บทพระนพนธ สมเดจญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรนายก

วธสรางบญบารม

1

วธสรางบญบารม สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช

สกลมหาสงฆปรณายก องคท ๑๙

วดบวรนเวศวหาร

บญ ความหมายตามพจนานกรมพทธศาสนของพระราชวรมน (ประยทธ

ปยตโต) กลาววา บญ คอ เครองชาระสนดาน ความด กศล ความสข

ความประพฑตชอบทางกาย วาจา และใจ กศลธรรม

บารม คอ คณความดทบาเพญอยางยงยวด เพอบรรลจดหมายอนสงยง

วธสรางบญบารมในพระพทธศาสนามอย ๓ ขนตอน คอการใหทาน การ

ถอศล และการเจรญภาวนา ทนยมเรยกกนวา "ทาน ศล ภาวนา" ซงการ

ใหทานหรอการทาทานนน เปนการสรางบญทตาทสด ไดบญนอยทสด

ไมวาจะทามากอยางไรกไมมทางทจะไดบญมากไปกวาการถอศลไปได

การถอศลนนแมจะมากอยางไร กไมมทางทจะไดบญมากเกนไปกวาการ

เจรญภาวนาไปได ฉะนน การเจรญภาวนานน จงเปนการสรางบญบารม

ทสงทสด ไดมากทสด ในทกวนนเรารจกกนแตการใหทานอยางเดยว เชน

การทาบญตกบาตร ทอดกฐนผาปา สละทรพยสรางโบสถ วหาร ศาลา

2

การเปรยญ สวนการถอศล แมจะไดบญมากกวาการทาทาน กยงมการ

ทากนเปนสวนนอย เพอความเขาใจอนด จงขอชแจงการสรางบญบารม

อยางไรจงจะเปนการลงทนนอยทสด แตไดบญบารมมากทสดดงนคอ

๑. การทาทาน การทาทาน ไดแกการสละทรพยสงของสมบตของตนทมอยใหแกผ อน

โดยมงหวงจะจนเจอใหผ อนไดรบประโยชนและความสขดวยความเมตตา

จตของตน ทานทไดทาไปนนจะทาใหผ ทาทานไดบญมากหรอนอย

เพยงใด ยอมสดแลวแตองคประกอบ ๓ ประการ ถาประกอบหรอถง

พรอมดวยองคประกอบ ๓ ประการตอไปนแลว ทานนนยอมมผลมาก ได

บญบารมมาก กลาวคอ

องคประกอบขอ ๑. "วตถทานทใหตองบรสทธ"

วตถทานทให ไดแกสงของทรพยสมบตทตนไดสละใหเปนทานนนเอง

จะตองเปนของทบรสทธ ทจะเปนของบรสทธไดจะตองเปนสงของทตนได

แสวงหา ไดมาดวยความบรสทธในการประกอบอาชพ ไมใชของทไดมา

เพราะการเบยดเบยนผ อน เชน ไดมาโดยทจรต ลกทรพย ยกยอก ฉอโกง

ปลนทรพย ชงทรพย ฯลฯ

ตวอยาง ๑ ไดมาโดยการเบยดเบยนชวตเลอดเนอสตว เชนฆาสตวตางๆ

3

เปนตนวา ปลา โค กระบอ สกร โดยประสงคจะนาเอาเลอดเนอของเขา

มาทาอาหารถวายพระเพอเอาบญ ยอมเปนการสรางบาปเอามาทาบญ

วตถทานคอเนอสตวนนเปนของทไมบรสทธ แมทาบญใหทานไป กยอม

ไดบญนอย จนเกอบไมไดอะไรเลย ทงอาจจะไดบาปเสยอกหากวาทา

ทานดวยจตทเศราหมอง แตการทไดเนอสตวมาโดยการซอหาจากผ อนท

ฆาสตวนน โดยทตนมไดมสวนรวมรเหนเปนใจในการฆาสตวกด เนอสตว

นนตายเองกด เนอสตวนนยอมเปนวตถทานทบรสทธ เมอนามาทาทาน

ยอมไดบญมากหากถงพรอมดวยองคประกอบขออนๆดวย

ตวอยาง ๒ ลกทรพย ยกยอก ฉอโกง ชงทรพย ปลนทรพยรวมตลอดถง

การทจรตฉอราษฏรบงหลวง อนเปนการไดทรพยมาในลกษณะไมชอบ

ธรรม หรอโดยเจาของเดมไมเตมใจใหทรพยนนยอมเปนของไมบรสทธ

เปนของรอน แมจะผลดอกออกผลมาเพมเตม ดอกผลนนกยอมเปนของ

ไมบรสทธดวย นาเอาไปกนไปใชยอมเกดโทษ เรยกวา "บรโภคดวยความ

เปนหน" แมจะนาเอาไปทาบญ ใหทาน สรางโบสถวหารกไมทาใหไดบญ

แตอยางใด สมยหนงในรชกาลท๕ มหวหนาสานกนางโลมชอวา "ยาย

แฟง" ไดเรยกเกบเงนจากหญงโสเภณในสานกของตนจากอตราทไดมา

ครงหนง ๒๕ สตางค แกจะชกเอาไว ๕ สตางค สะสมเอาไวเชนนจนได

ประมาณ ๒,๐๐๐ บาท แลวจงจดสรางวดขนวดหนงดวยเงนนนทงหมด

เมอสรางเสรจแลวแกกปลมปต นาไปนมสการถามหลวงพอโตวดระฆงวา

4

การทแกสรางวดทงวดดวยเงนของแกทงหมดจะไดบญบารมอยางไร

หลวงพอโตตอบวา ไดแค ๑ สลง แกกเสยใจ เหตทไดบญนอยกเพราะ

ทรพยอนเปนวตถทานทตนนามาสรางวดอนเปนวหารทานนน เปนของท

แสวงหาไดมาโดยไมบรสทธ เพราะเบยดเบยนมาจากเจาของทไมเตมใจ

จะให ฉะนน บรรดาพอคาแมขายทงหลายทซอของถกๆ แตขายแพงๆ จน

เกนสวนทควรจะได ผลกาไรทไดมาเพราะความโลภจดจนเกนสวนนน

ยอมเปนสงของทไมบรสทธโดยนยเดยวกน

วตถทานทบรสทธเพราะการแสวงหาไดมาโดยชอบธรรมดงกลาว ไมได

จากดวาจะตองเปนของดหรอเลย ไมจากดวาเปนของมากหรอนอย นอย

คาหรอมคามาก จะเปนของด เลว ประณต มากหรอนอยไมสาคญ

ความสาคญขนอยกบเจตนาในการใหทานนน ตามกาลงทรพยและกาลง

ศรทธาทตนมอย

องคประกอบขอ ๒. "เจตนาในการใหทานตองบรสทธ"

การใหทานนน โดยจดมงหมายทแทจรงกเพอเปนการขจดความโลภ

ความตระหนเหนยวแนน ความหวงแหน หลงใหลในทรพยสมบตของตน

อนเปนกเลสหยาบ คอ "โลภกเลส" และเพอเปนการสงเคราะหผ อนให

ไดรบความสขดวยเมตตาธรรมของตน อนเปนบนไดกาวแรกในการเจรญ

เมตตาพรหมวหารธรรมในพรหมวหาร ๔ ใหเกดขน ถาไดใหทานดวย

5

เจตนาดงกลาวแลว เรยกวาเจตนาในการทาทานบรสทธ แตเจตนาทวา

บรสทธนน ถาจะบรสทธจรงจะตองสมบรณพรอมกน ๓ ระยะ คอ

(๑) ระยะกอนทจะใหทาน กอนทจะใหทานกมจตโสมนส ราเรงเบกบาน

ยนดทจะใหทาน เพอสงเคราะหผ อนใหไดรบความสขเพราะทรพยสงของ

ของตน

(๒) ระยะทกาลงลงมอใหทาน ระยะทกาลงลงมอทาทานอยนนเอง ก

ทาดวยจตโสมนสราเรงยนดและเบกบานในทานทตนกาลงใหผ อน

(๓) ระยะหลงจากทไดใหทานไปแลว ครนเมอไดใหทานไปแลวเสรจ

หลงจากนนกด นานมากด เมอหวนคดถงทานทตนไดกระทาไปแลวครง

ใดกมจตโสมนสราเรงเบกบาน ยนดในทานนนๆ

เจตนาบรสทธในการทาทานนน อยทจตโสมนสราเรงเบกบานยนดในทาน

ททานนเปนสาคญ และเนองมาจากเมตตาจตทมงสงเคราะหผ อนใหพน

ความทกขและใหไดรบความสขเพราะทานของตน นบวาเปนเจตนาท

บรสทธในเบองตน แตเจตนาทบรสทธเพราะเหตดงกลาวมาแลวนจะทา

ใหยงๆบรสทธมากขนไปอนหากผ ใหทานนนไดทาทานดวยวปสสนา

ปญญา กลาวคอไมใชทาทานอยางเดยว แตทาทานพรอมกบมวปสสนา

ปญญา โดยใครครวญถงวตถทานทใหทานนนวา อนบรรดาทรพยสงของ

ทงปวงทชาวโลกนยมยกยองหวงแหนเปนสมบตกนดวยความโลภนน แท

6

ทจรงแลวกเปนเพยงแตวตถธาตประจาโลก เปนสมบตกลาง ไมใชของ

ผ ใดโดยเฉพาะ เปนของทมมาตงแตกอนเราเกดขนมา และไมวาเราจะ

เกดขนมาหรอไมกตาม วตถธาตดงกลาวกมอยเชนนน และไดผานการ

เปนเจาของของผ อนมาแลวหลายชวคน ซงทานแตกอนนนตางกไดลม

หายตายจากไปทงสน ไมสามารถนาวตถธาตดงกลาวนตดตวไปไดเลย

จนในทสดกไดตกทอดมาถงเรา ใหเราไดกนไดใชไดยดถอเพยงชวคราว

แลวกตกทอดสบเนองไปเปนของคนอนๆ ตอๆไปเชนน แมเราเองกไม

สามารถจะนาตดตวเอาไปได จงนบวาเปนเพยงสมบตผลดกนชมเทานน

ไมจากไปในวนนกตองจากไปในวนหนา อยางนอยเรากตองจากตองทง

เมอเราไดตายลง นบวาเปนอนจจง คอไมเทยงแทแนนอน จงไมอาจจะยด

มนถอมนวานนเปนของเราไดถาวรตลอดไป แมตววตถธาตดงกลาวนเอง

เมอมเกดขนเปนตวตนแลว กตงอยในสภาพนนใหตลอดไปไมได จะตอง

เกาแก ผพง บบสลายไป ไมใชตว ไมใชตนแตอยางไร แมแตเนอตว

รางกายของเราเองกมสภาพเชนเดยวกบวตถธาตเหลานน ซงไมอาจจะ

ตงมนใหยงยนอยได เมอมเกดขนแลวกจะตองเจรญวยเปนหนมสาวแลว

กเฒาแกและตายไปในทสด เราจะตองพลดพรากจากของอนเปนทรก ท

หวงแหน คอทรพยสมบตทงปวง

เมอเจตนาในการใหทานบรสทธผดผองดพรอมทงสามระยะดงกลาว

มาแลว ทงยงประกอบไปดวยวปสสนาปญญาดงกลาวมาแลวดวย

7

เจตนานนยอมบรสทธอยางยง ทานทไดทาไปนนยอมมผลมาก ไดบญ

มากหากวตถทานทไดทาเปนของทบรสทธตามองคประกอบขอ ๑ ดวย ก

ยอมทาใหไดบญมากยงๆขนไปอก วตถทานจะมากหรอนอย เปนของเลว

หรอประณตไมสาคญ เมอเราไดใหทานไปตามกาลงทรพยทเรามอยยอม

ใชได แตกมขออนควรระวงอย กคอ การทาทานนนอยางได

เบยดเบยนตนเอง เชนมนอย แตฝนทาใหมากๆ จนเกนกาลงของตนท

จะใหได เมอไดทาไปแลว ตนเองและสาม ภรยา รวมทงบตรตองลาบาก

ขาดแคลน เพราะไมมจะกน จะใช เชนนยอมทาใหจตเศราหมอง แมวตถ

ทานจะมากหรอทามาก กยอมไดบญนอย ตอไปนเปนตวอยางททาทาน

ดวยเจตนาอนไมบรสทธ คอ

ตวอยาง ๑ ทาทานเพราะอยากได ทาเอาหนา ทาอวดผ อน เชน สราง

โรงเรยน โรงพยาบาลใสชอของตน ไปยนถายภาพลงโฆษณาในหนา

หนงสอพมพเพอใหไดรบความนยมยกยองนบถอ โดยทแทจรงแลวตน

มไดมเจตนาทจะมงสงเคราะหผ ใด เรยกวาทาทานดวยความโลภ ไมได

ทาเพอขจดความโลภ ทาทานดวยความอยากได คออยากไดหนา ได

เกยรต ไดสรรเสรญ ไดความนยมนบถอ

ตวอยาง ๒ ทาทานดวยความฝนใจ ทาเพราะเสยไมได ทาดวยความ

เสยดาย เชนมพวกพองมาเรยไร ตนเองไมมศรทธาทจะทา หรอมศรทธา

8

อยบาง แตทรพยนอย เมอมพวกมาเรยไรบอกบญ ตองจาใจทาทานไป

เพราะความเกรงใจพวกพอง หรอเกรงวาจะเสยหนา ตนจงไดสละทรพย

ทาทานไปดวยความจาใจ ยอมเปนการทาทานดวยความตระหนหวงแหน

ทาทานดวยความเสยดาย ไมใชทาทานดวยจตเมตตาทมงจะสงเคราะห

ผ อน ซงยงคดกยงเสยดาย ใหไปแลวกเปนทกขใจ บางครงนกโกรธผ ทมา

บอกบญ เชนนจตยอมเศราหมอง ไดบญนอย หากเสยดายมากๆ จนเกด

โทสจรตกลาแลว นอกจากจะไมไดบญแลว ทจะไดกคอบาป

ตวอยาง ๓ ทาทานดวยความโลภ คอทาทานเพราะอยากไดนน อยากได

น อยากเปนนน เปนน อนเปนการทาทานเพราะหวงสงตอบแทน ไมใชทา

ทานเพราะมงหมายทจะขจดความโลภ ความตระหนหวงแหนในทรพย

ของตน เชน ทาทานแลวตงจตอธษฐานขอใหชาตหนาไดเปนเทวดา

นางฟา ขอใหรปสวย ขอใหทามาคาขน ขอใหรารวยนบลาน ขอใหถก

สลากกนแบงสลากกนรวบ ซงสงเหลานลวนแตเปนสมบตสวรรค หาก

ชาตกอนไมเคยไดทาบญใสบาตรฝากสวรรคเอาไว อยๆ กมาขอเบกใน

ชาตน จะมทไหนมาใหเบก การทาทานดวยความโลภเชนน ยอมไมไดบญ

อะไรเลย สงทจะไดพอกพนเพมใหมากขนและหนาขน กคอ "ความโลภ"

ผลหรออานสงสของการทาทานทครบองคประกอบ ๓ ประการนน ยอมม

ผลใหไดซงมนษยสมบต สวรรคสมบตเอง แมวาจะไมไดตงเจตนาเอาไว

9

ลวงหนากตาม เพราะสงเหลานเปนผลทสบเนองมาจากเหต เมอทาเหต

ครบถวนยอมมผลเกดขนตามมาเอง เชนเดยวกบปลกตนมะมวงเมอรด

นาพรวนดนและใสป ยไปตามธรรมดาเรอยไป แมจะไมอยากให

เจรญเตบโตและออกดอกออกผล ในทสดตนไมกจะตองเจรญและผลต

ดอกออกผลตามมา สาหรบผลของทานนน หากนอยหรอมกาลงไมมาก

นกยอมนอมนาใหบงเกดในมนษยชาต หากมกาลงแรงมาก กอาจจะนอม

นาใหไดบงเกดในเทวโลก ๖ ชน เมอไดเสวยสมบตในเทวโลกจนสนบญ

แลว ดวยเศษของบญทยงคงเหลออยบางประกอบกบไมมอกศลกรรมอน

แทรกใหผล กอาจจะนอมนาใหมาบงเกดเปนมนษยอกครงหนง และเมอ

ไดมาบงเกดเปนมนษยแลว กยอมทาใหไดเกดในตระกลทรารวย มงคง

สมบรณไปดวยทรพย หรอไมกเปนผ ทมลาภผลมาก ทามาหากนขนและ

รารวยในภายหลง ทรพยสมบตไมวบตหายนะไปเพราะวนาศภย โจรภย

อคคภย วาตภย ฯลฯ แตจะมงคง รารวยในวยใดยอมสดแลวแตผลทาน

แตชาตกอนๆจะสงผล คอ

๑. รารวยตงแตวยตน เพราะผลของทานทไดตงเจตนาไวบรสทธด

ตงแตกอนจะทาทาน คอกอนทจะลงมอทาทานกมจตเมตตาโสมนสราเรง

เบกบานยนดในทานทตนจะไดทาเพอสงเคราะหผ อน แลวกไดลงมอทา

ทานไปตามเจตนานน เมอเกดเปนมนษยยอมโชคด โดยเกดในตระกลท

รารวย ชวตในวยตนอดมสมบรณพดสขไปดวยทรพย ไมยากจนแรนแคน

10

ไมตองขวนขวายหาเลยงตนเองมาก แตถาเจตนานนไมงามบรสทธพรอม

กนครบ ๓ ระยะแลว ผลทานนนกยอมสงผลใหไมสมาเสมอกน คอแมวา

จะรารวยตงแตวยตน โดยเกดมาบนกองเงนกองทองกตาม หากในขณะท

กาลงลงมอทาทานเกดจตเศราหมองเพราะหวนคดเสยดายหรอหวงแหน

ทรพยทจะใหทานขนมา หรอเกดหมดศรทธาขนมาเฉยๆ แตกยงฝนใจทา

ทานไป เพราะเสยไมไดหรอเพราะตามพวกพองไปอยางเสยไมได เชนน

ผลทานยอมหมดกาลงใหผลในระยะท ๒ ซงตรงกบวยกลางคน ซงจะม

ผลทาใหทรพยสมบตวบตหายนะไปดวยประการตางๆ แมจะไดรบมรดก

มากไมอาจจะรกษาไวได หากเจตนาในการทาทานนนเศราหมองในระยะ

ท ๓ คอทาทานไปแลวหวนคดขนมาทาใหเสยดายทรพย ความหายนะกม

ผลตอเนองมาจนถงบนปลายชวตดวย คอทรพยสนคงวบตเสยหาย

ตอเนองจากวยกลางคนตลอดไปจนถงตลอดอายขยชวตจรงของผ ทเกด

บนกองเงนกองทองกมใหเหน เปนตวอยางทเมอไดรบทรพยมรดกแลวก

วบตเสยหายไป หรอนกธรกจทประสบความสาเรจในวยตน แตกตอง

ลมละลายในวยกลางคน และบนปลายชวต แตถาไดตงแจตนาในการทา

ทานไวบรสทธครบถวนพรอม ๓ ระยะแลว ผลทานนนยอมสงผล

สมาเสมอ คอรารวยตงแตเกด วยกลางคน และจนปจฉมวย

๒. รารวยในวยกลางคน การทรารวยในวยกลางคนนนสบเนองมาจาก

ผลของทานทไดทาเพราะเจตนางามบรสทธในระยะท ๒ กลาวคอไมงาม

11

บรสทธในระยะแรก เพราะกอนทจะลงมอทาทานกมไดมจตศรทธามา

กอน ไมคดจะทาทานมากอน แตกไดตดสนใจทาทานไปเพราะเหต

บางอยาง เชนทาตามพวกพองอยางเสยไมได แตเมอไดลงมอทาทานอยก

เกดโสมนสรนเรงยนดในทานทกาลงกระทาอยนน ดวยผลทานชนดน

ยอมทาใหมาบงเกดในตระกลทยากจนคบแคน ตองตอสสรางตนเองมา

ในวยตน ครนเมอถงวยกลางคน กจการหรอธรกจททากประสบ

ความสาเรจรงเรอง และหากเจตนาในการทาทานไดงานบรสทธในระยะท

๓ ดวย กจการหรอธรกจนน ยอมสงผลรงเรองตลอดไปจนถงบนปลาย

ชวต หากเจตนาในการทาทานไมบรสทธในระยะท ๓ แมธรกจหรอกจการ

งานจะประสบความสาเรจรงเรองในวยกลางคน แตกลมเหลวหายนะใน

บนปลาย ทงนเพราะผลทานหมดกาลง สงผลไมตลอดจนถงบนปลาย

ชวต

๓. รารวยปจฉมวย คอรารวยในบนปลายชวตนน สบเนองมาจากผล

ทานทผกระทามเจตนางามไมบรสทธในระยะแรกและระยะท ๒ แตงาม

บรสทธเฉพาะในระยะท ๓ กลาวคอ กอนและในขณะทลงมอทาทานอย

นน กมไดมจตโสมนสยนดในการทาทานนนแตอยางใด แตไดทาลงไป

โดยบงเอญ เชนทาตามๆพวกพองไปอยางเสยไมได แตเมอไดทาไปแลว

ตอมาหวนคดถงผลทานนน กเกดจตโสมนสราเรงยนดเบกบาน หากผล

ทานชนดนจะนอมนาใหมาบงเกดเปนมนษย กจะเกดในตระกลทยากจน

12

คบแคน ตองตอส ดนรนศกษาเลาเรยนและขวนขวายสรางตนเองมาก

ตงแตวยตนจนลวงวยกลางคนไปแลว กจการงานหรอธรกจนนกยงไม

ประสบความสาเรจ เชนตองลมลกคลกคลานตลอดมา แตครนถงบน

ปลายชวตกประสบชองทางเหมาะ ทาใหกจการงานนนเจรญรงเรองทา

มาคาขนและรารวยอยางไมคาดหมาย ซงชวตจรงๆของคนประเภทนกม

ใหเหนเปนตวอยางอยมาก

องคประกอบขอ ๓. "เนอนาบญตองบรสทธ"

คาวา "เนอนาบญ" ในทนไดแกบคคลผ รบการทาทานของผ ทาทานนนเอง

นบวาเปนองคประกอบขอทสาคญทสด แมวาองคประกอบในการทาทาน

ขอ ๑ และ ๒ จะงามบรสทธครบถวนดแลว กลาวคอวตถททาทานนนเปน

ของทแสวงหาไดมาดวยความบรสทธ เจตนาในการทาทานกงามบรสทธ

พรอมทงสามระยะ แตตวผ รบการทาทานเปนคนทไมด ไมใชผ ทเปนเนอ

นาบญทบรสทธ เปนเนอนาบญทเลว ทานททาไปนนกไมผลดอกออกผล

เปรยบเหมอนกบการหวานเมลดขาวเปลอกลงในพนนา ๑ กามอ แม

เมลดขาวนนจะเปนพนธดทพรอมจะงอกงาม (วตถทานบรสทธ) และผ

หวานคอกสกรทมเจตนาจะหวานเพอทานาใหเกดผลตผลเปนอาชพ

(เจตนาบรสทธ) แตหากทนานนเปนททไมสมาเสมอกน เมลดขาวทหวาน

ลงไปกงอกเงยไมเสมอกน โดยเมลดทไปตกในทเปนดนด ป ยด มนาอดม

ดกจะงอกเงยมผลตผลทสมบรณ สวนเมลดทไปตกบนพนนาทแหงแลง ม

13

แตกรวดกบทรายและขาดนา กจะแหงเหยวหรอเฉาตายไป หรอไมงอก

เงยเสยเลย

การทาทานนน ผลตผลทผ ทาทานจะไดรบกคอ "บญ" หากผ ทรบการให

ทานไมเปนเนอนาทดสาหรบการทาบญแลว ผลของทานคอบญกจะได

เกดขน แมจะเกดกไมสมบรณ เพราะแกรนหรอแหงเหยวเฉาไปดวย

ประการตางๆ ฉะนน ในการทาทาน ตวบคคลผ รบของทเราใหทานจงเปน

เงอนไขทสาคญทสด เราผ ทาทานจะไดบญมากหรอนอยกขนอยกบคน

พวกน คนทรบการใหทานนนหากเปนผ ทมศลมธรรมสง กยอมเปนเนอนา

บญทด ทานทเราไดทาไปแลวกเกดผลบญมาก หากผ รบการใหทานเปนผ

ทไมมศลไมมธรรม ผลของทานกไมเกดขน คอไดบญนอย ฉะนน คต

โบราณทกลาววา "ทาบญอยาถามพระ หรอตกบาตรอยาเลอกพระ" เหน

จะใชไมไดในสมยน เพราะในสมยนไมเหมอนกบทานในสมยกอนๆ ทบวช

เพราะมงจะหนสงสาร โดยมงจะทามรรคผล และนพพานใหแจง ทานจง

เปนเนอนาบญทประเสรฐ แตในสมยนมอยบางคนทบวชดวยคต ๔

ประการ คอ "บวชเปนประเพณ บวชหนทหาร บวชผลาญขาวสก

บวชสนกตามเพอน" ธรรมวนยใดๆ ทานไมสนใจ เพยงแตมผาเหลอง

หมกาย ทานกนกวาตนเปนพระและเปนเนอนาบญเสยแลว ซงปวยการ

จะกลาวไปถงศลปาฏโมกข ๒๒๗ ขอ แมแตเพยงแคศล ๕ กยงเอาแน

ไมไดวาทานจะมหรอไม การบวชทแทจรงแลวกเพอจะละความโลภ โกรธ

14

และหลง ปญหาวาทาอยางไรจงจะไดพบกบทานทเปนเนอนาบญท

ประเสรฐ ขอนยอมขนอยกบวาสนาของเราผ ทาทานเปนสาคญ หากเรา

ไดเคยสรางสมอบรมสรางบารมมาดวยดในอดตชาตเปนอนมากแลว

บารมนนกจะเปนพลงวาสนานอมนาใหไดพบกบทานทเปนเนอนาบญท

ประเสรฐ ทาทานครงใดกมกโชคด ไดพบกบทานทปฏบตดปฏบตชอบไป

เสยทกครง หากบญวาสนาของเรานอยและไมมนคง กจะไดพบกบทานท

เปนเนอนาบญบาง ไดพบกบอลชชบาง คอดและชวคละกนไป

เชนเดยวกบการซอสลากกนแบงกลากกนรวบ หากมวาสนาบารมเพราะ

ไดเคยทาบญใหทานฝากกบสวรรคไวในชาตกอนๆ กยอมมวาสนาใหถก

รางวลได หากไมมวาสนาเพราะไมเคยทาบญทาทานฝากสวรรคเอาไว

เลย กไมมสมบตสวรรคอะไรทจะใหเบกได อยๆ กจะมาขอเบก เชนนก

ยากทจะถกรางวลได

สมเดจพระสมมาสมพทธเจาไดตรสเอาไววา แมวตถทานจะบรสทธด

เจตนาในการทาทานจะบรสทธด จะทาใหทานนนมผลมากหรอนอย

ยอมขนอยกบเนอนาบญเปนลาดบตอไปน คอ

๑. ทาทานแกสตวเดรจฉาน แมจะมากถง ๑๐๐ ครง กไดบญนอยกวาให

ทานดงกลาวแกมนษย แมจะเปนมนษยทไมมศล ไมมธรรมเลยกตาม

ทงนเพราะสตวยอมมบญวาสนาบารมนอยกวามนษย และสตวไมใชเนอ

นาบญทด

15

๒. ใหทานแกมนษยทไมมศล ไมมธรรมวนย แมจะใหมากถง ๑๐๐ ครง ก

ยงไดบญนอยกวาใหทานดงกลาวแกผ ทมศล ๕ แมจะใหเพยงครงเดยวก

ตาม

๓. ใหทานแกผ ทมศล ๕ แมจะมากถง ๑๐๐ ครง กยงไดบญนอยกวาให

ทานดงกลาวแกผมศล ๘ แมจะใหแตเพยงครงเดยวกตาม

๔. ใหทานแกผ ทมศล ๘ แมจะมากถง ๑๐๐ ครง กยงไดบญนอยกวา

ถวายทานแกผ ทมศล ๑๐ คอสามเณรในพระพทธศาสนา แมจะไดถวาย

ทานดงกลาวแตเพยงครงเดยวกตาม

๕. ถวายทานแกสามเณรซงมศล ๑๐ แมจะมากถง ๑๐๐ ครง กยงไดบญ

นอยกวาถวายทานดงกลาวแกพระสมมตสงฆ ซงมศลปาฏโมกขสงวร

๒๒๗ ขอ

พระดวยกนกมคณธรรมแตกตางกน จงเปนเนอนาบญทตางกน บคคลท

บวชเขามาในพระพทธศาสนามศลปาฏโมกขสงวร ๒๒๗ ขอนน องค

สมเดจพระสมมาสมพทธเจายงไมตรสเรยกวาเปน "พระ" แตเปนเพยง

พระสมมตเทานน เรยกกนวา "สมมตสงฆ" พระทแทจรงนน หมายถง

16

บคคลทบรรลคณธรรมตงแตพระโสดาปตตผลเปนพระโสดาบนเปนตนไป

ไมวาทานผนนจะไดบวชหรอเปนฆราวาสกตาม นบวาเปน "พระ" ทงสน

และพระดวยกนกมคณธรรมตางกนหลายระดบชน จากนอยไปหามาก

ดงนคอ พระโสดาบน พระสกทาคาม พระอนาคาม พระอรหนต พระ

ปจเจกพทธเจา สมเดจพระสมมาสมพทธเจา และยอมเปนเนอนาบญท

แตกตางกน ดงตอไปน

๖. ถวายทานแกพระสมมตสงฆ แมจะมากถง ๑๐๐ ครง กยงไดบญนอย

กวาการถวายทานแกพระโสดาบน แมจะไดถวายทานดงกลาวแตเพยง

ครงเดยวกตาม (ความจรงยงมการแยกเปนพระโสดาปตตมรรคและพระ

โสดาปตตผล ฯลฯ เปนลาดบไปจนถงพระอรหตผล แตในทนจะกลาวแต

เพยงยนยอพอใหไดความเทานน)

๗. ถวายทานแกพระโสดาบน แมจะมากถง ๑๐๐ ครง กยงไดบญนอย

กวาการถวายทานดงกลาวแกพระสกทาคาม แมจะถวายทานดงกลาวแต

เพยงครงเดยวกตาม

๘. ถวายทานแกพระสกทาคาม แมจะมากถง ๑๐๐ ครง กยงไดบญนอย

กวาการถวายทานดงกลาวแกพระอนาคามแมจะถวายทานดงกลาวแต

เพยงครงเดยวกตาม

17

๙. ถวายทานแกพระอนาคาม แมจะมากถง ๑๐๐ ครง กยงไดบญนอย

กวาการถวายทานดงกลาวแกพระอรหนต แมจะถวายทานดงกลาวแต

เพยงครงเดยวกตาม

๑๐. ถวายทานแกพระอรหนต แมจะมากถง ๑๐๐ ครง กยงไดบญนอย

กวาการถวายทานแกพระปจเจกพทธเจา แมจะถวายทานดงกลาวแต

เพยงครงเดยวกตาม

๑๑. ถวายทานแกพระปจเจกพทธเจา แมจะมากถง ๑๐๐ ครง กยงไดบญ

นอยกวาการถวายทานแดองคสมเดจพระสมมาสมพทธเจา แมจะถวาย

ทานดงกลาวแตเพยงครงเดยวกตาม

๑๒. ถวายทานแดองคสมเดจพระสมมาสมพทธเจา แมจะมากถง ๑๐๐

ครง กยงไดบญนอยกวาการถวายสงฆทานทมองคสมเดจพระสมมาสม

พทธเจาเปนประธาน แมจะไดถวายสงฆทานดงกลาวแตเพยงครงเดยวก

ตาม

๑๓. การถวายสงฆทานทมองคสมเดจพระสมมาสมพทธเจาเปนประธาน

แมจะมากถง ๑๐๐ ครง กยงไดบญนอยกวาการถวายวหารทาน แมจะได

18

กระทาแตเพยงครงเดยวกตาม วหารทาน ไดแกการสรางหรอรวมสราง

โบสถ วหาร ศาลาการเปรยญ ศาลาโรงธรรม ศาลาทานา ศาลาทพก

อาศยคนเดนทาน อนเปนสาธารณประโยชนทประชาชนไดใชประโยชน

รวมกน อนง การสรางสงทเปนสาธารณประโยชนหรอสงทประชาชนใช

ประโยชนรวมกน แมจะไมเกยวเนองกบกจในพระพทธศาสนา เชน

โรงพยาบาล โรงเรยน บอนา แทงกนา ศาลาปายรถยนตโดยสารประจา

ทาง สสาน เมรเผาศพ กไดบญมากในทานองเดยวกน

๑๔. การถวายวหารทาน แมจะมากถง ๑๐๐ ครง (๑๐๐หลง) กยงไดบญ

นอยกวาการใหธรรมทาน แมจะใหแตเพยงครงเดยวกตาม การใหธรรม

ทานกคอการเทศน การสอนธรรมะแกผ อนทยงไมรใหไดร ทรอยแลวใหร

ยงๆขน ใหไดเขาใจในมรรค ผล นพพาน ใหผ ทเปนมจฉาทฐไดกลบใจ

เปนสมมาทฐ ชกจงผคนใหเขาปฏบตธรรม รวมตลอดถงการพมพการ

แจกหนงสอธรรมะ

๑๕. การใหธรรมทาน แมจะมากถง ๑๐๐ ครง กยงไดบญนอยกวาการให

"อภยทาน" แมจะใหแตเพยงครงเดยวกตาม การใหอภยทาน กคอการไม

ผกโกรธ ไมอาฆาตจองเวร ไมพยาบาทคดรายผ อนแมแตศตร ซงไดบญ

กศลแรงและสงมากในฝายทาน เพราะเปนการบาเพญเพยรเพอละ

"โทสกเลส" และเปนการเจรญ "เมตตาพรหมวหารธรรม" อนเปนพรหม

19

วหารขอหนงในพรหมวหาร ๔ ใหเกดขน อนพรหมวหาร ๔ นน เปน

คณธรรมทเปนองคธรรมของโยคบคคลทบาเพญฌานและวปสสนา ผ ท

ทรงพรหมวหาร ๔ ไดยอมเปนผทรงฌาน ซงเมอเมตตาพรหมวหารธรรม

ไดเกดขนแลวเมอใด กยอมละเสยไดซง "พยาบาท" ผนนจงจะสามารถให

อภยทานได การใหอภยทานจงเปนเรองทละเอยดออนและยากเยน จง

จดเปนทานทสงกวาการใหทานทงปวง

อยางไรกด การใหอภยทาน แมจะมากเพยงใด แมจะชนะการใหทานอนๆ

ทงมวล ผลบญนนกยงอยในระดบทตากวา "ฝายศล" เพราะเปนการ

บาเพญบารมคนละขนตางกน

๒. การรกษาศล "ศล" นน แปลวา "ปกต" คอสงหรอกตกาทบคคลจะตองระวงรกษาตาม

เพศและฐานะ ศลนนมหลายระดบ คอ ศล ๕ ศล ๘ ศล ๑๐ และ ศล

๒๒๗ และในบรรดาศลชนดเดยวกยงจดแยกออกเปนระดบธรรมดา

มชฌมศล (ศลระดบกลาง) และอธศล (ศลอยางสง ศลอยางอกฤษฏ)

คาวา "มนษย" นน คอผ ทมใจอนประเสรฐ คณธรรมทเปนปกตของมนษย

ทจะตองทรงไวใหไดตลอดไปกคอศล ๕ บคคลทไมมศล ๕ ไมเรยกวา

20

มนษย แตอาจจะเรยกวา "คน" ซงแปลวา "ยง" ในสมยพระพทธกาลผคน

มกจะมศล ๕ ประจาใจกนเปนนจ ศล ๕ จงเปนเรองปกตของบคคลใน

สมยนน และจดวาเปน "มนษยธรรม" สวนหนงในมนษยธรรม ๑๐

ประการเปนปกต (ซงรวมถงศล ๕ ดวย) รายละเอยดจะมประการใดจะไม

กลาวถงในทน

การรกษาศลเปนการเพยรพยายามเพอระงบโทษทางกายและวาจา อน

เปนเพยงกเลสหยาบมใหกาเรบขน และเปนการบาเพญบญบารมทสงขน

กวาการใหทาน ทงในการถอศลดวยกนเอง กยงไดบญมากและนอย

ตางกนไปตามลาดบตอไปนคอ

๑. การใหอภยทาน แมจะมากถง ๑๐๐ ครง กยงไดบญนอยกวาการถอ

ศล ๕ แมจะไดถอแตเพยงครงเดยวกตาม

๒. การถอศล ๕ แมจะมากถง ๑๐๐ ครง กยงไดบญนอยกวาการถอศล

๘ แมจะถอแตเพยงครงเดยวกตาม

๓. การถอศล ๘ แมจะมากถง ๑๐๐ ครง กยงไดบญนอยกวาการถอศล

๑๐ คอการบวชเปนสามเณรในพระพทธศาสนา แมจะบวชมาไดแตเพยง

วนเดยวกตาม

๔. การทไดบวชเปนสามเณรในพระพทธศาสนา แลวรกษาศล ๑๐

ไมใหขาด ไมดางพรอย แมจะนานถง ๑๐๐ ป กยงไดบญนอยกวาผ ทได

อปสมบทเปนพระในพระพทธศาสนา มศลปาฏโมกขสงวร ๒๒๗ แมจะ

21

บวชมาไดเพยงวนเดยวกตาม

ฉะนน ในฝายศลแลว การทไดอปสมบทเปนพระในพระพทธศาสนาได

บญบารมมากทสด เพราะเปนเนกขมมบารมในบารม ๑๐ ทศ ซงเปนการ

ออกจากกามเพอนาไปสการปฏบตธรรมขนสงๆ คอการภาวนาเพอมรรค

ผล นพพาน ตอๆไป ผลของการรกษาศลนนมมาก ซงจะยงประโยชนสข

ใหแกผนนทงในชาตนและชาตหนา เมอไดละอตภาพนไปแลวยอมสงผล

ใหไดบงเกดในเทวโลก ๖ ชน ซงแลวแตความละเอยดประณตของศลท

รกษาและทบาเพญมา ครงเมอสนบญในเทวโลกแลว ดวยเศษของบญท

ยงคงหลงเหลออยแตเพยงเลกๆ นอยๆ หากไมมอกศลกรรมอนมาใหผล

กอาจจะนอมนาใหไดมาบงเกดเปนมนษยทถงพรอมดวยสมบต ๔

ประการ เชนอานสงสของการรกษาศล ๕ กลาวคอ

(๑) ผทรกษาศลขอ ๑ ดวยการไมฆาสตวตดชวต ดวยเศษของบญท

รกษาศลขอน เมอนอมนามาเกดเปนมนษยกจะทาใหมพลานามยแขงแรง

ปราศจากโรคภย ไมขโรค อายยนยาว ไมมศตรเบยดเบยนใหตอง

บาดเจบ ไมมอบตเหตตางๆทจะทาใหบาดเจบหรอสนอายเสยกอนวยอน

สมควร

(๒) ผทรกษาศลขอ ๒ ดวยการไมถอเอาทรพยของผอนทเจาของ

มไดเตมใจให ดวยเศษของบญทนามาเกดเปนมนษย ยอมทาใหไดเกด

ในตระกลทรารวย การทามาหาเลยงชพในภายหนามกจะประสบชองทาง

22

ทด ทามาคาขนและมงมทรพย ทรพยสมบตไมวบตหายนะไปดวยภย

ตางๆ เชน อคคภย วาตภย โจรภย ฯลฯ

(๓) ผทรกษาศลขอ ๓ ดวยการไมลวงประเวณในคครอง หรอคนใน

ปกครองของผอน ดวยเศษของบญทรกษาศลขอน เมอมาเกดเปน

มนษย กจะประสบโชคดในความรก มกไดพบรกแททจรงจงและจรงใจ ไม

ตองอกหก อกโรย และอกเดาะ ครนเมอมบตรธดา กวานอนสอนงาย ไม

ดอดาน ไมถกผ อนหลอกลวงฉดคราอนาจารไปทาใหเสยหาย บตรธดา

ยอมเปนอภชาตบตร ซงจะนาเกยรตยศชอเสยงมาสวงศตระกล

(๔) ผทรกษาศลขอ ๔ ดวยการไมกลาวมสา ดวยเศษของบญทรกษา

ศลขอน เมอนามาเกดเปนมนษย จะทาใหเปนผ ทมสมเสยงไพเราะ พดจา

มนามนวลชวนฟง มเหตมผล ชนดทเปน "พทธวาจา" มโวหารปฏภาณ

ไหวพรบในการเจรจา จะเจรจาความสงใดกมผ เชอฟงและเชอถอ

สามารถวากลาวสงสอนบตรธดาและศษยใหอยในโอวาทไดด

(๕) ผทรกษาศลขอ ๕ ดวยการไมดมสราเมรยเครองหมกดองของ

มนเมา ดวยเศษของบญทรกษาศลขอน เมอนามาเกดเปนมนษย ยอม

ทาใหเปนผ ทมสมอง ประสาท ปญญา ความคดแจมใส จะศกษาเลาเรยน

สงใดกแตกฉานและทรงจาไดงาย ไมหลงลมฟนเฟอนเลอะเลอน ไมเสย

สตวกลจรต ไมเปนโรคสมอง โรคประสาท ไมปญญาทราม ปญญาออน

หรอปญญานม

อานสงสของศล ๕ มดงกลาวขางตน สาหรบศล ๘ ศล ๑๐ และ ศล ๒๒๗

23

กยอมมอานสงสเพมพนมากยงๆขนตามระดบและประเภทของศลทรกษา

แตศลนนแมจะมอานสงสเพยงไร กยงเปนแตเพยงการบาเพญบญบารม

ในชนกลางๆในพระพทธศาสนาเทานน เพราะเปนแตเพยงระเบยบหรอ

กตกาทจะรกษากายและวาจาใหสงบ ไมใหกอใหเกดทกขโทษขนทางกาย

และวาจาเทานน สวนทางจตใจนน ศลยงไมสามารถทจะควบคมหรอทา

ใหสะอาดบรสทธได ฉะนน การรกษาศลจงยงไดบญนอยกวาการภาวนา

เพราะการภาวนานน เปนการรกษาใจ รกษาจต และซกฟอกจตใหเบา

บางหรอจนหมดกเลส คอความโลภ โกรธ และหลง อนเปนเครองรอยรด

ใหบรรดาสรรพสตวทงหลายตองเวยนวายตายเกดอยในสงสารวฏ การ

ภาวนาจงเปนการบาเพญบญบารมทสงทสด ประเสรฐทสด ไดบญมาก

ทสด เปนกรรมอนยงใหญ เรยกวา "มหคคตกรรม" อนเปนมหคคตกศล

๓. การภาวนา การเจรญภาวนานน เปนการสรางบญบารมทสงทสดและยงใหญทสดใน

พระพทธศาสนา จดวาเปนแกนแทและสงกวาฝายศลมากนก การเจรญ

ภาวนานน ม ๒ อยาง คอ (๑) สมถภาวนา (การทาสมาธ) และ (๒)

วปสสนาภาวนา (การเจรญปญญา) แยกอธบายดงน คอ

(๑) สมถภาวนา (การทาสมาธ)

24

สมถภาวนา ไดแกการทาจตใหเปนสมาธ หรอเปนฌาน ซงกคอการทาจต

ใหตงมนอยในอารมณเดยว ไมฟ งซานแสสายไปยงอารมณอนๆ วธ

ภาวนานน มมากมายหลายรอยชนด ซงพระพทธองคทรงบญญต

แบบอยางเอาไว ๔๐ ประการ เรยกกนวา "กรรมฐาน ๔๐" ซงผ ใดจะ

เลอกใชวธใดกไดตามแตสมครใจ ทงนยอมสดแลวแตอปนสยและวาสนา

บารมทไดเคยสรางสมอบรมมาแตในอดตชาต เมอสรางสมอบรมมาใน

กรรมฐานกองใด จตกมกจะนอมชอบกรรมฐานกองนนมากกวากองอนๆ

และการเจรญภาวนากกาวหนาเรวและงาย แตไมวาจะเลอกปฏบตวธใด

กตาม จาเปนอยางยงทจะตองรกษาศลใหครบถวนบรบรณตามเพศของ

ตนเสยกอน คอหากเปนฆราวาสกจะตองรกษาศล ๕ เปนอยางนอย หาก

เปนสามเณรกจะตองรกษาศล ๑๐ หากเปนพระกจะตองรกษาศลปาฏ

โมกข ๒๒๗ ขอใหบรบรณ ไมใหขาดและดางพรอย จงจะสามารถทาจต

ใหเปนฌานได หากศลยงไมมนคง ยอมเจรญฌานใหเกดขนไดโดยยาก

เพราะศลยอมเปนบาทฐาน (เปนกาลง) ใหเกดสมาธขน อานสงสของ

สมาธนน มมากกวาการรกษาศลอยางเทยบกนไมได ซงพระพทธองคได

ตรสวา "แมจะไดอปสมบทเปนภกษรกษาศล ๒๒๗ ขอ ไมเคยขาด

ไมดางพรอยมานานถง ๑๐๐ ป กยงไดบญกศลนอยกวาผททา

สมาธเพยงใหจตสงบนานเพยงชวไกกระพอปก ชางกระดกห" คา

วา "จตสงบ" ในทนหมายถงจตทเปนอารมณเดยวเพยงชววบ ทพระทาน

เรยกวา "ขณกสมาธ" คอสมาธเลกๆ นอยๆ สมาธแบบเดกๆ ทเพงหดตง

25

ไข คอหดยนแลวกลมลง แลวกลกขนยนใหม ซงเปนอารมณจตทยงไมตง

มน สงบวบลงเลกนอยแลวกรกษาไวไมได ซงยงหางไกลตอการทจตถงขน

เปนอปจารสมาธและฌาน แมกระนนกยงมอานสงสมากมายถงเพยงน

โดยหากผ ใดจตทรงอารมณอยในขนขณกสมาธแลวบงเอญตายลงใน

ขณะนน อานสงสนจะสงผลใหไดไปบงเกดในเทวโลกชนท ๑ คอชนจาต

มหาราชกา หากจตยดไตรสรณคมน (มพระพทธ พระธรรม และพระสงฆ

เปนทพงอนสงสดดวย กเปนเทวดาชน ๒ คอ ดาวดงส)

สมาธนน มหลายขนตอน ระยะกอนทจะเปนฌาน (อปปนาสมาธ) ก

คอขณกสมาธและอปจารสมาธ ซงอานสงสสงใหไปบงเกดในเทวโลก ๖

ชน แตยงไมถงชนพรหมโลก สมาธในระดบอปปนาสมาธหรอฌานนน ม

รปฌาน ๔ และอรปฌาน ๔ ซงลวนแตสงผลใหไปบงเกดในพรหมโลกรวม

๒๐ ชน แตจะเปนชนใดยอมสดแลวแตความละเอยดประณตของกาลง

ฌานทได (เวนแตพรหมโลกชนสทธาวาสคอ ชนท ๑๒ ถง ๑๖ ซงเปนท

เกดของพระอนาคามบคคลโดยเฉพาะ) รปฌาน ๑ สงผลใหบงเกดใน

พรหมโลกชน ๑ ถงชน ๓ สดแลวแตความละเอยดประณตของกาลงฌาน

๑ สวนอรปฌานทเรยกวา "เนวสญญา นาสญญายตนะ" นน สงผลให

บงเกดในพรหมโลกชนสงสด คอชนท ๒๐ ซงมอายยนยาวถง ๘๔,๐๐๐

มหากป เรยกกนวานพพานพรหม คอนานเสยจนเกอบหาเวลาเรมตน

และสนสดมได จนเปนทเขาใจกนวาเปนนพพาน

26

การทาสมาธเปนการสรางบญกศลทยงใหญ ลงทนนอยทสด เพราะไมได

เสยเงนเสยทอง ไมไดเหนอยยากตองแบกหามแตอยางใด เพยงแตคอย

เพยรระวงรกษาสต คมครองจตมใหแสสายไปสอารมณอนๆ โดยใหตงมน

อยในอารมณเดยวเทานน การทาทานเสยอกยงตองเสยเงนทอง การสราง

โบสถ วหาร ศาลาโรงธรรมยงตองเสยทรพย และบางทกตองเขาชวยแบก

หามเหนอยกาย แตกไดบญนอยกวาการทาสมาธอยางทเทยบกนไมได

อยางไรกด การเจรญสมถภาวนาหรอสมาธนน แมจะไดบญอานสงส

มากมายมหาศาลอยางไร กยงไมใชบญกศลทสงสดยอดใน

พระพทธศาสนา หากจะเปรยบกบตนไมกเปนเพยงเนอไมเทานน การ

เจรญวปสสนา (การเจรญปญญา) จงจะเปนการสรางบญกศลทสงสด

ยอดในพระพทธศาสนา หากจะเปรยบกเปนแกนไมโดยแท

(๒) วปสสนาภาวนา (การเจรญปญญา)

เมอจตของผบาเพญตงมนในสมาธจนมกาลงดแลว เชนอยในระดบฌาน

ตางๆ ซงจะเปนฌานในระดบใดกได แมแตจะอยแคเพยงอปจารสมาธ

จตของผบาเพญเพยรกยอมมกาลงและอยในสภาพทนมนวล ควรแกการ

เจรญวปสสนาตอไปได อารมณของวปสสนานน แตกตางไปจากอารมณ

ของสมาธ เพราะสมาธนนมงใหจตตงมนอยในอารมณใดอารมณหนงแต

27

อารมณเดยว โดยแนนงอยเชนนน ไมนกคดอะไรๆ แตวปสสนาไมใชใหจต

ตงมนอยในอารมณเดยวนงอยเชนนน แตเปนจตทคดและใครครวญหา

เหตและผลในสภาวธรรมทงหลาย และสงทเปนอารมณของวปสสนานน

มแตเพยงอยางเดยวคอ "ขนธ ๕" ซงนยมเรยกกนวา "รป-นาม" โดยรปม

๑ สวน นามนนม ๔ คอ เวทนา สญญา สงขาร และวญญาณ ขนธ ๕

ดงกลาวเปนเพยงอปาทานขนธ เพราะแทจรงแลวเปนแตเพยงสงขาร

ธรรมทเกดขนเนองจากการปรงแตง แตเพราะอวชชา คอความไมรเทา

สภาวธรรม จงทาใหเกดความยดมนดวยอานาจอปาทานวาเปนตวตน

และของตน การเจรญวปสสนากโดยมจตพจารณาจนรแจงเหนจรงวา อน

สภาวธรรมทงหลาย อนไดแกขนธ ๕ นน ลวนแตมอาการเปนพระไตร

ลกษณ คอ เปนอนจจง ทกขง และอนตตา โดย

(๑) อนจจง คอความไมเทยง คอสรรพสงทงหลาย ไมวาจะเปนคน สตว

สงของ สมบต เพชร หน ดน ทราย และรปกายของเรา ลวนแตไมเทยงแท

แนนอน เมอมเกดขนแลวกตองเปลยนแปลงไปตลอดเวลา เพยงแตจะชา

หรอเรวเทานน ไมอาจจะใหตงมนทรงอยในสภาพเดมได เชนคนและสตว

เมอมการเกดขนแลว กมการเจรญเตบโตเปนหนมสาว และเฒาแก จน

ตายไปในทสด ไมมเวนไปไดทกผคน แมแตองคสมเดกจพระสมมาสม

พทธเจา พระอรหนตเจาทงหลาย พรหมและเทวดา ฯลฯ

28

สรรพสงทงหลายอนเนองมาจากการปรงแตง ทเรยกวาอปาทานขนธ ๕

เชน รปกาย ลวนแตเปนแรธาตตางๆ มาประชมรวมกนเปนหนวยเลกๆ

ของชวตขนกอน ซงเลกจนตาเปลามองไมเหน เรยกกนวา "เซลล" แลว

บรรดาเซลลเหลานนกมาประชมรวมกนเปนรปรางของคนและสตวขน ซง

หนวยชวตเลกๆ เหลานนกมการเจรญเตบโตและแตกสลายไป แลวเกด

ของใหมขนแทนทอยตลอดเวลา ลวนแลวแตเปนอนจจง ไมเทยงแท

แนนอน

(๒) ทกขง ไดแก "สภาพททนอยในสภาพเดมไมได" ทกขง ในทนมได

หมายความแตเพยงวาเปนความทกขกายทกขใจเทานน แตการทกขกาย

ทกขใจกเปนลกษณะสวนหนงของทกขงในทน สรรพสงทงหลายอนเปน

สงขารธรรมเมอเกดขนแลว กไมอาจทจะทนตงมนอยในสภาพนนๆได

ตลอดไป ไมอาจจะทรงตว และตองเปลยนแปลงไป เพยงแตจะชาหรอเรว

เทานน เมอไดเกดมาเปนเดกจะใหทรงสภาพเปนเดกๆเชนนนตลอดไปหา

ไดไม จะตองเปลยนแปลงไปเปนหนมและสาว แลวกเฒาแก จนในทสดก

ตองตายไป แมแตขนธทเปนนามธรรมอนไดแกเวทนา สญญา สงขาร

และวญญาณ กไมมสภาพทรงตวเชนเดยวกน เชนขนธทเรยกวาเวทนา

อนไดแกความทกขกาย ทกขใจ และความไมสข ไมทกข ซงเมอมเกดเปน

อารมณดงกลาวอยางใดขนแลว จะใหคงทรงอารมณเชนนนใหตลอดไป

ยอมไมได นานไปอารมณเชนนนหรอเวทนาเชนนนกคอยๆจางไป แลว

29

เกดอารมณใหมชนดอนขนมาแทน

(๓) อนตตา ไดแก "ความไมใชตว ไมใชตน ไมใชสตว ไมใชบคคล ไมใช

สงของ" โดยสรรพสงทงหลายอนเนองมาจากการปรงแตง ไมวาจะเปน

"รป เวทนา สญญา สงขาร และวญญาณ" ลวนแตเกดขนเพราะเหตปจจย

เชน รปขนธยอมประกอบขนดวยแรธาตตางๆ มาประชมรวมกนเปนกลม

กอน เปนหนอยชวตเลกๆขนกอน เรยกในทางวทยาศาสตรวา "เซลล" แลว

เซลลเหลานนกประชมรวมกนเปนรปใหญขน จนเปนรปกายของคนและ

สตวทงหลาย ซงพระทานรวมเรยกหยาบๆ วาเปนธาต ๔ มาประชม

รวมกน โดยสวนทเปนของแขงมความหนกแนน เชน เนอ กระดก ฯลฯ

เรยกวา ธาตดน สวนทเปนของเหลว เชน นาเลอด นาเหลอง นาลาย

นาด นาปสสาวะ นาไขขอ นามก ฯลฯ รวมเรยกวา ธาตนา สวนสงทให

พลงงานและอณหภมในรางกาย เชน ความรอน ความเยน เรยกวา ธาต

ไฟ สวนธรรมชาตททาใหเกดความเคลอนไหว ความตงมน ความเครง

ความตง และบรรดาสงเคลอนไหวไปมาในรางกาย เรยกวา ธาตลม (โดย

ธาต ๔ ดงกลาวนมไดมความหมายอยางเดยวกบคาวา "ธาต" อน

หมายถง แรธาตในทางวทยาศาสตร) ธาต ๔ หยาบๆเหลานไดมาประชม

รวมกนเปนรปกายของคน สตวและสรรพสงทงหลายขนเพยงชวคราว

เทานน เมอนานไปกยอมเปลยนแปลงแลวแตกสลายกลบคนไปสสภาพ

เดม โดยสวนทเปนดนกกลบไปสดน สวนทเปนนากกลบไปสนา สวนท

30

เปนไฟกกลบไปสไฟ สวนทเปนลงกกลบไปสความเปนลม ไมใชตวไมใช

ตนของคนและสตวทไหนแตอยางใด จงไมอาจจะยดมนถอมนรปกายน

วาเปนตวเราของเราใหเปนทพงอนถาวรได

สมาธยอมมกรรมฐาน ๔๐ เปนอารมณ ซงผบาเพญอาจจะใชกรรมฐาน

บทใดบทหนงตามแตทถกแกจรตนสยของตนกยอมได สวนวปสสนานน

มแตเพยงอยางเดยว คอม ขนธ ๕ เปนอารมณ เรยกสนๆวา มแตรปกบ

นามเทานน ขนธ ๕ นนไดแก รป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ ซงสง

เหลานเปนสภาวธรรมหรอสงขารธรรมเกดขนเนองจากการปรงแตง เมอ

เกดขนแลวกไมเทยง ทนอยในสภาพเชนนนไมได และไมใชตวไมใชตนแต

อยางใด อารมณของวปสสนานน เปนอารมณจตทใครครวญหาเหตและ

ผลในสงขารธรรมทงหลาย จนรแจงเหนจรงวาเปนพระไตรลกษณ คอเปน

อนจจง ทกขง และอนตตา และเมอใดทจตยอมรบสภาพความเปนจรงวา

เปนอนจจง ทกขง และอนตตาจรง เรยกวาจตตกกระแสธรรมตดกเลสได

ปญญาทจะเหนสภาพความเปนจรงดงกลาว ไมใชแตเพยงปญญาทนก

คดและคาดหมายเอาเทานน แตยอมมตาวเศษหรอตาใน ทพระทาน

เรยกวา "ญาณทสสนะ" เหนเปนเชนนนจรงๆ ซงจตทไดผานการอบรม

สมาธมาจนมกาลงดแลว ยอมมพลงใหเกดญาณทสสะหรอปญญาทร

แจงเหนจรงดงกลาวได เรยกกนวา "สมาธอบรมปญญา" คอสมาธทาให

วปสสนาญาณเกดขน และเมอวปสสนาญาณไดเกดขนแลว ยอมถาย

31

ถอนกเลสใหเบาบางลง จตกยอมจะเบาและใสสะอาดบางจากกเลส

ทงหลายไปตามลาดบ สมาธจตกจะยงกาวหนาและตงมนมากยงๆขนไป

อก เรยกวา "ปญญาอบรมสมาธ" ฉะนนทงสมาธและวปสสนาจงเปนทง

เหตและผลของกนและกนและอปการะซงกนและกน จะมวปสสนา

ปญญาเกดขนโดยขาดกาลงสมาธสนบสนนมไดเลย อยางนอยทสดก

จะตองใชกาลงของขณกสมาธเปนบาทฐานในระยะแรกเรม สมาธจง

เปรยบเหมอนกบหนลบมด สวนวปสสนานนเหมอนกบมดทไดลบกบหน

คมดแลว ยอมมอานาจถากถางตดฟนบรรดากเลสทงหลายใหขาดและ

พงลงได อนสงขารธรรมทงหลายนนลวนแตเปนอนจจง ทกขง และ

อนตตา ไมใชตว ไมใชตน ไมใชคน ไมใชสตว ไมใชตวเราของเราแตอยาง

ใด ทกสรรพสงลวนแลวแตเปนแคดน นา ลม และไฟ มาประชมรวมกน

ชวคราวตามเหตตามปจจยเทานน ในเมอจตไดเหนความเปนจรงเชนน

แลว จตกจะละคลายจากอปาทาน คอ ความยดมนถอมน โดยคลาย

กาหนดในลาภ ยศ สรรเสรญ สขทงหลาย ความโลภ ความโกรธ และ

ความหลงกเบาบางลงไปตามลาดบปญญาญาณจนหมดสนจากกเลสทง

มวล บรรลซงพระอรหตผล

ฉะนน การทจะเจรญวปสสนาภาวนาได จงมความจาเปนอยางยงท

จะตองพยายามทาสมาธใหไดเสยกอน หากทาสมาธยงไมได กไมมทางท

จะเกดวปสสนาปญญาขน สมาธจงเปนเพยงบนไดขนตนทจะกาวไปส

32

การเจรญวปสสนาปญญาเทานน ซงพระพทธองคไดตรสไวววา "ผใดแม

จะทาสมาธจนจตเปนฌานไดนานถง ๑๐๐ ป และไมเสอม กยงได

บญนอยกวาผทมองเหนความเปนจรงทวา สรรพสงทงหลายอน

เนองมาจากการปรงแตง ลวนแลวแตเปนอนจจง ทกขง อนตตา

แมจะเหนเพยงชวขณะจตเดยวกตาม" ดงน จะเหนไดวา วปสสนา

ภาวนานน เปนสดยอดของการสรางบญบารมโดยแทจรง และการกระทา

กไมเหนอยยากลาบาก ไมตองแบกหาม ไมตองลงทนหรอเสยทรพยแต

อยางใด แตกไดกาไรมากทสด เมอเปรยบเทยบการใหทานเหมอนกบ

กรวด และทราบ กเปรยบวปสสนาไดกบเพชรนาเอก ซงทานยอมไมมทาง

ทจะเทยบศล ศลกไมมทางทจะเทยบกบสมาธ และสมาธกไมมทางทจะ

เทยบกบวปสสนา แตตราบใดทเราทานทงหลายยงไมถงฝงพระ

นพพาน กตองเกบเลกผสมนอย โดยทาทกๆทางเพอความไม

ประมาท โดยทาทงทาน ศล และภาวนา สดแตโอกาสจะอานวยให

จะถอวาการเจรญวปสสนาภาวนานนลงทนนอยทสด แตไดกาไร

มากทสด กเลยทาแตวปสสนาอยางเดยว โดยไมยอมลงทนทาบญ

ใหทานใดๆไวเลย กเลยมแตปญญาอยางเดยวไมมจะกนจะใช ก

เหนจะเจรญวปสสนาใหถงฝงพระนพพานไปไมไดเหมอนกน

อนง พระพทธองคไดตรสเอาไววา "ผใดมปญญาพจารณาจนจตเหน

ความจรงวา รางกายนเปนอนจจง ทกขง อนตตา ไมใชตว ไมใช

ตน คน สตว แมจะนานเพยงชวชางยกหขนกระดก กยงดเสยกวาผ

33

ทมอายยนนานถง ๑๐๐ ป แตไมมปญญาเหนความเปนจรง

ดงกลาว" กลาวคอแมวาอายของผนนจะยนยาวมานานเพยงใด กยอม

โมฆะเสยเปลาไปชาตหนง จดวาเปน "โมฆบรษ" คอบรษทสญเปลา

ตอไปนเปนการเจรญสมถะและวปสสนาอยางงายๆประจาวน ซงควรจะ

ไดทาใหบอยๆ ทาเนองๆ ทาใหมากๆ ทาจนจตเปนอารมณแนบแนน ไม

วาจะอยในอรยาบทใด คอไมวาจะยน เดน นง หรอนอน กคดและ

ใครครวญถงความเปนจรง ๔ ประการ ดงตอไปน หากทาแลวพระพทธ

องคตรสวา "จตของผนนไมหางจากวปสสนา และเปนผทไมหาง

จากมรรค ผล นพพาน" คอ

(๑) มจตใครครวญถงมรณสสตกรรมฐาน หรอมรณานสสตกรรมฐาน

ซงกคอการใครครวญถงความตายเปนอารมณ อนความมรณะนนเปน

ธรรมอนยงใหญทไมมใครสามารถทจะเอาชนะได แมแตองคสมเดจพระ

สมมาสมพทธเจา ซงทรงบรรลถงพระธรรมอนยงใหญทไมตาย แตกยง

ตองทรงทอดทงพระสรระรางกายไวในโลก การระลกถงความตายจงเปน

การเตอนสตใหตน รบพากเพยรชาระจตใจใหสะอาดบรสทธกอนทความ

ตายจะมาถง พระพทธองคตรสสรรเสรญมรณสสตวา "มรณสสต (การ

ระลกถงความตาย) อนบคคลทาใหมากแลวยอมมผลใหญ ม

อานสงสใหญ หยงลงสพระนพพานเปนทสด ฯลฯ" อนมรณสสต

กรรมฐานนน แมแตองคสมเดจพระสมมาสมพทธเจาและพระอรหนตเจา

34

ทงหลาย ซงแมจะไดบรรลมรรคผลแลว กยงไมยอมละ เพราะยงทรง

อารมณมรณสสตนควบคไปกบวปสสนา เพอความอยเปนสข ซง

พระพทธองคไดตรสกบพระอานนทวา "ตถาคถนกถงความตายอย

ทกลมหายใจเขาและออก ฯลฯ"

มรณสสตกรรมฐานนน โดยปกตเปนกรรมฐานของผ ทมพทธจรต คอคนท

ฉลาด การใครครวญถงความตายเปนอารมณ กคอการพจารณาถงความ

เปนจรงทวา ไมวาคนและสตวทงหลาย เมอมเกดขนแลว ยอมเจรญวย

เปนหนมสาว เฒาแก สง ตา เหลอมลากนดวยฐานนดรศกดอยางใด ใน

ทสดกทนกนและเสมอกนดวยความตาย ผทคดถงความตายนน เปนผ

ทไมประมาทในชวต ไมมวเมาในชวต เพราะเมอคดถงแลวยอมเรง

กระทาความดและบญกศล เกรงกลวตอบาปกรรมทจะตดตามไป

ในภพชาตหนา ผ ทประมาทมวเมาตอทรพยสมบตยศศกดตาแนงหนาท

นนเปนผ ทหลง เหมอนกบคนทหหนวกและตาบอด ซงโบราณกลาวตาหน

ไววา "หลงลาเนาเขาปากหาพอไดยน หลงยศอานาจยอมหหนวก

และตาบอด" และกลาวไวอกวา "หลงยศลมตาย หลงกายลมแก"

และความจรงกมใหเหนอยทกวนนทบางทานใกลจะเขาโลงแลว กยงหลง

และมวเมาในอานาจ วาสนา ตาแหนงหนาท จนลมไปวาอกไมนานตนก

จะตองทง ตองจากสงเหลานไป แลวทกสงทกอยางทตนไดหลงมวเมาเฝา

แสวงหาหวงแหนเกาะแนนอยนน กจะตองสลายไปพรอมกบความตาย

ของตน สญเปลาไมไดตามตดกบตนไปดวยเลย แลวไมนานผคนทอย

35

เบองหลงกลมเลอนตนไปเสยสน ดเหมอนกบวนเวลาทงหลายทตนได

ตอส เหนอยยากขวนขวายจนไดสงดงกลาวมานน ตองโมฆะสญเปลาไป

โดยหาสาระประโยชนอนใดมไดเลย

มรณสสตกรรมฐานนน เมอพจารณาไปนานๆ จตจะคอยๆสงบระงบจาก

นวรณธรรม ๕ ประการ ในทสดจตกเขาถงอปจารสมาธ และความจรง

กรรมฐานกองนเปนเพยงสมถภาวนาเทานน แตกใกลกบวปสสนา เพราะ

อารมณจตทใชนนเปนการพจารณาหาเหตและผลในรปธรรมและ

นามธรรม ซงหากพลกการพจารณาวา อนชวตของคนและสตว ตลอดจน

สรรพสงทงหลาย ไมอาจทรงตวตงมนอยได เมอมเกดขนแลวกยอมม

ความตายเปนทสด เปนอนจจง ทกขง อนตตา ดงนแลว กเปนวปสสนา

ภาวนา

สมเดจพระสมมาสมพทธเจาเมอใกลจะเสดจดบขนธเขาสปรนพพานอก

๓ เดอน ไดทรงปลงอายสงขาร แลวตรสสอนพระอานนทพรอมหมภกษ

ทงหลายวา "อานนท ตถาคถไดเคยบอกเธอแลวมใชหรอวา สตวจะตอง

พลดพรากจากของรกของชอบใจไปทงสน สตวจะไดตามปรารถนาใน

สงขารนแตทไหนเลา การทจะขอใหสงทเกดขนแลว เปนแลว ทมปจจย

ปรงแตงแลว และทจะตองมการแตกดบเปนธรรมดาวาอยาฉบหายเลย

ดงนยอมไมอยในฐานะทจะมได เปนได การปรนพพานของเราตถาคตจก

36

มในกาลไมนานเลย ถดจากนไปอก ๓ เดอน ทงทเปนพาลและบณฑต ทง

ทมงมและยากจน ลวนแตมความตายเปนเบองหนา เปรยบเหมอน

ภาชนะ ดนทชางหมอไดปนแลว ทงเลกและใหญ ทงทสกและทยงดบ

ลวนแตมการแตกทาลายไปในทสดฉนใด ชวตแหงสตวทงหลายกลวนแต

มความตายเปนเบองหนาฉนนน วยของเราแกหงอมแลวชวตของเรา

รบหรแลวเราจกตองละพวกเธอไป ทพงของตนเอง เราไดทาแลว ภกษ

ทงหลาย เธอจงเปนผไมประมาท มสต มศล มความดารอนตงไวแลว

ดวยด ตามรกษาซงจตของตนเถดในธรรมวนยน ภกษใดเปนผ ไมประมาท

กสามารถทจะทาทสดแหงทกขได" และในวนมหาปรนพพาน พระพทธ

องคไดตรสพระปจฉมโอวาท ทเรยกกนวา "อปปมาทธรรม" สงสอนพระ

สาวกเปนครงสดทาย จนดเหมอนวาพระธรรม ๘๔,๐๐๐ พระธรรมขนธท

ทรงสงสอนมานานถง ๔๕ พรรษา ไดประมวลประชมรวมกนในพระ

ปจฉมโอวาทนวา "ภกษทงหลาย บดนตถาคตขอเตอนทานทงหลาย

วา สงขารทงหลายมความเสอมเปนธรรมดา พวกเธอจงยง

ประโยชนตนและประโยชนทานใหถงพรอมดวยความไมประมาท

เถด"

(๒) มจตใครครวญถงอสภกรรมฐาน อสภ ไดแกสงทไมสวย ไมงาม

เชน ซากศพ คอมจตพจารณาใหเหนความเปนจรงทวา รางกายของคน

และสตวอนเปนทนยมรกใคร เสนหา และเปนบอเกดแหงตณหาราคะ

กามกเลส วาเปนของสวยของงาม เปนทเจรญตาและใจ ไมวารางกาย

37

ของตนเองและของผ อนกตาม แททจรงแลวกเปนอนจจง คอไมเทยงแท

แนนอน ทกขง คอทนอยในสภาพเชนนนไมได วนเวลายอมพรากความ

สวยสดงดงามใหคอยๆจากไปจนเขาสวยชรา ซงจะมองหาความสวยงาม

ใดๆหลงเหลออยมไดอกเลย และในทนใดทตายลงนน แมแตผ ทเคยสนท

สนมเสนหารกใคร อนรวมถงสาม ภรยาและบตรธดา ตางกพากนรงเกยจ

ในทนใด ไมยอมเขาใกล บานของตนเองทอตสาหสรางมาดวยความ

เหนอยยากกไมยอมใหอย ตองรบขนๆออกไปโดยไวไวทวด แลวซาก

เหลานนกเนาเปอยสลายไป เรมตงแตเนอหนงคอยๆพองออก ขนอด นา

เลอด นาเหลองกเรมเนา แลวเดอดไหลออกจากทวารทงหลาย เนอหนง

แตกปรแลวรวงหลดออก จนเหลอแตกระดก สงกลนเนาเหมน เปนทนา

เกลยดกลว สะอดสะเอยน หาความสวยงามนารกเสนหาใดๆมไดอกเลย

ทงไรคณคาและประโยชน คงมคาแคเปนอาหารแกหมหนอนเทานน แลว

ในทสดกระดกกกระจดกระจายเรยราดอยตามดนและทราย แตกละเอยด

ผพงเปนชนเลกชนนอย แลวเนาเปอยเปนป ยแกพชผกตอไป หาตวหาตน

ของเราของเขาทไหนมไดเลย สงขารของเราในทสดกเปนเชนน ไมมอะไร

คงเหลอไวเลย

(๓) มจตใครครวญถงกายคตานสสตกรรมฐาน บางทเรยกกนงายๆวา

"กายคตาสตกรรมฐาน" เปนกรรมฐานทมอานสงสมาก เพราะสามารถทา

ใหละ "สกกายทฐ" อนเปนสงโยชนขอตนไดโดยงาย และเปนกรรมฐานท

38

เกยวกบการพจารณารางกายใหเหนตามสภาพความเปนจรง ซงมก

พจารณารวมกบอสภกรรมฐาน มรณสสตกรรมฐาน ซงพระอรยเจาทกๆ

พระองคทจะบรรลพระอรหตผลไดจะตองผานการพจารณากรรมฐานทง

สามกองนเสมอ มฉะนนแลวจะเปนพระอรหนตในพระพทธศาสนามได

ทงนเพราะบรรดาสรรพกเลสทงหลาย ไมวาจะเปนความโลภ โกรธ และ

หลง ตางกเกดขนทกายน เพราะความยดมนถอมนดวยอานาจอปาทาน

วาเปนตวตนและของตน จงไดเกดกเลสดงกลาวขน การพจารณาละกเลส

กจะตองพจารณาละทกายนเอง มรรค ผล และนพพาน ไมตองไปมองหา

ทไหนเลย แตมอยพรอมใหรแจงเหนจรงไดทรางกายอนกวางศอกยาววา

และหนาคบนเอง การพจารณากคอใหมจตใครครวญใหเหนตามสภาพ

ความเปนจรงทวา อนรางกายของคนและสตวทตางกเฝาทะนถนอมรก

ใคร วาสวยงาม เปนทสนทเสนหาชมเชยรกใครซงกนและกนนน แททจรง

แลวกเปนของปฏกล สกปรกโสโครก ไมสวย ไมงาม ไมนารกใครทะน

ถนอม เปนมตร คถ เพราะเปนทบรรจไวซงสรรพสงทงหลายทเปนพชผก

และบรรดาซากศพของสตวทบรโภคเขาไป ภายในกระเพาะนน แททจรง

แลวกเปนทรวมฝงซากศพของบรรดาสตวทงหลายนนเอง พชและสตวท

บรโภคเขาไป กลวนแตเปนของทสกปรก ทขกถายออกมาจากทวาร

ทงหลาย กเปนของทสกปรก โสโครก ซงตางกพากนรงเกยจวาเปน "ข" ม

สารพดข ซงแมแตจะเหลอบตาไปมองกยงไมกาทจะมอง แตแททจรงแลว

ในทอง กระเพาะ ลาไสภายในรางกายของทผคนกยงคงมบรรดาขเหลาน

39

บรรจอย เพยงแตมหนงหอหมปกปดไว ทาใหไมสามารถมองเหนไดจาก

ภายนอกเทานน แตเราทานทงหลายกพากนกกกอดคลงเคลา เฝาชมเชย

กอนขเหลานวาเปนของสวยงาม นารกใคร นาเสนหายงนก เมอมการ

ขบถายออกจากทวารหกเรยกกนวาขของห คอ "ขห" ทขบถายออกทางตา

กเรยกกนวาขตา ทตดฟนอยกเรยกวาขฟน ทออกทางจมกกเรยกวาขของ

จมก คอ "ขมก" รวมความแลว บรรดาสงทขบถายออกมาพอพนจาก

รางกายในทนใดนนเอง จากเดมทเปนของนารก นาเสนหา กกลายเปน

ของทนารงเกยจไปโดยพลน กลายเปนสงไมมใครอยากรกอยากเสนหา

เพราะเปนข และไมมใครอยากจะเปนเจาของดวย เมอไมมใครยอมรบ

เปนเจาของ สงทขบถายออกมาทางผวหนงจงหาเจาของมได ซงตางก

โทษกนวาขของใครกไมทราบ นานมากกลายเปน "ขไคล" ดงนเปนตน

นอกจากสงทขบถายออกมาจะนารงเกยจดงกลาวแลว แมแตสงขาร

รางกายของคนเราเมอไดแยกแยะพจารณาไปแลว กเหนเปนความเปน

จรงทวา เปนทประชมรวมกนของอวยวะชนตางๆทเปนตา ห จมก ลน เนอ

ปอด ตบ มาม หวใจ กระเพาะอาหาร ลาไส หนง พงผด เสนเอน เสน

เลอด นาเลอด นาเหลอง นาลาย นาตา นาปสสาวะ ฯลฯ รวมเรยกกนวา

อาการ ๓๒ ซงตางกหอยแขวนระเกะระกะยางโตงเตงอยภายใน เมอแยก

หรอควกออกมาดทละชน จะไมมชนใดทเรยกกนวาสวยงาม นารก นา

พศวาสเลย กลบเปนของทนาเกลยด ไมสวย ไมงาม ไมนาด แตสงเหลาน

40

กรวมประกอบอยภายในรางกายของเราทกผคน โดยมหนงหมหอ ปกปด

อยโดยรอบ หากไมมผนหนงหมหอและสามารถมองเหนภายในไดแลว

แมจะเปนรางกายของคนทรกสดสวาทขาดใจ กคงจะตองเบอนหนาหน

อกสนขวญหาย บางทอาจจะตองถงขนจบไขไปเลย ซงอาจจะตองถงขน

ทาพธปดรงควานเรยกขวญกนอก หากตะถอวานารก นาเสนหาอยทผน

หรอแผนหนงรอบกาย กลองลอกออกมาดกจะเหนวาไมสวยงามตรงไหน

แตอยางใด แตทนยมยกยองรกใครหลงกนอย กคอผวหรอสของหนง

ชนนอกสดเทานน ถาไดลอกหรอขดผงชนนอกสดออก ใหเหลอแตหนงแท

แดงๆแลว แมจะเปนหนงสดสวยของนางงามจกรวาล ผคนกคงจะตอง

เบอนหนาหน จงเปนทแนชดวา คนสวย คนงาม กคงสวยและงามกนแค

ผวหนงชนนอกสด รกและเสนหากนทผวหนง ซงเปนของฉาบฉวยนอก

กาย หาไดสวยงามนารกไปเขาถงตบ ปอด หวใจ มาม กระเพาะ ลาไส นา

เลอด นาเหลอง อจจาระ ปสสาวะ ภายในรางกายดวยไม สวนผ ทผวหรอ

สของหนงดาดาง ไมสดใสนาด กพยายามทาลปสตก แตงหนา ทาส พอก

แปง ยอม และดงกนเขาไปใหเตงตง และออกเปนสสนตางๆ แลวกพากน

นยมยกยองชวนชมกนไป แททจรงแลวกเปนความหลง โดยหลงรกกนท

แปง และสทพอก หลอกใหเหนฉาบฉวยอยแคผวภายนอกเทานน เมอม

สตพจารณาเหนความเปนจรงอยเชนน หากจตมกาลงกจะทาใหนวรณ ๕

ประการคอยๆสงบระงบลงทละเลกละนอย โดยเฉพาะจตจะไมเดอดรอน

กระวนกระวายแสวายไปในอารมณรกๆใครๆ ในทสดจตกจะสงบเยอก

41

เยนลงจนถงขนอปจารสมาธได หากสตมกาลงพอกอาจถงขนปฐมฌาน

ได

กายคตานสสตกรรมฐานนน ความจรงกเปนเพยงสมถภาวนาททาใหจต

เปนสมาธไดถงขนปฐมฌาน แตกเปนสมถภาวนาทเจอไปดวยวปสสนา

ภาวนา เพราะเปนอารมณจตทใครครวญหาเหตและผลตามสภาพเปน

จรงของสงขารธรรมหรอสภาวธรรม ซงหากไดพลกการพจารณาอาการ

๓๒ ดงกลาว ใหรแจงเหนจรงวา อาการ ๓๒ ดงกลาวนนไมมการทรงตว

เมอเกดเปนอาการ ๓๒ ขนแลว กไมอาจจะตงมนอยได จะตอง

เปลยนแปลงไปเปนอนจจง ทกขง อนตตา ไมใชตว ไมใชตน ไมใชคน

ไมใชสตว ไมใชตวเราและของเราแตอยางใด รางกายไมวาของตนเองและ

ของผ อน ตางกเตมไปดวยความทกข ดงนเปนวปสสนา กายคตานสสต

กรรมฐานเปนกรรมฐานทเมอไดพจารณาไปแลว กจะเหนความสกปรก

โสโครกของรางกายจนรแจงเหนจรงวา ไมนารก ไมนาใคร จงเปน

กรรมฐานทมอานาจทาลายราคะกเลส และเมอไดรแจงเหนจรงดงกลาว

มากๆเขา จตกจะมกาลงและเกดความเบอหนายในรางกายทงของตนเอง

และของผ อน จงเปนการงายท "นพพทาญาณ" จะเกดขน และเมอได

เกดขนแลว จนมญาณทสสนะเหนแจงอาการพระไตรลกษณวา รางกาย

เปนอนจจง ทกขง และอนตตา ไมใชตว ไมใชตน ไมใชเรา ไมใชเขาแต

อยางใด จตกจะนอมไปส "สงขารเปกขาญาณ" ซงมาอารมณองวางเฉย

42

ไมยนดยนรายในรางกาย และความกาหนดในรปนามขนธ ๕ เรยกวาจต

ปลอยวาง ไมยดมนถอมนในอปาทานขนธ ๕ ซงจะนาไปสการละ

"สกกายทฐ" อนเปนการละความเหนผดในรางกายนเสยได และถาละได

เมอใด กใกลทจะบรรลความเปนพระอรยเจาเบองตนในพระพทธศาสนา

คอเปน "พระโสดาบน" สมจรงตามทพระพทธองคไดตรสไววา การเจรญ

กรรมฐานกองนจะไมหางจากมรรค ผล นพพาน

ฉะนน กายคตานสสตกรรมฐาน จงเปนกรรมฐานทจะทาใหบรรลพระ

อรหนตไดโดยงาย ซงในสมยพระพทธกาล ทานทบรรลแลวดวยพระ

กรรมฐานกองนมเปนอนมาก ในสมยทพระพทธองคตรสรใหมๆ ไดเสดจ

ไปพบพราหมณสองสามภรรยา ซงมบตรทสดสวย ชอวา "นางมาคณฑ

ยา" พราหมณทงสองชอบใจในพระพทธองค จงไดออกปากยกนาง

มาคณฑยาใหเปนภรรยา พระพทธองคไมทรงรบไวและมองเหนนสยของ

พราหมณทงสองทจะไดบรรลมรรคผล จงไดทรงแสดงพระธรรมใหฟง โดย

ยกเอากายคตานสสตกรรมฐานขนมาเทศน ซงไดตรสตาหนโทษแหง

ความสวยงามแหงรปกายของนางมาคณฑยาวา พระพทธองคทรงเหนวา

เปนของปฏกล มตรคถ เนาเหมน หาความสวยงามใดๆมไดเลย

พราหมณทงสองพจารณาตามกไดดวงตาเหนธรรม สวนนางมาคณฑยา

ผกโกรธ ตอมาเมอนางไดเปนพระมเหสของพระเจาอเทน กรงโกสมพ กได

จองลางจองผลาญพระพทธองคอยางไมมทสนสด เพราะแรงพยาบาท

43

อกทานหนงกคอนางอภรปนนทาซงเปนพระราชธดาของพระเจาเขมกะ

ศากยะ กจดวามรปงามทสดในสมยนน และพระนางทรงภาคภมหลงใหล

ในความงดงามของพระนางยงนก แตดวยบญบารมทไดเคยสรางสมอ

บรมมาแลวเปนอนมากในอดตชาต เปนเหตใหพระนางไดสดบพระธรรม

ของพระพทธองคจากพระโอษฐ ซงไดทรงเทศนกายคตานสสตกรรมฐาน

ควบคไปกบมรณสสตกรรมฐาน แลวทรงเนรมตรปกายของสาวงามทงาม

ยงกวาพระนางใหปรากฏขน ใหพระนางไดมองเหน แลวบนดาลใหรป

เนรมตนนคอยๆเจรญวย แก แลวชราโทรมๆลงจนตายไปในทสด แลวก

เนาเปอย สลายไปตอหนา พระนางกนอมเอาภาพนมตนนเขามา

เปรยบเทยบกบรางกายของพระนางจนเหนวาอนรางกายอนงดงามของ

พระนางนนหาไดงามจรงไม ทงเปนอนจจงและอนตตา หาสาระแกนสาร

ทพงอนถาวรอนใดมไดเลย จนพระนางไดบรรลพระอรหนตในขณะนนเอง

และพระนางเขมาเทวทยงดวยรปโฉม และเปนพระมเหสองคหนงของพระ

เจาพมพสารแหงเมองราชคฤห กไดบรรลพระอรหนตในทานองเดยวกนน

เอง

(๔) มจตใครครวญถงธาตกรรมฐาน คอนอกจากจะมจตใครครวญถง

ความเปนจรงของรางกายดงกลาวมาในขอ (๓) แลว พงพจารณาแยกให

เหนความเปนจรงทวา อนทจรงรางกายของเราเองกด ของผ อนกด ไมใช

ตวเราของเราแตอยางใดเลย เปนแตเพยงธาต ๔ มาประชม เกาะกม

44

รวมกนเพยงชวคราวเทานนเอง ไดแกธาตดน ธาตนา ธาตลม และธาตไฟ

แลวสงเหลานกทนอยในสภาพทรวมกนเชนนนไมได นานไปกเกาแกแลว

แตกสลายตายไป ธาตนากกลบไปสความเปนนา ธาตดนกกลบไปสความ

เปนดน ธาตลมกกลบไปสความเปนลม และธาตไฟกกลบไปสความเปน

ไฟตามเดม เนอตวรางกายของเราเมอไดแยกสวนออกมาดแลว กมไดม

ตวตนทตรงไหนแตอยางใด เปนแตเพยงเนอ กระดก ตบ ไต ไส กระเพาะ

เสน เอน หนง พงผด เนอเยอ มนสมอง ไขขอ ฯลฯ มาเกาะกมกน ตวตน

ของเราไมม ครนเมอแยกแยะอวยวะยอยๆดงกลาวออกไปจนถงหนวย

ยอยๆของชวต คอเซลลเลกๆ ทมาเกาะกมรวมกน กจะเหนวาเซลลเองก

เนองมาจากแรธาตทงหลายซงไมมชวตจตใจ มารวมกนเปนกลมกอน

เลกๆ ไมมตวตนของเราแตอยางใด แมแรธาตตางๆนน กเนองมาจาก

พลงงานโปรตอนและอเลกตรอนเทานน หาใชตวตนของเราแตอยางใดไม

ทหลงกนอยวา ตวเราของเราหาทไหนมไดเลย ทกสรรพสงทดนรน

แสวงหา สะสมกนเขาไว ในทสดกตองทง ตองจาก ซงปวยการทจะกลาว

ไปถงสมบตทจะนาเอาตดตวไปดวย แมแตเนอตว รางกายทวาเปนของ

เรา กยงเอาตดตวไปไมได และกเปนความจรงทไดเหนและรกนมานาน

นบลายๆป คนแลวคนเลา ทานทงหลายทไดเคยยงใหญดวยยศศกด

อานาจวาสนาและทรพยสมบตในอดตกาล จนเปนถงมหาจกรพรรด ม

สมบตทสรางสมมาดวยเลอดและนาตาของผ อนจนคอนโลก แตแลวใน

ทสดกตองทงตองจากสงเหลานไป แมแตเนอตวรางกายของทานทเคย

45

ยงใหญ จนถงกบเปนผ ทไมอาจจะแตะตองได แตแลวกตองทอดทงจมดน

และทราย จนในทสดกสลายไปจนหาไมพบวาเนอหนง กระดก ขน เลบ

ตบ ไต ไส กระเพาะของทานอยทตรงไหน คงเหลออยแตสงทเปนดน นา

ลม และไฟ ตามสภาพเดมทกอเกดกาเนดมาเปนตวของทาน

เพยงชวคราวเทานน แลวตวของเราทานทงหลายกเพยงเทาน มได

ยงใหญเกนไปกวาทานในอดต จะรอดพนจากสจธรรมนไปไดหรอ เมอ

ความเปนจรงกเหนๆ กนอยเชนนแลว เหตใดเราทานทงหลายจงตองพา

กนดนรนขวนขวายสะสมสงทในทสดกจะตองทงจะตองจากไป ซงเทากน

เปนการทาลายวนเวลาอนมคาของพวกเราซงกคงมไมเกนคนละ ๑๐๐ ป

ใหตองโมฆะเสยเปลาไปโดยหาสาระประโยชนอนใดมได เหตใดไมเรง

ขวนขวายสรางสมบญบารมทเปนอรยทรพยอนประเสรฐ ซงจะตดตามตว

ไปไดในชาตหนา แมหากสงเหลานจะไมมจรง ดงทพระพทธองคไดตรสไว

อยางเลวพวกเรากเพยงเสมอตว มไดขาดทนแตอยางใด หากสงทพระ

พทธองคไดตรสสอนไวมจรง ดงทปราชญในอดตกาลยอมรบ แลวเราทาน

ทงหลายไมสรางสมบญและความดไว สรางสมแตความชวและบาปกรรม

ตามตดตวไป เราทานทงหลายมขาดทนหรอ เวลาในชวตของเราทควรจะ

ไดใชใหเปนประโยชนกลบตองมาโมฆะเสยเปลา กสมควรทจะไดชอวา

เปน "โมฆบรษ" โดยแท

46