Hrvatski Viša razina - Naslovnicadrzavnamatura.hr/wp-content/uploads/2014/02/Hrvatski_A.pdf · 4.3 rimska knjiŽevnost ..... 37 4.4 pitanja za ponavljanje ( zadaci Čitanja s razumijevanjem

Hrvatski Viša razina

Danijela Filipović Bojanić, prof. Ana Širinić, prof.

Zagreb, 2014.

Autor: Danijela Filipović Bojanić, prof. Ana Širinić, prof.

Naslov: Hrvatski Viša razina

Izdanje: 2. izdanje

Urednik: Ivan Jurišić

Voditelj projekta: Domagoj Mak

Stručni recenzent: mr.sc. Valerija Bilić, prof. mentor

Nakladnik: Algebra d.o.o., 2014.

Za nakladnika: mr.sc. Mislav Balković

Mjesto i godina izdanja: Zagreb, 2014. U ovom izdanju korišteni su zadaci prošlih rokova državne mature, Nacionalnog centra za vanjsko vrednovanje obrazovanja koji su javno objavljeni i dostupni na www.ncvvo.hr, uz odobrenje NCVVO-a. Sva prava pridržana. Niti jedan dio ove knjige ne smije se reproducirati ili prenositi u bilo kojem obliku, niti na koji način. Zabranjeno je svako kopiranje, citiranje te upotreba knjige u javnim i privatnim edukacijskim organizacijama u svrhu organiziranih školovanja, a bez pisanog odobrenja nositelja autorskih prava.

Copyright © Algebra d.o.o.

SADRŽAJ

1. POGLAVLJE: KNJIŽEVNI RODOVI: LIRIKA, EPIKA, DRAMA, DISKURZIVNI ROD ........................................ 5

1.1 LIRIKA ................................................................................................................................................ 6

1.2 EPIKA ............................................................................................................................................... 12

2. SLOŽENI OBLICI: .............................................................................................................................. 13

1.3 DRAMA ............................................................................................................................................ 13

1.4 DISKURZIVNI ROD ............................................................................................................................ 16

1.5 PITANJA ZA PONAVLJANJE (TEORIJA KNJIŽEVNOSTI) ...................................................................... 16

2. POGLAVLJE: POVIJEST KNJIŽEVNOSTI .......................................................................................... 19

2.1 KNJIŽEVNE EPOHE ........................................................................................................................... 20

3. POGLAVLJE: TEMELJNA CIVILIZACIJSKA DJELA (BIBLIJA) ............................................................. 25

3.1 TEMELJNA CIVILIZACIJSKA DJELA ..................................................................................................... 26

3.2 BIBLIJA ............................................................................................................................................. 26

4. POGLAVLJE: ANTIČKA KNJIŽEVNOST ............................................................................................ 31

4.1 ANTIKA ............................................................................................................................................ 32

4.2 GRČKA KNJIŽEVNOST ....................................................................................................................... 33

4.3 RIMSKA KNJIŽEVNOST ..................................................................................................................... 37

4.4 PITANJA ZA PONAVLJANJE ( ZADACI ČITANJA S RAZUMIJEVANJEM ) ............................................. 39

5. POGLAVLJE: SREDNJI VIJEK ............................................................................................................ 45

5.1 EUROPSKO SREDNJOVJEKOVLJE ...................................................................................................... 46

5.2 HRVATSKA SREDNJOVJEKOVNA KNJIŽEVNOST ................................................................................ 47

6. POGLAVLJE: HUMANIZAM I PREDRENESANSA ............................................................................ 51

6.1 HUMANIZAM I PREDRENESANSA .................................................................................................... 52

7. POGLAVLJE: RENESANSA ................................................................................................................ 61

RENESANSA .................................................................................................................................................. 62

7.2 HRVATSKA RENESANSA ................................................................................................................... 66


8. POGLAVLJE: BAROK ......................................................................................................................... 78

8.1 BAROK ............................................................................................................................................. 79

8.2 HRVATSKI BAROK ............................................................................................................................ 81


9. POGLAVLJE: KLASICIZAM I PROSVJETITELJSTVO ......................................................................... 91

9.1 KLASICIZAM ..................................................................................................................................... 92

9.2 PROSVJETITELJSTVO ........................................................................................................................ 95


10. POGLAVLJE: PREDROMANTIZAM I ROMANTIZAM ................................................................... 101

10.1 PREDROMANTIZAM ...................................................................................................................... 102

10.2 ROMANTIZAM ............................................................................................................................... 104

10.3 HRVATSKI ROMANTIZAM .............................................................................................................. 107

10.4 PITANJA ZA PONAVLJANJE ( ZADACI ČITANJA S RAZUMIJEVANJEM ) ........................................... 111

11. POGLAVLJE: PROTOREALIZAM ILI PREDREALIZAM (ŠENOINO DOBA) .................................... 114

PROTOREALIZAM/ PREDREALIZAM/ ŠENOINO DOBA ................................................................................ 115

12. POGLAVLJE: REALIZAM ................................................................................................................. 119

12.1 REALIZAM ...................................................................................................................................... 120

12.2 HRVATSKI REALIZAM ..................................................................................................................... 131

VJENCESLAV NOVAK (ROMAN POSLJEDNJI STIPANČIĆI) ............................................................... 135

SILVIJE STRAHIMIR KRANJČEVIĆ ........................................................................................................ 137


13. POGLAVLJE: MODERNIZAM .......................................................................................................... 141

13.1 MODERNIZAM ............................................................................................................................... 142


14. POGLAVLJE: (PRVA) HRVATSKA MODERNA ............................................................................... 147

14.1 PRVA HRVATSKA MODERNA ......................................................................................................... 148


15. POGLAVLJE: AVANGARDA ............................................................................................................ 159

15.1 Pravci u književnosti 20. st. ........................................................................................................... 160


16. POGLAVLJE: HRVATSKA KNJIŽEVNOST OD 1916. DO 1952. ..................................................... 171

16.1 Hrvatska književnost 20. stoljeća .................................................................................................. 172

16.2 Drugo razdoblje (1929. ‐ 1952.) .................................................................................................... 177


17. POGLAVLJE: KASNI MODERNIZAM .............................................................................................. 189


18. POGLAVLJE: DRUGA MODERNA ................................................................................................... 197

18.1 DRUGA MODERNA U HRVATSKOJ KNJIŽEVNOSTI (1952. ‐1969.) ................................................. 198


19. POGLAVLJE: POSTMODERNIZAM ................................................................................................ 209

20. POGLAVLJE: JEZIK .......................................................................................................................... 217

20.1 JEZIK I GOVOR ................................................................................................................................ 219

20.2 VRSTE RIJEČI .................................................................................................................................. 228

20.3 SINTAKSA ....................................................................................................................................... 240

20.4 LEKSIKOLOGIJA .............................................................................................................................. 247

20.5 TVORBA RIJEČI ............................................................................................................................... 254

20.6 FUNKCIONALNI STILOVI HRVATSKOGA STANDARDNOGA JEZIKA ................................................. 256

20.7 LEKSIKOGRAFIJA ............................................................................................................................ 256

20.8 RAZVOJ HRVATSKOGA JEZIKA I PISMA .......................................................................................... 257

20.9 PRAVILA O PISANJU VELIKOG I MALOG SLOVA ............................................................................. 262

U ovom poglavlju naučit ćete:

Prepoznati i opisati obilježja književnih rodova i vrsta i oprimjeriti ih (= navesti primjer)

Razlikovati i analizirati lirske, epske, dramske, književno-znanstvene i publicističke tekstove

Objasniti povijesni razvoj lirike, epike i drame

1. poglavlje: KNJIŽEVNI RODOVI: lirika, epika, drama, diskurzivni rod

Str. 6 1. poglavlje: Književni rodovi

1.1 LIRIKA

LIRIKA ili lirsko pjesništvo književni je rod koji je dobio ime prema starogrčkom glazbalu liri uz koju su se pjevale pjesme. Obuhvaća pjesništvo koje izravno i sažeto iskazuje unutarnje doživljaje, osjećaje, misli i iskustvo u odnosu prema vanjskom svijetu.

Uz epiku, lirika je prvi rod koji se razvio u Staroj Grčkoj.

1.1.1 Podjela lirike

1. Prema temi/tematici:

Misaona/refleksivna lirska pjesma – lirska pjesma u kojoj se iznosi pjesnikovo misaono

iskustvo

Društvena/socijalna lirska pjesma – lirska pjesma u kojoj pjesnik pjeva o siromaštvu,

društvenoj nejednakosti i socijalnoj nepravdi

Ljubavna/intimna lirska pjesma – lirska pjesma u kojoj pjesnik izražava ljubavne osjećaje

Domoljubna lirska pjesma – lirska pjesma u kojoj se izražava ljubav prema domovini

Duhovno – religiozna pjesma – lirska pjesma u kojoj pjesnik izražava religiozne misli i

osjećaje

Pejzažna lirska pjesma - lirska pjesma u kojoj se opisuje krajolik

2. Prema tradiciji (vrste koje postoje od antike, razvile su se u Staroj Grčkoj):

Himna – pjesma uzvišena i svečana izraza posvećena nekome (ili nečemu) koga (ili što) čovjek smatra vrijednim najvećeg poštovanja i divljenja (bogovi, domovina); primjer: Antun Mihanović, Horvatska domovina

Oda – svečana pjesma u čast nekome (ili nečemu) prema kome (ili čemu) osjećamo privrženost ili ljubav; primjer: Petar Preradović, Rodu o jeziku

Ditiramb – pjesma u kojoj se zanosnim tonom opisuje oduševljenje životnim radostima, primjer: Vladimir Nazor, Cvrčak

sve tri imaju isti ton = svečan

Elegija – pjesma u kojoj se izražava žaljenje za nečim nedostižnim ili nepovratno izgubljenim, ima tužan ton; primjer: Franjo Ciraki, Florentinske elegije

Epigram – jednostavna i duhovita (šaljiva ili podrugljiva, satirična) pjesma; primjer: Stanko Vraz, Nadriknjištvo

Pripreme za državnu maturu Hrvatski (A) Str. 7

Epitaf – nadgrobni natpis u kojem se na pjesnički način izražava odnos prema životu i smrti; primjer: zapisi sa stećaka

3. Prema obliku/formi:

Pjesma u prozi – kraći prozni tekst koji sadržava elemente lirskog izraza; primjer: Fran Mažuranić, Svemir

Pjesma u stihu

Vezani stih = stihovi povezani rimom Slobodni/nevezani stih = nema rime

Kad govorimo o formi neke pjesme, određujemo i rimu te vrste stiha i strofe.

Rima (ili srok) - glasovno podudaranje riječi na kraju stiha ili u stihu. Riječi se mogu podudarati u jednom slogu ili u više slogova npr. val –žal (podudara se jedan slog), slamčici – grančici (podudaraju se dva sloga)

Vrste rime:

parna – aa bb

ukrštena (unakrsna ili križna) – abab

obgrljena – abba

nagomilana – aaaa

isprekidana – abcb

Stih - jedan red u pjesmi

Prema broju slogova razlikujemo stih od jednog, dva ili tri sloga, četverac (stih od četiri sloga), peterac (stih od pet slogova), šesterac (stih od šest slogova), sedmerac (stih od sedam slogova), osmerac (stih od osam slogova), deveterac (stih od devet slogova), deseterac (stih od deset slogova)…

Strofa (ili kitica) – jedan stih ili skup stihova u pjesmi koji čine cjelinu

Prema broju stihova u strofi razlikujemo:

MONOSTIH – strofu od samo jednog stiha DVOSTIH ILI DISTIH – strofu od dva stiha TROSTIH ILI TERCET– strofu od tri stiha ČETVEROSTIH ILI KATREN(A) – strofu od četiri stiha PETEROSTIH ili KVINTINA – strofu od pet stihova ŠESTEROSTIH ILI SESTINA – strofu od šest stihova SEDMEROSTIH ILI SEPTIMA – strofu od sedam stihova OSMEROSTIH ILI OKTAVA - strofu od osam stihova

Str. 8 1. poglavlje: Književni rodovi

DEVETEROSTIH ILI NONA – strofu od devet stihova DESETEROSTIH ILI DECIMA – strofu od deset stihova

4. Prema jeziku:

a) Dijalektalna lirika – pjesma napisana na jednom od dijalekata; primjer: Dragutin Domjanić, Ciklame, krvave ciklame

b) Pjesme na standardnom jeziku

1.1.1.1 Versifikacija

1. silabička – ritam stvara broj slogova u stihu (npr. dvanaesterac – jedan stih se sastoji od 12 slogova)

2. akcenatska (tonska) – ritam stvara broj naglasnih cjelina (broje se naglašeni slogovi; u hrvatskom jeziku na jednoj riječi može stajati najviše jedan naglasak, a neke riječi nisu naglašene, već se pri izgovoru spajaju s naglašenom riječi ispred ili iza sebe)

3. antička (klasična) – ritam stvara broj i kombinacija stopa → stopa = kombinacija dugih i kratkih slogova (po 2 ili po 3 sloga u jednoj stopi)

Npr. heksametar (heksametar = mjera od šest stopa – od toga su prvih 5 daktili (dugi, kratki, kratki), a zadnji – šesti može biti jamb (kratki, dugi) ili spondej (dugi, dugi )

1.1.2 Stilske figure

1.1.2.1 GLASOVNE FIGURE (FIGURE DIKCIJE, ZVUČNE FIGURE)

a) Figure ponavljanja glasova

Naziv Primjer Definicija

Asonanca Mlačna noć; u selu lavež; kasan

Dugo u noć, u zimsku bijelu noć Ponavljanje istih samoglasnika u stihovima radi postizanja određenoga zvukovnog ugođaja.

Aliteracija Vijavica. Vjetar vije.

Čovjeka ni vuka nije. Ponavljanje istih suglasnika u stihovima radi postizanja određenoga zvukovnog ugođaja.

Onomatopeja

I cvrči, cvrči cvrčak na čvoru crne smrče

Kiša sitno sipi, sipi i rominja

Oponašanje zvukova iz prirode.

Documents

Hrvatski Viša razina - Naslovnicadrzavnamatura.hr/wp-content/uploads/2014/02/Hrvatski_A.pdf · 4.3 rimska knjiŽevnost ..... 37 4.4 pitanja za ponavljanje ( zadaci Čitanja s razumijevanjem