iFLAS

İflasta hacizde olduğu gibi hakim veya onun görevlendirdiği memur tarafından mallar açık arttırma usulü ile satılır. Sa­tılan mallardan elde edilen paralar. ala­caklıların alacaklarının tamamını karşılı­

yorsa her alacaklıya alacağının tamamı verilir. Eğer borçların toplamı satışta elde edilen paralardan fazla ise rüçhanlı ala­caklıların alacağı ödendikten sonra adi alacaklılara alacakları oranında dağıtım

yapılır. Bu işleme "kısmet-i gurema" de­nir.

İflasın Kapanması . Müflisin malları sa­tılıp bedeli alacaklılar arasında dağıtılınca hakim veya iflas memuru tarafından hac­zi caiz olan malların ne şekilde satıldığı, hangi alacaklıların alacaklı kabul edildiği ve alacaklılara hangi oranda para ödendi­ği gibi konular hakkında bir tutanak tan­zim edilir. Bazı fıkıh alimlerine göre satış işlemi yapılıp paralar dağıtılınca iflas ken­diliğinden kapanır. Bir grup fıkıh alimine göre ise iflas ancak hakimin kararıyla ka­panır. İflasın kapanmasından sonra müf­lise karşı yeni bir mal kazanmadıkça yeni bir takip yapılamaz. Nitekim. "Eğer -borç­lu- darlık içinde ise eli genişleyinceye ka­dar ona mühlet vermek gerekir. Eğer bu­nu sadaka olarak bağışlarsanız bilin ki bu sizin için daha hayirlıdır" mealindeki ayet ( ei-Bakara 2/280) buna işaret etmektedir. Resul-i Ekrem de, satın aldığı malların sa­tışı sonucunda zarar edip borca batık hale gelen bir şahsın mallarının satışı sonu­cunda elde edilen para. borçları ödemeye kafi gelmeyince alacaklılara. "Ne bulursa­nız onu alın. size bundan başka bir şey yok" demiştir (Müslim, "Müsa~t", 4) .

BİBLİYOGRAFYA :

el-Muvatta', "Büyü'", 88; Müsned, V, ı3; Bu­hari. "Edeb", ıo2, "1sti]5raz" , ı2-ı4; Müslim. "Bir", 59, "Müsa]5at" ,4, ı8, 22-24, ı20;EbO Davüd. "Büyü'", 5ı, 74, 78, "A]5ziye",_29; İbn Mace. "Ticarat". 6; Tirmizi. "J5.ıyamet". 2; N esai, "Büyü"', ı 00; Şafii. el-Üm, lll , ı; Sahnüri. el­Müdevvene, V, 2; Darekutni, es-Sünen (nşr. Ab­dullah Haşim el-Yema nl) , Medine ı966 , lll, 26; Hakim, el-Müstedrek,ll, 98; İbn Hazm. el-Mul;al­la, Kahire ı347-52, VIII, 629; Beyhaki, es-Süne­nü 'l-kübra, Haydarabad ı344, VI, 48-50; VII, 50; Baci, el-Münteka, Kahire ı33ı, V, 9ı; Şirazi, el­Mühe??eb, I, 3ı9-328; Serahsi, el-Mebsüt, XXIV, ı64-ı66; Sadrüşşehid, Şerl;u Edebi'l-l):açlf li'l­ljaşşaf (nşr. Muhyi Hilal es-Serhan). Bağdad ı398/1978 , n, 38ı, 389; Kasani. Beda'i', VII, ı69; Merginani. el-Hidaye, İ stanbul ı986, lll, 285-287; İbn Rüşd. Bidayetü'l-müctehid, Ka­hire ı975 , ll , 324; İbn Kudame, el-Mugnf, Bey­rut ı968, IV, 489, 498, 524; İbn Kayyim ei-Cev­ziyye. i'lamü 'L-muvakkt'fn, Beyrut ı973 , IV, 9; Abdullah b. Yusuf ez-Zeylai, Naşbü 'r-raye, 1 bas­kı yeri yokJ1393/ı973 (el-Mektebetü ' l - İ s lam iyye).

IV, ı66; İbn Hacer. Fetl;u 'l-barf, Kahire ı959 , V, 462; Ayni. 'Umdetü'l-karf, Beyrut, ts. (Daru

512

ihyai't-tü rasi' I-Arabl) , XXII , 237, 339; Kadizade. Neta'icü'l-e{kar (İbnü ' l-Hümam . Fethu'l-kadfr ı sulakl içinde). VII, 327; Ali b. Süleyman ei-Mer­davi. el-inşa{ tr ma'ri{eti'r-raci/:t mine'l-f;ilaf (nşr. Muhammed Hamid el-Fıki). Kahire ı955 ,

V, 282; Remli. Nihayetü'l-mu/:ttac, Kahire ı958, IV, 309, 320, 33ı; Buhüti, Keşşa{ü '1-kına', Mek­ke ı394, lll, 420-426; Abdurrahman Şeyhizade ,

Mecma'u 'l-enhur, İstanbul ı289 , ll , 426; Mu­hammed b. Abdullah ei-Haraşi. Şerl;u Muf;ta­şa rı ljalfl, Bulak ı3ı8, V, 262-279; Şevkani. Neylü '1-evtar, V, 27ı-276; İbn Abidin. Red­dü'l-mul;tar (Kahire), VI , ı52 ; Mecelle, md. 998-ı002; Reşid Paşa . Rühu ' i-Mecelle, İs- . tanbul ı328, VII, 83-85; Ali Haydar, Dürerü'l­hükkam, İstanbulı330 , lll , 89-ıOO; Subhi Mah­mesani. en-Na;r:ariyyetü ' l-'amme li'l-müce­bat ve'l-'uküd, Beyrut ı948 , ll , 402-408; Mu­hammed Al-i Bahrülulüm, 'Uyübü 'l-irade fi'ş­şerf'ati'l-islamiyye, Beyrut, ts., s. 323 vd.; Ah­med Ali ei-Hatib, el-/jacr 'ala 'l-medfn li-/:takkt 'l­gurema' fi'l-fık/:ti'l-islamr ve'l-kanüni'l-muka­rin, Mısır ı964, s. ı53 vd.; Burhan Gürdoğan. İflas Hukuku Dersleri, Ankara ı966, s. ı9, 88; Baki Kuru. İcra ve İflas Hukuku Ders Kitabı, An­kara ı974, s. 285; Abdürrezzak Ahmed es-Sen­hüri. Meşadirü'l-/:tak fi'l-fıkhi 'l-İslamf, Kahire ı960 , V, 17ı , ı80-ı8ı; Hayreddin Karaman. Mu­kayeseli İslam Hukuku, İ stanbul ı982, ll , 323-333, 393, 584-585; M. Necmeddin Berkin. Tat­bikatçtiara İflas Hukuku Rehberi, İ sta nbul ı980, s. 9; Abdülgaffar İbrahim Salih. el-İflas fı'ş-şerf'ati'l-İslamiyye, Kahire ı980; Saim Üs­tündağ , İflas Hukuku, İstanbul ı986, s. 5; Fah­rettin Atar. islam İcra ve İflas Hukuku, İstanbul ı990 , s. 273 vd.; Emile Tyan , "Iflas et procedure d'execution sur les biens en droit musulı;nan (maıihab J:ıanafite). St./, XXI ( 1964), s. ı45-ı66; "el-iflas". Mv.Fi, xx, 20-99; "el-istil:ıl5al5". Mv.F, III, 228; "el-istirdad", a.e., lll, 282; "el-iflas", a .e., V, 300-324. !il FAHREITİN ATAR

L

İFLILi (~f'l)

Ebü'I-Kasım İbrahim b. Muhammed b. Zekeriyya ei-Kurtubi ei-İfiiii

(ö . 441/1050)

Arap dili alimi, edip. _j

352 (963) yılında Kurtuba'da (Cordoba) doğdu . Aslen Dımaşk'ın bir köyü olan İf­lll'den (İflTla) Endülüs'e göç eden bir aileye mensup olduğu için İfllli veya İbnü'I-İflili diye tanınmıştır. Soyu sahabi Sa'd b. Ebu Vakkas'a dayanır. İflili, babası Muham­med ile Ebu Bekir ez-Zübeydi başta ol­mak üzere Ebü 'I-Kasım Ahmed b. Eban b. Seyyid (Sid). Ebu ömer Ahmed b. Hab­bab ei-Kurtubi, Muhammed b. Asım (el­Asım!) ve Yahya b. Malik b. Aiz gibi alim­lerden dil ve edebiyat dersleri aldı. Lugat, nahiv. şiir ve belagatla bilhassa Cahiliye devrine ve İslami döneme ait şiirlerde yer alan garip lafızlar konusunda uzmanlaş­tı . İfllll'nin Kurtuba Ulucamii'nde özellik-

le şiir şerhi ve lugat tenkidi üzerine ver­diği dersler büyük ilgi gördü. Çağdaşı ve hasmı İbn Şüheyd onun sadece rivayet

· bilgisi alanında otorite olduğunu söyler. Ebu Mervan Abdülmelik b. Ziyadetullah et-Tubni, Ebu Mervan Abdülmelik b. Si­rac ile ünlü dil alimi A'lem eş-Şentemeri ve Mekki' b. Ebu Talib İfllll'nin yetiştirdiği

· öğrenciler arasında zikredilebilir.

Döneminde cereyan eden siyasi olayla­ra da katılan İ fiili, 413'te (1 022) baş gös­teren halk ayaklanmasında Hammudi­ler'in yanında yer aldı. Karışıklığın ardın­dan Yahya b. Hammud. daha sonra da hi­lateti ele geçiren Emevller'den lll. Mu­hammed ei-Müstekfi- Billah tarafından vezirliğe getirildi (Zilkade 414/0cak 1024 ). Ancak bu görevde fazla kalamadı. Kelam­cıların üslübunu takip ettiğinden yazıda tasannudan ve tekellüften kurtulama­ması veya dini inançları konusunda çeşitli suçlamalara maruz kalması görevinden alınmasının sebebi olarak gösterilmekte­dir. lll. Hişam zamanında bu suçlamalar daha da artınca İfllll diğer bazı kimseler­le birlikte hapse atıldı. 13 Zilkade 441'de (8 Nisan 1 050) Kurtuba'da öldü.

Dil ve edebiyat alanında değerli bir alim olmasına rağmen ilmi konularda aşırı kıs­kanç ve kibirli olması. İfl'ill'nin büyüklüğü­nü gölgeleyen unsurlar olarak değerlen­dirilmiştir. Şiir eleştirilerinde alabildiğine

sert ve acımasız davrandığı, yanlışlığı açık olan konularda bile ısrar ederekyanlışın­dan vazgeçmediği kaydedilmektedir. Za­man zaman şiir söylemiş olmakla birlikte aruz ilmini bilmemesi şiirlerinin değerini düşürmüştür. Ebu Temmam ve Ebü't­Tayyib ei-Mütenebbi'nin şiirleriyle meş­gul olmuş ve şiirlerinde onların etkisinde kalmıştır. Kendisi şiirleriyle övünürken eleştirmenler onun sadece birkaç beytini ele almaya değer görmüşler, nesrini de pek başarılı saymamışlardır.

İ fiili'nin ülkesinin şairlerine ait şiirler­den seçmeler yaptığı, Ebu Ubeyd Kasım b. Sellam 'ın el-Garibü'l-muşannef'i ve İbnü 's-Sikkit' in el-Elffı:(ı başta olmak üzere birçok lugat kitabı üzerinde çalış­tığı kaydedilir (İbn Beşküva l. I, 155). Ancak İflm, Mütenebbi'nin divanına yaptığı şerh­le tanınır. Bazı yazma nüshalarının Ber­lin'de ve Rabat'ta dağınık halde mevcut olduğu belirtilen bu şerhte (Bustani, ır .

348) beyitler kısaca açıklanmış ve her şi­irin kaleme alındığı şartlar hakkında bil­gi verilmiştir. Eserin bulunabilen kısımları Mustafa Uleyyan tarafından iki cilt halin­deyayımlanmıştır (Beyrut 1412/1992). İbn Hazm'ın, bu şerhi tamamlamak ve eleş-

tirrnek amacıyla et-Ta']f.ib 'alô. İbni'l-İflili ii şer]Jihi li-Divô.ni'l-Mütenebbi adıyla bir eser kaleme aldığı kaydedilmektedir.

BİBLİYOGRAFYA :

İflfl!, Şert:ıu şi'ri'l-Mütenebbl(n şr. Mustafa Uleyyan). Beyrut 1412/1992, neşredenin girişi, 1, 1-149; Humeyd1. Ce?vetü 'l-muktebis ( nşr. İb­rahim el-Ebyar1). Kah i re 141 o;ı989, ı, 234-235; İbn Bessam eş-Şenter1n1. e?-latı1re, 1, 240-242; İbn Hayr, Fehrese, s. 402-403; İbn Beşküval, eş­Şıla (n şr. İbrahim ei-Ebyar1). Kahire ı410/1989, 1, ı 55- ı 56; Dabb1. Bugyetü 'l-mültemis (Ebyarl) , ı , 260-261 ;Yaküt. Mu'cemü'l-üdebtı', ll, 4-9; İb­nü'I-Kıft1. inbtıhü'r-ruvat, l , 2ı8-219; İbn Halli­kan, Ve{eyat, 1, 51; İbn Said ei-Mağrib1. el-Mug­rib, 1, 72-74;Safed1. el-Va{!, VI, 1 ı4- ı 16; Fırüza­badl, el-Bü lga fi tertıcimi e'immeti'n-nat:ıv ue'l­luga (nşr. Muhammed el-Mısr1), Küveyt 14071 1987, s. 48-49; Bustan1. DM, ll, 347-348; R. Blachere, Ebü't-Tayyib el-Mütenebbi(trc. İbra­him el-K1lan1), Dımaşk ı395/1975, s. 4ı ı-4ı2; Abdülvehhab b . Mansür. A'lamü '1-Magribi'l­'Arabi, Rabat 1399/1979, 1, 45-46; Ömer Fer­ruh. Tarfl:;u'l-edeb, IV, 497-498; Muhammed Rıdvan ed-Daye, Tarif]. u 'n-nakdi'l-edeb1 fi'l-En­delüs, Beyrut 1401 /198ı, s. 94-116; Abdülal1 el-Vedgir1. Ebü 'A/1 el-/Sa/1 ve eşeruha fi'd-dira­sati'l- lugauiyye, Mağrib 1403/ı 983, s. 387 -393; Ch. Pellat, " Ib n al -lflili", Ef2 (İng .). lll, 806-807; Salah Cerrar. "ibnü'l-ifl111", Meusü'atü '1-f:ıaçla­reti'l-islamiyye, Arnman ı993, s. 143-144.

L

ı

L

ı

L

ı

L

!il RAHMi ER

İFRAD (.~1}?'1 i?')

Umre yapmaksızın sadece hac ibadetini ifa etme,

umresiz hac anlamında fıkıh terimi (bk.HAC).

İFRAD ( ~1}?'1 )

Kıraat imamlarına

ve ravilerine nisbet edilen vecihleri birleştirmeden

ayrı ayrı okumak anlamında kıraat terimi (bk. KIRAAT).

iFRANi

(bk. İFRENİ).

İFRAT (.l:-1}?'1)

Ahlaki davranışların kaynağı olan psikolojik yetenekierin işleyişinde

itidal noktasının ilerisine geçen sapmalar için kullanılan

ahlak terimi (bk. FAZiLET; İTİDAL).

_j

i

_j

i

_j

i

_j

L

İFREN (Beni İfren) (ı.:ı}!~)

Zenate'ye mensup bir Berberi kabilesi.

_j

Kuzey Afrika Berberlleri'nin büyük boy­larından Zenate'nin en önemli ve en ka­labalık kolu olup İfri b. İsliten'e nisbet edi­lir. İfri kelimesi Berberice'de "mağara" anlamına gelir.

Zenate Berberlleri. İslam fetihleri sıra­sında Bizans'ın yanında yer alarak Eme­viler'i durdurmaya çalıştılar. 1. Yezid döne­minde ikinci defa İfrikıye valiliğine getiri­len Ukbe b. Nafi' bölgedeki Serberi kabi­lelerinin tamamını itaat altına aldı. Ser­beriler bu sırada İslamiyet'i kabul etme­ye başladılar. U kbe tarafından hapsedil­miş olan Evrebe kabilesi lideri Küseyle'­nin hapisten kaçarak bir ordu oluşturup Biskre civarında Ukbe'yi ağır bir hezime­te uğratmasının (63/683) ardından Ser­beriler'in önemli bir kısmı tekrar Bizans'ı desteklemeye başladı. Serberi-Bizans it­tifakı sonucu bölgeden çekilmek zorunda kalan Emevi orduları Küseyle'yi ancak altı yıl sonra yenebildL Cerave kabilesinin ka­dın lideri Kahine'nin etrafında toplanan Serberiler yeniden harekete geçtiler. İs­yan, Kahine'nin Abdülmelik'in kumanda­nı Hassan b. Nu'man tarafından mağiQp edilip öldürülmesine kadar sürdü (82/70 ı). Bu olaydan sonra Hassan'ın uyguladığı hoşgörülü politika neticesinde Beni İ fren dahil Berberiler'in tamamına yakını müs­lüman oldu. ll. (Vlll.) yüzyılın başlarından

itibaren Serberiler arasında Haricilik mezhebi hızla yayıldı. Harici fırkalarından Sufriyye koluna giren Beni İfren'in men­sup olduğu Zenate boyu Emeviler'in son yıllarında büyük güç kazandı ve hakimi­yet alanını Tunus'a kadar genişletti. İfre-

Trablusgarp vilayetinde

vasava n B er beri

Beniifren kabilesine

mensup eşraftan

bir grubu gösteren

eski bir fotoğraf (G. Remond, lv. 6)

i FREN men! ifrenı

niler'den ve Sufriyye Haricileri'nin lider­lerinden olan Eb O Kurre bir süre Abbasi­ler'le savaştıktan sonra Orta Mağrib'in büyük kısmını hakimiyeti altına aldı ve kendisini imam ilan etti ( 148/765). Fakat üzerine gönderilen Abbasi ordusu karşı­sında tutunarnayıp Mağrib-i Aksa'ya kaç­tı. EbQ Kurre ardından tekrar TIIimsan'a dönerek 150 -159 (767 -776) yılları arasın­da İ baziler'le birlikte Abbasller'e karşı yü­rütülen büyük isyan hareketine katıldı. 151' de (768) İfrikıye Valisi ömer b. Hafs'ı Tubne'de muhasara eden ve 154 (771) yı­lında valiyi öldürerek Tu b ne ve Kayrevan şehirlerini ele geçiren Berberiler, Abbasi­ler'in yeni valisi Yezid b. Hatim karşısında Trablus'taki savaşta ağır bir hezimete uğ­rayıp 30.000 civarında kayıp verdiler( 155/ 772). Bu olaydan sonra uzun süre tarih sahnesinde görünmeyen Berberiler'in ön­ce Tahert Rüstemileri'nin himayesine gir­diği ve zamanla onların mensup olduğu İbazıyye'yi benimsediği, bu mezhepteki bölünme sonunda önemli bir kısmının Nükkariyye'ye geçtiği anlaşılmaktadır. Beni İfren lll. (IX.) yüzyılda idrisi hakimi­yetini kabul etmiş. İdrisiler'in mOsama­hakar politikası sonucu bir kısmı Sünni­leşmiştir.

İfren kabilesi, Fatımiler'in İdrisiler'i Ti­limsan'dan çıkarmasından sonraki dö­nemde, Beni İfren'in VarkQ koluna men­sup olan EbQ Yezid en-Nükkari'nin TQzer'­de Fatımiler'e karşı 332'de (943) başlat­tığı isyanla tekrar tarih sahnesinde gö­ründü. EbQ Yezid en-Nükkari'nin isyanı sırasında Tilimsan ve civarında yaşayan İfreniler'in başında Muhammed b. Salih bulunuyordu. Onun Fatımiler'i destekle­yen yakınları tarafından öldürülmesinden sonra yerine geçen oğlu Ya'la 33S'de (949-50) ifkan şehrini kurup emirliğini ilan et­ti. 343'te (954-55) Vehran şehrini ele ge-

513