လႚအခၾငအေရး၏ အေခခအခကမားမႀာ

Human Right is Inherent

လႚအခၾငအေရးသည လတငးအတၾက ေမၾးရာပၝအခၾငအေရး ဖစသည။ (Human right is inherent) လႚအခၾငအေရးက ဝယယ၍မရ၊ လၿေပာငး၍မရ လတငးသည လသားဖစေနေသာ အခကေကာငပင လႚအခၾငအေရးက ရယပငဆငခၾင ရႀသည။

လႚအခၾငအေရးသည လသားအားလးႎႀင သကဆငသည။ (Human right is universal ) အသားအေရာင၊ လမး ၊ ကးကၾယသညဘာသာ ၊ ႎငငေရး၊ လမႁေရး ၊ အေတၾးအေခ ၊ လငကၾပားမႁမေရၾး လႚအခၾငအေရးသည လသားအားလးအေပ တနးတညမ႖မႁ ရႀသည။ လသားအားလးသည ေမၾးဖၾားလာသညမႀ စတင၍ လၾတလပ႓ပး တနးတညေသာ လႚဂဏသကၡာႎႀင အဆငအတနးရႀသည။

လႚအခၾငအေရးသည မညသကမ႖ ယေဆာငသမးပက၍ မရ။ (Human right is inalienable) လႚအခၾငအေရးက မညသတဥးတေယာကကမ႖ ယေဆာငသမးပကခၾင မရႀ။ လတေယာက၏ ေမၾးရာပၝအခၾငအေရးက ထသ၏ ႎငငေတာအစးရႎႀင ဥပေဒမားက အသအမႀတ မပသညတငေအာင ထသတၾင လႚအခၾငအေရး ခစားခၾငရႀသည။ ထသႚ အသအမႀတမပခငးသည ထသအေပ လႚအခၾငအေရး ခးေဖာကခငး ဖစသည။

လႚအခၾငအေရးမားသည တခႎႀငတခ အပနအလႀန အမႀ ပေနသည။ (Human right is indivisible) လႚဂဏသကၡာႎႀငအည ေနထငအသကရႀငရနအတၾက လသားတငးသည လၾတလပခၾင၊ လခခၾငႎႀင လေလာကေသာ လေနမႁဘဝမားအား လကေလာညေထၾစၾာ ခစားခၾင ရႀသည။ မညသညအခၾငအေရးကမႀ တခားအခၾငအေရးမားထက ပမအေရး႒ကးသညဟ ေပာဆ၍ မရ။ လႚအခၾငအေရးတခက ခးေဖာကခရပၝက အခားအခၾငအေရးမားကပၝ ထခကေစသည။

(၁) လႚအခၾငအေရးအခႚသည လတဥးတေယာကခငးဆငရာ အခၾငအေရးမား (Individual rights) ဖစသလ တခႚမႀာလညး အပစလကႎႀင သကဆငေသာ အခၾငအေရးမား (Group rights) ရႀသည။ ထႚပင အခႚမႀာ လတဥးခငးႎႀငေရာ အပစလကႎႀငပၝ သကဆငေသာ အခၾငအေရးမား ဖစကသည။ ဥပမာ- လၾတလပစၾာ ကးကၾယယကညခၾငသည လတဥးတေယာကခငး ကငသးႎငေသာ အခၾငအေရးဖစသလ အခားလအပစ အလက ကငသးႎငေသာ အခၾငအေရးမးလညး ဖစသည။

(၂) လႚအခၾငအေရးတခႚက ခကခငးလကငငး အေကာငအထညေဖာ ေဆာငရၾက၍ ရေသာလညး အခႚက ေဆာငရၾကရာတၾင အစအစဥဖင ေဆာငရၾကရသည။ လတေယာက၏ လၾတလပစၾာေပာဆခၾငက ခကခငးခၾငပ၍ ရေသာလညး ပညာသငခၾငအတၾက လအပေသာ ေကာငးမား၊ ဆရာမားက ခကခငးလကငငး အေကာငအထညေဖာႎငရန မလၾယကေခ။

(၃) အခႚေသာအခၾငအေရးမားက ဒမကေရစ လႚေဘာငအဖၾႚအစညး အကးႎႀင လထအကးစးပၾားအကးအတၾက ဖစေစ၊ စတဓၝတ၊ စာရတၨပငး ဆငရာအတၾကဖစေစ လအပပၝက ဥပေဒအရ ကနႚသတႎငသည။ ဥပမာ - လၾတလပစၾာသၾားလာခၾငဆေသာ အခၾငအေရးက ထသႚသၾားလာမႁေကာင အမားပညသအတၾက မလလားအပေသာ အကးမားဖစေစႎငမည ဆပၝက ဥပေဒအရ ကနႚသတႎငသည။

(၄) သႚေသာ ေအာကပၝအခၾငအေရးမားက မညသညအေခအေန ၊ မညသည အေကာငးအမးေကာငမႀ ကနႚသတခငး မရႀေစရဟ၍ သတမႀတထားသည။ ထအခၾငအေရးမားမႀာ အသကရႀငခၾင၊ ညႀငးပမးႎႀပစကမႁမႀ ကငးလၾတခၾင၊ က႗နပခငးမႀ ကငးလၾတခၾင၊ အေ႔ကးေကာင ခပေႎႀာငထားခငးမႀ ကငးလၾတခၾင၊ ပစမႁတခအေပ ႎႀစခၝပန စရငခငးမႀ ကငးလၾတခၾင၊ ဥပေဒေရႀႚ ေမႀာကတၾင လသားတဥးအဖစ ဆကဆခပငခၾင၊ လၾတလပစၾာ ေတၾးေခ ယကညကးကၾယခၾငတႚ ဖစသည။

တဥးခငးအခၾငအေရး (Individual Rights) ဆသညမႀာ အပညပညဆငရာ လႚအခၾငအေရးေကငာစာတမးတၾင ေဖာပထားေသာ လတငးခစားခၾငရႀေသာ အခၾငအေရးမား ဖစသည။

အမားႎႀငဆငေသာ အခၾငအေရး သႚမဟတ အပစလကအခၾငအေရး (Collective Group Rights) ဆသညမႀာ အပစတခ၏ အဖၾႚဝင (ဥပမာ - အမးသမး၊ ကေလးသငယ၊ မရငးဌာေနလမးစ၊ ဒကၡသည၊ တငးရငးသားလနညးစ၊ ေရၾႚေပာငးအလပသမား၊ လငတခစသမား) ဖစေသာေကာင အခားသမား ခစားခၾငရႀေသာ တဥးတေယာကခငးဆငရာ အခၾငအေရးမားက ခစားခၾငမရေသာ၊ ငငးပယခရေသာ၊ ခၾခားကနႚသတခရေသာ အပစဝငမား၏ အခၾငအေရးဖစသည။ အပစလက အခၾငအေရးမားသည အထးကာကၾယေစာငေရႀာကေပးရန လအပေသာ အပစမားအတၾက ေပေပၝကလာရခငး ဖစသည။ အပစတစ၏ အဖၾႚဝငဖစေသာေကာင အမတထတ ေခၝငးပဖတမႁက ပမခစားရေသာ အပစဝငမား၏ အခၾငအေရးက ကာကၾယေပးခငးသညလညး အပစလက အခၾငအေရးေတာငးဆခငးပင ဖစသည။

တရားေရးဆငရာ အခၾငအေရး (Legal Rights) ဆသညမႀာ ဥပေဒအရ အသအမႀတပထားေသာ အခၾငအေရးမား ဖစသည။ ခငလေသာ အေကာငးအခက မရႀမခငး အပစမရႀဟ ဥပေဒက ဖၾငဆထားခကမား၊ သကေသႎႀင အာမခရရႀခၾငမားသည တရားဥပေဒဆငရာ အခၾငအေရးမားပင ဖစသည။

(၄၄) လႚအခၾငအေရး ေကာမတ (Human Rights Committee)

ကမာႚ ကလသမဂၢ အေထၾေထၾညလာခမႀေန၍ ၁၉၆၆၊ ဒဇငဘာ ၁၆ ရကေနႚတၾင အတညပပဌာနးလကေသာ ႎငငတကာ ႎငငသားႎႀင ႎငငေရးဆငရာ အခၾငအေရးမား သေဘာတညမႁ စာခပအရ လႚအခၾငအေရး ေကာမတက ဖၾႚစညးတညေထာငခပၝသည။ ထေကာမတက ႎငငသားႎႀင ႎငငေရး အခၾငအေရးဆငရာ သေဘာတစာခပ ေကာမတဟ မေခဘ လႚအခၾငအေရး ေကာမတဟ ေခသည။ သႚေသာ ေကာမတ၏ အဓကတာဝနမႀာ ႎငငသားႎႀင ႎငငေရး အခၾငအေရးဆငရာ သေဘာတစာခပပၝ အခကမားအေပ စာခပအဖၾႚဝင ႎငငမား၏ ေလးစားလကနာမႁအား ေစာငကည ခငးဖစသည။

စာခပအဖၾႚဝငႎငငမားမႀ ေရၾးခယတငေမႀာကထားေသာ လၾတလပသည က႗မးကငသ ၁၈ ဥးဖင ေကာမတက ဖၾႚစညးထားသည။ ေကာမတ၏ အဓကတာဝနမႀာ

(၁) စာခပအဖၾႚဝငႎငငမားက တငသၾငးေသာ အစရငခစာမားက ဖတရႁေလလာခငး၊

(၂) ထအစရငခစာမားအေပ သးသပခကမား၊ ဆးဖတခကမား ခမႀတခငးႎႀင

(၃) သေဘာတစာခပ၏ ပထမေနာကဆကတၾတၾင ပဌာနးထားသညအတငး လတဥးတေယာကခငးက တငကားမႁမားက စစေဆးခငးတႚ ဖစသည။

စာခပအဖၾႚဝငႎငငမားသည စာခပက အတညပလကမႀတထး႓ပး တႎႀစအတၾငး ေကာမတသႚ အစရငခစာ တငသၾငးရသည။ ပမႀနအစရငခစာက (၅)ႎႀစလ႖ငတ႒ကမ တငသၾငးရသည။ တငသၾငးသည အစရငခစာမားက လအမား တကေရာကေသာ ေကာမတအစညးအေဝးမားတၾင ဖတကားရသည။

အစရငခစာက ႎငင၏ကယစားလႀယတဥးမႀ တငသၾငးရ႓ပး လႚအခၾငအေရး ေကာမတက စစေဆးရသည။ စစေဆးသညဟဆရာတၾင တရားစစေဆးသကသႚ ကားနာစစေဆးခငးမး မဟတေပ။ အစရငခစာ စစေဆးခငး၏ ရညရၾယခကမႀာ တရားစရငသကသႚ အပစေပးရနမဟတဘ စာခပပၝ အခကအလကမားက လကနာရန တာဝနရႀေကာငး စာခပအဖၾႚဝင ႎငငက အပသေဘာဖင ေပာဆခငးသာ ဖစသည။ အစရငခစာက စစေဆးေနစဥအတၾင ႎငငကယစားလႀယ၏ အစရငခမႁႎႀင ႎႁတဖင ေပာကားမႁတႚအေပ အေခခ၍ အခားေကာမတဝငမားက ႎငငကယစားလႀယက ေမးခၾနးမားထတခငး၊ ခငမာေအာင ပနလညေမးခၾနးထတခငးမားက လပႎငသည။ ေကာမတသည အစးရမႀ တငသၾငးေသာ အစရငခစာ တခတညးမႀ အခကအလကမားကသာ မႀငမးကးကားခငး မဟတဘ အခားအရငးအမစမားက ရရႀေသာသတငးမားကပၝ မႀငမးကးကားႎငသည။ ထႚေကာင အခားအစးရမဟတေသာ အဖၾႚမားက ေပးပႚေသာ သတငးမားက ကးကားႎငသည။ သႚေသာ ေကာမတထသႚ အစးရမဟတေသာ အဖၾႚမားက တရားဝငအစရငခစာမား တငပႚ အစရငခႎငခငးမရႀ။ ထႚေကာင ေကာမတဝင တဥခငးစသႚ အစးရမဟတေသာ အဖၾႚမားက အခကအလကသတငးမား ေပးပႚတတကသည။ ထရရႀေသာ သတငးအခကအလကမားက အေခခ၍ ေကာမတသည ႎငငအေပ ဆးဖတခကမား ခမႀတရမည။ သကဆငရာ ႎငငက ထဆးဖတခကမားအား

အသေပးရသည။ သႚေသာ ေကာမတတၾင ဥပေဒ သကေရာကေစေသာ အာဏာ သႚမဟတ အေရးယႎငသည အာဏာမရႀေပ။

ႎငငသားႎႀင ႎငငေရး အခၾငအေရးဆငရာ သေဘာတစာခပ၏ ေနာကဆကတၾ စာခပ (၁) အရ စာခပအခၾငအေရးမားက ခးေဖာကခရသညဟ၍ တငကားေသာ လတဥးတေယာကခငး၏ တငကားမႁမား က ေကာမတက လကခရသည။ သႚေသာ စာခပက လကမႀတေရးထးထားေသာ စာခပအဖၾႚဝင ႎငငက ခးေဖာကပၝသညဟေသာ တငကားမႁကသာ ေကာမတက လကခႎငသည။

အကယ၍ စာခပအဖၾႚဝင ႎငငတခအေပ လတဥးတေယာကက တငကားလာ႓ပ ဆပၝက ေကာမတက တခၝးပတအစညးအေဝးဖင တငကားမႁက လကခႎင မခႎင ဆးဖတသည။ ေကာမတက လကခႎငသညဟ ဆးဖတလက႓ပးမႀသာ ေနာကတဆငအေနဖင ထစၾပစၾတငကားခကမားက ေလလာသးသပ စစေဆးႎငသည။ အကယ၍ ထအခၾငအေရးခးေဖာကမႁမား ခငလေကာငး ေတၾႚရပၝက ေကာမတက ဆးဖတခကခေသာလညး သကဆငရာ အစးရအေနဖင မဖစမေနလကနာေအာင လပေဆာငႎငသည စညးေႎႀာငအားမရႀပၝ။ လကနာသငသညဟေသာ တကတၾနးခကေလာကသာ လပေဆာငႎငသည။

ေကာမတက ေလလာစစေဆးမႁေမာကေသာ တငကားမႁကစၤဖစရနမႀာ ေအာကပၝအခကမားႎႀင ကကညမႁ ရႀရမည။

(၁) အမႁတငကားေသာသ သႚမဟတ တငကားသမားသည အမညမေဖာလေသာသ မဖစေစရ။ ေနာကဆကတၾ စာခပအဖၾႚဝငႎငင၏ တရားစရငထးမားႎႀင အကးဝငသ ဖစရမည။

(၂) ခးေဖာကခရသကယတင သႚမဟတ ကယစားလႀယဖစသက တငကားရမည ဖစသည။ သႚေသာ ထခးေဖာကခရသ အေနဖင သကယတင တငကားမႁက မတငသၾငးႎငသည အေခေနမး ရႀေနလ႖င ထတငကားမႁက ေကာမတက လကခစဥးစားမညဖစသည။

(၃) တငကားမႁသည သေဘာတစာခပတၾင ပၝဝငေသာ အခကမားႎႀင ကကညမႁ ရႀရမညဖစ႓ပး ေနာကဆကတၾစာခပ၏ တငကားခၾငက အလၾသးစားလပ၍ တငကားခငး မဖစေစရ။

(၄) ထအမႁကစၤသည အခားေသာ ႎငငတကာ လပထးလပနညးမားအရ ကငတၾယေဖရႀငးရန စဥးစားသးသပေနေသာ ကစၤ မဖစေစရ။

(၅) တငကားသသည ႎငငေတာအဆင တငကားမႁမားက လပေဆာင႓ပးေသာလညး ေကနပမႁမရေသာ အမႁမး ဖစရမည။

(၄၅) လႛအခၾငအေရး ကာကၾယေစာငေရႀာကသမား (Human Rights Defender)

လႛအခၾငအေရး ကာကၾယေစာငေရႀာကသမားသည မညသမဆ ဖစႎငသည။ လသားတဥးခငးသာမက အဖၾႛအစညးမားလညး ဖစႎငပၝသည။ လႛအခၾငအေရးမား ဖၾႛ ဖးတးတကေရးအတၾက ကာကၾယသမား၊ မငတငသမား၊ အေကာငအထညေဖာ ေဆာငရၾကသမား သႛမဟတ အဖၾႛအစညးမားအားလးသည လႛအခၾငအေရး ကာကၾယေစာငေရႀာက သမား ဖစသည။ ထႛပင အစးရမဟတေသာ အဖၾႛမား အေနဖငေသာလညးေကာငး၊ အာဏာပငမား အေနဖငေသာလညးေကာငး၊ လတဥးတေယာကခငး အေနဖငေသာလညးေကာငး လအခၾငအေရးမားက ေလးစားလကနာလာေအာင ကညအားေပးသမားသညလညး လႛအခၾငအေရး ကာကၾယေစာငေရႀာကသမားပင ဖစသည။ မမအခၾငအေရး ခးေဖာကခရသညအတၾက တရားဥပေဒ၏ အကအညကယ၍ ခးေဖာကသမားအား အပစဒဏခေစေအာင လပေဆာငေသာ သသည လႛအခၾငအေရး ကာကၾယေစာငေရႀာကေသာသ ဖစသကသႛ မမသမငထားေသာ လႛအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁမားက အမားသရႀနားလညေအာင အသေပးသမႀာလညး လႛအခၾငအေရး ကာကၾယေစာငေရႀာကသဖစပၝသည။ ထႛအတအစးရ၏ လႛအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁ မားေကာင အခားသမားႎႀင ပးေပၝငးဆႎၬပသသည လႛအခၾငအေရး ကာကၾယသ ဖစသလ လႛအခၾငအေရးအေကာငးက လအမားသေအာင ပညာေပးသမႀာလညး လႛအခၾငအေရး ကာကၾယေစာငေရႀာကသဖစပၝသည။

လႛအခၾငအေရး ကာကၾယေစာငေရႀာကသမား၏ အခၾငအေရးဆငရာ ေကညာစာတမးက ကမာကလသမဂၢ အေထၾေထၾညလာခက ၁၉၉၈ ခႎႀစ၊

ဒဇငဘာလ ၉ ရကေနႛတၾင အတညပပဌာနးခသည။ ဤသညမႀာ ကလသမဂၢအေနဖင �လႛအခၾငအေရးမားႎႀင အေခခကေသာ လၾတလပမႁမားက သးခားတဥးခငးစဖစေစ၊ အဖၾႛအစညးတၾငးတၾငဖစေစ၊ နားလညသေဘာေပၝကေစရနႎႀင ကာကၾယေပးရနအတၾက ႎငငတကာႎႀင ပညတၾငးအဆငမားတၾင တးမႀငေဆာငရၾကသၾားရန� ထပေလာငးအတည�ပလကခငးဖစပၝသည။ ကမာႎႀငအဝႀမးတၾင လႛအခၾငအေရးက အားေပးကာကၾယ ေစာငေရႀာကေနေသာသမားႎႀင အစးရမဟတေသာ အဖၾႛမားအေပ မကာခဏဆသလ ႓ခမးေခာကေႎႀာငယႀကခငး၊ အႎၨရာယပခငး၊ မတရားဖမးဆးခငး၊ အစလကအပလက သတဖတခငးမား ရငဆငေနရလကရႀပၝသည။ ထႛအတၾက လႛအခၾငအေရး ကာကၾယေစာငေရႀာကသမားအား ကလသမဂၢက ကာကၾယေပးႎငရန အတၾက ႎငငတကာ အဖၾႛအစညးမား၏ တကတၾနးခကဖင ဤစာတမးေပေပၝကလာခငးဖစသည။

ထစာတမးအရ လႛအခၾငအေရး ကာကၾယေစာငေရႀာကသမားဆငရာ အထးစစမး စစေဆးေရး အရာရႀတဥးက ၂၀၀၀ ခႎႀစ၊ သဂတလ (၁၈) ရကေနႛတၾင ခနႛအပ ခသည။ လကရႀတာဝနရႀေသာ အထးစစမး စစေဆးေရးအရာရႀမႀာ ပၝကစၤတနႎငငမႀ မစၤဟနာဂလာန ဖစသည။ ထသ၏တာဝနမႀာ လႛအခၾငအေရး ကာကၾယေစာငေရႀာက သမားအေပ ကေရာကႎငဖၾယရႀေသာ အကမးဖကမႁမား၊ အေခအေနမားႎႀင ပတသကသည သတငးမားက စေဆာငးခငး၊ လကခခငး၊ စစေဆးခငးမား �ပလပရန၊ ေကညာစာတမး ပမအားေကာငး လာေစရနႎႀင ထေရာကစၾာ အသးခႎငရနအတၾက အခားသမား၊ အဖၾႛမားႎႀင ပးတၾလပေဆာငရန၊ လႛအခၾငအေရး ကာကၾယေစာငေရႀာကသမားအား ပမကာကၾယေပးႎငမည ထေရာကေသာ နညးဗႃဟာမား ခမႀတေဆာငရၾကရနတႛဖစသည။

(၄၆) လႛအခၾငအေရးပညာေပး (Human Rights Education)

�လႛအခၾငအေရးပညာေပး� ဆသညစကားလးမႀာ အတေကာကေဖာပမႁတခသာ ဖစပၝသည။ ဤစကားလးသည လႛအခၾငအေရးဆငရာ ပညာေပးခငးဟ ဆထားေသာလညး အမႀနစငစစအဓပၯာယမႀာ လအခၾငအေရး တခထမဟတဘ ႎငငတကာ

႓ငမးခမးေရး၊ ပးေပၝငးေဆာငရၾကေရးႎႀင နားလညမႁတႛအတၾက ပညာေပးခငးက ဆလပၝသည။

လႚအခၾငအေရး ပညာေပးခငးဆသညမႀာ ပညသလထအား ၄ငးတႛ၏အေတၾႛ အကမားက ၄ငးတႛကယတင နားလညသေဘာေပၝကေစ႓ပး ၄ငးတႛ၏ဘဝက�၄ငးတႛ ကယတင ဆးဖတတတလာေစရန ရညရၾယခကဖင လႛအခၾငအေရးဗဟသတမား၊ တနဖးမားႎႀင အတတပညာ က႗မးကငမႁမားကအသးပကာ ၄ငးတႚကယတငပၝဝင လပေဆာငႎငရန ရညရၾယပငဆင လပေဆာငထားသည ေလလာမႁလပငနးစဥ ဖစသည။

ထႛေကာင လႛအခၾငအေရး ပညာေပးသဆသညမႀာ လတဥးတေယာကခငး သႛမဟတ လအပစတစအား လႛအခၾငအေရး ဗဟသတမား၊ တနဖးမား၊ က႗မးကငမႁမားက နားလညသေဘာေပၝကေစ႓ပး လႛအခၾငအေရးဆငရာ အေကာငးအရာတခက ဖစေစ၊ လႛအခၾငအေရးအေခအေန တရပလးအတၾကဖစေစ အေရးယေဆာငရၾကမႁမား လပေဆာငတတလာေစရန လပေဆာငသဖစသည။

ကမာကလသမဂၢက သတမႀတထားေသာ လအခၾငအေရးပညာေပးမႁ ဆယစႎႀစ (၁၉၉၅-၂၀၀၄) ၏ ေကညာစာတမးတၾင လအခၾငအေရး ပညာေပးမႁဆသညမႀာ တေလာကလးႎႀင သကဆငသည လႚအခၾငအေရး ယဥေကးမႁတရပ ေပထၾနးေရးက ရညရၾယသည ေလကငသငတနးပႚခမႁမား၊ အခကအလကသတငးမား ဖနႚဖႃးမႁမား စသညတႛက �ကးပမးေဆာငရၾကခငးဖစသည။ ထသႚ လပေဆာငရာတၾင ဗဟသတ မား၊ က႗မးကငမႁမားမႀတဆင ေအာကပၝ အေကာငးအခကမားႎႀင ပတသက၍ ရပတညခကအမငမား ဖစေပလာေအာင ပေဖာလပေဆာငေစခငးဖစသည။

၄ငးတႚမႀာ -

(က) အေခခလၾတလပမႁႎႀင လႚအခၾငအေရးမားက ပမေလးစားေစခငး။

(ခ) လသားတႚ၏ ကယရညကယေသၾးႎႀင ဂဏသကၡာ အပညအဝဖၾဖးေစခငး။

(ဂ) နားလညမႁ၊ ေလးစားမႁ၊ လငကၾပားမႁအေပ တနးတရညတရႀမႁႎႀင ႎငငမား အတၾငး ဌာေနတငးရငးသား လမးစမားအတၾငး၊ ႎငငသားမားအတၾငး၊ လမးစမား အတၾငး ဘာသာေရးႎႀင ဘာသာစကားကၾပားေသာ လအပစမားအတၾငး ခစကညရငးႎႀးမႁတႚကမႀငတငေပးခငး။ (ဃ) လၾတလပေသာ လႚအဖၾႚအစညးအတၾငး လတငးလတငးက ထေရာကစၾာ ပၝဝင

ေစႎငခငး။

(င) ကမာကလသမဂၢ၏ ႓ငမးခမးမႁထမးသမးေရး လႁပရႀားမႁက မႀငတငခငးတႚ� ပၝဝငသည� ဟအဓပၯာယဖၾငဆထားသည။

လတဥးတေယာက၏ အခၾငအေရးကသာ မဟတဘ ထအခၾငအေရးမားႎႀင ပတသက၍ တာဝနယမႁ၊ တာဝနခမႁ အေကာငးမား ကပၝ ေလလာခငးသည လႚအခၾငအေရး သငကားမႁ၏ အႎႀစသာရဖစပၝသည။ လႚအခၾငအေရးက လတဥးတေယာကခငးႎႀင လႚအဖၾႚအစညး တခလးက ပငဆငသညအေလာက လႚအခၾငအေရးအေပ ေလးစားမႁ၊ ကာကၾယမႁႎႀင တးတက ေကာငးမၾနေအာင လပေဆာငမႁတႚက လပေဆာငရနတာဝနရႀမႁ၊ တာဝနခမႁမႀာလညး လတဥးတေယာက ခငးသာမက၊ အမားႎႀငပၝ သကဆငပၝသည။

လႚအခၾငအေရး ပညာေပးမႁသည ပဋကၡမားေဖရႀငးခငးႎႀင လမႁစနစ မႀငတငခငးတႛ ေပထၾနးေစရန အေခခေထာကကေပးပၝသည။ လႛအခၾငအေရး မားသညတခႎႀငတခ ဝေရာဓမား ဖစတတေလရႀကပၝသည။ လအမားအကးအတၾက ေစာငေရႀာကရန လပေဆာငမႁတခသည အခားလတဥးတေယာက၏ လၾတလပစၾာထတ ေဖာေပာဆခၾငႎႀင ဝေရာဓ ဖစေနႎငပၝသည။ သႚေသာ လႚအခၾငအေရး သေဘာတရားမားသည အပနအလႀန ေလးစားမႁ၊ လသားအားလး၏ ညမ႖မႁႎႀင ဂဏသကၡာတႛအေပ အေခခထားသညအတၾက လ�အခၾငအေရးသည ထသႚမတညကၾပား ခားနားမႁမားက သးသပ ေလလာတတေစရနႎႀင ေဖရႀငးႎငရန ပစေဖာေပးႎငပၝသည။ လအခၾငအေရး ပညာေပးမႁသည ေစစပေဖရႀငးခငး၊ ကားဝငေဖရႀငးခငးႎႀင အမားစ သေဘာဆႎၬခယခငးဆငရာ အရညအေသၾးမားကလညး ေလကငသငကားေပးပၝသည။

(၄၇) အေမရကတကႎငငမား၏ လႛအခၾငအေရးေကာမရႀင (Inter-American Commission on Human Rights)

ဤေကာမရႀငသည အေမရကတက လႛအခၾငအေရးဆငရာ သေဘာတစာခပ (American Convention on Human Rights) ပၝ အခကအလကမားအားလကမႀတထးထားသည ႎငငမား၏လကနာမႁက ေစာငကပရန အတၾက ဖၾႛစညးထားခငးဖစသည။ေကာမရႀငတၾင လၾတလပ၍ အေႎႀာငအဖၾႛကငးေသာ ေကာမရႀငအဖၾႛဝငမား ပၝဝင႓ပးအေမရကတကႎငငမားအတၾငး လႛအခၾငအေရး ကာကၾယရန ႎႀင ထၾနးကားေအာငလပေဆာငရန တာဝနရႀသည။ အေမရက လႛအခၾငအေရးမားဆငရာ သေဘာတညစာခပပၝ အခကအရ ဤေကာမရႀငသည လႛအခၾငအေရးခးေဖာကမႁႎႀင ပတသက၍ ဆကသၾယတငကားမႁမား (Communication) မားက လကခစစေဆးႎငခၾငရႀသည။

သေဘာတစာခပ အဖၾႛဝငႎငငမား၏ လႛအခၾငအေရးခးေဖာကမႁႎႀင ပတသကပၝက ေကာမရႀငထသႛ တဥးခငးတငကားႎငသည။ ႎငငမားက တငကားရာတၾငစၾပစၾခရေသာႎငငသည အေမရကတက လႛအခၾငအေရးဆငရာ သေဘာတစာခပ၏ အဖၾႛဝငႎငင တႎငငဖစရမညအပင ထအမႁကေကာမရႀငက စစမးရနအတၾက စၾပစၾခရသညႎငငက ခၾငပေကာငးေကညာခက (Declaration) ထတပနမႀသာ ေကာမရႀင အေနဖင စစမးႎငသည။ ထႛအပင တငကားလာေသာ အမႁသည ႎငငေတာတၾငးအေဖရႀာ၍ မရေတာသညအဆး ေကာမရႀငသႛ တငပလာခငးဖစရမည။ ေကာမရႀငထသႛ အဆငေကာ၍ တကရကတငပခငးမး မဖစရပၝ။

အကယ၍ ထသႛအမႁမး လကခရရႀပၝက ပထမဆးအဆငအေနဖင ေကာမရႀငသည ထပဋပကၡ ဖစပၾားေနေသာ ႎငငမားအကား ခစကညမႁမပကေသာ ေဖရႀငးမႁရႀာႎငရနအတၾက�ကႃးပမးရပၝသည။ ခစကညရငးႎႀးစၾာဖင ေဖရႀငးမႁက မရရႀႎငေသာအခၝမႀ ေကာမရႀငသည မမေတၾႛရႀခေသာ အခကအလကမား၊ မမ၏ သးသပဆးဖတခကမားႎႀင အ႒ကပ ေထာကခခကမားပၝဝငသည အစရငခစာတခက ေရးသားရမညဖစသည။ ထႛေနာက ထအစရငခစာက အေမရကတကႎငငမား၏ လႛအခၾငအေရးမား တရားရး (Inter-American Court of Human Rights) သႛ သးလအတၾငး

တငသၾငးရမညဖစသည။ ေနာကဆးအေနဖင ေကာမရႀငသည အမႁႎႀငပတသကသည မမ၏ယဆခကမား၊ ထအမႁႎႀငပတသကသည အ႒ကပခကမား၊ ထအ႒ကပသညအတငး လကနာေဆာငရၾကရမည အခနကာလ သတမႀတခကမားက စၾပစၾခရေသာ ႎငငသႛအသေပး၍ လကနာေစရမညဖစသည။

(၄၈) အေမရကတကဆငရာ လႛအခၾငအေရးတရားရး (Inter-American Court of Human Rights)

အေမရကတကဆငရာ လႛအခၾငအေရးတရားရးက အဖၾႛဝငႎငငမားက လႛအခၾငအေရး ခးေဖာကသညဟ စၾပစၾတငပခကမားက ေလလာစစေဆးရန တာဝနေပး ဖၾႛစညးထားခငးဖစသည။ သႛေသာ တကရကစစမးခငးမးမဟတဘ အေမရကတကႎငငမား၏ လႛအခၾငအေရးေကာမရႀငက ပထမစစမးထား႓ပး လၿေပာငးေပးပႛလကေသာ အမႁမားကသာ စစေဆးခၾငရႀသည။ ဤတရားရးသည တရားစရငပငခၾငက စတကကေဆာငရၾကႎငခၾင ရႀေသာလညး ထသကဆငေသာ ႎငငမားသည သေဘာတစာခပ၏ အဖၾႛဝငႎငငမား ဖစေနရမည။ ထႚအပင တငပခကမားက စစေဆးရနအတၾက တရားရး၏ လပပငခၾင (Competent) အားလကခသည ေကညာခကတခက သကဆငရာႎငငက ထတပနမႀသာလ႖င ထတရားရးမႀေန၍ႀ ကငတၾယေဖရႀငးႎငမညဖစသည။ ဤတရားရးဆသႛ လတဥးတေယာကခငးက တငကား၍မရႎငပၝ။ ေကာမရႀငက လၿေပာငး ေပးပႛလာေသာ အမႁက တရားရးကစစေဆးရာတၾင ေကာမတ၏ အမင သေဘာထား မားအတငး တထပတညးကစရာမလပၝ။ မတညေသာသေဘာထား မားကလညး ေပးႎငပၝသည။ သကဆငရာအစးရမားႎႀင ေကာမရႀင၏တငပခကမားက ကားနာ႓ပးသညေနာက တရားရးကေန၍ ေနာကဆးစရငခကက ခမႀတပၝသည။ထစရငခကသည ေနာကဆးစရငခကဖစ႓ပး ပနလည အယခ ဝငခၾငမရႀေတာပၝ။

(၄၉) အပညပညဆငရာ လႛအခၾငအေရးဥပေဒသ (International Bill of Human Rights)

အပညပညဆငရာ လႚအခၾငအေရး ေကညာစာတမးတၾင ပၝဝငေသာ လႚအခၾငအေရး စခနစႌၿနးမားက ပမ၍တတကက အေသးစတပဌာနးႎငရနႎႀင ႎငငမားအေပ ႒ကးကပမႁလပငနးစဥမား ပမလပေဆာငႎငရနအတၾက လႚအခၾငအေရးစာခပ႒ကးႎႀစခက ၁၉၆၆ ခႎႀစ၊ ဒဇငဘာလ (၁၆) ရကေနႚတၾင

ပဌာနးခသည။ ထစာခပ႒ကးႎႀစခမႀာ အပညပညဆငရာ စးပၾားေရး၊ လမႁေရးႎႀင ယဥေကးမႁ အခၾငအေရးဆငရာ သေဘာတစာခပ (International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights) ႎႀင အပညပညဆငရာ ႎငငသားႎႀင ႎငငေရးအခၾငအေရးဆငရာသေဘာတစာခပႎႀင ေနာကဆကတၾစာခပ (International Covenant on Civil and Political Rights and Potocol) တႚဖစသည။ ကလသမဂၢ အေထၾေထၾညလာခ႒ကးက အပညပညဆငရာ လအခၾင အေရး ေကညာစာတမးႎႀင ထလႚအခၾငအေရး စာခပ႒ကးႎႀစခကစေပၝငး၍ အပညပညဆငရာ လႚအခၾငအေရး ဥပေဒသ(International Bill of Human Rights) ဟေခသည။

(၅၀) အပညပညဆငရာတရားရး ( International Court of Justice)

ကလသမဂၢ၏ ပဋညာဥစာတမးအရ အပညပညဆငရာ တရား�ရးဖၾႛစညး ေပေပၝကလာခႛပၝသည။ ဤတရားရးက နယသာလနႎငင သဟတခ (The Hague) �မႚတၾင အေခစကထား႓ပး ကလသမဂၢ အေထၾေထၾညလာခႎႀင လခေရးေကာငစတႛမႀ ေရၾးခယ တငေမႀာကထားေပးခေသာ တရားသ႒ကး (၁၅) ဥးဖင ဖၾႛစညးထားပၝသည။ ထတရားသ႒ကးမားက ႎငငအလက ေရၾးခယခငးမဟတဘ ထသမား၏ အရညအခငးအလက ေရၾးခယခငးဖစသည။ သႛေသာ တႎငငထမႀ တရားသ႒ကး ႎႀစဥး မဖစေစရပၝ။ ဤအပညပညဆငရာတရားရးက ႎငငမားအကားတၾင ဖစပၾားေသာ အငငးပၾားမမားက ေဖရႀငးရနအတၾက အခၾငအာဏာေပးထားပၝသည။ ႎငငမားအကား အငငးပၾားမမားက တရားရးမႀ စဥးစားဆးဖတရနအတၾက သကဆငရာ ႎငငမားမႀတရားရးက ေဖရႀငးေပးခကႎႀင လပပငခၾငကလကခေကာငး ေကညာခကတခက ထတပနမႀသာ ထအငငးပၾားမႁက တရားရကလကခ ဆးဖတေပးႎငသည။ တႎငငက ထသႛလကခခငးမပပၝက တရားရးက ဆးဖတေပး၍မရပၝ။ �ရးေတာသႛမဖစမေနလာေရာကရန ဆငေခ ခငးလညး မလပေဆာငႎငပၝ။ ႎႀစႎငငစလးက တရားရး၏လပပငခၾငႎႀင ဆးဖတခကက လကနာ႓ပးမႀသာ ဆးဖတခကခႎင႓ပး ထစရငဆးဖတခကသည ေနာကဆး စရငခကဖစပၝသည။ ထဆးဖတခကက သကဆငရာႎငငမားက လကနာေဆာင�ရၾကရမညဖစသည။ ဤအပညပညဆငရာ တရားရးသည ပနကားလာပၝက ကလသမဂၢ၏ အစတအပငးဌာနမားသႛ ဥပေဒပငးဆငရာ အ႒ကမားေပးႎငသည။ တရားရး၏

လပေဆာငခကမား အားလးသည ႎငငတကာဥပေဒမားႎႀင တေသၾမတမး ကကညမႁရႀရမညဖစသည။

(၅၁) အပညပညဆငရာ ရာဇဝတမႁတရားရး (International Criminal Court)

အပညပညဆငရာ ရာဇဝတမႁတရားရးသည လအစလကအပလက သတဖတမႁ၊ လမးသနႛစငသညအေနဖင ကႃးလၾနမႁ၊ လမးတးသတဖတမႁ၊ လသားမးႎၾယအေပ ကႃးလၾနမႁႎႀင စစရာဇဝတမႁစသည အမႁမားကႃးလၾနသမားက တဥးခငးစအလက ႎငငတကာဥပေဒအတငး တရားစၾဆသၾားရန ဖၾငလႀစထားေသာ တရားရးဖစသည။ အပညပညဆငရာ ရာဇဝတမႁတရား�း၏ သေဘာတညခကအား လကမႀတေရးထးထားသည ႎငငမားမႀ ႎငငသားမားသႛမဟတ လကမႀတ ေရးထးထားသည ႎငငပင နယနမတအတၾငးတၾင ပစမႁကႃးလၾနသ မညသႛကမဆ တရားစရငရန ဤတရားရးတၾင အခၾငအာဏာရႀသည။ ထတရားရးသည အရပသား၊ စစဖကအရာရႀ၊ အစးရအရာရႀ စသညဖင ခၾခားခငးမရႀပ ထ႒ကးေလးေသာအမႁက ပစမႁကႃးလၾနသမႀနသမ႖အား တရားစၾဆမညဖစသည၊၊

အပညပညဆငရာ ရာဇဝတမႁတရားရးက နယသာလနႎငင၊ သဟတမႚတၾင ဖၾငလႀစထားသည။ တရားသ႒ကးေပၝငး (၁၈) ဥး တငေမႀာကထားသညအနက(၇) ဥးမႀာ အမးသမးမားဖစသည။

ထတရားရး ဖစေပလာရန လႁႛေဆာမႁသည ဒတယကမာစစ အ႓ပးကတညးက စတငခသညဟ ဆႎငသည။ ဒတယကမာစစအတၾငးက စစရာဇဝတမႁမားက ကႃးလၾနခသညသမားက ႎရငဘတႎႀင တကစစခရးမားသႛတင၍ အပစေပးခသည အပညပညဆငရာ တရားရး တငခ႓ပးသညေနာကပငးတၾင လသားမားအေပ အစလကအပလက သတဖတခသမား၊ လမးတးေလာကသညအထ သတဖတ ခမႁမားက ကႃးလၾနခသမားအား မညသညႎငငတကာဥပေဒႎႀငမႀ အေရးယႎငခ ခငး မရႀပၝ။ ကလသမဂၢ ဖၾႛစညး႓ပးသညေနာကပငး တငပခသည ထႎငငတကာ စစခရးမားဖၾငလႀစရန တငပခကမႀာလညး စစေအးကာလအခနအတၾငး ေပာကကၾယခရသည။

သႛေသာ ၁၉၉၀ ခႎႀစပငးမားက ရဝမဒၝႎႀင ယခငယဂစလားဗးယား ႎငငမားတၾငဖစပၾားခေသာ လမးတနးသတဖတမႁမားက အေရးယရနအတၾက ရဝမဒၝႎငငဆငရာ ရာဇဝတအထးခရးႎႀင ယဂစလားဗးယားႎငငဆငရာ ရာဇဝတ အထးခရး ႎႀစခက ဖၾႛစညးတညေထာငလကသညေနာကပငး ယခငက ေပာကကၾယခေသာ ႎငငတကာ ရာဇဝတခရးဖင လႛအခၾငအေရး အ႒ကးအကယ ခးေဖာကသမားက အပစေပးရနဟေသာ အယအဆမႀာ ပနလညထၾကေပလာသည။ ထသႛ အပညပညဆငရာ ရာဇဝတမႁ တရားရးတရး ေပလာရန ၁၉၉၅ ခႎႀစမႀစတင၍ ကလသမဂၢတၾင လႁပရႀားလာခသည။ ထတရားရး၏ ကငထးမားဆငရာ သတမႀတခကစာခပ (Rome Statue) က ၁၉၉၈ ခႎႀစ ဇလငလ (၁၇) ရကေနႛတၾင ႎငငေပၝငး (၁၂၀) ကအတညပ၊ (၂၁) ႎငငကားေန၊ (၇) ႎငငက ကနႛကၾကခ႓ပး အမားဆႎၬအရ ကငထးမားဆငရာ သတမႀတခကစာခပက အတညပႎငခသည။ ၂၀၀၂ ခႎႀစ၊ ဧ႓ပလ (၁၁) ရကေနႛတၾင ေဘာစနးယား၊ ဟာဇဂဗးနား၊ ကေမာဒးယား၊ ကၾနဂ၊ အငယာလန၊ ေဂာဒန၊ မၾနဂးလးယား၊ ႎငဂၝ၊ ရေမးနးယားႎႀင စလဗကကးယားတႛက ႎငငတကာရာဇဝတမႁတရားရး၏ ကငထးမားဆငရာ သတမႀတခကစာခပက လကမႀတေရးထးလကသဖင လကမႀတထးသည ႎငငစစေပၝငး (၆၆) ႎငငရႀသၾား႓ပး ထစာခပ အသကဝငလာခသည။ ၂ဝဝ၃ ခႎႀစ၊ မတလ (၁၁) ရကေနႛတၾင တရားရးက စတငဖၾငလႀစႎငခပၝသည။

ဤတရားရးသႛ တငသညအမႁတငးက ပဏာမ စစမးစစေဆးေရး တရားရး၏ တရားသ႒ကးမားက ပထမဆး စစေဆး႓ပး အတည�ပခက ယရမညဖစသည။ စၾခကမားအား အတညပမည ပဏာမစစေဆးေရ းတရားခၾငတၾင စၾပစၾခရသညသမားက စၾခကႎႀငပတသက၍ ငငးခကထတခၾငရႀသည၊၊ တရားရး၏ တရားစရငပငခၾငသည ေနာကေကာငးပန အကးသကေရာကမႁ ရႀမညမဟတပၝ။

အပညပညဆငရာ တရားရးက လလားေထာကခသည ႎငငမားရႀသလ ကနႛကၾကေသာ ႎငငမားလညး ရကပၝသည။ တရတ၊ ရရႀားႎႀင အႎၬယႎငငမားက တရားရး ဖၾႛစညးထေထာငမႁက ဆနႛကင႓ပး ထဆနႛကငသည ႎငငထတၾင အေမရကနႎငငလညး အပၝအဝငဖစသည။ သမတ ဘလကလငတန လကထကက တရားရးကငထးဆငရာ သတမႀတခကစာခပက လကမႀတထးခေသာလညး ေဂာဂဒဗလႃဘရႀ သမတဖစလာသညအခၝ ထလကမႀတေရးထးထားခကက ပနလည ရတသမးသၾားခသည။ ထႛ ပင

အေမရကနႎငငသားမားအား အပညပညဆငရာ ရာဇဝတမႁတရားရး၏ ဖမးဝရမးမားမႀ ကငးလၾတခၾငရရန ႎငငတကာသႛ လက၍ စညးရးခသည။ ဥေရာပယနယက ထတရားရးဖၾႛစညးမႁက အပညအဝ ေထာကခခသည။ တရားရး၏စရတက ဥေရာပႎငငမားႎႀင အခားအေနာကႎငငမားက အကနအကခမညဖစသည။

(၅၂) အပညပညဆငရာ လသားခငး စာနာေထာကထားေသာ ဥပေဒ (International Humanitarian Law)

အပညပညဆငရာ လသားခငစာနာေထာကထားေသာ ဥပေဒဆသညမႀာ လကနကကငပဋပကၡ အေခအေနမားတၾင လသားမားက အကာအကၾယေပးရန အတၾက ပဌာနးထားေသာ ႎငငတကာကငထးမားဆငရာ ဥပေဒမားႎႀင ေဘာတညခက မားကဆလသည။ လကနကကငပဋပကၡ အေခအေနမားေအာကရႀ ဒကၡသညမား၊ စစပၾႎႀငမသကဆငသည အရပသားပညသမား၊ အမးသမးမားႎႀင ကေလးမား၊ စစပၾတၾင လကနကခေသာ စစသညမား၊ ဖမးဆးရမေသာ စစသႛပနးမား၊ စစပၾအတၾငးရႀအေဆာကအဥးမားက လသားခငး စာနာေထာကထားသညအေနဖင မညကသႛဆကဆရမည အေကာငးတႛက အမားဆးေဖာပထားေလရႀသည။ လသားခငး စာနာေထာကထားသည ဥပေဒမားအဖစ အစးရမဟတေသာ အဖၾႛအစညးတခဖစသည အပညပညဆငရာ ကကေခနေကာမတက ပဌာနးထားေသာ ဂနဗာစာခပႎႀင ထစာခပ၏ ေနာကဆကတၾစာခပေလးခက အသအမႀတပေခေဝကသည။ ဂနဗာပငမစာခပက ၁၈၆၄ ခႎႀစတၾင အပညပညဆငရာ ကကေခနေကာမတ၏ ဥးေဆာငမႁဖင ပဌာနးခသည။ ထသေဘာတညခကအေပ ၁၉၀၆ခႎႀစ၊ ၁၉၂၉ ခႎႀစႎႀင ၁၉၄၉ ခႎႀစတႚတၾင ပငဆငမႁမား ထပမပလပခသည။ ၁၉၄၉ခႎႀစတၾင သေဘာတညခက (၄) ခက ပဌာနးႎငခသည။ ၁၉၇၇ ခႎႀစတၾင သေဘာတညခက၏ ေနာကဆကတၾစာခပ (၂) ခက ထပမပဌာနးႎငခ သည။ သေဘာတညခက (၁) သည လကနကကင ပဋပကၡမားအတၾငး ဒဏရာ၊ ဖားနာရသမားက ပစေစာငေရႀာကေရးႎႀင ပတသကသည။ သေဘာတညခက (၂)သည ပငလယပငအတၾငး သေဘာပကသည စစသညမား၊ ဒဏရာရသမား၊ ဖားနာသမားအား ပစေစာငေရႀာကေရးႎႀင ပတသကသည။ သေဘာတညခက (၃) သည စစသ�ပနးမားအားဆကဆေရးႎႀင ပတသက႓ပး သေဘာတညခက (၄)

သညလကနကကင ပဋပကၡမား အတၾငး အရပသားမားအား ကာကၾယမႁေပးေရးႎႀင သကဆငသည။ ေနာကဆကတၾစာခပ (၁) သည ႎငငတကာလကနကကင ပဋပကၡမားေကာင ဒကၡေရာကကရသမားက ကာကၾယေပးေရးႎႀင သကဆင႓ပး ေနာကဆကတၾစာခပ (၂) သည ပညတၾငးလကနကကငပဋပကၡမားအတၾငး ဒကၡေရာကကရသမားက ကာကၾယေပးေရးႎႀင သကဆငသည။ မနမာႎငငသည ဂနဗာစစဖကဆငရာ စာခပက ၁၉၉၂ ခႎႀစ၊ သဂတလ(၂၄) ရကေနႛတၾင လကမႀတေရးထးခသည။

(၅၃) အပညပညဆငရာ အလပသမားအဖၾႛခပ (International Labor rganization– ILO)

အပညပညဆငရာ အလပသမားအဖၾႚခပသည ကလသမဂၢအဖၾႚ႒ကး မေပေပၝကခငကတညးက တညရႀေနခေသာ အဖၾႚ႒ကးဖစသည။ ၁၉၁၉ ခႎႀစတၾင စတငဖၾႚစညးခေသာ ဤအဖၾႚသည ဗာဆလ႓ငမးခမးေရး သေဘာတညခက၏ အသးအပၾငဖစသည။ ကမာေပရႀ အလပသမားမား၏ အခၾငအေရးမားက ရငဆငေဖရႀငးမည အဖၾႚအစညးအဖစ ထေထာငရနအတၾက ဖၾႚစညးခခငးဖစသည။ ႎႀစအနညးငယ အတၾငးတၾင ႎငငမားတၾငရႀေသာ ဥပေဒပသမားအား လပငနးခၾင အဆငအတနး၊ လမႁဖလေရးႎႀင အေခခလႚအခၾငအေရးမား ကာကၾယေစာငေရႀာကေရးတႚႎႀင ပတသကေသာ လမးႌၿနခကမား သတမႀတႎငခသည။ ၁၉၄၆ ခႎႀစတၾင ကလသမဂၢ၏ ပထမဥးဆး အထးပ ေအဂငစတခဖစလာ႓ပး အလပသမားေရးရာမား၊ လမႁေရးရာမားက အဓကထား လပေဆာငလ႖ကရႀသည။ အဖၾႚဝငေပၝငး (၁၇၄) ႎငင ရႀသည။ မနမာ ႎငငသည ၁၉၅၅ ခႎႀစကတညးက အလပသမားအဖၾႚခပ၏ အဖၾႚဝငႎငင ဖစခသည။ သႚေသာ အဓမလပအား ေစခငးမႁေကာင ၁၉၆၄ ခႎႀစမႀစတင၍ အလပသမားအဖၾႚခပ႒ကး၏ ညလာခတၾင ပစတင ေဝဖနခငး ခခရသည။ ၁၉၉၇ ခႎႀစ၊ မတလ (၂၇) ရကေနႚတၾင မနမာႎငငရႀ အဓမလပအားေစခငးမႁက စစမးရန စစမးစစေဆးေရး ေကာမရႀငတရပက တာဝနေပး ဖၾႚစညးခသည။ ၁၉၉၈ ခႎႀစဇလငလ (၂) ရကေနႛတၾင ထေကာမရႀငက မနမာႎငငအတၾငး အဓမလပအားေပးေစခငးမႁမားႎႀင ပတသကေသာ အစရငခစာက ထတပနခသည။ ၁၉၉၉ ခႎႀစ ဇၾနလ (၁၇) ရကေနႛတၾင အလပသမားကၾနဖရငကေန၍ မနမာႎငငအား အဖၾႛခပ၏ စာခပအမႀတ (၂၉)

ကပငးထနစၾာ ခးေဖာကမႁေကာင နညးပညာအကအညမား ရပတရနႎႀင အစညးအေဝးမား တကေရာကခငးက ခၾငမပရန ဆးဖတခသည။

အပညပညဆငရာ အလပသမား အဖၾႚခပက အလပသမားကၾနဖရင၊ ဗဟအပခပေရးအဖၾႚႎႀင အပညပညဆငရာ အလပသမားရးတႚႎႀင ဖၾႚစညးထားသည။ ထးခားခကမႀာ အပညပညဆငရာ အလပသမားအဖၾႚခပ၏ အဆငတငးတၾင အစးရမဟတေသာ ကယစားလႀယမား တကရက ပၝဝငပတသကေနခငး ဖစသည။

အလပသမားကၾနဖရငက ႎႀစစဥ ဇၾနလတၾင ဂနဗာမႚ၌ ကငးပ႓ပး ဗဟအပ ခပေရးက ေရၾးေကာကတငေမႀာကသည။ အဖၾႚ၏ ေငၾေကးသးစၾမႁ၊ အပညပညဆငရာအလပသမား အဆငအတနးစမား သတမႀတမႁ၊ အလပသမားႎႀင လမႁပနာမားက ကၾနဖရငအတၾငးတၾင ေဆၾးေႎၾးသည။ ကၾနဖရငသႚ တကေရာကေသာ အဖၾႚဝငႎငငမား၏ ကယစားလႀယအဖၾႚတၾင အစးရကယစားလႀယ (၂) ဥး၊ အလပရႀင ကယစား လႀယ (၁) ဥးႎႀင အလပသမားကယစားလႀယ (၁) ဥးတႚ ပၝဝငေလရႀသည။ လအပပၝက အတတပညာ က႗မးကငသမားလညး လကပၝတကေရာကႎငသည။ အလပရႀငႎႀင အလပသမား ကယစားလႀယမားသည လၾတလပေသာ ကယစားလႀယမားဖစ႓ပး ၄ငးတႚ အစးရကယစားလႀယႎႀငဖစေစ၊ အခငးခငးပငဖစေစ သေဘာ ကၾလၾမႁမား ရႀတတကသည။

ဗဟအပခပေရးအဖၾႚသည အလပသမားအဖၾႚခပ၏ အခပအခာဖစသည။ အဖၾႚဝင (၅၆) ဥးက ကၾနဖရငမႀ (၃) ႎႀစတ႒ကမ ေရၾးခယတငေမႀာက႓ပး တႎႀစလ႖ငသး႒ကမေတၾႚဆကာ ကၾနဖရငအတၾက လပငနးစဥမား၊ အခားအစညးအေဝး အစအစဥမားက ေရးဆၾသည။ အဖၾႛဝင (၅၆) ဥးတၾင အစးရ ကယစားလႀယ (၂၈) ဥး၊ အလပသမား ကယစားလႀယ (၁၄) ဥးႎႀင အလပရႀင (၁၄) ဥးတႚပၝဝငသည။

အပညပညဆငရာ အလပသမားရးသည အဖၾႚ၏ အတၾငးေရးမႀႃးရးဖစ႓ပး ဂနဗာမႚႛတၾင အေခစကသည။ အဖၾႚ၏အစညးအေဝးမားက ကမကထပလပခငး၊ အတတပညာကညမႁမားေပးခငး၊ သေတသနႎႀင ပညာေရးအစအစဥမားက အေကာငအထည ေဖာခငးမား လပေဆာငသည။

အလပသမားမား၏ ဘဝအဆငအတနးမား သတမႀတခငးသည အဖၾႚခပ၏ အဓကတာဝနဖစသည။ ၁၉၁၉ ခႎႀစမႀစတင႓ပး အလပသမားေရးရာႎႀင ပတသက၍ ကၾနဖရငမႀ ခမႀတပဌာနးထားေသာ စာခပမားႎႀင ဆးဖတခကေပၝငး (၃၅၁) ခရႀ႓ပး ၄ငးတႚက လကမႀတေရးထးထားသေပၝငး (၅၅၀၀) ေကာရႀသည။

အလပသမားအဖၾႚခပ ဖၾႚစညးပဥပေဒ အပဒ (၂၂) အရ အဖၾႚဝငႎငငမား သည မမတႚသေဘာတ လကမႀတေရးထးထားေသာ သေဘာတညခကမားႎႀင ပတသက၍ မမတႚ မညသႚလပကင ေဆာငရၾက ေနသညက အစရငခရန တာဝနရႀသည။ အစးရမားသည လႚအခၾငအေရးႎႀင ပတသကသည အေရး႒ကးေသာ သေဘာတ ညခကမားႎႀင ပတသက၍ မမတႚလပကင ေဆာငရၾကေနမႁက (၂) ႎႀစလ႖ငတ႒ကမ အစရငခရ႓ပး အခားသေဘာတခကမားႎႀင ပတသက၍ (၄) ႎႀစတ႒ကမ အစရင ခရသည။ ထအစရငခစာမားတၾင လကမႀတေရးထးထားေသာ သေဘာတညခကမား၏ အႎႀစသာရမား၊ ရညရၾယခကမား ေအာငမငရန မမတ�ႎငငရႀ ႎငငေတာဥပေဒမားတၾင မညကသ� ပဌာနးလပေဆာငေနေကာငးက ထညသၾငးအစရငခ ရသည။

က႗မးကငသ (၂၀) ဥးပၝဝငသည က႗မးကငသမား ေကာမတက ထသႚတင သၾငးလာေသာ အစရငခစာမားက ေလလာရသည။ အကယ၍ တငသၾငးလာေသာ အစရငခစာမားတၾင ပၝဝငေသာအခကမားသည ေကနပဖၾယမရႀပၝက သကဆငရာ အစးရက မႀတခကေပးႎငသည။ က႗မးကငသမား ေကာမတသည လကမႀတေရးထးထားခငးမရႀေသာ သေဘာတညခကမားအပင အ႒ကပခကမားႎႀင ပတသကေသာ အစရငခစာမား၊ လကမႀတေရးထးထားေသာ သေဘာတညခကမားႎႀင ပတသကေသာ အစရငခစာမားကပၝ လကခစစစရသည။

က႗မးကငသမား ေကာမတသည ကၾနဖရငသႚ ႎႀစစဥအစရငခစာ တငသၾငး ရသည။ ထသႚတငသၾငးေသာ အစရငခစာက အေခခ၍ ကၾနဖရငေကာမတသည သကဆငရာ အစးရကဖတေခ၍ သေဘာတညခကပၝ အႎႀစသာရမား၊ ရညရၾယခကမား ေအာငမငရန လပေဆာငရာတၾင ခႚယၾငး အားနညးခကမားက ေဖရႀငးရနေတာငးဆႎငသည။ အထးသဖင ကၾနဖရငသႚ တကေရာကလာေသာ အလပသမား ကယစားလႀယမားက ထအစးရမားအေပ အလပခၾင စခနစႌၿနးမားႎႀင ပတသက၍ ေမးခၾနးမား ထတႎငရန အခၾငအလမးမား

ရရႀႎငသည။ သကဆငရာအစးရက သေဘာတညခကပၝ အခကမားက ေလးစားလကနာ ေဆာငရၾကရန ဆကလကပကကၾကေနပၝက အလပသမားအဖၾႚခပ၏ ႌၿနကားေရး မႀႃးခပသည ကယစားလႀယခနႚအပ၍ထအစးရႎႀင တကရကဆကသၾယရန တာဝနေပးအပႎငသည။

(၅၄) ႎငငတကာဥပေဒ (International Law)

ႎငငတကာဥပေဒဆသညမႀာ ႎငငတကာအသငးအဝငးမားအကား မညကသႛ ဆကဆရမည ဖစေကာငးက ေဖာပထားသည သတမႀတခကမားႎႀင ပဌာနးခကမားက ဆလသည။ ႎငငမားက မမတႚ စတတငးက ဥပေဒမားက ပဌာနး႓ပး ထငသလမအပခပေစရနႎႀင မမတႚ၏ ပညတၾငးေရးရာမားက ႎငငတကာက ဝငေရာကစၾကဖကရနမလ မမတႚကယတင ေဖရႀငးႎငသညဟေသာ အယအဆမား ေပာကကၾယေစရန ႎငငတကာဥပေဒမားက ပဌာနးရန လအပသညဟေသာ အယအဆေပလာခသည။ ႎငင၏ အစးရမားအကား သေဘာတညခကက အေခခ၍ ႎငငတကာ ဥပေဒမားက ေရးဆၾခငးဖစသည။ ထႚအတ ႎငငတခ၏ ပညတၾငးေရးရာက တခားႎငငတခက ဝငေရာကစၾကဖကခငး မပရဟေသာ ထးတမးစဥလာအရ အေကာငးမဝငေရာကစၾကဖကခငးက ဟနႚတားႎငရနအတၾကလညး ထကသႚေသာ သေဘာတညခကက အေခခ၍ ပဌာနးရခငး ဖစသည။ ႎငင၏ အစးရမားအေနႎႀင သေဘာတညခကက ေလးစားလကနာပၝမညဟ ခဝနခကမပမ ထသေဘာတညမည အခကမားက ကတင၍ ရႀငးရႀငးလငးလငးသႎငရန ေဆာငရၾကရသည။ ထမႀတဆင ထႎငငအား ႎငငတကာဥပေဒမားတၾင ပၝဝငေစခငးဖင ဥပေဒသတမႀတခကမားက ေလးစားလကနာလာေစရန လပေဆာငသည။ ထႚေနာက ထႎငင၏ လပေဆာငမႁက ႎငငတကာဥပေဒတၾင ပၝဝငေသာ အခကမားဖင စထး၍ထနးခပေလရႀသည။

ထသႚထနးခပရာတၾင ႎငငတကာစာခပမားတၾင လကမႀတေရးထးေစ႓ပး စာခပပၝ အခကအလကမားက ေလးစားလကနာ ေစာငထနးေစခငးဖငဖစေစ၊ ႎငငတကာအဖၾႚအစညးမားတၾင ပၝဝငသညအဖၾႚဝငမားအတၾက စမားပဌာနးခငးဖင ဖစေစ၊ ႎငငမားအတၾငး အငအားသးေဖရႀငးမႁက ဟနႚတားကနႚသတခငးဖငဖစေစ၊ ႎငငမားရႀ အမးသားဥပေဒမားအတၾငးတၾင

ႎငငတကာစာခပမားပၝ အခကမား လၿမးမး သကေရာကေစခငးဖငဖစေစ ထနးခပႎငသည။

မကေမႀာက ေခတသစကမာတၾင ႎငငတကာဥပေဒမားသည ႎငငတခခငး အေပတၾငသာ မကေတာဘ အဖၾႚအစညးမားႎႀင ႎငငသားတဥးခငးစအထ အာဏာ သကေရာကမႁရႀလာ႓ပဖစသည။ မကေမႀာကကာလတၾင ကမာ႒ကးမႀာ တဖညးဖညး ကဥးေမာငးလာခ႓ပး ႎငငတႎငငႎႀင တႎငငအကား ဆကသၾယမႀခမႁ ပမတးပၾားလာခသည။ သာမနပညသတႚကလညး သကဆငရာႎငင၏ အစးရတႚအေပ ပမ၍သဇာ သကေရာကလာခကသည။ ထအခၝ ႎငငတကာဥပေဒမားသည ပမအေရးပၝလာ ခသည။ ယခငက ႎငငတကာဥပေဒမားဟဆလ႖င ပထမဆးအေနႎႀင ႎငငမားက ရညႌၿနး ေပာဆခသည။ ႎငငဟေသာစကားလး၏ အဓပၯာယက မၾနတဗဓရ သေဘာတစာခပတၾင �ႎငငဆသညမႀာ ေရၾႚေပာငး ေနထငခငးမရႀေသာ ႎငငသားမားေနထငရမည။ အတညတက သတမႀတထားေသာ နယနမတ ပငးခားထားမႁရႀရမည။ တည႓ငမ၍ သကေရာကမႁရႀေသာ အစးရတရပက အပခပရမည။ ႎငငတကာ ဆကဆေရးတၾင ပၝဝငမႁရႀရမည။ အခားႎငငမားက အသအမႀတ�ပမႁရႀရမညဟ ရႀငးလငး အဓပၯာယ ဖၾငဆထားသည။ ယခအခၝတၾင ဒတယအေနဖင ကလသမဂၢပညာေရး၊ လမႁေရးႎႀင ယဥေကးမႁအဖၾႚ (ယနကစက- UNESCO) အပညပညဆငရာ အလပသမားအဖၾႚခပ (အငအယလအ-ILO) စသည အဖၾႚအစညးမား၊ အပညပညဆငရာ လၾတ႓ငမးခမးသာခၾငအဖၾႚ (Amnesty International) ကသႚ အစးရမဟတေသာ အဖၾႚမားပၝ ပၝဝငလာ႓ပဖစသည။ တတယအမးအစားမႀာ လထ (Peoples) ဖစသည။ ကလသမဂၢ ပဋညာဥတၾင လထ၏ ဆးဖတခကက ထညသၾငးပဌာနးထားသညအခကက ႎငငတကာ ဥပေဒတၾင လထကထညသၾငး အသအမႀတ�ပလာသညက ေဖာပေနသည။ စတတၨ�အမးအစားမႀာ လတဥးခငးစ (Individual) ပင ဖစသည။ မကာေသးမက ပဌာနးထားခေသာ ႎငငတကာ လႚအခၾငအေရး ဥပေဒမားထတၾင လတဥးေယာကခငးစ၏ အခၾငအေရးမားကပၝ အေလးထား ထညသၾငးထားလာသညက ေတၾႚမငရသည။ ႎငငတကာ ဥပေဒမားသည အားနညးသမားက အကာအကၾယေပး႓ပး တရားမ႖တမႁမား ေဖာေဆာငေစႎငလာသညအထ အားေကာငးလာေအာင တကပၾဝငရေပမည။

ထႚေကာင ႎငငတကာ ဥပေဒမားသည မညကသႚရႀသည၊ မညကသႚ လပေဆာငႎငသညတႚက ေလလာရန အထးလအပသည။

ႎငငတကာဥပေဒမားသည ႎငငမား၏ လပေဆာငမႁက စညးကမးသတမႀတရန ရညရၾယ႓ပး မႎႀစရပအေပ အေခခထားသညက ေတၾႚရသည။ ထမႎႀစရပမႀာ ႎငငတငးသည တနးတညမ႖မႁရႀသည ဟေသာအခကႎႀင အခားႎငငတႎငင၏ အခပအခာအာဏာက မထပၝးရဟေသာ အခကတႚဖစသည။ ႎငငတငး တနးတညမ႖မႁရႀသညဟဆရာတၾင ႎငငတငးသည သာတညမ႖မႁ အပညအဝရႀသည။ ႎငင႒ကးသညမေရၾး၊ ငယသညမေရၾး အခၾငအေရးညမ႖မႁ ရႀသည။ ကလသမဂၢ အဖၾႚဝငႎငငတငး ညမ႖ေသာ အခၾငအေရးမားရႀသညဟ ရညရၾယသည။ ဒတယအခကဖစေသာ ႎငငတႎငင၏ အခပအခာအာဏာက မထပၝးရဟေသာ အခကကကငစၾ၍ အခႚအစးရမားသည မမတႚႎငငတၾငးရႀ လႚအခၾငအေရး အေခအေနမားက အခားႎငငတႎငငက ေဝဖန ေပာဆခရသညအခၝ ထသႚ ေပာဆမႁသည ႎငငတႎငင၏ ပညတၾငးေရးက ဝငေရာကစၾကဖကခငးဖစသညဟ ေစာဒကတကေလရႀသည။ မမတႚႎငငအတၾငးရႀ လႚအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁမားက အခားတႎငငက ဝငေရာကစစေဆး ေဖာထတခၾင၊ ပစတငေဝဖနပငခၾင မရႀဟ ဆေလရႀသည။ သႚေသာ ယခအခနတၾင လႚအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁက အေရးယ ေဆာငရၾကခငးသည ႎငငတခ၏ အခပအခာအာဏာက ထခကခငးဖစသညဟေသာ အေကာငးပ၍ မရေတာေခ။ ႎငငတခ၏ လႚအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁသည ထႎငင၏ ပညတၾငးေရးရာသာ ဖစသညဟေသာအခကက လကရႀ ေခတသစႎငငမားႎႀင ႎငငတကာဥပေဒမားက လကမခေတာပၝ။ ကလသမဂၢပဋညာဥတၾငလညး အဖၾႚဝင ႎငငမား၏ အခပအခာက ေလးစားတနဖးထားသကသႚ ႎငငတႎငငအတၾငးရႀ လႚအခၾငအေရး ေဖာကဖကမႁသည ႎငငတကာ႓ငမးခမးေရးက ထပၝးေႎႀာငယႀက ေစႎငသည ဟလညးခယသည။

ႎငငတကာဥပေဒမားတၾင ႎငငတႎငင၊ ဥပေဒ�ပလၿတေတာတရပကသႚ ဥပေဒထတပနႎငမႁႎႀင ထပဌာနးထတပနလကေသာ ဥပေဒအမနႚအာဏာတည ႓မေရးအတၾက လပေဆာငရေသာ ရတပဖၾႚမား၊ တရားရးမားမရႀေပ။ သကဆငရာ ႎငငေတာဥပေဒမားတၾင တရားခက တရား�ရးသႚဆငေခ၍ စစေဆးအပစေပးႎင ေသာလညး ႎငငတကာဥပေဒမားတၾင ႎငငတကာပၝလမနမား၊ ႎငငတကာ

တရားရးမား၊ ႎငငတကာရတပဖၾႚမား၊ အကဥးေထာငမားမရႀပၝ။ ႎငငတကာ ဥပေဒမားတၾင အမးသားဥပေဒမား၌ရႀေသာ ဥပေဒကသႚ ဆငတေသာအရာမႀာ စာခပစာတမးမား၊ ပဋညာဥမား၊ သေဘာတညခကမားဖစသည။

စာခပစာတမးဟဆရာတၾင ႎႀစႎငငအကား သေဘာတလကမႀတေရးထးထားေသာ ႎႀစႎငငစာခပမား၊ (ဥပမာ - သစတလႎငငႎႀင အငဒနးရႀား ႎႀစႎငငအကား လကမႀတေရးထးထားေသာ နယစပေဒသဆငရာ စာခပ) ေဒသအတၾငးရႀ ႎငငမား သေဘာတလကမႀတ ေရးထးထားေသာ ေဒသဆငရာစာခပမား (ဥပမာ - အေမရကတကႎငငမား၏ လႚအခၾငအေရးဆငရာစာခပ) ႎႀင ႎငငတကာက သေဘာတ လကမႀတေရးထး ထားေသာ ႎငငတကာသေဘာတစာခပမား (ဥပမာ- ကလသမဂၢပငလယပငဥပေဒဆငရာ သေဘာတစာခပ) တႚ ပၝဝငသည။

ႎငငတကာဥပေဒ သေဘာတစာခပမားက သကဆငရာအစးရက အတညပ လကမႀတေရးထး လကသညႎႀငတပငနက ထႎငငသည ထသေဘာတစာခပပၝ အခကအလကမားက ေလးစားလကနာ ပၝမညဟ ခဝနခက ကတပလကခငး ဖစသည။ အခႚႎငငမား၏ အမးသားဥပေဒမားတၾင �၄ငးတႛ လကမႀတေရးထးထားေသာ ႎငငတကာဥပေဒ သေဘာတစာခပမားပၝ အခကမားႎႀင လကေလာညေထၾမႁမရႀ ေသာအခကမား ပၝဝငေနေလရႀသည။ ထအခၝ ပဌာနးထားေသာ အမးသားဥပေဒထမႀ မကကညေသာ ဥပေဒမားက ေပာငးလရန လအပလာသည။ ထအခၝမးတၾင ဥပေဒပလၿတေတာက ဥပေဒသစက ေပာငးလ အတညပေပးရသည။

ႎငငတကာ ဥပေဒမားတၾင အမးသားဥပေဒမားကသႛ တရားရးတၾင မဖစမေန တရားရငဆင အစစေဆးခရခငး မရႀေပ။ တရားရငဆငခငးသည ႎငငတကာတရားရး (International Court of Justice) ၏ ပၝဝငပတသကႎငမႁ အဆငအတနး၊ လကမႀတထး သေဘာတထားေသာ စာခပႎႀင လကမႀတေရးထးထားေသာ ႎငင၏ သေဘာတႛအေပ မတညသည။ အခႛႎငငမားသည ႎငငတကာတရားရးတၾင တရားရငဆငရခငးက လကခသေဘာတေသာလညး အခႛႎငငမားကမ ထသႛ တရားရငဆငခငးက လကမခက။ ထသႛမဖစမေန တရားရငဆငရနအတၾက ေတာငးဆႎငေလာကေအာင လေလာကေသာ ခငမာသည ဥပေဒသကေရာကမႁ

လညး မရႀေပ။ ကလသမဂၢအဖၾႛဝင ႎငငမားအားလးတကေရာက၍ ဆးဖတခကမား ခမႀတေလရႀေသာ ကလသမဂၢ အေထၾေထၾညလာခ၏ ဆးဖတခကမားက ႎငငတကာတရား ဥပေဒစရငခကမားဟ မႀတယႎငေသာလညး လေလာကေသာ စညးမဥးမား မခႎငေသးေခ။ အကယ၍ ထသႛဆးဖတခကမား ခမႀတခငးခရေသာႎငငက ထဆးဖတခကမားက လကနာရန ငငးဆနသညအခၝမး၌ ထဆးဖတခကမား အတငး လကနာလာေအာင ဖအားေပးရာတၾငလညး အားနညးသညက ေတၾႛမငရသည။

(၅၅) ကနႛသတခကမား (Limitations)

ကနႛသတခက (Limitation) သည (Restriction) ဟေသာ စကားလးႎႀငဆင တသည။ အစးရအေနဖင လတဥးတေယာကခငး အခၾငအေရးႎႀင အေခခလၾတလပ ခၾငမားခစားခၾငက ပတပငခငး သႛမဟတ အပညအဝခစားခၾငမပခငးတႛက လပ ေဆာငလပၝက လပေဆာငႎငသညဟ ဆလခငးဖစသည။ အခၾငအေရးမားက ထသႛကနႛသတပတပငလပၝက လပႎငေကာငးက အပညပညဆငရာ လႛအခၾငအေရး ေကညာစာတမး၏ အပဒ -၂၉၊ စာပဒ -၂ တၾင တရားဝင ေဖာပထားသညက ေတၾႛႎငသည။ ထအပဒတၾင ေဖာပထားခကအရ အစးရသည အခႛအခၾငအေရးမားက ကနႛသတပတပငမႁ ပႎငေသာလညး ထကနႛသတမႁသည � ဒမကေရစ လမႁအဖၾႛအ စညးအတၾငး စာရတၨဆငရာ၊ လထလပငနးစဥႎႀင အေထၾေထၾ အေခအေနမား ထမးသမးရန လအပခကအရေကာငဖစေစ အခားသမား အခၾငအေရးမားႎႀင လၾတလပမႁမား အတၾက လခစတခေစရနေကာင ဖစေစ၊ ဥပေဒကးေကာငးႎႀင အညဖငသာ ဆးဖတရမညဟ ေဖာပထားသည။ အခႛေသာလႛအခၾငအေရး သေဘာတစာခပမားတၾင စာခပအဖၾႛဝင ႎငငမားအေနဖင ထသႛကနႛသတ ပတပငခကမားက လပထးလပနညးအရ လပေဆာငႎငခၾငပထားသညက ေတၾႛႎငသည။ ထသႛ ခၾငပထားေသာ စာခပပၝအပဒမားက ေလလာကညပၝက ပထမစာပဒမားတၾင အေသးစတ အခၾငအေရးမားက ေဖာပထားေလရႀ႓ပး ဒတယအပဒတၾင ထအခၾငအေရးႎႀင ပတသက၍ အစးရအေနဖင ကနႛသတလပၝက လပထးလပနညးမားအရ ကနႛသတႎငသညဟ ေဖာပေရးသားထားေလရႀသညက ေတၾႛႎငသည။

ထသႛကနႛသတခကက စတထငတငးလပေဆာင၍မရႎငပၝ။ အကယ၍ ထအခၾငအေရးတခက ကနႛသတေတာမညဆပၝက ဥပေဒအရ ကတငအသေပးရမည ကနႛသတမႁဖစရမည။ ထႛအပင ထသႛကနႛသတခငးသည ကနႛသတေလာကသည ေလ႖ာညေသာ အေကာငးပခက ခငခငလလရႀရမည။ ဥပမာ - ႎငငေတာလ�ခေရး၊ လထေအးခမးသာယာေရး၊ အခားသမား၏ အခၾငအေရးႎႀင လခမႁက ကာကၾယေပး ေရးစသညဖငဖစသည။ ထသႛမကနႛသတပၝက မဖစေတာသည အေခအေနမး ဖစရမည။

(၅၆) ခၾခားဆကဆမႁမားမရႀခငး (Non-discrimination)

ခၾခားဆကဆမႁမား မရႀေစရဆေသာ သေဘာတရားက အပညပညဆငရာ လႛအခၾငအေရး ေကညာစာတမး၏ အပဒ (၂) တၾင ေဖာပထားသညက ေတၾႛႎငသည။ ထအပဒတၾင �လတငး အခၾငအေရးမားႎႀင လၾတလပခၾငမား ခစားပငခၾငရႀရမည။ လမး၊ အသားအေရာင၊ လင၊ ဘာသာစကား၊ ဘာသာေရး၊ ႎငငေရး သႛမဟတ အခားအယအဆမားကၾပားမႁ၊ ႎငင သႛမဟတ လမႁအရငးအမစ မတညမႁ၊ ပငဆငမႁ၊ ေမၾးဖၾားမႁႎႀင အခားအဆငအတနး ကၾပားမႁတႛေကာင ခၾခားခငးမရႀေစရ�ဟ အတအလငးေရး သားထားသည။ �ခၾခားခငးမရႀေစရ ဟေသာအယအဆက လႛအခၾငအေရးစာခပတငးတၾင ေဖာပထားသညက ေတၾႛမငရႎငပၝသည။ ခၾခားဆကဆမႁက ဆနႛကငတကဖကရနအတၾက အထးရည ရၾယပဌာနးထားသည စာခပမားမႀာ လမးေရးခၾခား ဖႎႀပဆကဆမႁမား ပေပာကေရးစာခပႎႀင အမးသမးမားအား ခၾခားမႁအားလး ပေပာက ေရးစာခပတႛ ဖစပၝသည။ အပညပညဆငရာ အလပသမားအဖၾႛခပတၾငလညး အလပခၾငအတၾငး ခၾခားခငးမရႀေစရနႎႀင ပတသကေသာ သေဘာတစာခပတခက ပဌာနးထားလကရႀပၝသည။

ပညာေရးတၾင ခၾခားဆကဆမႁမားအား ဆနႛကငေရး သေဘာတစာခပ (Convention against Discrimination in Education) ဟထင�ရႀားသညသေဘာတစာခပက ၁၉၆၀၊ ဒဇငဘာ (၁၄) ရကေနႛတၾင UNESCO က အတညပ ပဌာနးခပၝသည။ ထသေဘာတညခကတၾင မညသတဥးတေယာက သႛမဟတ မညသညအပစဝင တဥးတေယာကကမႀ ပညာေရးသငကားခၾငက ပတပငတားမစထားခငး၊ နမကေသာပညာေရးအဆင သတမႀတထားခငး သႛမဟတ တဥးတေယာက သႛမဟတ အပစတစ၏

အဆငအတနး၊ အသားအေရာင၊ လင၊ ဘာသာစကား၊ ကးကၾယသညဘာသာေရး၊ ႎငငေရးႎႀင အခားေသာအယအဆမား၊ လမး၊ မလလမႁအရငးအမစ၊ စးပၾားေရးႎႀင ေမၾးဖၾားမႁအေခအေန စသညတႛေကာင လသားႎႀင မထကတနသညအဆင သတမႀတခငးမားမလပရဟ ေဖာပထားပၝသည။ ဤတားမစခကမားသည ပညာေရးပစတငး၊ အဆငတငးႎႀင အကးဝငပၝသည။

(၅၇) အစးရမဟတေသာအဖၾႛအစညးမား (NGO - Non Governmental Organization)

အစးရမဟတေသာ အဖၾႛအစညးမား (Non Governmental Organization - NGO) သည လႛအခၾငအေရး ကာကၾယေရးႎႀင လႛအခၾငအေရး တးတကမင မားေရးတႛအတၾက တကပၾဝငရာတၾင အေရးပၝေသာ အခနးကဏၸမႀ ပၝဝငေနသည။ အစးရမဟတေသာ အဖၾႛအစညးမား၏ လပေဆာငခကမပၝဝငဘ အပညပညဆငရာ လႛအခၾငအေရး လႁပရႀားမႁမား ေပေပၝကလာမညမဟတေပ။ ကလသမဂၢရႀ လႛအခၾင အေရး ေအဂငစမားသည လႛအခၾငအေရးမား ထၾနးကားေရးက �႒ကးပမးလပေဆာငေန႓ပး ႎငငတကာတၾင လႛအခၾငအေရး ခးေဖာကေနေသာ အစးရမားကလညး ပစတငေဝဖနမႁမား လပေဆာငလ႖ကရႀသည။ သႛရာတၾင ကလသမဂၢ ကယစားလႀယမားမႀာ အစးရကယစားလႀယမားသာ ဖစေနသဖင လႛအခၾငအေရး ႎႀငပတသက၍ အစးရတခက အခားအစးရတခက ေဝဖနသညအခၝ အငငးပၾားစရာမားႎႀင �ကရေတာသည။ အခားႎငငက မမေဝဖနလ႖င မမႎငင၏အကးကပၝ ထခကလာႎငသညဟေသာ စးရမမႁဖင ပတပတသားသား မလပေဆာငႎငေတာေခ။ ထႛေကာင အစးရအခငးခငး မမအကးစးပၾားခငး ကာကၾယရငးႎႀင လႛအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁမား ဆကလကဖစပၾားေနခငးတႛေကာင အစးရမဟတသည အဖၾႛအစညးမားက တာဝနေပးခငးသည ပမေကာငးသညဟေသာ အယအဆေပလာသည။

အစးရမဟတေသာ အဖၾႛအစညးမားသည လမႁအဖၾႛအစညးမား၏ အဓက ေကာရးဖစသည။ အမတအစၾနးရရႀေရးအတၾက မရညရၾယဘ ဖၾႛစညးထားေသာ အသငးအဖၾႛမား၊ အဖၾႛအစညးမား၊ အပစမားႎႀင ေစတနာဝနထမးမားတႛသည အစးရမဟတေသာ အဖၾႛအစညးမားဖစသည။ အဖၾႛတဖၾႛခငးစ၏ ဖၾႛစညးမႁမား၊ ရညရၾယခကမား၊ အဓကလပငနးမားမႀာ ကၾပားမႁရႀသည။ အခႛက

ပညာေရးဆငရာ၊ အခႛကသတငးဆငရာႎႀင အခႛကကညေထာကပမႁမား ေပးေသာအဖၾႛမားစသညဖင အမးမးရႀသည။ တညေသာအခကမႀာ ထအဖၾႛမားသည အစးရ၏ အစတအပငးတခ မဟတ ဆေသာအခကတခကပငဖစသည။ ထအခကအားအစးရက ထအဖၾႛအေပ ေထာကပမႁ၊ ရႀမရႀဟေသာအခကဖင စထးႎငသည။ အစးရ၏ ေထာကပမႁရႀေသာ အဖၾႛမးသည တနညးအားဖင အစးရ၏ကနႛသတမႁမားေအာကတၾင တညရႀေနတတ႓ပး တခၝတရတၾင အစးရေပလစမားအတၾက လပေဆာငေနတတသညကလညး ေတၾႛရသည။ အစးရမဟတေသာ အဖၾႛအစညးမား၏ လႛအခၾငအေရးႎႀင ပတသကေသာ အဓက လပငနး (၃) ရပမႀာ�

(၁) လႛအခၾငအေရး အဆငအတနးစမား သတမႀတခငး (Setting Human Rights Standards) က႗မးကငေသာ အစးရမဟတသည အဖၾႛအစညးမားသည သကဆငရာ အစးရႎႀငပးေပၝငး႓ပး လႛအခၾငအေရး အဆငအတနး စခနအဆငမားက သတမႀတရာတၾင ပၝဝငလပေဆာငတတသည။ ကလသမဂၢ၏ လႛအခၾငအေရး ဥပေဒမား၊ လႛအခၾငအေရး လပငနးစဥမားႎႀငအည လႛအခၾငအေရးစမား ေပထၾနးလာေအာင လပေဆာငသည။

(၂) ပညသမားအကားလႁႛေဆာ၊ ေဆာသခငး (Advocacy among People)

လႛအခၾငအေရးႎႀင ပတသက၍ တးတကေကာငးမၾနလာေအာင လႁႛေဆာေဆာသမႁမားက ေအာကေခ ပညသမားအကားတၾငလညးေကာငး၊ ႎငငတကာအဆငတၾငလညးေကာငး၊ အပညပညဆငရာ ေဆၾးေႎၾးပၾမား တၾငလညးေကာငး လပေဆာငေလရႀသည။ ထသႛ လပေဆာငခငးဖင ပညသလထအကားတၾင လႛအခၾငအေရးႎႀင ပတသက၍ ပမကယပနႛေသာအမငမား၊ ဗဟသတမား တးပၾားေစႎငသည။ လႛအခၾငအေရးဆငရာ ပညာေပးခငးမားအပင လထဆႎၬပပၾမား၊ သတငးဌာနမားတၾင သတငးေပးမႁ မားကလညး လပေဆာငႎငသည။

(၃) တကရက အေရးယေဆာငရၾကခငး (Intervention) အေရးကစၤမား အေပမတည၍ တကရကအေရးယေဆာငရၾကခငး အမးမးရႀသည။ ဥပမာ - ႎငငေတာတၾငလအပေနေသာ လႛအခၾငအေရး သငတနးမား၊ ေဆၾးေႎၾးပၾမား

ဖၾငလႀစခငး၊ ႎငငေရးအကဥးသားမား လၾတေမာကေရးအတၾက အစးရထ အေရးဆလႁႛေဆာခငး စသညတႛဖစသည။အစးရမဟတေသာ အဖၾႛအစညးမား၏ လႁပရႀားမႁမားက တကမာလး ဆငရာ လမႁလႁပရႀားမႁအသၾငဖငလညး မငႎငသည။ လႁပရႀားမႁမားေကာင ပညသတႛအကားတၾင အေတၾးအမငသစမား ဖစေပေစသည။ ထႛေကာင လႛအခၾငအေရး လႁပရႀားမႁမားသည လမႁလႁပရႀားမႁမားပင ဖစ႓ပး ထလႁပရႀားမႁမား၏ လႁႛေဆာ၊ ေဆာသမႁမား အကးဆကအဖစ ပညသတႛ၏ အေတၾးအမငမား တဖညးဖညးေပာငးလလာေစသည။

(၅၈) အာဖရကညႌၾတေရးအဖၾႛ OAU (Organization of African Unity)

အာဖရကတကတၾငရႀေသာ ေဒသဆငရာ လႛအခၾငအေရးအဖၾႛဖစ႓ပး အသယးပးယား ႎငငတၾင အေခစကသည။ အာဖရကညႌၾတေရးအဖၾႛ႒ကး၏ ပဋညာဥစာတမးအရ ဖၾႛစညးခေသာ အဖၾႛအစညးဖစသည။ ဤပဋညာဥစာတမး၏ နဒၝနးတၾငအဖၾႛဝင ႎငငမားသည ကလသမဂၢပဋညာဥစာတမးႎႀင အပညပညဆငရာ လႛအခၾငအေရး ေကညာစာတမးမားပၝအခကမားက ေလးစားလကနာမညဟ ထပေလာငး ကတပထားသညက ေတၾႛႎငသည။ ထပဋညာဥစာတမးတၾင ပၝဝငေသာအခကမားမႀာ ႎငငတကာ ႎငငသားႎႀငႎငငေရးအခၾငအေရး သေဘာတစာခပတၾင ပၝေသာအခက မားႎႀင အေခခအားဖငတည႓ပး ႎငငတကာ စးပၾားေရး၊ လမႁေရးႎႀင ယဥေကးမႁအခၾငအေရးဆငရာ အခၾငအေရးမားႎႀငပတသက၍ ကယပငပစၤညး ပငဆငခၾင၊ အလပလပပငခၾင၊ ပညာေရး၊ ကနးမာေရးႎႀင မသားစကာကၾယမႁမား ခစားပငခၾငတႛက ထညသၾငးပဌာနးထားသည။

အာဖရကညႌၾတေရးအဖၾႛ၏ ရညရၾယခကမားမႀာ အာဖရကႎငငမား၏ စညးလးည ႌၾတမႁႎႀင တးတကေစရန၊ အာဖရကပညသမားအတၾက ပမေကာငးမၾန ေသာလေနမႁဘဝတခက ရရႀရနအတၾက အာဖရကႎငငမားအတၾငး ပးေပၝငးေဆာင ရၾကမႁက အရႀနမငတငရန၊ အာဖရကႎငငမား၏ အခပအခာအာဏာပငဆငမႁ၊ နယေမတညတခင႓မမႁႎႀင လၾတလပမႁတႛက ကာကၾယေပးရန၊ အာဖရတကတၾင နညး မးစဖငကလန�ပေနခငးက အမစပတရႀငးလငးရနႎႀင ကလသမဂၢပဋညာဥစာတမး ႎႀင အပညပညဆငရာ လႛအခၾငအေရးေကညာစာတမးတႛက ေလးစားေသာအားဖင ႎငငတကာ

ပးေပၝငးေဆာငရၾကခငးမားက တးမငရနတႛဖစပၝသည။ အာဖရကည ႌၾတေရးအဖၾႛက အစးရႎႀငႎငငေခၝငးေဆာငမား၏ ညလာခ၊ ဝန႒ကးမားေကာငစ၊ အေထၾေထၾအတၾငးေရးမႀႃးဌာနႎႀင ကားဝငဖနေဖေရး၊ ညႀႎႁငး ေဖရႀငးခငးႎႀင ခသမာဓဖငစစေဆးခငး ေကာမရႀငတႛ ဖင ဖၾႛစညးထားပၝသည။ ၁၉၈၁ ခႎႀစတၾင အာဖရက လသားႎႀငပညသမား၏ အခၾငအေရးမားဆငရာ ပဋညာဥစာတမး (African Charter on Human and Peoples’ Rights) က ပဌာနးထားပၝသည။ စာတမးပၝလပငနးမားအား အေကာငအထညေဖာ ေဆာငရၾကမႁက ေစာငကပရနအတၾက အာဖရက လသားႎႀငပညသမား၏ အခၾငအေရးမားဆငရာ ေကာမရႀငအဖၾႛ (African Commission on Human and Peoples' Rights)က တာဝနေပးအပထားပၝသည။

(၅၉) ဖဝၝဒ (Patriarchy)

မဟာဖဝၝဒဆသညမႀာ အမးသားမားသည မငမတသည။ ထႛအတၾကေကာင အမးသားသည ဆးဖတခကမားက ခမႀတႎင၊ ဥးေဆာငႎငသည ဟေသာအယအဆက အေခခသည အမးသားမားကသာ ေရႀႛတနးတငထားေသာ လမႁပစက ဆလသည။ ထစကားလး၏ အဓပၯာယအရငး အမစမႀာ�ဖခင၏ပၝဝၝ�ဟဆလ႓ပး အမေထာငစတစတၾင အမးသားမားက အမေထာငအရႀငသခငအဖစ သတမႀတထားရႀ႓ပးအမးသားမား၏အလအတငး ဆးဖတခကမား ခမႀတလပေဆာငခငးက အဓပၯာယေပး အသးပရာမႀ ေပၝကဖၾားလာခခငးဖစသည။ ယခအခၝ ထအဓပၯာယသည မသားစအတၾငး သာမကေတာဘ လမႁေရး၊ ႎငငေရး၊ စးပၾားေရးကဏၸအသးသးတႛတၾင အမးသားမားကသာဥးေဆာင၍ အမးသမးမားအား အဆငႎႀမသတမႀတ ဖႎႀပမႁမားကပၝဆလလာခသည။

မဟာဖဝၝဒသည မသားစအတၾငး၊ အလပခၾငအတၾငး၊ လမႁဘဝ အသငးအဝငး အတၾငး မညသညေနရာတၾငမဆ အမးသမးမားအေပ ခၾခားခငး၊ မေလးစားခငး၊ ေစာကားခငး၊ ထမးခပခငး၊ အမတထတခငး၊ ဖႎႀပခငး၊ အကမးဖကခငး စသညဖင အသၾငအမးမးဖင ရႀႎငသည။

(၆၀) အဖၾႛဝင (Party)

ႎငငတကာ သေဘာတစာခပတခက အတညပလကမႀတထးထား႓ပး စာခပပၝအခက မားက ေလးစားလကနာရန တာဝနရႀေသာႎငငမားက စာခပအဖၾႛဝငႎငငမား (Party) ဟေခေလရႀသည။ တခၝတရတၾင (Member State)ဟလညး ေခေလရႀသည။ စာခပက အတညပလကမႀတထးထားေသာ (Ratification) လပထား႓ပးမႀသာ စာခပအဖၾႛဝငႎငငအဖစ သတမႀတႎငသည။ ပဏာမလကမႀတထးထားေသာ (Ratification) လပထားေသာ ႎငငမားက ေခေဝ၍မရႎငပၝ။

(၆၁) ေလ႖ာကထားခငး (Petition)

ေလ႖ာကထားခငး (Petition) ဆသညမႀာ တငကားခငး (Complaint)၊ ပနကားခငး (Appeal)၊ ဆကသၾယခငး (Communication)၊ အခငအမာေပာဆခငး (Claim) သႛမဟတ ေတာငးဆခငး (Demand) တႛႎႀင ဆငတပၝသည။ အဓပၯာယအားလးမႀာ လႛအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁအတၾက အေရးယေဆာငရၾကေပးရန သကဆငရာ တာဝနရႀသည ေကာမတထသႛ အသေပးတငကားခငးပင ဖစသည။ ဤ (Petition) အသးအႎႁးက အေမရကတကႎငငမား လႛအခၾငအေရး ေကာမရႀငထသႛ လတဥးခငးဖစေစ၊ အပစ သႛမဟတ အဖၾႛအစညးမားကဖစေစ တငကားမႁမား ပလပပၝက ေလ႖ာကထားခငးဟေသာ ဤအသးအႎႁးက သးစၾေလ ရႀသည။ အကယ၍ အေမရကတကႎငငမား လႛအခၾငအေရး ေကာမရႀငသႛ အဖၾႛဝငႎငငမားက တငကားခငး ဖစပၝက ဆကသၾယခငး (Communication) ဟေသာ အသးအႎႁးက အသးပသည။

အခႛသေဘာတ စာခပမားတၾင တဥးခငး တငကားမႁက ခၾငပသလ ႎငငတႎငငက အခားႎငငတႎငငအား တငကားခငးကလညး ခၾငပပၝသည။ ဥပမာ - ႎငငသားႎႀင ႎငငေရးအခၾငအေရးဆငရာ သေဘာတစာခပသည ထတငကားမႁႎႀစမးစလးက တငကားခၾင ပသည။ အခႛစာခပမားမႀာမ မညသည တငကားခကမးကမႀ တရားဝင လကခခငး မရႀသညကလညး ေတၾႛရပၝသည။ ဥပမ ာ- စးပၾားေရး၊ လမႁေရးႎႀင ယဥေကးမႁ အခၾငအေရးဆငရာ သေဘာတစာခပႎႀင ကေလးအခၾငအေရးစာခပတႛသည တဥးခငးဖစေစ၊ ႎငငတႎငငကဖစေစ မညသညဆကသၾယ တငကားမႁမးက လကမခပၝ။

(၆၂) ေနာကဆကတၾစာခပ (Protocol)

ေနာကဆကတၾစာခပဆသညမႀာ ပငမစာခပတၾင မပၝဝငခေသာ အေကာငးအရာမားက ထပမဖညစၾကရနအတၾက ေနာကမႀ ထပမေရးဆၾေသာ အခကမားက ဆလသည။ ပငမစာခပက အတညပ ပဌာနး႓ပးသညေနာကပငးတၾင ထပမေရးဆၾေလရႀ႓ပး ပငမစာခပပၝ အေကာငးအရာမားႎႀင သကဆငမႁ ရႀမညဖစသည။ အမားအားဖင မလပငမစာခပထတၾင မပၝဝငခေသာအခကမား၊ ေကာမတ၏ လပငနးမားက ထပမဖညစၾကထားသညက ေတၾႛရတတသည။ အထးသဖင မလပငမစာခပထတၾင မပၝဝငဘကနခသည တဥးခငး တငကားမႁ လပငနးစဥမားက ေနာကဆကတၾ စာခပမားတၾင ေတၾႛရတတသည။

ႎငငတကာ ႎငငသားႎႀင ႎငငေရး အခၾငအေရးမားဆငရာ သေဘာတစာခပ၊ ကေလးသငယမား ဆငရာစာခပႎႀင အမးသမးမား အခၾငအေရးစာခပတႛတၾင ေနာကဆကတၾစာခပမား ရႀပၝသည။ ပငမစာခပက လကမႀတေရးထးထားေသာ စာခပအဖၾႛဝင ႎငငမားအေနဖင ထစာခပ၏ ေနာကဆကတၾစာခပမားက မဖစမေန လကမႀတထးရန မလအပေပ၊ ထႛေကာင အခႛႎငငမားသည ပငမစာခပကသာ လကမႀတထးထား႓ပး ထစာခပ၏ ေနာကဆကတၾစာခပက လကမႀတေရးထးထား ခငးမရႀပၝ။ သႛေသာ ပငမစာခပက လကမႀတမေရးထးဘႎႀင ေနာကဆကတၾ စာခပသကသကကသာ လကမႀတေရးထးခငးမးက ခၾငမပေခ။

(၆၃) အတည�ပလကမႀတေရးထးခငး (Ratification)

လႛအခၾငအေရး သေဘာတစာခပတခက ေလးစားလကနာပၝမညဟ ဆႎၬပ၍ ပဏာမလကမႀတ (Signature) ထးထားေသာ အဖၾႛဝငႎငငတခက ထစာခပပၝအ ခကမားက အမႀနတကယေလးစားလကနာရန အသငဖစ႓ပးဖစ၍ ေနာကထပတ႒ကမ ထပဆငလကမႀတေရးထးလကခငးက အတညပ လကမႀတေရးထးခငးဟ ေခသည။ ပဏာမ လကမႀတေရးထး႓ပးေသာ ႎငငသည ထစာခပပၝ အခကအလကမားႎႀင မမႎငငရႀပညတၾငးဥပေဒမား ကကညမႁရႀမရႀက ပနလညသးသပ စစေဆးရ႓ပး အကယ၍ ကၾလၾမႁမားရႀေနပၝက စာခပပၝ ႎငငတကာ အဆငအတနးမားႎႀင ကကညေအာင ပငဆငေပာငးလရပၝသည။ ထသႛေပာငးလခငး အဆငသငဖစ႓ပးမႀသာ အတညပ လကမႀတေရးထးခငးက

ေဆာငရၾကရပၝသည။ ထသႛ အတညပ လကမႀတေရးထးခငးက အမားအားဖင ပၝလမန၏ ခၾငပခကအရ ႎငငအ႒ကးအကက လကမႀတထးေလရႀပၝသည။ ပဏာမ လကမႀတေရးထးခငးသည ထစာခပက ေလးစားလကနာရန ဆႎၬရႀေကာငး ေဖာပသညသေဘာေဆာင၍ အတညပ လကမႀတေရးထးခငးသည စာခပပၝ အခကမားက ေလးစားလကနာေတာမညဟ သေဘာတလကခသည သေဘာေဆာငသည။ အတညပလကမႀတ ေရးထး႓ပးသည ႎငငကသာ စာခပအဖၾႛဝငႎငငအဖစ သတမႀတႎငပၝသည။

(၆၄) ထတေဖာေပာဆခငး (Reclamation)

ေယဘယအားဖင ဤစကားလးသညလညး ေလ႖ာကထားခငး (Petition) တငကားခငး (Complaint)၊ ပနကားခငး (Appeal)၊ ဆကသၾယခငး (Communication)၊ အခငအမာေပာဆခငး (Claim) သႛမဟတ ေတာငးဆခငး (Demand) တႛႎႀင ဆငတပၝသည။ အဓပၯာယအားလးမႀာ လႛအခၾငအေရးခးေဖာကမႁအတၾက အေရးယေဆာငရၾကေပးရန သကဆငရာ တာဝနရႀသည ေကာမတထသႛ အသေပး တငကားခငးပငဖစသည။ ထတေဖာေပာဆခငး (Reclamation) ဆသည စကားလးက အပညပညဆငရာ အလပသမားအဖၾႛခပ (ILO) တၾင အလပသမားသမဂၢ သႛမဟတ အလပရႀငအဖၾႛမားက အစးရ၏ လပေဆာငမႁႎႀင ပတသက၍ တငကားသည အခၝမးတၾင သးစၾေလရႀသည။

ထသႛတငကားမႁမးက အစးရ၊ အလပသမားႎႀင အလပရႀငသးမးစလး ပၝဝငသညေကာမတက စစမးစစေဆးရသည။ ထေကာမတက ထအေကာငးအရာ ႎႀငပတသက၍ အစရငခ႓ပးပၝက အပခပေရးအဖၾႛက သကဆငရာ အစးရအား ထကစၤႎႀင ပတသက၍ ေဖရႀငးအေကာငးပနကားရန ေတာငးဆသည။ ထတငကားခကႎႀင အစးရ၏ တနႛပနခကမားက အမားပညသသေအာင ေကညာအသေပးႎငသည။

(၆၅) ဒကၡသည (Refugee)

ဒကၡသညမားဆငရာ မဟာမငး႒ကးရးက ဒကၡသညဆသညမႀာ လမးေရးကစၤ၊ ဘာသာေရးကစၤ၊ ႎငငသားဖစမႁ၊ ႎငငေရးအယအဆႎႀင လမႁအဖၾႛ တဖၾႛဖၾႛသႛ အဖၾႛဝငေရာကမႁတႛေကာင ညႀဥးပနးႎႀပစက အပစေပးခရမညဟ ေကာကရၾႛရန

ခငလေသာ အခကအလကမားရႀသ၊ ထသႛေကာကရၾႛမႁက အေကာငးပ၍ မမတႛႎငင အစးရ၏ ကာကၾယေစာငေရႀာကမႁက မခယႎငေသာသမားဟ အဓပၯာယဖၾငဆထား သည။

ဒကၡသညမား၏ အခၾငအေရးႎႀငပတသက၍ အပညပညဆငရာ လႛအခၾင အေရး ေကညာစာတမး၏ အပဒ (၁၄) တၾင မတရားအပစေပးခရေတာမညဆပၝက အခားႎငငမားတၾင ခလႁခၾင ေတာငးခပငခၾငရႀသညဟ ဆထားသည။ ဒကၡသညမား အား ကာကၾယေစာငေရႀာကမႁႎႀငပတသက၍ သကဆငေသာဌာနမႀာ ကလသမဂၢ ဒကၡသညမားဆငရာမဟာမငး႒ကးရး (UNHCR) ဖစသည။

(၆၆) ေဒသဆငရာနညးစနစပစ (Regional System)

လႛအခၾငအေရးႎႀင ပတသကေသာ ေဒသဆငရာ လႛအခၾငအေရး သေဘာတညခကမားႎႀင ထသေဘာတ စာခပမားက အေကာငအထညေဖာ ေစာငကပရနအတၾက ေဒသတခအတၾငး ဖၾႛစညးထားေသာ လပငနးစဥ ယႎၨရားမားက ဆလသည။

ေဒသအတၾငးတၾင လႛအခၾငအေရးဆငရာ အဖၾႛတဖၾႛရႀပၝက ထအဖၾႛသည ေဒသအတၾငးရႀ ပညသမား၏ လႛအခၾငအေရး အေခအေနမားက အနးကပေစာငကညႎင႓ပး ေဒသအတၾငးရႀ လႛအခၾငအေရးပနာမားက ေဒသအတၾငးမႀာပင ပမေပလညစၾာ ေဖရႀငးႎငေလရႀသညကေတၾႛသည။ ထမ႖မက ေဒသအတၾငးရႀ ႎငငတခအေပ ေဒသအတၾငးက ႎငငေရးဖအားေပးမႁသည အခားေဒသမားက ပစတငေပာဆမႁမားထက ပမထေရာကေကာငး ေတၾႛရႀရသည။ ထႛေကာင ကလသမဂၢေအဂငစမားသည ေဒသဆငရာ လႛအခၾငအေရး အဖၾႛမား ေပေပၝကလာေစရန အထးအားေပး ေဆာငရၾကေနလ႖က ရႀသည။

ေဒသဆငရာ လႛအခၾငအေရးအဖၾႛဟဆေသာလညး အခႛအဖၾႛမားမႀာ ပထဝေရ ေမအေနအထားအရ ဖၾႛစညးထားခငးမး မဟတဘ အခားေဒသမႀ ႎငငမားပၝ ပၝဝငဖၾႛစညးထားသညက ေတၾႛရသည။ အဖၾႛမား၏ဥးတညခက၊ ရညမႀနးခက၊ သေဘာတညခကမားအေပ လကခသေဘာတႎငသည ႎငငမားသည ေဒသအလကခၾ ခားမႁမဟတဘ မမႎႀစသကရာအဖၾႛသႛ ပးေပၝငးတတသညကလညး ေတၾႛရသည။ ထေဒသဆငရာ အဖၾႛအစညးမားသည ကလသမဂၢရႀ ႎငငတကာ ယႎၨရားမားႎႀင တသးတခားစဖစသည။ ဥပမာ -

အေမရကတကႎငငမားအတၾက အေမရကတကႎငငမား လႛအခၾငအေရးေကာမရႀင၊ အာဖရတကအတၾက အာဖရကည ႌၾတေရးအဖၾႛ၏ လပငနးအဖၾႛအစညးမား၊ ဥေရာပတကတၾင ဥေရာပေကာငစ စသညဖငရႀသည။ သႛေသာ အာရႀေဒသဆငရာယႎၨရားဟ၍ မေပေပၝကေသးပၝ။

(၆၇) အစရငခစာ (Report)

ဤအစရငခစာဟေသာ အသးအႎႁးက ႎငငတကာ ဥပေဒမားတၾင မကာခဏ အသးပေလရႀသည။ အစရငခစာဟ သးစၾရာတၾင အဓပၯာယႎႀစမး ရႀပၝသည။

ပထမအဓပၯာယမႀာ လႛအခၾငအေရးက ကာကၾယေစာငေရႀာကရန တာဝနရႀသည ကလသမဂၢ၏ ဌာနအသးသး သႛမဟတ ႎငငတကာ အဖၾႛအစညးမားထသႛ ႎငငမားမႀေန၍ မမတႛႎငငႎႀင ပတသကေသာ လႛအခၾငအေရး အစရငခစာမား တငသၾငးခငးဆေသာ အဓပၯာယဖစပၝသည။ ထအစရငခစာမားထတၾင အစးရအေနဖင အစရငခ တငပရမညဟ သတမႀတထားေသာ လႛအခၾငအေရးဆငရာ အေကာငးအရာမား၊ ေဖဆေပးရန ေတာငးဆထားေသာ ေမးခၾနးအခကအလကမား၊ ထကစၤမားႎႀင ပတသက၍ မညကသႛ အေကာငအထညေဖာ ေဆာငရၾကေနမႁမားက တတကက ထညသၾငးေရးသား တငပရပၝသည။

လႛအခၾငအေရးဆငရာ သေဘာတစာခပတခက ႎငငတႎငငက အတညပ လကမႀတေရးထး လကသညႎႀင ထႎငငသည ထစာခပေကာမတက သတမႀတထားအတငး အစရငခစာမားက အခနမႀနမႀန ပငဆင ေရးသားေပးပႛရန တာဝနရႀသၾား ႓ပဖစသည။ လကမႀတေရးထး႓ပး႓ပးခငး ပထမဥးဆး တငသၾငးရသည အစရငခစာက ပထမအစရငခစာ (Initial Report) ဟေခ႓ပး ထအစရငခစာ ေနာကပငးတၾင ပမႀနအခနအတငး တငသၾငးရသည အစရငခစာက ပမႀနအစရငခစာ (Periodic Report)ဟေခသည။

ႎငငမားအား အစရငခစာတငသၾငးရနအတၾက သတမႀတထားေသာ ႎႀစကာလမႀာ စာခပတခႎႀငတခ မတညေပ။ ဥပမာ - ကေလး စာခပတၾင ပထမအစရငခစာက စာခပကအတည�ပလကမႀတထး႓ပး (၂) ႎႀစတၾင တငသၾငးရ႓ပး၊ ပမႀနအစရငခစာက (၅) ႎႀစလ႖ငတ႒ကမ တငသၾငးရသည။ သႛေသာ အမးသမးစာခပတၾင အတညပ႓ပး (၁) ႎႀစတၾင ပထမအစရငခစာက

တငသၾငးရ႓ပး ပမႀနအစရငခစာက (၄) ႎႀစလ႖ငတ႒ကမ တငသၾငးရေလရႀသည။ ထသႛတငသၾငးလာေသာ ႎငငမား၏ အစရငခစာမားက စာခပေကာမတ သႛမဟတ စစမးစစေဆးရန တာဝနေပးအပထားေသာ အဖၾႛမားကစစေဆး႓ပး အစရငခစာအေပမတည၍ လအပပၝက ထပမေဆၾးေႎၾးခငးႎႀင အ႒ကပခငးမား လပေဆာငေလရႀပၝသည။

အစရငခစာ၏ ဒတယအဓပၯာယမႀာ ကလသမဂၢကမႀေန၍ လႛအခၾငအေရး အေကာငးအရာတခႎႀင ပတသက၍ စစမးရနအတၾက ခနႛအပထားေသာ အထးစစမး စစေဆးေရးအရာရႀ (Special Rapporteur) ကသသႛမဟတ သမအား တာဝနေပးထားသညအေပ စစမးေတၾႛရႀမႁက အစရငခတငပခငးကေခသည။ ဥပမာ - မနမာႎငင လႛအခၾငအေရးႎႀငပတသက၍ အထးစစမးစစေဆးေရးအရာရႀက သ၏ေတၾႛရႀခေသာ မနမာႎငငတၾငးရႀ လႛအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁမားအေကာငးက သႛအားတာဝနေပးထားသည ကလသမဂၢအေထၾေထၾညလာခ (General Assembly) တၾငဖစေစ လႛအခၾငအေရးေကာမရႀင (Commision on Human Rights) သႛ တငပခငးကဆလသည။ သာမနအားဖင စစမးစစေဆးေရးအရာရႀတႛသည သတႛ၏ေတၾႛရႀခကမားက အပညအစမဟတဘ တစတတပငးက ပထမတငသၾငး႓ပး ေတၾႛရႀခကအပညအစက သတႛအားခနႛအပ ထားေသာ သကတမးကနဆးသညအခနတၾငသာ တငသၾငးအစရငခ ေလရႀသည။

(၆၈) ေတာငးခခငး (Request)

ေယဘယအားဖင ေတာငးခခငးသညမႀာလညး တငကားခငး (Complaint)၊ ပနကားခငး (appeal)၊ ေလ႖ာကထားခငး (Petition) ဆကသၾယခငး (Communication)၊ အခငအမာေပာဆခငး (Claim) သႛမဟတ ေတာငးဆခငး (Demand)တႛႎႀင ဆငတပၝသည။ အဓပၯာယအားလးမႀာ လႛအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁအတၾက အေရးယေဆာငရၾကေပးရန သကဆငရာတာဝနရႀသည ေကာမတထသႛ အသေပးတငကားခငးပင ဖစသည။ ေတာငးခခငး (Request) ဆသည အသးအႎႁးက ဥေရာပလႛအခၾငအေရးဆငရာ စာခပသႛ လတဥးတေယာကခငး တငကားသညအခၝမးတၾင အသးပေလရႀသည။ ထႛပင အာဖရက လသားႎႀင ပညသႛအခၾငအေရး ပဋညာဥစာတမးသႛ တငပလာေသာ တငကားမႁအားလးကလညး ေတာငးခခငး (Request) ဟပင သးစၾေလရႀသည။

(၆၉) ႑ခၾငးခကထား လကမႀတေရးထးခငး (Reservation)

သေဘာတစာခပမားက လကမႀတေရးထးေသာ အခႛႎငငမားသည စာခပပၝ အခကအလကမားအားလးက မ႑ခၾငးမခန လးဝလကနာပၝမညဟ သေဘာတလကမႀတေရးထးခငး မဟတဘ စာခပပၝ အခႛအခကအလကမားက ႑ခၾငးခကထား႓ပး လကမႀတမထးဘ ေနေလရႀသည။ ၄ငးက ႑ခၾငးခကထားခငး (Reservation) ဟေခသည။ စာခပပၝ အခကအလကမားက ေလးစားလကနာပၝမညဟ သေဘာတည ေသာလညး စာခပပၝ အခႛအခကမားက လကနာရန အခကအခ ရႀပၝသညဟဆကာ ႑ခၾငးခကထားခငးမးက အမးသမးမားအား နညးမးစဖင ဖႎႀပခၾခားမႁပေပာကေရး သေဘာတညခကတၾင အမားဆးေတၾႛရသည။

သႛေသာ ထ႑ခၾငးခကထား၍ လကမႀတေရးထးခငးအား စာခပ၏ ဥးတညခကႎႀင ရညရၾယခကက ပကပားေစသညသေဘာမးဖင လပေဆာင၍မရေပ။ ႑ခၾငးခကထား လကမႀတေရးထးထားခငးက အခနမေရၾး ဖကသမး၍ပနလညအတညပ လကမႀတထးလပၝကလညး ထးႎငသည။ လႛအခၾငအေရး စာခပအေတာ မားမားတၾင စာခပအဖၾႛဝငႎငငမားအား ဆႎၬရႀပၝက ႑ခၾငးခကထား လကမႀတေရးထးခငးက ခၾင�ပေလရႀသည။ အပညပညဆငရာ အလပသမားအဖၾႛခပ (ILO) ၏ သေဘာတစာခပမားတၾငမ ႑ခၾငးခကထား လကမႀတေရးထးခငးက ခၾငမပထားပၝ။

(၇၀) ဆးဖတခက (Resolution)

ဆးဖတခက (Resolution) ဆသည စကားလးသည ႎငငတကာ အဖၾႛအစညးမားကေန၍ အတညပပဌာနးလကေသာ ဆးဖတခကမားက ေခေဝခငးဖစသည။ ဥပမာ - ႎငငတကာ အဖၾႛအစညးမားဖစေသာ ကလသမဂၢ အေထၾေထၾညလာခ၊ စးပၾားေရးႎႀင လမႁေရးေကာငစ၊ လႛအခၾငအေရး ေကာမရႀငႎႀင လႛအခၾငအေရးမားက တးမႀငကာကၾယေပးေရး ေကာမရႀငအဖၾႛခၾတႛ၏ ဆးဖတခကမားက ေခေဝေလရႀသည။ အမားသထငရႀားလႀသည အပညပညဆငရာ လႛအခၾငအေရး ေကညာစာတမးမႀာလညး ကလသမဂၢအေထၾေထၾညလာခ၏ ဆးဖတခကတခအရ အတညပခ ခငးဖစသည။ ထဆးဖတခကမားက ထတပနရာတၾင ဆးဖတခကအေကာငးအရာ၊ ထတပနသညအဖၾႛအစညး၊ ေနႛရက၊ ေနရာ၊ ဆးဖတခက အမႀတ စသညတႛက

စနစတက ေရးသားထညသၾငး ထားေလရႀသည။ သႛမႀသာ ထဆးဖတခကက ကးကားရာတၾင ရညႌၿနးကးကားႎငေပမည။

(၇၁) ကနႛသတခကမား (Restrictions)

ကနႛသတခကမား (Rstriction) ဆသညမႀာ (Derogation) ႎႀင (Limitation) ဟေသာ စကားလးမားႎႀင ဆငတသည။ အစးရအေနဖင လတဥးတေယာက ခငးအခၾငအေရးႎႀင အေခခလၾတလပခၾငမား ခစားခၾငကပတပငခငး သႛမဟတ အပညအဝခစားခၾငမပခငးတႛက လပေဆာငလပၝက လပေဆာငႎငသညဟ ဆလခငးဖစသည။ အခၾငအေရးမားက ထသႛကနႛသတပတပငလပၝက လပႎငေကာငးက အပညပညဆငရာ လႛအခၾငအေရး ေကညာစာတမး၏ အပဒ (၂၉၊ စာပဒ -၂) တၾငတရားဝငေဖာပထားသညက ေတၾႛႎငသည။ ထအပဒတၾငေဖာပထားခကအရ အစးရသည အခႛအခၾငအေရးမားက ကနႛသတပတပငမႁ ပႎငေသာလညး ထကနႛသတမသည�ဒမကေရစ လမႁအဖၾႛအစညးအတၾငး စာရတၨဆငရာ၊ လထလပငနးစဥႎႀင အေထၾေထၾအေခ အေနမား ထမးသမးရန လအပခကအရေကာငဖစေစ အခားသမားအခၾငအေရး မားႎႀင လၾတလပမႁမားအတၾက လခစတခေစရနေကာငဖစေစ ဥပေဒကးေကာငး ႎႀငအညဖငသာ ဆးဖတရမည�ဟ ေဖာပထားသည။ အခႛေသာလႛအခၾငအေရး သေဘာတစာခပမားတၾင စာခပအဖၾႛဝငႎငငမားအေနဖင ထသႛကနႛသတ ပတပငခကမားက လပထးလပနညးအရ လပေဆာငႎငခၾငပထားသညက ေတၾႛႎငသည။ ထသႛခၾငပထားေသာ စာခပပၝအပဒမားက ေလလာကညပၝက ပထမစာပဒမားတၾင အေသးစတ အခၾငအေရးမားက ေဖာပထားေလရႀ႓ပး ဒတယအပဒတၾင ထအခၾငအေရးႎႀငပတသက၍ အစးရအေနဖင ကနႛသတလပၝက လပထးလပနညးမားအရ ကနႛသတႎငသညဟ ေဖာပေရးသားထားေလ ရႀသညက ေတၾႛႎငသည။

ထသႛကနႛသတခကက စတထငတငးလပေဆာင၍ မရႎငပၝ။ အကယ၍ ထအခၾငအေရးတခက ကနႛသတေတာမညဆပၝက ဥပေဒအရ �ကတင အသေပးရမည ကနႛသတမႁဖစရမည။ ထႛအပင ထသႛကနႛသတခငးသည ကနႛသတေလာကသည ေလ႖ာညေသာအေကာငးပခက ခငခငလလရႀရမည။ ဥပမာ - ႎငငေတာလခေရး၊ လထေအးခမးသာယာေရး၊ အခားသမား၏

အခၾငအေရးႎႀင လခမႁက ကာကၾယေပးေရး စသညဖငဖစသည။ ထသႛမကနႛသတ ပၝက မဖစေတာသညအေခအေနမးဖစရမည။

(၇၂) ယႀဥပငအစရငခစာ (Shadow Report)

စာခပအဖၾႛဝငႎငငမားသည မမႎငငက လကမႀတေရးထးထားသည သကဆငရာစာခပ၏ ေကာမတထသႛ သတမႀတထားသည အခနအတငး အစရငခစာ (Report) တငသၾငးရန တာဝနရႀသည။ ထတာဝနအတငး တငသၾငးရနအတၾက အစရငခစာမားက ပငဆငေရးဆၾရာတၾင တခႛအစးရမားသည အစးရတာဝနရႀသမား သကသကဖငသာ ေရးဆၾေလရႀသလ အခႛေသာအစးရမားမႀာလညး ပငဆငေရးဆၾရာတၾင အစးရမဟတသည အဖၾႛအစညးမား၏ ပးေပၝငးပၝဝငမႁက အသငအတငသာ ခၾငပေလရႀသည။ ထသႛေသာ အစရငခစာမးတၾင အမႀနတကယ ဖစပကေနေသာ အဖစမားက ဖးကၾယထားခငး ရႀႎငသကသႛ အမႀနတကယ အေရး႒ကးေသာ အခကမား ကနရစေကာငး ကနရစႎငသည။ ထႛေကာင အစးရက တငသၾငးလကသည အစရငခစာအေပ ထအစရငခစာအား ပငဆငေရးဆၾသည လပငနးစဥအတၾငး ပၝဝငခၾငမရႀခေသာ အစးရမဟတသည အဖၾႛအစညးတခက လအပခကမားက ေထာကပ၍ မမတႛေတၾႛရႀသည အခကမားအား ေကာမတထ တငသၾငးခငးက ယႀဥပငအစရငခစာ တငသၾငးသညဟ ေခသည။ သကဆငရာစာခပအရ ေကာမတထ တရားဝင တငသၾငးႎငခငးရႀသလ မမတႛအစရငခစာမားက ေကာမတထသႛ ေပးပႛရသာ လပေဆာငႎငခငးမးလညး ရႀသည။ ထသႛေသာ ယႀဥပငအစရငခစာမားတၾင သကဆငရာအစးရက ထမခနထားေသာအခကမား၊ လကနာရနပကကၾကေနေသာ အခကမားႎႀင အစးရအေနဖင မညသႛလပေဆာင သငေကာငးမားက အစးရႁေထာငမႀမဟတဘ အစးရမဟတသည ရႁေထာငမႀေန၍ ေရးသားထားေလရႀသည။

(၇၃) ပဏာမလကမႀတေရးထးခငး (Signature)

စာခပတခက ပဏာမလကမႀတေရးထးခငး (Signature) သည စာခပကအတည�ပပဌာနး႓ပးေနာကပငး ထစာခပပၝအခကမားအား ေလးစားလကနာရန စတဝငစားေသာႎငငမားက ပထမဥးဆး လကမႀတ ေရးထးလက ခငးက ေခဆသည။ ပဏာမလကမႀတထးခငးသည ႎငငအစးရအေနဖင စာခပပၝအခကမားက ေလးစားလကနာရန

ဆႎၬအပညအဝရႀ႓ပး ေနာငတခနတၾင အတညပလကမႀတ (Ratification) ေရးထး႓ပး အမႀနတကယ ေလးစားလကနာရန ဆကလကေဆာငရၾကပၝမညဟကတပလကခငးပငဖစသည။ စာခပက ပဏာမ လကမႀတထးလကသညႎႀင ထႎငငသည စာခပအဖၾႛဝငႎငင ခကခငးဖစမလာေသးပၝ။ ထစာခပက ေနာကတ႒ကမအတည ပလကမႀတေရးထး႓ပးမႀသာ စာခပအဖၾႛဝငႎငငအဖစ အသအမႀတပခရမညဖစသည။

(၇၄) အထးစစမးစစေဆးေရးအရာရႀ (Special Rapporteur)

လႛအခၾငအေရး အေကာငးအရာတခအေပ ခးေဖာကမႁမားကဖစေစ ႎငငတႎငငအတၾငး ဖစပၾားေနေသာ လႛအခၾငအေရးခးေဖာကမႁမားကဖစေစ သတငးမား စစမးစစေဆးရနအတၾက လႛအခၾငအေရးေကာမရႀငသည အထးစစမးစစေဆးေရး အရာရႀမားက ခနႛအပထားသည။ ႎငငအလက လႛအခၾငအေရးခးေဖာကမႁမားက လႛအခၾငအေရးဆငရာ အထးစစမးစစေဆးေရး အရာရႀမားခနႛအပ၍ လႛအခၾငေရးအေခအေနမားက စစမးစစေဆးရန တာဝနေပးအပ ေလရႀသည။ ထစစမးစစေဆးေရး အရာရႀမားသည လႛအခၾငအေရးအေကာငး ကက႗မးကင႓ပး လၾတလပ၍အေႎႀာငအဖၾႛကငးေသာ သမားဖစပၝသည။

အထးစစမးစစေဆးေရး အရာရႀမားသည သ သႛမဟတ သမအား တာဝနေပးထားသညအေပ စစမးရနအတၾက သကဆငသညသတငးမားအား စေဆာငးခငး၊ လကခခငး၊ စစမးစစေဆးခငးမား ပလပရသည။ သကဆငရာအစးရမား၏ ပးေပၝငးလပေဆာငမႁအေပမတည၍ အခငးဖစပၾားရာႎငငမားသႛ ကယတငကယက သၾားေရာကေလလာ စစမးႎငသည။ ႎငငတႎငငသႛ ဝငေရာကေလလာႎငရနအတၾက သကဆငရာအစးရက တရားဝငဖတကားရန လအပသည။ အထးစစမးစစေဆးေရး အရာရႀမားသည သေတၾႛရႀခေသာ လႛအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁမားအေကာငးက သအား တာဝနေပးထားသည ကလသမဂၢ အေထၾေထၾညလာခ (General Assembly) တၾငဖစေစ လႛအခၾငအေရးေကာမရႀင (Commission on Human Rights) သႛတငပရသည။ သာမနအားဖင စစမးစစေဆးေရး အရာရႀတႛသည သတႛ၏ ေတၾႛရႀခကမားက အပညအစမဟတဘ တစတတပငးက ပထမတငသၾငး႓ပး ေတၾႛရႀခကအပညအစက သတႛအား

ခနႛအပထားေသာ သကတမး ကနဆးသည အခနတၾငသာ တငသၾငးအစရငခေလရႀသည။

ယခအခနအထ အာဖဂနနစၤတန၊ ပၝပးဝၝနယးဂနးယား၊ မနမာ၊ ကေမာဒးယား၊ ကႃးဘား၊ အယလဆာေဗးဒး၊ အေကၾဒး၊ ဂၾၝတမာလာ၊ ေဟတ၊ အရတ၊ အရန၊ ယဂစလားဗးယား၊ ပလန၊ ဆမားလးယား၊ တဂ၊ ဗေလးဗးယား၊ ဘရၾမဒ၊ ရေမးနးယား၊ ပၝလကစတငး၊ သရလကာ၊ ဆဒနႎႀင ဇငယားႎငငတႛအတၾက အထးစစမးစစေဆးေရး အရာရႀမား ခနႛအပေစလၿတခသည။

ထႛပင လႛအခၾငအေရးေကာမရႀငသည ကၸအလက အထးကယစားလႀယ မား (Thematic Procedures) ခနႛအပခငးကလညး ပလပေလရႀသည။ ယခအခနအထ တရားလကလၾတသတဖတခငး၊ ႎႀပစကည�ဥးပနးခငး၊ ေကးစားစစသားမားသးခငး၊ ဘာသာေရးအရဖႎႀပခငး၊ ကေလးသငယမားအား ေရာငးဝယေဖာကကားခငး၊ လမးေရးမနးတးမႁႎႀင ခၾခားဖႎႀပခငး၊ လၾတလပစၾာ ထတေဖာေပာဆခငး၊ တရားေရးဆငရာ ယႎၨရားလၾတလပမႁ၊ အမးသမးမားအား အကမးဖကမႁ၊ စၾနႛပစပစၤညးမား၏ အကးသကေရာကခငး စသည ကၸမားဆငရာ အထးကယစားလႀယမားက ခနႛအပထားသည။ ထႛအပင ဆႎၬမပၝဘ ေပာကဆးခငး၊ မတရားခပေႎႀာငခငး၊ ဖၾႛဖးတးတကခၾင၊ ေရၾႛေပာငးအလပသမားမား အေကာငးတႛႎႀင ပတသက၍ စစမးရနအလပအဖၾႛမား ဖၾႛစညးထားသည။

ပညတၾငး၌ အေခတကမေနထငရေသာသမား (Internally Displaced Persons) တႛအေကာငးႎႀင ပတသက၍ အထးကယစားပ (Special Representative) တဥးက ခနႛအပထားသည။ ၁၉၉၈ခ၊ သဂတလတၾငလညး ေကာမရႀငမႀ ပညာေရးအခၾငအေရးအတၾက အထးကယစားလႀယတဥးကလညး ခနႛအပခပၝသည။ ထတာဝနရႀသမားမႀ ေကာမရႀငထသႛ အစရငခစာတငသၾငးေစသည။ ႎငငအလက တငသၾငးခငးမဟတဘ အေကာငးအရာကဏၸအလက တငသၾငးခငးဖစသည။ ႎငငအလကႎႀင ကၸအလက ခနႛအပထားေသာ အထးစစမးစစေဆးေရး အရာရႀထသႛ အစးရမဟတေသာ အဖၾႛမားက လႁႛေဆာခငး၊ လအပေသာ သတငးမားက ေထာကပခငးမား လပေဆာငေလရႀသည။

(၇၅) လနညးစမားအေပ ခၾခားမႁကတားဆးေရးႎႀင ေစာငေရႀာကေရးဆပေကာမတ (Sub-commission on the Prevention of Discrimination and the Protection of Minorities)

လႛအခၾငအေရးေကာမရႀင (Commission on Human Rights) ၏ လကေအာကတၾင ေကာမရႀင၏ လပငနးမားက အေထာကအကပ လပေဆာငေပးရန ဖၾႛထားေသာ ဆပေကာမရႀငဖစသည။ အတေကာကအားဖင ဆပေကာမရႀငဟ ေခေလရႀသည။ ၁၉၄၇ ခႎႀစတၾင ေပေပၝကခ႓ပး လႛအခၾငအေရး ေကာမရႀငက အဆပေသာ လၾတလပက႗မးကငသည ပညာရႀင (၂၆) ဥးဖင ဖၾႛစညးထားပၝသည။

လႛအခၾငအေရးေကာမရႀငႎႀင ဆပေကာမရႀငအကား ကၾပားခကမႀာ လႛအခၾငအေရး ေကာမရႀငက ႎငငကယစားလႀယမားဖင ဖၾႛစညးထား႓ပး ဆပေကာမရႀငအဖၾႛဝငမားက လၾတလပ က႗မးကငသမားဖင ဖၾႛစညးထားခငးဖစသည။ ထေကာမရႀငအဖၾႛဝငမားသည ႎငငက ကယစားမပေသာ သမားဖစေသာေကာင အစးရ ကယစားလႀယမားကသႛ ႎငငေရးအရ တကရကစၾကဖကမႁမႀ ကငးေဝးေစပၝသည။

ဆပေကာမရႀငတၾင လပေဆာငခၾငရႀေသာ ထသမား၏ သကတမးမႀာ (၄) ႎႀစဖစ႓ပး သကတမးမားမႀာ တဥးႎႀငတဥး မတညကပၝ။ ဆပေကာမရႀငသည ႎႀစစဥ သဂတလတၾင (၄) ပတကာ အစညးအေဝး ပလပေလရႀသည။ ထအစညးအေဝးမားသႛ လႛအခၾငအေရးကစၤ လႁပရႀားေဆာငရၾကေနကေသာ အစးရမဟတသည အဖၾႛေပၝငးမားစၾာ တကေရာက၍ ပၝဝငေဆၾးေႎၾးကသည။

ဆပေကာမရႀငေအာကတၾင အလပအဖၾႛ (၄) ခရႀ႓ပး ထအလပအဖၾႛမားသည ဆပေကာမရႀင အစညးအေဝးမတငမ ေတၾႛဆကသည။ ယငးအလပအဖၾႛ (၄) ခမႀာ

(၁) မရငးဌာေနလမးမားဆငရာ အလပအဖၾႛ (Working Group on Indigenous Populations – WGIP)

(၂) က႗နပမႁဆငရာအလပအဖၾႛ (Working Group on Slavery)

(၃) ဆကသၾယမႁဆငရာအလပအဖၾႛ (Working Group on Communication)

(၄) ဖမးဆးထမးသမးခငးဆငရာအလပအဖၾႛ (Working Group on Detention) တႛဖစသည။

(၇၆) အသၾငကးေပာငးေရးကာလ တရားမ႖တမႁ (Transitional Justice)

ဖစရႀေနေသာ ႎငငေရးစနစတခမႀ အခားတးတကေသာ ပၾငလငးေသာ ႎငငေရးစနစတခသႛ ေပာငးလမႁ ကားကာလတခတၾင လမႁအသငးအဝငး တခလးအတၾက အခငးခငး ပနလညသငမတမႁ၏ အႎႀစသာရဖစသည တရားမ႖တမႁက ေဖေဆာငေသာ အေခအေနတခပင ဖစသည။

ဤသႛ ေပာငးလမႁကားကာလတၾင တရားမ႖တမႁကေဖာေဆာငရာ၌ လမႁအသငးအဝငးအတၾငး မကာေသးေသာ အတတကဖစပကခသည လႛအခၾငအေရး ခးေဖၝကမႁမား၊ အာဏာအလၾသးစားမႁမားက မညသႛကငတၾယ ေဖရႀငးကမညနညးဟေသာ အတတ၏အရပက �ကေတၾႛရသကသႛ အနာဂတတၾင ထထကပမ ေကာငးမၾနေသာ လႛအဖၾႛအစညးတရပ၊ ႓ငမးခမးသာယာေသာ လႛအဖၾႛအစညးတရပက ထေထာငႎငေစရန မညသႛ ေဆာငရၾကကမညနညးဟေသာ လအမား၏သစလၾငေသာ ေမ႖ာလငခကႎႀင စတအားထကသနမႁမား ပညဝ၊ ေတာကပေသာ အာရဥးကလညး ကေတၾႛရမညဖစသည။ အနာဂတတၾင သစလၾငေတာကပေသာ လႛေဘာငတရပက ေဖာေဆာငရာမႀာ အတတ၏အဖစအပက သမငးေကာငးအေပ ပနလညသးသပ သငခနးစာယခငးဟဆလညး မႀားမညမထငေပ။

အတတကဖစပကခေသာ လႛအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁမားက ပနလညကငတၾယရာတၾင ပစမႁကႃးလၾနခသမားႎႀင နစနာခရသမားအကား တရားမ႖တေသာ စစစမႁမား ရရႀရနမႀာ ႎႀစဥးႎႀစဘကအတၾက အေခခအကဆးေသာ အဖစမႀနအခကအလကမားသည မရႀမဖစ လအပေပသည။ ထသႛေသာ အဖစမႀန သတငးအခကအလကမား ရရႀရန လထအသငးအဝငးအတၾငးရႀ အမႀနတကယ ကေတၾႛခစားခရသမား အေပတၾင မားစၾာမတည႓ပး ႎႀစဥးႎႀစဘက ပနလညသငမတေရးက ေဖာေဆာငမည တရားမ႖တခငး၏ အေခခကေသာ လပေဆာငခကလညး ဖစေပသည။

လမႁအသငးအဝငးအတၾငး အတတသမငးေကာငး၏ အပမကဆးမားေကာင ရပပငးဆငရာ ပကစးဆးရႁးမႁမားအပင စတပငးဆငရာ နာကညးမႁ ခစားခရသမားအေပ ပနလညကစားေပးသည ကာလတၾင လမႁအသငးအဝငးတခလးက မညသႛေသာ အတငးအတာတခအထ လကေတၾႛကက လကခႎငမႁအေပတၾငလညး မားစၾာမတညေနေပေသးသည။ လမႁအသငးအဝငးတခလး အခငးခငးပနလည သငမတမႁရရႀေအာင ကစားရနမႀာလညး ပစမႁကႃးလၾနခသမားအေပ တရားစၾဆ ပစဒဏခတမညလား၊ သႛတညးမဟတ လမႁအသငးအဝငးအတၾငးမႀ ပယရႀားခငးနညးလမးဖင ဒဏခတမညလား၊ သႛတညးမဟတ နစနာခရသမားအေပ ရပပငးဆငရာေလ႖ာေကးေပးခငးႎႀင စတပငးဆငရာ ပပငေပးမညလား၊ သႛတညးမဟတ အဖစအပကခခရသမားအေပ သမငးမႀတေကာကတငခႎငမည အသအမႀတပမႁတခဖင လပေဆာငမညလားစသည ကစားမႁနညးအသၾယသၾယဖင ဤႎငငေရး အသၾငကးေပာငးမႁကာလတၾင အသကဝငလႁပရႀားလာမညဖစသည။

(၇၇) သေဘာတစာခပ (Treaty)

သေဘာတစာခပ (Treaty) ဆေသာစကားလးႎႀင အဓပၯာယတေသာ အ ခားေဝၝဟာရမားမႀာ (Covenant ) (Convention) ႎႀင (Charter) တႛဖစသည။ ထေဝၝဟာရမားအားလးက ႎငငတကာစာခပစာတမးမားအား ရညႌၿနးရာတၾငအသးပေလရႀသည။ သေဘာတစာခပမားသည ႎႀစႎငငအကား သေဘာတသည သေဘာတ စာခပမားရႀသလ ႎႀစႎငငအေရအတၾကထက ပမားေသာ ႎငငမားအကား သေဘာတထားေသာ စာခပမားလညး ရႀပၝသည။

(၇၈) ကမာကလသမဂၢ ပညာေရး၊ သပၯႎႀငယဥေကးမႁအဖၾႛ (UNESCO)

ယနကစကဆေသာ စကားလးမႀာ ကမာကလသမဂၢ ပညာေရး၊ သပၯႎႀင ယဥေကးမႁ အဖၾႛအစညးက အတေကာကေခခငး ဖစသည။ ယနကစကအား ၁၉၄၅ ခႎႀစတၾင စတငထေထာငခ႓ပး ပငသစႎငင ပရစမႚတၾင အေခစကသည။ ယနကစက၏ ရညရၾယခကမႀာ ကလသမဂၢ ေကညာစာတမးတၾင ေဖာပထားသကသႛ လမးေရး၊ လင၊ ဘာသာစကား၊ ဘာသာေရးအရ ခၾခားမႁမားမရႀေစဘ တရားမ႖တမႁ၊ တရားဥပေဒ စးမးမႁ၊ လႛအခၾငအေရးမားႎႀင အေခခကေသာ လၾတလပခၾငမားအေပ တကမာလးက ေလးစားလာေစရန

ပညာေရး၊ သပၯပညာရပႎႀင ယဥေကးမႁတႛမႀတဆင ႓ငမးခမးေရး ႎႀင လခေရးတႛအတၾက အလပအေက႗းပရနဖစသည။

ယနကစကတၾင အဖၾႛဝငႎငငမားအားလး၏ ကယစားလႀယမား ပၝဝငေသာ အေထၾေထၾညလာခ၊ အေထၾေထၾ ညလာခမႀ ေရၾးခယတငေမႀာကထားသည (၅၈) ႎငငက ကယစားလႀယမားပၝဝငသည အမႁေဆာငအဖၾႛႎႀင အေထၾေထၾႌၿနကားေရးမႀႃးခပ တေယာကက ဥးေဆာငေသာ အတၾငးေရးမႁးရး စသညတႛဖင ဖၾႛစညးထားသည။

ယနကစကတၾငလညး အဖၾႛ၏ လပငနးတာဝနမားႎႀင ပတသကေသာ သေဘာတစာခပမား (Convention)က အတညပေလရႀပၝသည။ ထသေဘာတ စာခပမားႎႀင ယနကစက၏ အ႒ကေပးခက (Recommendation) မားက အေထၾေထၾညလာခတၾင မသးပႎႀစပ ေထာကခခကရရႀပၝက အတညပႎငသည။ ၁၉၇၈ ခႎႀစတၾငမႀစတင၍ ယနကစကသည ပညာေရးအပၝအဝင ၄ငး၏လပပငခၾငရႀေသာ နယပယမားအတၾငး လႛအခၾငအေရး ခးေဖာကမႁမားက စစေဆးသၾားရနအတၾက လပငနးစဥတခက စတငေဆာငရၾကခပၝသည။

(၇၉) ကမာကလသမဂၢ ကေလးမားရနပေငၾအဖၾ ႛ (UNICEF)

ယနဆကဆသညမႀာ ကမာကလသမဂၢ ကေလးမားရနပေငၾအဖၾႛက အတေကာကေခခငး ဖစသည။ ၄ငးက ၁၉၄၆ ခႎႀစ၌ ကလသမဂၢ အေထၾေထၾညလာခတၾင ဖၾႛစညးလကခငး ဖစသည။ မလတာဝနမႀာ ဒတယ ကမာစစဒဏ ခရေသာ ကေလးမားအား ကညေစာငေရႀာကမႁမား ေပးရနဖစေသာလညး ေနာကပငးတၾင တကမာလးမႀကေလးမားက ကညေစာငေရႀာကရန လပပငခၾငတးလာခသည။ ထလပပငခၾငအတငး အေကာငအထညေဖာမႁက စမအပခပရနအတၾက အဖၾႛဝင (၃၆)ဥး ပၝဝငေသာ အမႁေဆာငေကာမတက ဖၾႛစညးထားပၝသည။ ထအမႁေဆာင အဖၾႛဝငမားသည တႎႀစတခၝေတၾႛဆ၍ ယနဆက၏ေပလစမား ခမႀတခငး၊ အစအစဥမားက ပနလညသးသပခငး၊ ႎငငအစးရမားႎႀင ပးေပၝငးအသးစရတမား သတမႀတခငးတႛ လပေဆာငပၝသည။ ယနဆကသည ကေလးမားႎႀငပတသကေသာ အစရငခစာမားက ထတပန၍ စးပၾားေရးႎႀင လမႁေရးေကာငစ (ECOSOC) ႎႀင အေထၾေထၾညလာခ (General Assembly) တႛထတၾင တငပေဆၾးေႎၾးပၝသည။ ၁၉၅၃ ခႎႀစမႀစတင၍ ယနဆကသည အစးရမားႎႀင အစးရမဟတေသာအဖၾႛမားက

လ�ဒၝနးသညရနပေငၾႎႀင ကယပငရနပေငၾမားဖငသာ လညပတလာခလကရႀပၝသည။

စးပၾားေရးႎႀင လမႁေရးေကာငစ (ECOSOC) တၾငအတငပငခအဆင (Consultative Status) ရရႀထားေသာ အစးရမဟတသည အဖၾႛမားထမႀ ကေလးသငယ မားကစၤက လပေဆာငေနေသာအဖၾႛမားအား ယနဆကက အတငပငခအဆငအဖစ သတမႀတေပးအပႎငပၝသည။ ထသႛသတမႀတခရေသာ အစးရ မဟတသည အဖၾႛမားသည ယနဆက၏ အမႁေဆာငေကာမတ အစညးအေဝးမားက တကေရာကခၾငလညး ရႀပၝသည။

(၈၀) ကလသမဂၢ စးပၾားေရးနႀငလမႁေရးေကာငစ (UN ECOSOC)

ဤေကာငစသည ကမာႛကလသမဂၢ၏ အဓကကေသာ အေရးပၝသည အဖၾႛမားထမႀ တခဖစပၝသည။ ဤေကာငစသညစးပၾားေရးႎႀင လမႁေရးရာကစၤမားက ကငတၾယေဆာငရၾကရသည ကလသမဂၢ၏ အမငမားဆးအဖၾႛဖစပၝသည။ စးပၾားေရးႎႀင လမႁေရးေကာငစက အတေကာက အေကာေဆာ (ECOSOC) ဟေခဆေလရႀသည။ဤေကာငစသည အေထၾေထၾညလာခ႓ပးလ႖င အ႒ကးဆးေသာ ကလသမဂၢအဖၾႛ ဖစ႓ပး အဖၾႛဝင (၅၄) ဥးဖင ပၝဝငဖၾႛစညးထားသည။

စးပၾားေရးႎႀင လမႁေရးေကာငစေအာကတၾင လပငနးေကာမရႀင (၆) ခ (Functional Commissions)၊ ေဒသေကာမရႀင (၅) ခ (Regional Commissions) အ႓မတမးေကာမတမား (Standing Committees)၊ အ႓မတမးက႗မးကငသမားအဖၾႛ (Standing Expert Bodies) ႎႀင ကလသမဂၢေအဂငစမား (Specialized Agencies)တညရႀသည။

လပငနးေကာမရႀငမားတၾင စာရငးအငးဆငရာေကာမရႀင၊ လဥးေရဆငရာေကာမရႀင၊ လမႁဘဝ တးတကမင မားေရးေကာမရႀင၊ လႛအခၾငအေရးေကာမရႀင၊ အမးသမးမား အဆငအတနးဆငရာေကာမရႀင၊ မးယစေဆးဝၝးဆငရာေကာမရႀင၊ ရာဇဝတမႁတားဆးေရးႎႀင တရားဥပေဒဆငရာ ေကာမရႀင၊ တညတခင႓မေသာ ဖၾႛ ဖးတးတကမႁေကာမရႀင၊ ဖ ၾႛဖးတးတကမႁဆငရာ သပၯႎႀငစကမႁပညာေကာမရႀင စသညတႛက ဖၾႛစညးထားသည။ လႛအခၾငအေရး လပငနးႎႀငပတသက၍ လႛအခၾင အေရးေကာမရႀင(Commission on Human

Rights) ႎႀင အမးသမးမားအဆငအတနးဆငရာေကာမရႀင (Commission on the Status of Women) တႛမႀာ ထငရႀားသည။

ေဒသဆငရာေကာမရႀငမားတၾင အာရႀႎႀငပစဖတေဒသ၊ အာဖရကေဒသ၊ ဥေရာပေဒသ၊ လကတငအေမရကႎႀင ကေရဘယေဒသ၊ အေနာကအာရႀေဒသဆငရာ ေကာမရႀငမား ရႀသည။ အ႓မတမး ေကာမတမားႎႀင အ႓မတမးက႗မးကငသမား အဖၾႛတႚတၾငရႀေသာ အစးရမဟတေသာ အဖၾႛမားေကာမတ (NGOs Committee) သညအစးရမဟတေသာ အဖၾႛမားဖင ဖၾႛစညးထားေသာ အဖၾႛဖစသည။

စးပၾားေရးႎႀင လမႁေရးေကာငစ ေအာကတၾငရႀေသာ ကလသမဂၢေအဂငစ မားတၾင အထးပေအဂငစမားႎႀင ကလသမဂၢရနပေငၾႎႀင အစအစဥမားေအဂငစဟ၍ ႎႀစမးရႀသည။ ဤအထးပ ေအဂငစမားက အဖၾႛဝငႎငငမားက ကၾပားေသာဖၾႛစညးပ၊ အပခပေရးစနစ၊ ေပလစႎႀင လပငနးမားဖင ဖၾႛစညးထားခငးဖစသည။ အပညပညဆငရာ အလပသမားအဖၾႛခပ (International Labor Organization - ILO)၊ ကလသမဂၢ အစားအစာႎႀင လယယာစကပးေရးအဖၾႛ (Food and Agricultural Organization-FAO)၊ ပညာေရး၊ သပၯပညာႎႀင ယဥေကးမႁဆငရာအဖၾႛ(United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization - UNESCO)၊ ကမာကနးမာေရးအဖၾႛ႒ကး (World Health Organization -WHO) တႛသညအထးပေအဂငစမားဖစကသည။ ကမာဘဏ (World Bank) ႎႀင အပညပညဆငရာ ေငၾေကး ရနပေငၾအဖၾႛ႒ကး (International Monetary Fund)တႛသညလညးအထးပ ေအဂငစမား ဖစသည။

ကလသမဂၢရနပေငၾႎႀင အစအစဥမား ေအဂငစမားက အဖၾႛဝငႎငငမား၏ ဆႎၬဖင ေငၾေကး ေထာကပမႁတႛႎႀင ဖၾႛစညးထားခငးဖစသည။ ကလသမဂၢ ကေလး သငယမားရနပေငၾအဖၾႛ (United Nations Children’s Fund - UNI CEF)၊ ကလသမဂၢဖၾႛဖးေရးအစအစဥ(United Nations Development Program-UNDP)၊ကလသမဂၢ ဒကၡသညမားဆငရာ မဟာမငး႒ကးရး (United Nations High Commissioner for Refugees – UNHCR) တႛသည ကလသမဂၢရနပေငၾႎႀင အစအစဥေအဂငစမားဖစသည။

(၈၁) ကမာကလသမဂၢအေထၾေထၾညလာခ (United Nations General Assembly)

ကလသမဂၢတၾင အေထၾေထၾညလာခသည အဓကဖစ႓ပး ႎငငတခစမႀမတမကစ ကယစားပ ပၝဝငဖၾႛစညး ထားသည။ ကလသမဂၢ အေထၾေထၾညလာခက ႎႀစစဥႎႀစတငး စကတငဘာလ၏ တတယေမာက အဂၝေနႛမႀ ဒဇငဘာလလယအထ (၃) လကငးပ႓ပး အဖၾႛဝငႎငငတငး တကေရာကသည။ အေထၾေထၾညလာခ၏ ဆႎၬမသးပႎႀစပဖင သဘာပတတဥးက ေရၾးခယ႓ပး တႎႀစတာတာဝန ထမးေဆာငေစသည။ အမားအားဖင အဆတငသၾငးမႁမရႀဘ ေဒသအလက ေနာကကၾယတၾင ညႀႎႁငးေဆၾးေႎၾးမႁဖင အလႀညကေရၾးခယကသည။ သဘာပတသည ဒတယသဘာပတ (၂၁)ဥးႎႀငအတ ညလာခကဥးေဆာငရ႓ပး သဘာပတ မအားလပသညအခၝ ဒတယသဘာပတက တာဝနယရသည။

အေထၾေထၾညလာခသည အဖၾႛဝငႎငငမားက တကမာလးတၾင ဖစပကေနေသာ အေကာငးအရာမားက ေဆၾးေႎၾးရန ညလာခပငဖစသည။ အဖၾႛဝငႎငငမားအကား လမႁေရးႎႀငစးပၾားေရးရာမား ပးေပၝငးလပေဆာငေရးက ဖၾႛ ဖးတးတကေစသလ လႛအခၾငအေရးႎႀငပတသက၍ အေရးတယေဆာငရၾကကရန အားေပးသည။ ထအေထၾေထၾညလာခမႀေန၍ ထးခားေသာ သေဘာတညခကမား၊ ႎငငတကာ ဥပေဒအသစမား ေပထၾနးခသည။ အေထၾေထၾညလာခမႀ ထတပနခေသာ သေဘာတညခကမားသည အ႒ကေပးခကမားသာ ဖစ႓ပး သကဆငရာႎငငက မလပမေနရ အမနႛေပးေစခငးႎငခငး မရႀေပ။ သႛေသာကမာေပရႀ ႎငငအမားစက ကယစားပသည အ႒ကေပးခကမား ဖစေသာေကာင အားေကာငးေသာ အ႒ကေပးခကမားဟ ဆႎငသည။ အေထၾေထၾညလာခ၏ လကေအာကတၾင ေအာကပၝအတငး ထပမဖၾႛစညးထားသည။

(က) ပငမေကာမတမား (Main Committees)

(ခ) လပထးလပနညးဆငရာ ေကာမတမား (Procedural Committees )

(ဂ) အ႓မတမးေကာမတမား (Standing Committees)

(ဃ) အေထာကအကဆငရာ၊ အေရးေပႎႀငအခားေကာမတမား (Subsidiary, “adhoc” and Other bodies) တႛဖစသည။

ပငမေကာမတေအာကတၾင ေကာမတအေရအတၾက (၇) ခရႀေသာလညးတခမႀာ အေထာကအကပ ေကာမတဖစသညအတၾက ပငမေကာမတ (၆) ခဟသာ ဆကသည။ ၄ငးတႛမႀာ�

(၁) ပထမေကာမတ (လခေရးႎႀင လကနကဖကသမးေရးဆငရာ)

(၂) ႎငငေရးဆငရာ အထးေကာမတ (ပထမေကာမတ၏ အလပတာဝနမားက အေထာက အကပလပေဆာငသည)

(၃) ဒတယေကာမတ (စးပၾားေရးႎႀင ေငၾေကးဆငရာ)

(၄) တတယေကာမတ (လမႁေရး၊ လသားခငးစာနာမႁႎႀင ယဥေကးမႁဆငရာ)

(၅) စတတၨ�ေကာမတ (ကလနဖကသမးေရး)

(၆) ပဥၤမေကာမတ (အပခပေရးႎႀင ေငၾစာရငးဆငရာ)

(၇) ဆႉမေကာမတ (ဥပေဒဆငရာ) တႛဖစသည။

လႛအခၾငအေရး တကပၾဝငသမားအတၾက တတယႎႀင စတတၨ�ေကာမတတႛ သည အေရးပၝသည။ မမတႛႎငငအေပ ကလသမဂၢ အေထၾေထၾညလာခ႒ကးက ဆး ဖတခကမားခမႀတရာတၾင အရႀနအဟန ေကာငးမၾနေစရနအတၾက တတယ ေကာမတတၾင တၾနးအားေပးလႁႛေဆာကသည။ ထမႀတဆင အေထၾေထၾ ညလာခသႚ တကေရာကလာေသာ ႎငငကယစားလႀယ အဖၾႛမား၏ ေထာကခမႁရရႀ႓ပး ဆးဖတခကမား အတညပ ခမႀတလာႎငရန ကယစားလႀယအဖၾႛမားက ခဥးကပလႁႛေဆာကရသည။

သႛရာတၾင တတယေကာမတတၾင စတတၨ�ေကာမတမႀာကသႛ တသးပဂၢလမားသည အေထၾေထၾေရးရာ အေခအတင ေဆၾးေႎၾးမႁမားတၾင ပၝဝငႎငခၾငမရႀေပ။

(၈၂) ကလသမဂၢလႛအခၾငအေရးဆငရာ မဟာမငး႒ကးရး ( United Nations High Commissioner for Human Rights)

ကလသမဂၢတၾင ရႀ႓ပးဖစသည လႛအခၾငအေရးဆငရာ ဌာနႎႀစခဖစေသာ အဖၾႛအစညးႎႀစခဖစသည လႛအခၾငအေရးမားဆငရာ မဟာမငး႒ကးရးႎႀင လႛအခၾငအေရးဌာနတႛက ၁၉၉၃ ခႎႀစတၾင ေပၝငးစပ၍ ဖၾႛစညးလကခငး ဖစပၝသည။ ကလသမဂၢ လႛအခၾငအေရးဆငရာ မဟာမငး႒ကးက ကလသမဂၢ အေထၾေထၾအတၾငးေရးမႀႃးခပမႀ ခနႛအပ၍ ထမဟာမငး႒ကးသည အေထၾေထၾအတၾငးေရးမႀႃးခပထ အစရငခစာ တကရကတငသၾငးရသည။ ကလသမဂၢတၾင လႛအခၾငအေရးကစၤမားက ထကသႛ မဟာမငး႒ကးရးမးဖၾငလႀစ႓ပး လပကငေဆာငရၾကရန ကာလအတနကာကပင �ကးပမးေဆာငရၾကခသည။ သႛေသာ ႎငငအမားအပား၏ ေထာကခမႁ နညးပၝးမႁေကာင ၁၉၉၃ ခႎႀစဗယငနာ�မႚတၾငကငးပေသာ ကမာလႛအခၾငအေရး ညလာခ ကငးပသညတငေအာင အေကာငအထည ေပလာခ ခငးမရႀေပ။ ကမာလႛအခၾငအေရး ညလာခသႛ တကေရာကလာေသာ ႎငငကယစားလႀယမားအကား အေခအတငေပာဆမႁမားစၾာ ဖစေပခ႓ပး ေနာကဆးမႀ �ကလသမဂၢအဖၾႛ႒ကး၏ လႛအခၾငေရးရာ လပငနးမားက ပမေကာငးမၾနေအာင လပေဆာငႎငရန ရညရၾယ၍ ကလသမဂၢ လႛအခၾငအေရးဆငရာ မဟာမငး႒ကးရးက ဖၾႛစညးရန� ဆေသာလပငနးစဥက ညလာခ၏ ေကညာခကတၾင ထညသၾငးႎငခသည။ အေထၾေထၾညလာခအား ဆးဖတခကခရန တာဝနေပးခသည။၁၉၉၃ ခႎႀစ၊ ဒဇငဘာလ (၂၀) ရကေနႛတၾင ကလသမဂၢ အေထၾေထၾညလာခ႒ကးက လႛအခၾငအေရးဆငရာ မဟာမငး႒ကးရးက ဖၾႛစညးရန ကနႛကၾကမမရႀဆးဖတခသည။

ကလသမဂၢ လႛအခၾငအေရးဆငရာ မဟာမငး႒ကးရးက ဂနဗာ႓မႚတၾင အေခစက႓ပး နယးေယာက႓မႚတၾင ပနကားဆကသၾယေရးရးတရး ဖၾငလႀစထားရႀသည။ မဟာမငး႒ကး၏ သကတမးက (၄) ႎႀစသကတမးသတမႀတသည။ က႗မးကငေသာ ဝနထမးမားဖင ေပလစႎႀငလမးႌၿနမႁမား သတမႀတေဖာပခငး၊ အစးရမားႎႀင ပးေပၝငးဆကဆလပကငခငး၊ ေကညာခကႎႀင အစရငခစာမား ပငဆငခငး၊ အစညးအေဝးမားတၾင ပၝဝငတကေရာကခငး၊ သတငးဌာနမားႎႀင ဆကဆခငး စသညတႛက ေဆာငရၾကေနသည။ ကလသမဂၢ လႛအခၾငအေရးဆငရာ မဟာမငး႒ကးသည လႛအခၾငအေရးနယပယတၾင နညးပညာပငးဆငရာ အကအညမားဖင ႎငငမားက ေထာကပေပးရန၊ အစးရမားႎႀငေဆၾးေႎၾးမႁမား

လပေဆာငေပးရနႎႀင ကလသမဂၢ၏ လႛအခၾငအေရးဆငရာ လႁပရႀားေဆာငရၾကမႁမားက ခတဆကမေစရနအတၾက လႛအခၾငအေရးက တးမႀငလပေဆာငေပးခငးႎႀင ကာကၾယေပးခငးမားက ဥးစး ေဆာငရၾကလကရႀသည။

(၈၃) ကလသမဂၢ ဒကၡသညမားဆငရာမဟာမငး႒ကး� း (United Nations High Commissioner for Refugees - UNHCR)

ဆးဖတခကမားအရ ကလသမဂၢ ဒကၡသညမားဆငရာ မဟာမငး႒ကးရးက၁၉၅၁ ခႎႀစ၊ ဇနနဝၝရလ (၁) ရကေနႚတၾင ဖၾႛစညးခသည။ ကလသမဂၢအဖၾႛအတၾငး ဒကၡသညမားပနာက ကငတၾယေဖရႀငးသည အဓကအဖၾႛအစညးဖစသည။ ဤဒကၡသညမားဆငရာ မဟာမငး႒ကးရးက ဒကၡသညဆသညမႀာ �လမးေရးကစၤ၊ ဘာသာေရးကစၤ၊ ႎငငသားဖစမႁ၊ ႎငငေရးအယအဆႎႀင လမႁအဖၾႛတဖၾႛဖၾႛသႛ အဖၾႛဝင ေရာကမႁတႛေကာင ညႀဥးပနးႎႀပစက အပစေပးခရမညဟ ေကာကရၾႛရန ခငလေသာ အခကအလကမားရႀသ၊ ထသႛ ေကာကရၾႛမႁက အေကာငးပ၍ မမတႛ ႎငငအစးရ၏

ကာကၾယေစာငေရႀာကမႁက မခယႎငေသာသမား�ဟ အဓပၯာယ ဖၾငဆထားသည။ ဤမဟာမငး႒ကး ရးသည ဒကၡသညမားႎႀငပတသက၍ ႎငငတကာကာကၾယမႁမား ေပးရနႎႀင ဒကၡသညမားပနာက ထာဝရေဖရႀငးႎငေသာ အခကမားရႀာေဖၾရန အဓကလပေဆာငသည။ ေနရပသႛ ပနလညေနထငခေသာ ဒကၡသညမားႎႀင ပည တၾငးမႀာပင လႀညလညေနထငေနေသာ ေနရာအတညတက မေနထငရသမားအပၝ အဝင ကမာေပရႀဒကၡသညေပၝငး သနး (၃၀) ခနႛ၏ အေရးကစၤမားက ေဆာငရၾက ေနရသည။ ႎငငတကာ ကာကၾယမႁဟဆရာတၾင ဒကၡသညမားအား မမဆႎၬမပၝဘ အတငးအကပ ပနလညပႛေဆာငခငးက ကာကၾယရန၊ ဒကၡသညမားအား ဖမးဆး ထမးသမးခငးက ကာကၾယရနႎႀင ဒကၡသညမား၏လ�ခေရးက တာဝနယရနတႛပၝ ဝငသည။ ထမ႖မက ဒကၡသညမားဆငရာ သေဘာတစာခပက ႎငငမားက သေဘာတ လကမႀတ ေရးထးလာေစရန၊ မမသေဘာအေလ႖ာက ေနရပသႛပနသည အစအစဥမားဖင ဒကၡသညပနာမားက ေဖရႀငးရနႎႀင အခားကယဆယေရး အဖၾႛမားဖင ပးေပၝငးလကတၾ၍ ဒကၡသညမားအား ကညေထာကပမႁမား လပေဆာငရနတႛက ႒ကးပမးလ႖ကရႀသည။ လကရႀ တာဝန

ထမးေဆာငေနေသာ ဒကၡသညမား ဆငရာ မဟာမငး႒ကးမႀာ နယသာလနႎငင၏ ဝန႒ကးခပေဟာငးဖစသ ရဒလတဗဘာ (Ruud Lubbers) ဖစသည။

ႎငငတကာက ဒကၡသညမားက ကာကၾယေစာငေရႀာကရနႎႀင ပတသကေသာ အေခခအခကမားမႀာ�

- ဒကၡသညမားအား အတငးအကပ ေနရပသႛ ပနလည ပႛေဆာငခငးအား တားမစခငး။

- ဒကၡသညမားအား ကာကၾယေပးေရးႎႀင ပတသက၍ အေခခအကဆး ကာကၾယ ေပးမႁမႀာ ထဒကၡသညမားက ေနရပသႛေမာငးထတခငး၊ ပနပႛခငးမပရနဖစသည။ ထလ၏လမးဖစမႁ၊ ကးကၾယမႁ၊ ႎငငသားဖစမႁ၊ လမႁေရး သႛမဟတ ႎငငေရး အသငးအဖၾႛတၾင အဖၾႛဝငဖစမႁေကာင ေနရပကပနလ႖င အႎၨရာယကေရာကႎငပၝက ထဒကၡသညက သ၏ေနရငးအရပသႛ ပနလညပႛေဆာငခငး မပရေပ။�

ဒကၡသညမား၏လခမႁႁႁႁ

ဒကၡသညမား၏ လခမႁမႀာလညး အေခခကေသာ အခကတခကဖစသည။ ခလႁခၾင ေတာငးခေသာသမားသည သတႛဘဝအသကရႀငသနေရးအတၾက ခလႁခၾင ေတာငးခခငးဖစသည။ ဒကၡသညမား ခလႁခၾငေတာငးခေနေသာ နယေမတၾင ထသ တႛက လခမႁမေပးႎငပၝက ဒကၡသညမားအား ကာကၾယေစာငေရႀာကမႁသည အဓပၯၝယ

မဖစေပလမမည။ ဒကၡသညမား၏ ရပပငးဆငရာ လခေရးႎႀင ဒကၡသညမား ခလႁရာေနရာေဒသမား၏ လခေရးသညလညး ဤအခကတၾငအကးဝငသည။ အမးသမးဒကၡသညမားအား လငပငးဆငရာ အကမးဖကမႁသညလညး ယခအခက တၾင အကးဝငပၝသည။

ဒကၡသညမားအား ဖမးဆးခငး

မမအသကရႀငခၾငက အႎၨရာယေပး အေႎႀာကအယႀကပေနေသာ တငးပညမႀ အခားတငးပညအတၾငးသႛ ထၾကေပးတမးေရႀာငလာေသာ မညသညဒကၡသညကမႀ တငးပညအတၾငး တရားမဝင ဝငေရာကမႁ သကသကဖင

ဖမးဆးခပေႎႀာငခငး မပရေပ။ သ၏လမးဖစမႁ၊ ကးကၾယမႁ၊ ႎငငသားဖစမႁ၊ လမႁေရး သႛမဟတ ႎငငေရးအသငးအဖၾႛတၾင အဖၾႛဝငဖစမႁေကာင သ၏တငးပညတၾင အႎၨရာယရႀ၍ ထၾကေပးတမးေရႀာငလာသသည ထအခကက သကဆငရာ အစးရထတၾင ခငခငလလတငပႎငပၝက ၄ငးတႛက တငးပညအတၾငး တရားမဝငဝငေရာကမႁဖင ဖမးဆးခပေႎႀာင၍မရေပ။

ဒကၡသညမားဆငရာ မဟာမငး႒ကးသည ဝနထမးေပၝငး ငၝးေထာငေကာဖင လညပတလ႖ကရႀသည။ ဝနထမးမား၏ (၈၀) ရာခငႎႁနးမႀာ လကေတၾႛနယပယမားတၾင လပကငလ႖ကရႀ႓ပး ႎငငေပၝငး (၁၁၅) ႎငငတၾင ရးခၾေပၝငး (၂၀၀) ေကာ ဖၾငလႀစထားသည။ ဒကၡသညမားဆငရာ မဟာမငး႒ကးရး၏ ဗဟေကာမတဝင ႎငင ေပၝငးမႀာ (၅၀) ႎငင ရႀသည။

(၈၄) ကမာကလသမဂၢအဖၾႛအစညး (United Nations Organization)

ကမာကလသမဂၢ အဖၾႛအစညးသည အေရး႒ကးဆးေသာ အပညပညဆငရာ အဖၾႛအစညးဖစပၝသည။ ၁၉၄၅ ခ၊ ဇနနဝၝရလ (၂၆) ရကေနႛတၾင အေမရကနႎငင ဆနဖရနစစၤကမႛ၌ လကမႀတေရးထးခေသာ ကလသမဂၢ ေကညာစာတမးအရ ေပေပၝကလာခခငးဖစ႓ပး ကမာႎငငမားအားလးနးပၝးက အတတကၾ ပၝဝငလာေအာင လပေဆာငႎငခသည။

ဗာဆလ သေဘာတစာခပအရ�ႎငငတကာ ပးေပၝငးေဆာငရၾကမႁ တးတကရနႎႀင ႓ငမးခမးေရးႎႀင လခေရးရရႀေစရန�ရညရၾယခကဖင ၁၉၁၉ ခႎႀစတၾင ႎငငေပၝငးခပအသငး႒ကး (The League of Nations) က ဖၾႛစညး ထေထာငခသည။ သႛေသာ ပထမကမာစစ႒ကးအ႓ပးတၾင ဖၾႛစညးခေသာ ႎငငေပၝငးခပ အသငး႒ကးသည ဒတယကမာစစက တားဆးႎငခငးမရႀဘ ပကပားသၾားရသည။ ဒတယကမာစစအ႓ပးတၾင ေနာကထပကမာစစ တားဆးႎငေစေရးအတၾက ႎငငေပၝငးခပအသငး႒ကးကသႛ ႎငငတကာပၝဝငေသာ အသငးတခက ဖၾႛစညးရန ရညရၾယခကသည။ ယခငက ဖၾႛစညးခ႓ပး ထငသေလာကေအာငမငမႁ မရရႀခေသာ ႎငငေပၝငးခပအသငး႒ကး၏ သငခနးစာကယ၍ မညကသႛေအာငမငေအာင ဖၾႛစညးႎငမညက ေလလာအားထတ ခကသည။ ၁၉၄၅ ခႎႀစတၾင အေမရကနႎငင၊ ဆနဖရနစစၤကမႚ၌ ကငးပခေသာ ကလသမဂၢ၊ ႎငငတကာ အဖၾႛအစညး

ညလာခသႛ တကေရာကလာကေသာ ႎငငေပၝငး (၅၀) မႀ ကယစားလႀယမားက ကလသမဂၢ လႛအခၾငအေရးဆငရာ လပထးလပနညးမား၏ အေခခ အသကေသၾးေကာ ဖစေသာ ကလသမဂၢပဋညာဥ (United Nations Charter) ကေရးဆၾ ပဌာနးႎငခသည။ စစေကာင ညလာခသႛ မတကေရာကႎငေသာ ပလနႎငငကပၝ ေနာကပငးတၾင အတညပခသဖင ကလသမဂၢက စတငဖၾႛစညးခသည ႎငငအေရအတၾကသည (၅၁) ႎငငဖစသည။ ထစာခပ စတငအသကဝငခသည ၁၉၄၅ ခႎႀစ၊ ေအာကတဘာလ (၂၄) ရကေနႛမႀစ၍ ကလသမဂၢ႒ကးလညး အသကဝငလႁပရႀား လညပတခသည။ ယခအခၝတၾင ကလသမဂၢအဖၾႛဝငႎငငေပၝငး (၁၈၀) ေကာရႀခ႓ပးဖစသည။

ကမာကလသမဂၢ၏ အဓကရညရၾယခကမႀာ�

v တကမာလး ႓ငမးခမးေရးစးမးေစရန၊

v ႎငငမားအတၾငး မတဘကဆနေသာ ဆကသၾယမႁ တးတကေစရန၊

v �ပညသမားဘဝ တးတကေကာငးမၾနလာေစရန၊ ဆငးရမၾေတမႁ၊ စာမတတေမာကမႁႎႀင ေရာဂၝေဘးထေပာမႁတႛက တကဖကရန၊ သဘာဝပတဝနးကင ဖကဆးမႁက ရပတရနႎႀင တဥး၏အခၾငအေရးႎႀင လၾတလပမႁက တဥးက အပနအလႀနေလးစားရန၊

v � ထရညရၾယခကမား ေအာငမငေစရနအတၾက ႎငငမားအကား ဗဟခကအဖစ စၾမးေဆာင ေပးရနတႛ ဖစသည။

ထရညရၾယခကမား ေအာငမငေစရနအတၾက ကလသမဂၢက ႎငငတကာဥပေဒႎႀင ကလသမဂၢ ပဋညာဥတႛအေပတၾင အေခတည၍ ဖၾႛစညးထားခငးဖစသည။

ကလသမဂၢ၏ မဝၝဒမားမႀာ�

v အဖၾႛဝငႎငငတငး အခပအခာအာဏာ တနးတမႁရႀသည။

v အဖၾႛဝငႎငငတငး ကလသမဂၢပဋညာဥက လကနာရမည။

v ႎငငမားသည မတကၾပားမႁမားက ႓ငမးခမးေသာ နညးလမးမားဖငသာ ေဖရႀငးရမည။

v ႎငငမားသည အငအားသးခငး သႛမဟတ အငအားသးရန ႓ခမးေခာကခငး တႛကေရႀာငကဥရမည။

v ကလသမဂၢသည မညသညႎငင၏ ပညတၾငးေရးရာကမႀ ဝငေရာက စၾကဖကခငးမပရ။

v ႎငငမားသည ကလသမဂၢအား ဝငးဝနးပပး ကညသငသည။

ကလသမဂၢက စတငဖၾႛစညးရာတၾင ဒတယကမာစစ၏ စစႎငႎငငမားက ထေထာငခသဖင လဖႃမားအသငးဟပင ေခေဝခခရ႓ပး ဥေရာပတကသားမားႎႀင အေမရကနမားက လၿမးမးထားသညက ေတၾႛရသည။ ဗႃရကေရစႎႀင ႎငငေရး ေပလစမားေရးရာတၾင ယေနႛတင၄ငးတႛ၏ သဇာအာဏာအငအား သကေရာကေန လကရႀသညက ေတၾႛ မငႎငသည။

ကလသမဂၢစနစအရ ဝနထမးမားႎႀင ကလသမဂၢရႀ ေကာမတမား၊ ဌာနမားက အဖၾႛဝငႎငငမား၏ ပထဝနယေမမားအလက ခၾတမးခထားသည။ ထႛေကာငဝနထမး မားႎႀငဌာနတငးတၾင နယေမအလက ကနႛသတထားေသာ အေရအတၾကက ေတၾႛရမညဖစသည။ အဖၾႛဝငႎငငမားက ေဒသအလက ေအာကပၝအတငး အကမးအားဖင ခၾခားထားသည။

(က) အာဖရက ႎငငမား (၅၀ ႎငင)

(ခ) အာရႀ ႎငငမား (၅၀ ႎငင)

(ဂ) အေရႀႛဥေရာပ ႎငငမား (၁၈ ႎငင)

(ဃ) လကတငအေမရက ႎႀင ကေရဘယ ႎငငမား (၃၄ႎငင)

(င) အေနာကဥေရာပ ႎႀင အခားႎငငမား (၂၃ႎငင) တႛဖစသည။

အေမရကနပညေထာငစ၊ ကေနဒၝႎငငႎႀင သစေတလႎငငတႛက ေဒသ(င) တၾင ထညသၾငးထား႓ပး တရကႎငငသည ေဒသ(င) အပင အာရႀႎငငမားတၾင လညးပၝဝငသညက ေတၾႛရသည။ ေဖာပပၝေဒသ ခၾခားမႁတၾငပင အာဖရက၊ အာရႀ၊ လကတငအေမရကႎႀင ကေရဘယႎငငမား၏ စေပၝငးမအေရအတၾကသည စစေပၝငးမအေရအတၾက၏ သးပႎႀစပထကပေနသဖင မခၾရာတၾင အားေကာငးမႁ ရရႀေနသညက ေတၾႛရသည။

(၈၅) ကလသမဂၢလ႓ခေရးေကာငစ (United Nations Security Council)

ဤေကာငစသည ကလသမဂၢအဖၾႛအစညး႒ကး၏ အဓကကေသာ ဌာနမားထမႀ တခဖစပၝသည။ လခေရးေကာငစက အ႓မတမးအဖၾႛဝင (၅) ႎငငဖစေသာ အေမရကန၊ ႓ဗတန၊ ဆဗယက၊ ပငသစႎႀင တရတႎငငတႛအပင အ႓မတမးမဟတေသာ အဖၾႛဝင (၁၀) ႎငငဖင ဖၾႛစညးထားသည။ အ႓မတမးအဖၾႛဝင (၅) ႎငငတၾင ဗတအာဏာရႀသည။ ထကသႛ ဗတအာဏာ ေပးအပထားခငး ေကာငသာ အေမရကနႎငငႎႀင အခားအငအား႒ကးႎငငတႛက ကလသမဂၢတၾင ပၝဝငလာေအာင ဆၾေဆာငႎငခခငးဖစသည။ ၄ငး၏တာဝနမႀာ ကလသမဂၢ ပဋညာဥတၾင ပဌာနးထားသညအတငး႓ငမးခမးေရး ထမးသမးေရး၊ စစတားဆးေရး၊ ကႃးေကာမႁမားက တားဆးအပစေပးေရးတႛ ဖစသည။ အေထၾေထၾ ညလာခကသႛ ကလသမဂၢ၏ ဌာနမားသည အစးရမားက ၄ငးတႛအ႒ကေပးခကမားက ေလးစားလကနာရန အ႒ကေပးပနကားရသာ ပနကားႎငေသာလညး လခေရးေကာငစတၾငပၝေသာ အ႓မတမးအဖၾႛဝင ႎငငမားအေနဖငတာဝနရႀရႀ လပေဆာငရမည ဆးဖတခကမားက ခမႀတႎငသည ပၝဝၝရႀသည။ လခေရး ေကာငစသည ကမာပလပအဖၾႛတဖၾႛ ကသႛပငဖစသည။ လခေရးေကာငစအတၾက ဆးဖတခကမကမးတရပက ေထာကခမ (၉) မရရႀမႀသာ အတညပႎငသည။ အ႓မတမးအဖၾႛဝင (၅) ႎငငအနက ႎငငတႎငငက ဗတအာဏာသး႓ပးကနႛကၾကခလ႖င စစေပၝငး(၁၄)မ ရရႀေစကာမ ဆးဖတခက အထမေမာကေပ။ အေမရကနႎငငသည အစၤေရးႎႀင ေတာငအာဖရကႎငင ကစၤမားတၾင ဗတအာဏာသး၍ ကနႛကၾကခသညကေတၾႛသည။ အာဖဂနနစၤတနတၾင စစဖစပၾားေသာအခၝ ဆဗယကပညေထာငစက ဗတအာဏာ သးမညပခသဖင လခေရးေကာငစမႀ ဝငေရာကအေရးယေဆာငရၾကမႁမပႎငခေပ။ ပငသစႎႀင ႓ဗတနႎငငတႛသည ဗတအာဏာက သးခသည။ တရတႎငငသညလညး တငဝမက႗နး အေရးကစၤ

ဖစပၾားခသည ၁၉၇၂ ခႎႀစ၊ ကတညးမႀစ၍ ဗတအာဏာ ေနာကထပသးခငး မရႀခေခ။ လ�ခေရးေကာငစ အ႓မတမး (၅) ႎငင၏ အားပငမႁမားက ကလသမဂၢ အေထၾေထၾအတၾငးေရးမႀႃးအသစ ေရၾးခယတငေမႀာကရာတၾင မကာခဏ ေတၾႛရတတသည။ ထႛေကာငအ႓မတမး အဖၾႛဝငႎငင တႎငငသည ကလသမဂၢ အေထၾေထၾ အတၾငးေရးမႀႃးခပထကပင ပမအာဏာရႀသညဟ ဆကသည။

အဖၾႛဝငႎငငမားသည ပဋပကၡတခဖစလာပၝက လခေရးေကာငစက သရႀ လာေအာင တငပႎငသည။ ထအခၝမးတၾင လခေရးေကာငစက ပဋပကၡဖစေနေသာ ႎငငမားက ႓ငမးခမးေသာနညးဖင ေဖရႀငးကရနပနကားႎငသည။ ထသႛဖစေနေသာ ပဋပကၡက မမတႛကယတင ေဖရႀငးႎငခငးမရႀသညအခၝ ထပနာက အပညပည ဆငရာတရားရး (ICJ) သႛတငပ၍ ထတရာရးမႀ မညသမႀနသည၊ မညသမႀားသည ကဆးဖတသည။ လခေရးေကာငစက ကလသမဂၢ အဖၾႛဝငႎငငမားက ႎငငတႎငင သႛမဟတ ႎငငမားအေပ ကနသၾယမႁမား ရပတနႛပတဆႛရန၊ ပငလယ၊ ေလေကာငး၊ မးရထားလမး၊ စာတက၊ တယလဖနး၊ ေရဒယ အစရႀသည ဆကသၾယေရးနညးလမးမား ပတဆႛအေရးယရန ပနကားႎငသည။ ထသႛ လပေဆာငမႁမား မေအာငမငပၝက လခေရးေကာငစသည ကလသမဂၢ ႓ငမးခမးေရးတပမားကေစလၿတ၍ လခေရးႎႀင စစမဇမားတညေဆာကရန သႛမဟတ အပစအခတရပစေရးေဆၾးေႎၾးရန တာဝနေပး ေစခငးႎငသည။ သႛေသာ ပဋပကၡတၾင ပၝဝငပတသကေနေသာ ႎငငမားအားလးက သေဘာတခၾငပမႀသာ ကလသမဂၢ ႓ငမးခမးေရးတပမားက ေစလၿတႎငမညဖစသည။ အခႛအေရးကစၤမားတၾင လခေရးေကာငစက အဖၾႛဝငႎငငမားအား စစေရးအရ ဝငေရာကဖနေဖေပးရန အာဏာေပးႎငသည။ အဖၾႛဝငႎငငမားကလညး ထသႛအေရး ကစၤဖစေပလာပၝက မမတႛစစတပအငအားမားက ေစလၿတကညရန တာဝနရႀသည။

အ႓မတမးအဖၾႛဝင မဟတေသာ ႎငငမား၏ သကတမးက (၂) ႎႀစ သတမႀတထား႓ပး သကတမးတးခၾင မရႀေပ။ ထကသႛ အ႓မတမးမဟတေသာ ႎငငမားက ေရၾးခယရာတၾင ဆႎၬမသးပႎႀစပ အမားစရရနလ႓ပး ေဒသဆငရာ ႎငငမားက သေဘာတပၝက အ႓မတမးမဟတေသာ အဖၾႛဝင ဖစႎငသည။ လခေရးေကာငစ၏ ဥကဌအဖစ အဂလပအကၡရာ အစအစဥအတငး လစဥေပာငးလ တာဝနထမးေဆာငေစသည။

(၈၆) အပညပညဆငရာ လႛအခၾငအေရးမားေကညာစာတမး (Universal Declaration of Human Rights)

ကလသမဂၢ၏ လႛအခၾငအေရးေကာမရႀင (Commission on Human Rights) က ပငဆငေရးဆၾ႓ပး ၁၉၄၈ ခ၊ ဒဇငဘာလ ၁ဝ ရကေနႛတၾင ကမာကလသမဂၢ အေထၾေထၾညလာခမႀ အတညပပဌာနးလကေသာ ဤေကညာစာတမးသည လႛအခၾငအေရးမားက ႎငငတကာရႁေထာငမႀေန၍ လၿမးခႎငသည ပထမဆးေသာ အပညပညဆငရာ ပဌာနးခကဖစပၝသည။ ကလသမဂၢပဋညာဥစာတမး၏ အပဒ (၆၈) အရ လႛအခၾငအေရး ေကာမရႀင (Commission on Human Rights) အပၝအဝင ကလသမဂၢ အထးေကာမရႀငမားက ဖၾႛစညး တညေထာငလာခသည။ လႛအခၾငအေရးေကာမရႀငက ၁၉၄၆ ခႎႀစတၾင စတငဖၾႛစညးခသည။ ထေကာမရႀငမႀ ဥးစးဥးေဆာင၍ ကလသမဂၢ ပဋညာဥစာတမးတၾငပၝဝငေသာ လႛအခၾငအေရးႎႀင လၾတလပခၾငဆေသာ အဓပၯာယမားက ဖၾငဆရႀငးပႎငမည အပညပညဆငရာလႛအခၾငအေရး ေကညာစာ တမးက ပငဆင ေရးဆၾရန တာဝနေပးခသည။ အေမရကန သမတကေတာဖစသ အယလနာရးစဘ (Eleanor Roosevelt) ၏ ေခၝငးေဆာငမႁဖင ေရးဆၾခေသာ ထစာတမးအေပ ကမာႛႎငငမားက အထးစတဝငစားခကသည။

အစးရကယစားလႀယမား၊ အစးရမဟတေသာအဖၾႛမားႎႀင အ႒ကမ႒ကမ ေဆၾးေႎၾးတငပငမႁမား လပေဆာငအ႓ပး ၁၉၄၈ ခႎႀစ၊ ဇၾနလတၾင ထေကညာ စာတမးက အ႓ပးသတႎငခသည။ ထမကမးက အ႒ကမ႒ကမအဖနဖနေလလာမႁမား ပလပအ႓ပး ၁၉၄၈ ခႎႀစ ဒဇငဘာလ (၁၀) ရကေနႛတၾင ပငသစႎငင ပရစမႚတၾင ကငးပေသာ ကမာကလသမဂၢ အေထၾေထၾညလာခမႀေန၍ ထေကညာစာတမးက အတညပ ပဌာနးႎငခသည။ ႎငငေပၝငး ၄၈ ႎငငက ေထာကခခသည။ ဘလတရပ၊ ခကကစလေဗးကးယား၊ ပလန၊ ေဆာဒအာေရးဗးယား၊ ေတာငအာဖရက၊ ယကရမး၊ ဆဗယကပညေထာငစႎႀင ယဂစလားဗးယားႎငင စသည ႎငင (၈) ႎငငတႛက မမေပးဘ ကားေနခက႓ပး ကနႛကၾကသညႎငင လးဝမရႀဘ အတညပပဌာနးႎငခသည။ အပညပညဆငရာ လႛအခၾငအေရးေကညာစာတမးတၾင လႛအခၾငအေရးႎႀင ပတသကေသာ အေထၾေထၾႎႀင အေခခအခကမား ပၝဝငသည။ ထလႛအခၾငအေရး ေကညာစာတမးသည အဖၾႛဝငႎငငမားအေနႎႀင ေလးစားလကနာပၝမညဟ သေဘာတ လကမႀတေရးထးရန လအပေသာ သေဘာတစာခပမး

မဟတေသာလညး ေကညာစာတမးပၝအခကမားက တနဖးထားေစာငေရႀာကရန ကမာကလသမဂၢအဖၾႛဝင ႎငငတငးတၾငတာဝနရႀသည။ ကမာကလသမဂၢ အေထၾေထၾညလာခက ၁၉၄၈ ခႎႀစတၾင ပဌာနးလကေသာ အပညပညဆငရာ လႛအခၾငအေရး ေကညာစာတမးသည လကမႀတေရးထးစရာ လအပေသာ သေဘာတစာခပမဟတေသာလညး မညသညႎငငမဆ ကလသမဂၢ ပဋညာဥစာခပက လကမႀတေရးထးလက႓ပး ကလသမဂၢ အဖၾႛဝငႎငင ဖစသၾားသညႎႀငတပငနက အပညပညဆငရာ လႛအခၾငအေရး ေကညာစာတမးပၝ အခကမားက ေလးစားလကနာရန တာဝနရႀသၾား႓ပဖစသည။ အပညပညဆငရာ လႛအခၾငအေရး ေကညာစာတမးက ကလသမဂၢ ပဋညာဥမႀလၾ၍ မညသညစာခပ၊ မညသညဥပေဒကမႀ မလၿမးမးႎင။ ဤေကညာစာတမးက ႎငငအစးရမား၏ လႛအခၾငအေရးႎႀင ပတသက၍ ေလးစားလကနာမႁက တငးတာေသာ စခနစညၿနးအဖစ အသးပလာခသည။ ကလသမဂၢ အေထၾေထၾ ညလာခတၾငသာမက လခေရးေကာငစတၾငပၝ ကးကားကရသည။ ႎငငတကာ ဥပေဒဆငရာ စာခပမားတၾငလညး ကးကားေဖာပကသည။ ႎငငအေတာမားမား၏ ဖၾႛစညးပ အေခခဥပေဒမားတၾငလညး ကးကားေဖာပ ေလရႀသည။ ထႛပငႎငငအေတာမားမား၏ ဥပေဒေရးဆၾမႁမားတၾငလညး သဇာသကေရာကမႁ ရႀသညကေတၾႛရ႓ပး တခၝတရ အမးသားဥပေဒမား၏ အစတအပငးဖစလာ သည။ ႎငငအသးသး၏ ႎငငေတာတရားရးမားတၾငလညး ဥပေဒအရ ကးကားလာ ခကသည။

ထလႛအခၾငအေရး ေကညာစာတမးတၾင လသားတႛ၏ ႎငငသားအခၾငအေရး၊ ႎငငေရး အခၾငအေရး၊ စးပၾားေရး အခၾငအေရး၊ လမႁေရးအခၾငအေရးႎႀင ယဥေကးမႁ အခၾငအေရးမားက ထညသၾငးေဖာပထားသည။ အပဒေပၝငး (၃၀) ပၝဝင႓ပး အပဒ (၁)ႎႀင (၂)တႛသည လႛအခၾငအေရး၏ အဓပၯာယအယအဆတႛက ဖၾငဆ ရႀငးပထားသည။အပဒ (၃) မႀ (၂ရ) အထသည အခၾငအေရးမားက ေဖာပထားသည။ အပဒ (၂၈) မႀ(၃၀) အထသည ထအခၾငအေရးမား ေလးစားရန၊ အခားသမား၏ အခၾငအေရးမားက ေလးစားရန၊ မညသမႀ မခးေဖာကရန တာဝနမားက ရႀငးလငးေဖာပထားသည။

(၈၇) အမးသမးမားအား အကမးဖကခငး (Violence Against Women)

အမးသမးမားအား အကမးဖကခငးဆသညမႀာ �အမးသမးမားအား စတပငးဆငရာအရဖစေစ၊ လငပငးဆငရာအရဖစေစ၊ �ရပပငးဆငရာအရဖစေစ အႎၨာယဖစေစေသာ၊ အနာတရခစားေစေသာ၊ ခစားေစရမညဟ၍ ႓ခမးေခာကမႁမား အပၝအဝင ေခာကလႀနႛသမးသၾငးမႁမား၊ ၄ငးတႛ၏ လၾတလပမႁမားအား မတရားဖယ ရႀားခငးမားဖစေစမႁ၊ ထသႛဖစေစႎငေလာကေသာ အပအမမား အားလးဟ၍ ၁၉၉၃ ခႎႀစ၊ ဒဇငဘာလတၾင ကငးပခေသာ ကလသမဂၢ အေထၾေထၾညလာခ၏ အမးသမးမားအား အကမးဖကမႁ ပေပာကေရး ေကညာစာတမးတၾင အဓပၯာယဖၾငထားသည။ တနညးအားဖငဆေသာ အမးသမးႎႀင အမးသားမားအကား အမးသမးမားအေပ တဆငနမေသာအမငေကာင ေပေပၝကလာရေသာ မညမ႖သည အကမးဖကမႁက ဆလသည။

၁၉၉၃ခႎႀစ ကလသမဂၢ ကမာလႛအခၾငအေရး ညလာခတၾင ထကစၤႎႀင ပတသက၍ ကယကယပနႛ ပနႛ ေဆၾးေႎၾးခက႓ပး အမးသမးမားအား အမေထာငအတၾငးႎႀင ပငပတႛတၾင အကမးဖကမႁက ကာကၾယရန တငပခသည။ အမးသမးမားအေပ အကမးဖကခငးဆငရာ ေကညာစာတမးက ၁၉၉၃ ခႎႀစ၊ ဒဇငဘာလ (၂၀) ရကေနႛတၾင ကလသမဂၢ အေထၾေထၾညလာခက ထတပနေကညာခသည။ ၁၉၉၄ ခႎႀစ၊ မတလတၾင အမးသမးမားအေပ အကမးဖကမႁဆငရာ အထးစစမးစစေဆးေရး အရာရႀက ပထမဥးဆးအ႒ကမ ခနႛအပခသည။ ထစစမးစစေဆးေရး အရာရႀအား အမးသမးမားအေပ အကမးဖကခငး၏ အေကာငးရငးမားႎႀင အကးဆကမား ေလလာေဖာထတရန တာဝနလပပငခၾင အပညအဝေပးခသည။ အမးသမးမားသည အဘယေကာငအကမးဖကခေနရသညက အထးစစမးစစေဆးေရး အရာရႀက သမ၏ အစရငခစာတၾင ေအာကပၝအတငး ဆထားသည။

� အမးသမးမားသည သမတႛ၏လငေကာင အဓမကငခရခငး၊ လငအဂၝအား ဖကဆးခငး စသညတႛႎႀင ရငဆငရသည။ အမးသားမားႎႀင ဆကသၾယေနမႁေကာင အမတၾငးရႀ မသားစအတၾငး အကမးဖကခငး၊ ဇနးအားသတဖတခငး စသညတႛႎႀင ရငဆငရသည။ လမးတမး သႛမဟတ အပစတစဝငဖစေသာေကာင အဓမကငခရခငး၊ လမးစမားအားဖႎႀပရာတၾင အဓမကငခရခငးမားက ရငဆငရသည။

မသားစအတၾငးတၾင အမးသမးဖစရခငးေကာင ရကႎႀကခငး၊ လငအရ ေစာကားခရခငး၊ အခၾငအေရးမား ငငးပယခရခငး၊ အလမတဘ မမခငပၾနးကလင ဆကဆခငး စသညတႛကကေတၾႛရသည။ လမႁအသငးအဝငးတၾငလညး အဓမကင ခရခငး၊ ေရာငးဝယခရခငး၊ အဓမပညတနဆာအဖစ ေစခငးခရခငး တႛက ရငဆငရသည။ ႎငငအတၾငးတၾငလညး အကဥးေထာငအတၾငး အဓမကငခရခငးမား၊ အမးသမးမားအား ဖႎႀပေသာဥပေဒမားႎႀင ရငဆငရခငးမားက ကေတၾႛသည� ဟဆထားသည။

အမးသမးမားအေပ အကမးဖကမႁသည အမးသမးမားအား လငပငးဆင ရာကၾပားမႁအရ ခၾခားသတမႀတခငးေကာင ဖစေပလာေသာ အေကာငးအရာတခပင ဖစသည။ အကမးဖကမႁသည ပသၸာနမးစဖင ေနရာတငး၊ ႎငငတငးတၾင ေတၾႛမငဖစပၾားလက ရႀသည။ လကခကငသးေနေသာ အမးသမးမားအေပ ဖႎႀပသည ယဥေကးမႁ အစဥအလာအခႛ၊ ဘာသာေရးကငစဥအခႛႎႀင ဥပေဒ အခႛတႛအပင�ဖဝၝဒ� ႒ကးစးလၿမးမးေနေသာ ပတဝနးကငႎႀင ႎငငေရးအေခအေန တခႛက အမးသမးမားအေပ ဖႎႀပမႁက တၾနးအားေပးေနသည။

(၈၈) ဆးဝၝးလႀေသာပစအမးမးဖင ကေလးသငယမားအား ခငးေစခငး (Worst forms of Child Labor)

ဆးဝၝးလႀေသာ ပစအမးမးဖင ကေလးသငယမားအား ခငးေစခငးဆသည အဓပၯာယက ၁၉၉၉ ခႎႀစတၾင ပဌာနးခေသာ အပည ပညဆငရာ အလပသမားအဖၾႛခပ (ILO) ၏ သေဘာတဆးဖတခက အမႀတ ၁၈၂ (ILO Convention - 182) ၌ ေဖာပထားပၝသည။ ထေဖာပထားခကအရ အသက (၁၈) ႎႀစေအာက အရၾယရႀ ေယာကားကေလး၊ မနးကေလးမားအား (က) က႗နပခငး၊ က႗နသဖၾယေစခငးခငး၊ အဓမလပ အားေစခငးခငးႎႀင စစပၾမားအတၾငး တကခက ရနအတၾက စစတပအတၾငးဝငေရာကခငးခငး (ခ) ပညတနဆာသႛမဟတ ညစညမးစာေပမားတၾင အသးပခငး၊ မႃဆၾယခငးႎႀင အသးပရနအတၾက ကမးလႀမးခငး၊ (ဂ) မးယစေဆးဝၝးလပငနးအပၝအဝင တရားမဝငလပငနးမားတၾင အသးပခငး၊ မႃဆၾယခငးႎႀင အသးပရနအတၾက ကမးလႀမးခငး၊ (ဃ) ကေလး၏ကနးမာေရး၊ လခေရးႎႀင စတဓာတပငးတႛက ထခကအႎၨရာယဖစေစသည လပငနးခၾငတၾင ေစခငးခငးစသညတႛသည

ဆးဝၝးလႀေသာ ပစအမးမးဖင ကေလးသငယမားအား ခငးေစခငးေမာကပၝသည။ ကေလး၏ကနးမာေရး၊ လခေရးႎႀင စတဓာတပငးတႛက ထခကအႎၨရာယဖစေစသည လပငနးခၾငတၾင ေစခငးခငးက အေသးစတ ရႀငးလငးထားရာတၾင ထလပငနးခၾငမးသည ကေလးမား၏ ရပပငး၊ စတပငးႎႀင ကာမပငးဆငရာက ေစာကားမတရားပကင ခႎငရသညအလပ၊ အကဥးအကပအတၾငး ပတေလႀာငထားေသာေနရာမး၊ အႎၨရာယ႒ကး၍ မငမားေသာ ေနရာမး၊ ေရေအာက၊ ေမေအာက စသည ေနရာမးတၾင လပရသညအလပ၊ ကနးမာေရးႎႀင မညႌၾတသည ပတဝနးကငအတၾငး လပရသညအလပ၊ အႎၨရာယ ရႀေသာအရာ ဝတၨမားအကား လပရသညအလပ၊ အခနကာမငစၾာလပရခငး၊ ညအခနလပရခငး၊ ပတေလႀာငမၾနးကပေနေသာ ေနရာမားတၾင လပရခငးစသဖင အလၾနခကခေသာ အေခအေနမားတၾင လပရေသာအလပ (အမတၾငးမႁအလပ ကရနအတၾက အလပရႀင၏ ေနအမတၾင သၾားေရာကေနထင အလပလပရသညကေလးမးသည ဤအခကႎႀင အကးဝငသည) စသညတႛ ဖစပၝသည။

သေဘာတစာခပက လကမႀတထးထားေသာ အဖၾႛဝငႎငငမားအေနဖင ထေစခငးခငးမား လးဝ ပေပာကေစရနအတၾက အခနကာလတခက သတမႀတ႓ပး အစအစဥမားကလညး စနစတကခမႀတကာ ေဆာငရၾကသၾားရမညဖစသည။ ထသႛ လပေဆာငရာတၾင မမႎငငအတၾငးရႀ ကေလးအလပသမား အေခအေနမားႎႀင ပတသကေသာ သတငးမား၊ အခကအလကမားက စေဆာငးရန၊ ႎငငတကာအဖၾႛ အစညးမားႎႀငပးေပၝငး၍ ထသတငးမားက ဖလႀယခငး၊ ကႃးလၾနသမားက အပစေပးခငးတႛက လပေဆာငရန၊ အလပရႀငအလပသမား အဖၾႛအစညးမားႎႀင အခားလထအဖၾႛမားအကား ထကစၤအေကာငး ပမနားလညလာေအာင လႁႛေဆာရန၊ ထကစၤက တကဖကရာတၾင အေကာငးဆးေသာ နညးလမးမားက ေဖာေဆာင၍ အမားသေအာင ဖနႛေဝရနႎႀင ထသႛေစခငးခရေသာ ကေလးမား၏ မဘမားႎႀင အရၾယေရာက႓ပး သားမသားစဝငမားက အလပအကငမား ဖနတးေပးခငးႎႀင သကေမၾးဝမးေကာငးအတတမား သငကားေပးရနတႛ ပၝဝငသည။