İbn Arabî’nin Kitâbü’l-Bâ Adlı Eseri

8/12/2019 bn Arabnin Kitbl-B Adl Eseri

1/13

Tasavvuf | lm ve Akademik Ara t rma Dergisi ( bnl-Arab zel Say s -2), [2009], say : 23, ss. 687-699.

Tasavvuf | lm ve Akademik Ara t rma Dergisi ( bnl-Arab zel Say s -2), y l: 10 [2009], say : 23

KLASKLERM Z23

BN ARABN N K TBLB ADLI ESER

Hlya KK* Yusuf R. SARA**

Elinizdeki derginin bn Arab zel say s -2 olduu ve bn Arabnin hayat daha nceki say da eitli vesilelerle ele al nm bulunduu iin, burada kla-sik kitap tan t m format ndaki mellifin hayat ve eserleri k sm na yervermeye gerek grlmedi.

a. Yaz l Sebebi

Mellifin belirttiine gre, bu risale bir istek zerine yaz lm t r. yle ki: bn Arabnin kendisine deer verdii bir zt ki sevgili mrdismail bnSevdekin (.646/1248)1 olabilir bulunduu bir mecliste, olaanst ilh bir hitba muhatap olmu , bu hitb anlamaya muktedir olamad iin de bn Arabye gelerek durumu arz etmi ve bu vk n n zh n rica etmitir.

* Do. Dr., Seluk .lahiyat Fakltesi, [email protected].

** Seluk . SBE Temelslm Bilimler Anabilim Dal (Tasavvuf) Yksek Lisans ve DBSeluk Eitim Merkezi rencisi (Konya), [email protected] smail b. Sevdekin en-Nr, bn Arabnin en yak n mridlerindendir veRisalet Fi lmit-

Tasavvuf , Yazma, el-Mektebetz-Zhiriye,am, no: 8080,Kitbn-nect min hucbil-itibb ,Sleymaniye Ktp., Ffatih, no: 5322 veetTalkt alet-ecelliytl- lahiyye (et-Tecelliyatl- lhiyyeiinde), tahk.: Osman Yahya, Merkez-i Ner-i Dnigh, Tahran 1988) gibi eserle-rin mellifidir. bn Arabi, baz rislelerini onun sorusu veya istei zerine yazm t r (Me-sel bk.Zehirul-alakerhu Tercmnil-Evk , el-Matbaatl-nsiyye, Beyrut 1312, s. 4).Hatta onun sorusuna cevab n ieren bir rislesi de vard r: Risletn f sali smail b.Sevdekn, Resil bn Arab iinde, Diretl-merifil-Osmniyye, Haydarbd 1948.


2/13

688 | Do. Dr. Hlya KK, Yusuf R. SARA


bn ArabKitbl-b n n giriinde bunuu cmleleriyle anlat r:Sorusu bana deerli gelen ve istei bende kabul gren birisi, kendisine,iinde ilah hakikatler ve rh inceliklerden (bahseden), kendi el yaz mla bir kitap kaleme almam istedi. Sonra ba ndan geen hadiseyi anlatt .yle ki bir mecliste oturuyorken Allah ona bir sz ikram etmi ve o szde(ona), kendisini kaybedeceini sylemi. Kuds leminden, (oahs n) s rr -na (gelen) ve nr ile kuat lm olan bu hitaptayle denmi: Eya B ilezuhr etti ve Bda (mhim) bir mesele vard r. (Sonra) dedi ki: a r-d m, nk herkes bu muammay zmeye g yetiremez. Ve anlatmayadevam etti: Beni hayret kapsay nca -ki huzurda olman n deti gayrettir2- bana 10la 10u arp dendi. Sonra perde sarkt , hitb kalkt . Ve bu (ilm) ar-t la ehdet lemine dndm. Misal leminde kendisine konuulan, ha-yal hazinesinden kendisine hitb edileneyi bize aktar nca biz de bu ke-lm n karma kl n yorumlay p izah etmek ve onu ilham ilminde kendisiiin belirlenmi mertebesine dhil etmek istedik. Ve sze balad m.3

b. Nshalar

Eserin yurtii ve yurtd ndaki ktphanelerde kay tl , birisi matb olmakzere, yirmidokuz nshas n tesbit edebildik. Burada hemen belirtmek gere-kir ki bu risleRisle fi Tahkki B ve Esrrih ,4 Risletl-B ,5 Risletl-B fHakikul- lhiyye ved-Dekikir-Rhniyye ,6 Risletl-Esrri Bil-B Zaharal-Vcd/Zuhrul-Vcd,7 Mifthu Dril-Hakka , Kitbur-Rekikir-Ruhniyye , Kitbl-K f ve Hve Kitbl-b, el-B ve Esrrih8 gibi farkl adlar alt ndaistinsh edilmitir.

Kitbl-b n n, SAM Trkiye Ktphaneleri Veri Taban , Sleymaniye

2 bn Arab burada, gayret-ilhiyeden bahsetmektedir. Tasavvuftalh gayret, Hakk n,kulunun kendisini sevgi tat nda bakas n ortak k lmas na rz olmamas d r. Bk. Abdl-kerim el- Kueyr, er-Risle , tahk.: M. Zerrk, A. A. Baltac , Beyrut 1413/1993, s. 255. Ayr -ca bk.Ethem Cebeciolu, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Szl , Ankara 1997, s. 291; S-leyman Uluda ,Tasavvuf Terimleri Szl , stanbul 1999, s. 203.

3 bn Arab,Kitbl-b , Yusufaa Ktp., no: 4868/2, vr. 3b.4 Sleymaniye, Badatl Vehbi, no: 714teki nsha.5 Sleymaniye, brahim Efendi, no: 809daki nsha.6 Sleymaniye, Veliyyuddin Efendi, no. 1826daki nsha.7 Yazma, el-Mektebetz-Zhiriye,am, no: 123deki nsha bk. Suad el-Hakm,el-

Mucemus-sfi , Darun-Nedra, Beyrut 1981, ss. 181 ve 1287. Eserin ad s.181deRisletl-Esrri Bil-B Zuhrul-Vcd , s.1287de iseRisletl-esrri bil-b zaharal-vcdolarakverilmektedir.

8 Son drt isim iin bk. Osman Yahya, Melleft bn Arab , Frans zcadan eviren AhmedMuhammed et-Tayyib, Drus-sbn-Drul-hidye, Kahire 1413/1996, s. 216.


3/13

bn Arabnin Kitbl-B Adl Eseri | 689


Ktphanesi Katalou ve Osman Yahyan n Melleft bn Arabadl eseri9 yard m yla tesbit edebildiimiz nshalar n yle s ralayabiliriz:

1. Konya Yusufaa Ktp., Demirba no. 4868/2, 245x160 185x120 mm.ebadlar nda, 9 varak, her varakta 17 sat r, eski Nesh yaz , kahve-rengi tam mein, emseli cilt. Mellif nshas d r. Bu eser Yusufaaktphanesinden al nm olupngilterede bulunarak ktphaneyeiade edilmitir.10 Elinizdeki al mada bu nsha kullan lm t r.11

2. Milli Ktphane, 06 Mil Yz A 489/19, 183x130 - 158x60 mm.ebadlar nda, 170b-176b varaklar aras , 25 sat r, Nesh yaz , abd ka- t, miklebli, s rt ve sertab siyah mein, ka t kapl , mukavva bircilt. Sz balar ve cetvelleri k rm z , sayfa kenarlar a klamal d r.Mstensih nshas olup istinsah tarihi 1099/1687dir.

3. Millet Ktp., Feyzullah Efendi , no: 2119, yy, ty, 77-83 vr.4. Nuruosmaniye Ktp., no: 2406, yy, ts., 1c., 16b-22a vr.5. Nuruosmaniye Ktp., no: 4901, yy, ts., 1c., 127-131 vr.6. Sleymaniye Ktp., Nafiz Paa , no: 685, yy, 1198, Arap-Talk, 14 vr.7. Sleymaniye Ktp., Carullah , no: 1080, yy, ts., Arap-Nesh, 53-63 vr.8. Sleymaniye Ktp., Carullah , no: 1034, yy, ts., Arap-Nesh,202-205

vr.9. Sleymaniye Ktp., Carullah , no: 2111, yy, ts., Arap-Nesh,127-131

vr.10. Sleymaniye Ktp., Carullah , no: 986, yy, ts., Arap-Nesh, 43-44 vr.11. Sleymaniye Ktp., Badatl Vehbi , no: 714, yy, ts., 15-26 vr.12. Sleymaniye Ktp., Badatl Vehbi , no: 2023,yy, ts., Arap-Talk, 152-

155 vr.13. Sleymaniye Ktp., Ayasofya , no: 4248, yy, ts., Arap-Talk, 43-147

vr.14. Sleymaniye Ktp., Selimiye Pertev Paa , no: 644, yy, ts., Arap-

Talk, 27-37 vr.15. Sleymaniye Ktp., Esad Efendi , no: 1480, yy, ts., 206-208 vr.

9 Yahya, age , ss. 216-17.10 http://www.kultur.gov.tr/TR/BelgeGoster.aspx?

F6E10F8892433CFF670AAAC19264C5A849E55A0CB7978C2C (20.11.2008).11 Kendi isminin de B ile balamas ndan dolay , bu rislenin ieriini ok merak ettiini

syleyerek al lmas dilei ile bu nshay taraf ma takdim eden Konya Blge ElyazmalarKtphanesi Mdr ve bir bnl- Arab hayran muhterem Bekirahin Beyefendiyekranlar m sunuyor, makaleyi kendilerine ithaf ediyorum (Hlya Kk).


4/13



16. Sleymaniye Ktp., Hac Mahmud Efendi , no: 2415, yy, ts.,135-138vr.

17. Sleymaniye Ktp., Hac Mahmud Efendi , no: 2596, yy, ts., 60-70 vr.18. Sleymaniye Ktp., Halet Efendi , no: 245, yy, ts., Arap-Nesh, 415-

421 vr.19. Sleymaniye Ktp., Halet Efendi , no: 809, yy, ts., Arap-Nesh, 121-

127 vr.20. Sleymaniye Ktp., brahim Efendi , no: 881, yy, ts., 42-44 vr.21. Sleymaniye Ktp., Esad Efendi , no: 1476, yy, ts., 31-42 vr.

22. Sleymaniye Ktp.,ehid Ali Paa , no: 2853, yy, ts., Arap-Talk, 123-128 vr.

23. Sleymaniye/ Beyaz t Devlet Ktp., no: 0, Bas m bilgileri yok, DiziKayd : K- 104746, yy, ts., Osmanl ca, 56 vr. Bu nshay , Osmanl -ca kayd na binaen, eserin tercmesi olmas ihtimalini dnerekmutlaka grmek istememize ramen, kay t numaras ndan balayan bir hatal giri olduu sylendii iin, grmemiz mmkn olmad .12

24. Sleymaniye Ktp., Veliyyddin Efendi , no: 51, yy, 762, 125b-131bvr.

25. Sleymaniye Ktp., Veliyyddin Efendi , no: 1826/20, ts., 103b-108bvr.

26. Mektebetl-Vataniyye, Paris, no: 1339, 18-22 vr.27. Berlin, no: 2972 we119, 208-214b vr.28. el-Mektebetz-Zhiriye,am, no:123.13 29. Matbu nsha: Mektebetl-Kahire, Khire, 1954.

c. Kaynaklar ve slbu

bnl-Arab, eserlerinin zihinsel deil lah kaynakl olduunu syler. Hatta bu sebeple, kitaplar nda yer yer gze arpabilen dzensizliklerin de kendiiradesiyle olmad n ifade eder. Eserlerinin muhtevalar da farkl d r. Kendi- 12 Eseri bulmak iin kayd deiik ekillerde yorumlayarak arayan ktphane grevlisi

muhterem Menderes Veliolu Beyefendiye (Sleymaniye Ktp., Elyazmalar sorumlusu) ve bu nshayla birlikte 3-4 varakl k dier baz nshalar , Sleymaniye KtphanesindenKonya Blge Elyazmalar Ktphanesine gelmi olan bnl-Arabiye Ait EserlerCDlerinde arat ran Betl Glye (Seluk .,lahiyat Fakltesi Arat rma Grevlisi) te-ekkr borluyum (Hlya Kk).

13 Bk. el-Hakm,age , ss. 181 ve 1287 (Eserin ad s.181deRisletl-Esrri Bil-B Zuhrul-Vcd , s.1287de iseRisletl-esrri bil-b zaharal-vcdolarak verilmektedir).


5/13



sinin, bakalar na ait szleri tekrarlayan, baka kitap veah slar takip vetaklit eden biri olmad n belirtir. Ulat ilim ancak keif yoluylad r.14

Bilindii zere bn Arab, kendisine gelen vridt ya ok sratli birekilde bizzat kaleme alm veya yan ndakilere yazd rm t r. Mesela,et-Tedbrt1- lhiyyeyi drt gnden daha az bir srede,et-Tenezzltl- Mevs liyyeyi birka gn ierisinde,Kitbl-Hveyi bir sabah vaktinde,el-Kaseml- lh yi bir saatte yazm t r.15 Kitbl-b y da ok k sa bir sredetelif ettiini yle bildirir: u dar vakte ve youn meguliyete ramen bucevapta bundan baka zikrettiimiz s rlara bak ey kardeim! Andolsun kiAllah cc. (kap lar ) aand r. Allah n bize bu cevapta tevdi ettii bblar ,fas llar (bir) syle (bakal m).16

Eseri adeta bir mektup gibi muhatab na hitb eden bir slupla kalemealm t r. Baz dncelerini ayet ve hadislerle destekler. Eserineiirle balarve iinde deiire yer verir.17 Birok yerde kendi eseri olanFtht- Mekkiyyeyi referans gsterir.18 Cneyd-i Badadi (.297/909),ibli(.334/945) ve Ebu Medyen (. 594/1198) 19 gibi kendilerini byk diyenitelendirdii sufilerin szlerine de bavurur. Hallac n (. 309/922) ismigemez ama kendisine telmihte bulunulur veDivn nda geen mehr biriirinden m sras kullan l r.20 bn Arab, Bn n neminianlat rken, gramer, tefsir ve f k h ilimlerinin kidelerinden destek arar.

d. Muhtevs

Kitbl-b da, B ve varl k mertebeleri a s ndan nemi ile ilgili bilgiler veri-lirken Ftht- Mekkiyyenin ikinci bb na gnderme yap ld ve oradaki

14 Bk. M. Erol K l , bnl-Arab, Muhyiddn,D A,stanbul 1999, c. 20, ss. 495-49615 K l , agm, s. 49616 Kitbl-b , vr. 11a.17 Bk.Kitbl-b , vr. 3a, 8b.18 Kitbl-b , vr. 5a, 11a.

19 Eb Medyen, hi grmemelerine ramen bn Arab zerinde nemli bir etkiye sahipolan bir sfdir. 509/1115-16 veya 513/1121 tarihinde biliyyede domutur. bn H rzihim(v. 559/1164), Eb Yaza gibi ismlerden hem zahir hem bt n eitim alm t r. Daha sonraBicyeye yerleerek burada binden fazla mrid yetitirmitir. Bir davet zerine Merakeedoru kt yolculuunda yal l ve hastal n n da etkisiyle 594/1198 y l nda yolculu-unu tamamlayamadan Tilemsende vefat etmitir. Ayr nt l bilgi iin bk. Tahsin Yaz c ,Eb Medyen md.,D A , c.10 (stanbul, 1994), ss. 186-187; Kadir zkse, bnl-Arabnineyhi Eb Meydenuayb El-Ensrnin Hayat , Eserleri ve Tesir Halkas , Ta-savvuf , Ankara 2008, say : 21, ss. 95-115.

20 Bk.Kitbl-b , vr. 4b.


6/13



bilgiler daha sistematik olduu iin harflerle ilgili genel zeti oradan alarak balamak istiyoruz: bn ArabFtht- Mekkiyyenin mezkr ikinci bb ndaharflere genie yer ay rm ve btn harfleri tek tek zikrederek hangi zel-liklere sahip olduklar ndan bahsetmitir. Ona gre harfler, dier mmetlergibi bir mmet olup mkelleftirler ve kendi cinslerinden elilere sahiptirler.Onlar n da kendi aralar nda k s mlar vard r. Ancak bu durumu keif ehlin-den bakas bilmez.21 bn Arab , harflerin zelliklerine gemeden nce oharfle ilgili biriire yer verir. Sonra s ras yla harfin hangi leme mensup bulunduunu, mahrecini, adedini (hangi felee ait olduunu), besitini (a -l m n )22 , yceliini, mertebesini, kuvvetinin zuhurunun nerede olduunu,tabiat n , unsurunu ve hareketini bildirir.23

bn Arab, harfleri anlatmaya Elifle balar. Ancak ona gre Elif bir harfdeildir. Fakat insanlar onuharf diye isimlendirmilerdir. Elif, cem maka-m ndad r. Ona tekabl eden isim ise Allah lafza-i cellidir.24 Eliften sonraHemzeye ve Heye geer. By 26. s rada zikreder.25 Elifin Zta (Allaha)tekabl etmesine kar n B s fata, yani Allah n s fatlar na delalet eder. O,taayyn- evvelin remzidir. Vahdetle kesretin aras nda yer al r ve bu ba-k mdan Berzaha benzer. Ayr ca B akl n makam na da delalet eder; zira ak lvarl n, insan harflerin ikincisidir.26 Burada hemen belirtmek gerekir kiVahdiyet Mertebesi, yani : Hak Tealan n Zt, S ft ve mevcdta dir

icmal bilgisinin olduu mertebedir. Bu mertebede, ak, mauk ve

k he-nz birdir. Buraya lem-i Cebert dendii gibi, yarat lan ilkeyin Hz.Muhammedin nuru olmas hasebiyle Hakkat- Muhammediye de denir.Vahdet, mertebe-i hviyet, ilm-i mutlak,en-i s rf gibi isimler de verilir.Allah n ilk yaratt ey Nr- Muhammed veya Allah n emini olmas hasebiyle Cebraildir diye de dnlr. nsan n hakkatine de Akl- ev-vel dendiinden Haktan ilk zuhr eden insan- kmildir ve dier sretleronunla zhir olmutur.27 bn Arab, btn bu zellikleri Bda drlm

21 bn Arab,el-Fthtl-Mekkiyye , tahk.: Osman Yahya, el-Heyetl-M sriyye el-mme,Kahire 1405/ 1985, c. 1, s. 260.

22 Mesela harfinin a l m -dr. el-Ftht , c. 1, 350. Bu uygulama Hurflikte de kulla n lm t r. Yirmi sekiz ve otuz iki say s na zel bir nem atfedilen bu f rkada bu say lara yada istenilen rakamlara ula lmak istendiinde harflerin a l mlar nda ortaya kan yeniharflerden istifade edilir. Hurfler buna kabz ve bast yntemi demektedirler. Bk. Hsa-mettin Aksu, Hurflik,stanbul 1998,D A, c. 17, s. 409.

23 el-Ftht , c. 1, ss. 295-334.24 el-Ftht , c. 1, s. 295.25 el-Ftht , c. 1, s. 321.26 Bk. bnul-Arab,Zehirul-alakerhu Tercmnil-Evk,Beyrut 1312, s. 113.27 Bk. K l , agmd., s. 502.


7/13



olarak grmtr. bn Arab, B harfi ile ilgili daha geni bilgiyiKitbl-b da vermitir.

Biz burada verdii bilgileriFtht- Mekkiyyede verdikleri ile birletirereksunmaya al aca z. Buna gre: Elif bir harf olmad ve Zta dellet ettiiiin, B mevcdt n ilkidir ve varl n ikinci mertebesindedir.28 Berefli birharftir.29 Bu ereften dolay d r ki Yce Allah Kitab n Bismillahirrahmanirrahim diyerek B ile am ve ayn ekilde her sureye besmeleyle yani B ile balam t r. Tevbe suresini besmele olmaks z n30 inzletmeyi murd ettiinde diyerek yine B ile balam t r.31 bn Ara- b, bundan dolay baz Yahudilerin kendisine: Sizin tevhitten nasibiniz yok.nk Kitab n z n sureleri B ile bal yor dediini, kendisinin de onlara:Sizin de pay n z yok o halde nk Tevrat da B ile bal yor diye cevapverince, bunu biliyor olmas ndan dolay oka rd klar n zikreder.32

B mevcudat n ilki olmas ynyle Yarat c s ile lem aras nda bir per-dedir. Yarat c , Bn n zuhuruyla kendisini gizlemitir. Bu yzden riflerinmrifeti,hitlerinehdeti, hakikat ehlinin hakikat bulular ancak B ile-dir. B hereyde zhirdir ve hereye sirayet etmitir.33

bn Arab rya34 sahibi zat n ryas nda duyduunu syledii " " (fh emrumm: Orada nemli bir mesele vard r) szndeki NnunMme idam olunmas zerinde de uzunca durur.35 Nn tekli sisteme gre

ikinci, onlu sisteme36 gre ise ellinci mertebededir. Mm ise tekli sistemdeNn gibi ikinci, onlu sistemde ise k rk nc mertebededir.37 Aralar ndaki buyak nl k sebebiyle birbirlerine idam edilmeleri normaldir. Ve bu idamgerei Mm emrum-meklinde eddeli okunmutur. Ancak buradaki

28 Kitbl-b , vr. 4a. Kr. el-Ftht , c. 1, s. 321.29 Kitbl-b , vr. 4a. Harfler de t pk bizim gibilh Hazrete yak nl na gre tabakalara

ayr l r. nce gelen bir sonrakindenereflidir. Dierleri de bylece devam eder.el-Ftht ,c. 1, s. 351

30 el-Ftht , c. 1, s. 355.31 Kitbl-b , vr. 4a.32 el-Ftht , c. 1, s. 356.33 Kitbl-b , vr. 5b.34 Kitbl-b n n yaz l sebebini anlatt m z blmde zikredilen vk ada tecrbesini akta-

ran zt rya kelimesini kullanmamaktad r; ancak bn Arab bu vk ay , vr. 4ada ryadiye tesmiye ettii iin biz de buna uyduk.

35 Kitbl-b , vr. 4a.36 bn Arab burada ebced hesab ndan bahseder grnmektedir.yle ki ebced hesab na

gre, 28 harf gruplara ayr ld nda birler (hd), onlar(aert) ve yzler(mit) diye grup oluur ki Mm ve Nn bu s n flamada ikinci k sma girer. Bk. Mustafa Uzun,Ebced,D A , stanbul 1994, c. 10, s. 69.

37 Kitbl-b , vr. 4b. Kr. el-Ftht , c. 1, ss. 308, 322.


8/13



Mmler birbirinden farkl d r. 38Zaten ayn ym gibi grnen btn harflerasl nda birbirlerinin ayn s deildirler. Bu harflerin, bulunduklar makam-larda tekrarlanmas ndan dolay onlar n tek birey olduklar zann na kap l-mayas n sak n! Bilakis onlar ok eitlidir. T pk insanlar gibi. Mesela Zeyd b. Ali, kardei olan ikinci bir Zeyd b. Aliden farkl d r. Her ne kadar oul veinsan olma ynyle ve anne-babalar cihetiyle bir birlik sz konusu olsa da.Bunu gz grr ve ak l idrak eder. Ancak harfler aras ndaki farkl l yaln z-ca keif ehli bilebilir. 39

bn Arab buradaki Nnun Mme idm n n, yaniedde meselesininnemli olduunu vurgulayarak: edde olmasayd kimse orada iki zat ol-duunu bilemezdi der.edde olunca, ak l, orada grmekte olduumuzdan baka bir zat daha olduuna delalet eder. Mesela, lleri diriltmenin Allahamahsus olduunu kat surette bilmemize ramen, bu diriltme olgusunu,Hz. san n ku biiminde yap lm amura fleyip o cans z eklin gerek birkua dnmesinde de grrz.ehdet leminde ise durum byle deil-dir. Orada gz bir tek zat grr ki o da Hz.san n zat d r. Bylece biz sekrehlinin ittihada dair sylediklerini anlam oluruz. Yani as l fiil Allaha aittir.Hz. sn n buna g yetirebilmesi Allah n izniyledir. nk yet-i kerime-de " " 40 buyrulmutur. 41

Bn n, Mm ve Nnla ortak birtak m zellikleri vard r. Mesela her

de vasl ve ittisl harfleridir. Ayr lan iki dudak bir araya geldiklerinde B veMm iin ittisal, iyice kaynat klar nda da vasl olur. Nnun ittisali ise dil iledama n birbirlerine yap mas ylad r. Ancak bu iki ittisal aras nda bir farkvard r. Nnun ittisali lem-i evsatta, yani misl, hayl ve rhn bir lemdeiken B ve Mmin ittisaliehdet lemindedir.42

bn Arab say lar n43 da B ile balad n syler. nk Elif bir harfolmad gibi, Bir de bir say deildir. Tek say lar ile balar. Bu yz-den ikinci mertebeye sahip olan Bn n zuhuruyla say lar balam t r.44 R-yan n say larla ilgili k sm n yorumlarken 10 say s n n verilmesini tesadf

38 Kitbl-b , vr. 4b39 el-Ftht , c. 1, s. 337.40 Mide 5/110.41 Kitbl-b , vr. 4b42 Kitbl-b , vr. 5b. bn Arabnin buradaki lem tasnifi, harflerin mahreleriyle alakal d r.

Nitekim B ve Mim ilk, Nun ise ikinci felektedir. Felekten kastedilen de harfin mahrecinin kt uzuvdur. Nun, B, Mim ve Felek iin Bk.el-Ftht , c. 1, ss. 308, 321, 322, 350.

43 Say lar Allah n(cc) varl ktaki s rlar ndan bir s rd r ve lah Hazrette bilkuvve zuhur et-mitir. el-Ftht , c. 1, s. 349.

44 Kitbl-b , vr. 5a.


9/13



grmez ve onunla B aras nda iliki kurar. Say lar n birler, onlar, yzler, binlereklinde drt mertebede olduunu ve bu s ralamada B gibi ikincimertebeye sahip olmas bak m ndan 10un Bdan bedel olduunu syler.45 Rya sahibinin ryas n bylece tevil ettikten sonra, onun ryada grdkle-rine ilave olarak B ile ilgili hakikatleri anlatmaya devam eder.

B, Vahdniyetin ikincisidir ve evveliyet makam na sahiptir. Ancakevveliyet makam na sahip oluu Yarat c s na tekaddm ettii anlam na gel-memelidir; nk bu zaten muhaldir. Evveliyet makam na sahip olmu ol-mas Yarat c s na tekaddm edemedii iin onu ikinci mertebede olmak-tan ve dolay s yla ift vasf yla tavsf edilmekten kurtarm deildir. Ancakunutmamal d r ki ferd, vahdniyete iftten daha yak nd r. Sembolleri yerinekoyduumuz zaman diyebiliriz ki; Elif ve Bir, Zt temsil eder ve ne Elif birharftir ne de Bir bir say d r. B ve ki de Taayyn-i Evveli temsil eder.Bir say olmad iin tek say lar n ilkidir ve hem vahdeti hem dekesreti ierir. Dolay s yla vahdette kesret tamam olmu olur.46

Bn n noktas da olduka nemlidir. Nokta,47 B ile kevn aras nda bu-lunur ve tevhdi sembolize eder.48 Tevhdi sembolize edii, By Zt/Ehadiyyet iddias ndan, varl da irk koma tehlikesinden al koyduuiindir.49 Bn n noktas n n, iinde bulunmad hibirey yoktur. Buna ia-retle bn Arabyle biriir ind eder:50

45 Kitbl-b , vr. 6b.46 Kitbl-b , vr. 5a, 8a.47 Dier birok sufiye gre de Bn n noktas nemlidir. Zira nokta, hakiki birlii ve kesretin

asl n ifade eder. Noktan n hareketiyle meydana gelen hat (izgi) ikinci taayyne iareteder. Ucunda ate bulunan bir ubuk dairev bir hareketle dndrldnde nokta em- ber olarak grnr. emberin varl hayl olup hakikatte yaln zca nokta vard r. okluk tibr birlik hakkdir. Btn harflerin, kelimelerin ve rakamlar n asl n n nokta oluu tekvarl n oklukeklinde grnmesine de gzel bir rnektir (Bk. Uluda , age , ss. 412-413).Hurfliin kurucusu Fazlullh- Hurfnin (.796/1396) mrdi olan ve kibirli tav rlar sebebiyle tarikattan uzaklat r lan Mahmd- Peshnye (. 831/1428) nisbet edilen vehsiyye diye de bilinen Noktaviyyeyi, tasavvufta noktaya verilen nemin s n rlar

d

na tam

hali olarak grmek mmkndr. Noktaviyye ismi, kayna

n

, topra

n hereyin asl ve balang noktas olduu grnden ve f rkaya ait metinlerde geen iki, veya drt noktan n eitli ekillerde gizli k saltmalar biiminde kullan lmas ndan almak-tad r. Bk. Hamid Algar, Noktaviyye,D A , stanbul 2007, c. 33, ss. 204-205.

48 Kitbl-b , vr. 8b, 11a.49 Bn n mevcudat n ilki olup btn eyan n kendisinden zuhur etmesi ve Yarat c s ile

alem aras nda perde olmas ndan dolay ehadiyyete nispet edilmesi tehlikesi sz konusuidi. Alt ndaki nokta, tevhide halel getirecek bu durumu selbetmi olur. Bylece yaratmadatevhid korunmu olarak kal r.

50 Kitbl-b , vr. 8b.


10/13



Hayret do rusu! Allaha nas l asi olunabilir, ya da mnkir Onu nas l inkareder? Allaha andolsun, her tahrik ve teskinde bir ilim vard r ki (Ona) ahitlik eder.Yine her eyde bir i aret (nokta) vard r (ve daima) Onun bir oldu una delaleteder.

Ayn zamanda bu nokta, insan- kmilin remzidir. nknsan- kmilzlerin zdr.

Bn n noktas da varl n zdr. Ve bu nokta temeyyz iin gelmitir.Yani bidle mbudu birbirinden ay r r. Bu yzdeniblye (. 334/945):

Seniblsin dendiinde bunu kabul etmemi ve: Hay r ben Bn n alt n-daki noktay m demitir.51 B, ilsk zelliine de sahiptir.lsk n manas , sonucun, kendisini var

eden sebep ya da sebeplerle birlemesidir. Mesela ibaresinde mescitle uramak fiili B sayesinde bitimitir.52 Bunun sebebi de : Bn kelimesinin asl n n evlilik, nikh anlam na gelen -Bhn keli : mesi olmas d r. Yani bu harfin znde bir birletiricilik vard r. Mesel ikias l (mukaddime/ncl) bir araya geldiinde B bunlar birletirir ve birnetice ortaya kar.53 Nikh kelimesi bn Arabi iin nemli bir terimdir.Muhtelif manalar olan bu kelimeyi , eserde ikinci kez 9. varakda bir ryas -n anlat rken kullan r: 597 y l nda, Ramazan ay nda, Bicadiyede iken birgece bana sanki btn y ld zlarla nikhlanm m gibi gsterildi. yle ki, byk bir hazla nikhlamad m bir tek y ld z kalmam t . Y ld zlarla olannikh tamamlad ktan sonra bana harfler verildi ve (bu kez de) onlar n hep-sini hem tek tek hem de terkip halinde nikhlad m. Ve zarfiyyetin fal-yas ndaki (burada kastedilen : de, da, iinde zarf d r) bir harf banaah solarak sunuldu. Yine bana ondan onunerefine ve Allah n cc. kendi kat ndaona tevdi ettii ycelie delalet eden ilahi bir s r verildi.54 Burada, nikh- gayb, yani ilah tecellinin ilminin yeri kastedilmi ve kendisini de bu ilminmekn olarak grm olsa gerektir.55

Hakk, ikinci varl k olan Bya bizim anlayamayaca m z bir ekilde

51 Kitbl-b , vr. 4a.el-Ftht , c. 2, s. 134.52 Kitbl-b , vr. 9a.53 Kitbl-b , vr. 7b.54 Kitbl-b , vr. 9b.55 Onun sisteminde nikh, Nikh- Tabi, Nikh- lah ve Nikh- Gayb olarak trldr.

Detaylar iin bk. el-Hakm, el-Mucemus-Sfi , 1069-71; Mustafa akmakl olu, Muhyiddin bnl-Arabiye Gre Dil-Hakikat likisi, Marifetin fadesi Sorunu , Yay mlanmam DoktoraTezi, Ankara . SBE, Ankara 2005, ss. 321, 333.


11/13



ynelip onu kar s na al nca lemi ondan yay p uzatm t r. Nitekim ayette:Rabbinin glgeyi nas l uzatt n grmedin mi?56 buyrulmutur. Bn n buekilde uzamas gnele kar lat nda cismin glgesinin ondan uzamas gibidir. Ve nas l ki glge, glgeye sebep olan varl n suretinde zuhr etmi-se, kainat da Bn n suretinde zuhur etmitir. Bu yzden Ebu Meyden:zerinde B yaz l olmayan hibirey grmedim demitir. nk hereyBn n glgesidir.57

Bn n zarf olma zellii de vard r.58 Mesela ,dendiinde B burada (iinde) manas ndad r.59 Bda mekan zarf olma zelliinin bulunmas olduka nemlidir. nk bn Arabye gre biz, ayanlar m zdavcut bulmadan nce Allah n cc. ezeli ilminde mevcut idik. Ve zuhurumuzBdan oldu. Varl k Bda drlm ve s k t r lm vaziyetteydi.60 Yani B bizim mekn m zd ve iinde bulunduumuz kapt . nk zarf, asl ndakap demektir.

Bda ilsk ve zarfiyyetten baka bir de istine ve tebz zellii vard r.61 Kalem ile yazd) m) dendii zaman, yazan kalem olmas na rameneylem sz syleyene nispet edilir. Asl nda kalemden yard m al nm t r ve bu bir istinedir.62 Tebze gelince: Bir zt n gayb-ehdet, zhir-bt n,mslman-mnf k gibi iki ya da daha fazla vechesi var ise, bu zt buvechelerinden sadece biriyle gren kimse iin dier vecheler ortadan kalkar.

mam finin (. 204/820) ba n bir k sm n meshetmeyi63 Bda bulunantebz zelliine dayand rmas da bu sebepledir. Bunun metafizik yorumu

ise, eyn n zuhru s ras nda Bn n sanki Yarat c s n n varl n n baz /birk sm olmu olmas d r. bn Arab buna ilh tebz n z demektedir. Ayn ekilde kevn de Bn n baz /bir k sm d r.64

Son olarak bn Arab Bn n zaid olarak kullan l n yorumlar. Bunagre eyan n Bdan zuhuru onu messir k lmaz. B burada ziddir ve ken-disi de Kadm Kudretin bir eseridir. Bu Kudret ise Hazretl-Fildir.65

Grld zere, bn Arab, varl n birliini her yerde ve hereyde

56 Furkan 25/45.57 Kitbl-b , vr. 7b.el-Ftht , c.2, s. 134.58 Kitbl-b , vr. 9a - 9b.59 Kitbl-b , vr. 9a.60 Kitbl-b , vr. 9b.61 Kitbl-b , vr. 10a.62 Kitbl-b , vr. 7a, 10a.63 Mide 5/6 ayete iaret edilmektedir:"... "..... 64 Kitbl-b , vr. 10a-10b.65 Kitbl-b , vr. 11a.


12/13



arayan rif billah bir zat olarak harflerde grmeyi baarm t r.

e. Etkileri

bn Arab,el-Ftht nda harflere bir bb ay rd gibiTevecchtl-Hurf ,66 Kitbl-Elif , Kitbl-Mim vel-Vv ven-Nn , Kitbl-Y ,67 Kitbul-Cm ,68 el- Mebd vel-yt f m Tehv aleyhi Hurfu Mucem fil-Acib vel-yt veyadier ad yla Kitbul-yt69 gibi harflerle ilgili muhtelif risaleler de telfetmitir. slam kltrnde hurf ilmininekillenip yayg nl k kazanmas nda bn Arabnin nemli bir yeri vard r. Grlerini, varl k mertebeleriyle harf-lerin sembolik ve say sal dzeni aras nda bir tekbl esas na dayand rmak-tad r. Bu tekbller, felek sistemleri, varl k trleri, ans r- erbaa ve onlar nharf sembolizmindeki kar l klar eklinde dzenlenmitir. 70 Kitbl-b dadahil olmak zere harf ilmi ile yazd rislelerin hibirisiel-Mebd vel-yt kadar tan n p71 bilinmese de bu ilmin gelimesinde ve yayg nlama-s nda belli bir yere sahip olduklar inkr edilemez.

slam dnyas nda harflerin baz mistik, yani gizli, zelliklere sahip ol-duu dncesi hayli eskidir. Hurfi anlay ve yorumlar, eitli slamgruplar aras nda ilgi grm , zellikle ibn Arabinin katk lar yla bu ilgi dahada artm , daha sonralar Fazlullah Hurfnin (idam : 796/1394) elinde

Hurflike72 dnen bu anlay , bn Haldun (.808/1405) ve Ktip elebi(. 1067/1657) gibi limlerin ilgisine mazhar olmutur.73 Hurfliin,Bektilik ve Melmlik gibi tarikatlerde byk ra bet grd bilinen birhusustur.

Douda bunlar olurken, Bat , bn Arabnin geleneksel ilimler iinde

66 Mektebetl-Khire, Kahire, ts.67 Mezkr risleler, bn Arab,Resil , tahk. Muhammedzzet, Mektebett-Tevfikiyye, Kahi-

re, ts. iinde matbdur.68 Berlin, no. 3774 ibg 737, vr. 13-19.69 Tahran, 1376.70 Mehmet E. Bozhyk, Hurf md.,D A , c. 18 (stanbul 1998), ss. 397-401.

71 Bozhyk, Agmd., s. 399.72 lgintir ki Fazlullah Hurfnin tasavvufa ynelii bn Arabnin deil, Mevlnn n (.672/1273) eserlerinin tesiriyle olmutu: Mevlnn n Bekya sahip olduun halde nedenlmden endie ediyorsun/Hudn n nruna sahip olduun halde neden maarada gizle-niyorsun beytinin mans n hocas Kemleddine sormu , o da mann n ancak riyzet,ak ve cezbeyle anla labileceini syleyince Fazlullah kendisini zhde vermiti.Hurflik hakk nda toplu bilgi iin bk. Abdulbaki Glp narl , Hurflik Metinleri Katalogu ,Ankara, 1989, ss. 2-8; Hsamettin Aksu, Fazlullah- Hurf md.,D A , c. 12I (stanbul1995), 277-79; Ayn Yazar, Hurflik, 408-412.

73 Aksu, Hurflik, 408.


13/13



olan hurf ilmindeki ncln henz getiimiz as rda kefetmi grn-mektedir.74

Kaynaka

Aksu, Hsamettin, Hurflik,D A, stanbul 1998, c. 18, ss. 408-412.Algar, Hamid Noktaviyye,D A , stanbul 2007, c. 33, ss. 204-205.Bozhyk, Mehmet E., Hurf,D A , stanbul 1998, c. 18, ss. 397-401.Cebeciolu, Ethem, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Szl , Rehber Yay., Ankara 1997.Glp narl , Abdlbaki,Hurflik Metinleri Katalogu , TTK Yay., Ankara 1989.Gunon, Ren, slam Maneviyat ve Taoculu a Toplu Bak , ev.:. Mahmut Kan k, nsan Yay.,

stanbul 1989.el-Hakm, Suad,el-Mucemus-sfi , Darun-Nedre, Beyrut 1981. bn Arab, Muhyiddn,Kitbl-b (mellif nshas ), Yusufaa Ktp., no: 4868/2, 9 vr.-------,Zehirul-alakerhu Tercmnil-Evk , el-Matbaatl-nsiyye, Beyrut 1312.--------, Muhyiddn,el-Fthtl-Mekkiyye , tahk. Osman Yahya, el-Heyetl-M sriyye el-mme,

Kahire 1405/1985.K l , M. Erol, bnl-Arab,D A,stanbul 1999 , c.20, ss. 493-516.el- Kueyr, Abdlkerim,er-Risle , tahk. M. Zerrk- A. A. Baltac , Drul-Hayr, Beyrut 1413/1993.zkse, Kadir, bnl-Arabnineyhi Eb Meydenuayb El-Ensrnin Hayat , Eserleri ve

Tesir Halkas , Tasavvuf , Ankara 2008, say : 21, ss. 95-115.Uluda , Sleyman , Tasavvuf Terimleri Szl , Marife Yay.,stanbul 1999.Uzun, Mustafa, Ebced,D A , stanbul 1994, c. 10, ss. 68-70.Yahya, Osman, Melleft bn Arab , Frans zcadan eviren: Ahmed Muhammed et-Tayy b,

Drus-sbn-Drul-hidye, Kahire 1413/1996.

Tahsin Yaz

c

, Eb Medyen,D A , stanbul 1994, c. 10, ss. 186-187.

74 Bk. Ren Gunon, slam Maneviyat ve Taoculu a Toplu Bak , ev.: Mahmut Kan k, stanbul1989, s. 63.

Documents

İbn Arabî’nin Kitâbü’l-Bâ Adlı Eseri