ΦIEPΩMA Bερλίν και αραία EλλάδαKenntniss des heutigen Griec-henlands gesammelt auf einer Reise im Jahre 1803-1804» (Aπ-σπάσματα για την πληρέστερη

2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 7 MAPTIOY 1999

AΦIEPΩMA

KYPIAKH 7 MAPTIOY 1999

2-32 AΦIEPΩMA� Bερ�λίν� και αρ αία EλλάδαT�υ Δημήτρη Δαμάσκ�υ

� Eνας Bερ�λινέ��ς περιηγητής.O Γιάκ�μπ Λ. Mπαρτ�λντι καιτ� τα�ίδι τ�υ στην Eλλάδα.

Tης Antje Kriegenherdt

� Kλασικιστική αρ ιτεκτ�νική.Mια αναδρ�μή στα κτίρια και τ�υς αρ�ιτέκτ�νες τ�υ Bερ�λίν�υ.

T�υ Wolfram Hoepfner

� Kλασικές σπ�υδές στ� Bερ�λίν�.Oι αρ�αι�γνωστικές επιστήμεςστα πανεπιστήμια και στηνAκαδημία Eπιστημών.

T�υ Adolf Heinrich Borbein

� Eλληνικές επιγρα�ές.H μελέτη τ�υς απ� την Aκαδη-μία Eπιστημών τ�υ Bερ�λίν�υ.

T�υ A. Π. Mατθαί�υ

� Γερμανικ� Aρ αι�λ�γικ�Iνστιτ�ύτ�.H ίδρυσή τ�υ και �ι πρώτες ανασκα�ές στην Eλλάδα.

T�υ Helmut Kyrieleis

� Tα μ�υσεία τ�υ Bερ�λίν�υ.H ιστ�ρία των αρ�αι�λ�γικώντ�υ μ�υσείων και η ανασκα�ι-κή τ�υς δραστηρι�τητα.

T�υ Wolf-Dieter Heilmeyer

� Aρ αία ελληνική τέ νη.Oι μ�ναδικές συλλ�γές τ�υ M�υσεί�υ της Περγάμ�υκαι τ�υ Altes Museum.

T�υ Δημήτρη Δαμάσκ�υ

� «H αισθητική της αντίστασης».T� έργ� σταθμ�ς τ�υ συγγρα-�έα Πέτερ Bάις και η περγαμη-νή "ω��ρ�ς.

T�υ Hans B. Schlumm

� H «Kασσάνδρα» της Kρίστα B�λ�.H εμπειρία τ�υ Ψυ�ρ�ύ Π�λέ-μ�υ σε μια σύγ�ρ�νη πρ�σέγγι-ση τ�υ αρ�αί�υ μύθ�υ.

Tης Kατερίνας Mητραλέ"η

� Aνάκτ�ρ� Kλάιν - Γκλίνεκε.Συγκαταλέγεται στα μνημείαπαγκ�σμιας κληρ�ν�μιάς και�ιλ��ενεί πλ�ύσια συλλ�γή αρ-�αι�τήτων.


E�ώ�υλλ�: H αναστηλωμένη �ρει�δυτικήπλευρά τ�υ Bωμ�ύ της Περγάμ�υ. M�υσεί�Περγάμ�υ (�ωτ.: Δ. Δαμάσκ�ς).

Yπεύθυνη «Eπτά Hμερών»EΛEYΘEPIA TPAΪOY

Bερ�λίν� και αρ�αία Eλλάδα

Φωτ�γραία απ� τις γερμανικές ανασκαές στην Πέργαμ�. Eικ�νί�εται � σηκ�ς τ�υ να�ύ της Hρας Bασιλείας, μέσα2�υ αι. π.X. (ωτ.: απ� τ� �ι�λί� τ�υ P. Schazmann, «Das Gymnasion», 1923).

H ΣXEΣH τ�υ Bερ�λίν�υ με την ελ-ληνική αρ�αι�τητα είναι π�λύ παλιά.�εκινά απ� τις συλλ�γές ελληνικήςτέ�νης των ηγεμ�νων της Πρωσίαςκαι �τάνει στην ακμή της τ�ν περα-σμέν� αιώνα, �ταν η κλασική παιδείααπ�τελ�ύσε σημαντικ� στ�ι�εί� τηςπρωσικής κ�υλτ�ύρας, έτσι �πωςαυτή αντικατ�πτρι!�ταν στις δρα-στηρι�τητες τ�υ Γερμανικ�ύ Aρ�αι-�λ�γικ�ύ Iνστιτ�ύτ�υ, τ�υ πανεπι-στημί�υ και των μ�υσείων. Tα τελευ-ταία μάλιστα πλ�ύτισαν τις συλλ�γέςτ�υς με αντικείμενα της αρ�αίας ελ-ληνικής τέ�νης, τα �π�ία πρ�έρ��-νται στην πλει�ν�τητά τ�υς απ� τιςγερμανικές ανασκα�ές στις ιωνικέςπ�λεις της M. Aσίας και της Σάμ�υ. H«μετα��ρά» τ�υς πραγματ�π�ιήθη-κε σταδιακά απ� τ� δεύτερ� ήμισυτ�υ 19�υ αι. κατ�πιν ειδικών συμ�ω-νιών με τις �θωμανικές αρ�ές. Kατ’αυτ�ν τ�ν τρ�π� τ� μ�υσεί� τ�υ Bε-ρ�λίν�υ μπ�ρεσε να ανταγωνιστεί ταδύ� μεγάλα μ�υσεία της επ��ής, τ�Λ�ύ$ρ� και τ� Bρετανικ�, με απ�τέ-λεσμα η νε�συσταθείσα Γερμανία ναπρ�$άλλει πλέ�ν ένα αρμ�!�ν π�λι-τιστικ� πρ�σωπ�. Ωστ�σ� παρά τ�γεγ�ν�ς �τι η π�λιτική της λεηλα-σίας αρ�αι�τήτων π�υ ε�άρμ�!αν �ιEυρωπαί�ι ηγεμ�νες της επ��ής εί-ναι κατακριτέα, τ� θετικ� της �ληςυπ�θεσης είναι �τι η ελληνική τέ�νηδιαδ�θηκε στις άκρες της γης καικατά κάπ�ι�ν τρ�π� διασώθηκε απ�άλλ�υς αυτ�κλητ�υς σωτήρεςστ�υς τ�π�υς �π�υ παρή�θη.

H «Aθήνα στ�ν Σπρέε» (Σπρέε λέ-

γεται τ� π�τάμι π�υ διασ�ί!ει την π�-λη), �πως �ι Bερ�λινέ!�ι απ�καλ�ύντην π�λη τ�υς, είναι διάσπαρτη απ�μνημεία επηρεασμένα απ� ανάλ�γαελληνικά. H σ�έση της Eλλάδας μετ� Bερ�λίν� αντικατ�πτρί!εται μάλι-στα στ� σ�ύ!�ν κέντρ� της ενωμέ-νης σήμερα π�λης. H Πύλη τ�υBρανδεμ$�ύργ�υ, �τισμένη σε «αμι-γώς ελληνικ� στυλ», έγινε σύμ$�λ�

της αναγέννησης της Γερμανίας καιτ�υ τέλ�υς τ�υ Ψυ�ρ�ύ Π�λέμ�υ.

Aπ� τις σελίδες τ�υ α�ιερώματ�ςλείπει η ανα��ρά στην επ��ή τ�υ Γ’Pάι�, κατά την �π�ία τ� αρ�αι�ελλη-νικ� ιδεώδες πρ�σεγγίστηκε μεπρ��ανή διάθεση π�λιτικής και ιδε-�λ�γικής εκμετάλλευσης. K�ρυ�αίαεκδήλωση αυτής της αντίληψης ή-ταν η τέλεση των Oλυμπιακών Aγώ-νων τ�υ 1936 στ� Bερ�λίν� με τ�νXίτλερ στην ακμή της δ�*ας τ�υ, ��π�ί�ς εί�ε την καλλιτε�νική υπ�-στήρι*η της σκην�θέτιδας τ�υ Γ΄Pάι� Λένι Pί�ενσταλ. Aμεσα επηρε-ασμένη απ� τ� αθλητικ� ιδεώδεςτης Aρ�αι�τητας, η Pί�ενσταλ γύρι-σε δύ� κινηματ�γρα�ικά έργα, καλ-λιτε�νικά και τε�νικά επιτεύγματαγια την επ��ή τ�υς αλλά και τις μέ-ρες μας, τη «Δύναμη της θέλησης»και τ� «Oλύμπια». Aντιπαραθέτ�-ντας τα γυμνά αρ�αι�ελληνικά α-γάλματα αθλητών με γυμν�ύς αθλη-

τές της επ��ής η Pί�ενσταλ συνδέ-ει τ� παρελθ�ν με τ� παρ�ν, συν-δυά!�ντας τη να!ιστική πρ�παγάνδαμε τ� ανάλ�γ� επιστημ�νικ� υπ�$α-θρ�, π�υ πρ�σέ�ερε τ�τε μερίδαΓερμανών επιστημ�νων.

O π�λεμ�ς, � $�μ$αρδισμ�ς τηςπ�λης και �ι �ρ�ι της συνθηκ�λ�γη-σης δυσ�έραναν για κάπ�ι� διάστη-μα την �π�ια επιστημ�νική δραστη-ρι�τητα στ�ν τ�μέα των αρ�αι�γνω-στικών επιστημών, τ� Bερ�λίν� δενέπαψε �μως π�τέ να είναι κέντρ�μελέτης της ελληνικής αρ�αι�τη-τας. Mεταπ�λεμικ�ί συγγρα�είς ε-μπνεύστηκαν απ’ αυτήν, συνα�είςεκθέσεις και συνέδρια δι�ργανών�-νται σε ετήσια σ�εδ�ν $άση. Aκ�μακαι στις μέρες μας, �ταν η μελέτητ�υ παρελθ�ντ�ς για διά��ρ�υς λ�-γ�υς δεν είναι τ�σ� πρ�σ�ιλής και η�ικ�ν�μική στεν�τητα, απ�ρρ�ιατων μέτρων σύγκλισης της �ικ�ν�-μίας των δύ� Γερμανιών, δεν α�ήνειπ�λλά περιθώρια για την ανάπτυ*ηαυτών των επιστημών στα πανεπι-στημιακά τμήματα, τ� Bερ�λίν� α-ντιστέκεται στ� πείσμα των καιρών,πρ�τάσσ�ντας, �σ� τ�υ επιτρέπ�υν�ι συνθήκες, τ�ν ανυπ�τακτ� �αρα-κτήρα τ�υ. Aυτ�ν δηλαδή π�υ έκανετην π�λη δεκαετίες τώρα τ�σ� γ�η-τευτική.

Eπιμέλεια α�ιερώματ�ς:

ΔHMHTPHΣ ΔAMAΣKOΣ

Για την παρα�ώρηση �ωτ�γρα�ικ�ύ υ-λικ�ύ απ� τ� πρ�σωπικ� τ�υς αρ�εί� ευ-�αριστ�ύμε θερμά τ�υς κ. W. Hoepfner,A. Mατθαί�υ και K. Stemmer.

Συνέ�εια στην 4η σελίδα

KYPIAKH 7 MAPTIOY 1999 - H KAΘHMEPINH 3

Xαλκ�γρα�ία με παράσταση ναυτικών απ� τη γαλλική έκδ�ση τ�υ �ι�λί�υ τ�υ Mπαρτ�λντι «Voyage en Grèce, fait dans les années 1803 et 1804, εκδ. 1807»(Γεννάδει�ς Bι�λι�θήκη, Aμερικανική Σ��λή Kλασικών Σπ�υδών).

Eνας Bερ�λινέ��ς περιηγητήςO Γιάκ�μπ Λ. Mπαρτ�λντι και τ� τα�ίδι τ�υ στην Eλλάδα

Tης Antje Kriegenherdt

Yπ. δρ�ς Γερμανικών Σπ�υδών στ� Eλεύθερ�Πανεπιστήμι� τ�υ Bερ�λίν�υ

OTAN � νέ�ς και εύπ�ρ�ς Γιάκ�μπΛέ�ι Σάλ�μ�ν Mπαρτ�λντι (JacobLevi Salomon Bartholdy) έ�τασεστην Eλλάδα τ� 1803, ήταν ένας α-π� τ�υς πρώτ�υς Γερμαν�ύς ιδιώ-τες περιηγητές σ’ αυτ�ν τ�ν τ�π�.O Mπαρτ�λντι ανήκε στη �ημισμέ-νη ε�ραϊκή �ικ�γένεια Mέντελσ�νMπαρτ�λντι. H μητέρα τ�υ ήτανκ�ρη εν�ς πλ�ύσι�υ Bερ�λινέ��υτραπε�ίτη, � πατέρας τ�υ ήταν ε-πίσης τραπε�ίτης. H αδελ�ή τ�υπαντρεύτηκε τ�ν A�ραάμ Mέντελ-σ�ν, γι� τ�υ διάσημ�υ �ιλ�σ��υMωυσή Mέντελσ�ν. Tα ανίψια τ�υήταν �ι διάσημ�ι μ�υσικ�ί και συν-θέτες Φάνι (1805-47) και Φέλι%(1809-47). O Mπαρτ�λντι σπ�ύδα-σε στ� Kένιγκσμπεργκ και στη Xά-λε. Mετά τις σπ�υδές τ�υ, και &ά-ρη στην καλή �ικ�ν�μική κατάστα-ση της �ικ�γένειάς τ�υ, ήταν σεθέση να ικαν�π�ιήσει την επιθυμίατ�υ για τα%ίδια και τη �ιλ�μάθειάτ�υ, αρ&ί��ντας ένα μεγάλ� τα%ίδιστην Oλλανδία, τη Γαλλία, την Iτα-λία, τη Mικρά Aσία και την Eλλάδα.

Eνα &ρ�ν� μετά την επιστρ��ήτ�υ απ� την Eλλάδα δημ�σιεύθη-κε στ� Bερ�λίν� τ� �ι�λί� με τιςτα%ιδιωτικές τ�υ εντυπώσεις:«Bruchstücke zur nähern

Xαλκ�γρα�ία με παράσταση υπηρέτριας απ� τ� �ι�λί� τ�υ J. L. S. Bartholdy «Bruchstücke zum nähern Kenntniss desheutigen Griechenlands gesammelt auf einer Reise», 1803. (Γεννάδει�ς Bι�λι�θήκη, Aμερικανική Σ��λή KλασικώνΣπ�υδών). Oι παρατηρήσεις τ�υ Mπαρτ�λντι για την κατάσταση των Eλλήνων της επ��ής εκείνης εί�αν ε�αγριώσειτ�υς Eλληνες λ�γι�υς, μετα�ύ των �π�ίων τ�ν K�ραή, �ι �π�ί�ι θεωρ�ύσαν �τι τα γρα��μενά τ�υ αμαύρωναν την ει-κ�να τ�υς πρ�ς την ελεύθερη Eυρώπη, δυναμιτί"�ντας παράλληλα τις πρ�σπάθειες για την ανε�αρτησία τ�υς. H αρ-νητική υπ�δ��ή τ�υ �ι�λί�υ ενισ�ύθηκε απ� τ� γεγ�ν�ς �τι � Mπαρτ�λντι ήταν στεν�ς �ίλ�ς τ�υ Mέτερνι� και κατα-�ερ�ταν εναντί�ν τ�υ Nαπ�λέ�ντα (�λ. σ�ετ. στ� �ι�λί� τ�υ K. Σιμ�π�υλ�υ «#έν�ι τα�ιδιώτες στην Eλλάδα», τ. Γ 1(1800–1810) (1997) σελ. 180 κ. ε�.).

Kenntniss des heutigen Griec-henlands gesammelt auf einerReise im Jahre 1803-1804» (Aπ�-σπάσματα για την πληρέστερηγνώση της σημερινής Eλλάδαςσυλλε&θέντα σε ένα τα%ίδι τα&ρ�νια 1803-1804). Mια γαλλικήμετά�ραση τ�υ �ι�λί�υ κυκλ��-ρησε τ� 1807. Στην εισαγωγή τ�υ�ι�λί�υ τ�νί�ει τ�ν επιμ�ρ�ωτικ�και ψυ&αγωγικ� &αρακτήρα τ�υτα%ιδι�ύ τ�υ και �τι πρ�σπαθεί σ’αυτ� να μιλήσει ως «ένας απ�τ�υς πρώτ�υς Γερμαν�ύς» στηνEλλάδα, την «πατρίδα των μεγά-λων ανδρών».

T� γεγ�ν�ς �τι η Eλλάδα στιςαρ&ές τ�υ 19�υ αι. δεν απ�τελ�ύ-σε πλέ�ν μια άγνωστη &ώρα ��ει-λ�ταν σε Aγγλ�υς και Γάλλ�υς πε-ριηγητές των αμέσως πρ�ηγ�ύμε-νων &ρ�νων και στις εντυπώσειςτ�υς. Mε ανα��ρές σ’ αυτή τηνπλ�ύσια �ι�λι�γρα�ία, � Mπαρ-τ�λντι πρ�σπαθεί να �έρει τη &ώ-ρα πι� κ�ντά σ’ ένα μ�ρ�ωμέν�κ�ιν�. Στ� υπ� μ�ρ�ήν ημερ�λ�γί-�υ κε�άλαι� «Tα%ίδι απ� τη Xαλκί-δα σε μερικές περι�&ές της Θεσ-σαλίας τ� έτ�ς 1803» υπάρ&ει έναγράμμα πρ�ς τ�υς αδελ��ύς τ�υσ&ετικά με τ� τα%ίδι τ�υ, καθώςκαι μερικά γράμματα πρ�ς μιαμαρκησία στη Pώμη σ&ετικά με συ-γκεκριμέν�υς τ�π�υς και τις συ-ναντήσεις τ�υ στην Eλλάδα. Πρ�-σθέτει επίσης δύ� δ�κίμια, τα �-π�ία παρ�υσιά��υν τ�ν τρ�π� �ω-ής των T�ύρκων και των Eλλήνων,και κάνει τις ανάλ�γες συγκρίσεις.Στ� τέλ�ς τ�υ �ι�λί�υ παραδίδε-ται μια διήγηση τ�υ Γ�υίλιαμ Iτ�νανα��ρικά με την εκστρατεία τ�υAλή Πασά εναντί�ν των Σ�υλιω-τών τ� 1792. O Mπαρτ�λντι συ-μπληρώνει τη διήγηση με την πε-ριγρα�ή της καταστρ��ής τ�υΣ�υλί�υ απ� τ�ν Aλή Πασά, την ε-π�&ή π�υ αυτ�ς �ρισκ�ταν στηνEλλάδα.

Eνας μεγάλ�ς κατάλ�γ�ς συγ-γρα�έων, τ�υς �π�ί�υς εί&ε δια-�άσει και στ�υς �π�ί�υς παραπέ-μπει στ� έργ� τ�υ, απ�καλύπτειτις έρευνές τ�υ πριν, κατά τηδιάρκεια και μετά τ� τα%ίδι. Eκτ�ςαπ� τ�ν Oμηρ�, τ�ν Hρ�δ�τ� καιτ�ν Παυσανία, κι επίσης τ�ν Oρά-τι�, τ�ν O�ίδι� και τ�ν Bιργίλι�,για να ανα�έρ�υμε μ�ν� μερι-κ�ύς, &ρησιμ�π�ίησε τα έργα τωνγνωστών περιηγητών (�πως π. &.τ�υ Spon, τ�υ Tournefort, τ�υChoiseul-Gouffier ή τ�υ Stewart)πρ�κειμέν�υ να συγκρίνει τις ε-μπειρίες τ�υ με τις δικές τ�υς.

Σημαντικά τμήματα των τα%ιδιω-τικών τ�υ εντυπώσεων απ�τελ�ύνεθν�γρα�ικές μελέτες για την εν-δυμασία των κατ�ίκων, τη μ�υσι-κή, καθώς και τ�ν τρ�π� δια�ίω-σής τ�υς. O συντα%ιδιώτης τ�υσ&εδιαστής Γκέ�ργκ KρίστιανΓκρ�πι�υς έκανε τα σ&έδια γιαπ�λλές έγ&ρωμες &αλκ�γρα�ίεςτ�υ �ι�λί�υ. Σημείωσε ακ�μα καικάπ�ιες μ�υσικές ν�τες, για να α-π�δώσει καλύτερα την ελληνικήμ�υσική. Kάνει παρατηρήσεις γιατην ενδυμασία και τις καλλωπιστι-κές συνήθειες των γυναικών, �ιάρρενες Eλληνες �μως �γαίν�υν,

σε σύγκριση με τ�υς πρ�γ�ν�υςτ�υς, �ημιωμέν�ι.

O Mπαρτ�λντι ε%ανίσταται, ενπρ�κειμένω, με τη &αμηλή στάθμηστην �π�ία �ρίσκ�νται �ι τέ&νες.E%αιτίας της μεγάλης παραγωγήςθρησκευτικών εικ�νων δεν υπήρ-&ε πλέ�ν κανένα σύγ&ρ�ν� δείγμαγλυπτικής. Aντίθετα, τα παλιά α-%ι�σέ�αστα μνημεία της αρ&αι�τη-τας &ρησίμευαν ως �ικ�δ�μικ� υ-λικ� για τ� κτίσιμ� εκκλησιών, τ�α-μιών και �&υρώσεων, ενώ τα παλιάλατ�μεία μαρμάρ�υ της Πεντέληςκαι της Πάρ�υ έμεναν ανεκμετάλ-λευτα. Aρ&ιτεκτ�νικά μέλη τ�υΠαρθενώνα και των Πρ�πυλαίωνστην Aκρ�π�λη της Aθήνας κατέ-ληγαν στα καμίνια για να καταλή-%�υν ασ�εστ�κ�νίαμα, ενώ �ι μαρ-μαρ�τε&νίτες στην Πάρ� %έπεσαννα �τιά&ν�υν σκεύη �ικιακής &ρή-

σης. Στ�ν εικαστικ� τ�μέα ανα-πτύ&θηκε μ�ν� η �ωγρα�ική θρη-σκευτικών εικ�νων, και απ� τηντ�πι�γρα�ία ή την απεικ�νιση ι-στ�ρικών γεγ�ν�των δεν υπήρ&ε�ύτε ί&ν�ς. Στην π�ίηση επίσης ωςμ�ν� α%ι�λ�γ� δείγμα εκτιμ�ύσετην παράδ�ση των παλιών ερωτι-κών τραγ�υδιών των Eλλήνων απ�την Kωνσταντιν�ύπ�λη.

T� τα%ίδι τ�υ Mπαρτ�λντι έδωσεεπίσης την ευκαιρία για ανα�ήτη-ση και ταύτιση των κλασικών αρ-&αι�τήτων. Δυστυ&ώς δεν δημ�σι-εύθηκαν π�τέ �ι περιγρα�ές τ�υγια τις αρ&αι�τητες των π�λεωντης Mικράς Aσίας, π�υ � ίδι�ς εί&εανακ�ινώσει. Παρ’ �λ’ αυτά �ρί-σκ�υμε στ� έργ� τ�υ μερικές υπ�-δεί%εις πρ�ς τ�υς μελλ�ντικ�ύςτα%ιδιώτες: �ι Δελ��ί, η Δήλ�ς, ηOλυμπία και η Σπάρτη κείτ�νται ά-

δειες κι έρημες, σαν να ήταν &ώ-ρ�ι άνευ σημασίας, επειδή � πλ�ύ-τ�ς των παλαι�τέρων επ�&ών συ-λήθηκε και καταστρά�ηκε απ�τ�υς άπληστ�υς των επ�μενωνγενεών. Aντίθετα, &αρακτηρί�ειθαύμα τ� γεγ�ν�ς �τι μπ�ρεί κα-νείς ν’ ανακαλύψει την αρ&αίαAθήνα μέσα στη νέα π�λη, και πα-ρ�υσιά�ει πλήθ�ς «καλ�γ�υστωνμνημείων υψηλής τέ&νης». T� κα-κ� παράδειγμα τ�υ Λ�ρδ�υ Eλγιν,να απ�συναρμ�λ�γήσει τα ερεί-πια, δεν θα έπρεπε κατά τ�νMπαρτ�λντι να �ρει κανέναν μιμη-τή. A%ι�θέατα ανα�έρει επίσηςστην Πελ�π�ννησ�, στ�ν Iσθμ�,στην K�ρινθ�, τη Nεμέα, τις Mυκή-νες, τη Mεσσήνη και τη Φιγάλεια.

Mυκήνες

T� 1805 � Mπαρτ�λντι δημ�σίευ-σε ένα άρθρ� σ&ετικά με μια εκ-δρ�μή τ�υ απ� τη Nεμέα στις Mυ-κήνες. Περιγρά�ει αναλυτικά τηνΠύλη των Λε�ντων με �άση δημ�-σιευμένα σ&έδια τ�υ Γκρ�πι�υς,εκ�ρά�ει άπ�ψη για την �ικ�δ�μι-κή τε&νική των κυκλώπειων τει&ώνκαι συγκρίνει τις �&υρώσεις τωνMυκηνών με αυτές τ�υ Aργ�υς,της Tίρυνθας και της Mεσσήνης.T�ν τά��, π�υ στην επ�&ή τ�υ �-ν�μα��ταν Tά��ς τ�υ Aγαμέμν�-να, τ�ν μετ�ν�μά�ει σε Θησαυρ�τ�υ Aτρέα, σύμ�ωνα με τα γρα��-μενα τ�υ περιηγητή Παυσανία. Aυ-τή η �ν�μασία έ&ει διατηρηθεί μέ-&ρι τις μέρες μας, παρ�λ� π�υγνωρί��υμε �τι πρ�κειται για τα�ι-κ� μνημεί�.

Aυτά, �σ�ν α��ρά τα πρώτα κεί-μενα εν�ς Bερ�λινέ��υ για τηνEλλάδα. O Mπαρτ�λντι συνέ&ισετις σ&έσεις τ�υ με την αρ&αι�τητακατά τη διάρκεια της παραμ�νήςτ�υ στη Pώμη, �π�υ υπηρέτησε ωςγενικ�ς πρ�%εν�ς της Πρωσίας α-π� τ� 1815. Eκεί συνέλε%ε �ρισμέ-νες αρ&αι�τητες, �ι �π�ίες απ�-κτήθηκαν τ� 1826-27, λίγ� μετά τ�θάνατ� τ�υ, απ� τ� Aρ&αι�λ�γικ�M�υσεί� τ�υ Bερ�λίν�υ.


Συνέ�εια απ� την 3η σελίδα

H Πύλη των Λε�ντων. Xαλκ�γρα�ία απ� τη γαλλική έκδ�ση τ�υ �ι�λί�υ τ�υ Mπαρτ�λντι «Voyage en Grèce, fait dansles années 1803 et 1804, εκδ. 1807» (Γεννάδει�ς Bι�λι�θήκη, Aμερικανική Σ��λή Kλασικών Σπ�υδών).

Aπ�ψη τ�υ Oλύμπ�υ.Xαλκ�γρα�ία στη σελίδα τίτλ�υ τ�υ �ι�λί�υ τ�υ J. L. S.Bartholdy «Bruchstückezum nähern Kenntnissdes heutigenGriechenlandsgesammelt auf einerReise», 1803 (Γεννάδει�ς Bι�λι�θήκη, Aμερικανική Σ��λή Kλασικών Σπ�υδών).


Σ�έδι� τ�υ Altes Museum (Παλαι M�υσεί�) απ τ�ν αρ�ιτέκτ�νά τ�υ Kαρλ Φρίντρι� Σίνκελ (1781–1841), � �π�ί�ς διαμ ρ�ωσε με δικά τ�υ κτίσματα τ� κέντρ�τ�υ Bερ�λίν�υ, συμ�άλλ�ντας απ��ασιστικά στην αρ�ιτεκτ�νική �υσι�γνωμία της π λης.

Kλασικιστική αριτεκτ�νικήMια αναδρ�μή στα κτίρια και τ�υς αρ�ιτέκτ�νες τ�υ Bερ�λίν�υ

T�υ Wolfram Hoepfner

Kαθ. της Iστ�ρίας της Aρ�αίας Aρ�ιτεκτ�νι-κής στ� Eλεύθερ� Παν/μι� τ�υ Bερ�λίν�υ

O ANΔPEAΣ ΣΛITEP (A. Schlüter) έ-λαε τ� 1701 την παραγγελία για τημετασκευή και επέκταση τ�υ ερ�λι-νέ�ικ�υ ανακτ�ρ�υ. Mέσα σε λίγα�ρ�νια δημι�υργήθηκε στ� κέντρ�της πρωτεύ�υσας τ�υ Bρανδεμ-�ύργ�υ ένα απ� τα ωραι�τερα κτί-σματα της επ��ής εκείνης: αυστηρ�,με εύρωστα σ�ηματισμέν�υς κι�νω-τ�ύς πυλώνες, πλ�ύσι� γλυπτικ�διάκ�σμ� στις μεγάλες αίθ�υσες,πλατιά κλιμακ�στάσια. H αρ�ιτεκτ�-νική αυτ�ύ τ�υ είδ�υς πρ�σανατ�λί-�εται σε ρωμαϊκά πρ�τυπα, π�υ, μετη σειρά τ�υς, έ��υν ελληνικές κα-τα�λές. O ρωμαί�ς στρατηγ�ς Σύλ-λας μετέ#ερε, μετά την κατάκτησηκαι καταστρ�#ή της Aθήνας τ� έτ�ς86 π.X., κί�νες απ� τ� Oλυμπιεί� στηPώμη. Eκεί, τα �μ�ρ#α κ�ρινθιακάκι�ν�κρανα, τα �π�ία ακ�μη και σή-μερα μπ�ρ�ύμε να τα θαυμάσ�υμεστ�ν κ�μψ� κυκλικ� να� στ�ν Tίε-ρη, πρ�κάλεσαν στ�υς ασ��λ�ύμε-ν�υς με την αρ�ιτεκτ�νική μεγάλ�ενθ�υσιασμ�, τα απ�τελέσματα τ�υ�π�ί�υ είναι �ρατά μέ�ρι την ύστερηαρ�αι�τητα. H ρωμαϊκή αρ�ιτεκτ�νι-κή ήταν μια ηγεμ�νική αρ�ιτεκτ�νικήκαι τα �αρακτηριστικά της –αυστηρήσυμμετρία, κλίμακες, υψηλά π�διακαι �ρ�#�ι με κί�νες στην πρ�σ�ψη–είναι επίσης �αρακτηριστικά και τηςαρ�ιτεκτ�νικής τ�υ μπαρ�κ.

H Πύλητ�υ Bρανδεμ��ύργ�υ

H π�λη τ�υ Bερ�λίν�υ είναι α-πλ��ερα πρ�ικισμένη απ� τη #ύση

με λίμνες, π�τάμια και πράσιν�,ρίσκεται ανάμεσα σε �ερσαί�υςκαι πλωτ�ύς δρ�μ�υς, είναι �μως#τω�ή σε καλλιεργήσιμα εδά#η, ε-νώ η πέτρα ως �ικ�δ�μικ� υλικ�λείπει ε% �λ�κλήρ�υ. Eτσι δεν εκ-πλήσσει τ� γεγ�ν�ς �τι η π�λη α-πέκτησε π�λύ αργά κάπ�ια σημα-σία. T� Bερ�λίν� μετατράπηκε για

πρώτη #�ρά σε π�λη με π�λιτιστι-κή παρ�υσία επί Φρειδερίκ�υ A΄, ��π�ί�ς έδωσε εντ�λή στ�ν Σλίτεργια τ� κτίσιμ� τ�υ ανακτ�ρ�υ. Στησυνέ�εια τ� Bερ�λίν� αναπτύ�θη-κε γρήγ�ρα. Tα τεί�η της π�λης καιτα τεί�η των τελωνείων επεκτείν�-νταν διαρκώς στην πεδινή περι#έ-ρεια. H �δ�ς «Kάτω απ� τις Φιλύ-

ρες» (Unter den Linden), ένας δρ�-μ�ς με περίπατ� και π�λλές δε-ντρ�στ�ι�ίες, ρίσκ�νταν αρ�ικάστα δυτικά πρ�άστια, μετατράπηκε�μως με την επέκταση της π�ληςτ�ν 18� αιώνα σε λαμπρή λεω#�ρ�,στην �π�ία � Φρειδερίκ�ς � Mέγαςέκτισε την Oπερα και μια Bιλι�θή-

Σ�έδι� της μεγάλης κλίμακας τ�υ Altes Museum απ τ�ν Σίνκελ, πως ήταν πριν απ τ�υς ��μ�αρδισμ�ύς τ�υ B΄ Πα-γκ�σμί�υ Π�λέμ�υ.



Συνέ�εια απ την 5η σελίδα

Πυλώνας τ�υ ανακτ ρ�υ τ�υ Bερ�λίν�υ, έργ� τ�υ A. Σλίτερ (1701). H κατά-στασή τ�υ μετά τ�ν π λεμ� (Oκτώ�ρι�ς 1950).

κη. O διάδ��ς τ�υ, � νεαρ�ς ασι-λιάς Φρειδερίκ�ς Γ�υλιέλμ�ς B΄ κά-λεσε τ�ν αρ�ιτέκτ�να Kαρλ Γκ�τ-�αρντ Λάνγκ�ανς (Carl GotthardLanghans) κι αυτ�ς σ�εδίασε και έ-κτισε, μα�ί με τα τεί�η τ�υ τελωνεί-�υ, απ� τ� 1789 μέ�ρι τ� 1791, τηνΠύλη τ�υ Bρανδεμ�ύργ�υ, τ�πρώτ� κτίρι� σε «αμιγές ελληνικ�στυλ».

H Eλλάδα ήταν ακ�μα τμήμα τηςOθωμανικής αυτ�κρατ�ρίας, αλλάαπ� τη στιγμή π�υ � Γι�ακίμ Bίν-κελμαν (Joachim Winckelmann) δί-δα%ε στη Pώμη τ� δια�ωρισμ� τηςρωμαϊκής απ� την ελληνική τέ�νηκαι ε%ήρε την υπερ��ή της ελληνι-κής, � αριθμ�ς των τα%ιδιωτώνπρ�ς την Eλλάδα αυ%ήθηκε. Kατ�-πιν εντ�λής της Eταιρείας τωνDilettanti στ� Λ�νδίν�, �ι �ωγρά#�ικαι αρ�ιτέκτ�νες T�έιμς Στι�ύαρτκαι Nίκ�λας Pέετ εί�αν τα%ιδέψειτ� 1751 στην Aθήνα, την Aττική καιτην Πελ�π�ννησ�, για να μελετή-σ�υν τα κτίρια της κλασικής επ�-�ής και να τα μετρήσ�υν �σ� τ�δυνατ�ν ακριέστερα. T� ιλί�τ�υς «Antiquities of Athens»(Aρ�αι�τητες της Aθήνας) κυκλ�-#�ρησε τ� 1762. Oμως τ�ν αγώναδρ�μ�υ για την πρώτη δημ�σίευσητων κτισμάτων της Aθήνας, π�υμέ�ρι τ�τε ήταν γνωστά μ�ν� μέσωτης αρ�αίας ελληνικής γραμματεί-ας, κέρδισε � Zιλιέν Λερ�υά (JulienLe Roy). Bρισκ�ταν τ� 1754 στηνAθήνα και σ�εδίασε τα κτίρια γρή-γ�ρα και με αρκετές ανακρίειεςμέσα σε τρεις μήνες, δημ�σίευσε�μως τ� έργ� τ�υ μ�λις τέσσερα�ρ�νια αργ�τερα.

Tα δύ� έργα πρ�κάλεσαν κύμαενθ�υσιασμ�ύ σε �λ�κληρη τηνEυρώπη. Δι�τι η ελληνική τέ�νη ε-θεωρείτ� δείγμα αστικής τέ�νηςμιας �ρυσής επ��ής και μπ�ρ�ύσενα γίνει �δηγ�ς για την ευρωπαϊκήαστική επ��ή.

Eτσι, για τη σ�εδίαση της Πύληςτ�υ Bρανδεμ�ύργ�υ � Λάνγκ�ανςμελέτησε πρ�σεκτικά τα δύ� έργακαι �ρησιμ�π�ίησε ως πρ�τυπ� τ�υπερυψωμέν� μεσαί� τμήμα τωνΠρ�πυλαίων της αθηναϊκής Aκρ�-π�λης με πέντε πύλες και δύ� μι-κρ�τερα πλευρικά κτίσματα. Γιαπρώτη #�ρά στη Γερμανία �ικ�δ�-μείται ένα κτίσμα σε πραγματικάελληνικ� δωρικ� ρυθμ�, τ� �π�ί�μέσα στην απλ�τητά τ�υ δια#έρειέντ�να απ� άλλες πύλες τ�υ ύστε-ρ�υ μπαρ�κ. O Λάνγκ�ανς ασί-στηκε κυρίως στ�ν Λερ�υά γι’ αυτ�δεν εκπλήσσει τ� γεγ�ν�ς �τι μερι-κές λεπτ�μέρειες απ�κλίν�υν απ�τ� πρωτ�τυπ�. Aυτ� α#�ρά τ�υςλεπτ�ύς κί�νες, τα έντ�να στρ�γ-γυλεμένα δωρικά κι�ν�κρανα καιτις άσεις των κι�νων, �ι �π�ίεςκαν�νικά δεν υπάρ��υν στ�ν δωρι-κ� ρυθμ�.

H πτερωτή θεά Nίκη πάνω στ� τέ-θριππ�, έργ� τ�υ Γι��αν Γκ�τ#ριντΣάντ� (Johann GottfriedSchadow) υπ�δηλώνει �τι η Πύλητ�υ Bρανδεμ�ύργ�υ έπαι�ε επί-σης τ� ρ�λ� μιας ρωμαϊκής πύληςθριάμ�υ. Kαι πράγματι η Πύλη έ-�ει μια συγκινητική ιστ�ρία ανάμε-σα στη νίκη και την ήττα. Eδώ εί�ευψωθεί τ� 1961 τ� Tεί��ς ως σύν�-ρ� ανάμεσα στ� Aνατ�λικ� και τ�Δυτικ� Bερ�λίν�, κι εδώ γι�ρτα�αν�ι Bερ�λινέ��ι μέρα και νύ�τα, �-

Aναπαράσταση τ�υ Iερ�ύ Aλσ�υς της Oλυμπίας. Σ�έδι� τ�υ Σίνκελ, σύμ�ωνα με την περιγρα�ή τ�υ αρ�αί�υ περιηγητή Παυσανία.


Πάνω: Πρ ταση π�υ κατέθεσε � Σίνκελ τ� 1834 για ένα ανάκτ�ρ� τ�υ �ασιλιά Oθωνα στην Aκρ π�λη της Aθήνας. Kάτω: Eσωτερική άπ�ψη της αίθ�υσας υπ�-δ��ής τ�υ.

ταν τ� Tεί��ς έπεσε επιτέλ�υς τ�N�έμρι� τ�υ 1989.

Kαρλ Φρίντρι� ΣίνκελAπ’ �λ�υς τ�υς καλλιτέ�νες τ�υ

Bερ�λίν�υ κανένας δεν συνέαλεστη διαμ�ρ#ωση της π�λης τ�σ�π�λύ �σ� � Karl Friedrich Schinkel(1781-1841). Ως κρατικ�ς υπάλλη-λ�ς απ� τ� 1810 δι�ρθωνε για 30�λ�κληρα �ρ�νια �λα τα σ�έδιατων νέων κτισμάτων τ�υ πρωσι-κ�ύ κράτ�υς. Eπιπλέ�ν, εργάστη-κε ως π�λε�δ�μ�ς και διαμ�ρ#ω-σε τ� κέντρ� τ�υ Bερ�λίν�υ με δι-κά τ�υ κτίσματα, αναδεικνύ�ντάςτα παράλληλα στ�ν περιάλλ�ντα�ώρ� τ�υς. O Σίνκελ επιν�ησε καισ�εδίασε � ίδι�ς τα γλυπτά π�υκ�σμ�ύσαν τα εκατ�ντάδες κτίριάτ�υ π�υ κτίστηκαν στην Πρωσία,την περι��ή τ�υ Pήν�υ, την Π�λω-νία, τη B�ημία, τ� Oσλ� και τη Λετ-τ�νία. Aναγνώρισε την α%ία τηςπρ�στασίας των μνημείων και συ-ντήρησε π�λλά ιστ�ρικά κτίρια.T�ν διέκρινε η λεπτ�μερειακήγνώση της αρ�αίας αρ�ιτεκτ�νι-κής. Γι’ αυτ� �ρησιμ�π�ίησε τα �α-ρακτικά των Στι�ύαρτ και Pέετκαι διάα�ε τ�υς αρ�αί�υς συγ-γρα#είς. Eτσι, με άση την περι-γρα#ή τ�υ αρ�αί�υ περιηγητήΠαυσανία, έ#τια%ε μια σ�εδιαστι-κή αναπαράσταση τ�υ ιερ�ύAλσ�υς της Oλυμπίας, π�λύ πριν�ι αρ�αι�λ�γ�ι αρ�ίσ�υν τις ανα-σκα#ές τ�υς.

Πάνω απ’ �λα �μως, � Σίνκελ ή-ταν ένας καλλιτέ�νης με σπινθη-ρ��λα #αντασία. Σ�εδία�ε μεγά-λων διαστάσεων αρ�ιτεκτ�νικ�ύςπίνακες, κυρίως κατ�πιν εντ�λήςτ�υ ασιλιά Φρειδερίκ�υ Γ�υλιέλ-μ�υ Δ΄. Σ’ αυτ� τ� σημεί� μπ�ρ�ύνν’ ανα#ερθ�ύν �ι πίνακες τ�πίωνκαι π�λεων, �ι �π�ί�ι είναι ελεύ-θερες αναπλάσεις #ανταστικώναρ�ιτεκτ�νημάτων. H πρ�τασήτ�υ για τ� σ�εδια��μεν� ανάκτ�ρ�τ�υ ασιλιά Oθωνα πάνω στηνAκρ�π�λη των Aθηνών, �π�υ δια-κρίν�υμε τ� σεασμ� για τα πρω-τ�τυπα ελληνικά κτίρια, ήταν ιδέα


τ�υ ασιλιά. O Σίνκελ �ν�μα�ε τηνπρ�ταση αυτή «ένα �μ�ρ#� �νει-ρ�», ελπί��ντας �μως �τι κάπ�τεθα γιν�ταν πραγματικ�τητα.

Aπ� τ� 1803 μέ�ρι τ� 1804 � Σίν-κελ τα%ίδεψε στην Iταλία κι εκείμελέτησε τ�υς ελληνικ�ύς να�ύς.Oταν τ� 1815 σ�εδίασε τ� πρώτ�τ�υ μεγάλ� έργ�, τη «Nέα Φρ�υ-ρά», δίπλα στ� «Oπλ�στάσι�» τ�υΣλίτερ, επέαλε την ελληνική κλα-σική αρ�ιτεκτ�νική ως αρ�ιτεκτ�-νικ� στυλ και τ� μικρ� κτίσμα γιατ�υς ανακτ�ρικ�ύς #ρ�υρ�ύς τ�υασιλιά πήρε τη μ�ρ#ή εν�ς ελλη-νικ�ύ να�ύ.

Στ� κυρίως κτίσμα έδωσε τημ�ρ#ή εν�ς ρωμαϊκ�ύ ��υρ�ύ μεπύργ�υς στις άκρες για να τ�νίσειτ� στρατιωτικ� τ�υ �αρακτήρα. Hαίθ�υσα εισ�δ�υ δεν ήταν αντί-γρα#� ελληνικ�ύ να�ύ, γιατί � Σίν-κελ θεωρ�ύσε τα αρ�αία πρ�τυπαμ�ναδικά πρωτ�τυπα, τα �π�ία σεκαμιά περίπτωση δεν έπρεπε να α-ντιγρά#�νται δ�υλικά.

T� �ητ�ύμεν� ήταν να γίνει κα-ταν�ητ� τ� πνεύμα αυτής της αρ-�ιτεκτ�νικής και να απ�τελέσει έ-ναυσμα για πραγματικά νέες δημι-�υργίες. O Σίνκελ συνδύασε τ�υςαυστηρ�ύς δωρικ�ύς κί�νες μεμια ιωνική �ω#�ρ�, η �π�ία �μωςδεν είναι μια �ώνη με �ωντανέςπαραστάσεις, αλλά απ�τελείται α-π� Nίκες τ�π�θετημένες πάνω α-π� τ�υς κί�νες και πληρ�ύν μ’ αυ-τ�ν τ�ν τρ�π� τη λειτ�υργία τωντριγλύ#ων εν�ς δωρικ�ύ θριγκ�ύ.Oι Nίκες και τα γλυπτά στ� �αμηλ�αέτωμα είναι απ� �υτ� τσίγκ�, υλι-κ� τ� �π�ί� �ρησιμ�π�ίησε επα-νειλημμένα και για διακ�σμητικές

ταινίες στα κτίριά τ�υ � Σίνκελ.

Altes MuseumO τρ�π�ς δ�υλειάς τ�υ Σίνκελ

γίνεται πι� σα#ής στ� AltesMuseum (Παλαι� M�υσεί�), ένα α-π� τα πρώτα δημ�σια M�υσείαστην Eυρώπη. Eισήγαγε στην κλα-

σικιστική αρ�ιτεκτ�νική τ�ν τύπ�της ελληνικής στ�άς, έ��ντας στ�μυαλ� τ�υ κυρίως την Π�ικίληΣτ�ά της Aθήνας, η �π�ία, σύμ#ω-να με τα λεγ�μενα τ�υ περιηγητήΠαυσανία, ήταν διακ�σμημένη μετ�υς ωραι�τερ�υς �ωγρα#ικ�ύςπίνακες. O Σίνκελ σ�εδίασε ένα

μακρ�στεν� κτίρι�, τ� �π�ί� έλε-πε σε κήπ� (Lustgarten). Oι 18 π�-λύ ψηλ�ί ιωνικ�ί κί�νες, �ι �π�ί�ιέ#ταναν σε ύψ�ς δύ� �ρ�#ων καιρίσκ�νταν ανάμεσα σε πλευρικέςπαραστάδες, ταίρια�αν με τηνπρ�σ�ψη τ�υ ανακτ�ρ�υ, έργ�υτ�υ Σλίτερ τ� �π�ί� ρισκ�ταν α-κριώς απέναντι, ήταν �μως, μέσαστην απλ�τητά τ�υς, δείγμα αστι-κής κ�υλτ�ύρας.

O Σίνκελ σκέ#τηκε να κ�σμήσειτ�ν πίσω τ�ί�� καθώς και τ�υςπλευρικ�ύς με ρ�μαντικά ε%ιδανι-κευμένα �ωγρα#ικά θέματα, �-πως π.�. την πάλη ανάμεσα στ�Kαλ� και τ� Kακ�. Oμως για �ικ�-ν�μικ�ύς λ�γ�υς �ι τ�ι��γρα#ίεςαυτές εκτελέστηκαν αργ�τερα,μετά τ� θάνατ� τ�υ. Oπως στη«Nέα Φρ�υρά» έτσι και στ� M�υ-σεί� έ��υν συνδυαστεί ελληνικέςμε ρωμαϊκές αρ�ιτεκτ�νικές μ�ρ-#ές. Για τη μεγάλη αίθ�υσα �ρη-σιμ�π�ιήθηκε ως πρ�τυπ� τ� ρω-μαϊκ� Πάνθε�ν, τ� �π�ί� � Σίνκελσυνέπτυ%ε στ� μισ� τ�υ μέγεθ�ς.Aντί εν�ς κατακερματισμ�ύ τ�υτ�ί��υ σε κ�γ�ες πρ�τιμήθηκε ηλύση τ�υ μπαλκ�νι�ύ, τ� �π�ί� υ-π�αστα��ταν απ� κ�ρινθιακ�ύςκί�νες.

Για τ�υς κί�νες της στ�άς � Σίν-κελ πρ�σανατ�λίστηκε στ�υς κί�-νες τ�υ να�ύ της Aθηνάς στην μι-κρασιατική Πριήνη, τ�υς �π�ί�υςγνώρι�ε απ� τ� έργ� «IonianAntiquities» (Iωνικές Aρ�αι�τη-τες). Tα ιωνικά κι�ν�κρανα έ��υντις αναλ�γίες των κι�ν�κράνωντ�υ να�ύ της Aθηνάς, �μως η δια-κ�σμησή τ�υς με μια σειρά ανθε-μίων είναι δανεισμένη απ� τα κι�-ν�κρανα τ�υ Eρε�θεί�υ. Σε �λες



Tμήμα νωπ�γρα�ίας απ ε$ωτερικ τ�ί�� τ�υ Altes Museum, με τίτλ� «Aυτ�θυσία κατά τη διάρκεια ε�θρικής επίθεσης», σε σ�έδι� τ�υ Σίνκελ.

H P�τ ντα στ� ισ γει� τ�υ Altes Museum, σε σ�έδι� τ�υ Σίνκελ. Στις κ γ�εςτης εκτίθενται ρωμαϊκά αντίγρα�α κλασικών γλυπτών.


H Πύλη τ�υ Bρανδεμ��ύργ�υ (1789–1791). Σ�εδιάστηκε απ τ�ν Kαρλ Γκ τ�αρντ Λάνγκ�ανς με πρ τυπ� τ� υπερυψωμέν� μεσαί� τμήμα των Πρ�πυλαίων τηςαθηναϊκής Aκρ π�λης (�ωτ.: Δ. Δαμάσκ�ς).

τ�υ τις δημι�υργίες � Σίνκελ δια-�ώρι�ε ανάμεσα στ�ν τεκτ�νικ�σκελετ� και στη διακ�σμηση ως ε-%ωτερικ� στ�ι�εί�.

T� ίδι� ισ�ύει και για τα κ�ριν-θιακά κι�ν�κρανα της ρ�τ�νταςτ�υ M�υσεί�υ, η μ�ρ#ή των �π�ί-ων στηρί�εται στα πρώιμα ελληνι-στικά κι�ν�κρανα τ�υ να�ύ τ�υAπ�λλωνα στα Δίδυμα της M.Aσίας, ενώ ως πρ�τυπ� για λεπτ�-μέρειες τ�υ αρ�ιτεκτ�νικ�ύ διά-κ�σμ�υ �ρησίμευσε τ� Mνημεί�τ�υ Λυσικράτη στην Aθήνα. O Σίν-κελ είδε σ’ αυτ�ύ τ�υ είδ�υς τιςπρ�σμεί%εις και συνδυασμ�ύς τηδυνατ�τητα να #τιά%ει κανείς κάτικαιν�ύρι�. Tα κτίσματά τ�υ, �πωςκαι η διάτα%η των κι�νων, δεν εί-ναι π�τέ ακαδημαϊκά, αλλά έκ#ρα-ση μιας νέας ιδέας.

H σ��λήαρ�ιτεκτ�νικής

Λίγα �ρ�νια αργ�τερα έ#τια%εένα έργ� π�υ ά#ησε επ��ή. Mε τηΣ��λή της Aρ�ιτεκτ�νικής ανακα-λύ#θηκε εκ νέ�υ στ� Bερ�λίν� η�μ�ρ#ιά τ�υ κτίσματ�ς απ� κερα-μίδι. O Σίνκελ έ#τια%ε μια νέα αρ-�ιτεκτ�νική, π�υ η πλ�ύσια διακ�-σμησή της με πλάκες και �ω#�-ρ�υς απ� τερακ�τα έ�ει τις ρί�εςτης στην αρ�αι�τητα. Tα ερείπιατης σ��λής, μα�ί με τα ερείπια τ�υγειτ�νικ�ύ ανακτ�ρ�υ, κατεδα#ί-στηκαν στα �ρ�νια της Aνατ�λικής

Γερμανίας. Mετά την επανένωσητων Γερμανιών έ�ει γίνει αντικεί-μεν� συ�ήτησης αν η ανέγερση ε-ν�ς νέ�υ κτίσματ�ς στη θέση εν�ςαπ� τα ωραι�τερα ιστ�ρικά κτίριατ�υ Bερ�λίν�υ είναι έργ� ε#ικτ�

και ηθικά απ�δεκτ�. Για τ�υς α-κραι#νείς συντηρητές μνημείωντα αντίγρα#α πρωτ�τύπων και �ιαπ�μιμήσεις παλαι�τέρων κτιρίωναπ�τελ�ύν μία #ρικαλε�τητα, για-τί υπενθυμί��υν τε�νικές τ�υ

19�υ αι. Mπ�ρεί, ωστ�σ�, κανείςνα #ανταστεί �τι μ�ντέρνα κτί-σματα στην ίδια θέση με τα παλαι-�τερα μπ�ρ�ύν κατά τ�ν ίδι� τρ�-π� να είναι και να παραμείν�υν α-

H Nέα Φρ�υρά. Kτίσμα τ�υ Σίνκελ (1815). Σήμερα είναι μνημεί� για τα θύματα τ�υ B΄ Παγκ�σμί�υ Π�λέμ�υ (�ωτ.: W.Hoepfner).



Aπ ψεις της Kαγκελαρίας τ�υ Γ΄ Pάι�. Eργ� τ�υ Aλμπερτ Σπέερ, μνημειακής αρ�ιτεκτ�νικής, πως λα τα δημ σια κτίρια της επ��ής εκείνης. Kαταστρά�ηκεστ�ν Π λεμ�, διαψεύδ�ντας τις ελπίδες τ�υ Xίτλερ τι τα μνημειώδη κτίρια τ�υ Γ΄ Pάι� θα ήταν πάντα μάρτυρες μιας μεγάλης επ��ής.

H Σ��λή Aρ�ιτεκτ�νικής (1832–35), ένα απ τα σημαντικ τερα τ�υ Σίνκελ. O,τι απέμεινε απ τη σ��λή μετά τ�ν Π λεμ�, κατεδα�ίστηκε στα �ρ νια της Aνα-τ�λικής Γερμανίας.

π� π�λε�δ�μική άπ�ψη απ�τελε-σματικά;

H αρ�ιτεκτ�νικήμετά τ�ν Σίνκελ

Tριάντα �ρ�νια μετά τ� θάνατ�τ�υ Σίνκελ δεν επαρκ�ύσε πλέ�νη μετρημένη αρ�ιτεκτ�νική τ�υγια τ� π�μπώδες στυλ της Aυτ�-κρατ�ρίας. Στ� κέντρ� τ�υ Bερ�-

λίν�υ ανεγείρ�νταν μνημειώδη,π�λυτελή νε�μπαρ�κ κτίσματα.M�ν� μετά τις αρ�ές τ�υ 20�ύ αι.� Πέτερ Mπέρενς (Peter Behrens)δημι�ύργησε ένα νέ� κλασικισμ�στ� Bερ�λίν�. Tα κτίσματά τ�υ έ-πρεπε να είναι απλά, με μεγάλεςεπι#άνειες και σ�εδ�ν λεία. Tριά-ντα �ρ�νια αργ�τερα � AλμπερτΣπέερ, � αρ�ιτέκτ�νας-σταρ τ�υΓ΄ Pάι�, πήρε αυτή την αρ�ιτεκτ�-νική και την έκανε μνημειώδη. H

Kαγκελαρία κτίστηκε μέσα σε εν-νιά μήνες δίπλα στην Πύλη τ�υBρανδεμ�ύργ�υ και στ��ευε κυ-ρίως να εντυπωσιάσει: ακριά υλι-κά, τεράστιες π�ρτες και ψηλ�τά-ανα δωμάτια, τεραστίων διαστά-σεων γρα#εία, ανάγλυ#α σε πα-θητικ� στυλ.

O Xίτλερ εί�ε �νειρευτεί, �τι, �ι-λιάδες �ρ�νια αργ�τερα, τα μνη-μειώδη ερείπια των κτιρίων τ�υ Γ΄Pάι� θα ήταν μάρτυρες μιας μεγά-

λης επ��ής. Tώρα, στη θέση τηςKαγκελαρίας πρ�κειται να ανα-γερθεί ένα μνημεί� στη μνήμητων Eραίων π�υ δ�λ�#�νήθηκαναπ� τ� Γ΄ Pάι�.

Bι�λι�γραία: 1. Kατάλ�γ�ς και τ�μ�ς μεάρθρα για την έκθεση «Bερ�λίν� καιAρ�αι�τητα» (Berlin und die Antike)(1979)

2. W. Hoepfner, Karl Friedrich Schinkel unddie antike Architektur, Bauwelt 1981, 338-46.




Aπ�ψη τ�υ Πανεπιστημί�υ X�ύμπ�λντ στην �δ� «Kάτω απ� τις Φιλύρες». Kτίσμα των μέσων τ�υ 18�υ αι., αρ�ικά �ασιλική κατ�ικία, στέγασε απ� τ� 1810 τ�νε�ϊδρυθέν Πανεπιστήμι� Bερ�λίν�υ (Πανεπιστήμι� Φρειδερίκ�υ Γ�υλιέλμ�υ Γ΄), τ� �π�ί� μετ�ν�μάσθηκε σε Πανεπιστήμι� X�ύμπ�λντ μετά τ�ν B΄ Παγκ�σμι�Π�λεμ� ($ωτ.: Δ. Δαμάσκ�ς).

Kλασικές σπυδές στ BερλίνOι αρ�αι�γνωστικές επιστήμες στα πανεπιστήμια και στην Aκαδημία Eπιστημών

Πάνω αριστερά: � αρ�αι�λ�γ�ς Aντ�λ$ Φ�ύρτ�ενγκλερ (1853–1907). Δίδα&ε στ� Πανεπιστήμι� Bερ�λίν�υ, εργάστη-κε στ� M�υσεί� Bερ�λίν�υ και έγραψε σημαντικές μελέτες για τα έργα των $ημισμένων γλυπτών της κλασικής επ�-�ής και την αρ�αία σ$ραγιδ�γλυ$ία. Πάνω δε&ιά: � αρ�αι�λ�γ�ς Γκέρ�αρντ P�ντεν�αλντ (1866–1945). Hταν γενικ�ςγραμματέας τ�υ Γερμανικ�ύ Aρ�αι�λ�γικ�ύ Iνστιτ�ύτ�υ, καθηγητής στ� Πανεπιστήμι� τ�υ Bερ�λίν�υ, και απ� τιςμεγαλύτερες μ�ρ$ές της γερμανικής αρ�αι�λ�γίας των πρώτων δεκαετιών τ�υ 20�ύ αι.

T�υ Adolf Heinrich Borbein

Kαθηγητή Kλασικής Aρ�αι�λ�γίας στ� Eλεύθερ�Πανεπιστήμι� τ�υ Bερ�λίν�υ

H IΔPYΣH τ�υ Πανεπιστημί�υ τ�υBερ�λίν�υ τ� 1810 δεν σηματ�δ�-τεί μ�ν� τ� �εκίνημα μιας νέας ε-π��ής στην ιστ�ρία των γερμανι-κών πανεπιστημίων: μετέ�αλε τηνπρωσική πρωτεύ�υσα σε ένα λα-μπρ� κέντρ� των επιστημών, κυ-ρίως των αρ�αι�γνωστικών.

T� νέ� πανεπιστήμι� υπήρ�επρ�ϊ�ν τ�υ �ερ�λινέ!ικ�υ κλασικι-σμ�ύ. O Bίλ�ελμ "�ν X�ύμπ�λντ(Wilhelm von Humboldt), � ιδρυτήςτ�υ, ανήκε στ�υς σημαντικ�ύς εκ-πρ�σώπ�υς τ�υ γερμανικ�ύνε�–�υμανισμ�ύ. Δι�λ�υ περίεργ�,λ�ιπ�ν, π�υ �ι αρ�αι�γνωστικές ε-πιστήμες κατεί�αν σημαντικ�τατηθέση στ� νε�σύστατ� πανεπιστή-μι�. Aπ� την αρ�ή υπήρ�ε �ε�ωρι-στή έδρα για την Kλασική Φιλ�λ�-γία και, για πρώτη "�ρά στη Γερμα-νία, για την Kλασική Aρ�αι�λ�γία.O διάσημ�ς "ιλ�λ�γ�ς Aύγ�υστ�ςMπεκ (August Boeckh, 1795–1867)δίδα�ε την κλασική "ιλ�λ�γία ωςμια επιστήμη π�λιτισμ�ύ η �π�ία

συμπεριλαμ�άνει �λες τις εκ"άν-σεις της !ωής τ�υ αρ�αί�υ ανθρώ-π�υ. Eίναι συγγρα"έας εν�ς θεμε-λιώδ�υς έργ�υ για την �ικ�ν�μικήδια�είριση στην αρ�αία Aθήνα καιιδρυτής τ�υ Corpus InscriptionumGraecarum, τ� �π�ί� απ�τελεί την�λ�κληρωμένη συλλ�γή �λων τωνελληνικών επιγρα"ών.

H εργασία αυτή συνε�ί!εται ακ�-μα, υπ� την επί�λεψη της Aκαδη-μίας Eπιστημών τ�υ Bερ�λίν�υ.Aπ� τ�υς αρ�αι�λ�γ�υς μπ�ρεί κα-νείς να �ε�ωρίσει τ�ν Eντ�υαρντΓκέρ�αρντ (Eduard Gerhard,1795–1867), ιδρυτή τ�υ Γερμανικ�ύAρ�αι�λ�γικ�ύ Iνστιτ�ύτ�υ και απ�τ�υς επιτυ�έστερ�υς �ργανωτέςτης αρ�αι�λ�γικής έρευνας καιτων επιστημ�νικών δημ�σιεύσεων.

Eνας λ�γ�ς για τη δύναμη και τημεγάλη επίδραση των αρ�αι�γνω-στικών επιστημών ήταν η συνεργα-σία περισσ�τέρων �ργανισμών,συνεργασία π�υ δεν ήταν δυνατήσε άλλες π�λεις της Γερμανίας. T�Πανεπιστήμι�, η αρ�αι�λ�γικήσυλλ�γή τ�υ M�υσεί�υ και τα κε-ντρικά γρα"εία τ�υ Γερμανικ�ύAρ�αι�λ�γικ�ύ Iνστιτ�ύτ�υ ήτανσυνδεδεμένα μετα�ύ τ�υς �σ�ν α-"�ρά τ� πρ�σωπικ� τ�υς. Πανεπι-στημιακ�ί καθηγητές Aρ�αι�λ�-γίας διετέλεσαν συ�νά διευθυντές

τ�υ M�υσεί�υ, μέλη της Aκαδη-μίας, διευθυντές τ�υ Γερμανικ�ύAρ�αι�λ�γικ�ύ Iνστιτ�ύτ�υ. Δημ�-σιεύσεις αρ�αι�λ�γικ�ύ υλικ�ύπ�υ απαιτ�ύν μεγάλ� �ρ�νικ� διά-στημα, �πως τ� corpus των ελληνι-κών και λατινικών επιγρα"ών, ανέ-λα�ε η Aκαδημία, ανασκα"ές διε-νήργησαν τ� M�υσεί� (μέ�ρι τ�ν A΄Παγκ�σμι� Π�λεμ�) και τ� Γερμα-νικ� Aρ�αι�λ�γικ� Iνστιτ�ύτ�. Tηναρ�αι�λ�γική μελέτη των αρ�ιτε-κτ�νημάτων εί�ε αρ�ικά υπ� την ε-πί�λεψή της η Σ��λή Aρ�ιτεκτ�νι-κής, και, απ� τ� 1879, τ� Π�λυτε-�νεί� τ�υ Bερ�λίν�υ. O Φρίντρι�Aντλερ (Friedrich Adler, 1827-1908), � διευθύνων αρ�ιτέκτ�ναςτων ανασκα"ών στην Oλυμπία, ή-ταν � πρώτ�ς εκπρ�σωπ�ς τ�υτμήματ�ς. Mεγάλη σημασία εί�ε ε-πίσης η πρ�σωπική δέσμευση των�ασιλέων, κυρίως για την αρ�αι�-λ�γία. O Γ�υλιέλμ�ς B΄ έλα�ε μέ-ρ�ς στις ανασκα"ές της Kέρκυ-ρας, συνέγραψε μάλιστα, στην πε-ρί�δ� της ε��ρίας τ�υ, αρ�αι�λ�-γικές μελέτες.

Eλλην�κεντρικήιδε�λ�γία

Δεν ήταν σύμπτωση τ� �τι �ιEλληνες �ρίσκ�νταν σ�εδ�ν πά-ντα στ� κέντρ� των αρ�αι�γνωστι-



Aγαλμα τ�υ ιστ�ρικ�ύ Tέ�ντ�ρ M�μσεν (1817–1903), σημαντικ�ύ μελετητήτης ρωμαϊκής ιστ�ρίας, στην αυλή τ�υ Πανεπιστημί�υ X�ύμπ�λντ ($ωτ.: Δ.Δαμάσκ�ς).

κών ερευνών στ� Bερ�λίν�: ήδη �ιΓερμαν�ί συγγρα"είς τ�υ 18�υ αι.ήταν της άπ�ψης �τι Γερμαν�ί καιEλληνες συνδέ�νταν μετα�ύ τ�υςμε μια εσωτερική συγγένεια, έναε�ωτερικ� δηλωτικ� στ�ι�εί� της�π�ίας ήταν �τι η Γερμανία, ακρι-�ώς �πως και η αρ�αία Eλλάδα, ή-ταν κατατετμημένη σε μικρά αυ-τ�ν�μα κράτη και μ�ν� απ� π�λιτι-στικής απ�ψεως απ�τελ�ύσε μιαεν�τητα. H ελλην�κεντρική ιδε�-λ�γία των Γερμανών εί�ε έναν σα-"ή π�λιτικ� πρ�σανατ�λισμ�:στρε"�ταν εναντί�ν της Γαλλίαςκαι τ�υ π�λιτισμ�ύ της, � �π�ί�ςήταν επηρεασμέν�ς απ� τη Pώμη.O "ιλελληνισμ�ς έγινε στη διάρ-κεια τ�υ 19�υ αι., και κυρίως στηνΠρωσία, ένα είδ�ς κρατικ�ύ δ�γ-ματ�ς. Mέ�ρι τ� 1900 περίπ�υ, γιανα σπ�υδάσει κανείς στ� πανεπι-στήμι� και να αναλά�ει, στη συνέ-

�εια, σημαντική θέση στην κρατι-κή μη�ανή, έπρεπε πρώτα να μα-θητεύσει σε Γυμνάσι� θεωρητικήςκατεύθυνσης, με υπ��ρεωτικά μα-θήματα τα αρ�αία ελληνικά και ταλατινικά.

Mεγάλες ανασκα�έςκαι δημ�σιεύσεις

Mετά τη νικη"�ρ� εκστρατεία ε-ναντί�ν της Γαλλίας και την Eνωσητης Γερμανίας τ� 1871, επω"ελή-θηκαν και �ι αρ�αι�γνώστες απ�τη νέα �ικ�ν�μική ευμάρεια, ιδιαί-τερα μάλιστα στ� Bερ�λίν�, τηνπρωτεύ�υσα τ�υ �ασιλεί�υ. Πραγ-ματ�π�ιήθηκαν μεγάλες, π�λυέ��-δες ανασκα"ές, �πως στην Oλυ-μπία (απ� τ� 1875) και στην Πέργα-μ� (απ� τ� 1878), αλλά δημι�υργή-θηκαν επίσης και �ι �ικ�ν�μικέςπρ�ϋπ�θέσεις για να πραγματ�-

π�ιήσ�υν τις έρευνές τ�υς και ναδημ�σιεύσ�υν έργα τ�υς –τα �-π�ία έως σήμερα παραμέν�υν θε-μελιώδη– μεγάλ�ι επιστήμ�νες, �-πως � ελληνιστής Oύλρι� "�ν Bι-λαμ��ιτς–Mέλεντ�ρ" (Ulrich vonWilamowitz-Moellendorff, 1848-1931), � ιστ�ρικ�ς Tέ�ντ�ρ M�μ-σεν (Theodor Mommsen, 1817-1903), καθώς και �ι αρ�αι�λ�γ�ιEρνστ K�ύρτι�υς (Ernst Curtius,1814-1896) και Aντ�λ" Φ�υρτ�έν-γκλερ (Adolf Furtwängler, 1853-1907). H διά�υτη την επ��ή εκείνηαισι�δ��ία �τι ήταν δυνατ�ν να ε-πιτύ��υν �σα μέ�ρι τ�τε θεωρ�ύ-νταν ακατ�ρθωτα, διακ�πηκε απ�τ�ν A΄ Παγκ�σμι� Π�λεμ� και τιςαλλαγές π�υ αυτ�ς επέ"ερε στιςσυνθήκες !ωής και στις κ�ινωνικέςδ�μές. Aντί να συσσωρεύ�υν αρ-�αι�λ�γικ� υλικ� και να μελετ�ύν

KYPIAKH 7 MAPTIOY 1999 - H KAΘHMEPINH 13Συνέ�εια στην 14η σελίδα

Aναπαράστασητης ακρ�π�ληςτης Περγάμ�υ. 1. Aνάκτ�ρ� I. 2. Aνάκτ�ρ� III. 3. Aνάκτ�ρ� IV. 4. Aνάκτ�ρ� V. 5. Tραϊάνει�. 6. Bι�λι�θήκη. 7. Iερ� AθηνάςΠ�λιάδας. 8. Θέατρ�. 9. Nα�ς Δι�νύσ�υ.10. Mεγάλ�ς Bωμ�ς. 11. Nα�ς Δι�ς. 12. Aγ�ρά($ωτ.: StaatlicheMuseen zu Berlin,PreussischerKulturbesitz).

Aγαλμα της Aθηνάς

Παρθέν�υ απ� την Πέργαμ�.

Eργ� τ�υ α΄ μισ�ύτ�υ 2�υ π.X. αι.,

ελληνιστική απ�δ�-ση τ�υ αγάλματ�ς

τ�υ Φειδία στ�ν Παρθενώνα.

T� άγαλμα της θεάς της Σ�-

$ίας �ρισκ�ταν στη �ι�λι�θήκη της Περγάμ�υ,

μία απ� τις μεγα-λύτερες της αρ�αι-�τητας. H ελεύθε-

ρη αντιγρα$ή τ�υ αγάλματ�ς ήταν ένας απ�

τ�υς τρ�π�υς γιανα τ�νιστεί τ� π�-λιτιστικ� πρ�σωπ�

τ�υ περγαμην�ύ�ασιλεί�υ, τ� �π�ί�

διεκδικ�ύσε τ� ρ�λ� τ�υ αντά-

&ι�υ συνε�ιστή της Aθήνας

τ�υ 5�υ π.X. αι.στ�ν ελλην�$ων�κ�σμ� της επ��ής

($ωτ.: Δ. Δαμάσκ�ς).

τα πάντα με την ίδια ένταση, άρ�ι-σαν τώρα να ανα!ητ�ύν τα κριτή-ρια α�ι�λ�γησης π�υ θα επέτρε-παν να διακρίν�υν τ� σημαντικ� α-π� τ� ασήμαντ�. Aνα!ητ�ύσαν τησημασία τ�υ ελληνικ�ύ π�λιτισμ�ύγια τη σύγ�ρ�νη επ��ή, και αρ�αι-�λ�γ�ι �πως � Γκέρ�αρντ P�ντεν-�αλντ (Gerhardt Rodenwaldt, 1886-1945), επιδίωκαν τη διασα"ήνισητης ένν�ιας τ�υ «κλασικ�ύ». O Bε-ρ�λινέ!�ς "ιλ�λ�γ�ς Bέρνερ Γιέ-γκερ (Werner Jaeger, 1888-1961) ί-δρυσε τ�ν «τρίτ� �υμανισμ�», μιαπ�λιτιστική κίνηση η �π�ία απευ-θυν�ταν σε μεγάλα τμήματα της ε-πιστημ�νικής κ�ιν�τητας και τηςαστικής τά�ης. Aυτ� τ� σημεί� α-πεί�ε μ�ν� ένα μικρ� �ήμα απ� την�ικει�π�ίηση της κλασικής αρ�αι�-τητας για π�λιτικ�ύς σκ�π�ύς, καιαυτ� επιδίω�αν �ι ιδε�λ�γ�ι τ�υ ε-θνικ�σ�σιαλισμ�ύ. T� σύνθηματης συγγένειας μετα�ύ των Eλλή-νων και των Γερμανών έγινε πάλιεπίκαιρ�. O Xίτλερ πρ�ωθ�ύσεπρ�σωπικά, με την ευκαιρία τωνOλυμπιακών Aγώνων τ� 1936, τηνεπανέναρ�η των γερμανικών ανα-σκα"ών στην Oλυμπία. Παρ’ �λααυτά η επιστημ�νική έρευνα πρ�-σανατ�λι!�ταν σύμ"ωνα με τα διε-θνώς ισ�ύ�ντα. M�ν� σε �ρισμέ-νες περιπτώσεις έγινε μέσ� π�λιτι-κής πρ�παγάνδας.

Mετά τ� τέλ�ς τ�υ B΄ Παγκ�σμί�υΠ�λέμ�υ, η ιστ�ρία τ�υ Bερ�λίν�υ

και των αρ�αι�γνωστικών επιστη-μών σε αυτ� καθ�ρίστηκαν απ� τ��ωρισμ� της π�λης και των μ�υσεί-ων της. H μετατρ�πή τ�υ Παλαι�ύΠανεπιστημί�υ, τ� �π�ί� απ� τ�1949 �ν�μά!εται «Πανεπιστήμι�X�ύμπ�λντ» (Humboldt Universi-taet), σε ένα εκπαιδευτικ� ίδρυμαδιαπνε�μεν� απ� τις ιδέες τ�υMαρ�ισμ�ύ και τ�υ σ�σιαλιστικ�ύσυστήματ�ς, �δήγησε, ήδη τ� 1948,στην ίδρυση τ�υ «Eλεύθερ�υ Πανε-πιστημί�υ» (Freie Universitaet) στ�νδυτικ� τ�μέα της π�λης. Στ� Πανε-πιστήμι� X�ύμπ�λντ �ι αρ�αι�γνω-στικές επιστήμες περι�ρί!�νταν �-λ� και περισσ�τερ�, σε αντίθεση μετην Aκαδημία Eπιστημών της Aνα-τ�λικής Γερμανίας, η �π�ία μάλιστααπέκτησε δικ� της ινστιτ�ύτ�, ανα-πτύσσ�ντας έντ�νη εκδ�τική αλλάκαι ανασκα"ική δραστηρι�τηταστις σ�σιαλιστικές �ώρες των Bαλ-κανίων.

Στ� Δυτικ� Bερ�λίν�, �π�υ εί�ετην έδρα τ�υ τ� Γερμανικ� Aρ�αι-�λ�γικ� Iνστιτ�ύτ�, τα τμήματατης Kλασικής Aρ�αι�λ�γίας, τηςKλασικής Φιλ�λ�γίας και τηςAρ�αίας Iστ�ρίας ε�ελί�θηκαν, �-σ�ν α"�ρά τ� πρ�σωπικ� και τις�ι�λι�θήκες, στα καλύτερα τηςΓερμανίας. Eδώ αναπτύ�θηκαν καιτα επίσης π�λύ καλά καταρτισμένατμήματα συγγενών επιστημών, �-πως π.�. της Πρ�ϊστ�ρίας, τηςAρ�αι�λ�γίας της Eγγύς Aνατ�-λής. Kατ’ αυτ� τ�ν τρ�π� επανήλ-

θε η συνεργασία π�λλών �ργανι-σμών, κάτι π�υ απ�τελ�ύσε παρά-δ�ση για τ� Bερ�λίν�. T� τμήματης Kλασικής Aρ�αι�λ�γίας έγινεαπ� τα μεγαλύτερα τ�υ είδ�υς τ�υστη Γερμανία: Aπέκτησε μία επι-πλέ�ν έδρα, την έδρα Iστ�ρίας τηςAρ�αίας Aρ�ιτεκτ�νικής, και, σεστενή συνεργασία με τα M�υσείακαι την π�λη, μια συλλ�γή γύψινωνεκμαγείων αρ�αίων γλυπτών.

H συλλ�γή, η �π�ία εγκαινιάστη-κε τ� 1988 και άν�ι�ε για τ� ευρύκ�ιν�, αντικατέστησε μια παλαι�τε-ρη π�λύ σημαντική συλλ�γή εκμα-γείων, π�υ εί�ε εν μέρει καταστρα-"εί στ�ν π�λεμ� και εν μέρει απ�-θηκευθεί στ� Aνατ�λικ� Bερ�λίν�.

Mετά την επανένωση

H επανένωση των δύ� Γερμα-νιών και των δύ� τ�μέων τ�υ Bε-ρ�λίν�υ τ� 1990 δεν �δήγησε σεπρ��δ� των αρ�αι�γνωστικών επι-στημών, παρά τις νέες δυνατ�τη-τες για επα"ές ανάμεσα στα πρ�-σωπα και τ�υς θεσμ�ύς στην Aνα-τ�λή και τη Δύση, και παρά την α-νανέωση των M�υσείων και τηςAκαδημίας των Eπιστημών. H π�λητ�υ Bερ�λίν�υ πρέπει τώρα να�ρηματ�δ�τεί μ�νη της τα τρίαμεγάλα πανεπιστήμια και τα υπ�-λ�ιπα εκπαιδευτικά ιδρύματα, �ω-ρίς να υπ�λ�γί!ει στις συνηθισμέ-νες επι��ρηγήσεις της B�ννης.Aυτ� μπ�ρεί να επιτευ�θεί μ�ν�

με δραστική μείωση τ�υ πρ�ϋπ�-λ�γισμ�ύ. Στην παρ�ύσα κατάστα-ση είναι αδύνατη η αν�ικ�δ�μησητων αρ�αι�γνωστικών επιστημώνστ� Πανεπιστήμι� X�ύμπ�λντ καιη διατήρησή τ�υς στ� ίδι� υψηλ�επίπεδ� στ� Eλεύθερ� Πανεπιστή-μι�. Mια επανένωση �λων των συ-να"ών επιστημών σε ένα εκπαι-δευτικ� ίδρυμα θα ήταν λ�γικ� και�ικ�ν�μικά "ρ�νιμ�, στην πρά�η�μως είναι δύσκ�λ� να πραγματ�-π�ιηθεί. Oι π�λύπλ�κες διαδικα-σίες συνενν�ησης ανάμεσα σταδύ� πανεπιστήμια είναι ακ�μα σεε�έλι�η. Tα π�λιτικά σώματα π�υείναι υπεύθυνα για τα επιστημ�νι-κά θέματα δεν διαθέτ�υν πλέ�ν τηθέληση και τη δύναμη λήψης απ�-"άσεων των υπ�υργών Π�λιτι-σμ�ύ τ�υ πάλαι π�τέ κρατιδί�υτ�υ Bερ�λίν�υ. Θα �ρειαστεί επ�-μένως κάπ�ι� διάστημα ακ�μα, ώ-στε να δημι�υργηθ�ύν για τις αρ-�αι�γνωστικές επιστήμες συνθή-κες εργασίας π�υ να ανταπ�κρίν�-νται στη μεγάλη παράδ�ση τ�υBερ�λίν�υ και π�υ θα τ� αναδεί-��υν σε έναν ελκυστικ� τ�π�σπ�υδών. Mένει να ελπί!�υμε �τιη μετακ�μιση τ�υ K�ιν��υλί�υκαι της κυ�έρνησης στ� Bερ�λίν�θα επισπεύσει τ� νέ� καν�νισμ�των πανεπιστημίων και θα πρ�ω-θήσει την άπ�ψη �τι η γερμανικήπρωτεύ�υσα θα πρέπει επίσης ναμείνει ένα κέντρ� των αρ�αι�γνω-στικών επιστημών.



Aπ�ψη της Συλλ�γής Γύψινων Eκμαγείων Aρ�αίων Γλυπτών τ�υ Eλεύθερ�υ Πανεπιστημί�υ τ�υ Bερ�λίν�υ. O �ώρ�ς δεν λειτ�υργεί μ�ν� ως μ�υσεί�, γίν�-νται επίσης μαθήματα αρ�αι�λ�γίας απ� τ� αντίστ�ι�� τμήμα τ�υ πανεπιστημί�υ, δι�ργανών�νται εκδηλώσεις και εκθέσεις μ�ντέρνας τέ�νης, με απ�τέλε-σμα η Συλλ�γή Eκμαγείων να λαμ�άνει μια ιδιαίτερη θέση στ�ν π�λιτιστικ� �άρτη της π�λης ($ωτ.: B. Paetzel).

Eίναι λ�ιπν �ι επιγρα ές σημα-ντικτατη πηγή για τη γνώση τ�υαρ�αί�υ κσμ�υ· έ��υν μάλιστα �α-ρύν�υσα σημασία, διτι μετα�ύ τ�υ�αράκτη και τ�υ αναγνώστη δεν πα-ρεμ�άλλεται κανείς, αντιθέτωςπρ�ς τα κείμενα των αρ�αίων συγ-γρα έων π�υ έ θασαν ως εμάς α-ντιγρα μενα. H μελέτη των είναιαπαραίτητη, πως και των αρ�αίωνκειμένων και των αρ�αι�λ�γικώνκαταλ�ίπων. O συνδυασμς τωντριών πηγών συνιστά την αρ�αία ι-στ�ρία.

Aκ�λ�ύθως με τη σπ�υδή και τηδημ�σίευση των επιγρα ών ασ��-λ�ύνται συνε�ώς απ συστάσεωςτ�υ ελληνικ�ύ κράτ�υς πάρα π�λ-λ�ί �έν�ι επιστήμ�νες δια ρων ε-θνικ�τήτων, αλλά και αρκετ�ί Eλλη-νες. Eτσι αναπτύ�θηκε η επιγρα ι-κή ως ιδιαίτερ�ς κλάδ�ς της αρ�αι-�γνωστικής επιστήμης ��ηθητικςτης ιστ�ρίας.

Eλληνικές επιγρα�έςκαι Aκαδημίατ�υ Bερ�λίν�υ

Στη μελέτη των ελληνικών επιγρα- ών συνετέλεσε τα μέγιστα η μεθ�-δική συλλ�γή και έκδ�σή των. T�1815 η Aκαδημία των Eπιστημών τ�υBερ�λίν�υ (Königlich–PreussischeAkademie der Wissenschaften zuBerlin) ανέθεσε τ� έργ� αυτ στ�ν ε-πι ανή ιλλ�γ� και μέλ�ς τ�υ Aυ-γ�ύστ�υ Boeckh (1785–1867) κατ-

πιν πρ�τάσεώς τ�υ. Eπειδή � ελλαδι-κς �ώρ�ς �ρισκταν υπ τ�ν τ�υρ-κικ !υγ και δεν ήταν δυνατή η με-λέτη των επιγρα ών ε� αυτ�ψίας, �εκδτης συνέλε�ε την ύλη κατά κύ-ρι�ν λγ�ν απ τα περιηγητικά κεί-μενα, τα �π�ία περιεί�αν πάμπ�λλεςεπιγρα ές, και απ άλλ�υς λ�γί�υς,π�υ τ�υ έστελναν αντίγρα α επι-γρα ών απ τα ευρωπαϊκά μ�υσεία.H πρώτη μνημειώδης έκδ�ση

(1828–1877)· εκδτες A. Boeckh, I.Franz, E. Curtius, A. Kirchhoff), υπτ�ν τίτλ� Σύνταγμα των EλληνικώνEπιγρα ών (Corpus InscriptionumGraecarum) περιέλα�ε σ��λιασμέ-νες στη λατινική γλώσσα περί τις12.000 επιγρα ές απ λες σ�εδντις περι��ές τ�υ αρ�αί�υ κσμ�υ.

Mε την απελευθέρωση της Eλλά-δ�ς, την ίδρυση της Aρ�αι�λ�γικής



Eλληνικές επιγρα�έςH μελέτη τ�υς απ� την Aκαδημία Eπιστημών τ�υ Bερ�λίν�υ

Aριστερά: Kυριακ�ς Σ. Πιττάκης (1798–1863). O πρώτ�ς Eλλην αρ�αι�λ�γ�ς. Περιέσωσε �ιλιάδες μνημείων. Eκδ�τηςτης Aρ�αι�λ�γικής E�ημερίδ�ς της α΄ περι�δ�υ (1837–1860). Δημ�σίευσε πρ�ίκα και αμισθεί 4.158 επιγρα�ές. Δε!ιά:Στέ�αν�ς Aθ. K�υμαν�ύδης (1818–1899). Eπι�ανής λ�γι�ς, επιγρα�ικ�ς και αρ�αι�λ�γ�ς, καθηγητής της ΛατινικήςΦιλ�λ�γίας τ�υ Πανεπιστημί�υ Aθηνών και γραμματεύς (1859–1894) της Aρ�αι�λ�γικής Eταιρείας. Συνέ%αλε �υσιω-δώς στην έκδ�ση των Inscriptiones Graecae.

H �ιν��η τ�υ Διπύλ�υ. Eνεπίγρα�� αγγεί� των γεωμετρι-κών �ρ�νων απ� την περίτ�ν Kεραμεικ�των Aθηνών περι��ή. H επιγρα�ή π�υ�έρει �αραγμέ-νη εκ δε!ιώνπρ�ς τα αριστε-ρά είναι μια απ�τις παλαι�τερεςελληνικές επι-γρα�ές περί τ� 740–730 π.X.(Aθήνα, Eθνικ�Aρ�αι�λ�γικ�M�υσεί�).

Td˜ ÁaÚ ôÓ ôÍÈÔÓ ‰È¿ıÔÈÙÔ ÙÉ˜ ÙáÓÁÚ·ÌÌ¿ÙˆÓ Ì·ı‹ÛÂˆ˜; ¢Èa ÁaÚ ÙÔ‡-ÙˆÓ ÌfiÓˆÓ Ôî ÙÂÙÂÏÂ˘ÙËÎfiÙÂ˜ ÙÔÖ˜˙áÛÈ ‰È·ÌÓËÌÔÓÂ‡ÔÓÙ·È.

T�υ Aγγέλ�υ Π. Mατθαί�υ

Eπιγρα�ικύ, εκδ τη τυ περιδικύ «H ρς»

ΣTO XΩPIO (12, 13.2) τ�υ Δι�δώρ�υαπ�τυπώνεται κατά τ�ν πληρέστε-ρ� και σα έστερ� τρπ� η α�ία τηςγρα ής και της μαθήσεώς της. H�άρα�η τ�υ �νματ�ς τ�υ νεκρ�ύστ�ν επιτύμ�ι� λίθ� δια υλάσσει τημνήμη τ�υ μετα�ύ των !ώντων. Hγρα ή επεκτείνει πρ�ς τα πίσω τ�παρελθν των ανθρώπων και δια-σώ!ει τη μνήμη ενς παλαι�τέρ�υκσμ�υ.

O,τι έ�ει γρα εί σε σκληρή ύλη,σε λίθ�υς, αντικείμενα απ πηλ,�ύλ�, διασώ!εται επί μακρτατ�ν�ρν�· �ι μαλακές ύλες, πως � πά-πυρ�ς και τα επε�εργασμένα δέρ-ματα, στα �π�ία επίσης έγρα αν �ιαρ�αί�ι Eλληνες, είναι περισστερ� θαρτές. Tα κείμενα επάνω σε μα-λακή ύλη μελετά η ιλ�λ�γία και ηπαπυρ�λ�γία· τι έ�ει �αρα�θεί σεσκληρές ύλες, δηλ. �ι επιγρα ές καιτα ν�μίσματα, απ�τελ�ύν αντικείμε-ν� δυ� άλλων επιστημ�νικών κλά-δων, της Eπιγρα ικής και της N�μι-σματικής.

Oι παλαιτερες ελληνικές επιγρα- ές των ιστ�ρικών �ρνων �ρ�ν�-λ�γ�ύνται στα μέσα τ�υ 8�υ αι. π.X.Aπ ττε μέ�ρι τ� τέλ�ς τ�υ αρ�αί-�υ κσμ�υ τ�ν 6� αι. μ.X. υπάρ�ειμια αδιάλειπτη σειρά επιγρα ικώνκειμένων εκτεινμενη απ τηνIσπανία μέ�ρι τα πρ�ς δυσμάς σύν�-ρα της Iνδίας και απ την P�υμανίακαι τ�ν Eύ�ειν� πάντα μέ�ρι την Aί-γυπτ� και την Λι�ύη. Oι περισστε-ρες και �ι πι� σημαντικές έ��υν�ρεθεί στ�ν ελλαδικ �ώρ�. Mν�στ� Eπιγρα ικ M�υσεί� υλάσσ�-νται 14.500 και στην στ�ά τ�υ Aττά-λ�υ 7.500 περίπ�υ. Xιλιάδες �ρίσκ�-νται στα κατά τπ�υς M�υσεία, στιςσυλλ�γές και στ�υς αρ�αι�λ�γι-κ�ύς �ώρ�υς της Eλλάδ�ς, ενώπλήθ�ς νέων απ�καλύπτεται ετη-σίως.

Oι επιγρα ές παρέ��υν π�λλέςκαι σημαντικές πληρ� �ρίες, κάπ�-τε άγνωστες απ τις ιλ�λ�γικέςπηγές και δια ωτί!�υν σκ�τεινά ση-μεία τ�υ αρ�αί�υ �ί�υ. Kαλύπτ�υνευρύτατ� άσμα τ�υ ανθρωπίν�υ�ί�υ, τσ� τ�υ ιδιωτικ�ύ, σ� καιτ�υ δημ�σί�υ· απ την ένδει�η τ�υτπ�υ τα ής αγαπητ�ύ πρ�σώπ�υ,την μνεία πρ�σ �ράς σε κάπ�ια θε-τητα, τις ερωτικές επιδσεις ενςνεαρ�ύ, ώς την καταγρα ή τωνσκευών ενς ιερ�ύ, τ�ν καν�νισμασκήσεως της λατρείας, τ�ν απ�λ�-γισμ ενς αγων�θέτ�υ ιερ�ύ αγώ-ν�ς ή τις δημσιες δαπάνες, τα δά-νεια, τις απ� άσεις μιας πλεως, τακείμενα των συμμα�ιών μετα�ύ δυ�ή περισσ�τέρων πλεων.



Yπηρεσίας (1833) και της Aρ�αι�λ�-γικής Eταιρείας (1837), και την έναρ-�η αρ�αι�λ�γικών εργασιών και ανα-σκα ών, κατ’ αρ�άς στην Aκρπ�ληκαι στην Aθήνα και κατπιν σε άλ-λ�υς τπ�υς, �ι απ�καλυπτμενες ε-πιγρα ές αυ�άν�νταν συνε�ώς. Mιανέα έκδ�ση ήταν απαραίτητη, για ναπεριλά�ει τσ� τις νέες, σ� και τιςπαλαιές, δημ�σιευμένες μως τώρακατπιν αυτ�ψία τ�υς λίθ�υ. O πρώ-τ�ς τμ�ς, με τις Aττικές επιγρα έςτων �ρνων πρ� τ�υ έτ�υς 403/2π.X., ε�εδθη απ τ�ν A. Kirchhoff τ�1873. H νέα σειρά, κατπιν εισηγήσε-ως τ� 1902 τ�υ μεγάλ�υ Γερμαν�ύ ιλ�λγ�υ U. Wilamowitz vonMoellendorf (1848–1931), �ν�μάστη-κε Inscriptiones Garecae (IG) και πε-ριέλα�ε σε 31 τμ�υς �ιλιάδες ελλη-νικών επιγρα ών κατά �ρισμένη γε-ωγρα ική τά�η.

H συνε�ής αύ�ηση των νέων ε-πιγρα ών, μάλιστα της Aττικής, ε-πέ�αλλε μια νέα έκδ�ση. Tα τεύ�ητης Aττικής περιλαμ�άν�υν13.247 επιγρα ές, τις �π�ίες ε�έ-δωσε (1913–1940) � J. Kirchner(1859–1940). Eνδιαμέσως και μετάτ� 1940 δημ�σιεύθηκαν και τμ�ιάλλων περι��ών, κυρίως απ τ�νG. Klaffenbach (1890–1972).

Oι ανασκα ές των Aμερικανών αρ-�αι�λγων στην αρ�αία Aγ�ρά τωνAθηνών (1931 κ.ε.) έ εραν στ� ωςπλέ�ν των 7.500 επιγρα ών. T�ν α-ριθμ αύ�ησαν σημαντικά �ι έρευνεςτων Eλλήνων αρ�αι�λγων στηνAθήνα και την Aττική, ώστε η Aκαδη-μία τ�υ Bερ�λίν�υ απ� άσισε τηντρίτη έκδ�ση των αττικών επιγρα- ών των �ρνων πρ� τ�υ 403/2 π.X.,την �π�ία ανέλα�ε και έ ερε σε πέ-ρας με τη συνεργασία μιας πλειάδ�ςεγκρίτων επιστημνων � διαπρεπήςAγγλ�ς επιγρα ικς και ιστ�ρικς D.Lewis (1928–1994).

Tην έκδ�ση των InscriptionesGraecae διηύθυναν διαδ��ικώς �ι A.Kirchhoff, U. Wilamowitz vonMoelendorf, Fr. Hiller von Gaertr-ingen, G. Klaffenbach και E.Erxleben. H πληρτης, η συν�πτικήαλλά συγ�ρνως περιεκτική παρ�υ-σίαση των επιγρα ών, η πισττης καιακρί�εια των αναγνώσεων, και η ε-γκυρτης των παρατιθεμένων συ-ντμων γλωσσικών και ιστ�ρικώνσ��λίων πρ�σέδωσαν στ� έργ� με-γάλ� κύρ�ς. Oι τμ�ι των IG δεν ή-σαν επίτευγμα ενς μν�ν επιστήμ�-ν�ς, αλλά απ�τέλεσμα συνεργασίαςαρκετών εν επιγρα ική και ιλ�λ�-γία διαλαμψάντων ανδρών. Aν καιπ�λλ�ί ε�εδθησαν στα τέλη τ�υ19�υ αιών�ς και έκτ�τε πάμπ�λλεςεπιγρα ές επαναδημ�σιεύθηκαν, ε-νώ �ιλιάδες ήλθαν στ� ως πρ�σκ�-μί!�ντας νέα στ�ι�εία στην επιστή-μη, τ� έργ� παραμένει θεμελιώδες��ήθημα της έρευνας. H συμ��λήτ�υ στην πρ�δ� των επιγρα ικώνκαι ιστ�ρικών σπ�υδών και στη μελέ-τη τ�υ αρ�αί�υ ελληνικ�ύ κσμ�υ υ-πήρ�ε κε αλαιώδης, ώστε ανεδεί-�θη σε μνημεί� της αρ�αι�γνωστι-κής επιστήμης.

Eκδτες των InscriptionesGraedae εκτς των ανα ερθέντωνυπήρ�αν σπ�υδαί�ι επιγρα ικ�ί, �ιΓερμαν�ί U. Koehler, W. Ditten-berger, W. Kolbe, M. Fraenkel, Fr.Hiller von Gaertringen, αλλά και άλ-

λων εθνικ�τήτων, �ι W. Paton, J.Delamare, F. Durrbach, P. Roussel,Ch. Eason.

Θεμελιώδης ήταν η συμ��λή στηνέκδ�ση των IG και των Eλλήνων επι-γρα ικών και αρ�αι�λγων. Hδη,στ�ν πρώτ� τμ� (1828) τ�υ CorpusInscriptionum Gracarum � A. Boeckh�ρησιμ�π�ίησε μερικά αντίγρα αAττικών επιγρα ών τ�υ K.Σ. Πιττάκη(1798–1863), τ�υ πρώτ�υ Eλλην�ςαρ�αι�λγ�υ· � ίδι�ς αργτερα έ-στειλε στ�ν Boeckh αντίγρα α 600περίπ�υ επιγρα ών. Mετά τ� 1850συνέ�αλαν στ� έργ� �ι Στέ αν�ςAθ. K�υμαν�ύδης (1818–1899), Π.Eυστρατιάδης (1815–1888), Π. Kα�-�αδίας (1850–1928), Bασίλει�ς Λε�-νάρδ�ς (1857–1930) και κατπιν αρ-κετ�ί άλλ�ι νετερ�ι. Oι Eλληνεςδεν συνεισέ εραν μν� με την αυ-τ�ψία των λίθων και την απ�στ�λή ε-κτύπων, αντιγρά ων, παρατηρήσε-

ων και σ��λίων, αλλά και �ι ίδι�ι, κυ-ρίως �ι Πιττάκης και K�υμαν�ύδης,εδημ�σίευσαν �ιλιάδες επιγρα ές·τ� κυριτερ�, σ�ι διηύθυναν τηνAρ�αι�λ�γική Yπηρεσία (Eυστρατιά-δης, Kα��αδίας) και τ� Eπιγρα ικM�υσεί� (Λε�νάρδ�ς) ή την Aρ�αι�-λ�γική Eταιρεία (Σ.A. K�υμαν�ύδης)διευκλυναν τ� λ� εγ�είρημα θέτ�-ντας στη διάθεση των μελετητώντ�υς ενεπιγρά �υς λίθ�υς και τα ευ-ρετήρια των μ�υσείων και των αρ-�αι�λ�γικών συλλ�γών και συνεργα-!μεν�ι στενώς με εκείν�υς. Xωρίςτη μ�ναδική ελευθεριτητα τωνEλλήνων θα ήταν αδύνατη η έκδ�σητων IG.

H συνεργασία �άριν της εκδσεωςανέπτυ�ε τ�υς δεσμ�ύς με τηνEλλάδα των �ένων εκδ�τών ή τωνάλλων επι ανών επιγρα ικών π�υσυνέδραμαν συστηματικώς τ� έργ�.Iδιαιτέρως σ�ι παρέμειναν επί μα-κρά �ρ�νικά διαστήματα, εδώ, έμα-θαν τη νέα ελληνική, εγνώρισαν καιαγάπησαν τ�ν τπ� και τ�υς ανθρώ-π�υς. O H.G. Lolling (1848–1894), oHiller von Gaertringen (1864–1947)και � Adolf Wilhelm (1864–1950) μι-λ�ύσαν και έγρα αν απταίστως τηνελληνική και υπήρ�αν θερμ�ί λά-τρεις της νετερης Eλλάδας.

Στην έκδ�ση των IG συνέ�αλε �υ-σιωδώς τ� Aρ�εί� Eπιγρα ών, π�λύ-τιμ� για την ιστ�ρία τσ� των λίθωνσ� και της έρευνας, π�υ άρ�ισε νασυγκρ�τείται τ� 1902 και στεγά!εταιστην Aκαδημία τ�υ Bερ�λίν�υ. Aπ�-τελείται απ έκτυπα των επιγρα ών(�άρτινα απ�τυπώματα της ενεπι-γρά �υ επι ανείας των λίθων), –ησυλλ�γή εκτύπων αριθμεί περί τις45.000 και τ� παλαιτερ� είναι τ�υ1867–, αντίγρα α των κειμένων, ω-τ�γρα ίες και π�λύτιμες, �ειργρα- ες ή μη, σημειώσεις των κατά και-ρ�ύς εκδ�τών των τμων, αλλά καιάλλων επιγρα ικών π�υ συνέ�αλανστ� έργ�. Iδιαιτέρας επιστημ�νικήςα�ίας είναι τα έκτυπα: α) διτι διασώ-!�υν την κατάσταση της επιγρα ήςκατά τη στιγμή π�υ ελή θησαν, ενώσυ�νά συμ�αίνει με την πάρ�δ� τ�υ

�ρν�υ � λίθ�ς να έ�ει υπ�στεί κα-κώσεις· �) διτι υπάρ��υν έκτυπα ε-πιγρα ών, �ι �π�ίες έ��υν �αθεί ήλανθάν�υν, ώστε είναι η μνη πιστήαπεικνισή τ�υς και μν�ν αυτά πα-ρέ��υν τη δυναττητα ελέγ��υ τ�υκειμέν�υ, πως έ�ει εκδ�θεί στις IG.

Aλλά τ� Aρ�εί� είναι π�λύτιμ� καιγια την ιστ�ρία της Eλληνικής Aρ�αι-�λ�γίας και Eπιγρα ικής, α �ύ περι-λαμ�άνει και έκτυπα, αντίγρα α, ση-μειώσεις και επιστ�λές των Πιττάκη,K�υμαν�ύδη, Eυστρατιάδη, Λε�νάρ-δ�υ και αρκετών νε�τέρων.

Hδη η Aκαδημία (�ν�μά!εται τώραBerlin-brandenburgische Akademie)έ�ει πρ�γραμματίσει και πρ�ετ�ιμά-!ει υπ τη διεύθυνση τ�υ K. Hallof, υ-πευθύν�υ της σειράς, την έκδ�σηνέων τμων (Σάμ�υ, Iκαρίας, Kω, I�-νίων Nήσων, Aργ�λίδ�ς). E�άλλ�υ,θα συμμετάσ�ει ενεργώς και στηνέα, τρίτη, έκδ�ση των μετά τ� έτ�ς403-2 π.X. αττικών επιγρα ών, την �-π�ία απ� άσισε η διεθνής επιστημ�-νική κ�ιντητα κατά τ� συνέδρι�π�υ δι�ργάνωσε η Eλληνική Eπιγρα- ική Eταιρεία στην Aθήνα (I�ύνι�ς1998). Oι υπ έκδ�σιν επιγρα ές υ-περ�αίν�υν τις 20.000 και τ� έργ� θαγίνει με τη συνεργασία επιστημνωνδια ρων �ωρών, μετα�ύ των �π�ί-ων και Eλλήνων.

A �ρμώμεν�ι απ τη συμ��λή τηςAκαδημίας τ�υ Bερ�λίν�υ στην Eπι-γρα ική και, γενικτερα, στηνAρ�αι�γνωστική επιστήμη, τα�ιδέ-ψαμε ευγαλέα στ� θαυμαστ κ-σμ� των αρ�αίων ελληνικών επιγρα- ών. Mπ�ρ�ύμε κατά σύμ�ασιν ναθεωρήσωμε τι την αρ�ή και τ� τέ-λ�ς των �ρί!�υν η επιγρα ή της �ι-ν��ης τ�υ Διπύλ�υ (περί τ� 740-730 π.X.), και τ� κ�ιμητήρι�ν τηςAγάπης (5�ς/6�ς αι. μ.X.). Στ� ενδιά-μεσ� διάστημα των 1.300 περίπ�υ ε-τών έ!ησε ένας παλαιτερ�ς κ-σμ�ς μακρινς, αλλά και συγ�ρνωςτσ� κ�ντινς, σ� υπάρ��υν γύρωμας �ι θεγγμεν�ι λίθ�ι, �ι επιγρα- ές, και τα άλλα μνημεία, π�υ δια-σώ!�υν !ωντανή και απτή τη μνήμητ�υ, τ� παρελθν μας.

Aριστερά: A. Boeckh (1785–1867). Eπι�ανής κλασικ�ς �ιλ�λ�γ�ς, εκδ�της τ�υ πρώτ�υ μνημειώδ�υς συντάγματ�ς τωνελληνικών επιγρα�ών (Corpus Inscriptionum Graecarum) και θεμελιωτής της επιγρα�ικής επιστήμης. Δε!ιά: U. vonWilamowitz–Moellendorf (1848–1931). Eνας απ� τ�υς μεγαλύτερ�υς Eλληνιστές· υπεύθυν�ς τ�υ πρ�γράμματ�ς τωνInscriptiones Graecae. Yπ� την καθ�δήγησή τ�υ ε!εδ�θησαν πάμπ�λλ�ι τ�μ�ι των IG μετα!ύ των ετών 1902 και 1930.

H επιτύμ%ια στήλη της Aγάπης απ�την Aττική 5�ς/6�ς αι. μ.X. (Aθήνα,Eπιγρα�ικ� M�υσεί�).

T�υ Helmut Kyrieleis

Πρ�έδρ�υ τ�υ Γερμανικ�ύ Aρ�αι�λ�γικ�ύIνστιτ�ύτ�υ

TO BEPOΛINO ήρθε σε άμεση επα-�ή με την Eλλάδα αργά. H Πρωσία– δια��ρετικά απ’ �,τι η Γαλλία καιη Aγγλία, π�υ ήδη απ� τα �ρ�νιατ�υ Aγώνα των Eλλήνων για ανε-�αρτησία αναμεί�θηκαν στα ελλη-νικά π�λιτικά και επιστημ�νικάπράγματα, δια��ρετικά ακ�μα κιαπ� την Bαυαρία, η �π�ία ήρθεπρ�σκαιρα σε στενή π�λιτιστική ε-πα�ή με την Eλλάδα, ως η �ώρακαταγωγής τ�υ Oθωνα – κρατήθη-κε αρ�ικά σε απ�σταση κατά τρ�π�π�υ εκπλήσσει. O�ι απ� έλλειψηπ�λιτιστικ�ύ ενδια�έρ�ντ�ς, αλλάε�αιτίας της π�λιτικής κατάστασηςστην Πρωσία, η �π�ία εστία#ε τ�ενδια�έρ�ν της στην Kεντρική Eυ-ρώπη και εί�ε στην αρ�ή αμελητέαεπα�ή με τ� μεσ�γειακ� κ�σμ�.Ωστ�σ� στη �ώρα αυτή πρ�ετ�ιμα-#�ταν μια θεωρητική στ� �εκίνημάτης, συστηματική ανάπτυ�η τωναρ�αι�γνωστικών επιστημών, στη-ριγμένη στην παλαι�τερη παράδ�-ση των Aκαδημιών τ�υ Bερ�λίν�υκαι αναπτυσσ�μενη δυναμικά, μέ-σω της ίδρυσης τ�υ Πανεπιστημί-�υ και της Aρ�ιτεκτ�νικής Σ��λής,και μέσω της νέας �ργάνωσης τηςAκαδημίας των Eπιστημών. H πρ�-αγωγή αυτή των επιστημών έμελλεσύντ�μα να δώσει τ� αναγκαί� υ-π�&αθρ� για τις ανασκα�ικές καιερευνητικές δραστηρι�τητες τ�υBερ�λίν�υ στην Eλλάδα.

T� πρώτ� μισ� τ�υ 19�υ αι. απε-τέλεσε για τις ιστ�ρικές επιστήμεςμια ιδρυτική επ��ή σε �λ�κληρητην Eυρώπη, κυρίως �μως στ� Bε-ρ�λίν�. Oπως και σε άλλες ευρω-παϊκές ηγεμ�νικές αυλές, έτσι καιστην πρωσική υπήρ�ε απ� τ�ν 16�αι. μια λ�για αντιμετώπιση τηςAρ�αι�τητας, κύρια έκ�ανση της�π�ίας ήταν η συλλ�γή αρ�αι�τή-των. Στ� Bερ�λίν� αναπτύ�θηκετώρα πλέ�ν, ανάμεσα στ�υς διαν�-�ύμεν�υς και τ�υς επιστήμ�νες,μια Eπιστήμη της Aρ�αι�τητας �-λ�ένα και πι� συστηματ�π�ιημένη.H πρ�σπάθεια για επιστημ�νικήμέθ�δ� είναι ένα �αρακτηριστικ�των αντιπαραθέσεων τ�υ 19�υ αι.με την Aρ�αι�τητα στη γερμανικήαυτή π�λη.

Σε αυτ� τ� κλίμα πνευματικής#ύμωσης έ�ει τις ρί#ες τ�υ � θε-σμ�ς π�υ σήμερα απ�τελεί, απ� ε-πιστημ�νική και π�λιτιστική άπ�-ψη, τ�ν παλαι�τερ� αδιάληπτ� δε-σμ� τ�υ Bερ�λίν�υ με τ�ν π�λιτι-σμ� και την επιστήμη της αρ�αίαςEλλάδας: τ� Γερμανικ� Aρ�αι�λ�-γικ� Iνστιτ�ύτ� (DAI). T� Γερμανι-κ� Aρ�αι�λ�γικ� Iνστιτ�ύτ� τωνAθηνών ιδρύθηκε τ� 1874 και είναιμία απ� τις λεγ�μενες «�ένες αρ-�αι�λ�γικές σ��λές», η δεύτερηπαλαι�τερη μετά τη ΓαλλικήAρ�αι�λ�γική Σ��λή. Eίναι ένα πα-ράρτημα τ�υ DAI, τ� �π�ί� έ�ει α-

π� τ� 1833 την έδρα τ�υ στ� Bερ�-λίν�. Mια σύντ�μη ματιά στην πρώ-ιμη ιστ�ρία τ�υ Iνστιτ�ύτ�υ θα μαςπληρ��ρήσει πώς δημι�υργήθη-κε αυτή η σ�έση ανάμεσα στις δύ�π�λεις, σ�έση π�υ υπερ&αίνει τα120 �ρ�νια.

H ίδρυσητυ Iνστιτύτυ

στη PώμηH ίδρυση τ�υ Γερμανικ�ύ Aρ�αι-

�λ�γικ�ύ Iνστιτ�ύτ�υ συνέπεσε μετ� �εκίνημα της Aρ�αι�λ�γίας ωςεπιστήμης και επηρέασε απ��ασι-στικά την ε�έλι�ή της. Eίναι ενδει-κτικ� για τ� �αρακτήρα αυτ�ύ τ�υIνστιτ�ύτ�υ ως εν�ς επιστημ�νι-κ�ύ �ργανισμ�ύ με διεθνή πρ�σα-νατ�λισμ�, �τι στην πραγματικ�τη-τα η ίδρυσή τ�υ δεν έγινε στ� Bε-ρ�λίν� αλλά στη Pώμη. Στις κινη-τήριες δυνάμεις της ίδρυσης αυ-τής ανήκαν απ� την αρ�ή πρ�σωπι-κ�τητες απ� τ� Bερ�λίν� και τηνΠρωσία. H ιδέα για την ίδρυση ε-ν�ς αρ�αι�λ�γικ�ύ θεσμ�ύ υπήρ�εστ�ν κύκλ� των «Pωμαίων Yπερ-&�ρείων», ένα �ιλικ� ιδιωτικ� κύ-κλ� Eυρωπαίων διαν��ύμενων,καλλιτε�νών και διπλωματών στηPώμη. Oι άνθρωπ�ι αυτ�ί διέ&λε-ψαν �τι η επιστημ�νική εμ&άθυνσηστ� γ�ργά αυ�αν�μεν� αρ�αι�λ�-γικ� υλικ� απαιτ�ύσε τη διεθνήσυνεργασία και τη συστηματικήδημ�σίευση των ευρημάτων. Eνα�ργανωτικ� πλαίσι� γι’ αυτ� θα ή-ταν τ� «Iνστιτ�ύτ� Aρ�αι�λ�γικήςAλληλ�γρα�ίας» («Instituto diCorrispondenza Archeologica»),την ιδρυτική συνεδρία τ�υ �π�ί�υσυγκάλεσαν στις 2 Iαν�υαρί�υ τ�υ

1829 � αρ�αι�λ�γ�ς Eντ�υαρντΓκέρ�αρντ, � Πρώσ�ς πρέσ&ηςKρίστιαν ��ν Mπ�ύνσεν, � επιτε-τραμμέν�ς τ�υ Aνν�&ερ�υ στηPώμη Aύγ�υστ�ς Kέστνερ, � ε��υ-σι�δ�τημέν�ς για τις Aρ�αι�τητεςτης Pώμης Kάρλ� Φέα και � μεγά-λ�ς Δαν�ς γλύπτης Mπέρτελ Θ�ρ-&αλντσεν. H συντακτική συνέλευ-ση έλα&ε �ώρα την 21η Aπριλί�υτ�υ 1829, ημερ�μηνία της ίδρυσηςτης αρ�αίας Pώμης, στ� Παλάτσ�Kα�αρέλι, έδρα τ�υ Πρώσ�υ πρέ-σ&η. T� Iνστιτ�ύτ� τέθηκε υπ� τηνπρ�στασία τ�υ Πρώσ�υ πρίγκιπαδιαδ��υ κι αργ�τερα &ασιλιάΦρειδερίκ�υ Γ�υλιέλμ�υ Δ’. Oστ��ς τ�υ νε�ϊδρυθέντ�ς Iνστι-τ�ύτ�υ ήταν η συλλ�γή και γνω-στ�π�ίηση �λων των αρ�αι�λ�γι-κών ανακαλύψεων και αντικειμέ-νων απ� τ�ν τ�μέα της KλασικήςAρ�αι�λ�γίας. Tμήματα τ�υ Iνστι-τ�ύτ�υ στην Iταλία, Γαλλία, Γερμα-νία και Aγγλία συνέ&αλαν στην ευ-ρωπαϊκή �ργάνωση της αρ�αι�λ�-γικής ενημέρωσης.

Mετα�ράστ Bερλίν

H ιδέα και η σύλληψη τ�υ Iνστι-τ�ύτ�υ ��είλ�νται κυρίως στ�νEντ�υαρντ Γκέρ�αρντ. Oταν αυ-τ�ς μετακλήθηκε στ� Πανεπιστή-μι� τ�υ Bερ�λίν�υ τ� 1833, άρ�ισεμία ε�ελικτική π�ρεία, στη διάρ-κεια της �π�ίας τ� &άρ�ς της διεύ-θυνσης τ�υ Iνστιτ�ύτ�υ μετατ�πί-στηκε πρ�ς τα εκεί. Παράλληλα�άθηκε � πανευρωπαϊκ�ς τ�υ �α-ρακτήρας, ε�αιτίας των απ�σ�ιστι-κών διακρατικών τάσεων των �ω-ρών π�υ συμμετεί�αν. Mέσω των

επιρρ�ών τ�υ Γκέρ�αρντ στ� Bε-ρ�λίν�, συσ�ί�θηκαν �ι μέ�ρι τ�τεημιεπίσημες σ�έσεις τ�υ Iνστιτ�ύ-τ�υ με την Πρωσία, �πως επίσηςκαι �ι σημαντικές στενές σ�έσειςμε την πρωσική Aκαδημία των Eπι-στημών, τα M�υσεία τ�υ Bερ�λί-ν�υ και τ� Πανεπιστήμι�. T� 1859τ� πρωσικ� Yπ�υργεί� Π�λιτισμ�ύανέλα&ε τη �ρηματ�δ�τηση τ�υIνστιτ�ύτ�υ, τ� 1871 ακ�λ�ύθησεη επίσημη μετατρ�πή τ�υ σε κρα-τικ� πρωσικ� ίδρυμα και τ� 1874μετ�ν�μάσθηκε σε «Aυτ�κρατ�ρι-κ� Γερμανικ� Aρ�αι�λ�γικ� Iνστι-τ�ύτ�».

Oι π�λλαπλές μ�ρ�ές επιστημ�-νικής �ργάνωσης και επικ�ινωνίαςέ��υν γίνει σήμερα, στ� τέλ�ς τ�υ20�υ αι., τ�σ� αυτ�ν�ητες, ώστεμας είναι δύσκ�λ� να καταν�ήσ�υ-με π�σ� καιν�τ�μ�ς και απ� π�λ-λές απ�ψεις πρωτ�π�ριακή ήταν ηίδρυση τ�υ Iνστιτ�ύτ�υ για �λ�-κληρη την αρ�αι�γνωστική επιστή-μη. Kαιν�τ�μ�ς και καθ�ριστικάδια��ρετική απ’ �,τι η ατ�μική π�-λυμάθεια της αμέσως πρ�ηγ�ύμε-νης ιστ�ρικής �άσης, �πως π. �. ηπραγμάτωση της ιδέας �τι μ�ν�μέσω της συστηματικής συλλ�γήςκαι δημ�σίευσης �λων, ακ�μα καιτων πι� μικρών μνημείων, μπ�ρείνα δημι�υργηθεί η &άση για μια ε-πιστημ�νική, ιστ�ρική έρευνα.Aκ�μα και η γνωστ�π�ίηση πρ�-σ�ατων ανακαλύψεων και η ανα-κ�ίνωση των π�ρισμάτων της έ-ρευνας σε διεθνές επίπεδ�, ένα#ωτικ� στ�ι�εί� της αρ�αι�λ�γικήςεπιστήμης, έλα&ε για πρώτη ��ράμ�νιμη μ�ρ�ή στα πρώτα επιστη-μ�νικά περι�δικά και στις δημ�σι-



Γερμανικ Aραι�λ�γικ Iνστιτ�ύτ�H ίδρυσή τυ και ι πρώτες ανασκα�ές στην Eλλάδα

Aριστερά:

O Eντ�υαρντ

Γκέρ�αρντ

(1795–1867),

ιδρυτής τ�υ

Γερμανικ�ύ

Aρ�αι�λ�γικ�ύ

Iνστιτ�ύτ�υ

π�υ αρ�ικά εί�ε

την έδρα τ�υ

στη Pώμη, και

πρώτ�ς καθη-

γητής αρ�αι�-

λ�γίας στ� Πα-

νεπιστήμι� τ�υ

Bερ�λίν�υ. Δε-

�ιά: O Γ�υλιέλ-

μ�ς Nτέρπ�ελ-

ντ (1853–1940),

αρ�ιτέκτ�νας

και διευθυντής

τ�υ Γερμανικ�ύ


Iνστιτ�ύτ�υ

στην Aθήνα.

Kάτω:

O «Yπερ"#ρει-

�ς Γρύπας»,

τ� έμ"λημα

τ�υ Γερμανικ�ύ


Iνστιτ�ύτ�υ».


Συνέ�εια απ# την 17η σελίδα

εύσεις τ�υ Iνστιτ�ύτ�υ. Aπ��ασι-στική και κατευθυντήρια για τη συ-νέ�εια ήταν �μως η θέσπιση τηςAρ�αι�λ�γίας ως επιστήμης και ηδημι�υργία εν�ς σταθερ�ύ �ώρ�υέρευνας.

Παράλληλα με τη μετατρ�πή τ�υ«Iνστιτ�ύτ�υ Aρ�αι�λ�γικής Aλλη-λ�γρα�ίας» σε «Γερμανικ� Aρ�αι-�λ�γικ� Iνστιτ�ύτ�» ακ�λ�ύθησετ� 1874 η ίδρυση εν�ς παραρτήμα-τ�ς στην Aθήνα. Στην Eλλάδα πα-ρατηρείται ήδη μετά την EλληνικήEπανάσταση μια #ωηρή επιστημ�-νική κινητικ�τητα, κυρίως απ� τηνε�ϊδρυθείσα Eλληνική Aρ�αι�λ�-γική Eταιρεία, �π�υ πλάι σε άλ-λ�υς επιστήμ�νες συμμετεί�αν ε-πίσης Γερμαν�ί αρ�αι�λ�γ�ι καιαρ�ιτέκτ�νες. H ίδρυση τ�υ Iνστι-τ�ύτ�υ στην Aθήνα �άρισε σ’ αυ-τές τις δραστηρι�τητες μια νέα,μ�νιμη εστία και ε�ελί�θηκε π�λύγρήγ�ρα σε κέντρ� των ελλην�-γερμανικών αρ�αι�λ�γικών επα-�ών, �ι �π�ίες μέ�ρι σήμερα απ�-τελ�ύν ένα σημαντικ� και π�λύτι-μ� τμήμα των π�λιτιστικών σ�έσε-ων των δύ� λαών. T� παράρτηματης Aθήνας στεγά#εται απ� τ�1888 στ� επι&λητικ� κτίρι� της �-δ�ύ Φειδί�υ 1, έργ� τ�υ Eρνστ Tσί-λερ (Ernst Ziller). Στην αρ�ή παρα-�ωρήθηκε απ� τ�ν Eρρίκ� Σλήμανμε την κατα&�λή εν�ικί�υ, για ναπεριέλθει, μετά τ� θάνατ� τ�υ, τ�1890, στ� γερμανικ� κράτ�ς.

T� Iνστιτ�ύτ� της Aθήνας συμ-μετεί�ε απ� την αρ�ή π�λύ ενεργάστις αρ�αι�λ�γικές έρευνες στηνEλλάδα. Aπ� την πρώιμη ιστ�ρίατ�υ ας ανα�ερθ�ύν δύ� επι�ειρή-σεις: τ� 1879, στ� πλαίσι� της πρώ-της ανε�άρτητης ανασκα�ής τ�υAθηναϊκ�ύ Iνστιτ�ύτ�υ, ερευνήθη-κε � θ�λωτ�ς μυκηναϊκ�ς τά��ςστ� Mενίδι και δημ�σιεύθηκε ένα

�ρ�ν� αργ�τερα. Eκείνη την επ��ήπερίπ�υ (1885-1894) έγινε η μεγά-λη τ�π�γρα�ική καταγρα�ή τηςAττικής απ� Πρώσ�υς α�ιωματι-κ�ύς-σ�εδιαστές υπ� τη διεύθυν-ση τ�υ Γι��αν A�υγκ�ύστ Kά�υ-περτ (Johann August Kaupert). Aυ-τ�ί �ι «Xάρτες της Aττικής»(Karten von Attika) είναι ένα ρη�ι-κέλευθ� έργ� για την αρ�αία τ�π�-γρα�ία της Aττικής, π�υ παραμέ-νει μέ�ρι σήμερα α�επέραστ�. Πα-ράλληλα με πλήθ�ς μικρ�τερων α-νασκα�ών και ερευνών, π�υ είναιαδύνατ� να ανα�ερθ�ύν �λες ε-δώ, τέσσερα είναι κυρίως τα ερευ-νητικά πρ�γράμματα π�υ συν�-δευσαν την εργασία τ�υ Iνστιτ�ύ-τ�υ για π�λλά �ρ�νια και μέ�ρι τιςμέρες μας:

Aνασκα�έςστην Eλλάδα

Oι ανασκα�ές στην Oλυμπία �ε-κίνησαν τ� 1875 απ� τ� Bερ�λίν�ως «&ασιλικές ανασκα�ές» και μ�-ν� τ� 1937 πέρασαν στη δικαι�δ�-σία τ�υ Γερμανικ�ύ Aρ�αι�λ�γικ�ύIνστιτ�ύτ�υ. Hταν �μως απ� τηναρ�ή στενά συνδεδεμένες με τ� α-θηναϊκ� παράρτημά τ�υ. Aπ� αυ-τήν την πρώτη συστηματική μεγά-λη ανασκα�ή της κλασικής αρ�αι�-λ�γίας, η �π�ία δεν ερευν�ύσε μ�-ν� για μεμ�νωμένα μνημεία, αλλάγια τ� σύν�λ� των κτισμάτων καιτων ευρημάτων στ� ιστ�ρικ� τ�υςπλαίσι�, δ�θηκε σημαντική ώθησηγια την αρ�αι�λ�γική ανασκα�ικήπρακτική. Oι ανασκα�ές τ�υ Eρρί-κ�υ Σλήμαν στην Tίρυνθα συνε�ί-στηκαν υπ� τη διεύθυνση τ�υIνστιτ�ύτ�υ τ� 1905. Oι ανασκα�έςστη Σάμ�, π�υ μέ�ρι τ� 1925 διε�ά-γ�νταν απ� τα M�υσεία τ�υ Bερ�-λίν�υ, πέρασαν στη δικαι�δ�σίατ�υ Iνστιτ�ύτ�υ, �πως επίσης και�ι ανασκα�ές στ�ν Kεραμεικ�, �ι�π�ίες μέ�ρι τ� 1913 διε�άγ�νταναπ� την Eλληνική Aρ�αι�λ�γικήEταιρεία. T� σύν�λ� των δημ�σι-εύσεων των ανασκα�ών αυτών α-π�τελεί θεμελιώδη συμ&�λή στηνAρ�αι�λ�γία της Eλλάδας, και αναυτ�ί �ι ανασκα�ικ�ί �ώρ�ι είναισήμερα απ� τ�υς σημαντικ�τε-ρ�υς της ιστ�ρικής τ�π�γρα�ίαςτης Eλλάδας και τ�υ διεθν�ύς τ�υ-ρισμ�ύ, αυτ� ��είλεται και στην ε-πιστημ�νική και αναστηλωτική ερ-γασία τ�υ Γερμανικ�ύ Aρ�αι�λ�γι-κ�ύ Iνστιτ�ύτ�υ της Aθήνας.

Σημαντική είναι η συμ&�λή τ�υIνστιτ�ύτ�υ στην αρ�αι�λ�γική έ-ρευνα και μέσω της μεγάλης &ι-&λι�θήκης τ�υ, η �π�ία είναι αν�ι-�τή στ�υς επιστήμ�νες �λων των�ωρών. Mέσα σε αυτήν γενιέςEλλήνων αρ�αι�λ�γων καταγίν�-νται με τις ερευνητικές τ�υς εργα-σίες. Mε τη �ιλική υπ�στήρι�η τωνεργασιών τ�υ Iνστιτ�ύτ�υ απ�τ�υς Eλληνες συναδέλ��υς και τιςελληνικές αρ�ές εκ�ρά#εται έναςανώτερ�ς κ�ιν�ς στ��ς, � �π�ί�ςαπ�τελ�ύσε απ� την αρ�ή τη &άσητης πρωτ�&�υλίας τ�υ Bερ�λίν�υστην Eλλάδα: η πρ�σπάθεια για ει-ρηνικές και �ιλικές ελλην�γερμα-νικές σ�έσεις σε �λα τα επίπεδατης π�λιτιστικής, πνευματικής καιεπιστημ�νικής #ωής.

H "ι"λι�θήκη τ�υ Γερμανικ�ύ Aρ�αι�λ�γικ�ύ Iνστιτ�ύτ�υ της Aθήνας. «H αρ�αι�λ�γική σπ�υδή στην Aθήνα γιν#τανκατά μεγάλ� μέρ�ς και στη Bι"λι�θήκη τ�υ Iνστιτ�ύτ�υ. T� ίδρυμα, καθώς τ#τε ήταν ανεκτή η $ωή στ� κέντρ�, ήταν$ωντανεμέν� και απ# την κατ�ίκηση τ�υ Δ/ντ�ύ και της �ικ�γένειάς τ�υ, καθώς και των μελών και υπ�τρ#�ων» (Σέ-μνη Kαρ�ύ$�υ, Bιώματα και μνημ#συνα, H#ρ�ς 2, 1984, 42) (�ωτ.: Γ. Mπαρδ#π�υλ�ς).

T� κτίρι� #π�υ στεγά$εται τ� παράρτημα τ�υ Γερμανικ�ύ Aρ�αι�λ�γικ�ύIνστιτ�ύτ�υ στην Aθήνα, στην �δ# Φειδί�υ 1, έργ� τ�υ Eρνέστ�υ Tσίλερ,πρώην κατ�ικία τ�υ Eρρίκ�υ Σλήμαν (�ωτ.: Στέλλα Στυλιαν�ύ).



Πτέρυγα τ�υ M�υσεί�υ της Περγάμ�υ. Πίσω απ� τις γραμμές τ�υ τρέν�υ διακρίνεται τ� M�υσεί� Bode, τ� �π�ί� στεγά�ει μία απ� τις μεγαλύτερες ν�μισμα-τικές συλλ�γές αρ�αίων ελληνικών και ρωμαϊκών ν�μισμάτων. T� M�υσεί� της Περγάμ�υ �ιλ��ενεί μία απ� τις σημαντικ�τερες συλλ�γές ελληνικών αρ�αι�-τήτων στ�ν κ�σμ�. K�ρυ�αία εκθέματά τ�υ είναι τα μεγάλα τμήματα αναστηλωμένων κτιρίων ελληνιστικών και ρωμαϊκών �ρ�νων απ� την Πέργαμ� και άλλεςπ�λεις της M. Aσίας (�ωτ.: Δ. Δαμάσκ�ς).

Tα μ�υσεία τ�υ Bερ�λίν�υH ιστ�ρία των αρ�αι�λ�γικών τ�υ μ�υσείων και η ανασκα�ική τ�υς δραστηρι�τητα

M�υσεί� Περγάμ�υ. Aίθ�υσα ρωμαϊκών αντιγρά�ων γλυπτών της κλασικής επ��ής (�ωτ.: Δ. Δαμάσκ�ς).

T�υ Wolf-Dieter Heilmeyer

Διευθυντή των M�υσείων Aρ�αι�τήτων τ�υ Bερ�λίν�υ

OI KΛAΣIKEΣ αρ�αιτητες υπήρ-�αν αντικείμεν� συστηματικήςσυλλ�γής στ� Bερ�λίν� ήδη απτ�ν 17� αι., γεγ�νς π�υ καταδει-κνύει τη σ�έση της παιδείας τηςπλης με τ�υς π�λιτισμ�ύς τηςMεσ�γεί�υ, ιδιαίτερα σε δύσκ�-λ�υς καιρ�ύς. Στα τέλη τ�υ ίδι�υαιώνα και συγκεκριμένα στις 4Mαΐ�υ τ�υ 1698 μετα�έρθηκε στ�ανάκτ�ρ� τ�υ Bερ�λίν�υ και ησυλλ�γή τ�υ Pωμαί�υ αρ�αι�λ-γ�υ T"ι�#άνι Πιέτρ� Mπελρι(1613-1696), με την �π�ία σηματ�-δ�τείται η δημι�υργία μιας α�ι-λ�γης αρ�αι�λ�γικής συλλ�γήςστ� Bερ�λίν�. Δικαίως, τ� 1998,γι�ρτάστηκαν τα 300 �ρνια απτην απκτησή της.

Oμως, παρτι η ειρήνη κι η συ-νε�ής, αθρυ#η και απρσκ�πτηενασ�ληση είναι �ι κύριες πρ�ϋ-π�θέσεις για την εργασία σε κάθεμ�υσεί�, στις αρ�αιτητες στ�

Bερ�λίν� έλα�ε μια τελείως δια-��ρετική μ�ίρα, ήδη απ τ�ν πρώ-τ� αιώνα της έκθεσής τ�υς εκεί:τ� 1726 μέρ�ς των γλυπτών παρα-δθηκε στη Δρέσδη απ τ�ν Φρει-δερίκ� Γ�υλιέλμ� A΄. Aπ τ� 1770έως τ� 1798 �ι εναπ�μείνασες κα-θώς και �ι νε�απ�κτηθείσες αρ-�αιτητες στεγάστηκαν σε δικτ�υς μ�υσεί�, αυτή τη ��ρά μωςστη μ�να�ιά τ�υ πάρκ�υ τ�υ Σαν-σ�υσί, στ� γειτ�νικ Πτσνταμ.Aπ τ� 1806 έως τ� 1815 �ι αρ�αι-τητες αυτές υπήρ�αν μέρ�ς τωνπρωσικών λα�ύρων π�υ μετέ�ε-ρε � Nαπ�λέων στ� Παρίσι.

To M�υσεί� τ�υ Λ�ύ#ρ�υ στ�Παρίσι απ�τέλεσε, ταν εγκαινιά-στηκε, τ� πρτυπ� για την Πρωσίακαι τ� Bερ�λίν�, με την ένν�ια τιττε �ι #ασιλικές συλλ�γές έργωντέ�νης, απ��ασίστηκε να γίν�υνπρ�σιτές στ� κ�ιν. Mε τα εγκαί-νια τ�υ κτιρί�υ τ�υ Altes Museum,στις 3 Aυγ�ύστ�υ 1830, έργ� τ�υKαρλ Φρίντρι� Σίνκελ (1781–1841),η αρ�αιτητα απέκτησε, στ� κέ-ντρ� τ�υ Bερ�λίν�υ, ακρι#ώς α-πέναντι απ τ� ανάκτ�ρ� της π-λης, ένα �ώρ� π�υ θα μπ�ρ�ύσενα πρ�#ληθεί τ� δυνατν καλύτε-ρα. Στ� αριστ�υργηματικ κτίσματ�υ Σίνκελ, τα αρ�αία αντικείμε-να, συνδυα"μενα με τις ανα��-ρές τ�υ ίδι�υ τ�υ κτιρί�υ στην αρ-�αιτητα, έπλαθαν ένα σύν�λ� ε-ναρμ�νισμέν� με τ� πρωσικ ιδε-ώδες της μρ�ωσης στ� σ��λεί�,

τ� πανεπιστήμι� και την Aκαδη-μία. Π�λλές γενιές, διαπνεμενεςαπ αυτές τις αρ�ές, συνέλε�αναρ�αία αγγεία, τερρακτες, �άλκι-να έργα, �ρυσά κ�σμήματα και κυ-ρίως γλυπτά –τα τελευταία και ωςγύψινα εκμαγεία–, στην επιθυμίατ�υς να παρ�υσιάσ�υν την ιστ�-ρία της αρ�αίας τέ�νης.

H επ��ή των μεγάλωνανασκα�ών

H κλασική αρ�αι�λ�γία ε�ελί-�θηκε σε αυτν�μη επιστήμη τ�δεύτερ� μισ τ�υ 19�υ αι., �πτανκαι η ανασκα�ή απ�τέλεσε μια#ασική μέθ�δ� εργασίας. H ίδρυ-ση τ�υ Γερμανικ�ύ Bασιλεί�υ τ�1871, �πτε τα μ�υσεία τ�υ Bερ�-λίν�υ ανέλα#αν πλέ�ν τ� ρλ� ε-θνικών μ�υσείων, υπήρ�ε τ� έ-ναυσμα για την έναρ�η των σημα-ντικών ανασκα�ών στην Eλλάδακαι την Eγγύς Aνατ�λή. Tα πρώτα�ρνια �ι ανασκα�ές αυτές δι�ρ-γανώθηκαν άμεσα απ τα ίδια ταμ�υσεία: στην Oλυμπία (1875 -1881), την Πέργαμ� (1878–1886),τ�ν Mαίανδρ� της μικρασιατικήςMαγνησίας (1891–1893), την Πριή-νη (1895–1899), τη Mίλητ�(1899–1914), τα Δίδυμα(1906–1913), τη Σάμ� (1910–1914),τ� Mπάαλμπεκ (1898–1905).

Aπ αυτές τις ανασκα�ές πρ�-έρ��νται τα περισστερα εκθέμα-τα των #ερ�λινέ"ικων μ�υσείων,τα �π�ία απ�κτήθηκαν με διά��-

ρες συμ�ωνίες και στεγάστηκαναρ�ικά σε μικρ κτίσμα στη θέσηπ�υ #ρίσκεται σήμερα τ� M�υ-σεί� της Περγάμ�υ, τ� �π�ί� ε-γκαινιάστηκε την 1η Oκτω#ρί�υ1930. Στις κεντρικές αίθ�υσες τ�υμ�υσεί�υ, � Tέ�ντ�ρ Bίγκαντ(Theodor Wiegand, 1864–1936), ��π�ί�ς ανέσκαψε τ�υς περισσ-τερ�υς απ’ τ�υς πρ�ανα�ερμε-ν�υς �ώρ�υς, στέγασε �λκληραμεγάλα τμήματα κτιρίων της κλα-σικής, της ελληνιστικής και τηςρωμαϊκής αρ�αιτητας.

Mε αυτν τ�ν τρπ� έ�τια�ε έ-να μ�ναδικ μ�υσεί� αρ�ιτεκτ�νι-κής, δημι�υργώντας, παράλληλαμε τη γλυπτική και τη μικρ�τε�νία,τ� τρίτ� σημαντικ στ�ι�εί� της#ερ�λινέ"ικης συλλ�γής αρ�αι�-τήτων. H ανασύνθεση των αυθε-ντικών πλακών της μεγάλης "ω-�ρ�υ τ�υ περγαμην�ύ Bωμ�ύκαι η απ�κατάσταση, σε �υσικμέγεθ�ς, ενς τρίτ�υ τ�υ Bωμ�ύμε τη μεγάλη κλίμακά τ�υ, εί�ε γί-νει ήδη απ τη δεκαετία τ�υ 1930και αργτερα, απ τ� 1959 και ε-�ής, μαγνήτης για τ� κ�ιν.

Mετά τ�ν π�λεμ�

Oλκληρη η αρ�αι�λ�γική συλ-λ�γή τ�υ Bερ�λίν�υ εκτειντανσε τρία κτίσματα: στ� κτίρι� τ�υΣίνκελ· στ� μεσαί� ρ�� τ�υ«Nέ�υ M�υσεί�υ», κτίσματ�ς τωνμέσων τ�υ 19�υ αι. τ� �π�ί� στέ-κει ακμα ερείπι� απ την επ��ή

τ�υ B΄ Παγκσμι�υ Π�λέμ�υ· καιστις κεντρικές αίθ�υσες τ�υ M�υ-σεί�υ της Περγάμ�υ.

O πλεμ�ς, με ,τι πρ�ηγήθηκεκαι ,τι επακ�λ�ύθησε ως συνέ-πεια για τ� Bερ�λίν�, πρ�κάλεσετη μεγαλύτερη παρακμή π�υ γνώ-ρισαν στα 300 �ρνια της ιστ�ρίαςτ�υς τα μ�υσεία της πλης: τηνκαταδίω�η των συνεργατών τ�υς,τ� κλείσιμ τ�υς με την έναρ�ητ�υ π�λέμ�υ, τις καταστρ��έςστα κτίρια, την καταστρ��ή αντι-κειμένων, τη μετα��ρά τ�υς απτ�υς νικητές, τη μετατρ�πή τηςπεργαμηνής "ω�ρ�υ σε λά�υρ�,και, μετά τ� τέλ�ς τ�υ π�λέμ�υ,τη διαίρεση.

Oταν, μετά την πτώση τ�υ Tεί-��υς τ� 1989, κατέστη επιτέλ�υςδυνατή η επανένωση των αρ�αίωνεκθεμάτων, ως �ώρ�ι έκθεσης -λων των αρ�αι�τήτων επελέγη-σαν τ� M�υσεί� της Περγάμ�υ καιτ� Παλαι M�υσεί�. Για την 300ήεπέτει� της αρ�αι�λ�γικής συλ-λ�γής, τ� Mάι� τ�υ 1998, εγκαι-νιάστηκε η έκθεση στ�ν κυρίως -ρ�� τ�υ Παλαι�ύ M�υσεί�υ.

Eτσι, η #ερ�λινέ"ικη αρ�αι�λ�-γική συλλ�γή μπ�ρεί τώρα ναπρ��ωρήσει καλά ε��πλισμένηστ�ν επμεν� αιώνα και να επιτε-λέσει τ� έργ� της, να λειτ�υργείδηλαδή, στ� κέντρ� της γερμανι-κής πρωτεύ�υσας, ως π�λιτιστι-κς πρέσ#ης των �ωρών της Mε-σ�γεί�υ, και κατά κύρι� λγ� τηςEλλάδας.



T� Altes Museum, έργ� τ�υ αρ�ιτέκτ�να Kαρλ Φρίντρι� Σίνκελ. Eγκαινιάστηκε τ� 1830 και στεγά�ει μια μ�ναδική συλλ�γή ελλην�ρωμαϊκών αρ�αι�τήτων, με-τα�ύ των �π�ίων αττική κεραμική, αργυρά και �ρυσά κ�σμήματα και γλυπτά (�ωτ.: W. Hoepfner).


Aρ�αία Eλληνική Tέ�νηOι μ�ναδικές συλλ�γές τ�υ M�υσεί�υ της Περγάμ�υ και τ�υ Altes Museum

M�υσεί� Περγάμ�υ, αίθ�υσα ελληνιστικής αρ�ιτεκτ�νικής. Eδώ εκτίθενται αναστηλωμένα τμήματα κτιρίων της M. Aσίας. Στ� κέντρ� της αίθ�υσας ψη�ιδωτ�απ� τ� ανάκτ�ρ� V της Περγάμ�υ, 2�υ αι. π.X. Στ� �άθ�ς η πρ�σταση τ�υ πρ�νά�υ τ�υ να�ύ τ�υ Δία Σωσίπ�λη απ� τη Mαγνησία, α΄ μισ� 2�υ αι. π.X. (�ωτ.: Δ.Δαμάσκ�ς).


Δρ Kλασικής Aρ�αι�λ�γίαςστ� Eλεύθερ� Πανεπιστήμι� τ�υ Bερ�λίν�υ

TA EΛΛHNIKA εκθέματα των μ�υ-σείων τ�υ Bερ�λίν�υ καλύπτ�υν �-λ� τ� �άσμα της αρ�αίας ελληνικήςτέ�νης κι απ�τελ�ύν στ� σύν�λ�τ�υς μία απ� τις πι� ενδια�έρ�υσεςσυλλ�γές αρ�αι�τήτων παγκ�-σμίως. Oι τελευταίες αλλαγές στηνπ�λιτική σκηνή της Γερμανίας συ-νέ�αλαν σε ρι�ικές αλλαγές στα �ε-ρ�λινέ�ικα μ�υσεία κι έστρεψαν τ�ενδια�έρ�ν τ�υ �ιλ�τε�ν�υ κ�ιν�ύεκ νέ�υ στα ελληνικά εκθέματα π�υ�ρίσκ�νται στην πρωτεύ�υσα τ�υγερμανικ�ύ κράτ�υς.

H ελληνική συλλ�γή εκτίθεται σεδύ� μ�υσεία. Στ� M�υσεί� της Περ-γάμ�υ, τ� �π�ί� πήρε τ� �ν�μά τ�υαπ� την �μώνυμη αρ�αία π�λη τηςM. Aσίας, �π�υ �ι γερμανικές ανα-σκα�ές έ�εραν στ� �ως σημαντικάευρήματα απ� τ� 1886 και ε%ής, καιτ� Altes Museum (Παλαι� M�υσεί�),στ� �π�ί� εκτίθενται μετα%ύ άλ-λων, μια σημαντική συλλ�γή αττι-

κής κεραμικής, αργυρά και �ρυσάκ�σμήματα, καθώς και �ρισμένα�άλκινα και μαρμάρινα γλυπτά. T�M�υσεί� της Περγάμ�υ είναι κτί-σμα των αρ�ών τ�υ 20�ύ αι. Σ�εδιά-στηκε τ� 1907, έλα�ε �μως την τε-λική τ�υ μ�ρ�ή ύστερα απ� π�λλέςδιακ�πές και πρ�σθήκες στα αρ�ικάσ�έδια μ�λις τ� 1930, �π�τε και ε-γκαινιάστηκε. T� Altes Museum α-ντίθετα είναι ένα �αρακτηριστικ�δείγμα κλασικιστικής αρ�ιτεκτ�νι-κής τ�υ 19�υ αι., κτίσμα τ�υ αρ�ιτέ-κτ�να Kαρλ Φρίντρι� Σίνκελ. Kαι ταδύ� μ�υσεία, τ� ένα π�λύ κ�ντάστ� άλλ�, �ρίσκ�νται στ� λεγ�μεν�Nησί των M�υσείων (Museum-sinsel) στ� κέντρ� της π�λης, δίπλαστη �ημισμένη λεω��ρ� Unter denLinden (Kάτω απ� τις Φιλλύρες) κιανάμεσα στις επίσης �ημισμένεςπλατείες Alexander και Potsdamer,εκεί �π�υ �ρίσκ�νται σημαντικάκτίρια της π�λης, �πως � Kαθεδρι-κ�ς Nα�ς, η Oπερα, τ� Πανεπιστή-μι� Humboldt (X�ύμπ�λντ) κλπ. T�τμήμα αυτ� της π�λης ανήκε μετάτ�ν π�λεμ� στ� Aνατ�λικ� Bερ�λί-

ν� και %ανακτίστηκε απ� τα ερείπια�πως ήταν πριν απ� τ�υς ��μ�αρ-δισμ�ύς. Mετά την Eνωση των δύ�Γερμανιών κι �ταν πλέ�ν θα έ�ει �-λ�κληρωθεί στ� μέλλ�ν η μετα��-ρά της πρωτεύ�υσας απ� τη B�ννηστ� Bερ�λίν�, θα συγκεντρωθ�ύνεκεί �λα τα κυ�ερνητικά κτίρια, μεστ�� να γίνει η π�λη κι επισήμωςτ� π�λιτικ� και π�λιτιστικ� κέντρ�της π�λης.

T� M�υσεί�της Περγάμ�υ

T� επι�λητικ� M�υσεί� της Περ-γάμ�υ στεγά�ει π�λλά ευρήματααπ� την Πέργαμ�, μια σημαντικήσυλλ�γή γλυπτών, καθώς κι �λ�-κληρα τμήματα αναστηλωμένωνκτιρίων ελληνικών π�λεων της Mι-κράς Aσίας. Eκτ�ς απ’ αυτά εκτίθε-νται σε μία πτέρυγά τ�υ και σημα-ντικά ευρήματα απ� τ�υς π�λιτι-σμ�ύς της Eγγύς Aνατ�λής και τ�υIσλάμ. T� �άρ�ς της έκθεσης πέ-�τει, �πως είναι �υσικ�, στ�ν ε-ντυπωσιακ� Bωμ� της Περγάμ�υ,

� �π�ί�ς έ�ει αναστηλωθεί κατά τ�ένα τρίτ� περίπ�υ, και συγκεκριμέ-να τ� δυτικ� τ�υ τμήμα με τη μνη-μειώδη κλίμακα π�υ �δηγ�ύσεστην εσωτερική αυλή τ�υ.

T� κτίσμα αυτ� καταλαμ�άνεισημαντική θέση στην ιστ�ρία τηςελληνιστικής γλυπτικής και αρ�ι-τεκτ�νικής. Kατασκευάστηκε στ�δεύτερ� τέταρτ� τ�υ 2�υ αι. π.X.απ� τ�υς �ασιλείς της Περγάμ�υEυμένη B’ (197-59 π.X.) και Aτταλ�B΄ (159-39 π.X.) πιθαν�τατα σε ανά-μνηση των νικη��ρων π�λέμων,με τ�υς �π�ί�υς τ� περγαμην� �α-σίλει� σταθερ�π�ίησε τη δύναμήτ�υ στ� �ώρ� της Aνατ�λικής Mε-σ�γεί�υ. T� �ικ�δήμημα εί�ε ανε-γερθεί σ’ ένα άνδηρ� στη ν�τιαπλευρά της ακρ�π�λης της π�ληςκαι δεν έ�ει ε%ακρι�ωθεί ακ�μα με�ε�αι�τητα σε π�ια θε�τητα ή π�ι-ες θε�τητες ήταν α�ιερωμέν� (πι-θαν�τατα στ�υς Δώδεκα Θε�ύς).Aπ�τελ�ύνταν απ� μια πεντά�αθ-μη κρηπίδα, ένα π�δι� και μια υ-περκείμενη διπλή ιωνική στ�ά, η �-



π�ία περιέ�αλλε τ�ν κεντρικ� �ω-μ�, π�υ ήταν πρ�σιτ�ς απ� την κλί-μακα της δυτικής πλευράς τ�υ κτι-ρί�υ. T� π�δι� κι η στ�ά δημι�υρ-γ�ύσαν κατ’ αυτ� τ�ν τρ�π� τ� �α-ρακτηριστικ� σ�ήμα Π των ελληνι-κών �ωμών.

Oι �ω��ρ�ι τ�υ Bωμ�ύτης Περγάμ�υ

Πάνω απ� τ� π�δι� εκτειν�τανσε �λ� τ� μήκ�ς των τεσσάρωνπλευρών τ�υ κτιρί�υ η λεγ�μενη«Mεγάλη Zω��ρ�ς», με ύψ�ς 2,30μ., η �π�ία απεικ�νί�ει τη μά�η Θε-ών και Γιγάντων. Πίσω απ� την ε-σωτερική κι�ν�στ�ι�ία τ�υ κτιρί-

�υ, η �π�ία περιέ�αλλε τ�ν κυ-ρίως Bωμ�, εκτειν�ταν η «Zω��-ρ�ς τ�υ Tηλέ��υ» ή «Mικρή Zω-��ρ�ς» με θέμα της την ιστ�ρίατ�υ ήρωα Tήλε��υ, γενάρ�η τωνΠεργαμηνών. O Tήλε��ς ήτανγι�ς τ�υ Hρακλή και της Aύγης,μιας ιέρειας της Aθηνάς, κ�ρηςτ�υ �ασιλιά της Aρκαδίας Aλε�ύ.O τελευταί�ς, για να γλιτώσει τακακά π�υ πρ�είπε ένας �ρησμ�ς,έ�αλε την κ�ρη τ�υ και τ�ν εγγ�-ν� τ�υ σε μια �άρκα στη θάλασσα,για να καταλή%�υν στη μικρασιατι-κή ακτή �π�υ και �ρήκαν τη λύ-τρωση έπειτα απ� περιπέτειες�ρ�νων.

H επιλ�γή των θεμάτων των δύ��ω��ρων και η σημασία τ�υς για

τ� περγαμην� �ασίλει� είναι πρ�-�ανής. H Mεγάλη Zω��ρ�ς παρα-πέμπει στ� δυναμικ� παρ�ν τηςδυναστείας, την επ��ή π�υ �ιΠεργαμην�ί �ασιλείς εδραίωναντη δύναμή τ�υς. Oι θε�ί μά��νταιτα ανθρωπ�μ�ρ�α τέρατα, η μά�ηδίνεται ανάμεσα στην έλλ�γη τά%ητης ελληνικής �ύσης και στ� ά-λ�-γ� των Γιγάντων. H αντίθεση αυτήαντανακλάται στην απεικ�νισητων δύ� παρατά%εων. Oλ�ι �ι Θε�ίαπεικ�νί��νται ντυμέν�ι, σε αντί-θεση με τ�υς Γίγαντες �ι �π�ί�ιείναι �λ�ι γυμν�ί. Tα γλυπτά της�ω��ρ�υ, �αρακτηριστικά δείγμα-τα μικρασιατικής ελληνιστικήςγλυπτικής, με έντ�νη πτυ��λ�γίακαι μυϊκή απ�δ�ση, ε%�υθενωτική

�ρησιμ�π�ίηση της �ωτ�σκίασηςστα ενδύματα μέσω των �αθιώνπτυ�ών, α�ηγ�ύνται ένα πασίγνω-στ� θέμα στην ελληνική αρ�ιτε-κτ�νική γλυπτική. Oμως �ι καλλι-τέ�νες κατ�ρθωσαν και �ικει�π�ι-ήθηκαν τ� θέμα αυτ� με έναν τ�-σ� μ�ναδικ� τρ�π�, ώστε � θεα-τής έ�ει την εντύπωση �τι αυτ� τ�έργ� είναι η εικ�ν�γρα�ική πε-μπτ�υσία τ�υ μύθ�υ.

Δια��ρετική είναι η σύλληψητης μικρής �ω��ρ�υ. O επισκέ-πτης-πιστ�ς ανε�αίν�ντας τ� Bω-μ� περνά απ� την ένταση της μά-�ης της Mεγάλης Zω��ρ�υ στηνηρεμία της Mικρής, απ� την εικ�-ν�γρά�ηση εν�ς μυθ�λ�γικ�ύ γε-γ�ν�τ�ς στην ε%ιστ�ρηση εν�ς �-



λ�κληρ�υ μύθ�υ, � �π�ί�ς μάλι-στα απεικ�νί�εται ως μια διαδ��ι-κή παράθεση επεισ�δίων, �ωρίς �-μως � �ώρ�ς και � �ρ�ν�ς να είναι� ίδι�ς. Oι μ�ρ�ές �άν�υν τα ρω-μαλέα �αρακτηριστικά (τα λεγ�με-να «μπαρ�κ») π�υ απαντώνται στηMεγάλη Zω��ρ�, απ�δίδ�νται πε-ρισσ�τερ� κλασικιστικά, κάτι π�υθεωρείται ως αντίδραση στις έ-ντ�νες ��ρμες της Mεγάλης Zω-��ρ�υ. Aυτ�ς είναι ένας απ� τ�υςλ�γ�υς για τ�υς �π�ί�υς η Zω��-ρ�ς τ�υ Tηλέ��υ πρέπει να �τιά-�τηκε στ� τελευταί� στάδι� κατα-σκευής τ�υ Bωμ�ύ. H απεικ�νισητ�υ μύθ�υ τ�υ γενάρ�η των Aττα-λιδών στ� κέντρ� των τελετ�υρ-γιών �ανερώνει τη μεγάλη σημα-

σία τ�υ εικ�ν�γρα�ικ�ύ καθ�ρι-σμ�ύ τ�υ γενεαλ�γικ�ύ δέντρ�υτης Δυναστείας σ’ ένα απ� τα ση-μαντικ�τερα κτίσματα της πρω-τεύ�υσας τ�υ κράτ�υς.

Στ� M�υσεί� έ�ει αναστηλωθεί,�πως ήδη έ��υμε πει, η δυτικήπλευρά τ�υ Bωμ�ύ της Περγάμ�υμε τη μνημειώδη κλίμακα. H Zω��-ρ�ς αυτής της πλευράς εκτίθεταιπάνω στ� μνημεί�, ενώ �ι πλάκεςτων τριών υπ�λ�ιπων πλευρών εί-ναι αναρτημένες στ�υς αντίστ�ι-��υς πλευρικ�ύς τ�ί��υς της αί-θ�υσας. Για να επισκε�τεί τη Zω-��ρ� τ�υ Tηλέ��υ � επισκέπτηςπρέπει να ανέ�ει την κλίμακα καινα μπει στην εσωτερική αυλή τ�υκτιρί�υ, �π�υ και είναι αναρτημέ-

νες �ι πλάκες της Zω��ρ�υ. T�1994 άρ�ισαν �ι εργασίες συντή-ρησής της, την άν�ι%η τ�υ 1997 ηαίθ�υσα έγινε πάλι επισκέψιμη, με�ρισμένες απ� τις πλάκες να έ-��υν αλλά%ει θέση ύστερα απ� νέ-ες παρατηρήσεις για τη διάτα%ήτ�υς. H Mεγάλη Zω��ρ�ς άρ�ισενα συντηρείται τ� 1996 κι �ι εργα-σίες συνε�ί��νται με αμείωτ� ρυθ-μ�. Oι δύ� αυτές σημαντικές ερ-γασίες συντήρησης σηματ�δ�-τ�ύν κατά κάπ�ι� τρ�π� και τη νέακατάσταση πραγμάτων στα �ερ�-λινέ�ικα μ�υσεία μετά τη δι�ικητι-κή επανένωσή τ�υς.

Aριστερά και δε%ιά της αίθ�υσαςτ�υ Bωμ�ύ εκτίθενται σε δύ� με-

Eπάνω: M�υσεί� Περγάμ�υ. H αναστηλωμένη δυτική πλευρά τ�υ μνημειώδ�υς �ωμ�ύ της Περγάμ�υ (περ. 180 π.X.). Aπ�τελεί τ�ν μεγαλύτερ� π�λ� έλ$ης επισκεπτών τ�υ M�υσεί�υ (�ωτ.: Δ. Δαμάσκ�ς). Aριστερά: H ��ρει�δυτικήγωνία τ�υ �ωμ�ύ. Tα αγάλματα μπρ�στά στ� �ωμ� απ�τελ�ύσαν τ�ν διάκ�σμ� της �ρ��ήςτ�υ (�ωτ.: StaatlicheMuseem zu Berlin,Preussischer Kulturbesitz).




M�υσεί� Περγάμ�υ, αίθ�υσα της μικρής %ω��ρ�υ τ�υ �ωμ�ύ της Περγάμ�υ. Στη μικρή %ω��ρ� (περ. 150 π.X.) π�υ διέτρε�ε τ�υς τ�ί��υς της εσωτερικής αυ-λής τ�υ Bωμ�ύ, απεικ�νί%�ταν σε διαδ��ικές σκηνές η %ωή τ�υ Tηλέ��υ, ήρωα – αρ�ηγέτη των Περγαμηνών (�ωτ.: Δ. Δαμάσκ�ς).

γάλες αίθ�υσες τα τμήματα (κυ-ρίως κί�νες με επιστύλια) αναστη-λωμένων κτιρίων απ� ελληνικέςπ�λεις της Mικράς Aσίας. Kατ’ αυ-τ� τ�ν τρ�π� � επισκέπτης μπ�ρείνα απ�κ�μίσει μια ιδέα για τ� μέ-γεθ�ς των κτιρίων, τα �π�ία ενί�-τε εί�αν πραγματικά μνημειώδειςδιαστάσεις (�πως π.�. � να�ς τηςAρτέμιδας Λευκ��ρυηνής στηMαγνησία). Στη μία αίθ�υσα εντυ-πωσιά��υν τ� θεατή ελληνιστικάκτίρια τ�υ 2�υ αι. π.X.: κί�νες απ�τ� να� της Aρτέμιδας, η δυτικήπρ�σ�ψη τ�υ να�ύ τ�υ Δία Σωσί-π�λη, επίσης απ� τη Mαγνησία,καθώς και τ� διώρ�� πρ�πυλ�τ�υ ιερ�ύ της Aθηνάς απ� τηνπεργαμηνή Aκρ�π�λη. T� τελευ-ταί� μάλιστα παρ�υσιά�ει ιδιαίτε-ρ� ενδια�έρ�ν, μια π�υ σώ�εται �γλυπτ�ς τ�υ διάκ�σμ�ς στις ανά-γλυ�ες πλάκες ανάμεσα στ�υς ιω-νικ�ύς κί�νες τ�υ επάνω �ρ��υ(ασπίδες και ε%αρτύσεις �πλισμ�ύ,�ι �π�ίες παραπέμπ�υν στις νίκεςτ�υ περγαμην�ύ �ασιλεί�υ) και ηαναθηματική επιγρα�ή στ� δωρι-κ� επιστύλι�, η �π�ία και μας �α-νερώνει τ� δωρητή τ�υ κτιρί�υ,τ�ν �ασιλέα Eυμένη B΄ (197-159π.X.). Στην άλλη αίθ�υσα εντυπω-σιά�ει η αναστηλωμένη διώρ��ηπρ�σ�ψη της ��ρειας πύλης τηςρωμαϊκής Aγ�ράς της Mιλήτ�υ(120-30 μ.X.). Στις υπ�λ�ιπες αί-θ�υσες τ�υ M�υσεί�υ εκτίθενταικυρίως γλυπτά απ� την αρ�αϊκή έ-ως και τη ρωμαϊκή περί�δ�, τα �-π�ία απ�τελ�ύν μια π�λύ διδακτι-κή, δια�ρ�νική περιήγηση σε �λασ�εδ�ν τα είδη της ελληνικής γλυ-πτικής.

M�υσεί� Περγάμ�υ. Πλάκα της μικρής %ω��ρ�υ τ�υ �ωμ�ύ της Περγάμ�υ.Aπεικ�νί%εται � Hρακλής, πατέρας τ�υ Tηλέ��υ, να παρακ�λ�υθεί τ� γι� τ�υπ�υ θηλά%ει απ� μια λέαινα, περ. 150 π.X. (�ωτ.: Δ. Δαμάσκ�ς).

Altes MuseumOταν την περασμένη άν�ι%η ά-

ν�ι%αν �ι πύλες της Συλλ�γήςEλληνικών Aρ�αι�τήτων στ� AltesMuseum, έκλεισε παράλληλα έναςκύκλ�ς π�υ εί�ε αν�ί%ει με τ� �ω-ρισμ� της κατά τη διάρκεια τ�υπ�λέμ�υ. Eδώ μετα�έρθηκε η αρ-�αι�λ�γική συλλ�γή, την �π�ία �ι-λ�%εν�ύσε μετά τ�ν π�λεμ� καιμέ�ρι πριν απ� τέσσερα �ρ�νια έ-να κτίρι� ακρι�ώς απέναντι απ� τ�ανάκτ�ρ� τ�υ Charlottenburg(Σαρλ�τενμπ�υργκ), στ� άλλ�τεΔυτικ� Bερ�λίν�.

H σημερινή έκθεση εκτείνεταισ�εδ�ν περιμετρικά τ�υ �ρθ�γώ-νι�υ κτιρί�υ, περι�άλλ�ντας έτσιτη �αρακτηριστική διώρ��η ρ�τ�-ντα τ�υ M�υσεί�υ, η �π�ία �ιλ�-%ενεί στ� ισ�γει� της μαρμάριναρωμαϊκά αντίγρα�α γλυπτών τηςκλασικής περι�δ�υ, τα �π�ία καισυντηρ�ύνται αυτή την περί�δ�.O επισκέπτης %εκινά την περιήγη-σή τ�υ στ� M�υσεί� απ� τα πρ�ϊ-στ�ρικά εκθέματα, τα κυκλαδικάειδώλια και τα μυκηναϊκά αγγεία,και περνώντας στ�υς αττικ�ύς γε-ωμετρικ�ύς αμ��ρείς και τα �άλ-κινα ειδώλια-αναθήματα σε μεγά-λα ιερά �πως της Σάμ�υ και τηςOλυμπίας, καταλήγει στ� κύρι�μέρ�ς της έκθεσης. Aυτ� �ωρί�ε-ται σε θεματικές εν�τητες, �πωςπ.�. ευρήματα απ� π�λεις (Tάρας,Πριήνη, π�λεις της Iωνίας) ή ακ�-μη εκθέματα π�υ σ�ετί��νται με α-θλητικ�ύς αγώνες, καθημερινή�ωή των γυναικών και �,τι έ�εισ�έση με τ� θέατρ� και τα�ικά έ-θιμα. Δύ� μικρές αίθ�υσες �ιλ�%ε-



M�υσεί� Περγάμ�υ, αίθ�υσα ελληνιστικής αρ�ιτεκτ�νικής. T� αναστηλωμέν� διώρ�� πρ�πυλ� τ�υ ιερ�ύ της Aθηνάς Π�λιάδας απ� την ακρ�π�λη της Περ-γάμ�υ (μετά τ� 188 π.X.). Στ� επιστύλι� τ�υ ισ�γεί�υ σώ%εται η αναθηματική επιγρα�ή: BAΣIΛEYΣ EYMENHΣ AΘHNAI NIKHΦOPΩI. Πρ�κειται για τ�ν �ασιλέαEυμένη B΄ (197 – 159 π.X.), κατά τη �ασιλεία τ�υ �π�ί�υ τ� περγαμην� κράτ�ς αναδεί�θηκε σε σημαντική π�λιτική και π�λιτιστική δύναμη στ� �ώρ� της Aνα-τ�λικής Mεσ�γεί�υ (�ωτ.: Δ. Δαμάσκ�ς).

ν�ύν επιπλέ�ν αργυρά επιτραπέ-�ια σκεύη της ρωμαϊκής επ��ήςκαθώς και �ρυσά κ�σμήματα απ�π�λλές περι��ές τ�υ ευρύτερ�υελληνικ�ύ κ�σμ�υ. H περιήγησηκαταλήγει στ� τμήμα της ρωμαϊ-κής τέ�νης, �π�υ ανάμεσα στα υ-

π�λ�ιπα εκθέματα %ε�ωρί��υν τ�π�ρτρέτ� της Kλε�πάτρας Z΄, τηςτελευταίας Aλε%ανδρινής �ασίλισ-σας, καθώς και μερικά π�ρτρέταΦαγι�ύμ. Tα εκθέματα είναι σημα-ντικ�τατα, κάτι π�υ δεν μπ�ρεί ναυπ�στηρί%ει κανείς για τ�ν τρ�π�έκθεσής τ�υς.

H ιστ�ρία της Γερμανίας των τε-λευταίων �ρ�νων κατέδει%ε άλλημια ��ρά �τι τα π�λιτικά γεγ�ν�τατης εκάστ�τε επ��ής μπ�ρ�ύν μετ�ν τρ�π� τ�υς να επηρεά��υνπέρα απ� τις τύ�ες των ανθρώπωνκι αυτές των έργων τέ�νης. H απ�-�αση της μετα��ράς της συλλ�-

γής αρ�αίας ελληνικής τέ�νης απ�τ� Charlottenburg στ� AltesMuseum ήταν απ�τέλεσμα σα�ώνπ�λιτικών επιλ�γών, �ι �π�ίες μά-λιστα αντικατ�πτρι�αν τις επιθυ-μίες και των δύ� πλευρών τ�υ τέ-ως διαιρεμέν�υ Bερ�λίν�υ, κάτι



Altes Museum. Λεπτ�μέρεια Aττικ�ύ ερυθρ�μ�ρ��υ αμ��ρέα (495 – 490 π.X.). Aπ�δίδεται στ� %ωγρά�� τ�υ Bερ�λίν�υ. Eικ�νί%�νται � Eρμής και ένας σάτυ-ρ�ς (�ωτ.: Eκδ�τική Aθηνών).



M�υσεί� Περγάμ�υ. Tμήμα της Γιγαντ�μα�ίας απ� τη μεγάλη %ω��ρ� της δυτικής πλευράς τ�υ Bωμ�ύ της Περγάμ�υ. Aπεικ�νί%�νται �ι θαλάσσι�ι θε�ί Nη-ρέας και Ωκεαν�ς, περ. 180 π.X. (�ωτ.: Staatliche Museem zu Berlin, Preussischer Kulturbesitz).

M�υσεί� Περγάμ�υ. Aπ�ψη της αίθ�υσας απ� τη μεγάλη κλίμακα τ�υ Bωμ�ύ, π�υ καταλαμ�άνει τη μία πλευρά της. Στ�υς τ�ί��υς π�υ τ�ν περι�άλλ�υν είναιαναρτημένα τα υπ�λ�ιπα τρία τμήματα της μεγάλης %ω��ρ�υ π�υ κ�σμ�ύσαν άλλ�τε την ανατ�λική, ��ρεια και ν�τια πλευρά τ�υ Bωμ�ύ (�ι πλάκες της δυ-τικής πλευράς της %ω��ρ�υ �ρίσκ�νται επί τ�υ αναστηλωμέν�υ μνημεί�υ). Στη �ωτ�γρα�ία διακρίν�νται απ�ψεις της ανατ�λικής και ν�τιας πλευράς της %ω-��ρ�υ. Eπίσης, γυναικεία αγάλματα, τ�υ 2�υ αι. π.X., π�υ �ρέθηκαν κατά τις ανασκα�ές στ� άνδηρ� τ�υ Bωμ�ύ και ίσως ήταν στημένα κ�ντά τ�υ (�ωτ.: Δ.Δαμάσκ�ς).



Altes Museum. Aττική ερυθρ�μ�ρ�η κύλικα, έργ� τ�υ αγγει�γρά��υ Δ�ύρη. Eικ�νί%�νται σκηνές σ��λεί�υ, 485–180π.X. (�ωτ.: Eκδ�τική Aθηνών).

M�υσεί� Περγάμ�υ. Aίθ�υσα ελληνιστικής αρ�ιτεκτ�νικής. Aναστηλωμέν�ι κί�νες και επιστύλι� τ�υ να�ύ της Aρτέ-μιδ�ς Λευκ��ρυηνής στη Mαγνησία της M. Aσίας (2�ς αι. π.X.). Aριστερά των κι�νων εκτίθενται πλάκες της %ω��ρ�υαπ� τ� �ωμ� τ�υ να�ύ της Aρτεμης (�ωτ.: Δ. Δαμάσκ�ς).

μάλλ�ν σπάνι� για τη σημερινήκ�ινωνικ�π�λιτική πραγματικ�τη-τα της π�λης. Για τ�υς «Δυτικ�ύς»η εν�π�ίηση των M�υσείων στ��ώρ� �π�υ �ρίσκ�νταν �λες �ισυλλ�γές πριν απ� τ�ν π�λεμ�,σήμαινε τ� κλείσιμ� άλλης μιας αι-μ�ρραγ�ύσας πληγής και τη δημι-�υργία εν�ς δυνατ�ύ π�λιτιστικ�ύκέντρ�υ στη νέα πρωτεύ�υσα τηςΓερμανίας. Για τ�υς «Aνατ�λι-κ�ύς» η δημι�υργία μεγάλωνM�υσείων στ� παλι�, «δικ� τ�υς»κέντρ�, σήμαινε την επιστρ��ήτων αρ�αίων εκεί �π�υ πάντ�τε α-νήκαν, στην «πατρίδα» τ�υς, �πωςα�ελώς είπε κάπ�ι�ς «Aνατ�λικ�-γερμαν�ς» αρ�αι�λ�γ�ς σε συνά-δελ�� της αλλ�δαπής. H δια��ράερμηνείας μπ�ρεί μεν να καταλή-γει στ� ίδι� σημεί�, �ανερώνει �-μως τις δύ� εντελώς δια��ρετικέςπεπ�ιθήσεις των Γερμανών σήμε-ρα, �ι �π�ί�ι ακ�μα δεν κατά�ε-ραν να ε%ηγήσ�υν επαρκώς στ�υςμη Γερμαν�ύς την αναγκαι�τητατ�υ �λ�υ εγ�ειρήματ�ς.

Πέρα απ� τ� �τι αυτή η μετα��-ρά επηρεά�ει τις ελληνικές αρ�αι�-τητες κατ’ αρ�ήν θετικά, μια π�υ �-λη αυτή η ιστ�ρία τις �έρνει %ανάστην επικαιρ�τητα και γίν�νται π�-λ�ς έλ%ης για τ�υς επισκέπτες καιτ�υς τ�υρίστες, υπάρ�ει και η αρ-νητική πλευρά τ�υ �ητήματ�ς. Hσύγκριση ανάμεσα στην παλιά έκ-θεση στ� Charlottenburg, σ’ ένακτίρι� των μέσων τ�υ 19�υ αι., καιτην τωρινή απ��αίνει συντριπτικάυπέρ της πρώτης. T� M�υσεί� στ�Charlottenburg έκλεισε τ�ν Mάι�τ�υ 1995. Mέσα σε τρία ακρι�ώς�ρ�νια, διάστημα αρκετά σύντ�μ�,εγκαινιάστηκε η νέα έκθεση. H πα-λιά εί�ε �αρακτηριστεί απ� π�λ-λ�ύς ειδήμ�νες π�λύ πετυ�ημένη,γιατί κατά�ερε να εντά%ει τα δια-��ρετικά είδη των εκθεμάτων σ’ έ-να �μ�λ�γ�υμένως «δύσκ�λ�» κτί-ρι� και να τα αναδεί%ει κατάλληλα(�πως π.�. τ� θησαυρ� των αργυ-ρών επιτραπέ�ιων σκευών ρωμαϊ-κής επ��ής απ� τη γερμανική π�ληHildesheim). H τωρινή δίνει την ει-κ�να μιας κατακερματισμένης απ�-γ�ήτευσης σε 30 εν�τητες.

T� αρνητικ� στ�ι�εί� της έκθε-σης είναι �τι �ι �ώρ�ι είναι υπερ-��λικά λίγ�ι για τ�ν αριθμ� τωνεκθεμάτων, κάτι π�υ πρ��ανώςδιέλαθε της αντίληψης των �ργα-νωτών της. Γιατί δεν ε%ηγείται αλ-λιώς τ� γεγ�ν�ς �τι γλυπτά απ� τ�γειτ�νικ� M�υσεί� της Περγάμ�υμετα�έρθηκαν �ωρίς να υπάρ�εισ��αρ�ς λ�γ�ς και στριμώ�θηκανανάμεσα στα υπ�λ�ιπα, �ταν μ�ν�πρ��λημα �ώρ�υ δεν υπήρ�ε στ�άλλ� M�υσεί�. Eπειτα, � �ωρισμ�ςτων εκθεμάτων είναι ασυνεπής.Γίνεται εν μέρει θεματικά, εν μέ-ρει �ρ�ν�λ�γικά ή ακ�μα τ�π�-γρα�ικά, �ωρίς � απλ�ς επισκέ-πτης αλλά και � γνώστης-ερευνη-τής να καταλα�αίνει γιατί τα εκθέ-ματα απ� τις απαρ�ές (κυκλαδι-κ�ς-κρητ�μυκηναϊκ�ς π�λιτισμ�ς)και τ� λυκ��ως της ελληνικής αρ-�αι�τητας (ρωμαϊκή επ��ή) θαπρέπει να δια�ωρί��νται απ� τις υ-π�λ�ιπες περι�δ�υς με σα�ή �ρ�-ν�λ�γικά κριτήρια, ενώ �ι υπ�λ�ι-πες περί�δ�ι, με πρ�ε%άρ��υσες


Altes Museum. Aίθ�υσα της νέας έκθεσης των αρ�αι�τήτων, �ι �π�ίες μετά τ�ν π�λεμ� εκτίθενταν σε κτίρι� της συν�ικίας Charlottenburg τ�υ Δυτικ�ύ Bε-ρ�λίν�υ και απ� πέρυσι στ� Altes Museum. Mπρ�στά δε$ιά, ρωμαϊκ� αντίγρα�� τ�υ π�ρτρέτ�υ τ�υ Περικλή, πίσω δε$ιά π�ρτρέτ� τ�υ Eυριπίδη, αριστέρα τ�υΣωκράτη (�ωτ.: Δ. Δαμάσκ�ς).

Altes Museum. Tα π�ρτρέτα τ�υ Φαγι�ύμ της συλλ�γής τ�υ M�υσεί�υ, 2�ς αι. μ.X. (�ωτ.: Δ. Δαμάσκ�ς).

την αρ�αϊκή και κλασική επ��ή, νααλληλ�καλύπτ�νται.

Oι παραπάνω παρατηρήσεις δενα��ρ�ύν μ�ν� τ�υς μ�υσει�λ�-γ�υς και τ�υς αρ�αι�λ�γ�υς, �ι �-π�ί�ι λ�γω αντικειμέν�υ θ’ ασ��-ληθ�ύν περισσ�τερ� με τη νέα έκ-

θεση. H ιστ�ρία των μ�υσείων απ�-τελεί με τ�ν τρ�π� της και σημα-ντική μαρτυρία της σύγ�ρ�νης ε-π��ής μας, �πως π�λλάκις έ�ει κα-ταδει�θεί. Eιδικ�τερα για τ� Bερ�-λίν� η νέα έκθεση είναι δυστυ�ώςμάρτυρας της απ�ρίας ιδεών και

της πνευματικής ένδειας π�υ δια-κατέ�ει την π�λιτική και π�λιτιστι-κή ηγεσία τ�υ Bερ�λίν�υ, η �π�ίαδεί�νει τη σα�ή πρ�τίμησή της στηγρήγ�ρη δημι�υργία της νέαςπρωτεύ�υσας της Γερμανίας, κάτιπ�υ γίνεται ��θαλμ��ανές στην

π�λιτική αν�ικ�δ�μησης τηςPotsdamer Platz. T�σ� η νέα έκθε-ση �σ� και τα νε�δμητα κτίριαστην τέως νεκρή �ώνη έ��υν ένακ�ιν� στ�ι�εί�: δημι�υργ�ύν έναέντ�ν� αίσθημα μιας ευκαιρίαςπ�υ πήγε άλλη μια ��ρά �αμένη.


Σκηνή της Γιγαντ μα-�ίας απ� τη με-γάλη �ω��ρ τ υ Bωμ ύ της Περγάμ υ,π. 180 π.X.ΣύμπλεγμαAθηνάςκαι γίγανταAλκυ νέα, Γηςκαι Nίκης απ� την ανατ λικήπλευρά. (�ωτ.:«Eκδ τική Aθηνών»).

«H αισθητική της αντίστασης»T� έργ�–σταθμς τ�υ συγγρα έα Πέτερ Bάις και η περγαμηνή–�ω ρ�ς

T�υ Hans B. Schlumm

Aν. καθηγητή στ� Tμήμα �ένων Γλωσσών,Mετά�ρασης και Διερμηνείας τ�υ I�νί�υΠανεπιστημί�υ

O ΠETEP Bάις (1916–1982), � διάση-μ�ς συγγρα�έας θεατρικών έργων,� �π�ί�ς καθιερώθηκε διεθνώς μετ� έργ� «H καταδίω�η και η δ�λ�-��νία τ�υ Mαρά», πρ�έρ�εται �πωςκαι άλλ�ι σημαντικ�ί γερμαν��ων�ισυγγρα�είς (π.�. Γκίντερ Γκρας) α-π� τ� �ώρ� των εικαστικών τε�νών.

Στη δεκαετία τ�υ ’70 συνέγραψετ� τρίτ�μ� μυθιστ�ρημα «H Aισθη-τική της Aντίστασης», ένα έργ�σταθμ� της σύγ�ρ�νης γερμανικήςλ�γ�τε�νίας, π�υ έ�ει θέμα τη �α-σιστική καταπίεση και την αντίστα-ση της Aριστεράς. Στ� πλαίσι� αυ-τ�ύ τ�υ θέματ�ς � Π. Bάις παρ�υ-σιά#ει ένα εντυπωσιακ� παν�ραματης Aριστεράς με την π�λύπλ�κηκαι αντι�ατική π�ρεία της απ� τ�1918–1946.

O α�ηγητής και συγ�ρ�νως κε-ντρικ�ς ήρωας τ�υ $ι$λί�υ, στ�ν �-π�ί�ν διακρίν�νται π�λλά αυτ�$ι�-γρα�ικά στ�ι�εία τ�υ ίδι�υ τ�υσυγγρα�έα, εργά#εται ως ανειδί-κευτ�ς εργάτης σε μια απ�θήκη. Oίδι�ς και �ι δύ� �ίλ�ι τ�υ είναιστρατευμέν�ι στην Aριστερά με υ-ψηλά αναπτυγμένη τα�ική συνεί-δηση. Mε την άν�δ� τ�υ Xίτλερστην ε��υσία εγκαταλείπ�υν τ�σ��λεί� και εργά#�νται. T�ν ελεύ-θερ� �ρ�ν� τ�υς τ�ν εκμεταλλεύ-�νται για να �λ�κληρώσ�υν τηνμ�ρ�ωσή τ�υς. H εντατική ενασ��-

λησή τ�υς με την τέ�νη πηγά#ει α-π� τις πραγματικές τ�υς ανάγκες,επειδή έ��υν την πεπ�ίθηση �τιμ�ν� η τέ�νη μεταδίδει τη δυνατ�-τητα να καταν�ήσ�υν την π�λυ-πλ�κ�τητα τ�υ κ�σμ�υ και συγ�ρ�-νως μ�ν� η τέ�νη δίνει τα κατάλλη-λα μέσα να �επεραστεί η κυριαρ-��ύσα αναπ�τελεσματικ�τηταγλωσσικής έκ�ρασης.

Mέσα σ’ αυτ� τ� πλαίσι� των συ-#ητήσεων και αντιπαραθέσεων τωνκεντρικών ηρώων τ�υ $ι$λί�υ περι-γρά��νται ήδη στ�ν πρώτ� τ�μ�σύντ�μα ή εκτενώς έργα τέ�νης 69καλλιτε�νών, απ� τη Γιγαντ�μα�ίατ�υ $ωμ�ύ της Περγάμ�υ μέ�ρι τ�νπίνακα Γκέρνικα τ�υ Πικάσ�.

Γιγαντ�μα�ία

H πελώρια #ω��ρ�ς τ�υ $ωμ�ύτης Περγάμ�υ π�υ παριστάνει τημυθ�λ�γική μά�η των θεών μετ�υς γίγαντες, σαν υπαινιγμ�στ�υς π�λέμ�υς τ�υ Bασιλεί�υτης Περγάμ�υ και τ�υς Kέλτες, εί-�ε εντυπωσιάσει τ�ν Πέτερ Bάις α-π� τα νεανικά τ�υ �ρ�νια. Tα �ρ�-νια 1929–34, �ταν #�ύσε στ� Bερ�-λίν�, επισκεπτ�ταν συ�νά τ� M�υ-σεί� Περγάμ�υ, ένα επι$λητικ� εκ-θεσιακ� �ώρ� �π�υ $ρίσκεται αυτ�τ� συναρπαστικ� αριστ�ύργηματης γλυπτικής.

Aρ�ικά, � Π. Bάις σ�εδίασε ένα$ι$λί� για την αντι�ασιστική αντί-σταση με τ�ν τίτλ� «Aντίσταση».Oταν επισκέ�θηκε τ� Aνατ�λικ�Bερ�λίν� και �αναείδε τη #ω��ρ�

τ�υ $ωμ�ύ της Περγάμ�υ, άλλα�ετα αρ�ικά τ�υ στάδια. Aντιμέτωπ�ςμε τη Γιγαντ�μα�ία αυτής της #ω-��ρ�υ, η �π�ία �ε�ωρί#ει για τηνσυναρπαστική της #ωντάνια, �συγγρα�έας εί�ε την κεραυν�$�-λα έμπνευση, �πως �μ�λ�γησε � ί-δι�ς σε μια συνέντευ�η, για την κε-ντρική ιδέα τ�υ $ι$λί�υ τ�υ: «H αι-ώνια πάλη των τά�εων μετα�ύ αυ-τών π�υ $ρίσκ�νται στην ε��υσίακαι των άλλων π�υ καταπιέ#�νται,� συνε�ής συνωστισμ�ς των δυνά-μεων της ε��υσίας και των αντιπά-λων τ�υς π�υ μά��νται για την α-πελευθέρωσή τ�υς». Σ’ αυτή τη Γι-γαντ�μα�ία � Π. Bάις είδε τ� πρ�-τυπ� της πάλης των τά�εων �λωντων επ��ών στην ιστ�ρία της αν-θρωπ�τητας.

Στα πρ�σωπα των ηττημένων γι-γάντων είναι σμιλευμένα � π�ν�ςκαι η δυστυ�ία των καταπιεσμέ-νων· αντιθέτως, στ�υς νικη��ρ�υςθε�ύς διακρίνεται η αλα#�νεία τηςε��υσίας. «Oι θε�ί, �ι �π�ί�ι μά��-νται εναντί�ν των γήινων γιγά-ντων, επι$ε$αιών�υν τ� συγκεκρι-μέν� συσ�ετισμ� των δυνάμεων...τη νίκη απ�σπ�ύνε �ι $ασιλιάδες,��ι �ι στρατιώτες, και �π�ι�ς νίκη-σε θεωρήθηκε ισά�ι�ς των θεών,ενώ �ι ηττημέν�ι ήτανε �ι περι-�ρ�νημέν�ι των θεών. Oι ευν��ύ-μεν�ι άρ��ντες ή�εραν �τι δεν υ-πήρ�αν θε�ί, επειδή �ι ίδι�ι, �ι �-π�ί�ι ��ρ�ύσαν τις μάσκες τωνθεών, γνώρισαν τ�ν εαυτ� τ�υς»(Π. Bάις).

T� μυθιστ�ρημα πρ�σπαθεί να α-

π�δεί�ει �τι �ι εικαστικές τέ�νεςκαι η λ�γ�τε�νία διαθέτ�υν τα κα-τάλληλα μέσα για την περιγρα�ήτ�υ κ�σμ�υ και λ�γω αυτής της ι-δι�τητάς τ�υς αυτά τα μέσα τέ-�νης περιέ��υν τη δυνατ�τηταπρ�σέγγισης τ�υ κ�σμ�υ �πωςσυμ$αίνει στ� μυθιστ�ρημα μετ�υς τρεις κεντρικ�ύς ήρωες. Oτίτλ�ς τ�υ δεν σημαίνει για τ�ν Π.Bάις �τι η αντίσταση εναντί�ν τηςκαταπίεσης και της $ίας έ�ει μιαειδική αισθητική, η �π�ία εκ�ρά-στηκε στην τέ�νη τ�υ αντιστασια-κ�ύ αγώνα, αντιθέτως η αντίσταση$ασί#εται πάνω σε μια αισθητικήως μια π�λύπλ�κη αντίληψη, η �-π�ία θέτει την πρ��πτική τι θαμπ�ρ�ύσε να είναι � π�λιτισμ�ςτης ανθρωπ�τητας.

O πρώτ�ς τ�μ�ς είναι τ� $ι$λί�τ�υ πρ�σανατ�λισμ�ύ σ’ αυτ� τ�πλαίσι� και της κατάκτησης τωνεκ�ραστικών μέσων, δηλαδή ηδιαμ�ρ�ωση της καλλιτε�νικής καιγλωσσικής ικαν�τητας τ�υ α�ηγη-τή. Στ� δεύτερ� τ�μ� γίνεται η αι-σθητική εργαλεί� της γνώσης καιστ�ν τρίτ� τ�μ� � α�ηγητής απ�-στρέ�ει τ� $λέμμα απ� την αισθη-τική και στρέ�ει την πρ�σ��ή τ�υστα γεγ�ν�τα, δηλαδή στην ε�αρ-μ�γή της απ�κτημένης αισθητικής:«H υπ��ώρηση τ�υ α�ηγητή ωςθέμα διαμ�ρ�ωσης πε#�ύ λ�γ�υκαι συγ�ρ�νως η περιγρα�ή τ�υ ί-δι�υ τ�υ συγγρα�έα ως μια νέαμ�ρ�ή της #ω��ρ�υ τ�υ Περγά-μ�υ σε μ�ρ�ή πε#�ύ λ�γ�υ». (X.Λ.Aρν�λντ).


H «Kασσάνδρα» της Kρίστα B�λ�H εμπειρία τυ Ψυ�ρύ Πλέμυ σε μια σύγ�ρνη πρσέγγιση τυ αρ�αίυ μύθυ

Tης Kατερίνας Mητραλέ�η

Eπ. καθηγήτριας Tμήματ ς Γερμανικών Σπ υδώντης Φιλ σ �ικής Σ� λής τ υ Πανεπιστημί υ Aθηνών

TO ΔIHΓHMA Kασσάνδρα δημ�σι-εύθηκε τ� 1983 ταυτ��ρ�να στηΔυτική και την Aνατ�λική Γερμανίακαι γνώρισε αμέσως μεγάλη επιτυ-�ία. O Tρωικ�ς Π�λεμ�ς απ�τελείεδώ τ� πλαίσι� για να μετα�έρει ηAνατ�λικ�γερμανίδα συγγρα�έαςKρίστα B�λ� στ�ν αναγνώστη, μεμ�ναδικ� τρ�π�, την εμπειρία τηςτ�υ Ψυ�ρ�ύ Π�λέμ�υ και την υπαρ-"ιακή της αγωνία, π�υ πηγά#ει απ�τη συνειδητ�π�ίηση τ�υ επαπει-λ�ύμεν�υ πυρηνικ�ύ �λέθρ�υ. Oελληνικ�ς μύθ�ς και � ελληνικ�ς�ώρ�ς έ��υν ε"ίσ�υ καταλυτική ε-πίδραση στη σύλληψη και τη συγ-γρα�ή της Kασσάνδρας. Πρ�ετ�ι-μά#�ντας την άν�ι"η τ�υ 1980 στ�Aνατ�λικ� Bερ�λίν� ένα τα"ίδιστην Eλλάδα, η Kρίστα B�λ� δια%ά-#ει την Oρέστεια τ�υ Aισ�ύλ�υ καιη σκηνή της Kασσάνδρας στ�ν Aγα-μέμν�να (στι�. 1072–1330) την κα-θηλώνει: H μ�ρ�ή της "ένης μά-ντισσας π�υ είναι έρμαι� αλλ�-τριων συμ�ερ�ντων και �μως η μ�-νη π�υ διαθέτει αυτ�γνωσία και ε-σωτερική δύναμη, π�υ %αδί#ει ενγνώσει της στ� θάνατ�, ήρεμη,γνωρί#�ντας πως η τιμωρία των θε-ών θα πλή"ει και τ�υς δημί�υς της,π�υ "έρει πως αυτή είναι η μ�ίρατων μαται�δ�"ων και αλα#�νικώνθνητών, γίνεται πηγή έμπνευσηςγια την Kρίστα B�λ�. H θλίψη τηςKασσάνδρας για τ� τέλ�ς της Tρ�ί-ας και τ� δικ� της θάνατ� είναι ηέκ�ραση της ανίσ�υρης θλίψης τηςB�λ� για τη μάταιη γνώση πως τ�τέλ�ς τ�υ κ�σμ�υ είναι απρ�σμενακ�ντά.

H αισ�ύλεια σκηνή της Kασσάν-δρας δίνει στ� διήγημα τη δ�μήτ�υ: η α�ήγηση "εκινά με την ά�ι"ητης Kασσάνδρας μπρ�στά απ� τηνπύλη των Λε�ντων στις Mυκήνεςκαι τελειώνει την ύστατη στιγμήπ�υ μπαίνει και εκείνη στ� παλάτιακ�λ�υθώντας την Kλυταιμνήστρακαι τ�ν Aγαμέμν�να και �δεύ�νταςπρ�ς τ� θάνατ� της. Aπ�τελείται α-π� τ�ν εσωτερικ� μ�ν�λ�γ� τηςTρωαδίτισσας, τις σκέψεις π�υ περ-ν�ύν απ� τ� μυαλ� της αυτές τιςτελευταίες στιγμές. H #ωή της στηνTρ�ία πριν απ� την απειλή τ�υ π�-λέμ�υ, η Tρ�ία, μετά, �ταν συμ�έ-ρ�ντα και εγωισμ�ί και η πρ�σεκτι-κά καλλιεργημένη και �λ�ένα κλι-μακ�ύμενη αίσθηση της ύπαρ"ης ε-ν�ς ε"ωτερικ�ύ ε�θρ�ύ την έ��υναλλά"ει στ� έπακρ�, έ��υν αλλά"ειτ�υς ανθρώπ�υς και τις σ�έσεις με-τα"ύ τ�υς, έ��υν ε"α�ανίσει �,τιθετικ� και ειρηνικ�, τρυ�ερ�, θη-λυκ�, ισ�τιμ�, �άριν της δυσπι-στίας, τ�υ π�λέμ�υ, της ε"�υσίας,της αρρενωπής επιθετικ�τητας.E��υν γίνει σαν τ�ν ε�θρ�, τ�υςEλληνες, π�υ πι� πριν υπέστησαν κιαυτ�ί την ίδια διεργασία. O κ�σμ�ς

είναι παντ�ύ πια � ίδι�ς, αρνητικ�ς,%ίαι�ς, α%ίωτ�ς. Eτσι � θάνατ�ς εί-ναι για την Kασσάνδρα η μ�νη λύ-ση. Θα την απαλλά"ει απ� τη μ�ίρατης επανάληψης συμπερι��ρώναρνητικών και ε�θρικών πρ�ς τη#ωή. Aπαντώντας στ�ν ηνί�� π�υτην έ�ερε στις Mυκήνες και π�υτης μετα�έρει τ� αίτημα των Mυκη-ναίων να πρ��ητέψει για τ� μέλλ�ντης π�λης τ�υς, η Kασσάνδρα απα-ντά: «T�υς λέω: Aν μπ�ρέσετε ναπάψετε να νικάτε, τ�τε τ�ύτη η π�-λη θα συνε�ίσει να υπάρ�ει. Eπίτρε-ψέ μ�υ μια ερώτηση, μάντισσα – (Oηνί��ς) – Pώτα. – Δεν τ� πιστεύειςαυτ�. – Π�ι�. – Oτι μπ�ρ�ύμε να πά-ψ�υμε να νικάμε. – Δεν γνωρί#ω κα-νένα νικητή π�υ να τ� μπ�ρεσε. –T�τε, αν νίκη στη νίκη σημαίνει τε-λικά α�ανισμ�, � α�ανισμ�ς είναιστη �ύση μας. H ερώτηση των ερω-τήσεων. Tι έ"υπν�ς άνδρας. Eλαπι� κ�ντά ηνί��ε. Aκ�υ με καλά. Πι-στεύω πως δεν "έρ�υμε τη �ύσημας. Πως δεν μπ�ρώ να τα "έρω �-λα. Iσως λ�ιπ�ν, στ� μέλλ�ν, υπάρ-"�υν άνθρωπ�ι π�υ θα "έρ�υν ναμετατρέψ�υν τη νίκη τ�υς σε #ωή.Στ� μέλλ�ν, μάντισσα. Eγώ ρωτώγια τις Mυκήνες. Για μένα και ταπαιδιά μ�υ. Για τ� %ασιλικ� μας �ί-κ�. Σωπαίνω. Bλέπω τ� νεκρ� σώματ�υ %ασιλιά τ�υ π�υ αιμ�ρραγείσαν σ�α�τ� στ� �ασάπη. Tραντά#�-μαι. O ηνί��ς, �λωμ�ς, κάνει ένα%ήμα πίσω. Δεν �ρειά#εται να τ�υπει κανείς τίπ�τ’ άλλ�».

Tα�ίδι στην Eλλάδα

Oμως η ενασ��ληση της B�λ� μετα αρ�αία κείμενα και τ� μύθ� δενείναι �ι μ�νες πηγές έμπνευσης γιατην Kασσάνδρα. T� τα"ίδι στηνEλλάδα π�υ πραγματ�π�ίησε ηB�λ� την άν�ι"η τ�υ 1980, δεν τηςδίνει μ�ν� τ� έναυσμα για διε"�δικήμελέτη της ελληνικής αρ�αι�τηταςκαι πρ�ϊστ�ρίας, αλλά και συντε-

λ�ύν σε π�λύ μεγάλ� %αθμ� στηδιαμ�ρ�ωση της εσωτερικής εικ�-νας π�υ πλάθει η B�λ� για τ�ν κ�-σμ� της Kασσάνδρας. Eναν κ�σμ�μετα%ατικ�, π�υ κινείται απ� έναμητριαρ�ικ� και �ιλειρηνικ� στάδι�–εδώ τ� πρ�τυπ� είναι η μινωική α-ν��ύρωτη Kρήτη –πρ�ς έναν πα-τριαρ�ικ�, �ιλ�π�λεμ� και ανταγω-νιστικ� τρ�π� σκέψης, τα �λέθριααπ�τελέσματα τ�υ �π�ί�υ %λέπ�υ-με ώς τις μέρες μας. H B�λ� συνη-θί#ει να συν�δεύει τα λ�γ�τε�νικάέργα της με δ�κιμιακές αναλύσεις,π�υ αναπτύσσ�υν τ�ν πρ�%ληματι-σμ� της πάνω στα διέ"�δα της σύγ-�ρ�νης επ��ής και στ� ρ�λ� της λ�-γ�τε�νίας. Παρέδωσε λ�ιπ�ν στ� α-ναγνωστικ� κ�ιν� την ελληνική ε-μπειρία της με τη μ�ρ�ή τεσσάρωνδ�κιμίων υπ� τ� γενικ� τίτλ� Πρ�ϋ-π�θέσεις εν�ς διηγήματ�ς: Kασ-σάνδρα. Tα δύ� πρώτα έ��υν τημ�ρ�ή τα"ιδιωτικ�ύ ημερ�λ�γί�υ,τ� τρίτ� τη μ�ρ�ή ημερ�λ�γί�υ ερ-γασίας, ενώ τ� τέταρτ� επικεντρώ-νεται στ� ερώτημα αν υπάρ�ει γυ-ναικεία γρα�ή και π�ια τα �αρακτη-ριστικά της*.

Aς παρακ�λ�υθήσ�υμε σε ένα α-π�σπασμα απ� τ� πρώτ� δ�κίμι�πώς η B�λ�, μια αρ�ικά μάλλ�ν �υ-δέτερη περιηγήτρια στην Aθήνα τ�υ1980, %ρίσκει την αρ�ή τ�υ νήματ�ςτων ανα#ητήσεών της στ� M�υσεί�της Aκρ�π�λης: η συγγρα�έας πρ�-σεγγί#ει καταρ�ήν τ�ν ελληνικ� �ώ-ρ� και την πνευματική τ�υ διάστασημε αρκετή επι�υλακτικ�τητα. Xαρα-κτηρί#ει ως μάλλ�ν υπ�συνείδητατα κίνητρα π�υ την ωθ�ύν να επι�ει-ρήσει τ� τα"ίδι αυτ� και δεν παρα-λείπει να πάρει απ�στάσεις απ� τηνπασίγνωστη ρήση της I�ιγένειαςστην I�ιγένεια εν Tαύρ�ις τ�υ Γκαί-τε: «Mε την ψυ�ή ανα#ητώντας τη�ώρα των Eλλήνων» («das Land derGriechen mit der Seele suchend»)και να τ�νίσει έτσι την απ�ταση π�υνιώθει να τη �ωρί#ει απ� τη στάση ε-

ν�ς �ιλέλληνα θαυμαστή της αρ�αί-ας Eλλάδας και κ�ινων�ύ μιας ιδανι-κής εικ�νας της κλασικής αρ�αι�τη-τας �πως την παρήγαγε � γερμανι-κ�ς κλασικισμ�ς. Eτσι, η Aκρ�π�λητης Aθήνας �πως και η ίδια η π�λητην α�ήν�υν αδιά��ρη: «T� πνεύματ�υ τ�π�υ δεν μ�υ �ανερώθηκε».Kαι αλλ�ύ: «Nα πρέπει να περπατώπάνω σε πέτρες νεκρές, ανάμεσα σεπέτριν�υς τ�ί��υς π�υ �ρθών�νται%�υ%�ί, κάτω απ� �υραν�ύς αμίλη-τ�υς, π�υ παραπέμπ�υν στ� τίπ�τα– αυτ�ς � �ρησμ�ς μ�υ �αιν�ταν α-ναπ��ευκτ�ς και απαράδεκτ�ς».Ωσπ�υ αντικρί#ει τις δια%ρωμένεςαπ� την ατμ�σ�αιρική ρύπανση Kα-ρυάτιδες: «Kαι μετά στέκεις, σταθή-καμε, μπρ�στά στις κ�ρες απ� τ�Eρέ�θει�, π�υ �υλάσσ�νται στ�μ�υσεί� της Aκρ�π�λης για να πρ�-στατευθ�ύν απ� την �λ�κληρωτικήκαταστρ��ή. Στέκ�υν εκεί σε ημικύ-κλι�, κ�ιτ�ύν πρ�ς τα κάτω εμάςπ�υ τις παρατηρ�ύμε και κλαίνε. Hπέτρα κλαίει, μην τ� θεωρήσετε α-πλή μετα��ρά. Πάνω στα πρ�σωπατων πέτρινων κ�ριτσιών κύλησανδάκρυα και τα έσκαψαν. Kάτι δυνα-τ�τερ� απ� καημ�, �αρά�τηκε σ’ αυ-τά τα �μ�ρ�α μάγ�υλα: �"ινη %ρ�-�ή, δηλητηριασμένη ατμ�σ�αιρα. Tικι αν αυτά τα πρ�σωπα ήταν κάπ�τε�ωρίς %λέμμα και �ωρίς έκ�ραση – ηεπ��ή μας τ�υς επέ%αλε τη δική τηςέκ�ραση, της θλίψης, π�υ %ρίσκειμέσα μ�υ, σαν να δε��μ�υν εκ τωνέσω μια ώθηση, ανταπ�κριση. Kαθε-τί π�υ η θλίψη τ� ανακινεί, αρ�ί#εινα αναδεύεται, �ργή, αγωνία, �ρίκη,εν��ή, ντρ�πή. [...] H %αρ%αρ�τητατης σύγ�ρ�νης επ��ής. T� ερώτημαπ�υ με αναστατώνει: υπήρ�ε, υπάρ-�ει μια εναλλακτική απάντηση σ’ αυ-τή τη %αρ%αρ�τητα;».

Σημείωση: * Oι «Πρ ϋπ θέσεις» δεν έ� υνμετα�ρασθεί στην ελληνική γλώσσα. T 1986 δημ σιεύθηκε η μετά�ραση τ υ διη-γήματ ς «Kασσάνδρα» απ! τ ν Θωμά Nι-κ λά υ στις εκδ!σεις «Nέα Σύν ρα».

Aττική ερυθρ�μ�ρ�ηκάλπις τ�υ �ωγρά��υ τ�υ Kλε��ράδη(περ. 480 π.X.)με σκηνές απ�την άλωση της Tρ�ίας. Στη �ωτ�γρα-�ία, λεπτ�μέ-ρεια με την καταδίω�ητης Kασσάν-δρας απ� τ�ν Aίαντα(�ωτ.: Eκδ�τικήAθηνών).


Aνάκτ�ρ� Kλάιν – ΓκλίνεκεΣυγκαταλέγεται στα μνημεία παγκ�σμιας κληρ�ν�μιάς και �ιλ��ενεί πλ�ύσια συλλ�γή αρ�αι�τήτων


Δρ Kλασικής Aρ�αι�λ�γίαςστ� Eλεύθερ� Πανεπιστήμι� τ�υ Bερ�λίν�υ

ΣTA NOTIOΔYTIKA τ�υ Bερ�λίν�υ,στ� δρ�μ� π�υ �δηγεί στ� Π�-τσνταμ και στις ��θες τ�υ π�ταμ�ύXά�ελ, υπάρ�ει ένα πάρκ� μ’ ένα μι-κρ� ανάκτ�ρ�, τ� Kλάιν-Γκλίνεκε(Schloss Klein-Glienecke). O πρίγκι-πας Kάρ�λ�ς της Πρωσίας αγ�ρασετην έκταση αυτή τ� 1824 και ε!�υ-σι�δ�τησε μερικ�ύς αρ�ιτέκτ�νες,μετα!ύ των �π�ίων και � Kαρλ Σίν-κελ, να �τίσ�υν τ� ανάκτ�ρ� και ναδιαμ�ρ�ώσ�υν τ�ν κήπ� π�υ θα τ�περιέ#αλλε. Στ� ανάκτ�ρ� στεγά-στηκε η πλ�ύσια συλλ�γή ελληνικώνκαι ρωμαϊκών αρ�αι�τήτων τ�υ πρί-γκιπα. Π�λλά έργα εντ�ι�ίστηκαν ε-πί σκ�πώ στ� κτίρι�, για να θυμί%�υναυτά π�υ εί�ε δει � πρίγκηπας σεμια επίσκεψή τ�υ στη Pώμη, τα �-π�ία επίσης έ�εραν εντ�ι�ισμένεςαρ�αι�τητες. Mε την πάρ�δ� τ�υ�ρ�ν�υ τα εκθέματα, γλυπτά και αρ-�αία αρ�ιτεκτ�νικά μέλη, π�λλαπλα-σιάστηκαν και εκτέθηκαν, μα%ί με τααντίγρα�α απ� �υτ� τσίγκ� και αρ-�αΐ%�ντα σύγ�ρ�να γλυπτά, σε �λητην έκταση τ�υ πάρκ�υ. Eκτιμάται�τι σήμερα στη συλλ�γή τ�υ μ�υσεί-�υ #ρίσκ�νται περί τις 400 αρ�αι�-τητες.

Σε ένα σημεί� τ�υ έ��υν τ�π�θε-τηθεί σ��νδυλ�ι κι�νων και κι�ν�-κρανα ελληνικής και ρωμαϊκής επ�-�ής, για να δίν�υν την εντύπωση αρ-�αί�υ τ�πί�υ. Aνάμεσά τ�υς #ρίσκ�-νται δύ� δωρικ�ί σ��νδυλ�ι απ� τ�ναριστερ� κί�να τ�υ πρ�να�υ τ�υ να-�ύ τ�υ Π�σειδώνα στ� Σ�ύνι�, �ι �-π�ί�ι αγ�ράστηκαν στη Bενετία τ�1825. Aπ� τα υπ�λ�ιπα αρ�ιτεκτ�νι-κά, μέλη π�υ δεν απ�τελ�ύν μέρ�ςτης σύνθεσης, α!ί%ει να ανα�ερθ�ύναυτά απ� τ� Πάνθε�ν της Pώμης.

O Σίνκελ σ�εδίασε τ� 1835 στην ά-κρη τ�υ κήπ�υ, και με θέα τ� γειτ�-νικ� Π�τσνταμ, ένα κυκλικ� περί-πτερ� π�υ συντίθεται απ� έναστρ�γγυλ� π�δι� και δεκαέ!ι κ�ριν-θιακ�ύς κί�νες. Στην �ρ��ή �τίστη-κε μια μετάπλαση τ�υ μνημεί�υ τ�υΛυσικράτη στην Aθήνα (334 π.X.). T�μνημεί�, γνωστ� ήδη απ� τ�ν 17�αι., ήταν ιδιαίτερα δημ��ιλές στ�νΣίνκελ αλλά και στ�υς συναδέλ��υςτ�υ της επ��ής τ�υ κλασικισμ�ύ.

T� ανάκτ�ρ�, τ� �π�ί� είναι επι-σκέψιμ� μ�ν� τ�υς θεριν�ύς μήνες,στα �ρ�νια τ�υ Ψυ�ρ�ύ Π�λέμ�υ α-πέκτησε, λ�γω της θέσης τ�υ, μια ι-διαίτερη σημασία. Λίγα μέτρα πι�πέρα, η γέ�υρα τ�υ Γκλίνεκε π�υπερνά πάνω απ� τ�ν π�ταμ� Xά�ελκαι �δηγεί στ� Π�τσνταμ ήταν ση-μεί� ανταλλαγής κατασκ�πων. Σή-μερα η επ��ή των ψυ�ρ�π�λεμικώνκατασκ�πων έ�ει παρέλθει, �μως τ�ανάκτ�ρ� Kλάιν-Γκλίνεκε διατηρείτην αίγλη τ�υ – και τη θέση τ�υ στηλίστα των μνημείων της παγκ�σμιαςκληρ�ν�μιάς της OYNEΣKO.

Aπ�ψεις τ�υ κήπ�υ

τ�υ ανακτ�ρ�υKλάιν - Γκλίνε-

κε. Δε�ιά: Περί-πτερ� π�υ �έ-

ρει στην �ρ��ήτ�υ αντίγρα��

τ�υ μνημεί�υτ�υ Λυσικράτη.

Kάτω: Aρ�αίαελληνικά

και ρωμαϊκά μέλη, μετα�ύ

των �π�ίων δύ� δωρικ�ίσ��νδυλ�ι,

� ένας πάνωστ�ν άλλ�ν,απ� τ� να�

τ�υ Π�σειδώναστ� Σ�ύνι�

(�ωτ.: Δ. Δαμάσκ�ς).

Documents

ΦIEPΩMA Bερλίν και αραία EλλάδαKenntniss des heutigen Griec-henlands gesammelt auf einer Reise im Jahre 1803-1804» (Aπ-σπάσματα για την πληρέστερη