i

T.C. ALIMA VE SOSYAL GVENLK BAKANLII

SALII VE GVENL GENEL MDRL

SALII VE GVENL MERKEZ MDRL

Kimyasallarn Gvenli

Depolanmas

ii

T.C ALIMA VE SOSYAL GVENLK BAKANLII

SALII VE GVENL GENEL MDRL SALII VE GVENL MERKEZ

MDRL

Kimyasallarn Gvenli

Depolanmas

Esin Ayta KRKa

ala Pnar ARSLAN TATARb

Erdem BABAARSLANb

zlem LKb

Funda ENTRKb

Bahar TRYAKb

Cemal Burak YAAROLUb

a Sal ve Gvenlii Uzman SGM

b Sal ve Gvenlii Uzman Yardmcs SGM

Ankara, 2011

iii

ERK 1. GR...1

2. KMYASALLARIN SINIFLANDIRILMASI....2

3. MALZEME GVENLK BLG FORMLARI.........14

4. GVENL DEPOLAMA AAMALARI..17

4.1. KMYASAL ENVANTER IKARMA.....17

4.2. KMYASALLARIN ETKETLENMES....18

4.3. UYUMLU VE UYUMSUZ KMYASALLARIN AYRILMASI ...........20

4.4. KMYASALLARIN DEPOLANMASI ..........25

4.4.1. KATI VE SIVILARIN DEPOLANMASI ........................30

4.4.2. GAZ TPLERNN DEPOLANMASI.........31

4.4.3. DEPO SORUMLUSUNUN GREVLER VE KAYIT SSTEM...35

4.4.4. DEPOLARDA BULUNDURULMASI GEREKEN KKD VE MALZEMELER.....36

4.5. ATIK KMYASALLARIN DEPOLANMASI VE BERTARAFI...37

5.TEHLKEL KMYASALLARIN RSK DEERLENDRMES......43

6. KMYASAL DEPOLAMA N TEMEL LKYARDIM BLGLER....47

7. YANGIN SNDRME VE NLEME TEDBRLER....59

8. EKLER...........................65

EK-1 Atk Kimyasallarn Depolanmas ve Atlmas...... 65

EK-2 Tehlikeli Kimyasal Ynetmelii Hkmleri .....66

EK-3 Baz Kimyasallarn Laboratuvarda, Kullanmlarnda ve Depolanmalarnda

Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar ....68

EK-4 Depo Malzeme dn Alma izelgesi .....69

EK-5 & 6 Adresler telefonlar & Acil Mdahale Program..... 70

EK-7 Mevzuat Risk ve Gvenlik Tanmlar ...72

9. KAYNAKLAR...........77

1

1. GR

Kimyasallarn doru bir ekilde snflandrlmas ve depolanmas ok nem verilmesi gereken,

zor bir konudur. Laboratuvarlardaki i kazalarnn byk bir ksm kimyasallarn yanl

depolanmas sonucu gereklemektedir. Kimyasallar, herhangi olumsuz bir durumda tehlikeli

reaksiyon vermeyecek ekilde snflandrlmaldr.

Doru depolamada snflandrma; kolay alev alabilen ve ok kolay alev alabilen, korozif

(andrc), toksik, ok toksik, oksitleyici, kriyojenik, patlayc maddeler ve sktrlm

gazlar eklinde yaplmaldr [1]. Bu snflandrma kimyasallarn kimyasal zelliklerinden

faydalanlarak yaplmal, kimyasallar alfabetik olarak kesinlikle snflandrlmamaldr. Bu

noktada kimyasal malzemelerin Malzeme Gvenlik Bilgi Formlar (MSDS) bizlere yardmc

olacaktr.

Katlar ve svlar ayr olarak snflandrmak temel snflandrma yntemlerinden bir tanesidir.

Bu ekilde fiziksel temas sonucu oluabilecek riskler azaltlm olur. Genel yaklam

kimyasallar birbirleriyle uyumlu bir ekilde snflandrmak olmaldr, daha sonra gruplar

bariyerlerle birbirinden ayrlmaldr. Yeterli depolama alan mevcut iletmelerde riski

tamamen ortadan kaldrmak iin farkl kimyasal gruplarda bulunan kimyasallar farkl yerlerde

depolanmaldr.

Bu rehberde genel ama kimyasallarn doru bir ekilde depolanmasn salamak ve

kimyasallarn neden olduu riskleri mmkn olduunca azaltmaktr.

2

2. KMYASALLARIN SINIFLANDIRILMASI

Bu ksmda, her bir tehlike snfnn zellikleri aklanmaktadr. Ayrca kimyasallar iin temel

gvenli depolama gereklilikleri ve alnmas gereken nlemler de yer almaktadr.

Pek ok kimyasaln birden ok tehlike snfna dahil olduu unutulmamaldr. Dolaysyla,

tehlikeli bir kimyasaln gvenli bir ekilde nasl depolanacan belirlemek iin eitli klavuz

depolama blmlerine ihtiya duyulabilir. rnein, asetik asit, korozif asittir ve ayn zamanda

yanc bir svdr. Bu nedenle 1. (Kolay alev alabilen ve ok kolay alev alabilen) ve 2.

(Andrc) blmlerin dikkate alnmas gerekmektedir [1,3].

2.1. Kolay Alev Alabilen ve ok Kolay Alev Alabilen Maddeler

zellikleri:

Kolay alev alabilen maddeler, hava ile temasnda alevlenebilen, ate kayna ile ksa sreli

temasta hemen yanabilen, ok dk parlama noktasna sahip olan veya su ile temasnda ok

kolay alevlenir gaz yayan maddeler ve mstahzarlardr [2]. ok kolay alev alabilen maddeler

ise ok dk parlama noktas ve kaynama noktasna sahip maddeler ve mstahzarlar ve hava

ile temasnda alevlenebilen gaz haldeki maddeler ve mstahzarlardr [2]. Genellikle kullanlan

kolay alev alabilir kimyasal maddeler unlardr [1,3]:

Aseton

Etil Eter

Sodyum

Hidrojen

Lityum

Asetilen

Etil Alkol

3

Potasyum

Depolama:

Alev alabilen maddeleri tm ateleme kaynaklarndan (ak alevler, scak yzeyler,

direkt gne , kvlcm)uzak tutunuz.

Alev alabilen maddeleri zellikle oksitleyiciler ve toksikler gibi tehlike snflarndan

ayr depolaynz.

Alev alabilen gazlar oksitleyici gazlardan, uygun ve onayl bir yanmaz blme ile ya

da arada en az 6 metrelik bir mesafe olacak ekilde ayr tutunuz.

Alev alabilen sv maddeleri onaylanm gvenli konteynr veya dolaplar iinde

saklaynz.

Malzemenin alt alev alma limitini aan buharlarnn oluumu ya da buharlarla havann

kararak kendi kendine yanma olasln drmek zere depolama alanlarn serin

tutunuz. Normal depolama koullarnda buhar birikimini nlemek zere yeterli

havalandrma salanmaldr.

Kimyasal maddenin tehlikesine uygun olacak ekilde bir yangn sndrcy hazr

durumda bekletin ve bunu kullanacak olan her kimse gerekli eitimi alm olmasna

dikkat ediniz.

Souk depolama gerektiren alev alabilen svlar kvlcm veya statik elektrikten

korumak iin gvenli yanc malzeme buzdolab veya derin dondurucuda muhafaza

ediniz.

Sigara ilmez iaretleri alev alabilen maddelerin depoland alanlarda gzle fark

edilir bir yere asnz.

Kullanm:

Alev alabilen svlar kullanrken eldiven ve emniyet gzlkleri taknz.

Alev alabilen ve yanc svlarn karmlarnn parlama noktas; karmdaki en dk

parlama noktasna sahip svnnkine eit kabul edilir.

4

Alev alabilen sv aktarldnda veya kullanldnda tm alev kaynaklar alandan yok

edilmelidir. Ak alevler veya scak levhalar alev alabilen svlar dorudan stmak

iin kullanlmamaldr.

Alev alabilen sv dkntlerini temizlemede su kullanmaynz.

Alev alabilen ve yanc svlar lavabodan tahliye etmeyiniz.

2.2. Korozif (Andrc) Maddeler

zellikleri:

Andrc maddeler, canl doku ile temasnda, dokunun tahribatna neden olabilen

maddelerdir [2]. Gazlar, svlar ve katlar tehlikeli andrclk zellii gsterebilirler. Korozif

maddeler deriyi yakar, kanmaya yol aar. Solunum veya az yoluyla alndnda akcier ve

mide dokusu etkilenir. Korozif gazlar deri temas ve solunum yoluyla hemen vcuda

absorplanr. Laboratuvarda sk kullanlan korozif svlarn vcutta d hasara neden olma

riskleri bulunur. Korozif katlar ou kez zamana bal zararlara yol aar. Korozif katlar,

nemden dolay deri zerinde ve solunum sisteminde hemen zndkleri iin etkileri geni

lde temas sresine bal olmaktadr. Korozif maddeler asidik veya bazik olabilir. Korozif

madde rnekleri aada sralanmtr [1,3]:

Slfrik Asit

Hidroklorik Asit

Nitrik Asit

Amonyum Hidroksit

Sodyum Hidroksit

Krom Trioksit

5

Depolama:

Asitleri bazlardan ve korozif maddeleri hem organik, hem de alev alabilen

maddelerden ayr tutunuz.

Raflardan dme tehlikesini en aza indirmek iin korozif maddeleri tabana yakn

yerlerde depolaynz.

Gne ndan uzak, serin, kuru ve iyi havalandrlan alanlarda depolaynz.

Depolama alan scaklk deiimlerine kar korunmaldr.

Asitleri temas halinde zehirli gazlar oluturabilecek kimyasallardan uzak tutunuz

(sodyum siyanr, demir slfr vb.)

Asitleri sodyum, potasyum ve magnezyum gibi su reaktif metallerden ayr tutunuz.

norganik hidroksit zeltileri polietilen kaplarda muhafaza ediniz.

Korosif maddeleri metal raflarda kesinlikle saklamaynz. Havalandrma yardmc olsa

da, kimyasallar raflar andracaklardr.

Kullanm:

Gerekli koruyucu ekipmanlar (laboratuvar nl, uygun eldivenler ve sramaya

kar emniyet gzlkleri) kullannz. Srama ngrlen bir tehlikeyse yz koruyucu

maske taklmaldr.

Korozif madde, tehlikeli ve zehirli gazlar meydana getirebileceinden, kullancy

korumak zere bir eker ocak altnda kullanlmaldr.

Etkin maddeleri yavaa ilave ediniz. Daima suyun zerine asidi (suyu aside deil)

ekleyiniz. lave etme srasnda asidi kabn kenarndan yavaa ekleyiniz ve iddetlice

kartrmaynz.

Korozif maddeler krlmaz kaplarda aktarlmaldr.

6

2.3. Toksik Maddeler

zellikleri:

Toksik maddeler, az miktarlarda solunduunda, az yoluyla alndnda, deri yoluyla

emildiinde insan sal zerinde akut veya kronik hasarlara veya lme neden olan

maddelerdir [2].

Bir kimyasal maddenin deney hayvanlarnn %50sinin lmne neden olduu doz Letal

(ldrc) doz 50 veya LD50 olarak tanmlanr. LD50 genellikle, vcut arlnn kilogram

bana alnan maddenin miligram (mg/kg) olarak gsterilir. LD50 ne kadar dkse madde o

kadar zehirlidir.

Toksik maddelerin solunumla alnmas doku hasarna yol amaktadr. Akcierler zehirli

buharlar ile havann tad taneciklerin hcumuna kar savunmasz ok katl doku

tabakasndan olumutur. Bir maddenin solunumla toksisitesi TLV (Eik limit deeri) ve PEL

(zin verilebilir korunmazlk snr) ile temsil edilir. Her iki lm havadaki maddenin

milyonda bir ksm veya 1 m3 hava iinde mg madde olarak ifade edilir [1,3].

Depolama:

Toksik maddeleri dier tehlike snflarndan ayr tutunuz ve souk, iyi havalandrlan

bir yerde k ve sdan uzak olacak ekilde muhafaza ediniz.

Konteynrlar, alanlara maruziyeti en aza indirmek ve dier kimyasallarla

etkileimini nlemek iin ok sk, szdrmaz kaplarda muhafaza edilmelidir.

Kullanm:

Kullanldnda toz ve duman ortaya kartan toksik maddeleri eker bir ocak

kullanarak ele alnz.

Zehirli bileiklerle alrken koruyucu laboratuvar nlkleri, eldiven ve emniyet

gzlklerini giyiniz ve alan bir eker ocak altnda ilem yapnz.

7

2.4. ok Toksik Maddeler

zellikleri:

ok toksik maddeler, ok az miktarlarda solunduunda, az yoluyla alndnda, deri yoluyla

emildiinde insan sal zerinde akut veya kronik hasarlara veya lme neden olan

maddelerdir [2].

Bu kimyasallar ok dk konsantrasyonlarda bile ciddi yaralanmalara hatta lmlere yol

aabilir. ok toksik kimyasal maddeler, lmcl dozu vcut arlnn kilogram bana 50

mg ve altnda ya da havadaki lmcl konsantrasyonu 200 ppm ve altnda olan maddeler

olarak tanmlanr [1,3].

Depolama:

Zehirli kimyasal maddeleri dier tehlike snflarndan ayr tutunuz ve souk, iyi

havalandrlan bir yerde k ve sdan uzak olacak ekilde muhafaza ediniz.

Konteynrlar, alanlara maruziyeti en aza indirmek ve dier kimyasallarla

etkileimini nlemek iin ok sk, szdrmaz kaplarda muhafaza edilmelidir.

Kullanm:

ok zehirli kimyasallar zel bir alanda ya da laboratuvarlarda kullannz.

Zehirli bileiklerle alrken koruyucu laboratuvar nlkleri, eldiven ve emniyet

gzlklerini giyiniz ve alan bir eker ocak altnda ilem yapnz.

Kullanldnda toz ve duman ortaya kartan ok toksik kimyasal maddeleri eker bir

ocak kullanarak ele alnz.

ok toksik maddelerin ele alnd bir ortamda yemek yemeyiniz, imeyiniz ve

kozmetik rnlerinden saknnz.

8

2.5. Oksitleyici Maddeler

zellikleri:

Oksitleyici madde, zellikle yanc maddelerle olmak zere dier maddeler ile de temasnda

nemli lde ekzotermik reaksiyona neden olan maddelerdir [2].

Oksitleyiciler oda scaklnda veya yksek scaklklarda kendiliinden oksijen meydana

getirirler ve ok ile stma altnda iddetle patlayabilirler. Farkl kimyasal kararszlklarndan

dolay oksitleyici aktif maddeler beklenmedik ekilde patlayc olup bu yzden tehlike tehdidi

gsterirler. Oksitleyici reaktif maddeler [1,3]:

Peroksitler

Hiperperoksitler

Peroksi Esterler

Oksitleyiciler organik maddelerle temas edince iddetle tepkimeye girerler. Bu nedenle

oksitleyicilerle, organik maddelerin etkileiminden kannz. Organik maddelerle reaksiyona

giren oksitleyicilere rnek; nitrik asit, kromik asit ve permanganatlardr.

Depolama:

Gn nda uzak, serin, kuru ve iyi havalandrlan alanda depolaynz. Ar ve ani

scaklk deiimlerinden koruyunuz.

zellikle krlmayan renkli cam ve reaksiyona girmeyen kaplarda muhafaza ediniz.

Reaktif kimyasal maddeleri uygun olmayan malzemelerden ayr tutunuz:

Organik maddeler,

Alev alabilir solventler,

9

Korozif maddeler.

Kullanm:

Eterleri az miktarlarda satn alnz ve hemen kullannz.

Peroksit oluturan bileiklerin kaplarnn al tarihlerini kaydediniz.

Oksitleyicilerin yannda kesinlikle sigara imeyiniz.

Muhafaza kaplarn szdrmaz bir ekilde kapatnz. Kaplar kapatrken mantar ve

lastik tpa kullanmaynz. Cam ieleri amadan nce ie tabannda katlarn

(kristallerin) ve viskoz svlarn oluup olumadna baknz. Bunlar peroksit

oluumunun gstergeleridir.

Oksitleyicilerle alrken srtnme, krlma ve her trl darbeden kannz.

Atlma ilemi sresince oksitleyicileri dier kimyasal maddelerle kartrmaktan

kannz.

2.6. Sktrlm Gazlar

zellikleri:

Her silindir byk miktarda enerji ierdii ve yksek tutuabilirlik ve zehirlilik potansiyeli

bulundurduu iin tehlikeli olabilir. arpma veya dme sonucunda silindirin iindeki enerji

hzla yaylabilir. Bu durumda aniden aa kan enerji silindiri bir roket gibi itebilir. Ayrca

gazn toksisitesi, yancl, korozyon zellii ve reaktivitesinden dolay ilave tehlikeler ortaya

kabilir [1,3].

10

Depolama:

Tm gaz silindirleri ya, gres, benzin dahil yanc maddelerden uzakta ve serin, kuru,

iyi havalandrlm ortamlarda depolanmaldr. Silindirin herhangi bir ksmn

257oCnin zerinde bir scakla maruz brakmaynz.

Silindirler eyalarn arpaca veya zerine decei yerlere yerletirilmemelidir.

Silindirler nemli alanlara, tuz, andrc maddeler, duman, s yaknna ve dorudan

gn alan yerlere konmamaldr.

Silindirleri yanc gazlar ve oksitleyici maddelerden ayrarak, gaz tiplerine gre

depolaynz. Yanc ve oksitleyici gazlar birbirinden 6 m uzaklkta; ya da araya 1,5 m

ykseklikte bir 30 dakikalk yangn duvar yerletirerek ayrnz.

Mevcut silindir saysn en azda tutunuz.

Derek paralar frlatmalarn ve bedensel bir zarara neden olmalarn nlemek iin

bo veya dolu tm tplerin zincirlenmi ya da uygun biimde sabitlenmi olmas

gereklidir.

Kullanm:

Silindirler kullanlmad zaman silindir reglatrleri zerindeki basnc tahliye ediniz

ve vanalar kapatnz.

Vana saplar tp alrken doru konumda olmaldr.

Tutuabilir gazlarn bulunduu yerlerde sigara imeyiniz.

Gaz kayna kapatlmadan bir gazn neden olduu alevi sndrmeyiniz.

Bir tp sadece bir eritle balanarak kararlln saland el arabasyla hareket

ettirilmelidir. Tpler depolanrken veya tanrken daima emniyet kapaklar

kapatlmaldr.

Tpleri bir elektrik devresinin paras olabilecek bir yere yerletirerek stmaynz.

Sktrlm gazlar yksek enerji kaynaklar ve tehlikeli nesne frlatclar gibi

dnlmelidir.

11

Tm tpler iin kullanmadan nce hasar olup olmad kontrol edilmelidir. Hasarl

tpler, vanalar vs. derhal kullanmdan karlarak retici firmaya iade edilmelidir.

Tm reglatr vanalar yllk bakmdan geirilmelidir. Vana veya reglatr

balantlar zorlanmamaldr.

Bir d s kayna kullanarak tpn basnc deitirilmelidir.

nert, yanc veya zehirli bir gaz tpnn herhangi bir vanasnda gaz kaa oluursa,

silindiri olas tututurma kaynaklar ve insanlardan uzaa, ak bir saha veya eker

ocaa taynz.

2.7. Kriyojenik Maddeler

zellikleri:

Kriyojenik maddelerin kat, sv veya gaz durumlarnda kullanlmalarn tehlikeli yapacak

zellikleri bulunmaktadr. Ar dk (-60 ile -270 oC aras) scaklkta karakterize edilirler.

Genelde helyum, azot, argon, oksijen ve metan gibi gazlarn svlatrlmasyla kriyojenik

scaklklar elde edilmektedir [1,3].

Depolama:

yi havalandrlan alanlarda depolaynz.

Kk kapal mekanlarda kullanmaynz.

Sadece uygun, onayl ve basn tahliye mekanizmal depolama kaplar kullannz.

Depolama kaplarn sarslma annda devrilmeyecek ekilde muhafaza ediniz.

Basn altnda svlatrlm kriyojenik svlar, fazla basnc hafifletmek iin gerekli

tertibat ieren zel olarak tasarlanm yksek basnl kaplarda bulundurulmaldr.

Nemli alanlara yerletirildiinde buz oluumu, basn giderme aralarn tkar ve bir

12

patlama tehlikesi meydana getirir. Bu yzden kaplar kuru yerde tutulmal ve buz

oluumu iin periyodik olarak kontrol edilmelidir.

Kriyojenik svlar yangn ve patlama tehlikesi gsterirler. Bu yzden yanma

kaynaklarndan uzak tutulmaldr.

Kullanm:

Kriyojenik svlarn neden olduu ar souk, temas halinde canl dokuya hasar

verebilir ve yapsal malzemeleri krlganlatrr.

Emniyet gzlkleri ve yz maskeleri kullannz. Kriyojenik svlarla alrken tutacak

veya uygun eldivenler kullanlmaldr.

Krlgan kriyojenik maddeleri dikkatle naklediniz ve mmknse bir el arabas

kullannz.

Kriyojenik gazlar kaynama noktalarna yakn olarak depolandklarndan DAMA

yksek basn tehlikesi gsterirler.

2.8. Patlayc Maddeler

zellikleri:

Patlayc maddeler, atmosferik oksijen olmadan da ani gaz yaylm ile ekzotermik reaksiyon

verebilen ve/veya ksmen kapatldnda snma ile kendiliinden patlayan veya belirlenmi

test koullarnda patlayan, abucak parlayan kat, sv, macunumsu, jelatinimsi haldeki

maddelerdir [2].

Patlayc maddeler; ani ok, basn ve yksek scaklk etkisinde ani ve derhal byk ve kk

miktarda basn, gaz ve sy serbest brakan kimyasal maddelerdir. ok, scaklk veya

kimyasal tepkimenin koullar altnda baz maddeler iddetle patlayabilir. Baz kullanm

koullarnda reaktif olabilen maddeler unlardr [1,3]:

13

Asetilen

Asit

Hidrojen

Nitro Bileikleri

Amonyak

Organik Peroksitler

Perkloratlar

Bromatlar

Depolama:

Envanterinizde bulunan tm patlayclar tespit ediniz.

Depolama srasnda sv kaplarnda patlayc peroksit yaratc rnlerin bulunmasna

izin vermeyiniz.

Patlayc kimyasallar tm ateleme kaynaklarndan uzak tutunuz.

Patlayc kimyasallar patlayc depolarnda muhafaza ediniz.

Patlayc maddeleri depolamak ve kullanmak iin zel bir alan oluturunuz.

Patlayc maddeleri kullanan grevlilerin gvenli depolama metotlar, kimyasallarn

tehlikeleri gibi konularda eitimli olduklarndan emin olunuz.

Kullanm:

Patlayc maddelerle almadan nce; kimyasal zelliklerini, yan tepkime rnlerini,

belli baz kimyasal maddelerle uyumazlklarn ve olas evre katalizrleriyle

(scaklk deiim gibi) etkileimlerini reniniz.

Deney donanmn havasz ortam kabini (glove box) veya gaz battaniyesi (gas blanket)

ierisine koyunuz.

Eterlerin depolanmasn minimuma indiriniz.

14

Patlayc kimyasal madde allan yere yakn tarafta belirlenmi yangn sndrme

donanm bulundurunuz.

Etkin madde/rnlerin kararll dahil olmak zere deneyden nce tm patlama

tehlikelerini saptaynz.

Patlama Tehlikelerine Kar Kanlmas Gerekenler:

Pikrik asidi kurumaya brakmak,

Alev alabilen kimyasal maddelerle oksijeni kartrmak,

Alev alabilen gaz kaaklarn nleyememek,

Sktrlm veya svlatrlm gaz stmak,

Reaktif madde kullanarak deneyler srasnda dalgalanan veya kontrol edilemeyen

scaklklarda almak,

Scak svy (rnein ya gibi) daha dk bir kaynama noktasna sahip bir malzeme

ile ani temas ettirmek,

Alev alabilen maddeleri katalizrle temas ettirmek,

Nitrik asidi asetonla kartrmak,

Peroksitleri uzaklatrmadan eterleri damtmak [1,3].

3. MALZEME GVENLK BLG FORMLARI

Malzeme Gvenlik Bilgi Formu (MSDS), kimyasal bir malzemenin ierdii potansiyel

tehlikeleri (salk, yangn, reaktivite ve evresel) belirten ve bu kimyasal rnle gvenli bir

ekilde nasl allacan gsteren bir belgedir. Ayn zamanda kimyasaln tehlikeleri,

kullanm, depolama, tama ve acil durum prosedrleri hakknda bilgiler ierir. MSDSler

malzeme hakknda malzemenin etiketinden daha ok bilgi vermektedir. MSDSler tedariki

veya retici firma tarafndan hazrlanr [4].

15

letmelerde kullanlan kimyasallarn kullanm ile ilikili risklerin tanmlanmas,

deerlendirilmesi ve kontrolnde nemli bir rol oynar. Malzeme Gvenlik Bilgi Formlarnn

amac bir iletmede kullanlan kimyasal maddelerle ilgili bilgiye abuk eriim salamaktr.

Bir iletmede kullanlan tehlikeli kimyasal maddelerin Malzeme Gvenlik Bilgi Formlarnn

bulundurulmas, etkin bir ynetim iin en nemli unsurlardan biridir. Tam bir salk ve

gvenlik programnn gelitirilmesi iin nemli bir balang noktasdr [4].

te yandan bu formlarn iyerlerinde Trke olarak bulundurulmas yasal bir zorunluluktur.

MSDSlerde her maddeye zel olarak aadaki bilgiler yer alr [4]:

Madde / Mstahzar ve reticinin Ksa Tantm

Kimyasal Bileimi

Kimyasaln Tehlikeleri

lkyardm Bilgileri

Yangnla Mcadele Bilgileri

Kaza Sonucu Yaylmaya Kars nlemler

Kullanm ve Depolama zellikleri

Maruziyet ve Kiisel Korunma Bilgileri

Maddenin Fiziksel ve Kimyasal zellikleri

Maddenin Kimyasal Kararll ve Reaktivitesi

Toksikolojik Bilgi

Ekolojik Bilgi

Bertaraf Bilgileri

Tamaclk Bilgileri

Yasal Mevzuat Bilgileri

Dier Bilgiler

Malzeme Gvenlik Bilgi Formu rnei aada gsterilmitir [4].

16

Malzeme Gvenlik Bilgi Formu rnek Format:

GVENLK BLG FORMU

Formun dzenlenmesinde kullanlan mevzuat

Madde / mstahzar Ad :

Hazrlama Tarihi:

Yeni Dzenleme Tarihi :

Kanc Dzenleme Olduu :

Form No : Sayfa No : ...... / X

Blm 1

Blm 2

17

4. GVENL DEPOLAMA AAMALARI

4.1 Kimyasal Envanterinin karlmas

Gvenli depolama iin ilk adm tehlikeli kimyasallarn gncel bir envanterinin karlmasdr.

Bu sayede alma ortamndaki potansiyel tehlikeler ortaya konmu olur. Envanter karmann

en iyi yolu alma ortamndaki her bir blm tek tek gezmek, var olan kimyasallar not

etmektir. Ayrca satn alma kaytlar da envanterin karlmasnda kolaylk salar [1,4].

Kimyasal denildiinde baz kiilerin aklna sadece konteynerlerde bulunan sv kimyasallar

gelir. Oysaki bir envanter karldnda konteynr ierisinde olup olmamasna baklmakszn

kat, sv, gaz, formlarndaki btn kimyasallar dikkate alnmaldr [4].

Kimyasal envanteri kimyasallar ve tehlikeleri hakknda yeterli bilgiye sahip olan teknik bir

personel tarafndan yeterince zaman ayrlarak titiz bir ekilde hazrlanmaldr. alma

ortamnn gezilerek envanter karlmas esnasnda, gerekli kiisel koruyucu donanmlar

(gzlk, eldiven, nlk, koruyucu ayakkab vs.) giyilmeli ve etiketlenmemi, ikin, szdran,

paslanm ya da atlak kimyasal konteynrlarna envanter karmak iin dahi olsa

dokunulmamaldr [4].

Bir envanterde tarih, kimyasaln ad, forml, markas, ambalaj (g, kg, mL, L vs.), tehlike

snf, adeti ve depoland yer gibi bilgiler bulunmaldr. Ayrca envanterin hangi bina iin

yapld, yapan kiinin ad soyad ve iletiim bilgileri de bulunmaldr. Envanter sadece

kullanlr durumda olan kimyasallar iin deil atlmas gerekenler iin de tutulmaldr.

Envanter sayesinde hem depolardaki maddelerin giri ve k kontrol edilmi hem de yangn

gibi acil durumlarda tehlikelerin farknda olunmas salanm olur. Aada rnek bir

envanter listesi mevcuttur. Atklar iin tutulacak envanter listesinin bir rnei de Ek-1 de

bulunabilir [4].

Resim 4.1.1. rnek Kimyasal Envanteri [5]

18

4.2. Kimyasallarn Etiketlenmesi

Dzgn bir kimyasal etiketleme ilkyardm ve korunmada nemli bir admdr. Salk ve

fiziksel etkileri tanmlanm kimyasallar, kiisel maruziyet ya da yangn gibi durumlarda

oluabilecek olumsuz salk etkilerini ve maddi hasar minimize etmede kritik derecede nem

tar. Dzgn ekilde etiketlenmemi ya da tanmlanmam kimyasallar eninde sonunda

kimyasal atk haline geleceklerdir. Tanmlanmam bir kimyasal belirleme maliyetli bir sre

gerektirirken bu durum ayn zamanda kullanclar ve evre iin endie ve tehlikeleri barndrr.

Bu sebeple laboratuvarda bilinmeyen kimyasallar oluturmaktan kanlmaldr [6,7].

Etiketlemede dikkat edilmesi gereken hususlar;

Kimyasallar, sz konusu kimyasaln tam olarak ismini (ksaltma vb. olmadan)

tehlike snfn, son kullanma ve retim tarihlerini ierecek ekilde

etiketlenmelidir.

Tehlike riski yksek ve zamana hassas maddelerin aln ve al tarihleri

etiketlenmelidir.

Kimyasal konteynerler, ilerinde depolanm kimyasal snflarna uygun tehlike

iaretleri ile etiketlenmelidir.

Btn tehlikeli kimyasallar standart turuncu etiket ile etiketlenmelidir.

Tehlikeli olamayan kimyasallar standart yeil etiket ile etiketlenmelidir.

Btn kimyasallar iin standart olan kolay okunur etiketler kullanlmaldr

[6,7].

Etiketleme in Genel Gerekler

evre ve ehircilik Bakanlnn Tehlikeli Maddeler ve Mstahzarlarn Snflandrlmas,

Ambalajlanmas ve Etiketlenmesi Hakknda Ynetmeliin 27., 28., 29., 30., 31. ve 32.

maddeleri ve Blm 6da etiket iin yasal gerekler verilmitir. Buna gre aada yer alan

koullar yerine getirilmelidir [8]:

Ambalaj zerinde yasal gereklerin grlebilecei alan mevcut olmaldr. Bu alan

ambalajn dier blmndeki renklendirmeden yeterince farkl olmaldr. Tehlike etiketi

sadece aada belirtilen bilgiler iin kullanlmaldr:

19

Etiketin boyu nceden belirlenmitir ve ierie baldr. Etiket ierik ve minimum boyut

deerleri aada tabloda belirtilmitir.

Tablo 4.2.1. Etiket ierik ve minimum boyut deerleri

ERK (litre) MNMUM BOYUT (milimetre)

=< 3 52 x 74

> 3 = < 50 74 x 105

> 50 = < 500 105 x 148

> 500 148 x 210

Tehlike sembolnn boyutu etiketin yzeyinin en az 1/10u olmaldr. Tehlike

sembolnn minimum boyutu en az 1 cm2dir.

Mstahzarlar iin evresel tehlike (N) ilave edildikten sonra etiketlerin boyutu % 10

byyecektir.

Tehlike sembolnn rengi turuncu zemin zerine siyah baskdr.

Normal depolama usulnde etiket bilgileri ambalajn zerinde yatay olarak bulunmaldr.

Etiketin dili Trke olmaldr.

Zorunlu etiket bilgileri

Zorunlu etiket bilgilerinin ierikleri aada sralanmtr.

Tehlike sembolleri ve ilgili R- ve S- ibareleri ve ayrca ynetmeliin Ek 10unda belirtilen

zel ibareler.

Maddeler iin; maddenin ismi ve mstahzarlar iin; Ynetmeliin 28. maddesi ikinci

fkrasnda belirtilen kurallara uygun olarak bileenlerin ismi.

Eer uygulanabiliyorsa; baz rnlerin piyasaya arz edilmesini kstlayan ilave bilgiler

(ibareler).

rnn ismi.

Mstahzarn piyasaya arzndan sorumlu ve Trkiyede yerleik olan retici, ithalat veya

datcnn ad, telefon numaras ve tam adresi. Baka bir deyile, rn piyasaya arz eden

kii sorumlu kiidir ve ismi etiket zerinde bulunmaldr. Halka sunulan veya satlan

mstahzarlarn, ambalajn baka bir yerinde belirtilmedii takdirde nominal ierii

verilmelidir.

20

stisnalar

Ynetmelikte, rn gvenlii bilgisi hkmleri hakknda birok istisna yer almaktadr.

Ambalajn ieriinin 125 mlden kk olmas halinde, oksitleyici, kolay alevlenir, alevlenir

ve tahri edici mstahzarlar iin etiketleme zorunlu deildir. Hassaslatrc mstahzarlar iin

bu geerli deildir ve etiketleme zorunludur.

Ambalajn zerine tehlike etiketi konulamyorsa ambalaj ierii hakknda ilgili tehlike

bilgilerini vermek iin ayr bir bilgilendirme belgesi kullanlabilir.

Son olarak, 31. maddenin ikinci fkrasnda tama kurallarna gre hali hazrda etiketlenmi

rnler iin istisnalar yer almaktadr. Tama tehlike sembol yeterlidir ve ikinci bir AB

sembol kullanlmamaldr. Bu sadece 20 litrelik metal kutu gibi tek ambalajlar iin

kullanlabilir [8].

Etikette yer almas yasaklanan bilgiler

Herhangi bir tehlikenin olmadndan bahseden bilgilerin etikette yer almas yasaktr. Bunlara

rnek olarak toksik deildir, zararszdr ve evre iin tehlikeli deildir ifadeleri

verilebilir [8].

Etiketlerde bulunmas gereken tehlike sembolleri Ek 8de belirtilmitir.

4.3. Uyumlu ve Uyumsuz Kimyasallarn Ayrlmas

4.3.1. Uyumlu ve Uyumsuz Kimyasal Maddelerin 4 Aamada Tespit Edilmesi:

a. Tehlike Snflamasnn Yaplmas: Mevcut kimyasallarn etiketlerinden yararlanarak

tehlike snflar belirlenir. Baz kimyasallar birden fazla tehlike snfnda yer alabilir,

byle bir durumda bu kimyasala ait Malzeme Gvenlik Bilgi Formuna (MSDS)

baklarak ne kan tehlike snf belirlenmelidir. Yaygn olarak bilinen tehlike

snflar unlardr:

Patlayc Maddeler

Toksik Maddeler

Oksitleyici Maddeler

Sktrlm gazlar

Alevlenebilir Maddeler

Radyasyon ieren Maddeler

21

Korozif (andrc) Maddeler

Biyolojik tehlike ieren Maddeler

b. pH Deerinin Belirlenmesi: Mevcut kimyasallar pH deerlerine gre ayrmaya devam

edilir. Buna gre maddelerin asidik, bazik ve ntral olmak zere 3 snfa ayrlmas

gerekir. Asidik ve bazik maddeler bir arada depolanmazlar.

Asidik Ntral Bazik

pH < 4 4-10 >10

c. Genel Kimyasal Yapnn Belirlenmesi: Maddelerin genel kimyasal yaplar organik ve

inorganik olarak ikiye ayrlr. Ayrm yapan kiilerin bu konuda bilgileri yetersizse

dikkat edilecek husus organik kimyasallarn formlasyonunda Karbon (C) atomunun

bulunduunu bilmeleri olacaktr. Bu ayrm zellikle andrc ve oksitleyici

kimyasallarn depolanmasnda byk nem tamaktadr.

d. Maddenin Hallerinin Belirlenmesi: Maddeler kat, sv ve gaz olmak zere

snflandrldktan sonra kat, sv ve gaz maddeler birbirinden ayr depolanmaldr. Bu

durum zellikle szma veya dklme gibi durumlarda tehlikenin snrlandrlmas

asndan nemlidir [2].

Gruplandrlan kimyasal maddelerin birbirleri ile etkileime girip, tehlikeli reaksiyona sebep

vermemeleri iin hangi snfn birlikte depolanp depolanmamas gerektii Kimyasal

Depolama Matrisi Tablo 4.3.1.de belirtilmitir. Kimyasal depolama matrisi:

Andrclar + Parlayclar = Patlama/Yangn,

Andrclar + Zehirleyiciler = Zehirleyici Gaz,

Parlayclar + Oksitleyiciler = Patlama/Yangn,

Asitler + Bazlar = Andrclar Duman/Is

reaksiyonlarnn oluabilecei dikkate alnarak hazrlanmtr [9].

22

Tablo 4.3.1. Kimyasal Depolama Matrisi [10]

Beraber Depolanabilir

Beraber Depolanamaz

zel nlemler alnarak beraber depolanabilir.

Depolama matrisine ek olarak kimyasal maddeler tek tek incelenerek de bu ayrm yaplabilir.

Ayrca ayn tehlike snfnda bulunup da birbirleri ile temas etmemesi gereken kimyasallar da

bulunabilir. Bu gibi kimyasallar birbirlerinden ayr depolanmaldr. Aada verilen tabloda

(Tablo 4.3.2) birbirleriyle temas etmemesi gereken kimyasallarn isimleri yer almaktadr.

Depolama ilemi, bu tablo yardmyla da ayrntl olarak kontrol edilmi olur.

Tablo 4.3.2. Birbirleriyle Temas Etmemesi Gereken Kimyasallar [11]

Kimyasal Ad Temas Etmemesi Gerekli Maddeler

Asetik asit Krom (VI) oksit, nitrik asit, alkoller, etilen glikol, perklorik

asit, peroksitler, permanganatlar

Asetilen Klor, brom, flor, bakr, gm, cv

Aseton Konsantre nitrik ve slfrik asit karmlar

23

Kimyasal Ad Temas Etmemesi Gerekli Maddeler

Aktif kmr Kalsiyum hipoklorr, oksitleyici maddeler

Alkali metaller Su, karbon tetraklorr, halojenli alkanlar, karbondioksit,

halojenler

Amonyak (gaz) Cva (rnein; manometredeki cva), klor, kalsiyum

hipoklorr, iyot, brom, hidrojen florr

Amonyum nitrat

Asitler, metal tozlar, yanc svlar, klorat bileikleri,

nitratlar, kkrt, ince tanecikli organik veya yanc

maddeler

Anilin Nitrik asit, hidrojen peroksit

Arsenikli maddeler Tm indirgen maddeler

Brom Amonyak, asetilen, btadien, btan, metan, propan,

hidrojen, petrol benzini, benzen, metal tozlar

Bakr Asetilen, hidrojen peroksit

Cva Asetilen amonyak

Fosfor Kkrt, kloratlar gibi oksijenli bileikler

Gm Asetilen, oksalik asit, tartarik asit, amonyum bileikleri

Hidrojen florr Amonyak (gaz veya zelti )

Hidrojen slfr Dumanl nitrik asit, oksitleyici gazlar

Hidrojen peroksit

Bakr, krom, demir, metaller ve metal tuzlar, alkoller,

aseton, organik bileikler, anilin, nitrometan, kat ve sv

yanc maddeler

Hidrokarbonlar (btan, propan,

benzen) Flor, klor, brom, krom (VI) oksit, sodyum

yot Asetilen, amonyak ( gaz veya zelti

Karbon tetraklorr Sodyum

Kalsiyum oksit Su

Klor Amonyak, asetilen, btadien, btan, metan, propan,

hidrojen, petrol benzini, benzen, metal tozlar

Kloratlar Amonyum tuzlar, asitler, metal tozlar, kkrt, ince

tanecikli organik veya baka yanc maddele

Krom ( VI) oksit Asetik asit, naftalin, kamfer, gliserin, petrol benzini,

alkoller, yanc svlar

24

Kimyasal Ad Temas Etmemesi Gerekli Maddeler

Nitrik asit ( deriik) Asetik asit, anilin, krom (VI) oksit, hidrojen siyanr,

hidrojen slfr, yanc sv ve gazlar

Nitritler Asitler

Okzalik asit Gm, cva

Potasyum permanganat Gliserin, etilen glikol, benzaldehit, slfirik asit

Perklorik asit Asetik asit anhidriti, bizmut ve alamlar, alkoller, kt,

odun

Peroksitler Asitler (organik ya da mineral)

Sodyum nitrit Amonyum nitrat ve dier amonyum tuzlar

Sodyum peroksit

Metanol, etanol, asetik asit anhidriti, buzlu asetik asit,

benzaldehit, karbonslfr, gliserin, etilen glikol, etik asetat,

metil asetat, furfurol

Slfrik asit Potasyum klorat, potasyum perklorat, potasyum

permanganat

Slfitler Asitler

Yanc svlar Amonyum nitrat, kromik asit, hidrojen peroksit, nitrik asit,

sodyum peroksit, halojenler

Dikkat Edilmesi Gereken Temel Durumlar

Malzeme Gvenlik Bilgi Formlar detayl olarak incelenmelidir.

Ayrma ilemi yaplrken kimyasallarn ka grup olaca konusunda kesin bir say

yoktur. Kimyasallar olduka fazla gruba ayrabilmek ve bu gruplar ayr ayr

depolayabilmek gvenlii artracaktr. Fakat bu kural ne kadar ok geni depolama

alanna sahip olunduu ile ok ilgilidir.

Malzemenin tehlikesini anlayabilmek ve nasl depolanmas gerektii konusunda bilgi

sahibi olabilmek iin etiketler net bir ekilde okunuyor olmaldr.

Kimyasal maddeler alfabetik olarak depolanmazlar.

Metal tozlar ile temas eden asitler parlayabilme zelliine sahiptir.

Ayn tehlike snfnda olup fakat birbirleri ile temas etmemesi gereken kimyasallar

birbirlerinden ayr depolanmaldrlar.

25

Birden fazla tehlike snfna giren kimyasallar olabilir. Byle durumlarda tm

depolama kurallar ayrntl bir ekilde gzden geirilmelidir.

Asit ve bazlar birbirlerinden ayr depolanmallar.

Oksitleyiciler, yanc ve parlayclardan uzak tutulmaldr.

Oksitleyici maddeler ile yanc solventler yangna neden olabilmektedir. Ayr

depolanmaldrlar.

4.4. Kimyasallarn Depolanmas

Endstriyel tesislerde kullanlan kimyasallar, aada belirtildii gibi eitli biimlerde

depolanmaktadr [12].

Akta depolama

Kapal bina ve yaplarda depolama

Yer st tank depolamas

Yer alt tank depolamas

Basnl kaplarda depolama

Aada kimyasal madde depolamasnda dikkat edilmesi gereken esaslar hakknda ksa

hatrlatmalar yer almaktadr.

Kimyasal maddeler tehlike snflarna uygun olarak depolanmaldr. Alfabetik

depolamadan kanlmaldr.

Toksik ve ok toksik kimyasallar ile patlayclar bamsz blm veya kabinlerde

depolanmaldr.

zellikle yanc kimyasallar s kaynaklar ve gne snlarndan korunacak biimde

depolanmaldr.

Tm tehlikeli kimyasallarn Gvenlik Bilgi Formlar (MSDS) salanmaldr.

Ambalajl kimyasallarn etiketleri standartlara uygun olmaldr.

letmeler uluslararas normlara uygun ve kendi bnyelerinde kullandklar bir

etiketleme ve iaretleme sistemi gelitirebilirler.

Depolama raflarnn zerine izin verilebilecek en fazla depolama miktarlar aka

grlecek ekilde yazlmaldr.

Depolama raflarndan malzemenin dmemesi iin nlem alnmaldr.

Cam tr, kolay krlabilir kaplar genellikle gz hizasnn altnda depolanmaldr.

Depo binalarn yldrm korumas olmaldr.

26

Depo binalarnn dklme ve szmaya kars gvenli drenajlar olmaldr.

Depo raflar ve kaplar topraklanmaldr.

Depo zemini kaymaz ve kolay temizlenebilir malzemeden yaplm olmaldr.

Depo kapsnda Gvenlik ve Salk aretleri Ynetmeliine uygun iaretleme

yaplmaldr.

Depoda yangn gvenlii nlemleri alnm olmaldr.

Kimyasal maddenin zelliine uygun bir havalandrma sistemi kurulmaldr.

Kimyasal madde dklme ve szmalarna kars gerekli engelleyici malzeme ve uygun

Kiisel Koruyucu Donanm (KKD) olmaldr.

Boy ve gz duu bulunmaldr.

lkyardm malzeme kiti bulundurulmaldr.

zellikle yanc kimyasallar s kaynaklar ve gne snlarndan korunacak biimde

depolanmaldr [12].

Kimyasal Maddelerin Birbirleriyle Etkileimi

Kimyasal maddelerin birbirleri ile etkileime girip, tehlikeli reaksiyona sebep vermemeleri

iin aada zellikle laboratuvarlara ynelik rnei verilen ekillerde bir depolama anlay

temel alnmaldr. Buna ynelik birbiriyle temas etmemesi gereken kimyasallar daha nce

Tablo 4.3.2de belirtilmitir. Bunun yan sra baz kimyasallar laboratuvarda bekleme

srelerine gre ayrlrlar. Aada Tablo 4.4.1de baz kimyasallarn bekleme sreleri

verilmitir. Bunlar bekleme srelerini atklar zaman peroksit oluturarak zelliklerini

yitirirler [2, 11].

Tablo 4.4.1. Peroksit oluturma zelliindeki kimyasallar [11]

27

Uyumlu ve Uyumsuz Kimyasal Maddelerin 4 Aamada Tespit Edilmesi

Laboratuvarlarda ya da iletmelerde bulunan kimyasallarn hangilerinin birlikte

depolanabileceini daha detayl ortaya karmak iin aada aktarlan 4 aamal bir alma

yaplmas nerilmektedir. Bu snflandrma blm 4.3te detayl olarak anlatlmtr.

Aklanan snflamay, aadaki tablo zerinde gerekletirildiinizde hangi, kimyasallarn

uyumlu bir ekilde depolanabilecei ortaya kacaktr [12].

Tablo 4.4.2. rnek kimyasal madde depolama tablosu [12]

Kimyasal Tehlike Snf pH norganik / Organik Kat / Sv

Amonyum

Hidroksit Andrc Bazik norganik Sv

Slfrik Asit Andrc Asidik norganik Sv

sopropanol Yanc Ntral Organik Sv

Asetik Asit Andrc Asidik Organik Sv

Nitrik Asit Andrc/Oksitleyici Asidik norganik Sv

Etil Alkol Yanc Ntral Organik Sv

Formalin Toksik Ntral Organik Sv

Yukardaki rnekten, sadece sopropanol ve Etil Alkol n ayn depo dolab iinde

depolanabilecei grlmektedir.

Depolama Koullar

Aadaki basit ana koularn salanmas tm kimyasallarn depolanmasnda

uygulanabilmektedir[1].

Depolama Alan Koullar

Kimyasal tipine ve tehlike snfna gre depolanma alanlar etiketlenmelidir.

Depo alanlar sklkla / belli zamanlarda denetlenmelidir.

Koridorlar, gei yerleri, yrme alanlar, kap nleri, giri ve klar temiz

tutulmaldr.

28

Depo alanlar iyi havalandrlmal, depolarda sabit ve uygun scaklk korunmaldr.

Yangn kaynaklar bertaraf edilmeli, ortamda ak alev, direk gne n maruziyeti

engellenmelidir.

Acil yardm ekipmanlar (yangn sndrcler vb.) kolay ulalabilir yerlerde ve

kullanma hazr tutulmaldr.

Kimyasallarn dklmesi, dalmas, su kanallarna ulamas engellenmelidir.

Damlatan ya da aktan yerler hemen temiz hale getirilmelidir.

Depolamada Yaplmamas Gerekenler

Kimyasallar eker ocaklarda muhafaza edilmemelidir, sadece ok tehlikeli gazlar gaz

kabinlerinde ya da eker ocaklarda muhafaza edile bilinir.

Kimyasallar kirli yerlerde ya da akta, su kayna girilerine yakn blgelerde,

evreyle temas edebilecei alanlarda braklmamaldr.

Kimyasallar pencere pervazlarnda ya da balkonlarda akta braklmamaldr.

Depolama Dolaplar

Kimyasal saklamada sadece uygun, onay alnm dolaplar kullanlmal, dolaplar

rastgele deitirilmemelidir.

Kimyasal dolaplar iinde bulunan kimyasallarn tehlike snflarna uygun etiketleri ile

etkilenmelidir.

Saklama Raflar

Raflar sabitlenmi halde olmaldr. (Dolap rafna ya da baka sabit bir yzeye)

Deprem gibi doal afet hallerine kar, kimyasallarn dmesini engellemek iin

raflarn kenarlar ykseltilmelidir (min. 2 inch).

Raflara kimyasal bulamas ya da dklmesi engellenmelidir.

Raflar direk gne ndan ve ak alev kaynandan uzak tutulmaldr.

Kimyasallar raf kenarlarndan knt yapmayacak ekilde yerletirilmelidir.

29

Byk kimyasal ieleri yerden maksimum 2 fit ykseklikte tutulmaldr.

Korozif kimyasallar daha alak raflarda tutulmaldr.

Saklama Kaplar

Kaplar kapal tutulmaldr.

Kaplarn havalandrma delikleri ak braklmamaldr.

Svlar iin kaplarn iinde ikinci bir koruma kab bulundurulmaldr.

Yanc solventler iin onaylanm kaplar kullanlmaldr [1].

Kimyasal Maddeleri Depolama Kurallar

Kimyasal maddeleri standartlara uygun olarak depolamak, gvenlik kurallarnn en

nemlisidir [11].

Laboratuvarda bulunmas gerekli donanmlar unlardr:

Havalandrma ve eker ocaklar

Kimyasal depolar

Laboratvuar musluklar

Vcut ve gz dular

Yangn sndrme cihazlar

Bunlarn bakm ve onarm standartlara uygun olarak alt ayda bir gerekletirilmelidir. Genel

havalandrma laboratuvarda rahat alma ortam salar. Ancak eker ocaklar kesinlikle

kullanlmaldr. eker ocaklarn kullanm koullar vardr. Yangn sndrcler alt ayda bir

kontrol edilmelidir. letmelerde ve okullarda bulunan tm laboratuarlarn kimyasal

maddelerin topland bir depo alan vardr. Depolarda bulunan kimyasallarn

snflandrlmas, aada belirtilen kurallara ve standartlara uygun depolama yaplmas

gereklidir [11].

Depolama Kurallar

Depodaki tm kimyasallar alfabetik olarak deil snf kodu ile etiketlenmelidir.

Maddeler uygun bir snflandrma ile ayrlr.

30

Kimyasallarn yerletirilmesinde birbirleri ile temas etmemesi gerekli maddeler

dikkate alnarak yerletirme yaplmaldr.

Kimyasal maddelerin yerletirildii raflarn tahta olmas tercih edilmelidir.

Kimyasal maddelerin depoland raflar duvara skca tutturulmaldr.

Tm raflarn n ksmlar koruma seti ile evrelenmelidir.

Kimyasal maddeler yer dzeyinde veya ulalamayacak kadar yksekte olmamaldr.

Raf ykseklii 2 myi gememelidir.

Depoda bulunan tm kimyasallarn kaytl olduu bir envanter sistemi olmaldr.

Ciddi bir izleme gerekletirilmelidir.

Depoda duman detektr ve benzeri yangn uyar sistemlerinden birisi bulunmaldr.

htiya kadar madde saklanmaldr.

Maddelerin etiketleri okunacak ekilde bulunmaldr. Depoda bulunan her kimyasal

maddenin etiketlenmesi zorunludur. Etiket zerinde kimyasal maddenin ad, tehlike

snf, zarar verecei hedef organ, satn alma tarihi, kullanlmaya baland tarih ve

son kullanm sresi bulunmaldr.

o Peroksit oluturma zelliinde olan kimyasal maddelerin etiketleri satn alnma

tarihi ve kullanlmaya balad tarihi iermelidir. Bu kimyasal maddelerin

etiketlerinde kullanlmaya balad tarihten itibaren 3 - 6 - 9 aylk veya 1 yllk

bir srede imha edilmelidir. aklamas bulunmaldr.

o Dzenli olarak son kullanm tarihleri izlenmeli ve gn geen kimyasal maddeler

atk depolamaya gnderilmelidir.

o zellikle yanclar iin zel olarak tasarlanm buzdolaplar kullanlmaldr.

4.4.1. Katlar ve Svlarn Depolanmas

Kimyasal maddeleri depolamada ncelikle kimyasal maddelerin snflandrlmas

gereklidir. Bunun nasl yaplaca yukarda detayl anlatlmtr. Kat ve sv

maddeler birbirlerinden ayrlarak alfabetik snflandrma yntemi kesinlikle tercih

edilmeden (sadece zararl olmayan tuzlar, ekerler ve dier baz organik kimyasallar

kendi ilerinde alfabetik olarak) sralanabilirler [11].

31

Resim 4.4.1. Reaktif / toksik madde depolama dolab (havalandrmal /

havalandrmasz) [11].

Kat ve sv kimyasallar zelliklerine gre snflandrlarak depolanr. Solventlerin ou,

yanc uucu kolay buharlap ortama zehirli patlayc karmlar verebilen zellie sahiptir.

retici gvenlik bilgi formlarnn hazrlanmasna ilikin tebli kapsamnca gvenlik bilgi

formunu hazrlayarak alc, kullancy ve depolaycy bilgilendirmelidir.

4.4.2. Gaz Tplerinin Depolanmas

Gaz tpleri drlme veya arpma sonucunda patlayabilirler. Bu nedenle skca bulunduklar

zemin veya duvara sabitlenmelidirler [11].

Gaz tpleri su veya solvent buharlarnn youn olduu, korozif maddelerin bulunduu

yerlerde depolanmamaldr.

Tplerin depoland yer daima havalandrlmaldr.

Tp depolar dorudan gne na maruz kalmamaldr.

Dolu ve bo tpler karmalarn nlemek amac ile ayr blmlerde depolanmaldr.

Yanc gaz ieren tpler oksijen ve azot oksit tpleri ile ayn ortamda depolanmamaldr.

Gaz tpleri ak aleve ve yksek scaklklara (50 0C) maruz braklmamaldr.

Gaz tpleri devrilmelerini nleyecek ekilde zincir ile sabitlenmelidir.

Gaz tpleri tp tamak amac ile zel olarak tasarlanm tayclar ile tanmaldr.

Gaz tpleri tama esnasnda veya kullanlmadklarnda kapaklar kapal tutulmaldr.

Gaz tplerinin balantlar laboratuar teknik elemanlarnca yaplmaldr.

Bo gaz tpleri iaretlenmeli, laboratuar ve depo ynetimine bilgi verilmelidir.

Balant hortumlar, reglatr gnlk olarak kontrol edilmelidir.

32

Resim 4.4.2. Gaz silindirleri her zaman zincir ile sabitlendirilmeli, kullanlmad zaman

kapaklar kapatlmaldr [11].

Laboratuvarlarda ve iletmelerde kullanlan tm kimyasal maddeler iin retici Gvenlik

Bilgi Formlarnn Hazrlanmasna likin Tebli kapsamnda gvenlik bilgi formlar

hazrlamaldr. Bu formda rn ad, firma ad, bileimi, ilk yardm bilgileri, yangn sndrme,

depolama, kiisel korunma, fiziki ve kimyasal zellikler, nakliye, ekoloji, imha bilgileri

ayrntl olarak yer almaktadr [11].

Svlatrlm Gaz Tanklarnn Depolanmas

Tankn bulunduu blge ve meknlar ak bir ekilde sv gazn ad, tehlike iareti ve sembol

ile iaretlenmelidir. Svlatrlm gaz tanklar u ekilde yerletirilebilir veya depo edilir

[11].

Toprak zerine

Toprak altna akta

Yar toprak iinde akta

Kapal bir mekn iinde

33

Resim 4.4.3. Gml svlatrlm gaz (LPG) depolama tanklar yapm [11]

Depolama seenekleri

Tesis ve terminallerdeki svlatrlm gaz (r. LPG) depolama tanklar genellikle basnl

yatay silindirik veya kresel biimli tanklardr.

Bu tanklar ou zaman yerden ykseltilmekle beraber, baz hllerde zemin zerine

yerletirilmi ve stleri kum veya toprak ile rtlm olarak da saklanmaktadr.

500 tondan daha byk kapasiteler iin kresel tanklar kullanlmaktadr. ok byk tesisler

soutma sistemleri veya maara eklinde depolama sistemlerini ierir [11].

Depolama tanklarnda yangnn nlenmesi ve yangnn kmas hlinde de evre tanklara

sramasn engelleyecek bir takm tasarm kurallar standart ve ynetmeliklerce ortaya

konulmaktadr. Genel olarak incelendiinde, bu standart ve ynetmelikler be ana balk

altnda toplanmaktadr;

Tank yerleim kurallar,

Tank sahalarnda yangn gvenlik nlemleri,

Tanklarn, boru hatlarnn, pompa ve kompresrlerin, basn reglatrlerinin

mhendislik tasarm kurallar,

Elektrik ve elektrostatik tehlike nlemleri,

Tank inas ve tanklarn operasyonu esnasnda uyulmas gerekli kurallar.

34

Akaryakt Depolama ve Dolum Tesisleri Genel Kurallar

Genel Kurallar

yeri dolum tesisinin bulunduu yerde olup her trl yer st ve yeralt depolar ile ana bina

sundurma vb. cephe hattnn karayolu izgisine olan mesafesiyle, beki kulbesi varsa

akaryakt pompalar ve kaideleri, cephe hattnn karayolu snr izgisine olan mesafesi

mevzuatnda n grlen llerde olmaldr [11].

Gvenlikle lgili Kurallar

Akaryakt dolum tesisinin gvenlii bakmndan evre aydnlatmas yeterli dzeyde

olmaldr.

Elektrik tevzi kutusunun yanna bir adet 4 kglk (BCF) tipi sndrc konulmal, tanklarn

bulunduu yerde 20 kglk arabal iki adet sndrc bulunmal ve tplerin hepsi TS 862ye

uygun olmaldr.

Elektrik tesisat ve buatlar TS 3385e uygun e tipi artrlm emniyetli, korumal tip

olmaldr.

Kullanlan btn elektrik kablolar TS 3165e uygun petrol rnlerine dayankl ve alev

geciktirici zellikte olmaldr.

Topraklama tesisat elektronik kontroll olmaldr.

Elektrik akmn kesen alter, kolay ulalabilen yerlerde olmaldr.

Kum dolu kovalar, kanca, merdiven, gvenlik halat vb. tehizat kolayca ulalabilecek bir

yerde hazr bulundurulmaldr.

Akaryakt dolum tesislerinde mutlak suretle paratoner tertibat bulunmaldr.

Tesiste yangna kar her trl nlemin alndna dair tesisin bal bulunduu belediyeden

alnan itfaiye raporu olmaldr.

Tesiste kullanlacak su iin DSden kullanlabilirlik raporu alnm olmaldr.

Tesiste aadaki tbbi cihaz ve malzemeler bulunmaldr.

o Byk sarg bezi (5x10) cm

o Kk sarg bezi (5x5) cm

o Tentrdiyot (Cam, Kapakl ie iinde)

o drofil pamuk (100er gramlk paketler hlinde)

o Saf alkol (70 derecelik) ve Oksijenli su

o Kan durdurma iin lastik tp veya sarg, yara tozu ve penisilinli pomat

o Ecza dolab

35

4.4.3. Depo Sorumlusunun Grevleri ve Kayt Sistemi

Depolarn resmi olarak atanm bir depo sorumlusu ve yardmcs bulunmaldr. Formata

uygun depo envanterinin tutulmasnda yalnzca bir kii sorumlu olmaldr. Depo sorumlusu

depoya giren ve kan kimyasal maddeleri uygun formatta bir Depo Malzeme dn Alma

Dosyas (Ek 5) tutarak dzenli olarak takip etmelidir.

Depodan; depo sorumlusunun izni olamadan kimyasal madde alnmamaldr. Belirli

aralklarla depo temizliinin yaptrlmasndan sorumludur.

Depo sorumlusu belirli aralklarla kullanm sresi gemi kimyasal maddeleri ayrarak atk

depo sorumlusuna bilgi vermelidir. Depo sorumlusu peroksit oluturma zellii nedeniyle 3,

6, 9 aylk ve 1 yllk kullanm sresi olan kimyasallar envanter dosyasndan takip ederek,

sresi dolan kimyasallar depodan uzaklatrmak iin gerekli ilemleri yapar [2].

Depolanmalar zel Koul Gerektiren Kimyasallar

Btn reaktifler uyuabilir olmadndan yan yana durmasnda saknca olan veya zel tehlike

arz eden kimyasallar iin aada belirtilen kurallar erevesinde hareket edilmelidir [2].

Tablo 4.4.5. Depolanmas zel koul gerektiren kimyasallar [2]

36

4.4.4. Depolarda Bulundurulmas Gereken KKD ve Malzemeler

Kimyasal maddelerden kaynaklanacak tehlikelere kar bulundurulmas nerilen malzemeler

aada Tablo 4.4.6da yer almaktadr. Bu tablo oluturulurken iletmenin kimyasal maddeleri

depolad orta lekli bir alan ve minimum sayda alan dnlmelidir [12].

Tablo 4.4.6. Depolarda bulundurulacak KKD ve malzemeler [12]

37

4.5. Atk Kimyasallarn Depolanmas ve Bertaraf

Kullanlan kimyasal atklar belli kurallar erevesinde depolanarak bertaraf Kat Atklarn

Kontrol Ynetmelii ve Tehlikeli Atklarn Kontrol Ynetmeliine uygun olarak

yaplmaldr. Blmlerin ihtiyalarna gre belirlemi olduu atk odas mevcut olmaldr. Bu

atklar Ana Atk Deposuna tandktan sonra ilgili ynetmeliklere uygun olarak tahliye

edilmelidir. Bu tip kimyasal atklarn depolanmas ve atlmasnda izlenecek kurallar Ek-2de

verilmitir. Bunun dnda atk envanterleri (Ek-1) hazrlanmal ve periyodik olarak

gncelletirilmelidir [2].

Balca tehlikeli atk kaynaklar;

Kullanlm, bozulmu ve kontamine kimyasallar, boyalar, yalar,

Bozulmu deney rnleri ve kimyasallar,

Deney ekipman temizleme artklar,

Hammadde dkntleri ve deney sonras aa kan kimyasal karmlar,

Hammadde ambalajlarndaki atklar,

Raf mr bitmi kimyasallar,

htiya d kimyasallar (kayna ve nicelii bilinen/bilinmeyen kimyasallar) olarak

bilinmektedir.

Radyoaktif atklar ile ilgili olarak aadaki kurallar uygulanr [2];

Kat Radyoaktif atklar:

Gnlk almalar iin kullanlacak olan kat radyoaktif atk biriktirme kabnn kapa

ayak pedal ile alr olmaldr. Kapan almas ve kapanmas iin kesinlikle el

kullanlmaz. Kullanlan radyoaktif maddenin yayd radyasyonun tipine ve enerjisine

gre atk biriktirme kabnn i ksmlar, kapa ve taban da dahil olmak zere kurun

vb. uygun malzeme ile zrhlanmaldr. Kabn d yzeyinde uluslararas, standart

radyasyon uyar iareti bulunmaldr. Kabn bykl ve geometrik ekli oluan

radyoaktif atn miktarna gre lisans sahibi tarafndan belirlenir.

Atk biriktirme kabnn ierisine yeterli byklkte ve u ksmlar kabn st

ksmndan darya taacak ekilde plastik torba geirilir.

Radyoaktif kat atk biriktirme kabnn bulunduu ortamda, radyoaktif olmayan kat

atklar iin ayr bir biriktirme kab bulundurulur. Radyoaktif olmayan atklar hibir

ekilde radyoaktif atk biriktirme kaplarna atlmazlar. phe edilen atklar radyoaktif

olarak kabul edilir.

38

Biriktirme kab dolduunda plastik torbann az sk bir ekilde balanarak etiket

doldurularak zerine yaptrlr ve uzun sreli atk bekletme yerlerine nakledilirler.

Radyoaktif atklar ierisine tehlikeli kimyasal maddeler veya baka zehirleyici

maddeler kartrlmaz. Ancak kanlmaz olarak meydana gelen karmlar etiketler

zerinde belirtilir.

Kat radyoaktif atklar uzun sreli bekletme depolarnda plastik torbalarn

yzeylerindeki radyasyon doz iddeti 5 Sv/saat (0.5 mR/saat) deerine dnceye

kadar bekletilirler. Laboratuvar sorumlusu bu deeri lebilmek iin gerekli aletleri

temin eder.

Kat atk torbalar, krlmaya, delinmeye ve tanmaya kar dayankl 150 mikron

kalnlndaki plastik torbalar konulur. Bu torbalarn zerinde yeterli byklkte uyar

etiketleri bulunmaldr.

Atk torbalar paslanmaz elikten yaplm ve bu i iin ayrlm aralar ile toplanr ve

tanr. Bu atklar evsel nitelikli atklarla ayn araca yklenemez.

Bu madde hkmlerine gre biriktirilmi, bekletilmi, torbalanm, gerekli radyasyon

lmleri yaplm kat atklar gnderici tarafndan, dier atklara uygulanan ilemler

erevesinde belediye denetimi altndaki imha alanlarna gnderilirler.

Sv Radyoaktif Atklar:

Radyoaktif svlar iin zel bir atk sistemi yaplmaldr. Sv radyoaktif atklarn atk

su sistemine brakmadan nce aadaki hususlar yerine getirmek zorundadr.

Sv radyoaktif atklar nite ierisinde belirlenerek ve altnda dirsek olmayan bir

lavabodan atk su sitemine braklr. Bu brakma srasnda sv atklar en az 10 kat

kadar su ile seyreltilirler. Bu lavabo zerine uluslararas standart radyoaktif madde

iareti taklr. Bu lavaboda radyoaktif olmayan almalar yrtlemez.

Atk su siteminde btn radyoaktif svlar su ierisinde zlebilir ve dalabilir

zellikte olmaldr. Radyoaktif sv znmeyen kat parack veya tortu

bulunduruyorsa kanalizasyona brakmadan nce filtre edilir. Filtre ileminde

kullanlan malzeme kat atk olarak ileme tabi tutulur.

Asidik zeltiler atk su sitemine braklmadan nce ntralize edilirler.

39

Buhar Halindeki Radyoaktif Atklar:

Buhar halindeki radyoaktif atklarn atmosfere braklma noktalar, havalandrma

delikleri, vb. dier k ile balantl olamaz.

Buhar halindeki maddelerle yrtlen almalar eker ocaklarda yaplr, eker ocaa

gerektiinde uygun filtre taklr.

Tbbi Atklar:

Tbbi atklarn toplanmas, tanmas, depolanmas ve bertaraf edilmesi bulac hastalklar

nlemede ve evre saln korumada nemli bir yere sahiptir. Tbbi atklarn kontrol

ynetmelii esas alnarak aadaki snflandrma yaplmtr [2].

Tablo 4.5.1. Tbbi atklarn snflandrlmas [2]

Bu atklarn ynetimi, laboratuvar alanlarnn saln ve evreyi tehdit etmesini nlemek

iin, teknisyen/tekniker veya uzmanlarca itina ile yaplmaldr. Aadaki ilemler

uygulanarak risk faktrlerini nlemek mmkndr:

nsan salna zararl, viral, bakteriyal veya dier ajanlarla muamele grm atklar

sterilize veya dezenfekte edilmelidir. Sterilizasyon veya dezenfeksiyon bu atklar

otoklavlanarak veya 1/10lik amar suyu zeltisine maruz braklarak yaplmaldr.

40

Tbbi atklar hibir ekilde evsel atklar, ambalaj atklar ve tehlikeli atklarla

kartrlmaz.

Tbbi atklarn toplanmasnda; yrtlmaya, delinmeye, patlamaya ve tanmaya

dayankl; orjinal orta younluklu polietilen hammaddeden szdrmaz, ift taban dikili

ve krksz olarak retilen, en az 10 kg kaldrma kapasiteli, zerinde grlebilecek

byklkte ve her iki yznde Uluslararas Biyotehlike amblemi (ekil 4.5.1) ile

Dikkat Tbbi Atk ibaresi tayan krmz renkli plastik torbalar kullanlr. Torbalar

en fazla orannda doldurulur, azlar kapatlr ve krmz plastik torbalara konulur.

Kesici ve delici zellii olan atklar dier tbbi atklardan ayr olarak delinmeye ve

yrtlmaya, krlmaya ve patlamaya dayankl, su geirmez ve szdrmaz, almas ve

kartrlmas mmkn olmayan, zerinde Uluslararas Biyotehlike amblemi ile

Dikkat! Kesici ve Delici Tbbi Atk ibaresi tayan plastik ve ayn zelliklere sahip

lamine kartondan kutu veya konteyner iinde toplanrlar. Bu biriktirme kaplar en

fazla orannda doldurulur, azlar kapatlr ve krmz plastik torbalara konulur.

Resim 4.5.1. Uluslararas Biyotehlike amblemi [2]

Tbbi atk torbalar azlar skca balanm olarak ve sktrlmadan atk tama

aralarna yklenir, toplama ve tama ilemi srasnda el veya vcut ile temastan

kanlr. Atk tama aralarnn iinde herhangi bir torba patlamas veya dklmesi

durumunda atklar gvenli olarak boaltlr ve tama arac ivedilikle dezenfekte edilir.

Tbbi atklarn toplama, tama, depolama ve bertaraf etme ile ilgili ilemler srasnda

gsterilecek zen hem kendi hem toplum salnn korunmasn salar [2].

Laboratuvar Atklar

Laboratuvar Atklarnn Toplanmas ve Atklarn Zararsz Hale Getirilmesi

Laboratuvar atklarnn biriktirilmesinde kimyasal etkilere dayankl kaplarla ie

balanmaldr. Btn kaplar szdrmaz olmal, iyi havalandrlan bir yerde (rnein eker

41

ocakta) muhafaza edilmelidir. eitli laboratuvarlarda elde edilen deneyimlere gre

kimyasallar ve iinde bekletilecekleri kaplar aada verilmitir [2].

Organik Solventler: Yksek younluklu polietilen (HDPE) kaplarda biriktirilmelidir.

Sulu Atklar: Plastik kaplar iinde toplanabilirler.

Genel Kurallar

Organik zcler atk madde iesinde toplanr. Atk madde ieleri cam ise en fazla

5 litre, krlmaz bir maddeden yaplmsa en fazla 10 litre hacminde olmaldr.

Farkl organik zcleri atk madde iesinde kartrmadan nce, birbirleriyle

etkileip etkilemedikleri bir tp iinde kartrlarak bir n kontrol yaplabilir.

Ayrca zamana bal olarak baz reaksiyonlarn gereklemesi olaslna kar atlacak

solventlere ilikin Ek-1,2,3 deki bilgilerden yararlanlmaldr.

Ar metal tuzlar ve bunlarn zeltileri zel atk madde kaplarnda toplanmaldr.

Deneysel almalarda kullanlm olan cva ayr bir iede toplanarak, tekrar

kullanlmaldr.

Kromotografi kolon dolgu maddeleri ve plakalar ile filtrasyon katlar ayr bir kapta

biriktirilmelidir.

Deneyler srasnda kirlenmi vakum pompas yalar, stma banyosu yalar ayr

toplanmal ve saklanmaldr.

Cam malzemeyi temizleme amacyla kanserojen zellik gstermesi nedeniyle kromik

asit tercih edilmemelidir. Alkolle hazrlanm kuvvetli potasyum hidroksit zeltisi,

kromik asite alternatif olarak kullanlabilir. Zorunlu olarak kromik asit zeltisi

(ykama asiti) kullanlmsa, atk zelti bir iede saklanmaldr.

Biriktirme srasnda sala zararl gazlarn aa kt ilemler eker ocak iinde

yaplmaldr.

Cam malzeme krklar krk cam kutularna atlmal ve kapaklar kapatlmaldr.

Laboratuvar Atklarna Uygulanacak lemler

Kk miktardaki atklar toplandktan sonra mmknse zararsz hale getirilmelidir.

Ntralizasyon srasnda da iddetli reaksiyonlar oluabileceinden dikkatli olunmal ve ilem

deneyimli elemanlar tarafndan az miktar madde ile yeterli byklkte kaplar kullanlarak

yaplmaldr [2].

42

eitli atklarn toplanp zararsz hale getirilmesiyle amacyla uygulanabilecek ilemler

aada zetlenmitir;

ok az miktardaki halojensiz solventler halojenli solventlerle birlikte muhafaza

edilebilir. Atklar iinde peroksit bulunup bulunmad tespit edilmelidir.

Nitriller ve merkaptanlar sodyum hipoklorit zeltisiyle birka saat sreyle

kartrlarak oksitlenmeli, oksitleyici maddenin kalan ksm tiyoslfatla ntralize

edilip, ayr bir kapta muhafaza edilir.

Suda znen aldehitler seyreltik hidrojen slfit zeltisiyle reaksiyona sokularak

bislfitlere dntrldkten sonra organik solvent kabna alnr.

Siyanrler pH 10-11 aralnda H2O2 ile nce siyanatlara oksitlenir; daha sonra pH 8-9

aralnda oksidantn fazlasnn ilavesiyle siyanatlar CO2e ykseltgenir ve kat atk

kabnda toplanr.

Azidler ise sodyum tiyoslfatl ortamda iyotla reaksiyona sokularak, azot

dntrlr.

norganik peroksitler ve oksidantlar (Brom ve yot gibi) asidik sodyum tiyoslfat

zeltisiyle indirgenerek zararsz hale getirilip kat atk kabna konulur.

Beyaz fosfor, havada ekzotermik bir reaksiyonla fosfor pentaokside ykseltgenebildiinden

daima su iinde saklanmaldr. Beyaz fosfor ok toksik olup ok dikkatli kullanlmal, imha

edilirken buzlu su iine dikkatlice kartrlarak seyreltilmeli ve NaOH zeltisiyle ntralize

edilmelidir. Krmz fosfor toksik deildir ve oksitleyici maddelerle temas ettirilmemelidir.

43

5. TEHLKEL KMYASALLARIN RSK DEERLENDRMES

Risk, genel olarak tehlikeden dolay lm, yaralanma, hastalk, hasar veya her trl

istenmeyen durumun meydana gelme olasl olarak tanmlanmaktadr. Kimyasal

Maddelerle almalarda Salk ve Gvenlik nlemleri Hakkndaki Ynetmelie gre ise

risk kimyasal maddenin zarar verme potansiyelinin alma ve/veya maruziyet koullarnda

ortaya kmas olasl olarak tanmlanmaktadr. Bu tanmdaki kapsamn ve zararn

belirlenebiliyor olmas bize riskin nicelletirilebilir bir kavram olduunu gstermektedir. Bu

durumda risk iin, zarar verecek bir olayn gerekleme olasl ve gerekletiinde oluacak

zararn bir kombinasyonudur demek mmkndr [13].

Riskin iki temel bileeni vardr;

Tehlikenin sonular ( gvenlik, evresel, ekonomik vb.)

Tehlikenin ortaya kt veya kabilecei sklk [12].

Bu iki terim ok genel olarak aadaki eitlikte de gsterildii gibi birletirilir;

Risk = Olaslk x Zarar

Eitlie gre; tehlikeyle ilikili risk, tehlikenin skl ve sonularnn bir rndr

Tehlikelerin tanmlanmas, risk deerlendirmesinin ilk admn oluturan almadr. Bu

aamada tehlike ile risk kavramn ayrmakta fayda vardr. Tehlike, zarar verme potansiyeli

tayan durum, madde ya da olay olarak tanmlanabilir. Bu aamada, tehlike yaratacak olayn

meydana gelme olasl ve meydana geldiinde verecei zarar deerlendirilmeden, mevcut

ya da potansiyel olaylarn deerlendirmesi yaplmaktadr.

Kimyasal Maddelerle almada Salk ve Gvenlik nlemleri Hakkndaki Ynetmelie gre

kimyasallarn risk deerlendirilmesinde;

1) Kimyasal maddenin salk ve gvenlik ynnden tehlike ve zararlar, 2) malat, ithalat veya satclardan salanacak malzeme gvenlik bilgi formu (MSDS) 3) Maruziyetin tr, dzeyi ve sresi, 4) Kimyasal maddenin miktar, kullanma artlar ve kullanm skl, 5) Bu Ynetmelik eklerinde verilen mesleki maruziyet snr deerleri ve biyolojik snr deerleri,

44

6) Alnan ya da alnmas gereken nleyici tedbirlerin etkisi, 7) Varsa, daha nce yaplm olan salk gzetimlerinin sonular gz nne alnr.

Literatrde, eitli amalar iin gelitirilen yzlerce risk deerlendirme yntemi mevcuttur.

Genel olarak ele alndnda risk deerlendirme yntemleri nitel (kalitatif) ve nicel (kantitatif)

olmak zere iki ana gruba ayrlmaktadr.

Nitel temelli risk deerlendirmelerinde, deerlendirmeyi yapan ekip ya da kiinin sbjektif

deerlendirmeleri, deneyimleri ve konu zerindeki deneyimi belirleyici olmaktadr. Bu

yntemde riskler belirlenmekte, nceliklendirilmekte ve zm nerileri nedenleriyle birlikte

aklanmaktadr. ounlukla standart bir formata dayanmamaktadr. Nicel temelli risk

deerlendirme yntemlerinde ise, sabit bir metodoloji uygulanmakta ve analistin sbjektif

yorumlarna imkan verilmemekte ya da minimum dzeyde tutulmaktadr. Birok

deerlendirme yntemi de, hem nitel temelli bir yaklam hem de nicelletirilen sonular bir

arada iermektedir. Burada hangi yntemin kullanlaca konusunda belirleyici olan,

deerlendirmedeki ama, beklentileri, analiz ekibinin bilgi dzeyi ve zaman gibi faktrlerdir.

Aada, baz risk deerlendirme yntemleri tablo halinde yer almaktadr [12].

Tablo 5.1. Risk deerlendirme metodlar [12]

NTEL TEMELL (KALTATF) NCEL TEMELL (KANTTATF)

n Tehlike Deerlendirmesi

(Preliminary Hazard Analysis)

HAZOP

(Hazard and Operability)

Eer Olursa Yntemi (What-if ) FMEA

(Failure Mode and Effect Analysis)

Eer Olursa Kontrol Listesi Yntemi

(What-if Checklist)

FTA

(Fault Tree Analysis)

Bu yntemlerden hibiri dierinden daha iyi ya da kt diye tanmlanamaz. Risk

deerlendirmesi yaplrken iyerinin ihtiyalarna en uygun yntemin seilmesi ile baarl bir

45

deerlendirmeye ulalr. Bir kimyasal proses ya da kimyasallarla ilgili risk deerlendirmesi

sz konusu olduunda, izlenmesi gereken sre Resim 5.1de gsterilmektedir.

Resim 5.1 Risk analiz ak diyagram [12]

Risk ynetiminin ilk admlar olan tehlikelerin belirlenmesi ve risk deerlendirmesinin

ardndan yaplmas gereken, riskleri minimize edecek almalarn planlanmasdr. Burada

dikkat edilmesi gereken nokta, sfr risk denen bir kavramn olmamasdr. Koruyucu nlemler

planlanrken riskleri aadaki snfta ele almakta fayda vardr:

Kabul edilebilir riskler

nlenebilir riskler

yiletirilebilir riskler

Kabul edilemez riskler (iin durdurulmasn gerektiren riskler).

Bu bak asyla koruyucu nlem planlamasn daha gereki yapmak mmkn olacaktr.

46

Koruyucu nlemler:

proses / ekipman

alanlar

evre

i aks, organizasyonu

ana baslklar kapsamnda oluturulabilir. Zarar azaltma kapsamnda deerlendirilen bu

nlemlerin, elbette her iletmeye getirecei mali ykler sz konusudur. yi yaplm bir risk

deerlendirmesi iletmenin etkin bir bte planlamasn da gerekletirecektir. Genellikle

karlalan sorun, iletmelerin riskleri gidermeye, nereden balayacaklarn belirlemede

dtkleri ikilemdir. rnein risk puan eit dzeyde olan iki sorunun giderilmesinde,

hangisine ncelik verilmelidir? Bu noktada iletmenin zgn koullar, ayrd bte gibi

faktrlerle birlikte riski yaratan olayn frekans ve verecei zarar belirleyici olacaktr. letme,

alaca nleme yapaca yatrm ile ne kadarlk bir maddi kaynan korumaya aldn, can

gvenliini nasl arttrdn, evreyi nasl koruduunu karlatrabilmelidir. Risk

ynetiminin en nemli safhalarndan biri de, tespit edilen risklerin ynetimine ilikin bir

organizasyonun kurulmasdr. letmeler, dier ynetim sistemlerine de entegre edilebilecek

bir risk ynetim prosedr oluturmaldr. Bu prosedrde, risklerin ne zaman, kimler

tarafndan ve hangi sklkta deerlendirilecei, koruyucu nlemlerin nasl ve kimler tarafndan

yerine getirilecei, risklerin derecelerine gre giderme aamalar aka tanmlanmal ve

ynetim tarafndan izlenmelidir. Bylelikle kurulan sistemin srdrlebilirlii salanm ve

yeni risklerin tespit edilebilmesi ve var olanlarn planl giderilmesi salanm olacaktr [12].

47

6. KMYASAL DEPOLAMA N TEMEL LKYARDIM BLGLER

lkyardm: Herhangi bir kaza ya da yaam tehlikeye dren bir durumda, salk

grevlilerinin tbbi yardm salanncaya kadar, hayatn kurtarlmas ya da durumun daha

ktye gitmesini nlemek amacyla olay yerinde, tbbi ara gere aranmakszn mevcut ara

ve gerelerle yaplan ilasz uygulamalardr.

lkyardmn ncelikli Amalar

Yaamsal fonksiyonlarn srdrlmesini salamak,

Hasta ya da yaralnn durumunun ktlemesini engellemek,

yiletirmeyi kolaylatrmaktr.

Temel ilkyardm kurallar e ayrlr; olayn getii yerde emniyetin salanmas (Koruma),

yardm ekiplerinin harekete geirilmesi (Bildirme) ve yaralya ilkyardm yaplmas

(Kurtarma) [1].

1. Olayn Getii Yerde Emniyetin Salanmas (Koruma)

Bir kaza gelitikten sonra yangn, gaz kaa gibi olaya yol aan tehlike kaynann devam

etmekte olabileceini unutulmamaldr. Bu nedenle, kendi gvenliiniz ve yaralnn gvenlii

iin kaza yerinde emniyet salanmal, yeni bir kazann gelimesine izin verilmemelidir. Olay

yerinde herhangi bir patlama, yangn vb. tehlike yoksa yaral asla yerinden oynatlmamaldr.

Bir tehlike varsa, yaral ve evredekiler dikkatlice uzaklatrlmal, bu mmkn deil ise

yaral tehlike kaynann yaknndan uzaklatrlmaya allmaldr. Elektrik akmyla temasta

olan bir yaralya asla dokunulmamal, nce elektrik akm kesilmeli ya da yaral yaltkan bir

nesneyle elektrik kaynandan uzaklatrlmaldr.

2. Yardm Ekiplerinin Harekete Geirilmesi (Bildirme)

Acil yardm servisleri, polis, itfaiye gibi kurumlar haberdar etmek iin Ek 6,7 de verilen

telefon numaralar kullanlmaldr. Yaral yalnz braklmamal ve yardm istemek zere bir

kii grevlendirilmelidir. Kazay haber veren kii her zaman; kazann kesin yerini, kazann

tipi ve durumunu arlatrabilecek koullar, yangn tehlikesi olup olmadn, yaral bulunup

bulunmadn, yarallarn saysn ve grnteki durumlarn bildirmelidir. Kazazedenin

salk durumunu yanstan bilgiler kaydedilmeli; bu bilgiler, yetkili salk ekibine ya da

48

kurumuna aktarlmaldr. sim verilmeli ya da nereden arand belirtilmelidir, isimsiz

aramalar gven yaratmaz. Haberi ilettikten sonra yardmn yolda olduunu belirtmek zere

olay yerine dnlmelidir.

3. Kurtarma (lkyardm)

Ayn yaralda farkl tipte yaralanma bulunabilir ya da yardma gereksinim duyan birden fazla

yaral olabilir, bu nedenle, ilkyardm uygularken ncelikler srasna uymak gerekir. Birden

fazla yaral varsa, en yakndaki ile ya da en ok yaknanla ilgilenilmemeli, bilinsiz durumda

olan yarallarn olabilecei dnlmelidir. En ok yaknan yaral her zaman en ciddi yaral

deildir. Kazazedeye ncelikle kaza mahallinde varsa salk personeli, yoksa ilkyardm

eitimi alm biri mdahale etmeli ve dier kiiler kendisine yardmc olmaldr. Eitimsiz

kiiler yaralya KESNLKLE mdahale etmemelidir. Aadaki emniyet cihazlarnn

bulunduklar yerlerinin ve doru kullanmnn renilmesi gerekmektedir:

Du

Yangn alarm

Gaz maskesi

Kimyasal dklme ve salmalarnda kullanlan maddeler (zeolit, kil)

Gz banyosu

Yangn sndrc

Kimyasal Depolarnda bulunmas gereken gvenlik aralar

Laboratuvar giri, k ve ka iaretleri

Yangn alarmlar

Yangn sndrcler

Yangn battaniyeleri

Acil boaltma planlar ve toplanma yerleri

Acil kapatma vana ve anahtarlar (gaz, elektrik ve eker ocaklar iin)

Gz dular

Boy dular

En yakn ilk yardm antas ve ilk yardm sorumlusu

Krk cam toplama kaplar

Biyolojik kirli atk toplama kaplar

Tehlikeli atk toplama kaplar

49

Tehlike, dikkat ve dier uyar iaretleri

Her blgedeki ilave gvenlik ara ve ekipmanlar

Malzeme Gvenlik Bilgi Formlarnn (MSDS) bulunduu yer

Kiisel koruyucu kyafet ve malzeme yeri [15,16,17].

Temel lkyardm Kurallar

Bir kaza annda yaralanan kiiye ilk mdahale yaplmadan nce enfeksiyon ve hastalk

bulatrma riskleri gz nnde bulundurularak eller ok iyi ykanm olmal; mmknse lateks

eldiven kullanlmaldr. lkyardm malzemelerinin ve yangn sndrclerin yeri her alan

tarafndan bilinmelidir [2]. Her depoda ierii her hafta depo sorumlusu tarafndan kontrol

edilen ve aada belirtilen malzemeleri ieren bir ilk yardm antas bulundurulmaldr:

4X4 gazl bez pansumanlar

Karn bandajlar

gen bandajlar

Yara bandajlar

Silindir bandaj [3]

eitli yaralanma ve kazalarda ilk yardm kurallar ana hatlaryla aada verilmitir:

Yaralar, Kesikler ve Syrklar

Yaraya ilkyardm iin aadaki admlarn izlenmesi gerekir:

1. ncelikle, kullanlacak malzeme (gazl bez, su, plasterler, makas vb.) hazrlamal ve el

altnda bulundurulmaldr.

2. Yaraya dokunulduunda mikrop bulatrmamak iin yara temizlenmeden nce eller su ve

sabunla ykamal, daha sonra alkolle ovulmaldr.

3. Eer yara biraz kanyorsa, bir sre kann szmasna izin verilir. Eer kanama fazla ise,

kanamann durmasna yardmc olmak iin dorudan yarann zerine bastrlr.

4. Kirli yaralar, bol su ile ykanr, bylece yara temizlenir.

5. Yarada kk yabanc cisimler (cam, kk ta paralan, vb.) bulunup bulunmadna

baklr. Bunlar yarann dnda ise dikkatle gazl bez yardmyla uzaklatrlr. Yarann iine

saplanm cisim varsa, karlmaya allmamaldr (bir damara girmi ve saplanm bir cam

paras bir tpa ilevi grerek kann akmasn nleyecektir. Bu karld takdirde baka

zararlar verebilir).

6. Yara zerine herhangi bir ila ya da pomad srlmemelidir.

50

7. Yarann havayla temas kesilmemelidir.

8. Eer yara kapatlrsa, enfeksiyonu (yarann kzarmas, imesi, ar ve iltihap) nlemek iin

pansuman 24/48 saatte bir yenilenmelidir.

9. Bir yaraya diki atlmas gerekiyorsa, ya da ok kirli, kt ya da dzensiz bir grnts

varsa, ok fazla dokunmadan temiz pansuman malzemeleri ile kapatlr ve tespit edilir, uygun

koullarda bakm yaplmas iin bir salk kuruluuna bavurulmaldr.

Yaralarda Hibir Zaman Kullanlmamas Gereken Malzemeler

Pamuk, kat mendil ya da peete gibi malzemeler: lif brakr ve kolayca dalrlar,

yaralarn etrafna yaparak enfeksiyon tehlikesi doururlar.

Alkol, iyot vb. gl dezenfektanlar: yaray yakarlar.

Antibiyotik ieren merhemler ya da tozlar, pudralar: yaralnn bunlara kar alerjisi

olabilir ve yarann iyilemesini geciktirebilirler.

nemli Kanamalar

1. Ek-5&6da belirtilen telefon numaralarndan acil yardm arlmaldr. Kanamal

hastann endielenmemesine, rahatlamasna yardmc olunmaldr.

2. Hasta yatrlmal, zerindeki giysi vb. objeler karlmaya allmamaldr. Yarann

zerine steril bir bandajla (bulunamyorsa temiz bir bezle) basn uygulanmaldr.

3. Direkt basn uygulamas yeterli olmuyorsa yaral ksm kalp hizasnn zerinde

tutmaya allmaldr.

4. Kanama ok iddetli ise yaralnn bacaklarn yaklak 30 cm kadar yukar kaldrlmal

ve zerine bir battaniye rtlmelidir.

Scak Cisimle Temas Sonucu Ortaya kan Yanklar

Tutuma varsa sndrlmeli, yanan veya scak cisme temas eden giysiler hemen

karlmaldr.

Birinci derece yanklar: Ar, kzarma ve ime gzlenir.

1. Yanan uzvu/blgeyi suya tutulmal veya en az 5 dakika souk suya daldrlmal; gerek

grlyorsa tbbi yardm alnmaldr.

2. Yann zerine fazla bastrmadan steril bir bandaj (bulunamyorsa temiz bir bez)

rtlmelidir.

kinci ve nc derece yanklar: Deride kzarma / alacal bir grnt, su toplamas (ikinci

derece) veya beyaz renk veya kavrulmu bir grnt (nc derece-ok ciddi) ortaya kar.

51

1. Ek-5&6da belirtilen telefon numaralarndan acil yardm arlmaldr.

2. Deriye yapm olan yanan giysileri zorlayarak karmaya allmamaldr.

3. Yann zerine fazla bastrmadan steril bir bandaj (bulunamyorsa temiz bir bez)

rtlmelidir [15].

Kimyasallardan Kaynaklanan Yanklar

lk yardma balamadan nce birey kendisi iin de koruyu tedbirleri (gzlk, eldiven, maske,

koruyucu giysi kullanmn vb.) alm olmaldr.

Cilt yanklar:

1. Elbise dmeleri zlmeli, bulam giysiler, i amarlar ve ayakkablar

(kimyasallarn ayakkab iinde biriktii gz nne alnarak) da dahil olmak zere

derhal karlmal, cilt bol suyla en az 15 dakika ykanmaldr.

2. Yaraya merhem/sprey vb. bir uygulama yaplmamaldr.

3. Yann zerine fazla bastrmadan steril bir bandaj (bulunamyorsa temiz bir bez)

rtlmelidir.

4. Yann boyutlar bykse Ek-5&6da belirtilen telefon numaralarndan acil yardm

arlmaldr.

Gzler:

1. Tahri olmam gz derhal korunmal; dier gz kapa zorla alarak su/gz

solsyonlar ile en az 15 dakika ykama ilemi uygulanmaldr.

2. Ykama ileminin burnun st hizasndan kulaklar ynnde yaplmasna zen

gsterilerek dier gzn etkilenmemesi ve kimyasaln tekrar gze gelmemesi

salanmaldr.

3. Ykamann etkinlii asndan varsa kontakt lensler hemen karlmaldr.

4. Her iki gz de steril veya temiz bir yara bezi ile kapatlmaldr.

5. Ek-5&6da telefon numaralar ve adresleri belirtilen salk kurulular ile temasa

geilmelidir [16].

Kimyasallarn Yutulmas

1. Kiinin uuru yerindeyse ve yutabiliyorsa su veya st iirilmelidir. (kusma

eilimindeyse sv verilmesine devam edilmez). %5'lik bakr slfat eriyii kullanlmas

da bir zm yolu olabilir. Bakr slfatn kusturucu gc fazla olduundan, zehir

mideden uzaklatrlm olur.

52

2. uur yerinde deilse yaralnn mutlaka ban veya tm vcudunu sol tarafa

dndrlmelidir.

3. Kazaya maruz kalan kii derhal Ek-5&6da belirtilen salk kurulularna

ulatrlmaldr [17].

Kimyasallarn Solunum Yolu ile Alnmas

1. Bulunulan alan boaltlmal, yaralnn temiz hava almas salanmaldr. Ek-5&6da

telefon numaralar ve adresleri belirtilen salk kurulular ile temasa geilmelidir.

2. Nefes alma durduu (nefes grlts duyulmamas, gste hareket grlmemesi ve

deien cilt rengi) anda tbbi yardm (Ek-5&6) alana kadar geen sre iinde azdan

aza veya azdan buruna suni teneffs yaplmaldr.

3. Krom, brom, HCl vb. gibi kimyasallarn buharlar dorudan solunduunda

zehirlenmelere yol aar. Bu durumda hemen salk kuruluuna haber verilmeli ve

hekim gelinceye kadar tam bir dinlenme ve ak hava salanmaldr. Su veya

bikarbonat buhar ve oksijen teneffs ettirilebilir.

Asit, Brom veya Fosfor Yanklarnda lk Yardm

Bromdan ileri gelen yanklar benzol veya petrol ile iyice ykamaldr. Fosfor nedeniyle olmu

yank yer de bikarbonat eriyiine daldrlr ve sonra fosforun oksitlenmesi iin yank havaya

tutulur. Bu ilem birka defa tekrarlanr. Asit dklen yer ve evresine ntralize edecek bir

madde (ya da sodyum bikarbonat) uygulanmaldr. Kpklenme ve gaz k sona erene

kadar ntralizasyon maddesiyle dklen madde kartrlmaldr. (Not: Reaksiyonun

tamamlanmas iin su ilave edilmesi gerekebilir.) Ntralize eden madde, asidi tamamen

ntralize etmeden nce absorblayabilir. Karmda asidin ntralize olup olmad pH gsteren

kat yardmyla kontrol edilmelidir. Karm plastik bir torba iine alnmal, skca

balanmal, atk etiketi yaptrlmal ve eker ocaa yerletirilmelidir. Atk iin gereken

kiiler bilgilendirilmelidir. Asetik asit, hidroklorik asit, fosforik asit ve slfrik asidin deri ile

temasnda hemen bol eme suyu ile ykamal, bulaan giyecekler karlmaldr. nce temas

ettii alanlar iyice ykanmal, sonra soda, bikarbonat gibi yumuak bir alkali zeltisi

uygulanmaldr. Eer gzler sz konusu ise, hemen lk su ile en az 15 dakika ykanmaldr.

Kromik asit ve dikromatlarn deri ile temasnda %5'lik sodyum tiyoslfat ile ykama yaplr,

eer lezyonlar grnrse bir salk kuruluuna bavurulmaldr.

53

Alkali ve Asitlerin Yutulmasnda lk Yardm

Asetik asit, hidroklorik asit, fosforik asit ve slfirik asit yutulduu zaman kusmaya izin

verilmemeli, kii baygnsa azdan hi bir ey verilmemelidir. Eer ayksa az bol eme

suyu ile alkalanmal, sonra yumurta ak ile kartrlm st verilmelidir. Eer bu mmkn

deilse olabildiince fazla su verilmeli, bir salk kuruluuna haber verilmelidir. Hidroklorik

asit yutulmasnda da kusmaya izin verilmemeli, bol su verilmelidir. Yaral yz koyun

uzatlmal, hareket ettirilmemelidir. Kromik asit ve dikromatlarn yutulmasnda acilen sodyum

bikarbonat zeltisi verilmeli, yara scak tutulmal ve bir salk kuruluuna haber verilmelidir.

Alkalilerin yutulmas durumunda ise limon suyu veya sirke kartrlm bolca su verilmeli,

ardndan bir kak salata ya iirilmeli ve hemen bir salk kuruluuna gidilmelidir.

Klorik asitler

Klorik asitler kolaylkla reaksiyona girerler. Bu asitler bir yere srad zaman gerekli

nlemler alnmaldr. Temizleme srasnda faktr nemlidir:

1. Molekln su ile reaksiyonu,

2. Kimyasal maddenin ve paralanma rnlerinin korozif zellii,

3. nsanda yapt irritasyonlar.

Bu yzden klorik asitleri temizlemede su kullanlmamaldr (Ancak vcuda sramas halinde,

bol su ile ykanmaldr). Reaksiyon sonunda ortaya kan s, klorlu maddeyi buharlatrr.

Buharn kokusu irrite edicidir.

Klorik asitler bir yere srad zaman nce zerine kum, sodyum bikarbonat veya ikisinin

karm dklmelidir. Biraz bekleyip metal veya plastik bir kakla kaznmaldr. Kumun

brakaca leke ok az ve ak renklidir.

Alkali metaller

1. Yanc olmalar,

2. Su ile reaksiyonlar,

3. Nemli deri ile temaslar nlenmelidir.

Alkali metaller ile vcudun temas eden yeri bol su ile ykanmaldr. Alkalilerin deri ile

temasnda ise bol miktarda suyla ve ntralize sirke ile deri ykanmaldr. Gze sramas

halinde, derhal bol akan su ile gzleri gerekirse zorla aarak ykamal ve hemen bir salk

54

kuruluuna gidilmelidir. Alkalilerin su ile reaksiyonlar sonucu hidrojen aa kar. Eer

kimyasal deposunda s yksek ise hidrojen patlar. Bu metallerin hava ile temaslar derhal

patlama yaptklarndan ya inert gaz veya karosen iinde saklanmaldr. Kullanlan karosende

su varsa yine tehlikelidir.

Alkali metal yangnlarn sndrmek ok zordur. Yangnlar sndrmek iin toz grafit

kullanlmas nerilir.

Eterler

Deri ile temaslar kurutucu etkiye sahiptir. Uzun sre temas sonucu dermatit oluur. Belli

artlarda yancdrlar. rnein etil eterin 45C'da yanmaya balad iyi bilinir. Yanmaya

statik elektrik de sebep olabilir (buhar). Eter yangnlarn sndrmek iin CO2 kullanlr. Bir

yere eter srad zaman yaplacak i, eteri sngere emdirip eker ocak altnda

buharlatrmaktr.

Okzalatlar

Bunlar dokular ve kan tarafndan emildiklerinden kalsiyumu ktrrler. Oluan kalsiyum

okzalat znmez. Okzalatlarn akut olarak solunmas, irritasyon dolaysyla insana zararldr,

nlem alnmaldr. Fakat okzalatlarn kronik olarak solunmas halinde, bbrek tbllerinde

kalsiyum okzalat talar oluur. Deriden kronik absorbsiyon sonucu kanda yeteri kadar

kalsiyum okzalat oluturup kan dolamn etkilerler. Olay kangrenle sonulanabilir.

Slfrik asit

Hangi konsantrasyonda olursa olsun, gzlerle temas tehlikelidir. Deriik slfrik asit gayet

korozif olup, deride iddetli yanklar meydana getirir. Sulandrlrken, asit daima yava ve

dikkatlice suya dklr, asla tersi yaplmaz.

Nitrik asit

Zarar ve tehlikesi konsantrasyonu arttka artar. Yksek konsantrasyondaki nitrik asitle eker

ocakta allmaldr. Dumanl ve deriik nitrik asit vcut ve zellikle gzler iin tehlikelidir.

Yksek sda son derece zehirli nitrojen oksit buharlar verir.

55

Glasial asetik asit

Olduka korozifdir. Yanklar abuk iyilemez, mutlaka bir salk kuruluuna

bavurulmaldr.

Hidrofluorik asit

Son derece tehlikelidir. Vcudun neresine deerse desin iddetli yanklar yapar ve abuk iyi

olmaz. Buhar da solunumda tehlikeli olup, fazlas lme neden olabilir. Bu bakmdan ancak

iyi ileyen bir eker ocak iinde kullanlr. Hidroflorik asidin temasnda ise iyice ykanmal ve

bir magnezyum oksit amuru uygulanmal ve salk kuruluuna bavurulmaldr.

Civa

Herhangi bir ekilde dklrse derhal vakum kaynandan yararlanlarak temizlenmelidir.

Kpk tip sentetik sngerler vastasyla da toplanabilir. Serbest cva absorbasyonu

tamamlanana kadar ilem srdrlmelidir. Eer toplanamayacak kadar eser miktarda kalrsa

zerine kkrt serpilir ve bu sayede slfr haline getirilerek zararsz klnr. Karm plastik

bir torba iine alnmal, skca balanmal, atk etiketi yaptrlmal ve eker ocaa

yerletirilmelidir. Atk iin gereken kiiler bilgilendirilmelidir.

Siyanit Tuzlar in lk Yardm

Deri ile temasta iyice ykanmal, eer yara aksa bir salk kuruluuna bavurulmaldr.

Yutulmas durumunda kii hemen kusturulur, su ile kartrlm hidrojen peroksit verilir

mutlaka bir salk kuruluuna bavurulur.

Klorlu Bileenler in lk Yardm

Amonyum klorr, kobalt klorr, demir klorrn deri ile temasnda iyice ykanmal,

yutulmasnda ise kusturulmal ve bol miktarda su verilmelidir. Laksatif olarak Epsom tuzlar

uygulanmal ve salk yardm alnmaldr. Antimon klorr, nikel klorr, kalay klorr,

kadmiyum klorr'n deri ile temasnda iyice ykanmal ve lanolin merhem srlmelidir.

Yutulmas halinde ise bol su verilmeli, irritasyon devam ederse salk kuruluuna

bavurulmaldr.

56

Nitratlar in lk Yardm

Potasyum nitrat, civa nitratn deri ile temasnda iyice ykanmal, eer kant, dknt varsa

salk kuruluuna bavurulmaldr. Yutulmas durumunda hemen bolca suyla kartrlm

sodyum bikarbonat verilmelidir. Sonra i yumurta, yasz st karm iirilmeli ve salk

kuruluuna bavurulmaldr. Gm nitratn deri ile temasnda tuzlu su ile ykanmal ve tahri

olan yerlere uygulanmaldr. Yutulmasnda ise, bir bardak suya yemek ka tuz ekleyip

zdkten sonra bu karm verilip kusturulmal ve salk kuruluuna bavurulmaldr.

Slfatlar in lk Yardm

Alminyum, amonyum, kobalt, bakr, magnezyum, nikel, potasyum, sodyum, inko,

kadmiyum ve slfatn deri ile temasnda iyice ykanmal, eer deri reaksiyon gsteriyorsa

salk kuruluuna bavurulmaldr. Bunlarn yutulmasnda ise bolca su verilmeli, eer

herhangi bir reaksiyon olursa salk kuruluuna bavurulmaldr.

Hidrosiyanik Asit, CO2, Kkrtl Hidrojen, Fosforlu Hidrojen ile Zehirlenmelerde lk

Yardm

Temiz hava nemlidir. Ar durumlarda suni teneffs yaptrlr ve gerekirse oksijen kullanlr.

zellikle hidrosiyanik asitlerle zehirlenmelerde 2 g sodyum tiyoslfat ve 0.5 g sodyum nitriti

50 ml suda eritip iirmek ve derhal salk kuruluuna bavurulmaldr.

Kostik Madde

Dklen yer ve evresine ntralize edecek bir madde uygulanmaldr. Kpklenme ve gaz

k sona erene kadar ntralizasyon maddesiyle dklen madde kartrlmaldr. Karmda

asidin ntralize olup olmad pH gsteren kat yardmyla kontrol edilmelidir. Karm

plastik bir torba iine alnmal, skca balanmal, atk etiketi yaptrlmal ve eker ocaa

ye