Hranom protiv anemije_DKT Belisce.pdf

1

HRANOM PROTIVHRANOM PROTIVANEMIJEANEMIJE

Godišnja skupštinaDruštva kemičara i tehnologa Belišće

Belišće, 4. lipnja 2009.

Ines Banjari, dipl.ing.Prehrambeno-tehnološki fakultet, Zavod za ispitivanje hrane i prehrane

Hranom protiv anemije, DKT Belišće, 4. lipnja 2009.

• najčešći prehrambeni poremećaj u svijetu• WHO: anemija pogađa 2.030.000.000 ljudi

(20-50% populacije)• UNICEF: deficit željeza pogađa pola dojenačke

populacije razvijenog svijeta, utječe na zdravlje 500 milijuna žena reproduktivne dobi i uzrokujeviše od 60.000 smrti djece prilikom poroda godišnje

• uzrokuje i niz drugih problema, uključujući slabijikognitivni razvoj djece, umor, smrt rodilja i nisku produktivnost na poslu

2

Učestalost pojave anemije prema procjenama WHO

3720305491UKUPNO

385981574Zapadni Pacifik

45184408Istočni Mediteran1084860Europa577791364Jugoistočna Azija

19141751Sjeverna i Južna Amerika

46244535Afrika

% PrevalencijeBroj

(u milijunima)

Populacija zahvaćena anemijomPopulacija(u milijunima)

WHO Regija

Izvor: WHO/UNICEF/UNU.Iron deficiency anaemia: assessment, prevention and controlGeneva, World Health Organization, 2001 (Document WHO/NHD/01.3)


• ANEMIJA je smanjenje brojacrvenih krvnih stanica, uslijednedostatka željeza

SIMPTOMI: blijeda boja kože, umor, iritabilnost, slabost, kratak dah, krhki nokti, neobična “želja” za hranom, smanjen apetit (posebicekod djece), glavobolje

• prvi stupanj je iscrpljivanje zaliha u jetri i koštanoj srži (dijagnoza SF<12 μg/L)

• drugi stupanj je smanjena eritropoeza• treći stupanj je anemija (niski Hb,

hematokrit, MCV, MCHC i/ili eritrociti)


3

Dijagnostika

• dijagnoza KKS i biokemijskim parametrima –Hb, hematokrit, MCV, MCH, MCHC, Fe, UIBC, TIBC, feritin (SF i PF)

• anemija je akutni oblik deficita Fe, ali se popularno uzima kao sinonim

• kao glavni kriteriji se uzima Hb* (Hb<120 g/L?)

teškaHb<70 g/L

umjerenaHb 70-90 g/L

blagaHb 90-110 g/L

TIP ANEMIJE*KRITERIJ*

*Izvor: Reproductive Health Indicators, WHO, Geneva, Switzerland, 2000


Izložene populacije

• dojenčad se rađa s oko 500 mgzaliha željeza i ukoliko su hranjena majčinim mlijekom dobivaju dovoljno željeza

• uobičajeno vrijeme u kojem se razvija deficit željeza kod djece je između 9 i 24 mjeseca

• djeca za pravilan rast i razvoj trebaju oko 1mg Fe/dan, aapsorbiraju svega 10%unesenog željeza

• adolescenti• trudnice


4

Procjena prevalencije anemije s obzirom na vrijednost hemoglobina u krvi

45.212.0Stariji (+60 god)304.3Muškarci (15-59 god)

42.310.3Sve žene (15-59 god)52.022.7Trudnice

48.15.9Djeca (5-14 god)39.020.1Djeca (0-4 god)

Neindustrijalizirane zemlje

Industrijalizirane zemlje

% Populacije zahvaćene anemijomPopulacija

Izvor: WHO/UNICEF/UNU.Iron deficiency anaemia: assessment, prevention and controlGeneva, World Health Organization, 2001 (Document WHO/NHD/01.3)


Do razvoja deficita dolazi zbog...

• preranog rođenja i/ili male porođajne mase

• isključivog dojenja iza 6 mjeseci (izostaje mješovita prehrana)

• prehrane s malo ili bez mesa• gastrointestinalnih poremećaja• trovanja živom• ulaska u razdoblje adolescencije• iscrpljivanja zaliha željeza kod trudnica


5

Dnevne potrebe za unosom željeza (mg/dan)

Izvor: Institute of Medicine. Food and Nutrition Board. Dietary Reference Intakes; Washington DC; National Academy Press, 2001

8851+ godina2718819 – 50 godina27151114 – 18 godina

889 – 13 godina10104 – 8 godina771 – 3 godine11117 – 12 mjeseci

Trudnoća (mg/dan)

Žene (mg/dan)

Muški (mg/dan)godine


Prehrana i Fe

• nalazi se u mnogim namirnicama, uključujući iznutrice, nemasno meso, perad, ribu, cjelovite žitarice i prerađevine, proizvodi od soje, orašasto voće i sjemenke, mahunarke, voće i zeleno lisnato povrće

• ne treba zanemariti sve veću paletu funkcionalnih proizvoda

• hemsko i nehemsko željezo• varijacije u sadržaju željeza u jelima, ovisno

o sastavu i načinu pripreme


6

Namirnice koje su dobar izvor hemskog i nehemskog željeza.

0.628.4 gGrožđice

0.6½ šalicaBrokula ili kelj narezani, skuhani

0.9kriškaKruh od integralnog brašna

1.328.4 gLješnjaci

1.41 šalicaSoja mlijeko

3.2½ šaliceŠpinat, kuhani

4.1 – 4.228.4 gJestive sjemenke (bučine, sesam)

3.6 – 5.21 šalicaGrah, kuhani

6.6½ šaliceTofu s Ca-sulfatom

4.5 – 181 šalicaObogaćene žitarice za doručak

0.7svakoJaje, veliko cijelo

1.085.1 gMršava piletina i svinjetina

1.385.1 gTuna, konzervirana

2.0 – 2.985.1 gMršava govedina

5.885.1 gGoveđa jetra

Željezo (mg)Veličina porcijeŽeljezom bogate namirnice

Izvor: www.kidsnutrition.com; USDA Database for Standard Reference, Release 13 (Nov, 1999)


Apsorpcija Fe

• željezo je prisutno u dva oblika: fero (Fe2+) koje se dobro apsorbira i feri (Fe3+)

• željezo je u hrani uglavnom vezano na proteine, a vrlo ga je malo slobodnog

• iskoristivost iz biljnih namirnica je 1–10%, iz kravljeg mlijeka samo 10%, dok je iz majčinog mlijeka 50%

• apsorpcija nehemskog željeza je inhibirana antinutritivnim faktorima – fitinska (žitarice) i oksalna kiselina (špinat), tein i kofein, kalcij

• promotivni ligandi – aminokiseline sa sumporom (tzv. meat factor), askorbinska kiselina

APSORPCIJA ŽELJEZA

VITAMIN C

FITINSKA KISELINA

KALCIJ


7

Količina apsorbiranog željeza iz različitih tipova doručka

TIP DORUČKA Integralne žitaricemlijeko

Kontinentalni doručak Ham & eggs

APSORBIRANO ŽELJEZO 0 mg 0,15 mg 0,25 mg


Vitamin C

• ubrzava reakcije hidroksilacije održavajući aktivni centar metalnih iona u reduciranom stanju za optimalnu aktivnost hidroksilaza i oksigenaza

• prevodi feri (Fe3+) u fero (Fe2+) oblik što olakšava apsorpciju nehemskog željeza

• no, u reakciji s ionima metala (posebno Fe i Cu) može izazvati prooksidativno djelovanje (hidroksil radikali) i dovesti do oksidacije masti, DNA ili proteina


8

Fitinska kiselina

• u velikim količinama u žitaricama• mahunarke, orašasto voće• antioksidant, anti-kancerogen• ima hiperkolesterolemički i hipolipidemički

efekat• inhibira apsorpciju željeza – antinutrijent• kelator metala Ca, Mg, Fe i Zn• 1g može na sebe vezati čak 500 mg Fe• količina se može smanjiti tijekom pripreme

hrane ili tehnološkim postupcima proizvodnje


Kalcij

• kalcij iz mlijeka direktno smanjujeapsorpciju željeza iz hrane

• stvaranje netopljivog kompleksa• majčino mlijeko je najbolji izvor željeza kod

dojenčadi i nisu potrebni dodatni suplementi

• dojenačke formule na bazi kravljeg mlijeka s dodatkom željeza

• unos kravljeg mlijeka iza 2. godine života treba biti umjeren


9

Odnos ukupnog sadržaja željeza i količina apsorbiranog željeza u nekim vrstama hrane

Izvor: www.ironpanel.org.au


0 0,5 1 1,5 2 2,5 3integralni keksi 30g

željezom obogaćenedječije žitarice 30g

prokuhani špinat 70g

gusti zapečeni grah 120g(1/2 šalice)

šunka 60g (2 kriške)

pečena pileća prsa 90g

kuhana nemasnagovedina 90g

apsorbirana konc Fe (mg)ukupna konc Fe (mg)

mg Fe

15,0 mg

Obogaćivanje namirnica

• programi obogaćivanja namirnica na razini država (afričke zemlje, zemlje jugoistočne Azije, Kina, Brazil, Venecuela, Maroko, Meksiko)

• dojenačka hrana• proizvođači obogaćuju pšenično i kukuruzno

brašno, rižu i različite proizvode od žitarica (npr. žitarice za doručak)

• obogaćivanje soli• tzv. biofortifikacija kod riže (Kina, Japan)

PROIZVODI

PREPARATI Fe

SVOJSTVA

METODE


10

Prikaz različitih programa obogaćivanja namirnica sa željezom uz prikaz troškova i efekta.

Izvor: Nutritional Anemia; Editors: K. Kraemer and M. B. Zimmermann; Sight and Life, Basel, Switzerland, 2007.

Meksiko2005

Maroko2003

Venecuela1996

Brazil2005

Kina2005

Država

anemija je pala za 10.6%Obogaćivanje mlijeka s Fe sulfatom, Zn, vit A, C, B12

i folnom kis

$0.22/capita/god; anemija pala za 22%

Obogaćivanje soli s Fe i I za domaćinstva

$0.12/capita/god; djeca školske dobi; anemija je

pala s 19% na 10%

Obogaćivanje pšeničnog/kukuruznog

brašna s Fe, vit B skupine, cijela populacija

$0.19/capita (8 mj);anemija je pala s

43.2% na 21.0%

Obogaćivanje vode za piće (Fe sulfat i askorbinska kis), predškolska djeca

$0.007/capita/god; smanjenje anemije 16-42%

(varijacije obzirom na godine/spol)

Obogaćivanje soja sosa s NaFeEDTA

Troškovi i efektiTip intervencije


Preparati

• kod odabira preparata bitni su sljedeći kriteriji:- biološka dostupnost željeza iz preparata- relativno visoko iskorištenje (minimalnenuspojave i maksimalni efekt)

- organoleptička prihvatljivost- niski troškovi

• obično su povezani s “metalnim” okusom, a poznato je da izazivaju užeglost prilikom skladištenja

• Fe-sulfat je topljivi oblik za koji se zna da ima dobru bioiskoristivost i uzima se kao standard

PROIZVODI

PREPARATI

SVOJSTVA

METODE


11

Bioiskoristivost željeza iz različitih komercijalnih preparata sa željezom koji se dodaju u hranu

Izvor: C. Wreesmann; Ferrazone works in food fortification; Azko Nobel


Relativna biološka raspoloživost u hrani

0

50

100

150

200

250

karbonilnoželjezo

elektrolitičkoželjezo

Fe-pirofosfat Fe-sulfat Fe-fumarat FeNaEDTA

RBV

Preporučeni preparati željeza za obogaćivanje različitih tipova namirnica.

Izvor: Nutritional Anemia; Editors: K. Kraemer and M. B. Zimmermann; Sight and Life, Basel, Switzerland, 2007.

elektrolitičko Fežitarice za doručak

Fe-sulfat, inkapsulirani Fe-sulfat, Fe-fumarat, elektrolitičko Fe, sve u kombinaciji s askorbinskom kis (2:1)

dječija hrana na bazi žitarica

Fe-bisglucinat, Fe-laktatjuice, negazirana pićaNaFeEDTA, Fe-sulfat + askorbinska kissoja sosNaFeEDTAšećerinkapsulirani Fe-sulfat, Fe-pirofosfatsolFe-amonij citrat, Fe-bisglicinattekuće mlijekoFe-sulfat s askorbinskom kismlijeko u prahuFe-pirofosfatrižasuhi Fe-sulfattjestenina

NaFeEDTA, Fe-fumarat, inkapsulirani Fe-sulfat/fumarat

pšenično, kukuruzno brašno

suhi Fe-sulfat, Fe-fumarat, elektrolitičko Fe, inkapsulirani Fe-sulfat/fumarat

bijelo pšenično brašno ili kukuruzno brašno bez klica

FortifikantTip proizvoda


12

Preporuke

• uloga dojenja u prevenciji od anemije• pravilne prehrambene navike od najranijeg

djetinjstva – raznovrsna, "šarena "prehrana

• jesti hranu bogatu željezom i maksimizirati apsorpciju

• suplementi željeza – oprez!!!• hrana obogaćena željezom kao izvrsna

dopuna redovitoj prehrani – trudnice!


HVALA!HVALA!

Godišnja skuštinaDruštva kemičara i tehnologa Belišće

Belišće, 4. lipnja 2009.

[email protected]

Prehrambeno-tehnološki fakultet, Zavod za ispitivanje hrane i prehrane

Documents

Hranom protiv anemije_DKT Belisce.pdf