Chom

ik Wincent i świat sztukii

mi

k W at sztu

Wita jcie, drod zy Czytelnicy!Na imię mam Wincent – jak słynny malarz!* – i zapraszam Was w podróż po świecie sztuki. Nie myślcie sobie, że jestem chwalipiętą, ale wybitny ze mnie specjalista od świata artystów

i ich twórczości. Przez całe lata miałem swoją klatkę w sali wykładowej Akademii Sztuk Pięknych. To tutaj mądrzy profesorowie nauczali o wielkich malarzach i rzeźbiarzach, a i sami artyści pojawiali się, by dzielić się tajnikami swojego warsztatu. Nasłuchałem się, oj nasłuchałem: o kolorach, stylach, technikach malarskich, o dolach i niedolach życia artysty…

Krótko mówiąc: jestem największym znawcą sztuki wśród chomików! Chciałbym się tą wiedzą z Wami podzielić i zarazić Was miłością do malowania i rysowania.

Zapraszam w niezwykłą podróż śladami wielkiej sztuki.

Dziś: Jan Matejko

* Vincent van Gogh – malarz holenderski, autor „Słoneczników”

Jan Mate jko

Anna ChudzikIzabela Marcinek

Jan Mate jko

:

Czas i mie jsce

XIX wiek to dla Polski czas trudny i smutny – nie ma jej na mapach świata, gdyż w trzech kolejnych rozbiorach została podzielona między swoich sąsiadów: Rosję, Prusy i Austrię. Polacy nie chcą pogodzić się z niewolą i organizują powstania zbrojne. Wielu dzielnych Polaków patriotów ginie w tej nierównej walce.

W zaborach rosyjskim i pruskim nowe władze starają się zniszczyć polską kulturę i pamięć o jej historii. Języka polskiego nie można używać ani w urzędach, ani w szkołach. Polaków traktuje się źle, są pozbawiani domów i wysyłani do więzień.

Tak wyglądał krakowski Rynek za czasów Jana Matejki

Inaczej sytuacja wygląda w zaborze austriackim. Tu władze pozwalają na dużą autonomię (czyli wolność) w zakresie nauki, kultury i sztuki. Polacy mogą pracować w urzędach, mówić w swoim ojczystym języku i uczyć się go w szkole, czytać polskie książki.

Kraków to centrum kulturalne i naukowe tej części kraju. Od 1870 roku znowu można studiować w języku polskim na Uniwersytecie Jagiellońskim, w 1879 roku powstaje tu Muzeum Narodowe, które gromadzi zbiory sztuki polskiej. Długa historia miasta, pamiętającego czasy polskich władców i sukcesów narodowych, sprzyja uczuciom patriotycznym.

1794 1830–1831 1846 1848 1863–1864 powstanie styczniowe

insurekcjakościuszkowska

powstanie listopadowe

rewolucjakrakowska

..........................................................................powstaniewielkopolskie

powstaniewielkopolskie

Tru-tu-tu-tu...

4

popatrz Rynek był wówczas placem targowym, sprzedawano tu zboże, owoce i warzywa, mleko, kury…

Matejko mógł obserwować zmiany w wyglądzie Rynku: od 1868 roku stopniowo rozbierano dobudowane do Sukiennic budynki, w 1857 roku zainstalowano latarnie gazowe. Latarnię taką widać na obrazie po lewej stronie, a obok obudowaną studnię i kadzie, w których zbierano wodę na wypadek pożaru.

popatrz

a to ciekawe!Powstanie narodowe to zbrojna walka o wolność państwa i narodu. W okresiezaborów Polacy wielokrotnie organizowali takie wystąpienia, nie chcąc żyć w obcym państwie. Zaborcy karali za udział w nich śmiercią, więzieniem, zesłaniem do przymusowej pracy na dalekim Sybirze.

Tru-tu-tu-tu...Tru-tu-tu-tu...

Tru-tu-tu-tu...

Powstańcy na obrazie Jana Rosena

5

Lwów

Kijów

Lublin

Toruń

Poznań

Wrocław

Głogów

Wilno

Ryga

Gdańsk

Szczecin

Warszawa

Kraków

Wiedeń

Królewiec

Smoleńsk

Bydgoszcz

Malbork

Grunwald

Racławice

Przemyśl

Koszyce

Białystok

R Z E C Z P O S P O L I T A

IM

PE

RI

UM

R

OS

YJ

SK

IE

A U S T R I AI M P E R I U M O S M A Ń S K I E

P R U S Y

PR

US

Y

M O R Z E B A Ł T Y C K I E

granice Rzeczypospolitej przed 1772 r.

I rozbiór (1772 r.)

II rozbiór (1793 r.)

III rozbiór (1795 r.)

Ziemie zabrane Rzeczypospolitej przez:RosjęPrusy

Austrię

POLSKA W OKRESIE ROZBIORÓW

Tru-tu-tu-tu...Tru-tu-tu-tu...

Tru-tu-tu-tu...Tru-tu-tu-tu...

Tru-tu-tu-tu...

Tru-tu-tu-tu...

Tru-tu-tu-tu...

Tru-tu-tu-tu...

Tru-tu-tu-tu...

Głogów

Wiedeń

Mistrz malował także portrety na zamówienie, uwieczniając wielu znakomitych mieszkańców Krakowa. Bohaterowie jego obrazów ukazywanisą często w tradycyjnych strojach, w otoczeniu symbolicznych przedmiotów.

Polityk i działacz patriotyczny Piotr Moszyński namalowany został w stroju

typowym dla dawnej polskiej szlachty. Nad jego głową widać fragment kolekcji broni, której Moszyński był miłośnikiem.

Podobny szlachecki strój ma na sobie prezydent Krakowa Mikołaj Zyblikiewicz. Dodatkowo jego ubiór ozdabiają medale, a powagi dodaje mu karabela u boku i trzymana w dłoni marszałkowska laska.

a to ciekawe! Tradycyjny strój szlachecki tworzą: żupan (suknia męska z małymi guzikami), pas słucki (jedwabny, przetykany złotem i srebrem), kontusz (rodzaj zdobnego płaszcza lub długiej kamizelki), karabela (lekka szabla), kołpak (futrzana czapka).

38

żupan pas słucki

(jedwabny, przetykany złotem i srebrem), (rodzaj zdobnego płaszcza lub długiej

kołpak

Choć większość portretów namalował Matejko farbami olejnymi, to chętnie używał także akwareli. Te portrety młodej kobiety i młodego mężczyzny, w dawnych, zdobnych strojach, powstały właśnie w tej technice.

a to ciekawe! Akwarele to farby rozcieńczane wodą, którymi malujemy na papierze. To niełatwa

technika, gdyż trudno w niej poprawić błąd. Obrazy malowane akwarelami mają delikatne kolory.

popatrzZobacz, jak autor namalował błysk światła we włosach: oświetlone miejsca pozostawił niezamalowane.

39

Jeden ze swoich najważniejszych obrazów Matejko stworzył w wieku dwudziestu czterech lat. Przedstawił na nim zadumanego Stańczyka. W tle trwa bal, wszyscy świetnie się bawią, nikt nie przeczuwa, że już wkrótce Polskę

a to ciekawe! Stańczyk był nadwornym błaznem kilku polskich królów. Jego zadaniem było zabawianie władców i ich dworzan. Jednak Stańczyk był osobą wykształconą, słynął z inteligencji i ciętego języka, często mówił rzeczy nieprzyjemne, ale prawdziwe. Królowie szanowali go za to, podobnie jak historycy.

40

czekają złe czasy. Stańczyk już to wie, właśnie przeczytał wieści o utracie ważnego dla Polski miasta – Smoleńska. Królewski błazen ma twarz Jana Matejki. W ten sposób autor utożsamia się z jego troską o kraj.

zrób to sam Tradycyjny strój błazna to kolorowy kostium i śmieszna czapeczka z trzema dzwonkami. Stańczyk na obrazie Matejki ma czerwony strój. Sprawdź, jak mógłby wyglądać w innym kolorze – pokoloruj obrazek.

41

1. Jak miała na imię żona Jana Matejki?a) Teodorab) Leokadiac) Marcelina

2. Jakie kraje brały udział w rozbiorach Polski?

.................................

.................................

.................................

3. Kogo przedstawia ten portret?

.........................................

4. Jakie znasz techniki rysowania i malowania?

.......................................

.......................................

.......................................

.......................................

.......................................

5. Jakie wydarzenie przedstawia ten obraz?

.......................................

.......................................

.......................................

6. Kim była Bona Sforza?a) słynną aktorkąb) polską królowąc) sąsiadką Matejki

7. Co to jest kontusz?a) styl w sztuceb) rasa koniac) tradycyjny strój polski

Ha! A teraz

sprawdźmy, co zapamiętałeś! 8. Kim jest ten człowiek?

.......................................

9. Dlaczego Matejko malował sceny historyczne?a) bo uważał, że to jego patriotyczny obowiązekb) bo się dobrze sprzedawałyc) bo były łatwe do namalowania

10. Co to za miejsce?

..............................................

..............................................

46

Wymyśliła i napisałaAnna ChudzikNarysowałaIzabela MarcinekKsiążkę zaprojektował Tadeusz NuckowskiZdjęcia ze zbiorówMuzeum Narodowego w Krakowie Zdjęcia obrazów wykonał Marek StudnickiPozostałe fotografieautor nieznany (s. 6 górna), Piotr Ligier (s. 7, 24, 40), Paweł Mazur (s. 11), Akademia Sztuk Pięknych (s. 6 dolna), firma Talens (s. 39), Shutterstock (s. 19, 26, 33, 35)Mapę i obrazek na s. 41 narysowałJakub KinelZredagowałaAgnieszka RymarowiczPoprawność informacji sprawdziłaJagoda Gumińska-Oleksy Korektę językową wykonałaEwa RoguckaIlustracje do druku przygotowałoStudio Kolor, RzeszówWydrukowałZakład Graficzny „Colonel”Printed in Poland

Copyright by BOSZOlszanica 2012Wydanie I

WydałoWydawnictwo BOSZBiuro: ul. Przemysłowa 14, 38-600 Leskotel. 13 4699000, faks 13 4696188biuro@bosz.com.plwww.bosz.com.pl

ISBN 978-83-7576-185-6

Książka powstała dzięki pomocy Muzeum Narodowego w Krakowie, z którego pochodzi większość przedstawionych dzieł.

Zapraszamy do odwiedzenia muzeum!

www.muzeum.krakow.pl

KLUCZ DO TESTU: 1. a 2. Austria, Prusy, Rosja 3. Marię – siostrę Jana Matejki 4. przykładowe odpowiedzi: akwarela, pastel, farby olejne, węgiel, ołówek, kredki 5. wizytę cesarza Franciszka Józefa I u Jana Matejki 6. b 7. c 8. Tadeusz Kościuszko – polski bohater narodowy 9. a10. wnętrze grobowca króla Kazimierza Wielkiego

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury

i Dziedzictwa Narodowego