503

ii · 2021. 2. 11. · Mesa-mesamputingun isinnamuiduntuladangnga.”Tekhidiela konsa-saamaninnupungnasdadi. 12Se tuukia,kaiinnupungnasputingoenisin nas mesa-mesa, ... Un keo lae-blai

  • Upload
    others

  • View
    0

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

  • iiBuk Niu In Hida Balu nol Dehet deng Apan-kloma ki in Dadi ka

    Genesis and the New Testament in HelongKejadian dan Perjanjian Baru dalam bahasa Helong

    copyright © 2011 Unit Bahasa dan BudayaLanguage: HelongTranslation by: Wycliffe Bible Translators, Inc.This translation is made available to you under the terms of the Creative Commons Attribution-No Derivatives license 4.0.You may share and redistribute this Bible translation or extracts from it in any format, provided that:

    You include the above copyright and source information.You do not make any derivative works that change any of the actual words or punctuation of the Scriptures.

    Pictures included with Scriptures and other documents on this site are licensed just for use with those Scriptures and documents.For other uses, please contact the respective copyright owners.2016-06-29PDF generated using Haiola and XeLaTeX on 20 Jul 2021 from source files dated 20 Jul 2021a9fa7178-81d2-555c-8d43-970807c734d7

    http://https://www.facebook.com/unitbahasadanbudaya/http://www.ethnologue.org/language/heghttp://creativecommons.org/licenses/by-nd/4.0/

  • Contents

    Kej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Matius . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60Markus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115Lukas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149Yuhanis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205Dehet deng Aan in Nutus sas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245Roma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302Korintus mesa la . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329Korintus dua la . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 353Galatia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 368Efesus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 376Filipi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 384Kolose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 390Tesalonika mesa la . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 396Tesalonika dua la . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 401Timutius mesa la . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 404Timutius dua la . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 411Titus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 416Filemon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 419Ibrani . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 421Yakobus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 442Petrus mesa la . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 448Petrus dua la . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 455Yuhanis mesa la . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 460Yuhanis dua la . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 466Yuhanis tilu la . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 467Yudas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 468Apan-kloma Hnika Balu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 471

    iii

  • Kej 1:1 1 Kej 1:26

    Dehet Hmunan Hesa KuaAma Lamtua Allah koetapan-dapa kua nolapan-kloma kia

    Ama Lamtua Allah koet apan-dapa ku nolapan-kloma kia, nonool un isin nas totoang

    1 Hmunan hesa ku Ama Lamtua Allahkoet apan-dapa kua nol apan-kloma kia.

    2 Dedeng na, apan-kloma ki daid lo bii,nol totoang sa-saa lias muik in toma lo.In muki ki ui. Nol mitang-mames tunga-kabut papmesa. Ama Lamtua Koo niuꞌ kalako-pait se ui la dapa.*3 Hidi kon Ama Lamtua Allah tek noan,“Musti muik langa.” Tek hidi ela kon langaka muki. 4 Ngat langa na ela kon, Undalen na kolo. Undeng asa man Un in koetta, banan baktebes. Hidim Un sole-batinglanga ka deng mitang nga, le mesa-mesamnol unoras. 5Unnoken langa kanoan ‘lelo’,nol mitang nga noan ‘duman’. Leol mesa lana.6-7 Hidim Ama Lamtua Allah tek pait noan,“Musti muik maan blo le soel bakisan uila. Undeng na le muik ui ne dapa kua noldale kia.” Tek hidi ela kon, ui na bating duameman. 8 Hidim Un ngali maan blo in sedapa kua ka noan ‘apan’. Leol dua la na.9 Hidim Ama Lamtua Allah tek pait noan,“Ui in ne dale kia ka musti nakbua se manamesa, le halin nam muik tuu.” Tek hidi elakon tuu ka daid meman. 10 Kon tuu ka,Un ngali ngala ‘dael tuu’; nol ui in nakbuaka, Un ngali ngala ‘tasi’. Net nas totoangkon, Un dalen kolo, lole asa man Un indake ka meman banan baktebes. 11 Hidikon Ama Lamtua Allah tek pait noan, “Tuuka musti puting sa-saa in nupu. Sa-saa innupung nas musti puting isin, muik beas,nol klehen kunis. Mesa-mesam puting unisin na muid un tuladang nga.” Tek hidi elakon sa-saa man in nupung nas dadi. 12 Setuu kia, kai in nupung nas puting oen isinnas mesa-mesa, muid oen tuladang nga.Ngat net nas totoang kon, Undalenna kolo,undeng asa man Un in koet tas memanbanan. 13 Leol tilu la na.

    14-15 Hidi kon Ama Lamtua Allah tek paitnoan, “Se dapa kua, musti muik sa-saa inlanga bili-ngala le halin laang apan-klomakia. Musti muik in puting bel langa se oraslelo, ela kon,mustimuik inputing bel langase oras duman. Oen nas totoang daid tadale halinnamhaup in kaih oras, lelon, bulan,nol taun nas.” Tek hidi ela kon, totoang sa-saa langang nas dadis meman. 16 Hidi konUn koet sa-saa dua man puting nal langatene. In tene dui ka, bel langa se oras lelo,mo in ana dui ka, bel langa se oras duman.Un kon koet duun-duun nas. 17Un koet sa-saa nas se apan-dapa kua, le halin nam oenbel langa maa se apan-kloma kia. 18 Ta lelola bel langa se oras lelo, nol bulan-duunnas bel langa se oras duman. Nini ela, oensis bakisan langa ka deng mitang nga. Nettotoang nas kon, Un dalen na kolo, undengasa man Un koet son nas meman banan.19 Leol aat ta na.20 Hidi kon Ama Lamtua Allah tek paitnoan, “Musti muik hmukit nol ikan bili-ngala, le nuil se ui dale. Nolmusti muik keebili-ngala man honga-hong se apan-klomakia.” 21 Hidim Un koet totoang ikan nolhmukit tene man in nuil se ui dalen nas.Un kon koet totoang kee-tilu in hong seapan-dapa kua ngas. Ngat net nas totoangkon, Un dalen kolo, undeng asa man Unin koet son nas meman banan. 22 HidimUn aa le bel hangun se totoang in nulingnas noan, “Ikan-ikan nas totoang mustitaplaeng mamo le tao inu ui la. Nol kee-tilu kas kon musti mamo taplaeng.” 23 Leollima la na.24-25 Hidim Ama Lamtua Allah tek paitnoan, “Musti muik hmukit bili-ngala nuilse tuu kia. Nas hmukit in moang, hmukithuin nol hmukit in lool deng dale-dapa,memesam nonool un hnika-tuladang.” Tekela hidi kon, totoang hmukit nas dadis.Ngat nas totoang kon, Un dalen na kolo,undeng asamanUn in koet son nasmemanbanan.

    26 Hidi nam Ama Lamtua Allah tek paitnoan, “Maa le kit koet atuli li muid Kithnika-tuladang ngia. Le halin oen manator ikan-ikan in ne tasi kua ngas, totoangkee-tilu in ne apan-dapa kua ngas, totoanghmukit inmoang ngas, nol totoang hmukit

    * 1:2 Dais Ibranin in se bango nia ki, muik nahin mamo, el ‘Lamtua Koo la’, tamlom ‘angin deng Lamtua’, tamlom‘kuasa deng Lamtua’. ✡ 1:26 Kolose 1:16

  • Kej 1:27 2 Kej 2:23didang man in nuil se apan-kloma kiangas.”✡

    27 Kon Un koet atuli li muid Un hnika-tuladang nga. Un koet one, bihata nolbiklobe. 28 Hidim Un aa le beles hangunnoan, “Mi musti hua-koet mamo-mamo, leinu apan-kloma kia, halin mi man mana-koet apan-kloma kia. Auk kon bel mi hak lemana-koet ikan-ikan, kee-tilu, nol totoanghmukit in se tuu dapa ki ngias. 29 Hiibabananne! Auk belmi kakaat bili-ngala seapan-kloma kia. Nas inmula-haimanmuikisin, tamlom beas, tamlom in muik klehenkunis sas. 30 Auk kon bel totoang in mula-hai bili-ngala, le halin daid kakaat taunghmukit tas. Muik in kaa le bel hmukit inmoang ngas, hmukit huin nas, hmukit inlolo ngas, nol kee-tilu kas kon.” Aa hidi elakon, totoang in kaa bili-ngala ngas muikmeman. 31Ngat nas totoang kon, Un dalenna kolo, undeng asamanUn in koet son nasmeman banan isi baktebes. Leol eneng ngana.

    21 Nini ela, Ama Lamtua Allah koet nal

    apan-dapa kua, nol apan-klomakia, nonoolun isin nas totoang.2 Un koet hidis totoang, kon ola ka tom nolleol itu la, Un tene. 3 Nini ela, leol itu ladaid leol in tene dui, deng lelo-leol tengalas. Un ator ela meman, le eta Un koethidis totoang son nam, Un tene se leol itula. 4aAma Lamtua Allah in koet apan-dapakua nol apan-kloma kia ka, un dehet ta ela.

    Ama Lamtua Allah koet biklobe nol bihata(Matius 19:4-6; Markus 10:4-9; Korintus

    mesa la 6:16; 15:45, 47; Efesus 5:31-33)4b Dedeng AMA LAMTUA Allah halas-

    sam mana le koet apan-dapa ku nol apan-kloma kia ka, 5-6 muik kai ina in nuli lo,undeng Un niung ulan lo bii. Dedeng nasuma muik salbuta man puti deng dale kia,le tao ngoe apan-kloma kia. Nol muikatuli in daek klapa lo bii. 7 Hidi kon AMALAMTUAAllah kat nal dale bubuit, le dakendaid atuli. Hidim Un huu tamang hngasalaok se atuling na deng ilu ka, kon un nulimeman.

    8 Hidi nam, AMA LAMTUA Allah daekklapa mesa se dale Eden, se halin leolsaken. Hidim Un bel atuling na le daad se

    klaap na dale. 9 Se klaap na, Un mul kai inabanan mamo-mamo son, man atuli li bisakaa oen isin man fala banan nas. Un konmul kai ina dua man hnika ngas bakisanse klaap na hlala ka. Eta atuli li kaa kaiina mesan na isin na lam, un haup in nulinapiut. Mo eta atuli li kaa deng kai isinmesan na lam, un taan nal ol man banannol ol man daat ta.

    10 Muik palun mesa man baa puti dengklaap na. Palun na baa fanga aat. 11 Unfanga mesa la, ngala Pison. Fanga na baakeo papmes dale Hawila, manmuik lil-meamamo. 12 Se na muik lil-mea isin, muikkai ina man uin na bui bingis, nol muikbaut kaloeꞌ. 13 Palun na fanga dua la, ngalaGihon. Fanga na baa keo papmes dale Kus.*14 Un fanga tilu la, ngala Tigris. Fangani daid toon, deng dale Asyur† halin leol-saken. Un fanga aat ta, ngala Efrat.

    15 Ama Lamtua Allah bel atuling na daadse Eden le doha-tinang klaap na babanan.16 Hidim Un hid atuling na noan, “Ku boelkaa kai isin saa tuun deng totoang kai inain se klaap ni dalen nias. 17Momuik kai inamesa, man ku boel kaa isin na lo. Na kai inain tek puting ol man banan nol ol man daatta. Eta ku kaan nam taon elola ko kumate.”

    18 Hidi nam AMA LAMTUA Allah aa paitnoan, “Eta atuling ni sii nuli sii-siing ngambanan lo. Tiata Auk le daek belen tapamesa, man tatai nol una.”

    19-20 Dedeng na, AMA LAMTUA Allahdauk dale, le daek hmukit ti beas bakun,nol tilu-kee kas. Hidim Un kil nol hmukittas nol tilu-kee nas laok bel atuling na, lehalin nam un ngali oen ngalan nas. Konnam atuling na ngali hmukit tas nol tilu-kee nas, mesa-mesam nol un ngala. Mo unesa haup tapa, man tom nol una lo bii.

    21 Hidi kon AMA LAMTUA Allah tao at-uling na le un niin nala. Nikit un niinnala kon, Ama Lamtua kat un seen blapassas mesa, hidim kulis tema papa la pait.22 Deng seen na, Un daken daid bihatamesa. Hidim Un tapa bihatang na lako belatuling nga. 23Net bihatang na kon, atulingnga tek noan,“Eli le! Ni halas-sam tom nol au!

    Un seen na banansila el auk seen nikon.

    * 2:13 Hmunan nu dale ni ngala ‘Kus’. Halas ni, dale na ne dale Etiopia, nol dale Sudan, maan dua nias ne Afrikahalin leol-saken. † 2:14 Dale Asyur ram halas ni ngala, ‘Irak’.

  • Kej 2:24 3 Kej 3:19

    Nol un sisin na kon banansila elauk sising ngia.

    Undeng un daid deng biklobe lia, tiataauk ngali un ngala ka noan ‘bi-hata’.”‡

    24 Undeng na, biklobe li musti nang un ina-aman nas,

    le lako nuil koo-dalen mes nol unsapa-bihatan na,

    ta oen duas butu-kil apa daidmesson.

    25Dedengna, oenduas lulit, mooenduasnataka taan in mae ki lo.

    3Atuli li dai hii-ming se Ama Lamtua Allah

    lo1 Totoang hmukit man AMA LAMTUA

    Allah in koet son se apan-kloma kia ngas,ula la man taan in nole-lilung dui. Oemesan na, ula la keket bihatang nga noan,“Baktebes Ama Lamtua Allah kaing noan,‘Mi boel kaa totoang kai isin in se klaap nidalen nias lo, ta lo?’ ”

    2-3 Bihatang nga situn noan “Loo! Kaimboel kaas totoang! Mo muik kai ina mes siimanne klaap ni hlala kia, manAma LamtuaAllah kaing kaim le boel kaan lo. Un teknoan kaim boel kaan lo, nol boel sepo tomun isin na deken, ta lo kam kaim matem.”

    4Moula la siut noan, “Hoe, na tom lo! Mimatem lo! 5 Ama Lamtua Allah kaing ela,undeng Un taan meman son, le eta mi kaakai na isin na lam,mi kon daid in tana el Unkon. Le taan ol man banan, nol ol man daatta.”

    6 Hidim bihatang nga ngat tam, kai inana banan isi, nol un isin na hnika el noanfala banan isi. Kon un nangan noan, “Etaauk kaa kai isin nia lam, taon elola ko aukdaid in tana.” Tiata un nui kai isin na lekaan. Hidim un kil bel un sapa ka, tiata unsapa ka konkaa. 7Kaahidi konnahkitu lam,oen taan noan, oen duas lulit. Tiata oennoot kai klehen le buba kele oen duas apannas.

    8 Lelo-hat kon, oen ming AMA LAMTUAAllah lako-pait se klaap na dalen. Tukunnam oen lakos hunis se kai ina mes peke,le halin nam AMA LAMTUA net oen deken.9MoAMA LAMTUAAllah haman biklobengnga noan, “Hoe! Adam, ku ne ola ka?”

    10 Biklobeng nga siut noan, “Auk mingAma Lamtua fala ka. Mo auk mae, ta le auklulit tam. Tiata auk lail huning.”

    11 Hidi kon Ama Lamtua tek noan, “Asiiman tek noan ku lulit ta? Taon elola ko kukaa kai isinman auk in kaing son na, ta lo?”

    12 Un siut noan, “Bihatang man AmaLamtua in tapa bel au ka, man bel auk kaiisin na le kaa!”

    13 Hidi kon AMA LAMTUA Allah ketanbihatang nga noan, “Amo tasao le ku taoela lia?”

    Kon bihatang nga siut noan, “Le ula laman nole au lam! Tiata auk kaa kai isin nason.”

    Ama Lamtua Allah sumpa-bahang one14 Hidi na kon, AMA LAMTUA Allah ba-

    hang ula la noan,“Undeng ku in tao nia, ta Auk hukung ku.Deng totoang hmukit tias, suma ku sii mantom in bahang. Deng leol neot nia didiin kumate, ku suma lool nini ku taim ma tuun,nol ku in kaa ka dale. 15 Auk tao ku nolbihatang ni le mi komali nol apa tutungus.Nol mi duam in hua-koet tas kon ela. Mamku in hua-koet tas sau atuli li se oen iin baihngungun nas. Mo mam un in hua-koet tasmes, tutu dudus ku bom ma.”

    16 Hidi nam Ama Lamtua Allah tek bi-hatang nga noan,“Mam Auk taplaeng ku in susa ka se orasku in behe ka, nol taplaeng ili se oras kuin hua ka. Mo ela kon, ku kom isi nol kusapa-biklobem ma tutungus. Nol un manator ku.”

    17 Hidim Ama Lamtua Allah tek bik-lobeng nga noan,“Ku muid Auk in leka ka lo, mo muid kusapam ma in koma ka, le kaa kai isin manAuk in kaing son na. Tiata ku kon tom inhukung. Nol dale ki kon tom in hukung.Deng neot nia lako pes ku mate, ku mustidaek hiti-late le bali dale kia, halas-sam kuhaup in kaa. Nol daek ela, halas-sam kuhaup in nuli. 18 Ku soko-hai sa-saa tuunkon, dale ki suma puting bel ku duli nolkles tuun. 19Hidim ku musti daek hiti-late,halas-sam dale ki puting bel ku in kaa. Kumusti dake le lating baa ela, lako lius ku inmate ka. Auk daek nal ku deng dale kia,tiata eta ku mate kam, ku pait lako daiddale.”

    ‡ 2:23 Se dais Ibranin nam, biklobe li noken ‘ish’. Nol bihata li ‘isha’. Tiata se nia, oen kuti dais noan “isha (bihata)daid deng ish (biklobe).”

  • Kej 3:20 4 Kej 4:1620 Hidi na kon, Adam ngali un sapa ka

    ngala ‘Hawa’ (man lin na tatai nol daisIbraninmanmuik nahin noan ‘bel in nuli’),ta un na mo in deng totoang atuil lia.*

    21 Hidim AMA LAMTUA Allah daek kai-baut nini hmukit bulang le beles duas halinpake.

    Ama Lamtua Allah nulut puting Adam nolHawa

    22 AMA LAMTUA Allah tek noan, “Halasni, atuil nias taan ol banan nol ol man daatta son, banansila el Kita. Tiata tamlom oenkon kaa kai isin, deng kai ina man kil innuli napiut ta la.” 23Hidim Un nulut putingoen deng klaap in se Eden na, le oen lakosse maan didang, le nuil nol in bali dale,halin oen nulis deng dale na in hapu ka.24Nulut hidis kon, Ama Lamtua Allah taduUn ima-ii in muik dilaꞌ deng sorga ngas,†le laok doh klaap na halin leol-saken na.Oen kil suli in lalen lako-pait, man kaloebanansila el ai ka. Ama Lamtua tadu oenle hep tele lalan in taam laok bus el klapala ka, undeng eta atuli nui kai isin man kilin nuli hidi nutus taan lo ka lam, Un komlo.

    4Dehet deng Kain nol Habel

    1 Oe mesan na, Adam niin nakbuan nolun sapa, Hawa. Kon bihatang nga behe.Hidi kon un hua ana biklobe mesa. Untek noan, “Auk hua nal tana-ana biklobengmes son, undeng AMA LAMTUA man tu-lung au.” Hidimunngali tana-ana nangala,Kaen (nahin na noan ‘kat puting’). 2 Hidinam Hawa hua tana-ana biklobeng mespait. Kon un ngali ngala, Habel.

    Dedeng oen duas tenes maas sa, Habellolo-poa hmukit mo Kain daek klapa. 3 Oemesan na, Kain kil nol un klapa la in hapungas tenga, le bel AMA LAMTUA. 4 Habelkon kil un lae-blai heteng ngas ana hmu-nan nas. Un keo lae-blai nas, hidim unkil sisin man banan dui ngas le bel AmaLamtua. Ngat net ela kon, AMA LAMTUAdalen kolo nol Habel in bele ngas. 5Mo Unkom Kain in bele ngas lo. Ta Kain koon-mali isi, didiin un sila ka mitang-tilu.

    6 Kon AMA LAMTUA aa nol Kain noan,“Hoe Kain! Tasao le ku komali isi ela lia?Taon elol le ku silammamitang-tilu ela lia?7 Eta ku daek banan nam, taon elola ko Auksium ku nol babanan. Mo doha-doha! Etaku daek dadaat tam, mam in daat na haibali ku, banansila el luis in daek blaoh leholon tetema ka. Tiata eta ku kom le daekdadaat tam, banan dui ka ku hutun solengmeman tia!”

    8 Oe mesan na, Kain nusi Habel noan,“Adi! Maa le kit duat laok klapa lua.”* Nikitoen lakos lius se uas kon, nahkitu lam Kaindiuk tele un palin Habel.

    9 Hidi kon AMA LAMTUA ketan Kainnoan, “Hoe Kain! Ku palim ma ne ola ka?”

    Kain siut noan, “Eh, un ne ola kam, auktanan lo! Bali le auk niam kil un iin na le!”

    10 Kon Ama Lamtua tekan noan, “Tasaole kudaek dadaat isi ela lia? Kubali noan kubuni nal ku palim ma dala ka se dale dale,le Auk netan loo ke? Auk net hidi totoangson. 11 Halas ni bahang saek tom ku son.Ta dedeng ku keo tele ku palim ma ka, daleka nus nuli un dala ka. Tiata halas ni daleka, bel ku in nuli pait lo son. 12 Eta ku daekklapa lam, dale ka puting bel ku isin saapait lo ka. Ninin deng halas nia, ku tupu-talas lako-pait, banansila el atuil kasiangman nuting in nuli se apan-kloma kia ka.”

    13 Mo Kain labang nol AMA LAMTUAnoan, “Idah! Ama Lamtua! Taon elol leAma Lamtua bahang auk ngele isi eli lia?Auk lep nalan pait lo son. 14 Undeng AmaLamtua nulut auk deng maan ni son, tiatamam auk katang deng Ama Lamtua. Auktupu-talas le lako-pait ela tukun. Hidimasii tukun man tutnaal nol au lam, taonelola ko oen keo tele au.”

    15 Mo AMA LAMTUA siut bali noan, “Elalo! Asii man keo tele ku lam, mam Aukin belen hukung nga ngele dui lalis itu.”HidimAMALAMTUA tao taad seKain, halinnam atuli li tana, le keo tele un deken.16 Hidi na kon, Kain lako nang maan na, lelako katang deng AMA LAMTUA. Un lakolius se mana mesa, se klaap Eden na halinleol-saken na. Maan na ngala Nod, mannahin na noan, ‘Tupu-talas’. Kon un daadse maan na.

    Kain in hua-koet tas* 3:20 Se dais Ibranin nam, ‘adam’ nahin na noan ‘atuli’. † 3:24 Dais Ibranin deng Ama Lamtua ima-ii man muikdilaꞌ deng sorga ngas noken noan, ‘kerubim’. * 4:8 Muik in dula blaan ila lo, man pake Habel in aa ka, mo dais nasdulas ne dais Ibrani esa ka lo.

  • Kej 4:17 5 Kej 5:2917 Hidi nam Kain sapa, kon un sapa ka

    behe. Ti un hua ana biklobe mesa, oenngali ngala Henok. Kon Kain bangun ingumesa. Hidim un ngali iung na ngala Henok,muid un ana ka ngala ka. 18 Hidim Henokana ka ngala Irad. Irad ana ka, Mehuyael.Mehuyael ana ka, Metusael. Nol Metusaelana ka, Lamek.

    19 Lamek saap nol bihata at dua. Mesngala Ada, nol mesan na pait ngala Sila.20 Ada ana ka ngala Yabal. Un in hua-koettas daid atuil in lolo-poa hmukit. Oen nuilseda-seda se mana mamo, nol oen daad sehleep dales tukun. 21 Un palin na, ngalaYubal. Yubal in hua-koet tas daid atuil inkuti taan sasanu, gitar, juk nol huu taanklingu nol oleꞌ.

    22 Lamek sapa Sila, hua Tubal Kain. Unin hua-koet tas daid tukang bisi, tiata oendaek sa-saa bili-ngala deng bisi nol tung-dadi nol bis-kunis. Tubal Kain palin bihatala, ngala Naama.

    23 Oemesan na, Lamek naka-naka apa kase un sapan nas duas silan noan, “Mi duamhii ke! Apin tana-biklobeng mes keng nolau, mo auk tuk tele una. 24 Atuil in keotele Kain nas, haup in hukung lalis itu. Moeta muik in le hatu-pukun nol au kam, oenhaup hukung oe buk itu beas itu.”

    Adam muik ana mes pait, ngala Set25 Adam sapa Hawa hua ana biklobe mes

    pait. Kon oen ngali tana-ana na, ngala Set(man nahin na noan, ‘tunang bele’). Un-deng Hawa tek noan, “Ama Lamtua tunangbel auk tana-ana ni son, le seda Habel manKain in keo tele son na.” 26 Nesa-nesangkon Set haup ana biklobemesa, ngala Enos.

    Lius dedeng na, halas-sam atuli lasmulaitodan-lahing se AMA LAMTUA Allah.

    5Dehet deng Adam in hua-koet tas lako pes

    Noh1-2 Dedeng Lamtua Allah koet atuli lia ka,

    Un koet oen muid Un hnika-tuladang nga.Un koet one, bihata nol biklobe. Un nokenoen noan ‘atuli’, hidim Un bel hangun seone.

    Atuling hmunan na, ngala Adam. Adamin hua-koet tas, ngalan nas elia:3 Dedeng Adam umur taun ngatus buk tiulkon, unhaup ana biklobemesa,manhnika-tuladang nga banansila el un kon. Kon

    un ngali tana-ana na, ngala Set. 4 Hidinam, Adam nuli taplaeng pait taun 800, unkon haup taplaeng aan biklobe nol bihata.5 Dedeng un umur taun 930 halas-sam, unmate.6 Dedeng Set umur taun 105, kon un haupana biklobe mesa, ngala Enos. 7 Hidim Setnuli taplaeng pait taun 807, nol un hauptaplaeng ana biklobe nol bihata. 8 Dedengun umur taun 912, halas-sam un mate.9 Dedeng Enos umur taun buk sipa, konun haup ana biklobe mesa, ngala Kenan.10Hidim, Enos nuli taplaeng pait taun 815.Un haup taplaeng ana biklobe nol bihata.11Dedeng un umur taun 905, halas-sam unmate.12DedengKenan umur taun buk itu, kon unhaup ana biklobe mesa, ngala Mahalalel.13Hidi nam, Kenan nuli taplaeng pait taun840. Un haup taplaeng ana biklobe nolbihata. 14Un umur taun 910, halas-sam unmate.15 Dedeng Mahalalel umur taun buk enengbeas lima, kon un haup ana biklobe mesa,ngala Yared. 16 Hidi nam, Mahalalel nulitaplaeng taun 830. Un haup taplaeng anabiklobe nol bihata. 17Dedengunumur taun895, halas-sam un mate.18 Dedeng Yared umur taun 162, un haupana biklobe mesa, ngala Henok. 19 Hidinam, Yared nuli taplaeng pait taun 800, nolun haup taplaeng ana biklobe nol bihata.20Dedeng un umur taun 962, halas-sam unmate.21 Dedeng Henok umur taon buk enengbeas lima, kon un haup ana biklobe mesa,ngala Metusalak. 22 Hidi nam, Henoknuil koo-dalen mes nol Ama Lamtua Allahdidiin taun 300 pait. Kon un haup taplaengana biklobe nol bihata. 23-24 Un nuil koo-dalen mes napiut nol Ama Lamtua Allah.Dedeng un umur taun 365, kon un ilangle ase tuun ela, undeng Ama Lamtua Allahnikit sakeng un lako dapa kua.25 Dedeng Metusalak umur taun 187, konun haup ana biklobe mesa, ngala Lamek.26 Hidi nam, Metusalak nuli taplaeng paittaun 782. Unhaup taplaeng anabiklobenolbihata. 27Dedeng un umur taun 969, halas-sam un mate.28 Dedeng Lamek umur taun 182, kon unhaup ana biklobe mesa. 29 Lamek ngalitana-ana na, ngala Noh (man lin na tu-ladang el dais Ibraninmesa, nahin na noan,

  • Kej 5:30 6 Kej 7:1‘halmui-halmau’), undeng un tek noan,“Mam tana-ana ni halmui-halmau kit ledalen kolo, deng kit in daek hiti-late sedale, man Ama Lamtua Allah in kutuk sonnia.” 30Hidi nam, Lamek nuli taplaeng paittaun 595. Unhaup taplaeng anabiklobenolbihata. 31Dedeng un umur taun 777, halas-sam un mate.

    32 Dedeng Noh umur taun 500, kon unhaup anabiklobe at tilu, ngalans Sem, Yafetnol Ham.*

    6Atuli li in daat ta

    1 Dedeng na, atuli li mamo taplaeng.Hidim oen nuil his-hoeng lako pes ola-ola,se papmes apan-kloma kia. Oen kon huanal ana-aan bihata mamo. 2 Ama Lamtuaanan biklobe las* ngat atuli li anan bihatalas leko-leko sii. Kon oen laok saap noltana-bihaat man oen in koma ngas. 3 KonAMA LAMTUA tek noan, “Auk kaeng sonnol atuli li in nuil le taan tula-peke lo nia.Auk Koo man bel oen le nulis sa, tade lebeles in nuli napiut lo son.† Oen mustimates. Tiata mam oen suma nulis pes taunngatus buk dua siis.”

    4 Deng oras na, nol oras in mudi-muidapang nas, muik atuil man apa ka tene nollapa isi se apan-kloma kia.‡ Dedeng AmaLamtua anan biklobe las saap nol atuli lianan bihata las sa, oen hua atuli-atuil inmuun-tes. Nas tulu-tulu in hote-dati manngalan nas lail se dehet hmunan hesa kuangas.

    5 Dedeng na, AMA LAMTUA net atuli-atuil in se apan-kloma kia ngas in daekdadaat lai-lisin na son. Oen dalen nas sumataan in nangan daat si-sii. 6 Kon AmaLamtua sabail apa, undeng Un koet nal oenson, le daad se apan-kloma kia. Ni man taoAma Lamtua dalen iil isi. 7Undeng na le Unaa noan, “Nini ela lam, Auk tao didaan atulilia, man Auk koet nalas son se apan-klomakia. Kee-tilu kas nol hmukit tenga las konAuk tao dudus totoang. Ta Auk sabail apangi nol in koet one son.” 8 Mo suma Nohsii, man tao AMA LAMTUA dalen koloꞌ.

    Dehet deng Noh9-10 Noh dehet ta elia: Un anan biklobe

    las at tilu, ngalans Sem, Yafet nol Ham.Noh nam nuil lolo, un daek dadaat net lo.Dedeng na, suma un siiman banan. Unnulidani nol Ama Lamtua Allah.

    11-12 Mo Ama Lamtua Allah ngat totoangatuil tenga las sam, daat totoang. Se ola-oltuun kon, atuli li lalan in nuli ka daat lai-lisin son. Ama Lamtua Allah ngat atuil inse apan-kloma ki ngias sam, suma muik indaat sii. 13 Kon Ama Lamtua Allah tek Nohnoan, “Se ola-ola lam, Auk suma ngat netatuli li in daat ta tuun. Tiata Auk nutusson noan, Auk le tao didaa apan-kloma kitotoang nol un isin nas beas bakun. 14Tiataelia Noh! Nol ni kon, ku daek kapal tenemesa nini kai telas. Se kapal la dale, kudaek kamar-kamar. Hidim muang kapalla likun na, nini ter. 15 Ku daek kapal nablatas sa, meter 133, blehan na meter bukdua beas dua, nol un lapa ka meter hngultilu. 16 Tapa tihi laok se kapal la dapa. Mobel tihi la, puti lail-liis steng meter dengtembok ka. Ku bating kapal la, daid hnodentilu. Hidim tao hnita mes se kapal la blapassa.

    17 Nangan babanan ne! Mam Auk niungui in baa tene deng dapa kua, le tao teletotoang in nuil se apan-kloma kia ngas, ledidiin muik in lisi lo. 18 Mo Auk le but inhida nol ku. Eta mam ku taam lako kapalla lam, leo-leo nol ku sapam ma, ku anammas, nol ku nalem mas.

    19-20 Kumusti laok kat hmukit apamesa-mesa, deng hmukit tas totoang, le noltamang lakos se kapal la dalen, halin namoen nulis leo-leo nol ku. Kat hmukit inmoang, kee-tilu, nol hmukit in lolo ngas,le halin mam oen nulis totoang kon. 21 Kumusti kil tamang in kaa bili-ngala laok sekapal la dale, le halin taung mi in kaa, noltaung hmukit tas kon.”

    22 Hidi kon Noh daek muid Ama LamtuaAllah in leka ka.

    7Ui in baa tene ka

    1 Hidi na kon, AMA LAMTUA aa nol Nohnoan, “Noh! Auk ngat laok papmes se

    * 5:32 Ham nammo, aan hmudin. Ngat se Dehet deng Apan-kloma ki in Dadi ka 9:24-25. * 6:2 Dais man noan, ‘AmaLamtua anan biklobe las,’ na taan parsis lo. Muik atuil in tana deeh tek noan, na lahi las anan nas. Muik teng tek noan,oen nam mo deng atuil lo. Muik teng pait man nangan noan, Ama Lamtua ima-ii deng sorga. Mo muik in taan parsislo. † 6:3 Dais Ibranin in se nia ki dulan nol langa isi lo. ‡ 6:4 Dais Ibranin noan ‘atuil Nefil las’. Mo nahin nalanga isi lo nabale.

  • Kej 7:2-3 7 Kej 8:17ola-ol son, mo suma ku sii man dalem malolo. Undeng na, ku nol ku sapa-anam mastaam lakom se kapal la dalen tia. 2-3 Dengtotoang hmukitman boelmi in kaang ngas,nol taom pake taung in kil le todan Aungas, kil nolas tapa itu-itu lakos se kapal ladalen. Deng totoang kee-tilu bili-ngalangngas kon, kil tapa itu-itu. Mo deng hmukitdidang ngas sam, kil tapa mesa-mesa tuun.Nini ela lam, hmukit tas nol tilu-kee nasdaid bini, le halin nam oen muik tutungus.

    4 Nangan babanan ne! Ta naha lelo itulam, Auk niung ulan tene, man teen tahanlo, lako pes dedeng buk aat lelo buk aat.Nini ela lam, Auk hukung tele totoang sa-saa in nuil se tuu dapa, man Auk in daekhidi son nas.”

    5 Hidi kon Noh daekmuid AMA LAMTUAin leka ngas totoang. 6 Dedeng ulan teneka in baa ka, Noh umur taun 600. 7 HidimNoh nol un sapa ka, nol un anan nas, nolun nalen nas taam lakos kapal la dalen, lehalin nam oen haup slamat deng ui teneka in baa ka. 8-9 Tao muid AMA LAMTUAin leka ka, Noh kil tamang hmukit bili-ngala nol kee-tilu, mesa-mesam nonool untapa, deng totoang hmukitman atuli li boelkaan, tamlom atuli li boel in kaan lo ngaslaok se kapal la dalen. 10 Hidi nal lelo iutkon, ui la holbohon maa, le tung apan-kloma ki papmesa.

    11 Tom nol dedeng na, Noh umur taun600, bulan dua, lelo hngul itu kon, ulantene ka maa! Dedeng na banansila el hnitaapan nu holsai, le ui la holbohon niu maa.Nol ui mata ngas kon, lua putis. 12Kon ulanna in nahu ka, tene taan lo lelo-duman,didiin lelo buk aat.

    13 Mo lelon na kon, Noh nol un sapaka, nol un anan at tilu las Sem, Yafet nolHam, nol un nalen nas totoang taam lakoskapal la dalen. 14 Oen tamas leo-leo nolhmukit tas, nas hmukit in moang, hmukithuin, hmukit in lolo, tilu-kee nol totoanghmukit in muik dila ngas. 15-16 In nuli ngastotoang mesa-mesam nol oen tapan, oentaam lakos kapal la dalen, leo-leo nol Noh,banansila el Ama Lamtua Allah in lek unaka.

    Nikit oen tamas totoang son kon, AMALAMTUA hkaen tele kapal la hnitan na.

    17-19 Ulan tene na nauh napiut didiinlelo buk aat, kon ui saek lapa napiut didiinkapal la boe. Hidim ui la saek napiut didiin

    bua nal totoang leten lapa ngas. 20 Ui nasaek napiut tene taan lo, didiin lihu kameter iut deng leten in lapa dui ngas tula.

    21-23 Nini ela, totoang sa-saa in nuil setuu dapa ngias mates hidi. Atuli, hmukitin moang, hmukit huin, hmukit in lolo,nol tilu-kee kas mates hidi. Suma Noh noltotoang in se kapal la dalen nas siis mannulis. 24 Ui na miti tahan lo, lako lius lelongatus buk lima.

    8Ui la in miti ka

    1 Mo Ama Lamtua Allah nadidingun Nohnol totoang hmukit in se kapal la dalengngas lo. Kon Un bel angin le huu ui tenena halin miti. 2Un tung totoang ui mata inse dale-dapang ngias, nol Un tao ulan na leteen in nahu. 3Kon ui la niu buit-buit. Hidilelo ngatus buk lim kon, ui la lihu isi lo son.4 Tom nol bulan itu la, kuhit nal lelo hngulitu kon, kapal la sel se leten lapa mes dapa,ngala Ararat. 5Ui la niu napiut lako pes leolmesa, bulan hngulu la lam, leten nas tulangas ngat tanas nol langa son.

    6 Kaliut nal lelo buk aat kon, Noh saijendela kapal las mesa. 7Kon un sao kakalomesa. Kakaol na hong lako-pait didiin uitene na miti baktetebes. Mo un hong paitlako kapal la lo. 8 Kon Noh sao tiul-tuanmes lolen, le halin taan noan ui la niubaktebes son tam lo bii ka. 9Mo undeng uila bua papmes apan-kloma ki nabale, tiatatilu na haup maan in dada lo. Kon un hongpait lako kapal la. Ti Noh doong un ima kale daek tamang tiul-tuan na pait lako kapalla dalen.

    10 Noh natang lelo iut pait, halas-sam unsao tiul-tuan na pait. 11Lelo-maun kon, tiluka pait maa se Noh, un kil nol kai saitunklehenmesa, man halas-sam un lukut hidi.Kon nam Noh taan haup noan, ui la niubaktebes son. 12Unnatang lelo iut pait kon,un sao tiul-tuan na pait lako. Mo pait nalam, tiul-tuan na pait lo son.

    13 Dedeng Noh umur taun 601, tom nolleol mesa bulan mesa, ui la miti baktetebesson. Kon Noh sai kapal la jendela las, hidimun ngat pukiu lam dale ka tuu son. 14 Liusbulan dua la, leol buk dua beas itu ka lam,dale ka tuu baktetebes son.

    15 Hidi kon Ama Lamtua Allah tek Nohnoan, 16 “Noh! Mi bisa nium totoang dengkapal ni tia. 17 Sao puting totoang hmukit

  • Kej 8:18-19 8 Kej 9:27in moang, hmukit huin, hmukit in lolo, noltilu-kee kas tia! Nang le oen totoang ta-plaeng mamo le halin tao inu apan-klomakia.”

    18-19 Hidi kon Noh nol un sapa ka, unanan nas, nol un nalen nas totoang, putisdeng kapal la. Hmukit tas totoang konputis, mesa-mesam nonool un tapans, lepiut lakos.

    Noh bel in todan le nodan mamo se AmaLamtua

    20 Hidi kon Noh babail batu, le daidmaan in todan taung AMA LAMTUA. Denghmukit man boel pake le daid hmukit intodan nas, Noh kat nal mesa-mesa. Hidimun keos le tunus se mija na dapa, le daidin todan bel AMA LAMTUA. 21 Nikit AMALAMTUA hodo net in tunu-dadung nas inbui bingis sa kon, Un dalen kolo isi. Unnangan noan,“Kilan deng dedeng nia, Auk tao didaanapan-kloma ki undeng atuli li in daat talo ka. Oen nangan dadaat deng anan biiku kon no, Auk tao didaan totoang in nulingias banansila el Auk tao son ni lo ka.22 Se dedeng apan-kloma ki muik nabalelam, oras sas laok napiut, el in biasa ka.Nas: oras in soko-hai, nol oras in nui-nole,oras blingin nol oras otot, oras ehe nol orasulan, lelo nol duman.”

    9Ama Lamtua Allah butu-kil in hida nol Noh

    1 Ama Lamtua Allah bel hangun se Nohnol un anan nas, hidim tekas noan, “Mibehe-hua mamo-mamo, le tao inu paitapan-kloma kia. 2 Mam totoang hmukithuin, kee-tilu nol ikan-ikan nas lii mia. Tami man musti ator one. 3 Mi boel kaatotoang hmukit nas sisin nas, banansila elmi konboel kaa sa-saa inmula-hai ngas isinnas. Totoang nias, Auk bel mias.

    4 Suma siis man muik dala nabale ngassam,mi boel kaas deken. Undeng hmukit tihngasa ka muik ne un dala ka. 5-6Auk daekatuli li muid Auk tuladang ngia. Undengna le, mi boel keo atuil deken. Eta muikatuli, tamlom hmukit man keo tele atulilam, musti keo tele oen kon. Hukung nimaa deng Au. 7 Mi musti hua-koet mamo-mamo, le tao inu apan-kloma ki pait.”

    8 Ama Lamtua Allah tupang napiut Un inaa ka noan, 9 “Nol nia, Auk butu-kil Auk inhida ki nol mia, lako lius mi in hua-koet tas

    kon. 10 In hida ni kon, tom nol totoang innuli ngias, banansila el hmukit in moang,hmukit huin nol tilu-kee kas. Nas totoanghmukit man in puit leo-leo nol mi dengkapal la dale ngas. 11 Auk in hida ki elia:Auk niung ui tene, le tao tele totoang innuli ngias lo, nol tao didaan apan-kloma kipait lo ka.

    12-13 Auk balang Auk depan na se apannu dapa, halin daid tada, le tek nuting Aukin hida man hidi nutus taan lo nol mia,nol totoang in nuil se apan-kloma ngias sa.14-17 Eta muik nopen se apan nua, hidimdepan na puti, lam un tek nuting Auk inhida man noan: mam ui tene in baa ka taodidaan sa-saa in nuli ngias pait lo ka. Niniela lam, Auk in hida man hidi nutus taanlo ka, butu-kil nol mia, nol totoang in nulingas.”

    Noh mahu18Noh ananman puit deng kapal la ngas,

    Sem, Yafet nol Ham (Ham namo, aam dengKanaꞌan). 19 Totoang atuil in ne apan-kloma ki ngias in hua-koet tas putis dengNoh anan at tiul nas.

    20 Noh nam, atuil in daek klapa. Un mandaek klaap anggor muna hesa. 21Oe mesanna, un niun anggor didiin mahu ngele isi.Kon un kolong soleng un kai-baut in pakengas, hidim nini luli-lulit se un hlepe ladalen. 22 Nikit Ham ngat net un ama kain lulit ta kon, un lail puti lako le tek unkaka Sem nol Yafet. 23 Kon nam oen duaskat semanmesa, hidim helas le loen se oenduas adun nas. Hidi nam oen duas hoenniin klupun, le taam lakos hleep na dalen,le bua oen aman na. Nini ela lam, oen duasnet oen aman na in lulit ta lo. Hidi halas-sam oen duas putis.

    24 Nikit Noh in mahu ka ilang kon, untaan haup ana hmudin na in tao ka. 25Konun tek noan, “HoeHam, aamdengKanaꞌan!Auk bahang ku! Mam ku daid ata taung kukakam mas!26 Naka AMA LAMTUA! Nang le Un bel

    hangun banan se Sem!Mo nang le Kanaꞌan daid ata taung

    Sem!27 Nang le mam Ama Lamtua Allah tao

    bluang taplaeng Yafet dale ka;Nol un in hua-koet tas nuil daem nol

    Sem in hua-koet tas.Mo nang le Kanaꞌan daid ata

    taung Yafet kon.”

  • Kej 9:28 9 Kej 11:3-4

    28 Hidi deng ui tene ka in sake ka, Nohnuli nabael pait taun 350. 29 Dedeng unumur taun 950, halas-sam un mate.

    10Noh nol Yafet in hua-koet tas

    1Hidi dengui tene ka konnam, Noh anannas: Sem, Yafet nol Ham haup in hua-koet.2-5Yafet in hua ngas, Gomer,Magog,Madai,Yawan, Tubal, Mesek nol Tiras. Mesa-mesam nonool un dasi-dehet esa, ngalaesa, nol oen dale esa.Gomer in hua-koet tas, Askenas, Rifat nolTogarma.Yawan in hua-koet tas, Elisa, Tarsis, atuli-atuil Kitim mas, nol atuil Dodanim man indaad lo-lool tasi suut ta ngas.*

    Ham in hua-koet tas6 Ham in hua-koet tas, Kus, Misraim, Put

    nol Kanaꞌan.†7 Kus in hua-koet tas, Seba, Hawila, Sabta,Raema nol Sabteka.Raema in hua-koet tas, Syeba nol Dedan.

    8Kus ana biklobe la,moNimrod. Unnammo meo in hote-dati man muun isi. 9 Unin muun isi ka maa deng AMA LAMTUA.Un kon daid atuil in lono-poa hmukit manmuun isi. Undeng na le taom atulis aanoan, “Nang le ku daid atuil in lono-poahmukit manmuun isi banansila el Nimrod,man haup un in muun-tes sa deng AMALAMTUA.” 10 Hmunan nu un dale ka mulaideng Babel, Erek Akad, nol Kalne. Niastotoang muik ne Sinear.‡ 11 Deng na, unkuasa taplaeng Asyur. Hidi kon un bangun-pii kota Niniwe, Rehobot-Ir, Kala, 12 nolResen, man in ne Niniwe nol Kala hlala kaka. Totoang kota nias, kota-kota tene.13 Misraim in hua-koet tas, atuli-atuilLudim, Anamim, Lehabim, Naftuhim,14 Patrusim, Kasluhim nol Kaftorim. AtuilKasluhim mas, atuil Filistin nas upu kia-kaons.15 Kanaꞌan ana hmunan na, mo Sidon.Kanaꞌan kon daid upu kia-kaons deng atuli-atuil Het, 16Yebusi, Amori, Girgasi, 17Hiwi,Arki, Sini, 18Arwadi, Semari nol Hamati las.

    Kanaꞌan in hitu-hoen nas his-hoenglakos kata-katang, 19 didiin oen dale kastoon na, mulai deng Sidon lako Gerar,

    napiut lako pes se Gasa. Deng na napiutlako Sodom, Gomora, Adma, nol Seboim, lepes se Lasa.

    20 Oen totoang nam mo, Ham in hua-koet. Mesa-mesam nonool oen dasi-dehetesan, oen ngalan esan, nol oen dale esan.

    Sem in hua-koet tas21 Yafet kaka Sem daid atuil Eber ras upu

    kia-kaons.§22 Sem in hua-koet tas, mo Elam, Asyur,Arpaksad, Lud nol Aram.23 Aram in hua-koet tas, mo atuli-atuil Us,Hul, Geter nol Mas sas.*24 Arpaksad ana ka Sela. Sela ana ka Eber.25 Eber haup ana biklobe at dua. Hmunanna un ngali ngala Pelek, (man nahin nanoan, bakisa-bakisan), undeng dedeng na,atuli li bakisan nol apa se apan-kloma kia.Un palin na, ngala Yoktan.26 Yoktan in hua-koet tas, mo Almodad, Se-lef, Hasar-Mawet, Yera, 27 Hadoram, Usal,Dikla, 28Obal, Abimael, Syeba, 29Ofir, Haw-ila nol Yobab. Oen totoang niam, Yoktan inhua-koet sii.

    30 Oenmaan in dada ka, kilan deng Mesanapiut lako lius se Sefar, man nas leten-leten ne suu halin leol-saken.

    31 Oen totoang nam, Sem in hua-koet.Mesa-mesam nonool un dasi-dehet, ngala,nol dale esan.

    32 Nas totoang Noh in hua-koet, mesa-mesam nonool un ngala esa. Nikit ui inbaa tene ka kuhit kon nam, oen nias manholhising le inu apan-kloma kia.

    11Menara se Babel

    1 Hmunan hesa kua, totoang atuil in seapan-kloma ki ngias, dehet nol apa ninidasi mes sii. 2 Neot mesan na, teng dengone la lakos seda bus el halin leol-saken,kon oen lius se dale titun mesa se Sinear,ti oen daad se las.*

    3-4Oen totoang koomesa le tek apanoan,“Kaka-pali me! Maa le kit bangun-pii kotatene mesa. Kit musti kutang dale, hidimkit tunun, le halin daid baut didi. Kit tode-toed baut nas nini ter. Hidim bangun-piimenara mesa, man tula ka lako pes se apan

    * 10:2-5 Muik in dula blaan tenga las dul noan, ‘Rodanim’. † 10:6 Kus na mo ‘Etiopia’. Misraim na mo ‘Mesir’.‡ 10:10 Sinear na mo, Babel ngaal didang nga. Halas ni maan na, ne Iran nol Irak. § 10:21 Muik atuil in tanadeeh tek noan, Eber na mo ‘Ibrani’. * 10:23 Mas ngaal didang nga, ‘Mesek’. * 11:2 ‘Laok se halin leol-saken’se dais Ibranin nam, nahin na kon noan, ‘deng halin leol-saken’. Sinear ngaal didang nga ‘Babel’.

  • Kej 11:5 10 Kej 12:3nua, le halin nam kit haup in naka. Nangle kit daid bangsa tene mesa, man bakisa-bakisan pait lo ka.”

    5 Kon AMA LAMTUA niu le ngat soba-naan kota na, nol menara man oen inbangun son na. 6HidimUn tek noan, “Atuilnias totoang bangsa mesa. Oen kon pakedasi-dehet mesa. Asa man oen in dake nia,halas-sam poh hmunan na na. Ola bingindua, eta oen totoang butu-kil apa daid mesbanansila el halas nia lam, mam oen daeknal asa tukun. 7Banan dui ka Kit niu lako, letao oendasi-dehet ta daid dasimamo, halinoen aa kam taan apa mes nol mes lo.”

    8 Kon nam, Ama Lamtua niu maa le taodidaan oen dasi-dehet ta. Nini ela lam, Untao atuli las le holhising lako papmes seapan-kloma kia. Kon oen bangun napiutkota na pait lo. 9 Undeng na le oen ngalikota na ngala Babel, (man banansila el dasimesa, man nahin na noan, ‘nangan tananlo’), lole AMA LAMTUA tao sisaek oen dasi-dehet ta, nol tao oen le holhising lakos seola-ola, se papmes apan-kloma kia.

    In hua-koet deng Sem lako pes Abram10 Nias Sem in hua-koet tas. Dedeng

    ui tene ka miti kuhit nal taun dua, tomnol Sem umur taun ngatus, un haup anabiklobe mesa, ngala Arpaksad. 11Hidi nam,un nuli nabael taun 500. Kon un hauptaplaeng ana biklobe nol bihata.

    12 Dedeng Arpaksad umur taun buk tilubeas lima, kon un haup ana biklobe mesa,ngala Sela. 13 Hidi nam, Arpaksad nulinabael taun 403, kon un haup taplaeng anabiklobe nol bihata.

    14 Dedeng Sela umur taun buk tilu, konun haup ana biklobe mesa, ngala Eber.15 Hidi nam Sela nuli nabael taun 403, konun haup taplaeng ana biklobe nol bihata.

    16 Dedeng Eber umur taun buk tilu beasaat kon, un haup ana biklobe mesa, ngalaPelek. 17 Hidi nam Eber nuli nabael paittaun 430, nol un haup taplaeng ana biklobenol bihata.

    18 Dedeng Pelek umur taun buk tiul kon,un haup ana biklobe mesa, ngala Rehu.19Hidi nam Pelek nuli nabael taun 209, nolun haup taplaeng ana biklobe nol bihata.

    20 Dedeng Rehu umur taun buk tilu beasdua kon, un haup ana biklobe mesa, ngalaSeruk. 21 Hidi nam, Rehu nuli nabael pait

    taun 207, konunhaup taplaeng ana biklobenol bihata.

    22 Dedeng Seruk umur taun buk tilu, konun haup ana biklobe mesa, ngala Nahor.23 Hidi nam Seruk nuli nabael pait taun200, kon un haup taplaeng ana biklobe nolbihata.

    24 Dedeng Nahor umur taun buk duabeas sipa, kon un haup ana biklobe mesa,ngala Tera. 25 Hidi nam Nahor nuli nabaelpait taun 119, kon un haup taplaeng anabiklobe nol bihata.

    26 Dedeng Tera umur taun buk iut lisi,kon un haup ana biklobe at tilu; Abram,Nahor nol Haran.

    Tera in hua-koet tas27 Nias Tera in hua-koet tas. Tera anan

    nas, Abram, Nahor nol Haran. Haran haupana biklobe mesa, ngala Lot. 28 DedengHaran mate kam, un ama Tera nuli nabale.Unmate se iung in hua una ka, ngala Ur neatuil Kasdimmasdale ka. 29AbramsaapnolSarai. Nahor saap nol Haran ana bihata la,ngala Milka. Haran kon haup ana biklobe,ngala Yiska. 30Mo Sarai hua aan lo, undengun maan in hua ka tema.

    31 Oe mesan na, Tera nol un ana Abram,un nalen Sarai nol un upu Lot, putis lakosnang soleng iung Ur. Dedeng na, oen lelakos dale Kanaꞌan. Mo lakos lius se daleHaran kon, oen daad se las tukun. 32 Se na,Tera mate se dedeng un umur taun 205.

    12Ama Lamtua Allah huil nal Abram

    1 Dedeng na, AMA LAMTUA aa memanson nol Abramnoan, “Abram! Ku puti nangsoleng ku ingu lia, ku nenan nas, nol kuamam ma uma la. Ku lako se mana mesa,man mam Auk tulu bel kun.2 Mam Auk bel ku hangun.

    Le ku in hua-koet tas mamo taplaeng,nol daid bangsa in tene dui,

    didiin atuli li taan ku ngalamma.

    Hidim ku kon daid hangun bel atuildidang.

    3MamAuk bel hangun se atuli-atuilman inbel ku hangun nas.

    Mo Auk bahang atuil man in bahangku ngas.

    Hii babanan ne!

  • Kej 12:4-5 11 Kej 13:10Mam totoang bangsa in se apan-

    kloma ki ngias haup hangun, un-deng ku.”

    4-5 Dedeng na, Abram umur taun buk itubeas lima. Un kil un sapa Sarai, nol unpalin na ana Lot, nol un hmuki-pusakannas totoang, nol totoang atuli-atuil in dake,man un hapus se kota Haran nas. KonAbramnol un nenan nas bokas nang solengHaran, le lakos se dale man AMA LAMTUAin tek un son na. Oen laok napiut le lius semana mesa, ngala Kanaꞌan.

    6 Lius se uas kon, Abram laok pukiudale na. Un lako lius dadani nol ingumesa, ngala Sikem. Hidim oen daad tahangdadani kai ina tene mesa, se More. Dedengna, atuil Kanaꞌan nas daad nabael se las.7 Se na, AMA LAMTUA tulu-balang apa kabel Abram. Un tekan noan, “Mam Auk beldale ni bel ku in hua-koet tas.” Hidi konAbram daek mana mesa, toden nini batu,le taon daidmaan in tunu-dadung bel AMALAMTUA, man tulu-balang apa ka son semaan na.

    8Hidi dengmaan nam, Abram lakos sedase leten, ne suu loten, hidim daad tahangse iung Betel nol iung Ai hlala ka. Se na,un bangun mija in tunu-dadung mes paittaung in todan-lahingAMALAMTUA. 9Hidinam, un daad seda-seda mana, lako lius sedale Negeb, ne Kanaꞌan halin loet-ahen.

    Abram lako se dale Mesir10 Oe mesan na, lubu muun isi se dale

    Kanaꞌan. Undeng na le Abram nol unnenan nas laok katang dui pait, el halinloet-ahen, le lakos lius se dale Mesir. Oendaad tahang se las. 11 Oras oen le taamlakos se dale Mesir ra, Abram tek un sapaka noan, “Sarai. Ku niam leok isi. 12 Ta etaatuil Mesir ras ngat net ku in leok isi eli kialam, taon elola ko oen keo tele au, undengauk niam ku sapam. Nini ela lam, oen katnal ku. 13Tiata banan dui ka, ku tekas noanauk niam mo ku kakam. Nini ela lam, oenkeo tele auk lo, molam oen babanan nol au,undeng ku.”

    14 Oras Abram lakos lius se Mesir kon,atuli las ngat net bihatang na lekon ana lo.15 Lahing Mesir ra pegawin nas ngat netbihatang na kon, oen naka-naka un in lekoka, se lahing nga sila. Kon oen nol bihatangnga lako se lahing nga uma. 16 Tiata lahingnga tao Abram nol babanan, undeng Sarai.

    Hidim lahing nga bel Abramhmukit el; lae-blai, laen, aus-sapi, keledai, nol unta mosa-mosa tuun ela. Un kon belen ata biklobenol bihata.

    17 Mo undeng un kat atuli sapa lako seun uma la son, tiata AMA LAMTUA hukunglahing nga nol un uma isin nas nini ili bili-ngala. 18Hidi kon lahing nga hamanAbramle tekan noan, “Abram, ku tao saa in taonia la? Amo tasao le ku tek tuun lo noan,bihatang ni ku sapammia? 19Mo ku tek le,un niam ku palim! Naha-bubuit tam aukkatan le taon daid auk sapang! Ku sapammi nian! Nol nia, kil nolan lako. Mi duambok lakom deng auk silang ngi tia!” 20Hidinam, lahing nga lek un pegawi las le nulutputing Abram nol un sapa ka, nol un sa-saalas totoang deng dale na.

    13Abram nol Lot bakisan apa

    1 Hidi na kon, Abram nang Mesir, le paitlako se dale Negeb. Un lako nol un sapaka, nol un hmuki-pusakan nas totoang. Unpalin na ana Lot kon, lako mudi. 2 Abramna mo muik isi. Un hmukit in moang ngas,lil-mea, nol lil-muti kas mamo isi.

    3 Deng Negeb un laok seda-seda mana,le pait lako se iung Betel nol iung Ai hlalaka. Hmunan nu, un daad net se la. 4Nol unkon bangunmija in tunu-dadung se na son.Tiata un todan-lahing AMA LAMTUA se na.

    5 Lot man leo-leo nol Abram ma kon,muik hmukit in moang mamo, nol un at-ulin in dake ngas kon mamo. 6-7 Mo maanna bluang isi lo taung Abramnol Lot, le oennulis leo-leo nol oen hmukin nas totoang.Hidim Abram nol Lot atuil in lolo-poangngas, kaen apa undeng bluan se maan nadabun in nalo oen hmukit tas. (Dedengna, atuil Kanaꞌan nas nol atuil Feris sas kondaad nabael se las).

    8 Hidi kon Abram tek un ana ka noan,“Hoe Lot! Kit nia mo ama-ana, mo tamlomkit banan nol apa mes nol mes lo, undengkit atulin in dake ngias in keng apa tutun-gus sia. 9 Tiata in banan dui ka, kit duatbakisan apa tuun tia. Maanni bluang. Tiataeta ku huil dale su loten nua lam, auk haupsuu blain nia. Mo eta ku huil dale suukanan nia lam, auk kat se kliu nia.”

    10 Ti Lot ngat-ngat pukiu. Kon un ngatnet hnono palun Yordan man liis-laas nolui, lako pes se iung Soar. Maan na dale

  • Kej 13:11 12 Kej 14:18ka boa-mina leko, banansila el AMA LAM-TUA klapa la, nol hnika ka el dale Mesir.(Dedeng na, AMA LAMTUA tao didaan kotaSodom nol Gomora lo bii. Tiata dale nabanan nabale.) 11 Ta Lot huil nal totoangdale hnono palun Yordan na. Kon oen duasbakisan. 12 Mo Abram daad napiut se daleKanaꞌan. Hidim Lot lako daad se ingu-iungman in dadani nol kota Sodom, se hnonoYordan. 13Mo atuli-atuil Sodom mas, daatisi. Oen dai hii-ming AMA LAMTUA lo.

    14 Dedeng Lot nol Abram bakisan apason kon, AMA LAMTUA tek Abram noan,“Abram! Olan hikus ku matam ma lengat pukiu mana-maan ku in dili ka.Ngat babanan sila-klupu, nol kliu-kanan.15 Totoang dale man ku in ngat nas, mamAuk bel kus nol ku in hua-koet tas, le daidmi pusakan napiut lako lius didiin. 16MamAuk bel ku in hua-koet tas le daid mamobanansila el hlaen in ne tasi suut tua ngas.Didiin atuli li kaih nal ku in hua-koet tasmamon na lo. 17Nol nia, ku laok pukiu dalena blatas sa, nol un blehan na. Ta totoangnas, mam Auk bel kus.”

    18 Hidi na kon, Abram lakos le daadseda pait se mana mes dadani nol kai-kaiina tene kas se Mamre, dadani nol iungHebron. Kon un toed batu, le daid manin tunu-dadung halin todan-lahing AMALAMTUA se na.

    14Abram hulung Lot

    1 Dedeng na, lahi at aat nakbua. Nas:Amrafel, laih dale Sinear. Ariok, laih daleElasar. Kedarlaomer, laih dale Elam. NolTideal, laih dale Goyim. 2 Dedeng na kon,muik lahi at lim didang kon nakbua. Laihnas: Bera, laih dale Sodom. Birsa, laih daleGomora. Sinab, laih dale Adema. Semeber,laih dale Seboim. Nol Bela, laih dale Soar.Hidi nam laih at aat tas keng nol laih at limdidang ngas. 3 Laih at lim nas nakbua noloen soldadu las se hnono Sidim, (man halasni, oen noken noan Tasi Hmate).

    4 In keng na, un peke ka elia: Hmunannua, laih limnas todan se laih Kedarlaomerlius taun hngul dua. Mo taun hngul tilu kakon, oen hangus labang una.

    5 Oras le taam laok el taun hngul aat taka, laih Kedarlaomer nol un tapans laih tilulas maas nol oen soldadu las. Oen hote-dati le tao tehen ingu-dale tenga. Nas:

    atuil Refaim se dale Asterot-Karnaim, atuilSusim se dale Ham, atuil Emim se daleSawe-Kiryataim, 6 nol atuil Hori man in seleten Seir lako lius epe hlaen El Paran suutta ngas. 7Hidim bali pait lakos se EnMispat(man halas ni ngala Kades). Hidi nam, oentao dudus atuil Amalek kas ingu la, noltao tehen atuil Amori man in daad se daleHaseson-Tamar ras.

    8-9 Hidim laih lima las mana-mana oensoldadunnas se hnono Sidim, le lakos hote-dait labang Laih at aat tas. 10 Se hnono na,muik tubu ter mamo. Dedeng oen hote-dait apa ka, laih Sodom nol laih Gomora,nol oen soldadu las haung lalis. Teng dengone la naih taam lakos tubu ter ras dalen.Nol tenga las lail lakos se leten. 11Tiata laihat aat in nala ngas, laok nuhu-dau nal kai-batu, nol kakaat deng Sodom nol Gomora.Hidi nam oen pait.

    12 Se dedeng na, Abram ana Lot daad seSodom. Kon nam, laih at aat tas daek Lot,le nuhu-dau nal un sa-saa las, nol un atulinnas totoang.

    13 Mo muik atuli mes man kuis. Konun lali lako tek Abram, atuling Ibrani nga,man daad dadani nol kai ina tene-tene kasne Mamre. Dedeng na, muik atuil Amorimes ngala Mamre. Un pali-kakan nas Eskolnol Aner. Oen nam dil iin mes nol Abram.14Dedeng Abram ming noan, atuli las daeknal un palin na ana ka, kon un hamannakbua un atuil in dake, man taan in hote-dati ngas. Oen totoang atuli at 318. Hidikon oen laok nulut muid laih at aat tas,lakos pes se iung Dan, man katang ne halinsuu blai-ahen nua.

    15 Se na, Abram bating un atulin nas, ledaid buan ila lo. Duman na kon, oen lakoshote-dati nol atuil nas. Hidim Abram nolun atulin nas nulut napiut oen lakos lius seiung Hoba, se kota Damsik halin suu blainna. 16 Kon nam, Abram haup pait Lot nolun atulin nas, nol oen sa-saa las totoang,nol atuli-atuil tenga las kon.

    Melkisedek tutnaal Abram. Undaid lahi noltulu agama deng Ama Lamtua Allah

    17 Oras Abram pait deng in hote-daitle tao tehen laih at aat ta ngas, laihSodom maa sodo-sium Abram se hnonoSawe (man atuli taom noken noan, HnonoLahi). 18 Dedeng na, Melkisedek daid laihkota Salem.* Nol un kon daid tulu agama

    * 14:18 Muik atuil in tana teng tek noan, kota Salem nol kota Yerusalem na mo mes sii.

  • Kej 14:19-20 13 Kej 15:16deng Ama Lamtua Allah in Lapa Dui Hihidika. Unmaa, le kil bel Abramruti nol anggoruin. 19-20 Hidi kon un aa le bel hangun seAbram noan, “Nang le Ama Lamtua Allahin Lapa Dui Hihidi, man koet apan-dapaku nol apan-kloma kia ka, bel ku hangun.Naka-halit Ama Lamtua Allah, man hulungku son, le ku nal deng ku musu las.”

    Hidi na kon, Abram bating belMelkisedek op mes deng op hngulu, dengtotoang sa-saamanun innuhu-daunal paitson nas.

    21 Hidi na lam, laih Sodom todan Abram,le tekan noan, “Ama Abram. Sa-saa manama in nuhu-dau nalas son deng auk musula ngas, nang le ama palas totoang. Mo auksuma nodan pait auk atulin nas.”

    22 Abram siut noan, “Ama Lahi. Auksumpa se Ama Lamtua Allah man Lapa DuiHihidi ka sila-mata,mankoet apan-dapa kunol apan-kloma kia, 23noan, auk kat sa-saames lo kon, deng ku sa-saa las. Bung anateben mes kon, auk boel katan lo. Nini elalam, ku aa nal lo noan, ‘Abram haup hmuki,undeng au.’ 24 Auk parlu saa lo. Suma olman auk atulin nas katan son nam, nangantuun noan hidi. Nol nang le auk tapang attilu lias; Aner, Eskol, nol Mamre, kat naloen nena las.”

    15Ama Lamtua Allah nol Abram hid apa

    1 Hidi nam, AMA LAMTUA tulu-balangapa ka bel Abram, le tekan noan, “Abram!Ku lii deken. Ta Auk man tiud bel ku dengku musu las. Nol mam Auk bel ku in haputene.”

    2-3 Mo Abram siut noan, “Eee, Ama Lam-tua Allah. Ama Lamtua bel auk mamo nasela kon no, muik nahin saa lo. Ta auk muikaan le halin pesang bel auk in hua-koettas lo. Tiata kom le haup pusaak mamotaung in tao saa ka? Bole-bole lam, aukata in dake Eliasar deng Damsik man hauptotoang.”

    4MoAMA LAMTUA siut noan, “Ela lo! Taku anam ma esa man haup pusaka las, moata na lo.”

    5 Kon Un kil puting Abram, hidim tekannoan, “Olan ku ngat laok bus el apan nua,le tinang duun nas. Ku kaih nalas se? Mamku in hua-koet tas mamon na el duun naskon!”

    6 Ti Abram sium AMA LAMTUA in tekaka. Kon AMA LAMTUAnoken un noan atuilin dalen lolo, undeng Abram parsai se Una.

    7 Hidi nam, AMA LAMTUA tupang Un inaa ka pait noan, “Auk niam, Lamtua Allah.Aukman kil puting ku son deng iung Ur, nedale atuil Kasdim mas. Nol Auk kon manbel ku dale ni le daid ku dale pusaka.”

    8 Mo Abram ketan noan, “Taon elola nala LAMTUA? Taon elola le halin auk taannoan, mam dale ni daid auk pusaka ka?”

    9 Kon Un siut noan, “Elia! Maa le kittao oras mesa, le butu-kil asa man Auk inteka apin na. Nol nia, ku laok kat hmukitle bel Au: aus-saip ina mesa, laen ina mesa,nol lae-blai mokomesa. Oen totoangmustiumur taun tilu. Hidim ku kil taplaeng noltiul-tuan mesa, nol hmuktai mesa.”

    10 Kon Abram laok kat hmukit nas to-toang. Hidim un keos le baang bating aus-sapi la, laen na, nol lae-blai la, daid biladua-dua. Hidi namun tao nakbua sisi las opdua se dale ka, un nenes halin-halin, le daidlalan dua. Mo un keteng bating tilu-kee kaslo. 11Kon nam tilu-kee in kaa sa-saa hmatengas maas le noan kaa sisi las. Mo Abramnulut soleng one.

    12 Nikit lelo la dene tukun nam, Abramniin nala. Un natloa noan, mitang-mamessa bua nal una, tiata un lii isi.

    13-15 Hidi kon Ama Lamtua Allah tek unnoan,“Abram! Mam ku nunuil le didiin ku blalan

    isi, halas-sam ku mate nol leko-leko, le oen puan ku nol babanan.

    Mo ku in hua-koet tas lakos daid atuil inlaok-maa se atuil didang ingu-dale.

    Mam bangsa deng ingu-dale na taooen le daid ata, hidim tudan-kidasle tao sus oen muun isi, didiin taunngatus aat.

    Mo mam Auk hukung bangsa na.Hidim Auk kil puting ku in hua-koet

    tas deng dale na, nol oen kil hmuki-pusaka mamo-mamo.✡

    16 Mam Auk ator le, ku in hua-koet tas lakolius bata lima la, man pait maas selias.

    Halas ni, atuil Amori las daad ne daleni dapas. Atuil nias daat, molammuun isi lo bii.

    Eta mam ku upu kia-kaon nas paitmaas se ni son nam, Auk le pakeone, le hukung sii-sakeng atuil

    ✡ 15:13-15 Dehet deng Aan in Nutus sas 7:6-7

  • Kej 15:17 14 Kej 17:4-5

    Amori las. Ta se dedeng na lam, oenin daat ta lai-lisin son.”

    17 Nikit duman son kon, suknahkitu lam,muik nus puit deng ai se hlikan mesa, nolobor mes kaloe le heo-heon deng siis lalandua nas hlala ka. 18 Dedeng na kon, AMALAMTUA butu-kil in hida nol Abram. Untekan noan, “Auk hida, lemamAuk bel daleni se ku in hua-koet tas, kilan deng palunMesir,* lako lius se palun Efrat, 19 nol daleatuli-atuil Keni, Kenas, Kadmon, 20 Het,Feris, Refaim, 21 Amori, Kanaꞌan, Girgasinol Yebus.”

    16Hagar nol un ana Ismael

    1-3 Dedeng na, Abram pait deng Mesir, ledaad taun hngul son se Kanaꞌan. Un sapaSarai haup aan lo bii. Lam Sarai muik atabihata mesa, atuil Mesir, ngala Hagar.

    Oe mesan na, Sarai aa nol Abram noan,“Papa! AMA LAMTUA hepat auk maan inhaup ana ki son. Tiata banan dui ka, paaplaok niin nol auk ata kia, le halin nam unhua bel auk ana.”

    Kon Abram tao muid un sapa ka inteka ka. Hidim Sarai bel Hagar le daidAbram sapa hmudin. 4Hidi kon Abramniinnakbuan nol Hagar, kon nam un behe. Modedeng Hagar taan son noan un behe, konun koaok, tiata un ngat Sarai maat halin lokon.

    5 Tiata Sarai tek Abram noan, “Auk manbel ku ata na, le daid ku sapam hmudin.Mo nikit bihatang na taan noan un beheson kon, un ngat kabaul au. Nias totoangin kula ki ku! Tiata nang le AMA LAMTUAman nutus kit duat dasi lia. Halas-sam kutanan!”

    6 Kon nam Abram siut noan, “Elia! Kuniam bee hmunan. Mo un nam suma beehmudin tuun. Tiata ku man muik hak leator una. Ku le tao saa nol una lam, nane ku!” Hidi kon Sarai siut-saet tuun nolHagar, tiata un haung lali.

    7 Un lali lako se epe hlaen mesa. KonAMA LAMTUA ima-ii mes deng sorga, maatutnalan se dadani uimatamesa, se lalan inlaok bus el Sur ra. 8 Ima-ii na tekan noan,“Hoe Hagar, Sarai ata! Tasao le ku mo nilia? Ku deng ol maa, nol ku le lako bus elola ka?”

    Kon un siut noan, “Auk laling nangsoleng auk bi-lahing nga.”

    9 Kon AMA LAMTUA ima-ii la hanet unnoan, “Elia! Banan dui ka ku pait lako seku bi-lahim mua. Un tao ku elol tuun konno, ku sium tuun. 10 Ku lii deken. Ta mamAuk bel ku in hua-koet tas le mamo, didiinatuli li kaih nal oen mamon na lo. 11Halasni ku behe. Nesang lo ka kam, ku hua tana-ana biklobe mesa. Ku musti ngali un ngalaIsmael, (ngaal na lin na banansila el daisIbranin mesa, man muik nahin noan, ‘AmaLamtua ming’), undeng Un ming ku in liluka son. 12 Mo eta tana-ana na tene maakam, un nuli katang nol un pail-kakan nas.Undeng un banansila el ahloet huin, mandai ming le atuli pekot un lo ka. Asii tukunkon un labang. Nol atuli li totoang hobalinlabang una.”

    13 Ming hidi ela kon, Hagar nangan seun dalen na noan, “Auk net AMA LAMTUA,man doha-tinang au ka son.” Tukun namun noken Ama Lamtua nini ngala noan,“Lamtua in paiduil au.” 14 Undeng na le,atuli las ngali uimata na Beer Lahai Roi, mannahin na noan, “ui mata deng Atuling manin nuli, man papa-paiduil au.” Maan ni neiung Kades nol iung Beret hlala. Uimata namuik nabael maa lius leol nia.

    15 Hidi na kon, Hagar pait. Kon unhua ana biklobe mesa. Abram ngali ngalaIsmael. 16 Oras Hagar hua Ismael la, Abramumur taun buk palu beas eneng son.

    17Ama Lamtua butu-kil in hida nol Abram

    nini in sunat1 Nikit Abram umur taun buk sipa beas

    sipa kon, AMA LAMTUA maa tulu-balangUn apa ka bel Abram. Un tekan noan, “Aukniam Lamtua Allah man in Kuasa Dudui ka.Ku musti muid napiut Auk in koma-komangas, nol nuil lolo-lolo. 2Auk le butu-kil inhida nol ku, nol tao ku in hua-koet tas ledaid mamo lai-lisi.”

    3 Kon Abram hai buku ka le bubu silaka lako pes dale. Ama Lamtua Allah teknapiut noan, 4-5 “Auk in hid ku ki elia:mam ku daid upu kia-kaons deng bangsamamo isi. Undeng na, tiata ku ngalam maAbram lo ka, (man nahin na noan, ‘aamman ngala ka lali’), molam Abraham (man

    * 15:18 Palun Mesir ra na mo bet palun Misraim in se Sinai ka, tamlom palun Nil fanga suu halin leol-saken na.

  • Kej 17:6 15 Kej 18:9nahin na noan, ‘upu kia-kaons deng bangsamamo’). 6Mam Auk bel ku in hua-koet tasle mamo taplaeng lai-lisin. Nol mam Aukkon bangun-pii bangsa mamo deng one,nol nikit lahi mamo deng in hua-koet nas.

    7 Auk kil dididi Auk in hida ni napiut nolku, nol ku in hua-koet tas. In hida ni hidinutus taan lo, ta Auk niammo, ku nol ku inhua-koet tas LamtuanAllah. 8Dale Kanaꞌanni totoangmamAuk bel kun, nol ku in hua-koet tas. Halas ni ku suma daad tahangtukun se nia. Mo ku in hua-koet tas manhaup dale Kanaꞌan lako lius didiin son na.Nol mam Auk kon daid oen Lamtuan Allah.9-10 Mo ku nol ku in hua-koet tas, mustikil napiut in hida ni didi-didi. Biklobe lastotoang musti sunat. 11-13 Kilan deng leolnia, eta biklobe li umur lelo paul son nam,musti sunat. Ku nenan nas, ku atuil in dakengas totoang, nol ata man ku sos nalas sondeng nusa didang ngas kon, totoang mustisunat. Sunat ta man daid tada noan, kitduat in hid apa ka napin didi, ne mi apannas. 14 Bikloeb ol man sunat lo kam, untaam baab ne Auk in hida ni lo, nol tamale daid Auk atulin lo.”

    15 Hidi nam, Ama Lamtua Allah teknapiut pait noan, “Deng leol nia, ku boelnoken ku sapam ma Sarai lo ka, molamnoken tuun noan Sara. 16 Mam Auk belhangun mamo-mamo se Sara, le hua belku tana-ana biklobe mesa. Baktetebes ela!Mam Sara daid upu kia-kaons deng bangsamamo. Nol mamAuk nikit lahi mamo dengun in hua-koet tas.”

    17 Abraham hai buku ka le bubu sila kalako pes se dale nabale. Mo se un dalenna lam un mali. Un nangan noan, “Bikloebblalan isi son man umur taun ngatus el aulia ki, taon elol le haup aan pait tia? NolSara blalan isi son kon, umur taun buk sipa,lam taon elol le un hua nabale lia?” 18 Konun tek Ama Lamtua noan, “Lamtua, nang leIsmaelman haup auk pusakan nias tuun tiakon, sa-saa lo.”

    19MoAma Lamtua Allah siut noan, “Loo!Mam ku sapam Sara hua ana biklobe mesa.Ku ngali un ngala ka Isak. Auk in hida kinahi lako se una, nol un in hua-koet tas lakolius didiin hidi nutus taan lo. 20 Auk konming asa man ku in nodan taung Ismaella son. Tiata Auk kon belen hangun, nolAuk bel taplaeng un in hua-koet tas le daidmamo. Mam muik kaka-ama hngul dua

    putis deng un in hua-koet tas. Nol mamun in hua-koet tas daid bangsa tene mesa.21 Ela kon no, Auk in hida ki butu-kil didinol ku anam Isak ka sii. Suklisu nataka leoras nia, lam Sara hua una.” 22 Aa hidi elakon, Ama Lamtua Allah nang Abraham semaan na.

    23-27 Kilan deng leol neot na kon, Abra-ham muid Ama Lamtua Allah in leka kameman. Kon un sunat. Hidim un sunatIsmael, nol totoang bikloeb in se un umadalen na ngas. Un kon sunat ata biklobe lastotoang. Dedeng na, Abraham umur taunbuk sipa beas sipa son, nol Ismael umurtaun hngul tilu.

    18Atuli at tiul maas tutnaal nol Abraham

    1 Oe mesa na, se dedeng Abraham daaddadani nol kai ina tene-tene in se Mamrengas. AMA LAMTUA maa tulu-balang apaka bel un se la. Un dehet ta elia: Leol naotot isi, tiata Abraham daad nuting anginse un hlepe la hnitan na. 2 Kon Abrahamnikit sila ka lam, un ngat net atuli at tiuldil se kakatang buit. Tiata un lail laba-labalaok sod one. Un hai buku ka, 3hidim tekasnoan, “Ama-ama me! Eta bole lam amastuil nanapat se aukhlepe li le. Niunuimosatuun kon banan. 4 Amas teen in kae se kaifuun nia. Tahang le tana-anang ngas kat uihalin maa boe bel amas iin nas. 5 Le auklaok mana bel amas in kaa, halin haup intes bubuit, maa liam amas laok napiut. Taauk daleng kolo isi, in haup dola le tutan-lau amas.”

    Hidi kon oen siut noan, “Na banan.Nodan mamo. Kaim tuli.”

    6 Hidi kon Abraham lail lako un hlepela, le tek Sara noan, “Hlapat! Kat tarigu inbanan dui ngas sak mesa, le daek ruti.”*

    7Hidimun lail lako se un aus-sapi luas, lehuil nal aus ana aap banan mesa. Hidi kontadu un ata ka le keo aus na, le hos un sisinna. 8 Hidim Abraham lako kat susu, keju,nol siis man halas-sam in hos hidi na, le kilbel atuil balu in maang nas. Oras oen kaala, Abraham dil se kai fuun na le tutan-lauone.

    9 Kon oen ketan un noan, “Abraham! Kusapam Sara ne ola ka?”

    Un siut noan, “Ne hlepe lu dale.”* 18:6 Dais Ibranin na dul noan, ‘kat tarigu seah tilu’. Seah tiul na, tatai nol tarigu sak mesa (na kilu 20-25).

  • Kej 18:10 16 Kej 19:110 Kon at mes deng atuil at tiul nas tek

    noan, “Nataka le taun in maa kua lam, Aukpait maang. Dedeng na lam, ku sapam Sarahua ana biklobe mes son.”

    Oras oen in aa ela ka, Sara ming denghnita klupu ka. 11Dedeng na, Abraham nolSara meman blalan isi son, nol Sara konhaup bulan lo son. 12 Ming oen in aa elaka kon, Sara mail se un dalen na. Nol unnangan noan, “Inah! Auk blalan son, nolauk sapang nga kon blalan isi son elia lam,taon elola le kaim tao el atuil in saap babaluka, halin nuting aan pait tia?”

    13 AMA LAMTUA keket Abraham noan,“Tasao le Sara mali lia? Un nangan noanAuk in aa ni daid lo, undeng un blalan sonna te? 14 Auk niam AMA LAMTUA! Muiktahan saa mes lo kon man Auk daek nalanlo ka lo! Nangan babanan ne! Mam eta Aukpait maang se iang taun in maa kua lam,Sara hua nal tana-ana biklobeng mes son.”

    15 Ming ela kon, Sara lii. Hidim un kaennoan, “Auk mail loo.”

    Mo Ama Lamtua siut noan, “Apin me-man ku mail baktebes.”

    Abraham hanet Ama Lamtua le hukungatuil Sodom mas deken

    16 Hidi kon atuil at tiul nas, bok lakos elkota Sodom. Kon Abraham nolas laok saosse lalan hlala. Se na lam, oen ngat haupkota Sodom. 17 Kon AMA LAMTUA nanganse Un dalen na noan, “Banan dui ka Auk teknuting Abraham noan, Auk le tao didaankota Sodom. 18Ta Abraham in hua-koet tasmamo taplaeng, le daid bangsa tene manmuun isi. Nolmamun kon daid hangun beltotoang bangsa in se apan-kloma kia ngas.19 Auk huil nal un son, le tui un anan nas,nol atuil didang ngas kon, le muid napiutAMA LAMTUA lalan na, nuil lolo-lolo, nolnole taan lo. Eta oen tao ela lam, Auk inhida nol Abraham ma, Auk taon le dadi.”

    20 KonAMALAMTUA tek Abrahamnoan,“Elia! Auk ming atuli mamo son, bisatisi nol atuil deng kota Sodom nol Gomora.Oen in daat ta lai-lisin son. 21Tiata Auk niulaok tinang esang, le totoang man Auk inming son nas, ela baktebes tam lo ka. Etanlo kam, Auk musti tana.”

    22 AMA LAMTUA aa mamaus nol Abra-ham mam, atuil at dua las laok napiut busel kota Sodom. 23 Abraham lako dadaninol Ama Lamtua hidim hanet noan, “Elola?

    Ama le tao didaan atuil banan nas leo-leonol atuil daat tas se? 24 Eta muik atuilbanan at buk lim se kota na dalen nam,Ama le tao didaan oen totoang nabale le?TamlomAma tao didaan kota na lo, undengone la. 25 Ama, ela deken! Ta tamlom atuilbanan nas konmates, undeng Ama in le taodidaan atuil daat tas sa la. Ama man daidAtuil in nutus se apan-dapa kua nol apan-kloma kia. Nol Ama esa kon taan son noanin ela ka tom lo.”

    26 AMA LAMTUA siut noan, “Eta Aukhaup atuil banan at buk lim se kota Sodommam, Auk hukung kota na lo, undeng one.”

    27 Kon Abraham tek pait noan, “Ama!Nodan ampong, eta bole lam auk aa bubuitpait. Auk niam suma atuil ngengo mantaan saa lo. 28 Eta noan atuil banan lius atbuk lim lo, le suma at buk aat beas lima siissam, elola? Dabun at lim siis kon, Ama letao didaan kota na nabale le?”

    Ama Lamtua siut noan, “Eta Auk haupatuil banan at buk aat beas lima se kota nalam, Auk tao didaan kota na lo.”

    29 Hidim Abraham hanet pait noan, “Etasuma at buk aat siis sam, elola la Ama?”

    Kon Un siut noan, “Eta Auk haup at bukaat tam, Auk hukung oen lo.”

    30 Abraham hanet napiut pait noan,“Ama komali deken, mo eta noan atuilbanan suma at buk tiul siis sam, elola la?”

    Ama Lamtua siut noan, “Eta Auk haup atbuk tilu lam, Auk hukung oen lo.”

    31 Hidim Abraham niung pait noan,“Ama komali deken, eta auk ketan bubuitpait. Eta haup atuli at buk dua siis sam,elola la?”

    Un siut pait noan, “Eta noan Auk haupat buk dua siis sam, Auk tao didaan kota nalo.”

    32 Kon in puis sa, Abraham ketan noan,“Ama, Auk keket bubuit oe mes pait, mokomali nol auk deken. Elola etan noanhaup atuil banan at hngul siis sa?”

    Kon Un siut noan, “Eta Auk haup atuilbanan at hngul se na lam, Auk tao didaankota na lo.”

    33 Aa nol apa hidi ela kon, AMA LAMTUAlaok napiut, mo Abraham pait.

    19Atuil Sodom mas in daat ta

    1 Oras na Ama Lamtua dehet nabael nolAbraham, mo Un ima-ii at duas las lakos

    * 19:1 Hmunan-hmunan nua lam, kota la hnita na daid atuli-atuil blalan nas maan in daad le nehan dasi. Taom oenaa nol apa se na.

  • Kej 19:2 17 Kej 19:28napiut kota Sodom. Oen lius se uas sam,lelo la le dene son. Dedeng na, Lot daadnabael se kota la hnita tene ka.* Ngat netatuil at duanas kon, un laok sod one. Hidimun hai buku ka, le suda se oen duas silan.2 Un tekas noan, “Amam me! Maa le tuiltahang se auk uma li le. Nang le amasboe iin, hidim ninim se nia. Tahang le olaoskaong bii le lam, amas laok napiut.”

    Mo oen siut noan, “Nodan mamo. Moboel kukaumnol kaim deken! Nang le kaimninim se kota li dale epe ki tuun.”

    3 Mo Lot hanet oen tutungus didiin oentade le lakos tahang se un uma. Kon Lot ho-pong ruti, nolmanamija la, le oen kaa-niunleo-leo. 4 Kaa hidi le atuil balu in maangnas laok ninis lo bii kam, bikloeb Sodommas tuan-ana totoang maas dil pukiu Lotuma la. 5 Oen kidu-ahan mumuun le tekLot noan, “Hoe Lot! Bikloeb dua apin nasne olas sa? Puting bel kamis maa, ta kaimle niin nolas!”

    6 Kon Lot puti, hidim hep hnita ka. 7Untekas noan, “Kaka-pali me! Mi tao dadaatnol auk atulin nias ela deken. 8Olan mi hiinapat le! Auk anang bihata at dua. Oenhaat-ana nabale. Nang le auk bel mi oenduas. Mi le tao saa nol one lam, ne mia.Mo sadi mi boel tao saa nol auk atulin niasdeken, ta muid kit hadat tia lam, auk mustidoh oen nol babanan.”

    9 Mo atuil Sodom mas kidu-ahan le teknoan, “Ku boel maa kutang se ni deken!Ta ku nia mo atuil in laok-maa se maan nitukun. Ku atuil likun, tiata ku muik hak leator kaim lo. Banan dui ka ku modat dengni tia. Eta lo kam kaim tao ku muun duideng atuil at dua nas.” Hidim oen hutunsoleng Lot, kon oen leo-leo laok tuil hnitaka, le noan tao dudus hnita na.

    10 Mo atuil at dua nas doong iman nas lepel tamang Lot lako uma dalen, hidim oenhkaen tele hnita ka. 11 Hidi nam oen duastao tedo atuil Sodommasmatan nas, didiinoen mame-mames le nuting hnita ka, mohapun lo.

    Ama Lamtua tao puting Lot deng kotaSodom

    12-13 Hidi kon atuil at dua nas aa nol Lotnoan, “Lot! AMA LAMTUA taan atuli-atuilin se kota ni ngias in daat ta son. Tiata Unlok kaimmaam, le tao dudus-didaa totoangkota nia. Tiata ku muik pail-kakans didangnabael pait ne kota nia tam lo ka? Etamuik aan biklobe, tam aan bihata, tam

    ana-manhiu, tamlom sii tuun kon, laok pelputing oen deng kota ni tia!”

    14 Kon Lot laok tutnaal tana muda duaman le daid un manhiun nas, hidim tekasnoan, “Hii babanan ne! Nol nia mi putimlaba-laba deng kota ni tia, ta AMA LAMTUAle tao didaan kota nia!” Mo oen bali le Lotsuma aa hanit tukun.

    15 Ola oskaong bii kon, Ama Lamtua ima-ii at dua nas dising Lot, le halin Lot putislaba-laba tia. Oen tek noan, “Lot! Hangutia! Pel ku sapam ma, nol mi anam bihatalas duas, le lalim nol ni tia. Nang solengkota ni tia. Eta lo kam mi matem mosa-mosa, nol daid ahum leo-leo nol kota nia.”

    16 Mo Lot pailius nabale. Molota AMALAMTUA le bel slamat una. Undeng na leatuil at dua nas kil Lot, un sapa ka, nol unanan bihata las duas se iman nas, le pelputing deng kota na. 17 Kon at mes dengatuil at dua nas lek noan, “Lail mumuunle nuting in nuli tia! Boel lis laok bus elklupu lu deken! Boel tenem se hnonon nasdeken! Lail napiut lakom el leten nuas, lehalin nam mi matem deken!”

    18 Mo Lot situn noan, “Idaa Ama! Eladeken! 19 Amas meman baktebes tulung lebel slamat kaim son. Mo leten nuas katangisi! Tamlom mo kaim lius se uang bii, moin daat tas nulut haup kaim se lalan hlalason na. 20Ama, ngat le. Muik iung ana meskatang deng ni lo. Iung na ana blutu tuunnol muik nahin saa lo. Etan ama tade kam,nang le kaim lail lakom uam tuun.”

    21 Kon un siut noan, “Elam, laok tia! Tamam auk tao didaan iung na lo. 22Tiata nolnia, mi lail laba-laba lakom uam tia! Ta auktao sa-saa lo, eta mi lakom lius se luam lobii.” Kilan deng dedeng na, atuli las ngaliiung na Soar, man nahin na noan ‘blutu’.

    Kota Sodom nol Gomora ai kaa nuli23 Lelo le sake kam, Lot lakos lius se Soar

    son. 24 Nahkiut tuun nam, AMA LAMTUAboho ai nol blirang le kaloe niu deng apannu laok kaa nuli kota Sodom nol Gomora.25 AMA LAMTUA tao dudus-didaa hidi to-toang kota na nol ingu-iung in se dale nangas, nol totoang in nuil se na ngas: atuli,hmukit nol in mula-hai ngas totoang.

    26 Oras oen lalis sa, Lot sapa ka lis lakobus el klupu. Tiata nahkitu lam, un dadihdin sila.

    27 Ola oskaong bii kon, Abraham lakopait se maan lahin un dil le hanet AMALAMTUA ka. 28 Hidim un ngat niu lako

  • Kej 19:29 18 Kej 20:13bus el Sodom nol Gomora, nol hnono nastotoang. Un ngat tam se ola-ol tuun, nussa buan-buan saek lako bus el apan-dapa.Undeng ai la kaa nuli totoang.

    29 Ama Lamtua Allah tulung Lot le putideng maan in tom hukung na, se orasUn in tao dudus-didaa kota-kota na ngas.Undeng Un nangan Un in hida man Unbutu-kilan nol Abraham son na.

    Lot nol un anan bihata las30 Dedeng na, Lot lii in daad napiut se

    iung Soar. Undeng na le un nol anan bihaatat duas las, lakos seda se leten. Hidim oendaad se liang bolo mes dalen.

    31 Oe mesan na, un ana bihaat hmunanna aa nol un palin na noan, “Adi! Se maannia lam, muik biklobe mes lo kon man maasaap nol kita. Nol nesang lo ka kam, kitaman ni blalan keko lako, nol ela lam unhaup aan pait lo ka. 32 Tiata banan dui kakit ninung ama le mahu. Hidim kit niinnolan, le halin nam kit tupang napiut amain hua-koet tas.”

    33 Kon duman na, oen ninung ama kaanggor didiin mahu. Hidim ana bihaathmunan na laok niin nol un ama ka. Moblalan na mahu isi, tiata un taan un in niinnol ana bihata la ka lo.

    34 Ola ka kon, kaka la tek un palin nanoan, “Adi! Sian auk niin nol ama son.Duman ni ku lolen. Kit ninung mahu unpait, hidim ku taam laok niin nol una. Niniela lam, kit duat leo-leo haup nal ana, letupang kit aman si in hua-koet ta.”

    35 Duman na kon, oen ninung oen amanna le mahu pait. Hidim ana hmudin nataam lako niin nol un ama ka lolen. Moblalan namahu isi son, tiata un taan dadalelo noan un niin nol un ana bihata la son.

    36 Tiata ela kon, oen duas behes, undengniin nol oen amans in hua ka esa. 37 Hidikon ana hmunan na hua ana biklobe mesa.Un ngali ngala Moab (Moab lin na tataiel dais Ibranin mesa, man nahin na noan‘maa deng ama’). Un man daid atuil Moabpas upu kia-kaons maa pes leol neot nia.38 Ana hmudin na kon hua nal ana biklobemesa. Un ngali ngala Ben Ami (man nahinna noan, ‘aan deng auk nen esa ngas’). Unnam daid atuil Amon nas upu kia-kaons.†

    20Abraham nole lahing Abimelek ka

    1 Hidi nam, Abraham lako seda seMamre, ne daleNegebhalin loet-ahenna ledaad se iung Kades nol iung Syur hlala ka.Mo nesang lo kon, un lako seda pait se iungGerar. 2 Kon un tek atuli-atuil se na ngasnoan, Sara na mo un palin. Undeng na leAbimelek, lahingGerar ra lok un atulin nas,le laok taam nodan Sara, hidim nolan lakose lahing nga um lahi la. 3Dumanmesan nakon, Ama Lamtua Allah tulu Un apa ka bellahing nga se in natloa dalen. Un tek noan,“Ku le mate son nia! Lole ku kat atuli sapakam.”

    4-5 Mo Abimelek siut noan, “Ama Lam-tua! Auk huud tahan bihatang na lo bii.Nol auk kon kula lo. Abraham esaman tekanoanbihatangnaunpalin. Nol bihatangnakon hao muid ela. Undeng na le auk taduatuli laok kat un nol auk daleng ngi in niu.Tiata Ama Lamtua bel kula auk deken!”

    6 Kon Ama Lamtua siut noan, “MemanAuk taan noan ku dalem ma niu. Nol Aukman tahang, le halin ku huud bihatang nadeken le. Nini ela lam, ku tao kula saol Auklo. 7 Nol nia, ku tunang pait bihatang nalako un sapa ku tia. Ta un sapa ka na mo,Auk mee-baha. Tiata ku laok nodan una,le kohe-kanas bel ku, halin nam ku matedeken. Mo eta noan ku bel pait bihatangna lo kam, nangan ni bana-banan! Ta mamku, nol ku atulim mas matem totoang.”

    8 Ola oskaong bii kon, lahing nga hamanun atulin in dakeng ngas totoang, le nahde-hes un in natloa ka. Kon oen totoang lii.9 Hidi kon lahing nga haman Abraham leketan noan, “Auk tao kula ku saa la, le kutao nahu au, nol auk hutun nias eli lia? Kuboel tao dais in banan lo eli deken. 10 Kunangan elol le didiin ku tao eli lia?”

    11 Kon Abraham siut noan, “Ama lahi!Auk bali noanmi totoang niamatuil in taanAma Lamtua Allah lo. Tiata taon elola kobet muik atuli in le keo tele au, halin katnal auk sapang ngia. 12Meman auk in tekana baktetebes ela, noan un nam mo aukpaling. Ta kaim duam niam aman mesa,mo inan bakisan. Undeng na le kaim katapa le daid sapa-ana. 13 Tiata dedeng AmaLamtua Allah tadu kaim lakom heon-heonna, auk tek auk sapang nga noan, ‘Eta kitlaok se ola-ola, le atuli ketan kit duat in nuil

    † 19:38 Lius se leol hmudin nam, atuil Moab nol atuil Amon nas tao sus atuil Israel las tutungus.

  • Kej 20:14-16 19 Kej 21:20-21nol apa ki elola, nol eta ku namnau au lam,siut tuun noan kit duat niam bata-blane.’ ”

    14-16 Kon nam lahing Abimelek bel paitSara. Hidim un tek Sara noan, “Nol nia aukbaen bel ku kakamma duit muti lihu mesa,le daid tada noan, auk daek kula-sala saolku lo. Nol nang le halin atuli las totoangtaan ela!”

    Hidim lahing nga tek Abraham noan,“Abraham! Auk nusa ki holsai bating ku.Ku le laok daad se ola tukun kon, bole.”Hidi namunbel Abrahamaus-sapi, laennollae-blai. Un kon belen ata biklobe nol atabihata.

    17-18 Se dedeng Abimelek nuhu-dau nalAbraham sapa ka ka, AMA LAMTUA tungkele maan in hua ana deng totoang bihaatin daad se Abimelek dale in prenta ka. Monikit lahing nga bel pait Sara lako se unsapa ka kon, Abraham kohe-kanas se AmaLamtua le sai pait bihata-bihata las maanin hua ana ka. Kon oen haup in hua pait.

    21Sara hua Isak bel Abraham

    1-7 Hidi na kon, AMA LAMTUA niunghangun bel Sara, muid Un in hida ka. Abra-ham blalan son, mo Sara kon behe. Dedengun mana le hua ana ka ka, Abraham umurtaon ngatus. Ti tom nol oras sa kon, Sarahua ana biklobe mesa. Ta Abraham ngalingala, Isak (man nahin na noan ‘un mali’).

    Hidim Sara kon tek noan, “Ama LamtuaAllah bel auk le mali, undeng halas-samauk daleng kolo. Atuli las nangan noantaon elola ko auk haup aan se leol blalaneli lo ka. Molota, auk sapa-biklobeng ngiblalan isi son, mo auk hua nal belen nabale.Tiata asii tuun ming dehet nia lam, oenmail leo-leo nol auk kon.”

    Dedeng Isak umur lelo palu la, Abrahamsunat una, muid Ama Lamtua Allah in lekaka.

    Hagar nol Ismael tom in nulut8 Kon nam Isak tene keko lako. Dedeng

    le soel una ka, Abraham tao fesat tene.9-10 Oemesan na, Sara net Abraham sapa

    hmudin Hagar, ana Ismael, taan in kusu-kus Isak sii. Ngat net ela kon, Sara tekun sapa ka noan, “Papa! Nulut ata indeng Mesir na nol un ana ka! Ta auk kom

    tana-ana deng ata na in haup baab hmuki-pusaka lo. Suma auk anang Isak sii, manmusti haup totoang.”

    11 Ming Sara in tek ela ka kon, Abrahamnangan nam banan lo, undeng Ismael namo un ana kon. 12 Mo Ama Lamtua Allahtek Abraham noan, “Abraham! Ku boelnangan ku sapam hmudin na nol ana kadeken. Muid Sara in koma ka tukun, un-deng mam ku haup in hitu-hoen man Aukin hid son na deng Isak. 13 Mo Auk konbel hangun se ku sapam hmudin na ana ka,undeng un nam kon ku anam esa. Mam unin hua-koet tas kon daid bangsa mesa.”

    14 Ola oskaong mitang bii kon, Abrahammana bel Hagar ngae in kaa se lalan, nol taibel un ana ka ui botor mes se un adu ka.Hidim un sao bihatang na nol ana Ismael leoenduas bok lakos dengmaanna. Konnamoen duas laok papmes epe in dani nol BeerSyeba ka.*

    15 Nikit oen duas ui in ninu ka hidi sonkon, Hagar nang un ana ka se kai ana mesfuun. 16 Un nangan se un dalen na noan,“Auk tahang nal in tinang tana-ana ni inle mate ki lo son.” Kon un hoen apa ka lelako daad kakatang, nataka le katang dengun ana ka meter buk lima. Hidim un lilumumuun.

    17 Ama Lamtua Allah kon ming Ismaelfala in lilu ka. Kon Un ima-ii deng sorgahaman tekHagar noan, “Hagar! Tasao le kudalem ma iil isi ela lia? Lii deken, ta AmaLamtua ming tana-ana na in lilu ka son.18Haung tia, le laok ngat una. Tao teken undalen na, ta mam Auk le bel un in hua-koettas daid bangsa in muun isi mesa.”

    19 Hidi kon Ama Lamtua Allah tao Hagarmata ka le langa, tiata un ngat net ui in kalimes se la. Kon nam un laok nisi ui se botorra, le nolan laok ninung un ana ka.

    20-21 Hidi nam Ismael nol un ina ka, daadse epe hlaen Paran. Un tene maa kon, undaid atuil in hmeon tana isi. Hidi na kon,un ina ka tapa, le saap nol tana-bihatangMesir mesa. Totoang nias dadi, undengAma Lamtua Allah leo-leo nol Ismael.

    Abraham nol Abimelek nikit in hida se BeerSyeba

    * 21:14 Ui botor ra se dais Ibranin nam noan, botor ra daken nini hmukit bulang. Dedeng na Ismael umur taunhngul aat lisi. Ngat se Dehet deng Apan-kloma ki in Dadi ka pake 16:16; 21:5, 8.

  • Kej 21:22 20 Kej 22:1222 Dedeng na, lahing Abimelek nol un

    meo mes ngala Fikol, lakos tutnaal Abra-ham. Lahing na aa noan, “Abraham! Kaimtaan son noan Ama Lamtua Allah leo-leonol ku. Undeng na le ku daek saa tukunkon totoang nas dadis. 23Tiata nol nia, auknodan le ku nikit sumpa se Ama LamtuaAllah sila noan, mam ku nole-lilung au nolauk ana-upung ngias lo. Undeng auk daekbanan saol ku son, tiata ku kon musti daekbanan saol au, nol auk nusa kia.”

    24 Kon Abraham siut noan, “Hao! Auksumpa.”

    25 Mo hidi na kon, Abraham lapur lahingnga noan, “Ama lahi atulin nas nuu lai-niinauk ui mata in kali mesa.”

    26 Ming ela kon lahing nga siut noan,“Saah! Auk halas-samming dais nia. Tasaole ama tek deng hmunan nu lo kia? Taan leasii in dake nia lam, auk tanan lo.”

    27-28 Kon nam Abraham nol Abimelekbut apa in hida. Abrahamdaek aus-sapi nollae-blai le bel lahing nga. Hidim un huilputing taplaeng lae-blai heteng itu. 29 Konlahing nga ketan un noan, “Tasao le ku taoela lia?”

    30 Kon Abraham tekan noan, “Ama lahisium lae-blai heteng iut nias, le daid tadanoan, ama lahi hao noan auk man kali uimata nia.”

    31 Undeng oen duas nikit in hida se nason, tiata oen ngali maan na Beer Syeba. Unnahin na noan, ‘Ui in hida’.†

    32 Oen nikit in sumpa hidi kon lahingAbimelek nol unmeo la pait lakos oen nusaka, nusa Filistin. 33Hidi nam, Abrahammulkai tamareska‡ mes se Beer Syeba. Kilandeng dedeng na, kai ina na daid taad belAbraham, le se maan na un todan-lahingAMA LAMTUAman in Nuli Hidi Nutus Taanlo ka. 34 Hidi kon Abraham daad tahangnesang se atuil Filistin nas dale ka.

    22Ama Lamtua taduAbraham le tao Isak daid

    in tunu-dadung(Matius 3:17; 17:5; Markus 1:11; 9:7; Lukas

    3:22; 9:35; Petrus dua la 1:17)

    1 Nesang isi lo kon, Ama Lamtua sukatnaanAbraham, le un hii-ming se Ama Lam-tua tam lo ka. AmaLamtuahamanunnoan,“Abraham!”

    Kon un siut noan, “Iya Lamtua.”2 Ama Lamtua Allah lokan noan, “Hii

    babanan ne! Ku kat ku anam siing man kuin namnau isi ka. Kil nolan lako se daleMoria, le taon daid in tunu-dadung bel Au.Lius se uam le lam Auk tulu bel ku mana la,se leten mes dapa.”

    3 Kon ola ka oskaong bii, Abraham daitkai in suni, hidim un but kai las le sakengse un keledai mes dapa. Hidim un nol Isaknol un ata kas at dua bok lakos elmaanAmaLamtua in tek un son na. 4 Oen lako-laokkon, bingin dua ka lam, Abraham ngat netmana la deng katang. 5 Kon un tek ata kasduas noan, “Mi duam dadam tahang se ninol keledai lia le! Auk nol auk anang ngi lesaek lakong se dapa nua, le todan-lahing seAma Lamtua. Hidimnamkaim paitmam seni pait.”

    6 Kon Abraham kat kai in suni nas letodan sakeng laok se Isak adu ka. Moun esaman kil tudi nol ai se kai mesa. Dedeng oenduas in saek lakos leo-leo ka, 7 Isak hamanun ama ka noan, “Papa!”

    Abraham situn noan, “Tasao ka Isak?”Kon nam Isak keket noan, “Papa. Kit le

    tuun in tunu-dadung son nia. Muik kai nolai son. Mo lae-blai anaman kit pake le daidin todan-lahing ngi ne ola ka?”

    8 Kon Abraham situn noan, “Mam AmaLamtua Allah esa man bel Un lae-blai anaka, le daid in tunu-dadung.”

    Kon oen duas saek lakos napiut. 9 Oenduas lakos lius se maan man Ama Lamtuain tek son na, kon Abraham toed batu, ledaidmija in tunu-dadung. Hidim un tos kailas se batu la dapa. Hidim un but ana ka, lenene batlengan se kai in suning nas dapa.10 Un kat tudi ka, le noan keo un ana ka.11Mo suknahkitu lam, AMA LAMTUA ima-ii la haman un deng apan nu le tekan noan,“Hoe Abraham! Tahang le!”

    Kon un siut noan, “Elola la Ama Lam-tua!”

    12 Kon faal na tek noan, “Ku keo tana-ana na deken! Tao saa un deken. Halas-samAuk tana, noan ku daek muid Ama Lamtuain koma ka baktetebes. Undeng ku mana

    † 21:31 Se dais Ibranin nam, Beer Syeba la muik nahin mamo. El ‘Ui in mole-dame’, ‘Ui in ulat banan’, ‘Ui itu’,tamlom ‘Ui sumpa’. ‡ 21:33 Kai ina tamareskamuik ne kita li lo (halin leol-saken ni lo). Kai ina na nuli se dale tuu,mo un klehen na hbubat tutungus. Un klaput ta dolo taam blatas se dale ka dalen. Taom laen nas kaa un klehen na.

  • Kej 22:13 21 Kej 23:16hidi son, le noan bel Ama Lamtua ku anambeas mes na, le daid in tunu-dadung halintodan-lahing se Una.”

    13 Hidi nam, Abraham ngat net lae-blaimoko mesa, un sulu ka naling se kai anames hlango. Abraham laok kat lae-blai nameman le tunun, daid in todan-lahing belAma Lamtua Allah, seda un ana ka. 14TiataAbraham ngali maan na ngala, ‘mam AmaLamtua mana bel asa man kit in parlungas.’* Undeng na le, maa pes leol neot nikon, atuli las aa noan, “Se AMA LAMTUAleten na, Unpesang bel asaman kit in parlungas.”

    15 Hidi kon Ama Lamtua ima-ii la hamanpait deng apan nu le tek noan, 16 “AMALAMTUA esa tek noan, ‘Auk sumpa niniAuk ngalang ngi esa elia: Ku but hidi belAuk ku anam siing nga son, le daid intodan-lahing. Undeng na le 17 Auk belhangun banan mamo-mamo se ku, nol kuin hua-koet tas. Mam oen taplaeng mamodidiin atuli kaih nalas lo. Oen mamon nabanansila el duun in ne apan nua ngas, nolhlaen in ne tasi suut tua ngas. Mam ku upukia-kaon nias, tao tehen atuil in keng nolone ngas. 18Deng ku in hua-koet tias, mambangsa-bangsa in se apan-kloma ki ngiastotoang, haup hangun, undeng ku muidAuk in leka ka son.’ ”

    19 Hidi nam, Abraham nol un ana Isaknius pait lakos se un ata kas duas, le oenleo-leo pait lakos Beer Syeba. Kon Abra-ham daad se ua.

    Nahor in hua-koet tas20 Oe mesan na, Abraham ming haup

    noan un palin Nahor sapa Milka hua aanson. 21Ana hmunan na, ngala Us. Un palinna, ngala Bus. Hidi nam Kemuel (un nammo upu kia-kaon deng atuil Aram mas).22 Hidim muik Kesed, Haso, Pildas, Yidlafnol Betuel. 23 Betuel na mo Ribka ama ka.24 Mo Nahor kon haup taplaeng ana dengun bee hmudin in ngaal Reuma ka. Un huaTeba, Gaham, Tahas nol Maaka.

    23Sara mate kon Abraham puan

    1-2 Sara mate kam un umur ra taunngatus buk dua beas itu. Dedeng un le

    mate ka, Abraham daad se iung Kiryat-Arba (Hebron), se dale Kanaꞌan. Abrahamlilu muun isi nol melang, le kamusang unsapa ka in mate ka.

    3 Hidim Abraham lako tutnaal nol atuli-atuil Het tas. Kon un tekas noan, 4 “Amame. Auk niam suma daad tahang tukun nemi hlala kia. Auk muik dale le puan auksapang ngi lo. Tiata etan mi tade kam, heebel auk mi dale ana tep mesa, le halin namauk puan auk sapang ngi se na.”

    5 Kon oen siut noan, 6“Elia ama! Bablaanni kaim ngat ama son, banansila el atuilblalan mesa, man kaim todan baktetebes.Tiata ama huil tuun, le dale ol man ba-nan dui, man tom nol ama in koma ka.Kaim sium nol banan tukun muik in hutunsoleng lo.”

    7 Kon Abraham hangu dili le suda, le to-dan dale lamtua deng atuil Het tas. 8Hidimun tek noan, “Eta mi sium auk in nodanapin na lam, auk nodan le mi tulung aa nolEfron, ama Sobar ana biklobe la. 9Nodan leeta bole lam, un hee bel auk un liang nga,ngala Makpela, man ne un klapa la suut taka. Un nodan osa bakun tukun kon, aukbaen. Auk le baen nutus un osa ka se mitotoang silans, le halin dale na daid auknena esa. Auk le taon daid kaim maan inpuan nitu.”

    10 Dedeng na, Efron esa daad se na leo-leo nol atuil Het tas, tiata un kon mingAbraham in teka na. Kon nam un hangu dille siut Abraham se totoang blalan in daadse na ngas silans, noan, 11 “Ela deken ama.Eli tukun. Auk bel klaap na nol un liangMakpela la bel ama. Ama puan ama sapaka laok se na. Auk sao dale na bel ama seauk atulin nias silans. Nang le oen totoangdaid saksi!”

    12 Kon nam Abraham suda pait se atuilHet tas silans. 13 Hidim un aa nol Efronnoan, “Ela kon banan, mo mi totoang hiinapat se auk le. Auk le sos nutus dale na, lehalin nam auk puan auk atulin nias se na.”

    14-15 Kon Efron situn noan, “Dale na osaka suma duit muti ngatus aat sii! Tasaole kit duat niung-sakeng apa nol duit anabubuit na lia? Ama laok puan ama sapa kase la tia.”

    16 Kon nam, Abraham tade nol dale naosa ka muid Efron in teka ka. Tiata seatuil Het tas silans, man daid saksi se na,

    * 22:14 Dais Ibranin noan Yahova Yire, man nahin na noan ‘mam Ama Lamtua mana bel asa man kit in parlu ngas.’

  • Kej 23:17-19 22 Kej 24:18Abraham kaih duit muti bila ngatus aat, lehidim un baen Efron.

    17-19 Tiata nini ela lam, Abraham haupEfron dale ka, le daid un nena. DaleMakpela na, dani nol Mamre (ne Hebron).Un sos nutus dale na nonool klapa la, nolliang nga, nol kai-kai inang ngas totoang.Blalan-blalan atuil Het tas totoang daidsaksi, noan dale na nol isin nas totoangdaid Abraham nena son.

    Hidi na kon, Abraham laok puan Sara seliang nga, ne dale Kanaꞌan. 20 Nol ela lam,klaap na, nol un liangmanhmunannu daidatuil Het tas dale ka, halas ni daid Abrahamnen esa lolen son. Un pake le daid maan