I kreft og kjærleik

1

I kreft og kjaerleik ferdig_A 24.06.14 08.37 Side 1

Ellen Kristvik

I kreft og kjærleik

Ettertankar

SamlagetOslo


2


Innhald

Nokre ord om teksten

Byrjinga: Eit møte med konsekvensar Ettertanke ein: Når sanninga skal seiast

om det å få ein alvorleg diagnose På offensiven: Behandlingsstart og giftarmål Ettertanke to: Om inngripande behandlings -

kalender og skjørt håp Arbeidsmobilisering og behandlingsnedtrapping Ettertanke tre: Om arbeid og identitets -

handtering i ei sjukdomstid Tilstramming og behandlingsavslutning Ettertanke fire: Om håpet som brest Det siste stykket: Innspurt og innhenting Ettertanke fem: Om sjukdom, sorg og skrift Eit tillegg om sjangeren

Notar Litteratur



Nokre ord om teksten

Ein historikar kom inn i livet mitt våren . Det førtemykje med seg. I fem år var liva våre knytte til kvar -andre, tre av dei var prega av alvorleg sjukdom. Detteer mi historie om den tida og den mannen eg sa ja til.Den forteljinga handlar om det å få kreft og bli inn-skriven i det norske helsevesenet, det å bli forelska ogta konsekvensane av det – og det handlar om alt detsom skjer på ein gong.

Jostein Nerbøvik, som då var professor i historieved Høgskulen i Volda, hadde ein omfattande litterærproduksjon bak seg då vi møtte kvarandre. Den førsteutgivinga, som handla om strid om innføringa av par-lamentarismen i Noreg, bygde på hovudoppgåva hansog kom ut medan han var tilsett som vitskapleg assis-tent ved universitetet i Oslo. Sidan følgde han oppmed studiar av andre motstandsrørsler og disputertemed ei avhandling om bønder som mobiliserte til kampom makta i ei krisetid. Mange kjende til Jostein somforfattaren av innføringsboka Norsk historie –.Eit bondesamfunn i oppbrot, som framleis står på pen-sum for ferske historiestudentar, slik den har gjort ifleire tiår. Men sjølv om eg lenge hadde interessert megfor protestrørsler og opprør av mange slag, hadde egaldri vore student i historie eller halde på med pensum-


listene der. Lite visste eg om professor Nerbøvik førvegane våre kryssa kvarandre og livet tok ei ny vendingfor oss begge. Den historia skal eg snart kome attende til.

«Nokon skulle skrive om dette,» sa Jostein ei stundetter at diagnosen hadde slått inn i liva våre. Han vur-derte å gjere det sjølv. Sjukdommen var ei gjennomgrip -ande og skakande erfaring, og ønsket om å formidlevidare alt han fekk av nye innsikter, låg djupt i han.Han gjorde likevel eit val, og det på eit tidleg tidspunkt.Han var aldri i tvil om at han skulle skrive. Men hanhadde så mykje å skrive om. Og sjølv om skrivinga vargledesfylt, var det også hardt og vanskeleg arbeid. Hanvisste korleis arbeidet med ein tekst ville fylle han, ikkjeberre når han aktivt heldt på, men også i tida mellomøktene. Han var nøydd til å prioritere. Og då valde hanVolda-soga, ein serie bøker om sentrale tema frå denlokale historia. Det var meining i det valet. To band avbokserien vart ferdige i sjukdomsperioden, og i tilleggvart det gjort grunnarbeid på endå eitt.

Sjølv skreiv eg også på anna stoff i denne sjukdoms-tida. Men innimellom arbeidet med akademiske ana-lysar basert på tidlegare feltarbeid i Nepal, gjorde egnokre enkle, dagsaktuelle notat. Eit og anna stikkordom korleis eg opplevde dagar og netter. Saman mednedskrivinga av ein og annan replikk. Utan nokon planut over ønsket om å hugse noko som kjendest viktig.

Arbeidet med denne teksten byrja likevel kort tidetter at Jostein døydde. Vel to månader etterpå sette egmeg ned med spreidde notat, permane med korres -pondanse og ørsmå nedteikningar frå almanakkane


våre. I tillegg til det eg hadde i minnet. Det meste varjo der. Skrivearbeidet eg byrja på våren , var detaller beste eg kunne halde på med då. Der fann eg ly iei krevjande tid. Ville helst ikkje halde på med nokoanna. Men ut på sommaren la eg det likevel til sides.Andre oppgåver trengde seg på, og eg kjende, somJostein, at det var vanskeleg å avgrense slikt arbeid. Detkom i vegen for det som hadde med plikt, løn og fris-tar å gjere, og eg måtte tvinge meg til å leggje det ned.For så å ta det opp att, i rykk og napp, når eg syntest egkunne tillate meg det. Då eg, etter eit langt avbrot,gjekk tilbake til teksten hausten , hadde eg imellomtida lese det eg kom over av andre sjukdoms-forteljingar frå pasientar og pårørande, i tillegg til å hagjennomført eit antropologisk forskingsprosjekt ombehandlinga av alvorleg kreftsjuke i det norske helse -vesenet. Tankar om dette har eg knytt saman med reflek -sjonar over mi eiga erfaring, slik den framstår no iettertid. Denne boka har to typar tekst: Delar av denkronologiske forteljinga vekslar med eigne bolkar eghar lagt inn som ei rekkje «Ettertankar». Det narrativeog det meir essayistiske følgjer kvarandre heile vegenog er meinte å utfylle og kaste lys over kvarandre. Eghåper at desse tankane i ettertid også kan klårgjeremotivasjonen min for å skrive den første teksten, for-teljinga.

Kva var det eg hadde gjennomlevd? Mykje av driv-krafta til skrivearbeidet låg i det spørsmålet, og trongentil å gå tettare innpå det. Det handlar om ei djupt per-sonleg historie. Om ein særmerkt mann og den heilteigenarta måten han møtte utfordringar i livet på. Og


det handlar om det som brått kan råke kvar og ein avoss – eller nokon vi står nær. Døden som ventar ossalle, er det vanlegaste som finst. Like fullt høyrer dentil det som er ukjent for oss, heilt til vi blir innhenta.Eg trur på det unike i kvart menneske. Og eg trur at vi,når vi slepper lagnaden til den som er råka, inn oveross, har sjansen til å utvide vår eigen horisont og lærenoko meir om kven vi er.

Behovet for informasjon er mykje vektlagt i helse-vesenet. Pasientar har krav på opplysningar om kon-krete detaljar om utviklinga av sjukdommen. Det erbra. Mange ønskjer seg dette. Men eg trur behovet forkunnskap om korleis det er å leve med sjukdommen,nært og praktisk, frå dag til dag, er vel så viktig og i storgrad neglisjert. Dette er også ei form for kunnskap detikkje er lett for helsearbeidarar å gi. Slik kunnskap ererfaringsbasert, og dei som best er i posisjon til å komemed den, er dei som faktisk har slik erfaring: andrepasientar og pårørande. Den framveksten av sjølvopp-levd sjukdomslitteratur vi har sett dei siste åra, er slikeg ser det, eit teikn på dette behovet, og eg kjem hermed mitt bidrag, for eg trur vi har bruk for eit mang-fald av forteljingar.


Byrjinga:Eit møte med konsekvensar

To vegar kryssar kvarandre ved Slottsparken. Opptakt til ei historie

«Eg vel meg mars,» sa Jostein. «Det er då det skjer. Deter då vinteren verkeleg må gi etter og sleppe nye kreftertil. Det er då lyset bryt fram på ein annan måte og gjerdet klårt at kulden ikkje lenger har all makt. Det somskjer i mars, er mindre spektakulært enn det som føl-gjer etterpå, når lauvet sprett og det blømer i alle bed.Men dei grunnleggjande endringane går føre seg då.Alle siterer Bjørnson og den rungande lovprisingahans av april. Men kven tenkjer på, eller er i det heiletatt klår over, at det der var eit bestillingsverk tiltenktein skarve kalender. Dersom Bjørnstjerne vart stiltfritt, ville han nok seie seg einig: Det er mars som ermånaden framfor alle.»

Vi fekk nokre få og høgst ulike marsmånader i lag,Jostein og eg. I mars var vi enno ukjende for kvar-andre, men ikkje stort lenger enn det. Mot slutten avapril tok eg, utan å ane kva det skulle føre med seg, eintelefon til ein historieprofessor ved Høgskulen i Voldafor å spørje om opphavet til eit spesielt gatenamn. Egsat med innleiinga til ei avhandling om sexarbeidararpå gata i Katmandu og prøvde å nøste opp mi eiga his-


torie og den vegen som førte meg dit. «Kva er det somfår ei jente frå Volda til å leggje ut på reise for å snakkemed prostituerte kvinner i Nepal?» var eg blitt spurd ieit veninnelag ved juletider. Og det greip på eit vis tak imeg, det spørsmålet. Det sette i gang ein kvervelvindav minne og tankar som på pussig vis hekta seg opp i eiundring kring gatenamnet Tausakjerringsgata, einsmal stubb ned mot hamna. Det låg noko uklårt ognesten løyndomsfullt i det namnet. Då eg var lita, vargatene stort sett utan skilt, men når dei etter kvart vartmerkte, kom ikkje tausakjerringnamnet på utstilling.Smiths gate vart det i staden heitande, etter ein mektighuseigar lengst oppi vegen. Det velkjende namnet vartikkje mindre gåtefullt av den grunn.

Kvennavegen, der eg voks opp, låg på ein heiltannan kant av bygda. Den barnlege undringa var deneinaste tilknytinga eg hadde til Tausakjerringsgata.Men spørsmålet låg der og vakte, til eg ein dag handlapå impuls og retta det til ein lokal historikar. Og hantok det straks på alvor. Svarte som best han kunne, oglova å finne ut meir. For han visste om ei eksamens-oppgåve som var skriven om emnet. Og kort tid etterlåg der då også ein kopi av den oppgåva i postkassa mi.

Den synte, slik Jostein også hadde sagt, at tausakjer-ringane slett ikkje var gatejenter på same vis som deikvinnene eg var blitt kjend med i Katmandu. Dethadde eg då heller ikkje trudd. Men dette elevarbeidetstadfesta like fullt ei førestilling om eit samfunn derkvinner på eiga hand låg tynt an, og der utsiktene tilrespekt så vel som materiell tryggleik var små utan einstabil allianse med ein mann. Slik sett lèt situasjonen


seg samanlikne med lagnaden til dei nepalske infor-mantane mine.

Det var typisk for den historikaren eg hadde vendtmeg til, å svare med alvor og interesse når han fekkslike spørsmål frå sidelinja. For det gjorde han rett somdet var. Han kom dei i møte, og det med glede. Hantrudde ikkje på noko akademisk elfenbeinstårn. Likefullt stod nok akkurat denne utvekslinga i ei særstil-ling. Det var ein dirrande streng der alt frå den førstetelefonsamtalen, som så vart følgd opp per e-post, ellerstraumsending, som han sa. Mange meldingar var altgått fram og tilbake mellom Volda og Oslo då vi møt-test ved Slottsparken ein strålande kveld først i juni, velein månad etter at vi først hadde fått kontakt. Og detmøtet var ei stadfesting. Straumsendingane vart ikkjefærre etter det.

Vi hadde leika ved den same elva. Men ikkje på sametid. Rørslene våre hadde mange gonger gått i heilt ulikeretningar. Jostein reiste frå bygda for å studere i Osloom lag samtidig som eg kom til Volda. Då eg flytta tilOslo, reiste Jostein til Bø i Telemark som ein av pioner -ane ved distriktshøgskulen der. Og då han vende til-bake til heimbygda, drog eg på mi lengste ferd til India,ei av mange reiser dit. Medan han renoverte barn-domsheimen og etablerte seg på historiefaget på høg-skulen i Volda, gjorde eg meg kjend med tuberkulose-pasientar og sjamanar i fjella i Nepal og sidan medgatejenter i Katmandu. Så kryssa vegane våre kvar -andre. Ikkje tilfeldig, men forunderleg like fullt. Og detvart ei oppdagingsferd.

Både Josteins og min farfar var innflyttarar til Volda.


Jostein har skrive om korleis farfaren først kom ditsom ambulerande fotograf, med kamera og fotoutstyrpå sykkelen, før han etter kvart slo seg ned der for godt.Fotografkunsten hadde han lært seg i Amerika, og somattåtnæringar i heimen i Røysgata praktiserte han ogsåandre ting han hadde fått innsikt i der, som tobakks-dyrking og reveoppdrett. Då min farfar kom til bygdavel tjue år seinare, hadde eldstesonen til den eingongambulerande fotografen tatt over verksemda. Josteinhar skrive om min farfar også. Han vart ein markantskikkelse i bygda då han tok over som rektor ved lærar-skulen eit tiår før Noreg vart okkupert, og heldt framder i ei krevjande tid inntil det nye regimet stengde detdei oppfatta som eit «nasevist jøssingbol», og utvisterektor Kristvik frå fylket. Rektorens myndige stil varopphav til endå eit kallenamn på skulen. På folke-munne heitte lærarskulen visstnok «klosteret» på far-fars tid. Og munkar og nonner derifrå, saman med deiandre elevane i bygda, stod for ein viktig del av inn-tektsgrunnlaget til fotografen i Røysgata. Dei komårvisst for avbilding, i grupper og einskildvis. Detgjorde også klassa mi då eg byrja på realskulen. Då varfotograf Nerbøvik ein aldrande mann.

Det var nok forventa at fotografgjerninga ogsåskulle gå i arv til neste generasjon. Jostein voks oppmed det som ei soleklår førestilling om framtida. Mendet skulle bli annleis. Det var ein lærar som greip tak.Denne guten burde få sjansen til å gå vidare med vite-hugen sin til Universitetet i Oslo, meinte han. Men hanskjønte også at det i så fall måtte leggjast fram for farhans. Så gymnaslæraren troppa opp i Røysgata, og


detaljane i samrøda kjenner vel ingen, men det endaiallfall med godkjenning av ein ny kurs for den ungeNerbøvik.

Eg voks vel opp med forventningar, eg òg, men dåom at eg ville følgje i far min sine fotspor, til universi -tetet. Eg var glad i å lese og undra meg over mykje. Menhalvveges på gymnaset slo eg fast at det å studerehandla om prestisje og karrierejag, og retta meg innmot det eg oppfatta som meir meiningsfylt. Så eg også laetter kvart ut på reise. Først til eit økumenisk klosterpå kontinentet, og seinare til lokalsamfunnsbaserthelse arbeid i Asia. Men etter mange reiser, og fullførtsjukepleiarutdanning, hamna eg på universitetet, egòg. Då var Jostein flytta inn i barndomsheimen og var-veitsla der farens verk på sin eigen grundige og trufastemåte.

Då vegane våre kryssa kvarandre ved Slottsparken,var han kjend som ein som gjekk djupt og granskandeinn i røtene til det norske folkestyret. Sjølv hadde egvore utsend til Nepal av Landsforeinga for Hjarte- ogLungesjuke, det som byrja som Tuberkuløses Interes-seorganisasjon, for å studere eit eventuelt grunnlag fororganisering av pasientar kring deira rettar og behov.Ulike vegar som likevel hadde mykje sams, både i opp-hav og tematikk.

Mot slutten av året, eit drygt halvår etter den første,forunderlege telefonsamtalen, vitja eg han i Volda. Eghadde ikkje vore der lange stunda før han tok meg medtil Hovdebygda, ivrig etter å vise meg det som skulle bliNynorsk kultursentrum, som han hadde vore krum-


tapp og ihuga pådrivar for i ei årrekkje. Aasen-tunetvar enno ein byggjeplass. Mellom haugar av snø, jordog grus peika han ut for meg lokaliseringa av ulikekomponentar i det som skulle kome: utstillingslokale,bibliotek, festsal, kafé og kontor. Sommaren etter sat vistivpynta på same staden, som då var blitt til ein ny -rigga festplass, med scene og sitjeplassar i amfi opp -etter bakken midt mellom den gamle raudmåla stovader Ivar Aasen ein gong budde, og Sverre Fehns djervenybygg der Aasens signatur står meisla på veggen i lysbetong. Den plassen kom til å bli heitande Jostein Ner-bøviks plass. Men det namnet kom til seinare. Opningaav Nynorsk kultursentrum, den . juni , var like-vel ein stor merkedag. Ein bunadskledd kulturministertok høgtideleg imot nøklane til det nye bygget. Ti årsintenst arbeid, med innsats på mangfaldige frontar ogmangslungen motstand både lokalt og sentralt, var nofullført.

Samband over fjella – mot eit skilt liv i lag?

Vi feira vår første jul saman i Volda i desember , ogJostein vart med inn til storfamilien i Kvennavegen.Anne Stine, søster mi, reiste seg under julemiddagenog kalla han ein modig mann. Det gløymde han ikkje.Dottera mi, Johanna, som var sju år då, slo seg vrangdå vi saman skulle ut og hente juletre i skogen hosVassbotn. Ho nekta plent å rikke seg forbi sauefjøsen,og Jostein måtte leite fram treet åleine i djupsnøen. Hangløymde ikkje det heller. Etterpå hevda han at Johannadå hadde erklært at ho ikkje trong nokon stefar. Eg veit


ikkje om eg ikkje høyrde det, eller om det har for-svunne frå minnet mitt. Men pyntinga etterpå gjekk ialle fall Johanna inn i med djupt alvor. Det samarbei-det kan dokumenterast. Opphenging av korger ogkuler er festa til filmrullane for alltid.

Vi innleidde marsmånaden året etter, , med åha ei heil veke saman der på Sunnmøre. Saman medJohanna henta vi då ein ny familiemedlem frå Folke-stad på den andre sida av fjorden: ein nydeleg, heil -svart, kjælen og krevjande liten pus. Den gjorde segkjend i Røysgata og vart så med til Åkebergveien iOslo. Det skulle bli ein reisevand katt. For no reiste vistadig over fjella, snart den eine, snart den andre, for åkunne vere i lag. Sjeldan så mykje som ei veke i strekk,men langhelgane var mange og hyppige. Innimellomdesse besøka gjekk straumsendingane tett, iallfall eingong for dagen, og gjerne fleire òg.

Midt i mars, då Jostein var hos oss i Oslo, vitja viEivind Tjensvoll, fars beste kamerat frå barndommen,som reiste over til England under krigen, utdanna segtil pilot og kom tilbake som krigshelt. Det var Josteinsom fekk ordna med dette møtet. Eivind fortalde megdå historia om kvifor far ikkje vart med båten til Eng-land den gongen, sjølv om han inderleg gjerne ville.Som son av rektor på lærarskulen kjende han seg på -lagd å spørje faren om lov og fekk klår melding om atgjorde han det, kunne represaliane råke skulen, og råkehardt. Det kunne han ikkje risikere. Eivind, son tilpresten, reiste utan å spørje om lov. Men i møtet medmeg låg det han på hjartet å fortelje at han var viss påat far min ville ha blitt ein like dyktig flygar og ein like


stor helt som han sjølv hadde vore. Jostein kjende noktil den historia, om han enn ikkje heilt ville vedgå detoverfor meg. Han ville eg skulle få høyre den direktefrå Eivind. Dette var historikaren i praksis. Ein fag-mann som ville bruke kunnskapen sin til å gi folk einsjanse til større innsikt i kvar dei kom ifrå, og denstørre renninga liva deira var voven inn i. Denneomtanken, og den vekta dei to mennene la på å få for-midla denne historia, rørte meg. På vegen tilbake varvi så oppslukte av samtalen oss imellom at vi ikkje ensaat toget suste forbi Oslo S, og Jostein og eg vart sitjandepå den aude stasjonen Alnabru i det vide og det breiemedan vi venta på eit tog tilbake.

Det året feira vi jul og nyttår i lag for andre gong,denne gongen i Åkebergveien. Veslejulaftan fekk vioss då ein alvorleg støkk. Jostein hadde tatt med segJohanna på skøytetur til Spikersuppa, slik at eg skullefå ei økt for meg sjølv heime. Men den økta vart kort -are enn først tenkt. Jostein gjekk baklengs i bakken, slohovudet i isen og var omtåka og desorientert då hanvakna. Johanna vart skremd og ville heim fortast råd.Familieframsyninga på Nationaltheatret om kveldenmåtte Jostein stå over. Julegudstenesta i Tøyen-kyrkjalike eins. Han ville heller passe potetene, sa han.

Slik ho har trådd til så mange gonger før, kombi-nerte Hilde, som både er ein dyktig allmennpraktikarog nær ven, avlevering og henting av julepresangarmed ein legesjekk. Hilde meinte stoda såg rimeleg braut, men gjorde oss merksame på den latente faren. Detsom i verste fall kunne skje, var ei indre hjerneblødingi etterkant av fallet, noko som kunne kome til å vise seg


seinare, kanskje ei god stund etterpå. Eventuelle varsel-teikn skulle vi derfor ta på alvor.

Denne skøyteturen, som vart Josteins siste, vart eipåminning om kor skjørt livet er. Vi var med eitt komneopp i ein situasjon som kunne bli heilt fatal. Ein augneblinks balansetap, anten fordi kroppen bråttkom ut av likevekt, eller fordi, som Jostein sjølv varovertydd om, nokon dytta direkte til han, kunne trugeliv og helse. Då hjelpte det lite at kroppen var aldri såveltrena, aldri så driven i skøytesport. Men varselteiknamelde seg ikkje. Vi var årvakne på det legen hadde sagt,men pusta etter kvart letta ut. Så urimeleg var no livetlikevel ikkje. Vi var jo i startgropa til eit liv i lag.

På nyårskvelden fridde han. Han visste nok kva svaret ville bli. På eit vis hadde han jo gjort det før, mendå litt meir kryptisk. Det var ein søndag på seinsom-maren at han, per e-post frå kontoret, fortalde omopplevinga han hadde hatt tidlegare på dagen: I føre-middagskonserten på radioen spelte dei Mozarts kla-verkonsert i c-moll, Köchel , medan han såg ut påden blømande djupblå klematisen, den som kvart årskyt opp frå bakkenivå og strekkjer seg viltert og pågå-ande opp mot taket på tilbygget i Røysgata. Det er nokosterkt pågåande i c-mollkonserten også, som er blittrekna for å vere meir eksistensiell og alvorsprega enndet som elles er typisk for Mozarts komposisjonar, lyseog lette som dei ofte er. Eit enkelt tema som melder segtidleg, tydeleg og offensivt, kjem stadig attende – ogstadig meir opnande, fyldig, og kraftfullt. Andresatsener varare og meir stillferdig, tett opptil det såre. Menheile vegen er det ei stigande rørsle der – musikken løf-


tar seg, og løftar den som lyttar. Og oppmodinga steigopp i han då, skreiv Jostein etterpå til meg: «Grow oldwith me!» På engelsk til og med. Men med referanse tilOlav H. Hauge. Ja, skreiv eg. Det vil eg. Slik vart detståande, forvara i brevpermane. Det vart ikkje umid-delbart følgt opp, korkje i e-post eller per telefon. Mengløymt vart det ikkje, og opplevinga av Mozarts c-moll-konsert og djupblå klematis vart prega for alltid.

No kom spørsmålet i klårtekst og fekk klårt svarigjen. Men vi tenkte ikkje å forhaste oss. Eg skulle snartut på langtur; den siste feltreisa i samband med dok-torarbeidet om sexarbeidarane i Nepal. Og så skulle eggjere ferdig avhandlinga og disputere. Etter det kunnevi etter kvart byrje med bryllaupsplanlegging.

Det var ikkje dermed sagt at vi kom til å bli jamtsambuande. Vi var på ulike måtar festa til kvart vårtreir, og ingen av oss var særleg innstilt på oppbrot frådet. Men vi hadde jo røynsle for at kjærleiken kunnehaldast ved like og utviklast likevel. Mellom dei direktetreffpunkta hadde vi visst å bruke dei kommunika-sjonsmåtane vi hadde til rådvelde: først og fremst deidaglege e-postane, i tillegg til telefonsamtalar, oftastheilt på slutten av dagen, så vi fekk ønskt kvarandregod natt. Dessutan gjekk jo flya i direkte rute mellomHovden og Gardermoen fleire gonger om dagen, og vivar høgst mobile og skulle ha alle føresetnader for å fåtil ein god og enkel rytme av samvær både i Røysgataog i Åkebergveien. Dette var jo bra utprøvd no. I eitfemtiårslag våren før hadde vi jo til og med sete tilbords med ein samfunnsvitar som var ekspert pådenne livsforma, og som hadde lært oss det internasjo-


nale omgrepet for dette som vi kallar særbu på norsk.LAT, heiter det altså: Living Apart Together. Det vi sågfor oss, var eit framhald av det vi hadde tatt til på. Menmed ei markering for kvarandre, og for alle, av at vimeinte alvor og kjende oss forplikta i det forholdet vihadde gått inn i. «Med ei slik ramme rundt det blir detheilt annleis å ta desse Oslo-turane mine,» sa Jostein.Han stod i ein sosial samanheng der det å ha orden påslike saker var viktig på andre måtar enn det var formeg. Og det var heilt i orden.

På kvart vårt kontinent

Marsmånaden i år hadde vi på kvar vår kant. Midti februar reiste eg på seks vekers feltarbeid i nærleikenav Bengalbukta, mykje for å kunne vere med på eitstemne med eit tusental sexarbeidarar, medan Josteinsorterte eit tusental negativ av det han kalla henfarnevoldingar på Sunnmøre.

Eg lova lite med omsyn til livsteikn før eg drog. Visste ikkje så mykje om tilgangen til pc og e-post diteg kom, og var alltid redd for å skape større forvent-ningar enn det eg kunne leve opp til. Jostein stilteingen krav. Han hadde støtta planen om denne reisafrå den første gongen eg tok det opp med han. Det varpå ein tur til Austefjorden ein strålande haustdag ioktober. Vêret var forunderleg varmt den dagen, endåså langt på året det leid, og Jostein bada i fjorden. Endåså glad eg er i å bade, stod eg over då og venta på hanpå svaberget med plommer frå hagen og desse tankaneeg bar på om ein tur langt austover. «Ja,» sa Jostein.


«Dersom det tener arbeidet ditt, går eg inn for det. Detblir hardt å ha deg så langt unna, men kjærleiken tolerdette.» Eg var letta og glad. Merka eg hadde kvidd megfor å ta det opp. Jostein verka nærmast litt triumfer -ande: «Visste du ikkje kva slags mann du hadde satsapå, eller!»

«Ta deg berre god tid når du kjem fram til Kat-mandu,» sa Jostein, «kvil deg ut og kom på plass. Såetter kvart finn du kanskje ein pc einkvan stad.» Meneg hadde ikkje før fått sett frå meg bagasjen på LhasaGuest House, før eg gjekk ut på leit etter nettsamband.Og det viste seg å vere lett å finne. Mellom alle endring-ane som hadde skjedd sidan sist eg var i byen, var opp -veks ten av e-mailsjapper noko av det som var mestpåfallande i strøket rundt det gamle gjestehuset mitt.Den første meldinga fekk eg sendt frå eit ørlite rommed ei einskild datamaskin inst inne i eit av nabohusa.Sidan oppdaga eg ei rekkje andre sjansar til elektroniskpostsending: Pc-ane stod på rad og rekkje på turist-kontor, i bokhandlar og i eigne sjapper med eller utante- eller ølservering. Jostein og eg var visst like forun-dra då det viste seg at vi, så lenge eg var i Nepal, for detaller meste fekk følgt opp den etablerte rytmen meddagleg e-postkontakt. Og Jostein var overvelda: «Tenk atnynorsken rekk ende ned til ein tibetansk internettkafé!»

Og då nettilgangen vart vanskelegare, vart kontak-ten stadfesta på andre måtar. På reisedagen minmellom Katmandu og India skreiv Jostein om ei eins-leg svane som brått flaug beint over hovudet på han –«som ein karavell og ei helsing frå deg». Han hadde settslike før, skreiv han, men då i flokk. Denne var einsleg.


Og vart mottatt som eit teikn på eit sterkt og forunder-leg samband trass i alle kilometrane som skilde oss.

Frå India fekk eg sendt eit meir eksplisitt nærværs -teikn: eit bilde av meg sjølv som «leading intellectual»med solskjerm og salwar chamise på Salt Lake stadion,nedlasta frå nettutgåva av The Guardian Weekly. Eg varfor andre gong med på sexarbeidaranes stormønstringi Kolkata. Sjølv om tusentals engasjerte og engasjer -ande kvinner fylte arenaen der, var det likevel uråd forein nordisk gjest å unngå å bli fokus for lokale journa-listar. Jostein kommenterte utklippet ned til minstedetalj: Klokka di er på plass, hugs å stille henne fram tilsommartid heime!

Eg har jo bilde med i bagasjen også, grovkornaminne frå ein tur til Nøklevann sommaren før. Det vardå Jostein og Johanna døypte den store babydokka ivasskanten, og vi klarte å svi ein heil pakke pølser påeingongsgrillen på null komma null. Og det var dåJohanna var skikkeleg fortørna på meg fordi eg sumdefrå Jostein. I vertsfamilien min i Kolkata blar dei gjen -nom bunken igjen og igjen, og husbonden kommen -terer at kjærasten min tydelegvis er ein «great lover ofnature». Jostein frydar seg over dette: Berre hald frammed å marknadsføre meg der nede, du!

Bilda viser ikkje etterverknadene av turen til Nøkle-vann. Jostein fekk eit hissig utslett i ansiktet, vart hovenog raud. Det gjekk sterkt innpå han, dette. Han kjendeikkje seg sjølv att i spegelen og kvidde seg for å gå ut. Vifann aldri heilt ut av årsaka, anten det handla om nokoi vatnet eller var ein reaksjon på den hudkremen egkom med etterpå. Ingenting av dette er festa til film-


rullane. Den store fortvilinga hans over det han opp-levde som ei drastisk kroppsleg endring, er der berre iminnet mitt.

Men medan eg bladde opp bildebunkane mine iIndia, stod Jostein sjølv med eit svært bildematerialemellom hendene. Ti tusen negativ frå faren, til delsogså farfaren, heldt han eitt for eitt opp mot lyset oggranska dei med tanke på det føreståande bandet avVolda-soga, det som vart heitande Løyndom og røyn-dom. Av og til skreiv han om det han fann. Som por-trettet av ein førsteklassing frå realskulen – han kjendemeg att trass i gullbriller og glattpermanent.

Og Jostein fann meir: I papira etter faren låg einbunke utvalde brev. Der fann han ein førespurnad fråein norsk student på Børneakademiet i Danmark.Kunne ho få tilsendt ein kopi av bildet som fotografenhadde tatt sommaren før? Også dette bildet kjende eggodt. Det stod på fars skrivebord i stova heime. Tru -lovingsbildet. Av studenten frå Volda saman medbyjenta han har kome heim med. Så unge dei ser ut. Såuvitande om det dei har framfor seg. Slik vi alle er, ogslik eg også er, der eg sit framfor skjermen i utkantenav den indiske storbyen.

I Volda er det råkaldt i februar. Gnallefrost, konsta-terer Jostein, som søkjer ly på kontoret for å varme segunder kveldsturen og nemner at høgrefoten murrar:Han liker ikkje slike forhold. Men Jostein arbeider påharde livet. I gratulasjonshelsinga på kvinnedagen .mars fortel han om den etterlengta sola, som han nohar sett klive Rotsethornet heimanfrå. Snøklokkerunder hekken har han også sett, så vidt det er. Men


elles er meldinga uvanleg kort og temmeleg kryptisk.Dagen har av ein eller annan grunn vore litt dramatisk,skriv han berre. Utan å utdjupe dette noko meir der ogdå. Han vil gå heim og roe seg. «Vonar det er forbigå-ande saker og ikkje altfor urovekkjande,» skriv eg littforvirra tilbake.

Tre dagar etter kjem utdjupinga. Den korte mel-dinga var skriven i feberørske, på veg mellom legen ogRøysgata. Temperaturen var over førti, høgrefoten varraud og hoven og herja av ein kraftig infeksjon. Hanvar med eitt kjempesjuk. Og han var åleine. «Kjæras-ten min er i Kolkata, for sikkerheits skuld, men morhennar er her, og så har eg gode kollegaer og andre somhar omtanke for meg,» hadde han sagt til legen. Førhan gjekk heim og sov i eit døgn i strekk. Etterpå ringdehan sine nære kollegaer i tur og orden, som han sa,men det spørst kor mykje dei fekk vite om stoda. Dethan refererte frå samtalane med dei, handla om til -bakemelding på arbeid og manusutkast. Når det galdthan sjølv, visste dei at han hadde vore ute ei stormnattfør, skreiv han så greitt i e-posten til meg.

Han riggar seg til i den store dobbeltsenga som hanno må fylle på eiga hand. På den andre halvdelen, denhan skriv om som min, legg han bunkar av lesestoff,mellom anna alle dei manus han har fått frå meg. Dengamle CMI-rapporten, hovudoppgåva og doktorav-handlingsutkast. Så tar han i bruk dyna mi, fordi hanseiga er gjennomvåt av sveitte. Etter å ha sove seggjennom det aller meste av dei første døgna blir hanliggjande vaken i timevis og lese og tenkje på nattetidog har det etter eiga utsegn då fortreffeleg, «endå gla-


dare i både livet og deg og snøklokkene og alt saman».I kva grad det passerte er forbigåande saker og ikkjealtfor urovekkjande, ja, det gjenstår å sjå, skriv han så.Men erklærer seg deretter som «optimist, som alltid.Du ser jo at eg skriv att, for svingande!». Det ser eg, ogfår følgje med i korleis han hiv seg ut i mangslungneoppgåver att. Først og fremst det svære arbeidet medgjennomgangen av alle negativa, tretten tusen er detblitt til no. Som likevel ikkje held han frå å seie ja til åhalde både eit foredrag og eit opningsinnlegg om Gar-borg rett etter påske, som han, slik han alltid plar, byr-jar på i god tid «midt oppi nokså mykje». Avhandlings-utkastet mitt ser han også på, med blyant i hand. Hankallar seg temmeleg bra restituert: som eit murmeldyrom nettene, og på dagtid godt vaken, men litt groggy.

. mars tar han middagsmaten på terrassen for førstegong det året: Sjølvtørka boknasild, som han tidlegarehar hekta på bambustrode i vedskjulet, etter å ha dyppadei i sjøvatn frå Vikane. Eit par dagar seinare har hanårets første skitur, inviterer med seg gode vener og ord-nar med alt: smurning, kvikklunsj, kjeks, laksesmør-brød og brus. Dagen etter skriv han om gulsoleia hanser bløme når han går på tur, denne gongen til beins.Det var frå gammalt av eit klarsignal til å ta ut kyrkje-båten, fortel han meg. No er det stadig vekk boknasild-fest på terrassen. Det spørst om det blir noko att til dukjem! seier han. Det er mars på sitt aller beste.

Han hadde vore så langt nede. No var han opprømtog ikkje så reint lite stolt over måten han hadde komeseg på fote att. No kjende han på seg at det gjekk vegen.

På heimturen mellomlandar eg i Karachi, der eg


skriv som ein galen innimellom avstikkarane til matsa-len og symjebassenget. Jostein kjem på innsteg kort tidetter heimkomsten til Åkebergveien. Han har oppdrag iOslo i både før- og etterkant av påskeferien. Like etterpåske er han invitert til å snakke om Garborg, den far-lege Garborg, både på Blindern og i Tostrupkjellaren.Dette har han skrive om i langdistansekorrespondan-sen. «Du ser eg driv og ordnar meg Oslo-turar.» Her kandet altså kombinerast med å få snakke om ei hjartesak:denne samansette anarkisten som omsette Ramayana tilnynorsk. Og som også truleg var litt av ein hustyrann,men ein kan ikkje snakke om alt på ein gong.

Johanna skal vere halve påska hos far sin på Nesod-den. Det blir ein innfløkt kabal ut av dette, med mangeulike løysingar med omsyn til reisedagar, reisefølgje ogreisemåtar. I brev etter brev har Jostein lagt fram listerover alternative måtar å leggje eit Volda-opphald inn ialt dette på, etter som han har pønska dei ut. Mykje harblitt uttenkt på nattetid. Og framfor skjermen på denandre sida har eg prøvd å svare så godt eg har kunna.Men etter at eg har lagt fram ønsket om tre eller firearbeidsdagar før ferien, foreslår han brått ei radikalforenkling: Eg blir rett og slett verande i Oslo i påska.Han har skjønt at det for meg har blitt reising nok forei stund. Han kjem ein liten tur kort tid etter at eg harlanda, vender så tilbake til Volda i palmehelga og kjemtil Oslo att til påskedagane. Oslo kan då vere heiltframifrå rundt påsketider! Det er ei stor kjærleikser-klæring. Eg såg det då, og eg ser det endå klårare i etter-tid. Han utdjupa aldri draumane han hadde hatt ompåske i Volda. Dei vart utsensurerte. Dette må eg bere.


Documents

I kreft og kjærleik