Hypertension Educator’sHandbook

ภาพประกอบการใหความรูเรื่องโรคความดันโลหิตสูง

2

สารบัญบทที่ หนา

1.ความสําคัญของการใหความรูเรื่องโรคความดันโลหิตสูง………………………………………………………3

2.ความรูเบื้องตนโรคความดันโลหิตสูงและการวินิจฉัยโรค………………………………………………………17

3.อาหารและการออกกําลังกายของผูปวยความดันโลหิตสูง……………………………………………………..314.ยารักษาโรคความดันโลหิตสูง…………………………………………………………………………………..385.คําแนะนําทั่วไปในการใชยาลดความดันโลหิต………………………………………………………………….60

3

บทที่1ความสําคัญของการใหความรูเรื่องโรคความดันโลหิตสูง

4

ภาวะแทรกซอนจากโรคความดันโลหิตสูง

โรคแทรกซอนทางสมอง เกิดเสนเลือดในสมองตีบตัน หรือแตกไดงาย จึงมีโอกาสเปนอัมพฤกษ หรืออัมพาตไดงายกวาคนปกติ

5

ภาวะแทรกซอนจากโรคความดันโลหิตสูง

โรคแทรกซอนทางหัวใจ เกิดหัวใจโต ถาเปนมากอาจทําใหหัวใจวายไดเนื่องจากหัวใจตองทํางานหนักขึ้น

6

ภาวะแทรกซอนจากโรคความดันโลหิตสูง

โรคแทรกซอนทางไต เกิดภาวะไตวายเรื้อรัง เนื่องจากเลือดไปเลี้ยงไตไมเพียงพอ

7

ภาวะแทรกซอนจากโรคความดันโลหิตสูง

โรคแทรกซอนทางตา เกิดความผิดปกติของเลนสตา และจอประสาทตา ทําใหตามัว ตาบอด

8

ปวดหัว เวียนหัว ปสสาวะไมออก2-3 วัน

หนามืดเปนลมบอย

บวมตามปลายมือ ปลายเทา

อาการที่ควรไปพบแพทย

ผูปวยโรคความดันโลหิตสูงหากมีอาการตามัวลง ปวดหัว เวียนหัว ปสสาวะไมออก 2-3 วัน บวมตามปลายมือ ปลายเทา หนามืด เปนลมบอย ควรไปพบแพทย เนื่องจากเปนอาการเริ่มตนกอนที่จะเกิดภาวะแทรกซอน

ตามัวลง

9

การรักษาโรคความดันโลหิตสูงตองอาศัยความรวมมือระหวางแพทย และผูปวย

10

อาหารสําหรับผูปวยโรคความดันโลหิตสูง ควรทํารวมกับการใชยาและการออกกําลังกายเพื่อควบคุมระดับความดันเลือดใหปกติ

11

ผูปวยโรคความดันโลหิตสูงควรรับประทานอาหารประเภทผัก ผลไม เนื้อปลาและควรหลีกเลี่ยงการรับประทานอาหารเค็ม อาหารทอด

12

สําหรับผูปวยความดันโลหิตสูง การออกกําลังกายอยางสม่ําเสมอ เชนการเดินเร็ว 30 นาทีตอวัน ทุกวัน จะชวยลดความดันเลือดได

13

ยาเม็ดลดความดัน ผูปวยควรทราบชื่อยา ชนิด วิธีการใช และการออกฤทธิ์ของยารวมทั้งควรนําตัวอยางยา หรือเม็ดยาที่เหลือมาพบแพทยทุกครั้ง

ยาความดัน

14

การขอคําแนะนําปรึกษาจากแพทย ชวยใหการควบคุมความดันไดผลดีขึ้น

15

การเรียนรูเปนกลุม ผูปวยจะรูสึกสบายใจเพราะมีเพื่อน สามารถแลกเปลี่ยนความคิดเห็นและประสบการณกันได

16

ผูปวยความดันที่ปรับตัวในการดําเนินชีวิตไดตามปกติ จะมีความสุขทําใหควบคุมความดันไดเปนอยางดี

17

บทที่2ความรูเบื้องตนโรคความดันโลหิตสูงและการวินิจฉัยโรค

18

ความดันโลหิต : แรงดันของเลือดในหลอดเลือดแดง ซึ่งเกิดจากการสูบฉีดของหัวใจ

19

ความดันในหลอดเลือดแดงในขณะที่หัวใจบีบตัวเรียกวาความดันซีสโตลิกหรือความดันคาบน

ความดันในหลอดเลือดแดงในขณะที่หัวใจคลายตัวเรียกวาความดันไดแอสโตลิกหรือความดันคาลาง

คาบน/คาลาง

20

ความดันโลหิตปกติ คือ120/80

ในผูปวยความดันโลหิตสูง คือความดันโลหิตมากกวาหรือเทากับ

140/90

21

โรคความดันโลหิตสูง ชนิดที่ไมทราบสาเหตุ

โรคความดันโลหิตสูงชนิดที่ไมทราบสาเหตุสวนมากพบในผูสูงอายุรักษาดวยยาเม็ดรับประทาน

22

โรคความดันโลหิตสูง ชนิดที่ทราบสาเหตุ

โรคความดันโลหิตสูงชนิดที่ทราบสาเหตุ สวนมากเกิดจากความผิดปกติของรางกายอาจรักษาใหหายขาดได

23

ปจจัยเสริมทําใหเกิดโรคความดันโลหิตสูง

ความเครียด มีประวัติครอบครัว ความอวนเปนความดันโลหิตสูง

การดื่มแอลกอฮอล การกินอาหารรสเค็มจัด อายุมากขึ้น

บะหมี่กึ่งสําเร็จรูป

24

อาการของโรคความดันโลหิตสูง

ปวดศีรษะ เวียนศีรษะ เหนื่อยงาย

ผูปวยโรคความดันโลหิตสูงระยะแรกสวนมากมักไมแสดงอาการ…

25

จุดประสงคของการรักษาโรคความดันโลหิตสูง

# ผูปวยหายจากอาการความดันโลหิตสูง# มีระดับความดันในเลือดใกลเคียงปกติ# ประกอบอาชีพในสังคม และมีคุณภาพชีวิตที่ดี# ปองกันการเกิดโรคแทรกซอน

26

การรักษาโรคความดันโลหิตสูง

การควบคุมอาหาร การใชยาความดันตามแพทยสั่ง

การออกกําลังกาย เรียนรูเรื่องโรคความดันโลหิตสูงและติดตามการรักษา

27

โรคแทรกซอนจากโรคความดันโลหิตสูง

ทางตา ทางสมอง

ทางหัวใจ ทางไต

28

การวินิจฉัยโรคความดันโลหิตสูง

การวัดความดันโลหิตโดยใชเครื่องวัดความดันโลหิต

29

Manulmon Wristmon

AutomonMercury sphygmomanometer

ประเภทของเครื่องวัดความดันโลหิต

30

ตาราง การแบงชนิดของความดันโลหิต(มิลลิเมตรปรอท)

การแบงประเภท คาบน คาลางปกติ <120 <80

เริ่มมีความดันสูง 120 - 139 80 - 89

ความดันสูงระดับ 1 140 - 159 90 - 99

ความดันสูงระดับ 2 >160 >100

31

บทที่3อาหารและการออกกําลังกายของผูปวยความดันโลหิตสูง

32

ควบคุมน้ําหนักใหพอดี

คาปกติ 18.5-24.9 kg/m2 ถา ต่ํากวา18.5 แสดงวาผอมถามากกวา24.9 แสดงวาอวน

น้ําหนักตัว (กิโลกรัม)ดัชนีมวลของรางกาย =สวนสูง2 (ตารางเมตร)

33

อาหารที่ควรหลีกเลี่ยงอาหารเค็ม หมูเค็ม ไสกรอก ผักดอง เกลือ

อาหารตากแหง ปลาเค็ม เนื้อเค็ม กุงแหง ปลาแหงเนื้อสัตวปรุงรส หมูหยอง หมูแผน กุนเชียง

อาหารกึ่งสําเร็จรูป บะหมี่กึ่งสําเร็จรูป โจกกึ่งสําเร็จรูป ซุปกึ่งสําเร็จรูป

อาหารสําเร็จรูปบรรจุถุง ขาวเกรียบ ขาวตังปรุงรส มันฝรั่งเครื่องปรุงรสที่มีเกลือมาก ซุปกอน ผงชูรส ผงฟู

อาหารหมักดองเค็ม กะป เตาหูยี้ ปลารา ไตปลา ไขเค็ม ผักดอง ผลไมดอง แหนม ไสกรอกอีสาน

อาหารที่มีไขมันสูง ขาวขาหมูอาหารที่มีสวนผสมของกะทิ ขาวเหนียวมะมวง ขาวเหนียวทุเรียน

ผัดมามา

ตมมามา

เกลือ

ไสกรอก

34

อาหารที่ควรรับประทาน

ปลา ถั่ว น้ําสม

แตงโม ขาวโพด มะเขือเทศ

35

การออกกําลังกาย

ผูปวยความดันโลหิต ควรออกกําลังกายอยางสม่ําเสมอ เชน เดินเร็ว 30-45 นาที/วัน หรือวิ่ง 30 นาที/วันทุกวัน โดยกอนออกกําลังกายควรมีการอบอุนรางกายกอนทุกครั้งและ

หลังจากออกกําลังกายเสร็จใหมๆไมควรรีบอาบน้ําทันที

36

จํากัดการดื่มแอลกอฮอลลและงดสูบบุหรี่

ผูชาย ผูหญิง

ไมควรดื่มแอลกอฮอลเกิน 30 มิลลิลิตร/วันเบียรไมเกิน 720 มิลลิลิตร (ประมาณ 3 แกว)ไวนไมเกิน 300 มิลลิลิตร (ประมาณ 1 แกว)

ไมควรดื่มแอลกอฮอลเกิน 15 มิลลิลิตร/วัน

เบียรไมเกิน 360 มิลลิลิตร (ประมาณ 1½ แกว)ไวนไมเกิน 150 มิลลิลิตร (ประมาณ ½ แกว)

37

หลีกเลี่ยงจากความเครียด

38

บทที่4ยารักษาโรคความดันโลหิตสูง

39

ยาเม็ดลดระดับความดันโลหิตในผูปวยโรคความดันโลหิต1. ยาขับปสสาวะ2. ยากลุมบีตา-บล็อคเกอร3. ยากลุมแคลเซียม-บล็อคเกอร4. ยายับยั้งเอนไซมแองจิโอแทนซิน5. ยาอื่นๆ

40

Diuretics (ยาขับปสสาวะ)

ชื่อทั่วไป ชื่อการคา ขนาดเม็ด(มก.) ขนาดที่ใช(มก/วัน)

จํานวนเม็ดตอวัน

Hydrochlorothiazide Hydrochlorothiazide 50 12.5-50 1

Furosemide Lasix 40,500 40-240 2-3

Amiloride-hydrochlorothiazide

Moduretic Amiloride 5 mg-hydrochlorothiazide

50 mg

5-10 1

41

Furosemide (ฟูโรซีไมด) 40 mg Furosemide (ฟูโรซีไมด) 500 mg

Hydrochlorothiazide (ฮัยโดรคลอโรไธอะไซด) 50 mg

42

คําแนะนําในการใชยากลุมDiuretics (ยาขับปสสาวะ)

ยานี้ทําใหระดับโพแทสเซียมในเลือดลดลง ซึ่งอาจทําใหกลามเนื้อออนลาไมมีแรง เปนตะคริว จึงควรรับประทานอาหารที่มีสารโพแทสเซียมสูงทดแทน เชน สม กลวย มะเขือเทศเปนตน

ยานี้อาจมีผลทําใหปสสาวะบอย ออนเพลีย กระหายน้ํา อาจมีอาการวิงเวียน ปวดศีรษะใหแกไขโดยควรจะคอยๆ เคลื่อนไหว เมื่อเปลี่ยนอิริยาบถจากทานั่งหรือนอน

43

คําแนะนําในการใชยากลุมDiuretics (ยาขับปสสาวะ)

หากน้ําหนักตัวลดหรือเพิ่มอยางรวดเร็วควรจะปรึกษาแพทย

หากมีอาการตาพรามัว สับสน มีไขหรือเจ็บคอควรจะไปพบแพทย

หากมีผื่นขึ้นควรหยุดยาและรีบปรึกษาแพทยทันที

44

Beta- blocker (ยาขยายหลอดเลือด)

ชื่อทั่วไป ชื่อการคา ขนาดเม็ด(มก.) ขนาดที่ใช (มก/วัน) จํานวนเม็ดตอวัน

Atenolol Tenolol 100 25-100 1

Atenolol Prenolol 50 25-100 1

Metoprolol Metoprolol 100Stada

100 50-100 1-2

Propranolol Propranolol 10 40-160 2

Propranolol Pralol 40 40-160 2

45

Atenolol (อะทีโนลอล) 50 mg Atenolol (อะทีโนลอล) 100 mg

Metoprolol (เมโทโพลอล) 100 mg

Propranolol (โพรพราโนลอล) 10 mg Propranolol (โพรพราโนลอล) 40 mg

46

คําแนะนําในการใชยากลุมBeta- blocker (ยาขยายหลอดเลือด)

หากผูปวยมีอาการคลื่นไสอาเจียน ปวดทอง ทองเสีย ทองผูก เวลารับประทานยาควรดื่มน้ําตามมากๆ หรือรับประทานของวางเล็กนอยกอนรับประทานยา

47

คําแนะนําในการใชยากลุมBeta- blocker (ยาขยายหลอดเลือด)หากมีอาการเหลานี้เปนเวลานานควรปรึกษาแพทย

มีปญหาเกี่ยวกับการนอนหลับ รูสึกสับสน ฝนราย

หายใจขัดหายใจเสียงหวีดหายใจลําบาก

รูสึกหวิวๆมือและเทาเย็น

ออนเปลี้ย แขนขาไมมีแรง

48

Angiotensin converting enzyme inhibitor (ACEI)(ยาขยายหลอดเลือด)

ชื่อทั่วไป ชื่อการคา ขนาดเม็ด(มก.) ขนาดที่ใช (มก/วัน) จํานวนเม็ดตอวัน

Enalapril Anapril 20 5-40 1-2

Enalapril Anapril 5 5-40 1-2

49

Enalapril (อีนาลาพริล) 5 mg Enalapril (อีนาลาพริล) 20 mg

50

คําแนะนําในการใชยากลุมACEI (ยาขยายหลอดเลือด)

หากผูปวยมีอาการ คลื่นไส อาเจียน ออนเพลีย ปวดศีรษะ ทองเสีย รุนแรงขึ้นหรือไมดีขึ้นควรจะปรึกษาแพทย

ทองเสีย

คลื่นไส อาเจียนออนเพลีย

ปวดศีรษะ

51

คําแนะนําในการใชยากลุมACEI (ยาขยายหลอดเลือด)

หากมีอาการเวียนศีรษะ มึนงงหนามืดเปนลมหายใจลําบากหากมีอาการผื่นแดง คันตามตัวเจ็บคอ ไข ไอ บวมของหนา ตา ริมฝปาก ลิ้นแขน หรือเทาใหหยุดยาแลวหายใจหอบใหรีบไปพบแพทย รีบไปพบแพทยทันที

ผื่นแดง

คันตามตัว

เปนไข

เจ็บคอ

หายใจหอบ

มีอาการแลวรีบมาพบแพทยเถอะครับ...อยาปลอยใหอาการหนัก

ดวนคะ!!!

หนามืด

เปนลม

มีอาการบวม

เวียนหัวมึนงง

หายใจลําบาก

52

ขอควรระวังในการใชยากลุมACEI (ยาขยายหลอดเลือด)ยานี้อาจทําใหมีอาการไอแหงๆเนื่องจากยาไปเพิ่มความไวของปฏิกิริยาการไอตอ

การระคายเคืองของหลอดลมและกลองเสียง อาการไอจะทุเลาหลังจากใชยาไประยะหนึ่ง บางรายอาจไอมาก จนตองเปลี่ยนไปใชยาอื่นแทน

ควรแจงใหแพทยทราบวากําลังใชยาอื่นอยูโดยเฉพาะยาขับปสสาวะ ยาเสริมโปแตสเซียม ยาลดความดันโลหิตอื่นๆ และลิเธียม

หามใชในผูปวยที่เคยแพยาในกลุมนี้, หญิงตั้งครรภ(เพราะอาจมีผลทําใหทารกพิการได) และผูปวยไตวาย

การดื่มเครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอลจะลดประสิทธิภาพของยา

53

Calcium antagonists (ยาขยายหลอดเลือด)

ชื่อทั่วไป ชื่อการคา ขนาดเม็ด(มก.) ขนาดที่ใช (มก/วัน) จํานวนเม็ดตอวัน

Nifedipine Nelapine 10 30-120 1-2

Nifedipine Nelapine 5 30-120 1-2

Amlodipine Amlopine 10 2.5-10 1

54

Nifedipine (ไนเฟดิพีน) 10 mg Amlodipine (แอมโลดิพีน) 10 mg

55

คําแนะนําในการใชยาCalcium antagonists(ยาขยายหลอดเลือด)

หากพบอาการ ปวดศีรษะ ออนเพลียรอนวูบวาบ คลื่นไสเจ็บยอดอกตะคริว เจ็บคอถาอาการเหลานี้ไมหายหรือรุนแรงขึ้นใหไปพบแพทย

หากมีอาการเวียนศีรษะ หนามืดจะเปนลม

โดยเฉพาะเวลาที่เปลี่ยนอิริยาบถจากทานอนหรือนั่ง

ใหเปลี่ยนอิริยาบถอยางชาๆ

ปวดศีรษะ

คลื่นไส

ออนเพลีย รอนวูบวาบ

เจ็บยอดอก

เจ็บคอ

56

คําแนะนําในการใชยาCalcium antagonists(ยาขยายหลอดเลือด)

หากมีอาการขาหรือเทาบวม หายใจลําบากมีน้ําหนักเพิ่มขึ้นอยางรวดเร็ว ใจสั่น มีอาการปวดเคนอกอยางรุนแรงหรือเปนบอยๆหรืออาการปวดคงอยูนานใหรีบไปพบแพทยทันที

น้ําหนักเพิ่มหรือลดอยางรวดเร็ว

ใจสั่น ปวดเคนอกอยางรุนแรงหายใจลําบาก

ขาหรือเทาบวม

57

Alpha1- blocker (ยาขยายหลอดเลือด)

ชื่อทั่วไป ชื่อการคา ขนาดเม็ด(มก.) ขนาดที่ใช (มก/วัน) จํานวนเม็ดตอวัน

Prazosin Lopress 1 2-20 2-3

Prazosin (พราโซซิน) 1 mg

58

คําแนะนําในการใชยาAlpha1- blocker (ยาขยายหลอดเลือด)ยานี้อาจทําใหเกิดอาการ วิงเวียนศีรษะ และเปนลมไดโดยเฉพาะหลังการ

รับประทานยานี้ครั้งแรก ดังนั้นหลังการรับประทานยาครั้งแรกควรนอนพักอยางนอย1 ชั่วโมงแลวจึงคอยๆ ลุกขึ้นชาๆการรับประทานยานี้กอนนอนจะชวยลดอาการเหลานี้

หากเกิดอาการเปนลมกะทันหันเตือนใหคนใกลชิดทราบวาถาเกิดขึ้นใหพาไปพบแพทย

หากมีอาการเจ็บหนาอก หรือหายใจหอบ ใหไปพบแพทย

นี่นาย...เราใชยาลดความดันตัวนี้อยู ถาเราวูบไปก็พาไปหาหมอดวยนะ

!!.

59

คําแนะนําในการใชยาAlpha1- blocker (ยาขยายหลอดเลือด)

ปวดศีรษะ

ออนเพลีย งวงนอน

ใจสั่นอาการรุนแรง หรือยังมีอาการอยูตลอดเวลาการใชยา

หลังจากใชยาไป 1-2 สัปดาห

60

อาการ งวงนอน, ปวดศีรษะ, ออนเพลีย, ใจสั่น อาการเหลานี้จะหายไปในสัปดาหแรกๆ ของการรักษาแตถาอาการเหลานี้ รุนแรง หรือยังมีอาการอยูตลอดเวลาการใชยาใหไปพบแพทย

บทที่5คําแนะนําทั่วไปในการใชยาลดความดันโลหิต

61

62

ควรรับประทานยาในเวลาที่แนนอนและตรงกันทุกวันเชน หลังรับประทานอาหารเชาประมาณ30 นาที

นอนโรงพยาบาล อันตราย

ดื่มน้ําตามมากๆ

63

ยาลดความดันบางชนิด เปนยาออกฤทธิ์เนิ่น ไมควรบด แบง หรือเคี้ยวเม็ดยานั้น เพราะจะทําใหการรักษาไมไดผล หรืออาจทําใหเกิดพิษของยาได ดังนั้นจึงควรกลืนยาทั้งเม็ดพรอมน้ํา

ยาความดัน

64

ถาลืมรับประทานยา ใหรับประทานทันทีที่นึกได หากใกลกับเวลารับประทานครั้งตอไป ใหรับประทานยาครั้งตอไปตามปกติโดยไมตองเพิ่มขนาดยาเปน 2 เทา

ยาความดัน

65

ควรมียาสํารองใหเพียงพอกอนเดินทางไกล หรือไปพักผอนในที่ตางๆ ซึ่งอาจหายาไมได

66

หากรับประทานยาแลวเกิดอาการคลื่นไส อาเจียน ควรรับประทานยาหลังอาหารทันที

67

ควรพบแพทยตามนัด เพื่อประเมินผลการรักษาและหากรับประทานยาลดความดันแลวอาการไมดีขึ้นหรือความดันโลหิตไมลดลง ควรกลับมาพบแพทยอีกครั้ง

68

เมื่อกินยาลดความดันโลหิต อาจมีอาการเวียนศีรษะ หนามืด มึนงง เวลาเปลี่ยนอิริยาบถอยางรวดเร็วดังนั้นการปองกันอาการดังกลาว จึงควรเปลี่ยนอิริยาบถอยางชาๆ

ยาความดัน

69

ผูปวยควรทราบชื่อยา ชนิด วิธีการใช และการออกฤทธิ์ของยารวมทั้งควรนําตัวอยางยา หรือเม็ดยาที่เหลือมาพบแพทยทุกครั้ง

70

การรับประทานยาลดความดันโลหิตสูง หากไมมีอาการของโรคความดันโลหิตสูงหรือมีอาการดีขึ้นหามหยุดรับประทานยาเอง ตองไปพบแพทยกอนทุกครั้ง

71

หามใหยา ลดความดันโลหิต แกผูอื่นใช หรือใช รวมกับผูอื่นและ ไมควรซื้อยาสมุนไพรกิน เอง

72

ผูปวยโรคความดันโลหิตสูงหากกําลังตั้งครรภ ใหนมบุตร ทําฟน หรือตองเขารับการผาตัด ตองแจงใหแพททยทราบวากําลังใชยาลดความดันโลหิตอยู

73

ควรเก็บยาลดความดันโลหิตสูงในภาชนะที่ปดสนิท ไมชื้น ไมใหโดนแสง และใหพนมือเด็ก

74

ดวยความปรารถนาดี จาก คณะเภสัชศาสตร มหาวิทยาลัยอุบลราชธานีหนวยขอมูลยาและสุขภาพDrug and Health Information Unit

(www.DHIonline.info)รานยา ม.อุบลหนาโรงพยาบาลสรรพสิทธิประสงครายการวิทยุ หมอยาพาเพลิน FM 91.75 mHZ

o ออกอากาศทุกวัน พฤหัสบดี-ศุกร 9.00-10.00 น.