) Doctī ratiōnem artis intelligunt

indoctī voluptātem (Quīntilliānus) Sāl Atticus Ut lupus ovem amat Quī mē amat amat et

canem meum Pāx vōbīscum Nihil sub sōle novī Nōn eacuteadem est aetās nōn mēns

(Horātius) Quī male agit ōdit lūcem Pugna suum fīnem cum iacet hostis habet (Ovidius)

Rūs in urbe (Mārtiālis) Ōtium sine litterīs mors est et hominis vīvī sepultūra (Seneca)

Pallida mors aequō pulsat pede pauperum tabernās Rēgumque turrēs (Horātius) Post

mortem nūlla voluptās Post tenebrās lūx Nē mīrum quod dīvīna natūra dedit agrōs ars

hūmāna aedificāvit urbēs (Varrō) Quālis vītā fīnis ita Sub fīne Sub Iove frīgidō

loz Nota bene Egravedvardas Kogravekas (angl Coke 1552ndash1634 metais) ndash aacutenglų pol tikas ir

garsiausias savo meto teacuteisininkas savo veikalais sukūręs bendrosios arba anglosatildeksų teisės

pagrindus Maacuterkas Terentildecijus Varogravenas (lo Varrō 116ndash27 metais prieš Kristų) ndash

rom nų rašytojas mokslininkas 25 knygų veikalo bdquoLotynų kalbaldquo autorius

Vocābula

aedifico 1 statyti aequus a um lygus

aetās ātis f amžius

ager agrī m dirva laukas agō ēgī āctum agere veikti

Atticus a um Atildetikos

apis is f bitė

ars artis f menas

canis is m f šuo kalė

corpus oris n kūnas cōnstituō cōnstituī cōn-stitūtum cōnstituere nu-spręsti nustatyti

dīvīnus a um dieviškas dō dedī datum dare duoti

doctus a um mokytas

ēducātiō ōnis f auklėjimas švietimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīnis is m galas riba frangō frēgī frāctum

frangere laužti frīgidus a um šaltas Herculēs is m Heratildeklis

hērēs ēdis m f paveldėtojas habeō uī itum ēre turėti

hostis is m f priešas

hūmānus a um žmonių iaceō iacuī ndash iacēre gulėti

indulgentia ae f atlai-dumas

indoctus a um nemokytas intellego lēxī lectum legere pastebėti pažinti su-prasti

ita taip tokiu būdu

Iuppiter Iovis m

iūs iūris n teisė

litterae ārum f literatūragrave mokslas

lūx lūcis f šviesa male blogai

mel mellis n medus

mēns mentis f protas mintis siela

mīrus a um nuostabus mollis e minkštas silpnas

mors mortis f mirtis

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

neque ir ne neque neque nei nei occāsiō ōnis f proga dingstis

ōdī ndash ndash ōdisse neapkęsti omnis e visas kiekvienas

ōtium ī n poilsis laisvalaikis

opīniō ōnis f nuomonė

pažiūra požiūris

ovis is f avis pallidus a um išblyškęs

pauper eris m vargšas

pāx pācis f taika pellō pepulī pulsum pellere stumti varyti mušti

pēs pedis m koja

pugna ae f kova mūšis quālis e koks quod nes

ratiō ōnis f protas veikimo būdas

rūs rūris n kaimas laukai

sāl salis n druska

sōl sōlis m saulė

sepultūra ae f laidotuvės

sine su abl be

socius ī m draugas sąjungi-ninkas bendrininkas

sub su acc ir abl po

taberna ae f trobelė lūšna

tenebrae ārum f tamsa

urbs is f miestas vocō āvī ātum āre šaukti vadinti

voluptās ātis f malonumas džiaugsmas

vīvus a um gyvas

31

XXX Schola trīcēsima Adiectīvum

Trečiosios linksniuotės būdvardžiai

Jau esame susipažinę su pirmosios ir antrosios linksniuotės būdvardžiais

altus a um aukštas gilus angustus a um siauras bonus a um geras ceterus a um kitas laetus a um linksmas lātus a um platus magnus a um didelis malus a um blogas

parvus a um mažas plēnus a um pilnas vīvus a um gyvas

mortuus a um miręs vacuus a um tuščias

āter ātra ātrum tamsus juodas dexter tra trum dešinysis līber era erum laisvas miser era erum varganas nelaimingas niger gra grum juodas pulcher chra chrum gražus ruber bra brum raudonas sinister tra trum kairysis

ferreus a um geležinis idōneus a um įdomus līgneus a um medinis

varius a um įvairus

Pirmosios ir antrosios linksniuotės būdvardžiai yra linksniuojami kaip atitinkamų

linksniuočių giminių daiktavardžiai ndash jų galūnės sutampa

Trečiosios linksniuotės būdvardžiai būna trijų dviejų arba vienos galūnės Tai reiškia kad

jie vardininko linksnyje (nom sg) gali turėti tris ir atitinkamai dvi arba tik vieną formą

Trijų galūnių būdvardžiai

ācer m ācris f ācre n aštrus žodynuose užrašomas ācer ācris ācre aštrus

celeber m celebris f celebre n garsus žodynuose užrašomas celeber bris bre garsus

celer m celeris f celere n greitas žodynuose užrašomas celer eris ere greitas

salūber m salūbris f salūbre n sveikas žodynuose užrašomas salūber bris bre sveikas

Dviejų galūnių būdvardžiai

fortis m f forte n narsus žodynuose užrašomas fortis e narsus

gravis m gravis f grave n sunkus žodynuose užrašomas gravis e sunkus

Vienos galūnės būdvardis

fēlīx m f n laimingas gen sg fēlīcis žodynuose užrašomas fēlīx īcis laimingas

ingēns m f n didžiulis gen sg ingentis žodynuose užrašomas ingēns entis didžiulis

pār m f n lygus vienodas gen sg pāris žodynuose užrašomas pār pāris lygus vienodas

sapiēns m f n išmintingas gen sg sapientis žodynuose užrašomas sapiēns entis išmintingas

Trečiosios linksniuotės būdvardžių linksniavimas

Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl

ācer ācris ācre ācris ācrī ācrem ācre ācrī

ācrēs ācria ācrium ācribus ācrēs ācria ācribus

fortis forte fortis fortī fortem forte fortī

fortēs fortia fortium fortibus fortēs fortia fortibus

pār pāris pārī pārem pār pārī

pārēs pāria

pārium

pāribus pārēs pāria

pāribus

32

XXXI Schola trīcēsima prīma Dēclīnātiō quārta ndash ketvirtoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

frūctus f vaisius frūctūs frūctuī frūctum frūctū

frūctus

frūctūs frūctuum frūctibus frūctūs frūctibus frūctūs

cornū f ragas cornūs cornū cornū cornū

cornū

cornua cornuum cornibus cornua cornibus cornua

lacus m lacūs lacuī lacum lacū

lacus

lacūs lacuum lacubus lacūs lacubus lacūs

1 Išverskite Vergilijaus teksto ištrauką

Hīc sēcūra quiēs et nescia fallere vīta

Divēs opum variārum hīc lātīs ōtia fundīs

Spēluncae vīvīque lacūs hīc frīgida Tempe

Mūgitusque boum mollēsque sub arbore somnī (Vergilius)

Sententiae Multae manūs onus levius faciunt Habet etiam in manū gladium et secūrim sē

autem dē bellō et ā latrōnibus nōn līberat (Vulgāta) Neque semper arcum Tendit Apollo

(Horātius) Nōn est meum contrā auctōritātem senātūs dīcere (Cicero) Prīmus sapientiae

gradus est falsa intelligere Status quō Status in quō Statū quō In statū quō Status quō

ante bellum Sexū fēmina ingeniō vir (Mar jos Teregravezės antkapio epitatildefija Aacuteustrija) Venī

Creātor Spīritus Venī Sancte Spīritus Spīritus prōmptus caro autem infīrma (Vulgāta)

Senātus populusque Rōmānus Alterā manū fert lapidem alterā pānem ostentat (Plautus)

Tarptautiniai žodžiai f nišas ndash greičio varžybų baigmė gubernatildetorius ndash gubernijos

valdytojas humatildeniškas ndash žmoniškas klatildesė ndash pastov mokinių grupė kulinatilderija ndash valgių

gaminimo būdas okupuacuteoti ndash užimti o ndash viešoji nuomonė regiogravenas ndash kraštas

Vocābula

arbor oris f medis

arcus ūs m lankas aacuterka

auctōritās ātis f galia val-džia įtaka autoritegravetas

bellum ī n karas

bōs bovis m f jautis karvė

caro carnis f mėsa kūnas clamō āvī ātum āre šaukti

creātor ōris m kūrėjas dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dīves itis turtingas

domus ūs f namas faciō fēcī factum facere daryti

gradus ūs m žingsnis

gladius ī m kardas fallō fefellī falsum falle-re apgauti sukčiauti klastoti falsus a um apgaulingas melagingas

frīgidus a um šaltas

fundus ī m žemės valda dvaras

ingenium ī n gabumai būdas

infīrmus a um nestiprus intellegō lēxī lēctum le-gere suprasti latrō ōnis m plėšikas samdinys

lacus ūs m ežeras

lapis idis m akmuo lātus a um platus levis e lengvas leve lengvai

līberō āvī ātum āre iš-laisvinti išvaduoti

manus ūs f ranka mollis e minkštas malonus

mūgitus ūs m baubimas maurojimas

necō āvī ātum āre žudyti neque ir ne nescius a um nežinantis nežinomas

onus eris n našta

opēs opum n turtas turtai

ostentō āvī ātum āre iš-

tiesti atkišti rodyti

ōtium ī n poilsis laisvalaikis

pānis is m duona

populus ī m tauta prōmptus a um drąsus

quiēs ētis f poilsis ramybė sanctus a um šventas

secūris is f kirvis sēcūrus a um be rūpesčių ramus

senātus ūs m senatildetas

sexus ūs m lytis

spēlunca ae f gr urvas ola

somnus ī m miegas

spīritus ūs f dvelkimas pūtimas dvasia siela

status ūs m stovėjimas padėtis

Tempē n tendō tetendī tentum tendere tempti varius a um įvairus veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

Sg Pl Nom bōs bovēs Gen bovis boum Dat bovī būbus bōbus Acc bovem bovēs Abl bove būbus bōbus

33

XXXII Schola trīcēsima secunda

Domus Rōmāna

Domūs Rōmānae habēbant multa cubicula ātria ālās cubicula culīnam exedram peristȳlium tabernās tabulīnum trīclīnium et vestibulum Ātrium propter iānuam et vestibulum iacet et umbilīcus domī est Ātrium compluvium et impluvium habet Speciōsae pictūrae parietēs ātriī deacutecorant Cubicula parva conclāvia dormītōria sunt Culīna parva et sublūstris est Hīc fornāx est et ancillae labōrābant Servī cibum in culīnā parābant Propter peristȳlium exedra magna est In parietibus

et solīs vidēmus variās pulchrās pictūras Peristȳ- lium est cavaedium porticibus circumdatum in quō saepe sunt etiam piscīnae statuae silānī plantae Tabernae aediculae viae oppositae sunt in quibus rēs variās vēndunt Tabulīnum cubiculum pecūniae tabulārum et imāginum est Solum tessellātum saepe est (Pagal httpslawikipediaorgwikiDomus_Rōmāna)

Tarptautiniai žodžiai impliugravevijus ndash keturka pis baseinas atildetrijuje kompliugravevijus ndash

angagrave atildetrijaus stogegrave konklavagrave ndash kardinotildelų susirinkimas uždarojegrave patalpojegrave (S ksto koplỹ-

čioje) šaũkiamas poacutepiežiui rinkti ndash vidaus kiemas apjuostas kolonadagrave op

ndash paacutertija ar grugravepė nesutinkanti su daugumotildes nuomone pogravertikas ndash atviras prieangis su ko-

logravenomis ndash keturka pis valgomasis stalas su gultais (clīnē) iš trijų stalo pusių

Vocābula

aedicula ae f kambarėlis

āla ae f sparnas

ancilla ae f tarnaitė vergė

ātrium ī n atildetrijus sveta nė

cavaedium ī n kiemas ro-mėnų namegrave kiemo aikšt

cibus ī m maistas circumdō dedī datum dare dėti aplinkui apsupti

conclāve is n užrakinamas kambarys

cubiculum ī n kambarys miegamasis

compluvium ī n kompliugrave-vijus

culīna ae f virtuvė decorō 1 puošti

domus ūs f namas

dormītōrius a um miego miegamasis cubiculum dor-

mītōrium miegamasis kam-barys

exedra ae f gr eksedragrave pa-sikalbėjimų salė

fornāx ācis f krosnis frustra veltui habeō uī itum ēre turėti

hortus ī m sodas iaceō uī ndash ēre gulėti

iānua ae f durys

imāgō inis f paveikslas

impluvium ī n impliugravevijus labōrō 1 dirbti oppositus a um esantis priešais

parō 1 ruošti

parvus a um mažas

pecūnia ae f turtas pinigai

peristȳlum ī n gr perist lis

pariēs etis m siena

pictūra ae f tapyba pa-veikslas

piscīna ae f baseinas

planta ae f augalas

propter su acc greta arti dėl už

porticus ūs m pogravertikas kolonadagrave dengta galegraverija

pulcher chra chrum gra-žus

saepe dažnai

silānus ī m fontatildenas

solum ī n žemė kambario grindys

speciōsus a um gražus

statua ae f statulagrave sublūstris e silpnai apšvies-tas

taberna ae f kraacuteutuvė smuklė

tabula ae f lenta sąskaitų knyga dokumentildetas

tabulīnum ī n archỹvas

tessellātus a um mozaacuteikos

trīclīnium ī n trikl nijus valgomasis

umbilīcus ī m bamba vi-durys

varius a um įvairus vēndō didī ditum ere parduoti

via ae f gatvė

34

XXXIII Schola trīcēsima tertia Numerālia cardinālia ndash kiekiniai skaitvardžiai

I ūnus a um vienas II duo duae duo du III trēs tria trys IV quattuor keturi V quīnque penki VI sex šeši VII septem septyni VIII octō aštuoni IX novem devyni X decem dešimt

XI ūndecim vienuolika XII duodecim dvylika XIII trēdecim trylika XIV quattuordecim keturiolika XV quindecim penkiolika XVI sēdecim šešiolika XVII septendecim septyniolika XVIII duodēvīgintī aštuoniolika XIX ūndēvīgintī devyniolika XX vīgintī dvidešimt

XXX trīgintā trisdešimt XL quadrāginta keturiasdešimt L quinquāginta penkiadešimt LX sexāginta šešiasdešimt LXX septuāginta septyniasdešimt LXXX octōginta aštuoniasdešimt XC nōnāginta devyniasdešimt C centum šimtas M mille tūkstantis MM duo milia du tūkstančiai

Dē exercitū Rōmānō

Gāius Iūlius Caesar legiōnem ultrā ōrdināvit et compositiōnem celebrem statuit In hāc

nova constitūtiōne octōginta mīlitēs centuriam ductam ab centuriōne explēvērunt Sex

centuriae ūnam cohortem explēvērunt et decem cohortēs ūnam legiōnem ductam ab lēgātō

explēvērunt Quaeque legiō circā sex milia mīlitēs habuit sed cohors prīncipālis dīvīsiō in

proeliō fuit Legiōnēs etiam speciālēs mīlitēs inclūsērunt quī nōn pugnāvērunt sed

stipendia plūra recepērunt Exemplī grātiā aquilifer sīgnum lēgātiōnis aquilam tulit

maximam honōrem habet Sīgnifer minus gravia sīgna tulit et opēs exercitūs administrāvit

Antīquīs tempōribus duōdētrīginta legiōnēs exercitum Rōmānum explēvērunt (Pagal

httpswwwwikiwandcomlaExercitus_Rōmānus)

Tarptautiniai žodžiai administruacuteoti ndash valdyti tvarkyti inkliugravezas ndash intarpas skaidriojegrave

sukiet jusioje dervojegrave (vabzdys gintaregrave) kompoz cija ndash meno kūrinio dalių išdėstymas jų

santykis su v suma konstitugravecija ndash pagrindinis valstybės įstatymas specialugraves ndash susijęs su

kuria nors specialyacutebe išskirtinis ypat ngas stipentildedija ndash pastov pinig nė pašalpagrave

Vocābula

administrō 1 patarnauti tvarkyti valdyti

aquila ae f erelis

aquilifer ī m vėliavnešỹs

cohors ortis f kohorta celeber bris bre garsus įžymus dažnas paplitęs

centuria ae f šimtinė

centuriō ōnis m šimtinin-kas centuriogravenas

compositiō ōnis f sudėji-mas sandara sudėtis

circā su acc apie maždaug

constitūtiō ōnis f sandara nustatymas nutarimas

dīvīsiō ōnis f (pa)dalijimas paskirstymas

ductus a um vedamas vadovaujamas

exemplum ī n pavyzdys exemplī grātiā pavyzdžiui

exercitus ūs m (apmokyta) kariuomenė

expleō plēvī plētum plēre pripildyti sudaryti ferō tulī lātum ferre nešti

gravis e sunkus svarbus habeō uī itum ēre turėti inclūdō clūsī clūsum clūdere uždaryti užrakinti įdėti įterpti

lēgātiō ōnis f pasiuntinys-tė pasiuntinybė legatildeto (kar-

vedžio) padėjėjo pareigybė

lēgātus ī m pasiuntinys le-giograveno vadas Cegravezario laikais

legiō ōnis f legiogravenas magnus a um (māior

ius maximus a um) di- delis

mīles itis m karys kareivis minus mažiau multī ae a (plūrēs a plūrimī ae a) daug dau-gelis

novus a um naujas ōrdinō 1 sustatyti eilėmis išrikiuoti sutvarkyti suskirstyti

opēs opum f turtas prīncipālis e pirminis pa-grindinis svarbiausias

proelium ī n kautynės ko-va mūšis

pugnō 1 kovoti kariauti quisque quaeque quid-que kiekvienas recipiō cēpī ceptum ci-pere imti atgal atsiimti gauti

sīgnifer i m v liavininkas

sīgnum ī n ženklas v liava speciālis e specialugraves ypa-tingas rinktinis

stipendium ī n kareivio al-ga alga atlyginimas karinė tarnyba

ultrā toliau vėliau paskiau

tempus oris n laikas

35

XXXIV Schola trīcēsima quārta Dēclīnātiō quīnta ndash penktoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl faciēs ēī f veidas išvaizda vaizdas

fidēs eī f ištikimybė tikėjimas

glaciēs ēī f ledas

merīdiēs ēī m vidurdienis pietūs

seriēs ēī f eilė

spēs eī f viltis

Nom Gen Dat Acc Abl

diēs m diēī diēī diem diē

diēs diērum diēbus diēs diēbus

rēs f reī reī rem rē

rēs rērum rēbus rēs rēbus

Sententiae Mors ultima līnea rērum est (Horātius) Faciēs Hippocratica Bonus animus in

malā rē dīmidium est malī (Plautus) Vectīgālia nervī sunt reī pūblicae (Cicero) Per diem

Pūnica fidēs Audī vidē tacē sī vīs vīvere in pāce Omnium rērum prīncipia parva sunt

(Cicero) Stultus es rem āctam agis (Plautus) Nam mora dat vīrēs tenerās mora percoquit

ūvās Et validās segetēs quod fuit herba facit (Ovidius) Spēs māter stultōrum Spēs ultima

loz Nota bene Hipokratildetas (gr Ἱπποκράτης lo Hippocratēs) ndash garsiausias aacutentikos

graikų gydytojas 18 gydytojas savo šeimojegrave Gydytojai ir šiandien duoda vadinamąją Hipo-

kratildeto priesaiką Hipokratildeto gydymo metogravedai nusakomi tokiom s sententildecijomis Prīmō nōn

nocēre Natūra sanat medicus cūrat Contrāria contrāriīs cūrantur Sententildecijoje Faciēs

Hippocratica ka bama apie mirštančio žmogaus veidą jį pirmasis aprašė Hipokratildetas

Tarptautiniai žodžiai dekoruacuteoti ndash teikti gražią išvaizdą puošti daacuteilinti edukatildecija ndash

auklėjimas lavinimas švietimas egzempliotilderius ndash vienetas iš daugelio tokių pat daiktų

herbatilderas ndash džiov nti augala l nija ndash bet koks nubrėžtas brūkšnys negravervas ndash skaidulų

pluoštas kuriuo iš smegenų ir į jas eina dirginimas pr ncipas ndash pradinis teiginys

respugraveblika ndash valstybės valdymo fograverma kai valdo išrinkti žmonių atstovai segraverija ndash daiktų

ar reiškinių eilė vestibiugravelis ndash pagalbinė patalpagrave iš kurios įeinama į kitagraves patildetalpas

Vocābula

agō ēgī āctum agere va-ryti vesti veikti

animus ī m siela dvasia audiō īvī ītum īre klau-syti

dīmidium ī n pusė dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dō dedī datum dare duoti

contrārium ī n priešingy-

bė contrāria contrāriīs skirt ngos (l gos) skirt ngais (vaacuteistais)

cūrō 1 rūpintis slaugyti gy-

dyti cūrantur praes ind

pass 3 pl yra gyacutedomi (-os)

faciō fēcī factum facere daryti

herba ae f žolė želmuo žalumynai

Hippocraticus a um Hipokratildeto hipokratildetiškas

līnea ae f lininis siūlas vir-velė riba

malum ī n blogis

medicus ī m gydytojas

mora ae f užrukimas gai-šatis laiko tarpas trukmė

mors mortis f mirtis

nam nes

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

noceō nocuī nocitum

nocēre kenkti omnis e visas kiekvienas parvus a um

pāx pācis f taika percoquō percoxī perco-xum percoquere išvirti iškepti subrandinti

prīncipium ī n pradžia pa-grindas

Pūnicus a um pugravenų t y kartaginiẽčių pugraveniškas

sanō 1 gydyti

seges etis f pasėlỹs pasėt java

sī jei stultus a um kvailas rēs pūblica valstybė res-pugraveblika

taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti tener a um švelnus min-kštas jaunas gležnas

ultimus a um tolimiau-sias paskutinis

ūva ae f vynuogė validus a um sveikas stip-rus didelis tinkamas

vectīgal ālis n mokestis

rintildekliava pl patildejamos

videō vīdī vīsum vidēre matyti

vīs ndash f jėga vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

36

XXXV Schola trīcēsima quīnta

Narrātiō Aenēae (I)

Aenēas narrat dē ruinā Trōiae Sed subitō post decem annōs Graecī nōn iam ante Trōiam

erant Ūnō diē ōra maris dēserta erat Castra hostium dēserta erant Tantum equus līgneus

ante portam stat Portās urbis aperimus relinquimus urbem ad castra īmus tentōriaque

ducum Graecōrum īnspicimus Equus magnus nōs terret Quid est Aut spēs aut perniciēs

Quid facere dēbēmus Nōbīs līs erat Alterī equum dēlēre cupiēbant quod nōnnūllī

dīcēbant bdquoIn equō armātī virī sē condunt In animō habent nocte exīre et urbem intrāre et

delēre nōsque necāreldquo Alterī equum in urbem dūcere volēbant Fāma enim erat bdquoSī nōs

equum in urbem dūcimus quondam bellō Graeciam vincimusldquo

1 Atsakykite į klausimus

1 Quis dē ruinā Trōiae narrat 2 Quot annōs Graecī apud Trōiam erant 3 Quid fēcērunt

Graecī ante portam Trōiānam 4 Terret equus magnus Trōiānōs 5 Quī sunt in equō et dē

quā causā

Sententiae Equus Trōiānus Trōia fuit (Propertius) Equō nē crēdite Teucrī (Vergilius)

loz Nota bene Segravekstas Prope cijus (lo Propertius 47ndash15 metais prieš Kristų) ndash

garsus egravetas iš Ugravembrijos parašęs keturias elegravegijų knygas

Vocābula

Aenēas ae n alter era erum kitas ant-ras alter alter vienas kitas

animus ī m siela dvasia

annus ī n metai aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti armātus a um ginkluotas

castra ōrum n stovykla

condō condidī conditum condere įkurti cupiō īvī ītum ere trokšti dēbeō dēbuī dēbitum dēbēre privalėti dēleō ēvī ētum ēre su-naikinti

dēsertus a um tuščias iš-tuštėjęs

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

diēs diēī m diena dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

dux ducis m vadas

enim mat juk nes eō iī ītum īre eiti

equus ī m arklys exeō iī ītum īre išeiti faciō fēcī factum facere daryti

fāma ae f kalbos paskalos gandas

habeō uī itum ēre turėti in animō habere ketinti

hostis is m f priešas svetimšalis

īnspiciō spexī spectum spicere žiūrėti stebėti intrō āvī ātum āre įžengti

līgneus a um medinis

līs lītis f ginčas

mare maris n jūra

narrātiō ōnis f pasakojimas narrō 1 pasakoti necō 1 žudyti nōnnūllus a um kai kuris

nox noctis f naktis

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

perniciēs ēī f pražūtis

porta ae f vartai durys quondam kitados kadaise quot kiek relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis

subitō staiga tantum tiek tik

tentōrium ī n palapinė terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

Trōia ae f Trojagrave Trōiānus a um Trogravejos

Trōiānī ōrum m ubi kai kur

urbs is f miestas

vincō vīxī victum vin-cere nugalėti volō voluī ndash velle norėti

37

XXXVI Schola trīcēsima sexta Narrātiō Aenēae (II)

Sacerdōs Lāocoōn autem ab arce dēcurrit et procul clāmat bdquoO miserī insānī estis Graecīs

crēditis Equum reliquērunt excidiō urbisldquo et magnā vī hastam in equum torsit Est

gemitus sed nōn audīmus Subitō dē Tenedō īnsulā quae ante Trōiam est duo serpentēs

ōrae appropinquant et in duōs fīliōs Lāocoontis invādunt eōs necant et edunt Lāocoōn

iuvāre temptat sed eum quōque serpentēs necant Nōs territī sumus nam sine dubiō deī

īrātī sunt et Lāocoontem pūnivērunt Aperimus portās et dūcimus equum in urbem Posteā

edimus et bibimus et multā nocte somnum altum capimus

Vocābula

altus a um aukštas gilus arx arcis pilis tvirtovė aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti appropinquō 1 prisiartinti audiō īvī ītum īre girdėti autem tačiau bibō bibī bibere gerti capiō cēpī captum ca-pere imti clāmō āvī ātum āre šaukti

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēcurrō (cu)currī cur-sum currere bėgti žemyn nusileisti

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dubium ī n abejonė

dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

equus ī m arklys edō ēdī ēsum ēsse

(edere) valgyti ėsti

excidium ī n sugriovimas sunaikinimas žuvimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīlius ī m sūnus

gemitus ūs m dejavimas īnsānus a um beprotis pamišęs

īnsula ae f sala intrō āvī ātum āre įžengti invādō invāsī invāsum invādere įsibrauti užpulti īrātus a um supykęs

iuvō 1 padėti pagelbėti

Lāocoōn ontis m Laoko-ograventas

mare maris n jūra miser era um vargšas necō 1 žudyti

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

posteā po to paskui vėliau procul toli tolyn

pūniō īvī ītum īre bausti quōque taip pat relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

sacerdōs ōtis m žynys

serpēns entis m f gyvatė

sine su abl be

somnus ī n miegas stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis subitō staiga tantum tiek tik

Tenedus ī m Tegravenedas sala tōrqueō torsī tortum torquēre sukti kreipti terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti territī įbauginti temptō 1 mėginti bandyti

urbs is f miestas

vis ndash f jėga

Plūsquamperfectum

Plūsquamperfectum indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-era-m ōrnāv-erā-s ōrnāv-era-t ōrnāv-erā-mus ōrnāv-erā-tis

ōrnāv-era-nt

habu-era-m habu-erā-s habu-era-t habu-erā-mus habu-erā-tis

habu-era-nt

lēg-era-m lēg-erā-s lēg-era-t lēg-erā-mus lēg-erā-tis

lēg-era-nt

cēp-era-m cēp-erā-s cēp-era-t cēp-erā-mus cēp-erā-tis

cēp-era-nt

vēn-era-m vēn-erā-s vēn-era-t vēn-erā-mus vēn-erā-tis

vēn-era-nt

1 Išverskite sakinius

1 Hodiē iam librum legī quem herī dederās 2 Promētheus hominēs servāvit quōs

Iuppiter necāre cōnstituerat 3 Ut fēcerās ita habēs 4 Causa bellī fuit quod Rōmānī

agrum Sabīnum vastāvērunt Vocābulum vastō 1 siaubti

38

XXXVII Schola trīcēsima septima Mercurius Dīdō et Aenēas

Mercurius Aenēam vīdit gerere pulchram vestem Pūnicam quam Dīdō eī libenter dōnāverat Itaque nūntius Iovis stupuit deinde ad Aenēam celeriter accessit bdquoAudī Aenēas Iuppiter mē mīsit tē monet Quid hīc facis Cūr eō locō tē tam improbē geris Cōgitā dē fātō tuō Hīc iūcundē vīvere tibi nōn licet Relinque Carthāginem nam Italiam petere debēs Posterīs tuīs illic novam patriam parāldquo Verba Mercuriī Aenēam vehementer terruērunt Itaque vir pius quī imperiō Iovis semper pāruerat cōnsilium cēpit fugam petere et regiōnēs Pūnicās relinquere Statim comitēs ad lītus vocāvit eōs classem et arma parāre iussit At Dīdō quae cōnsilia Aenēae iam animadverterat eum verbīs flectere temptāvit et dīxit bdquoCūr mē tam turpiter fallis Cūr fugere properās cūr tam crūdēlis es Nunc dolum tuum perspēxīldquo Postquam Dīdō diū tacuit tristī vōce adiēcit bdquoTibi nimis crēdidī nam tē amāvīldquo Aenēas autem quem Mercurius dē fātō monuerat graviter gemuit bdquoNumquam tibi conūbium prōmīsī Cōgitā deōs vītam meam regere Iuppiter pater deōrum hominumque mē novam patriam quaerere iussit Etiam Trōiam nōn meā sponte relīquī Anchises pater in somnō mē in Italiam īre monuit Dēsine mē tēque querēlīs tuīs vexāre Italiam nōn meā sponte petōldquo Vocābula

accēdō accessī accessum

accēdere prieiti prisiartinti adiiciō adiēcī adiectum adiicere pridurti

animadvertō 3 atkreipti dėmesį sekti

arma ōrum n ginklai audiō 4 klausyti girdėti

Carthāgō inis f Kartatildegina capiō 3 imti celeriter greitai

classis is f (karo) laivynas cōgitō 1 mąstyti galvoti

comes itis m palydovas bendrakeleivis

cōnsilium ī n nutarimas patarimas

conūbium ī n santuoka crēdo 3 tikėti crūdēlis e žiaurus cūr kodėl debeō 2 privalėti

deinde iš ten po to dēsinō siī situm sinere liautis dīcō 3 sakyti

Dīdō ōnis f Didogravenė diū ilgai

dolus ī m klasta dōnō 1 dovanoti faciō 3 daryti fallō fefellī falsum fal-lere apgauti suklaidinti

fātum ī n likimas

flectō flexī flectum

flectere lenkti

fuga ae f bėgimas fugiō fūgī fugitum fu-gere bėgti graviter sunkiai gerō gessī gestum gere-re nešti nešioti vesti gemō uī itum ere dūsauti

illic ten

imperium ī n įsakymas improbē nedorai intrō āvī ātum āre įžengti itaque taigi todėl tad

iubeō iussī iussum iubē-re liepti įsakyti iūcundē maloniai linksmai libenter mielai licet licuit ndash licēre lei-džiama galima

lītus oris n (jūros) krantas

locus ī m vieta

Mercurius ī m Merkugraverijus moneō 2 priminti įspėti mittō 3 siųsti nimis per daug pernelyg numquam niekada

nūntius ī m pasiuntinys ži-nia

pāreō uī ndash ēre paklusti parō 1 ruošti perspiciō spēxī spectum spicere įžiūrėti suprasti petō īvī ītum 3 vykti

pius a um pamaldus doras

posterī ōrum m ainiai postquam po to kai prōmittō 3 pažadėti properō 1 skubėti Pūnicus a um pūnų pū-niškas

quaerō quaesīvī quesī-tum querere ieškoti

querēla ae f aimana dejonė

regiō ōnis f šalis kraštas regō rēxī rēctum regere valdyti

relinquō 3 palikti servō āvī ātum āre saugoti

sponte suā savo noru statim tučtuojau bematant stupeō stupuī stupēre sustoti būti nustebusiam taceō 2 tylėti

tam taip temptō 1 bandyti terreō 2 gąsdinti trīstis e liūdnas turpiter bjauriai šlykščiai vehementer smarkiai karš-tai stipriai labai

vestis is f drabužis vexō 1 mėtyti vyti ginti vīvō 3 gyventi vocō 1 šaukti kviesti volō voluī ndash velle norėti

vōx vōcis f balsas

39

XXXVIII Schola duodēquadragēsima Futūrum II indicātīvī āctīvī

Futūrum II indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-er-ō ōrnāv-er-i-s ōrnāv-er-i-t

ōrnāv-er-i-mus ōrnāv-er-i-tis ōrnāv-er-i-nt

habu-er-ō habu-er-i-s habu-er-i-t

habu-er-i-mus habu-er-i-tis habu-er-i-nt

lēg-er-ō lēg-er-i-s lēg-er-i-t

lēg-er-i-mus lēg-er-i-tis lēg-er-i-nt

cēp-er-ō cēp-er-i-s cēp-er-i-t

cēp-er-i-mus cēp-er-i-tis cēp-er-i-nt

vēn-er-ō vēn-eri-s vēn-eri-t

vēn-er-i-mus vēn-er-i-tis vēn-er-i-nt

1 Išverskite sakinius

1 Legam epistolam tuam quam mihi scrīpseris 2 Ut fēceris ita habēbis 3 Quid ēgerimus

scietis 4 Ut fēceritis ita habēbitis 5 Sī meīs cōnsiliīs parueris salvus eris 6 Crās librum

legēs quam dederō 7 Cum Phillippus dominus Macedoniae Lacaedemoniīs scrīpserat bdquoSī

in Lacōnicam vēnerō terram vestram vōs exigamldquo Lacaedemoniī respondērunt bdquoSīldquo

8 Ūnus homō servum genere Lacaedemonium interrogāvit bdquoProbusne eris sī tē emerōldquo

Servus respondit bdquoEtiam sī nōn emerisldquo

loz Nota bene Didogravenė (lo Dīdō) ė Pigmaliograveno sesuo Sich jo

žmona Kartatildeginos įkūrėja ir karalienė En jas (lo Aenēas) Anch so ir Afrod tės sūnus

legendinis rom nų protėvis Laokoograventas (gr Λαοκόων lo Lāocoōn) Poseidograveno žynys

Trogravejoje bandęs įtikinti troj nus nepriimti gra kų dovanotildes ndash medinio arklio ir už tai kartugrave su

sūnumis pasmaugtas Poseidograveno pasiųstų gyvačių Lakogravenija (γρ Λακονική lo Lacōnica)

ndash kitaip Spaacuterta Lakedaimogravenas (gr Λακεδαίμων lo Lacedaemōn) ndash Peloponegraveso

pugravesiasalio sritis ir to paties pavadinimo jos sogravestinė kitaip Spaacuterta lakedaimoniẽčiai (gr

Λακεδαίμωνιοι lo Lacedaemoniī) ndash Lakedaimograveno gyventojai arba spartiẽčiai

Makedogravenija (gr Μακεδονία lo Macedonia) ndash šalis tarp Tesatildelijos ir Tratildekijos (AV)

Tarptautiniai žodžiai epistolatilderinis ndash laišk (pavyzdžiui epistoliatilderinis palikimas ndash

laiška ) fugagrave ndash trij ndash keturi balsų mugravezikos kūrinys vieno ba so tegravemą nustatyta tvarka

kartoja kiti balsai kons liumas ndash gydytojų pasitarimas kuriamegrave tikslinama ligos diagnogravezė

(ligos nustatymas) svarstoma ligonio būklė gydymo būdai ir priemonės lakograveniškas ndash

trumpas aacuteiškus glaustas (apie ka bą st ilių) perspektyvagrave ndash kūnų vaizdavimo plokštumojegrave

būdas pagrįstas spindulia s iše nančiais iš vieno taško respondentildetas ndash asmuo atsakinė-

jantis į tyrėjo ankegravetos klaacuteusimus

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti

cōnsilium i n nutarimas patarimas

crās rytoj cum kai

dominus ī m šeimininkas ponas valdovas viešpats

epistola ae f laiškas etiam taip pat net ir

exigō exēgī exāctum

exigere išvaryti išvyti emō ēmī ēmptum eme-re pirkti

genus eris n giminė pader-mė r šis

interrogō 1 klausti

Lacedaemoniī ōrum m lakedaimoniẽčiai spartiẽčiai

Lacōnica ae f Lakogravenija

liber librī m knyga

Macedonia ae f Makedograve-

nija

-ne ar pareō uī ndash ēre paklusti

Phillippus ī m Pilỹpas probus a um doras respondeō spondī spōn-sum spondēre atsakyti salvus a um sveikas sī jei jeigu

servus ī m vergas

40

XXXIX Schola ūndēquadrāgēsima Rapīna Sabīnārum

Iam Rōmulus et Remus Rōmam condiderant sed Rōmae parvus numerus fēminārum erant

Itaque Rōmānī lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt Cum lēgāti dīxērunt bdquoFēminās nōn habēmus

Date nōbīs in mātrimōnium fīliās vestrās Sī fīliās vestrās dederitis vōbīs grātiās agēmusldquo ndash

Sabīnī respondērunt bdquoNostrās fīliās nōn vōbīs ēducāverāmusldquo Tum Rōmānī dolō Sabīnās

accēpērunt Itaque iterum lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt et ad lūdōs pūblicōs Rōmam Sabīnōs

ūnā cum mātrōnīs fīliābusque invītāvērunt bdquoCum Rōmam vēneritis lūdōs pūblicōs spec-

tābitisldquo Cum Sabīnī ūnā cum mātrōnīs fīliābusque Rōmam vēnērunt Rōmānī fīliās Sabī-

nōrum raptāvērunt Rapīna Sabīnārum fuit causa bellī Diū Sabīnī cum Rōmānīs pugnā-

verant cum fīliae Sabīnōrum inter Rōmānōs et Sabīnōs sē coniēcērunt et ōrāvērunt bdquoIn nōs

vertite īrās nōs causa bellī sumus Sī vōs propinquī nostrī vīceritis nōs viduae vīvēmus sī

autem Rōmānī vīcerint nōs orbae erimus Cum igitur nōs necāveritis bellum fīniētisldquo

Verba Sabīnārum Rōmānōs Sabīnōsque movērunt Itaque bellum fīnīvērunt Rōmānī

Sabīnōs in oppidum suum recēpērunt et Sabīnī cum Rōmānīs sē coniūnxērunt (EL)

Komentaras Sab nai (lo Sabīnī) ndash itatildelikų gentis gyvenusi Latildecijuje (lo Latium) ir

Ugravembrijoje (lo Umbria) Įkūrus Rogravemą dalis sab nų susijungė su rom nais o kiti gyvenę

kalnuosegrave jiems priešinosi III amžiuje prieš Kristų rom nai nukariavo visagraves sab nų žemegraves ir

sab nams suteikė Rogravemos pilietybę T tas L vijus (lo Titus Livius) rom nų istograverikas aprašė

rom nų ir sab nų konfl ktą dėl moterų Po šio konfl kto abiejų genčių valstybės susijungė ir

sab nų karalius T tas Tatildecijus (lo Titus Tatius) valdė drauge su Rogravemulu vedusiu sab nę

Hers liją (lo Hersilia) Mokslininkai spėja kad sab nai Rogravemoje yra gyvenę Kvirinatildelio

(Quirīnālis collis) Viminatildelio (Vīminālis collis) ir Eskv lijų (Esquilīae) kalvosegrave

Vocābula

accipiō cēpī ceptum ci-pere priimti gauti autem tačiau

bellum ī n karas

causa ae f priežastis

collis is m kalva coniiciō iēcī iēctum iicere įmesti pulti sē con-

iicere mestis condō condidī condi-tum condere įkurti

coniungō iūnxī iūnc-tum iungere sujungti sē coniungere susijungti cum kai kol dīcō 3 sakyti dō dedī datum dare duoti

dolus ī m klasta

diū ilgai ēducō 1 auklėti šviesti eō iī ītum īre eiti faciō fēcī factum facere

daryti

fēmina ae f mόteris

fīlia ae f duktė iam jau invītō 3 kviesti

īra ae f pyktis itaque taigi todėl tad iterum antrąsyk

lēgātus ī m pasiuntinys

lūdus ī m žaidimas pl žai-dynės

mātrimōnium ī n santuo-ka in mātrimōnium dare vesti

mātrōna ae f matronagrave kil-minga mόteris

mittō 3 siųsti moveō 2 judinti paveikti necō 1 žudyti

oppidum ī n miestas

orba ae f našlaitė propinquus a um artimas

pl propinquī artimieji

pūblicus a um viešas pugnō 1 kovoti kautis ōrō 1 kalbėti melsti prašyti

rapīna ae f pagrobimas raptō 1 pagrobti recipiō cēpī ceptum cipere paimti atga atsiimti respondeō 2 atsakyti spectō 1 stebėti sī jei jeigu tum tada

ubi kai kur

teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti ūnā kartu drauge išvien veniō 4 atvykti vertō vertī versum ver-

tere versti čia atsukti

vidua ae f našlė vincō vīcī vīctum vin-cere nugalėti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

41

XL Schola quadrāgēsima

Initium bellī Gallicī

Helvētiī fīnēs suōs quī angustī sunt relinquere et per prōvinciam nostram iter facere cōnstituunt Explōrātōrēs cōnsilium hostium Caesarī nūntiant Caesar magnīs itineribus ab urbe in Galliam ulteriōrem contendit et incrēdibilī celeritāte ad Genavam pervenit Helvētiī lēgatōs ad eum mittunt nōbilēs cīvēs quī eius voluntātem petunt sed Caesar id nōn concēdit et eā legiōne quam sēcum habet mīlitibusque fortibus quī ex prōvinciā conveniunt ā lacū Lemannō quī in flūmen Rhodanum īnfluit ad montem Iūram quī fīnēs Sēquanōrum ab Helvētiīs dīvidit mūrum in altitūdinem pedum sēdecim fossamque perdūcit eōque modō Helvētiōs itinere prohibet (Buchner)

Sententiae Virtūs Rōmāna constat ex hīs virtūtibus disciplīna pietās fidēs gravitās

paupertās cōnstantia Nōn nōbīs sōlum nātī sumus (Cicero) Nōn fōrmōsus erat sed erat

fācundus Ulixēs (Ovidius)

Komentaras Gatildejus Jugravelijus Cegravezaris (lo Caesar) aprašo Gatildelijos užkariavimą savo bdquoGatildelų karo užrašuoseldquo (lo Commentāriī dē bellō Gallicō) Karas prasideda nuo susidūrimo su gatildelų tauta helvegravetais (lo Helvētiī) gyvenusiais teritograverijoje kur yra dab Šveicatilderija Helvegravetai norėjo palikti savo žemegraves ir persikelti į vatildekarus prie Okeatildeno (lo Ōceacuteanus dab Atlaacutento vandenyacutenas) ą

Vocābula

altitūdō inis f aukštis

angustus a um siauras

bellum ī n karas

celeritās ātis f greitumas concēdō cessī cessum cēdere trauktis užleisti

cōnstantia ae f pastovu-mas patvarumas išfvermė

cōnstituō stituī stitu-tum stituere nuspręsti nustatyti

contendō tendī tentum tendere įtempti stengtis skubėti siekti

conveniō 4 sueiti susirinkti

disciplīna ae f drausmė

dīvidō dīvīdī dīvīsum dīvidere dalyti skaldyti

explōrātor ōris f žvalgas faciō 3 daryti iter facere keliauti

fācundus a um iškalbin-gas kalbus šnekus

fidēs eī f tikėjimas ištiki-mybė

fīnis is m galas baigmė

riba pl sienos šalis kraštas

flūmen inis n upė

fōrmōsus a um gražus

dailus

fortis e narsus stiprus

fossa ae f griovys

Gallicus a um galų gališ-kas

Genava ae f Genavagrave dab Ženevagrave

gravitās ātis f sunkumas rimtumas orumas būdo tvirtumas

Helvētiī ōrum m helvegravetai

hostis is m priešas svetim-šalis

incrēdibilis e neįtikimas īnfluō flūxī flūxum fluere įtekėti

initium ī n pradžia

iter itineris n kelias

Iūra ae m J ra kalnai

lacus ūs m ežeras

legiō ōnis f legiogravenas

Lemannus ī m (ežeras) Le-matildeno (dab Ženegravevos) ežeras

mīles itis m karys kareivis mittō 3 siųsti

modus ī m būdas

mōns montis m kalnas kalnynas kalnai

mūrus ī m siena

nātus a um gimęs

nōbilis e kilmingas kilnus nūntiō 1 pranešti

paupertās ātis f neturtas perdūcō 3 išvesti nuvesti

pēs pedis m koja pėda petō īvī ītum ere ieškoti siekti prašyti vykti

pietās ātis f pamaldumas pagarba

prohibeō hibuī hibitum hibēre neleisti uždrausti

prōvincia ae f provincija -que ir

relinquō 3 palikti

Rhodanus ī f Rodatildenas dab Ronagrave

sēdecim šešiolika

Sēquanī ōrum m sekvatildenai sōlum tikti tik

Ulixēs is m Odis jas ulterior ulterius esantis anoj pusėj tolimesnis

urbs is f miestas perveniō 4 atvykti

virtūs ūtis f vyriškumas narsumas dorybė

voluntās ātis f valia noras sutikimas

42

Page 27: HORTUS LATINUS PARS TERTIA - lm€¦ · IV. Schola quārta. Sententiae. Prōnōmina - įvardžiai Prōnōmina dēmōnstrātīva – parodomieji įvardžiai hic, haec, hoc šitas,

26

XXV Schola vīcēsima quīnta Trečioji linksniuotė Ba sinis tipas

Sg Pl Sg Pl Sg Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl

turris f turris turrī turrim turrī

turrēs turrium turribus turrēs turribus

vīs f

vim vī

vīrēs vīrium vīribus vīrēs vīribus

Tiberis m Tiberis Tiberī Tiberim Tiberī

mare n maris marī mare marī

maria marium maribus maria maribus

1 Išmokite atmintinai trečiosios linksniuotės ba sinio tipo žodžius

febris is f drugys

puppis is f vairagalis

secūris is f kirvis

sitis is f toškulys

turris is f bokštas

tussis is f kosulys

vīs ndash f jėga prievarta

Albis is m Elbė upė

Neāpolis is f Neatildepolis

Tiberis is m

mare is n jūra

conclāve is n užrakinamas kambarys

animal ālis n gyvūnas

vectīgal ālis n mokestis rintildekliava

exemplar āris n pavyzdys

Sententiae Et māceriam circumdedī et circumfōdī et plantāvī vīneam Sorech [b blinė

vieta] et aedificāvī turrim in mediō eius Quantum scīmus gutta est īgnōrāmus mare Vī et

animō Contrā vim nōn valet iūs Ultrā vīrēs (Vergilius) Vim vī repellere licet Vim vīribus

exīre (Ulpiānus) Vīribus ūnitīs Vīs armāta Vīs ā tergō Vīs cōmica Vīs tragica (Aristo-

tēlēs) Vīs inertiae Vīs lēgis Vīs magica Vīs medicātrix natūrae Vīs saepe violat iūs Vīs

vim pellit Vīs vitālis Contrā vim mortis nōn est medicāmen in hortīs Sine vī et dolō

Turris eburnea Turris Babelis Terra turrium [šiuolaikinis stalo žaidimas] Tabulettae contrā

tussim prō īnfantibus Ad Tenediam secūrim Secūrī Tenediā (iš gr Τενεδία πελέκει apie

griežtą nieko nesigailintį Tenegravedo salos valdovą teisėją) Candor dat vīribus ālās

loz Nota bene Ulpiatildenas (lo Ulpiānus) ndash

Vocābula

aedificō āvī ātum āre statyti

āla ae f sparnas

animus ī m siela dvasia armātus a um ginkluotas

čia karinis

Babel is f Babilogravenas čia Batildebelis

candor ōris m skaistus bal-tumas spindėjimas dorumas

circumdō dedī datum

dare dėti aplinkui apsupti circumfodiō fōdī fossum fodere apkasti apkaupti cōmicus a um

contrā su acc prieš

dolus ī m klasta eburneus a um dramblio kaulo

ērudītus a um išsilavinęs exeō exiī exītum exīre

išeiti čia naudoti

gutta ae f lašas

hortus ī m sodas īgnōrō āvī ātum āre nežinoti

inertia ae f neveiklumas inercija

īnfāns antis m kūdikis vai-kas

iūs iūris n teisė licet licuit licēre leidžia-ma galima

lūx lūcis f šviesa

māceria ae f tvora

magicus a um magiškas

medicāmen inis n vaistas

medicātrix īcis f gydytoja

medium ī n vidurys

mors mortis f mirtis pellō pepulī pulsum

pellere stumti varyti mušti plantō āvī ātum āre so-dinti persodinti

prōcedō prōcessī prō-cessum prōcedere išeiti

pasirodyti eiti

quantus a um koks repellō repulī repulsum repellere atstumti atmušti išvaryti

sciō scīvī scītum scīre žinoti mokėti

sine su abl be

tabulleta ae f tabletė Tenedius a um Tenegravedo

tergum ī n nugara

tragicus a um

ultrā su acc anagravepus už per virš

ūnitus a um suvienytas

čia bendras valeō valuī valitum va-lēre būti sveikam gyventi turėti reikšmės galioti

violō āvī ātum āre smur-tu padaryti pažeisti

vītālis e gyvenimo gyvybi-nis

27

XXVI Schola vīcēsima sexta

Discordia frātrum

Faustulus casam intrat bdquoAcca ubi es Venī et audī dē calamitāte Rōmulus Remum necāvitldquo Acca verbīs marītī nōn crēdit bdquoQuid dīcis quid audīvīldquo Faustulus autem bdquoCrēde mihi uxor Hodiē cum amīcīs ad Palātium properāvī Etiam Rōmulus et Remus et multitūdō virōrum Palātium petīvērunt Tum Rōmulus virōs ad sē vocāvit et ubi tacuērunt ōrātiōnem habuit bdquoGaudeō quod venīre nōn dubitāvistis Hodiē sacrum facere volumus nam auxiliō deōrum Palātium mūnīvimus Vidēte mūrum Nunc tandem sine perīculō vīvere possumusldquo Virī verba Rōmulī clāmōre probavērunt Subitō autem Remus bdquoEgo tuum mūrum rīdeō mūrus enim inimīcum nōn prohibetldquo Statim mūrum trānsiluit Tum Rōmulus per īram Remum petīvit et ō Acca frātrem necāvit Faustulus tacet Acca autem lacrimas tenet et clāmat bdquoŌ Faustule frūstrā lupa puerōs in rīpā Tiberis servāvit et aluit frūstrā tū Remum cum frātre domum portāvistī frūstrā Remō parentēs fuimus Ō Rōmule cūr frātrem necāvistīldquo Tum Faustulus et Acca fīlium flevērunt

Sententiae Aut prōsunt poētae aut dēlectant Avarō omnia dēsunt sapientī nihil Nēmō in

suā causā iūdex esse potest Nōn possum (Vintildecas Mykolaacuteitis-Pugravetinas)

Vocābula

Acca ae f Akagrave

ad su acc pas prie alō aluī alitum alere maitinti penėti

audiō īvī ītum īre girdėti aut arba

auxilium ī n pagalba avārus a um godus gobšus

calamitās ātis f nelaimė

casa ae f trobelė

causa ae f byla

clāmō āvī ātum āre šau-kti

clāmor ōris m šauksmas crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti cūr kodėl dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

discordia ae f nesantaika domum į namus namo

dubitō āvī ātum āre abejoti

eō iī ītum īre eiti delectō delectāvī delec-tātum delectāre džiuginti faciō fēcī factum facere daryti

Faacuteustulus ī m Faustulas fleō flēvī flētum flēre verkti raudoti frūstrā veltui

gaudeō gavīsus sum gaudēre džiaugtis intrō āvī ātum āre įžengti

inimīcus ī m nedraugas

īra ae f pyktis

iūdex iūdicis m teisėjas

lacrima ae f ašara

marītus ī m vyras sutuok-tinis

multitūdō inis f daugybė

mūniō īvī ītum īre stip-rinti

mūrus ī m siena necō āvī ātum āre žudyti numquam niekada omnis e visas

ōrātio ōnis f kalba ōrā-tiōnem habēre sakyti kalbą

Palātium ī n Palatildecijus

parēns entis m f gimdy-

tojas -a pl parentēs tėvai

perīculum ī n pavojus petō petīvī petītum pe-tere ieškoti siekti prašyti vykti

portō āvī ātum āre nešti praeclārus a um žinomas probō āvī ātum āre (iš)bandyti pritarti

prohibeō prohibuī pro-hibitum prohibēre sulaikyti

prōperō āvī ātum āre

skubėti

quod kad rīdeō rīsī rīsum rīdēre juoktis

rīpa ae f upės krantas sacer sacra sacrum pa-švęstas šventas sapiēns entis išmintingas

sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti servō āvī ātum āre sau-goti

statim tučtuojau bematant subitō staiga tandem pagaliau ubi kai kur

uxor ōris f žmona taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti trānsileō siluī silīre per-šokti

veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti videō vīdī vīsum vidēre matyti

vocō āvī ātum āre šaukti kviesti

volō voluī ndash velle norėti vīvō vīxī victum vīvere gyventi

28

XXVII Schola vīcēsima septima

Adiectīva prōnōminālia ndash būdvardiniai įvardžiai

ūnus a um vienas sōlus a um tiktai vienas tōtus a um visas ūllus a um kažkoks alter altera alterum ki-tas antras

uter utra utrum katras neuter neutra neutrum niekatras

nūllus a um joks alius alia aliud kitas

N alter altera alterum G alterīus D alterī A alterum alteram alterum A alterō alterā alterō

N alius alia alium G alīus D aliī A alium aliam alium A aliō aliā aliō

N alterī alterae altera G alterōrum -ārum -ōrum D alterīs

A alterōs alterās altera

A alterīs

N aliī aliae alia G aliōrum aliārum aliōrum D aliīs

A aliōs aliās alia

A aliīs

Sententiae Nec sibi sed tōtī genitum sē crēdere mundō (Lūcānus) Tōtus mundus agit

histriōnem (Šekspyras) Sibi parat malum quī alterī parat Nōn sum ūnī angulō nātus patria

mea tōtus hic est mundus (Seneca) Ūnīus dēmentia dēmentēs efficit multōs Ūnus vir

nūllus vir Alter ego Vērus amīcus est quī est tamquam alter idem (Cicero) Beneacuteficus est

quī nōn suī sed alterīus causa benignē facit (Cicero) Trīstis eris sī sōlus eris (Ovidius)

Sacrum Profānum Īgnōrantia nōn est argūmentum (Spīnōsa)

loz Nota bene V ljamas Šekspỹras (angl Shakespeare 1564ndash1616 Aacutenglija) ndash vienas

žymiausių pasaulio dramatugravergų išgarsėjęs tragegravedijomis žinomiausia jų ndash bdquoHaacutemletasldquo

Barugravechas Spinozagrave (lo Benedictus de Spīnōsa 1632ndash1677) ndash žymus olaacutendų filosogravefas

Tarptautiniai žodžiai augziliatilderas ndash vyskupo padėjėjas efegravektas ndash kurios nors veiklos

padarinys as ndash labai išsilavinęs didžiai išprusęs žmogus notatilderas ndash valstybės įga-

liotas pareigūnas atliekantis notatilderinius veiksmugraves tvarkantis ir tvirtinantis dokumentugraves ir jų

tikrumą tablegravetė ndash apvaliotildes ar ovaliotildes fogravermos supresuacuteota vaistų dogravezė praryjama -

tugrave totalitar zmas ndash tokia saacutentvarka kai valstybė kontroliuacuteoja visas gyvenimo sritis

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti agit histriō-nem vaidina

angulus ī n kampas kertė

argūmentum ī n argu-mentildetas įrodymas

beneficus a um gerada-riškas labdaringas palankus maloningas

benignē geraširdiškai pa-lankiai mielai maloniai

causa ae f priežastis byla dalykas reikalas

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēmēns entis beprotis pa-mišęs

dēmentia ae f beprotystė

pamišimas

efficiō effēcī effectum efficere padaryti faciō fēcī factum facere daryti vykdyti atlikti

histriō ōnis m atildektorius

gignō genuī genitum gignere gimdyti būti prie-žastimi genitus a um gi-męs

īgnōrantia ae f nežinoji-mas

malum ī n blogis multus a um daug dau-gelis

mundus ī m pasaulis nātus a um gimęs parō āvī ātum āre ruošti

patria ae f tėvynė profānus a um nepašvę-stas nešvarus bedieviškas nuodėmingas

sacer sacra sacrum pa-švęstas šventas

servō āvī ātum āre saugoti

sine su abl be taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti tamquam taip kaip tarsi lyg

teneō tenuī tentum te-nēre laikyti turėti trīstis e liūdnas vērus a um tikras

29

XXXVIII Schola duodētrīcēsima Trečioji linksniuotė Mišrusis tipas

Sg Pl Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

ars f artis artī artem arte

ars

artēs artium artibus artēs artibus artēs

clades f cladis cladī cladem clade

cladis

cladēs cladium cladibus cladēs cladibus cladēs

mōns m montis montī montem monte

mōns

montēs montium montibus montēs montibus montēs

nox f noctis noctī noctem nocte nox

noctēs noctium noctibus noctēs noctibus noctēs

Mīlitēs Rōmānī ndash vīs imperiī Rōmānī

Rōma magna urbs est Magnus numerus cīvium Rōmānōrum semper in armīs erant

Magnus etiam est numerus mīlitum Rōmānōrum Mīlitēs Rōmāni aut peditēs erant aut

equitēs Rōmānī magnam classem habēbant Multī mīlitēs in classe mīlitābant Rōmānīs nōn

sōlum nāvēs longae sed etiam nāvēs onerāriae erant Nāvis longa cum turrī hostēs Rōmānōs

terrēbant In puppī nāvis gubernātor sedēbat et nāvem gubernābat Cōpiae Rōmānae saepe

terrā marīque hostēs superābant Rōmānī in multīs pugnīs Pūnōs superābant post Graecōs

deinde Gallōs et Dācōs Caesare duce Rōmānī Aegyptum occupāvit Etiam multās regiōnēs

Asiae Minōris occupāvit Imperium Rōmānum multās prōvinciās habet Siciliam

Prōvinciam sive Galliam Narbōnēnsem Galliam Pannoniam Dāciam Thrāciam Britan-

niam Aegyptum Illyriam Macedoniam Syriam Iūdaeam Āfricam Hispaniam Armeniam

et ceterās Clādēs Rōmānōrum rārae fuērunt

Komentaras Prōvincia arba Gallia Narbōnēnsis ndash iki Cegravezario užkariavimų rom nams

priklausiusi Gatildelijos dalis tentilde buvo Narbogravenos miestas (lie Narbonagrave lo Narbōna)

Vocābula

Armenia ae f A Asia Minor Mažoji Azija

auxilium ī n pagaacutelba arma ōrum n gintildeklai

aut arba

Caesar aris m Cegravezaris

calamitas ātis f nelaimė ceterus a um kitas

cīvis is m f pilietis -ė

clādēs is f pralaimėjimas

classis is f laivynas moki-nių klasė

cōpiae ārum f karinės pa-jėgos

Dācia ae f Datildekija deinde iš ten po to

dux ducis m vadas

eques itis m raitelis faciō fēcī factum facere daryti

gubernātor ōris m vairi-ninkas

gubernō āvī ātum āre vairuoti

hostis is m f priešas

Illyria ae f

imperium ī n impegraverija

Iūdaea ae f

longus a um ilgas

Macedonia ae f Makedo-nija

mare is n jūra terra ma-rīque sausumojegrave ir j roje

mīles itis m karys kareivis militō āvī ātum āre eiti karinę tarnybą kareiviauti

multus a um daug dau-gelis

Narbōnēnsis e Narbogravenos

nāvis is f laivas nāvis lon-ga karo laivas nāvis onerā-

ria prekybinis laivas

numerus ī m skaičius nōn sōlum sed etiam ne tik bet ir

occupō āvī ātum āre už- imti

onerārius a um krovinių krovininis

Pannonia ae f Panogravenija

pedes itis m pėstininkas portō āvī ātum āre nešti

post su acc po vėliau

prōvincia ae f prov ncija

pugna ae f kova mūšis

Pūnī ōrum m pugravenai t y kartaginiẽčiai

puppis is f vairatildegalis rārus a um retas

saepe dažnai sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti superō āvī ātum āre vir-šyti nugalėti

urbs urbis f miestas

Thrācia ae f Tratildekija terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

turris is f bokštas veniō vēnī ventum ve-nīre atvykti

30

XXIX Schola ūndētrīcēsima

Sententiae Hērēdem facit Deus nōn homō (Coke) Neque mel neque apēs Neque

opīnione sed natūrā cōnstitūtum est iūs (Cicero) Occāsiō facit fūrem Canēs socium in

culīna nūllum amant Ex pēde Herculem Mollis illa ēducātiō quam indulgentiam vocāmus

nervōs omnēs et mentis et corporis frangit (Quīntilliānus) Doctī ratiōnem artis intelligunt

indoctī voluptātem (Quīntilliānus) Sāl Atticus Ut lupus ovem amat Quī mē amat amat et

canem meum Pāx vōbīscum Nihil sub sōle novī Nōn eacuteadem est aetās nōn mēns

(Horātius) Quī male agit ōdit lūcem Pugna suum fīnem cum iacet hostis habet (Ovidius)

Rūs in urbe (Mārtiālis) Ōtium sine litterīs mors est et hominis vīvī sepultūra (Seneca)

Pallida mors aequō pulsat pede pauperum tabernās Rēgumque turrēs (Horātius) Post

mortem nūlla voluptās Post tenebrās lūx Nē mīrum quod dīvīna natūra dedit agrōs ars

hūmāna aedificāvit urbēs (Varrō) Quālis vītā fīnis ita Sub fīne Sub Iove frīgidō

loz Nota bene Egravedvardas Kogravekas (angl Coke 1552ndash1634 metais) ndash aacutenglų pol tikas ir

garsiausias savo meto teacuteisininkas savo veikalais sukūręs bendrosios arba anglosatildeksų teisės

pagrindus Maacuterkas Terentildecijus Varogravenas (lo Varrō 116ndash27 metais prieš Kristų) ndash

rom nų rašytojas mokslininkas 25 knygų veikalo bdquoLotynų kalbaldquo autorius

Vocābula

aedifico 1 statyti aequus a um lygus

aetās ātis f amžius

ager agrī m dirva laukas agō ēgī āctum agere veikti

Atticus a um Atildetikos

apis is f bitė

ars artis f menas

canis is m f šuo kalė

corpus oris n kūnas cōnstituō cōnstituī cōn-stitūtum cōnstituere nu-spręsti nustatyti

dīvīnus a um dieviškas dō dedī datum dare duoti

doctus a um mokytas

ēducātiō ōnis f auklėjimas švietimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīnis is m galas riba frangō frēgī frāctum

frangere laužti frīgidus a um šaltas Herculēs is m Heratildeklis

hērēs ēdis m f paveldėtojas habeō uī itum ēre turėti

hostis is m f priešas

hūmānus a um žmonių iaceō iacuī ndash iacēre gulėti

indulgentia ae f atlai-dumas

indoctus a um nemokytas intellego lēxī lectum legere pastebėti pažinti su-prasti

ita taip tokiu būdu

Iuppiter Iovis m

iūs iūris n teisė

litterae ārum f literatūragrave mokslas

lūx lūcis f šviesa male blogai

mel mellis n medus

mēns mentis f protas mintis siela

mīrus a um nuostabus mollis e minkštas silpnas

mors mortis f mirtis

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

neque ir ne neque neque nei nei occāsiō ōnis f proga dingstis

ōdī ndash ndash ōdisse neapkęsti omnis e visas kiekvienas

ōtium ī n poilsis laisvalaikis

opīniō ōnis f nuomonė

pažiūra požiūris

ovis is f avis pallidus a um išblyškęs

pauper eris m vargšas

pāx pācis f taika pellō pepulī pulsum pellere stumti varyti mušti

pēs pedis m koja

pugna ae f kova mūšis quālis e koks quod nes

ratiō ōnis f protas veikimo būdas

rūs rūris n kaimas laukai

sāl salis n druska

sōl sōlis m saulė

sepultūra ae f laidotuvės

sine su abl be

socius ī m draugas sąjungi-ninkas bendrininkas

sub su acc ir abl po

taberna ae f trobelė lūšna

tenebrae ārum f tamsa

urbs is f miestas vocō āvī ātum āre šaukti vadinti

voluptās ātis f malonumas džiaugsmas

vīvus a um gyvas

31

XXX Schola trīcēsima Adiectīvum

Trečiosios linksniuotės būdvardžiai

Jau esame susipažinę su pirmosios ir antrosios linksniuotės būdvardžiais

altus a um aukštas gilus angustus a um siauras bonus a um geras ceterus a um kitas laetus a um linksmas lātus a um platus magnus a um didelis malus a um blogas

parvus a um mažas plēnus a um pilnas vīvus a um gyvas

mortuus a um miręs vacuus a um tuščias

āter ātra ātrum tamsus juodas dexter tra trum dešinysis līber era erum laisvas miser era erum varganas nelaimingas niger gra grum juodas pulcher chra chrum gražus ruber bra brum raudonas sinister tra trum kairysis

ferreus a um geležinis idōneus a um įdomus līgneus a um medinis

varius a um įvairus

Pirmosios ir antrosios linksniuotės būdvardžiai yra linksniuojami kaip atitinkamų

linksniuočių giminių daiktavardžiai ndash jų galūnės sutampa

Trečiosios linksniuotės būdvardžiai būna trijų dviejų arba vienos galūnės Tai reiškia kad

jie vardininko linksnyje (nom sg) gali turėti tris ir atitinkamai dvi arba tik vieną formą

Trijų galūnių būdvardžiai

ācer m ācris f ācre n aštrus žodynuose užrašomas ācer ācris ācre aštrus

celeber m celebris f celebre n garsus žodynuose užrašomas celeber bris bre garsus

celer m celeris f celere n greitas žodynuose užrašomas celer eris ere greitas

salūber m salūbris f salūbre n sveikas žodynuose užrašomas salūber bris bre sveikas

Dviejų galūnių būdvardžiai

fortis m f forte n narsus žodynuose užrašomas fortis e narsus

gravis m gravis f grave n sunkus žodynuose užrašomas gravis e sunkus

Vienos galūnės būdvardis

fēlīx m f n laimingas gen sg fēlīcis žodynuose užrašomas fēlīx īcis laimingas

ingēns m f n didžiulis gen sg ingentis žodynuose užrašomas ingēns entis didžiulis

pār m f n lygus vienodas gen sg pāris žodynuose užrašomas pār pāris lygus vienodas

sapiēns m f n išmintingas gen sg sapientis žodynuose užrašomas sapiēns entis išmintingas

Trečiosios linksniuotės būdvardžių linksniavimas

Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl

ācer ācris ācre ācris ācrī ācrem ācre ācrī

ācrēs ācria ācrium ācribus ācrēs ācria ācribus

fortis forte fortis fortī fortem forte fortī

fortēs fortia fortium fortibus fortēs fortia fortibus

pār pāris pārī pārem pār pārī

pārēs pāria

pārium

pāribus pārēs pāria

pāribus

32

XXXI Schola trīcēsima prīma Dēclīnātiō quārta ndash ketvirtoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

frūctus f vaisius frūctūs frūctuī frūctum frūctū

frūctus

frūctūs frūctuum frūctibus frūctūs frūctibus frūctūs

cornū f ragas cornūs cornū cornū cornū

cornū

cornua cornuum cornibus cornua cornibus cornua

lacus m lacūs lacuī lacum lacū

lacus

lacūs lacuum lacubus lacūs lacubus lacūs

1 Išverskite Vergilijaus teksto ištrauką

Hīc sēcūra quiēs et nescia fallere vīta

Divēs opum variārum hīc lātīs ōtia fundīs

Spēluncae vīvīque lacūs hīc frīgida Tempe

Mūgitusque boum mollēsque sub arbore somnī (Vergilius)

Sententiae Multae manūs onus levius faciunt Habet etiam in manū gladium et secūrim sē

autem dē bellō et ā latrōnibus nōn līberat (Vulgāta) Neque semper arcum Tendit Apollo

(Horātius) Nōn est meum contrā auctōritātem senātūs dīcere (Cicero) Prīmus sapientiae

gradus est falsa intelligere Status quō Status in quō Statū quō In statū quō Status quō

ante bellum Sexū fēmina ingeniō vir (Mar jos Teregravezės antkapio epitatildefija Aacuteustrija) Venī

Creātor Spīritus Venī Sancte Spīritus Spīritus prōmptus caro autem infīrma (Vulgāta)

Senātus populusque Rōmānus Alterā manū fert lapidem alterā pānem ostentat (Plautus)

Tarptautiniai žodžiai f nišas ndash greičio varžybų baigmė gubernatildetorius ndash gubernijos

valdytojas humatildeniškas ndash žmoniškas klatildesė ndash pastov mokinių grupė kulinatilderija ndash valgių

gaminimo būdas okupuacuteoti ndash užimti o ndash viešoji nuomonė regiogravenas ndash kraštas

Vocābula

arbor oris f medis

arcus ūs m lankas aacuterka

auctōritās ātis f galia val-džia įtaka autoritegravetas

bellum ī n karas

bōs bovis m f jautis karvė

caro carnis f mėsa kūnas clamō āvī ātum āre šaukti

creātor ōris m kūrėjas dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dīves itis turtingas

domus ūs f namas faciō fēcī factum facere daryti

gradus ūs m žingsnis

gladius ī m kardas fallō fefellī falsum falle-re apgauti sukčiauti klastoti falsus a um apgaulingas melagingas

frīgidus a um šaltas

fundus ī m žemės valda dvaras

ingenium ī n gabumai būdas

infīrmus a um nestiprus intellegō lēxī lēctum le-gere suprasti latrō ōnis m plėšikas samdinys

lacus ūs m ežeras

lapis idis m akmuo lātus a um platus levis e lengvas leve lengvai

līberō āvī ātum āre iš-laisvinti išvaduoti

manus ūs f ranka mollis e minkštas malonus

mūgitus ūs m baubimas maurojimas

necō āvī ātum āre žudyti neque ir ne nescius a um nežinantis nežinomas

onus eris n našta

opēs opum n turtas turtai

ostentō āvī ātum āre iš-

tiesti atkišti rodyti

ōtium ī n poilsis laisvalaikis

pānis is m duona

populus ī m tauta prōmptus a um drąsus

quiēs ētis f poilsis ramybė sanctus a um šventas

secūris is f kirvis sēcūrus a um be rūpesčių ramus

senātus ūs m senatildetas

sexus ūs m lytis

spēlunca ae f gr urvas ola

somnus ī m miegas

spīritus ūs f dvelkimas pūtimas dvasia siela

status ūs m stovėjimas padėtis

Tempē n tendō tetendī tentum tendere tempti varius a um įvairus veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

Sg Pl Nom bōs bovēs Gen bovis boum Dat bovī būbus bōbus Acc bovem bovēs Abl bove būbus bōbus

33

XXXII Schola trīcēsima secunda

Domus Rōmāna

Domūs Rōmānae habēbant multa cubicula ātria ālās cubicula culīnam exedram peristȳlium tabernās tabulīnum trīclīnium et vestibulum Ātrium propter iānuam et vestibulum iacet et umbilīcus domī est Ātrium compluvium et impluvium habet Speciōsae pictūrae parietēs ātriī deacutecorant Cubicula parva conclāvia dormītōria sunt Culīna parva et sublūstris est Hīc fornāx est et ancillae labōrābant Servī cibum in culīnā parābant Propter peristȳlium exedra magna est In parietibus

et solīs vidēmus variās pulchrās pictūras Peristȳ- lium est cavaedium porticibus circumdatum in quō saepe sunt etiam piscīnae statuae silānī plantae Tabernae aediculae viae oppositae sunt in quibus rēs variās vēndunt Tabulīnum cubiculum pecūniae tabulārum et imāginum est Solum tessellātum saepe est (Pagal httpslawikipediaorgwikiDomus_Rōmāna)

Tarptautiniai žodžiai impliugravevijus ndash keturka pis baseinas atildetrijuje kompliugravevijus ndash

angagrave atildetrijaus stogegrave konklavagrave ndash kardinotildelų susirinkimas uždarojegrave patalpojegrave (S ksto koplỹ-

čioje) šaũkiamas poacutepiežiui rinkti ndash vidaus kiemas apjuostas kolonadagrave op

ndash paacutertija ar grugravepė nesutinkanti su daugumotildes nuomone pogravertikas ndash atviras prieangis su ko-

logravenomis ndash keturka pis valgomasis stalas su gultais (clīnē) iš trijų stalo pusių

Vocābula

aedicula ae f kambarėlis

āla ae f sparnas

ancilla ae f tarnaitė vergė

ātrium ī n atildetrijus sveta nė

cavaedium ī n kiemas ro-mėnų namegrave kiemo aikšt

cibus ī m maistas circumdō dedī datum dare dėti aplinkui apsupti

conclāve is n užrakinamas kambarys

cubiculum ī n kambarys miegamasis

compluvium ī n kompliugrave-vijus

culīna ae f virtuvė decorō 1 puošti

domus ūs f namas

dormītōrius a um miego miegamasis cubiculum dor-

mītōrium miegamasis kam-barys

exedra ae f gr eksedragrave pa-sikalbėjimų salė

fornāx ācis f krosnis frustra veltui habeō uī itum ēre turėti

hortus ī m sodas iaceō uī ndash ēre gulėti

iānua ae f durys

imāgō inis f paveikslas

impluvium ī n impliugravevijus labōrō 1 dirbti oppositus a um esantis priešais

parō 1 ruošti

parvus a um mažas

pecūnia ae f turtas pinigai

peristȳlum ī n gr perist lis

pariēs etis m siena

pictūra ae f tapyba pa-veikslas

piscīna ae f baseinas

planta ae f augalas

propter su acc greta arti dėl už

porticus ūs m pogravertikas kolonadagrave dengta galegraverija

pulcher chra chrum gra-žus

saepe dažnai

silānus ī m fontatildenas

solum ī n žemė kambario grindys

speciōsus a um gražus

statua ae f statulagrave sublūstris e silpnai apšvies-tas

taberna ae f kraacuteutuvė smuklė

tabula ae f lenta sąskaitų knyga dokumentildetas

tabulīnum ī n archỹvas

tessellātus a um mozaacuteikos

trīclīnium ī n trikl nijus valgomasis

umbilīcus ī m bamba vi-durys

varius a um įvairus vēndō didī ditum ere parduoti

via ae f gatvė

34

XXXIII Schola trīcēsima tertia Numerālia cardinālia ndash kiekiniai skaitvardžiai

I ūnus a um vienas II duo duae duo du III trēs tria trys IV quattuor keturi V quīnque penki VI sex šeši VII septem septyni VIII octō aštuoni IX novem devyni X decem dešimt

XI ūndecim vienuolika XII duodecim dvylika XIII trēdecim trylika XIV quattuordecim keturiolika XV quindecim penkiolika XVI sēdecim šešiolika XVII septendecim septyniolika XVIII duodēvīgintī aštuoniolika XIX ūndēvīgintī devyniolika XX vīgintī dvidešimt

XXX trīgintā trisdešimt XL quadrāginta keturiasdešimt L quinquāginta penkiadešimt LX sexāginta šešiasdešimt LXX septuāginta septyniasdešimt LXXX octōginta aštuoniasdešimt XC nōnāginta devyniasdešimt C centum šimtas M mille tūkstantis MM duo milia du tūkstančiai

Dē exercitū Rōmānō

Gāius Iūlius Caesar legiōnem ultrā ōrdināvit et compositiōnem celebrem statuit In hāc

nova constitūtiōne octōginta mīlitēs centuriam ductam ab centuriōne explēvērunt Sex

centuriae ūnam cohortem explēvērunt et decem cohortēs ūnam legiōnem ductam ab lēgātō

explēvērunt Quaeque legiō circā sex milia mīlitēs habuit sed cohors prīncipālis dīvīsiō in

proeliō fuit Legiōnēs etiam speciālēs mīlitēs inclūsērunt quī nōn pugnāvērunt sed

stipendia plūra recepērunt Exemplī grātiā aquilifer sīgnum lēgātiōnis aquilam tulit

maximam honōrem habet Sīgnifer minus gravia sīgna tulit et opēs exercitūs administrāvit

Antīquīs tempōribus duōdētrīginta legiōnēs exercitum Rōmānum explēvērunt (Pagal

httpswwwwikiwandcomlaExercitus_Rōmānus)

Tarptautiniai žodžiai administruacuteoti ndash valdyti tvarkyti inkliugravezas ndash intarpas skaidriojegrave

sukiet jusioje dervojegrave (vabzdys gintaregrave) kompoz cija ndash meno kūrinio dalių išdėstymas jų

santykis su v suma konstitugravecija ndash pagrindinis valstybės įstatymas specialugraves ndash susijęs su

kuria nors specialyacutebe išskirtinis ypat ngas stipentildedija ndash pastov pinig nė pašalpagrave

Vocābula

administrō 1 patarnauti tvarkyti valdyti

aquila ae f erelis

aquilifer ī m vėliavnešỹs

cohors ortis f kohorta celeber bris bre garsus įžymus dažnas paplitęs

centuria ae f šimtinė

centuriō ōnis m šimtinin-kas centuriogravenas

compositiō ōnis f sudėji-mas sandara sudėtis

circā su acc apie maždaug

constitūtiō ōnis f sandara nustatymas nutarimas

dīvīsiō ōnis f (pa)dalijimas paskirstymas

ductus a um vedamas vadovaujamas

exemplum ī n pavyzdys exemplī grātiā pavyzdžiui

exercitus ūs m (apmokyta) kariuomenė

expleō plēvī plētum plēre pripildyti sudaryti ferō tulī lātum ferre nešti

gravis e sunkus svarbus habeō uī itum ēre turėti inclūdō clūsī clūsum clūdere uždaryti užrakinti įdėti įterpti

lēgātiō ōnis f pasiuntinys-tė pasiuntinybė legatildeto (kar-

vedžio) padėjėjo pareigybė

lēgātus ī m pasiuntinys le-giograveno vadas Cegravezario laikais

legiō ōnis f legiogravenas magnus a um (māior

ius maximus a um) di- delis

mīles itis m karys kareivis minus mažiau multī ae a (plūrēs a plūrimī ae a) daug dau-gelis

novus a um naujas ōrdinō 1 sustatyti eilėmis išrikiuoti sutvarkyti suskirstyti

opēs opum f turtas prīncipālis e pirminis pa-grindinis svarbiausias

proelium ī n kautynės ko-va mūšis

pugnō 1 kovoti kariauti quisque quaeque quid-que kiekvienas recipiō cēpī ceptum ci-pere imti atgal atsiimti gauti

sīgnifer i m v liavininkas

sīgnum ī n ženklas v liava speciālis e specialugraves ypa-tingas rinktinis

stipendium ī n kareivio al-ga alga atlyginimas karinė tarnyba

ultrā toliau vėliau paskiau

tempus oris n laikas

35

XXXIV Schola trīcēsima quārta Dēclīnātiō quīnta ndash penktoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl faciēs ēī f veidas išvaizda vaizdas

fidēs eī f ištikimybė tikėjimas

glaciēs ēī f ledas

merīdiēs ēī m vidurdienis pietūs

seriēs ēī f eilė

spēs eī f viltis

Nom Gen Dat Acc Abl

diēs m diēī diēī diem diē

diēs diērum diēbus diēs diēbus

rēs f reī reī rem rē

rēs rērum rēbus rēs rēbus

Sententiae Mors ultima līnea rērum est (Horātius) Faciēs Hippocratica Bonus animus in

malā rē dīmidium est malī (Plautus) Vectīgālia nervī sunt reī pūblicae (Cicero) Per diem

Pūnica fidēs Audī vidē tacē sī vīs vīvere in pāce Omnium rērum prīncipia parva sunt

(Cicero) Stultus es rem āctam agis (Plautus) Nam mora dat vīrēs tenerās mora percoquit

ūvās Et validās segetēs quod fuit herba facit (Ovidius) Spēs māter stultōrum Spēs ultima

loz Nota bene Hipokratildetas (gr Ἱπποκράτης lo Hippocratēs) ndash garsiausias aacutentikos

graikų gydytojas 18 gydytojas savo šeimojegrave Gydytojai ir šiandien duoda vadinamąją Hipo-

kratildeto priesaiką Hipokratildeto gydymo metogravedai nusakomi tokiom s sententildecijomis Prīmō nōn

nocēre Natūra sanat medicus cūrat Contrāria contrāriīs cūrantur Sententildecijoje Faciēs

Hippocratica ka bama apie mirštančio žmogaus veidą jį pirmasis aprašė Hipokratildetas

Tarptautiniai žodžiai dekoruacuteoti ndash teikti gražią išvaizdą puošti daacuteilinti edukatildecija ndash

auklėjimas lavinimas švietimas egzempliotilderius ndash vienetas iš daugelio tokių pat daiktų

herbatilderas ndash džiov nti augala l nija ndash bet koks nubrėžtas brūkšnys negravervas ndash skaidulų

pluoštas kuriuo iš smegenų ir į jas eina dirginimas pr ncipas ndash pradinis teiginys

respugraveblika ndash valstybės valdymo fograverma kai valdo išrinkti žmonių atstovai segraverija ndash daiktų

ar reiškinių eilė vestibiugravelis ndash pagalbinė patalpagrave iš kurios įeinama į kitagraves patildetalpas

Vocābula

agō ēgī āctum agere va-ryti vesti veikti

animus ī m siela dvasia audiō īvī ītum īre klau-syti

dīmidium ī n pusė dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dō dedī datum dare duoti

contrārium ī n priešingy-

bė contrāria contrāriīs skirt ngos (l gos) skirt ngais (vaacuteistais)

cūrō 1 rūpintis slaugyti gy-

dyti cūrantur praes ind

pass 3 pl yra gyacutedomi (-os)

faciō fēcī factum facere daryti

herba ae f žolė želmuo žalumynai

Hippocraticus a um Hipokratildeto hipokratildetiškas

līnea ae f lininis siūlas vir-velė riba

malum ī n blogis

medicus ī m gydytojas

mora ae f užrukimas gai-šatis laiko tarpas trukmė

mors mortis f mirtis

nam nes

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

noceō nocuī nocitum

nocēre kenkti omnis e visas kiekvienas parvus a um

pāx pācis f taika percoquō percoxī perco-xum percoquere išvirti iškepti subrandinti

prīncipium ī n pradžia pa-grindas

Pūnicus a um pugravenų t y kartaginiẽčių pugraveniškas

sanō 1 gydyti

seges etis f pasėlỹs pasėt java

sī jei stultus a um kvailas rēs pūblica valstybė res-pugraveblika

taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti tener a um švelnus min-kštas jaunas gležnas

ultimus a um tolimiau-sias paskutinis

ūva ae f vynuogė validus a um sveikas stip-rus didelis tinkamas

vectīgal ālis n mokestis

rintildekliava pl patildejamos

videō vīdī vīsum vidēre matyti

vīs ndash f jėga vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

36

XXXV Schola trīcēsima quīnta

Narrātiō Aenēae (I)

Aenēas narrat dē ruinā Trōiae Sed subitō post decem annōs Graecī nōn iam ante Trōiam

erant Ūnō diē ōra maris dēserta erat Castra hostium dēserta erant Tantum equus līgneus

ante portam stat Portās urbis aperimus relinquimus urbem ad castra īmus tentōriaque

ducum Graecōrum īnspicimus Equus magnus nōs terret Quid est Aut spēs aut perniciēs

Quid facere dēbēmus Nōbīs līs erat Alterī equum dēlēre cupiēbant quod nōnnūllī

dīcēbant bdquoIn equō armātī virī sē condunt In animō habent nocte exīre et urbem intrāre et

delēre nōsque necāreldquo Alterī equum in urbem dūcere volēbant Fāma enim erat bdquoSī nōs

equum in urbem dūcimus quondam bellō Graeciam vincimusldquo

1 Atsakykite į klausimus

1 Quis dē ruinā Trōiae narrat 2 Quot annōs Graecī apud Trōiam erant 3 Quid fēcērunt

Graecī ante portam Trōiānam 4 Terret equus magnus Trōiānōs 5 Quī sunt in equō et dē

quā causā

Sententiae Equus Trōiānus Trōia fuit (Propertius) Equō nē crēdite Teucrī (Vergilius)

loz Nota bene Segravekstas Prope cijus (lo Propertius 47ndash15 metais prieš Kristų) ndash

garsus egravetas iš Ugravembrijos parašęs keturias elegravegijų knygas

Vocābula

Aenēas ae n alter era erum kitas ant-ras alter alter vienas kitas

animus ī m siela dvasia

annus ī n metai aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti armātus a um ginkluotas

castra ōrum n stovykla

condō condidī conditum condere įkurti cupiō īvī ītum ere trokšti dēbeō dēbuī dēbitum dēbēre privalėti dēleō ēvī ētum ēre su-naikinti

dēsertus a um tuščias iš-tuštėjęs

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

diēs diēī m diena dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

dux ducis m vadas

enim mat juk nes eō iī ītum īre eiti

equus ī m arklys exeō iī ītum īre išeiti faciō fēcī factum facere daryti

fāma ae f kalbos paskalos gandas

habeō uī itum ēre turėti in animō habere ketinti

hostis is m f priešas svetimšalis

īnspiciō spexī spectum spicere žiūrėti stebėti intrō āvī ātum āre įžengti

līgneus a um medinis

līs lītis f ginčas

mare maris n jūra

narrātiō ōnis f pasakojimas narrō 1 pasakoti necō 1 žudyti nōnnūllus a um kai kuris

nox noctis f naktis

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

perniciēs ēī f pražūtis

porta ae f vartai durys quondam kitados kadaise quot kiek relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis

subitō staiga tantum tiek tik

tentōrium ī n palapinė terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

Trōia ae f Trojagrave Trōiānus a um Trogravejos

Trōiānī ōrum m ubi kai kur

urbs is f miestas

vincō vīxī victum vin-cere nugalėti volō voluī ndash velle norėti

37

XXXVI Schola trīcēsima sexta Narrātiō Aenēae (II)

Sacerdōs Lāocoōn autem ab arce dēcurrit et procul clāmat bdquoO miserī insānī estis Graecīs

crēditis Equum reliquērunt excidiō urbisldquo et magnā vī hastam in equum torsit Est

gemitus sed nōn audīmus Subitō dē Tenedō īnsulā quae ante Trōiam est duo serpentēs

ōrae appropinquant et in duōs fīliōs Lāocoontis invādunt eōs necant et edunt Lāocoōn

iuvāre temptat sed eum quōque serpentēs necant Nōs territī sumus nam sine dubiō deī

īrātī sunt et Lāocoontem pūnivērunt Aperimus portās et dūcimus equum in urbem Posteā

edimus et bibimus et multā nocte somnum altum capimus

Vocābula

altus a um aukštas gilus arx arcis pilis tvirtovė aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti appropinquō 1 prisiartinti audiō īvī ītum īre girdėti autem tačiau bibō bibī bibere gerti capiō cēpī captum ca-pere imti clāmō āvī ātum āre šaukti

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēcurrō (cu)currī cur-sum currere bėgti žemyn nusileisti

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dubium ī n abejonė

dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

equus ī m arklys edō ēdī ēsum ēsse

(edere) valgyti ėsti

excidium ī n sugriovimas sunaikinimas žuvimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīlius ī m sūnus

gemitus ūs m dejavimas īnsānus a um beprotis pamišęs

īnsula ae f sala intrō āvī ātum āre įžengti invādō invāsī invāsum invādere įsibrauti užpulti īrātus a um supykęs

iuvō 1 padėti pagelbėti

Lāocoōn ontis m Laoko-ograventas

mare maris n jūra miser era um vargšas necō 1 žudyti

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

posteā po to paskui vėliau procul toli tolyn

pūniō īvī ītum īre bausti quōque taip pat relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

sacerdōs ōtis m žynys

serpēns entis m f gyvatė

sine su abl be

somnus ī n miegas stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis subitō staiga tantum tiek tik

Tenedus ī m Tegravenedas sala tōrqueō torsī tortum torquēre sukti kreipti terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti territī įbauginti temptō 1 mėginti bandyti

urbs is f miestas

vis ndash f jėga

Plūsquamperfectum

Plūsquamperfectum indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-era-m ōrnāv-erā-s ōrnāv-era-t ōrnāv-erā-mus ōrnāv-erā-tis

ōrnāv-era-nt

habu-era-m habu-erā-s habu-era-t habu-erā-mus habu-erā-tis

habu-era-nt

lēg-era-m lēg-erā-s lēg-era-t lēg-erā-mus lēg-erā-tis

lēg-era-nt

cēp-era-m cēp-erā-s cēp-era-t cēp-erā-mus cēp-erā-tis

cēp-era-nt

vēn-era-m vēn-erā-s vēn-era-t vēn-erā-mus vēn-erā-tis

vēn-era-nt

1 Išverskite sakinius

1 Hodiē iam librum legī quem herī dederās 2 Promētheus hominēs servāvit quōs

Iuppiter necāre cōnstituerat 3 Ut fēcerās ita habēs 4 Causa bellī fuit quod Rōmānī

agrum Sabīnum vastāvērunt Vocābulum vastō 1 siaubti

38

XXXVII Schola trīcēsima septima Mercurius Dīdō et Aenēas

Mercurius Aenēam vīdit gerere pulchram vestem Pūnicam quam Dīdō eī libenter dōnāverat Itaque nūntius Iovis stupuit deinde ad Aenēam celeriter accessit bdquoAudī Aenēas Iuppiter mē mīsit tē monet Quid hīc facis Cūr eō locō tē tam improbē geris Cōgitā dē fātō tuō Hīc iūcundē vīvere tibi nōn licet Relinque Carthāginem nam Italiam petere debēs Posterīs tuīs illic novam patriam parāldquo Verba Mercuriī Aenēam vehementer terruērunt Itaque vir pius quī imperiō Iovis semper pāruerat cōnsilium cēpit fugam petere et regiōnēs Pūnicās relinquere Statim comitēs ad lītus vocāvit eōs classem et arma parāre iussit At Dīdō quae cōnsilia Aenēae iam animadverterat eum verbīs flectere temptāvit et dīxit bdquoCūr mē tam turpiter fallis Cūr fugere properās cūr tam crūdēlis es Nunc dolum tuum perspēxīldquo Postquam Dīdō diū tacuit tristī vōce adiēcit bdquoTibi nimis crēdidī nam tē amāvīldquo Aenēas autem quem Mercurius dē fātō monuerat graviter gemuit bdquoNumquam tibi conūbium prōmīsī Cōgitā deōs vītam meam regere Iuppiter pater deōrum hominumque mē novam patriam quaerere iussit Etiam Trōiam nōn meā sponte relīquī Anchises pater in somnō mē in Italiam īre monuit Dēsine mē tēque querēlīs tuīs vexāre Italiam nōn meā sponte petōldquo Vocābula

accēdō accessī accessum

accēdere prieiti prisiartinti adiiciō adiēcī adiectum adiicere pridurti

animadvertō 3 atkreipti dėmesį sekti

arma ōrum n ginklai audiō 4 klausyti girdėti

Carthāgō inis f Kartatildegina capiō 3 imti celeriter greitai

classis is f (karo) laivynas cōgitō 1 mąstyti galvoti

comes itis m palydovas bendrakeleivis

cōnsilium ī n nutarimas patarimas

conūbium ī n santuoka crēdo 3 tikėti crūdēlis e žiaurus cūr kodėl debeō 2 privalėti

deinde iš ten po to dēsinō siī situm sinere liautis dīcō 3 sakyti

Dīdō ōnis f Didogravenė diū ilgai

dolus ī m klasta dōnō 1 dovanoti faciō 3 daryti fallō fefellī falsum fal-lere apgauti suklaidinti

fātum ī n likimas

flectō flexī flectum

flectere lenkti

fuga ae f bėgimas fugiō fūgī fugitum fu-gere bėgti graviter sunkiai gerō gessī gestum gere-re nešti nešioti vesti gemō uī itum ere dūsauti

illic ten

imperium ī n įsakymas improbē nedorai intrō āvī ātum āre įžengti itaque taigi todėl tad

iubeō iussī iussum iubē-re liepti įsakyti iūcundē maloniai linksmai libenter mielai licet licuit ndash licēre lei-džiama galima

lītus oris n (jūros) krantas

locus ī m vieta

Mercurius ī m Merkugraverijus moneō 2 priminti įspėti mittō 3 siųsti nimis per daug pernelyg numquam niekada

nūntius ī m pasiuntinys ži-nia

pāreō uī ndash ēre paklusti parō 1 ruošti perspiciō spēxī spectum spicere įžiūrėti suprasti petō īvī ītum 3 vykti

pius a um pamaldus doras

posterī ōrum m ainiai postquam po to kai prōmittō 3 pažadėti properō 1 skubėti Pūnicus a um pūnų pū-niškas

quaerō quaesīvī quesī-tum querere ieškoti

querēla ae f aimana dejonė

regiō ōnis f šalis kraštas regō rēxī rēctum regere valdyti

relinquō 3 palikti servō āvī ātum āre saugoti

sponte suā savo noru statim tučtuojau bematant stupeō stupuī stupēre sustoti būti nustebusiam taceō 2 tylėti

tam taip temptō 1 bandyti terreō 2 gąsdinti trīstis e liūdnas turpiter bjauriai šlykščiai vehementer smarkiai karš-tai stipriai labai

vestis is f drabužis vexō 1 mėtyti vyti ginti vīvō 3 gyventi vocō 1 šaukti kviesti volō voluī ndash velle norėti

vōx vōcis f balsas

39

XXXVIII Schola duodēquadragēsima Futūrum II indicātīvī āctīvī

Futūrum II indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-er-ō ōrnāv-er-i-s ōrnāv-er-i-t

ōrnāv-er-i-mus ōrnāv-er-i-tis ōrnāv-er-i-nt

habu-er-ō habu-er-i-s habu-er-i-t

habu-er-i-mus habu-er-i-tis habu-er-i-nt

lēg-er-ō lēg-er-i-s lēg-er-i-t

lēg-er-i-mus lēg-er-i-tis lēg-er-i-nt

cēp-er-ō cēp-er-i-s cēp-er-i-t

cēp-er-i-mus cēp-er-i-tis cēp-er-i-nt

vēn-er-ō vēn-eri-s vēn-eri-t

vēn-er-i-mus vēn-er-i-tis vēn-er-i-nt

1 Išverskite sakinius

1 Legam epistolam tuam quam mihi scrīpseris 2 Ut fēceris ita habēbis 3 Quid ēgerimus

scietis 4 Ut fēceritis ita habēbitis 5 Sī meīs cōnsiliīs parueris salvus eris 6 Crās librum

legēs quam dederō 7 Cum Phillippus dominus Macedoniae Lacaedemoniīs scrīpserat bdquoSī

in Lacōnicam vēnerō terram vestram vōs exigamldquo Lacaedemoniī respondērunt bdquoSīldquo

8 Ūnus homō servum genere Lacaedemonium interrogāvit bdquoProbusne eris sī tē emerōldquo

Servus respondit bdquoEtiam sī nōn emerisldquo

loz Nota bene Didogravenė (lo Dīdō) ė Pigmaliograveno sesuo Sich jo

žmona Kartatildeginos įkūrėja ir karalienė En jas (lo Aenēas) Anch so ir Afrod tės sūnus

legendinis rom nų protėvis Laokoograventas (gr Λαοκόων lo Lāocoōn) Poseidograveno žynys

Trogravejoje bandęs įtikinti troj nus nepriimti gra kų dovanotildes ndash medinio arklio ir už tai kartugrave su

sūnumis pasmaugtas Poseidograveno pasiųstų gyvačių Lakogravenija (γρ Λακονική lo Lacōnica)

ndash kitaip Spaacuterta Lakedaimogravenas (gr Λακεδαίμων lo Lacedaemōn) ndash Peloponegraveso

pugravesiasalio sritis ir to paties pavadinimo jos sogravestinė kitaip Spaacuterta lakedaimoniẽčiai (gr

Λακεδαίμωνιοι lo Lacedaemoniī) ndash Lakedaimograveno gyventojai arba spartiẽčiai

Makedogravenija (gr Μακεδονία lo Macedonia) ndash šalis tarp Tesatildelijos ir Tratildekijos (AV)

Tarptautiniai žodžiai epistolatilderinis ndash laišk (pavyzdžiui epistoliatilderinis palikimas ndash

laiška ) fugagrave ndash trij ndash keturi balsų mugravezikos kūrinys vieno ba so tegravemą nustatyta tvarka

kartoja kiti balsai kons liumas ndash gydytojų pasitarimas kuriamegrave tikslinama ligos diagnogravezė

(ligos nustatymas) svarstoma ligonio būklė gydymo būdai ir priemonės lakograveniškas ndash

trumpas aacuteiškus glaustas (apie ka bą st ilių) perspektyvagrave ndash kūnų vaizdavimo plokštumojegrave

būdas pagrįstas spindulia s iše nančiais iš vieno taško respondentildetas ndash asmuo atsakinė-

jantis į tyrėjo ankegravetos klaacuteusimus

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti

cōnsilium i n nutarimas patarimas

crās rytoj cum kai

dominus ī m šeimininkas ponas valdovas viešpats

epistola ae f laiškas etiam taip pat net ir

exigō exēgī exāctum

exigere išvaryti išvyti emō ēmī ēmptum eme-re pirkti

genus eris n giminė pader-mė r šis

interrogō 1 klausti

Lacedaemoniī ōrum m lakedaimoniẽčiai spartiẽčiai

Lacōnica ae f Lakogravenija

liber librī m knyga

Macedonia ae f Makedograve-

nija

-ne ar pareō uī ndash ēre paklusti

Phillippus ī m Pilỹpas probus a um doras respondeō spondī spōn-sum spondēre atsakyti salvus a um sveikas sī jei jeigu

servus ī m vergas

40

XXXIX Schola ūndēquadrāgēsima Rapīna Sabīnārum

Iam Rōmulus et Remus Rōmam condiderant sed Rōmae parvus numerus fēminārum erant

Itaque Rōmānī lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt Cum lēgāti dīxērunt bdquoFēminās nōn habēmus

Date nōbīs in mātrimōnium fīliās vestrās Sī fīliās vestrās dederitis vōbīs grātiās agēmusldquo ndash

Sabīnī respondērunt bdquoNostrās fīliās nōn vōbīs ēducāverāmusldquo Tum Rōmānī dolō Sabīnās

accēpērunt Itaque iterum lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt et ad lūdōs pūblicōs Rōmam Sabīnōs

ūnā cum mātrōnīs fīliābusque invītāvērunt bdquoCum Rōmam vēneritis lūdōs pūblicōs spec-

tābitisldquo Cum Sabīnī ūnā cum mātrōnīs fīliābusque Rōmam vēnērunt Rōmānī fīliās Sabī-

nōrum raptāvērunt Rapīna Sabīnārum fuit causa bellī Diū Sabīnī cum Rōmānīs pugnā-

verant cum fīliae Sabīnōrum inter Rōmānōs et Sabīnōs sē coniēcērunt et ōrāvērunt bdquoIn nōs

vertite īrās nōs causa bellī sumus Sī vōs propinquī nostrī vīceritis nōs viduae vīvēmus sī

autem Rōmānī vīcerint nōs orbae erimus Cum igitur nōs necāveritis bellum fīniētisldquo

Verba Sabīnārum Rōmānōs Sabīnōsque movērunt Itaque bellum fīnīvērunt Rōmānī

Sabīnōs in oppidum suum recēpērunt et Sabīnī cum Rōmānīs sē coniūnxērunt (EL)

Komentaras Sab nai (lo Sabīnī) ndash itatildelikų gentis gyvenusi Latildecijuje (lo Latium) ir

Ugravembrijoje (lo Umbria) Įkūrus Rogravemą dalis sab nų susijungė su rom nais o kiti gyvenę

kalnuosegrave jiems priešinosi III amžiuje prieš Kristų rom nai nukariavo visagraves sab nų žemegraves ir

sab nams suteikė Rogravemos pilietybę T tas L vijus (lo Titus Livius) rom nų istograverikas aprašė

rom nų ir sab nų konfl ktą dėl moterų Po šio konfl kto abiejų genčių valstybės susijungė ir

sab nų karalius T tas Tatildecijus (lo Titus Tatius) valdė drauge su Rogravemulu vedusiu sab nę

Hers liją (lo Hersilia) Mokslininkai spėja kad sab nai Rogravemoje yra gyvenę Kvirinatildelio

(Quirīnālis collis) Viminatildelio (Vīminālis collis) ir Eskv lijų (Esquilīae) kalvosegrave

Vocābula

accipiō cēpī ceptum ci-pere priimti gauti autem tačiau

bellum ī n karas

causa ae f priežastis

collis is m kalva coniiciō iēcī iēctum iicere įmesti pulti sē con-

iicere mestis condō condidī condi-tum condere įkurti

coniungō iūnxī iūnc-tum iungere sujungti sē coniungere susijungti cum kai kol dīcō 3 sakyti dō dedī datum dare duoti

dolus ī m klasta

diū ilgai ēducō 1 auklėti šviesti eō iī ītum īre eiti faciō fēcī factum facere

daryti

fēmina ae f mόteris

fīlia ae f duktė iam jau invītō 3 kviesti

īra ae f pyktis itaque taigi todėl tad iterum antrąsyk

lēgātus ī m pasiuntinys

lūdus ī m žaidimas pl žai-dynės

mātrimōnium ī n santuo-ka in mātrimōnium dare vesti

mātrōna ae f matronagrave kil-minga mόteris

mittō 3 siųsti moveō 2 judinti paveikti necō 1 žudyti

oppidum ī n miestas

orba ae f našlaitė propinquus a um artimas

pl propinquī artimieji

pūblicus a um viešas pugnō 1 kovoti kautis ōrō 1 kalbėti melsti prašyti

rapīna ae f pagrobimas raptō 1 pagrobti recipiō cēpī ceptum cipere paimti atga atsiimti respondeō 2 atsakyti spectō 1 stebėti sī jei jeigu tum tada

ubi kai kur

teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti ūnā kartu drauge išvien veniō 4 atvykti vertō vertī versum ver-

tere versti čia atsukti

vidua ae f našlė vincō vīcī vīctum vin-cere nugalėti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

41

XL Schola quadrāgēsima

Initium bellī Gallicī

Helvētiī fīnēs suōs quī angustī sunt relinquere et per prōvinciam nostram iter facere cōnstituunt Explōrātōrēs cōnsilium hostium Caesarī nūntiant Caesar magnīs itineribus ab urbe in Galliam ulteriōrem contendit et incrēdibilī celeritāte ad Genavam pervenit Helvētiī lēgatōs ad eum mittunt nōbilēs cīvēs quī eius voluntātem petunt sed Caesar id nōn concēdit et eā legiōne quam sēcum habet mīlitibusque fortibus quī ex prōvinciā conveniunt ā lacū Lemannō quī in flūmen Rhodanum īnfluit ad montem Iūram quī fīnēs Sēquanōrum ab Helvētiīs dīvidit mūrum in altitūdinem pedum sēdecim fossamque perdūcit eōque modō Helvētiōs itinere prohibet (Buchner)

Sententiae Virtūs Rōmāna constat ex hīs virtūtibus disciplīna pietās fidēs gravitās

paupertās cōnstantia Nōn nōbīs sōlum nātī sumus (Cicero) Nōn fōrmōsus erat sed erat

fācundus Ulixēs (Ovidius)

Komentaras Gatildejus Jugravelijus Cegravezaris (lo Caesar) aprašo Gatildelijos užkariavimą savo bdquoGatildelų karo užrašuoseldquo (lo Commentāriī dē bellō Gallicō) Karas prasideda nuo susidūrimo su gatildelų tauta helvegravetais (lo Helvētiī) gyvenusiais teritograverijoje kur yra dab Šveicatilderija Helvegravetai norėjo palikti savo žemegraves ir persikelti į vatildekarus prie Okeatildeno (lo Ōceacuteanus dab Atlaacutento vandenyacutenas) ą

Vocābula

altitūdō inis f aukštis

angustus a um siauras

bellum ī n karas

celeritās ātis f greitumas concēdō cessī cessum cēdere trauktis užleisti

cōnstantia ae f pastovu-mas patvarumas išfvermė

cōnstituō stituī stitu-tum stituere nuspręsti nustatyti

contendō tendī tentum tendere įtempti stengtis skubėti siekti

conveniō 4 sueiti susirinkti

disciplīna ae f drausmė

dīvidō dīvīdī dīvīsum dīvidere dalyti skaldyti

explōrātor ōris f žvalgas faciō 3 daryti iter facere keliauti

fācundus a um iškalbin-gas kalbus šnekus

fidēs eī f tikėjimas ištiki-mybė

fīnis is m galas baigmė

riba pl sienos šalis kraštas

flūmen inis n upė

fōrmōsus a um gražus

dailus

fortis e narsus stiprus

fossa ae f griovys

Gallicus a um galų gališ-kas

Genava ae f Genavagrave dab Ženevagrave

gravitās ātis f sunkumas rimtumas orumas būdo tvirtumas

Helvētiī ōrum m helvegravetai

hostis is m priešas svetim-šalis

incrēdibilis e neįtikimas īnfluō flūxī flūxum fluere įtekėti

initium ī n pradžia

iter itineris n kelias

Iūra ae m J ra kalnai

lacus ūs m ežeras

legiō ōnis f legiogravenas

Lemannus ī m (ežeras) Le-matildeno (dab Ženegravevos) ežeras

mīles itis m karys kareivis mittō 3 siųsti

modus ī m būdas

mōns montis m kalnas kalnynas kalnai

mūrus ī m siena

nātus a um gimęs

nōbilis e kilmingas kilnus nūntiō 1 pranešti

paupertās ātis f neturtas perdūcō 3 išvesti nuvesti

pēs pedis m koja pėda petō īvī ītum ere ieškoti siekti prašyti vykti

pietās ātis f pamaldumas pagarba

prohibeō hibuī hibitum hibēre neleisti uždrausti

prōvincia ae f provincija -que ir

relinquō 3 palikti

Rhodanus ī f Rodatildenas dab Ronagrave

sēdecim šešiolika

Sēquanī ōrum m sekvatildenai sōlum tikti tik

Ulixēs is m Odis jas ulterior ulterius esantis anoj pusėj tolimesnis

urbs is f miestas perveniō 4 atvykti

virtūs ūtis f vyriškumas narsumas dorybė

voluntās ātis f valia noras sutikimas

42

Page 28: HORTUS LATINUS PARS TERTIA - lm€¦ · IV. Schola quārta. Sententiae. Prōnōmina - įvardžiai Prōnōmina dēmōnstrātīva – parodomieji įvardžiai hic, haec, hoc šitas,

27

XXVI Schola vīcēsima sexta

Discordia frātrum

Faustulus casam intrat bdquoAcca ubi es Venī et audī dē calamitāte Rōmulus Remum necāvitldquo Acca verbīs marītī nōn crēdit bdquoQuid dīcis quid audīvīldquo Faustulus autem bdquoCrēde mihi uxor Hodiē cum amīcīs ad Palātium properāvī Etiam Rōmulus et Remus et multitūdō virōrum Palātium petīvērunt Tum Rōmulus virōs ad sē vocāvit et ubi tacuērunt ōrātiōnem habuit bdquoGaudeō quod venīre nōn dubitāvistis Hodiē sacrum facere volumus nam auxiliō deōrum Palātium mūnīvimus Vidēte mūrum Nunc tandem sine perīculō vīvere possumusldquo Virī verba Rōmulī clāmōre probavērunt Subitō autem Remus bdquoEgo tuum mūrum rīdeō mūrus enim inimīcum nōn prohibetldquo Statim mūrum trānsiluit Tum Rōmulus per īram Remum petīvit et ō Acca frātrem necāvit Faustulus tacet Acca autem lacrimas tenet et clāmat bdquoŌ Faustule frūstrā lupa puerōs in rīpā Tiberis servāvit et aluit frūstrā tū Remum cum frātre domum portāvistī frūstrā Remō parentēs fuimus Ō Rōmule cūr frātrem necāvistīldquo Tum Faustulus et Acca fīlium flevērunt

Sententiae Aut prōsunt poētae aut dēlectant Avarō omnia dēsunt sapientī nihil Nēmō in

suā causā iūdex esse potest Nōn possum (Vintildecas Mykolaacuteitis-Pugravetinas)

Vocābula

Acca ae f Akagrave

ad su acc pas prie alō aluī alitum alere maitinti penėti

audiō īvī ītum īre girdėti aut arba

auxilium ī n pagalba avārus a um godus gobšus

calamitās ātis f nelaimė

casa ae f trobelė

causa ae f byla

clāmō āvī ātum āre šau-kti

clāmor ōris m šauksmas crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti cūr kodėl dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

discordia ae f nesantaika domum į namus namo

dubitō āvī ātum āre abejoti

eō iī ītum īre eiti delectō delectāvī delec-tātum delectāre džiuginti faciō fēcī factum facere daryti

Faacuteustulus ī m Faustulas fleō flēvī flētum flēre verkti raudoti frūstrā veltui

gaudeō gavīsus sum gaudēre džiaugtis intrō āvī ātum āre įžengti

inimīcus ī m nedraugas

īra ae f pyktis

iūdex iūdicis m teisėjas

lacrima ae f ašara

marītus ī m vyras sutuok-tinis

multitūdō inis f daugybė

mūniō īvī ītum īre stip-rinti

mūrus ī m siena necō āvī ātum āre žudyti numquam niekada omnis e visas

ōrātio ōnis f kalba ōrā-tiōnem habēre sakyti kalbą

Palātium ī n Palatildecijus

parēns entis m f gimdy-

tojas -a pl parentēs tėvai

perīculum ī n pavojus petō petīvī petītum pe-tere ieškoti siekti prašyti vykti

portō āvī ātum āre nešti praeclārus a um žinomas probō āvī ātum āre (iš)bandyti pritarti

prohibeō prohibuī pro-hibitum prohibēre sulaikyti

prōperō āvī ātum āre

skubėti

quod kad rīdeō rīsī rīsum rīdēre juoktis

rīpa ae f upės krantas sacer sacra sacrum pa-švęstas šventas sapiēns entis išmintingas

sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti servō āvī ātum āre sau-goti

statim tučtuojau bematant subitō staiga tandem pagaliau ubi kai kur

uxor ōris f žmona taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti trānsileō siluī silīre per-šokti

veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti videō vīdī vīsum vidēre matyti

vocō āvī ātum āre šaukti kviesti

volō voluī ndash velle norėti vīvō vīxī victum vīvere gyventi

28

XXVII Schola vīcēsima septima

Adiectīva prōnōminālia ndash būdvardiniai įvardžiai

ūnus a um vienas sōlus a um tiktai vienas tōtus a um visas ūllus a um kažkoks alter altera alterum ki-tas antras

uter utra utrum katras neuter neutra neutrum niekatras

nūllus a um joks alius alia aliud kitas

N alter altera alterum G alterīus D alterī A alterum alteram alterum A alterō alterā alterō

N alius alia alium G alīus D aliī A alium aliam alium A aliō aliā aliō

N alterī alterae altera G alterōrum -ārum -ōrum D alterīs

A alterōs alterās altera

A alterīs

N aliī aliae alia G aliōrum aliārum aliōrum D aliīs

A aliōs aliās alia

A aliīs

Sententiae Nec sibi sed tōtī genitum sē crēdere mundō (Lūcānus) Tōtus mundus agit

histriōnem (Šekspyras) Sibi parat malum quī alterī parat Nōn sum ūnī angulō nātus patria

mea tōtus hic est mundus (Seneca) Ūnīus dēmentia dēmentēs efficit multōs Ūnus vir

nūllus vir Alter ego Vērus amīcus est quī est tamquam alter idem (Cicero) Beneacuteficus est

quī nōn suī sed alterīus causa benignē facit (Cicero) Trīstis eris sī sōlus eris (Ovidius)

Sacrum Profānum Īgnōrantia nōn est argūmentum (Spīnōsa)

loz Nota bene V ljamas Šekspỹras (angl Shakespeare 1564ndash1616 Aacutenglija) ndash vienas

žymiausių pasaulio dramatugravergų išgarsėjęs tragegravedijomis žinomiausia jų ndash bdquoHaacutemletasldquo

Barugravechas Spinozagrave (lo Benedictus de Spīnōsa 1632ndash1677) ndash žymus olaacutendų filosogravefas

Tarptautiniai žodžiai augziliatilderas ndash vyskupo padėjėjas efegravektas ndash kurios nors veiklos

padarinys as ndash labai išsilavinęs didžiai išprusęs žmogus notatilderas ndash valstybės įga-

liotas pareigūnas atliekantis notatilderinius veiksmugraves tvarkantis ir tvirtinantis dokumentugraves ir jų

tikrumą tablegravetė ndash apvaliotildes ar ovaliotildes fogravermos supresuacuteota vaistų dogravezė praryjama -

tugrave totalitar zmas ndash tokia saacutentvarka kai valstybė kontroliuacuteoja visas gyvenimo sritis

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti agit histriō-nem vaidina

angulus ī n kampas kertė

argūmentum ī n argu-mentildetas įrodymas

beneficus a um gerada-riškas labdaringas palankus maloningas

benignē geraširdiškai pa-lankiai mielai maloniai

causa ae f priežastis byla dalykas reikalas

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēmēns entis beprotis pa-mišęs

dēmentia ae f beprotystė

pamišimas

efficiō effēcī effectum efficere padaryti faciō fēcī factum facere daryti vykdyti atlikti

histriō ōnis m atildektorius

gignō genuī genitum gignere gimdyti būti prie-žastimi genitus a um gi-męs

īgnōrantia ae f nežinoji-mas

malum ī n blogis multus a um daug dau-gelis

mundus ī m pasaulis nātus a um gimęs parō āvī ātum āre ruošti

patria ae f tėvynė profānus a um nepašvę-stas nešvarus bedieviškas nuodėmingas

sacer sacra sacrum pa-švęstas šventas

servō āvī ātum āre saugoti

sine su abl be taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti tamquam taip kaip tarsi lyg

teneō tenuī tentum te-nēre laikyti turėti trīstis e liūdnas vērus a um tikras

29

XXXVIII Schola duodētrīcēsima Trečioji linksniuotė Mišrusis tipas

Sg Pl Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

ars f artis artī artem arte

ars

artēs artium artibus artēs artibus artēs

clades f cladis cladī cladem clade

cladis

cladēs cladium cladibus cladēs cladibus cladēs

mōns m montis montī montem monte

mōns

montēs montium montibus montēs montibus montēs

nox f noctis noctī noctem nocte nox

noctēs noctium noctibus noctēs noctibus noctēs

Mīlitēs Rōmānī ndash vīs imperiī Rōmānī

Rōma magna urbs est Magnus numerus cīvium Rōmānōrum semper in armīs erant

Magnus etiam est numerus mīlitum Rōmānōrum Mīlitēs Rōmāni aut peditēs erant aut

equitēs Rōmānī magnam classem habēbant Multī mīlitēs in classe mīlitābant Rōmānīs nōn

sōlum nāvēs longae sed etiam nāvēs onerāriae erant Nāvis longa cum turrī hostēs Rōmānōs

terrēbant In puppī nāvis gubernātor sedēbat et nāvem gubernābat Cōpiae Rōmānae saepe

terrā marīque hostēs superābant Rōmānī in multīs pugnīs Pūnōs superābant post Graecōs

deinde Gallōs et Dācōs Caesare duce Rōmānī Aegyptum occupāvit Etiam multās regiōnēs

Asiae Minōris occupāvit Imperium Rōmānum multās prōvinciās habet Siciliam

Prōvinciam sive Galliam Narbōnēnsem Galliam Pannoniam Dāciam Thrāciam Britan-

niam Aegyptum Illyriam Macedoniam Syriam Iūdaeam Āfricam Hispaniam Armeniam

et ceterās Clādēs Rōmānōrum rārae fuērunt

Komentaras Prōvincia arba Gallia Narbōnēnsis ndash iki Cegravezario užkariavimų rom nams

priklausiusi Gatildelijos dalis tentilde buvo Narbogravenos miestas (lie Narbonagrave lo Narbōna)

Vocābula

Armenia ae f A Asia Minor Mažoji Azija

auxilium ī n pagaacutelba arma ōrum n gintildeklai

aut arba

Caesar aris m Cegravezaris

calamitas ātis f nelaimė ceterus a um kitas

cīvis is m f pilietis -ė

clādēs is f pralaimėjimas

classis is f laivynas moki-nių klasė

cōpiae ārum f karinės pa-jėgos

Dācia ae f Datildekija deinde iš ten po to

dux ducis m vadas

eques itis m raitelis faciō fēcī factum facere daryti

gubernātor ōris m vairi-ninkas

gubernō āvī ātum āre vairuoti

hostis is m f priešas

Illyria ae f

imperium ī n impegraverija

Iūdaea ae f

longus a um ilgas

Macedonia ae f Makedo-nija

mare is n jūra terra ma-rīque sausumojegrave ir j roje

mīles itis m karys kareivis militō āvī ātum āre eiti karinę tarnybą kareiviauti

multus a um daug dau-gelis

Narbōnēnsis e Narbogravenos

nāvis is f laivas nāvis lon-ga karo laivas nāvis onerā-

ria prekybinis laivas

numerus ī m skaičius nōn sōlum sed etiam ne tik bet ir

occupō āvī ātum āre už- imti

onerārius a um krovinių krovininis

Pannonia ae f Panogravenija

pedes itis m pėstininkas portō āvī ātum āre nešti

post su acc po vėliau

prōvincia ae f prov ncija

pugna ae f kova mūšis

Pūnī ōrum m pugravenai t y kartaginiẽčiai

puppis is f vairatildegalis rārus a um retas

saepe dažnai sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti superō āvī ātum āre vir-šyti nugalėti

urbs urbis f miestas

Thrācia ae f Tratildekija terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

turris is f bokštas veniō vēnī ventum ve-nīre atvykti

30

XXIX Schola ūndētrīcēsima

Sententiae Hērēdem facit Deus nōn homō (Coke) Neque mel neque apēs Neque

opīnione sed natūrā cōnstitūtum est iūs (Cicero) Occāsiō facit fūrem Canēs socium in

culīna nūllum amant Ex pēde Herculem Mollis illa ēducātiō quam indulgentiam vocāmus

nervōs omnēs et mentis et corporis frangit (Quīntilliānus) Doctī ratiōnem artis intelligunt

indoctī voluptātem (Quīntilliānus) Sāl Atticus Ut lupus ovem amat Quī mē amat amat et

canem meum Pāx vōbīscum Nihil sub sōle novī Nōn eacuteadem est aetās nōn mēns

(Horātius) Quī male agit ōdit lūcem Pugna suum fīnem cum iacet hostis habet (Ovidius)

Rūs in urbe (Mārtiālis) Ōtium sine litterīs mors est et hominis vīvī sepultūra (Seneca)

Pallida mors aequō pulsat pede pauperum tabernās Rēgumque turrēs (Horātius) Post

mortem nūlla voluptās Post tenebrās lūx Nē mīrum quod dīvīna natūra dedit agrōs ars

hūmāna aedificāvit urbēs (Varrō) Quālis vītā fīnis ita Sub fīne Sub Iove frīgidō

loz Nota bene Egravedvardas Kogravekas (angl Coke 1552ndash1634 metais) ndash aacutenglų pol tikas ir

garsiausias savo meto teacuteisininkas savo veikalais sukūręs bendrosios arba anglosatildeksų teisės

pagrindus Maacuterkas Terentildecijus Varogravenas (lo Varrō 116ndash27 metais prieš Kristų) ndash

rom nų rašytojas mokslininkas 25 knygų veikalo bdquoLotynų kalbaldquo autorius

Vocābula

aedifico 1 statyti aequus a um lygus

aetās ātis f amžius

ager agrī m dirva laukas agō ēgī āctum agere veikti

Atticus a um Atildetikos

apis is f bitė

ars artis f menas

canis is m f šuo kalė

corpus oris n kūnas cōnstituō cōnstituī cōn-stitūtum cōnstituere nu-spręsti nustatyti

dīvīnus a um dieviškas dō dedī datum dare duoti

doctus a um mokytas

ēducātiō ōnis f auklėjimas švietimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīnis is m galas riba frangō frēgī frāctum

frangere laužti frīgidus a um šaltas Herculēs is m Heratildeklis

hērēs ēdis m f paveldėtojas habeō uī itum ēre turėti

hostis is m f priešas

hūmānus a um žmonių iaceō iacuī ndash iacēre gulėti

indulgentia ae f atlai-dumas

indoctus a um nemokytas intellego lēxī lectum legere pastebėti pažinti su-prasti

ita taip tokiu būdu

Iuppiter Iovis m

iūs iūris n teisė

litterae ārum f literatūragrave mokslas

lūx lūcis f šviesa male blogai

mel mellis n medus

mēns mentis f protas mintis siela

mīrus a um nuostabus mollis e minkštas silpnas

mors mortis f mirtis

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

neque ir ne neque neque nei nei occāsiō ōnis f proga dingstis

ōdī ndash ndash ōdisse neapkęsti omnis e visas kiekvienas

ōtium ī n poilsis laisvalaikis

opīniō ōnis f nuomonė

pažiūra požiūris

ovis is f avis pallidus a um išblyškęs

pauper eris m vargšas

pāx pācis f taika pellō pepulī pulsum pellere stumti varyti mušti

pēs pedis m koja

pugna ae f kova mūšis quālis e koks quod nes

ratiō ōnis f protas veikimo būdas

rūs rūris n kaimas laukai

sāl salis n druska

sōl sōlis m saulė

sepultūra ae f laidotuvės

sine su abl be

socius ī m draugas sąjungi-ninkas bendrininkas

sub su acc ir abl po

taberna ae f trobelė lūšna

tenebrae ārum f tamsa

urbs is f miestas vocō āvī ātum āre šaukti vadinti

voluptās ātis f malonumas džiaugsmas

vīvus a um gyvas

31

XXX Schola trīcēsima Adiectīvum

Trečiosios linksniuotės būdvardžiai

Jau esame susipažinę su pirmosios ir antrosios linksniuotės būdvardžiais

altus a um aukštas gilus angustus a um siauras bonus a um geras ceterus a um kitas laetus a um linksmas lātus a um platus magnus a um didelis malus a um blogas

parvus a um mažas plēnus a um pilnas vīvus a um gyvas

mortuus a um miręs vacuus a um tuščias

āter ātra ātrum tamsus juodas dexter tra trum dešinysis līber era erum laisvas miser era erum varganas nelaimingas niger gra grum juodas pulcher chra chrum gražus ruber bra brum raudonas sinister tra trum kairysis

ferreus a um geležinis idōneus a um įdomus līgneus a um medinis

varius a um įvairus

Pirmosios ir antrosios linksniuotės būdvardžiai yra linksniuojami kaip atitinkamų

linksniuočių giminių daiktavardžiai ndash jų galūnės sutampa

Trečiosios linksniuotės būdvardžiai būna trijų dviejų arba vienos galūnės Tai reiškia kad

jie vardininko linksnyje (nom sg) gali turėti tris ir atitinkamai dvi arba tik vieną formą

Trijų galūnių būdvardžiai

ācer m ācris f ācre n aštrus žodynuose užrašomas ācer ācris ācre aštrus

celeber m celebris f celebre n garsus žodynuose užrašomas celeber bris bre garsus

celer m celeris f celere n greitas žodynuose užrašomas celer eris ere greitas

salūber m salūbris f salūbre n sveikas žodynuose užrašomas salūber bris bre sveikas

Dviejų galūnių būdvardžiai

fortis m f forte n narsus žodynuose užrašomas fortis e narsus

gravis m gravis f grave n sunkus žodynuose užrašomas gravis e sunkus

Vienos galūnės būdvardis

fēlīx m f n laimingas gen sg fēlīcis žodynuose užrašomas fēlīx īcis laimingas

ingēns m f n didžiulis gen sg ingentis žodynuose užrašomas ingēns entis didžiulis

pār m f n lygus vienodas gen sg pāris žodynuose užrašomas pār pāris lygus vienodas

sapiēns m f n išmintingas gen sg sapientis žodynuose užrašomas sapiēns entis išmintingas

Trečiosios linksniuotės būdvardžių linksniavimas

Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl

ācer ācris ācre ācris ācrī ācrem ācre ācrī

ācrēs ācria ācrium ācribus ācrēs ācria ācribus

fortis forte fortis fortī fortem forte fortī

fortēs fortia fortium fortibus fortēs fortia fortibus

pār pāris pārī pārem pār pārī

pārēs pāria

pārium

pāribus pārēs pāria

pāribus

32

XXXI Schola trīcēsima prīma Dēclīnātiō quārta ndash ketvirtoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

frūctus f vaisius frūctūs frūctuī frūctum frūctū

frūctus

frūctūs frūctuum frūctibus frūctūs frūctibus frūctūs

cornū f ragas cornūs cornū cornū cornū

cornū

cornua cornuum cornibus cornua cornibus cornua

lacus m lacūs lacuī lacum lacū

lacus

lacūs lacuum lacubus lacūs lacubus lacūs

1 Išverskite Vergilijaus teksto ištrauką

Hīc sēcūra quiēs et nescia fallere vīta

Divēs opum variārum hīc lātīs ōtia fundīs

Spēluncae vīvīque lacūs hīc frīgida Tempe

Mūgitusque boum mollēsque sub arbore somnī (Vergilius)

Sententiae Multae manūs onus levius faciunt Habet etiam in manū gladium et secūrim sē

autem dē bellō et ā latrōnibus nōn līberat (Vulgāta) Neque semper arcum Tendit Apollo

(Horātius) Nōn est meum contrā auctōritātem senātūs dīcere (Cicero) Prīmus sapientiae

gradus est falsa intelligere Status quō Status in quō Statū quō In statū quō Status quō

ante bellum Sexū fēmina ingeniō vir (Mar jos Teregravezės antkapio epitatildefija Aacuteustrija) Venī

Creātor Spīritus Venī Sancte Spīritus Spīritus prōmptus caro autem infīrma (Vulgāta)

Senātus populusque Rōmānus Alterā manū fert lapidem alterā pānem ostentat (Plautus)

Tarptautiniai žodžiai f nišas ndash greičio varžybų baigmė gubernatildetorius ndash gubernijos

valdytojas humatildeniškas ndash žmoniškas klatildesė ndash pastov mokinių grupė kulinatilderija ndash valgių

gaminimo būdas okupuacuteoti ndash užimti o ndash viešoji nuomonė regiogravenas ndash kraštas

Vocābula

arbor oris f medis

arcus ūs m lankas aacuterka

auctōritās ātis f galia val-džia įtaka autoritegravetas

bellum ī n karas

bōs bovis m f jautis karvė

caro carnis f mėsa kūnas clamō āvī ātum āre šaukti

creātor ōris m kūrėjas dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dīves itis turtingas

domus ūs f namas faciō fēcī factum facere daryti

gradus ūs m žingsnis

gladius ī m kardas fallō fefellī falsum falle-re apgauti sukčiauti klastoti falsus a um apgaulingas melagingas

frīgidus a um šaltas

fundus ī m žemės valda dvaras

ingenium ī n gabumai būdas

infīrmus a um nestiprus intellegō lēxī lēctum le-gere suprasti latrō ōnis m plėšikas samdinys

lacus ūs m ežeras

lapis idis m akmuo lātus a um platus levis e lengvas leve lengvai

līberō āvī ātum āre iš-laisvinti išvaduoti

manus ūs f ranka mollis e minkštas malonus

mūgitus ūs m baubimas maurojimas

necō āvī ātum āre žudyti neque ir ne nescius a um nežinantis nežinomas

onus eris n našta

opēs opum n turtas turtai

ostentō āvī ātum āre iš-

tiesti atkišti rodyti

ōtium ī n poilsis laisvalaikis

pānis is m duona

populus ī m tauta prōmptus a um drąsus

quiēs ētis f poilsis ramybė sanctus a um šventas

secūris is f kirvis sēcūrus a um be rūpesčių ramus

senātus ūs m senatildetas

sexus ūs m lytis

spēlunca ae f gr urvas ola

somnus ī m miegas

spīritus ūs f dvelkimas pūtimas dvasia siela

status ūs m stovėjimas padėtis

Tempē n tendō tetendī tentum tendere tempti varius a um įvairus veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

Sg Pl Nom bōs bovēs Gen bovis boum Dat bovī būbus bōbus Acc bovem bovēs Abl bove būbus bōbus

33

XXXII Schola trīcēsima secunda

Domus Rōmāna

Domūs Rōmānae habēbant multa cubicula ātria ālās cubicula culīnam exedram peristȳlium tabernās tabulīnum trīclīnium et vestibulum Ātrium propter iānuam et vestibulum iacet et umbilīcus domī est Ātrium compluvium et impluvium habet Speciōsae pictūrae parietēs ātriī deacutecorant Cubicula parva conclāvia dormītōria sunt Culīna parva et sublūstris est Hīc fornāx est et ancillae labōrābant Servī cibum in culīnā parābant Propter peristȳlium exedra magna est In parietibus

et solīs vidēmus variās pulchrās pictūras Peristȳ- lium est cavaedium porticibus circumdatum in quō saepe sunt etiam piscīnae statuae silānī plantae Tabernae aediculae viae oppositae sunt in quibus rēs variās vēndunt Tabulīnum cubiculum pecūniae tabulārum et imāginum est Solum tessellātum saepe est (Pagal httpslawikipediaorgwikiDomus_Rōmāna)

Tarptautiniai žodžiai impliugravevijus ndash keturka pis baseinas atildetrijuje kompliugravevijus ndash

angagrave atildetrijaus stogegrave konklavagrave ndash kardinotildelų susirinkimas uždarojegrave patalpojegrave (S ksto koplỹ-

čioje) šaũkiamas poacutepiežiui rinkti ndash vidaus kiemas apjuostas kolonadagrave op

ndash paacutertija ar grugravepė nesutinkanti su daugumotildes nuomone pogravertikas ndash atviras prieangis su ko-

logravenomis ndash keturka pis valgomasis stalas su gultais (clīnē) iš trijų stalo pusių

Vocābula

aedicula ae f kambarėlis

āla ae f sparnas

ancilla ae f tarnaitė vergė

ātrium ī n atildetrijus sveta nė

cavaedium ī n kiemas ro-mėnų namegrave kiemo aikšt

cibus ī m maistas circumdō dedī datum dare dėti aplinkui apsupti

conclāve is n užrakinamas kambarys

cubiculum ī n kambarys miegamasis

compluvium ī n kompliugrave-vijus

culīna ae f virtuvė decorō 1 puošti

domus ūs f namas

dormītōrius a um miego miegamasis cubiculum dor-

mītōrium miegamasis kam-barys

exedra ae f gr eksedragrave pa-sikalbėjimų salė

fornāx ācis f krosnis frustra veltui habeō uī itum ēre turėti

hortus ī m sodas iaceō uī ndash ēre gulėti

iānua ae f durys

imāgō inis f paveikslas

impluvium ī n impliugravevijus labōrō 1 dirbti oppositus a um esantis priešais

parō 1 ruošti

parvus a um mažas

pecūnia ae f turtas pinigai

peristȳlum ī n gr perist lis

pariēs etis m siena

pictūra ae f tapyba pa-veikslas

piscīna ae f baseinas

planta ae f augalas

propter su acc greta arti dėl už

porticus ūs m pogravertikas kolonadagrave dengta galegraverija

pulcher chra chrum gra-žus

saepe dažnai

silānus ī m fontatildenas

solum ī n žemė kambario grindys

speciōsus a um gražus

statua ae f statulagrave sublūstris e silpnai apšvies-tas

taberna ae f kraacuteutuvė smuklė

tabula ae f lenta sąskaitų knyga dokumentildetas

tabulīnum ī n archỹvas

tessellātus a um mozaacuteikos

trīclīnium ī n trikl nijus valgomasis

umbilīcus ī m bamba vi-durys

varius a um įvairus vēndō didī ditum ere parduoti

via ae f gatvė

34

XXXIII Schola trīcēsima tertia Numerālia cardinālia ndash kiekiniai skaitvardžiai

I ūnus a um vienas II duo duae duo du III trēs tria trys IV quattuor keturi V quīnque penki VI sex šeši VII septem septyni VIII octō aštuoni IX novem devyni X decem dešimt

XI ūndecim vienuolika XII duodecim dvylika XIII trēdecim trylika XIV quattuordecim keturiolika XV quindecim penkiolika XVI sēdecim šešiolika XVII septendecim septyniolika XVIII duodēvīgintī aštuoniolika XIX ūndēvīgintī devyniolika XX vīgintī dvidešimt

XXX trīgintā trisdešimt XL quadrāginta keturiasdešimt L quinquāginta penkiadešimt LX sexāginta šešiasdešimt LXX septuāginta septyniasdešimt LXXX octōginta aštuoniasdešimt XC nōnāginta devyniasdešimt C centum šimtas M mille tūkstantis MM duo milia du tūkstančiai

Dē exercitū Rōmānō

Gāius Iūlius Caesar legiōnem ultrā ōrdināvit et compositiōnem celebrem statuit In hāc

nova constitūtiōne octōginta mīlitēs centuriam ductam ab centuriōne explēvērunt Sex

centuriae ūnam cohortem explēvērunt et decem cohortēs ūnam legiōnem ductam ab lēgātō

explēvērunt Quaeque legiō circā sex milia mīlitēs habuit sed cohors prīncipālis dīvīsiō in

proeliō fuit Legiōnēs etiam speciālēs mīlitēs inclūsērunt quī nōn pugnāvērunt sed

stipendia plūra recepērunt Exemplī grātiā aquilifer sīgnum lēgātiōnis aquilam tulit

maximam honōrem habet Sīgnifer minus gravia sīgna tulit et opēs exercitūs administrāvit

Antīquīs tempōribus duōdētrīginta legiōnēs exercitum Rōmānum explēvērunt (Pagal

httpswwwwikiwandcomlaExercitus_Rōmānus)

Tarptautiniai žodžiai administruacuteoti ndash valdyti tvarkyti inkliugravezas ndash intarpas skaidriojegrave

sukiet jusioje dervojegrave (vabzdys gintaregrave) kompoz cija ndash meno kūrinio dalių išdėstymas jų

santykis su v suma konstitugravecija ndash pagrindinis valstybės įstatymas specialugraves ndash susijęs su

kuria nors specialyacutebe išskirtinis ypat ngas stipentildedija ndash pastov pinig nė pašalpagrave

Vocābula

administrō 1 patarnauti tvarkyti valdyti

aquila ae f erelis

aquilifer ī m vėliavnešỹs

cohors ortis f kohorta celeber bris bre garsus įžymus dažnas paplitęs

centuria ae f šimtinė

centuriō ōnis m šimtinin-kas centuriogravenas

compositiō ōnis f sudėji-mas sandara sudėtis

circā su acc apie maždaug

constitūtiō ōnis f sandara nustatymas nutarimas

dīvīsiō ōnis f (pa)dalijimas paskirstymas

ductus a um vedamas vadovaujamas

exemplum ī n pavyzdys exemplī grātiā pavyzdžiui

exercitus ūs m (apmokyta) kariuomenė

expleō plēvī plētum plēre pripildyti sudaryti ferō tulī lātum ferre nešti

gravis e sunkus svarbus habeō uī itum ēre turėti inclūdō clūsī clūsum clūdere uždaryti užrakinti įdėti įterpti

lēgātiō ōnis f pasiuntinys-tė pasiuntinybė legatildeto (kar-

vedžio) padėjėjo pareigybė

lēgātus ī m pasiuntinys le-giograveno vadas Cegravezario laikais

legiō ōnis f legiogravenas magnus a um (māior

ius maximus a um) di- delis

mīles itis m karys kareivis minus mažiau multī ae a (plūrēs a plūrimī ae a) daug dau-gelis

novus a um naujas ōrdinō 1 sustatyti eilėmis išrikiuoti sutvarkyti suskirstyti

opēs opum f turtas prīncipālis e pirminis pa-grindinis svarbiausias

proelium ī n kautynės ko-va mūšis

pugnō 1 kovoti kariauti quisque quaeque quid-que kiekvienas recipiō cēpī ceptum ci-pere imti atgal atsiimti gauti

sīgnifer i m v liavininkas

sīgnum ī n ženklas v liava speciālis e specialugraves ypa-tingas rinktinis

stipendium ī n kareivio al-ga alga atlyginimas karinė tarnyba

ultrā toliau vėliau paskiau

tempus oris n laikas

35

XXXIV Schola trīcēsima quārta Dēclīnātiō quīnta ndash penktoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl faciēs ēī f veidas išvaizda vaizdas

fidēs eī f ištikimybė tikėjimas

glaciēs ēī f ledas

merīdiēs ēī m vidurdienis pietūs

seriēs ēī f eilė

spēs eī f viltis

Nom Gen Dat Acc Abl

diēs m diēī diēī diem diē

diēs diērum diēbus diēs diēbus

rēs f reī reī rem rē

rēs rērum rēbus rēs rēbus

Sententiae Mors ultima līnea rērum est (Horātius) Faciēs Hippocratica Bonus animus in

malā rē dīmidium est malī (Plautus) Vectīgālia nervī sunt reī pūblicae (Cicero) Per diem

Pūnica fidēs Audī vidē tacē sī vīs vīvere in pāce Omnium rērum prīncipia parva sunt

(Cicero) Stultus es rem āctam agis (Plautus) Nam mora dat vīrēs tenerās mora percoquit

ūvās Et validās segetēs quod fuit herba facit (Ovidius) Spēs māter stultōrum Spēs ultima

loz Nota bene Hipokratildetas (gr Ἱπποκράτης lo Hippocratēs) ndash garsiausias aacutentikos

graikų gydytojas 18 gydytojas savo šeimojegrave Gydytojai ir šiandien duoda vadinamąją Hipo-

kratildeto priesaiką Hipokratildeto gydymo metogravedai nusakomi tokiom s sententildecijomis Prīmō nōn

nocēre Natūra sanat medicus cūrat Contrāria contrāriīs cūrantur Sententildecijoje Faciēs

Hippocratica ka bama apie mirštančio žmogaus veidą jį pirmasis aprašė Hipokratildetas

Tarptautiniai žodžiai dekoruacuteoti ndash teikti gražią išvaizdą puošti daacuteilinti edukatildecija ndash

auklėjimas lavinimas švietimas egzempliotilderius ndash vienetas iš daugelio tokių pat daiktų

herbatilderas ndash džiov nti augala l nija ndash bet koks nubrėžtas brūkšnys negravervas ndash skaidulų

pluoštas kuriuo iš smegenų ir į jas eina dirginimas pr ncipas ndash pradinis teiginys

respugraveblika ndash valstybės valdymo fograverma kai valdo išrinkti žmonių atstovai segraverija ndash daiktų

ar reiškinių eilė vestibiugravelis ndash pagalbinė patalpagrave iš kurios įeinama į kitagraves patildetalpas

Vocābula

agō ēgī āctum agere va-ryti vesti veikti

animus ī m siela dvasia audiō īvī ītum īre klau-syti

dīmidium ī n pusė dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dō dedī datum dare duoti

contrārium ī n priešingy-

bė contrāria contrāriīs skirt ngos (l gos) skirt ngais (vaacuteistais)

cūrō 1 rūpintis slaugyti gy-

dyti cūrantur praes ind

pass 3 pl yra gyacutedomi (-os)

faciō fēcī factum facere daryti

herba ae f žolė želmuo žalumynai

Hippocraticus a um Hipokratildeto hipokratildetiškas

līnea ae f lininis siūlas vir-velė riba

malum ī n blogis

medicus ī m gydytojas

mora ae f užrukimas gai-šatis laiko tarpas trukmė

mors mortis f mirtis

nam nes

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

noceō nocuī nocitum

nocēre kenkti omnis e visas kiekvienas parvus a um

pāx pācis f taika percoquō percoxī perco-xum percoquere išvirti iškepti subrandinti

prīncipium ī n pradžia pa-grindas

Pūnicus a um pugravenų t y kartaginiẽčių pugraveniškas

sanō 1 gydyti

seges etis f pasėlỹs pasėt java

sī jei stultus a um kvailas rēs pūblica valstybė res-pugraveblika

taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti tener a um švelnus min-kštas jaunas gležnas

ultimus a um tolimiau-sias paskutinis

ūva ae f vynuogė validus a um sveikas stip-rus didelis tinkamas

vectīgal ālis n mokestis

rintildekliava pl patildejamos

videō vīdī vīsum vidēre matyti

vīs ndash f jėga vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

36

XXXV Schola trīcēsima quīnta

Narrātiō Aenēae (I)

Aenēas narrat dē ruinā Trōiae Sed subitō post decem annōs Graecī nōn iam ante Trōiam

erant Ūnō diē ōra maris dēserta erat Castra hostium dēserta erant Tantum equus līgneus

ante portam stat Portās urbis aperimus relinquimus urbem ad castra īmus tentōriaque

ducum Graecōrum īnspicimus Equus magnus nōs terret Quid est Aut spēs aut perniciēs

Quid facere dēbēmus Nōbīs līs erat Alterī equum dēlēre cupiēbant quod nōnnūllī

dīcēbant bdquoIn equō armātī virī sē condunt In animō habent nocte exīre et urbem intrāre et

delēre nōsque necāreldquo Alterī equum in urbem dūcere volēbant Fāma enim erat bdquoSī nōs

equum in urbem dūcimus quondam bellō Graeciam vincimusldquo

1 Atsakykite į klausimus

1 Quis dē ruinā Trōiae narrat 2 Quot annōs Graecī apud Trōiam erant 3 Quid fēcērunt

Graecī ante portam Trōiānam 4 Terret equus magnus Trōiānōs 5 Quī sunt in equō et dē

quā causā

Sententiae Equus Trōiānus Trōia fuit (Propertius) Equō nē crēdite Teucrī (Vergilius)

loz Nota bene Segravekstas Prope cijus (lo Propertius 47ndash15 metais prieš Kristų) ndash

garsus egravetas iš Ugravembrijos parašęs keturias elegravegijų knygas

Vocābula

Aenēas ae n alter era erum kitas ant-ras alter alter vienas kitas

animus ī m siela dvasia

annus ī n metai aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti armātus a um ginkluotas

castra ōrum n stovykla

condō condidī conditum condere įkurti cupiō īvī ītum ere trokšti dēbeō dēbuī dēbitum dēbēre privalėti dēleō ēvī ētum ēre su-naikinti

dēsertus a um tuščias iš-tuštėjęs

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

diēs diēī m diena dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

dux ducis m vadas

enim mat juk nes eō iī ītum īre eiti

equus ī m arklys exeō iī ītum īre išeiti faciō fēcī factum facere daryti

fāma ae f kalbos paskalos gandas

habeō uī itum ēre turėti in animō habere ketinti

hostis is m f priešas svetimšalis

īnspiciō spexī spectum spicere žiūrėti stebėti intrō āvī ātum āre įžengti

līgneus a um medinis

līs lītis f ginčas

mare maris n jūra

narrātiō ōnis f pasakojimas narrō 1 pasakoti necō 1 žudyti nōnnūllus a um kai kuris

nox noctis f naktis

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

perniciēs ēī f pražūtis

porta ae f vartai durys quondam kitados kadaise quot kiek relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis

subitō staiga tantum tiek tik

tentōrium ī n palapinė terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

Trōia ae f Trojagrave Trōiānus a um Trogravejos

Trōiānī ōrum m ubi kai kur

urbs is f miestas

vincō vīxī victum vin-cere nugalėti volō voluī ndash velle norėti

37

XXXVI Schola trīcēsima sexta Narrātiō Aenēae (II)

Sacerdōs Lāocoōn autem ab arce dēcurrit et procul clāmat bdquoO miserī insānī estis Graecīs

crēditis Equum reliquērunt excidiō urbisldquo et magnā vī hastam in equum torsit Est

gemitus sed nōn audīmus Subitō dē Tenedō īnsulā quae ante Trōiam est duo serpentēs

ōrae appropinquant et in duōs fīliōs Lāocoontis invādunt eōs necant et edunt Lāocoōn

iuvāre temptat sed eum quōque serpentēs necant Nōs territī sumus nam sine dubiō deī

īrātī sunt et Lāocoontem pūnivērunt Aperimus portās et dūcimus equum in urbem Posteā

edimus et bibimus et multā nocte somnum altum capimus

Vocābula

altus a um aukštas gilus arx arcis pilis tvirtovė aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti appropinquō 1 prisiartinti audiō īvī ītum īre girdėti autem tačiau bibō bibī bibere gerti capiō cēpī captum ca-pere imti clāmō āvī ātum āre šaukti

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēcurrō (cu)currī cur-sum currere bėgti žemyn nusileisti

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dubium ī n abejonė

dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

equus ī m arklys edō ēdī ēsum ēsse

(edere) valgyti ėsti

excidium ī n sugriovimas sunaikinimas žuvimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīlius ī m sūnus

gemitus ūs m dejavimas īnsānus a um beprotis pamišęs

īnsula ae f sala intrō āvī ātum āre įžengti invādō invāsī invāsum invādere įsibrauti užpulti īrātus a um supykęs

iuvō 1 padėti pagelbėti

Lāocoōn ontis m Laoko-ograventas

mare maris n jūra miser era um vargšas necō 1 žudyti

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

posteā po to paskui vėliau procul toli tolyn

pūniō īvī ītum īre bausti quōque taip pat relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

sacerdōs ōtis m žynys

serpēns entis m f gyvatė

sine su abl be

somnus ī n miegas stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis subitō staiga tantum tiek tik

Tenedus ī m Tegravenedas sala tōrqueō torsī tortum torquēre sukti kreipti terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti territī įbauginti temptō 1 mėginti bandyti

urbs is f miestas

vis ndash f jėga

Plūsquamperfectum

Plūsquamperfectum indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-era-m ōrnāv-erā-s ōrnāv-era-t ōrnāv-erā-mus ōrnāv-erā-tis

ōrnāv-era-nt

habu-era-m habu-erā-s habu-era-t habu-erā-mus habu-erā-tis

habu-era-nt

lēg-era-m lēg-erā-s lēg-era-t lēg-erā-mus lēg-erā-tis

lēg-era-nt

cēp-era-m cēp-erā-s cēp-era-t cēp-erā-mus cēp-erā-tis

cēp-era-nt

vēn-era-m vēn-erā-s vēn-era-t vēn-erā-mus vēn-erā-tis

vēn-era-nt

1 Išverskite sakinius

1 Hodiē iam librum legī quem herī dederās 2 Promētheus hominēs servāvit quōs

Iuppiter necāre cōnstituerat 3 Ut fēcerās ita habēs 4 Causa bellī fuit quod Rōmānī

agrum Sabīnum vastāvērunt Vocābulum vastō 1 siaubti

38

XXXVII Schola trīcēsima septima Mercurius Dīdō et Aenēas

Mercurius Aenēam vīdit gerere pulchram vestem Pūnicam quam Dīdō eī libenter dōnāverat Itaque nūntius Iovis stupuit deinde ad Aenēam celeriter accessit bdquoAudī Aenēas Iuppiter mē mīsit tē monet Quid hīc facis Cūr eō locō tē tam improbē geris Cōgitā dē fātō tuō Hīc iūcundē vīvere tibi nōn licet Relinque Carthāginem nam Italiam petere debēs Posterīs tuīs illic novam patriam parāldquo Verba Mercuriī Aenēam vehementer terruērunt Itaque vir pius quī imperiō Iovis semper pāruerat cōnsilium cēpit fugam petere et regiōnēs Pūnicās relinquere Statim comitēs ad lītus vocāvit eōs classem et arma parāre iussit At Dīdō quae cōnsilia Aenēae iam animadverterat eum verbīs flectere temptāvit et dīxit bdquoCūr mē tam turpiter fallis Cūr fugere properās cūr tam crūdēlis es Nunc dolum tuum perspēxīldquo Postquam Dīdō diū tacuit tristī vōce adiēcit bdquoTibi nimis crēdidī nam tē amāvīldquo Aenēas autem quem Mercurius dē fātō monuerat graviter gemuit bdquoNumquam tibi conūbium prōmīsī Cōgitā deōs vītam meam regere Iuppiter pater deōrum hominumque mē novam patriam quaerere iussit Etiam Trōiam nōn meā sponte relīquī Anchises pater in somnō mē in Italiam īre monuit Dēsine mē tēque querēlīs tuīs vexāre Italiam nōn meā sponte petōldquo Vocābula

accēdō accessī accessum

accēdere prieiti prisiartinti adiiciō adiēcī adiectum adiicere pridurti

animadvertō 3 atkreipti dėmesį sekti

arma ōrum n ginklai audiō 4 klausyti girdėti

Carthāgō inis f Kartatildegina capiō 3 imti celeriter greitai

classis is f (karo) laivynas cōgitō 1 mąstyti galvoti

comes itis m palydovas bendrakeleivis

cōnsilium ī n nutarimas patarimas

conūbium ī n santuoka crēdo 3 tikėti crūdēlis e žiaurus cūr kodėl debeō 2 privalėti

deinde iš ten po to dēsinō siī situm sinere liautis dīcō 3 sakyti

Dīdō ōnis f Didogravenė diū ilgai

dolus ī m klasta dōnō 1 dovanoti faciō 3 daryti fallō fefellī falsum fal-lere apgauti suklaidinti

fātum ī n likimas

flectō flexī flectum

flectere lenkti

fuga ae f bėgimas fugiō fūgī fugitum fu-gere bėgti graviter sunkiai gerō gessī gestum gere-re nešti nešioti vesti gemō uī itum ere dūsauti

illic ten

imperium ī n įsakymas improbē nedorai intrō āvī ātum āre įžengti itaque taigi todėl tad

iubeō iussī iussum iubē-re liepti įsakyti iūcundē maloniai linksmai libenter mielai licet licuit ndash licēre lei-džiama galima

lītus oris n (jūros) krantas

locus ī m vieta

Mercurius ī m Merkugraverijus moneō 2 priminti įspėti mittō 3 siųsti nimis per daug pernelyg numquam niekada

nūntius ī m pasiuntinys ži-nia

pāreō uī ndash ēre paklusti parō 1 ruošti perspiciō spēxī spectum spicere įžiūrėti suprasti petō īvī ītum 3 vykti

pius a um pamaldus doras

posterī ōrum m ainiai postquam po to kai prōmittō 3 pažadėti properō 1 skubėti Pūnicus a um pūnų pū-niškas

quaerō quaesīvī quesī-tum querere ieškoti

querēla ae f aimana dejonė

regiō ōnis f šalis kraštas regō rēxī rēctum regere valdyti

relinquō 3 palikti servō āvī ātum āre saugoti

sponte suā savo noru statim tučtuojau bematant stupeō stupuī stupēre sustoti būti nustebusiam taceō 2 tylėti

tam taip temptō 1 bandyti terreō 2 gąsdinti trīstis e liūdnas turpiter bjauriai šlykščiai vehementer smarkiai karš-tai stipriai labai

vestis is f drabužis vexō 1 mėtyti vyti ginti vīvō 3 gyventi vocō 1 šaukti kviesti volō voluī ndash velle norėti

vōx vōcis f balsas

39

XXXVIII Schola duodēquadragēsima Futūrum II indicātīvī āctīvī

Futūrum II indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-er-ō ōrnāv-er-i-s ōrnāv-er-i-t

ōrnāv-er-i-mus ōrnāv-er-i-tis ōrnāv-er-i-nt

habu-er-ō habu-er-i-s habu-er-i-t

habu-er-i-mus habu-er-i-tis habu-er-i-nt

lēg-er-ō lēg-er-i-s lēg-er-i-t

lēg-er-i-mus lēg-er-i-tis lēg-er-i-nt

cēp-er-ō cēp-er-i-s cēp-er-i-t

cēp-er-i-mus cēp-er-i-tis cēp-er-i-nt

vēn-er-ō vēn-eri-s vēn-eri-t

vēn-er-i-mus vēn-er-i-tis vēn-er-i-nt

1 Išverskite sakinius

1 Legam epistolam tuam quam mihi scrīpseris 2 Ut fēceris ita habēbis 3 Quid ēgerimus

scietis 4 Ut fēceritis ita habēbitis 5 Sī meīs cōnsiliīs parueris salvus eris 6 Crās librum

legēs quam dederō 7 Cum Phillippus dominus Macedoniae Lacaedemoniīs scrīpserat bdquoSī

in Lacōnicam vēnerō terram vestram vōs exigamldquo Lacaedemoniī respondērunt bdquoSīldquo

8 Ūnus homō servum genere Lacaedemonium interrogāvit bdquoProbusne eris sī tē emerōldquo

Servus respondit bdquoEtiam sī nōn emerisldquo

loz Nota bene Didogravenė (lo Dīdō) ė Pigmaliograveno sesuo Sich jo

žmona Kartatildeginos įkūrėja ir karalienė En jas (lo Aenēas) Anch so ir Afrod tės sūnus

legendinis rom nų protėvis Laokoograventas (gr Λαοκόων lo Lāocoōn) Poseidograveno žynys

Trogravejoje bandęs įtikinti troj nus nepriimti gra kų dovanotildes ndash medinio arklio ir už tai kartugrave su

sūnumis pasmaugtas Poseidograveno pasiųstų gyvačių Lakogravenija (γρ Λακονική lo Lacōnica)

ndash kitaip Spaacuterta Lakedaimogravenas (gr Λακεδαίμων lo Lacedaemōn) ndash Peloponegraveso

pugravesiasalio sritis ir to paties pavadinimo jos sogravestinė kitaip Spaacuterta lakedaimoniẽčiai (gr

Λακεδαίμωνιοι lo Lacedaemoniī) ndash Lakedaimograveno gyventojai arba spartiẽčiai

Makedogravenija (gr Μακεδονία lo Macedonia) ndash šalis tarp Tesatildelijos ir Tratildekijos (AV)

Tarptautiniai žodžiai epistolatilderinis ndash laišk (pavyzdžiui epistoliatilderinis palikimas ndash

laiška ) fugagrave ndash trij ndash keturi balsų mugravezikos kūrinys vieno ba so tegravemą nustatyta tvarka

kartoja kiti balsai kons liumas ndash gydytojų pasitarimas kuriamegrave tikslinama ligos diagnogravezė

(ligos nustatymas) svarstoma ligonio būklė gydymo būdai ir priemonės lakograveniškas ndash

trumpas aacuteiškus glaustas (apie ka bą st ilių) perspektyvagrave ndash kūnų vaizdavimo plokštumojegrave

būdas pagrįstas spindulia s iše nančiais iš vieno taško respondentildetas ndash asmuo atsakinė-

jantis į tyrėjo ankegravetos klaacuteusimus

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti

cōnsilium i n nutarimas patarimas

crās rytoj cum kai

dominus ī m šeimininkas ponas valdovas viešpats

epistola ae f laiškas etiam taip pat net ir

exigō exēgī exāctum

exigere išvaryti išvyti emō ēmī ēmptum eme-re pirkti

genus eris n giminė pader-mė r šis

interrogō 1 klausti

Lacedaemoniī ōrum m lakedaimoniẽčiai spartiẽčiai

Lacōnica ae f Lakogravenija

liber librī m knyga

Macedonia ae f Makedograve-

nija

-ne ar pareō uī ndash ēre paklusti

Phillippus ī m Pilỹpas probus a um doras respondeō spondī spōn-sum spondēre atsakyti salvus a um sveikas sī jei jeigu

servus ī m vergas

40

XXXIX Schola ūndēquadrāgēsima Rapīna Sabīnārum

Iam Rōmulus et Remus Rōmam condiderant sed Rōmae parvus numerus fēminārum erant

Itaque Rōmānī lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt Cum lēgāti dīxērunt bdquoFēminās nōn habēmus

Date nōbīs in mātrimōnium fīliās vestrās Sī fīliās vestrās dederitis vōbīs grātiās agēmusldquo ndash

Sabīnī respondērunt bdquoNostrās fīliās nōn vōbīs ēducāverāmusldquo Tum Rōmānī dolō Sabīnās

accēpērunt Itaque iterum lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt et ad lūdōs pūblicōs Rōmam Sabīnōs

ūnā cum mātrōnīs fīliābusque invītāvērunt bdquoCum Rōmam vēneritis lūdōs pūblicōs spec-

tābitisldquo Cum Sabīnī ūnā cum mātrōnīs fīliābusque Rōmam vēnērunt Rōmānī fīliās Sabī-

nōrum raptāvērunt Rapīna Sabīnārum fuit causa bellī Diū Sabīnī cum Rōmānīs pugnā-

verant cum fīliae Sabīnōrum inter Rōmānōs et Sabīnōs sē coniēcērunt et ōrāvērunt bdquoIn nōs

vertite īrās nōs causa bellī sumus Sī vōs propinquī nostrī vīceritis nōs viduae vīvēmus sī

autem Rōmānī vīcerint nōs orbae erimus Cum igitur nōs necāveritis bellum fīniētisldquo

Verba Sabīnārum Rōmānōs Sabīnōsque movērunt Itaque bellum fīnīvērunt Rōmānī

Sabīnōs in oppidum suum recēpērunt et Sabīnī cum Rōmānīs sē coniūnxērunt (EL)

Komentaras Sab nai (lo Sabīnī) ndash itatildelikų gentis gyvenusi Latildecijuje (lo Latium) ir

Ugravembrijoje (lo Umbria) Įkūrus Rogravemą dalis sab nų susijungė su rom nais o kiti gyvenę

kalnuosegrave jiems priešinosi III amžiuje prieš Kristų rom nai nukariavo visagraves sab nų žemegraves ir

sab nams suteikė Rogravemos pilietybę T tas L vijus (lo Titus Livius) rom nų istograverikas aprašė

rom nų ir sab nų konfl ktą dėl moterų Po šio konfl kto abiejų genčių valstybės susijungė ir

sab nų karalius T tas Tatildecijus (lo Titus Tatius) valdė drauge su Rogravemulu vedusiu sab nę

Hers liją (lo Hersilia) Mokslininkai spėja kad sab nai Rogravemoje yra gyvenę Kvirinatildelio

(Quirīnālis collis) Viminatildelio (Vīminālis collis) ir Eskv lijų (Esquilīae) kalvosegrave

Vocābula

accipiō cēpī ceptum ci-pere priimti gauti autem tačiau

bellum ī n karas

causa ae f priežastis

collis is m kalva coniiciō iēcī iēctum iicere įmesti pulti sē con-

iicere mestis condō condidī condi-tum condere įkurti

coniungō iūnxī iūnc-tum iungere sujungti sē coniungere susijungti cum kai kol dīcō 3 sakyti dō dedī datum dare duoti

dolus ī m klasta

diū ilgai ēducō 1 auklėti šviesti eō iī ītum īre eiti faciō fēcī factum facere

daryti

fēmina ae f mόteris

fīlia ae f duktė iam jau invītō 3 kviesti

īra ae f pyktis itaque taigi todėl tad iterum antrąsyk

lēgātus ī m pasiuntinys

lūdus ī m žaidimas pl žai-dynės

mātrimōnium ī n santuo-ka in mātrimōnium dare vesti

mātrōna ae f matronagrave kil-minga mόteris

mittō 3 siųsti moveō 2 judinti paveikti necō 1 žudyti

oppidum ī n miestas

orba ae f našlaitė propinquus a um artimas

pl propinquī artimieji

pūblicus a um viešas pugnō 1 kovoti kautis ōrō 1 kalbėti melsti prašyti

rapīna ae f pagrobimas raptō 1 pagrobti recipiō cēpī ceptum cipere paimti atga atsiimti respondeō 2 atsakyti spectō 1 stebėti sī jei jeigu tum tada

ubi kai kur

teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti ūnā kartu drauge išvien veniō 4 atvykti vertō vertī versum ver-

tere versti čia atsukti

vidua ae f našlė vincō vīcī vīctum vin-cere nugalėti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

41

XL Schola quadrāgēsima

Initium bellī Gallicī

Helvētiī fīnēs suōs quī angustī sunt relinquere et per prōvinciam nostram iter facere cōnstituunt Explōrātōrēs cōnsilium hostium Caesarī nūntiant Caesar magnīs itineribus ab urbe in Galliam ulteriōrem contendit et incrēdibilī celeritāte ad Genavam pervenit Helvētiī lēgatōs ad eum mittunt nōbilēs cīvēs quī eius voluntātem petunt sed Caesar id nōn concēdit et eā legiōne quam sēcum habet mīlitibusque fortibus quī ex prōvinciā conveniunt ā lacū Lemannō quī in flūmen Rhodanum īnfluit ad montem Iūram quī fīnēs Sēquanōrum ab Helvētiīs dīvidit mūrum in altitūdinem pedum sēdecim fossamque perdūcit eōque modō Helvētiōs itinere prohibet (Buchner)

Sententiae Virtūs Rōmāna constat ex hīs virtūtibus disciplīna pietās fidēs gravitās

paupertās cōnstantia Nōn nōbīs sōlum nātī sumus (Cicero) Nōn fōrmōsus erat sed erat

fācundus Ulixēs (Ovidius)

Komentaras Gatildejus Jugravelijus Cegravezaris (lo Caesar) aprašo Gatildelijos užkariavimą savo bdquoGatildelų karo užrašuoseldquo (lo Commentāriī dē bellō Gallicō) Karas prasideda nuo susidūrimo su gatildelų tauta helvegravetais (lo Helvētiī) gyvenusiais teritograverijoje kur yra dab Šveicatilderija Helvegravetai norėjo palikti savo žemegraves ir persikelti į vatildekarus prie Okeatildeno (lo Ōceacuteanus dab Atlaacutento vandenyacutenas) ą

Vocābula

altitūdō inis f aukštis

angustus a um siauras

bellum ī n karas

celeritās ātis f greitumas concēdō cessī cessum cēdere trauktis užleisti

cōnstantia ae f pastovu-mas patvarumas išfvermė

cōnstituō stituī stitu-tum stituere nuspręsti nustatyti

contendō tendī tentum tendere įtempti stengtis skubėti siekti

conveniō 4 sueiti susirinkti

disciplīna ae f drausmė

dīvidō dīvīdī dīvīsum dīvidere dalyti skaldyti

explōrātor ōris f žvalgas faciō 3 daryti iter facere keliauti

fācundus a um iškalbin-gas kalbus šnekus

fidēs eī f tikėjimas ištiki-mybė

fīnis is m galas baigmė

riba pl sienos šalis kraštas

flūmen inis n upė

fōrmōsus a um gražus

dailus

fortis e narsus stiprus

fossa ae f griovys

Gallicus a um galų gališ-kas

Genava ae f Genavagrave dab Ženevagrave

gravitās ātis f sunkumas rimtumas orumas būdo tvirtumas

Helvētiī ōrum m helvegravetai

hostis is m priešas svetim-šalis

incrēdibilis e neįtikimas īnfluō flūxī flūxum fluere įtekėti

initium ī n pradžia

iter itineris n kelias

Iūra ae m J ra kalnai

lacus ūs m ežeras

legiō ōnis f legiogravenas

Lemannus ī m (ežeras) Le-matildeno (dab Ženegravevos) ežeras

mīles itis m karys kareivis mittō 3 siųsti

modus ī m būdas

mōns montis m kalnas kalnynas kalnai

mūrus ī m siena

nātus a um gimęs

nōbilis e kilmingas kilnus nūntiō 1 pranešti

paupertās ātis f neturtas perdūcō 3 išvesti nuvesti

pēs pedis m koja pėda petō īvī ītum ere ieškoti siekti prašyti vykti

pietās ātis f pamaldumas pagarba

prohibeō hibuī hibitum hibēre neleisti uždrausti

prōvincia ae f provincija -que ir

relinquō 3 palikti

Rhodanus ī f Rodatildenas dab Ronagrave

sēdecim šešiolika

Sēquanī ōrum m sekvatildenai sōlum tikti tik

Ulixēs is m Odis jas ulterior ulterius esantis anoj pusėj tolimesnis

urbs is f miestas perveniō 4 atvykti

virtūs ūtis f vyriškumas narsumas dorybė

voluntās ātis f valia noras sutikimas

42

Page 29: HORTUS LATINUS PARS TERTIA - lm€¦ · IV. Schola quārta. Sententiae. Prōnōmina - įvardžiai Prōnōmina dēmōnstrātīva – parodomieji įvardžiai hic, haec, hoc šitas,

28

XXVII Schola vīcēsima septima

Adiectīva prōnōminālia ndash būdvardiniai įvardžiai

ūnus a um vienas sōlus a um tiktai vienas tōtus a um visas ūllus a um kažkoks alter altera alterum ki-tas antras

uter utra utrum katras neuter neutra neutrum niekatras

nūllus a um joks alius alia aliud kitas

N alter altera alterum G alterīus D alterī A alterum alteram alterum A alterō alterā alterō

N alius alia alium G alīus D aliī A alium aliam alium A aliō aliā aliō

N alterī alterae altera G alterōrum -ārum -ōrum D alterīs

A alterōs alterās altera

A alterīs

N aliī aliae alia G aliōrum aliārum aliōrum D aliīs

A aliōs aliās alia

A aliīs

Sententiae Nec sibi sed tōtī genitum sē crēdere mundō (Lūcānus) Tōtus mundus agit

histriōnem (Šekspyras) Sibi parat malum quī alterī parat Nōn sum ūnī angulō nātus patria

mea tōtus hic est mundus (Seneca) Ūnīus dēmentia dēmentēs efficit multōs Ūnus vir

nūllus vir Alter ego Vērus amīcus est quī est tamquam alter idem (Cicero) Beneacuteficus est

quī nōn suī sed alterīus causa benignē facit (Cicero) Trīstis eris sī sōlus eris (Ovidius)

Sacrum Profānum Īgnōrantia nōn est argūmentum (Spīnōsa)

loz Nota bene V ljamas Šekspỹras (angl Shakespeare 1564ndash1616 Aacutenglija) ndash vienas

žymiausių pasaulio dramatugravergų išgarsėjęs tragegravedijomis žinomiausia jų ndash bdquoHaacutemletasldquo

Barugravechas Spinozagrave (lo Benedictus de Spīnōsa 1632ndash1677) ndash žymus olaacutendų filosogravefas

Tarptautiniai žodžiai augziliatilderas ndash vyskupo padėjėjas efegravektas ndash kurios nors veiklos

padarinys as ndash labai išsilavinęs didžiai išprusęs žmogus notatilderas ndash valstybės įga-

liotas pareigūnas atliekantis notatilderinius veiksmugraves tvarkantis ir tvirtinantis dokumentugraves ir jų

tikrumą tablegravetė ndash apvaliotildes ar ovaliotildes fogravermos supresuacuteota vaistų dogravezė praryjama -

tugrave totalitar zmas ndash tokia saacutentvarka kai valstybė kontroliuacuteoja visas gyvenimo sritis

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti agit histriō-nem vaidina

angulus ī n kampas kertė

argūmentum ī n argu-mentildetas įrodymas

beneficus a um gerada-riškas labdaringas palankus maloningas

benignē geraširdiškai pa-lankiai mielai maloniai

causa ae f priežastis byla dalykas reikalas

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēmēns entis beprotis pa-mišęs

dēmentia ae f beprotystė

pamišimas

efficiō effēcī effectum efficere padaryti faciō fēcī factum facere daryti vykdyti atlikti

histriō ōnis m atildektorius

gignō genuī genitum gignere gimdyti būti prie-žastimi genitus a um gi-męs

īgnōrantia ae f nežinoji-mas

malum ī n blogis multus a um daug dau-gelis

mundus ī m pasaulis nātus a um gimęs parō āvī ātum āre ruošti

patria ae f tėvynė profānus a um nepašvę-stas nešvarus bedieviškas nuodėmingas

sacer sacra sacrum pa-švęstas šventas

servō āvī ātum āre saugoti

sine su abl be taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti tamquam taip kaip tarsi lyg

teneō tenuī tentum te-nēre laikyti turėti trīstis e liūdnas vērus a um tikras

29

XXXVIII Schola duodētrīcēsima Trečioji linksniuotė Mišrusis tipas

Sg Pl Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

ars f artis artī artem arte

ars

artēs artium artibus artēs artibus artēs

clades f cladis cladī cladem clade

cladis

cladēs cladium cladibus cladēs cladibus cladēs

mōns m montis montī montem monte

mōns

montēs montium montibus montēs montibus montēs

nox f noctis noctī noctem nocte nox

noctēs noctium noctibus noctēs noctibus noctēs

Mīlitēs Rōmānī ndash vīs imperiī Rōmānī

Rōma magna urbs est Magnus numerus cīvium Rōmānōrum semper in armīs erant

Magnus etiam est numerus mīlitum Rōmānōrum Mīlitēs Rōmāni aut peditēs erant aut

equitēs Rōmānī magnam classem habēbant Multī mīlitēs in classe mīlitābant Rōmānīs nōn

sōlum nāvēs longae sed etiam nāvēs onerāriae erant Nāvis longa cum turrī hostēs Rōmānōs

terrēbant In puppī nāvis gubernātor sedēbat et nāvem gubernābat Cōpiae Rōmānae saepe

terrā marīque hostēs superābant Rōmānī in multīs pugnīs Pūnōs superābant post Graecōs

deinde Gallōs et Dācōs Caesare duce Rōmānī Aegyptum occupāvit Etiam multās regiōnēs

Asiae Minōris occupāvit Imperium Rōmānum multās prōvinciās habet Siciliam

Prōvinciam sive Galliam Narbōnēnsem Galliam Pannoniam Dāciam Thrāciam Britan-

niam Aegyptum Illyriam Macedoniam Syriam Iūdaeam Āfricam Hispaniam Armeniam

et ceterās Clādēs Rōmānōrum rārae fuērunt

Komentaras Prōvincia arba Gallia Narbōnēnsis ndash iki Cegravezario užkariavimų rom nams

priklausiusi Gatildelijos dalis tentilde buvo Narbogravenos miestas (lie Narbonagrave lo Narbōna)

Vocābula

Armenia ae f A Asia Minor Mažoji Azija

auxilium ī n pagaacutelba arma ōrum n gintildeklai

aut arba

Caesar aris m Cegravezaris

calamitas ātis f nelaimė ceterus a um kitas

cīvis is m f pilietis -ė

clādēs is f pralaimėjimas

classis is f laivynas moki-nių klasė

cōpiae ārum f karinės pa-jėgos

Dācia ae f Datildekija deinde iš ten po to

dux ducis m vadas

eques itis m raitelis faciō fēcī factum facere daryti

gubernātor ōris m vairi-ninkas

gubernō āvī ātum āre vairuoti

hostis is m f priešas

Illyria ae f

imperium ī n impegraverija

Iūdaea ae f

longus a um ilgas

Macedonia ae f Makedo-nija

mare is n jūra terra ma-rīque sausumojegrave ir j roje

mīles itis m karys kareivis militō āvī ātum āre eiti karinę tarnybą kareiviauti

multus a um daug dau-gelis

Narbōnēnsis e Narbogravenos

nāvis is f laivas nāvis lon-ga karo laivas nāvis onerā-

ria prekybinis laivas

numerus ī m skaičius nōn sōlum sed etiam ne tik bet ir

occupō āvī ātum āre už- imti

onerārius a um krovinių krovininis

Pannonia ae f Panogravenija

pedes itis m pėstininkas portō āvī ātum āre nešti

post su acc po vėliau

prōvincia ae f prov ncija

pugna ae f kova mūšis

Pūnī ōrum m pugravenai t y kartaginiẽčiai

puppis is f vairatildegalis rārus a um retas

saepe dažnai sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti superō āvī ātum āre vir-šyti nugalėti

urbs urbis f miestas

Thrācia ae f Tratildekija terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

turris is f bokštas veniō vēnī ventum ve-nīre atvykti

30

XXIX Schola ūndētrīcēsima

Sententiae Hērēdem facit Deus nōn homō (Coke) Neque mel neque apēs Neque

opīnione sed natūrā cōnstitūtum est iūs (Cicero) Occāsiō facit fūrem Canēs socium in

culīna nūllum amant Ex pēde Herculem Mollis illa ēducātiō quam indulgentiam vocāmus

nervōs omnēs et mentis et corporis frangit (Quīntilliānus) Doctī ratiōnem artis intelligunt

indoctī voluptātem (Quīntilliānus) Sāl Atticus Ut lupus ovem amat Quī mē amat amat et

canem meum Pāx vōbīscum Nihil sub sōle novī Nōn eacuteadem est aetās nōn mēns

(Horātius) Quī male agit ōdit lūcem Pugna suum fīnem cum iacet hostis habet (Ovidius)

Rūs in urbe (Mārtiālis) Ōtium sine litterīs mors est et hominis vīvī sepultūra (Seneca)

Pallida mors aequō pulsat pede pauperum tabernās Rēgumque turrēs (Horātius) Post

mortem nūlla voluptās Post tenebrās lūx Nē mīrum quod dīvīna natūra dedit agrōs ars

hūmāna aedificāvit urbēs (Varrō) Quālis vītā fīnis ita Sub fīne Sub Iove frīgidō

loz Nota bene Egravedvardas Kogravekas (angl Coke 1552ndash1634 metais) ndash aacutenglų pol tikas ir

garsiausias savo meto teacuteisininkas savo veikalais sukūręs bendrosios arba anglosatildeksų teisės

pagrindus Maacuterkas Terentildecijus Varogravenas (lo Varrō 116ndash27 metais prieš Kristų) ndash

rom nų rašytojas mokslininkas 25 knygų veikalo bdquoLotynų kalbaldquo autorius

Vocābula

aedifico 1 statyti aequus a um lygus

aetās ātis f amžius

ager agrī m dirva laukas agō ēgī āctum agere veikti

Atticus a um Atildetikos

apis is f bitė

ars artis f menas

canis is m f šuo kalė

corpus oris n kūnas cōnstituō cōnstituī cōn-stitūtum cōnstituere nu-spręsti nustatyti

dīvīnus a um dieviškas dō dedī datum dare duoti

doctus a um mokytas

ēducātiō ōnis f auklėjimas švietimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīnis is m galas riba frangō frēgī frāctum

frangere laužti frīgidus a um šaltas Herculēs is m Heratildeklis

hērēs ēdis m f paveldėtojas habeō uī itum ēre turėti

hostis is m f priešas

hūmānus a um žmonių iaceō iacuī ndash iacēre gulėti

indulgentia ae f atlai-dumas

indoctus a um nemokytas intellego lēxī lectum legere pastebėti pažinti su-prasti

ita taip tokiu būdu

Iuppiter Iovis m

iūs iūris n teisė

litterae ārum f literatūragrave mokslas

lūx lūcis f šviesa male blogai

mel mellis n medus

mēns mentis f protas mintis siela

mīrus a um nuostabus mollis e minkštas silpnas

mors mortis f mirtis

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

neque ir ne neque neque nei nei occāsiō ōnis f proga dingstis

ōdī ndash ndash ōdisse neapkęsti omnis e visas kiekvienas

ōtium ī n poilsis laisvalaikis

opīniō ōnis f nuomonė

pažiūra požiūris

ovis is f avis pallidus a um išblyškęs

pauper eris m vargšas

pāx pācis f taika pellō pepulī pulsum pellere stumti varyti mušti

pēs pedis m koja

pugna ae f kova mūšis quālis e koks quod nes

ratiō ōnis f protas veikimo būdas

rūs rūris n kaimas laukai

sāl salis n druska

sōl sōlis m saulė

sepultūra ae f laidotuvės

sine su abl be

socius ī m draugas sąjungi-ninkas bendrininkas

sub su acc ir abl po

taberna ae f trobelė lūšna

tenebrae ārum f tamsa

urbs is f miestas vocō āvī ātum āre šaukti vadinti

voluptās ātis f malonumas džiaugsmas

vīvus a um gyvas

31

XXX Schola trīcēsima Adiectīvum

Trečiosios linksniuotės būdvardžiai

Jau esame susipažinę su pirmosios ir antrosios linksniuotės būdvardžiais

altus a um aukštas gilus angustus a um siauras bonus a um geras ceterus a um kitas laetus a um linksmas lātus a um platus magnus a um didelis malus a um blogas

parvus a um mažas plēnus a um pilnas vīvus a um gyvas

mortuus a um miręs vacuus a um tuščias

āter ātra ātrum tamsus juodas dexter tra trum dešinysis līber era erum laisvas miser era erum varganas nelaimingas niger gra grum juodas pulcher chra chrum gražus ruber bra brum raudonas sinister tra trum kairysis

ferreus a um geležinis idōneus a um įdomus līgneus a um medinis

varius a um įvairus

Pirmosios ir antrosios linksniuotės būdvardžiai yra linksniuojami kaip atitinkamų

linksniuočių giminių daiktavardžiai ndash jų galūnės sutampa

Trečiosios linksniuotės būdvardžiai būna trijų dviejų arba vienos galūnės Tai reiškia kad

jie vardininko linksnyje (nom sg) gali turėti tris ir atitinkamai dvi arba tik vieną formą

Trijų galūnių būdvardžiai

ācer m ācris f ācre n aštrus žodynuose užrašomas ācer ācris ācre aštrus

celeber m celebris f celebre n garsus žodynuose užrašomas celeber bris bre garsus

celer m celeris f celere n greitas žodynuose užrašomas celer eris ere greitas

salūber m salūbris f salūbre n sveikas žodynuose užrašomas salūber bris bre sveikas

Dviejų galūnių būdvardžiai

fortis m f forte n narsus žodynuose užrašomas fortis e narsus

gravis m gravis f grave n sunkus žodynuose užrašomas gravis e sunkus

Vienos galūnės būdvardis

fēlīx m f n laimingas gen sg fēlīcis žodynuose užrašomas fēlīx īcis laimingas

ingēns m f n didžiulis gen sg ingentis žodynuose užrašomas ingēns entis didžiulis

pār m f n lygus vienodas gen sg pāris žodynuose užrašomas pār pāris lygus vienodas

sapiēns m f n išmintingas gen sg sapientis žodynuose užrašomas sapiēns entis išmintingas

Trečiosios linksniuotės būdvardžių linksniavimas

Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl

ācer ācris ācre ācris ācrī ācrem ācre ācrī

ācrēs ācria ācrium ācribus ācrēs ācria ācribus

fortis forte fortis fortī fortem forte fortī

fortēs fortia fortium fortibus fortēs fortia fortibus

pār pāris pārī pārem pār pārī

pārēs pāria

pārium

pāribus pārēs pāria

pāribus

32

XXXI Schola trīcēsima prīma Dēclīnātiō quārta ndash ketvirtoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

frūctus f vaisius frūctūs frūctuī frūctum frūctū

frūctus

frūctūs frūctuum frūctibus frūctūs frūctibus frūctūs

cornū f ragas cornūs cornū cornū cornū

cornū

cornua cornuum cornibus cornua cornibus cornua

lacus m lacūs lacuī lacum lacū

lacus

lacūs lacuum lacubus lacūs lacubus lacūs

1 Išverskite Vergilijaus teksto ištrauką

Hīc sēcūra quiēs et nescia fallere vīta

Divēs opum variārum hīc lātīs ōtia fundīs

Spēluncae vīvīque lacūs hīc frīgida Tempe

Mūgitusque boum mollēsque sub arbore somnī (Vergilius)

Sententiae Multae manūs onus levius faciunt Habet etiam in manū gladium et secūrim sē

autem dē bellō et ā latrōnibus nōn līberat (Vulgāta) Neque semper arcum Tendit Apollo

(Horātius) Nōn est meum contrā auctōritātem senātūs dīcere (Cicero) Prīmus sapientiae

gradus est falsa intelligere Status quō Status in quō Statū quō In statū quō Status quō

ante bellum Sexū fēmina ingeniō vir (Mar jos Teregravezės antkapio epitatildefija Aacuteustrija) Venī

Creātor Spīritus Venī Sancte Spīritus Spīritus prōmptus caro autem infīrma (Vulgāta)

Senātus populusque Rōmānus Alterā manū fert lapidem alterā pānem ostentat (Plautus)

Tarptautiniai žodžiai f nišas ndash greičio varžybų baigmė gubernatildetorius ndash gubernijos

valdytojas humatildeniškas ndash žmoniškas klatildesė ndash pastov mokinių grupė kulinatilderija ndash valgių

gaminimo būdas okupuacuteoti ndash užimti o ndash viešoji nuomonė regiogravenas ndash kraštas

Vocābula

arbor oris f medis

arcus ūs m lankas aacuterka

auctōritās ātis f galia val-džia įtaka autoritegravetas

bellum ī n karas

bōs bovis m f jautis karvė

caro carnis f mėsa kūnas clamō āvī ātum āre šaukti

creātor ōris m kūrėjas dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dīves itis turtingas

domus ūs f namas faciō fēcī factum facere daryti

gradus ūs m žingsnis

gladius ī m kardas fallō fefellī falsum falle-re apgauti sukčiauti klastoti falsus a um apgaulingas melagingas

frīgidus a um šaltas

fundus ī m žemės valda dvaras

ingenium ī n gabumai būdas

infīrmus a um nestiprus intellegō lēxī lēctum le-gere suprasti latrō ōnis m plėšikas samdinys

lacus ūs m ežeras

lapis idis m akmuo lātus a um platus levis e lengvas leve lengvai

līberō āvī ātum āre iš-laisvinti išvaduoti

manus ūs f ranka mollis e minkštas malonus

mūgitus ūs m baubimas maurojimas

necō āvī ātum āre žudyti neque ir ne nescius a um nežinantis nežinomas

onus eris n našta

opēs opum n turtas turtai

ostentō āvī ātum āre iš-

tiesti atkišti rodyti

ōtium ī n poilsis laisvalaikis

pānis is m duona

populus ī m tauta prōmptus a um drąsus

quiēs ētis f poilsis ramybė sanctus a um šventas

secūris is f kirvis sēcūrus a um be rūpesčių ramus

senātus ūs m senatildetas

sexus ūs m lytis

spēlunca ae f gr urvas ola

somnus ī m miegas

spīritus ūs f dvelkimas pūtimas dvasia siela

status ūs m stovėjimas padėtis

Tempē n tendō tetendī tentum tendere tempti varius a um įvairus veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

Sg Pl Nom bōs bovēs Gen bovis boum Dat bovī būbus bōbus Acc bovem bovēs Abl bove būbus bōbus

33

XXXII Schola trīcēsima secunda

Domus Rōmāna

Domūs Rōmānae habēbant multa cubicula ātria ālās cubicula culīnam exedram peristȳlium tabernās tabulīnum trīclīnium et vestibulum Ātrium propter iānuam et vestibulum iacet et umbilīcus domī est Ātrium compluvium et impluvium habet Speciōsae pictūrae parietēs ātriī deacutecorant Cubicula parva conclāvia dormītōria sunt Culīna parva et sublūstris est Hīc fornāx est et ancillae labōrābant Servī cibum in culīnā parābant Propter peristȳlium exedra magna est In parietibus

et solīs vidēmus variās pulchrās pictūras Peristȳ- lium est cavaedium porticibus circumdatum in quō saepe sunt etiam piscīnae statuae silānī plantae Tabernae aediculae viae oppositae sunt in quibus rēs variās vēndunt Tabulīnum cubiculum pecūniae tabulārum et imāginum est Solum tessellātum saepe est (Pagal httpslawikipediaorgwikiDomus_Rōmāna)

Tarptautiniai žodžiai impliugravevijus ndash keturka pis baseinas atildetrijuje kompliugravevijus ndash

angagrave atildetrijaus stogegrave konklavagrave ndash kardinotildelų susirinkimas uždarojegrave patalpojegrave (S ksto koplỹ-

čioje) šaũkiamas poacutepiežiui rinkti ndash vidaus kiemas apjuostas kolonadagrave op

ndash paacutertija ar grugravepė nesutinkanti su daugumotildes nuomone pogravertikas ndash atviras prieangis su ko-

logravenomis ndash keturka pis valgomasis stalas su gultais (clīnē) iš trijų stalo pusių

Vocābula

aedicula ae f kambarėlis

āla ae f sparnas

ancilla ae f tarnaitė vergė

ātrium ī n atildetrijus sveta nė

cavaedium ī n kiemas ro-mėnų namegrave kiemo aikšt

cibus ī m maistas circumdō dedī datum dare dėti aplinkui apsupti

conclāve is n užrakinamas kambarys

cubiculum ī n kambarys miegamasis

compluvium ī n kompliugrave-vijus

culīna ae f virtuvė decorō 1 puošti

domus ūs f namas

dormītōrius a um miego miegamasis cubiculum dor-

mītōrium miegamasis kam-barys

exedra ae f gr eksedragrave pa-sikalbėjimų salė

fornāx ācis f krosnis frustra veltui habeō uī itum ēre turėti

hortus ī m sodas iaceō uī ndash ēre gulėti

iānua ae f durys

imāgō inis f paveikslas

impluvium ī n impliugravevijus labōrō 1 dirbti oppositus a um esantis priešais

parō 1 ruošti

parvus a um mažas

pecūnia ae f turtas pinigai

peristȳlum ī n gr perist lis

pariēs etis m siena

pictūra ae f tapyba pa-veikslas

piscīna ae f baseinas

planta ae f augalas

propter su acc greta arti dėl už

porticus ūs m pogravertikas kolonadagrave dengta galegraverija

pulcher chra chrum gra-žus

saepe dažnai

silānus ī m fontatildenas

solum ī n žemė kambario grindys

speciōsus a um gražus

statua ae f statulagrave sublūstris e silpnai apšvies-tas

taberna ae f kraacuteutuvė smuklė

tabula ae f lenta sąskaitų knyga dokumentildetas

tabulīnum ī n archỹvas

tessellātus a um mozaacuteikos

trīclīnium ī n trikl nijus valgomasis

umbilīcus ī m bamba vi-durys

varius a um įvairus vēndō didī ditum ere parduoti

via ae f gatvė

34

XXXIII Schola trīcēsima tertia Numerālia cardinālia ndash kiekiniai skaitvardžiai

I ūnus a um vienas II duo duae duo du III trēs tria trys IV quattuor keturi V quīnque penki VI sex šeši VII septem septyni VIII octō aštuoni IX novem devyni X decem dešimt

XI ūndecim vienuolika XII duodecim dvylika XIII trēdecim trylika XIV quattuordecim keturiolika XV quindecim penkiolika XVI sēdecim šešiolika XVII septendecim septyniolika XVIII duodēvīgintī aštuoniolika XIX ūndēvīgintī devyniolika XX vīgintī dvidešimt

XXX trīgintā trisdešimt XL quadrāginta keturiasdešimt L quinquāginta penkiadešimt LX sexāginta šešiasdešimt LXX septuāginta septyniasdešimt LXXX octōginta aštuoniasdešimt XC nōnāginta devyniasdešimt C centum šimtas M mille tūkstantis MM duo milia du tūkstančiai

Dē exercitū Rōmānō

Gāius Iūlius Caesar legiōnem ultrā ōrdināvit et compositiōnem celebrem statuit In hāc

nova constitūtiōne octōginta mīlitēs centuriam ductam ab centuriōne explēvērunt Sex

centuriae ūnam cohortem explēvērunt et decem cohortēs ūnam legiōnem ductam ab lēgātō

explēvērunt Quaeque legiō circā sex milia mīlitēs habuit sed cohors prīncipālis dīvīsiō in

proeliō fuit Legiōnēs etiam speciālēs mīlitēs inclūsērunt quī nōn pugnāvērunt sed

stipendia plūra recepērunt Exemplī grātiā aquilifer sīgnum lēgātiōnis aquilam tulit

maximam honōrem habet Sīgnifer minus gravia sīgna tulit et opēs exercitūs administrāvit

Antīquīs tempōribus duōdētrīginta legiōnēs exercitum Rōmānum explēvērunt (Pagal

httpswwwwikiwandcomlaExercitus_Rōmānus)

Tarptautiniai žodžiai administruacuteoti ndash valdyti tvarkyti inkliugravezas ndash intarpas skaidriojegrave

sukiet jusioje dervojegrave (vabzdys gintaregrave) kompoz cija ndash meno kūrinio dalių išdėstymas jų

santykis su v suma konstitugravecija ndash pagrindinis valstybės įstatymas specialugraves ndash susijęs su

kuria nors specialyacutebe išskirtinis ypat ngas stipentildedija ndash pastov pinig nė pašalpagrave

Vocābula

administrō 1 patarnauti tvarkyti valdyti

aquila ae f erelis

aquilifer ī m vėliavnešỹs

cohors ortis f kohorta celeber bris bre garsus įžymus dažnas paplitęs

centuria ae f šimtinė

centuriō ōnis m šimtinin-kas centuriogravenas

compositiō ōnis f sudėji-mas sandara sudėtis

circā su acc apie maždaug

constitūtiō ōnis f sandara nustatymas nutarimas

dīvīsiō ōnis f (pa)dalijimas paskirstymas

ductus a um vedamas vadovaujamas

exemplum ī n pavyzdys exemplī grātiā pavyzdžiui

exercitus ūs m (apmokyta) kariuomenė

expleō plēvī plētum plēre pripildyti sudaryti ferō tulī lātum ferre nešti

gravis e sunkus svarbus habeō uī itum ēre turėti inclūdō clūsī clūsum clūdere uždaryti užrakinti įdėti įterpti

lēgātiō ōnis f pasiuntinys-tė pasiuntinybė legatildeto (kar-

vedžio) padėjėjo pareigybė

lēgātus ī m pasiuntinys le-giograveno vadas Cegravezario laikais

legiō ōnis f legiogravenas magnus a um (māior

ius maximus a um) di- delis

mīles itis m karys kareivis minus mažiau multī ae a (plūrēs a plūrimī ae a) daug dau-gelis

novus a um naujas ōrdinō 1 sustatyti eilėmis išrikiuoti sutvarkyti suskirstyti

opēs opum f turtas prīncipālis e pirminis pa-grindinis svarbiausias

proelium ī n kautynės ko-va mūšis

pugnō 1 kovoti kariauti quisque quaeque quid-que kiekvienas recipiō cēpī ceptum ci-pere imti atgal atsiimti gauti

sīgnifer i m v liavininkas

sīgnum ī n ženklas v liava speciālis e specialugraves ypa-tingas rinktinis

stipendium ī n kareivio al-ga alga atlyginimas karinė tarnyba

ultrā toliau vėliau paskiau

tempus oris n laikas

35

XXXIV Schola trīcēsima quārta Dēclīnātiō quīnta ndash penktoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl faciēs ēī f veidas išvaizda vaizdas

fidēs eī f ištikimybė tikėjimas

glaciēs ēī f ledas

merīdiēs ēī m vidurdienis pietūs

seriēs ēī f eilė

spēs eī f viltis

Nom Gen Dat Acc Abl

diēs m diēī diēī diem diē

diēs diērum diēbus diēs diēbus

rēs f reī reī rem rē

rēs rērum rēbus rēs rēbus

Sententiae Mors ultima līnea rērum est (Horātius) Faciēs Hippocratica Bonus animus in

malā rē dīmidium est malī (Plautus) Vectīgālia nervī sunt reī pūblicae (Cicero) Per diem

Pūnica fidēs Audī vidē tacē sī vīs vīvere in pāce Omnium rērum prīncipia parva sunt

(Cicero) Stultus es rem āctam agis (Plautus) Nam mora dat vīrēs tenerās mora percoquit

ūvās Et validās segetēs quod fuit herba facit (Ovidius) Spēs māter stultōrum Spēs ultima

loz Nota bene Hipokratildetas (gr Ἱπποκράτης lo Hippocratēs) ndash garsiausias aacutentikos

graikų gydytojas 18 gydytojas savo šeimojegrave Gydytojai ir šiandien duoda vadinamąją Hipo-

kratildeto priesaiką Hipokratildeto gydymo metogravedai nusakomi tokiom s sententildecijomis Prīmō nōn

nocēre Natūra sanat medicus cūrat Contrāria contrāriīs cūrantur Sententildecijoje Faciēs

Hippocratica ka bama apie mirštančio žmogaus veidą jį pirmasis aprašė Hipokratildetas

Tarptautiniai žodžiai dekoruacuteoti ndash teikti gražią išvaizdą puošti daacuteilinti edukatildecija ndash

auklėjimas lavinimas švietimas egzempliotilderius ndash vienetas iš daugelio tokių pat daiktų

herbatilderas ndash džiov nti augala l nija ndash bet koks nubrėžtas brūkšnys negravervas ndash skaidulų

pluoštas kuriuo iš smegenų ir į jas eina dirginimas pr ncipas ndash pradinis teiginys

respugraveblika ndash valstybės valdymo fograverma kai valdo išrinkti žmonių atstovai segraverija ndash daiktų

ar reiškinių eilė vestibiugravelis ndash pagalbinė patalpagrave iš kurios įeinama į kitagraves patildetalpas

Vocābula

agō ēgī āctum agere va-ryti vesti veikti

animus ī m siela dvasia audiō īvī ītum īre klau-syti

dīmidium ī n pusė dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dō dedī datum dare duoti

contrārium ī n priešingy-

bė contrāria contrāriīs skirt ngos (l gos) skirt ngais (vaacuteistais)

cūrō 1 rūpintis slaugyti gy-

dyti cūrantur praes ind

pass 3 pl yra gyacutedomi (-os)

faciō fēcī factum facere daryti

herba ae f žolė želmuo žalumynai

Hippocraticus a um Hipokratildeto hipokratildetiškas

līnea ae f lininis siūlas vir-velė riba

malum ī n blogis

medicus ī m gydytojas

mora ae f užrukimas gai-šatis laiko tarpas trukmė

mors mortis f mirtis

nam nes

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

noceō nocuī nocitum

nocēre kenkti omnis e visas kiekvienas parvus a um

pāx pācis f taika percoquō percoxī perco-xum percoquere išvirti iškepti subrandinti

prīncipium ī n pradžia pa-grindas

Pūnicus a um pugravenų t y kartaginiẽčių pugraveniškas

sanō 1 gydyti

seges etis f pasėlỹs pasėt java

sī jei stultus a um kvailas rēs pūblica valstybė res-pugraveblika

taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti tener a um švelnus min-kštas jaunas gležnas

ultimus a um tolimiau-sias paskutinis

ūva ae f vynuogė validus a um sveikas stip-rus didelis tinkamas

vectīgal ālis n mokestis

rintildekliava pl patildejamos

videō vīdī vīsum vidēre matyti

vīs ndash f jėga vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

36

XXXV Schola trīcēsima quīnta

Narrātiō Aenēae (I)

Aenēas narrat dē ruinā Trōiae Sed subitō post decem annōs Graecī nōn iam ante Trōiam

erant Ūnō diē ōra maris dēserta erat Castra hostium dēserta erant Tantum equus līgneus

ante portam stat Portās urbis aperimus relinquimus urbem ad castra īmus tentōriaque

ducum Graecōrum īnspicimus Equus magnus nōs terret Quid est Aut spēs aut perniciēs

Quid facere dēbēmus Nōbīs līs erat Alterī equum dēlēre cupiēbant quod nōnnūllī

dīcēbant bdquoIn equō armātī virī sē condunt In animō habent nocte exīre et urbem intrāre et

delēre nōsque necāreldquo Alterī equum in urbem dūcere volēbant Fāma enim erat bdquoSī nōs

equum in urbem dūcimus quondam bellō Graeciam vincimusldquo

1 Atsakykite į klausimus

1 Quis dē ruinā Trōiae narrat 2 Quot annōs Graecī apud Trōiam erant 3 Quid fēcērunt

Graecī ante portam Trōiānam 4 Terret equus magnus Trōiānōs 5 Quī sunt in equō et dē

quā causā

Sententiae Equus Trōiānus Trōia fuit (Propertius) Equō nē crēdite Teucrī (Vergilius)

loz Nota bene Segravekstas Prope cijus (lo Propertius 47ndash15 metais prieš Kristų) ndash

garsus egravetas iš Ugravembrijos parašęs keturias elegravegijų knygas

Vocābula

Aenēas ae n alter era erum kitas ant-ras alter alter vienas kitas

animus ī m siela dvasia

annus ī n metai aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti armātus a um ginkluotas

castra ōrum n stovykla

condō condidī conditum condere įkurti cupiō īvī ītum ere trokšti dēbeō dēbuī dēbitum dēbēre privalėti dēleō ēvī ētum ēre su-naikinti

dēsertus a um tuščias iš-tuštėjęs

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

diēs diēī m diena dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

dux ducis m vadas

enim mat juk nes eō iī ītum īre eiti

equus ī m arklys exeō iī ītum īre išeiti faciō fēcī factum facere daryti

fāma ae f kalbos paskalos gandas

habeō uī itum ēre turėti in animō habere ketinti

hostis is m f priešas svetimšalis

īnspiciō spexī spectum spicere žiūrėti stebėti intrō āvī ātum āre įžengti

līgneus a um medinis

līs lītis f ginčas

mare maris n jūra

narrātiō ōnis f pasakojimas narrō 1 pasakoti necō 1 žudyti nōnnūllus a um kai kuris

nox noctis f naktis

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

perniciēs ēī f pražūtis

porta ae f vartai durys quondam kitados kadaise quot kiek relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis

subitō staiga tantum tiek tik

tentōrium ī n palapinė terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

Trōia ae f Trojagrave Trōiānus a um Trogravejos

Trōiānī ōrum m ubi kai kur

urbs is f miestas

vincō vīxī victum vin-cere nugalėti volō voluī ndash velle norėti

37

XXXVI Schola trīcēsima sexta Narrātiō Aenēae (II)

Sacerdōs Lāocoōn autem ab arce dēcurrit et procul clāmat bdquoO miserī insānī estis Graecīs

crēditis Equum reliquērunt excidiō urbisldquo et magnā vī hastam in equum torsit Est

gemitus sed nōn audīmus Subitō dē Tenedō īnsulā quae ante Trōiam est duo serpentēs

ōrae appropinquant et in duōs fīliōs Lāocoontis invādunt eōs necant et edunt Lāocoōn

iuvāre temptat sed eum quōque serpentēs necant Nōs territī sumus nam sine dubiō deī

īrātī sunt et Lāocoontem pūnivērunt Aperimus portās et dūcimus equum in urbem Posteā

edimus et bibimus et multā nocte somnum altum capimus

Vocābula

altus a um aukštas gilus arx arcis pilis tvirtovė aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti appropinquō 1 prisiartinti audiō īvī ītum īre girdėti autem tačiau bibō bibī bibere gerti capiō cēpī captum ca-pere imti clāmō āvī ātum āre šaukti

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēcurrō (cu)currī cur-sum currere bėgti žemyn nusileisti

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dubium ī n abejonė

dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

equus ī m arklys edō ēdī ēsum ēsse

(edere) valgyti ėsti

excidium ī n sugriovimas sunaikinimas žuvimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīlius ī m sūnus

gemitus ūs m dejavimas īnsānus a um beprotis pamišęs

īnsula ae f sala intrō āvī ātum āre įžengti invādō invāsī invāsum invādere įsibrauti užpulti īrātus a um supykęs

iuvō 1 padėti pagelbėti

Lāocoōn ontis m Laoko-ograventas

mare maris n jūra miser era um vargšas necō 1 žudyti

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

posteā po to paskui vėliau procul toli tolyn

pūniō īvī ītum īre bausti quōque taip pat relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

sacerdōs ōtis m žynys

serpēns entis m f gyvatė

sine su abl be

somnus ī n miegas stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis subitō staiga tantum tiek tik

Tenedus ī m Tegravenedas sala tōrqueō torsī tortum torquēre sukti kreipti terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti territī įbauginti temptō 1 mėginti bandyti

urbs is f miestas

vis ndash f jėga

Plūsquamperfectum

Plūsquamperfectum indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-era-m ōrnāv-erā-s ōrnāv-era-t ōrnāv-erā-mus ōrnāv-erā-tis

ōrnāv-era-nt

habu-era-m habu-erā-s habu-era-t habu-erā-mus habu-erā-tis

habu-era-nt

lēg-era-m lēg-erā-s lēg-era-t lēg-erā-mus lēg-erā-tis

lēg-era-nt

cēp-era-m cēp-erā-s cēp-era-t cēp-erā-mus cēp-erā-tis

cēp-era-nt

vēn-era-m vēn-erā-s vēn-era-t vēn-erā-mus vēn-erā-tis

vēn-era-nt

1 Išverskite sakinius

1 Hodiē iam librum legī quem herī dederās 2 Promētheus hominēs servāvit quōs

Iuppiter necāre cōnstituerat 3 Ut fēcerās ita habēs 4 Causa bellī fuit quod Rōmānī

agrum Sabīnum vastāvērunt Vocābulum vastō 1 siaubti

38

XXXVII Schola trīcēsima septima Mercurius Dīdō et Aenēas

Mercurius Aenēam vīdit gerere pulchram vestem Pūnicam quam Dīdō eī libenter dōnāverat Itaque nūntius Iovis stupuit deinde ad Aenēam celeriter accessit bdquoAudī Aenēas Iuppiter mē mīsit tē monet Quid hīc facis Cūr eō locō tē tam improbē geris Cōgitā dē fātō tuō Hīc iūcundē vīvere tibi nōn licet Relinque Carthāginem nam Italiam petere debēs Posterīs tuīs illic novam patriam parāldquo Verba Mercuriī Aenēam vehementer terruērunt Itaque vir pius quī imperiō Iovis semper pāruerat cōnsilium cēpit fugam petere et regiōnēs Pūnicās relinquere Statim comitēs ad lītus vocāvit eōs classem et arma parāre iussit At Dīdō quae cōnsilia Aenēae iam animadverterat eum verbīs flectere temptāvit et dīxit bdquoCūr mē tam turpiter fallis Cūr fugere properās cūr tam crūdēlis es Nunc dolum tuum perspēxīldquo Postquam Dīdō diū tacuit tristī vōce adiēcit bdquoTibi nimis crēdidī nam tē amāvīldquo Aenēas autem quem Mercurius dē fātō monuerat graviter gemuit bdquoNumquam tibi conūbium prōmīsī Cōgitā deōs vītam meam regere Iuppiter pater deōrum hominumque mē novam patriam quaerere iussit Etiam Trōiam nōn meā sponte relīquī Anchises pater in somnō mē in Italiam īre monuit Dēsine mē tēque querēlīs tuīs vexāre Italiam nōn meā sponte petōldquo Vocābula

accēdō accessī accessum

accēdere prieiti prisiartinti adiiciō adiēcī adiectum adiicere pridurti

animadvertō 3 atkreipti dėmesį sekti

arma ōrum n ginklai audiō 4 klausyti girdėti

Carthāgō inis f Kartatildegina capiō 3 imti celeriter greitai

classis is f (karo) laivynas cōgitō 1 mąstyti galvoti

comes itis m palydovas bendrakeleivis

cōnsilium ī n nutarimas patarimas

conūbium ī n santuoka crēdo 3 tikėti crūdēlis e žiaurus cūr kodėl debeō 2 privalėti

deinde iš ten po to dēsinō siī situm sinere liautis dīcō 3 sakyti

Dīdō ōnis f Didogravenė diū ilgai

dolus ī m klasta dōnō 1 dovanoti faciō 3 daryti fallō fefellī falsum fal-lere apgauti suklaidinti

fātum ī n likimas

flectō flexī flectum

flectere lenkti

fuga ae f bėgimas fugiō fūgī fugitum fu-gere bėgti graviter sunkiai gerō gessī gestum gere-re nešti nešioti vesti gemō uī itum ere dūsauti

illic ten

imperium ī n įsakymas improbē nedorai intrō āvī ātum āre įžengti itaque taigi todėl tad

iubeō iussī iussum iubē-re liepti įsakyti iūcundē maloniai linksmai libenter mielai licet licuit ndash licēre lei-džiama galima

lītus oris n (jūros) krantas

locus ī m vieta

Mercurius ī m Merkugraverijus moneō 2 priminti įspėti mittō 3 siųsti nimis per daug pernelyg numquam niekada

nūntius ī m pasiuntinys ži-nia

pāreō uī ndash ēre paklusti parō 1 ruošti perspiciō spēxī spectum spicere įžiūrėti suprasti petō īvī ītum 3 vykti

pius a um pamaldus doras

posterī ōrum m ainiai postquam po to kai prōmittō 3 pažadėti properō 1 skubėti Pūnicus a um pūnų pū-niškas

quaerō quaesīvī quesī-tum querere ieškoti

querēla ae f aimana dejonė

regiō ōnis f šalis kraštas regō rēxī rēctum regere valdyti

relinquō 3 palikti servō āvī ātum āre saugoti

sponte suā savo noru statim tučtuojau bematant stupeō stupuī stupēre sustoti būti nustebusiam taceō 2 tylėti

tam taip temptō 1 bandyti terreō 2 gąsdinti trīstis e liūdnas turpiter bjauriai šlykščiai vehementer smarkiai karš-tai stipriai labai

vestis is f drabužis vexō 1 mėtyti vyti ginti vīvō 3 gyventi vocō 1 šaukti kviesti volō voluī ndash velle norėti

vōx vōcis f balsas

39

XXXVIII Schola duodēquadragēsima Futūrum II indicātīvī āctīvī

Futūrum II indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-er-ō ōrnāv-er-i-s ōrnāv-er-i-t

ōrnāv-er-i-mus ōrnāv-er-i-tis ōrnāv-er-i-nt

habu-er-ō habu-er-i-s habu-er-i-t

habu-er-i-mus habu-er-i-tis habu-er-i-nt

lēg-er-ō lēg-er-i-s lēg-er-i-t

lēg-er-i-mus lēg-er-i-tis lēg-er-i-nt

cēp-er-ō cēp-er-i-s cēp-er-i-t

cēp-er-i-mus cēp-er-i-tis cēp-er-i-nt

vēn-er-ō vēn-eri-s vēn-eri-t

vēn-er-i-mus vēn-er-i-tis vēn-er-i-nt

1 Išverskite sakinius

1 Legam epistolam tuam quam mihi scrīpseris 2 Ut fēceris ita habēbis 3 Quid ēgerimus

scietis 4 Ut fēceritis ita habēbitis 5 Sī meīs cōnsiliīs parueris salvus eris 6 Crās librum

legēs quam dederō 7 Cum Phillippus dominus Macedoniae Lacaedemoniīs scrīpserat bdquoSī

in Lacōnicam vēnerō terram vestram vōs exigamldquo Lacaedemoniī respondērunt bdquoSīldquo

8 Ūnus homō servum genere Lacaedemonium interrogāvit bdquoProbusne eris sī tē emerōldquo

Servus respondit bdquoEtiam sī nōn emerisldquo

loz Nota bene Didogravenė (lo Dīdō) ė Pigmaliograveno sesuo Sich jo

žmona Kartatildeginos įkūrėja ir karalienė En jas (lo Aenēas) Anch so ir Afrod tės sūnus

legendinis rom nų protėvis Laokoograventas (gr Λαοκόων lo Lāocoōn) Poseidograveno žynys

Trogravejoje bandęs įtikinti troj nus nepriimti gra kų dovanotildes ndash medinio arklio ir už tai kartugrave su

sūnumis pasmaugtas Poseidograveno pasiųstų gyvačių Lakogravenija (γρ Λακονική lo Lacōnica)

ndash kitaip Spaacuterta Lakedaimogravenas (gr Λακεδαίμων lo Lacedaemōn) ndash Peloponegraveso

pugravesiasalio sritis ir to paties pavadinimo jos sogravestinė kitaip Spaacuterta lakedaimoniẽčiai (gr

Λακεδαίμωνιοι lo Lacedaemoniī) ndash Lakedaimograveno gyventojai arba spartiẽčiai

Makedogravenija (gr Μακεδονία lo Macedonia) ndash šalis tarp Tesatildelijos ir Tratildekijos (AV)

Tarptautiniai žodžiai epistolatilderinis ndash laišk (pavyzdžiui epistoliatilderinis palikimas ndash

laiška ) fugagrave ndash trij ndash keturi balsų mugravezikos kūrinys vieno ba so tegravemą nustatyta tvarka

kartoja kiti balsai kons liumas ndash gydytojų pasitarimas kuriamegrave tikslinama ligos diagnogravezė

(ligos nustatymas) svarstoma ligonio būklė gydymo būdai ir priemonės lakograveniškas ndash

trumpas aacuteiškus glaustas (apie ka bą st ilių) perspektyvagrave ndash kūnų vaizdavimo plokštumojegrave

būdas pagrįstas spindulia s iše nančiais iš vieno taško respondentildetas ndash asmuo atsakinė-

jantis į tyrėjo ankegravetos klaacuteusimus

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti

cōnsilium i n nutarimas patarimas

crās rytoj cum kai

dominus ī m šeimininkas ponas valdovas viešpats

epistola ae f laiškas etiam taip pat net ir

exigō exēgī exāctum

exigere išvaryti išvyti emō ēmī ēmptum eme-re pirkti

genus eris n giminė pader-mė r šis

interrogō 1 klausti

Lacedaemoniī ōrum m lakedaimoniẽčiai spartiẽčiai

Lacōnica ae f Lakogravenija

liber librī m knyga

Macedonia ae f Makedograve-

nija

-ne ar pareō uī ndash ēre paklusti

Phillippus ī m Pilỹpas probus a um doras respondeō spondī spōn-sum spondēre atsakyti salvus a um sveikas sī jei jeigu

servus ī m vergas

40

XXXIX Schola ūndēquadrāgēsima Rapīna Sabīnārum

Iam Rōmulus et Remus Rōmam condiderant sed Rōmae parvus numerus fēminārum erant

Itaque Rōmānī lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt Cum lēgāti dīxērunt bdquoFēminās nōn habēmus

Date nōbīs in mātrimōnium fīliās vestrās Sī fīliās vestrās dederitis vōbīs grātiās agēmusldquo ndash

Sabīnī respondērunt bdquoNostrās fīliās nōn vōbīs ēducāverāmusldquo Tum Rōmānī dolō Sabīnās

accēpērunt Itaque iterum lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt et ad lūdōs pūblicōs Rōmam Sabīnōs

ūnā cum mātrōnīs fīliābusque invītāvērunt bdquoCum Rōmam vēneritis lūdōs pūblicōs spec-

tābitisldquo Cum Sabīnī ūnā cum mātrōnīs fīliābusque Rōmam vēnērunt Rōmānī fīliās Sabī-

nōrum raptāvērunt Rapīna Sabīnārum fuit causa bellī Diū Sabīnī cum Rōmānīs pugnā-

verant cum fīliae Sabīnōrum inter Rōmānōs et Sabīnōs sē coniēcērunt et ōrāvērunt bdquoIn nōs

vertite īrās nōs causa bellī sumus Sī vōs propinquī nostrī vīceritis nōs viduae vīvēmus sī

autem Rōmānī vīcerint nōs orbae erimus Cum igitur nōs necāveritis bellum fīniētisldquo

Verba Sabīnārum Rōmānōs Sabīnōsque movērunt Itaque bellum fīnīvērunt Rōmānī

Sabīnōs in oppidum suum recēpērunt et Sabīnī cum Rōmānīs sē coniūnxērunt (EL)

Komentaras Sab nai (lo Sabīnī) ndash itatildelikų gentis gyvenusi Latildecijuje (lo Latium) ir

Ugravembrijoje (lo Umbria) Įkūrus Rogravemą dalis sab nų susijungė su rom nais o kiti gyvenę

kalnuosegrave jiems priešinosi III amžiuje prieš Kristų rom nai nukariavo visagraves sab nų žemegraves ir

sab nams suteikė Rogravemos pilietybę T tas L vijus (lo Titus Livius) rom nų istograverikas aprašė

rom nų ir sab nų konfl ktą dėl moterų Po šio konfl kto abiejų genčių valstybės susijungė ir

sab nų karalius T tas Tatildecijus (lo Titus Tatius) valdė drauge su Rogravemulu vedusiu sab nę

Hers liją (lo Hersilia) Mokslininkai spėja kad sab nai Rogravemoje yra gyvenę Kvirinatildelio

(Quirīnālis collis) Viminatildelio (Vīminālis collis) ir Eskv lijų (Esquilīae) kalvosegrave

Vocābula

accipiō cēpī ceptum ci-pere priimti gauti autem tačiau

bellum ī n karas

causa ae f priežastis

collis is m kalva coniiciō iēcī iēctum iicere įmesti pulti sē con-

iicere mestis condō condidī condi-tum condere įkurti

coniungō iūnxī iūnc-tum iungere sujungti sē coniungere susijungti cum kai kol dīcō 3 sakyti dō dedī datum dare duoti

dolus ī m klasta

diū ilgai ēducō 1 auklėti šviesti eō iī ītum īre eiti faciō fēcī factum facere

daryti

fēmina ae f mόteris

fīlia ae f duktė iam jau invītō 3 kviesti

īra ae f pyktis itaque taigi todėl tad iterum antrąsyk

lēgātus ī m pasiuntinys

lūdus ī m žaidimas pl žai-dynės

mātrimōnium ī n santuo-ka in mātrimōnium dare vesti

mātrōna ae f matronagrave kil-minga mόteris

mittō 3 siųsti moveō 2 judinti paveikti necō 1 žudyti

oppidum ī n miestas

orba ae f našlaitė propinquus a um artimas

pl propinquī artimieji

pūblicus a um viešas pugnō 1 kovoti kautis ōrō 1 kalbėti melsti prašyti

rapīna ae f pagrobimas raptō 1 pagrobti recipiō cēpī ceptum cipere paimti atga atsiimti respondeō 2 atsakyti spectō 1 stebėti sī jei jeigu tum tada

ubi kai kur

teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti ūnā kartu drauge išvien veniō 4 atvykti vertō vertī versum ver-

tere versti čia atsukti

vidua ae f našlė vincō vīcī vīctum vin-cere nugalėti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

41

XL Schola quadrāgēsima

Initium bellī Gallicī

Helvētiī fīnēs suōs quī angustī sunt relinquere et per prōvinciam nostram iter facere cōnstituunt Explōrātōrēs cōnsilium hostium Caesarī nūntiant Caesar magnīs itineribus ab urbe in Galliam ulteriōrem contendit et incrēdibilī celeritāte ad Genavam pervenit Helvētiī lēgatōs ad eum mittunt nōbilēs cīvēs quī eius voluntātem petunt sed Caesar id nōn concēdit et eā legiōne quam sēcum habet mīlitibusque fortibus quī ex prōvinciā conveniunt ā lacū Lemannō quī in flūmen Rhodanum īnfluit ad montem Iūram quī fīnēs Sēquanōrum ab Helvētiīs dīvidit mūrum in altitūdinem pedum sēdecim fossamque perdūcit eōque modō Helvētiōs itinere prohibet (Buchner)

Sententiae Virtūs Rōmāna constat ex hīs virtūtibus disciplīna pietās fidēs gravitās

paupertās cōnstantia Nōn nōbīs sōlum nātī sumus (Cicero) Nōn fōrmōsus erat sed erat

fācundus Ulixēs (Ovidius)

Komentaras Gatildejus Jugravelijus Cegravezaris (lo Caesar) aprašo Gatildelijos užkariavimą savo bdquoGatildelų karo užrašuoseldquo (lo Commentāriī dē bellō Gallicō) Karas prasideda nuo susidūrimo su gatildelų tauta helvegravetais (lo Helvētiī) gyvenusiais teritograverijoje kur yra dab Šveicatilderija Helvegravetai norėjo palikti savo žemegraves ir persikelti į vatildekarus prie Okeatildeno (lo Ōceacuteanus dab Atlaacutento vandenyacutenas) ą

Vocābula

altitūdō inis f aukštis

angustus a um siauras

bellum ī n karas

celeritās ātis f greitumas concēdō cessī cessum cēdere trauktis užleisti

cōnstantia ae f pastovu-mas patvarumas išfvermė

cōnstituō stituī stitu-tum stituere nuspręsti nustatyti

contendō tendī tentum tendere įtempti stengtis skubėti siekti

conveniō 4 sueiti susirinkti

disciplīna ae f drausmė

dīvidō dīvīdī dīvīsum dīvidere dalyti skaldyti

explōrātor ōris f žvalgas faciō 3 daryti iter facere keliauti

fācundus a um iškalbin-gas kalbus šnekus

fidēs eī f tikėjimas ištiki-mybė

fīnis is m galas baigmė

riba pl sienos šalis kraštas

flūmen inis n upė

fōrmōsus a um gražus

dailus

fortis e narsus stiprus

fossa ae f griovys

Gallicus a um galų gališ-kas

Genava ae f Genavagrave dab Ženevagrave

gravitās ātis f sunkumas rimtumas orumas būdo tvirtumas

Helvētiī ōrum m helvegravetai

hostis is m priešas svetim-šalis

incrēdibilis e neįtikimas īnfluō flūxī flūxum fluere įtekėti

initium ī n pradžia

iter itineris n kelias

Iūra ae m J ra kalnai

lacus ūs m ežeras

legiō ōnis f legiogravenas

Lemannus ī m (ežeras) Le-matildeno (dab Ženegravevos) ežeras

mīles itis m karys kareivis mittō 3 siųsti

modus ī m būdas

mōns montis m kalnas kalnynas kalnai

mūrus ī m siena

nātus a um gimęs

nōbilis e kilmingas kilnus nūntiō 1 pranešti

paupertās ātis f neturtas perdūcō 3 išvesti nuvesti

pēs pedis m koja pėda petō īvī ītum ere ieškoti siekti prašyti vykti

pietās ātis f pamaldumas pagarba

prohibeō hibuī hibitum hibēre neleisti uždrausti

prōvincia ae f provincija -que ir

relinquō 3 palikti

Rhodanus ī f Rodatildenas dab Ronagrave

sēdecim šešiolika

Sēquanī ōrum m sekvatildenai sōlum tikti tik

Ulixēs is m Odis jas ulterior ulterius esantis anoj pusėj tolimesnis

urbs is f miestas perveniō 4 atvykti

virtūs ūtis f vyriškumas narsumas dorybė

voluntās ātis f valia noras sutikimas

42

Page 30: HORTUS LATINUS PARS TERTIA - lm€¦ · IV. Schola quārta. Sententiae. Prōnōmina - įvardžiai Prōnōmina dēmōnstrātīva – parodomieji įvardžiai hic, haec, hoc šitas,

29

XXXVIII Schola duodētrīcēsima Trečioji linksniuotė Mišrusis tipas

Sg Pl Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

ars f artis artī artem arte

ars

artēs artium artibus artēs artibus artēs

clades f cladis cladī cladem clade

cladis

cladēs cladium cladibus cladēs cladibus cladēs

mōns m montis montī montem monte

mōns

montēs montium montibus montēs montibus montēs

nox f noctis noctī noctem nocte nox

noctēs noctium noctibus noctēs noctibus noctēs

Mīlitēs Rōmānī ndash vīs imperiī Rōmānī

Rōma magna urbs est Magnus numerus cīvium Rōmānōrum semper in armīs erant

Magnus etiam est numerus mīlitum Rōmānōrum Mīlitēs Rōmāni aut peditēs erant aut

equitēs Rōmānī magnam classem habēbant Multī mīlitēs in classe mīlitābant Rōmānīs nōn

sōlum nāvēs longae sed etiam nāvēs onerāriae erant Nāvis longa cum turrī hostēs Rōmānōs

terrēbant In puppī nāvis gubernātor sedēbat et nāvem gubernābat Cōpiae Rōmānae saepe

terrā marīque hostēs superābant Rōmānī in multīs pugnīs Pūnōs superābant post Graecōs

deinde Gallōs et Dācōs Caesare duce Rōmānī Aegyptum occupāvit Etiam multās regiōnēs

Asiae Minōris occupāvit Imperium Rōmānum multās prōvinciās habet Siciliam

Prōvinciam sive Galliam Narbōnēnsem Galliam Pannoniam Dāciam Thrāciam Britan-

niam Aegyptum Illyriam Macedoniam Syriam Iūdaeam Āfricam Hispaniam Armeniam

et ceterās Clādēs Rōmānōrum rārae fuērunt

Komentaras Prōvincia arba Gallia Narbōnēnsis ndash iki Cegravezario užkariavimų rom nams

priklausiusi Gatildelijos dalis tentilde buvo Narbogravenos miestas (lie Narbonagrave lo Narbōna)

Vocābula

Armenia ae f A Asia Minor Mažoji Azija

auxilium ī n pagaacutelba arma ōrum n gintildeklai

aut arba

Caesar aris m Cegravezaris

calamitas ātis f nelaimė ceterus a um kitas

cīvis is m f pilietis -ė

clādēs is f pralaimėjimas

classis is f laivynas moki-nių klasė

cōpiae ārum f karinės pa-jėgos

Dācia ae f Datildekija deinde iš ten po to

dux ducis m vadas

eques itis m raitelis faciō fēcī factum facere daryti

gubernātor ōris m vairi-ninkas

gubernō āvī ātum āre vairuoti

hostis is m f priešas

Illyria ae f

imperium ī n impegraverija

Iūdaea ae f

longus a um ilgas

Macedonia ae f Makedo-nija

mare is n jūra terra ma-rīque sausumojegrave ir j roje

mīles itis m karys kareivis militō āvī ātum āre eiti karinę tarnybą kareiviauti

multus a um daug dau-gelis

Narbōnēnsis e Narbogravenos

nāvis is f laivas nāvis lon-ga karo laivas nāvis onerā-

ria prekybinis laivas

numerus ī m skaičius nōn sōlum sed etiam ne tik bet ir

occupō āvī ātum āre už- imti

onerārius a um krovinių krovininis

Pannonia ae f Panogravenija

pedes itis m pėstininkas portō āvī ātum āre nešti

post su acc po vėliau

prōvincia ae f prov ncija

pugna ae f kova mūšis

Pūnī ōrum m pugravenai t y kartaginiẽčiai

puppis is f vairatildegalis rārus a um retas

saepe dažnai sedeō sēdī sessum sedē-re sėdėti superō āvī ātum āre vir-šyti nugalėti

urbs urbis f miestas

Thrācia ae f Tratildekija terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

turris is f bokštas veniō vēnī ventum ve-nīre atvykti

30

XXIX Schola ūndētrīcēsima

Sententiae Hērēdem facit Deus nōn homō (Coke) Neque mel neque apēs Neque

opīnione sed natūrā cōnstitūtum est iūs (Cicero) Occāsiō facit fūrem Canēs socium in

culīna nūllum amant Ex pēde Herculem Mollis illa ēducātiō quam indulgentiam vocāmus

nervōs omnēs et mentis et corporis frangit (Quīntilliānus) Doctī ratiōnem artis intelligunt

indoctī voluptātem (Quīntilliānus) Sāl Atticus Ut lupus ovem amat Quī mē amat amat et

canem meum Pāx vōbīscum Nihil sub sōle novī Nōn eacuteadem est aetās nōn mēns

(Horātius) Quī male agit ōdit lūcem Pugna suum fīnem cum iacet hostis habet (Ovidius)

Rūs in urbe (Mārtiālis) Ōtium sine litterīs mors est et hominis vīvī sepultūra (Seneca)

Pallida mors aequō pulsat pede pauperum tabernās Rēgumque turrēs (Horātius) Post

mortem nūlla voluptās Post tenebrās lūx Nē mīrum quod dīvīna natūra dedit agrōs ars

hūmāna aedificāvit urbēs (Varrō) Quālis vītā fīnis ita Sub fīne Sub Iove frīgidō

loz Nota bene Egravedvardas Kogravekas (angl Coke 1552ndash1634 metais) ndash aacutenglų pol tikas ir

garsiausias savo meto teacuteisininkas savo veikalais sukūręs bendrosios arba anglosatildeksų teisės

pagrindus Maacuterkas Terentildecijus Varogravenas (lo Varrō 116ndash27 metais prieš Kristų) ndash

rom nų rašytojas mokslininkas 25 knygų veikalo bdquoLotynų kalbaldquo autorius

Vocābula

aedifico 1 statyti aequus a um lygus

aetās ātis f amžius

ager agrī m dirva laukas agō ēgī āctum agere veikti

Atticus a um Atildetikos

apis is f bitė

ars artis f menas

canis is m f šuo kalė

corpus oris n kūnas cōnstituō cōnstituī cōn-stitūtum cōnstituere nu-spręsti nustatyti

dīvīnus a um dieviškas dō dedī datum dare duoti

doctus a um mokytas

ēducātiō ōnis f auklėjimas švietimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīnis is m galas riba frangō frēgī frāctum

frangere laužti frīgidus a um šaltas Herculēs is m Heratildeklis

hērēs ēdis m f paveldėtojas habeō uī itum ēre turėti

hostis is m f priešas

hūmānus a um žmonių iaceō iacuī ndash iacēre gulėti

indulgentia ae f atlai-dumas

indoctus a um nemokytas intellego lēxī lectum legere pastebėti pažinti su-prasti

ita taip tokiu būdu

Iuppiter Iovis m

iūs iūris n teisė

litterae ārum f literatūragrave mokslas

lūx lūcis f šviesa male blogai

mel mellis n medus

mēns mentis f protas mintis siela

mīrus a um nuostabus mollis e minkštas silpnas

mors mortis f mirtis

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

neque ir ne neque neque nei nei occāsiō ōnis f proga dingstis

ōdī ndash ndash ōdisse neapkęsti omnis e visas kiekvienas

ōtium ī n poilsis laisvalaikis

opīniō ōnis f nuomonė

pažiūra požiūris

ovis is f avis pallidus a um išblyškęs

pauper eris m vargšas

pāx pācis f taika pellō pepulī pulsum pellere stumti varyti mušti

pēs pedis m koja

pugna ae f kova mūšis quālis e koks quod nes

ratiō ōnis f protas veikimo būdas

rūs rūris n kaimas laukai

sāl salis n druska

sōl sōlis m saulė

sepultūra ae f laidotuvės

sine su abl be

socius ī m draugas sąjungi-ninkas bendrininkas

sub su acc ir abl po

taberna ae f trobelė lūšna

tenebrae ārum f tamsa

urbs is f miestas vocō āvī ātum āre šaukti vadinti

voluptās ātis f malonumas džiaugsmas

vīvus a um gyvas

31

XXX Schola trīcēsima Adiectīvum

Trečiosios linksniuotės būdvardžiai

Jau esame susipažinę su pirmosios ir antrosios linksniuotės būdvardžiais

altus a um aukštas gilus angustus a um siauras bonus a um geras ceterus a um kitas laetus a um linksmas lātus a um platus magnus a um didelis malus a um blogas

parvus a um mažas plēnus a um pilnas vīvus a um gyvas

mortuus a um miręs vacuus a um tuščias

āter ātra ātrum tamsus juodas dexter tra trum dešinysis līber era erum laisvas miser era erum varganas nelaimingas niger gra grum juodas pulcher chra chrum gražus ruber bra brum raudonas sinister tra trum kairysis

ferreus a um geležinis idōneus a um įdomus līgneus a um medinis

varius a um įvairus

Pirmosios ir antrosios linksniuotės būdvardžiai yra linksniuojami kaip atitinkamų

linksniuočių giminių daiktavardžiai ndash jų galūnės sutampa

Trečiosios linksniuotės būdvardžiai būna trijų dviejų arba vienos galūnės Tai reiškia kad

jie vardininko linksnyje (nom sg) gali turėti tris ir atitinkamai dvi arba tik vieną formą

Trijų galūnių būdvardžiai

ācer m ācris f ācre n aštrus žodynuose užrašomas ācer ācris ācre aštrus

celeber m celebris f celebre n garsus žodynuose užrašomas celeber bris bre garsus

celer m celeris f celere n greitas žodynuose užrašomas celer eris ere greitas

salūber m salūbris f salūbre n sveikas žodynuose užrašomas salūber bris bre sveikas

Dviejų galūnių būdvardžiai

fortis m f forte n narsus žodynuose užrašomas fortis e narsus

gravis m gravis f grave n sunkus žodynuose užrašomas gravis e sunkus

Vienos galūnės būdvardis

fēlīx m f n laimingas gen sg fēlīcis žodynuose užrašomas fēlīx īcis laimingas

ingēns m f n didžiulis gen sg ingentis žodynuose užrašomas ingēns entis didžiulis

pār m f n lygus vienodas gen sg pāris žodynuose užrašomas pār pāris lygus vienodas

sapiēns m f n išmintingas gen sg sapientis žodynuose užrašomas sapiēns entis išmintingas

Trečiosios linksniuotės būdvardžių linksniavimas

Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl

ācer ācris ācre ācris ācrī ācrem ācre ācrī

ācrēs ācria ācrium ācribus ācrēs ācria ācribus

fortis forte fortis fortī fortem forte fortī

fortēs fortia fortium fortibus fortēs fortia fortibus

pār pāris pārī pārem pār pārī

pārēs pāria

pārium

pāribus pārēs pāria

pāribus

32

XXXI Schola trīcēsima prīma Dēclīnātiō quārta ndash ketvirtoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

frūctus f vaisius frūctūs frūctuī frūctum frūctū

frūctus

frūctūs frūctuum frūctibus frūctūs frūctibus frūctūs

cornū f ragas cornūs cornū cornū cornū

cornū

cornua cornuum cornibus cornua cornibus cornua

lacus m lacūs lacuī lacum lacū

lacus

lacūs lacuum lacubus lacūs lacubus lacūs

1 Išverskite Vergilijaus teksto ištrauką

Hīc sēcūra quiēs et nescia fallere vīta

Divēs opum variārum hīc lātīs ōtia fundīs

Spēluncae vīvīque lacūs hīc frīgida Tempe

Mūgitusque boum mollēsque sub arbore somnī (Vergilius)

Sententiae Multae manūs onus levius faciunt Habet etiam in manū gladium et secūrim sē

autem dē bellō et ā latrōnibus nōn līberat (Vulgāta) Neque semper arcum Tendit Apollo

(Horātius) Nōn est meum contrā auctōritātem senātūs dīcere (Cicero) Prīmus sapientiae

gradus est falsa intelligere Status quō Status in quō Statū quō In statū quō Status quō

ante bellum Sexū fēmina ingeniō vir (Mar jos Teregravezės antkapio epitatildefija Aacuteustrija) Venī

Creātor Spīritus Venī Sancte Spīritus Spīritus prōmptus caro autem infīrma (Vulgāta)

Senātus populusque Rōmānus Alterā manū fert lapidem alterā pānem ostentat (Plautus)

Tarptautiniai žodžiai f nišas ndash greičio varžybų baigmė gubernatildetorius ndash gubernijos

valdytojas humatildeniškas ndash žmoniškas klatildesė ndash pastov mokinių grupė kulinatilderija ndash valgių

gaminimo būdas okupuacuteoti ndash užimti o ndash viešoji nuomonė regiogravenas ndash kraštas

Vocābula

arbor oris f medis

arcus ūs m lankas aacuterka

auctōritās ātis f galia val-džia įtaka autoritegravetas

bellum ī n karas

bōs bovis m f jautis karvė

caro carnis f mėsa kūnas clamō āvī ātum āre šaukti

creātor ōris m kūrėjas dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dīves itis turtingas

domus ūs f namas faciō fēcī factum facere daryti

gradus ūs m žingsnis

gladius ī m kardas fallō fefellī falsum falle-re apgauti sukčiauti klastoti falsus a um apgaulingas melagingas

frīgidus a um šaltas

fundus ī m žemės valda dvaras

ingenium ī n gabumai būdas

infīrmus a um nestiprus intellegō lēxī lēctum le-gere suprasti latrō ōnis m plėšikas samdinys

lacus ūs m ežeras

lapis idis m akmuo lātus a um platus levis e lengvas leve lengvai

līberō āvī ātum āre iš-laisvinti išvaduoti

manus ūs f ranka mollis e minkštas malonus

mūgitus ūs m baubimas maurojimas

necō āvī ātum āre žudyti neque ir ne nescius a um nežinantis nežinomas

onus eris n našta

opēs opum n turtas turtai

ostentō āvī ātum āre iš-

tiesti atkišti rodyti

ōtium ī n poilsis laisvalaikis

pānis is m duona

populus ī m tauta prōmptus a um drąsus

quiēs ētis f poilsis ramybė sanctus a um šventas

secūris is f kirvis sēcūrus a um be rūpesčių ramus

senātus ūs m senatildetas

sexus ūs m lytis

spēlunca ae f gr urvas ola

somnus ī m miegas

spīritus ūs f dvelkimas pūtimas dvasia siela

status ūs m stovėjimas padėtis

Tempē n tendō tetendī tentum tendere tempti varius a um įvairus veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

Sg Pl Nom bōs bovēs Gen bovis boum Dat bovī būbus bōbus Acc bovem bovēs Abl bove būbus bōbus

33

XXXII Schola trīcēsima secunda

Domus Rōmāna

Domūs Rōmānae habēbant multa cubicula ātria ālās cubicula culīnam exedram peristȳlium tabernās tabulīnum trīclīnium et vestibulum Ātrium propter iānuam et vestibulum iacet et umbilīcus domī est Ātrium compluvium et impluvium habet Speciōsae pictūrae parietēs ātriī deacutecorant Cubicula parva conclāvia dormītōria sunt Culīna parva et sublūstris est Hīc fornāx est et ancillae labōrābant Servī cibum in culīnā parābant Propter peristȳlium exedra magna est In parietibus

et solīs vidēmus variās pulchrās pictūras Peristȳ- lium est cavaedium porticibus circumdatum in quō saepe sunt etiam piscīnae statuae silānī plantae Tabernae aediculae viae oppositae sunt in quibus rēs variās vēndunt Tabulīnum cubiculum pecūniae tabulārum et imāginum est Solum tessellātum saepe est (Pagal httpslawikipediaorgwikiDomus_Rōmāna)

Tarptautiniai žodžiai impliugravevijus ndash keturka pis baseinas atildetrijuje kompliugravevijus ndash

angagrave atildetrijaus stogegrave konklavagrave ndash kardinotildelų susirinkimas uždarojegrave patalpojegrave (S ksto koplỹ-

čioje) šaũkiamas poacutepiežiui rinkti ndash vidaus kiemas apjuostas kolonadagrave op

ndash paacutertija ar grugravepė nesutinkanti su daugumotildes nuomone pogravertikas ndash atviras prieangis su ko-

logravenomis ndash keturka pis valgomasis stalas su gultais (clīnē) iš trijų stalo pusių

Vocābula

aedicula ae f kambarėlis

āla ae f sparnas

ancilla ae f tarnaitė vergė

ātrium ī n atildetrijus sveta nė

cavaedium ī n kiemas ro-mėnų namegrave kiemo aikšt

cibus ī m maistas circumdō dedī datum dare dėti aplinkui apsupti

conclāve is n užrakinamas kambarys

cubiculum ī n kambarys miegamasis

compluvium ī n kompliugrave-vijus

culīna ae f virtuvė decorō 1 puošti

domus ūs f namas

dormītōrius a um miego miegamasis cubiculum dor-

mītōrium miegamasis kam-barys

exedra ae f gr eksedragrave pa-sikalbėjimų salė

fornāx ācis f krosnis frustra veltui habeō uī itum ēre turėti

hortus ī m sodas iaceō uī ndash ēre gulėti

iānua ae f durys

imāgō inis f paveikslas

impluvium ī n impliugravevijus labōrō 1 dirbti oppositus a um esantis priešais

parō 1 ruošti

parvus a um mažas

pecūnia ae f turtas pinigai

peristȳlum ī n gr perist lis

pariēs etis m siena

pictūra ae f tapyba pa-veikslas

piscīna ae f baseinas

planta ae f augalas

propter su acc greta arti dėl už

porticus ūs m pogravertikas kolonadagrave dengta galegraverija

pulcher chra chrum gra-žus

saepe dažnai

silānus ī m fontatildenas

solum ī n žemė kambario grindys

speciōsus a um gražus

statua ae f statulagrave sublūstris e silpnai apšvies-tas

taberna ae f kraacuteutuvė smuklė

tabula ae f lenta sąskaitų knyga dokumentildetas

tabulīnum ī n archỹvas

tessellātus a um mozaacuteikos

trīclīnium ī n trikl nijus valgomasis

umbilīcus ī m bamba vi-durys

varius a um įvairus vēndō didī ditum ere parduoti

via ae f gatvė

34

XXXIII Schola trīcēsima tertia Numerālia cardinālia ndash kiekiniai skaitvardžiai

I ūnus a um vienas II duo duae duo du III trēs tria trys IV quattuor keturi V quīnque penki VI sex šeši VII septem septyni VIII octō aštuoni IX novem devyni X decem dešimt

XI ūndecim vienuolika XII duodecim dvylika XIII trēdecim trylika XIV quattuordecim keturiolika XV quindecim penkiolika XVI sēdecim šešiolika XVII septendecim septyniolika XVIII duodēvīgintī aštuoniolika XIX ūndēvīgintī devyniolika XX vīgintī dvidešimt

XXX trīgintā trisdešimt XL quadrāginta keturiasdešimt L quinquāginta penkiadešimt LX sexāginta šešiasdešimt LXX septuāginta septyniasdešimt LXXX octōginta aštuoniasdešimt XC nōnāginta devyniasdešimt C centum šimtas M mille tūkstantis MM duo milia du tūkstančiai

Dē exercitū Rōmānō

Gāius Iūlius Caesar legiōnem ultrā ōrdināvit et compositiōnem celebrem statuit In hāc

nova constitūtiōne octōginta mīlitēs centuriam ductam ab centuriōne explēvērunt Sex

centuriae ūnam cohortem explēvērunt et decem cohortēs ūnam legiōnem ductam ab lēgātō

explēvērunt Quaeque legiō circā sex milia mīlitēs habuit sed cohors prīncipālis dīvīsiō in

proeliō fuit Legiōnēs etiam speciālēs mīlitēs inclūsērunt quī nōn pugnāvērunt sed

stipendia plūra recepērunt Exemplī grātiā aquilifer sīgnum lēgātiōnis aquilam tulit

maximam honōrem habet Sīgnifer minus gravia sīgna tulit et opēs exercitūs administrāvit

Antīquīs tempōribus duōdētrīginta legiōnēs exercitum Rōmānum explēvērunt (Pagal

httpswwwwikiwandcomlaExercitus_Rōmānus)

Tarptautiniai žodžiai administruacuteoti ndash valdyti tvarkyti inkliugravezas ndash intarpas skaidriojegrave

sukiet jusioje dervojegrave (vabzdys gintaregrave) kompoz cija ndash meno kūrinio dalių išdėstymas jų

santykis su v suma konstitugravecija ndash pagrindinis valstybės įstatymas specialugraves ndash susijęs su

kuria nors specialyacutebe išskirtinis ypat ngas stipentildedija ndash pastov pinig nė pašalpagrave

Vocābula

administrō 1 patarnauti tvarkyti valdyti

aquila ae f erelis

aquilifer ī m vėliavnešỹs

cohors ortis f kohorta celeber bris bre garsus įžymus dažnas paplitęs

centuria ae f šimtinė

centuriō ōnis m šimtinin-kas centuriogravenas

compositiō ōnis f sudėji-mas sandara sudėtis

circā su acc apie maždaug

constitūtiō ōnis f sandara nustatymas nutarimas

dīvīsiō ōnis f (pa)dalijimas paskirstymas

ductus a um vedamas vadovaujamas

exemplum ī n pavyzdys exemplī grātiā pavyzdžiui

exercitus ūs m (apmokyta) kariuomenė

expleō plēvī plētum plēre pripildyti sudaryti ferō tulī lātum ferre nešti

gravis e sunkus svarbus habeō uī itum ēre turėti inclūdō clūsī clūsum clūdere uždaryti užrakinti įdėti įterpti

lēgātiō ōnis f pasiuntinys-tė pasiuntinybė legatildeto (kar-

vedžio) padėjėjo pareigybė

lēgātus ī m pasiuntinys le-giograveno vadas Cegravezario laikais

legiō ōnis f legiogravenas magnus a um (māior

ius maximus a um) di- delis

mīles itis m karys kareivis minus mažiau multī ae a (plūrēs a plūrimī ae a) daug dau-gelis

novus a um naujas ōrdinō 1 sustatyti eilėmis išrikiuoti sutvarkyti suskirstyti

opēs opum f turtas prīncipālis e pirminis pa-grindinis svarbiausias

proelium ī n kautynės ko-va mūšis

pugnō 1 kovoti kariauti quisque quaeque quid-que kiekvienas recipiō cēpī ceptum ci-pere imti atgal atsiimti gauti

sīgnifer i m v liavininkas

sīgnum ī n ženklas v liava speciālis e specialugraves ypa-tingas rinktinis

stipendium ī n kareivio al-ga alga atlyginimas karinė tarnyba

ultrā toliau vėliau paskiau

tempus oris n laikas

35

XXXIV Schola trīcēsima quārta Dēclīnātiō quīnta ndash penktoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl faciēs ēī f veidas išvaizda vaizdas

fidēs eī f ištikimybė tikėjimas

glaciēs ēī f ledas

merīdiēs ēī m vidurdienis pietūs

seriēs ēī f eilė

spēs eī f viltis

Nom Gen Dat Acc Abl

diēs m diēī diēī diem diē

diēs diērum diēbus diēs diēbus

rēs f reī reī rem rē

rēs rērum rēbus rēs rēbus

Sententiae Mors ultima līnea rērum est (Horātius) Faciēs Hippocratica Bonus animus in

malā rē dīmidium est malī (Plautus) Vectīgālia nervī sunt reī pūblicae (Cicero) Per diem

Pūnica fidēs Audī vidē tacē sī vīs vīvere in pāce Omnium rērum prīncipia parva sunt

(Cicero) Stultus es rem āctam agis (Plautus) Nam mora dat vīrēs tenerās mora percoquit

ūvās Et validās segetēs quod fuit herba facit (Ovidius) Spēs māter stultōrum Spēs ultima

loz Nota bene Hipokratildetas (gr Ἱπποκράτης lo Hippocratēs) ndash garsiausias aacutentikos

graikų gydytojas 18 gydytojas savo šeimojegrave Gydytojai ir šiandien duoda vadinamąją Hipo-

kratildeto priesaiką Hipokratildeto gydymo metogravedai nusakomi tokiom s sententildecijomis Prīmō nōn

nocēre Natūra sanat medicus cūrat Contrāria contrāriīs cūrantur Sententildecijoje Faciēs

Hippocratica ka bama apie mirštančio žmogaus veidą jį pirmasis aprašė Hipokratildetas

Tarptautiniai žodžiai dekoruacuteoti ndash teikti gražią išvaizdą puošti daacuteilinti edukatildecija ndash

auklėjimas lavinimas švietimas egzempliotilderius ndash vienetas iš daugelio tokių pat daiktų

herbatilderas ndash džiov nti augala l nija ndash bet koks nubrėžtas brūkšnys negravervas ndash skaidulų

pluoštas kuriuo iš smegenų ir į jas eina dirginimas pr ncipas ndash pradinis teiginys

respugraveblika ndash valstybės valdymo fograverma kai valdo išrinkti žmonių atstovai segraverija ndash daiktų

ar reiškinių eilė vestibiugravelis ndash pagalbinė patalpagrave iš kurios įeinama į kitagraves patildetalpas

Vocābula

agō ēgī āctum agere va-ryti vesti veikti

animus ī m siela dvasia audiō īvī ītum īre klau-syti

dīmidium ī n pusė dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dō dedī datum dare duoti

contrārium ī n priešingy-

bė contrāria contrāriīs skirt ngos (l gos) skirt ngais (vaacuteistais)

cūrō 1 rūpintis slaugyti gy-

dyti cūrantur praes ind

pass 3 pl yra gyacutedomi (-os)

faciō fēcī factum facere daryti

herba ae f žolė želmuo žalumynai

Hippocraticus a um Hipokratildeto hipokratildetiškas

līnea ae f lininis siūlas vir-velė riba

malum ī n blogis

medicus ī m gydytojas

mora ae f užrukimas gai-šatis laiko tarpas trukmė

mors mortis f mirtis

nam nes

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

noceō nocuī nocitum

nocēre kenkti omnis e visas kiekvienas parvus a um

pāx pācis f taika percoquō percoxī perco-xum percoquere išvirti iškepti subrandinti

prīncipium ī n pradžia pa-grindas

Pūnicus a um pugravenų t y kartaginiẽčių pugraveniškas

sanō 1 gydyti

seges etis f pasėlỹs pasėt java

sī jei stultus a um kvailas rēs pūblica valstybė res-pugraveblika

taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti tener a um švelnus min-kštas jaunas gležnas

ultimus a um tolimiau-sias paskutinis

ūva ae f vynuogė validus a um sveikas stip-rus didelis tinkamas

vectīgal ālis n mokestis

rintildekliava pl patildejamos

videō vīdī vīsum vidēre matyti

vīs ndash f jėga vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

36

XXXV Schola trīcēsima quīnta

Narrātiō Aenēae (I)

Aenēas narrat dē ruinā Trōiae Sed subitō post decem annōs Graecī nōn iam ante Trōiam

erant Ūnō diē ōra maris dēserta erat Castra hostium dēserta erant Tantum equus līgneus

ante portam stat Portās urbis aperimus relinquimus urbem ad castra īmus tentōriaque

ducum Graecōrum īnspicimus Equus magnus nōs terret Quid est Aut spēs aut perniciēs

Quid facere dēbēmus Nōbīs līs erat Alterī equum dēlēre cupiēbant quod nōnnūllī

dīcēbant bdquoIn equō armātī virī sē condunt In animō habent nocte exīre et urbem intrāre et

delēre nōsque necāreldquo Alterī equum in urbem dūcere volēbant Fāma enim erat bdquoSī nōs

equum in urbem dūcimus quondam bellō Graeciam vincimusldquo

1 Atsakykite į klausimus

1 Quis dē ruinā Trōiae narrat 2 Quot annōs Graecī apud Trōiam erant 3 Quid fēcērunt

Graecī ante portam Trōiānam 4 Terret equus magnus Trōiānōs 5 Quī sunt in equō et dē

quā causā

Sententiae Equus Trōiānus Trōia fuit (Propertius) Equō nē crēdite Teucrī (Vergilius)

loz Nota bene Segravekstas Prope cijus (lo Propertius 47ndash15 metais prieš Kristų) ndash

garsus egravetas iš Ugravembrijos parašęs keturias elegravegijų knygas

Vocābula

Aenēas ae n alter era erum kitas ant-ras alter alter vienas kitas

animus ī m siela dvasia

annus ī n metai aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti armātus a um ginkluotas

castra ōrum n stovykla

condō condidī conditum condere įkurti cupiō īvī ītum ere trokšti dēbeō dēbuī dēbitum dēbēre privalėti dēleō ēvī ētum ēre su-naikinti

dēsertus a um tuščias iš-tuštėjęs

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

diēs diēī m diena dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

dux ducis m vadas

enim mat juk nes eō iī ītum īre eiti

equus ī m arklys exeō iī ītum īre išeiti faciō fēcī factum facere daryti

fāma ae f kalbos paskalos gandas

habeō uī itum ēre turėti in animō habere ketinti

hostis is m f priešas svetimšalis

īnspiciō spexī spectum spicere žiūrėti stebėti intrō āvī ātum āre įžengti

līgneus a um medinis

līs lītis f ginčas

mare maris n jūra

narrātiō ōnis f pasakojimas narrō 1 pasakoti necō 1 žudyti nōnnūllus a um kai kuris

nox noctis f naktis

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

perniciēs ēī f pražūtis

porta ae f vartai durys quondam kitados kadaise quot kiek relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis

subitō staiga tantum tiek tik

tentōrium ī n palapinė terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

Trōia ae f Trojagrave Trōiānus a um Trogravejos

Trōiānī ōrum m ubi kai kur

urbs is f miestas

vincō vīxī victum vin-cere nugalėti volō voluī ndash velle norėti

37

XXXVI Schola trīcēsima sexta Narrātiō Aenēae (II)

Sacerdōs Lāocoōn autem ab arce dēcurrit et procul clāmat bdquoO miserī insānī estis Graecīs

crēditis Equum reliquērunt excidiō urbisldquo et magnā vī hastam in equum torsit Est

gemitus sed nōn audīmus Subitō dē Tenedō īnsulā quae ante Trōiam est duo serpentēs

ōrae appropinquant et in duōs fīliōs Lāocoontis invādunt eōs necant et edunt Lāocoōn

iuvāre temptat sed eum quōque serpentēs necant Nōs territī sumus nam sine dubiō deī

īrātī sunt et Lāocoontem pūnivērunt Aperimus portās et dūcimus equum in urbem Posteā

edimus et bibimus et multā nocte somnum altum capimus

Vocābula

altus a um aukštas gilus arx arcis pilis tvirtovė aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti appropinquō 1 prisiartinti audiō īvī ītum īre girdėti autem tačiau bibō bibī bibere gerti capiō cēpī captum ca-pere imti clāmō āvī ātum āre šaukti

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēcurrō (cu)currī cur-sum currere bėgti žemyn nusileisti

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dubium ī n abejonė

dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

equus ī m arklys edō ēdī ēsum ēsse

(edere) valgyti ėsti

excidium ī n sugriovimas sunaikinimas žuvimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīlius ī m sūnus

gemitus ūs m dejavimas īnsānus a um beprotis pamišęs

īnsula ae f sala intrō āvī ātum āre įžengti invādō invāsī invāsum invādere įsibrauti užpulti īrātus a um supykęs

iuvō 1 padėti pagelbėti

Lāocoōn ontis m Laoko-ograventas

mare maris n jūra miser era um vargšas necō 1 žudyti

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

posteā po to paskui vėliau procul toli tolyn

pūniō īvī ītum īre bausti quōque taip pat relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

sacerdōs ōtis m žynys

serpēns entis m f gyvatė

sine su abl be

somnus ī n miegas stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis subitō staiga tantum tiek tik

Tenedus ī m Tegravenedas sala tōrqueō torsī tortum torquēre sukti kreipti terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti territī įbauginti temptō 1 mėginti bandyti

urbs is f miestas

vis ndash f jėga

Plūsquamperfectum

Plūsquamperfectum indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-era-m ōrnāv-erā-s ōrnāv-era-t ōrnāv-erā-mus ōrnāv-erā-tis

ōrnāv-era-nt

habu-era-m habu-erā-s habu-era-t habu-erā-mus habu-erā-tis

habu-era-nt

lēg-era-m lēg-erā-s lēg-era-t lēg-erā-mus lēg-erā-tis

lēg-era-nt

cēp-era-m cēp-erā-s cēp-era-t cēp-erā-mus cēp-erā-tis

cēp-era-nt

vēn-era-m vēn-erā-s vēn-era-t vēn-erā-mus vēn-erā-tis

vēn-era-nt

1 Išverskite sakinius

1 Hodiē iam librum legī quem herī dederās 2 Promētheus hominēs servāvit quōs

Iuppiter necāre cōnstituerat 3 Ut fēcerās ita habēs 4 Causa bellī fuit quod Rōmānī

agrum Sabīnum vastāvērunt Vocābulum vastō 1 siaubti

38

XXXVII Schola trīcēsima septima Mercurius Dīdō et Aenēas

Mercurius Aenēam vīdit gerere pulchram vestem Pūnicam quam Dīdō eī libenter dōnāverat Itaque nūntius Iovis stupuit deinde ad Aenēam celeriter accessit bdquoAudī Aenēas Iuppiter mē mīsit tē monet Quid hīc facis Cūr eō locō tē tam improbē geris Cōgitā dē fātō tuō Hīc iūcundē vīvere tibi nōn licet Relinque Carthāginem nam Italiam petere debēs Posterīs tuīs illic novam patriam parāldquo Verba Mercuriī Aenēam vehementer terruērunt Itaque vir pius quī imperiō Iovis semper pāruerat cōnsilium cēpit fugam petere et regiōnēs Pūnicās relinquere Statim comitēs ad lītus vocāvit eōs classem et arma parāre iussit At Dīdō quae cōnsilia Aenēae iam animadverterat eum verbīs flectere temptāvit et dīxit bdquoCūr mē tam turpiter fallis Cūr fugere properās cūr tam crūdēlis es Nunc dolum tuum perspēxīldquo Postquam Dīdō diū tacuit tristī vōce adiēcit bdquoTibi nimis crēdidī nam tē amāvīldquo Aenēas autem quem Mercurius dē fātō monuerat graviter gemuit bdquoNumquam tibi conūbium prōmīsī Cōgitā deōs vītam meam regere Iuppiter pater deōrum hominumque mē novam patriam quaerere iussit Etiam Trōiam nōn meā sponte relīquī Anchises pater in somnō mē in Italiam īre monuit Dēsine mē tēque querēlīs tuīs vexāre Italiam nōn meā sponte petōldquo Vocābula

accēdō accessī accessum

accēdere prieiti prisiartinti adiiciō adiēcī adiectum adiicere pridurti

animadvertō 3 atkreipti dėmesį sekti

arma ōrum n ginklai audiō 4 klausyti girdėti

Carthāgō inis f Kartatildegina capiō 3 imti celeriter greitai

classis is f (karo) laivynas cōgitō 1 mąstyti galvoti

comes itis m palydovas bendrakeleivis

cōnsilium ī n nutarimas patarimas

conūbium ī n santuoka crēdo 3 tikėti crūdēlis e žiaurus cūr kodėl debeō 2 privalėti

deinde iš ten po to dēsinō siī situm sinere liautis dīcō 3 sakyti

Dīdō ōnis f Didogravenė diū ilgai

dolus ī m klasta dōnō 1 dovanoti faciō 3 daryti fallō fefellī falsum fal-lere apgauti suklaidinti

fātum ī n likimas

flectō flexī flectum

flectere lenkti

fuga ae f bėgimas fugiō fūgī fugitum fu-gere bėgti graviter sunkiai gerō gessī gestum gere-re nešti nešioti vesti gemō uī itum ere dūsauti

illic ten

imperium ī n įsakymas improbē nedorai intrō āvī ātum āre įžengti itaque taigi todėl tad

iubeō iussī iussum iubē-re liepti įsakyti iūcundē maloniai linksmai libenter mielai licet licuit ndash licēre lei-džiama galima

lītus oris n (jūros) krantas

locus ī m vieta

Mercurius ī m Merkugraverijus moneō 2 priminti įspėti mittō 3 siųsti nimis per daug pernelyg numquam niekada

nūntius ī m pasiuntinys ži-nia

pāreō uī ndash ēre paklusti parō 1 ruošti perspiciō spēxī spectum spicere įžiūrėti suprasti petō īvī ītum 3 vykti

pius a um pamaldus doras

posterī ōrum m ainiai postquam po to kai prōmittō 3 pažadėti properō 1 skubėti Pūnicus a um pūnų pū-niškas

quaerō quaesīvī quesī-tum querere ieškoti

querēla ae f aimana dejonė

regiō ōnis f šalis kraštas regō rēxī rēctum regere valdyti

relinquō 3 palikti servō āvī ātum āre saugoti

sponte suā savo noru statim tučtuojau bematant stupeō stupuī stupēre sustoti būti nustebusiam taceō 2 tylėti

tam taip temptō 1 bandyti terreō 2 gąsdinti trīstis e liūdnas turpiter bjauriai šlykščiai vehementer smarkiai karš-tai stipriai labai

vestis is f drabužis vexō 1 mėtyti vyti ginti vīvō 3 gyventi vocō 1 šaukti kviesti volō voluī ndash velle norėti

vōx vōcis f balsas

39

XXXVIII Schola duodēquadragēsima Futūrum II indicātīvī āctīvī

Futūrum II indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-er-ō ōrnāv-er-i-s ōrnāv-er-i-t

ōrnāv-er-i-mus ōrnāv-er-i-tis ōrnāv-er-i-nt

habu-er-ō habu-er-i-s habu-er-i-t

habu-er-i-mus habu-er-i-tis habu-er-i-nt

lēg-er-ō lēg-er-i-s lēg-er-i-t

lēg-er-i-mus lēg-er-i-tis lēg-er-i-nt

cēp-er-ō cēp-er-i-s cēp-er-i-t

cēp-er-i-mus cēp-er-i-tis cēp-er-i-nt

vēn-er-ō vēn-eri-s vēn-eri-t

vēn-er-i-mus vēn-er-i-tis vēn-er-i-nt

1 Išverskite sakinius

1 Legam epistolam tuam quam mihi scrīpseris 2 Ut fēceris ita habēbis 3 Quid ēgerimus

scietis 4 Ut fēceritis ita habēbitis 5 Sī meīs cōnsiliīs parueris salvus eris 6 Crās librum

legēs quam dederō 7 Cum Phillippus dominus Macedoniae Lacaedemoniīs scrīpserat bdquoSī

in Lacōnicam vēnerō terram vestram vōs exigamldquo Lacaedemoniī respondērunt bdquoSīldquo

8 Ūnus homō servum genere Lacaedemonium interrogāvit bdquoProbusne eris sī tē emerōldquo

Servus respondit bdquoEtiam sī nōn emerisldquo

loz Nota bene Didogravenė (lo Dīdō) ė Pigmaliograveno sesuo Sich jo

žmona Kartatildeginos įkūrėja ir karalienė En jas (lo Aenēas) Anch so ir Afrod tės sūnus

legendinis rom nų protėvis Laokoograventas (gr Λαοκόων lo Lāocoōn) Poseidograveno žynys

Trogravejoje bandęs įtikinti troj nus nepriimti gra kų dovanotildes ndash medinio arklio ir už tai kartugrave su

sūnumis pasmaugtas Poseidograveno pasiųstų gyvačių Lakogravenija (γρ Λακονική lo Lacōnica)

ndash kitaip Spaacuterta Lakedaimogravenas (gr Λακεδαίμων lo Lacedaemōn) ndash Peloponegraveso

pugravesiasalio sritis ir to paties pavadinimo jos sogravestinė kitaip Spaacuterta lakedaimoniẽčiai (gr

Λακεδαίμωνιοι lo Lacedaemoniī) ndash Lakedaimograveno gyventojai arba spartiẽčiai

Makedogravenija (gr Μακεδονία lo Macedonia) ndash šalis tarp Tesatildelijos ir Tratildekijos (AV)

Tarptautiniai žodžiai epistolatilderinis ndash laišk (pavyzdžiui epistoliatilderinis palikimas ndash

laiška ) fugagrave ndash trij ndash keturi balsų mugravezikos kūrinys vieno ba so tegravemą nustatyta tvarka

kartoja kiti balsai kons liumas ndash gydytojų pasitarimas kuriamegrave tikslinama ligos diagnogravezė

(ligos nustatymas) svarstoma ligonio būklė gydymo būdai ir priemonės lakograveniškas ndash

trumpas aacuteiškus glaustas (apie ka bą st ilių) perspektyvagrave ndash kūnų vaizdavimo plokštumojegrave

būdas pagrįstas spindulia s iše nančiais iš vieno taško respondentildetas ndash asmuo atsakinė-

jantis į tyrėjo ankegravetos klaacuteusimus

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti

cōnsilium i n nutarimas patarimas

crās rytoj cum kai

dominus ī m šeimininkas ponas valdovas viešpats

epistola ae f laiškas etiam taip pat net ir

exigō exēgī exāctum

exigere išvaryti išvyti emō ēmī ēmptum eme-re pirkti

genus eris n giminė pader-mė r šis

interrogō 1 klausti

Lacedaemoniī ōrum m lakedaimoniẽčiai spartiẽčiai

Lacōnica ae f Lakogravenija

liber librī m knyga

Macedonia ae f Makedograve-

nija

-ne ar pareō uī ndash ēre paklusti

Phillippus ī m Pilỹpas probus a um doras respondeō spondī spōn-sum spondēre atsakyti salvus a um sveikas sī jei jeigu

servus ī m vergas

40

XXXIX Schola ūndēquadrāgēsima Rapīna Sabīnārum

Iam Rōmulus et Remus Rōmam condiderant sed Rōmae parvus numerus fēminārum erant

Itaque Rōmānī lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt Cum lēgāti dīxērunt bdquoFēminās nōn habēmus

Date nōbīs in mātrimōnium fīliās vestrās Sī fīliās vestrās dederitis vōbīs grātiās agēmusldquo ndash

Sabīnī respondērunt bdquoNostrās fīliās nōn vōbīs ēducāverāmusldquo Tum Rōmānī dolō Sabīnās

accēpērunt Itaque iterum lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt et ad lūdōs pūblicōs Rōmam Sabīnōs

ūnā cum mātrōnīs fīliābusque invītāvērunt bdquoCum Rōmam vēneritis lūdōs pūblicōs spec-

tābitisldquo Cum Sabīnī ūnā cum mātrōnīs fīliābusque Rōmam vēnērunt Rōmānī fīliās Sabī-

nōrum raptāvērunt Rapīna Sabīnārum fuit causa bellī Diū Sabīnī cum Rōmānīs pugnā-

verant cum fīliae Sabīnōrum inter Rōmānōs et Sabīnōs sē coniēcērunt et ōrāvērunt bdquoIn nōs

vertite īrās nōs causa bellī sumus Sī vōs propinquī nostrī vīceritis nōs viduae vīvēmus sī

autem Rōmānī vīcerint nōs orbae erimus Cum igitur nōs necāveritis bellum fīniētisldquo

Verba Sabīnārum Rōmānōs Sabīnōsque movērunt Itaque bellum fīnīvērunt Rōmānī

Sabīnōs in oppidum suum recēpērunt et Sabīnī cum Rōmānīs sē coniūnxērunt (EL)

Komentaras Sab nai (lo Sabīnī) ndash itatildelikų gentis gyvenusi Latildecijuje (lo Latium) ir

Ugravembrijoje (lo Umbria) Įkūrus Rogravemą dalis sab nų susijungė su rom nais o kiti gyvenę

kalnuosegrave jiems priešinosi III amžiuje prieš Kristų rom nai nukariavo visagraves sab nų žemegraves ir

sab nams suteikė Rogravemos pilietybę T tas L vijus (lo Titus Livius) rom nų istograverikas aprašė

rom nų ir sab nų konfl ktą dėl moterų Po šio konfl kto abiejų genčių valstybės susijungė ir

sab nų karalius T tas Tatildecijus (lo Titus Tatius) valdė drauge su Rogravemulu vedusiu sab nę

Hers liją (lo Hersilia) Mokslininkai spėja kad sab nai Rogravemoje yra gyvenę Kvirinatildelio

(Quirīnālis collis) Viminatildelio (Vīminālis collis) ir Eskv lijų (Esquilīae) kalvosegrave

Vocābula

accipiō cēpī ceptum ci-pere priimti gauti autem tačiau

bellum ī n karas

causa ae f priežastis

collis is m kalva coniiciō iēcī iēctum iicere įmesti pulti sē con-

iicere mestis condō condidī condi-tum condere įkurti

coniungō iūnxī iūnc-tum iungere sujungti sē coniungere susijungti cum kai kol dīcō 3 sakyti dō dedī datum dare duoti

dolus ī m klasta

diū ilgai ēducō 1 auklėti šviesti eō iī ītum īre eiti faciō fēcī factum facere

daryti

fēmina ae f mόteris

fīlia ae f duktė iam jau invītō 3 kviesti

īra ae f pyktis itaque taigi todėl tad iterum antrąsyk

lēgātus ī m pasiuntinys

lūdus ī m žaidimas pl žai-dynės

mātrimōnium ī n santuo-ka in mātrimōnium dare vesti

mātrōna ae f matronagrave kil-minga mόteris

mittō 3 siųsti moveō 2 judinti paveikti necō 1 žudyti

oppidum ī n miestas

orba ae f našlaitė propinquus a um artimas

pl propinquī artimieji

pūblicus a um viešas pugnō 1 kovoti kautis ōrō 1 kalbėti melsti prašyti

rapīna ae f pagrobimas raptō 1 pagrobti recipiō cēpī ceptum cipere paimti atga atsiimti respondeō 2 atsakyti spectō 1 stebėti sī jei jeigu tum tada

ubi kai kur

teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti ūnā kartu drauge išvien veniō 4 atvykti vertō vertī versum ver-

tere versti čia atsukti

vidua ae f našlė vincō vīcī vīctum vin-cere nugalėti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

41

XL Schola quadrāgēsima

Initium bellī Gallicī

Helvētiī fīnēs suōs quī angustī sunt relinquere et per prōvinciam nostram iter facere cōnstituunt Explōrātōrēs cōnsilium hostium Caesarī nūntiant Caesar magnīs itineribus ab urbe in Galliam ulteriōrem contendit et incrēdibilī celeritāte ad Genavam pervenit Helvētiī lēgatōs ad eum mittunt nōbilēs cīvēs quī eius voluntātem petunt sed Caesar id nōn concēdit et eā legiōne quam sēcum habet mīlitibusque fortibus quī ex prōvinciā conveniunt ā lacū Lemannō quī in flūmen Rhodanum īnfluit ad montem Iūram quī fīnēs Sēquanōrum ab Helvētiīs dīvidit mūrum in altitūdinem pedum sēdecim fossamque perdūcit eōque modō Helvētiōs itinere prohibet (Buchner)

Sententiae Virtūs Rōmāna constat ex hīs virtūtibus disciplīna pietās fidēs gravitās

paupertās cōnstantia Nōn nōbīs sōlum nātī sumus (Cicero) Nōn fōrmōsus erat sed erat

fācundus Ulixēs (Ovidius)

Komentaras Gatildejus Jugravelijus Cegravezaris (lo Caesar) aprašo Gatildelijos užkariavimą savo bdquoGatildelų karo užrašuoseldquo (lo Commentāriī dē bellō Gallicō) Karas prasideda nuo susidūrimo su gatildelų tauta helvegravetais (lo Helvētiī) gyvenusiais teritograverijoje kur yra dab Šveicatilderija Helvegravetai norėjo palikti savo žemegraves ir persikelti į vatildekarus prie Okeatildeno (lo Ōceacuteanus dab Atlaacutento vandenyacutenas) ą

Vocābula

altitūdō inis f aukštis

angustus a um siauras

bellum ī n karas

celeritās ātis f greitumas concēdō cessī cessum cēdere trauktis užleisti

cōnstantia ae f pastovu-mas patvarumas išfvermė

cōnstituō stituī stitu-tum stituere nuspręsti nustatyti

contendō tendī tentum tendere įtempti stengtis skubėti siekti

conveniō 4 sueiti susirinkti

disciplīna ae f drausmė

dīvidō dīvīdī dīvīsum dīvidere dalyti skaldyti

explōrātor ōris f žvalgas faciō 3 daryti iter facere keliauti

fācundus a um iškalbin-gas kalbus šnekus

fidēs eī f tikėjimas ištiki-mybė

fīnis is m galas baigmė

riba pl sienos šalis kraštas

flūmen inis n upė

fōrmōsus a um gražus

dailus

fortis e narsus stiprus

fossa ae f griovys

Gallicus a um galų gališ-kas

Genava ae f Genavagrave dab Ženevagrave

gravitās ātis f sunkumas rimtumas orumas būdo tvirtumas

Helvētiī ōrum m helvegravetai

hostis is m priešas svetim-šalis

incrēdibilis e neįtikimas īnfluō flūxī flūxum fluere įtekėti

initium ī n pradžia

iter itineris n kelias

Iūra ae m J ra kalnai

lacus ūs m ežeras

legiō ōnis f legiogravenas

Lemannus ī m (ežeras) Le-matildeno (dab Ženegravevos) ežeras

mīles itis m karys kareivis mittō 3 siųsti

modus ī m būdas

mōns montis m kalnas kalnynas kalnai

mūrus ī m siena

nātus a um gimęs

nōbilis e kilmingas kilnus nūntiō 1 pranešti

paupertās ātis f neturtas perdūcō 3 išvesti nuvesti

pēs pedis m koja pėda petō īvī ītum ere ieškoti siekti prašyti vykti

pietās ātis f pamaldumas pagarba

prohibeō hibuī hibitum hibēre neleisti uždrausti

prōvincia ae f provincija -que ir

relinquō 3 palikti

Rhodanus ī f Rodatildenas dab Ronagrave

sēdecim šešiolika

Sēquanī ōrum m sekvatildenai sōlum tikti tik

Ulixēs is m Odis jas ulterior ulterius esantis anoj pusėj tolimesnis

urbs is f miestas perveniō 4 atvykti

virtūs ūtis f vyriškumas narsumas dorybė

voluntās ātis f valia noras sutikimas

42

Page 31: HORTUS LATINUS PARS TERTIA - lm€¦ · IV. Schola quārta. Sententiae. Prōnōmina - įvardžiai Prōnōmina dēmōnstrātīva – parodomieji įvardžiai hic, haec, hoc šitas,

30

XXIX Schola ūndētrīcēsima

Sententiae Hērēdem facit Deus nōn homō (Coke) Neque mel neque apēs Neque

opīnione sed natūrā cōnstitūtum est iūs (Cicero) Occāsiō facit fūrem Canēs socium in

culīna nūllum amant Ex pēde Herculem Mollis illa ēducātiō quam indulgentiam vocāmus

nervōs omnēs et mentis et corporis frangit (Quīntilliānus) Doctī ratiōnem artis intelligunt

indoctī voluptātem (Quīntilliānus) Sāl Atticus Ut lupus ovem amat Quī mē amat amat et

canem meum Pāx vōbīscum Nihil sub sōle novī Nōn eacuteadem est aetās nōn mēns

(Horātius) Quī male agit ōdit lūcem Pugna suum fīnem cum iacet hostis habet (Ovidius)

Rūs in urbe (Mārtiālis) Ōtium sine litterīs mors est et hominis vīvī sepultūra (Seneca)

Pallida mors aequō pulsat pede pauperum tabernās Rēgumque turrēs (Horātius) Post

mortem nūlla voluptās Post tenebrās lūx Nē mīrum quod dīvīna natūra dedit agrōs ars

hūmāna aedificāvit urbēs (Varrō) Quālis vītā fīnis ita Sub fīne Sub Iove frīgidō

loz Nota bene Egravedvardas Kogravekas (angl Coke 1552ndash1634 metais) ndash aacutenglų pol tikas ir

garsiausias savo meto teacuteisininkas savo veikalais sukūręs bendrosios arba anglosatildeksų teisės

pagrindus Maacuterkas Terentildecijus Varogravenas (lo Varrō 116ndash27 metais prieš Kristų) ndash

rom nų rašytojas mokslininkas 25 knygų veikalo bdquoLotynų kalbaldquo autorius

Vocābula

aedifico 1 statyti aequus a um lygus

aetās ātis f amžius

ager agrī m dirva laukas agō ēgī āctum agere veikti

Atticus a um Atildetikos

apis is f bitė

ars artis f menas

canis is m f šuo kalė

corpus oris n kūnas cōnstituō cōnstituī cōn-stitūtum cōnstituere nu-spręsti nustatyti

dīvīnus a um dieviškas dō dedī datum dare duoti

doctus a um mokytas

ēducātiō ōnis f auklėjimas švietimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīnis is m galas riba frangō frēgī frāctum

frangere laužti frīgidus a um šaltas Herculēs is m Heratildeklis

hērēs ēdis m f paveldėtojas habeō uī itum ēre turėti

hostis is m f priešas

hūmānus a um žmonių iaceō iacuī ndash iacēre gulėti

indulgentia ae f atlai-dumas

indoctus a um nemokytas intellego lēxī lectum legere pastebėti pažinti su-prasti

ita taip tokiu būdu

Iuppiter Iovis m

iūs iūris n teisė

litterae ārum f literatūragrave mokslas

lūx lūcis f šviesa male blogai

mel mellis n medus

mēns mentis f protas mintis siela

mīrus a um nuostabus mollis e minkštas silpnas

mors mortis f mirtis

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

neque ir ne neque neque nei nei occāsiō ōnis f proga dingstis

ōdī ndash ndash ōdisse neapkęsti omnis e visas kiekvienas

ōtium ī n poilsis laisvalaikis

opīniō ōnis f nuomonė

pažiūra požiūris

ovis is f avis pallidus a um išblyškęs

pauper eris m vargšas

pāx pācis f taika pellō pepulī pulsum pellere stumti varyti mušti

pēs pedis m koja

pugna ae f kova mūšis quālis e koks quod nes

ratiō ōnis f protas veikimo būdas

rūs rūris n kaimas laukai

sāl salis n druska

sōl sōlis m saulė

sepultūra ae f laidotuvės

sine su abl be

socius ī m draugas sąjungi-ninkas bendrininkas

sub su acc ir abl po

taberna ae f trobelė lūšna

tenebrae ārum f tamsa

urbs is f miestas vocō āvī ātum āre šaukti vadinti

voluptās ātis f malonumas džiaugsmas

vīvus a um gyvas

31

XXX Schola trīcēsima Adiectīvum

Trečiosios linksniuotės būdvardžiai

Jau esame susipažinę su pirmosios ir antrosios linksniuotės būdvardžiais

altus a um aukštas gilus angustus a um siauras bonus a um geras ceterus a um kitas laetus a um linksmas lātus a um platus magnus a um didelis malus a um blogas

parvus a um mažas plēnus a um pilnas vīvus a um gyvas

mortuus a um miręs vacuus a um tuščias

āter ātra ātrum tamsus juodas dexter tra trum dešinysis līber era erum laisvas miser era erum varganas nelaimingas niger gra grum juodas pulcher chra chrum gražus ruber bra brum raudonas sinister tra trum kairysis

ferreus a um geležinis idōneus a um įdomus līgneus a um medinis

varius a um įvairus

Pirmosios ir antrosios linksniuotės būdvardžiai yra linksniuojami kaip atitinkamų

linksniuočių giminių daiktavardžiai ndash jų galūnės sutampa

Trečiosios linksniuotės būdvardžiai būna trijų dviejų arba vienos galūnės Tai reiškia kad

jie vardininko linksnyje (nom sg) gali turėti tris ir atitinkamai dvi arba tik vieną formą

Trijų galūnių būdvardžiai

ācer m ācris f ācre n aštrus žodynuose užrašomas ācer ācris ācre aštrus

celeber m celebris f celebre n garsus žodynuose užrašomas celeber bris bre garsus

celer m celeris f celere n greitas žodynuose užrašomas celer eris ere greitas

salūber m salūbris f salūbre n sveikas žodynuose užrašomas salūber bris bre sveikas

Dviejų galūnių būdvardžiai

fortis m f forte n narsus žodynuose užrašomas fortis e narsus

gravis m gravis f grave n sunkus žodynuose užrašomas gravis e sunkus

Vienos galūnės būdvardis

fēlīx m f n laimingas gen sg fēlīcis žodynuose užrašomas fēlīx īcis laimingas

ingēns m f n didžiulis gen sg ingentis žodynuose užrašomas ingēns entis didžiulis

pār m f n lygus vienodas gen sg pāris žodynuose užrašomas pār pāris lygus vienodas

sapiēns m f n išmintingas gen sg sapientis žodynuose užrašomas sapiēns entis išmintingas

Trečiosios linksniuotės būdvardžių linksniavimas

Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl

ācer ācris ācre ācris ācrī ācrem ācre ācrī

ācrēs ācria ācrium ācribus ācrēs ācria ācribus

fortis forte fortis fortī fortem forte fortī

fortēs fortia fortium fortibus fortēs fortia fortibus

pār pāris pārī pārem pār pārī

pārēs pāria

pārium

pāribus pārēs pāria

pāribus

32

XXXI Schola trīcēsima prīma Dēclīnātiō quārta ndash ketvirtoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

frūctus f vaisius frūctūs frūctuī frūctum frūctū

frūctus

frūctūs frūctuum frūctibus frūctūs frūctibus frūctūs

cornū f ragas cornūs cornū cornū cornū

cornū

cornua cornuum cornibus cornua cornibus cornua

lacus m lacūs lacuī lacum lacū

lacus

lacūs lacuum lacubus lacūs lacubus lacūs

1 Išverskite Vergilijaus teksto ištrauką

Hīc sēcūra quiēs et nescia fallere vīta

Divēs opum variārum hīc lātīs ōtia fundīs

Spēluncae vīvīque lacūs hīc frīgida Tempe

Mūgitusque boum mollēsque sub arbore somnī (Vergilius)

Sententiae Multae manūs onus levius faciunt Habet etiam in manū gladium et secūrim sē

autem dē bellō et ā latrōnibus nōn līberat (Vulgāta) Neque semper arcum Tendit Apollo

(Horātius) Nōn est meum contrā auctōritātem senātūs dīcere (Cicero) Prīmus sapientiae

gradus est falsa intelligere Status quō Status in quō Statū quō In statū quō Status quō

ante bellum Sexū fēmina ingeniō vir (Mar jos Teregravezės antkapio epitatildefija Aacuteustrija) Venī

Creātor Spīritus Venī Sancte Spīritus Spīritus prōmptus caro autem infīrma (Vulgāta)

Senātus populusque Rōmānus Alterā manū fert lapidem alterā pānem ostentat (Plautus)

Tarptautiniai žodžiai f nišas ndash greičio varžybų baigmė gubernatildetorius ndash gubernijos

valdytojas humatildeniškas ndash žmoniškas klatildesė ndash pastov mokinių grupė kulinatilderija ndash valgių

gaminimo būdas okupuacuteoti ndash užimti o ndash viešoji nuomonė regiogravenas ndash kraštas

Vocābula

arbor oris f medis

arcus ūs m lankas aacuterka

auctōritās ātis f galia val-džia įtaka autoritegravetas

bellum ī n karas

bōs bovis m f jautis karvė

caro carnis f mėsa kūnas clamō āvī ātum āre šaukti

creātor ōris m kūrėjas dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dīves itis turtingas

domus ūs f namas faciō fēcī factum facere daryti

gradus ūs m žingsnis

gladius ī m kardas fallō fefellī falsum falle-re apgauti sukčiauti klastoti falsus a um apgaulingas melagingas

frīgidus a um šaltas

fundus ī m žemės valda dvaras

ingenium ī n gabumai būdas

infīrmus a um nestiprus intellegō lēxī lēctum le-gere suprasti latrō ōnis m plėšikas samdinys

lacus ūs m ežeras

lapis idis m akmuo lātus a um platus levis e lengvas leve lengvai

līberō āvī ātum āre iš-laisvinti išvaduoti

manus ūs f ranka mollis e minkštas malonus

mūgitus ūs m baubimas maurojimas

necō āvī ātum āre žudyti neque ir ne nescius a um nežinantis nežinomas

onus eris n našta

opēs opum n turtas turtai

ostentō āvī ātum āre iš-

tiesti atkišti rodyti

ōtium ī n poilsis laisvalaikis

pānis is m duona

populus ī m tauta prōmptus a um drąsus

quiēs ētis f poilsis ramybė sanctus a um šventas

secūris is f kirvis sēcūrus a um be rūpesčių ramus

senātus ūs m senatildetas

sexus ūs m lytis

spēlunca ae f gr urvas ola

somnus ī m miegas

spīritus ūs f dvelkimas pūtimas dvasia siela

status ūs m stovėjimas padėtis

Tempē n tendō tetendī tentum tendere tempti varius a um įvairus veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

Sg Pl Nom bōs bovēs Gen bovis boum Dat bovī būbus bōbus Acc bovem bovēs Abl bove būbus bōbus

33

XXXII Schola trīcēsima secunda

Domus Rōmāna

Domūs Rōmānae habēbant multa cubicula ātria ālās cubicula culīnam exedram peristȳlium tabernās tabulīnum trīclīnium et vestibulum Ātrium propter iānuam et vestibulum iacet et umbilīcus domī est Ātrium compluvium et impluvium habet Speciōsae pictūrae parietēs ātriī deacutecorant Cubicula parva conclāvia dormītōria sunt Culīna parva et sublūstris est Hīc fornāx est et ancillae labōrābant Servī cibum in culīnā parābant Propter peristȳlium exedra magna est In parietibus

et solīs vidēmus variās pulchrās pictūras Peristȳ- lium est cavaedium porticibus circumdatum in quō saepe sunt etiam piscīnae statuae silānī plantae Tabernae aediculae viae oppositae sunt in quibus rēs variās vēndunt Tabulīnum cubiculum pecūniae tabulārum et imāginum est Solum tessellātum saepe est (Pagal httpslawikipediaorgwikiDomus_Rōmāna)

Tarptautiniai žodžiai impliugravevijus ndash keturka pis baseinas atildetrijuje kompliugravevijus ndash

angagrave atildetrijaus stogegrave konklavagrave ndash kardinotildelų susirinkimas uždarojegrave patalpojegrave (S ksto koplỹ-

čioje) šaũkiamas poacutepiežiui rinkti ndash vidaus kiemas apjuostas kolonadagrave op

ndash paacutertija ar grugravepė nesutinkanti su daugumotildes nuomone pogravertikas ndash atviras prieangis su ko-

logravenomis ndash keturka pis valgomasis stalas su gultais (clīnē) iš trijų stalo pusių

Vocābula

aedicula ae f kambarėlis

āla ae f sparnas

ancilla ae f tarnaitė vergė

ātrium ī n atildetrijus sveta nė

cavaedium ī n kiemas ro-mėnų namegrave kiemo aikšt

cibus ī m maistas circumdō dedī datum dare dėti aplinkui apsupti

conclāve is n užrakinamas kambarys

cubiculum ī n kambarys miegamasis

compluvium ī n kompliugrave-vijus

culīna ae f virtuvė decorō 1 puošti

domus ūs f namas

dormītōrius a um miego miegamasis cubiculum dor-

mītōrium miegamasis kam-barys

exedra ae f gr eksedragrave pa-sikalbėjimų salė

fornāx ācis f krosnis frustra veltui habeō uī itum ēre turėti

hortus ī m sodas iaceō uī ndash ēre gulėti

iānua ae f durys

imāgō inis f paveikslas

impluvium ī n impliugravevijus labōrō 1 dirbti oppositus a um esantis priešais

parō 1 ruošti

parvus a um mažas

pecūnia ae f turtas pinigai

peristȳlum ī n gr perist lis

pariēs etis m siena

pictūra ae f tapyba pa-veikslas

piscīna ae f baseinas

planta ae f augalas

propter su acc greta arti dėl už

porticus ūs m pogravertikas kolonadagrave dengta galegraverija

pulcher chra chrum gra-žus

saepe dažnai

silānus ī m fontatildenas

solum ī n žemė kambario grindys

speciōsus a um gražus

statua ae f statulagrave sublūstris e silpnai apšvies-tas

taberna ae f kraacuteutuvė smuklė

tabula ae f lenta sąskaitų knyga dokumentildetas

tabulīnum ī n archỹvas

tessellātus a um mozaacuteikos

trīclīnium ī n trikl nijus valgomasis

umbilīcus ī m bamba vi-durys

varius a um įvairus vēndō didī ditum ere parduoti

via ae f gatvė

34

XXXIII Schola trīcēsima tertia Numerālia cardinālia ndash kiekiniai skaitvardžiai

I ūnus a um vienas II duo duae duo du III trēs tria trys IV quattuor keturi V quīnque penki VI sex šeši VII septem septyni VIII octō aštuoni IX novem devyni X decem dešimt

XI ūndecim vienuolika XII duodecim dvylika XIII trēdecim trylika XIV quattuordecim keturiolika XV quindecim penkiolika XVI sēdecim šešiolika XVII septendecim septyniolika XVIII duodēvīgintī aštuoniolika XIX ūndēvīgintī devyniolika XX vīgintī dvidešimt

XXX trīgintā trisdešimt XL quadrāginta keturiasdešimt L quinquāginta penkiadešimt LX sexāginta šešiasdešimt LXX septuāginta septyniasdešimt LXXX octōginta aštuoniasdešimt XC nōnāginta devyniasdešimt C centum šimtas M mille tūkstantis MM duo milia du tūkstančiai

Dē exercitū Rōmānō

Gāius Iūlius Caesar legiōnem ultrā ōrdināvit et compositiōnem celebrem statuit In hāc

nova constitūtiōne octōginta mīlitēs centuriam ductam ab centuriōne explēvērunt Sex

centuriae ūnam cohortem explēvērunt et decem cohortēs ūnam legiōnem ductam ab lēgātō

explēvērunt Quaeque legiō circā sex milia mīlitēs habuit sed cohors prīncipālis dīvīsiō in

proeliō fuit Legiōnēs etiam speciālēs mīlitēs inclūsērunt quī nōn pugnāvērunt sed

stipendia plūra recepērunt Exemplī grātiā aquilifer sīgnum lēgātiōnis aquilam tulit

maximam honōrem habet Sīgnifer minus gravia sīgna tulit et opēs exercitūs administrāvit

Antīquīs tempōribus duōdētrīginta legiōnēs exercitum Rōmānum explēvērunt (Pagal

httpswwwwikiwandcomlaExercitus_Rōmānus)

Tarptautiniai žodžiai administruacuteoti ndash valdyti tvarkyti inkliugravezas ndash intarpas skaidriojegrave

sukiet jusioje dervojegrave (vabzdys gintaregrave) kompoz cija ndash meno kūrinio dalių išdėstymas jų

santykis su v suma konstitugravecija ndash pagrindinis valstybės įstatymas specialugraves ndash susijęs su

kuria nors specialyacutebe išskirtinis ypat ngas stipentildedija ndash pastov pinig nė pašalpagrave

Vocābula

administrō 1 patarnauti tvarkyti valdyti

aquila ae f erelis

aquilifer ī m vėliavnešỹs

cohors ortis f kohorta celeber bris bre garsus įžymus dažnas paplitęs

centuria ae f šimtinė

centuriō ōnis m šimtinin-kas centuriogravenas

compositiō ōnis f sudėji-mas sandara sudėtis

circā su acc apie maždaug

constitūtiō ōnis f sandara nustatymas nutarimas

dīvīsiō ōnis f (pa)dalijimas paskirstymas

ductus a um vedamas vadovaujamas

exemplum ī n pavyzdys exemplī grātiā pavyzdžiui

exercitus ūs m (apmokyta) kariuomenė

expleō plēvī plētum plēre pripildyti sudaryti ferō tulī lātum ferre nešti

gravis e sunkus svarbus habeō uī itum ēre turėti inclūdō clūsī clūsum clūdere uždaryti užrakinti įdėti įterpti

lēgātiō ōnis f pasiuntinys-tė pasiuntinybė legatildeto (kar-

vedžio) padėjėjo pareigybė

lēgātus ī m pasiuntinys le-giograveno vadas Cegravezario laikais

legiō ōnis f legiogravenas magnus a um (māior

ius maximus a um) di- delis

mīles itis m karys kareivis minus mažiau multī ae a (plūrēs a plūrimī ae a) daug dau-gelis

novus a um naujas ōrdinō 1 sustatyti eilėmis išrikiuoti sutvarkyti suskirstyti

opēs opum f turtas prīncipālis e pirminis pa-grindinis svarbiausias

proelium ī n kautynės ko-va mūšis

pugnō 1 kovoti kariauti quisque quaeque quid-que kiekvienas recipiō cēpī ceptum ci-pere imti atgal atsiimti gauti

sīgnifer i m v liavininkas

sīgnum ī n ženklas v liava speciālis e specialugraves ypa-tingas rinktinis

stipendium ī n kareivio al-ga alga atlyginimas karinė tarnyba

ultrā toliau vėliau paskiau

tempus oris n laikas

35

XXXIV Schola trīcēsima quārta Dēclīnātiō quīnta ndash penktoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl faciēs ēī f veidas išvaizda vaizdas

fidēs eī f ištikimybė tikėjimas

glaciēs ēī f ledas

merīdiēs ēī m vidurdienis pietūs

seriēs ēī f eilė

spēs eī f viltis

Nom Gen Dat Acc Abl

diēs m diēī diēī diem diē

diēs diērum diēbus diēs diēbus

rēs f reī reī rem rē

rēs rērum rēbus rēs rēbus

Sententiae Mors ultima līnea rērum est (Horātius) Faciēs Hippocratica Bonus animus in

malā rē dīmidium est malī (Plautus) Vectīgālia nervī sunt reī pūblicae (Cicero) Per diem

Pūnica fidēs Audī vidē tacē sī vīs vīvere in pāce Omnium rērum prīncipia parva sunt

(Cicero) Stultus es rem āctam agis (Plautus) Nam mora dat vīrēs tenerās mora percoquit

ūvās Et validās segetēs quod fuit herba facit (Ovidius) Spēs māter stultōrum Spēs ultima

loz Nota bene Hipokratildetas (gr Ἱπποκράτης lo Hippocratēs) ndash garsiausias aacutentikos

graikų gydytojas 18 gydytojas savo šeimojegrave Gydytojai ir šiandien duoda vadinamąją Hipo-

kratildeto priesaiką Hipokratildeto gydymo metogravedai nusakomi tokiom s sententildecijomis Prīmō nōn

nocēre Natūra sanat medicus cūrat Contrāria contrāriīs cūrantur Sententildecijoje Faciēs

Hippocratica ka bama apie mirštančio žmogaus veidą jį pirmasis aprašė Hipokratildetas

Tarptautiniai žodžiai dekoruacuteoti ndash teikti gražią išvaizdą puošti daacuteilinti edukatildecija ndash

auklėjimas lavinimas švietimas egzempliotilderius ndash vienetas iš daugelio tokių pat daiktų

herbatilderas ndash džiov nti augala l nija ndash bet koks nubrėžtas brūkšnys negravervas ndash skaidulų

pluoštas kuriuo iš smegenų ir į jas eina dirginimas pr ncipas ndash pradinis teiginys

respugraveblika ndash valstybės valdymo fograverma kai valdo išrinkti žmonių atstovai segraverija ndash daiktų

ar reiškinių eilė vestibiugravelis ndash pagalbinė patalpagrave iš kurios įeinama į kitagraves patildetalpas

Vocābula

agō ēgī āctum agere va-ryti vesti veikti

animus ī m siela dvasia audiō īvī ītum īre klau-syti

dīmidium ī n pusė dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dō dedī datum dare duoti

contrārium ī n priešingy-

bė contrāria contrāriīs skirt ngos (l gos) skirt ngais (vaacuteistais)

cūrō 1 rūpintis slaugyti gy-

dyti cūrantur praes ind

pass 3 pl yra gyacutedomi (-os)

faciō fēcī factum facere daryti

herba ae f žolė želmuo žalumynai

Hippocraticus a um Hipokratildeto hipokratildetiškas

līnea ae f lininis siūlas vir-velė riba

malum ī n blogis

medicus ī m gydytojas

mora ae f užrukimas gai-šatis laiko tarpas trukmė

mors mortis f mirtis

nam nes

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

noceō nocuī nocitum

nocēre kenkti omnis e visas kiekvienas parvus a um

pāx pācis f taika percoquō percoxī perco-xum percoquere išvirti iškepti subrandinti

prīncipium ī n pradžia pa-grindas

Pūnicus a um pugravenų t y kartaginiẽčių pugraveniškas

sanō 1 gydyti

seges etis f pasėlỹs pasėt java

sī jei stultus a um kvailas rēs pūblica valstybė res-pugraveblika

taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti tener a um švelnus min-kštas jaunas gležnas

ultimus a um tolimiau-sias paskutinis

ūva ae f vynuogė validus a um sveikas stip-rus didelis tinkamas

vectīgal ālis n mokestis

rintildekliava pl patildejamos

videō vīdī vīsum vidēre matyti

vīs ndash f jėga vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

36

XXXV Schola trīcēsima quīnta

Narrātiō Aenēae (I)

Aenēas narrat dē ruinā Trōiae Sed subitō post decem annōs Graecī nōn iam ante Trōiam

erant Ūnō diē ōra maris dēserta erat Castra hostium dēserta erant Tantum equus līgneus

ante portam stat Portās urbis aperimus relinquimus urbem ad castra īmus tentōriaque

ducum Graecōrum īnspicimus Equus magnus nōs terret Quid est Aut spēs aut perniciēs

Quid facere dēbēmus Nōbīs līs erat Alterī equum dēlēre cupiēbant quod nōnnūllī

dīcēbant bdquoIn equō armātī virī sē condunt In animō habent nocte exīre et urbem intrāre et

delēre nōsque necāreldquo Alterī equum in urbem dūcere volēbant Fāma enim erat bdquoSī nōs

equum in urbem dūcimus quondam bellō Graeciam vincimusldquo

1 Atsakykite į klausimus

1 Quis dē ruinā Trōiae narrat 2 Quot annōs Graecī apud Trōiam erant 3 Quid fēcērunt

Graecī ante portam Trōiānam 4 Terret equus magnus Trōiānōs 5 Quī sunt in equō et dē

quā causā

Sententiae Equus Trōiānus Trōia fuit (Propertius) Equō nē crēdite Teucrī (Vergilius)

loz Nota bene Segravekstas Prope cijus (lo Propertius 47ndash15 metais prieš Kristų) ndash

garsus egravetas iš Ugravembrijos parašęs keturias elegravegijų knygas

Vocābula

Aenēas ae n alter era erum kitas ant-ras alter alter vienas kitas

animus ī m siela dvasia

annus ī n metai aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti armātus a um ginkluotas

castra ōrum n stovykla

condō condidī conditum condere įkurti cupiō īvī ītum ere trokšti dēbeō dēbuī dēbitum dēbēre privalėti dēleō ēvī ētum ēre su-naikinti

dēsertus a um tuščias iš-tuštėjęs

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

diēs diēī m diena dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

dux ducis m vadas

enim mat juk nes eō iī ītum īre eiti

equus ī m arklys exeō iī ītum īre išeiti faciō fēcī factum facere daryti

fāma ae f kalbos paskalos gandas

habeō uī itum ēre turėti in animō habere ketinti

hostis is m f priešas svetimšalis

īnspiciō spexī spectum spicere žiūrėti stebėti intrō āvī ātum āre įžengti

līgneus a um medinis

līs lītis f ginčas

mare maris n jūra

narrātiō ōnis f pasakojimas narrō 1 pasakoti necō 1 žudyti nōnnūllus a um kai kuris

nox noctis f naktis

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

perniciēs ēī f pražūtis

porta ae f vartai durys quondam kitados kadaise quot kiek relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis

subitō staiga tantum tiek tik

tentōrium ī n palapinė terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

Trōia ae f Trojagrave Trōiānus a um Trogravejos

Trōiānī ōrum m ubi kai kur

urbs is f miestas

vincō vīxī victum vin-cere nugalėti volō voluī ndash velle norėti

37

XXXVI Schola trīcēsima sexta Narrātiō Aenēae (II)

Sacerdōs Lāocoōn autem ab arce dēcurrit et procul clāmat bdquoO miserī insānī estis Graecīs

crēditis Equum reliquērunt excidiō urbisldquo et magnā vī hastam in equum torsit Est

gemitus sed nōn audīmus Subitō dē Tenedō īnsulā quae ante Trōiam est duo serpentēs

ōrae appropinquant et in duōs fīliōs Lāocoontis invādunt eōs necant et edunt Lāocoōn

iuvāre temptat sed eum quōque serpentēs necant Nōs territī sumus nam sine dubiō deī

īrātī sunt et Lāocoontem pūnivērunt Aperimus portās et dūcimus equum in urbem Posteā

edimus et bibimus et multā nocte somnum altum capimus

Vocābula

altus a um aukštas gilus arx arcis pilis tvirtovė aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti appropinquō 1 prisiartinti audiō īvī ītum īre girdėti autem tačiau bibō bibī bibere gerti capiō cēpī captum ca-pere imti clāmō āvī ātum āre šaukti

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēcurrō (cu)currī cur-sum currere bėgti žemyn nusileisti

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dubium ī n abejonė

dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

equus ī m arklys edō ēdī ēsum ēsse

(edere) valgyti ėsti

excidium ī n sugriovimas sunaikinimas žuvimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīlius ī m sūnus

gemitus ūs m dejavimas īnsānus a um beprotis pamišęs

īnsula ae f sala intrō āvī ātum āre įžengti invādō invāsī invāsum invādere įsibrauti užpulti īrātus a um supykęs

iuvō 1 padėti pagelbėti

Lāocoōn ontis m Laoko-ograventas

mare maris n jūra miser era um vargšas necō 1 žudyti

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

posteā po to paskui vėliau procul toli tolyn

pūniō īvī ītum īre bausti quōque taip pat relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

sacerdōs ōtis m žynys

serpēns entis m f gyvatė

sine su abl be

somnus ī n miegas stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis subitō staiga tantum tiek tik

Tenedus ī m Tegravenedas sala tōrqueō torsī tortum torquēre sukti kreipti terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti territī įbauginti temptō 1 mėginti bandyti

urbs is f miestas

vis ndash f jėga

Plūsquamperfectum

Plūsquamperfectum indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-era-m ōrnāv-erā-s ōrnāv-era-t ōrnāv-erā-mus ōrnāv-erā-tis

ōrnāv-era-nt

habu-era-m habu-erā-s habu-era-t habu-erā-mus habu-erā-tis

habu-era-nt

lēg-era-m lēg-erā-s lēg-era-t lēg-erā-mus lēg-erā-tis

lēg-era-nt

cēp-era-m cēp-erā-s cēp-era-t cēp-erā-mus cēp-erā-tis

cēp-era-nt

vēn-era-m vēn-erā-s vēn-era-t vēn-erā-mus vēn-erā-tis

vēn-era-nt

1 Išverskite sakinius

1 Hodiē iam librum legī quem herī dederās 2 Promētheus hominēs servāvit quōs

Iuppiter necāre cōnstituerat 3 Ut fēcerās ita habēs 4 Causa bellī fuit quod Rōmānī

agrum Sabīnum vastāvērunt Vocābulum vastō 1 siaubti

38

XXXVII Schola trīcēsima septima Mercurius Dīdō et Aenēas

Mercurius Aenēam vīdit gerere pulchram vestem Pūnicam quam Dīdō eī libenter dōnāverat Itaque nūntius Iovis stupuit deinde ad Aenēam celeriter accessit bdquoAudī Aenēas Iuppiter mē mīsit tē monet Quid hīc facis Cūr eō locō tē tam improbē geris Cōgitā dē fātō tuō Hīc iūcundē vīvere tibi nōn licet Relinque Carthāginem nam Italiam petere debēs Posterīs tuīs illic novam patriam parāldquo Verba Mercuriī Aenēam vehementer terruērunt Itaque vir pius quī imperiō Iovis semper pāruerat cōnsilium cēpit fugam petere et regiōnēs Pūnicās relinquere Statim comitēs ad lītus vocāvit eōs classem et arma parāre iussit At Dīdō quae cōnsilia Aenēae iam animadverterat eum verbīs flectere temptāvit et dīxit bdquoCūr mē tam turpiter fallis Cūr fugere properās cūr tam crūdēlis es Nunc dolum tuum perspēxīldquo Postquam Dīdō diū tacuit tristī vōce adiēcit bdquoTibi nimis crēdidī nam tē amāvīldquo Aenēas autem quem Mercurius dē fātō monuerat graviter gemuit bdquoNumquam tibi conūbium prōmīsī Cōgitā deōs vītam meam regere Iuppiter pater deōrum hominumque mē novam patriam quaerere iussit Etiam Trōiam nōn meā sponte relīquī Anchises pater in somnō mē in Italiam īre monuit Dēsine mē tēque querēlīs tuīs vexāre Italiam nōn meā sponte petōldquo Vocābula

accēdō accessī accessum

accēdere prieiti prisiartinti adiiciō adiēcī adiectum adiicere pridurti

animadvertō 3 atkreipti dėmesį sekti

arma ōrum n ginklai audiō 4 klausyti girdėti

Carthāgō inis f Kartatildegina capiō 3 imti celeriter greitai

classis is f (karo) laivynas cōgitō 1 mąstyti galvoti

comes itis m palydovas bendrakeleivis

cōnsilium ī n nutarimas patarimas

conūbium ī n santuoka crēdo 3 tikėti crūdēlis e žiaurus cūr kodėl debeō 2 privalėti

deinde iš ten po to dēsinō siī situm sinere liautis dīcō 3 sakyti

Dīdō ōnis f Didogravenė diū ilgai

dolus ī m klasta dōnō 1 dovanoti faciō 3 daryti fallō fefellī falsum fal-lere apgauti suklaidinti

fātum ī n likimas

flectō flexī flectum

flectere lenkti

fuga ae f bėgimas fugiō fūgī fugitum fu-gere bėgti graviter sunkiai gerō gessī gestum gere-re nešti nešioti vesti gemō uī itum ere dūsauti

illic ten

imperium ī n įsakymas improbē nedorai intrō āvī ātum āre įžengti itaque taigi todėl tad

iubeō iussī iussum iubē-re liepti įsakyti iūcundē maloniai linksmai libenter mielai licet licuit ndash licēre lei-džiama galima

lītus oris n (jūros) krantas

locus ī m vieta

Mercurius ī m Merkugraverijus moneō 2 priminti įspėti mittō 3 siųsti nimis per daug pernelyg numquam niekada

nūntius ī m pasiuntinys ži-nia

pāreō uī ndash ēre paklusti parō 1 ruošti perspiciō spēxī spectum spicere įžiūrėti suprasti petō īvī ītum 3 vykti

pius a um pamaldus doras

posterī ōrum m ainiai postquam po to kai prōmittō 3 pažadėti properō 1 skubėti Pūnicus a um pūnų pū-niškas

quaerō quaesīvī quesī-tum querere ieškoti

querēla ae f aimana dejonė

regiō ōnis f šalis kraštas regō rēxī rēctum regere valdyti

relinquō 3 palikti servō āvī ātum āre saugoti

sponte suā savo noru statim tučtuojau bematant stupeō stupuī stupēre sustoti būti nustebusiam taceō 2 tylėti

tam taip temptō 1 bandyti terreō 2 gąsdinti trīstis e liūdnas turpiter bjauriai šlykščiai vehementer smarkiai karš-tai stipriai labai

vestis is f drabužis vexō 1 mėtyti vyti ginti vīvō 3 gyventi vocō 1 šaukti kviesti volō voluī ndash velle norėti

vōx vōcis f balsas

39

XXXVIII Schola duodēquadragēsima Futūrum II indicātīvī āctīvī

Futūrum II indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-er-ō ōrnāv-er-i-s ōrnāv-er-i-t

ōrnāv-er-i-mus ōrnāv-er-i-tis ōrnāv-er-i-nt

habu-er-ō habu-er-i-s habu-er-i-t

habu-er-i-mus habu-er-i-tis habu-er-i-nt

lēg-er-ō lēg-er-i-s lēg-er-i-t

lēg-er-i-mus lēg-er-i-tis lēg-er-i-nt

cēp-er-ō cēp-er-i-s cēp-er-i-t

cēp-er-i-mus cēp-er-i-tis cēp-er-i-nt

vēn-er-ō vēn-eri-s vēn-eri-t

vēn-er-i-mus vēn-er-i-tis vēn-er-i-nt

1 Išverskite sakinius

1 Legam epistolam tuam quam mihi scrīpseris 2 Ut fēceris ita habēbis 3 Quid ēgerimus

scietis 4 Ut fēceritis ita habēbitis 5 Sī meīs cōnsiliīs parueris salvus eris 6 Crās librum

legēs quam dederō 7 Cum Phillippus dominus Macedoniae Lacaedemoniīs scrīpserat bdquoSī

in Lacōnicam vēnerō terram vestram vōs exigamldquo Lacaedemoniī respondērunt bdquoSīldquo

8 Ūnus homō servum genere Lacaedemonium interrogāvit bdquoProbusne eris sī tē emerōldquo

Servus respondit bdquoEtiam sī nōn emerisldquo

loz Nota bene Didogravenė (lo Dīdō) ė Pigmaliograveno sesuo Sich jo

žmona Kartatildeginos įkūrėja ir karalienė En jas (lo Aenēas) Anch so ir Afrod tės sūnus

legendinis rom nų protėvis Laokoograventas (gr Λαοκόων lo Lāocoōn) Poseidograveno žynys

Trogravejoje bandęs įtikinti troj nus nepriimti gra kų dovanotildes ndash medinio arklio ir už tai kartugrave su

sūnumis pasmaugtas Poseidograveno pasiųstų gyvačių Lakogravenija (γρ Λακονική lo Lacōnica)

ndash kitaip Spaacuterta Lakedaimogravenas (gr Λακεδαίμων lo Lacedaemōn) ndash Peloponegraveso

pugravesiasalio sritis ir to paties pavadinimo jos sogravestinė kitaip Spaacuterta lakedaimoniẽčiai (gr

Λακεδαίμωνιοι lo Lacedaemoniī) ndash Lakedaimograveno gyventojai arba spartiẽčiai

Makedogravenija (gr Μακεδονία lo Macedonia) ndash šalis tarp Tesatildelijos ir Tratildekijos (AV)

Tarptautiniai žodžiai epistolatilderinis ndash laišk (pavyzdžiui epistoliatilderinis palikimas ndash

laiška ) fugagrave ndash trij ndash keturi balsų mugravezikos kūrinys vieno ba so tegravemą nustatyta tvarka

kartoja kiti balsai kons liumas ndash gydytojų pasitarimas kuriamegrave tikslinama ligos diagnogravezė

(ligos nustatymas) svarstoma ligonio būklė gydymo būdai ir priemonės lakograveniškas ndash

trumpas aacuteiškus glaustas (apie ka bą st ilių) perspektyvagrave ndash kūnų vaizdavimo plokštumojegrave

būdas pagrįstas spindulia s iše nančiais iš vieno taško respondentildetas ndash asmuo atsakinė-

jantis į tyrėjo ankegravetos klaacuteusimus

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti

cōnsilium i n nutarimas patarimas

crās rytoj cum kai

dominus ī m šeimininkas ponas valdovas viešpats

epistola ae f laiškas etiam taip pat net ir

exigō exēgī exāctum

exigere išvaryti išvyti emō ēmī ēmptum eme-re pirkti

genus eris n giminė pader-mė r šis

interrogō 1 klausti

Lacedaemoniī ōrum m lakedaimoniẽčiai spartiẽčiai

Lacōnica ae f Lakogravenija

liber librī m knyga

Macedonia ae f Makedograve-

nija

-ne ar pareō uī ndash ēre paklusti

Phillippus ī m Pilỹpas probus a um doras respondeō spondī spōn-sum spondēre atsakyti salvus a um sveikas sī jei jeigu

servus ī m vergas

40

XXXIX Schola ūndēquadrāgēsima Rapīna Sabīnārum

Iam Rōmulus et Remus Rōmam condiderant sed Rōmae parvus numerus fēminārum erant

Itaque Rōmānī lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt Cum lēgāti dīxērunt bdquoFēminās nōn habēmus

Date nōbīs in mātrimōnium fīliās vestrās Sī fīliās vestrās dederitis vōbīs grātiās agēmusldquo ndash

Sabīnī respondērunt bdquoNostrās fīliās nōn vōbīs ēducāverāmusldquo Tum Rōmānī dolō Sabīnās

accēpērunt Itaque iterum lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt et ad lūdōs pūblicōs Rōmam Sabīnōs

ūnā cum mātrōnīs fīliābusque invītāvērunt bdquoCum Rōmam vēneritis lūdōs pūblicōs spec-

tābitisldquo Cum Sabīnī ūnā cum mātrōnīs fīliābusque Rōmam vēnērunt Rōmānī fīliās Sabī-

nōrum raptāvērunt Rapīna Sabīnārum fuit causa bellī Diū Sabīnī cum Rōmānīs pugnā-

verant cum fīliae Sabīnōrum inter Rōmānōs et Sabīnōs sē coniēcērunt et ōrāvērunt bdquoIn nōs

vertite īrās nōs causa bellī sumus Sī vōs propinquī nostrī vīceritis nōs viduae vīvēmus sī

autem Rōmānī vīcerint nōs orbae erimus Cum igitur nōs necāveritis bellum fīniētisldquo

Verba Sabīnārum Rōmānōs Sabīnōsque movērunt Itaque bellum fīnīvērunt Rōmānī

Sabīnōs in oppidum suum recēpērunt et Sabīnī cum Rōmānīs sē coniūnxērunt (EL)

Komentaras Sab nai (lo Sabīnī) ndash itatildelikų gentis gyvenusi Latildecijuje (lo Latium) ir

Ugravembrijoje (lo Umbria) Įkūrus Rogravemą dalis sab nų susijungė su rom nais o kiti gyvenę

kalnuosegrave jiems priešinosi III amžiuje prieš Kristų rom nai nukariavo visagraves sab nų žemegraves ir

sab nams suteikė Rogravemos pilietybę T tas L vijus (lo Titus Livius) rom nų istograverikas aprašė

rom nų ir sab nų konfl ktą dėl moterų Po šio konfl kto abiejų genčių valstybės susijungė ir

sab nų karalius T tas Tatildecijus (lo Titus Tatius) valdė drauge su Rogravemulu vedusiu sab nę

Hers liją (lo Hersilia) Mokslininkai spėja kad sab nai Rogravemoje yra gyvenę Kvirinatildelio

(Quirīnālis collis) Viminatildelio (Vīminālis collis) ir Eskv lijų (Esquilīae) kalvosegrave

Vocābula

accipiō cēpī ceptum ci-pere priimti gauti autem tačiau

bellum ī n karas

causa ae f priežastis

collis is m kalva coniiciō iēcī iēctum iicere įmesti pulti sē con-

iicere mestis condō condidī condi-tum condere įkurti

coniungō iūnxī iūnc-tum iungere sujungti sē coniungere susijungti cum kai kol dīcō 3 sakyti dō dedī datum dare duoti

dolus ī m klasta

diū ilgai ēducō 1 auklėti šviesti eō iī ītum īre eiti faciō fēcī factum facere

daryti

fēmina ae f mόteris

fīlia ae f duktė iam jau invītō 3 kviesti

īra ae f pyktis itaque taigi todėl tad iterum antrąsyk

lēgātus ī m pasiuntinys

lūdus ī m žaidimas pl žai-dynės

mātrimōnium ī n santuo-ka in mātrimōnium dare vesti

mātrōna ae f matronagrave kil-minga mόteris

mittō 3 siųsti moveō 2 judinti paveikti necō 1 žudyti

oppidum ī n miestas

orba ae f našlaitė propinquus a um artimas

pl propinquī artimieji

pūblicus a um viešas pugnō 1 kovoti kautis ōrō 1 kalbėti melsti prašyti

rapīna ae f pagrobimas raptō 1 pagrobti recipiō cēpī ceptum cipere paimti atga atsiimti respondeō 2 atsakyti spectō 1 stebėti sī jei jeigu tum tada

ubi kai kur

teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti ūnā kartu drauge išvien veniō 4 atvykti vertō vertī versum ver-

tere versti čia atsukti

vidua ae f našlė vincō vīcī vīctum vin-cere nugalėti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

41

XL Schola quadrāgēsima

Initium bellī Gallicī

Helvētiī fīnēs suōs quī angustī sunt relinquere et per prōvinciam nostram iter facere cōnstituunt Explōrātōrēs cōnsilium hostium Caesarī nūntiant Caesar magnīs itineribus ab urbe in Galliam ulteriōrem contendit et incrēdibilī celeritāte ad Genavam pervenit Helvētiī lēgatōs ad eum mittunt nōbilēs cīvēs quī eius voluntātem petunt sed Caesar id nōn concēdit et eā legiōne quam sēcum habet mīlitibusque fortibus quī ex prōvinciā conveniunt ā lacū Lemannō quī in flūmen Rhodanum īnfluit ad montem Iūram quī fīnēs Sēquanōrum ab Helvētiīs dīvidit mūrum in altitūdinem pedum sēdecim fossamque perdūcit eōque modō Helvētiōs itinere prohibet (Buchner)

Sententiae Virtūs Rōmāna constat ex hīs virtūtibus disciplīna pietās fidēs gravitās

paupertās cōnstantia Nōn nōbīs sōlum nātī sumus (Cicero) Nōn fōrmōsus erat sed erat

fācundus Ulixēs (Ovidius)

Komentaras Gatildejus Jugravelijus Cegravezaris (lo Caesar) aprašo Gatildelijos užkariavimą savo bdquoGatildelų karo užrašuoseldquo (lo Commentāriī dē bellō Gallicō) Karas prasideda nuo susidūrimo su gatildelų tauta helvegravetais (lo Helvētiī) gyvenusiais teritograverijoje kur yra dab Šveicatilderija Helvegravetai norėjo palikti savo žemegraves ir persikelti į vatildekarus prie Okeatildeno (lo Ōceacuteanus dab Atlaacutento vandenyacutenas) ą

Vocābula

altitūdō inis f aukštis

angustus a um siauras

bellum ī n karas

celeritās ātis f greitumas concēdō cessī cessum cēdere trauktis užleisti

cōnstantia ae f pastovu-mas patvarumas išfvermė

cōnstituō stituī stitu-tum stituere nuspręsti nustatyti

contendō tendī tentum tendere įtempti stengtis skubėti siekti

conveniō 4 sueiti susirinkti

disciplīna ae f drausmė

dīvidō dīvīdī dīvīsum dīvidere dalyti skaldyti

explōrātor ōris f žvalgas faciō 3 daryti iter facere keliauti

fācundus a um iškalbin-gas kalbus šnekus

fidēs eī f tikėjimas ištiki-mybė

fīnis is m galas baigmė

riba pl sienos šalis kraštas

flūmen inis n upė

fōrmōsus a um gražus

dailus

fortis e narsus stiprus

fossa ae f griovys

Gallicus a um galų gališ-kas

Genava ae f Genavagrave dab Ženevagrave

gravitās ātis f sunkumas rimtumas orumas būdo tvirtumas

Helvētiī ōrum m helvegravetai

hostis is m priešas svetim-šalis

incrēdibilis e neįtikimas īnfluō flūxī flūxum fluere įtekėti

initium ī n pradžia

iter itineris n kelias

Iūra ae m J ra kalnai

lacus ūs m ežeras

legiō ōnis f legiogravenas

Lemannus ī m (ežeras) Le-matildeno (dab Ženegravevos) ežeras

mīles itis m karys kareivis mittō 3 siųsti

modus ī m būdas

mōns montis m kalnas kalnynas kalnai

mūrus ī m siena

nātus a um gimęs

nōbilis e kilmingas kilnus nūntiō 1 pranešti

paupertās ātis f neturtas perdūcō 3 išvesti nuvesti

pēs pedis m koja pėda petō īvī ītum ere ieškoti siekti prašyti vykti

pietās ātis f pamaldumas pagarba

prohibeō hibuī hibitum hibēre neleisti uždrausti

prōvincia ae f provincija -que ir

relinquō 3 palikti

Rhodanus ī f Rodatildenas dab Ronagrave

sēdecim šešiolika

Sēquanī ōrum m sekvatildenai sōlum tikti tik

Ulixēs is m Odis jas ulterior ulterius esantis anoj pusėj tolimesnis

urbs is f miestas perveniō 4 atvykti

virtūs ūtis f vyriškumas narsumas dorybė

voluntās ātis f valia noras sutikimas

42

Page 32: HORTUS LATINUS PARS TERTIA - lm€¦ · IV. Schola quārta. Sententiae. Prōnōmina - įvardžiai Prōnōmina dēmōnstrātīva – parodomieji įvardžiai hic, haec, hoc šitas,

31

XXX Schola trīcēsima Adiectīvum

Trečiosios linksniuotės būdvardžiai

Jau esame susipažinę su pirmosios ir antrosios linksniuotės būdvardžiais

altus a um aukštas gilus angustus a um siauras bonus a um geras ceterus a um kitas laetus a um linksmas lātus a um platus magnus a um didelis malus a um blogas

parvus a um mažas plēnus a um pilnas vīvus a um gyvas

mortuus a um miręs vacuus a um tuščias

āter ātra ātrum tamsus juodas dexter tra trum dešinysis līber era erum laisvas miser era erum varganas nelaimingas niger gra grum juodas pulcher chra chrum gražus ruber bra brum raudonas sinister tra trum kairysis

ferreus a um geležinis idōneus a um įdomus līgneus a um medinis

varius a um įvairus

Pirmosios ir antrosios linksniuotės būdvardžiai yra linksniuojami kaip atitinkamų

linksniuočių giminių daiktavardžiai ndash jų galūnės sutampa

Trečiosios linksniuotės būdvardžiai būna trijų dviejų arba vienos galūnės Tai reiškia kad

jie vardininko linksnyje (nom sg) gali turėti tris ir atitinkamai dvi arba tik vieną formą

Trijų galūnių būdvardžiai

ācer m ācris f ācre n aštrus žodynuose užrašomas ācer ācris ācre aštrus

celeber m celebris f celebre n garsus žodynuose užrašomas celeber bris bre garsus

celer m celeris f celere n greitas žodynuose užrašomas celer eris ere greitas

salūber m salūbris f salūbre n sveikas žodynuose užrašomas salūber bris bre sveikas

Dviejų galūnių būdvardžiai

fortis m f forte n narsus žodynuose užrašomas fortis e narsus

gravis m gravis f grave n sunkus žodynuose užrašomas gravis e sunkus

Vienos galūnės būdvardis

fēlīx m f n laimingas gen sg fēlīcis žodynuose užrašomas fēlīx īcis laimingas

ingēns m f n didžiulis gen sg ingentis žodynuose užrašomas ingēns entis didžiulis

pār m f n lygus vienodas gen sg pāris žodynuose užrašomas pār pāris lygus vienodas

sapiēns m f n išmintingas gen sg sapientis žodynuose užrašomas sapiēns entis išmintingas

Trečiosios linksniuotės būdvardžių linksniavimas

Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl

ācer ācris ācre ācris ācrī ācrem ācre ācrī

ācrēs ācria ācrium ācribus ācrēs ācria ācribus

fortis forte fortis fortī fortem forte fortī

fortēs fortia fortium fortibus fortēs fortia fortibus

pār pāris pārī pārem pār pārī

pārēs pāria

pārium

pāribus pārēs pāria

pāribus

32

XXXI Schola trīcēsima prīma Dēclīnātiō quārta ndash ketvirtoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

frūctus f vaisius frūctūs frūctuī frūctum frūctū

frūctus

frūctūs frūctuum frūctibus frūctūs frūctibus frūctūs

cornū f ragas cornūs cornū cornū cornū

cornū

cornua cornuum cornibus cornua cornibus cornua

lacus m lacūs lacuī lacum lacū

lacus

lacūs lacuum lacubus lacūs lacubus lacūs

1 Išverskite Vergilijaus teksto ištrauką

Hīc sēcūra quiēs et nescia fallere vīta

Divēs opum variārum hīc lātīs ōtia fundīs

Spēluncae vīvīque lacūs hīc frīgida Tempe

Mūgitusque boum mollēsque sub arbore somnī (Vergilius)

Sententiae Multae manūs onus levius faciunt Habet etiam in manū gladium et secūrim sē

autem dē bellō et ā latrōnibus nōn līberat (Vulgāta) Neque semper arcum Tendit Apollo

(Horātius) Nōn est meum contrā auctōritātem senātūs dīcere (Cicero) Prīmus sapientiae

gradus est falsa intelligere Status quō Status in quō Statū quō In statū quō Status quō

ante bellum Sexū fēmina ingeniō vir (Mar jos Teregravezės antkapio epitatildefija Aacuteustrija) Venī

Creātor Spīritus Venī Sancte Spīritus Spīritus prōmptus caro autem infīrma (Vulgāta)

Senātus populusque Rōmānus Alterā manū fert lapidem alterā pānem ostentat (Plautus)

Tarptautiniai žodžiai f nišas ndash greičio varžybų baigmė gubernatildetorius ndash gubernijos

valdytojas humatildeniškas ndash žmoniškas klatildesė ndash pastov mokinių grupė kulinatilderija ndash valgių

gaminimo būdas okupuacuteoti ndash užimti o ndash viešoji nuomonė regiogravenas ndash kraštas

Vocābula

arbor oris f medis

arcus ūs m lankas aacuterka

auctōritās ātis f galia val-džia įtaka autoritegravetas

bellum ī n karas

bōs bovis m f jautis karvė

caro carnis f mėsa kūnas clamō āvī ātum āre šaukti

creātor ōris m kūrėjas dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dīves itis turtingas

domus ūs f namas faciō fēcī factum facere daryti

gradus ūs m žingsnis

gladius ī m kardas fallō fefellī falsum falle-re apgauti sukčiauti klastoti falsus a um apgaulingas melagingas

frīgidus a um šaltas

fundus ī m žemės valda dvaras

ingenium ī n gabumai būdas

infīrmus a um nestiprus intellegō lēxī lēctum le-gere suprasti latrō ōnis m plėšikas samdinys

lacus ūs m ežeras

lapis idis m akmuo lātus a um platus levis e lengvas leve lengvai

līberō āvī ātum āre iš-laisvinti išvaduoti

manus ūs f ranka mollis e minkštas malonus

mūgitus ūs m baubimas maurojimas

necō āvī ātum āre žudyti neque ir ne nescius a um nežinantis nežinomas

onus eris n našta

opēs opum n turtas turtai

ostentō āvī ātum āre iš-

tiesti atkišti rodyti

ōtium ī n poilsis laisvalaikis

pānis is m duona

populus ī m tauta prōmptus a um drąsus

quiēs ētis f poilsis ramybė sanctus a um šventas

secūris is f kirvis sēcūrus a um be rūpesčių ramus

senātus ūs m senatildetas

sexus ūs m lytis

spēlunca ae f gr urvas ola

somnus ī m miegas

spīritus ūs f dvelkimas pūtimas dvasia siela

status ūs m stovėjimas padėtis

Tempē n tendō tetendī tentum tendere tempti varius a um įvairus veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

Sg Pl Nom bōs bovēs Gen bovis boum Dat bovī būbus bōbus Acc bovem bovēs Abl bove būbus bōbus

33

XXXII Schola trīcēsima secunda

Domus Rōmāna

Domūs Rōmānae habēbant multa cubicula ātria ālās cubicula culīnam exedram peristȳlium tabernās tabulīnum trīclīnium et vestibulum Ātrium propter iānuam et vestibulum iacet et umbilīcus domī est Ātrium compluvium et impluvium habet Speciōsae pictūrae parietēs ātriī deacutecorant Cubicula parva conclāvia dormītōria sunt Culīna parva et sublūstris est Hīc fornāx est et ancillae labōrābant Servī cibum in culīnā parābant Propter peristȳlium exedra magna est In parietibus

et solīs vidēmus variās pulchrās pictūras Peristȳ- lium est cavaedium porticibus circumdatum in quō saepe sunt etiam piscīnae statuae silānī plantae Tabernae aediculae viae oppositae sunt in quibus rēs variās vēndunt Tabulīnum cubiculum pecūniae tabulārum et imāginum est Solum tessellātum saepe est (Pagal httpslawikipediaorgwikiDomus_Rōmāna)

Tarptautiniai žodžiai impliugravevijus ndash keturka pis baseinas atildetrijuje kompliugravevijus ndash

angagrave atildetrijaus stogegrave konklavagrave ndash kardinotildelų susirinkimas uždarojegrave patalpojegrave (S ksto koplỹ-

čioje) šaũkiamas poacutepiežiui rinkti ndash vidaus kiemas apjuostas kolonadagrave op

ndash paacutertija ar grugravepė nesutinkanti su daugumotildes nuomone pogravertikas ndash atviras prieangis su ko-

logravenomis ndash keturka pis valgomasis stalas su gultais (clīnē) iš trijų stalo pusių

Vocābula

aedicula ae f kambarėlis

āla ae f sparnas

ancilla ae f tarnaitė vergė

ātrium ī n atildetrijus sveta nė

cavaedium ī n kiemas ro-mėnų namegrave kiemo aikšt

cibus ī m maistas circumdō dedī datum dare dėti aplinkui apsupti

conclāve is n užrakinamas kambarys

cubiculum ī n kambarys miegamasis

compluvium ī n kompliugrave-vijus

culīna ae f virtuvė decorō 1 puošti

domus ūs f namas

dormītōrius a um miego miegamasis cubiculum dor-

mītōrium miegamasis kam-barys

exedra ae f gr eksedragrave pa-sikalbėjimų salė

fornāx ācis f krosnis frustra veltui habeō uī itum ēre turėti

hortus ī m sodas iaceō uī ndash ēre gulėti

iānua ae f durys

imāgō inis f paveikslas

impluvium ī n impliugravevijus labōrō 1 dirbti oppositus a um esantis priešais

parō 1 ruošti

parvus a um mažas

pecūnia ae f turtas pinigai

peristȳlum ī n gr perist lis

pariēs etis m siena

pictūra ae f tapyba pa-veikslas

piscīna ae f baseinas

planta ae f augalas

propter su acc greta arti dėl už

porticus ūs m pogravertikas kolonadagrave dengta galegraverija

pulcher chra chrum gra-žus

saepe dažnai

silānus ī m fontatildenas

solum ī n žemė kambario grindys

speciōsus a um gražus

statua ae f statulagrave sublūstris e silpnai apšvies-tas

taberna ae f kraacuteutuvė smuklė

tabula ae f lenta sąskaitų knyga dokumentildetas

tabulīnum ī n archỹvas

tessellātus a um mozaacuteikos

trīclīnium ī n trikl nijus valgomasis

umbilīcus ī m bamba vi-durys

varius a um įvairus vēndō didī ditum ere parduoti

via ae f gatvė

34

XXXIII Schola trīcēsima tertia Numerālia cardinālia ndash kiekiniai skaitvardžiai

I ūnus a um vienas II duo duae duo du III trēs tria trys IV quattuor keturi V quīnque penki VI sex šeši VII septem septyni VIII octō aštuoni IX novem devyni X decem dešimt

XI ūndecim vienuolika XII duodecim dvylika XIII trēdecim trylika XIV quattuordecim keturiolika XV quindecim penkiolika XVI sēdecim šešiolika XVII septendecim septyniolika XVIII duodēvīgintī aštuoniolika XIX ūndēvīgintī devyniolika XX vīgintī dvidešimt

XXX trīgintā trisdešimt XL quadrāginta keturiasdešimt L quinquāginta penkiadešimt LX sexāginta šešiasdešimt LXX septuāginta septyniasdešimt LXXX octōginta aštuoniasdešimt XC nōnāginta devyniasdešimt C centum šimtas M mille tūkstantis MM duo milia du tūkstančiai

Dē exercitū Rōmānō

Gāius Iūlius Caesar legiōnem ultrā ōrdināvit et compositiōnem celebrem statuit In hāc

nova constitūtiōne octōginta mīlitēs centuriam ductam ab centuriōne explēvērunt Sex

centuriae ūnam cohortem explēvērunt et decem cohortēs ūnam legiōnem ductam ab lēgātō

explēvērunt Quaeque legiō circā sex milia mīlitēs habuit sed cohors prīncipālis dīvīsiō in

proeliō fuit Legiōnēs etiam speciālēs mīlitēs inclūsērunt quī nōn pugnāvērunt sed

stipendia plūra recepērunt Exemplī grātiā aquilifer sīgnum lēgātiōnis aquilam tulit

maximam honōrem habet Sīgnifer minus gravia sīgna tulit et opēs exercitūs administrāvit

Antīquīs tempōribus duōdētrīginta legiōnēs exercitum Rōmānum explēvērunt (Pagal

httpswwwwikiwandcomlaExercitus_Rōmānus)

Tarptautiniai žodžiai administruacuteoti ndash valdyti tvarkyti inkliugravezas ndash intarpas skaidriojegrave

sukiet jusioje dervojegrave (vabzdys gintaregrave) kompoz cija ndash meno kūrinio dalių išdėstymas jų

santykis su v suma konstitugravecija ndash pagrindinis valstybės įstatymas specialugraves ndash susijęs su

kuria nors specialyacutebe išskirtinis ypat ngas stipentildedija ndash pastov pinig nė pašalpagrave

Vocābula

administrō 1 patarnauti tvarkyti valdyti

aquila ae f erelis

aquilifer ī m vėliavnešỹs

cohors ortis f kohorta celeber bris bre garsus įžymus dažnas paplitęs

centuria ae f šimtinė

centuriō ōnis m šimtinin-kas centuriogravenas

compositiō ōnis f sudėji-mas sandara sudėtis

circā su acc apie maždaug

constitūtiō ōnis f sandara nustatymas nutarimas

dīvīsiō ōnis f (pa)dalijimas paskirstymas

ductus a um vedamas vadovaujamas

exemplum ī n pavyzdys exemplī grātiā pavyzdžiui

exercitus ūs m (apmokyta) kariuomenė

expleō plēvī plētum plēre pripildyti sudaryti ferō tulī lātum ferre nešti

gravis e sunkus svarbus habeō uī itum ēre turėti inclūdō clūsī clūsum clūdere uždaryti užrakinti įdėti įterpti

lēgātiō ōnis f pasiuntinys-tė pasiuntinybė legatildeto (kar-

vedžio) padėjėjo pareigybė

lēgātus ī m pasiuntinys le-giograveno vadas Cegravezario laikais

legiō ōnis f legiogravenas magnus a um (māior

ius maximus a um) di- delis

mīles itis m karys kareivis minus mažiau multī ae a (plūrēs a plūrimī ae a) daug dau-gelis

novus a um naujas ōrdinō 1 sustatyti eilėmis išrikiuoti sutvarkyti suskirstyti

opēs opum f turtas prīncipālis e pirminis pa-grindinis svarbiausias

proelium ī n kautynės ko-va mūšis

pugnō 1 kovoti kariauti quisque quaeque quid-que kiekvienas recipiō cēpī ceptum ci-pere imti atgal atsiimti gauti

sīgnifer i m v liavininkas

sīgnum ī n ženklas v liava speciālis e specialugraves ypa-tingas rinktinis

stipendium ī n kareivio al-ga alga atlyginimas karinė tarnyba

ultrā toliau vėliau paskiau

tempus oris n laikas

35

XXXIV Schola trīcēsima quārta Dēclīnātiō quīnta ndash penktoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl faciēs ēī f veidas išvaizda vaizdas

fidēs eī f ištikimybė tikėjimas

glaciēs ēī f ledas

merīdiēs ēī m vidurdienis pietūs

seriēs ēī f eilė

spēs eī f viltis

Nom Gen Dat Acc Abl

diēs m diēī diēī diem diē

diēs diērum diēbus diēs diēbus

rēs f reī reī rem rē

rēs rērum rēbus rēs rēbus

Sententiae Mors ultima līnea rērum est (Horātius) Faciēs Hippocratica Bonus animus in

malā rē dīmidium est malī (Plautus) Vectīgālia nervī sunt reī pūblicae (Cicero) Per diem

Pūnica fidēs Audī vidē tacē sī vīs vīvere in pāce Omnium rērum prīncipia parva sunt

(Cicero) Stultus es rem āctam agis (Plautus) Nam mora dat vīrēs tenerās mora percoquit

ūvās Et validās segetēs quod fuit herba facit (Ovidius) Spēs māter stultōrum Spēs ultima

loz Nota bene Hipokratildetas (gr Ἱπποκράτης lo Hippocratēs) ndash garsiausias aacutentikos

graikų gydytojas 18 gydytojas savo šeimojegrave Gydytojai ir šiandien duoda vadinamąją Hipo-

kratildeto priesaiką Hipokratildeto gydymo metogravedai nusakomi tokiom s sententildecijomis Prīmō nōn

nocēre Natūra sanat medicus cūrat Contrāria contrāriīs cūrantur Sententildecijoje Faciēs

Hippocratica ka bama apie mirštančio žmogaus veidą jį pirmasis aprašė Hipokratildetas

Tarptautiniai žodžiai dekoruacuteoti ndash teikti gražią išvaizdą puošti daacuteilinti edukatildecija ndash

auklėjimas lavinimas švietimas egzempliotilderius ndash vienetas iš daugelio tokių pat daiktų

herbatilderas ndash džiov nti augala l nija ndash bet koks nubrėžtas brūkšnys negravervas ndash skaidulų

pluoštas kuriuo iš smegenų ir į jas eina dirginimas pr ncipas ndash pradinis teiginys

respugraveblika ndash valstybės valdymo fograverma kai valdo išrinkti žmonių atstovai segraverija ndash daiktų

ar reiškinių eilė vestibiugravelis ndash pagalbinė patalpagrave iš kurios įeinama į kitagraves patildetalpas

Vocābula

agō ēgī āctum agere va-ryti vesti veikti

animus ī m siela dvasia audiō īvī ītum īre klau-syti

dīmidium ī n pusė dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dō dedī datum dare duoti

contrārium ī n priešingy-

bė contrāria contrāriīs skirt ngos (l gos) skirt ngais (vaacuteistais)

cūrō 1 rūpintis slaugyti gy-

dyti cūrantur praes ind

pass 3 pl yra gyacutedomi (-os)

faciō fēcī factum facere daryti

herba ae f žolė želmuo žalumynai

Hippocraticus a um Hipokratildeto hipokratildetiškas

līnea ae f lininis siūlas vir-velė riba

malum ī n blogis

medicus ī m gydytojas

mora ae f užrukimas gai-šatis laiko tarpas trukmė

mors mortis f mirtis

nam nes

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

noceō nocuī nocitum

nocēre kenkti omnis e visas kiekvienas parvus a um

pāx pācis f taika percoquō percoxī perco-xum percoquere išvirti iškepti subrandinti

prīncipium ī n pradžia pa-grindas

Pūnicus a um pugravenų t y kartaginiẽčių pugraveniškas

sanō 1 gydyti

seges etis f pasėlỹs pasėt java

sī jei stultus a um kvailas rēs pūblica valstybė res-pugraveblika

taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti tener a um švelnus min-kštas jaunas gležnas

ultimus a um tolimiau-sias paskutinis

ūva ae f vynuogė validus a um sveikas stip-rus didelis tinkamas

vectīgal ālis n mokestis

rintildekliava pl patildejamos

videō vīdī vīsum vidēre matyti

vīs ndash f jėga vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

36

XXXV Schola trīcēsima quīnta

Narrātiō Aenēae (I)

Aenēas narrat dē ruinā Trōiae Sed subitō post decem annōs Graecī nōn iam ante Trōiam

erant Ūnō diē ōra maris dēserta erat Castra hostium dēserta erant Tantum equus līgneus

ante portam stat Portās urbis aperimus relinquimus urbem ad castra īmus tentōriaque

ducum Graecōrum īnspicimus Equus magnus nōs terret Quid est Aut spēs aut perniciēs

Quid facere dēbēmus Nōbīs līs erat Alterī equum dēlēre cupiēbant quod nōnnūllī

dīcēbant bdquoIn equō armātī virī sē condunt In animō habent nocte exīre et urbem intrāre et

delēre nōsque necāreldquo Alterī equum in urbem dūcere volēbant Fāma enim erat bdquoSī nōs

equum in urbem dūcimus quondam bellō Graeciam vincimusldquo

1 Atsakykite į klausimus

1 Quis dē ruinā Trōiae narrat 2 Quot annōs Graecī apud Trōiam erant 3 Quid fēcērunt

Graecī ante portam Trōiānam 4 Terret equus magnus Trōiānōs 5 Quī sunt in equō et dē

quā causā

Sententiae Equus Trōiānus Trōia fuit (Propertius) Equō nē crēdite Teucrī (Vergilius)

loz Nota bene Segravekstas Prope cijus (lo Propertius 47ndash15 metais prieš Kristų) ndash

garsus egravetas iš Ugravembrijos parašęs keturias elegravegijų knygas

Vocābula

Aenēas ae n alter era erum kitas ant-ras alter alter vienas kitas

animus ī m siela dvasia

annus ī n metai aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti armātus a um ginkluotas

castra ōrum n stovykla

condō condidī conditum condere įkurti cupiō īvī ītum ere trokšti dēbeō dēbuī dēbitum dēbēre privalėti dēleō ēvī ētum ēre su-naikinti

dēsertus a um tuščias iš-tuštėjęs

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

diēs diēī m diena dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

dux ducis m vadas

enim mat juk nes eō iī ītum īre eiti

equus ī m arklys exeō iī ītum īre išeiti faciō fēcī factum facere daryti

fāma ae f kalbos paskalos gandas

habeō uī itum ēre turėti in animō habere ketinti

hostis is m f priešas svetimšalis

īnspiciō spexī spectum spicere žiūrėti stebėti intrō āvī ātum āre įžengti

līgneus a um medinis

līs lītis f ginčas

mare maris n jūra

narrātiō ōnis f pasakojimas narrō 1 pasakoti necō 1 žudyti nōnnūllus a um kai kuris

nox noctis f naktis

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

perniciēs ēī f pražūtis

porta ae f vartai durys quondam kitados kadaise quot kiek relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis

subitō staiga tantum tiek tik

tentōrium ī n palapinė terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

Trōia ae f Trojagrave Trōiānus a um Trogravejos

Trōiānī ōrum m ubi kai kur

urbs is f miestas

vincō vīxī victum vin-cere nugalėti volō voluī ndash velle norėti

37

XXXVI Schola trīcēsima sexta Narrātiō Aenēae (II)

Sacerdōs Lāocoōn autem ab arce dēcurrit et procul clāmat bdquoO miserī insānī estis Graecīs

crēditis Equum reliquērunt excidiō urbisldquo et magnā vī hastam in equum torsit Est

gemitus sed nōn audīmus Subitō dē Tenedō īnsulā quae ante Trōiam est duo serpentēs

ōrae appropinquant et in duōs fīliōs Lāocoontis invādunt eōs necant et edunt Lāocoōn

iuvāre temptat sed eum quōque serpentēs necant Nōs territī sumus nam sine dubiō deī

īrātī sunt et Lāocoontem pūnivērunt Aperimus portās et dūcimus equum in urbem Posteā

edimus et bibimus et multā nocte somnum altum capimus

Vocābula

altus a um aukštas gilus arx arcis pilis tvirtovė aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti appropinquō 1 prisiartinti audiō īvī ītum īre girdėti autem tačiau bibō bibī bibere gerti capiō cēpī captum ca-pere imti clāmō āvī ātum āre šaukti

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēcurrō (cu)currī cur-sum currere bėgti žemyn nusileisti

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dubium ī n abejonė

dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

equus ī m arklys edō ēdī ēsum ēsse

(edere) valgyti ėsti

excidium ī n sugriovimas sunaikinimas žuvimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīlius ī m sūnus

gemitus ūs m dejavimas īnsānus a um beprotis pamišęs

īnsula ae f sala intrō āvī ātum āre įžengti invādō invāsī invāsum invādere įsibrauti užpulti īrātus a um supykęs

iuvō 1 padėti pagelbėti

Lāocoōn ontis m Laoko-ograventas

mare maris n jūra miser era um vargšas necō 1 žudyti

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

posteā po to paskui vėliau procul toli tolyn

pūniō īvī ītum īre bausti quōque taip pat relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

sacerdōs ōtis m žynys

serpēns entis m f gyvatė

sine su abl be

somnus ī n miegas stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis subitō staiga tantum tiek tik

Tenedus ī m Tegravenedas sala tōrqueō torsī tortum torquēre sukti kreipti terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti territī įbauginti temptō 1 mėginti bandyti

urbs is f miestas

vis ndash f jėga

Plūsquamperfectum

Plūsquamperfectum indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-era-m ōrnāv-erā-s ōrnāv-era-t ōrnāv-erā-mus ōrnāv-erā-tis

ōrnāv-era-nt

habu-era-m habu-erā-s habu-era-t habu-erā-mus habu-erā-tis

habu-era-nt

lēg-era-m lēg-erā-s lēg-era-t lēg-erā-mus lēg-erā-tis

lēg-era-nt

cēp-era-m cēp-erā-s cēp-era-t cēp-erā-mus cēp-erā-tis

cēp-era-nt

vēn-era-m vēn-erā-s vēn-era-t vēn-erā-mus vēn-erā-tis

vēn-era-nt

1 Išverskite sakinius

1 Hodiē iam librum legī quem herī dederās 2 Promētheus hominēs servāvit quōs

Iuppiter necāre cōnstituerat 3 Ut fēcerās ita habēs 4 Causa bellī fuit quod Rōmānī

agrum Sabīnum vastāvērunt Vocābulum vastō 1 siaubti

38

XXXVII Schola trīcēsima septima Mercurius Dīdō et Aenēas

Mercurius Aenēam vīdit gerere pulchram vestem Pūnicam quam Dīdō eī libenter dōnāverat Itaque nūntius Iovis stupuit deinde ad Aenēam celeriter accessit bdquoAudī Aenēas Iuppiter mē mīsit tē monet Quid hīc facis Cūr eō locō tē tam improbē geris Cōgitā dē fātō tuō Hīc iūcundē vīvere tibi nōn licet Relinque Carthāginem nam Italiam petere debēs Posterīs tuīs illic novam patriam parāldquo Verba Mercuriī Aenēam vehementer terruērunt Itaque vir pius quī imperiō Iovis semper pāruerat cōnsilium cēpit fugam petere et regiōnēs Pūnicās relinquere Statim comitēs ad lītus vocāvit eōs classem et arma parāre iussit At Dīdō quae cōnsilia Aenēae iam animadverterat eum verbīs flectere temptāvit et dīxit bdquoCūr mē tam turpiter fallis Cūr fugere properās cūr tam crūdēlis es Nunc dolum tuum perspēxīldquo Postquam Dīdō diū tacuit tristī vōce adiēcit bdquoTibi nimis crēdidī nam tē amāvīldquo Aenēas autem quem Mercurius dē fātō monuerat graviter gemuit bdquoNumquam tibi conūbium prōmīsī Cōgitā deōs vītam meam regere Iuppiter pater deōrum hominumque mē novam patriam quaerere iussit Etiam Trōiam nōn meā sponte relīquī Anchises pater in somnō mē in Italiam īre monuit Dēsine mē tēque querēlīs tuīs vexāre Italiam nōn meā sponte petōldquo Vocābula

accēdō accessī accessum

accēdere prieiti prisiartinti adiiciō adiēcī adiectum adiicere pridurti

animadvertō 3 atkreipti dėmesį sekti

arma ōrum n ginklai audiō 4 klausyti girdėti

Carthāgō inis f Kartatildegina capiō 3 imti celeriter greitai

classis is f (karo) laivynas cōgitō 1 mąstyti galvoti

comes itis m palydovas bendrakeleivis

cōnsilium ī n nutarimas patarimas

conūbium ī n santuoka crēdo 3 tikėti crūdēlis e žiaurus cūr kodėl debeō 2 privalėti

deinde iš ten po to dēsinō siī situm sinere liautis dīcō 3 sakyti

Dīdō ōnis f Didogravenė diū ilgai

dolus ī m klasta dōnō 1 dovanoti faciō 3 daryti fallō fefellī falsum fal-lere apgauti suklaidinti

fātum ī n likimas

flectō flexī flectum

flectere lenkti

fuga ae f bėgimas fugiō fūgī fugitum fu-gere bėgti graviter sunkiai gerō gessī gestum gere-re nešti nešioti vesti gemō uī itum ere dūsauti

illic ten

imperium ī n įsakymas improbē nedorai intrō āvī ātum āre įžengti itaque taigi todėl tad

iubeō iussī iussum iubē-re liepti įsakyti iūcundē maloniai linksmai libenter mielai licet licuit ndash licēre lei-džiama galima

lītus oris n (jūros) krantas

locus ī m vieta

Mercurius ī m Merkugraverijus moneō 2 priminti įspėti mittō 3 siųsti nimis per daug pernelyg numquam niekada

nūntius ī m pasiuntinys ži-nia

pāreō uī ndash ēre paklusti parō 1 ruošti perspiciō spēxī spectum spicere įžiūrėti suprasti petō īvī ītum 3 vykti

pius a um pamaldus doras

posterī ōrum m ainiai postquam po to kai prōmittō 3 pažadėti properō 1 skubėti Pūnicus a um pūnų pū-niškas

quaerō quaesīvī quesī-tum querere ieškoti

querēla ae f aimana dejonė

regiō ōnis f šalis kraštas regō rēxī rēctum regere valdyti

relinquō 3 palikti servō āvī ātum āre saugoti

sponte suā savo noru statim tučtuojau bematant stupeō stupuī stupēre sustoti būti nustebusiam taceō 2 tylėti

tam taip temptō 1 bandyti terreō 2 gąsdinti trīstis e liūdnas turpiter bjauriai šlykščiai vehementer smarkiai karš-tai stipriai labai

vestis is f drabužis vexō 1 mėtyti vyti ginti vīvō 3 gyventi vocō 1 šaukti kviesti volō voluī ndash velle norėti

vōx vōcis f balsas

39

XXXVIII Schola duodēquadragēsima Futūrum II indicātīvī āctīvī

Futūrum II indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-er-ō ōrnāv-er-i-s ōrnāv-er-i-t

ōrnāv-er-i-mus ōrnāv-er-i-tis ōrnāv-er-i-nt

habu-er-ō habu-er-i-s habu-er-i-t

habu-er-i-mus habu-er-i-tis habu-er-i-nt

lēg-er-ō lēg-er-i-s lēg-er-i-t

lēg-er-i-mus lēg-er-i-tis lēg-er-i-nt

cēp-er-ō cēp-er-i-s cēp-er-i-t

cēp-er-i-mus cēp-er-i-tis cēp-er-i-nt

vēn-er-ō vēn-eri-s vēn-eri-t

vēn-er-i-mus vēn-er-i-tis vēn-er-i-nt

1 Išverskite sakinius

1 Legam epistolam tuam quam mihi scrīpseris 2 Ut fēceris ita habēbis 3 Quid ēgerimus

scietis 4 Ut fēceritis ita habēbitis 5 Sī meīs cōnsiliīs parueris salvus eris 6 Crās librum

legēs quam dederō 7 Cum Phillippus dominus Macedoniae Lacaedemoniīs scrīpserat bdquoSī

in Lacōnicam vēnerō terram vestram vōs exigamldquo Lacaedemoniī respondērunt bdquoSīldquo

8 Ūnus homō servum genere Lacaedemonium interrogāvit bdquoProbusne eris sī tē emerōldquo

Servus respondit bdquoEtiam sī nōn emerisldquo

loz Nota bene Didogravenė (lo Dīdō) ė Pigmaliograveno sesuo Sich jo

žmona Kartatildeginos įkūrėja ir karalienė En jas (lo Aenēas) Anch so ir Afrod tės sūnus

legendinis rom nų protėvis Laokoograventas (gr Λαοκόων lo Lāocoōn) Poseidograveno žynys

Trogravejoje bandęs įtikinti troj nus nepriimti gra kų dovanotildes ndash medinio arklio ir už tai kartugrave su

sūnumis pasmaugtas Poseidograveno pasiųstų gyvačių Lakogravenija (γρ Λακονική lo Lacōnica)

ndash kitaip Spaacuterta Lakedaimogravenas (gr Λακεδαίμων lo Lacedaemōn) ndash Peloponegraveso

pugravesiasalio sritis ir to paties pavadinimo jos sogravestinė kitaip Spaacuterta lakedaimoniẽčiai (gr

Λακεδαίμωνιοι lo Lacedaemoniī) ndash Lakedaimograveno gyventojai arba spartiẽčiai

Makedogravenija (gr Μακεδονία lo Macedonia) ndash šalis tarp Tesatildelijos ir Tratildekijos (AV)

Tarptautiniai žodžiai epistolatilderinis ndash laišk (pavyzdžiui epistoliatilderinis palikimas ndash

laiška ) fugagrave ndash trij ndash keturi balsų mugravezikos kūrinys vieno ba so tegravemą nustatyta tvarka

kartoja kiti balsai kons liumas ndash gydytojų pasitarimas kuriamegrave tikslinama ligos diagnogravezė

(ligos nustatymas) svarstoma ligonio būklė gydymo būdai ir priemonės lakograveniškas ndash

trumpas aacuteiškus glaustas (apie ka bą st ilių) perspektyvagrave ndash kūnų vaizdavimo plokštumojegrave

būdas pagrįstas spindulia s iše nančiais iš vieno taško respondentildetas ndash asmuo atsakinė-

jantis į tyrėjo ankegravetos klaacuteusimus

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti

cōnsilium i n nutarimas patarimas

crās rytoj cum kai

dominus ī m šeimininkas ponas valdovas viešpats

epistola ae f laiškas etiam taip pat net ir

exigō exēgī exāctum

exigere išvaryti išvyti emō ēmī ēmptum eme-re pirkti

genus eris n giminė pader-mė r šis

interrogō 1 klausti

Lacedaemoniī ōrum m lakedaimoniẽčiai spartiẽčiai

Lacōnica ae f Lakogravenija

liber librī m knyga

Macedonia ae f Makedograve-

nija

-ne ar pareō uī ndash ēre paklusti

Phillippus ī m Pilỹpas probus a um doras respondeō spondī spōn-sum spondēre atsakyti salvus a um sveikas sī jei jeigu

servus ī m vergas

40

XXXIX Schola ūndēquadrāgēsima Rapīna Sabīnārum

Iam Rōmulus et Remus Rōmam condiderant sed Rōmae parvus numerus fēminārum erant

Itaque Rōmānī lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt Cum lēgāti dīxērunt bdquoFēminās nōn habēmus

Date nōbīs in mātrimōnium fīliās vestrās Sī fīliās vestrās dederitis vōbīs grātiās agēmusldquo ndash

Sabīnī respondērunt bdquoNostrās fīliās nōn vōbīs ēducāverāmusldquo Tum Rōmānī dolō Sabīnās

accēpērunt Itaque iterum lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt et ad lūdōs pūblicōs Rōmam Sabīnōs

ūnā cum mātrōnīs fīliābusque invītāvērunt bdquoCum Rōmam vēneritis lūdōs pūblicōs spec-

tābitisldquo Cum Sabīnī ūnā cum mātrōnīs fīliābusque Rōmam vēnērunt Rōmānī fīliās Sabī-

nōrum raptāvērunt Rapīna Sabīnārum fuit causa bellī Diū Sabīnī cum Rōmānīs pugnā-

verant cum fīliae Sabīnōrum inter Rōmānōs et Sabīnōs sē coniēcērunt et ōrāvērunt bdquoIn nōs

vertite īrās nōs causa bellī sumus Sī vōs propinquī nostrī vīceritis nōs viduae vīvēmus sī

autem Rōmānī vīcerint nōs orbae erimus Cum igitur nōs necāveritis bellum fīniētisldquo

Verba Sabīnārum Rōmānōs Sabīnōsque movērunt Itaque bellum fīnīvērunt Rōmānī

Sabīnōs in oppidum suum recēpērunt et Sabīnī cum Rōmānīs sē coniūnxērunt (EL)

Komentaras Sab nai (lo Sabīnī) ndash itatildelikų gentis gyvenusi Latildecijuje (lo Latium) ir

Ugravembrijoje (lo Umbria) Įkūrus Rogravemą dalis sab nų susijungė su rom nais o kiti gyvenę

kalnuosegrave jiems priešinosi III amžiuje prieš Kristų rom nai nukariavo visagraves sab nų žemegraves ir

sab nams suteikė Rogravemos pilietybę T tas L vijus (lo Titus Livius) rom nų istograverikas aprašė

rom nų ir sab nų konfl ktą dėl moterų Po šio konfl kto abiejų genčių valstybės susijungė ir

sab nų karalius T tas Tatildecijus (lo Titus Tatius) valdė drauge su Rogravemulu vedusiu sab nę

Hers liją (lo Hersilia) Mokslininkai spėja kad sab nai Rogravemoje yra gyvenę Kvirinatildelio

(Quirīnālis collis) Viminatildelio (Vīminālis collis) ir Eskv lijų (Esquilīae) kalvosegrave

Vocābula

accipiō cēpī ceptum ci-pere priimti gauti autem tačiau

bellum ī n karas

causa ae f priežastis

collis is m kalva coniiciō iēcī iēctum iicere įmesti pulti sē con-

iicere mestis condō condidī condi-tum condere įkurti

coniungō iūnxī iūnc-tum iungere sujungti sē coniungere susijungti cum kai kol dīcō 3 sakyti dō dedī datum dare duoti

dolus ī m klasta

diū ilgai ēducō 1 auklėti šviesti eō iī ītum īre eiti faciō fēcī factum facere

daryti

fēmina ae f mόteris

fīlia ae f duktė iam jau invītō 3 kviesti

īra ae f pyktis itaque taigi todėl tad iterum antrąsyk

lēgātus ī m pasiuntinys

lūdus ī m žaidimas pl žai-dynės

mātrimōnium ī n santuo-ka in mātrimōnium dare vesti

mātrōna ae f matronagrave kil-minga mόteris

mittō 3 siųsti moveō 2 judinti paveikti necō 1 žudyti

oppidum ī n miestas

orba ae f našlaitė propinquus a um artimas

pl propinquī artimieji

pūblicus a um viešas pugnō 1 kovoti kautis ōrō 1 kalbėti melsti prašyti

rapīna ae f pagrobimas raptō 1 pagrobti recipiō cēpī ceptum cipere paimti atga atsiimti respondeō 2 atsakyti spectō 1 stebėti sī jei jeigu tum tada

ubi kai kur

teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti ūnā kartu drauge išvien veniō 4 atvykti vertō vertī versum ver-

tere versti čia atsukti

vidua ae f našlė vincō vīcī vīctum vin-cere nugalėti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

41

XL Schola quadrāgēsima

Initium bellī Gallicī

Helvētiī fīnēs suōs quī angustī sunt relinquere et per prōvinciam nostram iter facere cōnstituunt Explōrātōrēs cōnsilium hostium Caesarī nūntiant Caesar magnīs itineribus ab urbe in Galliam ulteriōrem contendit et incrēdibilī celeritāte ad Genavam pervenit Helvētiī lēgatōs ad eum mittunt nōbilēs cīvēs quī eius voluntātem petunt sed Caesar id nōn concēdit et eā legiōne quam sēcum habet mīlitibusque fortibus quī ex prōvinciā conveniunt ā lacū Lemannō quī in flūmen Rhodanum īnfluit ad montem Iūram quī fīnēs Sēquanōrum ab Helvētiīs dīvidit mūrum in altitūdinem pedum sēdecim fossamque perdūcit eōque modō Helvētiōs itinere prohibet (Buchner)

Sententiae Virtūs Rōmāna constat ex hīs virtūtibus disciplīna pietās fidēs gravitās

paupertās cōnstantia Nōn nōbīs sōlum nātī sumus (Cicero) Nōn fōrmōsus erat sed erat

fācundus Ulixēs (Ovidius)

Komentaras Gatildejus Jugravelijus Cegravezaris (lo Caesar) aprašo Gatildelijos užkariavimą savo bdquoGatildelų karo užrašuoseldquo (lo Commentāriī dē bellō Gallicō) Karas prasideda nuo susidūrimo su gatildelų tauta helvegravetais (lo Helvētiī) gyvenusiais teritograverijoje kur yra dab Šveicatilderija Helvegravetai norėjo palikti savo žemegraves ir persikelti į vatildekarus prie Okeatildeno (lo Ōceacuteanus dab Atlaacutento vandenyacutenas) ą

Vocābula

altitūdō inis f aukštis

angustus a um siauras

bellum ī n karas

celeritās ātis f greitumas concēdō cessī cessum cēdere trauktis užleisti

cōnstantia ae f pastovu-mas patvarumas išfvermė

cōnstituō stituī stitu-tum stituere nuspręsti nustatyti

contendō tendī tentum tendere įtempti stengtis skubėti siekti

conveniō 4 sueiti susirinkti

disciplīna ae f drausmė

dīvidō dīvīdī dīvīsum dīvidere dalyti skaldyti

explōrātor ōris f žvalgas faciō 3 daryti iter facere keliauti

fācundus a um iškalbin-gas kalbus šnekus

fidēs eī f tikėjimas ištiki-mybė

fīnis is m galas baigmė

riba pl sienos šalis kraštas

flūmen inis n upė

fōrmōsus a um gražus

dailus

fortis e narsus stiprus

fossa ae f griovys

Gallicus a um galų gališ-kas

Genava ae f Genavagrave dab Ženevagrave

gravitās ātis f sunkumas rimtumas orumas būdo tvirtumas

Helvētiī ōrum m helvegravetai

hostis is m priešas svetim-šalis

incrēdibilis e neįtikimas īnfluō flūxī flūxum fluere įtekėti

initium ī n pradžia

iter itineris n kelias

Iūra ae m J ra kalnai

lacus ūs m ežeras

legiō ōnis f legiogravenas

Lemannus ī m (ežeras) Le-matildeno (dab Ženegravevos) ežeras

mīles itis m karys kareivis mittō 3 siųsti

modus ī m būdas

mōns montis m kalnas kalnynas kalnai

mūrus ī m siena

nātus a um gimęs

nōbilis e kilmingas kilnus nūntiō 1 pranešti

paupertās ātis f neturtas perdūcō 3 išvesti nuvesti

pēs pedis m koja pėda petō īvī ītum ere ieškoti siekti prašyti vykti

pietās ātis f pamaldumas pagarba

prohibeō hibuī hibitum hibēre neleisti uždrausti

prōvincia ae f provincija -que ir

relinquō 3 palikti

Rhodanus ī f Rodatildenas dab Ronagrave

sēdecim šešiolika

Sēquanī ōrum m sekvatildenai sōlum tikti tik

Ulixēs is m Odis jas ulterior ulterius esantis anoj pusėj tolimesnis

urbs is f miestas perveniō 4 atvykti

virtūs ūtis f vyriškumas narsumas dorybė

voluntās ātis f valia noras sutikimas

42

Page 33: HORTUS LATINUS PARS TERTIA - lm€¦ · IV. Schola quārta. Sententiae. Prōnōmina - įvardžiai Prōnōmina dēmōnstrātīva – parodomieji įvardžiai hic, haec, hoc šitas,

32

XXXI Schola trīcēsima prīma Dēclīnātiō quārta ndash ketvirtoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl Sg Pl

Nom Gen Dat Acc Abl Voc

frūctus f vaisius frūctūs frūctuī frūctum frūctū

frūctus

frūctūs frūctuum frūctibus frūctūs frūctibus frūctūs

cornū f ragas cornūs cornū cornū cornū

cornū

cornua cornuum cornibus cornua cornibus cornua

lacus m lacūs lacuī lacum lacū

lacus

lacūs lacuum lacubus lacūs lacubus lacūs

1 Išverskite Vergilijaus teksto ištrauką

Hīc sēcūra quiēs et nescia fallere vīta

Divēs opum variārum hīc lātīs ōtia fundīs

Spēluncae vīvīque lacūs hīc frīgida Tempe

Mūgitusque boum mollēsque sub arbore somnī (Vergilius)

Sententiae Multae manūs onus levius faciunt Habet etiam in manū gladium et secūrim sē

autem dē bellō et ā latrōnibus nōn līberat (Vulgāta) Neque semper arcum Tendit Apollo

(Horātius) Nōn est meum contrā auctōritātem senātūs dīcere (Cicero) Prīmus sapientiae

gradus est falsa intelligere Status quō Status in quō Statū quō In statū quō Status quō

ante bellum Sexū fēmina ingeniō vir (Mar jos Teregravezės antkapio epitatildefija Aacuteustrija) Venī

Creātor Spīritus Venī Sancte Spīritus Spīritus prōmptus caro autem infīrma (Vulgāta)

Senātus populusque Rōmānus Alterā manū fert lapidem alterā pānem ostentat (Plautus)

Tarptautiniai žodžiai f nišas ndash greičio varžybų baigmė gubernatildetorius ndash gubernijos

valdytojas humatildeniškas ndash žmoniškas klatildesė ndash pastov mokinių grupė kulinatilderija ndash valgių

gaminimo būdas okupuacuteoti ndash užimti o ndash viešoji nuomonė regiogravenas ndash kraštas

Vocābula

arbor oris f medis

arcus ūs m lankas aacuterka

auctōritās ātis f galia val-džia įtaka autoritegravetas

bellum ī n karas

bōs bovis m f jautis karvė

caro carnis f mėsa kūnas clamō āvī ātum āre šaukti

creātor ōris m kūrėjas dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dīves itis turtingas

domus ūs f namas faciō fēcī factum facere daryti

gradus ūs m žingsnis

gladius ī m kardas fallō fefellī falsum falle-re apgauti sukčiauti klastoti falsus a um apgaulingas melagingas

frīgidus a um šaltas

fundus ī m žemės valda dvaras

ingenium ī n gabumai būdas

infīrmus a um nestiprus intellegō lēxī lēctum le-gere suprasti latrō ōnis m plėšikas samdinys

lacus ūs m ežeras

lapis idis m akmuo lātus a um platus levis e lengvas leve lengvai

līberō āvī ātum āre iš-laisvinti išvaduoti

manus ūs f ranka mollis e minkštas malonus

mūgitus ūs m baubimas maurojimas

necō āvī ātum āre žudyti neque ir ne nescius a um nežinantis nežinomas

onus eris n našta

opēs opum n turtas turtai

ostentō āvī ātum āre iš-

tiesti atkišti rodyti

ōtium ī n poilsis laisvalaikis

pānis is m duona

populus ī m tauta prōmptus a um drąsus

quiēs ētis f poilsis ramybė sanctus a um šventas

secūris is f kirvis sēcūrus a um be rūpesčių ramus

senātus ūs m senatildetas

sexus ūs m lytis

spēlunca ae f gr urvas ola

somnus ī m miegas

spīritus ūs f dvelkimas pūtimas dvasia siela

status ūs m stovėjimas padėtis

Tempē n tendō tetendī tentum tendere tempti varius a um įvairus veniō vēnī ventum ve-nīre ateiti atvykti

Sg Pl Nom bōs bovēs Gen bovis boum Dat bovī būbus bōbus Acc bovem bovēs Abl bove būbus bōbus

33

XXXII Schola trīcēsima secunda

Domus Rōmāna

Domūs Rōmānae habēbant multa cubicula ātria ālās cubicula culīnam exedram peristȳlium tabernās tabulīnum trīclīnium et vestibulum Ātrium propter iānuam et vestibulum iacet et umbilīcus domī est Ātrium compluvium et impluvium habet Speciōsae pictūrae parietēs ātriī deacutecorant Cubicula parva conclāvia dormītōria sunt Culīna parva et sublūstris est Hīc fornāx est et ancillae labōrābant Servī cibum in culīnā parābant Propter peristȳlium exedra magna est In parietibus

et solīs vidēmus variās pulchrās pictūras Peristȳ- lium est cavaedium porticibus circumdatum in quō saepe sunt etiam piscīnae statuae silānī plantae Tabernae aediculae viae oppositae sunt in quibus rēs variās vēndunt Tabulīnum cubiculum pecūniae tabulārum et imāginum est Solum tessellātum saepe est (Pagal httpslawikipediaorgwikiDomus_Rōmāna)

Tarptautiniai žodžiai impliugravevijus ndash keturka pis baseinas atildetrijuje kompliugravevijus ndash

angagrave atildetrijaus stogegrave konklavagrave ndash kardinotildelų susirinkimas uždarojegrave patalpojegrave (S ksto koplỹ-

čioje) šaũkiamas poacutepiežiui rinkti ndash vidaus kiemas apjuostas kolonadagrave op

ndash paacutertija ar grugravepė nesutinkanti su daugumotildes nuomone pogravertikas ndash atviras prieangis su ko-

logravenomis ndash keturka pis valgomasis stalas su gultais (clīnē) iš trijų stalo pusių

Vocābula

aedicula ae f kambarėlis

āla ae f sparnas

ancilla ae f tarnaitė vergė

ātrium ī n atildetrijus sveta nė

cavaedium ī n kiemas ro-mėnų namegrave kiemo aikšt

cibus ī m maistas circumdō dedī datum dare dėti aplinkui apsupti

conclāve is n užrakinamas kambarys

cubiculum ī n kambarys miegamasis

compluvium ī n kompliugrave-vijus

culīna ae f virtuvė decorō 1 puošti

domus ūs f namas

dormītōrius a um miego miegamasis cubiculum dor-

mītōrium miegamasis kam-barys

exedra ae f gr eksedragrave pa-sikalbėjimų salė

fornāx ācis f krosnis frustra veltui habeō uī itum ēre turėti

hortus ī m sodas iaceō uī ndash ēre gulėti

iānua ae f durys

imāgō inis f paveikslas

impluvium ī n impliugravevijus labōrō 1 dirbti oppositus a um esantis priešais

parō 1 ruošti

parvus a um mažas

pecūnia ae f turtas pinigai

peristȳlum ī n gr perist lis

pariēs etis m siena

pictūra ae f tapyba pa-veikslas

piscīna ae f baseinas

planta ae f augalas

propter su acc greta arti dėl už

porticus ūs m pogravertikas kolonadagrave dengta galegraverija

pulcher chra chrum gra-žus

saepe dažnai

silānus ī m fontatildenas

solum ī n žemė kambario grindys

speciōsus a um gražus

statua ae f statulagrave sublūstris e silpnai apšvies-tas

taberna ae f kraacuteutuvė smuklė

tabula ae f lenta sąskaitų knyga dokumentildetas

tabulīnum ī n archỹvas

tessellātus a um mozaacuteikos

trīclīnium ī n trikl nijus valgomasis

umbilīcus ī m bamba vi-durys

varius a um įvairus vēndō didī ditum ere parduoti

via ae f gatvė

34

XXXIII Schola trīcēsima tertia Numerālia cardinālia ndash kiekiniai skaitvardžiai

I ūnus a um vienas II duo duae duo du III trēs tria trys IV quattuor keturi V quīnque penki VI sex šeši VII septem septyni VIII octō aštuoni IX novem devyni X decem dešimt

XI ūndecim vienuolika XII duodecim dvylika XIII trēdecim trylika XIV quattuordecim keturiolika XV quindecim penkiolika XVI sēdecim šešiolika XVII septendecim septyniolika XVIII duodēvīgintī aštuoniolika XIX ūndēvīgintī devyniolika XX vīgintī dvidešimt

XXX trīgintā trisdešimt XL quadrāginta keturiasdešimt L quinquāginta penkiadešimt LX sexāginta šešiasdešimt LXX septuāginta septyniasdešimt LXXX octōginta aštuoniasdešimt XC nōnāginta devyniasdešimt C centum šimtas M mille tūkstantis MM duo milia du tūkstančiai

Dē exercitū Rōmānō

Gāius Iūlius Caesar legiōnem ultrā ōrdināvit et compositiōnem celebrem statuit In hāc

nova constitūtiōne octōginta mīlitēs centuriam ductam ab centuriōne explēvērunt Sex

centuriae ūnam cohortem explēvērunt et decem cohortēs ūnam legiōnem ductam ab lēgātō

explēvērunt Quaeque legiō circā sex milia mīlitēs habuit sed cohors prīncipālis dīvīsiō in

proeliō fuit Legiōnēs etiam speciālēs mīlitēs inclūsērunt quī nōn pugnāvērunt sed

stipendia plūra recepērunt Exemplī grātiā aquilifer sīgnum lēgātiōnis aquilam tulit

maximam honōrem habet Sīgnifer minus gravia sīgna tulit et opēs exercitūs administrāvit

Antīquīs tempōribus duōdētrīginta legiōnēs exercitum Rōmānum explēvērunt (Pagal

httpswwwwikiwandcomlaExercitus_Rōmānus)

Tarptautiniai žodžiai administruacuteoti ndash valdyti tvarkyti inkliugravezas ndash intarpas skaidriojegrave

sukiet jusioje dervojegrave (vabzdys gintaregrave) kompoz cija ndash meno kūrinio dalių išdėstymas jų

santykis su v suma konstitugravecija ndash pagrindinis valstybės įstatymas specialugraves ndash susijęs su

kuria nors specialyacutebe išskirtinis ypat ngas stipentildedija ndash pastov pinig nė pašalpagrave

Vocābula

administrō 1 patarnauti tvarkyti valdyti

aquila ae f erelis

aquilifer ī m vėliavnešỹs

cohors ortis f kohorta celeber bris bre garsus įžymus dažnas paplitęs

centuria ae f šimtinė

centuriō ōnis m šimtinin-kas centuriogravenas

compositiō ōnis f sudėji-mas sandara sudėtis

circā su acc apie maždaug

constitūtiō ōnis f sandara nustatymas nutarimas

dīvīsiō ōnis f (pa)dalijimas paskirstymas

ductus a um vedamas vadovaujamas

exemplum ī n pavyzdys exemplī grātiā pavyzdžiui

exercitus ūs m (apmokyta) kariuomenė

expleō plēvī plētum plēre pripildyti sudaryti ferō tulī lātum ferre nešti

gravis e sunkus svarbus habeō uī itum ēre turėti inclūdō clūsī clūsum clūdere uždaryti užrakinti įdėti įterpti

lēgātiō ōnis f pasiuntinys-tė pasiuntinybė legatildeto (kar-

vedžio) padėjėjo pareigybė

lēgātus ī m pasiuntinys le-giograveno vadas Cegravezario laikais

legiō ōnis f legiogravenas magnus a um (māior

ius maximus a um) di- delis

mīles itis m karys kareivis minus mažiau multī ae a (plūrēs a plūrimī ae a) daug dau-gelis

novus a um naujas ōrdinō 1 sustatyti eilėmis išrikiuoti sutvarkyti suskirstyti

opēs opum f turtas prīncipālis e pirminis pa-grindinis svarbiausias

proelium ī n kautynės ko-va mūšis

pugnō 1 kovoti kariauti quisque quaeque quid-que kiekvienas recipiō cēpī ceptum ci-pere imti atgal atsiimti gauti

sīgnifer i m v liavininkas

sīgnum ī n ženklas v liava speciālis e specialugraves ypa-tingas rinktinis

stipendium ī n kareivio al-ga alga atlyginimas karinė tarnyba

ultrā toliau vėliau paskiau

tempus oris n laikas

35

XXXIV Schola trīcēsima quārta Dēclīnātiō quīnta ndash penktoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl faciēs ēī f veidas išvaizda vaizdas

fidēs eī f ištikimybė tikėjimas

glaciēs ēī f ledas

merīdiēs ēī m vidurdienis pietūs

seriēs ēī f eilė

spēs eī f viltis

Nom Gen Dat Acc Abl

diēs m diēī diēī diem diē

diēs diērum diēbus diēs diēbus

rēs f reī reī rem rē

rēs rērum rēbus rēs rēbus

Sententiae Mors ultima līnea rērum est (Horātius) Faciēs Hippocratica Bonus animus in

malā rē dīmidium est malī (Plautus) Vectīgālia nervī sunt reī pūblicae (Cicero) Per diem

Pūnica fidēs Audī vidē tacē sī vīs vīvere in pāce Omnium rērum prīncipia parva sunt

(Cicero) Stultus es rem āctam agis (Plautus) Nam mora dat vīrēs tenerās mora percoquit

ūvās Et validās segetēs quod fuit herba facit (Ovidius) Spēs māter stultōrum Spēs ultima

loz Nota bene Hipokratildetas (gr Ἱπποκράτης lo Hippocratēs) ndash garsiausias aacutentikos

graikų gydytojas 18 gydytojas savo šeimojegrave Gydytojai ir šiandien duoda vadinamąją Hipo-

kratildeto priesaiką Hipokratildeto gydymo metogravedai nusakomi tokiom s sententildecijomis Prīmō nōn

nocēre Natūra sanat medicus cūrat Contrāria contrāriīs cūrantur Sententildecijoje Faciēs

Hippocratica ka bama apie mirštančio žmogaus veidą jį pirmasis aprašė Hipokratildetas

Tarptautiniai žodžiai dekoruacuteoti ndash teikti gražią išvaizdą puošti daacuteilinti edukatildecija ndash

auklėjimas lavinimas švietimas egzempliotilderius ndash vienetas iš daugelio tokių pat daiktų

herbatilderas ndash džiov nti augala l nija ndash bet koks nubrėžtas brūkšnys negravervas ndash skaidulų

pluoštas kuriuo iš smegenų ir į jas eina dirginimas pr ncipas ndash pradinis teiginys

respugraveblika ndash valstybės valdymo fograverma kai valdo išrinkti žmonių atstovai segraverija ndash daiktų

ar reiškinių eilė vestibiugravelis ndash pagalbinė patalpagrave iš kurios įeinama į kitagraves patildetalpas

Vocābula

agō ēgī āctum agere va-ryti vesti veikti

animus ī m siela dvasia audiō īvī ītum īre klau-syti

dīmidium ī n pusė dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dō dedī datum dare duoti

contrārium ī n priešingy-

bė contrāria contrāriīs skirt ngos (l gos) skirt ngais (vaacuteistais)

cūrō 1 rūpintis slaugyti gy-

dyti cūrantur praes ind

pass 3 pl yra gyacutedomi (-os)

faciō fēcī factum facere daryti

herba ae f žolė želmuo žalumynai

Hippocraticus a um Hipokratildeto hipokratildetiškas

līnea ae f lininis siūlas vir-velė riba

malum ī n blogis

medicus ī m gydytojas

mora ae f užrukimas gai-šatis laiko tarpas trukmė

mors mortis f mirtis

nam nes

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

noceō nocuī nocitum

nocēre kenkti omnis e visas kiekvienas parvus a um

pāx pācis f taika percoquō percoxī perco-xum percoquere išvirti iškepti subrandinti

prīncipium ī n pradžia pa-grindas

Pūnicus a um pugravenų t y kartaginiẽčių pugraveniškas

sanō 1 gydyti

seges etis f pasėlỹs pasėt java

sī jei stultus a um kvailas rēs pūblica valstybė res-pugraveblika

taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti tener a um švelnus min-kštas jaunas gležnas

ultimus a um tolimiau-sias paskutinis

ūva ae f vynuogė validus a um sveikas stip-rus didelis tinkamas

vectīgal ālis n mokestis

rintildekliava pl patildejamos

videō vīdī vīsum vidēre matyti

vīs ndash f jėga vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

36

XXXV Schola trīcēsima quīnta

Narrātiō Aenēae (I)

Aenēas narrat dē ruinā Trōiae Sed subitō post decem annōs Graecī nōn iam ante Trōiam

erant Ūnō diē ōra maris dēserta erat Castra hostium dēserta erant Tantum equus līgneus

ante portam stat Portās urbis aperimus relinquimus urbem ad castra īmus tentōriaque

ducum Graecōrum īnspicimus Equus magnus nōs terret Quid est Aut spēs aut perniciēs

Quid facere dēbēmus Nōbīs līs erat Alterī equum dēlēre cupiēbant quod nōnnūllī

dīcēbant bdquoIn equō armātī virī sē condunt In animō habent nocte exīre et urbem intrāre et

delēre nōsque necāreldquo Alterī equum in urbem dūcere volēbant Fāma enim erat bdquoSī nōs

equum in urbem dūcimus quondam bellō Graeciam vincimusldquo

1 Atsakykite į klausimus

1 Quis dē ruinā Trōiae narrat 2 Quot annōs Graecī apud Trōiam erant 3 Quid fēcērunt

Graecī ante portam Trōiānam 4 Terret equus magnus Trōiānōs 5 Quī sunt in equō et dē

quā causā

Sententiae Equus Trōiānus Trōia fuit (Propertius) Equō nē crēdite Teucrī (Vergilius)

loz Nota bene Segravekstas Prope cijus (lo Propertius 47ndash15 metais prieš Kristų) ndash

garsus egravetas iš Ugravembrijos parašęs keturias elegravegijų knygas

Vocābula

Aenēas ae n alter era erum kitas ant-ras alter alter vienas kitas

animus ī m siela dvasia

annus ī n metai aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti armātus a um ginkluotas

castra ōrum n stovykla

condō condidī conditum condere įkurti cupiō īvī ītum ere trokšti dēbeō dēbuī dēbitum dēbēre privalėti dēleō ēvī ētum ēre su-naikinti

dēsertus a um tuščias iš-tuštėjęs

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

diēs diēī m diena dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

dux ducis m vadas

enim mat juk nes eō iī ītum īre eiti

equus ī m arklys exeō iī ītum īre išeiti faciō fēcī factum facere daryti

fāma ae f kalbos paskalos gandas

habeō uī itum ēre turėti in animō habere ketinti

hostis is m f priešas svetimšalis

īnspiciō spexī spectum spicere žiūrėti stebėti intrō āvī ātum āre įžengti

līgneus a um medinis

līs lītis f ginčas

mare maris n jūra

narrātiō ōnis f pasakojimas narrō 1 pasakoti necō 1 žudyti nōnnūllus a um kai kuris

nox noctis f naktis

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

perniciēs ēī f pražūtis

porta ae f vartai durys quondam kitados kadaise quot kiek relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis

subitō staiga tantum tiek tik

tentōrium ī n palapinė terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

Trōia ae f Trojagrave Trōiānus a um Trogravejos

Trōiānī ōrum m ubi kai kur

urbs is f miestas

vincō vīxī victum vin-cere nugalėti volō voluī ndash velle norėti

37

XXXVI Schola trīcēsima sexta Narrātiō Aenēae (II)

Sacerdōs Lāocoōn autem ab arce dēcurrit et procul clāmat bdquoO miserī insānī estis Graecīs

crēditis Equum reliquērunt excidiō urbisldquo et magnā vī hastam in equum torsit Est

gemitus sed nōn audīmus Subitō dē Tenedō īnsulā quae ante Trōiam est duo serpentēs

ōrae appropinquant et in duōs fīliōs Lāocoontis invādunt eōs necant et edunt Lāocoōn

iuvāre temptat sed eum quōque serpentēs necant Nōs territī sumus nam sine dubiō deī

īrātī sunt et Lāocoontem pūnivērunt Aperimus portās et dūcimus equum in urbem Posteā

edimus et bibimus et multā nocte somnum altum capimus

Vocābula

altus a um aukštas gilus arx arcis pilis tvirtovė aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti appropinquō 1 prisiartinti audiō īvī ītum īre girdėti autem tačiau bibō bibī bibere gerti capiō cēpī captum ca-pere imti clāmō āvī ātum āre šaukti

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēcurrō (cu)currī cur-sum currere bėgti žemyn nusileisti

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dubium ī n abejonė

dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

equus ī m arklys edō ēdī ēsum ēsse

(edere) valgyti ėsti

excidium ī n sugriovimas sunaikinimas žuvimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīlius ī m sūnus

gemitus ūs m dejavimas īnsānus a um beprotis pamišęs

īnsula ae f sala intrō āvī ātum āre įžengti invādō invāsī invāsum invādere įsibrauti užpulti īrātus a um supykęs

iuvō 1 padėti pagelbėti

Lāocoōn ontis m Laoko-ograventas

mare maris n jūra miser era um vargšas necō 1 žudyti

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

posteā po to paskui vėliau procul toli tolyn

pūniō īvī ītum īre bausti quōque taip pat relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

sacerdōs ōtis m žynys

serpēns entis m f gyvatė

sine su abl be

somnus ī n miegas stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis subitō staiga tantum tiek tik

Tenedus ī m Tegravenedas sala tōrqueō torsī tortum torquēre sukti kreipti terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti territī įbauginti temptō 1 mėginti bandyti

urbs is f miestas

vis ndash f jėga

Plūsquamperfectum

Plūsquamperfectum indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-era-m ōrnāv-erā-s ōrnāv-era-t ōrnāv-erā-mus ōrnāv-erā-tis

ōrnāv-era-nt

habu-era-m habu-erā-s habu-era-t habu-erā-mus habu-erā-tis

habu-era-nt

lēg-era-m lēg-erā-s lēg-era-t lēg-erā-mus lēg-erā-tis

lēg-era-nt

cēp-era-m cēp-erā-s cēp-era-t cēp-erā-mus cēp-erā-tis

cēp-era-nt

vēn-era-m vēn-erā-s vēn-era-t vēn-erā-mus vēn-erā-tis

vēn-era-nt

1 Išverskite sakinius

1 Hodiē iam librum legī quem herī dederās 2 Promētheus hominēs servāvit quōs

Iuppiter necāre cōnstituerat 3 Ut fēcerās ita habēs 4 Causa bellī fuit quod Rōmānī

agrum Sabīnum vastāvērunt Vocābulum vastō 1 siaubti

38

XXXVII Schola trīcēsima septima Mercurius Dīdō et Aenēas

Mercurius Aenēam vīdit gerere pulchram vestem Pūnicam quam Dīdō eī libenter dōnāverat Itaque nūntius Iovis stupuit deinde ad Aenēam celeriter accessit bdquoAudī Aenēas Iuppiter mē mīsit tē monet Quid hīc facis Cūr eō locō tē tam improbē geris Cōgitā dē fātō tuō Hīc iūcundē vīvere tibi nōn licet Relinque Carthāginem nam Italiam petere debēs Posterīs tuīs illic novam patriam parāldquo Verba Mercuriī Aenēam vehementer terruērunt Itaque vir pius quī imperiō Iovis semper pāruerat cōnsilium cēpit fugam petere et regiōnēs Pūnicās relinquere Statim comitēs ad lītus vocāvit eōs classem et arma parāre iussit At Dīdō quae cōnsilia Aenēae iam animadverterat eum verbīs flectere temptāvit et dīxit bdquoCūr mē tam turpiter fallis Cūr fugere properās cūr tam crūdēlis es Nunc dolum tuum perspēxīldquo Postquam Dīdō diū tacuit tristī vōce adiēcit bdquoTibi nimis crēdidī nam tē amāvīldquo Aenēas autem quem Mercurius dē fātō monuerat graviter gemuit bdquoNumquam tibi conūbium prōmīsī Cōgitā deōs vītam meam regere Iuppiter pater deōrum hominumque mē novam patriam quaerere iussit Etiam Trōiam nōn meā sponte relīquī Anchises pater in somnō mē in Italiam īre monuit Dēsine mē tēque querēlīs tuīs vexāre Italiam nōn meā sponte petōldquo Vocābula

accēdō accessī accessum

accēdere prieiti prisiartinti adiiciō adiēcī adiectum adiicere pridurti

animadvertō 3 atkreipti dėmesį sekti

arma ōrum n ginklai audiō 4 klausyti girdėti

Carthāgō inis f Kartatildegina capiō 3 imti celeriter greitai

classis is f (karo) laivynas cōgitō 1 mąstyti galvoti

comes itis m palydovas bendrakeleivis

cōnsilium ī n nutarimas patarimas

conūbium ī n santuoka crēdo 3 tikėti crūdēlis e žiaurus cūr kodėl debeō 2 privalėti

deinde iš ten po to dēsinō siī situm sinere liautis dīcō 3 sakyti

Dīdō ōnis f Didogravenė diū ilgai

dolus ī m klasta dōnō 1 dovanoti faciō 3 daryti fallō fefellī falsum fal-lere apgauti suklaidinti

fātum ī n likimas

flectō flexī flectum

flectere lenkti

fuga ae f bėgimas fugiō fūgī fugitum fu-gere bėgti graviter sunkiai gerō gessī gestum gere-re nešti nešioti vesti gemō uī itum ere dūsauti

illic ten

imperium ī n įsakymas improbē nedorai intrō āvī ātum āre įžengti itaque taigi todėl tad

iubeō iussī iussum iubē-re liepti įsakyti iūcundē maloniai linksmai libenter mielai licet licuit ndash licēre lei-džiama galima

lītus oris n (jūros) krantas

locus ī m vieta

Mercurius ī m Merkugraverijus moneō 2 priminti įspėti mittō 3 siųsti nimis per daug pernelyg numquam niekada

nūntius ī m pasiuntinys ži-nia

pāreō uī ndash ēre paklusti parō 1 ruošti perspiciō spēxī spectum spicere įžiūrėti suprasti petō īvī ītum 3 vykti

pius a um pamaldus doras

posterī ōrum m ainiai postquam po to kai prōmittō 3 pažadėti properō 1 skubėti Pūnicus a um pūnų pū-niškas

quaerō quaesīvī quesī-tum querere ieškoti

querēla ae f aimana dejonė

regiō ōnis f šalis kraštas regō rēxī rēctum regere valdyti

relinquō 3 palikti servō āvī ātum āre saugoti

sponte suā savo noru statim tučtuojau bematant stupeō stupuī stupēre sustoti būti nustebusiam taceō 2 tylėti

tam taip temptō 1 bandyti terreō 2 gąsdinti trīstis e liūdnas turpiter bjauriai šlykščiai vehementer smarkiai karš-tai stipriai labai

vestis is f drabužis vexō 1 mėtyti vyti ginti vīvō 3 gyventi vocō 1 šaukti kviesti volō voluī ndash velle norėti

vōx vōcis f balsas

39

XXXVIII Schola duodēquadragēsima Futūrum II indicātīvī āctīvī

Futūrum II indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-er-ō ōrnāv-er-i-s ōrnāv-er-i-t

ōrnāv-er-i-mus ōrnāv-er-i-tis ōrnāv-er-i-nt

habu-er-ō habu-er-i-s habu-er-i-t

habu-er-i-mus habu-er-i-tis habu-er-i-nt

lēg-er-ō lēg-er-i-s lēg-er-i-t

lēg-er-i-mus lēg-er-i-tis lēg-er-i-nt

cēp-er-ō cēp-er-i-s cēp-er-i-t

cēp-er-i-mus cēp-er-i-tis cēp-er-i-nt

vēn-er-ō vēn-eri-s vēn-eri-t

vēn-er-i-mus vēn-er-i-tis vēn-er-i-nt

1 Išverskite sakinius

1 Legam epistolam tuam quam mihi scrīpseris 2 Ut fēceris ita habēbis 3 Quid ēgerimus

scietis 4 Ut fēceritis ita habēbitis 5 Sī meīs cōnsiliīs parueris salvus eris 6 Crās librum

legēs quam dederō 7 Cum Phillippus dominus Macedoniae Lacaedemoniīs scrīpserat bdquoSī

in Lacōnicam vēnerō terram vestram vōs exigamldquo Lacaedemoniī respondērunt bdquoSīldquo

8 Ūnus homō servum genere Lacaedemonium interrogāvit bdquoProbusne eris sī tē emerōldquo

Servus respondit bdquoEtiam sī nōn emerisldquo

loz Nota bene Didogravenė (lo Dīdō) ė Pigmaliograveno sesuo Sich jo

žmona Kartatildeginos įkūrėja ir karalienė En jas (lo Aenēas) Anch so ir Afrod tės sūnus

legendinis rom nų protėvis Laokoograventas (gr Λαοκόων lo Lāocoōn) Poseidograveno žynys

Trogravejoje bandęs įtikinti troj nus nepriimti gra kų dovanotildes ndash medinio arklio ir už tai kartugrave su

sūnumis pasmaugtas Poseidograveno pasiųstų gyvačių Lakogravenija (γρ Λακονική lo Lacōnica)

ndash kitaip Spaacuterta Lakedaimogravenas (gr Λακεδαίμων lo Lacedaemōn) ndash Peloponegraveso

pugravesiasalio sritis ir to paties pavadinimo jos sogravestinė kitaip Spaacuterta lakedaimoniẽčiai (gr

Λακεδαίμωνιοι lo Lacedaemoniī) ndash Lakedaimograveno gyventojai arba spartiẽčiai

Makedogravenija (gr Μακεδονία lo Macedonia) ndash šalis tarp Tesatildelijos ir Tratildekijos (AV)

Tarptautiniai žodžiai epistolatilderinis ndash laišk (pavyzdžiui epistoliatilderinis palikimas ndash

laiška ) fugagrave ndash trij ndash keturi balsų mugravezikos kūrinys vieno ba so tegravemą nustatyta tvarka

kartoja kiti balsai kons liumas ndash gydytojų pasitarimas kuriamegrave tikslinama ligos diagnogravezė

(ligos nustatymas) svarstoma ligonio būklė gydymo būdai ir priemonės lakograveniškas ndash

trumpas aacuteiškus glaustas (apie ka bą st ilių) perspektyvagrave ndash kūnų vaizdavimo plokštumojegrave

būdas pagrįstas spindulia s iše nančiais iš vieno taško respondentildetas ndash asmuo atsakinė-

jantis į tyrėjo ankegravetos klaacuteusimus

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti

cōnsilium i n nutarimas patarimas

crās rytoj cum kai

dominus ī m šeimininkas ponas valdovas viešpats

epistola ae f laiškas etiam taip pat net ir

exigō exēgī exāctum

exigere išvaryti išvyti emō ēmī ēmptum eme-re pirkti

genus eris n giminė pader-mė r šis

interrogō 1 klausti

Lacedaemoniī ōrum m lakedaimoniẽčiai spartiẽčiai

Lacōnica ae f Lakogravenija

liber librī m knyga

Macedonia ae f Makedograve-

nija

-ne ar pareō uī ndash ēre paklusti

Phillippus ī m Pilỹpas probus a um doras respondeō spondī spōn-sum spondēre atsakyti salvus a um sveikas sī jei jeigu

servus ī m vergas

40

XXXIX Schola ūndēquadrāgēsima Rapīna Sabīnārum

Iam Rōmulus et Remus Rōmam condiderant sed Rōmae parvus numerus fēminārum erant

Itaque Rōmānī lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt Cum lēgāti dīxērunt bdquoFēminās nōn habēmus

Date nōbīs in mātrimōnium fīliās vestrās Sī fīliās vestrās dederitis vōbīs grātiās agēmusldquo ndash

Sabīnī respondērunt bdquoNostrās fīliās nōn vōbīs ēducāverāmusldquo Tum Rōmānī dolō Sabīnās

accēpērunt Itaque iterum lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt et ad lūdōs pūblicōs Rōmam Sabīnōs

ūnā cum mātrōnīs fīliābusque invītāvērunt bdquoCum Rōmam vēneritis lūdōs pūblicōs spec-

tābitisldquo Cum Sabīnī ūnā cum mātrōnīs fīliābusque Rōmam vēnērunt Rōmānī fīliās Sabī-

nōrum raptāvērunt Rapīna Sabīnārum fuit causa bellī Diū Sabīnī cum Rōmānīs pugnā-

verant cum fīliae Sabīnōrum inter Rōmānōs et Sabīnōs sē coniēcērunt et ōrāvērunt bdquoIn nōs

vertite īrās nōs causa bellī sumus Sī vōs propinquī nostrī vīceritis nōs viduae vīvēmus sī

autem Rōmānī vīcerint nōs orbae erimus Cum igitur nōs necāveritis bellum fīniētisldquo

Verba Sabīnārum Rōmānōs Sabīnōsque movērunt Itaque bellum fīnīvērunt Rōmānī

Sabīnōs in oppidum suum recēpērunt et Sabīnī cum Rōmānīs sē coniūnxērunt (EL)

Komentaras Sab nai (lo Sabīnī) ndash itatildelikų gentis gyvenusi Latildecijuje (lo Latium) ir

Ugravembrijoje (lo Umbria) Įkūrus Rogravemą dalis sab nų susijungė su rom nais o kiti gyvenę

kalnuosegrave jiems priešinosi III amžiuje prieš Kristų rom nai nukariavo visagraves sab nų žemegraves ir

sab nams suteikė Rogravemos pilietybę T tas L vijus (lo Titus Livius) rom nų istograverikas aprašė

rom nų ir sab nų konfl ktą dėl moterų Po šio konfl kto abiejų genčių valstybės susijungė ir

sab nų karalius T tas Tatildecijus (lo Titus Tatius) valdė drauge su Rogravemulu vedusiu sab nę

Hers liją (lo Hersilia) Mokslininkai spėja kad sab nai Rogravemoje yra gyvenę Kvirinatildelio

(Quirīnālis collis) Viminatildelio (Vīminālis collis) ir Eskv lijų (Esquilīae) kalvosegrave

Vocābula

accipiō cēpī ceptum ci-pere priimti gauti autem tačiau

bellum ī n karas

causa ae f priežastis

collis is m kalva coniiciō iēcī iēctum iicere įmesti pulti sē con-

iicere mestis condō condidī condi-tum condere įkurti

coniungō iūnxī iūnc-tum iungere sujungti sē coniungere susijungti cum kai kol dīcō 3 sakyti dō dedī datum dare duoti

dolus ī m klasta

diū ilgai ēducō 1 auklėti šviesti eō iī ītum īre eiti faciō fēcī factum facere

daryti

fēmina ae f mόteris

fīlia ae f duktė iam jau invītō 3 kviesti

īra ae f pyktis itaque taigi todėl tad iterum antrąsyk

lēgātus ī m pasiuntinys

lūdus ī m žaidimas pl žai-dynės

mātrimōnium ī n santuo-ka in mātrimōnium dare vesti

mātrōna ae f matronagrave kil-minga mόteris

mittō 3 siųsti moveō 2 judinti paveikti necō 1 žudyti

oppidum ī n miestas

orba ae f našlaitė propinquus a um artimas

pl propinquī artimieji

pūblicus a um viešas pugnō 1 kovoti kautis ōrō 1 kalbėti melsti prašyti

rapīna ae f pagrobimas raptō 1 pagrobti recipiō cēpī ceptum cipere paimti atga atsiimti respondeō 2 atsakyti spectō 1 stebėti sī jei jeigu tum tada

ubi kai kur

teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti ūnā kartu drauge išvien veniō 4 atvykti vertō vertī versum ver-

tere versti čia atsukti

vidua ae f našlė vincō vīcī vīctum vin-cere nugalėti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

41

XL Schola quadrāgēsima

Initium bellī Gallicī

Helvētiī fīnēs suōs quī angustī sunt relinquere et per prōvinciam nostram iter facere cōnstituunt Explōrātōrēs cōnsilium hostium Caesarī nūntiant Caesar magnīs itineribus ab urbe in Galliam ulteriōrem contendit et incrēdibilī celeritāte ad Genavam pervenit Helvētiī lēgatōs ad eum mittunt nōbilēs cīvēs quī eius voluntātem petunt sed Caesar id nōn concēdit et eā legiōne quam sēcum habet mīlitibusque fortibus quī ex prōvinciā conveniunt ā lacū Lemannō quī in flūmen Rhodanum īnfluit ad montem Iūram quī fīnēs Sēquanōrum ab Helvētiīs dīvidit mūrum in altitūdinem pedum sēdecim fossamque perdūcit eōque modō Helvētiōs itinere prohibet (Buchner)

Sententiae Virtūs Rōmāna constat ex hīs virtūtibus disciplīna pietās fidēs gravitās

paupertās cōnstantia Nōn nōbīs sōlum nātī sumus (Cicero) Nōn fōrmōsus erat sed erat

fācundus Ulixēs (Ovidius)

Komentaras Gatildejus Jugravelijus Cegravezaris (lo Caesar) aprašo Gatildelijos užkariavimą savo bdquoGatildelų karo užrašuoseldquo (lo Commentāriī dē bellō Gallicō) Karas prasideda nuo susidūrimo su gatildelų tauta helvegravetais (lo Helvētiī) gyvenusiais teritograverijoje kur yra dab Šveicatilderija Helvegravetai norėjo palikti savo žemegraves ir persikelti į vatildekarus prie Okeatildeno (lo Ōceacuteanus dab Atlaacutento vandenyacutenas) ą

Vocābula

altitūdō inis f aukštis

angustus a um siauras

bellum ī n karas

celeritās ātis f greitumas concēdō cessī cessum cēdere trauktis užleisti

cōnstantia ae f pastovu-mas patvarumas išfvermė

cōnstituō stituī stitu-tum stituere nuspręsti nustatyti

contendō tendī tentum tendere įtempti stengtis skubėti siekti

conveniō 4 sueiti susirinkti

disciplīna ae f drausmė

dīvidō dīvīdī dīvīsum dīvidere dalyti skaldyti

explōrātor ōris f žvalgas faciō 3 daryti iter facere keliauti

fācundus a um iškalbin-gas kalbus šnekus

fidēs eī f tikėjimas ištiki-mybė

fīnis is m galas baigmė

riba pl sienos šalis kraštas

flūmen inis n upė

fōrmōsus a um gražus

dailus

fortis e narsus stiprus

fossa ae f griovys

Gallicus a um galų gališ-kas

Genava ae f Genavagrave dab Ženevagrave

gravitās ātis f sunkumas rimtumas orumas būdo tvirtumas

Helvētiī ōrum m helvegravetai

hostis is m priešas svetim-šalis

incrēdibilis e neįtikimas īnfluō flūxī flūxum fluere įtekėti

initium ī n pradžia

iter itineris n kelias

Iūra ae m J ra kalnai

lacus ūs m ežeras

legiō ōnis f legiogravenas

Lemannus ī m (ežeras) Le-matildeno (dab Ženegravevos) ežeras

mīles itis m karys kareivis mittō 3 siųsti

modus ī m būdas

mōns montis m kalnas kalnynas kalnai

mūrus ī m siena

nātus a um gimęs

nōbilis e kilmingas kilnus nūntiō 1 pranešti

paupertās ātis f neturtas perdūcō 3 išvesti nuvesti

pēs pedis m koja pėda petō īvī ītum ere ieškoti siekti prašyti vykti

pietās ātis f pamaldumas pagarba

prohibeō hibuī hibitum hibēre neleisti uždrausti

prōvincia ae f provincija -que ir

relinquō 3 palikti

Rhodanus ī f Rodatildenas dab Ronagrave

sēdecim šešiolika

Sēquanī ōrum m sekvatildenai sōlum tikti tik

Ulixēs is m Odis jas ulterior ulterius esantis anoj pusėj tolimesnis

urbs is f miestas perveniō 4 atvykti

virtūs ūtis f vyriškumas narsumas dorybė

voluntās ātis f valia noras sutikimas

42

Page 34: HORTUS LATINUS PARS TERTIA - lm€¦ · IV. Schola quārta. Sententiae. Prōnōmina - įvardžiai Prōnōmina dēmōnstrātīva – parodomieji įvardžiai hic, haec, hoc šitas,

33

XXXII Schola trīcēsima secunda

Domus Rōmāna

Domūs Rōmānae habēbant multa cubicula ātria ālās cubicula culīnam exedram peristȳlium tabernās tabulīnum trīclīnium et vestibulum Ātrium propter iānuam et vestibulum iacet et umbilīcus domī est Ātrium compluvium et impluvium habet Speciōsae pictūrae parietēs ātriī deacutecorant Cubicula parva conclāvia dormītōria sunt Culīna parva et sublūstris est Hīc fornāx est et ancillae labōrābant Servī cibum in culīnā parābant Propter peristȳlium exedra magna est In parietibus

et solīs vidēmus variās pulchrās pictūras Peristȳ- lium est cavaedium porticibus circumdatum in quō saepe sunt etiam piscīnae statuae silānī plantae Tabernae aediculae viae oppositae sunt in quibus rēs variās vēndunt Tabulīnum cubiculum pecūniae tabulārum et imāginum est Solum tessellātum saepe est (Pagal httpslawikipediaorgwikiDomus_Rōmāna)

Tarptautiniai žodžiai impliugravevijus ndash keturka pis baseinas atildetrijuje kompliugravevijus ndash

angagrave atildetrijaus stogegrave konklavagrave ndash kardinotildelų susirinkimas uždarojegrave patalpojegrave (S ksto koplỹ-

čioje) šaũkiamas poacutepiežiui rinkti ndash vidaus kiemas apjuostas kolonadagrave op

ndash paacutertija ar grugravepė nesutinkanti su daugumotildes nuomone pogravertikas ndash atviras prieangis su ko-

logravenomis ndash keturka pis valgomasis stalas su gultais (clīnē) iš trijų stalo pusių

Vocābula

aedicula ae f kambarėlis

āla ae f sparnas

ancilla ae f tarnaitė vergė

ātrium ī n atildetrijus sveta nė

cavaedium ī n kiemas ro-mėnų namegrave kiemo aikšt

cibus ī m maistas circumdō dedī datum dare dėti aplinkui apsupti

conclāve is n užrakinamas kambarys

cubiculum ī n kambarys miegamasis

compluvium ī n kompliugrave-vijus

culīna ae f virtuvė decorō 1 puošti

domus ūs f namas

dormītōrius a um miego miegamasis cubiculum dor-

mītōrium miegamasis kam-barys

exedra ae f gr eksedragrave pa-sikalbėjimų salė

fornāx ācis f krosnis frustra veltui habeō uī itum ēre turėti

hortus ī m sodas iaceō uī ndash ēre gulėti

iānua ae f durys

imāgō inis f paveikslas

impluvium ī n impliugravevijus labōrō 1 dirbti oppositus a um esantis priešais

parō 1 ruošti

parvus a um mažas

pecūnia ae f turtas pinigai

peristȳlum ī n gr perist lis

pariēs etis m siena

pictūra ae f tapyba pa-veikslas

piscīna ae f baseinas

planta ae f augalas

propter su acc greta arti dėl už

porticus ūs m pogravertikas kolonadagrave dengta galegraverija

pulcher chra chrum gra-žus

saepe dažnai

silānus ī m fontatildenas

solum ī n žemė kambario grindys

speciōsus a um gražus

statua ae f statulagrave sublūstris e silpnai apšvies-tas

taberna ae f kraacuteutuvė smuklė

tabula ae f lenta sąskaitų knyga dokumentildetas

tabulīnum ī n archỹvas

tessellātus a um mozaacuteikos

trīclīnium ī n trikl nijus valgomasis

umbilīcus ī m bamba vi-durys

varius a um įvairus vēndō didī ditum ere parduoti

via ae f gatvė

34

XXXIII Schola trīcēsima tertia Numerālia cardinālia ndash kiekiniai skaitvardžiai

I ūnus a um vienas II duo duae duo du III trēs tria trys IV quattuor keturi V quīnque penki VI sex šeši VII septem septyni VIII octō aštuoni IX novem devyni X decem dešimt

XI ūndecim vienuolika XII duodecim dvylika XIII trēdecim trylika XIV quattuordecim keturiolika XV quindecim penkiolika XVI sēdecim šešiolika XVII septendecim septyniolika XVIII duodēvīgintī aštuoniolika XIX ūndēvīgintī devyniolika XX vīgintī dvidešimt

XXX trīgintā trisdešimt XL quadrāginta keturiasdešimt L quinquāginta penkiadešimt LX sexāginta šešiasdešimt LXX septuāginta septyniasdešimt LXXX octōginta aštuoniasdešimt XC nōnāginta devyniasdešimt C centum šimtas M mille tūkstantis MM duo milia du tūkstančiai

Dē exercitū Rōmānō

Gāius Iūlius Caesar legiōnem ultrā ōrdināvit et compositiōnem celebrem statuit In hāc

nova constitūtiōne octōginta mīlitēs centuriam ductam ab centuriōne explēvērunt Sex

centuriae ūnam cohortem explēvērunt et decem cohortēs ūnam legiōnem ductam ab lēgātō

explēvērunt Quaeque legiō circā sex milia mīlitēs habuit sed cohors prīncipālis dīvīsiō in

proeliō fuit Legiōnēs etiam speciālēs mīlitēs inclūsērunt quī nōn pugnāvērunt sed

stipendia plūra recepērunt Exemplī grātiā aquilifer sīgnum lēgātiōnis aquilam tulit

maximam honōrem habet Sīgnifer minus gravia sīgna tulit et opēs exercitūs administrāvit

Antīquīs tempōribus duōdētrīginta legiōnēs exercitum Rōmānum explēvērunt (Pagal

httpswwwwikiwandcomlaExercitus_Rōmānus)

Tarptautiniai žodžiai administruacuteoti ndash valdyti tvarkyti inkliugravezas ndash intarpas skaidriojegrave

sukiet jusioje dervojegrave (vabzdys gintaregrave) kompoz cija ndash meno kūrinio dalių išdėstymas jų

santykis su v suma konstitugravecija ndash pagrindinis valstybės įstatymas specialugraves ndash susijęs su

kuria nors specialyacutebe išskirtinis ypat ngas stipentildedija ndash pastov pinig nė pašalpagrave

Vocābula

administrō 1 patarnauti tvarkyti valdyti

aquila ae f erelis

aquilifer ī m vėliavnešỹs

cohors ortis f kohorta celeber bris bre garsus įžymus dažnas paplitęs

centuria ae f šimtinė

centuriō ōnis m šimtinin-kas centuriogravenas

compositiō ōnis f sudėji-mas sandara sudėtis

circā su acc apie maždaug

constitūtiō ōnis f sandara nustatymas nutarimas

dīvīsiō ōnis f (pa)dalijimas paskirstymas

ductus a um vedamas vadovaujamas

exemplum ī n pavyzdys exemplī grātiā pavyzdžiui

exercitus ūs m (apmokyta) kariuomenė

expleō plēvī plētum plēre pripildyti sudaryti ferō tulī lātum ferre nešti

gravis e sunkus svarbus habeō uī itum ēre turėti inclūdō clūsī clūsum clūdere uždaryti užrakinti įdėti įterpti

lēgātiō ōnis f pasiuntinys-tė pasiuntinybė legatildeto (kar-

vedžio) padėjėjo pareigybė

lēgātus ī m pasiuntinys le-giograveno vadas Cegravezario laikais

legiō ōnis f legiogravenas magnus a um (māior

ius maximus a um) di- delis

mīles itis m karys kareivis minus mažiau multī ae a (plūrēs a plūrimī ae a) daug dau-gelis

novus a um naujas ōrdinō 1 sustatyti eilėmis išrikiuoti sutvarkyti suskirstyti

opēs opum f turtas prīncipālis e pirminis pa-grindinis svarbiausias

proelium ī n kautynės ko-va mūšis

pugnō 1 kovoti kariauti quisque quaeque quid-que kiekvienas recipiō cēpī ceptum ci-pere imti atgal atsiimti gauti

sīgnifer i m v liavininkas

sīgnum ī n ženklas v liava speciālis e specialugraves ypa-tingas rinktinis

stipendium ī n kareivio al-ga alga atlyginimas karinė tarnyba

ultrā toliau vėliau paskiau

tempus oris n laikas

35

XXXIV Schola trīcēsima quārta Dēclīnātiō quīnta ndash penktoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl faciēs ēī f veidas išvaizda vaizdas

fidēs eī f ištikimybė tikėjimas

glaciēs ēī f ledas

merīdiēs ēī m vidurdienis pietūs

seriēs ēī f eilė

spēs eī f viltis

Nom Gen Dat Acc Abl

diēs m diēī diēī diem diē

diēs diērum diēbus diēs diēbus

rēs f reī reī rem rē

rēs rērum rēbus rēs rēbus

Sententiae Mors ultima līnea rērum est (Horātius) Faciēs Hippocratica Bonus animus in

malā rē dīmidium est malī (Plautus) Vectīgālia nervī sunt reī pūblicae (Cicero) Per diem

Pūnica fidēs Audī vidē tacē sī vīs vīvere in pāce Omnium rērum prīncipia parva sunt

(Cicero) Stultus es rem āctam agis (Plautus) Nam mora dat vīrēs tenerās mora percoquit

ūvās Et validās segetēs quod fuit herba facit (Ovidius) Spēs māter stultōrum Spēs ultima

loz Nota bene Hipokratildetas (gr Ἱπποκράτης lo Hippocratēs) ndash garsiausias aacutentikos

graikų gydytojas 18 gydytojas savo šeimojegrave Gydytojai ir šiandien duoda vadinamąją Hipo-

kratildeto priesaiką Hipokratildeto gydymo metogravedai nusakomi tokiom s sententildecijomis Prīmō nōn

nocēre Natūra sanat medicus cūrat Contrāria contrāriīs cūrantur Sententildecijoje Faciēs

Hippocratica ka bama apie mirštančio žmogaus veidą jį pirmasis aprašė Hipokratildetas

Tarptautiniai žodžiai dekoruacuteoti ndash teikti gražią išvaizdą puošti daacuteilinti edukatildecija ndash

auklėjimas lavinimas švietimas egzempliotilderius ndash vienetas iš daugelio tokių pat daiktų

herbatilderas ndash džiov nti augala l nija ndash bet koks nubrėžtas brūkšnys negravervas ndash skaidulų

pluoštas kuriuo iš smegenų ir į jas eina dirginimas pr ncipas ndash pradinis teiginys

respugraveblika ndash valstybės valdymo fograverma kai valdo išrinkti žmonių atstovai segraverija ndash daiktų

ar reiškinių eilė vestibiugravelis ndash pagalbinė patalpagrave iš kurios įeinama į kitagraves patildetalpas

Vocābula

agō ēgī āctum agere va-ryti vesti veikti

animus ī m siela dvasia audiō īvī ītum īre klau-syti

dīmidium ī n pusė dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dō dedī datum dare duoti

contrārium ī n priešingy-

bė contrāria contrāriīs skirt ngos (l gos) skirt ngais (vaacuteistais)

cūrō 1 rūpintis slaugyti gy-

dyti cūrantur praes ind

pass 3 pl yra gyacutedomi (-os)

faciō fēcī factum facere daryti

herba ae f žolė želmuo žalumynai

Hippocraticus a um Hipokratildeto hipokratildetiškas

līnea ae f lininis siūlas vir-velė riba

malum ī n blogis

medicus ī m gydytojas

mora ae f užrukimas gai-šatis laiko tarpas trukmė

mors mortis f mirtis

nam nes

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

noceō nocuī nocitum

nocēre kenkti omnis e visas kiekvienas parvus a um

pāx pācis f taika percoquō percoxī perco-xum percoquere išvirti iškepti subrandinti

prīncipium ī n pradžia pa-grindas

Pūnicus a um pugravenų t y kartaginiẽčių pugraveniškas

sanō 1 gydyti

seges etis f pasėlỹs pasėt java

sī jei stultus a um kvailas rēs pūblica valstybė res-pugraveblika

taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti tener a um švelnus min-kštas jaunas gležnas

ultimus a um tolimiau-sias paskutinis

ūva ae f vynuogė validus a um sveikas stip-rus didelis tinkamas

vectīgal ālis n mokestis

rintildekliava pl patildejamos

videō vīdī vīsum vidēre matyti

vīs ndash f jėga vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

36

XXXV Schola trīcēsima quīnta

Narrātiō Aenēae (I)

Aenēas narrat dē ruinā Trōiae Sed subitō post decem annōs Graecī nōn iam ante Trōiam

erant Ūnō diē ōra maris dēserta erat Castra hostium dēserta erant Tantum equus līgneus

ante portam stat Portās urbis aperimus relinquimus urbem ad castra īmus tentōriaque

ducum Graecōrum īnspicimus Equus magnus nōs terret Quid est Aut spēs aut perniciēs

Quid facere dēbēmus Nōbīs līs erat Alterī equum dēlēre cupiēbant quod nōnnūllī

dīcēbant bdquoIn equō armātī virī sē condunt In animō habent nocte exīre et urbem intrāre et

delēre nōsque necāreldquo Alterī equum in urbem dūcere volēbant Fāma enim erat bdquoSī nōs

equum in urbem dūcimus quondam bellō Graeciam vincimusldquo

1 Atsakykite į klausimus

1 Quis dē ruinā Trōiae narrat 2 Quot annōs Graecī apud Trōiam erant 3 Quid fēcērunt

Graecī ante portam Trōiānam 4 Terret equus magnus Trōiānōs 5 Quī sunt in equō et dē

quā causā

Sententiae Equus Trōiānus Trōia fuit (Propertius) Equō nē crēdite Teucrī (Vergilius)

loz Nota bene Segravekstas Prope cijus (lo Propertius 47ndash15 metais prieš Kristų) ndash

garsus egravetas iš Ugravembrijos parašęs keturias elegravegijų knygas

Vocābula

Aenēas ae n alter era erum kitas ant-ras alter alter vienas kitas

animus ī m siela dvasia

annus ī n metai aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti armātus a um ginkluotas

castra ōrum n stovykla

condō condidī conditum condere įkurti cupiō īvī ītum ere trokšti dēbeō dēbuī dēbitum dēbēre privalėti dēleō ēvī ētum ēre su-naikinti

dēsertus a um tuščias iš-tuštėjęs

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

diēs diēī m diena dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

dux ducis m vadas

enim mat juk nes eō iī ītum īre eiti

equus ī m arklys exeō iī ītum īre išeiti faciō fēcī factum facere daryti

fāma ae f kalbos paskalos gandas

habeō uī itum ēre turėti in animō habere ketinti

hostis is m f priešas svetimšalis

īnspiciō spexī spectum spicere žiūrėti stebėti intrō āvī ātum āre įžengti

līgneus a um medinis

līs lītis f ginčas

mare maris n jūra

narrātiō ōnis f pasakojimas narrō 1 pasakoti necō 1 žudyti nōnnūllus a um kai kuris

nox noctis f naktis

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

perniciēs ēī f pražūtis

porta ae f vartai durys quondam kitados kadaise quot kiek relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis

subitō staiga tantum tiek tik

tentōrium ī n palapinė terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

Trōia ae f Trojagrave Trōiānus a um Trogravejos

Trōiānī ōrum m ubi kai kur

urbs is f miestas

vincō vīxī victum vin-cere nugalėti volō voluī ndash velle norėti

37

XXXVI Schola trīcēsima sexta Narrātiō Aenēae (II)

Sacerdōs Lāocoōn autem ab arce dēcurrit et procul clāmat bdquoO miserī insānī estis Graecīs

crēditis Equum reliquērunt excidiō urbisldquo et magnā vī hastam in equum torsit Est

gemitus sed nōn audīmus Subitō dē Tenedō īnsulā quae ante Trōiam est duo serpentēs

ōrae appropinquant et in duōs fīliōs Lāocoontis invādunt eōs necant et edunt Lāocoōn

iuvāre temptat sed eum quōque serpentēs necant Nōs territī sumus nam sine dubiō deī

īrātī sunt et Lāocoontem pūnivērunt Aperimus portās et dūcimus equum in urbem Posteā

edimus et bibimus et multā nocte somnum altum capimus

Vocābula

altus a um aukštas gilus arx arcis pilis tvirtovė aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti appropinquō 1 prisiartinti audiō īvī ītum īre girdėti autem tačiau bibō bibī bibere gerti capiō cēpī captum ca-pere imti clāmō āvī ātum āre šaukti

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēcurrō (cu)currī cur-sum currere bėgti žemyn nusileisti

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dubium ī n abejonė

dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

equus ī m arklys edō ēdī ēsum ēsse

(edere) valgyti ėsti

excidium ī n sugriovimas sunaikinimas žuvimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīlius ī m sūnus

gemitus ūs m dejavimas īnsānus a um beprotis pamišęs

īnsula ae f sala intrō āvī ātum āre įžengti invādō invāsī invāsum invādere įsibrauti užpulti īrātus a um supykęs

iuvō 1 padėti pagelbėti

Lāocoōn ontis m Laoko-ograventas

mare maris n jūra miser era um vargšas necō 1 žudyti

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

posteā po to paskui vėliau procul toli tolyn

pūniō īvī ītum īre bausti quōque taip pat relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

sacerdōs ōtis m žynys

serpēns entis m f gyvatė

sine su abl be

somnus ī n miegas stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis subitō staiga tantum tiek tik

Tenedus ī m Tegravenedas sala tōrqueō torsī tortum torquēre sukti kreipti terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti territī įbauginti temptō 1 mėginti bandyti

urbs is f miestas

vis ndash f jėga

Plūsquamperfectum

Plūsquamperfectum indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-era-m ōrnāv-erā-s ōrnāv-era-t ōrnāv-erā-mus ōrnāv-erā-tis

ōrnāv-era-nt

habu-era-m habu-erā-s habu-era-t habu-erā-mus habu-erā-tis

habu-era-nt

lēg-era-m lēg-erā-s lēg-era-t lēg-erā-mus lēg-erā-tis

lēg-era-nt

cēp-era-m cēp-erā-s cēp-era-t cēp-erā-mus cēp-erā-tis

cēp-era-nt

vēn-era-m vēn-erā-s vēn-era-t vēn-erā-mus vēn-erā-tis

vēn-era-nt

1 Išverskite sakinius

1 Hodiē iam librum legī quem herī dederās 2 Promētheus hominēs servāvit quōs

Iuppiter necāre cōnstituerat 3 Ut fēcerās ita habēs 4 Causa bellī fuit quod Rōmānī

agrum Sabīnum vastāvērunt Vocābulum vastō 1 siaubti

38

XXXVII Schola trīcēsima septima Mercurius Dīdō et Aenēas

Mercurius Aenēam vīdit gerere pulchram vestem Pūnicam quam Dīdō eī libenter dōnāverat Itaque nūntius Iovis stupuit deinde ad Aenēam celeriter accessit bdquoAudī Aenēas Iuppiter mē mīsit tē monet Quid hīc facis Cūr eō locō tē tam improbē geris Cōgitā dē fātō tuō Hīc iūcundē vīvere tibi nōn licet Relinque Carthāginem nam Italiam petere debēs Posterīs tuīs illic novam patriam parāldquo Verba Mercuriī Aenēam vehementer terruērunt Itaque vir pius quī imperiō Iovis semper pāruerat cōnsilium cēpit fugam petere et regiōnēs Pūnicās relinquere Statim comitēs ad lītus vocāvit eōs classem et arma parāre iussit At Dīdō quae cōnsilia Aenēae iam animadverterat eum verbīs flectere temptāvit et dīxit bdquoCūr mē tam turpiter fallis Cūr fugere properās cūr tam crūdēlis es Nunc dolum tuum perspēxīldquo Postquam Dīdō diū tacuit tristī vōce adiēcit bdquoTibi nimis crēdidī nam tē amāvīldquo Aenēas autem quem Mercurius dē fātō monuerat graviter gemuit bdquoNumquam tibi conūbium prōmīsī Cōgitā deōs vītam meam regere Iuppiter pater deōrum hominumque mē novam patriam quaerere iussit Etiam Trōiam nōn meā sponte relīquī Anchises pater in somnō mē in Italiam īre monuit Dēsine mē tēque querēlīs tuīs vexāre Italiam nōn meā sponte petōldquo Vocābula

accēdō accessī accessum

accēdere prieiti prisiartinti adiiciō adiēcī adiectum adiicere pridurti

animadvertō 3 atkreipti dėmesį sekti

arma ōrum n ginklai audiō 4 klausyti girdėti

Carthāgō inis f Kartatildegina capiō 3 imti celeriter greitai

classis is f (karo) laivynas cōgitō 1 mąstyti galvoti

comes itis m palydovas bendrakeleivis

cōnsilium ī n nutarimas patarimas

conūbium ī n santuoka crēdo 3 tikėti crūdēlis e žiaurus cūr kodėl debeō 2 privalėti

deinde iš ten po to dēsinō siī situm sinere liautis dīcō 3 sakyti

Dīdō ōnis f Didogravenė diū ilgai

dolus ī m klasta dōnō 1 dovanoti faciō 3 daryti fallō fefellī falsum fal-lere apgauti suklaidinti

fātum ī n likimas

flectō flexī flectum

flectere lenkti

fuga ae f bėgimas fugiō fūgī fugitum fu-gere bėgti graviter sunkiai gerō gessī gestum gere-re nešti nešioti vesti gemō uī itum ere dūsauti

illic ten

imperium ī n įsakymas improbē nedorai intrō āvī ātum āre įžengti itaque taigi todėl tad

iubeō iussī iussum iubē-re liepti įsakyti iūcundē maloniai linksmai libenter mielai licet licuit ndash licēre lei-džiama galima

lītus oris n (jūros) krantas

locus ī m vieta

Mercurius ī m Merkugraverijus moneō 2 priminti įspėti mittō 3 siųsti nimis per daug pernelyg numquam niekada

nūntius ī m pasiuntinys ži-nia

pāreō uī ndash ēre paklusti parō 1 ruošti perspiciō spēxī spectum spicere įžiūrėti suprasti petō īvī ītum 3 vykti

pius a um pamaldus doras

posterī ōrum m ainiai postquam po to kai prōmittō 3 pažadėti properō 1 skubėti Pūnicus a um pūnų pū-niškas

quaerō quaesīvī quesī-tum querere ieškoti

querēla ae f aimana dejonė

regiō ōnis f šalis kraštas regō rēxī rēctum regere valdyti

relinquō 3 palikti servō āvī ātum āre saugoti

sponte suā savo noru statim tučtuojau bematant stupeō stupuī stupēre sustoti būti nustebusiam taceō 2 tylėti

tam taip temptō 1 bandyti terreō 2 gąsdinti trīstis e liūdnas turpiter bjauriai šlykščiai vehementer smarkiai karš-tai stipriai labai

vestis is f drabužis vexō 1 mėtyti vyti ginti vīvō 3 gyventi vocō 1 šaukti kviesti volō voluī ndash velle norėti

vōx vōcis f balsas

39

XXXVIII Schola duodēquadragēsima Futūrum II indicātīvī āctīvī

Futūrum II indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-er-ō ōrnāv-er-i-s ōrnāv-er-i-t

ōrnāv-er-i-mus ōrnāv-er-i-tis ōrnāv-er-i-nt

habu-er-ō habu-er-i-s habu-er-i-t

habu-er-i-mus habu-er-i-tis habu-er-i-nt

lēg-er-ō lēg-er-i-s lēg-er-i-t

lēg-er-i-mus lēg-er-i-tis lēg-er-i-nt

cēp-er-ō cēp-er-i-s cēp-er-i-t

cēp-er-i-mus cēp-er-i-tis cēp-er-i-nt

vēn-er-ō vēn-eri-s vēn-eri-t

vēn-er-i-mus vēn-er-i-tis vēn-er-i-nt

1 Išverskite sakinius

1 Legam epistolam tuam quam mihi scrīpseris 2 Ut fēceris ita habēbis 3 Quid ēgerimus

scietis 4 Ut fēceritis ita habēbitis 5 Sī meīs cōnsiliīs parueris salvus eris 6 Crās librum

legēs quam dederō 7 Cum Phillippus dominus Macedoniae Lacaedemoniīs scrīpserat bdquoSī

in Lacōnicam vēnerō terram vestram vōs exigamldquo Lacaedemoniī respondērunt bdquoSīldquo

8 Ūnus homō servum genere Lacaedemonium interrogāvit bdquoProbusne eris sī tē emerōldquo

Servus respondit bdquoEtiam sī nōn emerisldquo

loz Nota bene Didogravenė (lo Dīdō) ė Pigmaliograveno sesuo Sich jo

žmona Kartatildeginos įkūrėja ir karalienė En jas (lo Aenēas) Anch so ir Afrod tės sūnus

legendinis rom nų protėvis Laokoograventas (gr Λαοκόων lo Lāocoōn) Poseidograveno žynys

Trogravejoje bandęs įtikinti troj nus nepriimti gra kų dovanotildes ndash medinio arklio ir už tai kartugrave su

sūnumis pasmaugtas Poseidograveno pasiųstų gyvačių Lakogravenija (γρ Λακονική lo Lacōnica)

ndash kitaip Spaacuterta Lakedaimogravenas (gr Λακεδαίμων lo Lacedaemōn) ndash Peloponegraveso

pugravesiasalio sritis ir to paties pavadinimo jos sogravestinė kitaip Spaacuterta lakedaimoniẽčiai (gr

Λακεδαίμωνιοι lo Lacedaemoniī) ndash Lakedaimograveno gyventojai arba spartiẽčiai

Makedogravenija (gr Μακεδονία lo Macedonia) ndash šalis tarp Tesatildelijos ir Tratildekijos (AV)

Tarptautiniai žodžiai epistolatilderinis ndash laišk (pavyzdžiui epistoliatilderinis palikimas ndash

laiška ) fugagrave ndash trij ndash keturi balsų mugravezikos kūrinys vieno ba so tegravemą nustatyta tvarka

kartoja kiti balsai kons liumas ndash gydytojų pasitarimas kuriamegrave tikslinama ligos diagnogravezė

(ligos nustatymas) svarstoma ligonio būklė gydymo būdai ir priemonės lakograveniškas ndash

trumpas aacuteiškus glaustas (apie ka bą st ilių) perspektyvagrave ndash kūnų vaizdavimo plokštumojegrave

būdas pagrįstas spindulia s iše nančiais iš vieno taško respondentildetas ndash asmuo atsakinė-

jantis į tyrėjo ankegravetos klaacuteusimus

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti

cōnsilium i n nutarimas patarimas

crās rytoj cum kai

dominus ī m šeimininkas ponas valdovas viešpats

epistola ae f laiškas etiam taip pat net ir

exigō exēgī exāctum

exigere išvaryti išvyti emō ēmī ēmptum eme-re pirkti

genus eris n giminė pader-mė r šis

interrogō 1 klausti

Lacedaemoniī ōrum m lakedaimoniẽčiai spartiẽčiai

Lacōnica ae f Lakogravenija

liber librī m knyga

Macedonia ae f Makedograve-

nija

-ne ar pareō uī ndash ēre paklusti

Phillippus ī m Pilỹpas probus a um doras respondeō spondī spōn-sum spondēre atsakyti salvus a um sveikas sī jei jeigu

servus ī m vergas

40

XXXIX Schola ūndēquadrāgēsima Rapīna Sabīnārum

Iam Rōmulus et Remus Rōmam condiderant sed Rōmae parvus numerus fēminārum erant

Itaque Rōmānī lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt Cum lēgāti dīxērunt bdquoFēminās nōn habēmus

Date nōbīs in mātrimōnium fīliās vestrās Sī fīliās vestrās dederitis vōbīs grātiās agēmusldquo ndash

Sabīnī respondērunt bdquoNostrās fīliās nōn vōbīs ēducāverāmusldquo Tum Rōmānī dolō Sabīnās

accēpērunt Itaque iterum lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt et ad lūdōs pūblicōs Rōmam Sabīnōs

ūnā cum mātrōnīs fīliābusque invītāvērunt bdquoCum Rōmam vēneritis lūdōs pūblicōs spec-

tābitisldquo Cum Sabīnī ūnā cum mātrōnīs fīliābusque Rōmam vēnērunt Rōmānī fīliās Sabī-

nōrum raptāvērunt Rapīna Sabīnārum fuit causa bellī Diū Sabīnī cum Rōmānīs pugnā-

verant cum fīliae Sabīnōrum inter Rōmānōs et Sabīnōs sē coniēcērunt et ōrāvērunt bdquoIn nōs

vertite īrās nōs causa bellī sumus Sī vōs propinquī nostrī vīceritis nōs viduae vīvēmus sī

autem Rōmānī vīcerint nōs orbae erimus Cum igitur nōs necāveritis bellum fīniētisldquo

Verba Sabīnārum Rōmānōs Sabīnōsque movērunt Itaque bellum fīnīvērunt Rōmānī

Sabīnōs in oppidum suum recēpērunt et Sabīnī cum Rōmānīs sē coniūnxērunt (EL)

Komentaras Sab nai (lo Sabīnī) ndash itatildelikų gentis gyvenusi Latildecijuje (lo Latium) ir

Ugravembrijoje (lo Umbria) Įkūrus Rogravemą dalis sab nų susijungė su rom nais o kiti gyvenę

kalnuosegrave jiems priešinosi III amžiuje prieš Kristų rom nai nukariavo visagraves sab nų žemegraves ir

sab nams suteikė Rogravemos pilietybę T tas L vijus (lo Titus Livius) rom nų istograverikas aprašė

rom nų ir sab nų konfl ktą dėl moterų Po šio konfl kto abiejų genčių valstybės susijungė ir

sab nų karalius T tas Tatildecijus (lo Titus Tatius) valdė drauge su Rogravemulu vedusiu sab nę

Hers liją (lo Hersilia) Mokslininkai spėja kad sab nai Rogravemoje yra gyvenę Kvirinatildelio

(Quirīnālis collis) Viminatildelio (Vīminālis collis) ir Eskv lijų (Esquilīae) kalvosegrave

Vocābula

accipiō cēpī ceptum ci-pere priimti gauti autem tačiau

bellum ī n karas

causa ae f priežastis

collis is m kalva coniiciō iēcī iēctum iicere įmesti pulti sē con-

iicere mestis condō condidī condi-tum condere įkurti

coniungō iūnxī iūnc-tum iungere sujungti sē coniungere susijungti cum kai kol dīcō 3 sakyti dō dedī datum dare duoti

dolus ī m klasta

diū ilgai ēducō 1 auklėti šviesti eō iī ītum īre eiti faciō fēcī factum facere

daryti

fēmina ae f mόteris

fīlia ae f duktė iam jau invītō 3 kviesti

īra ae f pyktis itaque taigi todėl tad iterum antrąsyk

lēgātus ī m pasiuntinys

lūdus ī m žaidimas pl žai-dynės

mātrimōnium ī n santuo-ka in mātrimōnium dare vesti

mātrōna ae f matronagrave kil-minga mόteris

mittō 3 siųsti moveō 2 judinti paveikti necō 1 žudyti

oppidum ī n miestas

orba ae f našlaitė propinquus a um artimas

pl propinquī artimieji

pūblicus a um viešas pugnō 1 kovoti kautis ōrō 1 kalbėti melsti prašyti

rapīna ae f pagrobimas raptō 1 pagrobti recipiō cēpī ceptum cipere paimti atga atsiimti respondeō 2 atsakyti spectō 1 stebėti sī jei jeigu tum tada

ubi kai kur

teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti ūnā kartu drauge išvien veniō 4 atvykti vertō vertī versum ver-

tere versti čia atsukti

vidua ae f našlė vincō vīcī vīctum vin-cere nugalėti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

41

XL Schola quadrāgēsima

Initium bellī Gallicī

Helvētiī fīnēs suōs quī angustī sunt relinquere et per prōvinciam nostram iter facere cōnstituunt Explōrātōrēs cōnsilium hostium Caesarī nūntiant Caesar magnīs itineribus ab urbe in Galliam ulteriōrem contendit et incrēdibilī celeritāte ad Genavam pervenit Helvētiī lēgatōs ad eum mittunt nōbilēs cīvēs quī eius voluntātem petunt sed Caesar id nōn concēdit et eā legiōne quam sēcum habet mīlitibusque fortibus quī ex prōvinciā conveniunt ā lacū Lemannō quī in flūmen Rhodanum īnfluit ad montem Iūram quī fīnēs Sēquanōrum ab Helvētiīs dīvidit mūrum in altitūdinem pedum sēdecim fossamque perdūcit eōque modō Helvētiōs itinere prohibet (Buchner)

Sententiae Virtūs Rōmāna constat ex hīs virtūtibus disciplīna pietās fidēs gravitās

paupertās cōnstantia Nōn nōbīs sōlum nātī sumus (Cicero) Nōn fōrmōsus erat sed erat

fācundus Ulixēs (Ovidius)

Komentaras Gatildejus Jugravelijus Cegravezaris (lo Caesar) aprašo Gatildelijos užkariavimą savo bdquoGatildelų karo užrašuoseldquo (lo Commentāriī dē bellō Gallicō) Karas prasideda nuo susidūrimo su gatildelų tauta helvegravetais (lo Helvētiī) gyvenusiais teritograverijoje kur yra dab Šveicatilderija Helvegravetai norėjo palikti savo žemegraves ir persikelti į vatildekarus prie Okeatildeno (lo Ōceacuteanus dab Atlaacutento vandenyacutenas) ą

Vocābula

altitūdō inis f aukštis

angustus a um siauras

bellum ī n karas

celeritās ātis f greitumas concēdō cessī cessum cēdere trauktis užleisti

cōnstantia ae f pastovu-mas patvarumas išfvermė

cōnstituō stituī stitu-tum stituere nuspręsti nustatyti

contendō tendī tentum tendere įtempti stengtis skubėti siekti

conveniō 4 sueiti susirinkti

disciplīna ae f drausmė

dīvidō dīvīdī dīvīsum dīvidere dalyti skaldyti

explōrātor ōris f žvalgas faciō 3 daryti iter facere keliauti

fācundus a um iškalbin-gas kalbus šnekus

fidēs eī f tikėjimas ištiki-mybė

fīnis is m galas baigmė

riba pl sienos šalis kraštas

flūmen inis n upė

fōrmōsus a um gražus

dailus

fortis e narsus stiprus

fossa ae f griovys

Gallicus a um galų gališ-kas

Genava ae f Genavagrave dab Ženevagrave

gravitās ātis f sunkumas rimtumas orumas būdo tvirtumas

Helvētiī ōrum m helvegravetai

hostis is m priešas svetim-šalis

incrēdibilis e neįtikimas īnfluō flūxī flūxum fluere įtekėti

initium ī n pradžia

iter itineris n kelias

Iūra ae m J ra kalnai

lacus ūs m ežeras

legiō ōnis f legiogravenas

Lemannus ī m (ežeras) Le-matildeno (dab Ženegravevos) ežeras

mīles itis m karys kareivis mittō 3 siųsti

modus ī m būdas

mōns montis m kalnas kalnynas kalnai

mūrus ī m siena

nātus a um gimęs

nōbilis e kilmingas kilnus nūntiō 1 pranešti

paupertās ātis f neturtas perdūcō 3 išvesti nuvesti

pēs pedis m koja pėda petō īvī ītum ere ieškoti siekti prašyti vykti

pietās ātis f pamaldumas pagarba

prohibeō hibuī hibitum hibēre neleisti uždrausti

prōvincia ae f provincija -que ir

relinquō 3 palikti

Rhodanus ī f Rodatildenas dab Ronagrave

sēdecim šešiolika

Sēquanī ōrum m sekvatildenai sōlum tikti tik

Ulixēs is m Odis jas ulterior ulterius esantis anoj pusėj tolimesnis

urbs is f miestas perveniō 4 atvykti

virtūs ūtis f vyriškumas narsumas dorybė

voluntās ātis f valia noras sutikimas

42

Page 35: HORTUS LATINUS PARS TERTIA - lm€¦ · IV. Schola quārta. Sententiae. Prōnōmina - įvardžiai Prōnōmina dēmōnstrātīva – parodomieji įvardžiai hic, haec, hoc šitas,

34

XXXIII Schola trīcēsima tertia Numerālia cardinālia ndash kiekiniai skaitvardžiai

I ūnus a um vienas II duo duae duo du III trēs tria trys IV quattuor keturi V quīnque penki VI sex šeši VII septem septyni VIII octō aštuoni IX novem devyni X decem dešimt

XI ūndecim vienuolika XII duodecim dvylika XIII trēdecim trylika XIV quattuordecim keturiolika XV quindecim penkiolika XVI sēdecim šešiolika XVII septendecim septyniolika XVIII duodēvīgintī aštuoniolika XIX ūndēvīgintī devyniolika XX vīgintī dvidešimt

XXX trīgintā trisdešimt XL quadrāginta keturiasdešimt L quinquāginta penkiadešimt LX sexāginta šešiasdešimt LXX septuāginta septyniasdešimt LXXX octōginta aštuoniasdešimt XC nōnāginta devyniasdešimt C centum šimtas M mille tūkstantis MM duo milia du tūkstančiai

Dē exercitū Rōmānō

Gāius Iūlius Caesar legiōnem ultrā ōrdināvit et compositiōnem celebrem statuit In hāc

nova constitūtiōne octōginta mīlitēs centuriam ductam ab centuriōne explēvērunt Sex

centuriae ūnam cohortem explēvērunt et decem cohortēs ūnam legiōnem ductam ab lēgātō

explēvērunt Quaeque legiō circā sex milia mīlitēs habuit sed cohors prīncipālis dīvīsiō in

proeliō fuit Legiōnēs etiam speciālēs mīlitēs inclūsērunt quī nōn pugnāvērunt sed

stipendia plūra recepērunt Exemplī grātiā aquilifer sīgnum lēgātiōnis aquilam tulit

maximam honōrem habet Sīgnifer minus gravia sīgna tulit et opēs exercitūs administrāvit

Antīquīs tempōribus duōdētrīginta legiōnēs exercitum Rōmānum explēvērunt (Pagal

httpswwwwikiwandcomlaExercitus_Rōmānus)

Tarptautiniai žodžiai administruacuteoti ndash valdyti tvarkyti inkliugravezas ndash intarpas skaidriojegrave

sukiet jusioje dervojegrave (vabzdys gintaregrave) kompoz cija ndash meno kūrinio dalių išdėstymas jų

santykis su v suma konstitugravecija ndash pagrindinis valstybės įstatymas specialugraves ndash susijęs su

kuria nors specialyacutebe išskirtinis ypat ngas stipentildedija ndash pastov pinig nė pašalpagrave

Vocābula

administrō 1 patarnauti tvarkyti valdyti

aquila ae f erelis

aquilifer ī m vėliavnešỹs

cohors ortis f kohorta celeber bris bre garsus įžymus dažnas paplitęs

centuria ae f šimtinė

centuriō ōnis m šimtinin-kas centuriogravenas

compositiō ōnis f sudėji-mas sandara sudėtis

circā su acc apie maždaug

constitūtiō ōnis f sandara nustatymas nutarimas

dīvīsiō ōnis f (pa)dalijimas paskirstymas

ductus a um vedamas vadovaujamas

exemplum ī n pavyzdys exemplī grātiā pavyzdžiui

exercitus ūs m (apmokyta) kariuomenė

expleō plēvī plētum plēre pripildyti sudaryti ferō tulī lātum ferre nešti

gravis e sunkus svarbus habeō uī itum ēre turėti inclūdō clūsī clūsum clūdere uždaryti užrakinti įdėti įterpti

lēgātiō ōnis f pasiuntinys-tė pasiuntinybė legatildeto (kar-

vedžio) padėjėjo pareigybė

lēgātus ī m pasiuntinys le-giograveno vadas Cegravezario laikais

legiō ōnis f legiogravenas magnus a um (māior

ius maximus a um) di- delis

mīles itis m karys kareivis minus mažiau multī ae a (plūrēs a plūrimī ae a) daug dau-gelis

novus a um naujas ōrdinō 1 sustatyti eilėmis išrikiuoti sutvarkyti suskirstyti

opēs opum f turtas prīncipālis e pirminis pa-grindinis svarbiausias

proelium ī n kautynės ko-va mūšis

pugnō 1 kovoti kariauti quisque quaeque quid-que kiekvienas recipiō cēpī ceptum ci-pere imti atgal atsiimti gauti

sīgnifer i m v liavininkas

sīgnum ī n ženklas v liava speciālis e specialugraves ypa-tingas rinktinis

stipendium ī n kareivio al-ga alga atlyginimas karinė tarnyba

ultrā toliau vėliau paskiau

tempus oris n laikas

35

XXXIV Schola trīcēsima quārta Dēclīnātiō quīnta ndash penktoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl faciēs ēī f veidas išvaizda vaizdas

fidēs eī f ištikimybė tikėjimas

glaciēs ēī f ledas

merīdiēs ēī m vidurdienis pietūs

seriēs ēī f eilė

spēs eī f viltis

Nom Gen Dat Acc Abl

diēs m diēī diēī diem diē

diēs diērum diēbus diēs diēbus

rēs f reī reī rem rē

rēs rērum rēbus rēs rēbus

Sententiae Mors ultima līnea rērum est (Horātius) Faciēs Hippocratica Bonus animus in

malā rē dīmidium est malī (Plautus) Vectīgālia nervī sunt reī pūblicae (Cicero) Per diem

Pūnica fidēs Audī vidē tacē sī vīs vīvere in pāce Omnium rērum prīncipia parva sunt

(Cicero) Stultus es rem āctam agis (Plautus) Nam mora dat vīrēs tenerās mora percoquit

ūvās Et validās segetēs quod fuit herba facit (Ovidius) Spēs māter stultōrum Spēs ultima

loz Nota bene Hipokratildetas (gr Ἱπποκράτης lo Hippocratēs) ndash garsiausias aacutentikos

graikų gydytojas 18 gydytojas savo šeimojegrave Gydytojai ir šiandien duoda vadinamąją Hipo-

kratildeto priesaiką Hipokratildeto gydymo metogravedai nusakomi tokiom s sententildecijomis Prīmō nōn

nocēre Natūra sanat medicus cūrat Contrāria contrāriīs cūrantur Sententildecijoje Faciēs

Hippocratica ka bama apie mirštančio žmogaus veidą jį pirmasis aprašė Hipokratildetas

Tarptautiniai žodžiai dekoruacuteoti ndash teikti gražią išvaizdą puošti daacuteilinti edukatildecija ndash

auklėjimas lavinimas švietimas egzempliotilderius ndash vienetas iš daugelio tokių pat daiktų

herbatilderas ndash džiov nti augala l nija ndash bet koks nubrėžtas brūkšnys negravervas ndash skaidulų

pluoštas kuriuo iš smegenų ir į jas eina dirginimas pr ncipas ndash pradinis teiginys

respugraveblika ndash valstybės valdymo fograverma kai valdo išrinkti žmonių atstovai segraverija ndash daiktų

ar reiškinių eilė vestibiugravelis ndash pagalbinė patalpagrave iš kurios įeinama į kitagraves patildetalpas

Vocābula

agō ēgī āctum agere va-ryti vesti veikti

animus ī m siela dvasia audiō īvī ītum īre klau-syti

dīmidium ī n pusė dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dō dedī datum dare duoti

contrārium ī n priešingy-

bė contrāria contrāriīs skirt ngos (l gos) skirt ngais (vaacuteistais)

cūrō 1 rūpintis slaugyti gy-

dyti cūrantur praes ind

pass 3 pl yra gyacutedomi (-os)

faciō fēcī factum facere daryti

herba ae f žolė želmuo žalumynai

Hippocraticus a um Hipokratildeto hipokratildetiškas

līnea ae f lininis siūlas vir-velė riba

malum ī n blogis

medicus ī m gydytojas

mora ae f užrukimas gai-šatis laiko tarpas trukmė

mors mortis f mirtis

nam nes

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

noceō nocuī nocitum

nocēre kenkti omnis e visas kiekvienas parvus a um

pāx pācis f taika percoquō percoxī perco-xum percoquere išvirti iškepti subrandinti

prīncipium ī n pradžia pa-grindas

Pūnicus a um pugravenų t y kartaginiẽčių pugraveniškas

sanō 1 gydyti

seges etis f pasėlỹs pasėt java

sī jei stultus a um kvailas rēs pūblica valstybė res-pugraveblika

taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti tener a um švelnus min-kštas jaunas gležnas

ultimus a um tolimiau-sias paskutinis

ūva ae f vynuogė validus a um sveikas stip-rus didelis tinkamas

vectīgal ālis n mokestis

rintildekliava pl patildejamos

videō vīdī vīsum vidēre matyti

vīs ndash f jėga vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

36

XXXV Schola trīcēsima quīnta

Narrātiō Aenēae (I)

Aenēas narrat dē ruinā Trōiae Sed subitō post decem annōs Graecī nōn iam ante Trōiam

erant Ūnō diē ōra maris dēserta erat Castra hostium dēserta erant Tantum equus līgneus

ante portam stat Portās urbis aperimus relinquimus urbem ad castra īmus tentōriaque

ducum Graecōrum īnspicimus Equus magnus nōs terret Quid est Aut spēs aut perniciēs

Quid facere dēbēmus Nōbīs līs erat Alterī equum dēlēre cupiēbant quod nōnnūllī

dīcēbant bdquoIn equō armātī virī sē condunt In animō habent nocte exīre et urbem intrāre et

delēre nōsque necāreldquo Alterī equum in urbem dūcere volēbant Fāma enim erat bdquoSī nōs

equum in urbem dūcimus quondam bellō Graeciam vincimusldquo

1 Atsakykite į klausimus

1 Quis dē ruinā Trōiae narrat 2 Quot annōs Graecī apud Trōiam erant 3 Quid fēcērunt

Graecī ante portam Trōiānam 4 Terret equus magnus Trōiānōs 5 Quī sunt in equō et dē

quā causā

Sententiae Equus Trōiānus Trōia fuit (Propertius) Equō nē crēdite Teucrī (Vergilius)

loz Nota bene Segravekstas Prope cijus (lo Propertius 47ndash15 metais prieš Kristų) ndash

garsus egravetas iš Ugravembrijos parašęs keturias elegravegijų knygas

Vocābula

Aenēas ae n alter era erum kitas ant-ras alter alter vienas kitas

animus ī m siela dvasia

annus ī n metai aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti armātus a um ginkluotas

castra ōrum n stovykla

condō condidī conditum condere įkurti cupiō īvī ītum ere trokšti dēbeō dēbuī dēbitum dēbēre privalėti dēleō ēvī ētum ēre su-naikinti

dēsertus a um tuščias iš-tuštėjęs

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

diēs diēī m diena dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

dux ducis m vadas

enim mat juk nes eō iī ītum īre eiti

equus ī m arklys exeō iī ītum īre išeiti faciō fēcī factum facere daryti

fāma ae f kalbos paskalos gandas

habeō uī itum ēre turėti in animō habere ketinti

hostis is m f priešas svetimšalis

īnspiciō spexī spectum spicere žiūrėti stebėti intrō āvī ātum āre įžengti

līgneus a um medinis

līs lītis f ginčas

mare maris n jūra

narrātiō ōnis f pasakojimas narrō 1 pasakoti necō 1 žudyti nōnnūllus a um kai kuris

nox noctis f naktis

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

perniciēs ēī f pražūtis

porta ae f vartai durys quondam kitados kadaise quot kiek relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis

subitō staiga tantum tiek tik

tentōrium ī n palapinė terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

Trōia ae f Trojagrave Trōiānus a um Trogravejos

Trōiānī ōrum m ubi kai kur

urbs is f miestas

vincō vīxī victum vin-cere nugalėti volō voluī ndash velle norėti

37

XXXVI Schola trīcēsima sexta Narrātiō Aenēae (II)

Sacerdōs Lāocoōn autem ab arce dēcurrit et procul clāmat bdquoO miserī insānī estis Graecīs

crēditis Equum reliquērunt excidiō urbisldquo et magnā vī hastam in equum torsit Est

gemitus sed nōn audīmus Subitō dē Tenedō īnsulā quae ante Trōiam est duo serpentēs

ōrae appropinquant et in duōs fīliōs Lāocoontis invādunt eōs necant et edunt Lāocoōn

iuvāre temptat sed eum quōque serpentēs necant Nōs territī sumus nam sine dubiō deī

īrātī sunt et Lāocoontem pūnivērunt Aperimus portās et dūcimus equum in urbem Posteā

edimus et bibimus et multā nocte somnum altum capimus

Vocābula

altus a um aukštas gilus arx arcis pilis tvirtovė aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti appropinquō 1 prisiartinti audiō īvī ītum īre girdėti autem tačiau bibō bibī bibere gerti capiō cēpī captum ca-pere imti clāmō āvī ātum āre šaukti

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēcurrō (cu)currī cur-sum currere bėgti žemyn nusileisti

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dubium ī n abejonė

dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

equus ī m arklys edō ēdī ēsum ēsse

(edere) valgyti ėsti

excidium ī n sugriovimas sunaikinimas žuvimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīlius ī m sūnus

gemitus ūs m dejavimas īnsānus a um beprotis pamišęs

īnsula ae f sala intrō āvī ātum āre įžengti invādō invāsī invāsum invādere įsibrauti užpulti īrātus a um supykęs

iuvō 1 padėti pagelbėti

Lāocoōn ontis m Laoko-ograventas

mare maris n jūra miser era um vargšas necō 1 žudyti

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

posteā po to paskui vėliau procul toli tolyn

pūniō īvī ītum īre bausti quōque taip pat relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

sacerdōs ōtis m žynys

serpēns entis m f gyvatė

sine su abl be

somnus ī n miegas stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis subitō staiga tantum tiek tik

Tenedus ī m Tegravenedas sala tōrqueō torsī tortum torquēre sukti kreipti terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti territī įbauginti temptō 1 mėginti bandyti

urbs is f miestas

vis ndash f jėga

Plūsquamperfectum

Plūsquamperfectum indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-era-m ōrnāv-erā-s ōrnāv-era-t ōrnāv-erā-mus ōrnāv-erā-tis

ōrnāv-era-nt

habu-era-m habu-erā-s habu-era-t habu-erā-mus habu-erā-tis

habu-era-nt

lēg-era-m lēg-erā-s lēg-era-t lēg-erā-mus lēg-erā-tis

lēg-era-nt

cēp-era-m cēp-erā-s cēp-era-t cēp-erā-mus cēp-erā-tis

cēp-era-nt

vēn-era-m vēn-erā-s vēn-era-t vēn-erā-mus vēn-erā-tis

vēn-era-nt

1 Išverskite sakinius

1 Hodiē iam librum legī quem herī dederās 2 Promētheus hominēs servāvit quōs

Iuppiter necāre cōnstituerat 3 Ut fēcerās ita habēs 4 Causa bellī fuit quod Rōmānī

agrum Sabīnum vastāvērunt Vocābulum vastō 1 siaubti

38

XXXVII Schola trīcēsima septima Mercurius Dīdō et Aenēas

Mercurius Aenēam vīdit gerere pulchram vestem Pūnicam quam Dīdō eī libenter dōnāverat Itaque nūntius Iovis stupuit deinde ad Aenēam celeriter accessit bdquoAudī Aenēas Iuppiter mē mīsit tē monet Quid hīc facis Cūr eō locō tē tam improbē geris Cōgitā dē fātō tuō Hīc iūcundē vīvere tibi nōn licet Relinque Carthāginem nam Italiam petere debēs Posterīs tuīs illic novam patriam parāldquo Verba Mercuriī Aenēam vehementer terruērunt Itaque vir pius quī imperiō Iovis semper pāruerat cōnsilium cēpit fugam petere et regiōnēs Pūnicās relinquere Statim comitēs ad lītus vocāvit eōs classem et arma parāre iussit At Dīdō quae cōnsilia Aenēae iam animadverterat eum verbīs flectere temptāvit et dīxit bdquoCūr mē tam turpiter fallis Cūr fugere properās cūr tam crūdēlis es Nunc dolum tuum perspēxīldquo Postquam Dīdō diū tacuit tristī vōce adiēcit bdquoTibi nimis crēdidī nam tē amāvīldquo Aenēas autem quem Mercurius dē fātō monuerat graviter gemuit bdquoNumquam tibi conūbium prōmīsī Cōgitā deōs vītam meam regere Iuppiter pater deōrum hominumque mē novam patriam quaerere iussit Etiam Trōiam nōn meā sponte relīquī Anchises pater in somnō mē in Italiam īre monuit Dēsine mē tēque querēlīs tuīs vexāre Italiam nōn meā sponte petōldquo Vocābula

accēdō accessī accessum

accēdere prieiti prisiartinti adiiciō adiēcī adiectum adiicere pridurti

animadvertō 3 atkreipti dėmesį sekti

arma ōrum n ginklai audiō 4 klausyti girdėti

Carthāgō inis f Kartatildegina capiō 3 imti celeriter greitai

classis is f (karo) laivynas cōgitō 1 mąstyti galvoti

comes itis m palydovas bendrakeleivis

cōnsilium ī n nutarimas patarimas

conūbium ī n santuoka crēdo 3 tikėti crūdēlis e žiaurus cūr kodėl debeō 2 privalėti

deinde iš ten po to dēsinō siī situm sinere liautis dīcō 3 sakyti

Dīdō ōnis f Didogravenė diū ilgai

dolus ī m klasta dōnō 1 dovanoti faciō 3 daryti fallō fefellī falsum fal-lere apgauti suklaidinti

fātum ī n likimas

flectō flexī flectum

flectere lenkti

fuga ae f bėgimas fugiō fūgī fugitum fu-gere bėgti graviter sunkiai gerō gessī gestum gere-re nešti nešioti vesti gemō uī itum ere dūsauti

illic ten

imperium ī n įsakymas improbē nedorai intrō āvī ātum āre įžengti itaque taigi todėl tad

iubeō iussī iussum iubē-re liepti įsakyti iūcundē maloniai linksmai libenter mielai licet licuit ndash licēre lei-džiama galima

lītus oris n (jūros) krantas

locus ī m vieta

Mercurius ī m Merkugraverijus moneō 2 priminti įspėti mittō 3 siųsti nimis per daug pernelyg numquam niekada

nūntius ī m pasiuntinys ži-nia

pāreō uī ndash ēre paklusti parō 1 ruošti perspiciō spēxī spectum spicere įžiūrėti suprasti petō īvī ītum 3 vykti

pius a um pamaldus doras

posterī ōrum m ainiai postquam po to kai prōmittō 3 pažadėti properō 1 skubėti Pūnicus a um pūnų pū-niškas

quaerō quaesīvī quesī-tum querere ieškoti

querēla ae f aimana dejonė

regiō ōnis f šalis kraštas regō rēxī rēctum regere valdyti

relinquō 3 palikti servō āvī ātum āre saugoti

sponte suā savo noru statim tučtuojau bematant stupeō stupuī stupēre sustoti būti nustebusiam taceō 2 tylėti

tam taip temptō 1 bandyti terreō 2 gąsdinti trīstis e liūdnas turpiter bjauriai šlykščiai vehementer smarkiai karš-tai stipriai labai

vestis is f drabužis vexō 1 mėtyti vyti ginti vīvō 3 gyventi vocō 1 šaukti kviesti volō voluī ndash velle norėti

vōx vōcis f balsas

39

XXXVIII Schola duodēquadragēsima Futūrum II indicātīvī āctīvī

Futūrum II indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-er-ō ōrnāv-er-i-s ōrnāv-er-i-t

ōrnāv-er-i-mus ōrnāv-er-i-tis ōrnāv-er-i-nt

habu-er-ō habu-er-i-s habu-er-i-t

habu-er-i-mus habu-er-i-tis habu-er-i-nt

lēg-er-ō lēg-er-i-s lēg-er-i-t

lēg-er-i-mus lēg-er-i-tis lēg-er-i-nt

cēp-er-ō cēp-er-i-s cēp-er-i-t

cēp-er-i-mus cēp-er-i-tis cēp-er-i-nt

vēn-er-ō vēn-eri-s vēn-eri-t

vēn-er-i-mus vēn-er-i-tis vēn-er-i-nt

1 Išverskite sakinius

1 Legam epistolam tuam quam mihi scrīpseris 2 Ut fēceris ita habēbis 3 Quid ēgerimus

scietis 4 Ut fēceritis ita habēbitis 5 Sī meīs cōnsiliīs parueris salvus eris 6 Crās librum

legēs quam dederō 7 Cum Phillippus dominus Macedoniae Lacaedemoniīs scrīpserat bdquoSī

in Lacōnicam vēnerō terram vestram vōs exigamldquo Lacaedemoniī respondērunt bdquoSīldquo

8 Ūnus homō servum genere Lacaedemonium interrogāvit bdquoProbusne eris sī tē emerōldquo

Servus respondit bdquoEtiam sī nōn emerisldquo

loz Nota bene Didogravenė (lo Dīdō) ė Pigmaliograveno sesuo Sich jo

žmona Kartatildeginos įkūrėja ir karalienė En jas (lo Aenēas) Anch so ir Afrod tės sūnus

legendinis rom nų protėvis Laokoograventas (gr Λαοκόων lo Lāocoōn) Poseidograveno žynys

Trogravejoje bandęs įtikinti troj nus nepriimti gra kų dovanotildes ndash medinio arklio ir už tai kartugrave su

sūnumis pasmaugtas Poseidograveno pasiųstų gyvačių Lakogravenija (γρ Λακονική lo Lacōnica)

ndash kitaip Spaacuterta Lakedaimogravenas (gr Λακεδαίμων lo Lacedaemōn) ndash Peloponegraveso

pugravesiasalio sritis ir to paties pavadinimo jos sogravestinė kitaip Spaacuterta lakedaimoniẽčiai (gr

Λακεδαίμωνιοι lo Lacedaemoniī) ndash Lakedaimograveno gyventojai arba spartiẽčiai

Makedogravenija (gr Μακεδονία lo Macedonia) ndash šalis tarp Tesatildelijos ir Tratildekijos (AV)

Tarptautiniai žodžiai epistolatilderinis ndash laišk (pavyzdžiui epistoliatilderinis palikimas ndash

laiška ) fugagrave ndash trij ndash keturi balsų mugravezikos kūrinys vieno ba so tegravemą nustatyta tvarka

kartoja kiti balsai kons liumas ndash gydytojų pasitarimas kuriamegrave tikslinama ligos diagnogravezė

(ligos nustatymas) svarstoma ligonio būklė gydymo būdai ir priemonės lakograveniškas ndash

trumpas aacuteiškus glaustas (apie ka bą st ilių) perspektyvagrave ndash kūnų vaizdavimo plokštumojegrave

būdas pagrįstas spindulia s iše nančiais iš vieno taško respondentildetas ndash asmuo atsakinė-

jantis į tyrėjo ankegravetos klaacuteusimus

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti

cōnsilium i n nutarimas patarimas

crās rytoj cum kai

dominus ī m šeimininkas ponas valdovas viešpats

epistola ae f laiškas etiam taip pat net ir

exigō exēgī exāctum

exigere išvaryti išvyti emō ēmī ēmptum eme-re pirkti

genus eris n giminė pader-mė r šis

interrogō 1 klausti

Lacedaemoniī ōrum m lakedaimoniẽčiai spartiẽčiai

Lacōnica ae f Lakogravenija

liber librī m knyga

Macedonia ae f Makedograve-

nija

-ne ar pareō uī ndash ēre paklusti

Phillippus ī m Pilỹpas probus a um doras respondeō spondī spōn-sum spondēre atsakyti salvus a um sveikas sī jei jeigu

servus ī m vergas

40

XXXIX Schola ūndēquadrāgēsima Rapīna Sabīnārum

Iam Rōmulus et Remus Rōmam condiderant sed Rōmae parvus numerus fēminārum erant

Itaque Rōmānī lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt Cum lēgāti dīxērunt bdquoFēminās nōn habēmus

Date nōbīs in mātrimōnium fīliās vestrās Sī fīliās vestrās dederitis vōbīs grātiās agēmusldquo ndash

Sabīnī respondērunt bdquoNostrās fīliās nōn vōbīs ēducāverāmusldquo Tum Rōmānī dolō Sabīnās

accēpērunt Itaque iterum lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt et ad lūdōs pūblicōs Rōmam Sabīnōs

ūnā cum mātrōnīs fīliābusque invītāvērunt bdquoCum Rōmam vēneritis lūdōs pūblicōs spec-

tābitisldquo Cum Sabīnī ūnā cum mātrōnīs fīliābusque Rōmam vēnērunt Rōmānī fīliās Sabī-

nōrum raptāvērunt Rapīna Sabīnārum fuit causa bellī Diū Sabīnī cum Rōmānīs pugnā-

verant cum fīliae Sabīnōrum inter Rōmānōs et Sabīnōs sē coniēcērunt et ōrāvērunt bdquoIn nōs

vertite īrās nōs causa bellī sumus Sī vōs propinquī nostrī vīceritis nōs viduae vīvēmus sī

autem Rōmānī vīcerint nōs orbae erimus Cum igitur nōs necāveritis bellum fīniētisldquo

Verba Sabīnārum Rōmānōs Sabīnōsque movērunt Itaque bellum fīnīvērunt Rōmānī

Sabīnōs in oppidum suum recēpērunt et Sabīnī cum Rōmānīs sē coniūnxērunt (EL)

Komentaras Sab nai (lo Sabīnī) ndash itatildelikų gentis gyvenusi Latildecijuje (lo Latium) ir

Ugravembrijoje (lo Umbria) Įkūrus Rogravemą dalis sab nų susijungė su rom nais o kiti gyvenę

kalnuosegrave jiems priešinosi III amžiuje prieš Kristų rom nai nukariavo visagraves sab nų žemegraves ir

sab nams suteikė Rogravemos pilietybę T tas L vijus (lo Titus Livius) rom nų istograverikas aprašė

rom nų ir sab nų konfl ktą dėl moterų Po šio konfl kto abiejų genčių valstybės susijungė ir

sab nų karalius T tas Tatildecijus (lo Titus Tatius) valdė drauge su Rogravemulu vedusiu sab nę

Hers liją (lo Hersilia) Mokslininkai spėja kad sab nai Rogravemoje yra gyvenę Kvirinatildelio

(Quirīnālis collis) Viminatildelio (Vīminālis collis) ir Eskv lijų (Esquilīae) kalvosegrave

Vocābula

accipiō cēpī ceptum ci-pere priimti gauti autem tačiau

bellum ī n karas

causa ae f priežastis

collis is m kalva coniiciō iēcī iēctum iicere įmesti pulti sē con-

iicere mestis condō condidī condi-tum condere įkurti

coniungō iūnxī iūnc-tum iungere sujungti sē coniungere susijungti cum kai kol dīcō 3 sakyti dō dedī datum dare duoti

dolus ī m klasta

diū ilgai ēducō 1 auklėti šviesti eō iī ītum īre eiti faciō fēcī factum facere

daryti

fēmina ae f mόteris

fīlia ae f duktė iam jau invītō 3 kviesti

īra ae f pyktis itaque taigi todėl tad iterum antrąsyk

lēgātus ī m pasiuntinys

lūdus ī m žaidimas pl žai-dynės

mātrimōnium ī n santuo-ka in mātrimōnium dare vesti

mātrōna ae f matronagrave kil-minga mόteris

mittō 3 siųsti moveō 2 judinti paveikti necō 1 žudyti

oppidum ī n miestas

orba ae f našlaitė propinquus a um artimas

pl propinquī artimieji

pūblicus a um viešas pugnō 1 kovoti kautis ōrō 1 kalbėti melsti prašyti

rapīna ae f pagrobimas raptō 1 pagrobti recipiō cēpī ceptum cipere paimti atga atsiimti respondeō 2 atsakyti spectō 1 stebėti sī jei jeigu tum tada

ubi kai kur

teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti ūnā kartu drauge išvien veniō 4 atvykti vertō vertī versum ver-

tere versti čia atsukti

vidua ae f našlė vincō vīcī vīctum vin-cere nugalėti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

41

XL Schola quadrāgēsima

Initium bellī Gallicī

Helvētiī fīnēs suōs quī angustī sunt relinquere et per prōvinciam nostram iter facere cōnstituunt Explōrātōrēs cōnsilium hostium Caesarī nūntiant Caesar magnīs itineribus ab urbe in Galliam ulteriōrem contendit et incrēdibilī celeritāte ad Genavam pervenit Helvētiī lēgatōs ad eum mittunt nōbilēs cīvēs quī eius voluntātem petunt sed Caesar id nōn concēdit et eā legiōne quam sēcum habet mīlitibusque fortibus quī ex prōvinciā conveniunt ā lacū Lemannō quī in flūmen Rhodanum īnfluit ad montem Iūram quī fīnēs Sēquanōrum ab Helvētiīs dīvidit mūrum in altitūdinem pedum sēdecim fossamque perdūcit eōque modō Helvētiōs itinere prohibet (Buchner)

Sententiae Virtūs Rōmāna constat ex hīs virtūtibus disciplīna pietās fidēs gravitās

paupertās cōnstantia Nōn nōbīs sōlum nātī sumus (Cicero) Nōn fōrmōsus erat sed erat

fācundus Ulixēs (Ovidius)

Komentaras Gatildejus Jugravelijus Cegravezaris (lo Caesar) aprašo Gatildelijos užkariavimą savo bdquoGatildelų karo užrašuoseldquo (lo Commentāriī dē bellō Gallicō) Karas prasideda nuo susidūrimo su gatildelų tauta helvegravetais (lo Helvētiī) gyvenusiais teritograverijoje kur yra dab Šveicatilderija Helvegravetai norėjo palikti savo žemegraves ir persikelti į vatildekarus prie Okeatildeno (lo Ōceacuteanus dab Atlaacutento vandenyacutenas) ą

Vocābula

altitūdō inis f aukštis

angustus a um siauras

bellum ī n karas

celeritās ātis f greitumas concēdō cessī cessum cēdere trauktis užleisti

cōnstantia ae f pastovu-mas patvarumas išfvermė

cōnstituō stituī stitu-tum stituere nuspręsti nustatyti

contendō tendī tentum tendere įtempti stengtis skubėti siekti

conveniō 4 sueiti susirinkti

disciplīna ae f drausmė

dīvidō dīvīdī dīvīsum dīvidere dalyti skaldyti

explōrātor ōris f žvalgas faciō 3 daryti iter facere keliauti

fācundus a um iškalbin-gas kalbus šnekus

fidēs eī f tikėjimas ištiki-mybė

fīnis is m galas baigmė

riba pl sienos šalis kraštas

flūmen inis n upė

fōrmōsus a um gražus

dailus

fortis e narsus stiprus

fossa ae f griovys

Gallicus a um galų gališ-kas

Genava ae f Genavagrave dab Ženevagrave

gravitās ātis f sunkumas rimtumas orumas būdo tvirtumas

Helvētiī ōrum m helvegravetai

hostis is m priešas svetim-šalis

incrēdibilis e neįtikimas īnfluō flūxī flūxum fluere įtekėti

initium ī n pradžia

iter itineris n kelias

Iūra ae m J ra kalnai

lacus ūs m ežeras

legiō ōnis f legiogravenas

Lemannus ī m (ežeras) Le-matildeno (dab Ženegravevos) ežeras

mīles itis m karys kareivis mittō 3 siųsti

modus ī m būdas

mōns montis m kalnas kalnynas kalnai

mūrus ī m siena

nātus a um gimęs

nōbilis e kilmingas kilnus nūntiō 1 pranešti

paupertās ātis f neturtas perdūcō 3 išvesti nuvesti

pēs pedis m koja pėda petō īvī ītum ere ieškoti siekti prašyti vykti

pietās ātis f pamaldumas pagarba

prohibeō hibuī hibitum hibēre neleisti uždrausti

prōvincia ae f provincija -que ir

relinquō 3 palikti

Rhodanus ī f Rodatildenas dab Ronagrave

sēdecim šešiolika

Sēquanī ōrum m sekvatildenai sōlum tikti tik

Ulixēs is m Odis jas ulterior ulterius esantis anoj pusėj tolimesnis

urbs is f miestas perveniō 4 atvykti

virtūs ūtis f vyriškumas narsumas dorybė

voluntās ātis f valia noras sutikimas

42

Page 36: HORTUS LATINUS PARS TERTIA - lm€¦ · IV. Schola quārta. Sententiae. Prōnōmina - įvardžiai Prōnōmina dēmōnstrātīva – parodomieji įvardžiai hic, haec, hoc šitas,

35

XXXIV Schola trīcēsima quārta Dēclīnātiō quīnta ndash penktoji linksniuotė

Sg Pl Sg Pl faciēs ēī f veidas išvaizda vaizdas

fidēs eī f ištikimybė tikėjimas

glaciēs ēī f ledas

merīdiēs ēī m vidurdienis pietūs

seriēs ēī f eilė

spēs eī f viltis

Nom Gen Dat Acc Abl

diēs m diēī diēī diem diē

diēs diērum diēbus diēs diēbus

rēs f reī reī rem rē

rēs rērum rēbus rēs rēbus

Sententiae Mors ultima līnea rērum est (Horātius) Faciēs Hippocratica Bonus animus in

malā rē dīmidium est malī (Plautus) Vectīgālia nervī sunt reī pūblicae (Cicero) Per diem

Pūnica fidēs Audī vidē tacē sī vīs vīvere in pāce Omnium rērum prīncipia parva sunt

(Cicero) Stultus es rem āctam agis (Plautus) Nam mora dat vīrēs tenerās mora percoquit

ūvās Et validās segetēs quod fuit herba facit (Ovidius) Spēs māter stultōrum Spēs ultima

loz Nota bene Hipokratildetas (gr Ἱπποκράτης lo Hippocratēs) ndash garsiausias aacutentikos

graikų gydytojas 18 gydytojas savo šeimojegrave Gydytojai ir šiandien duoda vadinamąją Hipo-

kratildeto priesaiką Hipokratildeto gydymo metogravedai nusakomi tokiom s sententildecijomis Prīmō nōn

nocēre Natūra sanat medicus cūrat Contrāria contrāriīs cūrantur Sententildecijoje Faciēs

Hippocratica ka bama apie mirštančio žmogaus veidą jį pirmasis aprašė Hipokratildetas

Tarptautiniai žodžiai dekoruacuteoti ndash teikti gražią išvaizdą puošti daacuteilinti edukatildecija ndash

auklėjimas lavinimas švietimas egzempliotilderius ndash vienetas iš daugelio tokių pat daiktų

herbatilderas ndash džiov nti augala l nija ndash bet koks nubrėžtas brūkšnys negravervas ndash skaidulų

pluoštas kuriuo iš smegenų ir į jas eina dirginimas pr ncipas ndash pradinis teiginys

respugraveblika ndash valstybės valdymo fograverma kai valdo išrinkti žmonių atstovai segraverija ndash daiktų

ar reiškinių eilė vestibiugravelis ndash pagalbinė patalpagrave iš kurios įeinama į kitagraves patildetalpas

Vocābula

agō ēgī āctum agere va-ryti vesti veikti

animus ī m siela dvasia audiō īvī ītum īre klau-syti

dīmidium ī n pusė dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dō dedī datum dare duoti

contrārium ī n priešingy-

bė contrāria contrāriīs skirt ngos (l gos) skirt ngais (vaacuteistais)

cūrō 1 rūpintis slaugyti gy-

dyti cūrantur praes ind

pass 3 pl yra gyacutedomi (-os)

faciō fēcī factum facere daryti

herba ae f žolė želmuo žalumynai

Hippocraticus a um Hipokratildeto hipokratildetiškas

līnea ae f lininis siūlas vir-velė riba

malum ī n blogis

medicus ī m gydytojas

mora ae f užrukimas gai-šatis laiko tarpas trukmė

mors mortis f mirtis

nam nes

nervus ī m gysla nervas jėga stiprybė

noceō nocuī nocitum

nocēre kenkti omnis e visas kiekvienas parvus a um

pāx pācis f taika percoquō percoxī perco-xum percoquere išvirti iškepti subrandinti

prīncipium ī n pradžia pa-grindas

Pūnicus a um pugravenų t y kartaginiẽčių pugraveniškas

sanō 1 gydyti

seges etis f pasėlỹs pasėt java

sī jei stultus a um kvailas rēs pūblica valstybė res-pugraveblika

taceō tacuī tacītum ta-cēre tylėti tener a um švelnus min-kštas jaunas gležnas

ultimus a um tolimiau-sias paskutinis

ūva ae f vynuogė validus a um sveikas stip-rus didelis tinkamas

vectīgal ālis n mokestis

rintildekliava pl patildejamos

videō vīdī vīsum vidēre matyti

vīs ndash f jėga vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

36

XXXV Schola trīcēsima quīnta

Narrātiō Aenēae (I)

Aenēas narrat dē ruinā Trōiae Sed subitō post decem annōs Graecī nōn iam ante Trōiam

erant Ūnō diē ōra maris dēserta erat Castra hostium dēserta erant Tantum equus līgneus

ante portam stat Portās urbis aperimus relinquimus urbem ad castra īmus tentōriaque

ducum Graecōrum īnspicimus Equus magnus nōs terret Quid est Aut spēs aut perniciēs

Quid facere dēbēmus Nōbīs līs erat Alterī equum dēlēre cupiēbant quod nōnnūllī

dīcēbant bdquoIn equō armātī virī sē condunt In animō habent nocte exīre et urbem intrāre et

delēre nōsque necāreldquo Alterī equum in urbem dūcere volēbant Fāma enim erat bdquoSī nōs

equum in urbem dūcimus quondam bellō Graeciam vincimusldquo

1 Atsakykite į klausimus

1 Quis dē ruinā Trōiae narrat 2 Quot annōs Graecī apud Trōiam erant 3 Quid fēcērunt

Graecī ante portam Trōiānam 4 Terret equus magnus Trōiānōs 5 Quī sunt in equō et dē

quā causā

Sententiae Equus Trōiānus Trōia fuit (Propertius) Equō nē crēdite Teucrī (Vergilius)

loz Nota bene Segravekstas Prope cijus (lo Propertius 47ndash15 metais prieš Kristų) ndash

garsus egravetas iš Ugravembrijos parašęs keturias elegravegijų knygas

Vocābula

Aenēas ae n alter era erum kitas ant-ras alter alter vienas kitas

animus ī m siela dvasia

annus ī n metai aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti armātus a um ginkluotas

castra ōrum n stovykla

condō condidī conditum condere įkurti cupiō īvī ītum ere trokšti dēbeō dēbuī dēbitum dēbēre privalėti dēleō ēvī ētum ēre su-naikinti

dēsertus a um tuščias iš-tuštėjęs

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

diēs diēī m diena dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

dux ducis m vadas

enim mat juk nes eō iī ītum īre eiti

equus ī m arklys exeō iī ītum īre išeiti faciō fēcī factum facere daryti

fāma ae f kalbos paskalos gandas

habeō uī itum ēre turėti in animō habere ketinti

hostis is m f priešas svetimšalis

īnspiciō spexī spectum spicere žiūrėti stebėti intrō āvī ātum āre įžengti

līgneus a um medinis

līs lītis f ginčas

mare maris n jūra

narrātiō ōnis f pasakojimas narrō 1 pasakoti necō 1 žudyti nōnnūllus a um kai kuris

nox noctis f naktis

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

perniciēs ēī f pražūtis

porta ae f vartai durys quondam kitados kadaise quot kiek relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis

subitō staiga tantum tiek tik

tentōrium ī n palapinė terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

Trōia ae f Trojagrave Trōiānus a um Trogravejos

Trōiānī ōrum m ubi kai kur

urbs is f miestas

vincō vīxī victum vin-cere nugalėti volō voluī ndash velle norėti

37

XXXVI Schola trīcēsima sexta Narrātiō Aenēae (II)

Sacerdōs Lāocoōn autem ab arce dēcurrit et procul clāmat bdquoO miserī insānī estis Graecīs

crēditis Equum reliquērunt excidiō urbisldquo et magnā vī hastam in equum torsit Est

gemitus sed nōn audīmus Subitō dē Tenedō īnsulā quae ante Trōiam est duo serpentēs

ōrae appropinquant et in duōs fīliōs Lāocoontis invādunt eōs necant et edunt Lāocoōn

iuvāre temptat sed eum quōque serpentēs necant Nōs territī sumus nam sine dubiō deī

īrātī sunt et Lāocoontem pūnivērunt Aperimus portās et dūcimus equum in urbem Posteā

edimus et bibimus et multā nocte somnum altum capimus

Vocābula

altus a um aukštas gilus arx arcis pilis tvirtovė aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti appropinquō 1 prisiartinti audiō īvī ītum īre girdėti autem tačiau bibō bibī bibere gerti capiō cēpī captum ca-pere imti clāmō āvī ātum āre šaukti

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēcurrō (cu)currī cur-sum currere bėgti žemyn nusileisti

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dubium ī n abejonė

dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

equus ī m arklys edō ēdī ēsum ēsse

(edere) valgyti ėsti

excidium ī n sugriovimas sunaikinimas žuvimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīlius ī m sūnus

gemitus ūs m dejavimas īnsānus a um beprotis pamišęs

īnsula ae f sala intrō āvī ātum āre įžengti invādō invāsī invāsum invādere įsibrauti užpulti īrātus a um supykęs

iuvō 1 padėti pagelbėti

Lāocoōn ontis m Laoko-ograventas

mare maris n jūra miser era um vargšas necō 1 žudyti

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

posteā po to paskui vėliau procul toli tolyn

pūniō īvī ītum īre bausti quōque taip pat relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

sacerdōs ōtis m žynys

serpēns entis m f gyvatė

sine su abl be

somnus ī n miegas stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis subitō staiga tantum tiek tik

Tenedus ī m Tegravenedas sala tōrqueō torsī tortum torquēre sukti kreipti terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti territī įbauginti temptō 1 mėginti bandyti

urbs is f miestas

vis ndash f jėga

Plūsquamperfectum

Plūsquamperfectum indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-era-m ōrnāv-erā-s ōrnāv-era-t ōrnāv-erā-mus ōrnāv-erā-tis

ōrnāv-era-nt

habu-era-m habu-erā-s habu-era-t habu-erā-mus habu-erā-tis

habu-era-nt

lēg-era-m lēg-erā-s lēg-era-t lēg-erā-mus lēg-erā-tis

lēg-era-nt

cēp-era-m cēp-erā-s cēp-era-t cēp-erā-mus cēp-erā-tis

cēp-era-nt

vēn-era-m vēn-erā-s vēn-era-t vēn-erā-mus vēn-erā-tis

vēn-era-nt

1 Išverskite sakinius

1 Hodiē iam librum legī quem herī dederās 2 Promētheus hominēs servāvit quōs

Iuppiter necāre cōnstituerat 3 Ut fēcerās ita habēs 4 Causa bellī fuit quod Rōmānī

agrum Sabīnum vastāvērunt Vocābulum vastō 1 siaubti

38

XXXVII Schola trīcēsima septima Mercurius Dīdō et Aenēas

Mercurius Aenēam vīdit gerere pulchram vestem Pūnicam quam Dīdō eī libenter dōnāverat Itaque nūntius Iovis stupuit deinde ad Aenēam celeriter accessit bdquoAudī Aenēas Iuppiter mē mīsit tē monet Quid hīc facis Cūr eō locō tē tam improbē geris Cōgitā dē fātō tuō Hīc iūcundē vīvere tibi nōn licet Relinque Carthāginem nam Italiam petere debēs Posterīs tuīs illic novam patriam parāldquo Verba Mercuriī Aenēam vehementer terruērunt Itaque vir pius quī imperiō Iovis semper pāruerat cōnsilium cēpit fugam petere et regiōnēs Pūnicās relinquere Statim comitēs ad lītus vocāvit eōs classem et arma parāre iussit At Dīdō quae cōnsilia Aenēae iam animadverterat eum verbīs flectere temptāvit et dīxit bdquoCūr mē tam turpiter fallis Cūr fugere properās cūr tam crūdēlis es Nunc dolum tuum perspēxīldquo Postquam Dīdō diū tacuit tristī vōce adiēcit bdquoTibi nimis crēdidī nam tē amāvīldquo Aenēas autem quem Mercurius dē fātō monuerat graviter gemuit bdquoNumquam tibi conūbium prōmīsī Cōgitā deōs vītam meam regere Iuppiter pater deōrum hominumque mē novam patriam quaerere iussit Etiam Trōiam nōn meā sponte relīquī Anchises pater in somnō mē in Italiam īre monuit Dēsine mē tēque querēlīs tuīs vexāre Italiam nōn meā sponte petōldquo Vocābula

accēdō accessī accessum

accēdere prieiti prisiartinti adiiciō adiēcī adiectum adiicere pridurti

animadvertō 3 atkreipti dėmesį sekti

arma ōrum n ginklai audiō 4 klausyti girdėti

Carthāgō inis f Kartatildegina capiō 3 imti celeriter greitai

classis is f (karo) laivynas cōgitō 1 mąstyti galvoti

comes itis m palydovas bendrakeleivis

cōnsilium ī n nutarimas patarimas

conūbium ī n santuoka crēdo 3 tikėti crūdēlis e žiaurus cūr kodėl debeō 2 privalėti

deinde iš ten po to dēsinō siī situm sinere liautis dīcō 3 sakyti

Dīdō ōnis f Didogravenė diū ilgai

dolus ī m klasta dōnō 1 dovanoti faciō 3 daryti fallō fefellī falsum fal-lere apgauti suklaidinti

fātum ī n likimas

flectō flexī flectum

flectere lenkti

fuga ae f bėgimas fugiō fūgī fugitum fu-gere bėgti graviter sunkiai gerō gessī gestum gere-re nešti nešioti vesti gemō uī itum ere dūsauti

illic ten

imperium ī n įsakymas improbē nedorai intrō āvī ātum āre įžengti itaque taigi todėl tad

iubeō iussī iussum iubē-re liepti įsakyti iūcundē maloniai linksmai libenter mielai licet licuit ndash licēre lei-džiama galima

lītus oris n (jūros) krantas

locus ī m vieta

Mercurius ī m Merkugraverijus moneō 2 priminti įspėti mittō 3 siųsti nimis per daug pernelyg numquam niekada

nūntius ī m pasiuntinys ži-nia

pāreō uī ndash ēre paklusti parō 1 ruošti perspiciō spēxī spectum spicere įžiūrėti suprasti petō īvī ītum 3 vykti

pius a um pamaldus doras

posterī ōrum m ainiai postquam po to kai prōmittō 3 pažadėti properō 1 skubėti Pūnicus a um pūnų pū-niškas

quaerō quaesīvī quesī-tum querere ieškoti

querēla ae f aimana dejonė

regiō ōnis f šalis kraštas regō rēxī rēctum regere valdyti

relinquō 3 palikti servō āvī ātum āre saugoti

sponte suā savo noru statim tučtuojau bematant stupeō stupuī stupēre sustoti būti nustebusiam taceō 2 tylėti

tam taip temptō 1 bandyti terreō 2 gąsdinti trīstis e liūdnas turpiter bjauriai šlykščiai vehementer smarkiai karš-tai stipriai labai

vestis is f drabužis vexō 1 mėtyti vyti ginti vīvō 3 gyventi vocō 1 šaukti kviesti volō voluī ndash velle norėti

vōx vōcis f balsas

39

XXXVIII Schola duodēquadragēsima Futūrum II indicātīvī āctīvī

Futūrum II indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-er-ō ōrnāv-er-i-s ōrnāv-er-i-t

ōrnāv-er-i-mus ōrnāv-er-i-tis ōrnāv-er-i-nt

habu-er-ō habu-er-i-s habu-er-i-t

habu-er-i-mus habu-er-i-tis habu-er-i-nt

lēg-er-ō lēg-er-i-s lēg-er-i-t

lēg-er-i-mus lēg-er-i-tis lēg-er-i-nt

cēp-er-ō cēp-er-i-s cēp-er-i-t

cēp-er-i-mus cēp-er-i-tis cēp-er-i-nt

vēn-er-ō vēn-eri-s vēn-eri-t

vēn-er-i-mus vēn-er-i-tis vēn-er-i-nt

1 Išverskite sakinius

1 Legam epistolam tuam quam mihi scrīpseris 2 Ut fēceris ita habēbis 3 Quid ēgerimus

scietis 4 Ut fēceritis ita habēbitis 5 Sī meīs cōnsiliīs parueris salvus eris 6 Crās librum

legēs quam dederō 7 Cum Phillippus dominus Macedoniae Lacaedemoniīs scrīpserat bdquoSī

in Lacōnicam vēnerō terram vestram vōs exigamldquo Lacaedemoniī respondērunt bdquoSīldquo

8 Ūnus homō servum genere Lacaedemonium interrogāvit bdquoProbusne eris sī tē emerōldquo

Servus respondit bdquoEtiam sī nōn emerisldquo

loz Nota bene Didogravenė (lo Dīdō) ė Pigmaliograveno sesuo Sich jo

žmona Kartatildeginos įkūrėja ir karalienė En jas (lo Aenēas) Anch so ir Afrod tės sūnus

legendinis rom nų protėvis Laokoograventas (gr Λαοκόων lo Lāocoōn) Poseidograveno žynys

Trogravejoje bandęs įtikinti troj nus nepriimti gra kų dovanotildes ndash medinio arklio ir už tai kartugrave su

sūnumis pasmaugtas Poseidograveno pasiųstų gyvačių Lakogravenija (γρ Λακονική lo Lacōnica)

ndash kitaip Spaacuterta Lakedaimogravenas (gr Λακεδαίμων lo Lacedaemōn) ndash Peloponegraveso

pugravesiasalio sritis ir to paties pavadinimo jos sogravestinė kitaip Spaacuterta lakedaimoniẽčiai (gr

Λακεδαίμωνιοι lo Lacedaemoniī) ndash Lakedaimograveno gyventojai arba spartiẽčiai

Makedogravenija (gr Μακεδονία lo Macedonia) ndash šalis tarp Tesatildelijos ir Tratildekijos (AV)

Tarptautiniai žodžiai epistolatilderinis ndash laišk (pavyzdžiui epistoliatilderinis palikimas ndash

laiška ) fugagrave ndash trij ndash keturi balsų mugravezikos kūrinys vieno ba so tegravemą nustatyta tvarka

kartoja kiti balsai kons liumas ndash gydytojų pasitarimas kuriamegrave tikslinama ligos diagnogravezė

(ligos nustatymas) svarstoma ligonio būklė gydymo būdai ir priemonės lakograveniškas ndash

trumpas aacuteiškus glaustas (apie ka bą st ilių) perspektyvagrave ndash kūnų vaizdavimo plokštumojegrave

būdas pagrįstas spindulia s iše nančiais iš vieno taško respondentildetas ndash asmuo atsakinė-

jantis į tyrėjo ankegravetos klaacuteusimus

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti

cōnsilium i n nutarimas patarimas

crās rytoj cum kai

dominus ī m šeimininkas ponas valdovas viešpats

epistola ae f laiškas etiam taip pat net ir

exigō exēgī exāctum

exigere išvaryti išvyti emō ēmī ēmptum eme-re pirkti

genus eris n giminė pader-mė r šis

interrogō 1 klausti

Lacedaemoniī ōrum m lakedaimoniẽčiai spartiẽčiai

Lacōnica ae f Lakogravenija

liber librī m knyga

Macedonia ae f Makedograve-

nija

-ne ar pareō uī ndash ēre paklusti

Phillippus ī m Pilỹpas probus a um doras respondeō spondī spōn-sum spondēre atsakyti salvus a um sveikas sī jei jeigu

servus ī m vergas

40

XXXIX Schola ūndēquadrāgēsima Rapīna Sabīnārum

Iam Rōmulus et Remus Rōmam condiderant sed Rōmae parvus numerus fēminārum erant

Itaque Rōmānī lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt Cum lēgāti dīxērunt bdquoFēminās nōn habēmus

Date nōbīs in mātrimōnium fīliās vestrās Sī fīliās vestrās dederitis vōbīs grātiās agēmusldquo ndash

Sabīnī respondērunt bdquoNostrās fīliās nōn vōbīs ēducāverāmusldquo Tum Rōmānī dolō Sabīnās

accēpērunt Itaque iterum lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt et ad lūdōs pūblicōs Rōmam Sabīnōs

ūnā cum mātrōnīs fīliābusque invītāvērunt bdquoCum Rōmam vēneritis lūdōs pūblicōs spec-

tābitisldquo Cum Sabīnī ūnā cum mātrōnīs fīliābusque Rōmam vēnērunt Rōmānī fīliās Sabī-

nōrum raptāvērunt Rapīna Sabīnārum fuit causa bellī Diū Sabīnī cum Rōmānīs pugnā-

verant cum fīliae Sabīnōrum inter Rōmānōs et Sabīnōs sē coniēcērunt et ōrāvērunt bdquoIn nōs

vertite īrās nōs causa bellī sumus Sī vōs propinquī nostrī vīceritis nōs viduae vīvēmus sī

autem Rōmānī vīcerint nōs orbae erimus Cum igitur nōs necāveritis bellum fīniētisldquo

Verba Sabīnārum Rōmānōs Sabīnōsque movērunt Itaque bellum fīnīvērunt Rōmānī

Sabīnōs in oppidum suum recēpērunt et Sabīnī cum Rōmānīs sē coniūnxērunt (EL)

Komentaras Sab nai (lo Sabīnī) ndash itatildelikų gentis gyvenusi Latildecijuje (lo Latium) ir

Ugravembrijoje (lo Umbria) Įkūrus Rogravemą dalis sab nų susijungė su rom nais o kiti gyvenę

kalnuosegrave jiems priešinosi III amžiuje prieš Kristų rom nai nukariavo visagraves sab nų žemegraves ir

sab nams suteikė Rogravemos pilietybę T tas L vijus (lo Titus Livius) rom nų istograverikas aprašė

rom nų ir sab nų konfl ktą dėl moterų Po šio konfl kto abiejų genčių valstybės susijungė ir

sab nų karalius T tas Tatildecijus (lo Titus Tatius) valdė drauge su Rogravemulu vedusiu sab nę

Hers liją (lo Hersilia) Mokslininkai spėja kad sab nai Rogravemoje yra gyvenę Kvirinatildelio

(Quirīnālis collis) Viminatildelio (Vīminālis collis) ir Eskv lijų (Esquilīae) kalvosegrave

Vocābula

accipiō cēpī ceptum ci-pere priimti gauti autem tačiau

bellum ī n karas

causa ae f priežastis

collis is m kalva coniiciō iēcī iēctum iicere įmesti pulti sē con-

iicere mestis condō condidī condi-tum condere įkurti

coniungō iūnxī iūnc-tum iungere sujungti sē coniungere susijungti cum kai kol dīcō 3 sakyti dō dedī datum dare duoti

dolus ī m klasta

diū ilgai ēducō 1 auklėti šviesti eō iī ītum īre eiti faciō fēcī factum facere

daryti

fēmina ae f mόteris

fīlia ae f duktė iam jau invītō 3 kviesti

īra ae f pyktis itaque taigi todėl tad iterum antrąsyk

lēgātus ī m pasiuntinys

lūdus ī m žaidimas pl žai-dynės

mātrimōnium ī n santuo-ka in mātrimōnium dare vesti

mātrōna ae f matronagrave kil-minga mόteris

mittō 3 siųsti moveō 2 judinti paveikti necō 1 žudyti

oppidum ī n miestas

orba ae f našlaitė propinquus a um artimas

pl propinquī artimieji

pūblicus a um viešas pugnō 1 kovoti kautis ōrō 1 kalbėti melsti prašyti

rapīna ae f pagrobimas raptō 1 pagrobti recipiō cēpī ceptum cipere paimti atga atsiimti respondeō 2 atsakyti spectō 1 stebėti sī jei jeigu tum tada

ubi kai kur

teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti ūnā kartu drauge išvien veniō 4 atvykti vertō vertī versum ver-

tere versti čia atsukti

vidua ae f našlė vincō vīcī vīctum vin-cere nugalėti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

41

XL Schola quadrāgēsima

Initium bellī Gallicī

Helvētiī fīnēs suōs quī angustī sunt relinquere et per prōvinciam nostram iter facere cōnstituunt Explōrātōrēs cōnsilium hostium Caesarī nūntiant Caesar magnīs itineribus ab urbe in Galliam ulteriōrem contendit et incrēdibilī celeritāte ad Genavam pervenit Helvētiī lēgatōs ad eum mittunt nōbilēs cīvēs quī eius voluntātem petunt sed Caesar id nōn concēdit et eā legiōne quam sēcum habet mīlitibusque fortibus quī ex prōvinciā conveniunt ā lacū Lemannō quī in flūmen Rhodanum īnfluit ad montem Iūram quī fīnēs Sēquanōrum ab Helvētiīs dīvidit mūrum in altitūdinem pedum sēdecim fossamque perdūcit eōque modō Helvētiōs itinere prohibet (Buchner)

Sententiae Virtūs Rōmāna constat ex hīs virtūtibus disciplīna pietās fidēs gravitās

paupertās cōnstantia Nōn nōbīs sōlum nātī sumus (Cicero) Nōn fōrmōsus erat sed erat

fācundus Ulixēs (Ovidius)

Komentaras Gatildejus Jugravelijus Cegravezaris (lo Caesar) aprašo Gatildelijos užkariavimą savo bdquoGatildelų karo užrašuoseldquo (lo Commentāriī dē bellō Gallicō) Karas prasideda nuo susidūrimo su gatildelų tauta helvegravetais (lo Helvētiī) gyvenusiais teritograverijoje kur yra dab Šveicatilderija Helvegravetai norėjo palikti savo žemegraves ir persikelti į vatildekarus prie Okeatildeno (lo Ōceacuteanus dab Atlaacutento vandenyacutenas) ą

Vocābula

altitūdō inis f aukštis

angustus a um siauras

bellum ī n karas

celeritās ātis f greitumas concēdō cessī cessum cēdere trauktis užleisti

cōnstantia ae f pastovu-mas patvarumas išfvermė

cōnstituō stituī stitu-tum stituere nuspręsti nustatyti

contendō tendī tentum tendere įtempti stengtis skubėti siekti

conveniō 4 sueiti susirinkti

disciplīna ae f drausmė

dīvidō dīvīdī dīvīsum dīvidere dalyti skaldyti

explōrātor ōris f žvalgas faciō 3 daryti iter facere keliauti

fācundus a um iškalbin-gas kalbus šnekus

fidēs eī f tikėjimas ištiki-mybė

fīnis is m galas baigmė

riba pl sienos šalis kraštas

flūmen inis n upė

fōrmōsus a um gražus

dailus

fortis e narsus stiprus

fossa ae f griovys

Gallicus a um galų gališ-kas

Genava ae f Genavagrave dab Ženevagrave

gravitās ātis f sunkumas rimtumas orumas būdo tvirtumas

Helvētiī ōrum m helvegravetai

hostis is m priešas svetim-šalis

incrēdibilis e neįtikimas īnfluō flūxī flūxum fluere įtekėti

initium ī n pradžia

iter itineris n kelias

Iūra ae m J ra kalnai

lacus ūs m ežeras

legiō ōnis f legiogravenas

Lemannus ī m (ežeras) Le-matildeno (dab Ženegravevos) ežeras

mīles itis m karys kareivis mittō 3 siųsti

modus ī m būdas

mōns montis m kalnas kalnynas kalnai

mūrus ī m siena

nātus a um gimęs

nōbilis e kilmingas kilnus nūntiō 1 pranešti

paupertās ātis f neturtas perdūcō 3 išvesti nuvesti

pēs pedis m koja pėda petō īvī ītum ere ieškoti siekti prašyti vykti

pietās ātis f pamaldumas pagarba

prohibeō hibuī hibitum hibēre neleisti uždrausti

prōvincia ae f provincija -que ir

relinquō 3 palikti

Rhodanus ī f Rodatildenas dab Ronagrave

sēdecim šešiolika

Sēquanī ōrum m sekvatildenai sōlum tikti tik

Ulixēs is m Odis jas ulterior ulterius esantis anoj pusėj tolimesnis

urbs is f miestas perveniō 4 atvykti

virtūs ūtis f vyriškumas narsumas dorybė

voluntās ātis f valia noras sutikimas

42

Page 37: HORTUS LATINUS PARS TERTIA - lm€¦ · IV. Schola quārta. Sententiae. Prōnōmina - įvardžiai Prōnōmina dēmōnstrātīva – parodomieji įvardžiai hic, haec, hoc šitas,

36

XXXV Schola trīcēsima quīnta

Narrātiō Aenēae (I)

Aenēas narrat dē ruinā Trōiae Sed subitō post decem annōs Graecī nōn iam ante Trōiam

erant Ūnō diē ōra maris dēserta erat Castra hostium dēserta erant Tantum equus līgneus

ante portam stat Portās urbis aperimus relinquimus urbem ad castra īmus tentōriaque

ducum Graecōrum īnspicimus Equus magnus nōs terret Quid est Aut spēs aut perniciēs

Quid facere dēbēmus Nōbīs līs erat Alterī equum dēlēre cupiēbant quod nōnnūllī

dīcēbant bdquoIn equō armātī virī sē condunt In animō habent nocte exīre et urbem intrāre et

delēre nōsque necāreldquo Alterī equum in urbem dūcere volēbant Fāma enim erat bdquoSī nōs

equum in urbem dūcimus quondam bellō Graeciam vincimusldquo

1 Atsakykite į klausimus

1 Quis dē ruinā Trōiae narrat 2 Quot annōs Graecī apud Trōiam erant 3 Quid fēcērunt

Graecī ante portam Trōiānam 4 Terret equus magnus Trōiānōs 5 Quī sunt in equō et dē

quā causā

Sententiae Equus Trōiānus Trōia fuit (Propertius) Equō nē crēdite Teucrī (Vergilius)

loz Nota bene Segravekstas Prope cijus (lo Propertius 47ndash15 metais prieš Kristų) ndash

garsus egravetas iš Ugravembrijos parašęs keturias elegravegijų knygas

Vocābula

Aenēas ae n alter era erum kitas ant-ras alter alter vienas kitas

animus ī m siela dvasia

annus ī n metai aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti armātus a um ginkluotas

castra ōrum n stovykla

condō condidī conditum condere įkurti cupiō īvī ītum ere trokšti dēbeō dēbuī dēbitum dēbēre privalėti dēleō ēvī ētum ēre su-naikinti

dēsertus a um tuščias iš-tuštėjęs

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

diēs diēī m diena dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

dux ducis m vadas

enim mat juk nes eō iī ītum īre eiti

equus ī m arklys exeō iī ītum īre išeiti faciō fēcī factum facere daryti

fāma ae f kalbos paskalos gandas

habeō uī itum ēre turėti in animō habere ketinti

hostis is m f priešas svetimšalis

īnspiciō spexī spectum spicere žiūrėti stebėti intrō āvī ātum āre įžengti

līgneus a um medinis

līs lītis f ginčas

mare maris n jūra

narrātiō ōnis f pasakojimas narrō 1 pasakoti necō 1 žudyti nōnnūllus a um kai kuris

nox noctis f naktis

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

perniciēs ēī f pražūtis

porta ae f vartai durys quondam kitados kadaise quot kiek relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis

subitō staiga tantum tiek tik

tentōrium ī n palapinė terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti

Trōia ae f Trojagrave Trōiānus a um Trogravejos

Trōiānī ōrum m ubi kai kur

urbs is f miestas

vincō vīxī victum vin-cere nugalėti volō voluī ndash velle norėti

37

XXXVI Schola trīcēsima sexta Narrātiō Aenēae (II)

Sacerdōs Lāocoōn autem ab arce dēcurrit et procul clāmat bdquoO miserī insānī estis Graecīs

crēditis Equum reliquērunt excidiō urbisldquo et magnā vī hastam in equum torsit Est

gemitus sed nōn audīmus Subitō dē Tenedō īnsulā quae ante Trōiam est duo serpentēs

ōrae appropinquant et in duōs fīliōs Lāocoontis invādunt eōs necant et edunt Lāocoōn

iuvāre temptat sed eum quōque serpentēs necant Nōs territī sumus nam sine dubiō deī

īrātī sunt et Lāocoontem pūnivērunt Aperimus portās et dūcimus equum in urbem Posteā

edimus et bibimus et multā nocte somnum altum capimus

Vocābula

altus a um aukštas gilus arx arcis pilis tvirtovė aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti appropinquō 1 prisiartinti audiō īvī ītum īre girdėti autem tačiau bibō bibī bibere gerti capiō cēpī captum ca-pere imti clāmō āvī ātum āre šaukti

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēcurrō (cu)currī cur-sum currere bėgti žemyn nusileisti

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dubium ī n abejonė

dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

equus ī m arklys edō ēdī ēsum ēsse

(edere) valgyti ėsti

excidium ī n sugriovimas sunaikinimas žuvimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīlius ī m sūnus

gemitus ūs m dejavimas īnsānus a um beprotis pamišęs

īnsula ae f sala intrō āvī ātum āre įžengti invādō invāsī invāsum invādere įsibrauti užpulti īrātus a um supykęs

iuvō 1 padėti pagelbėti

Lāocoōn ontis m Laoko-ograventas

mare maris n jūra miser era um vargšas necō 1 žudyti

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

posteā po to paskui vėliau procul toli tolyn

pūniō īvī ītum īre bausti quōque taip pat relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

sacerdōs ōtis m žynys

serpēns entis m f gyvatė

sine su abl be

somnus ī n miegas stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis subitō staiga tantum tiek tik

Tenedus ī m Tegravenedas sala tōrqueō torsī tortum torquēre sukti kreipti terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti territī įbauginti temptō 1 mėginti bandyti

urbs is f miestas

vis ndash f jėga

Plūsquamperfectum

Plūsquamperfectum indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-era-m ōrnāv-erā-s ōrnāv-era-t ōrnāv-erā-mus ōrnāv-erā-tis

ōrnāv-era-nt

habu-era-m habu-erā-s habu-era-t habu-erā-mus habu-erā-tis

habu-era-nt

lēg-era-m lēg-erā-s lēg-era-t lēg-erā-mus lēg-erā-tis

lēg-era-nt

cēp-era-m cēp-erā-s cēp-era-t cēp-erā-mus cēp-erā-tis

cēp-era-nt

vēn-era-m vēn-erā-s vēn-era-t vēn-erā-mus vēn-erā-tis

vēn-era-nt

1 Išverskite sakinius

1 Hodiē iam librum legī quem herī dederās 2 Promētheus hominēs servāvit quōs

Iuppiter necāre cōnstituerat 3 Ut fēcerās ita habēs 4 Causa bellī fuit quod Rōmānī

agrum Sabīnum vastāvērunt Vocābulum vastō 1 siaubti

38

XXXVII Schola trīcēsima septima Mercurius Dīdō et Aenēas

Mercurius Aenēam vīdit gerere pulchram vestem Pūnicam quam Dīdō eī libenter dōnāverat Itaque nūntius Iovis stupuit deinde ad Aenēam celeriter accessit bdquoAudī Aenēas Iuppiter mē mīsit tē monet Quid hīc facis Cūr eō locō tē tam improbē geris Cōgitā dē fātō tuō Hīc iūcundē vīvere tibi nōn licet Relinque Carthāginem nam Italiam petere debēs Posterīs tuīs illic novam patriam parāldquo Verba Mercuriī Aenēam vehementer terruērunt Itaque vir pius quī imperiō Iovis semper pāruerat cōnsilium cēpit fugam petere et regiōnēs Pūnicās relinquere Statim comitēs ad lītus vocāvit eōs classem et arma parāre iussit At Dīdō quae cōnsilia Aenēae iam animadverterat eum verbīs flectere temptāvit et dīxit bdquoCūr mē tam turpiter fallis Cūr fugere properās cūr tam crūdēlis es Nunc dolum tuum perspēxīldquo Postquam Dīdō diū tacuit tristī vōce adiēcit bdquoTibi nimis crēdidī nam tē amāvīldquo Aenēas autem quem Mercurius dē fātō monuerat graviter gemuit bdquoNumquam tibi conūbium prōmīsī Cōgitā deōs vītam meam regere Iuppiter pater deōrum hominumque mē novam patriam quaerere iussit Etiam Trōiam nōn meā sponte relīquī Anchises pater in somnō mē in Italiam īre monuit Dēsine mē tēque querēlīs tuīs vexāre Italiam nōn meā sponte petōldquo Vocābula

accēdō accessī accessum

accēdere prieiti prisiartinti adiiciō adiēcī adiectum adiicere pridurti

animadvertō 3 atkreipti dėmesį sekti

arma ōrum n ginklai audiō 4 klausyti girdėti

Carthāgō inis f Kartatildegina capiō 3 imti celeriter greitai

classis is f (karo) laivynas cōgitō 1 mąstyti galvoti

comes itis m palydovas bendrakeleivis

cōnsilium ī n nutarimas patarimas

conūbium ī n santuoka crēdo 3 tikėti crūdēlis e žiaurus cūr kodėl debeō 2 privalėti

deinde iš ten po to dēsinō siī situm sinere liautis dīcō 3 sakyti

Dīdō ōnis f Didogravenė diū ilgai

dolus ī m klasta dōnō 1 dovanoti faciō 3 daryti fallō fefellī falsum fal-lere apgauti suklaidinti

fātum ī n likimas

flectō flexī flectum

flectere lenkti

fuga ae f bėgimas fugiō fūgī fugitum fu-gere bėgti graviter sunkiai gerō gessī gestum gere-re nešti nešioti vesti gemō uī itum ere dūsauti

illic ten

imperium ī n įsakymas improbē nedorai intrō āvī ātum āre įžengti itaque taigi todėl tad

iubeō iussī iussum iubē-re liepti įsakyti iūcundē maloniai linksmai libenter mielai licet licuit ndash licēre lei-džiama galima

lītus oris n (jūros) krantas

locus ī m vieta

Mercurius ī m Merkugraverijus moneō 2 priminti įspėti mittō 3 siųsti nimis per daug pernelyg numquam niekada

nūntius ī m pasiuntinys ži-nia

pāreō uī ndash ēre paklusti parō 1 ruošti perspiciō spēxī spectum spicere įžiūrėti suprasti petō īvī ītum 3 vykti

pius a um pamaldus doras

posterī ōrum m ainiai postquam po to kai prōmittō 3 pažadėti properō 1 skubėti Pūnicus a um pūnų pū-niškas

quaerō quaesīvī quesī-tum querere ieškoti

querēla ae f aimana dejonė

regiō ōnis f šalis kraštas regō rēxī rēctum regere valdyti

relinquō 3 palikti servō āvī ātum āre saugoti

sponte suā savo noru statim tučtuojau bematant stupeō stupuī stupēre sustoti būti nustebusiam taceō 2 tylėti

tam taip temptō 1 bandyti terreō 2 gąsdinti trīstis e liūdnas turpiter bjauriai šlykščiai vehementer smarkiai karš-tai stipriai labai

vestis is f drabužis vexō 1 mėtyti vyti ginti vīvō 3 gyventi vocō 1 šaukti kviesti volō voluī ndash velle norėti

vōx vōcis f balsas

39

XXXVIII Schola duodēquadragēsima Futūrum II indicātīvī āctīvī

Futūrum II indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-er-ō ōrnāv-er-i-s ōrnāv-er-i-t

ōrnāv-er-i-mus ōrnāv-er-i-tis ōrnāv-er-i-nt

habu-er-ō habu-er-i-s habu-er-i-t

habu-er-i-mus habu-er-i-tis habu-er-i-nt

lēg-er-ō lēg-er-i-s lēg-er-i-t

lēg-er-i-mus lēg-er-i-tis lēg-er-i-nt

cēp-er-ō cēp-er-i-s cēp-er-i-t

cēp-er-i-mus cēp-er-i-tis cēp-er-i-nt

vēn-er-ō vēn-eri-s vēn-eri-t

vēn-er-i-mus vēn-er-i-tis vēn-er-i-nt

1 Išverskite sakinius

1 Legam epistolam tuam quam mihi scrīpseris 2 Ut fēceris ita habēbis 3 Quid ēgerimus

scietis 4 Ut fēceritis ita habēbitis 5 Sī meīs cōnsiliīs parueris salvus eris 6 Crās librum

legēs quam dederō 7 Cum Phillippus dominus Macedoniae Lacaedemoniīs scrīpserat bdquoSī

in Lacōnicam vēnerō terram vestram vōs exigamldquo Lacaedemoniī respondērunt bdquoSīldquo

8 Ūnus homō servum genere Lacaedemonium interrogāvit bdquoProbusne eris sī tē emerōldquo

Servus respondit bdquoEtiam sī nōn emerisldquo

loz Nota bene Didogravenė (lo Dīdō) ė Pigmaliograveno sesuo Sich jo

žmona Kartatildeginos įkūrėja ir karalienė En jas (lo Aenēas) Anch so ir Afrod tės sūnus

legendinis rom nų protėvis Laokoograventas (gr Λαοκόων lo Lāocoōn) Poseidograveno žynys

Trogravejoje bandęs įtikinti troj nus nepriimti gra kų dovanotildes ndash medinio arklio ir už tai kartugrave su

sūnumis pasmaugtas Poseidograveno pasiųstų gyvačių Lakogravenija (γρ Λακονική lo Lacōnica)

ndash kitaip Spaacuterta Lakedaimogravenas (gr Λακεδαίμων lo Lacedaemōn) ndash Peloponegraveso

pugravesiasalio sritis ir to paties pavadinimo jos sogravestinė kitaip Spaacuterta lakedaimoniẽčiai (gr

Λακεδαίμωνιοι lo Lacedaemoniī) ndash Lakedaimograveno gyventojai arba spartiẽčiai

Makedogravenija (gr Μακεδονία lo Macedonia) ndash šalis tarp Tesatildelijos ir Tratildekijos (AV)

Tarptautiniai žodžiai epistolatilderinis ndash laišk (pavyzdžiui epistoliatilderinis palikimas ndash

laiška ) fugagrave ndash trij ndash keturi balsų mugravezikos kūrinys vieno ba so tegravemą nustatyta tvarka

kartoja kiti balsai kons liumas ndash gydytojų pasitarimas kuriamegrave tikslinama ligos diagnogravezė

(ligos nustatymas) svarstoma ligonio būklė gydymo būdai ir priemonės lakograveniškas ndash

trumpas aacuteiškus glaustas (apie ka bą st ilių) perspektyvagrave ndash kūnų vaizdavimo plokštumojegrave

būdas pagrįstas spindulia s iše nančiais iš vieno taško respondentildetas ndash asmuo atsakinė-

jantis į tyrėjo ankegravetos klaacuteusimus

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti

cōnsilium i n nutarimas patarimas

crās rytoj cum kai

dominus ī m šeimininkas ponas valdovas viešpats

epistola ae f laiškas etiam taip pat net ir

exigō exēgī exāctum

exigere išvaryti išvyti emō ēmī ēmptum eme-re pirkti

genus eris n giminė pader-mė r šis

interrogō 1 klausti

Lacedaemoniī ōrum m lakedaimoniẽčiai spartiẽčiai

Lacōnica ae f Lakogravenija

liber librī m knyga

Macedonia ae f Makedograve-

nija

-ne ar pareō uī ndash ēre paklusti

Phillippus ī m Pilỹpas probus a um doras respondeō spondī spōn-sum spondēre atsakyti salvus a um sveikas sī jei jeigu

servus ī m vergas

40

XXXIX Schola ūndēquadrāgēsima Rapīna Sabīnārum

Iam Rōmulus et Remus Rōmam condiderant sed Rōmae parvus numerus fēminārum erant

Itaque Rōmānī lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt Cum lēgāti dīxērunt bdquoFēminās nōn habēmus

Date nōbīs in mātrimōnium fīliās vestrās Sī fīliās vestrās dederitis vōbīs grātiās agēmusldquo ndash

Sabīnī respondērunt bdquoNostrās fīliās nōn vōbīs ēducāverāmusldquo Tum Rōmānī dolō Sabīnās

accēpērunt Itaque iterum lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt et ad lūdōs pūblicōs Rōmam Sabīnōs

ūnā cum mātrōnīs fīliābusque invītāvērunt bdquoCum Rōmam vēneritis lūdōs pūblicōs spec-

tābitisldquo Cum Sabīnī ūnā cum mātrōnīs fīliābusque Rōmam vēnērunt Rōmānī fīliās Sabī-

nōrum raptāvērunt Rapīna Sabīnārum fuit causa bellī Diū Sabīnī cum Rōmānīs pugnā-

verant cum fīliae Sabīnōrum inter Rōmānōs et Sabīnōs sē coniēcērunt et ōrāvērunt bdquoIn nōs

vertite īrās nōs causa bellī sumus Sī vōs propinquī nostrī vīceritis nōs viduae vīvēmus sī

autem Rōmānī vīcerint nōs orbae erimus Cum igitur nōs necāveritis bellum fīniētisldquo

Verba Sabīnārum Rōmānōs Sabīnōsque movērunt Itaque bellum fīnīvērunt Rōmānī

Sabīnōs in oppidum suum recēpērunt et Sabīnī cum Rōmānīs sē coniūnxērunt (EL)

Komentaras Sab nai (lo Sabīnī) ndash itatildelikų gentis gyvenusi Latildecijuje (lo Latium) ir

Ugravembrijoje (lo Umbria) Įkūrus Rogravemą dalis sab nų susijungė su rom nais o kiti gyvenę

kalnuosegrave jiems priešinosi III amžiuje prieš Kristų rom nai nukariavo visagraves sab nų žemegraves ir

sab nams suteikė Rogravemos pilietybę T tas L vijus (lo Titus Livius) rom nų istograverikas aprašė

rom nų ir sab nų konfl ktą dėl moterų Po šio konfl kto abiejų genčių valstybės susijungė ir

sab nų karalius T tas Tatildecijus (lo Titus Tatius) valdė drauge su Rogravemulu vedusiu sab nę

Hers liją (lo Hersilia) Mokslininkai spėja kad sab nai Rogravemoje yra gyvenę Kvirinatildelio

(Quirīnālis collis) Viminatildelio (Vīminālis collis) ir Eskv lijų (Esquilīae) kalvosegrave

Vocābula

accipiō cēpī ceptum ci-pere priimti gauti autem tačiau

bellum ī n karas

causa ae f priežastis

collis is m kalva coniiciō iēcī iēctum iicere įmesti pulti sē con-

iicere mestis condō condidī condi-tum condere įkurti

coniungō iūnxī iūnc-tum iungere sujungti sē coniungere susijungti cum kai kol dīcō 3 sakyti dō dedī datum dare duoti

dolus ī m klasta

diū ilgai ēducō 1 auklėti šviesti eō iī ītum īre eiti faciō fēcī factum facere

daryti

fēmina ae f mόteris

fīlia ae f duktė iam jau invītō 3 kviesti

īra ae f pyktis itaque taigi todėl tad iterum antrąsyk

lēgātus ī m pasiuntinys

lūdus ī m žaidimas pl žai-dynės

mātrimōnium ī n santuo-ka in mātrimōnium dare vesti

mātrōna ae f matronagrave kil-minga mόteris

mittō 3 siųsti moveō 2 judinti paveikti necō 1 žudyti

oppidum ī n miestas

orba ae f našlaitė propinquus a um artimas

pl propinquī artimieji

pūblicus a um viešas pugnō 1 kovoti kautis ōrō 1 kalbėti melsti prašyti

rapīna ae f pagrobimas raptō 1 pagrobti recipiō cēpī ceptum cipere paimti atga atsiimti respondeō 2 atsakyti spectō 1 stebėti sī jei jeigu tum tada

ubi kai kur

teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti ūnā kartu drauge išvien veniō 4 atvykti vertō vertī versum ver-

tere versti čia atsukti

vidua ae f našlė vincō vīcī vīctum vin-cere nugalėti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

41

XL Schola quadrāgēsima

Initium bellī Gallicī

Helvētiī fīnēs suōs quī angustī sunt relinquere et per prōvinciam nostram iter facere cōnstituunt Explōrātōrēs cōnsilium hostium Caesarī nūntiant Caesar magnīs itineribus ab urbe in Galliam ulteriōrem contendit et incrēdibilī celeritāte ad Genavam pervenit Helvētiī lēgatōs ad eum mittunt nōbilēs cīvēs quī eius voluntātem petunt sed Caesar id nōn concēdit et eā legiōne quam sēcum habet mīlitibusque fortibus quī ex prōvinciā conveniunt ā lacū Lemannō quī in flūmen Rhodanum īnfluit ad montem Iūram quī fīnēs Sēquanōrum ab Helvētiīs dīvidit mūrum in altitūdinem pedum sēdecim fossamque perdūcit eōque modō Helvētiōs itinere prohibet (Buchner)

Sententiae Virtūs Rōmāna constat ex hīs virtūtibus disciplīna pietās fidēs gravitās

paupertās cōnstantia Nōn nōbīs sōlum nātī sumus (Cicero) Nōn fōrmōsus erat sed erat

fācundus Ulixēs (Ovidius)

Komentaras Gatildejus Jugravelijus Cegravezaris (lo Caesar) aprašo Gatildelijos užkariavimą savo bdquoGatildelų karo užrašuoseldquo (lo Commentāriī dē bellō Gallicō) Karas prasideda nuo susidūrimo su gatildelų tauta helvegravetais (lo Helvētiī) gyvenusiais teritograverijoje kur yra dab Šveicatilderija Helvegravetai norėjo palikti savo žemegraves ir persikelti į vatildekarus prie Okeatildeno (lo Ōceacuteanus dab Atlaacutento vandenyacutenas) ą

Vocābula

altitūdō inis f aukštis

angustus a um siauras

bellum ī n karas

celeritās ātis f greitumas concēdō cessī cessum cēdere trauktis užleisti

cōnstantia ae f pastovu-mas patvarumas išfvermė

cōnstituō stituī stitu-tum stituere nuspręsti nustatyti

contendō tendī tentum tendere įtempti stengtis skubėti siekti

conveniō 4 sueiti susirinkti

disciplīna ae f drausmė

dīvidō dīvīdī dīvīsum dīvidere dalyti skaldyti

explōrātor ōris f žvalgas faciō 3 daryti iter facere keliauti

fācundus a um iškalbin-gas kalbus šnekus

fidēs eī f tikėjimas ištiki-mybė

fīnis is m galas baigmė

riba pl sienos šalis kraštas

flūmen inis n upė

fōrmōsus a um gražus

dailus

fortis e narsus stiprus

fossa ae f griovys

Gallicus a um galų gališ-kas

Genava ae f Genavagrave dab Ženevagrave

gravitās ātis f sunkumas rimtumas orumas būdo tvirtumas

Helvētiī ōrum m helvegravetai

hostis is m priešas svetim-šalis

incrēdibilis e neįtikimas īnfluō flūxī flūxum fluere įtekėti

initium ī n pradžia

iter itineris n kelias

Iūra ae m J ra kalnai

lacus ūs m ežeras

legiō ōnis f legiogravenas

Lemannus ī m (ežeras) Le-matildeno (dab Ženegravevos) ežeras

mīles itis m karys kareivis mittō 3 siųsti

modus ī m būdas

mōns montis m kalnas kalnynas kalnai

mūrus ī m siena

nātus a um gimęs

nōbilis e kilmingas kilnus nūntiō 1 pranešti

paupertās ātis f neturtas perdūcō 3 išvesti nuvesti

pēs pedis m koja pėda petō īvī ītum ere ieškoti siekti prašyti vykti

pietās ātis f pamaldumas pagarba

prohibeō hibuī hibitum hibēre neleisti uždrausti

prōvincia ae f provincija -que ir

relinquō 3 palikti

Rhodanus ī f Rodatildenas dab Ronagrave

sēdecim šešiolika

Sēquanī ōrum m sekvatildenai sōlum tikti tik

Ulixēs is m Odis jas ulterior ulterius esantis anoj pusėj tolimesnis

urbs is f miestas perveniō 4 atvykti

virtūs ūtis f vyriškumas narsumas dorybė

voluntās ātis f valia noras sutikimas

42

Page 38: HORTUS LATINUS PARS TERTIA - lm€¦ · IV. Schola quārta. Sententiae. Prōnōmina - įvardžiai Prōnōmina dēmōnstrātīva – parodomieji įvardžiai hic, haec, hoc šitas,

37

XXXVI Schola trīcēsima sexta Narrātiō Aenēae (II)

Sacerdōs Lāocoōn autem ab arce dēcurrit et procul clāmat bdquoO miserī insānī estis Graecīs

crēditis Equum reliquērunt excidiō urbisldquo et magnā vī hastam in equum torsit Est

gemitus sed nōn audīmus Subitō dē Tenedō īnsulā quae ante Trōiam est duo serpentēs

ōrae appropinquant et in duōs fīliōs Lāocoontis invādunt eōs necant et edunt Lāocoōn

iuvāre temptat sed eum quōque serpentēs necant Nōs territī sumus nam sine dubiō deī

īrātī sunt et Lāocoontem pūnivērunt Aperimus portās et dūcimus equum in urbem Posteā

edimus et bibimus et multā nocte somnum altum capimus

Vocābula

altus a um aukštas gilus arx arcis pilis tvirtovė aperiō aperuī apertum aperīre atverti atidaryti appropinquō 1 prisiartinti audiō īvī ītum īre girdėti autem tačiau bibō bibī bibere gerti capiō cēpī captum ca-pere imti clāmō āvī ātum āre šaukti

crēdō crēdidī crēditum crēdere tikėti dēcurrō (cu)currī cur-sum currere bėgti žemyn nusileisti

dīcō dīxī dictum dīcere sakyti

dubium ī n abejonė

dūcō dūxī ductum dū-cere vesti

equus ī m arklys edō ēdī ēsum ēsse

(edere) valgyti ėsti

excidium ī n sugriovimas sunaikinimas žuvimas

faciō fēcī factum facere daryti

fīlius ī m sūnus

gemitus ūs m dejavimas īnsānus a um beprotis pamišęs

īnsula ae f sala intrō āvī ātum āre įžengti invādō invāsī invāsum invādere įsibrauti užpulti īrātus a um supykęs

iuvō 1 padėti pagelbėti

Lāocoōn ontis m Laoko-ograventas

mare maris n jūra miser era um vargšas necō 1 žudyti

ōra ae f jūros krantas pa-jūris

posteā po to paskui vėliau procul toli tolyn

pūniō īvī ītum īre bausti quōque taip pat relinquō līquī lictum linquere pasilikti

ruina ae f griuvimas griū-tis

sacerdōs ōtis m žynys

serpēns entis m f gyvatė

sine su abl be

somnus ī n miegas stō stetī statum stāre stovėti

spēs eī f viltis subitō staiga tantum tiek tik

Tenedus ī m Tegravenedas sala tōrqueō torsī tortum torquēre sukti kreipti terreō terruī territum terrēre gąsdinti bauginti territī įbauginti temptō 1 mėginti bandyti

urbs is f miestas

vis ndash f jėga

Plūsquamperfectum

Plūsquamperfectum indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-era-m ōrnāv-erā-s ōrnāv-era-t ōrnāv-erā-mus ōrnāv-erā-tis

ōrnāv-era-nt

habu-era-m habu-erā-s habu-era-t habu-erā-mus habu-erā-tis

habu-era-nt

lēg-era-m lēg-erā-s lēg-era-t lēg-erā-mus lēg-erā-tis

lēg-era-nt

cēp-era-m cēp-erā-s cēp-era-t cēp-erā-mus cēp-erā-tis

cēp-era-nt

vēn-era-m vēn-erā-s vēn-era-t vēn-erā-mus vēn-erā-tis

vēn-era-nt

1 Išverskite sakinius

1 Hodiē iam librum legī quem herī dederās 2 Promētheus hominēs servāvit quōs

Iuppiter necāre cōnstituerat 3 Ut fēcerās ita habēs 4 Causa bellī fuit quod Rōmānī

agrum Sabīnum vastāvērunt Vocābulum vastō 1 siaubti

38

XXXVII Schola trīcēsima septima Mercurius Dīdō et Aenēas

Mercurius Aenēam vīdit gerere pulchram vestem Pūnicam quam Dīdō eī libenter dōnāverat Itaque nūntius Iovis stupuit deinde ad Aenēam celeriter accessit bdquoAudī Aenēas Iuppiter mē mīsit tē monet Quid hīc facis Cūr eō locō tē tam improbē geris Cōgitā dē fātō tuō Hīc iūcundē vīvere tibi nōn licet Relinque Carthāginem nam Italiam petere debēs Posterīs tuīs illic novam patriam parāldquo Verba Mercuriī Aenēam vehementer terruērunt Itaque vir pius quī imperiō Iovis semper pāruerat cōnsilium cēpit fugam petere et regiōnēs Pūnicās relinquere Statim comitēs ad lītus vocāvit eōs classem et arma parāre iussit At Dīdō quae cōnsilia Aenēae iam animadverterat eum verbīs flectere temptāvit et dīxit bdquoCūr mē tam turpiter fallis Cūr fugere properās cūr tam crūdēlis es Nunc dolum tuum perspēxīldquo Postquam Dīdō diū tacuit tristī vōce adiēcit bdquoTibi nimis crēdidī nam tē amāvīldquo Aenēas autem quem Mercurius dē fātō monuerat graviter gemuit bdquoNumquam tibi conūbium prōmīsī Cōgitā deōs vītam meam regere Iuppiter pater deōrum hominumque mē novam patriam quaerere iussit Etiam Trōiam nōn meā sponte relīquī Anchises pater in somnō mē in Italiam īre monuit Dēsine mē tēque querēlīs tuīs vexāre Italiam nōn meā sponte petōldquo Vocābula

accēdō accessī accessum

accēdere prieiti prisiartinti adiiciō adiēcī adiectum adiicere pridurti

animadvertō 3 atkreipti dėmesį sekti

arma ōrum n ginklai audiō 4 klausyti girdėti

Carthāgō inis f Kartatildegina capiō 3 imti celeriter greitai

classis is f (karo) laivynas cōgitō 1 mąstyti galvoti

comes itis m palydovas bendrakeleivis

cōnsilium ī n nutarimas patarimas

conūbium ī n santuoka crēdo 3 tikėti crūdēlis e žiaurus cūr kodėl debeō 2 privalėti

deinde iš ten po to dēsinō siī situm sinere liautis dīcō 3 sakyti

Dīdō ōnis f Didogravenė diū ilgai

dolus ī m klasta dōnō 1 dovanoti faciō 3 daryti fallō fefellī falsum fal-lere apgauti suklaidinti

fātum ī n likimas

flectō flexī flectum

flectere lenkti

fuga ae f bėgimas fugiō fūgī fugitum fu-gere bėgti graviter sunkiai gerō gessī gestum gere-re nešti nešioti vesti gemō uī itum ere dūsauti

illic ten

imperium ī n įsakymas improbē nedorai intrō āvī ātum āre įžengti itaque taigi todėl tad

iubeō iussī iussum iubē-re liepti įsakyti iūcundē maloniai linksmai libenter mielai licet licuit ndash licēre lei-džiama galima

lītus oris n (jūros) krantas

locus ī m vieta

Mercurius ī m Merkugraverijus moneō 2 priminti įspėti mittō 3 siųsti nimis per daug pernelyg numquam niekada

nūntius ī m pasiuntinys ži-nia

pāreō uī ndash ēre paklusti parō 1 ruošti perspiciō spēxī spectum spicere įžiūrėti suprasti petō īvī ītum 3 vykti

pius a um pamaldus doras

posterī ōrum m ainiai postquam po to kai prōmittō 3 pažadėti properō 1 skubėti Pūnicus a um pūnų pū-niškas

quaerō quaesīvī quesī-tum querere ieškoti

querēla ae f aimana dejonė

regiō ōnis f šalis kraštas regō rēxī rēctum regere valdyti

relinquō 3 palikti servō āvī ātum āre saugoti

sponte suā savo noru statim tučtuojau bematant stupeō stupuī stupēre sustoti būti nustebusiam taceō 2 tylėti

tam taip temptō 1 bandyti terreō 2 gąsdinti trīstis e liūdnas turpiter bjauriai šlykščiai vehementer smarkiai karš-tai stipriai labai

vestis is f drabužis vexō 1 mėtyti vyti ginti vīvō 3 gyventi vocō 1 šaukti kviesti volō voluī ndash velle norėti

vōx vōcis f balsas

39

XXXVIII Schola duodēquadragēsima Futūrum II indicātīvī āctīvī

Futūrum II indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-er-ō ōrnāv-er-i-s ōrnāv-er-i-t

ōrnāv-er-i-mus ōrnāv-er-i-tis ōrnāv-er-i-nt

habu-er-ō habu-er-i-s habu-er-i-t

habu-er-i-mus habu-er-i-tis habu-er-i-nt

lēg-er-ō lēg-er-i-s lēg-er-i-t

lēg-er-i-mus lēg-er-i-tis lēg-er-i-nt

cēp-er-ō cēp-er-i-s cēp-er-i-t

cēp-er-i-mus cēp-er-i-tis cēp-er-i-nt

vēn-er-ō vēn-eri-s vēn-eri-t

vēn-er-i-mus vēn-er-i-tis vēn-er-i-nt

1 Išverskite sakinius

1 Legam epistolam tuam quam mihi scrīpseris 2 Ut fēceris ita habēbis 3 Quid ēgerimus

scietis 4 Ut fēceritis ita habēbitis 5 Sī meīs cōnsiliīs parueris salvus eris 6 Crās librum

legēs quam dederō 7 Cum Phillippus dominus Macedoniae Lacaedemoniīs scrīpserat bdquoSī

in Lacōnicam vēnerō terram vestram vōs exigamldquo Lacaedemoniī respondērunt bdquoSīldquo

8 Ūnus homō servum genere Lacaedemonium interrogāvit bdquoProbusne eris sī tē emerōldquo

Servus respondit bdquoEtiam sī nōn emerisldquo

loz Nota bene Didogravenė (lo Dīdō) ė Pigmaliograveno sesuo Sich jo

žmona Kartatildeginos įkūrėja ir karalienė En jas (lo Aenēas) Anch so ir Afrod tės sūnus

legendinis rom nų protėvis Laokoograventas (gr Λαοκόων lo Lāocoōn) Poseidograveno žynys

Trogravejoje bandęs įtikinti troj nus nepriimti gra kų dovanotildes ndash medinio arklio ir už tai kartugrave su

sūnumis pasmaugtas Poseidograveno pasiųstų gyvačių Lakogravenija (γρ Λακονική lo Lacōnica)

ndash kitaip Spaacuterta Lakedaimogravenas (gr Λακεδαίμων lo Lacedaemōn) ndash Peloponegraveso

pugravesiasalio sritis ir to paties pavadinimo jos sogravestinė kitaip Spaacuterta lakedaimoniẽčiai (gr

Λακεδαίμωνιοι lo Lacedaemoniī) ndash Lakedaimograveno gyventojai arba spartiẽčiai

Makedogravenija (gr Μακεδονία lo Macedonia) ndash šalis tarp Tesatildelijos ir Tratildekijos (AV)

Tarptautiniai žodžiai epistolatilderinis ndash laišk (pavyzdžiui epistoliatilderinis palikimas ndash

laiška ) fugagrave ndash trij ndash keturi balsų mugravezikos kūrinys vieno ba so tegravemą nustatyta tvarka

kartoja kiti balsai kons liumas ndash gydytojų pasitarimas kuriamegrave tikslinama ligos diagnogravezė

(ligos nustatymas) svarstoma ligonio būklė gydymo būdai ir priemonės lakograveniškas ndash

trumpas aacuteiškus glaustas (apie ka bą st ilių) perspektyvagrave ndash kūnų vaizdavimo plokštumojegrave

būdas pagrįstas spindulia s iše nančiais iš vieno taško respondentildetas ndash asmuo atsakinė-

jantis į tyrėjo ankegravetos klaacuteusimus

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti

cōnsilium i n nutarimas patarimas

crās rytoj cum kai

dominus ī m šeimininkas ponas valdovas viešpats

epistola ae f laiškas etiam taip pat net ir

exigō exēgī exāctum

exigere išvaryti išvyti emō ēmī ēmptum eme-re pirkti

genus eris n giminė pader-mė r šis

interrogō 1 klausti

Lacedaemoniī ōrum m lakedaimoniẽčiai spartiẽčiai

Lacōnica ae f Lakogravenija

liber librī m knyga

Macedonia ae f Makedograve-

nija

-ne ar pareō uī ndash ēre paklusti

Phillippus ī m Pilỹpas probus a um doras respondeō spondī spōn-sum spondēre atsakyti salvus a um sveikas sī jei jeigu

servus ī m vergas

40

XXXIX Schola ūndēquadrāgēsima Rapīna Sabīnārum

Iam Rōmulus et Remus Rōmam condiderant sed Rōmae parvus numerus fēminārum erant

Itaque Rōmānī lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt Cum lēgāti dīxērunt bdquoFēminās nōn habēmus

Date nōbīs in mātrimōnium fīliās vestrās Sī fīliās vestrās dederitis vōbīs grātiās agēmusldquo ndash

Sabīnī respondērunt bdquoNostrās fīliās nōn vōbīs ēducāverāmusldquo Tum Rōmānī dolō Sabīnās

accēpērunt Itaque iterum lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt et ad lūdōs pūblicōs Rōmam Sabīnōs

ūnā cum mātrōnīs fīliābusque invītāvērunt bdquoCum Rōmam vēneritis lūdōs pūblicōs spec-

tābitisldquo Cum Sabīnī ūnā cum mātrōnīs fīliābusque Rōmam vēnērunt Rōmānī fīliās Sabī-

nōrum raptāvērunt Rapīna Sabīnārum fuit causa bellī Diū Sabīnī cum Rōmānīs pugnā-

verant cum fīliae Sabīnōrum inter Rōmānōs et Sabīnōs sē coniēcērunt et ōrāvērunt bdquoIn nōs

vertite īrās nōs causa bellī sumus Sī vōs propinquī nostrī vīceritis nōs viduae vīvēmus sī

autem Rōmānī vīcerint nōs orbae erimus Cum igitur nōs necāveritis bellum fīniētisldquo

Verba Sabīnārum Rōmānōs Sabīnōsque movērunt Itaque bellum fīnīvērunt Rōmānī

Sabīnōs in oppidum suum recēpērunt et Sabīnī cum Rōmānīs sē coniūnxērunt (EL)

Komentaras Sab nai (lo Sabīnī) ndash itatildelikų gentis gyvenusi Latildecijuje (lo Latium) ir

Ugravembrijoje (lo Umbria) Įkūrus Rogravemą dalis sab nų susijungė su rom nais o kiti gyvenę

kalnuosegrave jiems priešinosi III amžiuje prieš Kristų rom nai nukariavo visagraves sab nų žemegraves ir

sab nams suteikė Rogravemos pilietybę T tas L vijus (lo Titus Livius) rom nų istograverikas aprašė

rom nų ir sab nų konfl ktą dėl moterų Po šio konfl kto abiejų genčių valstybės susijungė ir

sab nų karalius T tas Tatildecijus (lo Titus Tatius) valdė drauge su Rogravemulu vedusiu sab nę

Hers liją (lo Hersilia) Mokslininkai spėja kad sab nai Rogravemoje yra gyvenę Kvirinatildelio

(Quirīnālis collis) Viminatildelio (Vīminālis collis) ir Eskv lijų (Esquilīae) kalvosegrave

Vocābula

accipiō cēpī ceptum ci-pere priimti gauti autem tačiau

bellum ī n karas

causa ae f priežastis

collis is m kalva coniiciō iēcī iēctum iicere įmesti pulti sē con-

iicere mestis condō condidī condi-tum condere įkurti

coniungō iūnxī iūnc-tum iungere sujungti sē coniungere susijungti cum kai kol dīcō 3 sakyti dō dedī datum dare duoti

dolus ī m klasta

diū ilgai ēducō 1 auklėti šviesti eō iī ītum īre eiti faciō fēcī factum facere

daryti

fēmina ae f mόteris

fīlia ae f duktė iam jau invītō 3 kviesti

īra ae f pyktis itaque taigi todėl tad iterum antrąsyk

lēgātus ī m pasiuntinys

lūdus ī m žaidimas pl žai-dynės

mātrimōnium ī n santuo-ka in mātrimōnium dare vesti

mātrōna ae f matronagrave kil-minga mόteris

mittō 3 siųsti moveō 2 judinti paveikti necō 1 žudyti

oppidum ī n miestas

orba ae f našlaitė propinquus a um artimas

pl propinquī artimieji

pūblicus a um viešas pugnō 1 kovoti kautis ōrō 1 kalbėti melsti prašyti

rapīna ae f pagrobimas raptō 1 pagrobti recipiō cēpī ceptum cipere paimti atga atsiimti respondeō 2 atsakyti spectō 1 stebėti sī jei jeigu tum tada

ubi kai kur

teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti ūnā kartu drauge išvien veniō 4 atvykti vertō vertī versum ver-

tere versti čia atsukti

vidua ae f našlė vincō vīcī vīctum vin-cere nugalėti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

41

XL Schola quadrāgēsima

Initium bellī Gallicī

Helvētiī fīnēs suōs quī angustī sunt relinquere et per prōvinciam nostram iter facere cōnstituunt Explōrātōrēs cōnsilium hostium Caesarī nūntiant Caesar magnīs itineribus ab urbe in Galliam ulteriōrem contendit et incrēdibilī celeritāte ad Genavam pervenit Helvētiī lēgatōs ad eum mittunt nōbilēs cīvēs quī eius voluntātem petunt sed Caesar id nōn concēdit et eā legiōne quam sēcum habet mīlitibusque fortibus quī ex prōvinciā conveniunt ā lacū Lemannō quī in flūmen Rhodanum īnfluit ad montem Iūram quī fīnēs Sēquanōrum ab Helvētiīs dīvidit mūrum in altitūdinem pedum sēdecim fossamque perdūcit eōque modō Helvētiōs itinere prohibet (Buchner)

Sententiae Virtūs Rōmāna constat ex hīs virtūtibus disciplīna pietās fidēs gravitās

paupertās cōnstantia Nōn nōbīs sōlum nātī sumus (Cicero) Nōn fōrmōsus erat sed erat

fācundus Ulixēs (Ovidius)

Komentaras Gatildejus Jugravelijus Cegravezaris (lo Caesar) aprašo Gatildelijos užkariavimą savo bdquoGatildelų karo užrašuoseldquo (lo Commentāriī dē bellō Gallicō) Karas prasideda nuo susidūrimo su gatildelų tauta helvegravetais (lo Helvētiī) gyvenusiais teritograverijoje kur yra dab Šveicatilderija Helvegravetai norėjo palikti savo žemegraves ir persikelti į vatildekarus prie Okeatildeno (lo Ōceacuteanus dab Atlaacutento vandenyacutenas) ą

Vocābula

altitūdō inis f aukštis

angustus a um siauras

bellum ī n karas

celeritās ātis f greitumas concēdō cessī cessum cēdere trauktis užleisti

cōnstantia ae f pastovu-mas patvarumas išfvermė

cōnstituō stituī stitu-tum stituere nuspręsti nustatyti

contendō tendī tentum tendere įtempti stengtis skubėti siekti

conveniō 4 sueiti susirinkti

disciplīna ae f drausmė

dīvidō dīvīdī dīvīsum dīvidere dalyti skaldyti

explōrātor ōris f žvalgas faciō 3 daryti iter facere keliauti

fācundus a um iškalbin-gas kalbus šnekus

fidēs eī f tikėjimas ištiki-mybė

fīnis is m galas baigmė

riba pl sienos šalis kraštas

flūmen inis n upė

fōrmōsus a um gražus

dailus

fortis e narsus stiprus

fossa ae f griovys

Gallicus a um galų gališ-kas

Genava ae f Genavagrave dab Ženevagrave

gravitās ātis f sunkumas rimtumas orumas būdo tvirtumas

Helvētiī ōrum m helvegravetai

hostis is m priešas svetim-šalis

incrēdibilis e neįtikimas īnfluō flūxī flūxum fluere įtekėti

initium ī n pradžia

iter itineris n kelias

Iūra ae m J ra kalnai

lacus ūs m ežeras

legiō ōnis f legiogravenas

Lemannus ī m (ežeras) Le-matildeno (dab Ženegravevos) ežeras

mīles itis m karys kareivis mittō 3 siųsti

modus ī m būdas

mōns montis m kalnas kalnynas kalnai

mūrus ī m siena

nātus a um gimęs

nōbilis e kilmingas kilnus nūntiō 1 pranešti

paupertās ātis f neturtas perdūcō 3 išvesti nuvesti

pēs pedis m koja pėda petō īvī ītum ere ieškoti siekti prašyti vykti

pietās ātis f pamaldumas pagarba

prohibeō hibuī hibitum hibēre neleisti uždrausti

prōvincia ae f provincija -que ir

relinquō 3 palikti

Rhodanus ī f Rodatildenas dab Ronagrave

sēdecim šešiolika

Sēquanī ōrum m sekvatildenai sōlum tikti tik

Ulixēs is m Odis jas ulterior ulterius esantis anoj pusėj tolimesnis

urbs is f miestas perveniō 4 atvykti

virtūs ūtis f vyriškumas narsumas dorybė

voluntās ātis f valia noras sutikimas

42

Page 39: HORTUS LATINUS PARS TERTIA - lm€¦ · IV. Schola quārta. Sententiae. Prōnōmina - įvardžiai Prōnōmina dēmōnstrātīva – parodomieji įvardžiai hic, haec, hoc šitas,

38

XXXVII Schola trīcēsima septima Mercurius Dīdō et Aenēas

Mercurius Aenēam vīdit gerere pulchram vestem Pūnicam quam Dīdō eī libenter dōnāverat Itaque nūntius Iovis stupuit deinde ad Aenēam celeriter accessit bdquoAudī Aenēas Iuppiter mē mīsit tē monet Quid hīc facis Cūr eō locō tē tam improbē geris Cōgitā dē fātō tuō Hīc iūcundē vīvere tibi nōn licet Relinque Carthāginem nam Italiam petere debēs Posterīs tuīs illic novam patriam parāldquo Verba Mercuriī Aenēam vehementer terruērunt Itaque vir pius quī imperiō Iovis semper pāruerat cōnsilium cēpit fugam petere et regiōnēs Pūnicās relinquere Statim comitēs ad lītus vocāvit eōs classem et arma parāre iussit At Dīdō quae cōnsilia Aenēae iam animadverterat eum verbīs flectere temptāvit et dīxit bdquoCūr mē tam turpiter fallis Cūr fugere properās cūr tam crūdēlis es Nunc dolum tuum perspēxīldquo Postquam Dīdō diū tacuit tristī vōce adiēcit bdquoTibi nimis crēdidī nam tē amāvīldquo Aenēas autem quem Mercurius dē fātō monuerat graviter gemuit bdquoNumquam tibi conūbium prōmīsī Cōgitā deōs vītam meam regere Iuppiter pater deōrum hominumque mē novam patriam quaerere iussit Etiam Trōiam nōn meā sponte relīquī Anchises pater in somnō mē in Italiam īre monuit Dēsine mē tēque querēlīs tuīs vexāre Italiam nōn meā sponte petōldquo Vocābula

accēdō accessī accessum

accēdere prieiti prisiartinti adiiciō adiēcī adiectum adiicere pridurti

animadvertō 3 atkreipti dėmesį sekti

arma ōrum n ginklai audiō 4 klausyti girdėti

Carthāgō inis f Kartatildegina capiō 3 imti celeriter greitai

classis is f (karo) laivynas cōgitō 1 mąstyti galvoti

comes itis m palydovas bendrakeleivis

cōnsilium ī n nutarimas patarimas

conūbium ī n santuoka crēdo 3 tikėti crūdēlis e žiaurus cūr kodėl debeō 2 privalėti

deinde iš ten po to dēsinō siī situm sinere liautis dīcō 3 sakyti

Dīdō ōnis f Didogravenė diū ilgai

dolus ī m klasta dōnō 1 dovanoti faciō 3 daryti fallō fefellī falsum fal-lere apgauti suklaidinti

fātum ī n likimas

flectō flexī flectum

flectere lenkti

fuga ae f bėgimas fugiō fūgī fugitum fu-gere bėgti graviter sunkiai gerō gessī gestum gere-re nešti nešioti vesti gemō uī itum ere dūsauti

illic ten

imperium ī n įsakymas improbē nedorai intrō āvī ātum āre įžengti itaque taigi todėl tad

iubeō iussī iussum iubē-re liepti įsakyti iūcundē maloniai linksmai libenter mielai licet licuit ndash licēre lei-džiama galima

lītus oris n (jūros) krantas

locus ī m vieta

Mercurius ī m Merkugraverijus moneō 2 priminti įspėti mittō 3 siųsti nimis per daug pernelyg numquam niekada

nūntius ī m pasiuntinys ži-nia

pāreō uī ndash ēre paklusti parō 1 ruošti perspiciō spēxī spectum spicere įžiūrėti suprasti petō īvī ītum 3 vykti

pius a um pamaldus doras

posterī ōrum m ainiai postquam po to kai prōmittō 3 pažadėti properō 1 skubėti Pūnicus a um pūnų pū-niškas

quaerō quaesīvī quesī-tum querere ieškoti

querēla ae f aimana dejonė

regiō ōnis f šalis kraštas regō rēxī rēctum regere valdyti

relinquō 3 palikti servō āvī ātum āre saugoti

sponte suā savo noru statim tučtuojau bematant stupeō stupuī stupēre sustoti būti nustebusiam taceō 2 tylėti

tam taip temptō 1 bandyti terreō 2 gąsdinti trīstis e liūdnas turpiter bjauriai šlykščiai vehementer smarkiai karš-tai stipriai labai

vestis is f drabužis vexō 1 mėtyti vyti ginti vīvō 3 gyventi vocō 1 šaukti kviesti volō voluī ndash velle norėti

vōx vōcis f balsas

39

XXXVIII Schola duodēquadragēsima Futūrum II indicātīvī āctīvī

Futūrum II indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-er-ō ōrnāv-er-i-s ōrnāv-er-i-t

ōrnāv-er-i-mus ōrnāv-er-i-tis ōrnāv-er-i-nt

habu-er-ō habu-er-i-s habu-er-i-t

habu-er-i-mus habu-er-i-tis habu-er-i-nt

lēg-er-ō lēg-er-i-s lēg-er-i-t

lēg-er-i-mus lēg-er-i-tis lēg-er-i-nt

cēp-er-ō cēp-er-i-s cēp-er-i-t

cēp-er-i-mus cēp-er-i-tis cēp-er-i-nt

vēn-er-ō vēn-eri-s vēn-eri-t

vēn-er-i-mus vēn-er-i-tis vēn-er-i-nt

1 Išverskite sakinius

1 Legam epistolam tuam quam mihi scrīpseris 2 Ut fēceris ita habēbis 3 Quid ēgerimus

scietis 4 Ut fēceritis ita habēbitis 5 Sī meīs cōnsiliīs parueris salvus eris 6 Crās librum

legēs quam dederō 7 Cum Phillippus dominus Macedoniae Lacaedemoniīs scrīpserat bdquoSī

in Lacōnicam vēnerō terram vestram vōs exigamldquo Lacaedemoniī respondērunt bdquoSīldquo

8 Ūnus homō servum genere Lacaedemonium interrogāvit bdquoProbusne eris sī tē emerōldquo

Servus respondit bdquoEtiam sī nōn emerisldquo

loz Nota bene Didogravenė (lo Dīdō) ė Pigmaliograveno sesuo Sich jo

žmona Kartatildeginos įkūrėja ir karalienė En jas (lo Aenēas) Anch so ir Afrod tės sūnus

legendinis rom nų protėvis Laokoograventas (gr Λαοκόων lo Lāocoōn) Poseidograveno žynys

Trogravejoje bandęs įtikinti troj nus nepriimti gra kų dovanotildes ndash medinio arklio ir už tai kartugrave su

sūnumis pasmaugtas Poseidograveno pasiųstų gyvačių Lakogravenija (γρ Λακονική lo Lacōnica)

ndash kitaip Spaacuterta Lakedaimogravenas (gr Λακεδαίμων lo Lacedaemōn) ndash Peloponegraveso

pugravesiasalio sritis ir to paties pavadinimo jos sogravestinė kitaip Spaacuterta lakedaimoniẽčiai (gr

Λακεδαίμωνιοι lo Lacedaemoniī) ndash Lakedaimograveno gyventojai arba spartiẽčiai

Makedogravenija (gr Μακεδονία lo Macedonia) ndash šalis tarp Tesatildelijos ir Tratildekijos (AV)

Tarptautiniai žodžiai epistolatilderinis ndash laišk (pavyzdžiui epistoliatilderinis palikimas ndash

laiška ) fugagrave ndash trij ndash keturi balsų mugravezikos kūrinys vieno ba so tegravemą nustatyta tvarka

kartoja kiti balsai kons liumas ndash gydytojų pasitarimas kuriamegrave tikslinama ligos diagnogravezė

(ligos nustatymas) svarstoma ligonio būklė gydymo būdai ir priemonės lakograveniškas ndash

trumpas aacuteiškus glaustas (apie ka bą st ilių) perspektyvagrave ndash kūnų vaizdavimo plokštumojegrave

būdas pagrįstas spindulia s iše nančiais iš vieno taško respondentildetas ndash asmuo atsakinė-

jantis į tyrėjo ankegravetos klaacuteusimus

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti

cōnsilium i n nutarimas patarimas

crās rytoj cum kai

dominus ī m šeimininkas ponas valdovas viešpats

epistola ae f laiškas etiam taip pat net ir

exigō exēgī exāctum

exigere išvaryti išvyti emō ēmī ēmptum eme-re pirkti

genus eris n giminė pader-mė r šis

interrogō 1 klausti

Lacedaemoniī ōrum m lakedaimoniẽčiai spartiẽčiai

Lacōnica ae f Lakogravenija

liber librī m knyga

Macedonia ae f Makedograve-

nija

-ne ar pareō uī ndash ēre paklusti

Phillippus ī m Pilỹpas probus a um doras respondeō spondī spōn-sum spondēre atsakyti salvus a um sveikas sī jei jeigu

servus ī m vergas

40

XXXIX Schola ūndēquadrāgēsima Rapīna Sabīnārum

Iam Rōmulus et Remus Rōmam condiderant sed Rōmae parvus numerus fēminārum erant

Itaque Rōmānī lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt Cum lēgāti dīxērunt bdquoFēminās nōn habēmus

Date nōbīs in mātrimōnium fīliās vestrās Sī fīliās vestrās dederitis vōbīs grātiās agēmusldquo ndash

Sabīnī respondērunt bdquoNostrās fīliās nōn vōbīs ēducāverāmusldquo Tum Rōmānī dolō Sabīnās

accēpērunt Itaque iterum lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt et ad lūdōs pūblicōs Rōmam Sabīnōs

ūnā cum mātrōnīs fīliābusque invītāvērunt bdquoCum Rōmam vēneritis lūdōs pūblicōs spec-

tābitisldquo Cum Sabīnī ūnā cum mātrōnīs fīliābusque Rōmam vēnērunt Rōmānī fīliās Sabī-

nōrum raptāvērunt Rapīna Sabīnārum fuit causa bellī Diū Sabīnī cum Rōmānīs pugnā-

verant cum fīliae Sabīnōrum inter Rōmānōs et Sabīnōs sē coniēcērunt et ōrāvērunt bdquoIn nōs

vertite īrās nōs causa bellī sumus Sī vōs propinquī nostrī vīceritis nōs viduae vīvēmus sī

autem Rōmānī vīcerint nōs orbae erimus Cum igitur nōs necāveritis bellum fīniētisldquo

Verba Sabīnārum Rōmānōs Sabīnōsque movērunt Itaque bellum fīnīvērunt Rōmānī

Sabīnōs in oppidum suum recēpērunt et Sabīnī cum Rōmānīs sē coniūnxērunt (EL)

Komentaras Sab nai (lo Sabīnī) ndash itatildelikų gentis gyvenusi Latildecijuje (lo Latium) ir

Ugravembrijoje (lo Umbria) Įkūrus Rogravemą dalis sab nų susijungė su rom nais o kiti gyvenę

kalnuosegrave jiems priešinosi III amžiuje prieš Kristų rom nai nukariavo visagraves sab nų žemegraves ir

sab nams suteikė Rogravemos pilietybę T tas L vijus (lo Titus Livius) rom nų istograverikas aprašė

rom nų ir sab nų konfl ktą dėl moterų Po šio konfl kto abiejų genčių valstybės susijungė ir

sab nų karalius T tas Tatildecijus (lo Titus Tatius) valdė drauge su Rogravemulu vedusiu sab nę

Hers liją (lo Hersilia) Mokslininkai spėja kad sab nai Rogravemoje yra gyvenę Kvirinatildelio

(Quirīnālis collis) Viminatildelio (Vīminālis collis) ir Eskv lijų (Esquilīae) kalvosegrave

Vocābula

accipiō cēpī ceptum ci-pere priimti gauti autem tačiau

bellum ī n karas

causa ae f priežastis

collis is m kalva coniiciō iēcī iēctum iicere įmesti pulti sē con-

iicere mestis condō condidī condi-tum condere įkurti

coniungō iūnxī iūnc-tum iungere sujungti sē coniungere susijungti cum kai kol dīcō 3 sakyti dō dedī datum dare duoti

dolus ī m klasta

diū ilgai ēducō 1 auklėti šviesti eō iī ītum īre eiti faciō fēcī factum facere

daryti

fēmina ae f mόteris

fīlia ae f duktė iam jau invītō 3 kviesti

īra ae f pyktis itaque taigi todėl tad iterum antrąsyk

lēgātus ī m pasiuntinys

lūdus ī m žaidimas pl žai-dynės

mātrimōnium ī n santuo-ka in mātrimōnium dare vesti

mātrōna ae f matronagrave kil-minga mόteris

mittō 3 siųsti moveō 2 judinti paveikti necō 1 žudyti

oppidum ī n miestas

orba ae f našlaitė propinquus a um artimas

pl propinquī artimieji

pūblicus a um viešas pugnō 1 kovoti kautis ōrō 1 kalbėti melsti prašyti

rapīna ae f pagrobimas raptō 1 pagrobti recipiō cēpī ceptum cipere paimti atga atsiimti respondeō 2 atsakyti spectō 1 stebėti sī jei jeigu tum tada

ubi kai kur

teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti ūnā kartu drauge išvien veniō 4 atvykti vertō vertī versum ver-

tere versti čia atsukti

vidua ae f našlė vincō vīcī vīctum vin-cere nugalėti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

41

XL Schola quadrāgēsima

Initium bellī Gallicī

Helvētiī fīnēs suōs quī angustī sunt relinquere et per prōvinciam nostram iter facere cōnstituunt Explōrātōrēs cōnsilium hostium Caesarī nūntiant Caesar magnīs itineribus ab urbe in Galliam ulteriōrem contendit et incrēdibilī celeritāte ad Genavam pervenit Helvētiī lēgatōs ad eum mittunt nōbilēs cīvēs quī eius voluntātem petunt sed Caesar id nōn concēdit et eā legiōne quam sēcum habet mīlitibusque fortibus quī ex prōvinciā conveniunt ā lacū Lemannō quī in flūmen Rhodanum īnfluit ad montem Iūram quī fīnēs Sēquanōrum ab Helvētiīs dīvidit mūrum in altitūdinem pedum sēdecim fossamque perdūcit eōque modō Helvētiōs itinere prohibet (Buchner)

Sententiae Virtūs Rōmāna constat ex hīs virtūtibus disciplīna pietās fidēs gravitās

paupertās cōnstantia Nōn nōbīs sōlum nātī sumus (Cicero) Nōn fōrmōsus erat sed erat

fācundus Ulixēs (Ovidius)

Komentaras Gatildejus Jugravelijus Cegravezaris (lo Caesar) aprašo Gatildelijos užkariavimą savo bdquoGatildelų karo užrašuoseldquo (lo Commentāriī dē bellō Gallicō) Karas prasideda nuo susidūrimo su gatildelų tauta helvegravetais (lo Helvētiī) gyvenusiais teritograverijoje kur yra dab Šveicatilderija Helvegravetai norėjo palikti savo žemegraves ir persikelti į vatildekarus prie Okeatildeno (lo Ōceacuteanus dab Atlaacutento vandenyacutenas) ą

Vocābula

altitūdō inis f aukštis

angustus a um siauras

bellum ī n karas

celeritās ātis f greitumas concēdō cessī cessum cēdere trauktis užleisti

cōnstantia ae f pastovu-mas patvarumas išfvermė

cōnstituō stituī stitu-tum stituere nuspręsti nustatyti

contendō tendī tentum tendere įtempti stengtis skubėti siekti

conveniō 4 sueiti susirinkti

disciplīna ae f drausmė

dīvidō dīvīdī dīvīsum dīvidere dalyti skaldyti

explōrātor ōris f žvalgas faciō 3 daryti iter facere keliauti

fācundus a um iškalbin-gas kalbus šnekus

fidēs eī f tikėjimas ištiki-mybė

fīnis is m galas baigmė

riba pl sienos šalis kraštas

flūmen inis n upė

fōrmōsus a um gražus

dailus

fortis e narsus stiprus

fossa ae f griovys

Gallicus a um galų gališ-kas

Genava ae f Genavagrave dab Ženevagrave

gravitās ātis f sunkumas rimtumas orumas būdo tvirtumas

Helvētiī ōrum m helvegravetai

hostis is m priešas svetim-šalis

incrēdibilis e neįtikimas īnfluō flūxī flūxum fluere įtekėti

initium ī n pradžia

iter itineris n kelias

Iūra ae m J ra kalnai

lacus ūs m ežeras

legiō ōnis f legiogravenas

Lemannus ī m (ežeras) Le-matildeno (dab Ženegravevos) ežeras

mīles itis m karys kareivis mittō 3 siųsti

modus ī m būdas

mōns montis m kalnas kalnynas kalnai

mūrus ī m siena

nātus a um gimęs

nōbilis e kilmingas kilnus nūntiō 1 pranešti

paupertās ātis f neturtas perdūcō 3 išvesti nuvesti

pēs pedis m koja pėda petō īvī ītum ere ieškoti siekti prašyti vykti

pietās ātis f pamaldumas pagarba

prohibeō hibuī hibitum hibēre neleisti uždrausti

prōvincia ae f provincija -que ir

relinquō 3 palikti

Rhodanus ī f Rodatildenas dab Ronagrave

sēdecim šešiolika

Sēquanī ōrum m sekvatildenai sōlum tikti tik

Ulixēs is m Odis jas ulterior ulterius esantis anoj pusėj tolimesnis

urbs is f miestas perveniō 4 atvykti

virtūs ūtis f vyriškumas narsumas dorybė

voluntās ātis f valia noras sutikimas

42

Page 40: HORTUS LATINUS PARS TERTIA - lm€¦ · IV. Schola quārta. Sententiae. Prōnōmina - įvardžiai Prōnōmina dēmōnstrātīva – parodomieji įvardžiai hic, haec, hoc šitas,

39

XXXVIII Schola duodēquadragēsima Futūrum II indicātīvī āctīvī

Futūrum II indicātīvī āctīvī

ōrnāv- habu- lēg- cēp- vēn-

ōrnāv-er-ō ōrnāv-er-i-s ōrnāv-er-i-t

ōrnāv-er-i-mus ōrnāv-er-i-tis ōrnāv-er-i-nt

habu-er-ō habu-er-i-s habu-er-i-t

habu-er-i-mus habu-er-i-tis habu-er-i-nt

lēg-er-ō lēg-er-i-s lēg-er-i-t

lēg-er-i-mus lēg-er-i-tis lēg-er-i-nt

cēp-er-ō cēp-er-i-s cēp-er-i-t

cēp-er-i-mus cēp-er-i-tis cēp-er-i-nt

vēn-er-ō vēn-eri-s vēn-eri-t

vēn-er-i-mus vēn-er-i-tis vēn-er-i-nt

1 Išverskite sakinius

1 Legam epistolam tuam quam mihi scrīpseris 2 Ut fēceris ita habēbis 3 Quid ēgerimus

scietis 4 Ut fēceritis ita habēbitis 5 Sī meīs cōnsiliīs parueris salvus eris 6 Crās librum

legēs quam dederō 7 Cum Phillippus dominus Macedoniae Lacaedemoniīs scrīpserat bdquoSī

in Lacōnicam vēnerō terram vestram vōs exigamldquo Lacaedemoniī respondērunt bdquoSīldquo

8 Ūnus homō servum genere Lacaedemonium interrogāvit bdquoProbusne eris sī tē emerōldquo

Servus respondit bdquoEtiam sī nōn emerisldquo

loz Nota bene Didogravenė (lo Dīdō) ė Pigmaliograveno sesuo Sich jo

žmona Kartatildeginos įkūrėja ir karalienė En jas (lo Aenēas) Anch so ir Afrod tės sūnus

legendinis rom nų protėvis Laokoograventas (gr Λαοκόων lo Lāocoōn) Poseidograveno žynys

Trogravejoje bandęs įtikinti troj nus nepriimti gra kų dovanotildes ndash medinio arklio ir už tai kartugrave su

sūnumis pasmaugtas Poseidograveno pasiųstų gyvačių Lakogravenija (γρ Λακονική lo Lacōnica)

ndash kitaip Spaacuterta Lakedaimogravenas (gr Λακεδαίμων lo Lacedaemōn) ndash Peloponegraveso

pugravesiasalio sritis ir to paties pavadinimo jos sogravestinė kitaip Spaacuterta lakedaimoniẽčiai (gr

Λακεδαίμωνιοι lo Lacedaemoniī) ndash Lakedaimograveno gyventojai arba spartiẽčiai

Makedogravenija (gr Μακεδονία lo Macedonia) ndash šalis tarp Tesatildelijos ir Tratildekijos (AV)

Tarptautiniai žodžiai epistolatilderinis ndash laišk (pavyzdžiui epistoliatilderinis palikimas ndash

laiška ) fugagrave ndash trij ndash keturi balsų mugravezikos kūrinys vieno ba so tegravemą nustatyta tvarka

kartoja kiti balsai kons liumas ndash gydytojų pasitarimas kuriamegrave tikslinama ligos diagnogravezė

(ligos nustatymas) svarstoma ligonio būklė gydymo būdai ir priemonės lakograveniškas ndash

trumpas aacuteiškus glaustas (apie ka bą st ilių) perspektyvagrave ndash kūnų vaizdavimo plokštumojegrave

būdas pagrįstas spindulia s iše nančiais iš vieno taško respondentildetas ndash asmuo atsakinė-

jantis į tyrėjo ankegravetos klaacuteusimus

Vocābula

agō ēgī āctum agere varyti veikti

cōnsilium i n nutarimas patarimas

crās rytoj cum kai

dominus ī m šeimininkas ponas valdovas viešpats

epistola ae f laiškas etiam taip pat net ir

exigō exēgī exāctum

exigere išvaryti išvyti emō ēmī ēmptum eme-re pirkti

genus eris n giminė pader-mė r šis

interrogō 1 klausti

Lacedaemoniī ōrum m lakedaimoniẽčiai spartiẽčiai

Lacōnica ae f Lakogravenija

liber librī m knyga

Macedonia ae f Makedograve-

nija

-ne ar pareō uī ndash ēre paklusti

Phillippus ī m Pilỹpas probus a um doras respondeō spondī spōn-sum spondēre atsakyti salvus a um sveikas sī jei jeigu

servus ī m vergas

40

XXXIX Schola ūndēquadrāgēsima Rapīna Sabīnārum

Iam Rōmulus et Remus Rōmam condiderant sed Rōmae parvus numerus fēminārum erant

Itaque Rōmānī lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt Cum lēgāti dīxērunt bdquoFēminās nōn habēmus

Date nōbīs in mātrimōnium fīliās vestrās Sī fīliās vestrās dederitis vōbīs grātiās agēmusldquo ndash

Sabīnī respondērunt bdquoNostrās fīliās nōn vōbīs ēducāverāmusldquo Tum Rōmānī dolō Sabīnās

accēpērunt Itaque iterum lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt et ad lūdōs pūblicōs Rōmam Sabīnōs

ūnā cum mātrōnīs fīliābusque invītāvērunt bdquoCum Rōmam vēneritis lūdōs pūblicōs spec-

tābitisldquo Cum Sabīnī ūnā cum mātrōnīs fīliābusque Rōmam vēnērunt Rōmānī fīliās Sabī-

nōrum raptāvērunt Rapīna Sabīnārum fuit causa bellī Diū Sabīnī cum Rōmānīs pugnā-

verant cum fīliae Sabīnōrum inter Rōmānōs et Sabīnōs sē coniēcērunt et ōrāvērunt bdquoIn nōs

vertite īrās nōs causa bellī sumus Sī vōs propinquī nostrī vīceritis nōs viduae vīvēmus sī

autem Rōmānī vīcerint nōs orbae erimus Cum igitur nōs necāveritis bellum fīniētisldquo

Verba Sabīnārum Rōmānōs Sabīnōsque movērunt Itaque bellum fīnīvērunt Rōmānī

Sabīnōs in oppidum suum recēpērunt et Sabīnī cum Rōmānīs sē coniūnxērunt (EL)

Komentaras Sab nai (lo Sabīnī) ndash itatildelikų gentis gyvenusi Latildecijuje (lo Latium) ir

Ugravembrijoje (lo Umbria) Įkūrus Rogravemą dalis sab nų susijungė su rom nais o kiti gyvenę

kalnuosegrave jiems priešinosi III amžiuje prieš Kristų rom nai nukariavo visagraves sab nų žemegraves ir

sab nams suteikė Rogravemos pilietybę T tas L vijus (lo Titus Livius) rom nų istograverikas aprašė

rom nų ir sab nų konfl ktą dėl moterų Po šio konfl kto abiejų genčių valstybės susijungė ir

sab nų karalius T tas Tatildecijus (lo Titus Tatius) valdė drauge su Rogravemulu vedusiu sab nę

Hers liją (lo Hersilia) Mokslininkai spėja kad sab nai Rogravemoje yra gyvenę Kvirinatildelio

(Quirīnālis collis) Viminatildelio (Vīminālis collis) ir Eskv lijų (Esquilīae) kalvosegrave

Vocābula

accipiō cēpī ceptum ci-pere priimti gauti autem tačiau

bellum ī n karas

causa ae f priežastis

collis is m kalva coniiciō iēcī iēctum iicere įmesti pulti sē con-

iicere mestis condō condidī condi-tum condere įkurti

coniungō iūnxī iūnc-tum iungere sujungti sē coniungere susijungti cum kai kol dīcō 3 sakyti dō dedī datum dare duoti

dolus ī m klasta

diū ilgai ēducō 1 auklėti šviesti eō iī ītum īre eiti faciō fēcī factum facere

daryti

fēmina ae f mόteris

fīlia ae f duktė iam jau invītō 3 kviesti

īra ae f pyktis itaque taigi todėl tad iterum antrąsyk

lēgātus ī m pasiuntinys

lūdus ī m žaidimas pl žai-dynės

mātrimōnium ī n santuo-ka in mātrimōnium dare vesti

mātrōna ae f matronagrave kil-minga mόteris

mittō 3 siųsti moveō 2 judinti paveikti necō 1 žudyti

oppidum ī n miestas

orba ae f našlaitė propinquus a um artimas

pl propinquī artimieji

pūblicus a um viešas pugnō 1 kovoti kautis ōrō 1 kalbėti melsti prašyti

rapīna ae f pagrobimas raptō 1 pagrobti recipiō cēpī ceptum cipere paimti atga atsiimti respondeō 2 atsakyti spectō 1 stebėti sī jei jeigu tum tada

ubi kai kur

teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti ūnā kartu drauge išvien veniō 4 atvykti vertō vertī versum ver-

tere versti čia atsukti

vidua ae f našlė vincō vīcī vīctum vin-cere nugalėti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

41

XL Schola quadrāgēsima

Initium bellī Gallicī

Helvētiī fīnēs suōs quī angustī sunt relinquere et per prōvinciam nostram iter facere cōnstituunt Explōrātōrēs cōnsilium hostium Caesarī nūntiant Caesar magnīs itineribus ab urbe in Galliam ulteriōrem contendit et incrēdibilī celeritāte ad Genavam pervenit Helvētiī lēgatōs ad eum mittunt nōbilēs cīvēs quī eius voluntātem petunt sed Caesar id nōn concēdit et eā legiōne quam sēcum habet mīlitibusque fortibus quī ex prōvinciā conveniunt ā lacū Lemannō quī in flūmen Rhodanum īnfluit ad montem Iūram quī fīnēs Sēquanōrum ab Helvētiīs dīvidit mūrum in altitūdinem pedum sēdecim fossamque perdūcit eōque modō Helvētiōs itinere prohibet (Buchner)

Sententiae Virtūs Rōmāna constat ex hīs virtūtibus disciplīna pietās fidēs gravitās

paupertās cōnstantia Nōn nōbīs sōlum nātī sumus (Cicero) Nōn fōrmōsus erat sed erat

fācundus Ulixēs (Ovidius)

Komentaras Gatildejus Jugravelijus Cegravezaris (lo Caesar) aprašo Gatildelijos užkariavimą savo bdquoGatildelų karo užrašuoseldquo (lo Commentāriī dē bellō Gallicō) Karas prasideda nuo susidūrimo su gatildelų tauta helvegravetais (lo Helvētiī) gyvenusiais teritograverijoje kur yra dab Šveicatilderija Helvegravetai norėjo palikti savo žemegraves ir persikelti į vatildekarus prie Okeatildeno (lo Ōceacuteanus dab Atlaacutento vandenyacutenas) ą

Vocābula

altitūdō inis f aukštis

angustus a um siauras

bellum ī n karas

celeritās ātis f greitumas concēdō cessī cessum cēdere trauktis užleisti

cōnstantia ae f pastovu-mas patvarumas išfvermė

cōnstituō stituī stitu-tum stituere nuspręsti nustatyti

contendō tendī tentum tendere įtempti stengtis skubėti siekti

conveniō 4 sueiti susirinkti

disciplīna ae f drausmė

dīvidō dīvīdī dīvīsum dīvidere dalyti skaldyti

explōrātor ōris f žvalgas faciō 3 daryti iter facere keliauti

fācundus a um iškalbin-gas kalbus šnekus

fidēs eī f tikėjimas ištiki-mybė

fīnis is m galas baigmė

riba pl sienos šalis kraštas

flūmen inis n upė

fōrmōsus a um gražus

dailus

fortis e narsus stiprus

fossa ae f griovys

Gallicus a um galų gališ-kas

Genava ae f Genavagrave dab Ženevagrave

gravitās ātis f sunkumas rimtumas orumas būdo tvirtumas

Helvētiī ōrum m helvegravetai

hostis is m priešas svetim-šalis

incrēdibilis e neįtikimas īnfluō flūxī flūxum fluere įtekėti

initium ī n pradžia

iter itineris n kelias

Iūra ae m J ra kalnai

lacus ūs m ežeras

legiō ōnis f legiogravenas

Lemannus ī m (ežeras) Le-matildeno (dab Ženegravevos) ežeras

mīles itis m karys kareivis mittō 3 siųsti

modus ī m būdas

mōns montis m kalnas kalnynas kalnai

mūrus ī m siena

nātus a um gimęs

nōbilis e kilmingas kilnus nūntiō 1 pranešti

paupertās ātis f neturtas perdūcō 3 išvesti nuvesti

pēs pedis m koja pėda petō īvī ītum ere ieškoti siekti prašyti vykti

pietās ātis f pamaldumas pagarba

prohibeō hibuī hibitum hibēre neleisti uždrausti

prōvincia ae f provincija -que ir

relinquō 3 palikti

Rhodanus ī f Rodatildenas dab Ronagrave

sēdecim šešiolika

Sēquanī ōrum m sekvatildenai sōlum tikti tik

Ulixēs is m Odis jas ulterior ulterius esantis anoj pusėj tolimesnis

urbs is f miestas perveniō 4 atvykti

virtūs ūtis f vyriškumas narsumas dorybė

voluntās ātis f valia noras sutikimas

42

Page 41: HORTUS LATINUS PARS TERTIA - lm€¦ · IV. Schola quārta. Sententiae. Prōnōmina - įvardžiai Prōnōmina dēmōnstrātīva – parodomieji įvardžiai hic, haec, hoc šitas,

40

XXXIX Schola ūndēquadrāgēsima Rapīna Sabīnārum

Iam Rōmulus et Remus Rōmam condiderant sed Rōmae parvus numerus fēminārum erant

Itaque Rōmānī lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt Cum lēgāti dīxērunt bdquoFēminās nōn habēmus

Date nōbīs in mātrimōnium fīliās vestrās Sī fīliās vestrās dederitis vōbīs grātiās agēmusldquo ndash

Sabīnī respondērunt bdquoNostrās fīliās nōn vōbīs ēducāverāmusldquo Tum Rōmānī dolō Sabīnās

accēpērunt Itaque iterum lēgātōs ad Sabīnōs mīsērunt et ad lūdōs pūblicōs Rōmam Sabīnōs

ūnā cum mātrōnīs fīliābusque invītāvērunt bdquoCum Rōmam vēneritis lūdōs pūblicōs spec-

tābitisldquo Cum Sabīnī ūnā cum mātrōnīs fīliābusque Rōmam vēnērunt Rōmānī fīliās Sabī-

nōrum raptāvērunt Rapīna Sabīnārum fuit causa bellī Diū Sabīnī cum Rōmānīs pugnā-

verant cum fīliae Sabīnōrum inter Rōmānōs et Sabīnōs sē coniēcērunt et ōrāvērunt bdquoIn nōs

vertite īrās nōs causa bellī sumus Sī vōs propinquī nostrī vīceritis nōs viduae vīvēmus sī

autem Rōmānī vīcerint nōs orbae erimus Cum igitur nōs necāveritis bellum fīniētisldquo

Verba Sabīnārum Rōmānōs Sabīnōsque movērunt Itaque bellum fīnīvērunt Rōmānī

Sabīnōs in oppidum suum recēpērunt et Sabīnī cum Rōmānīs sē coniūnxērunt (EL)

Komentaras Sab nai (lo Sabīnī) ndash itatildelikų gentis gyvenusi Latildecijuje (lo Latium) ir

Ugravembrijoje (lo Umbria) Įkūrus Rogravemą dalis sab nų susijungė su rom nais o kiti gyvenę

kalnuosegrave jiems priešinosi III amžiuje prieš Kristų rom nai nukariavo visagraves sab nų žemegraves ir

sab nams suteikė Rogravemos pilietybę T tas L vijus (lo Titus Livius) rom nų istograverikas aprašė

rom nų ir sab nų konfl ktą dėl moterų Po šio konfl kto abiejų genčių valstybės susijungė ir

sab nų karalius T tas Tatildecijus (lo Titus Tatius) valdė drauge su Rogravemulu vedusiu sab nę

Hers liją (lo Hersilia) Mokslininkai spėja kad sab nai Rogravemoje yra gyvenę Kvirinatildelio

(Quirīnālis collis) Viminatildelio (Vīminālis collis) ir Eskv lijų (Esquilīae) kalvosegrave

Vocābula

accipiō cēpī ceptum ci-pere priimti gauti autem tačiau

bellum ī n karas

causa ae f priežastis

collis is m kalva coniiciō iēcī iēctum iicere įmesti pulti sē con-

iicere mestis condō condidī condi-tum condere įkurti

coniungō iūnxī iūnc-tum iungere sujungti sē coniungere susijungti cum kai kol dīcō 3 sakyti dō dedī datum dare duoti

dolus ī m klasta

diū ilgai ēducō 1 auklėti šviesti eō iī ītum īre eiti faciō fēcī factum facere

daryti

fēmina ae f mόteris

fīlia ae f duktė iam jau invītō 3 kviesti

īra ae f pyktis itaque taigi todėl tad iterum antrąsyk

lēgātus ī m pasiuntinys

lūdus ī m žaidimas pl žai-dynės

mātrimōnium ī n santuo-ka in mātrimōnium dare vesti

mātrōna ae f matronagrave kil-minga mόteris

mittō 3 siųsti moveō 2 judinti paveikti necō 1 žudyti

oppidum ī n miestas

orba ae f našlaitė propinquus a um artimas

pl propinquī artimieji

pūblicus a um viešas pugnō 1 kovoti kautis ōrō 1 kalbėti melsti prašyti

rapīna ae f pagrobimas raptō 1 pagrobti recipiō cēpī ceptum cipere paimti atga atsiimti respondeō 2 atsakyti spectō 1 stebėti sī jei jeigu tum tada

ubi kai kur

teneō tenuī tentum tenēre laikyti turėti ūnā kartu drauge išvien veniō 4 atvykti vertō vertī versum ver-

tere versti čia atsukti

vidua ae f našlė vincō vīcī vīctum vin-cere nugalėti vīvō vīxī vīctum vīvere gyventi

41

XL Schola quadrāgēsima

Initium bellī Gallicī

Helvētiī fīnēs suōs quī angustī sunt relinquere et per prōvinciam nostram iter facere cōnstituunt Explōrātōrēs cōnsilium hostium Caesarī nūntiant Caesar magnīs itineribus ab urbe in Galliam ulteriōrem contendit et incrēdibilī celeritāte ad Genavam pervenit Helvētiī lēgatōs ad eum mittunt nōbilēs cīvēs quī eius voluntātem petunt sed Caesar id nōn concēdit et eā legiōne quam sēcum habet mīlitibusque fortibus quī ex prōvinciā conveniunt ā lacū Lemannō quī in flūmen Rhodanum īnfluit ad montem Iūram quī fīnēs Sēquanōrum ab Helvētiīs dīvidit mūrum in altitūdinem pedum sēdecim fossamque perdūcit eōque modō Helvētiōs itinere prohibet (Buchner)

Sententiae Virtūs Rōmāna constat ex hīs virtūtibus disciplīna pietās fidēs gravitās

paupertās cōnstantia Nōn nōbīs sōlum nātī sumus (Cicero) Nōn fōrmōsus erat sed erat

fācundus Ulixēs (Ovidius)

Komentaras Gatildejus Jugravelijus Cegravezaris (lo Caesar) aprašo Gatildelijos užkariavimą savo bdquoGatildelų karo užrašuoseldquo (lo Commentāriī dē bellō Gallicō) Karas prasideda nuo susidūrimo su gatildelų tauta helvegravetais (lo Helvētiī) gyvenusiais teritograverijoje kur yra dab Šveicatilderija Helvegravetai norėjo palikti savo žemegraves ir persikelti į vatildekarus prie Okeatildeno (lo Ōceacuteanus dab Atlaacutento vandenyacutenas) ą

Vocābula

altitūdō inis f aukštis

angustus a um siauras

bellum ī n karas

celeritās ātis f greitumas concēdō cessī cessum cēdere trauktis užleisti

cōnstantia ae f pastovu-mas patvarumas išfvermė

cōnstituō stituī stitu-tum stituere nuspręsti nustatyti

contendō tendī tentum tendere įtempti stengtis skubėti siekti

conveniō 4 sueiti susirinkti

disciplīna ae f drausmė

dīvidō dīvīdī dīvīsum dīvidere dalyti skaldyti

explōrātor ōris f žvalgas faciō 3 daryti iter facere keliauti

fācundus a um iškalbin-gas kalbus šnekus

fidēs eī f tikėjimas ištiki-mybė

fīnis is m galas baigmė

riba pl sienos šalis kraštas

flūmen inis n upė

fōrmōsus a um gražus

dailus

fortis e narsus stiprus

fossa ae f griovys

Gallicus a um galų gališ-kas

Genava ae f Genavagrave dab Ženevagrave

gravitās ātis f sunkumas rimtumas orumas būdo tvirtumas

Helvētiī ōrum m helvegravetai

hostis is m priešas svetim-šalis

incrēdibilis e neįtikimas īnfluō flūxī flūxum fluere įtekėti

initium ī n pradžia

iter itineris n kelias

Iūra ae m J ra kalnai

lacus ūs m ežeras

legiō ōnis f legiogravenas

Lemannus ī m (ežeras) Le-matildeno (dab Ženegravevos) ežeras

mīles itis m karys kareivis mittō 3 siųsti

modus ī m būdas

mōns montis m kalnas kalnynas kalnai

mūrus ī m siena

nātus a um gimęs

nōbilis e kilmingas kilnus nūntiō 1 pranešti

paupertās ātis f neturtas perdūcō 3 išvesti nuvesti

pēs pedis m koja pėda petō īvī ītum ere ieškoti siekti prašyti vykti

pietās ātis f pamaldumas pagarba

prohibeō hibuī hibitum hibēre neleisti uždrausti

prōvincia ae f provincija -que ir

relinquō 3 palikti

Rhodanus ī f Rodatildenas dab Ronagrave

sēdecim šešiolika

Sēquanī ōrum m sekvatildenai sōlum tikti tik

Ulixēs is m Odis jas ulterior ulterius esantis anoj pusėj tolimesnis

urbs is f miestas perveniō 4 atvykti

virtūs ūtis f vyriškumas narsumas dorybė

voluntās ātis f valia noras sutikimas

42

Page 42: HORTUS LATINUS PARS TERTIA - lm€¦ · IV. Schola quārta. Sententiae. Prōnōmina - įvardžiai Prōnōmina dēmōnstrātīva – parodomieji įvardžiai hic, haec, hoc šitas,

41

XL Schola quadrāgēsima

Initium bellī Gallicī

Helvētiī fīnēs suōs quī angustī sunt relinquere et per prōvinciam nostram iter facere cōnstituunt Explōrātōrēs cōnsilium hostium Caesarī nūntiant Caesar magnīs itineribus ab urbe in Galliam ulteriōrem contendit et incrēdibilī celeritāte ad Genavam pervenit Helvētiī lēgatōs ad eum mittunt nōbilēs cīvēs quī eius voluntātem petunt sed Caesar id nōn concēdit et eā legiōne quam sēcum habet mīlitibusque fortibus quī ex prōvinciā conveniunt ā lacū Lemannō quī in flūmen Rhodanum īnfluit ad montem Iūram quī fīnēs Sēquanōrum ab Helvētiīs dīvidit mūrum in altitūdinem pedum sēdecim fossamque perdūcit eōque modō Helvētiōs itinere prohibet (Buchner)

Sententiae Virtūs Rōmāna constat ex hīs virtūtibus disciplīna pietās fidēs gravitās

paupertās cōnstantia Nōn nōbīs sōlum nātī sumus (Cicero) Nōn fōrmōsus erat sed erat

fācundus Ulixēs (Ovidius)

Komentaras Gatildejus Jugravelijus Cegravezaris (lo Caesar) aprašo Gatildelijos užkariavimą savo bdquoGatildelų karo užrašuoseldquo (lo Commentāriī dē bellō Gallicō) Karas prasideda nuo susidūrimo su gatildelų tauta helvegravetais (lo Helvētiī) gyvenusiais teritograverijoje kur yra dab Šveicatilderija Helvegravetai norėjo palikti savo žemegraves ir persikelti į vatildekarus prie Okeatildeno (lo Ōceacuteanus dab Atlaacutento vandenyacutenas) ą

Vocābula

altitūdō inis f aukštis

angustus a um siauras

bellum ī n karas

celeritās ātis f greitumas concēdō cessī cessum cēdere trauktis užleisti

cōnstantia ae f pastovu-mas patvarumas išfvermė

cōnstituō stituī stitu-tum stituere nuspręsti nustatyti

contendō tendī tentum tendere įtempti stengtis skubėti siekti

conveniō 4 sueiti susirinkti

disciplīna ae f drausmė

dīvidō dīvīdī dīvīsum dīvidere dalyti skaldyti

explōrātor ōris f žvalgas faciō 3 daryti iter facere keliauti

fācundus a um iškalbin-gas kalbus šnekus

fidēs eī f tikėjimas ištiki-mybė

fīnis is m galas baigmė

riba pl sienos šalis kraštas

flūmen inis n upė

fōrmōsus a um gražus

dailus

fortis e narsus stiprus

fossa ae f griovys

Gallicus a um galų gališ-kas

Genava ae f Genavagrave dab Ženevagrave

gravitās ātis f sunkumas rimtumas orumas būdo tvirtumas

Helvētiī ōrum m helvegravetai

hostis is m priešas svetim-šalis

incrēdibilis e neįtikimas īnfluō flūxī flūxum fluere įtekėti

initium ī n pradžia

iter itineris n kelias

Iūra ae m J ra kalnai

lacus ūs m ežeras

legiō ōnis f legiogravenas

Lemannus ī m (ežeras) Le-matildeno (dab Ženegravevos) ežeras

mīles itis m karys kareivis mittō 3 siųsti

modus ī m būdas

mōns montis m kalnas kalnynas kalnai

mūrus ī m siena

nātus a um gimęs

nōbilis e kilmingas kilnus nūntiō 1 pranešti

paupertās ātis f neturtas perdūcō 3 išvesti nuvesti

pēs pedis m koja pėda petō īvī ītum ere ieškoti siekti prašyti vykti

pietās ātis f pamaldumas pagarba

prohibeō hibuī hibitum hibēre neleisti uždrausti

prōvincia ae f provincija -que ir

relinquō 3 palikti

Rhodanus ī f Rodatildenas dab Ronagrave

sēdecim šešiolika

Sēquanī ōrum m sekvatildenai sōlum tikti tik

Ulixēs is m Odis jas ulterior ulterius esantis anoj pusėj tolimesnis

urbs is f miestas perveniō 4 atvykti

virtūs ūtis f vyriškumas narsumas dorybė

voluntās ātis f valia noras sutikimas

42

Page 43: HORTUS LATINUS PARS TERTIA - lm€¦ · IV. Schola quārta. Sententiae. Prōnōmina - įvardžiai Prōnōmina dēmōnstrātīva – parodomieji įvardžiai hic, haec, hoc šitas,

42