IDENTIFIKACIONA KARTA SELA MOL, OPŠTINA ADA

Područni centar za ruralni razvoj Novi KneževacCentar za ruralni razvoj Ada

Autori: Bor Silvija i Igor Erdeljan

oktobar 2008. god.

Sadržaj

Predstavljanje situacije u selu – problemi i potencijali sela

Vremenska linija

Mapa resursa

Sezonski kalendar

Kategorizacija prema izvorima prihoda

Kategorizacija prema životnom standardu

Lična karta sela Mol

Predstavljanje situacije u selu

PROBLEMI POTENCIJALI

1, zastarela mehanizacija 1, povrtarstvo

2, formiranje cena poljoprivrednih proizvoda bez učešća proizvodjača

2, ratarstvo

3, visoke cene repromaterijala 3, zdrava sredina

4, objekti za smeštaj stoke su zastarela i neadekvatna

4, reka Tisa

5, nedostatak stručne pomoći 5, seoski turizam - „Orlovača“

6, nedostatak saradnje izmedju pojedinih poljoprivrednih proizvodjača

7, navodnjavanje

8, neadekvatna veterinarska služba

9, nedostatak skladišnih kapaciteta

Objašnjenje vizualizovanih rezultata

Sredstvo je bilo primenjeno u grupi od 15 ljudi, 12 muškarca i 3 žena. S njima je radjeno u grupama u vidu polustruktuiranog intervjua.

Meštani Mola svoj najveći problem vide u zastareloj mehanizaciji, koja je stara u proseku od 25-30 godina. I naravno, nemaju finansijska sredstva da ih obnavljaju.

U selu najveći broj poljoprivrednika se bavi ratartstvom i povrtarstvom. Povrtari svoje proizvode najčešće nose na pijace. U okolini Mola ima oko 7OOO ha oranice koje poljoprivrednici obradjuju. Na ovim površinama najčešće kulture su kukuruz, pšenica, suncokret i detelina. Kukuruz, pšenica i suncokret se predaje preradjivačkom preduzeću a detelina se najčešće koristi kao ishrana za stoku. Ali i neki deo kukuruza se koristi kao materijal za ishranu. Skoro u svakom domaćinstvu u dvorištu ima mala bašta, samo nekoliko m2, gde svako proizvodi povrtarske proizvodi za sopstvenu upotrebu.

Problem je još i navodnjavanje zbog nedovolje padavine. U sušnim vremenima poljoprivredni proizvodjači ne mogu obezbediti potrebnu količinu vode koja bi omogućila da njihova proizvodnja bude još veća.

U selu skoro u svakom domaćinstvu ima živine. Stoku ima malo manje domaćinstvo. Najčešći termini su svinjarstvo i ovčarstvo ali ima i govedarstva, ali samo nekoliko komada goveda po domaćinstvu. Za uzgoj stoke koriste se stari objekti koje su oni naveli kao još jedan problem. Mleko se najčešće predaje preradjivaču (mlekari) ali ima i onih koji koriste mleko za sopstvene potrebe ili je prodaje od kuće. Proizvodnja mlečnih proizvoda nije tipičan za selo ali mnogi proizvode mlečne proizvode kod kuće i prodaju ih meštanima, komšijama, znači u selu.

U selu je organizovana i zadruga. Ono pomaže poljoprivrednim proizvodjačima da lakše predaju svoje proizvode preradjivačkom preduzeću.

Kao potencijal meštani su odredili i „Orlovaču“, koja je jedno malo jezerce 4-5 km-a od sela i koja ima jako lekovitu vodu (termalna voda). Na opštinskom nivou postoje i planovi da se ovde izgradi banja, što će biti veliki potencijal za seoski turizam.

Vremenska linija

Strog centar sela

1824 - izgradnja katoličke i pravoslavne crkve1889 - izgradnja železničke pruge1891 - 9509 stanovnika1910 - prva ulična rasveta1948 - početak razvoja ekonomije i društveni rast1950 - broj svinja u selu je oko 3000-3500 komada

broj goveda u selu je oko 1500 komada1961 - 8097 stanovnika1965 - početak kupovine različite poljoprivredne mehanizacije i opreme1981 - 7522 stanovnika1991 - zemljoradnička zadruga počinje sa radom (ali u raznim oblicima postoji od

pedesetih godina)2002 - 7686 stanovnika2008 - broj svinja u selu je oko 1000 komada

broj goveda u selu je oko 300 komada

Mapa resursa

ADA

0- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -- - - - - - - - -- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - PG- - - - - - -- - - - - - - KG- - - - - - -- - - - - - -- - - - - - -- - - - - - -- - - - - - -- - - - - - -- - - - - - -- - - - - - - A Š MZ Z REKA TISA

- - - - - - - KC PC- - - - - - -- - - - - - -- - - - - - - - - - - - - - - -- - - - - - - - - - - - - - - -- - - - - - - - - - - - - - - -- - - - - - - - - - - - - - - -- - - - - - - - - - - - - - - -- - - - - - - - - - - - - - - -- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

BECEJ

N (S)

W (Z) E (I)

S (J)

LEGENDA:

Glavna ulica

Ulice u selu

- - - - - - -- - - - - - -- - - - - - - Oranice- - - - - - -

A Ambulanta

Š Osnovna škola

KC Katolička crkva

PC Pravoslavna crkva

KG Katoličko groblje

PG Pravoslavno groblje

Z Zadruga

MZ Mesna zajednica

Objašnjenje vizualizovanih rezultata – mapa resursa

Primenom mape resursa dobijen je uvid u prirodne potencijale sela Mol. Magistralni put Novi Sad-Horgoš vodi preko sela. Mol se nalazi na levoj strani, odnosno zapadno od reke Tisa, kao što se to i vidi na mapi resursa. Pošto se radi o ravnoj površini, kuće su izgradjene jedno pored drugoga. Domaćinstva su gusto zbijena, smeštena uglavnom na parcelama manjih površina. Možemo reći da na parcelama svakog domaćinstva ima površina bašte od nekoliko m2 – članovi domaćinstava na ovoj površini ili imaju baštu sa cvećem ili uzgajaju razna povrća za sopstveno domaćinstvo. Putna infrastuktura pokriva celo selo. Od ovih puteva 80% je asfaltirano ostalo nije. U centru sela smeštena je ambulanta, osnovna škola, mesna zajednica i katolička crkva. Od centra sela ka reci odnosno ka istoku možemo naći zadrugu a malo dalje pravoslavnu crkvu.Najveći deo oranice se može naći ka zapadu od sela ali sa mape se vidi da ima oranice i ka severu i ka jugu. Oranice su manje veličine, uglavnom 1., 2., i 3. klasa zemljišta.

Sezonski kalendar

Opis Januar Februar Mart April Maj Jun Jul Avgust Sept Okt Nov Dec

padavine

temperat.

kukuruzpripremazemlje setva berba Djubriva

pšenicadjubriva, herbicidi vršidba

priprema zemlje setva

govedar-stvo

zatvoreni sistem držanja životinja

svinjar-stvo

Prodaja + klanje zatvoreni sistem držanja životinja

prodaja + klanje

Dinamika rashoda/prihoda odnosno aktivnosti žena/muškaraca u selu

Opis Januar Februar Mart April Maj Jun Jul Avgust Sept Okt Nov Dec

prihodi

rashodi

dinamikaaktivnostižena

dinamikaaktivnosti muškarac

Objašnjenje vizualizovanih rezultata sezonskog kalendara

Klimatski uslovi – iz sezonskog kalendara možemo videti da u selu vladaju klimatske karakteristike koje su tipične za ravna područja. Hladna zima, sa prosečnim padavinama i dugo, sušno leto. Zimi temperatura ponekad dostigne i 10 stepeni ispod nule. Suša je problem naročito u poslednjim godinama. Jul i avgust su najtopliji meseci, sa minimalnim ili nikakvim padavinama kada temperatura može da dostigne i 35-38 sterpeni. Toplo leto poslednjih godina počinje već u junu. Padavine su obilniji u prolećnim i jesenskim preriodima, najobilnije padavine se očekuju krajem aprila i u maju mesecu - poslednjih godina je zimi sve manje snega.

Proizvodnja kukuruza – nakon prolećne pripreme i obrade zemlje (koja se obavlja u martu) dolazi do setve kukuruza (od aprila do prvih dana maja). Berba počinje krajem septembra i traje sve do početka novembra, zavisno od toga kada je kukuruz bio zasejano. Na kraju godine, u decembru se vrši djubrenje i osveženje zemlje.

Proizvodnja pšenice – Na kraju zime počinje djubrenje zemlje da bi se još više poboljšala rod pšenice. Posle ovih aktivnosti uzgoj pšenice ne zahteva značajnije angažovanje poljoprivrednih proizvodjača. U julu počinje vršidba. Odmah posle vršidbe treba početi pripremu zemljišta da bi se u septembru mogla obaviti setva za sledeću godinu.

Govedarstvo – goveda se drže u štalama znači, obavlja se zatvoreni sistem uzgoja životinja. U okolini sela nema pašnjaka, jedini mogućnost držanja životinja je u zatvorenim prostorima. Aktivnosti: muža, hranjenje, čišćenje objekata, uzgoj teladi itd.

Svinjarstvo – uzgoj svinja i prasića, isto kao kod goveda, se vrši u štalama – zatvoreni sistem držanja životinja. U suštini, isti princip se primenjuje kod svinjarstva kao kod govedarstva – hranjenje životinja, čišćenje objekata gde se drže životinje. Na početku i kraju godine dolazi do masovne prodaje prasića i svinja radi klanja.

Dinamika rashoda/prihoda – S obzirom na to da svaka poljoprivredna grana koja je dohvatljiva u selu, zahtevaju preventivna ulaganja, vidimo da rashodi postoje tokom cele godine. Rashodi su naročito velike u prolećnim i letnjim periodima, pošto tada već počinje korišćenje mehanizacije na zemlji, koji zahteva dizel. Ali i korišćenje djubriva gura rashode na gore. Prihodi se javljaju prilikom žetve pšenice ili prodajem nekih od grla životinja.

Aktivnost žena/muškaraca – Oba pola doprinose svim granama poljoprivrede samo sa različitim aktivnostima. Kod muškaraca je dinamika aktivnosti prisutna tokom cele godine. U jesenjim i zimskim mescima aktivnosti su minimalni ali u prolećnem i letnjem periodu intenzitet rada je najveća – zbog setve, berbe kukuruza, djubrenja zemljišta itd. Žene su isto uključene u sve aktivnosti. Naravno, rad sa mehanizacijom se ne ubraja u njihove aktivnosti ali u ostalim radnjama i one imaju ulogu. Samo u zimskim mesecima nemaju veće i značajnije aktivnosti.

Kategorizacija prema izvorima prihoda

Poljoprivredni izvori prihoda Vanpoljoprivredni izvori prihoda

1, Predaja poljoprivrednih proizvoda preradjivačkom

1, Plata 6O%

preduzeću (pšenica, suncokret, soja itd.) 50% 2, Penzija iz radnog odnosa 8O%

2, Prodaja povrtarskih proizvoda (paprika, paradajz,

3, Poljoprivredna penzija 3O%

peršun, krompir itd.) 45%

3, Prodaja prasića 2O%

4, Predaja mleka mlekari 15%

5, Zakupnine 25%

6, Prodaja telića 3O%

7, Prodaja mleka i sira od kuće 5-1O%

8, Podsticajna sredstva ministarstva 20-25%

Objašnjenje vizualizovanih rezultata

Ovo sredstvo je bilo primenjeno u grupi od 6 ljudi, 4 muškarca i 2 žene. Prvi kriterijum je značaj pojedinog izvora prihoda sa obzirom na njegov ekonomski doprinos domaćinstvu koje ga ostvaruje. Drugi kriterijum je broj domaćinstava, izražen procentualno, koji ostvaruje navedeni izvor prihoda.

Vanpoljoprivredni izvori u Molu nemaju veći značaj u ekonomskom sistemu sela. Ovi prihodi su u najvećoj meri plate ili penzija od radnog odnosa koji su isuviše male ili nesigurne da bi igrali značaj u ekonomskom sistemu. U najviše domaćinstava barem jedan član domaćinstva je u radnom odnosu, ovo iznosi 6O%. U staračkim domaćinstvima isto barem jedan član dobija penziju od radnog odnosa, ovo je 8O%. Ovo je procentualno najveći pošto zastarenje u selu ima tendenciju rasta. Ne zbog migracije već više zbog zastarelosti stanovnika. Poljoprivredna penzija je još jedan izvor vanpoljoprivrednih izvora koja čini 3O%.

Poljoprivredni proizvodjači najznačajniji izvor prihoda imaju od predaje poljoprivrednih proizvoda preradjivačkom preduzeću, ovo je 5O%. Ratarstvo je najznačajnija i najrazvijenija grana poljoprivrede u selu. Ali i povrtarstvo ima svoju ulogu u poljoprivrednim delatnostima - kao što se vidi iz priložene tabele, prihodi od pordaje povrtarskih proizvoda su 45%.

Ostali, značajniji poljoprivredni izvori se steknu od prodaje prasića 2O% i od prodaje telića 3O%, ali tu su još i zakupnine 25%, koje su karakteristične za staračka ili samačka domaćinstva, gde nema dovoljno radne snage, i zato članovi ovih domaćinstava preferiraju izdavanje zemlje u zakup.

Proizvedeno mleko se predaje mlekari 15%, ali i ima onih domaćinstava, koja steknu i dodatne poljoprivredne izvore od prodaje mleka i sira od kuće 5-1O%.

Značajniji poljoprivredni proizvodjači koriste podsticajna sredstva Ministarstva poljoprivrede, koje služe kao još jedan izvor poljoprivrednih prihoda, i to 20-25%. Problem je što staračka ili samačka domaćintava gde se uzgaja 1 grlo stoke ili samo nekoliko prasića, životinje nisu umatičene i zbog ove situacije ova domaćinstva ne mogu da se konkurišu za podsticajna sredstva.

Kategorizacija prema životnom standardu

Domaćinstvo iznad proseka Prosečno domaćinstvo

- plata / penzija - plata / penzija

- jedan ili više traktora - traktor

- kombajn - priključne mašine

- druge priključne mašine - prihodi od obradjivanja zemlje drugih

- prihodi od obradjivanja zemlje drugih - prosečno obradjuju 5 ha oranice

- prosečno obradjuju 8 ha oranice - prosečno 7 grla stoke ili svinja u tovu

- prosečno 15 grla stoke - proizvodnja mleka i sira za sopstvene potrebe i/ili

- sezonski radnici 15% za prodaju 55%

Staračka domaćinstva Samačka domaćinstva

- penzija - penzija

- prihodi od davanja zemlje u zakup - prihodi od davanja zemlje u zakup

- prosečno 2 grla stoke ili svinja u tovu - živina

- prosečno 3 ha oranice - prosečno 2 ha oracine ili nema

- osnovne priključne mašine 2O% 15%

Objašnjenje vizuelizovanih rezultata

Sredstvo je bilo primenjeno u grupi od 4 ljudi, 3 muškarca i 1 žene. Učešnici grupe su odredili četiri kategoriju za ovu vrstu podelu stanovnika.

Prema njihovim izjavama od prosečnih domaćinstava je najviše, 55%. Karakteristike ovih domaćinstava su da imaju dovoljno radno sposobnih članova, ova domaćinstva imaju vanpoljoprivredni prihode od plata ili iz penzije. Ova domaćinstva od poljoprivrednih resursa imaju traktor i različite priključne mašine, prosečno obradjuju 5 ha oranice i karakteristika ovih domaćinstava su još da imaju i dodatne prihode od obradjivanja zemlje drugih poljoprivrednih proizvodjača koji nemaju sredstva za obradu svoje zemlje. U proseku uzgajaju 7 grla stoke i/ili imaju svinje u tovu. Prihode ostvaruju još i od proizvodnje mleka i sira, koje proizvode za sopstvenu potrebu ali i za prodaju. Najveći deo mleka predaju mlekari.

Domaćinstva iznad ovog proseka je oko 15%. Ova domaćinstva poseduju jedno ili više traktora, kombajn i različite priključne mašine. Oni isto imaju vanpoljoprivredne prihode od plata i/ili iz penzija kao što imaju i prihode od obradjivanje zemlje drugih poljoprivrednih proizvodjača koji nemaju sopstvena sredstva da obrade svoju zemlju. Prosečno obradjuju 8 ha oranice i uzgajaju 15 grla stoke u proseku. Ova domaćinstva su u mogućnosti da plate sezonke radnike kao dodatna radna snaga.

Staračkih domaćinstva (dva stara člana domaćinstva) u Molu ima oko 2O%. Ova domaćinstva najveći prihod ostvaruju od penzija ali imaju prihode i od izdavanja zemlje u zakup. Prosečno imaju 3 ha oranice i prosečno uzgajaju 2 grla stoku i/ili imaju svinje u tovu i živinu. Od poljoprivrednih resursa imaju osnovne priključne mašine. Proizvedeno mleko ili predaju mlekari ali ima i onih domaćinstva koji proizvode sir za prodaju.

Samačka domaćinstva su oko 15% (jedan član u domaćinstvu). U ovim domaćinstvima je problem nedostatak radne snage, prihode imaju od penzija i/ili od davanje zemlje u zakup.

Staračka domaćinstva imaju najčešće samo živinu, zbog nedostatka radne snage. Poseduju prosečno 2 ha oranice ili ne poseduju zemlju uopšte.

Stvaranje opcije za poboljšanje – sredstvo planiranja

MI SAMI MI SAMI, UZ POMOĆ SA STRANE

SAMO UZ POMOĆ SA STRANE

nedostatak saradnje izmedju pojedinih poljoprivrednih proizvodjača

neadekvatna veterinarska služba

visoka cena repromaterijala

zastarela mehanizacija Formiranje cena poljoprivrednih proizvoda

nedostatak stručne pomoći navodnjavanje

objekti za smeštaj stoke stari i neadekvatni

nedostatak skladišnih kapaciteta

Objašnjenje vizualizovanih rezultata

Sredstvo je bilo primenjeno u grupi od 7 ljudi, 4 muškaraca i 3 žene. Stvaranje opcije, kao sredstvo planiranja, primenjuje se na rezultate primene prvog sredstva situacione analize – predstavljanje situacije u selu. Problemi i potencijali su kategorizavini na osnovu ko ih može i kako se mogu rešavati. U grupnom radu ljudu su identifikovali probleme koje oni sami mogu rešavati, odredili su i redosled onih problema za čije rešenje je potrebna i njihova mobilizacija ali bez drugih pomoći ne mogu ih rešiti ali i one probleme koje se mogu rešiti samo uz pomoći sa strane.

MI SAMI: Jedini problem što su oni ustanovili i što oni sami mogu savladati jeste problem nedostatka saradnje izmedju pojedinih poljoprivrednih proizvodjača, odnosno poboljšanje njihove medjusobne saradnje. Za ovaj korak svi imaju potencijal jer su uvideli da sa medjusobnom saradnjom mogu doprineti sopstvenom ali i društvenom dobru.

MI SAMI, UZ POMOĆ SA STRANE: Ova stavka se odnosi na one probleme za koje rešenje je potrebno mobilizacija ljudi u selu ali potrebno je i pomoć sa strane. Bez te pomoći sa strane problem se ne može rešiti. Na primer, meštani mogu uzeti ućešće u rešavanju ovih problema tako što jednim delom unose svoja vlastita sredstva ali im je potrebna dodatna pomoć, naročito finansijska. U ovu kategoriju su svrstali najpre zastarelu mehanizaciju, koja je u proseku stara oko 25-3O godina. Pomoću konkursa Ministarstva poljoprivrede (podsticajna sresdtva za kupovinu nove opreme/mehanizacije) mnogo njih, koji su snažniji i veći poljoprivredni proizvodjači mogu da obnove svoju mehanizacije ili da kupe još potrebna sredstva; ali oni slabiji poljoprivrednici nisu u stanju da urede isto pošto oni ne mogu priložiti neku potrebenu dokumentaciju ili jednostavno samo nisu registrovani poljoprivredni proizvodjači, koji je prvi kriterijum za dobijanje podsticajnih sredstava.Nedostatak sturčne pomoći opet predstavlja problem, naročito kod administravnih poslova koje je potrebno obaviti. Postoji kancelarija Centar za ruralni razvoj u selu, gde meštani mogu

dobiti adekvatne informacije i pomoć oko administrativnih poslova (popunjavanje različitih formulara itd.).Zastarelost i neadekvatni objekti za smeštaj stoke i nedostatak sklašinih kapaciteta su stavljeni isto u ovu kategoriju. Bez pomoći sa strane, ovde naravno, najviše se misli na finansijsku pomoć, ovi problemi se ne mogu rešiti, pošto meštani nemaju toliko finansijskih sredstava koja bi mogli biti dovoljni za ovakve inicijative. Problemi sa veterinarskom slušbom je isto jedan od problema u Molu. Postoji veterinarska stanica u selu, ovde radi jedan diplomirani veterinar; veterinarski inspektor jednom nedeljno obidje selo. Najveći problem je što meštani, poljoprivredni proizvodjači su nezadovoljni sa radom veterinara. Isto predstavlja problem što veterinarski inpektor nedeljno jednom dolazi u selu i tako produžuje se obavljanje administrativnih poslova koje su vezani i za njega (overa dokumentacije, potpisivanje dokumentacije). Planirano je otvaranje privatne veterinarske službe u selu.

SAMO UZ POMOĆ SA STRANE: Ovde su nabrojani problemi koji se mogu rešiti samo pomoću drugih lica, udruženja itd. Visoka cena repromaterijala, formiranje cena poljoprivrednihh proizvoda su problemi na koje meštani ne mogu da utiču. Medjutim, u seli radi zadruga gde se poljoprivrednici udruže i u većim količinama kupuju potrebne repromaterijale i tako mogu ostvariti odredjen popust. I to je od velike pomoći.Navodnjavanje je isto od problema, u kojem rešavanju meštani ne mogu da mobilišu svoje veštine zato što zahteva velika ulaganja.

LIČNA KARTA SELA MOL

Poljoprivredni-ekonomski sistem

Selo Mol se nalazi na levoj strani reke Tisa, u Bačkoj, Vojvodina. Površina oranice oko sela je od prilike 7000 ha. Ove oranice se nalaze oko sela, prema zapadu i prema jugu. Mol raspolaže u proseku parcelama velike 1 ha koji su različitijeg kvaliteta (I, II, III klasa zemlje). Parcele se nalazi na ranvom terenu koje omogućava korišćenje razne poljoprivredne opreme i mehanizacije a i lako se može stići do ovih oranica. Kvalitet ovih oranica usmeravaju poljoprivredne proizvodjače da se bave proizvodjom različitih ratarskih i povrtarskih proizvoda koji je i najtipičnije za ovu okolinu. Pašnjaka nema oko sela.

Stočarska proizvodnja

1, GovedarstvoProsečan broj goveda po domaćinstvu je od prilike 2-3 komada.Domaćinstva gde primarni prihodi proizilaze iz poljoprivrede uzgajaju prosečno 5-6 komada goveda. Ova domaćinstva mleko predaju mlekari ali ima i primera na to da proizvode različite mlečne proizvode koje prodaju od kuće. Prihodi od prodaje ovih proizvoda prestavljaju dodatne prihode za ova domaćinstava. Domaćinstva gde poljoprivreda nije primarni način zarade (ovde se misli na domaćinstva gde zarade proizilaze iz radnog odnosa jednog ili više člana domaćinstva) uzgajaju prosečno jedno grlo stoke ili ne uzgajaju ni jedno grlo. Tipičnije je druga opcija, odnosno da se ne uzgaja ni jedno grlo u ovakvim domaćinstvima. Najtipičniji je rasa domaćeg šarenog govečeta u tipu simentalca ali ima i primera za crnog-belog holštajnera.Ishrana goveda se vrši sa poljoprivrednim proizvodima koje proizvodi domaćinstvo. Najtipičnija ishrana je detelina ili lucerka. U najviše slučajeva proizvedeno mleko se predaje mlekari. U domaćinstvima gde ima manje grla, ova domaćinstva ne proizvode dovoljno mleko da bi se i predalo i za sopstvene potrebe – za ova domaćinstva je tipično da proizvode mlečne proizvode, kao što su: sir, pavlaka, kiselo mleko itd. Svoje proizvode prodaju meštanima, komšijama, na pijaci.

2, SvinjarstvoOva poljoprivredna grana je najviše raširena u selu. Skoro u svakom trećem domaćinstvu uzgajaju svinje. Uzgoj svinje u najviše slučajeva se vrši za sopstvene potrebe ili gde se uzgaja veći broj svinja, tamo se višak prodaje, najčešće meštanima.Ishrana životinja je detelina, kukuruz, stočna hrana. Životinje se drže u štalama, retko je da su životinje na pašnjacima, pošto selo nema pašnjake. Znači, svinje se gaje uglavnom zatvorenim sistemom držanja.

3, ŽivinaMožemo reći da skoro u svakom domaćinstvu ima nekoliko živina (kokoška, guska itd.), koja se koristi isključivo za sopstvenu upotrebu.

Veterinarska zaštita

Postoji veterinarska stanica/ambulanta u selu. Usluge veterinarske stanice su preventivnog tipa. Ove usluge su: cepljenje protiv besnila kod pasa, čipovanje pasa, vakcinacija životinje protiv kuge i drugih zaraznih bolesti, vadjenje krvi kod životinja itd. Ako je potrebno veterinar odlazi i na teren. Veterinarski inspektor dolazi iz Kikinde, jendnom nedeljno ili redje. Ova činjenica prestavlja problem, pošto kad je npr. Iz administrativnih razloga potreban njegov potpis, mora da se čeka dok on stigne.

Sad je planu da će se otvoriti privatna veterinarska stanica u selu.

Ratarska proizvodnja

Proizvodnja žitarice, ako što su:– pšenica– kukuruz– suncokret– ječam

je najtipičnije u selu – oko 70% poljoprivrednih proizvodjača gaji ove kulture.Tipično je proizvodnja krmnog bilja

– detelina – lucerka

ali 100% kao ishrana za životinja, goveda.Drugi u redu važnosti kod proizvedenih poljoprivrednih proizvoda su povrtarski proizvodi:– paprika– paradajz– razno krmnasto povrće– krompir itd.Ovom delatnošću se bavi oko 20% domaćinstava – kao glavni način postizanje zarade ili kao dadatni prihod (pored radnog odnosa). Svoje proizvode prodaju na pijacama širom teritorije Vojvodine, npr: Novi Sad. Ovo se odnosi na ona domaćinstva koja imaju primarne prihode od povrtarskih delatnosti.

Ona domaćinstva kojima ova delatnost prestavlja dodatne prihode, one vrše proizvodnju za sopstvene potrebe i/ili prodaju meštanima. Proizvodnja duvana je isto tipično za Mol ali ne u istoj meri kao ratarstvo ili povrtarstvo. Proizvodnjom duvana se bavi oko 5% domaćinstva. Ova domćinstva pored duvana imaju i druge kulture, kao što su npr. kukuruz, pšenica. Duvan se predaje duvanskom preduzeću u Sentu, po osnovu ugovora.

Mehanizacija

Mehanizaciju u glavnom raspolaže 100% domaćinstava. Manji broj domaćinstava raspolaže većim mehaničkom parkom (više vrsta opreme/mehanizacije), npr: više traktora, kombajn, prskalica, više prikolica, motokultivator, sejalica, atomizer, prskalica za mineralno djubrivo itd. Ovakvim mehaničkom parkom raspolažu jači, veći poljoprivredni proizvodjači, kojima je poljoprivreda glavna grana zarade prihoda.

Socio-kulturni sistem sela

1, Stanovništvo MolaU 2002. godini ukupan broj stanovnika je bio 6786. Mol je multikulturalna sredina. U 2002. godini prilikom sabrojavanja stanovnika prema nacionalitetu 62,14% madjara, 32,26% srba, 2,26% roma je živelo u selu. Na verskoj osnovi stanovništvo je katolik i pravoslav. Iz vremenske linije možemo videti da broj stanovnika u selu ima tendenciju opadanja. Npr. U 1961. godini bilo je 8097 stanovnika, do 1991. god. se smanjilo broj stanovnika na 7522, a u 2002. godini već smo videli da je bilo još manji broj stanovnika. Jedan od razloga smanjivanja stanovništva jeste što se drastično smanjilo natalitet, naročito u vreme i posle Balkanskih ratova ali ovo smanjenje je i dan danas realnost. Migracija isto je jedan od problema u selu – mladi ljudi se sele u veće gradove ili čak u inostranstvo. Veliki broj domaćinstava se bavi poljoprivredom - ili kao glavna grana sticanja prihoda ili je poljoprivreda dadatna delatnost u domaćinstvu. Poljoprivreda kao dodata delatnost je tipična za ona domaćinstva gde jedan ili više članova domaćinstva su u radnom odnosu. Ova domaćinstva su prosečna domaćinstva – 55% domaćinstvo. Karakteristike ovih domaćinstava: imaju radne sposobne članove, koji su i u radnom odnosu, oskrbljeni su mehanizacijom, prosečno obradjuju 5 ha zemljišta. Staračka domaćinstava je oko 20%, sa 2, najčešće starijem članom domaćinstva. Ova domaćinstva već radno nisu sposobna, svoje zemlje, ako imaju najčeće izdavaju a prihodi od izdavanja su njihov drugi izvor prihoda pored penzije. Staračka domaćinstva je 15% domaćinstva. Jedan stari član domaćinstva. Radno nesposobna osoba, koja ako ima u vlasništvu zemlje, izdaje zemlju, i pred penzije ima prihode od izdavanje zemlje. Mehanizacija u ovakvim domaćinstvima nije tipična, baš zbog toga što član domaćinstva radno nije sposoban.

2, InfrastrukturaMol se nalazi u Vojvodini, u opština Ada. 4 km od Ade, 25 km od Sente prema severu i 23 km od Bečeja prema jugu.

Obala Tise u Molu

Povezanost sa većim gradovima (Senta, Bečej, Subotica, Novi Sad itd.) je zadovoljavajući – autobusi kreću u svakom pravcu. Železnička pruga prelazi selom ali voz ne saobraća oko 20 godina. Većina ulica je asfaltirana, ali još uvek ima nekoliko koji još nisu dobili asfaltiranu podlogu. Mesna zajednica u Molu je već pokrenula inicijativu za rešavanje ove situacije, odnosno za asfaltiranje ulica koji još nisu asfaltirani.Telefonski sistem je 2008. godine bio digitalizovan.Blizkost prestavništva opštine je definitivno prednost za selo – 4 km od Ade, prestavništvo opštine – npr. za rešavanje administrativnih problema najčešće treba otići u Adu. Mol je drugi najveće naselje na teritoriji opštine Ada. U selu postoji ambulanta, osnovna škola, obdanište, više prodavnica sa mešovitom robom, prodavnica za belu tehniku i više prodavnica sa različitim asortimanima. Radi i seoska zadruga u selu. Primarni zadatak zadruge jeste organizovanje otkupa različitih poljoprivrednih proizvoda i kupovina repromaterijala u većim količinama. Sa kupovinom repromaterijala u većim količinama smanjuju se troškovi pojedinih poljoprivrednih proizvodjača pošto za veće kupljene količine se dobijaju odredjeni popusti. Komunalno preduzeće isto postoji i radi u opštini. Postoji smetlište gde se izoluje sakupljena količina djubriva. Salaši oko sela nisu tipična.Postoji pozorišna sala i dom kulture u selu gde se organizuju različita dešavanja - predstave, festivali, kulturno-zabavni programi na lokalnom nivou itd. Stanovništvo u velikom broju posećuje ove manifestacije. Pored pozorišne sale postoje još 2 prostorije gde se mogu organizovati i držati ovakva kulturna i društvena dešavanja – u ovim prostorijama najčeći su svadbe. Postoji katolička crkva (u strogom centru sela) i pravoslavna crkva (blizu obale Tisa) u selu. U 2008. godini je završena izgradnja mosta kod Ade, nastoji se još završiti obilazni putevi oko mosta.U Molskom ataru postoji malo jezerce, po imenu Orlovača, koja ima lekovitu, termalnu vodu.

Na opštinskom nivou već postoje planovi da se ovde izgradi banja kao potencijal za seoski turizam.

Zgrada pozorišta i doma kulture u strogom centru Mola

3, ObrazovanjeU Molu postoji obdanište i osnovna škola. Srednje škole se mogu naći u susednim gradovima – Ada (Tehnička srednja škola), Bečej (Gimnazija, Ekonomska-trgvinska srednja škola, Tehnička srednja škola itd.), Senta (Gimnazija, Ekonomska srednja škola, Medicinska srednja škola itd.) itd. Organizovani su djački autobusi da bi učenici stigli do njihovih škola. Najveći deo stanovnika je završio srednju školu, i to trogodišnju. Završenu četvorogodišnju školu već ima manje. U poslednje vreme, zbog bliskosti fakultetskih gradova (Novi Sad, od prilike 80 km) više dece se odredi za fakultet ili višu školu. Povećava se broj visoko obrazovanih lica u selu. Kod starijih ljudi je češći da nemaju završenu osnovnu školu. Mali procenat je onih koji su bez obrazovanja.

Osnovna škola „Novak Radonić“ u Molu