HYRJE NË SISTEMIN E TË DREJTAVE TË NJERIUT

8/6/2019 HYRJE N SISTEMIN E T DREJTAVE T NJERIUT

1/51


2/51

dhe burrave. Solidariteti tregon t drejtat ekonomike dhe sociale, si t drejtnpr sigurimsocial, shprblim (pag) t drejt, nj standard t mir pr jetes, shndet dheqasje narsim, t cilat jan pjes prbrse t strukturs s t drejtave t njeriut. Kto

t drejtajan t sistemuara n pes kapituj; t drejtat politike, civile, ekonomike,sociale dhekulturore dhe jan t definuara juridikisht n dy Pakte paralele, t cilat sbashku meDeklaratn Universale pr t Drejtat e Njeriut, krijojn Ligjin mbi t Drejtat eNjeriut.>> T gjith njerzit lindin t lir dhe t barabart n pikpamje t dinjitetitdhe t tdrejtave. Ata ... duhet t sillen ndaj njri- tjetrit n frymn vllazrore.>Asnj shprehje e kohs s fundit t historis njerzore nuk ka qen m eprivilegjuarpr t bartur misionin dhe barrn e s ardhmes njerzore sesa [shprehja] >tdrejtat e


3/51

njeriut


4/51

PR TDREJTAT E NJERIUT)

>>Arsimimi pr t drejtat e njeriut nnkupton trsin e msimit q zhvillonnjohuri,

aftsi dhe vlera pr t drejtat e njeriut, i cili prkrah paanshmrin, tolerancn,dinjitetindhe respektin pr t drejtat dhe dinjitetin e t tjerve.


5/51

(c) Proklamimit t kuptimit, tolerancs, barazis gjinore, miqsis mes gjithakombeve, popujve vends dhe grupeve racore, kombtare, etnike, fetare dhegjuhsore;N deklaratn e Dekads s OKB-s pr Arsimim pr t Drejtat e Njeriut(1995-2004), t

Asambles s Prgjithshme t Kombeve t Bashkuara, thuhet se duhetkrkuar: edhekuptimet m t gjera t t gjitha normave, koncepteve dhe vlerave tmbrojtura ngaDeklarata Universale pr t Drejtat e Njeriut. Shtytsi kryesor pas ksajiniciative kaqen Shulamith Konig (Shulamith Koenig), themeluesja e Dekads PopulloreprArsimim pr t Drejtat e Njeriut (PDHRE), e cila ka pr qllim hi m paksesa vizioninafatgjat pr mundsin q do individ i planetit ton t ket qasje n t drejtat

e njeriut,q njerzit ti dijn dhe ti krkojn ato. Prandaj, qllimi i arsimimit pr tdrejtat e njeriut sht shkollim i t gjithve pr t drejtat e njeriut. Ose, sipasfjalve t NelsonMandels: t ndrtohet nj kultur e re politike e bazuar n t drejtat enjeriut.Pr metodat e arsimimit pr t drejtat e njeriut Vrejtjet e Prgjithshme prMetodologjin e Arsimimit pr t Drejtat e Njeriut.

B. T DREJTAT E NJERIUT DHE SIGURIA NJERZOREDeklarata Universale pr t Drejtat e Njeriut, sht hartuar si rezultat ishkeljeve mserioze t dinjitetit njerzor, e veaanrisht pas prvojs s Holokaustit gjatLufts sDyt Botrore. Prqendrimi kryesor i saj sht qenia njerzore, kursepreambula e saj ireferohet liris nga frika dhe skamja. Nj qasje e ngjashme sht epranishme edhe tekoncepti i siguris njerzore.>>Shumica e krcnimeve kundr siguris njerzore nxjerrin n pahdrejtprdrejt osetrthorzi dimensionin e t drejtave t njeriut.


6/51

shkaqeve tpasiguris dhe nnshtrimit ti mbroj t drejtat e njeriut. Strategjia e sigurisnjerzore kapr qllim krijimin e kulturs politike globale t bazuar n t drejtat e njeriut.N kt

kontekst, arsimimi pr t drejtat e njeriut paraqet nj strategji n drejtim trealizimit tsiguris njerzore, pasi q i mson njerzit q zgjidhjet e problemeve t tyreti krkojnpara s gjithash n bazat e sistemit t vlerave t prgjithshme globale, tmbshtetura nsundimin e ligjit dhe n t drejtn, e jo duke u bazuar n pushtet. Sigurianjerzorepromovohet npr shoqri n form t decentralizuar, duke filluar nga nevojatthemeloret njerzve, si ato t grave ashtu edhe t burrave, q do t thot se fillohet nga

problemete siguris personale, varfris, diskriminimit, drejtsis sociale dhedemokracis. Lirianga eksploatimi ose korrupsioni fillon vetm ather kur njerzit nukpranojn, q tdrejtat e tyre t shkilen edhe m tutje. Institucionet e shoqris civile (sikuseTransparenca Ndrkombtare), prkrahin procesin e till t emancipimit, tbazuar nnjohurit mbi t drejtat e njeriut.>>T drejtat e njeriut ofrojn bazn e nevojshme mbi t ciln do t vazhdohejzhvilliminjerzor dhe siguria njerzore.


7/51

Njerzve n Botn e Ndryshueshme, Departamenti i Marrdhnieve tJashtme dheTregtis Ndrkombtare, Kanada 1999).

Cenimet e t drejtave t njeriut paraqesin krcnime pr sigurin njerzore,

prandajprdoren si indikator n kuadr t mekanizmave pr paralajmrim thershm, me qllimt parandalimit t konflikteve. Sidoqoft, t drejtat e njeriut gjithashtu luanrol gjatperiudhs s paslufts, pr menaxhimin dhe transformimin e konflikteve, sidhe pndrtimin e paqes. Prmes transferit t dijes, ndrtimit t aftsive dheformsimit tsjelljeve, arsimimi n fushn e t drejtave t njeriut prbn bazn e kulturs svrtet t

parandalimit.

Prve q t drejtat e njeriut jan nj instrument esencial pr parandalimin ekonfliktit,ato jan gjithashtu brtham e konceptit t ndrtimit t qeverisjes dhedemokracis.Gjithashtu, ato ofrojn baz q prmes pjesmarrjes aktive, ngritjes stransparencs dhengritjes s prgjegjsis, t bjn trajtimin e problemeve shoqrore dheglobale.Ndrtimi i qeverisjes prbhet nga dy forma komplementare t ndrtimit tkapacitetve:ndrtimit t shtetit dhe ndrtimit t shoqris. Ndrtimi i shtetit ofronsiguri demokratike, q m s miri mund t shihet pas prfundimit tkonfliktit n prpjekjet prrehabilitim dhe rindrtim. Zhvillimi shoqror prfshin arsimimin e gjer prt drejtat enjeriut, me qllim t aftsimit t njerzve pr krkimin e t drejtave t tyre dherespektimt t drejtave t t tjerve (Walther Lichem, Ministria Federale e Austris pr

Marrdhnie t Jashtme).>>(Siguria Njerzore) n esenc sht nj prpjekje pr ndrtimin e shoqrisglobale, kusiguria e individit sht n qendr t prioriteteve ndrkombtare ...; kustandardetndrkombtare pr t drejtat e njeriut dhe sundimi i ligjit jan avancuar dhejanndrtuar n nj rrjet koherent pr mbrojtjen e individit . . .


8/51

KANADAS

Komisioni pr Siguri Njerzore, i themeluar n vitin 2001, nnbashkudhheqjen eSadako Ogata-s (ish- Komesare e lart e OKB-s pr Refugjat) dhe Amartya

Sen(fituese e mimit Nobel pr Ekonomi) dhe n bashkpunim me InstitutinInteramerikanpr t Drejtat e Njeriut, mbajtn nj takim pune n dhjetor t vitit 2001, nSan Jose tKosta Riks, lidhur me raportet mes t Drejtave t Njeriut dhe SigurisNjerzore, kuishte elaboruar mbi temn Deklarata pr t Drejtat e Njeriut si Komponent e

Domosdoshme e Siguris Njerzore (http://www.humansecurity-chs.org/doc/sanjosedec.html). Sipas Bertrand G. Ramcharan, Ndihms i

Sekretarit tPrgjithshm t OKB-s dhe Zvends i Komesarit t Lart pr t Drejtat eNjeriut,normat ndrkombtare dhe t drejtat e njeriut jan ato q e prcaktojnkuptimin esiguris njerzore.>>Bota asnjher nuk do t jet n paqe, nse njerzit nuk gzojn sigurinnjerzoregjat prditshmris s tyre.


9/51

rendin e vendosur pas prfundimit t lufts. Lufta kundr varfris dhe ajo prt drejtatekonomike, sociale dhe kulturore sht po aq e rndsishme pr siguri, saedhe lufta prliri politike dhe liri fundamentale. Sidoqoft, njra nuk mund t veohet nga

tjetra, atojan t varura n mnyr t ndrsjell dhe jan t pandashme.

Siguria njerzore paraqet mundsin pr gzimin e rezultateve t zhvillimitnjerzor. Nbaz t Raportit t Zhvillimin Njerzor t UNDP-s, t vitit 2000, ashtu si tdrejtat enjeriut, edhe zhvillimi njerzor, kan vizionet dhe qllimet e njjta. TreguesitprZhvillim Njerzor, i cili prdoret n raportet e UNDP-s pr zhvillim njerzor,prmbajn

disa indikator, si jan, qasja n arsimim, sigurimi i ushqimit, shrbimetshndetsore,barazia gjinore dhe participimi politik, t cilat prputhen n mnyr tdrejtprdrejt met drejtat e njeriut. Raporti mbi Zhvillimin Njerzor, q sht duke uelaboruar nnkryesimin e Andrew Mack-ut, sht prqendruar n krcnimet e sigurisnjerzore.Arrihet n prfundimin se, konceptet e siguris njerzore, t t drejtave tnjeriut dhezhvillimit njerzor jan t ndrlidhura ngusht dhe prforcohen n mnyrreciproke.C. HISTORIA DHE FILOZOFIA E T DREJTAVE T NJERIUTIdeja pr dinjitetin njerzor, sht po aq e vjetr sa edhe vet historia enjerzimit, e cilan kulturat dhe religjionet e ndryshme, shfaqet n forma t ndryshme. Prshembull, nfilozofin afrikane ubuntu, dhe te mbrojtja e t huajve n islamizm, njeriutiakordohen vlera shum t larta. Rregulla e art, sipas t cils njeriu duhet titrajtoj ttjert ashtu si dshiron ta trajtojn vet at, ekziston n t gjitha religjionetkryesore. Enjjta rregull vlen edhe lidhur me prgjegjsit e shoqris pr prkujdesjenndaj tvarfrve t tij dhe pr nocionet fundamentale t drejtsis sociale.

Sidoqoft, ideja pr t drejtat e njeriut sht rezultat i mendimit filozofik tkohsmoderne, e bazuar n filozofin e racionalizmit dhe iluminizmit, pastaj


10/51

liberalizmit,demokracis, por edhe t socializmit. Edhe pse koncepti modern pr t drejtate njeriut rrjedh kryesisht nga Evropa, do theksuar se nocionet e liris dhedrejtsis sociale, t cilatjan fundamentale pr t drejtat e njeriu, jan pjes e t gjitha kulturave.

Kombet eBashkuara nn udhheqjen e Ellenor Ruzvelltit (Eleanor Roosevelt), ReneKas (ReneCassain) dhe Xhozef Malikut (Joseph Malik), zhvilluan Deklaratn Universalepr tDrejtat e Njeriut, n t ciln kan punuar 80 njerz nga Veriu dhe Jugu pr tkonkretizuar idet dhe gjuhn. Nn ndikimin e Lindjes dhe Jugut, t drejtat enjeriut sikoncepti mbi t drejtat ekonomike, sociale, kulturore, t drejtn prvetvendosje dhezhvillim, si dhe lirin nga diskriminimi racor dhe aparteidi, jan shndrruar n

koncept tgjithmbarshm botror,.>>Un jam qenie njerzore, sepse syt e tu m shikojn si t till . . .


11/51

Ndrkombtare KundrSkllavris t vitit 1926. Gjithashtu, mbrojtja e t drejtave t minoriteteve, kanj historit gjat dhe ka qen shtje kryesore e Traktatit t Paqes t Versajs, m 1919dhe Ligs

s Kombeve, q sht krijuar po at vit ( Kronologjia n Pjesn III: BurimetPlotsuese).Sido q t jet, koncepti i t drejtave universale t njeriut, u b i pranueshmpr tgjitha qeniet njerzore vetm pas tmerreve t Lufts s Dyt Botrore, kur nga48 shteteu arrit marrveshja pr Deklaratn Universale pr t Drejtat e Njeriut dhe 8shtetesocialiste me Afrikn e Jugut abstenuan, dhe q ather, ky koncept sht br

komponent e pandashme e sistemit t Kombeve t Bashkuara. Q nga ajo

koh numri ishteteve antare n OKB ka arritur n 191, ndrsa kjo deklarat, e cila sotmund tkonsiderohet si e drejt zakonore ndrkombtare, nuk sht sfiduar asnjherseriozishtnga kto shtete.

N kt kontekst, duhet prmendur, Deklarata e Kajros pr t Drejtat eNjeriut nIslam e vitit 1990, hartuar nga Ministrat e Jashtm t Organizats sKonferencsIslamike, e cila nuk sht miratuar formalisht asnjher. T gjitha t drejtat etheksuara nkt Deklarat jan n pajtim me Sheriatin Islamik.

>>"(...) Ne i konsiderojm kto t vrteta si t pranueshme - t gjith njerzitjan tbarabart; t gjith jan pajisur nga krijuesi i tyre me disa t drejta tpatjetrsueshme;n mesin e t cilave jan jeta, liria dhe e krkimi i lumturis. Pr t siguruarkto tdrejta, jan themeluar qeverit, nga pushteti ligjor i t cilave rrjedh pajtimi i t

qeverisurve . . .


12/51

Konferencn e Teheranit dhe n at t Vjens. N Konferencn e Teheranitm 1968,sht sqaruar se t gjitha t drejtat e njeriut jan t pandashme dhe t varura nmnyr tndrsjell mes vete, ndrsa n Konferencn e Vjens t vitit 1993 u arrit

pajtueshmriame koncensus q: Deri sa rndsia e veorive kombtare, regjionale si dhe tkaluarat endryshme historike, kulturore dhe fetare duhet t merren parasysh, shtobligim ishteteve, pa marr parasysh sistemin e tyre politik, ekonomik dhe kulturor, qtpromovojn dhe t mbrojn gjitha t drejtat e njeriut dhe lirit fundamentale.(paragrafi5 i Deklarats se Vjens dhe Programit t Veprimit t vitit 1993). >>E parasht liria e fjals dhe e shprehjes n gjith botn. E dyta sht liria e do

personi t adhuroj Zotin n mnyrn e vet n gjith botn. E treta sht liriangavarfria e cila prkthyer n gjuhn botrore do t thot mirkuptimekonomik, i cili doti siguroj do kombi jet paqsore dhe t shndosh pr t gjith pjestart etij ngjith botn. E katrta sht liria nga frika . . .


13/51

konceptit ttill. Sidoqoft, q nga ajo koh, shum shtete kan shprehur prkrahjen e tyreprDeklaratn Universale pr t Drejtat e Njeriut dhe kan ratifikuar PaktinNdrkombtar

pr t Drejtat Civile dhe Politike (ICCPR), si dhe Paktin Ndrkombtar pr tDrejtatEkonomike, Sociale dhe Kulturore (ICESCR), t cilat bazohen n DeklaratnUniversale.N rastin e Konvents pr Eliminimin e t Gjitha Formave t Diskriminimitndaj Grave(CEDAW), me gjith rezervat e shumta, ajo sht ratifikuar nga 177 shtete.

Si pik fillestare e konceptit t t drejtave t njeriut sht koncepti mbidinjitetin e lindurdhe t patjetrsueshm t t gjith antarve t familjes njerzore, koncept i

cili njihet nDeklaratn Universale dhe Paktet Ndrkombtare t viteve 1966, t cilatnjkohsishtnjohn edhe idealin e qenieve t lira njerzore pr t gzuar lirin nga frikadhe skamja dhe pr t qen t pajisur me t drejta t barabarta dhe tpatjetrsueshme. Prandaj, tdrejtat e njeriut jan universale dhe t patjetrsueshme, q do t thot seaplikohengjithkund dhe nuk mund ti mohohen individit madje edhe nse ai/ajo pajtohetpr kt.Ashtu si ka theksuar Sekretari i Prgjithshm i OKB-s, Butros Butros Gali(BoutrosBoutros-Ghali) n Konferencn Botrore t Vjens pr t Drejtat e Njerut tvitin 1993,t drejtat e njeriut jan t drejta t lindura.

Gjithashtu, t drejtat e njeriut jan t pandashme dhe reciprocikisht t varura.Mund tveohen dimensione ose kategori t ndryshe t t drejtave t njeriut, si jan:t drejtatcivile dhe politike, si jan liria e fjals dhe e shprehjes, t drejtat ekonomike,socialedhe kulturore, si e drejta n sigurim social, e cila duke pasur parasysh faktin sevendosobligime financiare mbi shtetin, duhet t shikohen progresivisht. N tkaluarn, njkategori e caktuar e shteteve ose grupshteteve si sht grupi i shtetevekomuniste, kanshprehur preferencat e tyre ndaj t drejtave ekonomike, sociale dhe kulturore,n dallim


14/51

prej Shteteve t Bashkuara t Ameriks dhe shteteve antare t Kshilit tEvrops, tcilt kan prkrahur pikrisht t drejtat civile dhe politike. Sidoqoft, n vitin1968, gjatKonferencs Botrore pr t Drejtat e Njeriut n Teheran, dhe n vitin 1993,

gjatKonferencs Botrore pr t Drejtat e Njeriut n Vjen, ky debat joproduktivshtadresuar n at mny q, sht vendosur se t dy kto kategori osedimensione t tdrejtave t njeriut kan rndsi t barabart. N Teheran m 1968, kto tdrejta jandeklaruar si t pandashme dhe reciprocikisht t varura, pasi q gzimi i plot it drejtaveekonomike, sociale dhe kulturore, vshtir mund t realizohet pa gzimin e tdrejtave

civile e politike dhe vice versa.

Gjat viteve t 1980-ta sht miratuar edhe nj kategori plotsuese e tdrejtave t njeriut,ku bjn pes e drejta pr paqe, e drejta pr zhvillim dhe e drejta pr mjedis.Kto tdrejta ofrojn nj korniz t domosdoshme pr gzimin e gjitha t drejtavetjera.Sidoqoft, nuk ekziston ndonj kushtzim lidhur me at se nj kategori ecaktuar e tdrejtave t njeriut sht parakusht pr ekzisitimin e kategoris tjetr. T drejtatnga kjokategori m s miri prkshkruhen si t drejta solidare, sepse krkojnbashkpunimndrkombtar dhe qllimi i tyre sht ndrtimi i solidaritetit.Deri sa t drejtat e njeriut jan t drejta t t gjith individve, pa marrparasysh se a ekan apo jo shtetsin e nj vendi prkats, t drejtat e shtetasve, si jan p.sh.e drejtapr t votuar dhe pr t qen i votuar ose e drejta pr t pasur qasje nshrbimet publiket atij vendi, jan t drejta fundamentale q ekskluzivisht u garantohenshtetasve t njvendi konkret.

Gjithashtu, t drejat e njeriut duhet t dallohen nga t drejtat e minoriteteve,q jan tdrejta t antarve t nj grupi me karakteristika t veanta etnike, fetare osegjuhsore.Qoft individualisht ose n grup, ata kan t drejt t gzojn kulturn e tyre,


15/51


16/51

qllim q tdrejtat e njeriut t marrin efektin transformues, prdorimi i tyre si instrumenteprndryshime varet nga njohuria, t kuptuarit dhe gatishmria e vet popujve qti prdorin

si t tilla.

Koncepti tradicional i t drejtave t njeriut sht kritikuar nga feministet mearyetimin se,nuk reflekton n mnyr t drejt barazin mes grave dhe burrave dhe prmungesn etrajtimit gjinor. Konferencat Botrore t Grave dhe hartimi i Konvents prEliminimin et Gjitha Formave t Diskriminimit ndaj Grave, kan kontibuar, inter alia, prqasjen etrajtimit gjinor t t dejtave t grave, gj q sht reflektuar edhe n

Deklaratn e OKB-s Kundr Dhuns ndaj Grave dhe n draftin e protokolit t Karts Afrikanepr t Drejtate Njeriut dhe Popujve ( Moduli pr t Drejtat e Grave). sht me rndsi ttheksohet se, instrumentet pr t drejtat e njeriut paraqesin nj koncept t ripolitik dhesocial, t cilat i pranojn grat si qenie njerzore plotsisht t barabarta me ttjert.

Disa shtete, duke prdorur si argumente ekzistimin e veorive historike, fetaredhekulturore, deklarojn se t drejtat e njeriut nuk mund t aplikohen ndaj graven mnyrt njjt si ndaj t tjerve. Deklarata dhe Plani Veprues i KonferencsBotrore t Vjens,kan pranuar ekzistimin e qasjeve t ndryshme t bazuara n faktor historik,fetar dhekulturor n procesin e jetsimit t t drejtave t njeriut, por n t njjtn kohkantheksuar obligimin e t gjitha shteteve pr implementimin e t gjitha drejtave.Prandajekzistimi i dallimeve kulturore dhe fetare nuk mund t prdoret si arsyetim pr

mosimplementimin e plot t obligimeve ndrkombtare pr t drejtat enjeriut. Kjonnkupton se duhet t merret parasysh edhe konteksti kulturor. Dialogu prcivilizimet, icili aktualisht sht duke u zhvilluar n Kombet e Bashkuara, ka pr qllimpikrisht,pranimin e vlerave pozitive q dalin nga dallimet e civilizimeve, pa ofruar


17/51

arsyetim prmosprmbushjen e obligimeve t tyre. Pozita e femrave brenda disa kulturave,sht njnga shtjet m t vshtira q duhet t jet pjes e do agjende t diskutimeve.E. STANDARDET E T DREJTAVE T NJERIUT N NIVEL

UNIVERSALHistoria aktuale e vnies s standardeve n nivel global ka filluar meDeklaratnUniversale pr t Drejtat e Njeriut (UDHR), t miratuar me 10 dhjetor 1948ngaAsambleja e Prgjithshme e OKB-s, si pasoj e Lufts s Dyt Botrore,gjat s cilsjan par shkeljet m t mdha t t drejtave q kan ndodhur ndonjher.Parandalimidhe ndshkimi i gjenocidit, sikurse ai ndaj hebrenjve, q ka ndodhur gjatholokaustit,

sht objekt i Konvents pr Parandalimin dhe Ndshkimin e Krimeve tGjenocidit, tmiratuar vetm nj dit m hert se UDHR.

Duke dashur q prkushtimet e theksuara n UDHR t prkthehen n gjuh tobligimeveligjore, Komisioni i OKB-s pr t Drejta t Njeriut, hartoi dy Pakte, nj pr tdrejtatcivile dhe politike (ICCPR) dhe nj pr t drejtat ekonomike, sociale dhekulturore(ICESCR). Pr shkak t Lufts s Ftoht, ato jan miratuar tek n vitin 1966dhe pasi qjan ratifikuar nga 35 shtete, n vitin 1976, kan hyr n fuqi. M 1 Janar tvitit 2003,kto pakte kan pasur 149, respektivisht 146 shtete antare. S pari shtmiratuarICESCR si preferenc e shumics s shteteve t reja socialiste n zhvillim prt drejtatekonomike, sociale dhe kulturore.

Gjat viteve t 60-ta, lufta kundr diskriminimit racor dhe aparteidit, arritikulminacionin, q rezultoi me dy konventa: at kundr diskriminimit racordhe ndalimine krimeve t aparteiditit. M pas, jan miratuar konventa tjera pr eliminimine t gjithaformave t diskriminimit kundr gruas, torturs dhe trajtimeve ose dnimevetjeramizore, njerzore dhe poshtruese dhe konventa pr t drejtat e fmijve.Kto konventasqaruan dhe saktsuan m tutje nenet e pakteve, si dhe prqendruan


18/51

vmendjen nnevojat njerzore t grupeve t caktuara. N rastin e konvents s grave t vitit1979,problemi i rezervave, q sht problem i prgjithshm i traktateve mbi tdrejtat e

njeriut, prfitoi rndsi t posame, kur nj numr i shteteve islamike bnprpjekje qn kt mnyr t kufizojn t drejtat elementare t grave.Shtetet, sipas parimit t mosdiskriminimit, duhet t respektojn dhe tusigurojn tgjith individve brenda territorit t tyre, t gjitha t drejtat pa asnj llojdiskriminimi, tbazuar qoft n rac, ngjyr, gjini, gjuh, religjion, opinion politik ose tjetr,origjinkombtare ose sociale, pron, lindje ose ndonj status tjetr (Neni 2 ICCPRdhe

ICESCR). Pr m tepr, Protokoli Shtes Nr. 12 i Konvents Evropiane pr tDrejtat eNjeriut, ofron t drejtn e prgjithshme pr mosdiskriminim nga ana e fardoautoritetipublik.

Sidoqoft, ekziston mundsia e prjashtimeve dhe e prdorimit t trheqjesngaklauzolat. N rastet e jashtzakonshme ose t krcnimit ndaj kombit, nsegjendja ejashtzakonshme shpallet zyrtarisht dhe nse ndrmerren masa brenda kufijvetdomosdoshm t situats s krijuar, shteti mund t trhiqet nga disa obligimet tij. Masate tilla duhet t merren n baza jodiskriminuese (Neni 4 (1) ICCPR). Pr ktoraste,ekzistojn procedura t cila duhet t repsektohet, si sht ajo e njoftimit tshteteve ttjera antare prmes Sekretarit t Prgjithshm t Kombeve t Bashkuara.Sidoqoft, nuklejohet asnj kufizim nga disa dispozita si jan ato mbi t drejtn pr jet,ndalimin etorturs dhe skllavris, joretroaktivitetin e veprave penale, lirin e tmenduarit,ndrgjegjes dhe t besimit (Neni 4 (2) ICCPR), etj. Kshtu q, kto t drejtanjihen si tdrejta t patjetrsueshme. Kto dispozita emergjente, kan prfituar njrndsi m tmadhe n luftn kundr terrorizmit. Dispozita t ngjashme gjenden edhe nKonventn


19/51

Evropiane p t Drejtat e Njeriut (Neni 15). Komisioni i OKB-s pr t DrejtatCivile dhePolitike, n Komentin e Prgjithshm (Nr. 29, 2001), ka sqaruar detyrimetshtetrore nrastet e gjendjes s jashtzakonshme (Neni 4), gjithashtu Komisioni

Interamerikan prt Drejtat e Njeriut dhe Komiteti Drejtues pr t Drejtat e Njeriut n Kshilline Evrops,kan miratuar nj raport dhe nj udhzim lidhur me Terrorizmin dhe tDrejtat eNjeriut.

II. Disa t drejta mund t prmbajn t ashtuquajturn klauzol pr trheqje, ecila lejonkufizimin e t drejtave t caktuara, nse sht e domosdoshme pr sigurikombtare, rendpublik, shndet publik ose moral dhe pr shkak t drejtave dhe lirive t t

tjerve.Mundsia e till, n veanti, ekziston pr kufizimin e liris s lvizjes, lirispr t lshuardo vend, duke prfshir vendin e vet, liris s mendimit, ndrgjegjs, besimit,liris s shprehjes dhe informimit, liris e tubimit dhe at t bashkimit. Ktokufizime duhet tbhen me ligj, q do t thot se duhet t kalojn n kuvend. Organet q bjninterpretimin e ktyre instrumenteve ligjore, e kan pr obligim kontrollin edokeqprdorimi t ktyre dispozitave. Si pasoj e aplikimit t gjendjes sjashtzakonshmedhe klauzols pr trheqje, disa raste jan paraqitur n Gjykatn Evropiane prt Drejtate Njeriut, Komisionit dhe Gjykats Interamerikane.

RISHIKIMI I KONVENTAVE M T RNDSISHME T OKB-sPR T DREJTAT E NJERIUT Deklarata Universale pr t Drejtat e Njeriut (1948) Pakti Ndrkombtar pr t Drejtat Ekonomike, Sociale dhe Kulturore (1966)

Pakti Ndrkombtar pr t Drejtat Civile dhe Politike (1966) Konventa pr Parandalimin dhe Ndshkimin e Krimit t Gjenocidit (1948) Konventn kundr Torturs dhe Trajtimit apo Dnimit tjetr Mizor,njerzor dhePoshtrues (1984) Konventa Ndrkombtare pr Eliminimin e t Gjitha Formave tDiskriminimitRacor (1965) Konventa pr Eliminimin e t Gjitha Formave t Diskriminimit ndaj Grave(1979)


20/51

Konventa pr t Drejtat e Fmijs (1989)

F. IMPLEMENTIMI I INSTRUMENTEVE UNIVERSALE PR TDREJTAT E NJERIUTShtetet kan detyrim t respektojn, mbrojn dhe prmbushin t drejtat e

njeriut. Nshum raste, implementimi nnkupton obligimet q shteti dhe autoritetet e tijkan prprmbushjen e t drejtave t pranuara, si sht respektimi i s drejts prprivatsi oseliris s shprehjes. Kjo vlen sidomos pr t drejtat civile dhe politike, deri saimplementimi pr t drejtat ekonomike, sociale dhe kulturore, nnkuptonplotsimin etyre prmes veprimeve pozitive t shtetit, me qllim t sigurimit t njminimumi tstandardeve, si jan dhurimi ose ofrimi i shrbimeve t caktuara si arsimimi

oseshendetsia. N kto raste, merren parasysh edhe kapacitetet e shtetit prkats.Pr shembull, Neni 13 i ICESCR-s njeh t drejtn e prgjithshme prarsimim. Sidoqoft, kynen saktson se, vetm arsimimi fillor duhet t ofrohet falas. Ndrsa, arsimi imesm dhei lart, duhet tju mundsohet dhe ofrohet t gjithve, mirpo shkollimi i tillfalas ofrohetvetm n mnyr progresive. Pr disa t drejta ekonomike, sociale dhekulturore,varsisht prej kapaciteteve ekzistuese, aplikohet koncepti mbi plotsimingradual t tyre.Detyrimi pr t mbrojtur, krkon nga shteti q brenda territorit t tij tparandalojdhunn dhe shkeljet e tjera t t drejtave t njeriut. Prandaj, t drejtat e njeriut,gjithashtu,kan dimensionin horizonatal, i cili duke ngritur shtjen e prgjegjsissociale tkompanive transnacionale, sht duke fituar rndsi n kt koh tglobalizimit.

Nj tjetr zhvillim sht ngritja e interesimit pr parandalimin e shkeljeve t t

drejtave t njeriut, duke marr masa shtetrore prmes institucionevekombtare oseduke prfshir dimensionin e t drejtave t njeriut npr misionetpaqruajtse. Synimipr parandalim sht gjithashtu prioritet i qasjes s siguris njerzore ndaj tdrejtave tnjeriut. T Drejtat e Njeriut dhe Siguria Njerzore.


21/51

Para s gjithash, t drejtat e njeriut duhet t implementohn n nivel kombtar.Sidoqoft,mund t paraqiten pengesa, si sht mungesa e qeverisjes s mir, oseprania ekorrupsionit dhe joefektivitetit t administrats ose gjyqsis. Pr tu siguruar

q shtetetkan plotsuar obligimet q dalin nga shumica e konventave ndrkombtarepr t drejtate njeriut, sht themeluar monitorimi ndrkombtar pr performans. Kymonitorimmund t bhet n mnyra t ndryshme. Pr shum konventa sht themeluarsistemi iraportimit. N baz t ktij sistemi, shtetet kan obligim q brenda intervalevetcaktuara kohore t raportojn mbi t drejtat e njeriut. Zakonisht, nj komisioni prbr

nga ekspertt, shqyrton raportet dhe bn rekomandime pr prforcimin eimplementimit.Gjithashtu, komisioni mund t bj komente t prgjithshme lidhur meinterpretimin edrejt t konvents. N disa raste, si sht rasti me Paktin Ndrkombtar prt DrejtatCivile dhe Politike (ICCPR), ekziston edhe nj protokol shtes, i cili autorizonKomitetinpr t Drejtat e Njeriut t pranoj ankesa individuale, nga personat t ciltpohojn se ujan shkelur t drejtat e njeriut. Sidoqoft, kjo sht e mundur vetm prpersonat qjetojn n shtetet q kan ratifikuar protokolin shtes. Disa konventa,gjithashtuprmbajn dispozita pr ankesa ndrshtetrore, mirpo kjo mundsi shtprdorur rrall. Procedura gjyqsore, ekziston vetm sipas KonventsEvropiane dheInteramerikane pr t Drejtat e Njeriut, n t cilat raste Gjykata Evropiane dheajoInteramerikane pr t Drejtat e Njeriut, kan mundsi prmes vendimeve tdetyrueshmeti detyrojn shtetet. Gjithashtu, do t themelohet edhe Gjykata Afrikane e tDrejtave tNjeriut dhe Popujve pasi q satuti i saj t hyj n fuqi.

Prve procedurave q gjenden n instrumentet e t drejtave t njeriut si jan,konventat,gjithashtu ekzistojn edhe t ashtuquajturat Procedura t bazuara n Kart,t cilatjan zhvilluar n baz t Karts s Kombeve t Bashkuara pr t Drejtat e


22/51

Njeriut, meqllim t shqyrtimit t shkeljeve t t drejtave t njeriut n mbar botn. Njranga atobazohet n Rezolutn 1235 t vitit 1967, miratuar nga Kshilli Ekonomik dheSocial

(ECOSOC), e cila lejon Komitetin pr t Drejtat e Njeriut n procedurpublike t trajtojshkeljet e rnda dhe sistematike t drejatve t njeriut n mbar botn. Tjetrashtprocedura e fsheht 1503 e ECSOSC-ut e vitit 1970, e cila lejon q ankesat tdrgohen teKomesari i OKB-s pr t Drejtat e Njeriut n Gjenev, t cilat m passhqyrtohen nganj grup ekspertsh t Nnkomisionit t OKB-s pr Prkrahjen dhe Mbrojtjene tDrejtave t Njeriut. Kjo procedur parashihet kryesisht pr shkeljet t rnda t

t drejtavet njeriut. N raste t tilla, Komiteti pr t Drejtat e Njeriut, gjithashtu, mundti diskutojsituatat nga nj vend i caktuar.

Gjat puns s Komisionit pr t Drejtat e Njeriut dhe Nnkomisionit t tij,rndsi tdukshme kan fituar procedurat speciale, si jan aktivitetet e raportuesvespecial dheprfaqsuesve t Komisionit pr t Drejtat e Njeriut, si dhe t prfaqsuesve tSekretaritt Prgjithshm. Ekzistojn raportuesit e shteteve dhe raportuesit tematik,si janraportuesit special pr Bosnjn dhe Hercegovinn, Republikn Federale tJugosllavis,Afganistanin, Haitin si dhe raportuesit special pr tortur ose dhun ndajgrave. N trsi,ekzistojn prafrsisht rreth 40 institucione t specializuara, t cilat mbledhininformatanga fusha e aktiviteteve t tyre, qoft n nj shtet ose n mbar botn. Ktoinstitucionereflektojn aktivitetin e shtuar t Kombeve t Bashkuara dhe gjithashtuofrojnmekanizma monitoruese dhe prcjellse pr raste si sht ai i Deklarats sMbrojtsvet t Drejtave t Njeriut, ose si sht rasti me disa t drejta ekonomike dhesociale, si t drejtn pr arsim, ushqim, strehim adekuat, shndetsi, politika tadaptimit shtetror dheborxhe t jashtme, ku procedurat zbatuese nuk jan t parapara, ose u mungon


23/51

efektiviteti. Pr m tepr, gjithashtu, ekzistojn edhe ekspert t pavarur ts drejtspr zhvillim dhe grupe punuese pr zhdukjet e dhunshme dhe tdetyrueshme.

Prve ksaj, Komesari i OKB-s pr t Drejtat e Njeriut, pr themelimin emisioneve tZyrs s Komesarit t Lart, mbshtetet fuqishm n shtetet me gjendjeproblematiken fushn e t drejtave t njeriut. Misione t tilla jan themeluar n vendet siAfganistan,Bosnj-Hercegovin, Kamboxhi, Kolumbi, Guatemal, Haiti, Kosov, Mali tZi, Serbi,Siera Leone etj. Kto misione mbledhin informata dhe duke ofruar kshillaprgjatproceseve t reforms legjislative, ose duke marr pjes n punn e bashksis

ndrkombtare bjn promovimin e standardeve t t drejtave t njeriut.Aktivitetet ektyre institucioneve t specializuara kan dy qllime, at promovimit dhe atmbrojtjes.Kto aktivite prkrahin nj vetdije m t lart pr t drejtat e njeriut dheprfshirjen etyre n gjitha aktivitetet, me qllim q gjitha vendimet t mbshteten fort mbibazat e tdrejtave t njeriut. Promovimi i t drejtave t njeriut, n t vrtet nnkuptonnj detyrshum t madhe, e cila nuk mund t prmbushet vetm nga institucionet dhetrupatndrkombtare. Para s gjithash, promovimi i t drejtave t njeriut nnkuptonvetdijsimin, informimin dhe msimin e njerzve pr t drejtat e tyre dhe prmnyrnm t mir t shfrytzimit t tyre. Pr kt arsye, n kt proces mund tprfshihenpjesmarrs t ndryshm, si universitetet, sektori i prgjithshm i arsimimit,porgjithashtu edhe organizatat joqeveritare (OJQ-t).

Pr nivelin kombtar, Kombet e Bashkuara kan rekomanduar themelimin einstitucioneve kombtare pr promovimin dhe mbrojtjen e t drejtave tnjeriut, siombudspersonin ose komisionet nacionale pr t drejtat e njeriut. Pr ktqllim,Asambleja e Prgjithshme e OKB-s ka miratuar nj numr t parimeve lidhurmekompetencat, prgjegjsit, garancionet pr pavarsi, pluralizm dhe metoda


24/51

t veprimitpr kto institucione (Rezoluta 48/134 e Asambles s Prgjithshme t OKB-s, e 20dhjetorit 1993).G. T DREJTAT E NJERIUT DHE SHOQRIA CIVILE N zhvillimin e

sistemit t t drejtave t njeriut, roli i shoqris civile, e cila kryesishtsht prfaqsuar nga organizatat joqeveritare (OJQ-t), ka qen vendimtar.OJQ-tthemelohen duke u bazuar n lirin e bashkimit, e cila mbrohet me Nenin 22t PaktitNdrkombtar pr t Drejtat Civile dhe Politike (ICCPR). Brenda shoqriscivile, OJQ-t jan subjekte kye n promovimin dhe mbrojtjen e t drejtave t njeriut. NKombet eBashkuara, ato jan shndrruar n nj lloj t ndrgjegjes botrore. Shpesh,OJQ-t

prcjellin mbrojtjen e interesave konkrete si, lirin e t shprehurit dhe lirin emediave(Neni 19), ose parandalimin e torturs dhe trajtimit njerzor dhe poshtrues(Organizata pr Parandalimin e Torturs, APT). OJQ-t si sht AmnestyInternational, me qllim t vendosjes s presionit mbi qeverit, prdorinprocedura tveanta sikurse veprimi urgjent apelues. Shum efektive mund t jet edhestrategjia emobilizimit t turpit, e ndihmuar nga mediat e pavarura. OJQ-t si jan,InternationalHelsinki Federation (IHF), International Crisis Group (ICG) ose HumanRightsWatch (HRW), prmes raporteve shum kualitative, t bazuara n fakte dhemonitorime,bjn influencimin e qeverive dhe bashksis ndrkombtare. Nj qasje tjetrdheefektive e OJQ-ve, sht hartimi i raporteve paralele, krahas raportevezyrtare q bjnshtetet pr trupat monitoruese ndrkombtare.

N baz t nj rezolute t Asambles s Prgjithshme t vitit 1998, DeklaratssMbrojtsve pr t Drejtat e Njeriut, njerzve dhe OJQ-ve, q punojn pr tdrejtat enjeriut, duhet siguruar lirin e nevojshme pr kryerjen e puns s till dheduhet tmbrohen nga fardo lloj dnimi. N disa shtete, organizatat si ajo AmnestyInternationalose Komiteti i Helsinkit, kan qen subjekte t kritiks pr punn e tyre, kursen disa


25/51

vende edhe subjekte t dnimeve. N mbar botn, ka pasur raste t shumtakur aktivistte t drejtve t njeriut pr punn e tyre legale q kan br jan burgosur. Shtetinuk kavetm obligim ti mbroj kta aktivist nga autoritetet e tij si sht policia, por

edhe ngagrupet e dhunshme, si jan grupacionet vrastare, t cilat e marrin ligjin nduart e tyre.

Sekretari i Prgjithshm i OKB-s ka emruar Prfaqsuesin Special prMbrojtsit e tDrejtave t Njeriut, me qllimt t prkrahjes s implemtimit t ksaj deklaratet OKB-s.Shpesh, OJQ-t n bashkpunim me Kombet e Bashkuara, UNESCO-n,Kshillin eEvrops dhe me organizata t tjera ndrqeveritare, ose prmes zhvillimit t

planprogrameve, organizimit t programeve trajnuese, ose prgatitjes smaterialevetrajnuese, luajn rolin kryesor n Arsimimin dhe Msimin pr t Drejta tNjeriut(HREL). N nivel global, Dekada Popullore pr Arsimim t Njerzve(PDHRE), e cila kainicuar Dekadn e OKB-s pr t Drejtat e Njeriut, ka arritur edhe n visetjugore si Indi,Argjentin dhe Mali. Ndrkaq, aktive n fushn e trajnimit kundr racizmitdhe sjelljevediskriminuese n gjith botn sht Liga e Anti-Shpifjes.

Rrjeti i OJQ-ve, ka fituar nj rndsi t posame n luftn pr barazin e gravedhembrojtjen e tyre. OJQ-t si UNIFEM-i, CLADEM-i dhe WIDE, me qllim tforcimit tgrave pr tejkalimin e pengesave t barazis dhe mosdikriminimit t plot,kan vendosurArsimimin dhe Msimin pr t Drejta t Njeriut (HRLE) lart n agjendn etyre. NAfrik, para sesionit t Komisionit Afrikan pr t Drejtat e Njeriut dhePopujve, OJQ-ttakohen rregullisht, prcjellin sesionet e tij dhe gjithashtu organizojn trajnimetprbashkta. OJQ-ja AustriakeQendra Evropiane e Trajnimeve dheHulumtimeve pr tDrejtat e Njeriut dhe Demokraci, bashkpunon me nj numr t qendrave tjerapr tdrejta t njeriut n Evropn juglindore, duke ofruar programe lokale dherajonale t


26/51

karakterit edukues dhe trajnues. Gjithashtu, kjo organizon edhe nj AkademiVeroreNdrkombtare pr t Drejtat e Njeriut dhe Siguris Njerzore.

H. SISTEMET RAJONALE PR MBROJTJEN DHE PROMOVIMIN E T

DREJTAVE T NJERIUTPrve instrumenteve universale pr mbrojtjen e t drejtave t njeriut,gjithashtu janzhvilluar edhe disa sisteme rajonale t t drejtave t njeriut, t cilat zakonishtofrojnstandarde m t larta pr t drejtat dhe implementimin e tyre.

Prparsia e sistemeve rajonale qndron n mundsin e tyre pr adresim mefektiv tankesave. N rastin e gjykatave mund t nxirren vendime t karakterit tdetyrueshmm

pr kompensim dhe, n prgjithsi, rekomandimet e Komisioneve pr tDrejtat e Njeriutmerren seriozisht nga ana e shteteve. Mund t ndodh q shtetet jo vetm tinterpretojndhe sqarojn dispozitat e instrumenteve pr t drejtat e njeriut n rastetkryesore, poredhe t ndryshojn ligjet nacionale, me qllim t harmonizimit t tyre medetyrimet ndrkombtare pr t drejtat e njeriut. Pr m tepr, sistemi rajonalka tendenc t jet msensitiv ndaj problemeve kulturore dhe fetare, nse ekzistojn arsye t tilla.I. EVROPASistemi evropian i t drejtave t njeriut ka tri nivele, sistemin e Kshillit tEvrops(momentalisht ka 45 antar), Organizatn pr Siguri dhe Bashkpunim nEvrop (55antar) dhe Bashkimin Evropian (momentalisht 15 antar, n Maj pritet trritet n 25antar).Sistemi Evropain i t drejtave t njeriut sht sistemi m i prpunuar rajonal.Ai shtzhvilluar si reagim ndaj shkeljeve masive t t drejtave t njeriut gjat Luftss DytBotrore. Thelbin e rendit ligjor evropian e prbjn t drejtat e njeriut,sundimi i ligjitdhe demokracia pluraliste.

INSTRUMENTET EVROPIANE T T DREJTAV T NJERIUT Konventa pr Mbrojtjen e t Drejtave dhe Lirive Themelore t Njeriut(1950) dhe13 protokolet shtes


27/51

Karta Sociale Evropiane (1961) e rishikuar m 1991, 1996 dhe Protokoletshtest 1988 dhe 1995. Konventa Evropiane pr Parandalimin e Torturs dhe Trajtmit apo Dnimitnjerzor dhe Poshtrues (1987).

Akti Final i Helsinkit dhe procesi vazhdues CSCE/OSCE me Kartn e ParisitprEvropn e Re (1990). Karta Evropiane pr Gjuht Rajonale dhe Minoritare (1992). Konventa Korniz pr Mbrojtjen e Minoriteteve Kombtare (1994) . Karta e Bashkimit Evropian pr t Drejtat Fundamentale (2000).

1. SISTEMI I KSHILLIT T EVROPS PR T DREJTAT E NJERIUTa. VshtrimInstrumenti kryesor i Kshillit t Evrops sht Konventa Evropiane pr tDrejtat e

Njeriut e vitit 1950 dhe 13 protokolet shtes t saj. Protokoli Nr. 6 dhe 13 (icili ende nukka hyr n fuqi), pr heqjen e dnimit me vdekje, q edhe e dallon qasjenevropiane pr tdrejtat e njeriut ndaj asaj Amerikane dhe protokoli Nr. 11, i cili kazvendsuar Komisionin Evropian pr t Drejtat e Njeriut dhe GjykatnEvropiane pr t Drejtat eNjeriut me nj Gjykat t Prhershme pr t Drejtat e Njeriut, jan t njrndsie tveant. Konventa Evropiane kryesisht prmban t drejta civile dhe politike.

Karta Sociale Evropiane e vitit 1961 sht nxjerr me qllim t shtimit t tdrejtaveekonomike dhe sociale, por kurr nuk ka fituar rndsi sa KonventaEvropiane. Q ngafillimi ajo ka vuajtur nga sistemi i dobt dhe joefektiv pr implementim.Sidoqoft, ngafundi i viteve t 1980-ta, krahas rritjes s vmendjes pr t drejtat ekonomikedhe socialen nivel universal, nj vmendje e re, gjithashtu, i sht prkushtuar KartsSocialeEvropiane, e cila sht amenduar dy her, m 1988 dhe 1995, e cila duke ubazuar nprotokolin shtes tani ofron mundsi edhe pr ankesa kolektive.

Risia kryesore sht paraqitur me Konventn Evropiane pr Parandalimin eTortursdhe Trajtimit apo Dnimit njerzor dhe Poshtrues t vitit 1987, e cilathemelonKomitetin Evropian pr parandalimin e torturs dhe trajtimit apo dnimit


28/51

njerzor dheposhtrues, drgon delegacione te t gjitha shtetet antare t konvents przhvillim tvizitave t rregullta ose jashtzakonshme t t gjitha burgjeve. Prandaj, logjikae ktij

sistemit sht efekti i tij prandalues, me gjith mbrojtjen ex post facto, pr tciln endekujdeset Konventa Evropiane pr t Drejtat e Njeriut dhe gjykata e saj. Ndhjetor t2002-ts, Asambleja e Prgjithshme e OKB-s miratoi nj protokol shteskundrtorturs, i cili parasheh nj mekanizm t ngjashm pr veprim n mbarbotn.

Konventa Korniz pr Mbrojtjen e Minoriteteve Kombtare (1995) shthartuar pas

takimit t lart t Kshillit t Evrops n Vjen m 1993, si reaksion ndajrritjes sproblemeve t minoriteteve n Evrop. Kto probleme jan paraqitur sirezultat ishprbrjes s Bashkimit Sovjetik, Republiks Socialiste t Jugosllavis dheprocesit tvetvendosjes n Evrop gjat vitetve t 1990-ta.N pajtim me konventn, shtetet duhet t mbrojn t drejtat individuale tminoritetevekombtare, por gjithashtu duhet t ofrojn kushte t cilat u lejojnminoriteteve t ruajndhe zhvllojn identitetin e tyre. Sido q t jet, mekanizmi zbatues sht ikufizuar nsitemin e raportimit dhe shqyrtimin e raportve nga Komiteti Kshilles iEkspertve. INSTITUCIONET DHE INSTRUMENTET EVROPIANE PRTDREJTAT NJERIUTKshilli i Evrops: Gjykata Evropiane e t Drejtave t Njeriut (si Gjykat e vetme nga 1998) Komiteti Evropian pr t Drejtat Sociale (i rishikuar m 1999) Komiteti Evropian pr Parandalimin e Torturs dhe Trajtimit apo Dnimitnjerzordhe Poshtrues (CPT 1989) Komiteti Kshillues i Konvents Korniz pr Minoritete Kombtare (ECRI1993) Komesari Evropian pr t Drejtat e Njeriut (1999) Komiteti i Ministrave t Kshillit t Evrops.

OSBE: Zyra pr Institucione Demokratike dhe pr t Drejtat e Njeriut (ZIDDNJ,


29/51


30/51

rndsishm ose paraqet ndonj risi pr jurisdiksionin ekzistues sht final,me rastdhoma e madhe prej 17 gjyqtarve e shqyrton krkesn.

Aktgjykimet jan t detyrueshme dhe gjithashtu mund t ofrojn kompensim

t dmeve.Implemetimi i akgjykimeve sht detyr e Komitetit t Ministrave, i cili bnmbikqyrjene ekzekutimit t aktgjykimeve t Gjykats. Pr momentin, problemin kryesort ktijsistemi e paraqesin numri shum i lart i ankesave, i cili sht rritur nga 1000sa ishinprafrsisht n vitin 1998, n 29.000 n vitin 2002, duke rezultuar nmbingarkesn esistemit.2. SISTEMI I T DREJTAVE T NJERIUT I ORGANIZATS

EVROPIANE PR SIGURI DHE BASHKPUNIM N EVROP(OSBE)OSBE-ja sht nj organizat e posame, e cila n vitin 1994 ka zvendsuarKonferencn pr Siguri dhe Bashkpunim t Evrops. Ajo nuk ka ndonj kartligjore osesubjektivitet ligjor ndrkombtar, ndrsa deklaratat dhe rekomandimet e sajjan vetm tnatyrs politike dhe nuk jan t obligueshme pr shtetet. Mirpo, katalogtmjaft tdetajuar, q jan miratuar npr konferenca dhe takime t ekspertve ose nkonferenca t rregullta, t cilat jan monitoruar nga Kshilli i shteteveprfaqsuese, paraqesin njmeknizm monitorues mjaft t suksesshm. I ashtuquajturi Procesi iHelsiniki, gjatlufts s ftoht ka luajtur rolin kryesor n ndrtimin e bashkpunimit mesJugut dhePerndimit, duke ofruar nj baz pr bashkpunim t gjer n Evropn eprbr nga 55shtete.

OSBE-ja n emr t dimensionit njerzor, ka ndrmarr nj sr aktiviteteshn fushne t drejtave t njeriut dhe n veanti n at t t drejtave t minoriteteve. Ktoaktivitetekan qen shum t rndsishme n terrene t misioneve t ndryshme tOSBE-s si n,Bosnj-Hercegovin, Serbi, Mal t Zi dhe n Kosov. Pr kt arsye, misionete OSBE-sprmbajn departamente dhe zyrtar pr t drejtat e njeriut, t ciltshprndahen n gjith


31/51


32/51

t veantpr t drejtn e bashksis evropiane. Q nga vitet e 1980-ta, BashkimiEvropian, kazhvilluar nj politik t t drejtave t njeriut n raport me shtetet e treta, e cilareflektohet

edhe n t ashtuquajturat kritere t Kopenhags, t cilat vlejn pr njohjen eshteteve treja t Evrops Juglindore. Marrveshja e Bashkimit Evropian, e vitit 1995shprehimishtu referohet neneve 6 dhe 7 t Konvents Evropiane t vitit 1950, edhe pse derim taniBashkimi Evropian nuk i sht bashkangjitur ksaj konvente si pal.

N vitin 2000, sht mbledhur nj asamble me qllim t hartimit t Karts sBashkimitEvropian pr t Drejtat Fundamentale, e cila u miratua n samitin e Nics n

vitin2000. Tash pr tash kjo kart sht dokumenti m modern i t drejtave tnjeriut nEvrop, i cili ngjashm me Deklaratn Universale pr t Drejtat e Njeriut(UDHR)prmban si t drejta civile, politike ashtu edhe t drejta ekonomike, socialedhe kulturore.Sikurse edhe UDHR-ja, edhe kjo Kart nuk ka karakter t detyrueshm ligjor.Sidoqoft,pasi q Karta prmban nj numr t t drejtave t cilat gjithashtu jan pjes etraktateve tndryshme ndrkombtare, pal e t cilave jan shtetet antare t BashkimitEvropian, kjoKart mund t kuptohet si nj interpretim dhe sqarim i atyre obligimeve tdetyrueshme.Q nga viti 1995, UE n marrveshjet bilaterale sikurse jan Marrveshja prStabilizimdhe Asocijim, Marrveshja Kotonau ose Marrveshja Euromed, prfshijnedhekaluzoln pr t drejtat e njeriut. Ekzistojn shpresat q m n fund kushtetuta

Evropiane e cila mometalisht sht duke u hartuar nga asambleja, do t mundti japstatusin e obligueshm Karts s Bashkimit Evropian pr t DrejtatFundamentale.

Bshkimi Evropian si pjes t Politiks s Prbashkt pr Pun t Jashtme dheSiguri, kahartuar nj politik mbi t drejtat e njeriut, si pr marrdhniet e brendshme,ashtu edhe


33/51


34/51

BashkimiEvropian, shtetet antare duhet t aplikojn parimin e pagess s njjt prgrat dheburrat dhe t marrin masa pr ofrimin e mundsive t barabarta. Kjogjithashtu ka qen

subjekt i rregulloreve t miratuara nga Kshilli i Evrops, t cilat kan rndsit veantn marrdhniet e puns.II. AMERIKANT Sistemi Interamerikan i t Drejtave t Njeriut, ka filluarme Deklaratn Amerikane prt Drejtat dhe Detyrat e Njeriut t miratuar n vitin 1948, s bashku me KartneOrganizats s Shteteve Amerikane (OAS). Komisioni Iner-Amerikan pr tDrejtat eNjeriut i themeluar n vitin 1959 nga OAS i cili prbhet nga 7 antar,paraqet organin

kryesor t ktij sistemi. Konventa Amerikane pr t Drejtat e Njeriut emiratuar m 1969,ka hyr n fuqi m 1978 dhe q ather sht plotsuar me dy protokoleshtes, nj pr tdrejtat ekonomike, sociale dhe kulturore dhe tjetri pr heqjen e dnimit mevdekje. Edhepse selia e Komisionit sht n Washington, Shtetet e Bashkuara t Ameriksnuk janantare t Konvents. Konventa, gjithashtu parashikon GjykatnInteramerikane pr tDrejtat e Njeriut, e cila sht themeluar n vitin 1979 me seli n Kosta Rik,ku ndodhetedhe Instituti Interamerikan pr t Drejtat e Njeriut.

Ekzistojn disa instrumente ligjore q u japin grave t drejta, por vmendje tveantmeriton Konventa Interamerikane pr Parandalimin, Dnimin dhe rrnjosjeneDhuns ndaj Grave (Konventa e Belem do Para), e cila ka hyr n fuqi nvitin 1995.Deri m tani, konventn e kan nnshkruar 31 nga 34 shtete antare t OAS.N baz tksaj Konvente, shtetet duhet ti paraqesin Komisionit Interamerikan tGrave, tthemeluar qysh nga viti 1928, raporte t rregullta kombtare. Ekzistongjithashtu,Raportuesi Special pr t Drejtat e Njeriut (q nga viti 1994).

@ SISTEMI INTERAMERIKAN I T DREJTAVE T NJERIUT Deklarata Amerikane pr t Drejtat dhe Obligimet e Njeriut (1948)


35/51

Komisioni Interamerikan pr t Drejtat e Njeriut (1959) Konventa Amerikane pr t Drejtat e Njeriut (1969/1978) Protokoli Shtes pr t Drejta Ekonomike, Sociale dhe Kulturore (1988) Protokoli Shtes pr Heqjen e Dnimit me Vdekje (1990) Gjykata Interamerikane pr t Drejtat e Njeriut (1979/1984)

Komisioni Interamerikan pr Grat (1928) Konventa Interamerikane pr Parandalimin, Dnimin dhe rrnjosjen eDhuns ndajGrave (1994)N Komisionin Interamerikan pr t Drejtat e Njeriut, ankesat e quajturakrkesa, mundti parashtrojn, individt, grupet ose OJQ-t, prej t cilave, komisioni mundt krkojinformata pr masat e ndrmarra pr mbrojtjen e t drejtave t njeriut. Gjykata

Interamerikane nuk mund t qaset drejtprdrejt, por vetm prmes Komisionit,

i cilivendos se cilat raste duhet t transferohen n Gjykat. N baz t ksaj rruge,Gjykata nt kaluarn nuk ka pasur shum raste, mirpo tani duket se ka ndryshuar.Gjykata,gjithashtu, mund t jap mendime kshilluese, si interpretimet e Konvents.SikurseKomisioni, edhe Gjykata ka 7 antar dhe punon n baza jo t prhershme.

Komisioni mund t ndrmarr hetime n vendin e ngjarjes dhe mund thartoj raportespeciale pr shtjet me interes t posam. Ekzistojn disa OJQ, t cilatndihmojnviktimat e dhuns s t drejtave t njeriut t drgojn rastet n KomisioninInteramerikanpr t Drejtat e Njeriut dhe n Gjyakts.III. AFRIKASistemi Afrikan i t drejtave t njeriut sht themeluar n vitin 1981, memiratimin eKarts Afrikane pr t Drejtat e Popujve, e cila ka hyr n fuqi n vitin 1986,nga athere quajtura Organizata e Unitetit Afrikan (OUA). Kjo Kart parashikonKomisioninAfrikan pr t Drejtat e Njeriut dhe t Popujve, q prbhet nga 11 antardhe e kaselin n Banjul t Gambis. Sot, t 53 shtetet e Unionit Afrikan (UA), i cilikatrashguar OUA-n n vitin 2001, kan ratifikuar Kartn Afrikane, e cila dukemarr prbaz Deklaratn Universale pr t Drejtat e Njeriut, bn bashkimin e gjitha t


36/51

drejtaven nj dokument. Preambula e saj u referohet vlerave t civilizimit Afrikanduke tentuart inspiroj konceptin afrikan t t drejtave t njerzve dhe popujve. Prve tdrejtave

individuale, ajo gjithashtu parashtron edhe t drejtat e popujve. Pr m tepr,ajo theksonedhe detyrimet si p.sh. ato ndaj familjes dhe shoqris, t cilat sido q t jet,n praktiknuk kan ndonj rndsi.

SISTEMI AFRIKAN I T DREJTAVE T NJERIUT Karta Afrikane pr t Drejtat e Njeriut dhe t Popujve (1981) Komisioni Afrikan pr t Drejtat e Njeriut (1987) Protokoli mbiThemelimin e nj Gjykate Afrikane pr t Drejtat e Njeriut dheQytetarve (m 1997, ende nuk sht n fuqi)

Protokoli pr t Drejtat e Grave (ende nuk sht miratuar nga UA) Karta Afrikane pr t Drejtat dhe Mirqenien e Fmijs (1990)

Komisioni ka nj mandat t gjer n fushn e promovimit t t drejtave tnjeriut, porgjithashtu mund t pranoj ankesa nga shtetet (q nuk ka ndodhur deri tani),individt osegrupet e caktuara. Kriteret e pranimit jan t numrta, por lejojn gjithashtuOJQ-t oseindividt t komunikojn n emr t viktimave t dhuns. Sidoqoft,Komisioni nukmund t nxjerr vendime me fuqi obligative dhe kjo ka qen nj nga arsyet prmiratimine protokolit shtes t Karts mbi themelimin e Gjykats Afrikane pr tDrejtat eNjeriut dhe Qytetarve, q do t hyj n fuqi pasi t ratifikohet nga 15 shtete.Kjogjykat do t prbhet nga 15 gjyqtar. Sidoqft, individt do t ken qasje tdrejtprdrejt n gjykat, vetm nse shtetet deklarohen shprehimisht pr kt.

Prndryshe, Gjykata mund t pranoj ankesa vetm prmes Komisionit, ashtusi edhe nSistemin Interamerikan.

Monitorimi i rregullt i gjendjes s t drejtave t njeriut, duhet t bhet ngaKomisioni,duke i vlersuar raportet shtetrore, t cilat shpesh jan jo t rregullta dhe tmangta.Komisioni, duke u bazuar prsri n praktikn e OKB-s, ka emruarraportuesin


37/51

special pr ekzekutime t paligjshme, jashtprocedurale dhe arbitrare,raportuesinspecial pr burgje, at pr kushtet e arrestit dhe pr grat. Plani pr protokolinshtespr t drejtat e grave, ende nuk sht materializuar.

Komisioni, gjithashtu drgon misione pr hulumtimin e fakteve dhe n raste tveanta,sikurse ai i vitit 1995 pas ekzekutimit t nnt antareve t Lvizjes prMbijetimin ePopullit Ogoni, n nj gjykim t padrejt, organizon edhe sesione tjashtzakonshme.Nj pjes e rndsishme e fuqis s Komisionit vjen nga OrganizatatJoqeveritare tAfriks dhe m gjer, t cilat lejohen t marrin pjes n gjitha takimet publiketKomisionit. Shpesh, OJQ-t sjellin raste t shkeljeve t t drejtave t njeriut,

si dheprkrahin punn e Komisionit dhe t raportuesve t tij special. Gjithashtu,sht erndsishme q shtetet ta bjn drejtprdrejt t aplikueshme Kartn nsistemet e tyrenacionale. Kjo ka ndodhur pr shembull n Nigeri, ku si rezultat i OJQ-venigeriane, si sht Projekti i t Drejtave Kushtetuese, jan paraqitur mesukses raste t shkeljeve tKarts n gjykatat nigeriane.

Pas miratimit t Konvents s OKB-s pr t Drejtat e Fmijs m 1989, nvitin 1990sht miratuar nj Kart Afrikane pr t Drejtat dhe Mirqenien e Fmijs.Sidoqoft,kjo ka hyr n fuqi vetm n vitin 1999, kurse deri n vitin 2001, at e kanratifikuar 27shtete t Unionit Afrikan. Karta Afrikane parashikon edhe themelimin e njKomitetiAfrikan t Ekspertve pr t Drejtat dhe Mirqenien e Fmijs, i cili duhet tmblidhet spaku nj her n vit. Duke pasur parasysh procesin e gjat t ratifikimit,mbetet t shihetnse kjo konvent dhe komiteti i saj do t japin rezulatate t mira.

1V. REGJIONET TJERANj Kart Arabe pr t Drejtat e Njeriut, e cila sht hartuar nga eksperttarab t tdrejtave t njeriut sht miratuar n vitin 1994 nga Kshilli i Ligs s ShteteveArabe(Rezoluta 5437 e 15 Shtatorit 1994), mirpo deri n vitin 2002 nuk ka hyr n


38/51

fuqi.

Me gjith disa prpjekje si ajo e Asociacionit t Azis Jugore prBashkpunim Regjionalnj Konvent mbi Marrveshjen Rajonale pr Promovimin e Mirqenies s

Fmijs 2002,dallimet e shumta q ekzistojn brenda rajonit, e kan br t pamundurmiratimin e njinstrumenti regjional t Azis pr t Drejta t Njeriut, ose themelimin e njKomisioniAziatik pr t Drejtat e Njeriut. Sidoqoft, prpjekjet q jan duke u brbrenda fushavet integrimeve si n ASEAN ose Forum Azia-Pacific t InstitucioneveNacionale pr tDrejta t Njeriut, m n fund brenda nj t ardhme t caktuar, mund t ojndrejt krijimit

t nj Komisioni Aziatik pr t Drejtat e Njeriut. N nivel t shoqris civile,n vitin1998 gjat shnimit t 50 vjetorit t Deklarats Universale pr t Drejtat eNjeriut(UDHR), nn udhheqjen e Qendrave Aziaitke pr Burime Ligjore t HongKongut,mse 200 OJQ aziatike, hartuan nj Kart Aziatike pr t Drejtat e Njeriut sinj Kartt Popullit. Gjithashtu, ekziston nj Bisedim Euro-Aziatik, mes BashkimitEvropiandhe 10 shteteve t ASEM-it (Takimit Evropian dhe Aziatik) pr t drejtat enjeriut, i cilideri tani ka mbajtur katr sesione. Bisedime t ngjashme ekzistojn edhendrmjetBashkimit Evropian dhe Kins.Marrveshja pr Partneritet e Cotonou-s e vitit 2000, si nj marrveshjendrregjionale, ndrmjet 78 shteteve afrikane, karibike dhe pacifike dhe 15shteteveantare t Bashkimit Evropian, n Nenin 9 (2) prkujton se respekti pr tdrejtat enjeriut, parimet demokratike dhe sundimin e ligjit . . . prbjn elementetkryesore tksaj marrveshjeje.SHEMBULLI I PAKTIT T STABILITETIT PR EJL-nPakti i Stabilitetit pr Evropn Juglindore (SEE), i nnshkruar zytarisht m1999 nSarajev, u kushton rndsi t veant t drejtave t njeriut dhe tminoriteteve. Pr ktqllim, Grupi Punues pr t Drejtat e Njeriut dhe t Minoriteteve i ktij paktime seli


39/51

n Lubjan, ka zhvilluar nj strategji t prbashkt dhe ka bashkuar nj numrt madh taktiviteteve pr prmirsimin e marrdhenieve etnike, mbrojtjen eminoriteteve dhe t tdrejtave t njeriut.

N mesin e projekteve bashkpunuese brenda Grupit Punues, sht edhe rrjetii qendravepr t drejta t njeriut i Evrops Juglindore, i njohur si Rrjeti HRC i SEE. Kyrrjet iprbr nga 9 qendra, kryesisht t bazuara n universite dhe i koordinuar ngaETC eGracit, s bashku me qendrn pr t drejta t njeriut n Sarajev, organizojntrajnime nnivel vendor, shkolla verore pr t drejtat e njeriut si dhe projekte hulumtuesesi sht,

Doracaku i t Drejtave t Njeriut pr Joavokatt. Ky rrjet bn prpjekje q tkontribuojpr zhvillimin e kulturs s t drejtave t njeriut n Evropn Juglindore, dukevetdijsuarnjerzit pr t drejtat e tyre dhe duke i pajisur ata me dije pr t kontribuar ntransformimin e shoqrive t tyre drejt sundimit t ligjit, pr t drejtat e njeriutdhe prdemokraci, si tri elementet kryesore t identitetit evropian.

I. PROBLEMI I MOSPRGJEGJSISLufta kundr mosprgjegjsis dhe ajo pr prgjegjsi sht shndrruar n njshqetsimt gjer global. Nj nga problemet kryesore sht parandalimin i krimeve tmtutjeshme,t cilat shpesh po marrin formn e shkeljeve t rnda t t drejtave t njeriutdhe t sdrejts humanitare. Praktikat e lirimit t shkelsve m t mdhenj t tdrejtave t njeriutn bot nga prgjegjsia, jan br me qllim q t bindin udhheqsitjodemokratik, em s shpeshti gjeneralt e ushtris q ti transferojn pushtetet n qeverit ezgjedhura n mnyr demokratike. Kjo nuk duhet t ngatrrohet meamnistin, e cila jepetmenjher pas prfundimit t luftrave dhe ndrrimit t regjimeve pr shkeljetm tvogla. Mosprgjegjsia sht e kundrta e prgjegjsis, e cila, pr shembull,n nivelvendor dhe ndrkombtar, realizohet n mnyr t vazhdueshme prmesthemelimit ttribunaleve dhe gjykatave ndrkombtare penale, qoft speciale qoft t


40/51

prgjithshme.

Me qllim t parandalimit t shkeljeve t t drejtave t njeriut, konventat ecaktuarandrkombtare, sikurse Konventa e OKB-s kundr Torturs e vitit 1948,

parashehdetyrimin pr dnim universal t kryesve t krimeve. N rastin e ish-dikatoritt Kilit,Gjeneralit Augusto Pinoetit (Augusto Pinochet) n vitin 1998, nj gjyqtarspanjoll kakrkuar nga Britania e Madhe ekstradimin e tij, krkes e cila sht aprovuarme njvendim t jashtzakonshm t Dhoms s Lordve, por q nuk shtekzekutuar prshkak t gjendjes s keqe shndetsore t Pinoetit. Parimi i jurisdiksionituniversal

aplikohet nga Gjykata Penale Ndrkombtare (ICC) dhe n nivel kombtar.

Format e tjera t realizimit t prgjegjsis, pa domosdoshmrin endshkimit tkryesve, jan Komisionet e Pajtimimt dhe t s Vrtets, t cilat si foma tdrejtsisjondshkimore, jan themeluar n Afrikn Jugore dhe n shtete t tjera. Ktokomisione ujapin viktimave shans, q s paku ta din t vrtetn dhe q shoqria t msojleksionenga e kaluara.

N rastin e Argjentins, Komisioni Interamerikan pr t Drejtat e Njeriut kavendosur seligjet pr amnisti, t cilat prjashtojn prgjegjsin, paraqesin shkelje t sdrejts prmbrojtje ligjore dhe pr gjykim t drejt. Gjithashtu, ka ekzistuar edhe njfushatndrkombtare kundr mosprgjegjsis, n t ciln OJQ-t lokale kanluajtur rolinkryesor. Dhe si prfundim, n vitin 1998 jan hequr ligjet pr amnisiti.

J. JURISDIKSIONI NDRKOMBTAR PENALN baz t statutit t Gjykats Ndrkombtare Penale (ICC), t miratuar nRom nvitin 1998, e cila ka hyr n fuqi n vitin 2002, ICC-ja sht themeluar sigjykat eprhershme n Hag. Jurisdiksioni i saj mbulon krimet e gjenocidi, krimetkundrnjerzimit t kryera si pjes e sulmeve t gjra sistematike t drejtuara


41/51

kundr do popullate civile, q prfshijn rastet e dhunimit, skllavrisseksuale, shtatzansis sdetyrueshme, ose fardo forme tjetr t dhuns s rnd seksuale, zhdukjess dhunshmet popujve ose akteve t ngjashme njerzore q shkaktojn vuajtje t mdha,

q mund tjen dmtime serioze t shndetit mental ose shndetit fizik.

Tribunali Ndrkombtar Penal pr Ish-Jugosllavin (ICTY) me seli n Hag,shtthemeluar m 1993, si gjykat ad hoc nga Kshilli i Sigurimit i OKB-s, q ttrajtojshkeljet masive t t drejtave t njeriut dhe t ligjeve humanitare n territorine ish-Jugosllavis. Kshtu, kompetencat e saj prfshijn shkeljet e rnda tkonventave t

Gjenevs t vitit 1949 pr mbrojtjen e viktimave gjat konflikteve tarmatosura, krimetkundr njerzimit, si jan vrasja, trotura, dhunimi dhe aktet tjera njerzore,t kryeragjat konfliktit t armatosur, si dhe krimet e gjenocidit. Kjo gjykat e ndanprokurorin enjjt me Tribunalin Ndrkombtar Penal pr Ruandn (ICTR) n Arusha, ecilasht themeluar pas gjenocidit t vitit 1994. Ndrsa, pr Sierra Leonen dheKamboxhnjan themeluar Gjykata speciale.

Sikurse n rastin e ICTY dhe t ICTR, jurisdikcioni i ICC paraqet plotsim tjurisdikcionit vendor. Vetm ather kur shteti nuk dshiron ose nuk sht ngjendje tndjek kryesit e krimeve, ICC merr jurisdiksionin mbi ato raste. T gjitha ktogjykatabazohen n parimin e prgjegjsis individuale, pa marr parasysh pozitnzyrtare t takuzuarit.

Gjykata Speciale pr Sierra Leonen, si gjykat gjysmndrkombtare do thetojrastet e vrasjeve, dhunimeve, skllavris seksuale, shfarosjes, veprave tterrorit,robrimit, vjedhjeve dhe djegieve. Qllimi i ksaj gjykate sht ti ndshkojvetm ataindivid q kan prgjegjsi m t mdha pr vuajtjet e popullit t SierraLeones. N ktmnyr pretendohet q, prmes mekanizmave ligjore, t promovohet pajtimi


42/51

kombtardhe n kt mnyr ti kontribuohet paqes s vazhdueshme.

K. INICIATIVAT E T DREJTAVE T NJERIUT N QYTETEProgramet pr forcimin e t drejtave t njeriut n nivel komunal, paraqesin nj

qasje t repr prdorimin e kornizs s t drejtave t njeriut si udhzues pr zhvillimekonomik dhe shoqror. N baz t inciativs s PDHRE-s, LvizjesPopullore pr Arsimim n tDrejtat e Njeriut duke prdorur arsimimin pr t drejta t njeriut si strategjitzhvillimit shoqror disa qytete, si jan Rosario (Argjentin), Thies(Senegal), Nagpur(Indi), Kati (Mali), Dinapur (Bangladesh), popujt autokton t Arbasit(Filipine) dheqyteti i Gracit (Austri), kan shpallur veten qytete t t drejtave t njeriut

ose bashkit t drejtave t njeriut.

Nj tjetr inciativ sht ndrmar nga qyteti i Barcelons, ku n bashkpunimme qytetine San Denisit (Saint Denis) n vitin 1998, kan hartuar Kartn Evropiane prMbrojtjene t Drejtve t Njeriut n Qytete, e cila deri n vitin 2003, sht nnshkruarnga mshum se 300 qytete, kryesisht t Evrops Mesdhetare. Karta prmbandetyrime politke tbazuara n t drejtat ndrkombtare t njeriut, pr t drejtat e migrantve dheprmbrojtjen e t drejtave t njeriut, rekomandon themelimin e institucioneve dhe

procedurave lokale, si jan ombudspersoni, kshillat pr t drejta t njeriutose bilancepr vlersimin e t drejtave t njeriut. Gjat takimeve t tyre t rregullta,qytetet dhebashkit shkmbejn mes vete prvojat nga praktikat e mira.

Prparsia e strategjis s promovimit t t drejtave t njeriut ndrmjetkomuniteteve nnivel komunal, qndron n faktin se n kt rast, t drejtat e njeriut mund tadresohengjat prditshmris. Metoda e sugjeruar nga PDHRE dhe me sukses eaplikuar npraktik, paraqet fillimin e zhvillimit t nj plani t prbashkt dheidentifikimit tgjendjes s realizimit dhe shkeljeve t drejtave t njeriut n qytete, e cila do t


43/51

shpjerdrejt hartimit t nj strategjie, q do t shndrrohet n program pr veprim. Nktproces, qytetart i shqyrtojn ligjet dhe politikat mbi prdorimin e burimeve tqytetit t

tyre. N mnyr q qytetart t tejkalojn problemet lidhur me t drejtat enjeriut nprqytete t tyre, zhvillojn plane pr prforcimin dhe realizimin e t drejtave tnjeriut. Sbashku me autoritetet, ata prbetohen q t gjitha vendimet, politikat dhestrategjit do tbazohen n t drejtat e njeriut.

Pr kt qllim, sht zhvilluar nj qasje e prgjithshme ndaj t drejtave tnjeriut, qnnkupton se t gjitha t drejtat civile, politke, ekonomike, sociale dhe

kulturore, dukeprfshir edhe perspektivn gjinore, jan adresuar si nj trsi. Me qllim qpopulli t vetdijsohet pr t drejtat e tyre, ligjrimet, msimet dhe aktivitetettrajnuese, dukeprfshir ktu edhe programin trajnimi i trajnerve pr msues,administrator, polic,puntor shndetsor dhe social, udhheqs t shoqatave bashkiake dhe OJQ-ve, jan tnj rndsie primare. Mbikqyrjen e procesit pr nj periudh kohoreafatgjat, e bjnsistemet monitoruese, si pr shembull Komitetit Drejtues, i cili prfshin tgjith sektorte shoqris.Ndrkaq, n nivel ndrkombtar, sht n formim e sipr nj asociacion iqyteteve t tdrejtave t njeriut, i cili do bj mbikqyrjen e vetkontrollit t domodoshmdheseriozitetit t prpjekjeve t antarve t tij.SHEMBULLI I NAGUPRIT, QYTET I T T DREJTAVE TNJERIUT N INDIFaza 1 (janar qershor 1999): Identifikimi i problemeve dhe bartsvekryesor.Faza 2 (korrik 1999 qershor 2000): Konsolidimi i aktiviteteve me ndihmn egrupevepunuese.Faza 3 (korrik 2000 dhjetor 2002): Ndrtimi i kapaciteve dhe aktivitetevetrajnuese;mobilizimi i bashksive n lagje etj.SHEMBULLI I KATIT, QYTET I T T DREJTAVE T NJERIUTN MALI


44/51

Prill 2000: Fillimi i procesitShkurt 2001: Asambleja e Prgjithshme e Pjesmarrsve Strategjik:themelimi iKomitetit. pr Orientim dhe Koordinim, si dhe i zyrs pr operacionalizim.Dhjetor 2001: Kshilli i Personave Eminent pr Kshillim.

2002/2003: Zhvillimi i Planprogramit dhe Seminaret Trajnuese pr Arsimimmbi tDrejtat e Njeriut.

SHEMBULLI I GRACIT, QYTET I T T DREJTAVE T NJERIUTN AUSTRIShtator 2001: Vendimi unanim i Kshillit t Qytetit t Gracit. Maj 2001:Ceremonia formale e inagurimit n Universitetin e Gracit, n prezencn e znj.Shulamith Koeing.Qershor 2002: Prezentimi i planit dhe draftprogramit pr veprim, t hartuar nKuvendin

Komunal t Gracit, me ndihmn e m shum se 100 individve dheorganizatave.Tetor 2003: Konferenca pr rezulatet e fazs s par t implementimit.Ky proces koordinohet nga Qendra Evropiane e Trajnimeve dhe Hulumtimevepr tDrejtat e Njeriut dhe Demokraci (ETC) n Grac, e cila gjithashtu ofronprograme tndryshme pr arsimim n fush t t drejtave t njeriut.

L. SFIDAT DHE MUNDSIT GLOBALE PR T DREJTAT E NJERIUTPas disa dekadave t suksesshme n prcaktimin e standardeve, tani si sfidkryesore e tdrejtave t njeriut, sht br implementimi i detyrimeve t ndrmarra. Janzhvilluardisa metoda pr prforcimin e implementimit t t drejtave t njeriut, si nnivel lokal dhekombtar, ashtu edhe n nivel ndrkombtar. N mesin e tyre parashihet edhenjqndrim m aktiv i komunitetit ndkrombtar prmes caktimit t zyrtarve prt drejtat enjeriut n misione ndrkombtare dhe instuticionalizimit t shtjes s tdrejtave tnjeriut n terren, q parashihet t ket efekt t rndsishm parandalues.

Respekti pr t drejtat e njeriut n nivel lokal dhe kombtar, gjithashtu shtforcuarprmes ndrtimit t kapaciteteve t institucioneve vendore pr t drejtat enjeriut, sijan qytetet e t drejtave t njeriut dhe themelimi i institucioneve kombtarepr


45/51


46/51

t Kombeve t Bashkuara Kofi Anan, n vitin 2000 sht lansuar MarrveshjaGlobale,si nj qasje e re dhe inovative n procesin e globalizimit. Kompanitpjesmarrse ipranojn 9 parimet kryesore nga fusha e t drejtave t njeriut, standardeve t

puns dhemjedisit si dhe angazhohen n bisedimet e orientuara n problemet globale sisht roli ibiznesit n zonat e konfliktit.

Nj sfid e re ndaj siguris njerezore dhe t drejtave t njeriut ka rezultuar passulmeve t11 Shtatorit, kur shtetet kan prforcuar masat antiterroriste, q pjesrishtkan rezultuarn kufizimin e t drejtave themelore t njeriut.Dispozitat ndrkombtare t pranuara gjrsisht si liria nga arrestimi arbitrar

oseburgimi i paafatizuar, e drejta n proces t drejt gjyqsor, e drejta n panel tpavarur,gjykim t paanshm, gjyqtar t pavarur, prfaqsim ligjor ose liria nga trajtiminjerzordhe poshtrues jan dispozita q sot ndodhen nn rrethim. Ne duhet ttrheqim nj vijdhe ti mbrojm ato. Kjo paraqet, gjithashtu, nj pyetje t madhe t siguris.Kur siguriadefinohet shum ngusht pr shembull, si asgj m shum se detyrimi i shtetitpr ti mbrojtur shtetasit e vet ather nevoja pr siguri mund t shkaktojshkeljen e tdrejtave t atyre q kan mbetur jasht rrethit t t mbrojturve.SERGIO VIERIA DE MELLO, KOMESAR I LART I OKB-s PR TDREJTAT ENJERIUT, 2003

M. BIBLIOGRAFIAAlfredson, Gundumur et. Al. 1999. The Universal Declaration of HumanRights. Oslo:Scandinavian University Press.

Alston, Philip and James Crawford (eds.). 2000. The Future of UN HumanRightsTreaty Monitoring. Cambridge: Cambridge University Press.

Alston, Philip (ed.). 1999. The EU and Human Rights. Oxford: OxfordUniversity Press.

Andreopoulos, George J. and Richard Pierre Claude. 1997. Human Rights


47/51

Educationfor Twenty-First Century. Philadelphia: University of Pennsylvania Press.

An-Naim, Abdullahi Ahmed (ed.). 1992. Human Rights Cross-culturalPerspectives, A

Quest for Consensus. Philadelphia: University of Pennsylvania Press.

Asia-Europe Foundation (ASEF). 2000. The Third Informal ASEM Seminaron HumanRights. Singapore.

Bankie, B.F., Marias and J. T. Namiseb (comp.). 1998. Towards Creating aSustainable Culture of Human Rights: the Southern African human rightsreader.Windhoek: Macmillan.

Baefsky, Anne F. 2002. How to Complain to the UN Human Rights TreatySystem.Transnational Publishers.

Baxi, Upendra. 1994. Inhuman Wrong and Human Rights: UnconventionalEssays.Delhi: Har-Anand Publications.

Baxi, Upendra. 2002. The Future of Human Rights. Oxford University Press.Benedek, Wolfgang (ed.). 1999. Human Rights in Bosnia and Herzegovina,Theory andPractice. The Hague: Martinus Nijoff Publishers.

Benedek, Wolfgang, Esther M. Kissaakye and Gerd Oberleitnerv (eds.). 2002.TheHuman Rights of Women: International Instruments and African experiences.London:Zed Books.

Benedek, Wolfgang and Alice Yotopoulos-Marangopoulos (eds.). 2003. Anti-TerroristMeasures and Human Rights, Kulwer Law International (upcoming).

Bjekovic, Sinisa, Vedrana Spahic-Vrkas and Nebojsa Vucinic (eds.). 2003.HumanRights for Non-Lawyers. Sarajevo: DD Stamparija Svjetlost Fonica.

Buergenthal. Thomas, Diana Shelton and David Stewart. 2002. InternationalHumanRights in a Nutshell. St. Paul: West Group.


48/51

Buergenthal. Thomas, Diana Shelton. 1995. Protecting Human Rights in theAmericas Cases and Materials. 4th rev. ed., Kehl: Engel.

Caney, Simon and Peter Jones (eds.). 2001. Human Rights and GlobalDiversity.London: Frank Cass Publishers.

Cassese, Antonio. 2001. International Criminal Law. A Commentary on theRomeStatute for an Internaitonal Criminal Court. Oxford: Oxford University Press.

Council of Europe (ed.). 2000 (2nd ed.). Human Rights in Internaitonal Law,Basictexts. Strasburg: Council of Europe Publishing.

Council of the European Union. 2002. Annual Report on Human Rights.Brussels:European Communities.

Davidson, Scott. J. 1997. The Inter-American Human Rights System.Aldershot: AshatePublishing Company.de Mello, Sergio Vieira. 2003. Statement to the Opening of the Fifty-NinthSession ofthe Commission on Human Rights of 17 March 2003; Report of the UN HighCommissioner for Human Rights and Follow-Up to the World Conference onHumanRights, UN Doc. E/CN.4/2003/14 of 26 February 2003.

Donnelly, Jack. 2003 (2nd ed.). Universal Human rights in Theory andPractice. Ithacaetc. Cornell University Press.

Dunne, Tim. and Nicholas J. Wheeler (eds.). 1999. Human Rights in GlobalPolitics.Cambridge: Cambridge University Press.

Evans, D. Malcolm and Rachel Murray. 2002. The African Charter on HumanandPeoples Rights. The System in Practice, 1986-2000. Cambridge: CambridgeUniversityPress.

Forsythe, David P. 2000. Human Rights in International Relations.


49/51

Cambridge:Cambridge University Press.

Freeman, Michael. 2002. Human Rights. Oxford: Polity

Galtung, Johan. 1994. Human Rights in Another Key. Polity Press.

Garcia, Ramirez. 2001. El Futuro del Sistema Inter-Americano de Proteccionde losDerechos Humanos, in: Garcia Ramirez, S., (ed.), La jurisprudencia de laCorteInteramericana de Derechos Humanos. Mexico, 1118-1144.

Ghai, Yash. 1999. Human Rights, Social Justice and Globalisation, in: Bell,D. AndBauer, J. (eds.), The East Asian Challenge to Human Rights. Cambridge:

CambridgeUniversity Press.

Ghai, Yash. 1998. Human Rights and Asian Values. Public Law Review,Vol. 9/3, 168-182.Goldewijk, Berma K., Adalid C. Baspineiro and Paulo C. Carbonari (eds.).2002.Dignity and Human Rights. The Implementation of Economic, Social andCultural Rights.Antwerp: Intersntia.

Gomien, Donna. 1998. Short Guide to the European Convention on HumanRights.Strasbourg: Council of Europe (2nd ed.)

Gomien, Donna, David Harris and Leo Zwaak. 1996. Law and practice of theEuropean Convention on Human Rights and the European Social Charter.Strasbourg:Council of Europe.

Hanski, Raija and Markku Suksi (eds.). 1999. An Introduction to theInternationalProtection of Human Rights. A Textbook, Turko/Abo: Institute for HumanRights . AboAkademi University (2nd ed.)

Ishay, Micheline R. (ed.). 1997. The Human Rights Reader: Major PoliticalWritings,Essays, Speeches and Documents from the Bible to the Present. London,


50/51

Routledge.

Jones, John R.W.D. 2000. The Practice of the International CriminalTribunals for theFormer Yugoslavia and Rwanda. Irvington-on-Hudson. NY: Transnational

Publishers(2nd ed.)

Maddex, Robert, L., 2000. Intenrational Encyclopedia of Human Rights.Washington:Congressional Quarterly Press.

McRae, Rob and Don Hubert (eds.). 2001. Human Security and the NewDiplomacy,Protecting People, Promoting Peace. Montreal: McGill-Queens UniveristyPress.

Mernissi, Fatima. 1995. Arab Womens Rights ans the Muslim State in theTwenty-firstCentury: Reflections on Islam as Religion and State. Faith and Freedom:WomensHuman Rights in the Muslim World. London, I.B. Tauris & Co.

Newman, Edward and Oliver P. Richmond (eds.). 2001. The United NationsandHuman Security. New York: Palgrave.Nowak, Manfred. 1999. Human Rights Conditionality in Relationt to, andFullParticipation in, the EU, in: Alston, Ph. (ed.), The EU and Human Rights.Oxford:Oxford University Press, 687ff.

Nowak, Manfred, 2003. International Human Rights Regime. Kulwer LawInternational.

Office of the High Commissioner for Human Rights et al. 1997. Manual onHumanRights Reporting. Office of the High Commissioner for Human Rights.

Office of the High Commissioner for Human Rights. 1998 (3rd ed.). BasicHumanRights Instruments. Geneva: United Nations Publication.

OSCE. 2000. OSCE Handbook. Vienna.

Ramcharan, Bertrand G. 2002. Human Rights and Human Security. The


51/51

Hague etc.:Martinus Nijhoff Publishers.

Robertson, Geoffrey. 2002. Crimes Against Humanity. The Struggle forGlobal Justice.

Lond