NACIONALNI PARKOVI CRNE GORE

NACIONALNI PARK ’’BIOGRADSKA GORA’’

PLAN UPRAVLJANJA

(2011 - 2015)

I UVOD ........................................................................................................................ 5 1.1.PRAVNI I PLANSKI OSNOV ............................................................. 5 1.2.CILJ IZRADE PLANA......................................................................... 6 1.3.METODOLOŠKI PRISTUP................................................................. 7 1.4. ODNOS PREMA DRUGIM PLANOVIMA I PROGRAMIMA, STRATEGIJAMA,KONVENCIJAMA, DIREKTIVAMA I SL. .............. 8

II ANALIZA POSTOJEĆEG STANJA ................................................... 9 1.OSNOVNI PODACI O PARKU.............................................................. 9 2. POLOŽAJ I GEOGRAFSKI USLOVI ................................................... 9 3. PRIRODNE VRIJEDNOSTI I RIJETKOSTI....................................... 10

3.1. RELJEF.............................................................................................................. 10 3.2. ZEMLJIŠTE....................................................................................................... 11 3.3. VODE (HIDROGEOGRAFIJA) ....................................................................... 12 3.4. VAZDUH........................................................................................................... 14 3.5 KLIMA ............................................................................................................... 14 3.6. PEJZAŽ.............................................................................................................. 17 3.7. FLORA I VEGETACIJA................................................................................... 17

3.7.1. ŠUME ......................................................................................................... 18 3.8.FAUNA............................................................................................................... 23

3.8.1. Insekti - Entomofauna............................................................................... 24 3.8.2. Fauna vodozemaca i gmizavaca - Herpetofauna ........................................ 24 3.8.3. Fauna riba - ( Ihtiofauna ) ........................................................................... 25 3.8.4. Fauna ptica .................................................................................................. 26 3.8.5. Fauna sisara –Mamalia ............................................................................... 27

3.8.GLJIVE............................................................................................................... 29 4. STVORENE VRIJEDNOSTI ............................................................... 29

4.1. STANOVNIŠTVO I NASELJA........................................................................ 29 4.2.PRIVREDNE I DRUŠTVENE DJELATNOSTI (EKONOMSKA ANALIZA)................................................................................................................................... 31 4.3. INFRASTRUKTURA........................................................................................ 32 4.4. KULTURNO ISTORIJSKO NASLJEĐE ......................................................... 34 4.5. INFORMATIVNO-PREZENTACIONI I EDUKATIVNI SADRŽAJI............ 35

4.5.1. Centri za posjetice i ekspo prostori ......................................................... 35 4.5.2. Edukativne staze...................................................................................... 36 4.5.3. Planinarsko rekreativne biciklističke staze ............................................. 36 4.5.4. Vidikovci................................................................................................. 36 4.5.5. Upravljanje posjetiocima......................................................................... 36 4.6. SISTEM AMBIJENTALNE HIGIJENE .................................................... 37

5. MJERE ZAŠTITE,OČUVANJA,UNAPREĐIVANJA I KORIŠĆENJA PROSTORA PARKA................................................................................ 38

5.1. FIZIČKA ZAŠTITA .......................................................................................... 38

5.2. STRUČNA ZAŠTITA ....................................................................................... 38 5.3 ODRŽIVO KORIŠĆENJE RESURSA............................................................... 39 5.4 NAUČNO ISTRAŽIVAČKI RAD..................................................................... 40

6.ANALIZA I OCJENA USLOVA ZA OSTVARIVANJE CILJEVA ZAŠTITE................................................................................................... 40 7. INSTITUCIONALNA STRUKTURA JP/PARKA.............................. 41 8.OCJENA STANJA NACIONALNOG PARKA(SWOT analiza) ......... 44

III PLANSKI DIO ................................................................................................ 49 1. STRATEŠKO OPREDJELJENJE-VIZIJA........................................ 49 2. ZONIRANJE PARKA........................................................................ 50 3. STRATEŠKI CILJEVI (dugoročni ciljevi zaštite i održivog razvog razvoja) ...................................................................................................... 53

3.1. ZAŠTITA PRIRODNIH VRIJEDNOSTI.......................................................... 53 3.1.1.Fizička zaštita............................................................................................... 53 3.1.2.Stručna zaštita .............................................................................................. 53 3.1.3. Istraživačke aktivnosti ................................................................................ 53 3.1.4.Zemljište (zagađivanje,erozija, nekontrolisana gradnja i sl.) ...................... 54 3.1.5.Vode (zagađivanje, zasipanje,gubitci i sl.) .................................................. 54 3.1.6. Zaštita i unapredjenje pejzažnih vrijednosti ............................................... 55 3.1.8.Flora (Šume i ostala vegetacija)................................................................... 55

3.1.8.1. Šume .................................................................................................... 55 3.1.8. Fauna........................................................................................................... 57

3.1.8.1. Herpetofauna - vodozemci i gmizavci ................................................. 57 3.1.8.2. Ribe ...................................................................................................... 57 3.1.8.3. Ptice...................................................................................................... 58 3.1.8.4. Sisari .................................................................................................... 59

3.1.9. GLJIVE....................................................................................................... 60 3.2. OČUVANJE KULTURNIH VRIJEDNOSTI.................................................... 61

3.2.1. Podsticanje revitalizacije kulturno istorijskih vrijednosti........................... 61 3.2.2. Podsticanje tradicionalnih vrijednosti (arhitektura naselja I stari zanati)... 61 3.2.3. Edukacija i podizanje nivoa svijesti o značaju kulturne baštine................. 62

3.3.UNAPREĐIVANJE INFORMATIVNO PREZENTACIONO EDUKATIVNIH SADRŽAJA .............................................................................................................. 63

3.3.1. Unapređivanje Centra za posjetioce............................................................ 63 3.3.2. Unapređivanje i održavanje edukativnih sadržaja ...................................... 63 3.3.3. Unapređivanje i održavanje pješačkih, biciklističkih, rekreativnih staza ... 64 3.3.4. Unapređivanje sistema upravljanja posjetiocima........................................ 65 3.4. UNAPREĐIVANJE SISTEMA AMBIJENTALNE HIGIJENE -UPRAVLJANJE OTPADOM .............................................................................. 65

3.5.UNAPREĐIVANJE SARADNJE SA KORISNICIMA PROSTORA PARKA 66 3.5.1. unapređivanje saradnje sa lokalnim zajednicama ....................................... 66 3.5.2. unapređivanje saradnje sa nosiocima privrednih i ostalih delatnosti.......... 66

3.6. UNAPREĐIVANJE SARADNJE SA INOSTRANIM I DOMAĆIM ORG . 67 3.7. UNAPREĐIVANJE PREKOGRANIČNE SARADNJE (Komponenta IPA i67 3.8. POBOLJŠANJE I UNAPREĐIVANJE INSTITUCIONALNIH.............. 67

2

3.8.1. Uspostavljanje sistema upravljanja finansijama na nivou javnog .............. 68 3.8.2. Uspostavljanje sistema kontrole i praćenja planiranih aktivnosti.............. 68

4.DINAMIKA I SUBJEKTI REALIZACIJE PLANA......................... 68 4.1.DEFINICIJA PRIORITETA ( po godinama) ..................................................... 68 4.2.DEFINICIJA NOSIOCA ( subjekta) REALIZACIJE PLANA (JP nivo parka) 69 4.3.GODIŠNJI PROGRAMI UPRAVLJANJA(operacionalizacija Plana) .............. 69

5. FINANSIJSKA SREDSTVA ZA SPROVOĐENJE PLANA.............. 70 5.1. PROCJENA SREDSTAVA PO GODINAMA ................................................. 70 5.2. PROCJENA UKUPNIH SREDSTAVA ZA SPROVOĐENJE PLANA .......... 71

6. OCJENA SPROVOĐENJA PLANA.................................................... 72 6.1. PRAĆENJE SPROVOĐENJA SA NIVOA RUKOVODNE I UPRAVLJAČKE STRUKTURE........................................................................................................... 72 6.2. IZRADA GODIŠNJIH IZVJEŠTAJA O SPROVOĐENJU PROGRAMA UPRAVLJANJA....................................................................................................... 72

7. SMJERNICE I PREPORUKE .............................................................. 73

3

Tim za izradu Plana upravljanja: Rukovodilac projektnog tima: Rade K. Gregović dipl.ecc– direktor JPNPCG Koordinator izrade plana: Mr Darko Brajušković dipl. geograf -direktor NP Biogradska gora Članovi tima: Mr Veselin Luburić dipl.geograf - šef stručne službe za unapređenje i razvoj Mr Nela Vešović - Dubak dipl.biolog - šef službe za promotivno-edukativne poslove i marketing Dorđije Radusinović dipl. pravnik-šef pravne službe Irena Sekulić – Đukić dipl. pravnik -stručni saradnik za pravne poslove Jelena Dragović dipl.ing.šum.- stručni saradnik za zaštitu šuma Dragana Raičević dipl.biolog - stručni saradnik za zaštitu faune Slavica Đurišić dipl.biolog - stručni saradnik za zaštitu flore Stevan Marić dipl. biolog - stručni saradnik za zaštitu ihtiofaune Snežana Vukotić dipl. etnolog – stručni saradnik za zaštitu etno naslijeđa Balša Rakčević dipl.ing.arh. – stručni saradnik za prostorno planiranje Jasmin Spahić dipl.ekonomista– stručni saradnik za ekonomsko-finansijske poslove

4

I UVOD

1.1.PRAVNI I PLANSKI OSNOV

Plan upravljanja je izrađen u skladu sa Zakonom o zaštiti prirode (Sl. list

RCG, br. 51/08), Zakonom o nacionalnim parkovima ( Sl. list RCG, br. 56/09 ) i Prostornim planom područja posebne namjene za Nacionalni park ’’Biogradska gora’’( Sl. list RCG, br. 19/97 )

Osnovni pravni propis kojim se uređuje zaštita i očuvanje prirode je Zakon

o zaštiti prirode (Sl. list RCG br. 51/08). Ovim Zakonom su definisane kategorije zaštićenih područja, nadležne ustanove kao i osnovni dokumenti za upravljanje zaštićenim područjima. Pravni osnov za donošenje Plana upravljanja nalazi se u članu 65 ovog zakona koji propisuje da se isti donosi na period od pet godina, a ostvaruje se kroz donošenje godišnjih programa upravljanja. Plan upravljanja nacionalnim parkom donosi Vlada. Članom 66 propisano je da Plan upravljanja sadrži:

• mjere zaštite, očuvanja, unapređivanja i korišćenja zaštićenog prirodnog

dobra; • razvojne smjernice, smjernice i prioritete za zaštitu i očuvanje zaštićenog

prirodnog dobra uz uvažavanje potreba lokalnog stanovništva; • način sprovođenja zaštite, korišćenja i upravljanja zaštićenim prirodnim

dobrom; • dugoročne ciljeve zaštite i održivog razvoja; • analizu i ocjenu uslova za ostvarivanje ciljeva zaštite; • prikaz prirodnih resursa i korisnika zaštićenog prirodnog dobra; • prioritetne aktivnosti na očuvanju, održavanju i monitoringu prirodnih i

drugih vrijednosti i segmenata životne sredine; • ocjenu stanja zaštićenog prirodnog dobra; • smjernice za naučno-istraživački rad; • planirane aktivnosti na održivom korišćenju prirodnih resursa, razvoju i

uređenju prostora; • prostornu identifikaciju planskih namjena i režima korišćenja zemljišta; • aktivnosti na promociji i valorizaciji zaštićenog prirodnog dobra; • oblike saradnje i partnerstva sa lokalnim stanovništvom, vlasnicima i

korisnicima nepokretnosti; • dinamiku i subjekte realizacije plana upravljanja i način ocjene

sprovonenja; • finansijska sredstva za realizaciju plana upravljanja;

5

• druge elemente od značaja za upravljanje zaštićenim prirodnim dobrom

Pravni osnov za izradu Plana upravljanja Nacionalnim parkom ’’Biogradska gora’’ 2011-2015 godina nalazi se u Zakonu o nacionalnim parkovima ( Sl. list RCG, br. 56/09 ), član 13 stav 3 kojim je propisano da Planove upravljanja izrađuje Javno preduzeće. Član 14 stav istog zakona propisuje da :’’Plan upravljanja nacionalnim parkom donosi Vlada na period od pet godina u skladu sa zakonom’’, a stav 3 istog člana da: ’’godišnji program upravljanja nacionalnim parkom donosi Javno preduzeće u skladu sa prostornim planom posebne namjene i planom upravljanja, uz saglasnost Ministarstva.’’

Planski osnov Plana upravljanja nacionalnim parkom ''Biogradska gora'' 2011-2015 je Prostorni plan područja posebne namjene za Nacionalni park "Biogradska gora" (Sl. list RCG, br. 19/97) koji obuhvata djelove teritorije opština Kolašin, Mojkovac, Berane i Andrijevica u granicama utvrđenim Zakonom o nacionalnim parkovima ("Službeni list RCG", br. 47/91).

Uključuje uređenje, korišćenje i namjenu prostora, politike očuvanja, zaštitu prirode i kulturno-istorijskog nasleđa, strategiju razvoja, smjernice za sprovođenje i realizaciju plana kao i zoniranje prema različitim tipovima korišćenja.

Usklađenost prostornog plana kao temeljnog zakonskog dokumenta i plana upravljanja koji predstavlja strateški dokument i osnovu za upravljanje, aktivnosti i djelatnosti očuvanja od značaja je za zonaciju Parka. Zoniranje je u prostornom planu napravljeno prema glavnim ciljevima očuvanja i namjenama korištenja, a u planu upravljanja je ono detaljnije definisano zbog upravljačkih akcija i mjera zaštite u svakoj zoni.

Prostorni plan daje smjernice, dok plan upravljanja dodatno određuje operativne aspekte upravljanja zaštićenim područjima.

1.2.CILJ IZRADE PLANA

Osnovni cilj izrade Plana upravljanja je donošenje kvalitetanog i praktično

primjenljivog dokumenta koji predstavlja osnovu za efikasno upravljanje zaštićenim područjima, kao i za racionalnu i strogo kontrolisanu valorizaciju prirodnih potencijala nacionalnog parka u funkciji ekološki održivog razvoja. Ciljevi Plana upravljanja su :

• zaštita, korišćenje i upravljanje zaštićenim prirodnim dobrom; • očuvanje, održavanje i monitoring prirodnih i drugih vrijednosti i

segmenata životne sredine; • održivo korišćenje prirodnih resursa, razvoj i uređenje prostora; • promocija i valorizacija zaštićenog prirodnog dobra;

6

• saradnja i partnerstvo sa lokalnim stanovništvom, vlasnicima i korisnicima nepokretnosti;

Zakonom utvrđeni sadržaj Plana, te i činjenica da on mora biti usaglašen sa

prostornim planom, planskim dokumentom višeg reda, čije donošenje je obavezno za nacionalne parkove, upravo su opredijelili metodološki pristup za njegovu izradu.

1.3.METODOLOŠKI PRISTUP

Metodološki pristup za izradu plana upravljanja zasniva se na

opredjeljenju da se kroz analizu postojećeg stanja, prikaza prirodnih resursa i stvorenih vrijednosti, analizu i ocjenu uslova za ostvarivanje ciljeva zaštite i ocjenu stanja nacionalnog parka, planom opredijele mjere zaštite, očuvanja, unapređivanja i korišćenja dobara nacionalnog parka i njihove ukupne valorizacije zasnovane na principu održivog razvoja.

Zakonom utvrđeni sadržaj Plana, te činjenica da on mora biti usaglašen sa prostornim planom, planskim dokumentom višeg reda, čije donošenje je obavezno za nacionalne parkove, opredijelili su metodološki pristup za njegovu izradu.

Sadržaj i metodologija izrade Planova upravljanja jednoobrazno su rađeni za sve Parkove, uz poštovanje specifičnosti svakog Parka pojedinačno.

Plan upravljanja predstavlja strateški dokument koji se razrađuje kroz izradu akcionih planova godišnjih programa upravljanja.

U tom smislu je strukturiran tako da je u uvodnom dijelu dat osvrt na:

• Pravni i planski osnov • Cilj izrade plana • Metodološki pristup • Odnos prema drugim planovima i programima, strategijama,

konvencijama, direktivama i sl.

U analizi postojećeg stanja dat je osvrt na:

• Osnovne podatke o Parku • Položaj i geografske uslove • Prirodne vrijednosti i rijetkosi (prokaz prirodnoh resursa) • Stvorene vrijednosti • Mjere zaštite, očuvanja, unapređenja i korišćenja • Analizu i ocjenu uslova za ostvarivanje ciljeva zaštite • Institucionalna šema

7

• Ocjenu stanja Nacionalnog Parka

U planskom dijelu dokumenta definisano je strateško opredeljenje i strateški ciljevi, sa posebnim akcentom na:

• zaštitu i unapređenje prirodnih vrijednosti, • zaštitu i unapređenje stvorenih vrijednosti, • unapređenje saradnje sa korisnicima parka, • unapređenje saradnje sa inostranim i domaćim organizacijama i

donatorima, unapređenje prekogranične saradnje, • poboljšanje i unapređenje institucionalnih kapaciteta

Poseban osvrt dat je na:

• dinamiku i subjekte realizacije plana • finansijska sredstva za osvarivanje plana • ocjenu sprovođenja plana • smjernice i preporuke

1.4. ODNOS PREMA DRUGIM PLANOVIMA I PROGRAMIMA, STRATEGIJAMA, KONVENCIJAMA, DIREKTIVAMA I SL.

Pored direktnog uticaja i veze koja proizilazi iz Prostornog plana područja

posebne namjene za Nacionalni park ‚‚Biogradska gora'' Plan upravljanja respektuje opredeljenja definisana obavezujućim međunarodnim i domaćim planovima, strategijama konvencijama i dr. a posebno:

• PUP-ovi opština čije prostore pokriva NP • Nacionalna strategija održivog razvoja koja uključuje ciljeve održivog

razvoja definisane kroz ekonomski razvoj, zaštitu životne sredine, upravljanje prirodnim resursima i društvenim razvojem

• Konvencija o zaštiti svjetske kulturne i prirodne baštine • Kovencija o biološkom diverzitetu • Master planovi razvoja turizma (Politika i strategija razvoja turizma do

2020) • Strategija razvoja šumarstva • Više dokumenata koji su doneti u vezi razvoja turizma u središnjem i

sjevernom dijelu Crne Gore • Domaća zakonska regulativa koja tretira oblast zaštite i upravljanja

životnom sredinom

8

II ANALIZA POSTOJEĆEG STANJA

1.OSNOVNI PODACI O PARKU

Nacionalni park ’’Biogradska gora’’ je osnovan 1952. godine. Smješten na

sjevero-istoku Crne Gore, između rijeka Tare i Lima, u središnjem dijelu planine Bjelasice, zahvata površinu od 5.650 ha.

Zaštita Biogradske gore, sa slivom Biogradske rijeke i Jezerštice, datira još od 1878.godine, svega šest godina nakon proglašenja Yellowstone-a prvim nacionalnim parkom u svijetu. Tada je ova teritorija postala Knjažev zabran - kao poklon ondašnjem gospodaru Crne Gore knjazu Nikoli.

Omeđen planinskim visovima, ispresjecan potocima i uvalama, ukrašen prelijepim jezerima, okićen stoljetnim šumama i pitomim livadama, ovaj Park predstavlja veličanstven dar prirode.

Oblici reljefa kao što su vrhovi visoki i preko 2.000 m (Crna glava - 2.139 mnv) i glečerski valovi i cirkovi, sa više glečerskih jezera, daju predjelu neponovljivu lijepotu. Najznačajnija prirodna vrijednost ovog parka je prašuma Biogradska gora, koja zauzima površinu od 1.600 ha i jedna je od poslednjih tri u Evropi. Ima karakter strogo zaštićenog rezervata. U srcu prašume smjestilo se i prekrasno Biogradsko jezero, u čijoj se bistroj vodi ogleda sva ljepota drevne šume. Znamenitosti prašumskog rezervata, ostale prirodne vrijednosti i pejzažne ljepote NP kandiduju ovo područje za uključenje u Svjetsku prirodnu baštinu i međunarodni ekološki program ''Čovjek i biosfera''. Istorija je na ovim prostorima ostavila duboke tragove. Kulturno-istorijsko nasleđe NP ''Biogradska gora'' čine arheološki lokaliteti, sakralni spomenici, narodno graditeljstvo. Brojni autohtoni objekti narodne arhitekture u selima i katunima: kuće, brvnare, kule, vodenice, rasuti su po obodu prašumskog rezervata planine Bjelasice. Vrlo slikovito i atraktivno djeluju katuni Pešića rupe, Vranjak, Šiška, Vragodo.

Od 1992. godine, Nacionalni park ’’Biogradska gora“ posluje u okviru Javnog preduzeća za Nacionalne parkove Crne Gore.

2. POLOŽAJ I GEOGRAFSKI USLOVI

Nacionalni park "Biogradska Gora" i planina Bjelasica, kao njegova integralna razvojna cjelina, nalaze se u sjevero-istočnom dijelu Crne Gore, na prostoru koji, šire posmatrano, predstavlja granično područje sa Srbijom. Naglašenu prirodnu otvorenost ovoga prostora, u sklopu lanca visokih Dinarskih

9

planina, oformile su rijeke Tara i Lim, sa svojim pritokama, čijim dolinama su vremenom izgrađene saobraćajnice, različitog značaja, vrste i kvaliteta.

Dolazak do NP "Biogradska Gora" omogućen je željeznicom, po pravcu sjever−jug (pruga Beograd-Bar) i obrnuto i asfaltnim drumskim saobraćajnicama magistralnog značaja, iz više pravaca, od kojih, uz Jadransku magistralu, treba istaći magistrali put Ribarevina−Bijelo Polje−Beograd. Limsko-Prokletijski krak vezuje turistički tok koji ide iz Kosova, jugoistočne Srbije i Makedonije u pravcu jugoistočnog dijela sjeverne Crne Gore i Crnogorskog primorja .Ovaj saobraćajni pravac zajedno sa crnogorskim saobraćajnim pravcem, pravi prsten (krug) oko Nacionalnog parka. Predviđeni autoputevi, prvenstveno autoput Bar – Boljare kao dionica autoputa Beograd−Južni Jadran, kompletiraće postojeće veze ovog područja vezom Jadransko more−Crno more.

Značaj ovih izuzetno prometnih saobraćajnica je višeslojan, posebno sa aspekta valorizacije prirodnih rijetkosti prostora i velikih potencijala, koje Park i Bjelasica pružaju za razvoj turizma.

3. PRIRODNE VRIJEDNOSTI I RIJETKOSTI

3.1. RELJEF

Masiv Bjelasice karakteriše velika vertikalna razuđenost i brojni oblici, koji prate planinski reljef. Izgrađen je od četiri planinska grebena dinarskog pravca pružanja(Strmenica-2122mnm, Crna Glava-2139mnm, Zekova Glava-2117mnm, Ključ-1973mnm) disecirana dubokim rječnim dolinama, koje su otvorene, na istoku prema rijeci Limu, a na zapadu ka Tari. Planinski lanci su međusobno, na visini od preko1700 m, povezani poprečnim grebenom po pravcu sjever−jug.

Nacionalni park "Biogradska gora" obuhvata sliv Biogradske rijeke, koji se

spušta od vrha Zekove glave, Donjeg Lumera i Razvršja prema Tari. Šire područje Parka obuhvata dolinu Bjelojevićke rijeke, na sjeveru i dolinu Mušovića rijeke, na jugu, kao i dio dolina Suvodola, na sjeveru i Jelovice, na jugu, što je u stvari centralni dio masiva Bjelasice.

Na cijeloj planini Bjelasici mogu se izdvojiti tri osnovna elementa reljefa: površi, uzvišenja koja se dižu sa površi i fluvijalne doline-udubljenja u površima. Svi reljefni oblici i pojave izgrađeni su u heterogenoj geološkoj sredini, koju karakteriše učešće vulkanskog kompleksa, složenog litostratigrafskog sastava. Učešće karbonatnih stijena je relativno malo. Reljefni oblici su raznovrsni, brojni i kompleksni.

Značajni geomorfološki oblici i pojave sistematizovani su u četiri grupe: pojave i oblici rečne erozije i denudacije, oblici djelovanja lednika, akumulacijski i

10

karstni oblici. Tipični i najznačajniji oblici rječne erozije i denudacije su rječne doline na zapadnim padinama Bjelasice-Mušovića rijeka, Jezerštica sa Biogradskom rijekom i Bjelojevićka rijeka.

Na Bjelasici nije došlo do formiranja jedinstvenog ledenog pokrivača većih razmjera, već su se lednici obrazovali samo u izvorišnim čelenkama Biogradske i Bjelojevićke rijeke, Suvodola i Jelovice, gdje su formirani cirkovi. Lednici su se kretali valovima današnjih rečnih dolina, a najniži tragovi lednika su čeone morene. Nalaze se na različitim visinama, npr: kod Biogradskog jezera na koti od 1112 m, na ušću Pešića rijeke na 1295 m, kod Bjelojevića rijeke na 1460 m i u dolini Suvodola na koti od 1558 metara.

Najreprezentativniji akumulacijski oblici su rječne šljunkovite terase. One predstavljaju geomorfološke fosile, na osnovu kojih se može rekonstruisati tok erozivnog procesa u rječnoj dolini. Posebni akumulativni oblici su brojne morenske naslage u cirkovima i pleistocenim valovima. Morenske naslage su omogućile stvaranje ledničkih jezera. Primjer je čeona morena koja je zagradila terminalni basen Biogradskog jezera, na koti 1044 metara.

Oblici karstne erozije nijesu reprezentativni, jer se sa krečnjacima javljaju i druge stijenske mase. Dolina Suvodo je primjer površinske karstne erozije. Na strmim krečnjačkim stijenama se javljaju suve, plitke pećine i okapine, a intenzivna karstifikacija u cirkovima, sa jezerima na krečnjačkoj podlozi formirala je brojne ponore, kroz koje se voda permanentno gubi, čime se smanjuje nivo jezera.

3.2. ZEMLJIŠTE

Opšti uslovi obrazovanja zemljišta, naročito raznovrstan geološki sastav, dinamičan reljef i klima uslovili su pojavu raznih tipova, podtipova i varijeteta zemljišta. Pojava pojedinih tipova zemljišta uslovljena je prvenstveno osobinama matičnog supstrata, klime, reljefa, a manje uticajem vegetacionog pokrivača.

Na području Nacionalnog parka „Biogradska gora“ zastupljena su sledeća zemljišta:

Aluvijalni i deluvijalni nanosi zauzimaju male površine u uskim dolinama vodotoka i podnožjima brda, kao što su dolina Tare i njenih pritoka Jezerštice i Štitaričke rijeke, kao i na ušću Biogradske rijeke. Smeđe zemljište na šljunku rasprostranjeno je na starim riječnim terasama rijeke Tare. Terase su najbrojnije i najveće takođe u proširenjima, naročito oko Kolašina, Mojkovca, Trebaljeva i Sjerogošta. Na području Parka očuvana je manja terasa kojom prolazi put i usjek za prugu Beograd-Bar. Izvan riječnih dolina, na obroncima brda i planina, dominiraju smeđa zemljišta čija je karakteristika neznatna dubina profila i sadržaj skeleta. Iznad gornje granice šume, na platoima i vrhovima Bjelasice, na čistim krečnjacima preovlađuju krečnjačke crnice-buavice, koje su vrlo plitke (do 30 cm). Na silikatnim stijenama, koje često izgrađuju i pojedine vrhove Bjelasice, obrazuju se uglavnom kisjela zemljišta (distrični kambisol) i rankeri, čija je

11

dubina, zavisno od reljefa nešto veća (20-60 cm), nego kod buavice. Na dubinu profila zemljišta utiče nagib terena i erozija koju uveliko potpomaže čovjek, kosidbom, ispašom i na druge načine.

3.3. VODE (HIDROGEOGRAFIJA)

Preko i kroz masiv planine Bjelasice ide hidrogeološko razvođe između terena na zapadu, koji daju vode rijeci Tari, i terena na istoku, koji daju vode rijeci Lim. Unutar teritorije, koja pripada slivu rijeke Tare, izdvajaju se manje hidrografske cjeline, među kojima se ističu:

• sliv rijeke Kolašinke, površine oko 40 km2; • sliv Jezerštice, sa Biogradskim jezerom i Biogradskom rijekom, površine

od oko 38,5 km2; • sliv Bjelojevićke rijeke, površine od oko 25 km2; i • sliv rijeke Rudnice, površine nešto preko 15 km2.

Unutar teritorije koja pripada slivu rijeke Lima, i čini dio teritorije planine

Bjelasice, a dijelom i Nacionalnog parka "Biogradska gora" sa zaštitnom zonom, izdvaja se sliv rijeke Bistrice (rijeke Jelovica i Suvodo).

Biogradska rijeka je stalna pritoka Jezera. Nastaje od izvora ispod Zekove glave, na koti 1860 m. Ukupan pad joj je 766 m, a duga je oko 8 km. Donosi Jezeru između 100 l/s, u minimumu, do 5,0 m3/s u maksimumu. U gornjem toku je tipična bujica sa brojnim brzacima, tako da svojim vučenim nanosom zasipa Jezero, formirajući tipičnu deltu. Površina njenog sliva iznosi oko 26 km2 .

Lalev potok je takođe značajna, ali periodska pritoka Jezera. Ima izvorište na koti oko 1700 m, dužinu oko 4 km, ukupni pad 606 m, a površinu sliva oko 3,5 km2. I on je bujičan tok, s maksimalnim protokom od oko 26,6 m3/s.

12

Jezerštica nastaje od prelivnih i ponirućih voda Biogradskog jezera. Ima tok dug oko 3 km, ukupan pad 162 m i površinu sveukupnog sliva oko 38,5 km2. Regresivnom erozijom podlokava morenski bedem formirajući, ispod jezera, na desnoj obali, strmi odsjek visok oko 100 m.

Niz stalnih i povremenih izvora i karstnih vrela, relativno ravnomjerno raspoređenih po višim djelovima terena, odlikuje izdašnost u hidrološkom minimumu od oko 1 l/sec vode ili manje.

U prostoru planine Bjelasice i po njenom obodu iza vodotoka, po značaju svakako dolaze glečerska jezera, nastala zagaćivanjem jaruga čeonim morenama po pravcu kretanja lednika, a to su: − Biogradsko jezero, koje je na nadmorskoj visini od 1.094 m, prosječne

površine oko 228.500 m2, maksimalne dubine 12,1 m i zapremine oko 1.052.760 m3;

− Pešića jezero, koje je na nadmorskoj visini od oko 1820 m, prosječne površine oko 37.400 m2, maksimalne dubine 8,4 m i zapremine oko 120.936 m3;

− Veliko Ursulovačko jezero, koje je na nadmorskoj visini od oko 1895 m, prosječne površine oko 12.200 m2, maksimalne dubine 8,1 m i zapremine oko 35.302 m3;

− Malo Ursulovačko jezero, koje je na nadmorskoj visini od oko 1760 m, prosječne površine oko 5.000m2, maksimalne dubine 2,2 m i zapremine oko 5.000 m3 (ovo jezero naziva se i Blatina);

− Veliko Šiško jezero, koje je na nadmorskoj visini od oko 1660 m, prosječne površine oko 29.000 m2, maksimalne dubine 3,2 m i zapremine oko 35.000 m3;

− Malo Šiško jezero, koje je na nadmorskoj visini od oko 1760 m, prosječne površine oko 6.200 m2 i maksimalne dubine 1,7 m. Biogradsko jezero jedno je od najvećih i najljepših planinskih jezera, ne samo

na Bjelasici, već i mnogo šire. Bazen Jezera leži, najvećim dijelom, na eruptivnim stijenama i krečnjacima srednjeg trijasa, preko kojih leži relativno moćan nanos morensko naplavinskih sedimenata, koji je, u prvoj fazi, nanijela glečerska rijeka, a kasnije Biogradska rijeka sa pritokama. Obalska linija je dosta razuđena. Sjeveroistočni priobalni pojas je zajedno sa jugozapadnim, najrazuđeniji dio. Istočni dio priobalnog pojasa predstavljen je deltom Biogradske rijeke. Usled velike vlažnosti tla i izrazito bujne vegetacije to je najnepristupačniji dio priobalnog pojasa. Od prirodnih svojstava Biogradskog jezera, najznačajnija je temperatura vode. Najniže temperature vode su u februaru (1,2oC), a najviša u avgustu(17oC). Temperatura vode oko 0,0oC je česta pojava, te dolazi do zamrzavanja jezera u zimskim mjesecima. Providnost vode Biogradskog jezera je najveća u avgustu,i kreće se do 7 m. Tolika providnost povećava turističko-rekreativnu i estetsku vrijednost jezera. Biogradsko jezero, zbog niza vrijednosti pored ostalog i estetske, predstavlja pravi dragulj Nacionalnog parka „Biogradska gora“.

Pored jezera i rijeka, ova oblast, u hidrografskom pogledu bogata je i izvorima. Izvori su najčešće na djelovima gdje su viši predjeli ovog masiva.

13

Najbolji primjer su izvori u katunu Vranjak, jugozapadno od vrha Troglave. Temperatura ovih izvora dosta je niska. Ona čak ni u avgustu mjesecu ne prelazi 5o celzijusovih.

3.4. VAZDUH

Na području Nacionalnog parka "Biogradska gora" nije organizovano permanentno mjerenje kvaliteta životne sredine, iz raznih razloga. Najbliži punkt na kome su ona organizovana mjerenja nalazi se u Mojkovcu i Kolašinu, na meteorološkim stanicama.

Kvalitet vazduha praćen je preko određivanja sadržaja dima i sumpor−dioksida, kao najčešćih komponenti zagađenog vazduha, 24-časovnom uzorku i hemijskog makrokomponentnog sastava padavina, 24-časovnom i 30-dnevnom uzorku..

Područje Nacionalnog parka "Biogradska gora" ne nalazi se pod neposrednim dejstvom značajnijih lokalnih izvora zagađenja vazduha.

Kisjele padavine imaju poznate štetne efekte na okolinu, od kojih su za područje ovog Nacionalnog parka najznačajniji sušenje šuma i zakiseljavanje voda. Dobijeni rezultati ukazuju na potrebu permanentnog praćenja ovih efekata na području samog Nacionalnog parka i utvrđivanja postojećeg stepena degradacije pojedinih segmenata ekosistema Parka.

3.5 KLIMA

U procjeni specifičnosti i vrijednosti Nacionalnog parka, klima ima značajno mjesto, jer, pored ostalog, predstavlja jedan od važnijih činilaca turističkog razvoja. Klimatski uslovi na području Bjelasice određeni su geografskim položajem, reljefom, nadmorskom visinom, ekspozicijom pojedinih dijelova terena, udaljenošću od mora, biljnim pokrivačem i stanjem određenih klimatskih elemenata u bližem i daljem okruženju.

Na području Nacionalnog parka prisutna su tri klimata: umjereno−kontinentalni, u najnižim dijelovima doline Tare, izložen uticaju jadransko−mediteranske klime; te subplaninski, u srednjim visinskim zonama; i planinski, u najvišim predjelima, koji su pod snažnim uticajem kontinenta. Izražen reljef i različita eksponiranost pojedinih dijelova teritorije mijenjaju opštu zonalnost klimata, i česte su pojave raznih tipova mikroklime.

Osnovne karakteristike subplaninskog i planinskog klimata, koji vladaju na najvećem dijelu prostora Nacionalnog parka, su duge i hladne zime, relativno kratka i svježa ljeta, slabije izražena smjena godišnjih doba, toplija jesen od proleća, te velike količine sniježnih padavina i dugotrajno zadržavanje pokrivača u zimskom periodu.

14

Temperatura vazduha- Srednja godišnja temperatura vazduha za Park kreće se od 2−4o C, u istočnim i centralnim dijelovima Parka, do 4−6o C u zapadnim dijelovima. Najhladniji je mjesec januar sa temperaturom vazduha od -2o C, u najnižim dijelovima, do -6oC u gornjem slivu Biogradske rijeke i po obodu Parka. U predjelima sa većom nadmorskom visinom apsolutne minimalne temperature vazduha imaju znatno niže vrijednosti. Period sa srednjom dnevnom temperaturom vazduha iznad 10oC, takozvani period aktivne vegetacije, traje od 60 dana, na najvišim vrhovima do 160 dana, u dolini Tare. U najvećem dijelu Nacionalnog parka "Biogradska gora" ovaj period traje 60−120 dana.

Najtopliji je mjesec juli sa srednjom temperaturom vazduha 12o−16oC u većem dijelu Parka, do 18o C u dolini Tare. Ovako svježa ljeta posljedica su velike nadmorske visine, relativno velike oblačnosti u ovom dijelu godine i osvežavajućih vjetrova sa planinskih vrhova, koji su sastavni dio lokalne planinske cirkulacije. Apsolutno maksimalna godišnja temperatura vazduha zabilježena je u avgustu 36,0° C. To je vrlo visoka temperatura ali, usled znatne nadmorske visine i bujnog šumskog pokrivača zadržava se svježina pogodna za boravak turista u ljetnjoj sezoni. Pozitivne apsolutne minimalne temperature vazduha zabilježene su samo u julu i avgustu, dok svi ostali mjeseci imaju negativne minimalne temperature. Minimalna godišnja temperatura vazduha je –29,8° C (u januaru). I pored veoma niskih temperatura u toku zimsko-sportske sezone, ne osjeća se hladnoća u onoj mjeri u kojoj bi je trebalo očekivati, zahvaljujući pojačanoj insolaciji i temperaturnoj inverziji.

Značajne površine Parka su pod šumom, koje imaju svoju fitoklimu. Raspored temperatura u gustoj šumi bitno se razlikuje od onog na otvorenom terenu. U ljetnjem periodu godine temperatura prizemnog sloja vazduha pod šumskim pokrivačem je niža za 2−4oC od temperatura na livadama i proplancima. Snižavanje maksimalnih i povećanje minimalnih temperatura utiče na smanjivanje amplituda temperatura u šumi. Relativna vlažnost vazduha-Tokom zimske sezone, vlažnost vazduha je relativno visoka. Najvišu srednju mjesečnu relativnu vlažnost vazduha ima januar (84%), a najnižu avgust (70 %). U toku ljetnje turističe sezone relativna vlažnost vazduha se kreće od 70-80%. Znajući da je optimalna vlažnost od 70% do 75% može se zaključiti da su u Parku povoljni uslovi za boravak turista, a naročito od maja do septembra. Sama okolina Biogradskog jezera tokom ljetnjih mjeseci, s obzirom na nadmorsku visinu (1094 m), vlažnost vazduha (75%), srednju temperaturu vazduha (15,6° C) i to što se miješa gusta četinarska i listopadna šuma ima sva svojstva vazdušne banje, a samim tim mogućnost razvoja zdravstvenog turizma. Oblačnost i insolacija -Oblačnost može biti veoma promjenljiva, tako da i na neznatnim rastojanjima postoje velike razlike. Iz ovog razloga teško je dati dobru procjenu oblačnosti u Nacionalnom parku. U njemu su prisutni neki činioci koji

15

znatno utiču na povećanje oblačnosti, kao što su uzlazna strujanja vazduha, orografske prepreke, veliki kompleksi šuma i visoka vlažnost vazduha. U zimskim mjesecima, najčešće u drugoj polovini januara, kada opšta vremenska situacija uslovljava vedro i tiho vrijeme, česte su pojave temperaturne inverzije. Tada Kolašin ima veliki broj dana sa maglom, a na masivu Bjelasice, iznad 1300 mnm vlada vedro i sunčano vrijeme. Prosječno godišnje sijanje sunca dostiže i do 1.900 časova. Najmanji broj časova sa sijanjem sunca je u decembru mjesecu−57, a najveći prosječan broj časova sa sijanjem sunca ima juli−271. U pojedinim dijelovima Parka postoje velike razlike u dužini sijanja sunca, zbog različitih ekspozicija, visine horizonta i količine oblačnosti.

Padavine- Srednja godišnja količina padavina od 2. 120 mm, uvršćuje ovo područje u djelove naše zemlje gdje su padavine vrlo visoke. Količina padavina je tako raspoređena da se ljeti izluči 12-14%, a zimi čak 40-42% od ukupnih godišnjih suma padavina. Najveći dio padavina koji se izluči u zimskim mjesecima, pretežno se javlja u obliku snijega. Najveći broj dana sa kišom je u jesen 33 dana, a najmanje u ljeto 23 dana. Prvi dani sa sniježnim padavinama u Nacionalnom parku „Biogradska gora“ su sredinom oktobra, a poslednji sredinom aprila. Prosječna visina sniježnog pokrivača je 89 cm, a apsolutna maksimalna visina iznosila je 155 cm. Velika apsolutna maksimalna visina sniježnog pokrivača, rezultat je velike količine padavina koja se izluči u zimskim mjesecima, nadmorske visine, insolacije, temperatura vazduha itd. Vjetar- U godišnjoj raspodjeli vjetrova po podacima sa stanice Kolašin, najveću čestinu imaju vjetrovi iz sjevernog pravca 240 ‰. Najveće učešće od vjetrova imaju sjeverni, zatim južni i jugozapadni. Vjetrovi iz sjevernog pravca javljaju se u toku čitave godine, ali veće čestine imaju zimi. Nosioc je naročito, u toku zime, hladnog vremena i niskih temperatura. Često donosi vedro vrijeme i smanjuje vlažnost vazduha. Kad duva jače obično nanosi smetove snijega uz mećave.

Južni vjetar je relativno češći u novembru i decembru, a onda u proljeće. Naročito u aprilu donosi obimne kiše, povećava temperaturu i vlažnost vazduha doprinoseći time naglom otapanju snijega. Istočni i zapadni vjetrovi djeluju stimulativno i okrepljujuće i imaju znatno manju čestinu i jačinu. Razlike u zagrijavanju i hlađenju vazduha u dolinama, kao i na padinama i vrhovima, uzrokuju poremećaj vazdušnog pritiska i pojavu dnevnog periodičnog vjetra, poznatog pod imenom gorski i dolinski vjetar, ili noćnik i danik. Opšte karakteristike ovog vjetra su da, u toku noći, vazduh rashlađen na padinama i vrhovima Bjelasice, struji prema dolinama Lima i Tare popunjavajući ih svježim, planinskim vazduhom.

16

3.6. PEJZAŽ

Prirodni pejzaži u Nacionalnom parku "Biogradska gora" predstavljaju posebnu vrijednost. Obilježja specifičnosti pojedinih pejzaža daje uveliko raznovrsnost šumske vegetacije i struktura šuma.

Višegodišnjim istraživanjima u Biogradskoj gori utvrđeno je pet tipova pejzaža: močvarni, mezofilni, planinski, visokoplaninski i antropogeni.

• Močvarni tip pejzaža dominira u dijelu Biogradskog jezera, kod ušća Biogradske rijeke u Jezero i kod izliva Jezerštice.

• Mezofilni tip zahvata sjeverne i sjevero−istočne predjele šumske vegetacije između 900−1100 mnm. Ova zona je pod brdskom i subalpskom vegetacijom, odnosno pod livadama i pašnjacima.

• Planinski tip pejzaža zahvata niže predjele Bjelasice, uz rijeku Taru i ušće rijeke Jezerštice. U ovoj zoni su krčenjem šuma i šikara nastale manje poljoprivredne površine, a prisutna su i manja naselja.

• Visoko planinski tip pejzaža zahvata više predjele ovog planinskog masiva, uglavnom planinske pašnjake, vrhove i litice.

• Antropogeni tip razvijen je na širem prostoru Nacionalnog parka "Biogradska gora" I vezuje se za one pejzažne vrijednosti koje je čovjek uslovio: objekti, putevi, staze, vidikovci, boravišta itd.

3.7. FLORA I VEGETACIJA

Planina Bjelasica sa NP ‘’Biogradska gora’’ predstavlja jedinstvenu biogeografsku i ekološku cjelinu, u kojoj se izvornost prirode, sa izvanrednim genetskim, specijskim i ekosistemskim diverzitetom, sačuvala do današnjih dana. Održali su se ne samo mnogi značajni specijski relikti i endemiti, već i karakteristične i veoma složene biljne zajednice reliktnog karaktera. Geografski položaj, kiselost podloge, različiti klimatski uticaji, omogućili su da je Bjelasica stjecište, odnosno značajan refugijalni prostor frigorifilnoj i drevnoj oromediteranskoj flori.

Izgrađena pretežno od silikatnih stijena, Bjelasica se razlikuje od drugih crnogorskih planina (izuzev Prokletija) po raznovrsnoj geološkoj građi, a u morfološkom izgledu, kao planina blagih nagiba, bogata vodom i skoro sasvim pokrivena vegetacijom.

Na prostoru NP, dosadašnjim istraživanjima, utvrđeno je postojanje 26 biljnih zajednica sa oko 2000 vrsta i podvrsta viših biljaka, među kojima je 20% endema Balkanskog poluostrva, kao i brojne rijetke, prorijeđene i ugrožene biljne vrste stavljene pod zakonsku zaštitu. Ovako slozeni biljni svijet na relativno malom prostoru, predstavlja veliki naučni potencijal i izuzetnu prirodnu rijetkost.

Dominantno obilježje Nacionalnog parka su šumski ekosistemi, ali ga čine i ekosistemi gorskih mezofilnih livada endemične sveze Pancicion, livada i

17

pašnjaka na silikatima i na krečnjacima, planinskih vriština na silikatima i krečnjacima, planinskih rudina, pukotine stijena, kao i vodeni ekosistemi sa bogatom algoflorom glacijalnih jezera. Najznačajnija prirodna vrijednost parka je prašumski rezervat u slivu Biogradske rijeke i Jezerštice, površine 1600 ha, u kojem je uspostavljen najstroži stepen zaštite.

Prepuštena spontanom razvoju prašuma predstavlja jedinstven primjer evolucije različitih šumskih zajednica. Karakterišu je raznovrsnost i mješovitost vrsta šumskog drveća, spontanost svih razvojnih faza, stabla velike starosti i gorostasnih dimenzija, brojne izvale i u mnogim djelovima gotovo potpuna neprohodnost. Konstatovano je čak 16 šumskih zajednica (dominiraju bukove i bukovo-jelove) sa preko 220 biljnih vrsta, od toga skoro 90 vrsta dendroflore. Najčešće vrste drveća su bukva, jela, smrča, javor, bijeli jasen, planinski javor, planinski brijest, siva jova. Starost pojedinih stabala je procijenjena na preko 400 godina, od kojih su neka preko 40m, pa čak i 60m, visine.

Zbog prisustva izuzetno velikog broja endemičnih biljnih vrsta i habitata, područje Biogradske gore je prepoznato kao IPA područje (Important Plant Area – važno stanište biljaka).

3.7.1. Šume

Šume u nacionalnim parkovima su šume posebne namjene. Šume posebne namjene su šume koje predstavljaju naročite prirodne

vrijednosti i prvenstveno su namjenjene za naučna istraživanja i nastavu, oporavak, odmor i rekreaciju i dr. Iz navedenog proizilazi da su šume u nacionalim parkovima šume u kojima se prvenstveno ističu njihove opšte korisne funkcije a to su biološka, zaštitna i dekorativna. Zaštitna funkcija se ogleda u:

• zaštiti od erozionih procesa površina koje se nalaze ispod ovih šuma • zaštiti zemljišta • regulisanju režima padavinskih i površinskih tekućih voda, i obezbjeđenju

režima stajaćih i podzemnih voda • obezbjeđenju uslova za opstanak i razvoj cjelokupnog autohtonog živog

svijeta koji je ekološki vezan za životnu zajednicu šuma • očuvanju izvorne prirode i karaktera pejzaža.

Ovo je naročito izraženo na strmim padinama i u zoni Biogradske rijeke,

Lalevog potoka i rijeke Jezerštice, kao i u dijelu gornje granice rasprostranjenja šumskog pokrivača

Očuvanje biološke raznovrsnosti šumskih ekosistema obavlja se radi jačanja opšte korisnih funkcija šuma, dok se upravljanje šumama zasniva na načelima održivog razvoja i očuvanja biološke raznovrsnosti, očuvanja prirodnog sastava, strukture i funkcije šumskih ekosistema.

U području Nacionalnog parka "Biogradska gora" šumski ekosistemi predstavljaju primarnu vrijednost. Karakteriše ih diferenciranost vegetacije u

18

vertikalnom i horizontalnom smislu, bogatstvo biljnih zajednica i zastupljenost reliktnih i endemičnih vrsta.

Od šumskih ekosistema najznačajniji je prašumski rezervat, u slivu Biogradske rijeke i Jezerštice, koji je jedan od tri preostala u Evropi. Rezervat predstavlja zonu sa posebnim režimom zaštite. Utvrđeno da u njemu postoji blizu 90 vrsta dendroflore od kojih su najznačajnije bukove i bukovo−jelove šume sa zajednicama bukve, planinskog javora, češljike i jasena.

Ukupna površina Nacionalnog parka « Biogradska gora « iznosi 5650,00 ha od čega sam rezervat, kao posebna prostorna celina, ima 1.600 ha,

Ovim planom je obrađen deo koji se odnosi na stanje šuma u samom rezervatu, i šuma koje se nalaze u zaštitnoj zoni parka. Šume prašumskog rezervata (zona prvog stepena zaštite)

Prašumski rezervat zahvata površinu od 1600 ha. I nalazi se u slivu

Biogradske rijeke, Biogradskog jezera i Jezerštice. U rezervatu je konstatovano 16 šumskih zajednica i skoro 90 vrsta drveća i žbunja. U rezervatu se primjenjuje poseban režim zaštite, koji ima karakter stroge zaštite prirodne sredine.

Prepuštena spontanom razvoju, prašuma predstavlja jedinstven primjer

evolucije različitih šumskih zajednica. Karakteristike ovog šumskog ekosistema su raznovrsnost i mješovitost vrsta šumskog drveća, spontanost svih razvojnih faza, stabla velike starosti i gorostanskih dimenzija, brojne izvale, suva stabla ("na nogama") i u mnogim djelovima skoro neprohodnost.

Na području prašumskog rezervata su evidentirane sledeće vrste šumskih zajednica:

• zajednica bukve i planinskog javora (Fageto-Aceretum visianii) • zajednica bukve i kosice (Asyneumo-Fagetum moesiacae) • zajednica jele i bukve (Abieto-Fagetum moesiaceae)

19

• zajednica bukve i maljenice koja povezuje bukove sa jelovim šumama (Elimo-Fagetum moesiacae)

• zajednica bukve i češljike (Seslerio-Fagetum moesiaceae) • zajednica javora i jasena (Aceri-Fraxinetum montenegrinum).

Moguće je navesti i niz drugih šumskih zajednica koje su fragmentalno rasprostranjene u okviru prašumskog rezervata i u drugim zonama Parka, kao npr.: Luzulo-Piceetum montanum, Blechno-Piceetum abietis, Oxali-Alnetum incanae, Pinetum mughi i druge. Na samoj granici rezervata pored stabala jele i planinskog javora u prizemnom sloju je prisutna kleka (Juniperus nana). Na najznačajnijim vrstama lišćara: bukvi, gorskom javoru, gorskom jasenu i brijestu izvršena su detaljna istraživanja taksacionih elemenata. Utvrđeno je da prsni prečnik pojedinih stabala dostiže i do 147 cm, visine stabala i preko 44 m, a zapremina i do 1.325,5 m3/ha. Starost pojedinih izmjerenih stabala procjenjuje se na preko 400 godina.

Vrsta drveta

Prsni prečnik(cm)

Visina(m)

Jela(Abies alba) 161 57

Smrča(Picea abies) 163 61

Smrča(Picea abies) 191 57

Bukva(Fagus silvatica) 47 45

Javor(Acer pseudoplatanus) 50 38 Planinski brijest(Ulmus montana) 32 35

Dimenzije gigantskih stabala

Oko izvora Biogradske rijeke i Ursulovačkog jezera zabilježeno je dosta stabala sa umanjenom vitalnošću. Suhovrhost, prelomljena stabla bukve kao i ležavine su evidentirane na lokalitetima prema katunu Goleš. Na osnovu istraživanja se došlo do zaključka da su u prašumskom rezervatu prije svega dominantni štetni biotički faktori, a među njima najveći značaj imaju parazitske gljive, a u manjem stepenu štetni insekti, neki glodari (npr. puh) i na prestarelim stablima jele, imela (parazitna cvjetnica). Šume van prašumskog rezervata ( zona drugog stepena zaštite)

Zoni II stepena zaštite pripadaju sve šume na području Nacionalnog parka "Biogradska gora" koje se nalaze van prašumskog rezervata. U ovoj zoni nalaze se šumski kompleksi u dolini Suvodola, Gnionik u dolini Tare i zajednica bora krivulja na gornjoj granici šumske vegetacije.

U ovoj zoni su zabranjene sve aktivnosti koje mogu dovesti do narušavanja pejzažno-ambijentalnih karakteristika ili promjene ravnoteže ekositema. Ovdje su dozvoljene samo sanitame mjere njege u ograničenom

20

obimu, izvlačenje izvala i vjetroloma i liječenje oboljelih vrsta i otvaranje. Takođe se dozvoljava i sakupljanje šumskih i drugih plodova, kao i onih vrsta ljekovitog bilja koje se brzo regeneriše. Može se takođe dozvoliti i sakupljanje jestivih gljiva, ali samo pod kontrolom i da otkup vrši stručna služba Nacionalnog parka. Šumski kompleks "SUVODO"- Ovaj šumski kompleks nalazi se u sjevero-istočnom dijelu Nacionalnog parka u slivu rijeke Bistrice. Površina šuma u ovom kompleksu iznosi 298 ha. Nalaze se na nadmorskoj visini od 1500 do 3130 metra, na pretežno sjevernim ekspozicijama. Na vertikalnom profilu formirale su se sledeće šumske zajednice:

Zapremina i zapreminski prirast po vrstama drveća

Vrsta drveća Zapremina m³ %

Zap. prirast m³ %

Proc. tekućeg zap. prirasta

Smrča 37.836 43.0 742 41.3 1.96 Jela 7.977 9.1 167 9.3 2.09

Bukva 42.213 47.9 886 49.4 2.10 Svega 88.026 100.0 1.795 100.0 2.04

Šume smrče, jele i bukve(od 1500 do 1900 mnv) - Ove šume se nalaze

u očuvanom stanju, sem prostora koji se nalazi u donjem dijelu šumskog kompleksa gdje su prije 5 godina sprovedene sječe jačeg intenziteta te su stvorene veće progale sa gustim i jakim korovom koji ometa podmlađivanje. Podmlađivanje je dobro, naročito jele. Što se povećava nadmorska visina to je intenzitet sušenja veći, tako da npr. na stablima jele koja se javljaju zajedno sa borom krivuljem oko Ursulovačkog jezera više od 60% stabala je suhovrho, a preko 30% je suvo.

Šume subalpske bukve (od 1650 do 1900 mnv) - Površina subalpskih šuma bukve iznosi 102,55 ha. Nalaze se ispod pojasa bora krivulja ili predstavljaju gornji pojas šumske vegetacije. Ovo su monodominantne sastojine bukve sa nekim malim prisustvom drugih vrsta. Ukupna drvna zapremina iznosi 30.300 m³, prosječna 295 m³/ha. Tekući zapreminski prirast je 641 m³, prosječno 6,25 m³/ha, a procenat zapreminskog prirasta je 2,11%. Zdravstveno stanje ovih šuma je loše i najveći broj stabala je sa rak ranama.

Šumska zajednica bora krivulja (od 1900 do 2130 mnv)- Zajednica bora krivulja nalaze se na gornjoj granici šumske vegetacije i pokriva površinu od 64 ha i prostire se na sjevernim padinama Crne glave (2139 mnv), oko Ursulovačkog jezera, a zatim grupimično ili pojedinačno i na drugim lokalitetima. Kao vrsta je zaštićen, pa je njegova sječa i spaljivanje zabranjeno. Na nekim mjestima konstatovana su sušenja vjerovatno prouzrokovana patogenim gljivama. U okolini Ursulovačkog jezera javlja se sa jelom. Neposredno na jednoj maloj površini javlja se i Molika (Pinus peuce Gris.)- koja svojim habitusom, uskom piramidalnom i svijetlo-zelenom krunom, čini izuzetnu ljepotu te je sa pravom mnogi nazivaju biserom Balkana. Šumski kompleks ,,GNIONIK’’- Šumski kompleks Gnionik nalazi se na desnoj obali Tare, od granice opština Kolašin i Mojkovac do ušća Bjelojevićke rijeke u Taru. Ovaj kompleks čine mješovite šume bukve, graba i drugih lišćara. U manjem obimu ovom kompleksu pripada i zajednica planinskih šuma bukve.

21

Sastojine ovog kompleksa su devastirane prekomjernim sječama i oštećene požarom. Postojeća golet, površine od 18 ha, nastala je požarom u mješovitoj šumi bukve sa plemenitim lišćarima. Površina je mjestimično podmlađena bukvom, što je nedovoljno za njeno potpuno obnavljanje. Na vlakama kojima je transportovano drvo voda, poslije topljenja snijega i jakih kiša, napravila je jaruge koje se sve više produbljuju.

Ukupna površina pod šumama u ovom kompleksu iznosi 107,80 ha. U tabeli 3 su detaljno prikazani podaci koji su karakteristični za ovaj šumski kompleks:

Vrsta drveća Zapremina

m³ % Zapreminski

procenat m³ %

Procenat zapr. prirasta

Bukva 9817 83.6 178 80.2 1.81 Grab 890 7.6 19 8.5 2.13

Ostali lišćari 1035 8.8 25 11.3 2.41 Svega 11.742 100 222 100 1.89

Zapremina i zapreminski prirast po vrstama drveća

Podmlađivanje je veoma slabo, zbog zakorovljenosti i stalnog prisustva stoke. U šumama ove zone dozvoljene su sanitarne mjere njege u ograničenom obimu, kroz izvlačenje vjetroizvala i vjetrolomova, snjegoizvala i snjegolomova, kao i liječenje oboljelih vrsta Određeni problemi u ovoj zoni su nastali usled:

• izgradnje železničke pruge • pojava erozije na delu šumskih zemljišta kao posljedica šumskih seča u

prošlosti

EMERALD mreža

Od habitata koji se nalaze u Appendix-u I Bernske Konvencije (habitati koji

su obuhvaćeni projektima EMERALD i NATURA 2000) na području Bjelasice prisutno je njih jedanaest. Dominantni su habitati sa bukvom (Fagetum) i sa smrčom (Piceetum abietis) dok je sa nacionalnog aspekta posebno značajni habitati sa molikom (Pinetum peucis). Sva šumska staništa (habitati)su:

• staništa kojima prijeti nestajanje u njihovom prirodnom rasponu; • staništa koja imaju mali prirodni areal kao posljedica regresije ili

ograničene oblasti rasprostranjenja; • staništa koja predstavljaju glavne primjere tipičnih karakteristika jednog ili

više biogeografski regiona (alpskog, kontinentalnog i mediteranskog). U okviru šumskih staništa u kojem se nalazi stanišni tip ili stanište

zaštićenih divljih vrsta biljaka, životinja ili gljiva, a u skladu sa zakonom i međunarodnim ugovorima(Habitat Direktive EU 92 / 43 EEC od 22. 07 1992), je

22

zabranjeno vršenje radnji, aktivnosti i obavljanje djelatnosti u zaštićenom prirodnom dobru.

3.8.FAUNA Po raznolikosti staništa te i životinjskih vrsta kojima su nastanjeni,

Biogradska gora predstavlja jednu od važnih tačaka biološke raznovrsnosti na Balkanskom poluostrvu i evropskom kontinentu uopšte.

Podaci o životinjskom svijetu ukazuju na postojanje velikog broja zakonom zaštićenih vrsta na području Parka. Među njima su i endemske vrste čije se prisustvo objašnjava pre svega geoistorijskim procesima koji su se dešavali na ovim prostorima i omogućile opstanak nekih vrsta iz dalekog geološkog perioda. Ove vrste predstavljaju tzv. tercijarne i glacijalne relikte i Bjelasica je poznata po njima.

Obzirom da je fauna jedna od glavnih komponenti potrebnih za održanje prirodne ravnoteže, a svaka životinja je u uskoj vezi i odnosu sa svojim staništem, nemoguće je razdvojiti faunu bez osvrtanja na njihovo prirodno stanište.

Visinska zonalnost Bjelasice zajedno sa ostalim faktorima izdefinisala je ekosisteme sa specifičnim životinjskim zajednicama.

Ekosistem prašume čini jezgro Nacionalnog parka najveće biološke vrijednosti i predstavlja strogo zaštićeni rezervat prirode.Bogatstvo se ne ogleda u brojnosti i markantnosti životinjskih vrsta već u uravnoteženosti svih članova koji održavaju ovaj jedinstven ekosistem.Najznačajnija je fauna ptica, posebno šumskih pjevačica (zebe, grmuše, sjenice). Neke od grabljivica (mišar, jastreb, sivi soko) gnijezde se na prostoru prašume.U fauni sisara značajna je fauna sitnih šumskih glodara, a krupni sisari (srna, jelen,divlja svinja) se ne vezuju samo za prašumski ekosistem. Doprinos očuvanju ekološke ravnoteže prašume daju i populacije insekata, gmizavaca i vodozemaca.

Vodeni ekosistem osim manjih vodenih tokova prvenstveno čine rijeka Tara, Biogradsko i ostala lednička jezera. Osim ovde tipične faune riba, od značaja je i fauna vodenih insekata čiji larveni stadijumi čine osnov u lancu ishrane nekih ptica i sisara.

Ekosistem reliktnih listopadnih šuma u srednjoj visinskoj zoni planine Bjelasice predstavljaju listopadne šume koje naseljavaju mediteranska sjenica, šareni detlić,puh orašar.Ptice regulišu nekontrolisano množenje štetnih insekata i glodara štiteći na taj način šumski ekosistem od izmjena.

Visoko−planinski ekosistem čine staništa visokih planina iznad gornje šumske granice. Zbog posledica ledenog doba interesantne su kao staništa više rijetkih i ugroženih vrsta. Kamenite i strme strane planinskih vrhova staništa su najkrupnijih i najugroženijih ptica grabljivica (bjeloglavi sup, soko vetruška), a na najvišim planinskim vrhovima su tipične glacijalne vrste ptica (sniježna zeba, ušata ševa, planinski popić).

Iako oskudna u novijim podacima, sveukupna istraženost faune Nacionalnog parka „Biogradska gora”, predstavlja osnov za sprovođenje svih

23

planova zaštite i očuvanja vrsta, a s njima i cijelog područja. Na osnovu složenosti organizama i evolutivnog slijeda izvršena je sledeća taksonomska podjela:

3.8.1. Insekti - Entomofauna

Do sada istražena fauna insekata (350 vrsta) već pokazuje izrazitu vrijednost u smislu endemizma i visokog procenta zakonom zaštićenih vrsta. Na prvom mjestu je šumski mrav (Formica rufa). Svojom aktivnošću raznosi sjemenke biljaka i time utiče na njihovo rasprostranjenje,a kao prirodni neprijatelj redukuje i broj štetnih insekata.

Od tvrdokrilaca su zaštićene dvije vrste: jelenak (Lucanus cervus) i nosorožac (Oryctes nasicornis). Žive u hrastovim šumama, uz trula stabla i panjeve, pa su i sječom starih šuma ugrožena njihova staništa.

Od bogate faune leptira (do sada poznato oko 80 vrsta) zaštićene su tri vrste: lastin repak (Papilio machaon ), apolonov leptir (Parnassius apollo) i jedarce (Papililo podalirius). Zbog svoje markantnosti ugroženi su od strane sakupljača.

U kompleksu prašumskog ekosistema prisutni su predstavnici skoro svih grupa insekata koji se nalaze na teritoriji Crne Gore. Najbrojniji su predstavnici Diptera, Coleoptera, Orthoptera, Homoptera, Heteroptera, Collembola i Megaloptera, dok entamofauna vodenih ekosistema ima značaja u ribljoj ishrani.

Od malo poznate faune mekušaca na ovom području žive: vinogradarski puž (rodovi Helix i Clausilia), pužić (Ancylis fluviatilis) iz planinskih potoka i jezera, kao i više vrsta pećinskih puževa. U faunu ljuskara spadaju rakovi iz grupa: Cladocera, Copepoda, Isopoda, Amphipoda i Niphargus.

Fauna stonoga je bogata ali još nedovoljno ispitana. Najpoznatije šumske vrste su: Julus terrestris, Glomeris pustulata, Scolopendra cingulata, Lithobius forficatus, Geophilus longicornis i dr.

Promjene u fauni insekata u cjelini mogu posluziti kao pokazatelj uticaja odredjenih antropogenih faktora na prirodne sastojine, i tamo gde se na prvi pogled čini da nije narušena prirodna sredina. Larveni stadijumi učestvuju u lancima ishrane ptica i sisara pa su važan činilac u održanju ekološke ravnoteže ekosistema.

3.8.2. Fauna vodozemaca i gmizavaca - Herpetofauna

Biogradsko jezero i ušće Biogradske rijeke su staništa grčke žabe (Rana graeca), balkanskog endemita. Od vodozemaca koji nastanjuju prostor Parka, zaštićene su još vrste: šareni daždevnjak (Salamandra salamandra), velika krastača (Bufo bufo), Zelena krastača (Bufo viridis), gatalinka (Hyla

24

arborea), planinski mrmoljak (Lissotriton alpestris) i mali mrmoljak (Mesotriton vulgaris)

Zaštićene vrste gmizavaca u na prostoru parka su: barska kornjača (Emys orbicularis), sljepić (Anguis fragilis), zidni gušter (Lacerta muralis), planinski gušter (Lacerta vivipara), sivi gušter (Lacerta agilis), barska bjelouška (Natrix natrix ), rječna bjelouška (Natrix tessellatus), i smuk (Coluber longissimus).

Treba istaći i prisustvo globalno značajne vrste zmije krški šargan(Vipera ursini) koja se nalazi na Emerald listi i CITES listi konvencije o međunarodnoj trgovini ugroženim vrstama.

3.8.3. Fauna riba - ( Ihtiofauna )

Sve vodene površine u regionu Bjelasice pripadaju salmonidnom tipu i imaju odgovarajuću ihtiofaunu. Dva najznačajnija objekta su Biogradsko jezero sa svojim slivom i rijeka Tara.

U Biogradskom jezeru egzistiraju tri autohtone vrste riba: potočna pastrmka (Salmo labrax m. fario), gaovica (Plioxinus phoxinus) i peš (Cottus gobio). U jezero su ubačene i dvije neautohtone vrste: kalifornijska pastrmka (Oncorhynchus mykiss) i jezerska zlatovčica (Salvehinus alpinus). Ove vrste nijesu autohtone ne samo za područje Biogradske gore, već ni za područje Crne Gore, pa i šire. Ostala jezera na planini nemaju autohtone vrste riba. U jezeru kalifornijska pastrmka nema mogucnosti za prirodnu reprodukciju i vrši se poribljavanje.

Unošenjem neadekvatne vrste ribe u mnogim vodenim objektima je život faune sveo na minimum egzistencije. Uočeno je drastično smanjenje i nestanak tritona (Tripurus Sp.) iz nekih jezera. U kontaktnim vodama rijeke Tare nađene su sljedeće vrste: Salmo labrax m. fario – potočna pastrmka, Thymallis thymallis - lipljen, Hucho hucho - mladica, Barbus balcanicus - potočna mrena, Phoxinus hoxinus - gaovice, Chondrostoma nasus - skobalj i Cottus gobio - peš(sve su autohtone). Prve tri vrste u sportsko lovnom smislu pedstavljaju vrlo cijenjene vrste, odnosno u svim vodama Crne Gore smatraju se za najatraktivnije vrste. Pored ovih vrsta za sportski ribolov interesantne su i dvije ciprinidne vrste Barbus balcanicus i Chondrostoma nasus, ali pored salmonidnih vrsta bivaju zanemarene. Od ovih vrsta najbrojnija je potočna pastrmka (Salmo labrax m. fario), zatim lipljen (Thymallus thymallus), pa mladica (Hucho hucho).

Navedene lovne vrste riba susrijecu se, odnosno mogu se naci u cijelom toku Tare koji pripada Nacionalnom Parku. Mladica (Hucho hucho) je naša najveća lovna vrsta u rijekama. Zavisno od uslova staništa može da naraste i preko jedan metar u dužinu i više desetina kilograma mase. U Tari su rijetki primjerci teži od 10 kilograma. Za sportski ribolov u ovim vodama predstavlja jedan od najinteresantnijih objekata.

25

Potočna pastrmka(Salmo labrax m. fario) je najbrojnija lovna vrsta u našim vodama. Može da poraste do oko 1 metar u dužinu ali je u našim rijekama znatno manja. U Tari se nalaze primjerci od 30-50 cm teški 1-2 kg. Preko dana obično se sakriva pod veće kamenje. Zbog svih svojih osibina (izgled, borbenost i dr.) vrlo je cinjena u sportskom ribolovu.

Lipljen (Thymallus thymallus) je kod ljubitelja lova na mušicu lovna vrsta broj jedan. U mnogim krajevima je vrlo cijenjena riba. U Tari se nalaze primjerci i do 50 cm duzine. Za razliku od prethodne dvije nije grabljiva vrsta (ne hrani se drugim vrstama riba).

3.8.4. Fauna ptica Biogradska gora i planina Bjelasica u cjelini su značajna i očuvana staništa šumskih i planinskih ptica. Proučenost faune ptica Biogradske gore nije dovoljna, vrše se povremeno, djelimično i u velikim vremenskim pauzama. Tako da sastav, distribucija i dinamika ptica Biogradske gore nije sasvim poznata za mnoge vrste ( lještarka, suri orao, tetrijeb). Danas na Biogradskoj gori imamo nepoznate veličine populacija vrsta ptica na osnovu kojih je i dobila status IBA 2000. Godine (orao zmijar, sokolovi, jarebica kamenjarka, ćukovi, legnjevi, i dr) Ciljevi i uopšte odnos petogodišnjeg Plana upravljanja nije da prikaže detaljno ornitofaunu, već ukaže na određene smjernice u budućih nekoliko godina za menadžiranje staništa i vrste za koju se pouzdano zna da je ugrožena ili prorijeđena u svom arealu. Ornitofauna Biogradske gore moze se grupisati po najkarekteristicnijim biotopima planine.

Ptice visoko planinskih kamenjara, litica i stijena - Ovo podrucje obuhvata najvise zone planine Bjelasice karakterise se surovim uslovima u toku zime te tako I osustvom ptica, a za vrijeme ljetnjeg perioda specificnom ornitofaunom: prisustvo predstavnika glacijalnih relikta, alpskih I nordijskih predstavnika. Tipicni predstavnici su: Aquila chrisaetos suri orao, Apus apus črna ciopa, Corvus corax gavran, Pyrrhocorax gracilus žutokljuna galica, Montifringilla nivalis planinski popic i dr.

Ptice visoko planinskih pasnjaka - Ovaj biotop se nadovezuje na predhodni pa je ponekad vrlo tesko utvrditi granicu, ali je evidentno da je bogatiji vrstatma. Neki tipicni predstavnici su: Athene noctua obicni ćuk, Alauda arvensis obična ševa, Eremophila alpestris ušata ševa, Lanius coluris rusi svračak.

Ptice cetinarskih suma - Četinarske sume Biogradske gore su mjesovitog sastava, cesto pomijesane sa liscarima te se u njima nalaze tipicni predstavnici I četinarskih I lisćarskih vrsta: Tetrao urogalis tetrijeb, Tetrastes bonasia lještar, Dendrocopus major veliki sareni djetlić, Nucifraga cariocatactes lješnjikara, Turdus torquatus drozd ogrličar.

Ptice listopadnih suma - Listopadne sume predstavljaju stanista sa najraznovrsnijom I najbogatijom ornitofaunom. Tipicni predstavnici su: Buteo

26

buteo mišar, Accipiter gentilis jastreb kokošar, Strix aluco šumska sova, Turdus viscivorus drozd pjevac, Sitta europea brgljez, Parus major velika sjenica iI mnoge druge.

Ptice vodenih biotopa - Bjelasica nema većih vodenih staništa pa je tako I ornitofauna siromašna Najveći vodeni objekat je Biogradsko jezero, ali velikim prisutvom posjetilaca I uznemiravanjem ptice ga ne koriste kao stalno stanište. Na vodama nema masovnih pojava. Medjutim značajno je istaći prisustvo sledećih specifičnih predstavnika: Anas platyrhynchos divlja patka, Podiceps ruficollis mali gnjurac, Cinclus cinclus vodeni kos I dr.

3.8.5. Fauna sisara –Mamalia

Međusobni odnosi između svih grupa sisara dobro su uravnoteženi, pa svaki poremećaj u jednoj dovodi do promjene i u drugoj kariki lanca. Fauna sisara je veoma atraktivna. Od krupne divljači koja se ovde nastanjuje može se izdvojiti srna, kao autohtona šumska vrsta, divlja svinja i jelen, koji je alohtona − unesena vrsta. Visokoplaninska zona je i stanište najplemenitije divljači − divokoze. Od značaja je fauna sitnih šumskih glodara(rodovi Apodemus, Dolomys i Crocidura), koje čine veoma važnu kariku između vegetacije, insekata i grabljivica. Osnovne vrste divljači naseljavaju sledeće lokalitete:

• jelen se kreće redovno u neposrednoj blizini Biogradskog jezera. Migracije ove divljači su česte, i njihovo prisustvo je evidentirano i izvan granica planinskog masiva Bjelasice

• srneća divljač najčešće se zadržava u četinarskoj i mješovitoj šumi bukve i jele u slivu Biogradske rijeke

• mrki medvjed ima stanište u predjelu Crvene stijene, Gornjeg i Donjeg Lumera. migrira i u šire područje Bjelasice

• vuk je relativno rijedak u Nacionalnom parku i pojavljuje se samo povremeno

• divlja svinja je takođe povremeni stanovnik Parka i to u predjelu bukovih i hrastovih šuma

Po podacima, do sada je na ovom prostoru zabilježeno 38 vrsta sisara, koji su svrstani u 6 redova:

• Bubojedi (Insectivora). Zastupljene vrste - jež (Erinaceus europaeus); krtice(Talpidae): obična krtica (Talpa europaea), slijepa krtica (Talpa caeca); rovčice(Soricidae): zlatna rovčica (Sorex araneus), mala rovčica (Sorex minutus), planinska rovčica (Sorex alpinu), vodena rovčica (Neomys rodines)

• Dvozupci (Lagomorphai). astupljene vrste - Leporidae: zec (Lepus europaeus)

27

• Glodari (Rodentia) Zastupljene vrste - Sciuridae: vjeverica (Sciurus vulgaris);Myoxidae: puh (Glis glis), Dryomis nitedula; Muridae: kućni miš (Mus musculus), šumski miš (Apodemus flavicollis), šumska voluharica (Microtus agrestis), planinska voluharica (Microtus alpinus)

• Mesožderi (Carnivora). Zastupljene vrste - Canidae: vuk (Canis lupus), lisica(Vulpes vulpes); Ursidae: mrki medvjed (Ursus arctos); Mustellidae: kuna zlatica(Martes martes), kuna bjelica (Martes foina), hermelin (Mustella erminea), lasica(Mustella nivalis), tvor (Putorius putorius), vidra (Lutra lutra), jazavac (Meles meles); Felidae: divlja mačka (Felis silvestris)

• Papkari (Artiodactyla). Zastupljene vrste - Suidae: Sus scrofa; Cervidae: jelen(Cervus elaphus), srna (Capreolus capreolus); Bovidae: divokoza(Rupicapra rupicarpa).

• Slijepi miševi (Chiroptera). Zastupljene vrste - Rhinolophidae: veliki potkovičar (Rhinolophus ferrum-equinum), Rhinolophus euryale; Vespertilionidae: brkati slijepi miš (Myotis mystacinus), dugouhi slijepi miš (Myotis bechsteini), obični slijepi miš(Myotis myotis), tamni slijepi miš (Vespertilio murinus), mali slijepi miš (Pipisterllus pipisterllus), ušati slijepi miš (Plecotus auritus)

Srna je autohtoni stanovnik ovog područja,a jelen i košuta su svojevremeno

useljeni sa drugih područja. Od sisara se na spisku rijetkih, prorijeđenih, endemičnih i ugroženih vrsta na području Bjelasice nalaze: vidra (Lutra lutra) i sve vrste slijepih miševa.

U ocjeni stanja faune kao značajne prirodne vrijednosti kao osnovni kriterijumi korišćeni su:

• stepen unikatnosti biotopa • stepen očuvanosti strukture i dinamike datog ekosistema • stepen endemičnosti i reliktnosti vrsta • stepen ugroženosti određenih vrsta • mogućnost uravnoteženog upravljanja ekosistemima • naučna i stručna istraživanja iz oblasti faune • obaveze koje su definisane zakonom i nacionalnom politikom o zaštiti

biodiverziteta • zaštita vrsta na osnovu IUSN kategorizacije i liste zakonom zaštićenih

vrsta u Crnoj Gori.

28

3.8.GLJIVE

Na prostoru Parka do sada je konstatovano više od 700 vrsta gljiva. Njihov diverzitet direktno je uslovljen bogatstvom šumskog ekosistema, pre svega prisustvom endemičnih biljnih vrsta.

Najčešće vrste gljiva su: pravi vrganj (Boletus edulus), lisičarka (Cantharellus cibarius), mrka truba (Craterellus cornucopioides), jež gljiva (Hydnum rufescens), vilin karanfilić (Marasmius oreades), olovasta i crnkasta jajača (Bovista plumbea, B. nigrescens), sunčanica (Macrolepiota procera), kračun (Agaricus macrosporus), livadski šampinjon (Agaricus campestris), bukovača (Pleurotus ostreatus), stožasti smrčak (Morchellaconica), trud (Fomes fomentarius) i dr.

Posebnu vrijednost predstavljaju vrste gljiva koje se kao međunarodno ugrožene, nalaze na Crvenoj listi Evrope. bukov igličar (Hericium clathroides), jelenovo uho(Polyporus umbellatus), suva vlažnica (Hygrocybe intermedia), velika vlažnica (Hygrocybe punicea), maglen (Albatrellus pescapre), pustenasti vrganj (Boletus impolitus), kraljevka (Boletus regius), žuta reževača (Boletus rhodoxanthus), ludara (Boletus satanas), šiljatonogi vrganj (Boletus appendiculatus), pasji stršak (Mutinuscaninus), crna lisičarka (Cantharellus cinereus), golemi hrčak (Gyromitra gigas) i dr. Zbog prisustva međunarodno značajnih vrsta, područje prašumskog rezervata NP “Biogradska gora” predstavlja potencijalno IFA područje (važno stanište gljiva).

4. STVORENE VRIJEDNOSTI

4.1. STANOVNIŠTVO I NASELJA

Prostor Nacionalnog parka administrativno pripada opštinama Kolašin, Berane i Mojkovac, a zaštitna zona Parka opštinama Andrijevica i Bijelo Polje. Obzirom da Nacionalni park nema stalnih naselja ni privrednih aktivnosti, osnov za analizu stanja i planskih odrednica ekonomije je zaštitna zona.

U okruženju Nacionalnog parka «Biogradska gora» 1991. godine bilo je 120 699 stanovnika, a 2003. godine nešto manje 111 152 stanovnika. Dakle indeks kretanja je iznosio 92.1, što ukazuje da je nastavljen trend opadanja broja stanovnika iz prethodnih perioda. Za razliku od prethodnog perioda kada je opština Mojkovac imala pozitivno kretanje broja stanovnika, sada i ona ima opadanje broja stanovnika. Ono što se kod ostalih opština može uočiti su manje stope opadanja broja stanovnika u opštinama Kolašin i Berane, dok je ona u opštini Bijelo Polje znatno povećana.

Stanovništvo okruženja Parka je 1991. godine učestvovalo sa 20% u ukupnom stanovništvu Crne Gore, a 2003. godine sa 17,9%.

29

Kao što je već rečeno u Nacionalnom parku nema stalnih naselja, a naselja u okviru njegove zaštitne zone administrativno pripadaju opštini Kolašin. Osim Rovačkog Trebaljeva sva naselja bilježe rast broja stanovnika u odnosu na prethodni period. Ovde se nalaze i naselja Bjelojevići i Selišta, koja su skupštinskim odlukama Kolašina, odnosno Mojkovca pripojena gradskim područjima, demografski su stabilna, dakle sa rastom broja stanovnika i povoljne starosne strukture stanovništva.

Analiza privremeno prisutnog stanovništva pokazuje da se radi o veoma malom broju stanovnika, u naseljima zaštitne zone je svega 5 kuća za odmor i rekreaciju. Kretanje ukupnog stanovništva u periodu 1991-2003. godina – okruženje Parka

Opština 1991 2003 Indeks 91/03 Andrijevica 6561 5785 88,2 Bijelo Polje 54590 50284 92,9 Berane 37759 35068 92,1 Kolašin 11046 9949 90,1 Mojkovac 10743 10066 93,7 Ukupno 120699 111152 92,1 Crna Gora 593504 620145 104,5

Starosna struktura u okruženju Parka pokazuje značajno učešće starog

stanovništva, odnosno znatno povećan indeks starosti. Međutim kao i u prethodnom periodu niži je od indeksa na nivou Republike (62). S obzirom na visoke indekse starenja demografska perspektiva ovog područja nije na zavidnom nivou. Prirodnim obnavljanjem stanovništva, bez imigracije, demografsko oživljavanje ovog područja će biti sporo i dugotrajno.

Mreža naselja zaštitne zone Nacionalnog parka "Biogradska gora" ukazuje na više detalja. Radi se o malim naseljima, seoskog, razbijenog tipa, bez elemenata urbane strukture i osobenosti, kao i objekata privrede i društvenih servisa. Na žalost, nijedno nije upućeno ni oslonjeno na Nacionalni park, već su usmjerena ka Kolašinu ili pak važnijim putnim koridorima. Saobraćajno su međusobno nepovezana, što čini da sistem naselja ne funkcioniše kao cjelina. Aktivnije uključivanje u Nacionalni park je uslovljeno izgradnjom putnih pravaca.

Putna povezanost između većine naselja u zaštitnoj zoni je slaba, a veza naselja sa Nacionalnim parkom ostvaruje se kvalitetnim ulazom u Park samo iz pravca Podgorica- Beograd, na lokalitetu Kraljevo kolo. Ulaz preko Jezerina i Vranjaka za sada se ne može smatrati odgovarajućim, a onaj iz pravca Kurikuća je samo nagovještaj mogućnosti formiranja ulaza.

Specifičnu naseljsku strukturu u okviru samog Parka i zaštitne zone predstavljaju katuni, formirani kao grupacije privremenih stočarskih stanova, vezanih za korišćenje uglavnom u toku ljeta. Ova naselja, s obzirom na karakter i način izgradnje (kolibe), imaju i etnografsku vrijednost.

30

4.2.PRIVREDNE I DRUŠTVENE DJELATNOSTI (EKONOMSKA ANALIZA)

Nacionalni park "Biogradska Gora" je Park sa strogim režimom zaštite prirode, pa se razvojne funkcije u njemu ne planiraju, jer sam status područja eksplicitno nameće kontrolisanje aktivnosti. Prostor za razvoj privrednih i drugih djelatnosti je zaštitna zona Parka, takođe sa propisanim, ali liberalnijim režimima ponašanja. Intregralni razvoj okruženja je zasnovan na zajedničkim aktivnostima za otvaranje ovog prostora i ekonomskom valorizovanju Parka, što pretpostavlja strogu zaštitu u okviru temeljnog fenomena, usmjerenu zaštitu, skoro bez aktivnosti, na ostalom području Parka, i aktivnu zaštitu u njegovoj zaštitnoj zoni

Od privrednih djelatnosti koja se odvijaju u prostoru Parka poljoprivreda je najvažnija, posebno stočarstvo. U poslednje vrijeme se ističe i ratarska proizvodnja u smislu proizvodnje krompira i pratećih žitarica. Prethodno ukazuje na činjenicu da poljoprivreda predstavlja značajan oslonac i izvor prihoda, posebno u uslovima stagnacije ostalih privrednih djelatnosti, prije svega industrije.

Opština Kolašin je daleko najrazvijenija opština Bjelasice u turističkom smislu stoga je i posebno značajno za razvoj turizma. Tradicija, dobra putna povezanost, urbani sklop i skladna arhitektura, solidna smještajno−ugostiteljska ponuda, odsustvo zagađivača okoline i kapaciteta koji su u koliziji sa turističkim idejama, čine Kolašin izuzetnim potencijalom i "kapijom" Bjelasice i Nacionalnog parka "Biogradska Gora". Već izgrađeni smještajni objekti(hoteli, moteli, vile, apartmani, privatni smještaj), uglavnom na teritoriji opština Kolašin i Mojkovac, čine veliki broj kapaciteta cca 1000. Među vodećim hotelima ovog područja možemo istaći Hotele ,,Bjanka’’ i ’’Lipka’’

Takođe postojanje biciklističkih i pješačkih staza kao i centra za obilaske Nacionalnog parka sa svojom ponudom edukativnih staza daju još jedan doprinos turističkoj ponudi ovog područja.

Eko- katuni predstavljaju osnovu budućnosti za ekonomsku valorizaciju sveukupnog prostora. Budući da se radi o proizvodnji ekološke-zdave hrane uspostavljena je saradnja parka sa proizvođačima, sa naglaskom da to predstavlja privredni i ekonomski potencijal.

Ekonomski prihodi koji ostvaruje ovaj park je od naplate ulaznica od posjetilaca, na ulaznom punktu Kraljevo kolo kao, zakup restorana “Biogradsko jezero”, kao i izdavanje bungalova(12) sa ukupnim smeštajnim kapacitetom 32 ležaja. Takođe, je važno istaći djelatnost centra za posjetioce, suvenirnice koji se nalaze na Biogradskom jezeru, koje kroz prodaju suvenira, određenog promotivnog I edukativnog materijala ostvaruju odrđen prihod.

Kada je u pitanju korišćenje dobara, zbog specifičnosti ovog paraka u kojem je dominantna zaštitna funkcija, jedina aktivnost je sportski ribolov na Biogradskom jezeru, koji je isključivo sezonskog karaktera I obavlja se od 1 maja do 21 juna. Nacionalni park “Biogradska gora” se bavi proizvodnjom mlađi autohtone potočne pastrmke, koja u narodednom periodu može dostići opseg

31

zadovoljenja poribljavanja Biogradskog jezera, Crnog jezera, Vražijeg jezera i rijeke Tare.

S obzirom na kapacitet mrijestilšta u narednom periodu je moguća i proizvodnja konzumne pastrmke. Na prostoru parka najviše se razvio izletnički turizam, međutim treba napomenuti da je prisutan i sportsko rekreativni i zdravstveni turizam.

Najznačajni turistički prostor parka je prašumski rezervat, (jedan od posljenja 3 u Evropi) u kojem se nalazi Biogradsko jezero sa pratećom infrastrukturom. Prirodne ljepote koje ovaj park nudi turistima su: - izvor Biogradske rijeke - Šiško jezero - Ursulovčka jezera - Pešića jezero

4.3. INFRASTRUKTURA

Područje Nacionalnog parka "Biogradska gora" karakteriše veoma dobra organizacija postojeće saobraćajne infrastrukture, odnosno željezničkih, magistralnih i regionalnih putnih pravaca. Zahvat Nacionalnog parka saobraćajno se napaja mrežom lokalnih puteva, koji su u veoma lošem stanju i zahtijevaju rekonstrukciju svih građevinsko –tehničkih elemenata. Zapadnu granicu Nacionalnog parka određuje putni pojas Jadranske magistrale, tj. Magistralni put M-2 (Debeli brijeg - Herceg Novi - Petrovac - Podgorica - Kolašin –Mojkovac - Bijelo Polje – Berane – Rožaje – Špiljani), koja takođe tangira granicu Parka sa sjeverne i sjeveroistočne strane. Ovo je ujedno jedini magistralni put u zoni zahvata Nacionalnog Parka "Biogradska gora". Mrežu lokalnih puteva čine šumski, grubo prosječeni putevi sa izuzetkom dionice Kraljevo Kolo−Biogradsko jezero (cca 3 km), koja je sa asfaltnim zastorom i prolazi kroz prvu zonu zaštite Parka (zonu stroge zaštite).

Na području Parka urađena je kružna edukativna staza oko Biogradskog jezera, i trasirana je staza do izvorišnog dijela Biogradske rijeke. Pješačkom saobraćaju namijenjene su različite pješačke ture koje organizuju, prema programima, turistički vodiči i osobe osposobljene za ovaj vid rekreacije. Ova staza markirana je i obiležena kao “ekološka staza”. Takođe je značajno i to da se kroz zonu Nacionalnog parka pruža transverzala „ Planinama Crne Gore “ – CT – 1. Na teritoriji Parka ne postoje organizovane i obilježene biciklističke staze, već se dijelom koriste kolske i pješačke planinske staze.

Zbog planiranih turističkih sadržaja na području Bjelasice i Komova (Osnovni planski dokument PPPN Bjelasica i Komovi) stvorila se potreba za formiranjem dva nova ulaza u zonu Parka (na sjeveru u zoni Šiška i na jugu u zoni Rupe Ravanjske).

32

Kroz zonu zahvata Nacionalnog parka "Biogradska Gora" se pruža Željeznička pruga Beograd – Bar u dužini od cca 12.5 km (od stacionaže 322+500 do stacionaže 335+000). Željeznička pruga Beograd−Bar ulazi u zapadni dio zaštitne zone Parka na oko 1,2 km nakon stanice Kolašin, prolazi kroz lokalnu stanicu Trebaljevo, poslije koje u zoni Kraljevog kola prolazi kroz Nacionalni Park i dalje produžava do stanice Mojkovac. Pomenute željezničke stanice, čine područje Parka veoma pristupačnim i dobro povezanim ovim vidom saobraćaja sa ostalim djelovima države, pa i šire.

U neposrednoj blizini nacionalnog parka ne postoji aerodrom. Najbliži međunarodni aerodrom je u Podgorici udaljen oko 92 km. Aerodrom u Beranama nije u funkciji.

U najužoj zoni su izgradjene male instalacije za obezbjedjivanje vode za postojeće turističke objekte na obali Biogradskog jezera. Provizorno je kaptiran obližnji izvor na lokaciji – livadi Ganovača, doveden gravitaciojom i tako je za sada zadovoljavajuće riješeno snabdjijevanje tog punkta - začetka budućeg razvoja. Snabdjeven je i PTT punkt na vrhu Zekove glave, pumpanjem vode iz izvora iznad Pešića jezera. Stalna ili povremena naselja, kao i turistički kapaciteti u razmatranom prostoru snabdijeveni su vodom do zadovoljavajuće mjere.

Upotrijebljene vode iz dva jedina izgradjena objekta - turističkog objekta pored Biogradskog jezera i PTT stanice na Zekovoj glavi – nijesu ispravno odstranjene. Kod povremeno nastanjenih katuna, količine upotrijebljenih voda su minimalne.

Na cijelom ovom području, posmatrajući i njegovu zaštitnu zonu, nalaze se elektroenergetski objekti većine naponskih nivoa korišćenih u prenosnim i distributivnim mrežama u zemlji (objekti nazivnih napona: 400 kV, 220 kV, 110 kV, 35 kV, 10 kV i 1 kV). Većina ovih objekata nije u direktnoj funkciji sadržaja Nacionalnog parka, već je njihovo prosustvo posledica ili njegovog položaja u odnosu na glavne dalekovodne pravce u Crnoj Gori (vodovi nazivnih napona 400 kV220 kV) ili potreba znatno šireg područja nego što je područje Nacionalnog parka. Međutim, najveći broj ovih objekata prolazi zaštitnom zonom Parka, ili se nalazi u njoj, dok samo područje Parka nije narušeno izgradnjom elektroenergetskih objekata, izuzimajući manji sjeverozapadni dio (na potezu Podbišće−Kraljevo Kolo) i djelimično jugoistočni dio (predio Zekove glave). Pozitivna je činjenica da je zona stroge zaštite Parka sačuvana od nadzemnih elektroenergetskih vodova, jer se napajanje postojećih sadržaja na Biogradskom jezeru vrši preko podzemnog, kablovskog 10kV voda (Kraljevo Kolo−Biogradsko jezero) koji je u veoma lošem stanju, i TS 10/0,4 kV "Biogradsko jezero".

Postojeća telekomunikaciona infrastruktura na teritoriji Nacionalnog parka "Biogradska gora" omogućava da se samo u jednom dijelu njene teritorije mogu ostvarivati telekomunikacione veze, dok se u ostalim djelovima veze uglavnom mogu realizovati korišćenjem internog funkcionalnog sistema radio−veza za potrebe čuvarske službe Nacionalnog parka "Biogradska gora",, koji omogućava direktnu radio vezu sa sjedištem i direktnu vezu sa dežurnim dispečerom u Podgorici. Mobilni operateri pokrivaju sa svojim signalima cijelo ovo područje.

33

4.4. KULTURNO ISTORIJSKO NASLJEĐE

Tragovi brojnih toponima govore da je područje Biogradske gore bilo obuhvaćeno hiljadugodišnjim prožimanjem raznorodnih naroda i kultura, koje su se smjenjivale na ovom prostoru i uslovile bogatstvo kulturno istorijskog i etnografskog nasljeđa. Neproučene arheološke nekropole u narodu poznate pod nazivima (grčka, latinska i macurska groblja) , nalaze se u središnjoj zoni parka i čekaju naučna istraživanja. Sudeći po materijalizovanim ostacima srednjovjekovnog grada Brskova, može se zaključiti da je to bio razvijeno rudarsko, privredno i trgovačko središte. Lokalitet Šiška sa fragmentima-djelovima zgrada za stanovanje, kao i rudarskim iskopinama asocira na rudare Sase iz rudnika Brskovo.

Područje Biogradske gore sa prostranim pašnjacima , dolinama, rijekama i jezerima omeđena je planinom Bjelasicom sa kojom čini jedinstvenu prostornu cjelinu. Kao područje bogato vodom, na mnogim rijekama i potocima sagrađene su vodenice-mlinovi sa jednim ili dva vitla, koje su imale i stupe za valjanje sukna. Ovdje se u prošlosti najveći dio stanovništva bavio stočarstvom koje je bilo utkano u sve životne procese. U sklopu stočarskog načina života javljaju se specifična naselja poznata pod nazivom katuni-Vranjak, Slađevac, Goleš, Suvodo, Ocka, Vrago do, Rupe Ravanjske, Riva, Dolovi Lalevića, gdje su ljudi boravili određeni dio godine.

Ljepota katuna je u njegovoj jednostavnosti i funkcionalnosti. Nastali su

radom ljudskih ruku u sadejstvu s prirodom. Stočarski stanovi kolibe-brvnare, pravljene su od materijala koji se tu mogao najlakše naći (drvo, kamen, slama). Pored koliba podizali su i (pojate, mljekare) druge prateće objekte za vođenje stočarske ekonomije, koji ujedno predstavljaju lijepe primjere mašeg narodnog graditeljstva. Svojstvena seoska kultura u ovom kraju gdje je dominantno zanimanje stanovništva bilo stočarstvo, iznjedrilo je tkane predmete koji imaju posebno mjesto u narodnoj umjetnosti. Iako su oni ranije uglavnom zadovoljavali

34

osnovne potrebe ruralnog stanovništva , danas sve više izčezavaju usljed promijenjenog načina života. Još se može (iako) rijetko, naći po koja žena koja se bavi tkanjem više iz ljubavi i zadovoljstva nego stvarne potrebe, narodne rukotvorine (lokalnog stanovništva), kroz ručni rad i pletenje vunenih odjevnih proizvoda plijene svojom ljepotom i načinom izrade, prkoseći novom vremenu i industrijalizaciji.

Ocjena postojećeg stanja kulturno istorijskog i etnografskog nasljeđa nije na zadovoljavajućem nivou (zapuštenost , propadanje i neodržavanje). Na arheološkim lokalitetima iz različitih vremenskih perioda nisu vršena ispitivanja i istraživanja, tako da je nemoguće sa sigurnošću datirati vrijeme njihovog postanka. Nekadašnje tradicionalne vrijednosti ovog područja sezonski stanovi-katuni polako nestaju, a njihovi tragovi, poznati kao“katuništa“ u kojima se vide zidovi napuštenih koliba, podsjećaju na vrtove prošlosti. Mali je broj katuna koji se koriste. Više je onih koji žive samo u sjećanju. Po koja katunska koliba opstaje, zahvaljujući pojedincima i njihovoj, i njihovoj velikoj ljubavi prema tradiciji katunima i planini. Primjer je novi eko katun na Golešu, prošle godine otvoren. Postojeće graditeljsko nasljeđe(u ovom slučaju katuni) ne koriste se u dovoljnoj mjeri kao resurs za razvoj ( npr. planira se izgradnja potpuno novih eko, etno sela, i to nestručno urđenih ) dok se postojeća ne planiraju za revitalizaciju i ostavljaju da propadaju. Isto tako neadekvatne intervencije i korišćenje novih materijala za adaptacije i sanacije degradiraju ovaj prostor. Zato se nameće potreba za revitalizujom primjera specifične etnografske baštine – katuna, kao resursa za održivi razvoj ovog područja u cjelini.

4.5. INFORMATIVNO-PREZENTACIONI I EDUKATIVNI SADRŽAJI

4.5.1. Centri za posjetice i expo prostori

Nacionalni park Biogradska gora raspolaže Centrom za posjetioce koji se nalazi na samoj obali Biogradskog jezera. Centar je opremljen interaktivnom prezentacijom i eksponatima koji predstavljaju prirodne i kulturne vrijednosti Parka. Prilikom opremanja i planiranja osmišljen je i prostor u kojem se održavaju predavanja, prezentacije kao i smještaj za najmlađe posjetioca Parka. Park predstavlja svojevrsnu školu u prirodi zbog svoje biodiverzitetske specifičnosti tako da je i osmišljavanje novog turističkog proizvoda Naučni turizam u Planu.

Park spada u destinacije koje se moraju posjetiti dok sami Centri predstavljaju prvi kontakt sa posjetiocima. U Centru se uvijek moraju održavati prezentacije koje na najbolji način predstavljaju prirodne i kulturne vrijednosti parka.

35

4.5.2. Edukativne staze

Cijelim obodom Biogradskog jezera pruža se edukativna staza opremljena interaktivnim mobilijarom dužina 3.5 km. Sama prirodna atraktivnost staze, sa odličnim interpretacijskim sadržajem predstavlja jednu od atrakcija Parka koja je dobro posjećena.

4.5.3. Planinarsko rekreativne biciklističke staze

U Nacionalnom parku Biogradska gora nalazi se 6 staza markiranih standardnom signalizacijom, koje imaju karakter pješačko planinarskih-staza. Po kategorizaciji stepena zahtjevnosti to su uglavnom srednje teške staze prosječne dužine od 12km. Svaka od njih vodi do najviših kota i jezera. U Parku za sada ne postoji niti jedna planinska biciklistička staza.

4.5.4. Vidikovci

U Nacionalnom parku Biogradska gora nalazi se vidikovac na Bendovcu koji je jako dobro posjećen ali nije opremljen mobilijarom ni sigurnosnom ogradom. Do samog vidikovca se pruža staza.

Postoji još nekoliko lokacija na području Parka koje bi se mogle staviti u ovu funkciju.

Na atraktivnoj lokaciji u samoj prašumi, u mjestu Lazovi, izgrađena je osmatračnica, prva ovakve vrste u regionu. Visoka je 20m, kapaciteta i nosivosti 15 osoba.Sa njene platforme se pruža predivni pogled na jednu od poslednjih prašuma u Evropi.

4.5.5. Upravljanje posjetiocima

Posjetioci koji dolaze u Nacionalni park Biogradska gora prolaze kroz jedan ulazni punkt - Kraljevo kolo.

Park posjećuju grupe organizovane preko turističkih agencija, turoperatera, individualno, organizovane studijske posjete i djačke ekskurzije. Veći broj posjetilaca spada u grupu stranih (70%), što znači da treba ubuduće planiranim Programima obratiti pažnju na domaćeg gosta.

Najveći broj posjetilaca posjeti Park od juna do oktobra.I na raspolaganju su im vodena plovna sredstva-čamci kojima mogu ploviti Biogradskim jezerom.

Ovim Planom upravljanja predvidjeće se izrada studije opterećenosti za određene lokacije Nacionalnog parka i to posebno zone oko Biogradskog jezera, ako se utvrdi eventualni uticaj na ekosistem, kojim će se odrediti prihvatni kapacitet nosivosti zone. Sve u cilju očuvanja resursa i mogućnosti da svaki posjetilac na kvalitetan način dozivi prirodu u Nacionalnom parku. Takođe

36

razmotriće se i kapacitet ribolovnih sportskih dozvola. Na taj način utvrdiće se granice održivog razvoja i da li ima potrebe ograničiti budući razvoj i iskorisćavanje prostora do određenog praga koji uz minimalne posljedice za prostor omogućuje postizanje optimalnih ekonomskih učinaka. ili to nije potrebno sprovoditi na osnovu kapaciteta i broja posjetilaca koji posjećuju Park, već samo raditi na boljoj organizaciji i usmjeravnju posjetilaca ka drugim lokacijama.

Prvi kontakt posjetilaca sa nacionalnim parkom je u Centru za posjetioce, gdje dobijaju informacije o prirodnim i kulturnim vrijednostima nacionalnog parka i o mogućnostima aktivnog odmora u zaštićenom području.

Posjetioci dobijaju razne vrste štampanog promotivnog materijala kao i brošure vodičkog karaktera u kojima su naznačene smjernice najatraktivnijih lokacija, prirodnih fenomena, infrastrukturnih objekata na koje treba obratiti pažnju, kako bi na što kvalitetniji način proveli vrijeme boravka u Parku.

Radi unapređenja turističke funkcije Parka i što bolje usklađenosti s njegovom naučno edukativnom (obrazovnom) funkcijom na načelima održivog razvoja, neophodno je ozbiljno pristupiti unpređenju prezentacije, promocije i načina posjećivanja.

4.6.SISTEM AMBIJENTALNE HIGIJENE

Reorganizacijom nekadašnje čuvarske službe nastala je služba za održavanje ambijetalne higijene kojoj je osnovno zaduženje održavanje čistoće parka.

Nacionalni park je posjetiocima vrlo atraktivno područje, ali ono sadrži i određene zabrane u cilju očuvanja prirode. Potrebno je izrraditi kodeks ponašanja i podići ga na najveći mogući nivo. Stazama i područjima kuda se kreću posjetioci treba sugerisati ili decidno staviti do znanja da otpad, koji naprave ili stvore u zaštićenom području, iznesu sa sobom. To je već strategija koju provode evropski parkovi. Upravljanje otpadom bi u okviru Parka moglo biti uspostavljano u saradnji sa komunalnom službom SO Kolašin.

U Nacionalnom parku Biogradska gora postoji sitem korpi (60 kom) i kontejnera (3). Cijeli sistem održava služba ambijentalne higijene Parka. U toku ,,špic’’ sezone nekoliko puta nedeljno odvozi se otpad na gradsku deponiju Kolašin. Kako se kontejneri nalaze u zoni prašumskog rezervata, treba predvidjeti mogućnost njihovog izmještanja i više raditi na edukaciji posjetilaca da isti iznose pri napuštanju Parka.

Na teritoriji Nacionalnog parka ne postoje lokacije koje su ugrožene otpadom.

Predhodnim Programom zaštite i razvoja 2005-2010. nisu bile predviđene mjere upravljanja otpadom kojim bi se operativnim putem sprovodile aktivnosti u cilju smanjenja istog, koje podrazumijevaju izradu studije, operacionizaciju i edukaciju o ovom značajnom segmentu upravljanja.

37

5. MJERE ZAŠTITE,OČUVANJA,UNAPREĐIVANJA I KORIŠĆENJA PROSTORA PARKA

5.1. FIZIČKA ZAŠTITA

U prethodnom planskom periodu aktivno se radilo na edukaciji službe zaštite u kadrovskom i stručnom pogledu i završili su obuku u policijskoj akademiju u Danilovgradu i položili ispit. Nakon toga poagali su ispit u MUP-u i dobili sertifikat i riješenje za vršenje poslova zaštite nacionalnih dobara u skladu sa Zakonom o zaštiti imovine i lica.

Za očuvanje, razvoj i afirmaciju Nacionalnog parka zaštitna funkcija je od velikog značaja. Ovaj posao u Parku realizuje osam nadzornika, čiji su osnovni zadaci, sprečavanje protivpravnog korišćenja prirodnih dobara Nacionalnog parka. Osnov ove zaštite je,zaštita šuma,zaštita divljači, zaštita ribljeg fonda i sprečavanje nedozvoljene gradnje. Posao fizičke zaštite obavlja se po strogo utvrđenim pravilima o radu službe, a to podrazumijeva dvadeset četiri časa aktivnosti na zaštiti. Služba je organizovana tako da se svaka promjena u Parku odmah evidentira pismeno u knjigu o primopredaji smjena nadzornika Parka, kao i u pojedinačnim izvještajima svakog od njih koje podnose šefu službe koji na osnovu toga podnosi svakodnevno usmeno, a petnaestodnevno pismeni izvještaj direktoru Parka. Na osnovu tih informacija odgovorna lica preduzimaju porebne mjere i aktivnosti koje služba fizičke zaštite sprovodi. Služba fizičke zaštite koristi nedavno renovirani objekat na Biogradskom jezeru, koji upotpunosti zadovoljava sve potrebe osoblja zaduženog za fizičku zaštitu. Tehnički je opremljena sa terenskim vozilom kao i sa motornim sankama koje su u zimskom periodu od velikog značaja za zaštitnu funkciju. Služba je dobro opremljena i sa uniformama za rad u svim uslovima.

5.2. STRUČNA ZAŠTITA

Shodno unutrašnjim aktima Javnog preduzeća za nacionalne parkove, stručnu zaštitu i očuvanje prirodnih i kulturnih vrijednosti obavlja Služba za razvoj i unapređenje, kao svoju primarnu djelatnost.

U predhodnom planskom periodu iz oblasti zaštite flore radilo se na prikupljanju i determinisanju florističkog materijala u cilju njene inventarizacije kao i prezentacije u Centru za posjetioce. U okviru kulturno-graditeljskog nasljeđa izvršene je dopuna prezentacije u centru sa fokusom na temu stočarstva , kao specifičan vid korišćenja planine Bjelasice.

38

5.3 ODRŽIVO KORIŠĆENJE RESURSA S obzirom na karakter i propisani stepen zaštite za “Biogradsku goru”, korišćenje resursa svedeno je na minimum i ostvaruje se , gotovo u cjelini, kroz turističko-rekreativnu funkciju. Nacionalni park “Biogradska gora” po svom biogeografskom položaju, pejzažu i specifičnim hidrografskim i klimatskim uslovima, predstavlja posebnu turističku vrijednost. Valorizacija ove funkcije ostvaruje se kroz postojeći izletnički, rekreativno-sportski, zdravstveni i naučni turizam, koji treba dopuniti novim sadržajima. U funkciji dugoročnog razvoja turizma u Parku, kao načina valorizacije koji garantuje održivo korišćenje resursa, razvoj i apsolutnu zaštitu “Biogradske gore” bilo bi potrebno:

- sagledavanje mogućnosti za organizovanje prevoza za posjetioce do samog jezera, u režiji Parka ili drugog odgovarajućeg pravnog lica, kao i izgradnja otvorenog parking prostora na Kraljevom Kolu; - promovisanje korišćenje pješačkih staza njihovim poboljšanjem, prevozom do staza brošurama i organizovanim turama sa vodičem; - Ukazivanje na mogućnost upoznavanja sa kulturno-istorijskim dogadjajima, kao i pristup posjetilaca katunima i nihov organizovan obilazak; - Podsticanje višednevne posjete Parku, tako što će se omogućiti pristup njegovom većem dijelu i ponuditi širok spektar zanimljivosti i iskustava kroz partnerstvo sa malim i srednjim preduzećima. Iskoristiti postojeći smještaj u okolnim opštinama, a posebno Kolašinu i Mojkovcu; - S obzirom na to da većina posjetilaca obilazi samo Biogradsko jezero, veći dio Parka sa tog aspekta je neiskorišćen, tako da reba razmisliti o razvoju viših oblasti Parka, kako bi se proširila njegova upotreba, naročito tokom ljetnjeg perioda. Uz, izmedju ostalog infrastrtukturno prilagodjavanje potrebama posjetilaca, kada je u pitanju turističko-rekreativna funkcija, cilj treba da bude da u okviru i na Zakonom propisan način što veći broj ljudi boravi i uživa u raskoši i prirodnom bogastvu “Biogradske gore”. To je put ka adekvatnoj valorizaciji prirodnih ljepota i vrijednosti, na principima održivog korišćenja resursa, a u isto vrijeme i uslov uspješnog funkcionisanja i opšte afirmacije Nacionalnog parka. Ostvarivanje ovog cilja na direktan i indirektan način doprinosi i samoj zaštiti Nacionalnog parka “Biogradska gora” što je osnovni i najvažniji interes. Pored turističke funkcije, korišćenje resursa na strogo kontrolisan način ostvaruje se samo obavljanjem sportskog ribolova na Biogradskom jezeru, u kratkom vremenskom periodu (maj-jun) i rigoroznom stepenu kontrole, uz kontinuirano (godišnje) poribljavanje mladju potočne pastrmke ovog jezera.

39

5.4 NAUČNO ISTRAŽIVAČKI RAD

Priroda se može istraživati i voljeti u malome: u kaplji vode, u epruveti, u kavezu ali je najveća čast i zadovoljstvo istraživati prirodu u velikom i najvećem, od podgorja do vrha jedne gorostasne planine. U tom smislu treba posmatrati Nacionalni park „Biogradska gora“ koji predstavlja prostor od izuzetnog naučnog značaja. Boravak specijalističkih naučnih ekspedicija u Parku ima dugu tradiciju, kao i organizovanje naučnih skupova, kongresa, seminara i savjetovanja. Ovo, posebno kad su u pitanju proučavanja iz turističke geografije, geologije, biologije i mnogih drugih naučnih oblasti. Naučno-istraživačka funkcija je bitna sa aspekta praćenja postojećeg stanja i ukupne zaštite prostora Parka. Po pitanju naučno-istraživačkog rada,za planirani period treba inicirati jaču saradnju sa naučno istraživačkim ustanovama. U tom smislu, potrebno je uraditi dugoročne naučno-istraživačke programe, kao i programe praćenja svih prirodnih elemenata. Programi istraživanja definisaće uslove rada,nosioce istraživanja, saradnju istraživačkog kadra i sl. U skladu sa međunarodnim standardima. U predviđenom periodu prioritetno i neophodno sprovesti odgovarajući broj fundamentalnih i aplikativnih naučno-istraživačkih projekata kroz vrednovanje i bonifikaciju prirodnih potencijala Parka u cjelini i posebno zaštićenih objekata i vrsta biodiverziteta.

U okviru svakog istraživanja, potrebno je,izvršiti prikupljanje informacija o postojećoj dokumentaciji o području, njeno detaljno vrednovanje prema utvrđenim kriterijumima i kartiranje stepena i stanja istraženosti područja koja bi trebalo da obezbijede, u domenu svoje tematike, pored naturalnih pokazatelja zaštite i razvoja i elementeza utvrđivanje vrijednosnih pokazatelja (cijena, obim sredstava, politika zaštitei dr.) kao i osnove za opredeljivanje organizacije rada, usaglašavanje interesa države, javnih subjekata i drugih korisnika.

6.ANALIZA I OCJENA USLOVA ZA OSTVARIVANJE CILJEVA ZAŠTITE

Izradom Plana upravljanja moramo imati u vidu uslove za ostvarivanje unapređenja i zaštite koji proizilaze iz činjenice da je NP,,Biogradska gora’’ zbog svojih prirodnih i istorijskih vrijednosti zaštićen nacionalnim zakonodavstvom.

S obzirom da su po IUCN kategorizaciji nacionalni parkovi uvršćeni u II kategoriju zaštićenih područja, proizilaze da obaveze za ostvarivanje zaštite,

40

unapređenje prirodnih i radom stvorenih vrijednosti moraju biti na najbolji način organizovane.

Prostor Parka sa izuzetnim prirodnim vrijednostima na relativno malom prostoru je i geomorfološki predisponiran kao odbrambeni mehanizam jedinstvenog biodiverziteta. Kao da se i sama prirodna postarala da nepristupačnošću, koja je barijera samo zlonamjernima, sačuva sebe i svoju tajnovitost. Ovakvo “opredjeljenje” prirode pratila su i zakonska rješenja koja su odredila da ovaj Park bude sa najstrožijim režimom zaštite koji ne podrazumijeva korišćenje prirodnih dobara, već samo njihovu valorizaciju kroz turističku funkciju i naučnoistraživački rad. To je pratila i fizička zaštita Nacionalnog parka, tako da sa punom odgovornošću možemo konstatovati da se i u periodu od donošenja Programa zaštite i razvoja Nacionalnog parka “Biogradska gora” (2005 – 2010) do danas obezbijedio kontinuitet epiteta netaknute prirode “Biogradskoj gori”, što mu daje posebnu draž jer sve nastaje ,razvija se i nestaje bez uplitanja čovjeka, kao što se to dešavalo prije hiljadu i više godina.

Kao pozitivna refleksija koja idu u prilog lakšem upravljanju ovim zaštićenim područjem jeste relativna udaljenost samog prostora parka od većih urbanih cijelina, kao što su Kolašin, Mojkovac, Bijelo Polje pa i Podgorica.

Prema tome stepen očuvanosti u predhodnom periodu, dostignuti nivo fizičke zaštite, podizanje nivoa infrastrukture koja je u funkciji zaštite I valorizacije, i pored nezadovoljavajućeg stručnog tretmana, čini izuzetno povoljnim uslove za ostvarivanje ciljev a zaštite.

7. INSTITUCIONALNA STRUKTURA JP/PARKA

Nacionalni parkovi u Crnoj Gori posluju kao Javno preduzeće za Nacionalne parkove sa potpunom odgovornošću, a sjedište je u Podgorici. Organi preduzeća su upravni odbor i direktor. Upravni odbor preduzeća utvrdjuje poslovnu politiku i godišnji finansijski plan, kao i kriterijume za raspored dobiti. Takodje, odlučuje o statusnim promjenama preduzeća, ustupanju na korišćenje dobara Nacionalnog parka i visini naknade za njihovo korišćenje i pružene usluge, zaduživanju preduzeća, uzimanja kredita i sl. Upravni odbor donosi investicione odluke, program zaštite, unapredjivanja i korišćenja dobara Parka. Radom i poslovanjem Nacionalnog parka „Biogradska gora“, kao dijela Javnog preduzeća Nacionalni parkovi, rukovodi direktor. Direktor Parka ima prava, dužnosti i obaveze u skladu sa Zakonom preduzeća. Direktor predstavlja i zastupa Nacionalni park, organizuje i rukovodi procesom rada, samostalno donosi odluke i odgovara za zakonitost rada. Izvršava odluke upravnog odbora imenuje i razrješava radnike s posebnim ovlašćenjima i odgovornostima, tj. vrši rasporedjivanje radnikai i niz drugih funkcija. Opredjeljujući se za ovaj vid upravljanja, zakonodavac je pokušao da zainteresuje širi krug privrednih, političkih, stručnih i naučnih subjekata za

41

iznalaženje najcjelishodnijih rješenja, da se prirodne, rekreativne, turističke, kulturne, naučne i druge vrijednosti Nacionalnog parka „Biogradska gora“ što potpunije stave u funkciju, tako da korišćenje obezbijedi trajni interes, kako ponude, tako i potražnje, za unapredjivanje i zaštitu Parka. Nacionalni park „Biogradska gora“ je na ovaj način, prvenstveno namijenjen opštim i drugim potrebama društva uz racionalno plansko gazdovanje prirodnim resursima. Shodno tome u petogodišnjem planskom periodu će se, na racionalan način, obezbijediti adekvatan visoko-stručni kadar i time pojačati institucionalni kapacitet Parka, što je način za kontinuiran razvoj i izvršavanje funkcija koje su mu i zakonom propisane.

Za realizaciju Plana upravljanja i godišnjih akcionih planova za NP ’’Biogradska Gora’’ zadužene su zajedničke službe Javnog preduzeća i službe nacionalnog parka.

Unutar Nacionalnog parka kao organizaciona jedinica Javnog preduzeća organizovane su tri službe i to:

- Služba fizičke zaštite - Služba za ambijentalnu higijenu - Služba za administrativno tehničke poslove

Nacionalni park ,,Biogradska gora’’ ima poseban žiro račun bez svojstva pravnog lica.

42

Javno preduzeće za nacionalne parkove

adteh

a

Naučni Savjet

NP Durmitor

NP Biogradska

gora

NP Skadarsko

jezero

Direktor

Služba fizičke

zaštite

Upravni odbor

Direktor

Javno preduzeće za nacionalne

parkove

Služba za pravne i opšteposlove

r

Služba za razvoj iunapređenje

Služba za finansijsko-

ačinovodstvene poslove

NP Lovćen

Služba za ministrativno ničke poslove

Služba za mbijentalnu

higijenu

Služba za edukaciju, promociju i marketing

43

8. OCJENA STANJA NACIONALNOG PARKA (SWOT analiza)

Zadatak SWOT analize je da, polazeći od mogućnosti budućeg razvoja, izdvoji uslove koji predstavljaju razvojne snage, odnosno razvojne slabosti i ukaže na osnovne prilike, odnosno prijetnje koje proizilaze iz analize.

U SWOT analizi indetifikuju se: • PREDNOSTI - koje će se kroz mijere pojačati i iskoristiti za razvoj. • NEDOSTACI - koje treba prevazići gdje je to moguće. • MOGUĆNOSTI - prepoznaje za koje treba pripremiti i iskoristiti ih u

najvećoj mogućoj mijeri. • OGRANIČENJA - koje će se nastojati svesti na najmanju moguću mijeru

PREDNOSTI Geografija

• Integrisanost prirodnog i kulturnog pejzaža • Blizina važnih turističkih tržišta • Blizina opstina Kolašin, Mojkovac, Berane, Andrijevica i Bijelo Polje • Nadmorska visina preko 1.000, idealna destinacija ljeti kao vazdusna

banja, a zimi za ski sportove • Bogadstvo vodom

Životna sredina

• Zaštićenost područja (Nacionalni status i međunarodni status) • Očuvan ekosistem prašume • Hidrološki potencijal (jezera i rijeke) • Rijeka Tara, zaštićeno područje prepoznato na međunarodnom nivou

(UNESCO, M&B) • Velika raznovrsnost biljnih i životinjskih vrsta • Odsustvo industrije • Nema ozbiljnih zagadjivaca

Kulturna baština, socijalna i ekonomska situacija

• Bogato i raznovrsno kulturno nasleđe • Očuvano ekstenzivno stočarstvo • Održana tradicija

44

Infrastruktura

• dobra organizacija postojeće saobraćajne infrastrukture, odnosno željezničkih, magistralnih i regionalnih putnih pravaca

Institucionalni okvir • Dobra saradnja i podrska sa Javnim preduzecem za Nacionalne parkove

Crne Gore • Dovoljno stručnog kadra na raspolaganju, Dobar menadžment i

upravljanje sa nivoa Javnog Preduzeća Nacionalni Parkovi Crne Gore NEDOSTACI

Životna sredina

• Monitoring biodiverziteta nije usklađen sa standardima EU • Nepostojanje kompletnih lista biljnih, životinjskih vrsta i vrsta gljiva • Nedostatak kapaciteta u institucijama (ljudski resurs) za izradu akcionih

planova i kvalitetan monitoring • Nedovoljna izdvajanja finansija za naučna istraživanja • Podaci su zastareli i nesistematizovani • Nedovoljna edukacija javnosti • Mjere sadržane u planovima i strategijama se najčešće ne sprovode

Kulturna,socijalna i ekonomska situacija

• Nedovoljno izučeni i zašticeni kulturno-istorijski spomenici • Neistražena bogata arheološka baština • Loše stanje u kojem se veći dio kulturnog nasleđa nalazi • Nedovoljna valorizacija kulturne baštine • Odliv lokalnog stanovnistva • Potreba za stvaranje prihoda i (samo)-zapošljavanje smanjuje interes

lokalnog stanovništva za održivim razvojem i idejom o pojačanoj zaštiti prirodnih resursa

• Napuštanje tradicionalnih ekonomskih aktivnosti • Nedostatak koordinacije u sektoru turizma

45

Infrastruktura

• Neregulisan tretman otpadnih voda i čvrstog otpada • Nizak nivo kvaliteta smještajnih kapaciteta • Kategorizacija postojeceg smjestaja nije uradjena • Nedostatak odgovarajućih objekata za promovisanje eko-turizma • Slabo organizovan javni prevoz za turiste koji dolaze sa strane • Prilazni putevi u losem stanju, • Vodosnadbijevanje tokom ljeta je neredovno Institucionalni okvir

• Nepostojanje vodičke sluzbe • Nedovoljan broj stručnih saradnika na implementaciji strateških i

operativnih planova, • Nedovoljna koordinacija sa lokalnim stanovništvom, • Nedovoljna tehnička opremljenost i broj zaposlenih u službi zaštite

MOGUĆNOSTI

Životna sredina

• Raznolikost i bogatstvo prirodnih i ambijentalnih vrijednosti, • Atraktivan položaj koji pruža priliku za razvoj ljetnjeg i zimskog turizma

Kulurna,socijalna i ekonomska situacija

• kulturno nasleđe kao resurs za razvoj turizma, • Trendovi turističkog tržišta nude mogućnost za razvoj proizvoda održivog

turizma (koji se mogu povezati sa poljoprivredom, zanatstvom i drugim uslugama)

• Rastuće poznavanje održivog razvoja i potrebe održavanja prirodne i kulturne baštine

Infrastruktura

• Veliki broj markiranih staza • Pogodan teren za biciklizam • Razvoj svih vidova turizma, (rekreativni, sportski, naucno-istrazivacki,

edukativni)

46

• Postojanje naselja u granicama NP su šansa za razvoj ruralnog turizma Institucionalni okvir

• Donošenje novog pravilnika o unutrašnjoj organizaciji i sistematizaciji radnih mjesta predstavlja osnovu za unapređenje strukture zaposlenih, uprave NP.

• Promovisanje značaja biodiverziteta i kulturne baštine • Interes međunarodne zajednice za prekogranična zaštićena područja

može omogućiti pristup dodatnim fondovima i institucionalnu podršku • Izrada programa informacionog sistema i trajne stručne dokumentacione

baze zaštićenih objekata prirode, potencijalnih objekata za zaštitu kao i zaštićenih i potencijalnih vrsta za zaštitu biodiverziteta.

• Obezbeđivanje stručnog usavršavanja kadrova putem specijalizacija, razmjene stručnjaka, studijskih boravaka u zemlji i inostranstvu

• Uticati da se putem javnih glasila, televizije, radija, Interneta, popularnih tribina, okruglih stolova, brošura, plakata, i drugog propagandnog materijala, populariše značaj biodiverziteta

OGRANIČENJA

Životna sredina

• Krivolov prijeti istrebljenju nekih rijetkih zivotinjskih vrsta (tetreb, srna) • Nepostojanje kompletnih lista biljnih, životinjskih vrsta I vrsta gljiva • Nepostojanje generalnog-urbanistickog plana za podrucja u granicama

Parka • Ugrožavanje anutohtone vodene faune – zbog neadekvatnog poribljavanja Kulurna,socijalna i ekonomska situacija

• Nedefinisanje adekvatnih smijernica za zaštitu i razvoj kulturne baštine • Propadanje i neodražavanje tradicionalne arhitekture • Slabo interesovanje za saradnju na području zaštite vrijednosti

tradicionalnog graditeljstva • Postojeća struktura platnih razreda može uticati na nedostatak prijava

kvalitetnih kadrova za popunu slobodnih radnih mjesta u skladu sa pravilnikom

47

Infrastruktura

• Nepostojanje više edukativnih staza, • Nedostatak mapa za biciklisticke staze • Postojeci magistralni putevi u losem stanju • Loša prohodnost tokom zimskog perioda • Nepostojanje planinarskih kuća koje nude smještaj sa hranom Institucionalni okvir

• Niska ulaganja u marketing i reklamu • Odliv kadrova i nezainteresovanost za posao • Lose tehnicki opremljena poslovna zgrada • Saradnja sa lokalnom samoupravom nije na zadovoljavajućem nivou, • Neadekvatan prostor i loša opremljenost Informativno-prezentacionog

centra

48

III PLANSKI DIO

1. STRATEŠKO OPREDELJENJE-VIZIJA

Očuvanje, unapređenje i zaštita prirodnih i kulturnih vrijednosti područja, kao i neophodnost obezbjeđenja stabilnosti ekosistema.

Strateško opredjeljenje budućeg planskog upravljanja NP ,,Biogradska gora’’ se zasniva na setu strateških oblasti, i u vezi sa tim definisanih ciljeva. Ovakvim pristupom će se obezbijediti neometano funkcionisanje i integrisanje različitih ciljeva u jednu cjelinu, Postavljeni koncept čini set strateških ciljeva koji su sadržajno ovako definisani:

• Zaštita prirodnih vrijednosti • Očuvanje kulturnih vrijednosti, • Unapređivanje informativno-prezentaciono-edukativnih sadržaja Parka, • Unapređivanje saradnje sa korisnicima parka, a posebno sa mjesnim

stanovništvom, • Unapređivanje saradnje s inostranim organizacijama, • Unapređivanje prekogranične saradnje, • Unapređivanje institucionalnih kapaciteta Definisanjem ovih strateških ciljeva omogućava se povezivanje različitih

strateških oblasti, što je neophodan preduslov za uspješno i efikasno upravljanje prostorom parka. Ovako postavljen koncept upućuje na zaključak da je ovaj prostor predisponiran za model održivog korišćenja. Pojedini prirodni atraktivni faktori posjeduju zaista izuzetan turistički značaj, ali je njihova opšta turistička vrijednost znatno manja zbog nepostojanja lanca turističke ponude, koji bi pomogao njihovoj boljoj turističkoj eksploataciji. Ni ovaj problem nije nerešiv, pa je moguće popraviti opštu turističku vrijednost i iskorišćenost prirodnih svojstava Nacionalnog parka „Biogradska gora“. Takodje, neophodno je odrediti one kontaktne zone u kojima bi se nastavilo odvijanje planinske poljoprivrede i stočarstva, na takav način da ne umanjuje vrijednost ekosistema, niti da utiču na promjenu dominantnog karaktera prirodne sredine i pejzaža, već suprotno da omogući unapredjenje i revalorizaciju prirodne sredine. Radi se i na tome da se turistička ponuda proširi sa prosjekom zadržavanja preko tri dana boravka po jednom turisti. Jedan od uslova dobrog poslovanja Nacionalnog parka „Biogradska gora“ jeste i da ima veći broj staza, kako bi se

49

omogućio pristup atraktivnim vidikovcima. Staze ne smiju biti upadljive, već da što više obezbijede prirodni izgled. Takodje, mora se voditi računa o rasporedu i izgradnji turističkih objekata i uklopiti ih u prirodnu sredinu i ambijent. Turistima se mora obezbijediti uživanje u prirodi, a ne u arhitekturi, zbog čega je i preduzeto turističko putovanje. Zatim, treba obratiti pažnju i na prostorno planiranje, zaštitu prirodnih rijetkosti i uredjivanje prostora, a to sve u cilju da se ne naruše, zaista, rijetke ljepote i pogodnosti ovog Nacionalnog parka.

2. ZONIRANJE PARKA

Režimi i stepeni zaštite po zonama Plan zona

Planiranje i organizacija prostora Nacionalnog parka "Biogradska gora" i njegove zaštitne zone uslovljeno je zatečenim stanjem i ranije stvorenim odnosima.

Izvornost i stabilnost prirodne sredine, u pojedinim djelovima područja, bili su ključni kriterijumi za izdvajanje zona I, II i III kategorije prirodnih vrijednosti (dobara) i saglasno tome utvrđivanje zona I, II i III stepena zaštite.

Zona I stepena zaštite

Zona i kategorije prirodnih vrijednosti obuhvata predio izvorne, stabilne

prirodne sredine, sa izuzetnim svojstvima i univerzalnim značenjem, te izvanrednim ambijentalnim i pejzažnim vrijednostima. To je prašumski rezervat, u slivu Biogradske rijeke, Biogradskog jezera i Jezerštice, koji je kao temeljni fenomen Nacionalnog parka, Zakonom dobio status strogo zaštićenog rezervata. Granica prašumskog rezervata dijelom se poklapa sa granicama Nacionalnog parka, dijelom sa vododjelnicama pomenutog sliva i Tare a na najvećem dijelu slijedi gornju granicu šumske vegetacije rezervata, jasno prepoznatljivu u odnosu na susjedne pašnjačke površine. Dio zone u području Kraljeva Kola, ispod željezničke pruge,isključuje se iz granica ovog stepena zaštite.

Osnovni cilj zaštite u ovoj zoni je održavanje postojećih ekoloških procesa u neizmijenjenom stanju i održavanje genetskog fonda.

Zona ima namjenu naučnog istraživanja i edukacije, koje aktivnosti će se izvoditi prema jedinstvenom programu za teritoriju Parka, i uz posebne dozvole koje daje Uprava Parka. Neorganizovan pristup turista i kretanje kroz rezervat nijesu dozvoljeni, kao ni izgradnja i unošenje bilo kakvih promjena u prirodi i iskorišćavanje bilo kog prirodnog izvora. Organizovane turističke posjete podrazumijevaju samo aktivnosti perceptivnog karaktera.

50

Zona II stepena zaštite

Zona II kategorije prirodnih vrijednosti obuhvata predjele izmjenjene, relativno stabilne prirodne sredine, sa karakteristikama od značaja za šire regionalno područje, te velikim vrijednostima predstavljenim raznovrsnim ambijentima i specifičnim pejzažom planinskih prostora. Ovoj zoni pripadaju svi predjeli Nacionalnog parka van prešumskog rezervata, odnosno tri prostrane travnate površine visoko planinskih pašnjaka, sa velikim brojem rijetkih i endemičnih florističkih elemenata, zaštićene šume bora krivulja i tise na gornjoj granici šumske vegetacije, zaštićene prirodne šume u dolini Tare i na padinama okrenutim ka dolinama Jelovice i Suvodola, lednička jezera, cirkovi i valovi, planinski vrhovi visoki preko 2000 mnm i druge geomorfološke tvorevine, te veći broj staništa rijetke i endemične faune. Zona povezuje sve prirodne znamenitosti i rijetkosti prostora Nacionalnog parka u jedinstvenu cjelinu, služeći pri tom i kao glavna zaštita prašumskog rezervata od spoljnih uticaja, s obzirom da obuhvata značajan dio površine sliva Biogradske rijeke. Osnovni cilj zaštite prirodnih vrijednosti je optimalno održavanje ekoloških procesa u čitavoj zoni.

Ovdje su dozvoljene: naučno-istraživačke i edukativne aktivnosti; sportsko-rekreativne i turističke aktivnosti u slobodnom prostoru, koji sa stanovišta fizičkih i klimatskih odlika posebno pogoduje aktivnostima sportsko-rekreativnog skijanja, uz strogo kontrolisano korišćenje prirode; te u ograničenoj mjeri aktivnosti stočarstva.

51

III Zaštitna zona-zona liberalne zaštite

U okviru I i II zone zaštite formirana je III zona zaštite koja obuhvata predjele izmjenjene izvorne, srednje stabilne prirodne sredine, sa karakteristikama od interesa za područje Bjelasice, ali i značajnim ambijentalno-pejzažnim i estetskim vrijednostima prostora od posebnog značaja za područje Nacionalnog parka.

U sačuvanim prirodnim vrijednostima ovih predjela, zastupljenim velikim površinama pod šumama i travnom vegetacijom livada i pašnjaka, kao i većim brojem staništa rijetke i endemične flore i faune, kao rezultat antropogenog djelovanja prisutna su naselja, aktivnosti vezane za poljoprivredu, šumarstvo i turizam, te saobraćajna i tehnička infrastruktura.

Zona ima funkciju zaštite, užeg područja Parka. U njoj se posebno štite pejzažno-ambijentale i estetske vrijednosti.

Naselja u okviru ove zone su funkcionalno povezana sa okolnim poljoprivrednim površinama i njihov razvoj se odvija u okviru već angažovanih površina, u stilu tradicionalne arhitekture sa upotrebom autohtonih materijala.

52

3. STRATEŠKI CILJEVI (dugoročni ciljevi zaštite i održivog razvog razvoja)

3.1. ZAŠTITA PRIRODNIH VRIJEDNOSTI

3.1.1.Fizička zaštita Cilj-Kadrovska i tehnička osposobljenost službe zaštite za efikasno obavljanje svoje djelatnosti; Aktivnosti:

• Opskrbljivanje službe neophodnim materijalno tehničkim sredstvima za svoj rad

• Kadrovska popuna • Stručno usavršavanje nadzornika kroz seminare, kurseve stranih jezika,

treninge i stručne obuke kao i kroz edukaciju u pravcu profesionalnog odnosa sa posjetiocima

• Obezbeđivanje stalne komunikacije sa MUP-om i lovačkim društvima u Kolašinu, Mojkovcu I Beranama

• Propisivanje posebnih pravila I uputstava za rad

3.1.2.Stručna zaštita Cilj- Stručno i organizaciono osposobiti službu za razvoj i unapređenje za kvalitetno izvršavanje i implementaciju planskih ciljeva nacionalnog parka Aktivnosti:

• Stručno usavršavanje zaposlenih ( magistarske i doktorske studije, specijalizacije, razvoj komunikacionih i tehnoloških vještina, razvoj projektnih aktivnosti zaposlenih),

• Osposobljavanje službe sa materijalno tehničkim i sredstvima savremene tehnološke komunikacije i stalan progres,

• Kadrovsko jačanje kapaciteta službe

3.1.3. Istraživačke aktivnosti Cilj: Unaprijediti nivo istraživačkih aktivnosti u svim segmentima, iz oblasti zaštite prirodnih i kulturnih resursa parka Aktivnosti:

Samostalno ili u saradnji sa naučno istraživačkim i stručnim instutucijama sprovesti sledeća istraživanja:

• Istraživanja flore i vegetacije(ekosistema parka) i nastaviti započeta,

53

• Istraživanja faune(entomofauna, hidrofauna, herpetofauna, ornito fauna, mamalia i td,

• Istraživanja stanja i uspostavljanja monitoringa šumskih ekosistema sa posebnim akcentom na sušenje, eksploataciju i pojavu, kao i uzroke požara u šumama nacionalnog parka;

• Logistička podrška Javnog preduzeća i uprave parka istraživačkim aktivnostima od strane drugih stručnih i naučnih institucija iz zemlje i inostranstva,

3.1.4.Zemljište (zagađivanje,erozija,nekontrolisana gradnja i sl.) Cilj- Uspostavljanje stabilnog stanja zemljišnih površina i strogo određena namjena korišćenja

Aktivnosti: • Regulisanje bujične aktivnosti u slivu Biogradske rijeke, Lalevog i drugih

potoka, kao i popravke već izgrađenih puteva • Projektna riješenja i mjere u pravcu sanacije klizišta na desnoj obali

Jezerštice, • Edukacija lokalnog stanovništva o zakonskim propisima i pravnim aktima

o namjeni i korišćenju zemljišta na području parka • Stalni inspekcijski nadzor i kontrola prostora na otkrivanju pojavnih oblika

nekontrolisanje gradnje

3.1.5.Vode (zagađivanje, zasipanje,gubici i sl.) Cilj-Očuvanje i poboljšanje režima voda na čitavom prostoru Bjelasice i u obodnim rijekama, podrazumijevajući kvantitativne i kvalitativne karakteristike

Aktivnosti:

• Proučavanje problema svestrane zaštite svih Bjelasičkih jezera kao i izrada precizno definisanog programu, kojim bi se obuhvatilo obezbijeđenje podataka o postojećem stanju jezera, počev od njihovog detaljnog geodetskog snimanja do geoloških istraga, i postavljanja hidroloških profila kao i osmatranje tih mjerenja

• Stalna kontrola kvaliteta voda svih jezera. • Utvrdjivanje mjesta, jačine izvora, kao i periode javljanja i porijeklo te

vode i tsl. • Revidovanje izrađene projektne dokumentacije • Preduzimanje mjera na sprečavanju nastajanja i pokretanja vučenog

nanosa, • Pristupanje radovima na zaustavljanju erozije u slivu Jezera

54

3.1.6. Zaštita i unapredjenje pejzažnih vrijednosti Cilj-Zaštita, uređenje i korišćenje prirode i njenih temeljnih fenomena na način da se ne ugrožava i da se očuva ekološka ravnoteža postojećih ekosistema.

3.1.7. Vazduh Cilj- Zadržati kvalitet vazduha na postojećem nivou

Aktivnost : • U saradnji sa nadležnim državnim institucijama pratiti kvalitet vazduha i

eventualno inicirati potrebne mjere zaštite.

3.1.8.Flora (Šume i ostala vegetacija) Cilj- Očuvanje florističkog diverziteta Aktivnosti:

• Instalirati interaktivnu bazu podataka i kontinuirani unos postojećih i novih saznanja

• Prikupljanje florističkih (specijskih), populacionih i ekoloških saznanja na terenu;

• Uraditi florne liste na osnovu raspoloživih literaturnih i terenskih podataka na kraju planskog perioda;

• Evidentirati prisustvo endemskih i zakonom zaštićenih vrsta uz stazu oko Biogradskog jezera; obezbijediti njihovu zaštitu i uspostaviti monitoring

3.1.8.1. Šume Cilj-Obezbedjenje stabilnosti šumskog ekosistema : Aktivnosti: 1. Donošenje godišnjih plansko - programskih dokumenata

• Donošenje godišnjeg Programa upravljanja, kojim se utvrđuju operativne mjere i aktivnosti kako za šume, tako i za ostale prirodne i radom stvorene vrijednosti.

• Donošenje plan zaštite šuma od požara, na osnovu Zakona o zaštiti i spašavanju (sl.list 13/07). Ovaj plan se donosi na godišnjem nivou, mora biti usklađen sa Nacionalnim akionim plano i obrađuje egmente kao što su

55

procjena ugroženosti, preventivne mjere, mjere za brzo otkrivanje, gašenje i sanacija požarišta.

2. Sanitarne i mjere njege šuma i šumskog zemljišta van rezervata • evidentiranje, obilježavanje i uklanjanje vetroizvala, snegoizvala i bolesnih

stabala • uspostavljanje higijene u šumi (šumski red, uklanjanje drugih otpadaka i

činioca koji narušavaju ambijentalno-estetsku funkciju, kao i materijala pogodnog za prenamnoženje štetnih činioca)

• unapređenje stanja šuma u šumskih kompleksa kroz koji prolaze turističke staze

• prodaja drvne mase dobijene realizacijom sanitarnih mjera sa unaprijed predviđenih mjesta.

• pošumljavanje – popunjavanjem ugroženih sastojina sa autohtonim vrstama

3. Praćenje stanja šuma

• Praćenje ugroženosti i opšteg zdrastvenog stanja šuma i šumskog zemljišta u Parku sa posebnim osvrtom na šumske rezervate, uključujući sledeće aktivnosti: terenske obilaske, definisanje i sprovođenje mjera za zaštitu i očuvanje područja pod strogom zaštitom

• Praćenje štetnih insekatskih vrsta u zaštićenim šumskim kompleksima. • Revizija evidentiranih reprezentativnih stabala u rezervatu i njihov

premer(broj stabala, premer prečnika, visine i debljinskog prirasta) 4. Prilagođavanje sistema upravljanja šumama u NP-u sa standardima EU

Inventarizacija identifikovanih šumskih staništa datih u Aneksu I Habitata Direktive EU 92 / 43 EEC od 22. 07 1992. Treba obezbjediti inventarizaciju za područja NP,, Biogradska gora’’ čiji će se rezultati koristiti za prostornu analizu šumskih i drugih habitata na području NP-a i CG uopšte (definisanje mreže Natura 2000 u Crnoj Gori), Inventura će se sprovesti kroz primjenu standardne metodologije koja obuhvata:

• rad u kacelariji – na osnovu postojećih literaturnih podataka i dokumentacije kojom raspolažu NP-ovi, u softveru Q-GIS 1.3.0. sa podlogom / rasterom u razmjeri 1:25000 i „ready made“ fajlovima koji će se obezbjediti od Zavoda za zaštitu prirode

• rad na terenu – provjera, dopuna i dodatno kartiranje navedenih šumkih staništa.

56

3.1.8. Fauna Cilj- Održavati postojeće i nastojati poboljšati stanje biološke raznolikosti,prirodnih vrijednosti i značajnih staništa primjenom najbolje prakse u očuvanju i sprovođenjem primjerenih aktivnosti na podruĉju Parka.

Zaštita faune mora se temeljiti i dalje na zaštiti vrsta i njihovih staništa, ali takođe nadzirati i upravljati onim procesima i djelatnostima koje ugrožavaju očuvanje i održivo korištenje prirodnih dobara.

3.1.8.1. Herpetofauna - vodozemci i gmizavci Cilj- Očuvanje raznovrsnosti i brojnosti populacija herpetofaune

• vršiti kontrolu naučnih aktivnosti i ulova interesantnih vrsta (potrebna kvalifikovanost)

• utvrditi ugrožavajuće faktore koji utiču na kvantitet i kvalitet populacija nekih vrsta herpetofaune.

• uspostaviti sistem razmjene podataka sa institucijama nadležnim za praćenje stanja

• sprovođenje adekvatnih mjera zaštite ukoliko je to potrebno. • formiranje baze podataka u funkciji upravljanja i praćenja stanja

3.1.8.2. Ribe Cilj- Stabilnost populacije riba (vitalnost i broj) Aktivnosti/Izrada ribarske osnove i revizija starih :

• Proučiti uslove za egzistenciju riba (kvalitet vode, količina hrane isl.) • Popis ribljih vrsta koje žive u jezerima i Tari, • Procjena brojnosti lovno značajnih populacija, • Predloziti način gazdovanja i iskorišćavanja lovnih vrsta riba, • Izrada planova i programa poribljavanja, • Procijeniti godišnji prirast ribljeg fonda po vrstama • Procjeniti mogućnosti godišnjeg ulova po vrstama

2. Uspostavljanje praćenja stanja ihtiofaune

• Monitoring stanja lovno značajnih populacija

57

• Evidencija ulova 3. Zaštita Ihtiofaune Biogradskog jezera i Tare:

• Zaštita važnih lokaliteta za mrijest, • Zaštita lokaliteta značajnih za očuvanje riba, • Zaštita autohtonih vrsta od poribljavanja neautohtonim vrstama, • Izrada brošura, lifleta, bilborda i edukacija posjetioca parka o

ugrozenim vrstama i periodima dozvoljenog ili zabranjenog lova. 4. Ispitati mogućnosti, obim, i opravdanost proizvodnje salmonidne ihtiofaune u mrijestilistu na Biogradskom jezeru.

• Ispitati funkcionalnost mrijestilista i obima proizvodnje. • Opredjeliti se za svrhu proizvodnje (edukativni karkter ili radi

poribljavanja ili oba) • Eventualna dorada, rekonstrukcija mrijestilista • Osmisliti, nacin prezentacije proizvodnje posjetiocima parka

3.1.8.3. Ptice Cilj- Zaštita velikog tetrijeba Aktivnosti:

• kartiranje postojećih staništa • monitoring vrste • prikupljanje podataka o gniježđenju, • sezonska dinamika, • biološki ritam, • ponašanje

Cilj-Zaštita lještarke (Tetrastes bonasia) Aktivnosti:

• kartiranje postojećih staništa • monitoring vrste • prikupljanje podataka o gniježđenju • sezonska dinamika • biološki ritam • ponašanje

58

3.1.8.4. Sisari

Cilj- Zaštita postojećeg diverziteta sisara

Aktivnosti:

• odrediti stanišne tipove prioritetnih vrsta za sprovođenje akcija očuvanja u periodu sprovođenja plana

• unaprijediti saznanja i baze podataka o prioritetnim vrstama • definisati moguće prijetnje i pritiske na staništa i vrste • odrediti moguća staništa za odabrane vrste • podsticati i sprovoditi istraživanje prioritetnih vrsta i staništa • izraditi akcioni plan za zaštitu i unapređenje prioritetnih vrsta

Cilj- Izrada smjernica upravljanja krupnim sisarima (srna,medved i jelen)

Aktivnosti:

• utvrditi sadašnja i potencijalna staništa datih vrsta • ukazati na biološke osobenosti vrsta u odnosu na životne zahtjeve u

pogledu staništa,ishrane i mira. • analizirati stepen ugroženosti njihovog staništa • utvrditi stanje populacija datih vrsta i moguće faktore ugrožavanja • istražiti strana iskustva i pristupe u upravljanju ovim vrstama. • osigurati dugoročno praćenje stanja vrsta i njihovih staništa • na osnovu podataka, dati predlog mijera upravljanja

Cilj- Zaštita vidre (Lutra lutra)

Aktivnosti:

• ustanoviti sadašnje rasprostranjenje vidre na području NP • ocijeniti stepen očuvanosti staništa • ustanoviti nivo i glavne uzroke ugroženosti • unaprijediti nivo današnje zaštite i njenu usklađenost sa evropskom

regulativom Cilj- Kontinuirano obogaćivanje znanja o svim vrijednostima Nacionalnog parka u svrhu unaprijeđenja i poboljšanja zaštite vrsta i staništa. Aktivnosti:

• Redovno pratiti stanje pokazatelja biološke raznovrsnosti s posebnom pažnjom na prašumski prostor

• Unaprijediti znanje i osviještenost javnosti o biološkoj raznolikosti

59

• Podsticati sprovođenje naučnog istraživanja ovdašnjih i stručnjaka iz regiona.Sva istraživanja sprovedena u Parku moraju biti dostavljena Javnom preduzeću (poštujući autorsko pravo) za nadogradnju postojeće baze podataka.

• Uspješno sprovođenje monitoringa retkih i ugroženih vrsta i njihovih najvrednijih staništa zahteva dobro snimanje početnog(nultog) stanja, radi mogućnosti praćenja promjena u budućnosti i upoređivanja sa predhodnim stanjem.

3.1.9. Gljive Cilj-Inventarisanje vrsta gljiva i pravljenje Chek liste. Aktivnosti:

• Dobiti podatke na osnovu terenskog rada i literaturnih podataka; • Inicirati istraživanja i izvršavati ih u saradnji sa ekspertima iz zemlje i

inostranstva.

Cilj- Identifikacija međunaradno i nacionalno značajnih vrsta gljiva i preduzeti adekvatno ih zaštititi. Aktivnosti:

• Dobiti podatke na osnovu terenskog rada; • Utvrditi stanje populacija značajnih vrsta, i izvršiti njihovo kartiranje. • Predložiti mjere zaštite.

Cilj- Identifikacija važnih staništa gljiva (IFA) Aktivnosti:

• Dobiti podatke na osnovu terenskog rada; • Izvršiti kartiranje važnih staništa gljiva. • Predložiti mjere zaštite.

.

60

3.2. OČUVANJE KULTURNIH VRIJEDNOSTI

3.2.1. Podsticanje revitalizacije kulturno istorijskih vrijednosti Cilj : Očuvanje i zaštita kulturno istorijskih vrijednosti Aktivnosti: 1.Izrada baze podataka kulturnih vrijednosti NP

• kreiranje sveobuhvatne baze podataka kulturnih vrijednosti NP • prikupljanje ( dopuna) i dokumentovanje podataka kulturnih

vrijednosti(literaturno i na osnovu terenskih istraživanja) • uspostavljanje institucionalne saradnje i koordinacije u oblasti

kulturnog nasljeđa

2.Podrška inicijativama u naučno istraživačkim poduhvatima (rehabilitacija i konzervacija)

• uspostavljanje institucionalne saradnje • koordinacija da stručnim timom iz date oblasti

3.2.2. Podsticanje tradicionalnih vrijednosti (arhitektura naselja I stari zanati) Cilj-Očuvanje i zaštita tradicionalne arhitekture kao graditeljski podsticaj u okviru prirodnog okruženja Aktivnosti: • evidentiranje i dokumentovanje vrijednih objekata autohtonog narodnog

graditeljstva

• obilazak terena radi analize postojećeg stanja koje je izloženo promjenama

• prilikom izrade planskih dokumenata i programa pručiti pomoć u smislu propisivanja sugestija kod podizanja stambenih i ekonomskih objekata

• pručanje savjeta (sugestija) za korišćenje tradicionalnih materijala prilikom izgradnje i, obnove i sanacije ili rekonstrukcije objekata koji nisu zaštićeni (na koje se ne odnose odredbe Zakona o zaštiti kulture)

• pružanje konsultantskih usluga prilikom korišćenja etnografskog nasljeđa u komercijalne svrhe

61

Cilj- Zaštita i promocija starih zanata, kao i onih koji ta znanja i vještine čuvaju i prenose Aktivnosti: • evidentiranje i dokumentovanje starih zanata sistemom opservacije,

deskripcije, fotografisanjem, audio i vizuelnim zapisima

• analiza postojećeg stanja

• literalno istraživanje

• uspostavljanje kontakta sa ljudima koji se bave ovim vještinama

• prezentacija i promocija. Izrada i štampanje propagandnog materijala

• Podrška tradicionalnim manifestacijama i sajmovima koji promovišu proizvode domaće radinosti iz regije Parka:

• uspostavljanje saradnje sa turističkim organizacijama gradova i

opština

• unapređenje kvaliteta i obogaćivanje sadržaja ponude Parka

• učešće u organizaciji manifestacija sa TO

• uspostavljanje kontakata i saradnje sa proizvođačima iz Parka

• promocija i prezentacija, popularizacija tradicionalnog stvaralaštva lokalnog stanovništva

3.2.3. Edukacija i podizanje nivoa svijesti o značaju kulturne baštine Cilj- Osmišljena strategija edukacije građanstva, o vrijednosti i značaju kulturno istorijskog i etnografskog nasljeđa Aktivnosti: • aktivna promocija kroz sve raspoložive oblike medija

• osmišjavanje pristupa školskim obrazovnim programima (o značaju čuvanja narodne kulture)

• popularnim i neposrednim predavanjima upoznavanje djece i omladine sa značajem kulturne baštine sopstvenog naroda

62

• izrada i distribucija propagandnog materijala (časopisi, brošure, lifleti, katalozi...)

• kroz osmišljene prezentacije predstavljanje pokretnog spomeničkog fonda

3.3. UNAPREĐIVANJE INFORMATIVNO PREZENTACIONO EDUKATIVNIH

SADRŽAJA PARKA

3.3.1. Unapređivanje Centra za posjetioce Cilj- Promocja i razumjevanje Nacionalnog parka Biogradska gora i prihvatanje od strane svih posjetioca (domaćih i stranih). Aktivnosti:

• Dopunjavati zbirku eksponata • Osmisliti tematske postavke • Organizovati promocije festivalskog karaktera • Obezbeđivanje promotivnih i edukativnih materijala koji će konstantno biti

dostupni svim kategorijama posjetioca • Poboljšati kvalitet interpretacijske službe • Osmisliti interaktivne digitalne prezentacije prirodnih i kulturnih vrijednosti

Parka • Organizovanje tematskih radionica • Organizovane aktivnosti sa lokalnim stanovništvom promocija njihovih

proizvoda u Centru za posjetioce (poljoprivrednih, domaća radinost..), karakter – manifestacija.

Cilj-Edukacija Aktivnosti:

• Izrada Edukativnih Programa za učenike • Edukacija učenika iz lokalnih i vanjskih škola • Organizovanje radionica

3.3.2. Unapređivanje i održavanje edukativnih sadržaja Cilj-Dugoročnim programima omogućiti kvalitetan boravak posjetiocima, porast kvaliteta ponude, razvoj infrastrukture sa minimalnim uticajem na okolinu proširivanje ponude Parka.

63

Aktivnosti:

• Uspostaviti edukativni centar • Osmisliti edukativni, inerpretacijski i promotivni materijal za ciljne grupe

posjetilaca • Osposobiti nadzornike za obavljanje interpretacije prirodnih i kulturnih

vrijednosti Parka • Kotinuirano i kvalitetno promovisati Park na nacionalnom i međunarodnom

tržištu • Osmisliti interaktivne interpretativne tematske programe za posjetioce

(ptice parka, bilje parka, šume parka..) • Na ulaznim punktovima u štampanoj formi nuditi sve informacije vezane

za boravak u Parku • Osmisliti suvenir koji će reprezentovati Park • Postaviti edukativne sadržaje za određena područja ili prirodne objekte • Pojačati promociju edukativnih programa Parka • U ponudi Parka uklopiti naselja u sistem posećivanja i interpretacije

3.3.3. Unapređivanje i održavanje pješačkih, biciklističkih, rekreativnih staza i vidikovaca Cilj-Sigurno posjećivanje i kretanje posjetilaca po ozačenim stazama uz strogo pridržavanje pravila ponašanja u Nacionalnom parku. Aktivnosti:

• Opremiti staze dodatnim informativnim, tematskim mobilijarom • Oformiti Vidikovac Crna glava ( panoramska karta, prikaz

jezera..Ursulovačko, Šiško..) • Oformiti lokaciju za kampovanje Kraljevo kolo (kapacitet 20 kamp-vozila,

100 šatora) • Oformiti biciklističku stazu Kraljevo kolo Katun Vranjak • Očuvanje infrastrukturnih elemenata u sistemu staza • Zaštita i praćenje stanja (uklnjanje ptencijalno opasnih stabala, sanacija

antropogeih uticaja) • Poboljšarti infrastrukturu parka i prilagoditi neke djelove osobama sa

posebnim potrebama • Postavljanje i održavanje informativnih tabli i ostalih sadržaja • Odrediti potencijalno opasne lokacije radi sigurnosti posjetilaca i

signalizirati

64

3.3.4. Unapređivanje sistema upravljanja posjetiocima Cilj-Omogućiti kvalitetne posjete posjetiocima uz visok stepen organizovanosti i minimalan moguć negativan uticaj na ekosistem NP Biogradska gora (porast kvaliteta ponude, proširivanje ponude) Aktivnosti:

• Dugoročni programi nadgledanja posjetilaca i kontrole da bi se procijenili ili minimizirali negativni uticaji

• Podići ekološke standarde posjećivanja • Praćenje stanja broja posjetilaca i njihovo zadovoljstvo (ankete) • Kako bi se postigla bolja protočnost posjetioca , aktiviranjem nekih

alternativnih staza i objekata izbjeći će se stvaranje uskih grla (reorganizacije postojeceg nacina posjecivanja) naročito okolina Biogradskog jezera

• Oformiti vodičku službu • Uspostavljanje još dva ulazna punkta (lokacija katun Vranjak i Šiška) • Izrada ciljnih tematskih programa obilazaka Parka • Stalni nadzor nad brojem posjetilaca • Otvoriti alternativna odredišta na području Parka • Za neke visokoposjećene zone izraditi studiju prihvatnog kapaciteta-

dnevne sezonske limite • Izraditi novu koncepciju sastava posjećivanja u sklad sa prihvatnim

kapacitetom • Projektovati alternativna saobraćajna riješenja prevoza

posjetilaca(elektrovoz, bicikli...) od ulaznog punkta Kraljevo kolo do jezera.

• Vršiti stalno anketiranje posjetilaca (kako bi se znalo ispunjava li način tražene predpostavke , potrebno je provoditi ankete prema potrebi prilagođavati)

3.4. UNAPREĐIVANJE SISTEMA AMBIJENTALNE HIGIJENE -UPRAVLJANJE OTPADOM Cilj- održavanje čistoće i ambijentalne higijene iPraćenje prmjena u ekosistemu i sastavu populacija pod dejstvom posjetilaca Aktivnosti:

• Na svakom ulaznom punktu potrebno je na panoima predstaviti standarizovane znakove zabrane bacanja otpada

65

• Izraditi liflete kojima će se posjetioci informisati i edukovati o značaju očuvanja zaštićenog područja od otpada

• Pojačan nadzor na visoko frekventnim područjima • Postavljanje kompozitnih WC-a na sezonskim lokalitetima u okviru

poboljšanja postojeće infrastrukture (izraditi Plan postavljanja u toku sezone na pojedinim lokacijama koje se smatraju frekventnim)

• Izmjestanje kanti iz sistema pješackih staza • Uvođenje biorazgradljivih kesa za otpatke sa logoom Parka za posjetioce

koje će se dijeliti na ulaznim punktovima • Uz ulaznicu za Park dijeli se i letak koji će upućivati na potrebu da se

otpad ne ostavlja u zastićenom području i da se napuštanjem teritorije Parka iznosi ili se odlaže na jednom mjestu (kontejner na ulazu)

3.5.UNAPREĐIVANJE SARADNJE SA KORISNICIMA PROSTORA PARKA

3.5.1. unapređivanje saradnje sa lokalnim zajednicama Cilj - Osiguranje partnerstva i transparentnosti u upravljanju Nacionalnim Parkom

Aktivnosti: • Organizovanje javnih sastanaka sa lokalnim zajednicama • Saradnja sa lokalnim školama • Sarađivanje sa lokalnim institucijama, nevladinim organizacijama i

preduzetnicima u cilju razvijanja zajedničkih projekata

3.5.2. unapređivanje saradnje sa nosiocima privrednih i ostalih delatnosti I podsticanja razvoja: Cilj- Razvoj poljoprivrede i turizma zasnovan na raspoloživim prirodnim resursima Aktivnosti:

• Podsticanje ruralnog i eko-turizma • Unaprijediti saradnju sa TO i agencijama sa područja Kolašina i drugih

susjednih opštinskih centara • Očuvanje tradicionalnih stočarskih proizvoda sa ovog područja (lisnati sir,

kajmak, kisjelo mlijeko, jardum, skorup iz mješine i jagnjetina). • Pospiješivanje proizvodnje žitarica(ječam, ovas, raž, pšenica i heljda) • Intenzivirati gajenje sitnog jagodičastog voća (malina, kupina,

borovnica)

66

• Omogućiti sakupljanje ljekovitog bilja na definisanim prirodnim osnovama(sarađivati sa sakupljačima).

• Ponuda hrane proizvedene na zdravoj biološkoj osnovi utvrditi uslove boravka u Nacionalnom parku u zavisnosti od predviđenih stepena zaštite.

• Podsticanje osnivanje malih pogona za izradu suvenira • Afirmacija domaće radinosti.

3.6. UNAPREĐIVANJE SARADNJE SA INOSTRANIM I DOMAĆIM

ORGANIZACIJAMA I DONATORIMA Cilj-poboljšanje turističkih kapaciteta parka i razvoju edukativne funkcije Aktivnosti

• Uspostavljanje kontakata, saradnje i obezbjeđivanja potencijalnih donacija od strane potencijalnih donatora( konkurišući odgovarajućim projektima kod pristupnih fondova EU)

• Distribucija sredstava kroz kriterijum zaštite izvorne prirodne i životne sredine,

• Unapređivanje saradnje sa domaćim organizacijama i NVO sektorom kroz ostvarivanje zajedničkih aktivnosti

3.7. UNAPREĐIVANJE PREKOGRANIČNE SARADNJE (Komponenta IPA i ostalo)

Cilj-Jačanje promocije i zaštite nacionalnog parka u prekograničnoj saradnji Aktivnosti:

• Promocija Parka na domaćem i na međunarodnom tržištu, • Zajednički program praćenja stanja, • Stvaranje zajedničke turističke ponude, (edukativnih staza, planinarskih,

biciklističkih staza, rafting rijekom Tarom itd.) • Koordiniranje naučno istraživčkih programa

3.8. POBOLJŠANJE I UNAPREĐIVANJE INSTITUCIONALNIH

KAPACITETA Cilj - Uspostavljanje efikasnog sistema upravljanja informacijama i protoka informacija na relaciji Park-zajedničke službe javnog preduzeća Aktivnosti:

• Postavljanje organizacionog sistema saglasno unutrašnjim aktima Javnog preduzeća

• Uspostavljanje propisa i procedura za upravljanje informacijama

67

• Osposobljavanje organizacionih struktura za postavljanje informacionog sistema u oblasti upravljanja finansijama, upravljanja posjetiocima i naplati prihoda od turističkih tokova.

3.8.1. Uspostavljanje sistema upravljanja finansijama na nivou javnog

preduzeća Javno preduzeće za nacionalne parkove Crne Gore u skladu sa Zakonom

o nacionalnim parkovima (Sl. List CG br. 56/09) je pravno lice osnovano Zakonom za upravljanje nacionalnim parkovima kao u organizacionim jedinicama. Sredstva za rad Javnog preduzeća obezbjeđuju se:

• iz budžeta Crne Gore,u skladu sa godišnim programima, planovima upravljanja i projektima u oblasti zaštite životne sredine.

• Iz naknada za korišćenje dobara za korišćenje dobara nacionalnih parkova

• Iz donacija.

3.8.2. Uspostavljanje sistema kontrole i praćenja planiranih aktivnosti Cilj- Praćenje realizacije planiranih aktivnosti Aktivnost:

• Godišnjim planom upravljanja precizirati nosioce, dinamiku i izvore finansiranja planiranih aktivnosti

• Protok informacija vezanih o stepenu realizacije planiranih aktivnosti na relaciji Park-zajednička služba javnog preduzeća

4.DINAMIKA I SUBJEKTI REALIZACIJE PLANA

4.1.DEFINICIJA PRIORITETA ( po godinama)

Nacionalni park i upravljačke strukture Javnog preduzeća u skladu sa Zakonom o nacionalnim parkovima izrađivaće godišnje programe upravljanja, kao izvode iz petogodišnjeg plana. Shodno strateškim ciljevima datim u petogodišnjem planu za svaku godinu biće definisani prioriteti, koji će se naročito odnositi na sledeće segmente upravljanja prostorom Parka:

• Fizička zaštita prostora; • Stručna zaštita prirodnih vrijednosti i kulturno-istorijskog nasleđa; • Razvoj turizma, promocija i edukacija; • Unapređenje saradnje sa lokalnim strukturama;

68

• Unapređenje prekogranične i ukupne međunarodne saradnje Parka;

Svi ovi aspekti biće inkorporirani u godišnjim programima upravljanja i upravljačke strukture će voditi računa da implementiraju aktivnosti po svojim prioritetima.

4.2.DEFINICIJA NOSIOCA ( subjekta) REALIZACIJE PLANA (JP nivo parka) S obzirom na Zakon o nacionalnim parkovima i unutrašnje akte Javnog

preduzeća, za upravljanje prostorom parkova nacionalnog parka zaduženo je ovo preduzeće uz sinhronizovano djelovanje sa službama organizacionih jedinica, kako bi se plan efikasno sprovodio u praksi.

• Shodno navedenom, možemo posmatrati realizaciju i nosioce subjekata kroz tri komplementarna i međusobno povezana nivoa:

• Za fizičku kontrolu prostora zadužena je služba fizičke zaštite koja se nalazi pod neposrednom rukovodnom kontrolom direktora organizacione jedinice;

• Stručnu zaštitu, kao i razvoj i unapređenje prirodnih i radom stvorenih vrijednosti parka implementiraće služba za zaštitu, razvoj i unapređenje nacionalnih parkova. Ista služba organizovaće i koordinirati međunarodnu saradnju parkova, kao i pripremu projektnih prijedloga koji za cilj imaju obezbjeđivanje odgovarajućih donacija za park.

• Za promociju, edukaciju i interpretaciju prirodnih i radom stvorenih vrijednosti baviće se služba za edukaciju, marketing i promociju.

• Naravno sve planske aktivnosti sprovodiće se uz koordiniran rad svih zajedničkih službi sa nivoa Javnog preduzeća i direktora parka, koji će za sve aktivnosti pružati neophodnu logističku i tehničku podršku na samom terenu.

• Materijalno tehnička sredstva za efikasan rad i implementaciju plana upravljanja obezbjeđuje menađžment Javnog preduzeća, na čijem čelu stoji direktor kao odgovorno lice.

4.3.GODIŠNJI PROGRAMI UPRAVLJANJA(operacionalizacija Plana) Shodno članu 14. Zakona o nacionalnim parkovima za operacionalizaciju

plana upravljanja donosi se godišnji program upravljanja. Njega donosi javno preduzeće u skladu sa Prostornim planom posebne namjene i planom upravljanja, uz predhodnu saglasnos Ministarstva.

Dobra praksa koja je već ustanovljena prilikom donošenja godišnjih programa, da iste prije nego dođu na verifikaciju u ministarstvo budu razmatrani i usvojeni od strane Upravnog odbora javnog preduzeća, što mu sa aspekta kvaliteta daje određenu pozitivnu dimenziju.

69

U skladu sa istim ovim zakonom Javno preduzeće dužno je dostaviti jednogodišnji program resornom ministarstvu do 30. Novembra tekuće godine za narednu godinu.

5. FINANSIJSKA SREDSTVA ZA SPROVOĐENJE PLANA

5.1. PROCJENA SREDSTAVA PO GODINAMA Na nivou Javnog preduzeća za nacionalne parkove Crne Gore izrađuju se godišnji finansijski izvještaji i godišnji finansijski planovi. Finansijski plan za jednu godinu se radi na bazi prihoda i rashoda ostvarenih u prethodnoj godini i procjene prihoda po osnovu korišćenja dobara i pružanja usluga u narednoj godini, te odobrenih sredstava državnim budžetom za narednu godinu. Kod procjene potrebnih sredstava za sprovođjenje plana za petogodišnji Plan upravljanja 2011-2015 god. ulaze sledeći elementi:

1. Troškovi ljudskih resursa 2. Ostali troškovi i 3. Finansiranje programa

Za nacionalni park Biogradska gora u troškove ljudskih resursa ulaze bruto plate zaposlenih u nacionalnom parku kao i dio bruto plata Stručnih službi srazmjerno broju zaposlenih u nacionalnom parku Biogradska gora prema ukupnom broju zaposlenih u svim nacionalnim parkovima. Takvim ključem se dijele osim bruto plata i ostali troškovi, dok se finansiranje programa projektuje prema planu potrebnih sredstava za angažovanje konkretnih poslova i izvođenja odredjenih radova u nacionalnom parku. Godišnji rast troškova projektovan je po stopi od oko 4% Slijedi tabelarni pregled procjene sredstava u Eurima po godinama za nacionalni park Biogradska gora: Elementi 2011.god. 2012.god. 2013.god. 2014.god. 2015.god.

Trošk.ljudskih resursa

165.000 172.000 179.000 186.000 194.000

Ostali troškovi 110.000 114.000 119.000 124.000 129.000

Finansiranje programa

40.000 42.000 44.000 46.000 48.000

UKUPNO 315.000 328.000 342.000 356.000 371.000

70

5.2. PROCJENA UKUPNIH SREDSTAVA ZA SPROVOĐENJE PLANA Na osnovu procjene godišnjih potrebnih sredstava za sprovođenje Plana upravljanja 2011-2015. god. za nacionalni park Biogradska gora dolazi se do ukupnih sredstava neophodnih za realizaciju plana. Slijedi tabelarni pregled procjene sredstava u Eurima za Plan upravljanja 2011-2015. god. za nacionalni park Biogradska gora :

Elementi

2011-2015. godina

Troškovi ljudskih resursa

896.000

Ostali troškovi

596.000

Finansiranje programa

220.000

UKUPNO

1.712.000

Prema Zakonu o nacionalnim parkovima Javno preduzeće za nacionalne parkove Crne Gore a samim tim i nacionalni park Biogradska gora sredstva za rad obezbjedjuje iz sledećih izvora:

1. Iz državnog budžeta 2. Iz naknada za korišćenje dobara, odnosno sopstvenih prihoda 3. Iz donacija i 4. Drugih izvora u skladu sa zakonom

Upravljanje finansijama uopšte a, posebno, finansijskim rizikom u savremenim uslovima postaje preduslov opstanka gotovo svakog subjekta. Javno preduzeće može se reći kod upravljanja finansijama ima dvije vrste rizika i to rizik kod ostvarivanja planskih prihoda i rashoda kao i rizik da li će se ostvariti planirana

71

sredstva iz budžeta. Od ostvarivanja prihoda iz budžeta kao i sopstvenih prihoda zavisiće i realizacija Plana upravljanja. Donacije kao mogući oblik finansiranja Nacionalnim parkom nije moguće preciznije definisati ovim planom, već se kroz godišnje programe upravljanja može jasnije definisati njihov obim.

6. OCJENA SPROVOĐENJA PLANA

6.1. PRAĆENJE SPROVOĐENJA SA NIVOA RUKOVODNE I UPRAVLJAČKE STRUKTURE

Petogodišnji program zaštite i razvoja Nacionalnog parka „Biogradska gora“

(2011-2015), obezbjeđuje okvirne smjernice iz kojih proizilaze jednogodišnji (operativni) programi zaštite i razvoja, finansijski i drugi planovi. Analizom donijetih programa i planova, prati se nihovo sprovođenje i prave izvještaji o radu Nacionalnog parka, što omogućava uvid u dinamiku i mogućnost blagovremenog djelovanja sa nivoa rukovodne i upravljačke strukture, u cilju optimalnog sprovođenja Programa zaštite i razvoja.

6.2. IZRADA GODIŠNJIH IZVJEŠTAJA O SPROVOĐENJU PROGRAMA UPRAVLJANJA

U izvještajima o radu, koji se daju kroz podatke o fizičkoj i stručnoj zaštiti,

korišćenju dobara, pružanju usluga, razvoju, naučno-istraživačkom radu i saradnji sa domaćim i inostranim organizacijama treba prikazati realno stanje u Nacionalnom parku “ Biogradska gora”.

Kroz sagledavanje i analizu tog stanja stvaraju se uslovi za uočavanje svih pozitivnih pomaka, kao i eventualnih objektivnih poteškoća koji prate rad i poslovanje u Nacionalnom parku. Na osnovu takvog zapažanja, izvode se zaključci koji će biti u skladu sa petogodišnjim programom zaštite i razvoja i dinamikom njegove realizacije,a u cilju što uspješnijeg poslovanja i svestrane afirmacije “Biogradske gore” u planom predviđenom periodu.

72

7. SMJERNICE I PREPORUKE

Plan upravljanja Nacionalnog parka,, Biogradska gora’’ je nakon Prostornog

plana posebne namjene osnovni dokument za upravljanje prostorom Parka, njegovim razvojem i održivim korišćenjem prorodnih i kulturno istorijskih vrijednosti. U njemu se sublimiraju osnovni interesi i ciljevi koji usmjeravaju uređenje i korišćenje prostora i osiguravaju zaštitu prirodnih procesa u Nacionalnom parku. U ovom smislu treba :

• Poštovati međunarodne standarde i kriterijume zaštite prirode i održavanje prirodnih procesa bez uticaja ljudskih aktivnosti na prirodno okruženje.

• Ciljevi upravljanja parkovima moraju biti specifični, uzimajući u obzir različite fizičko-geografske i biotičke uslove, kao i pitanja vlasništva i interesa uz uvažavanje potrebe očuvanja staništa.

• Uspostaviti geografsko informacioni sistem radi obezbjeđenja neophodnih informacija o stanju i promjenama ekosistema šuma i šumskih zemljišta i šumskog fonda,

• Sprovesti inventuru šuma prašumskog rezervata koja treba da obuhvati sve šume i šumska zemljišta i naročito uključi informacije o površinama, tipovima i strukturi šuma, drvnim zalihama, prirastu, biološkoj raznovrstnosti i drugim pokazateljima o šumama, u skladu sa međunarodnim standardima.

• Izvršiti potrebne radove na sanaciji Biogradskog jezera i njemu pripadajućih vodotoka (Biogradska rijeka,Lalev potok i Jezerštica) u cilju zaustavljanja gubljenja voda iz jezera, vodeći računa o izboru tehničkih rješenja koja neće imijeniti njegov izgled u prirodnom ambijentu.

• Ustanoviti "nulto stanje" životne sredine na području Nacionalnog parka i njegove zaštitne zone, kao i šireg okruženja;

• Identifikovati površine sa izrazitom erozijom,opožarene,paljene i druge degradirane površine i predložiti način i mjere njihovog saniranja;

• Edukovati lokalno stanovništvo i posjetioce o prirodnim i kulturno-istorijskim vrijenostima Parka;

• Podsticati naučno istraživački rad na prostoru parka; • Vršiti zaštitu biodiverziteta i unapređenje predionih raznovrsnosti parka; • Uspostaviti stalno praćenje stanja osnovnih elemenata prirodne sredine-

zemljišta, voda vazduha i šuma • Unaprijediti prekograničnu i ukupnu međunarodnu saradnju; • Uspostaviti efikasan sistem upravljanja posjetiocima; • Održavati turizam za obrazovne, kulturne i rekreativne svrhe na nivou koji

omogućuje zaštitu prirodnih uslova ili uslova najbližih prirodnim;

73

Upravljanje NP ,,Biogradska gora’’ mora biti specifičano, uzimajući u obzir različite fizičko-geografske i biotičke uslove uz uvažavanje potrebe očuvanja staništa. Sve to mora biti praćeno povećanim nivoom finansiranja kako od strane državnog budžeta tako i stvaranja uslova za povećanja sopstvenih prihoda i donacija kako bi se na efikasan način implementirale gore navedene smijernice i ispunili ciljevi definisani planom upravljanja za svaku stratešku oblast pojedinačno.

74

Bibliografija: 1. Zaštita prirode i turizam u nacionalnim parkovimma SR Jugoslavije, Kolašin,23.-25.septembra 1992.,posebna izdanja br.14,Zavod za zaštitu prirode Srbije, Beograd 1994. 2. Master Plan razvoja turizma (inovirana verzija) Podgorica, 2008 3. Nacionalna Strategija Održivog Razvoja – Podgorica, 2007 4. Prof. Dr Branko Radojičić – Geografija Crne Gore, Društvena Osnova; DANU – Podgorica, 2008

75

76

77