Embed Size (px)
Citation preview
Düşük Karbonlu Kalkınma için Çözümsel Tabanlı
Strateji ve Eylem Geliştirilmesi
Teknik Destek Projesi
Proje No: EuropeAid/136032/IH/SER/TR
Sözleşme No: TR2013/0327.05.01-01/001
Faaliyet 3.2: Faaliyet 3.1 kapsamında analiz edilen emisyon
azaltım eylemlerinin finansal değerlendirmesi
Ankara 2019
Türkiye Ulusal Programı 2013
Katılım Öncesi Mali Yardım Aracı
ii
Proje Başlığı: Düşük Karbonlu Kalkınma için Çözümsel Tabanlı Strateji ve Eylem Geliştirilmesi Teknik Destek
Projesi
Hizmet Sözleşmesi No: TR2013/0327.05.01-01/001
Proje Kimlik No: EuropeAid/136032/IH/SER/TR
Proje Bütçesi: € 3,865,010.00
Başlangıç Tarihi: 29 Mayıs 2017
Bitiş Tarihi/ Süre: 28 Mayıs 2020 / 36 Ay
Sözleşme Makamı: Merkezi Finans ve İhale Birimi (MFİB), Ankara, Türkiye
Sözleşme Müdürü: Pakize Berna BAYAR
Adres: T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı, E-Blok No:36 İnönü Bulvarı 06510 Emek/ Ankara/ Türkiye
Telefon: + 90 312 295 49 00
Faks: + 90 312286 70 72
E-posta: [email protected]
Faydalanıcı: T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı
Adres: Mustafa Kemal Mahallesi, Eskişehir Devlet Yolu (Dumlupınar Bulvarı) 9. km. No: 278 Çankaya / Ankara
Telefon: + 90 312 410 10 00
Faks: + 90 312 474 03 35
Yüklenici: Hulla & Co Human Dynamics KG
Proje Direktörü: Rade Glomazic
Adres: Kralja Milana 34, 1st Floor, 11000 Belgrade, Serbia
Telefon: + 381 11 785 06 30
Faks: + 381 11 264 30 99
E-posta: [email protected]
Proje Ekip Lideri: Mykola Raptsun
Adres (Proje Ofisi): Mustafa Kemal Mahallesi, 2138. Sokak, No:5/3, Çankaya/Ankara
Telefon/ Faks: +90 312 219 41 08
E-posta: [email protected]
Raporlama Dönemi: - Düzenleyen: Dr. Mykola Raptsun
Rapor Tarihi: 30 Mayıs 2019 Kontrol eden: Mr. Rade Glomazic
Bu doküman, Türkiye Cumhuriyeti ve Avrupa Birliği’nin finansal desteği ile hazırlanmıştır.
Yasal Uyarı: Bu yayının içeriğinden yalnızca Hulla & Co Human Dynamics QA liderliğindeki konsorsiyum sorumludur ve hiçbir şekilde Avrupa Birliği’nin görüşlerini yansıtmamaktadır.
iii
İçindekiler
İçindekiler ................................................................................................................... iii
Şekiller Listesi ............................................................................................................ v
Tablolar Listesi ......................................................................................................... viii
Kısaltmalar ................................................................................................................. xi
1. Giriş ..................................................................................................................... 1
1.1. Amaç, kapsam ve paydaşlar ................................................................................... 1
1.2. Arka plan ve içerik................................................................................................... 2
1.2.1. Küresel Bağlam ............................................................................................... 3
1.2.2. Avrupa Birliği Bağlamı ...................................................................................... 5
1.2.3. Türkiye Bağlamı21 .......................................................................................... 12
1.3. Paydaş katılımcı yaklaşımı .................................................................................... 15
2. Sera Gazı Azaltımının Maliyet Değerlendirmesi: Kavramsal Çerçeve .............. 19
2.1. Ekonomik, finansal, özel ve sosyal maliyetler ........................................................ 19
2.2. Doğrudan, dolaylı ve tam maliyetler ...................................................................... 20
2.3. Doğrudan maliyetler - sermaye (yatırım), işletme ve bakım ve enerji (yakıt) ......... 21
2.4. Ortalama, artan, marjinal ve toplam maliyetler ...................................................... 21
2.5. Azaltım seçeneği seçim kriterleri: maliyet etkinliği ve diğerleri ............................... 22
2.6. Sonuçlar ............................................................................................................... 22
3. Sera Gazı Modelleme Yaklaşımına Genel Bakış ve Kullanılan Yazılım ............. 24
3.1. Entegre MARKAL-EFOM Sistemi (TIMES) modelleme sistemi ............................. 24
3.2. Entegre MARKAL-EFOM Sistemi (TIMES) model veri gereksinimleri.................... 34
3.3. Sektörel emisyon modellemesi - yaklaşım ve çıktı ................................................ 37
3.4. Sonuç ................................................................................................................... 43
4. Sektörel Sera Gazı Azaltım Eylemlerinin Maliyet Değerlendirmesi .................... 44
4.1. Tarım sektörü ........................................................................................................ 44
4.1.1. Referans Senaryo projeksiyon özeti ............................................................... 44
4.1.2. Sektörel maliyet değerlendirme yaklaşımı, veri toplama ve doğrulama .......... 50
4.1.3. Azaltım eylemlerinin maliyeti .......................................................................... 52
iv
4.2. Atık sektörü ........................................................................................................... 70
4.2.1. Referans projeksiyonun özeti ......................................................................... 70
4.2.2. Sektörel maliyet değerlendirme yaklaşımı, veri toplama ve doğrulama .......... 74
4.2.3. Her azaltım eylemi için maliyetler ................................................................... 77
4.3. Bina sektörü .......................................................................................................... 84
4.3.1. Referans projeksiyonun özeti ......................................................................... 84
4.3.2. Sektörel maliyet değerlendirme yaklaşımı, veri toplama ve doğrulama .......... 87
4.3.3. Her bir azaltım eyleminin maliyeti ................................................................... 91
4.4. Ulaştırma sektörü .................................................................................................. 96
4.4.1. Referans senaryo projeksiyonunun özeti ..................................................... 109
4.4.2. Sektörel maliyet değerlendirme yaklaşımı, veri toplama ve doğrulama ........ 115
4.4.3. Her bir azaltım eyleminin maliyeti ................................................................. 121
4.5. Sonuçlar ............................................................................................................. 123
5. Genel Sonuçlar ................................................................................................ 130
v
Şekiller Listesi
Şekil 1. 2050’ye kadar AB’de olası %80 sera gazı emisyon azaltımı (%100=1990)127
Şekil 2. Avrupa Komisyonu'nun 2050'ye kadar karbon nötr bir ekonomi sağlanması
vizyonunda yer alan sekiz senaryo .......................................................................... 11
Şekil 3. Avrupa Birliği’nin 2050’deki net sıfır sera gazı emisyonları projeksiyonu ..... 11
Şekil 4. Türkiye Hükümeti’nin Niyet Edilen Ulusal Olarak Belirlenmiş Katkı (INDC)
kapsamında 2030 yılına kadarki resmi sera gazı azaltım hedefi ............................. 15
Şekil 5. Faaliyet 3.1 ve 3.2 için Katılımcı yaklaşıma dayalı iş akışı şeması .............. 16
Şekil 6. Bir Referans Enerji Sisteminin (RES) Kısmi Görünümü .............................. 27
Şekil 7. Bina sektörü için basitleştirilmiş bir Referans Enerji Sistemi (RES) diyagramı
................................................................................................................................. 38
Şekil 8. Emisyon takibi için süt, et ve yumurta üretimi ile ilgili Referans Enerji Sistemi
(RES) ....................................................................................................................... 39
Şekil 9. Gübre işleme sistemi; basitleştirilmiş bir versiyon ........................................ 40
Şekil 10. Modelde uygulanan bitkisel üretim yapısı .................................................. 41
Şekil 11. Ulaştırma sektörü için basitleştirilmiş bir Referans Enerji Sistemi (RES) ... 42
Şekil 12. Atık yönetimi uygulaması için basitleştirilmiş bir Referans Enerji Sistemi
(RES) ....................................................................................................................... 43
Şekil 13. Tarımsal Sera Gazı (GHG) emisyonları (1990-2017) ................................ 44
Şekil 14. Referans senaryoya göre enterik fermantasyondan kaynaklanan sera gazı
emisyonları ............................................................................................................... 47
Şekil 15. Referans senaryoya göre gübre yönetimi kaynaklı sera gazı emisyonları . 48
Şekil 16. Referans senaryoya göre tarım toprakları kaynaklı sera gazı emisyonları 49
Şekil 17. Referans senaryoya göre tarım sektöründen kaynaklanan toplam sera gazı
emisyonları ............................................................................................................... 49
Şekil 18. Enterik fermantasyon ve gübre yönetim sistemleri için TIMES modelinde
tanımlanan materyal akışı ........................................................................................ 51
Şekil 19. Azaltım senaryosuna göre enterik fermantasyondan kaynaklanan Sera Gazı
(GHG) emisyonları ................................................................................................... 54
vi
Şekil 20. Referans ve 1. azaltım senaryosu - (rasyonda yağ takviyesi kullanımı) sera
gazı emisyonlarının karşılaştırılması ........................................................................ 55
Şekil 21. İkinci azaltım senaryosuna göre gübre yönetiminden kaynaklı sera gazı
emisyonları ............................................................................................................... 58
Şekil 22. Referans ve 2. azaltım senaryosu – Merkezi tip (büyük çiftlik) Anaerobik
Çürütücüler (çiftlik gübresinden Biyogaz eldesi) – sera gazı emisyonlarının
karşılaştırılması ........................................................................................................ 59
Şekil 23. 2. Azaltım senaryosunun maliyeti - Merkezi tip (büyük çiftlik) anaerobik
çürütücüler ............................................................................................................... 62
Şekil 24. Referans ve 3. azaltım senaryosu – (Gübre uygulama oranlarının gerçekçi
verim hedeflerine göre ayarlanması) – sera gazı emisyonlarının karşılaştırılması ... 65
Şekil 25. 3. Azaltım senaryosu (Gübre uygulama oranlarının gerçekçi verim
hedeflerine göre ayarlanması) faaliyet maliyetleri .................................................... 66
Şekil 26. Referans ve 4. azaltım senaryosu - (Baklagillerle ürün rotasyonu) - sera gazı
emisyonlarının karşılaştırması .................................................................................. 68
Şekil 27. 4. Azaltım senaryosu- (Baklagillerle ürün rotasyonu) için faaliyet maliyeti . 69
Şekil 28. Referans senaryoda yıllara göre Depolama Gazından (LFG) elektrik üretimi
................................................................................................................................. 72
Şekil 29. Referans senaryo çıktıları (elektrik hariç) .................................................. 73
Şekil 30. Referans senaryoda CO2e emisyonları ..................................................... 73
Şekil 31. Metan kullanımının ve geri dönüşümün arttırılması senaryoları ile referans
senaryonun maliyet farkı değerlendirmesi grafik Türkçeleştirilmeli ....................... 81
Şekil 32. Tüm senaryolar için işlenen ton atık başına ortalama maliyet ................... 82
Şekil 33. Ortalama Emisyon Azaltım Maliyeti - tCO2e (ton karbondioksit eşdeğeri)
başına ABD$ ............................................................................................................ 83
Şekil 34. 2050 yılına kadar bina sektöründe Karbondioksit (CO2) emisyonu
projeksiyonu ............................................................................................................. 85
Şekil 35. Her bir azaltım eyleminin yıllara göre sera gazı emisyonu azaltım maliyetleri
................................................................................................................................. 95
Şekil 36. Yıl bazında motor hacmine göre trafiğe kaydedilen otomobil sayısı .......... 97
Şekil 37. Motorlu kara taşıtlarının yakıt türüne göre pazar payı ............................. 110
Şekil 38. 2050 yılında karayolu taşıtları için yakıt tipi pazar payı projeksiyonu ....... 111
vii
Şekil 39. 2050 yılında demiryolu taşıma araçları için yakıt tipi projeksiyonu .......... 111
Şekil 40. 2005 ile 2050 yılları arasında havacılıkta yakıt tüketimi eğilimleri ............ 112
Şekil 41. Tüm bina sektörü eylemleri için Sera Gazı (GHG) emisyonu azaltım
maliyetleri Şekil Türkçe hale getirilmeli ................................................................... 128
viii
Tablolar Listesi
Tablo 1. Detaylı analizler için sektörel çalışma grupları tarafından önerilen iklim
değişikliği azaltım eylemleri ...................................................................................... 17
Tablo 2. Modelde kullanılan tarım sektörü Sera Gazı (GHG) emisyon kaynakları ... 45
Tablo 3. 2015 yılında Türkiye'de Tarımsal Sera Gazı (GHG) emisyon kaynakları ... 45
Tablo 4. Her bir alt sektör için kullanılan Hükümetler arası İklim Değişikliği paneli
(IPCC) metodolojileri ................................................................................................ 46
Tablo 5. Tarım sektörü için seçilen azaltım eylemleri ............................................... 50
Tablo 6. Referans ve azaltım senaryosundaki yem maliyetlerinin değişimi (milyon
ABD$) ....................................................................................................................... 56
Tablo 7. Sera gazı emisyonları- referans ve 1. azaltım senaryosu maliyetleri (rasyonda
yağ takviyesi kullanımı) ............................................................................................ 56
Tablo 8. Referans ve 2. azaltım senaryosu yatırım maliyetlerindeki değişim (milyon
ABD$) ....................................................................................................................... 59
Tablo 9. Referans ve 2. azaltım senaryosundaki faaliyet maliyetlerindeki
değişim (milyon ABD$) ............................................................................................ 60
Tablo 10. Referans ve 2. azaltım senaryosu için akış maliyetlerindeki değişim (milyon
ABD$) ....................................................................................................................... 61
Tablo 11. Referans ve 2. azaltım senaryosu için – (Merkezi tip (büyük çiftlik) anaerobik
çürütücüler) – sera gazı (GHG) emisyonları ve maliyetleri ....................................... 63
Tablo 12. Azotlu (N) gübre kullanımında maksimum azaltım oranı .......................... 64
Tablo 13. Referans ve 3. azaltım senaryosu için (Gübre uygulama oranlarının gerçekçi
verim hedeflerine göre ayarlanması) sera gazı emisyonları ve maliyetleri ............... 66
Tablo 14. Kuru ve sulu tarımda uygulanan ürün rotasyonları ................................... 67
Tablo 15. Referans ve 4. azaltım senaryosu (Baklagillerle ürün rotasyonu) sera gazı
emisyonları ve maliyetleri ......................................................................................... 70
Tablo 16. Ton başına atık toplama maliyeti .............................................................. 74
Tablo 17. Birim atık yönetimi maliyetleri ve ömürleri ................................................ 75
Tablo 18. Enerji geri kazanım verimliliği ve atık işleme sonrası kalıntı miktarı (KTH,
2018) ........................................................................................................................ 76
ix
Tablo 19. Geri dönüştürülebilir malzemeler, atıktan türetilmiş yakıt (RDF) ve kompost
için piyasa satış fiyatı ............................................................................................... 76
Tablo 20. Depolama Gazından (LFG) enerji üretiminin biyometanizasyon ile
karşılaştırılması ........................................................................................................ 78
Tablo 21. Tüm senaryolarda sistemin yıllık maliyeti, milyon ABD$ .......................... 80
Tablo 22. Farklı atık yönetim sistemlerinin, 2030 yılındaki çeşitli marjinal maliyet
seviyelerine göre maksimum sera gazı azaltım potansiyeli ifade gözden geçirilmeli 83
Tablo 23. Bina sektöründe temel yıldaki mevcut durumun projeksiyon sonuçları ile
karşılaştırılması ........................................................................................................ 84
Tablo 24. Yıllar itibariyle referans sera gazı (GHG) emisyonu projeksiyonu ............ 84
Tablo 25. Bina sektöründe seçilen eylemlerin CO2 emisyon projeksiyonu (elektrik
tüketiminden kaynaklanan emisyonlar hariç) ifade gözden geçirilmeli ..................... 86
Tablo 26. Bina sektöründe seçilen eylemlerin CO2 emisyon projeksiyonu (elektrik
tüketiminden kaynaklanan emisyonlar dahil) ifade gözden geçirilmeli ..................... 86
Tablo 27. Bina sektörü Azaltım eylemi-1 için birim yatırım maliyeti göstergeleri ...... 87
Tablo 28. Azaltım eylemi 2 - Kullanılan Varsayımlar ............................................... 88
Tablo 29. Konut binaları modellemesinde kullanılan Azaltım Eylemi-2 ile ilgili birim
yatırım maliyetleri ve göstergeleri ............................................................................. 88
Tablo 30. Ticari/ kamu binaları modellemesinde kullanılan Azaltım Eylemi-2 ile ilgili
birim yatırım maliyetleri ve göstergeleri .................................................................... 89
Tablo 31. Bina sektörü modelinde kullanılan Azaltım eylemi-3 birim yatırım maliyetleri
................................................................................................................................. 91
Tablo 32. Azaltım eylemi 1’in Maliyet Özeti (milyon ABD$) ...................................... 92
Tablo 33. Azaltım eylemi 2 için maliyet özeti (milyon ABD$) .................................... 93
Tablo 34. Azaltım eylemi 3 için Maliyet Özeti (milyon ABD$) ................................... 94
Tablo 35. Her bir öncelikli eylemin sera gazı azaltım maliyetlerinin karşılaştırılması
(ABD$/ ton CO2e) ..................................................................................................... 95
Tablo 36. Motor hacmine göre trafiğe kaydedilen otomobil sayısı ............................ 97
Tablo 37. Türkiye’de araç teknolojilerinin başlangıç yılları ....................................... 98
Tablo 38. Karayolu Taşımacılığı Teknolojileri için, Araç Maliyeti, Ortalama Yakıt
Tüketimi, Ortalama Seyahat Mesafesi ve Ortalama Seyahat Hızı tahmini ............. 101
x
Tablo 39. Benzinli binek araç veri girişi .................................................................. 105
Tablo 40. Dizel binek araç veri girişi ....................................................................... 107
Tablo 41. TIMES Modellemesi için ulaştırma sektörü talep projeksiyonu ............... 109
Tablo 42. 2015 Yılı İçin Enerji Dengesi .................................................................. 112
Tablo 43. 2015 yılı için Emisyon Dengesi ............................................................... 114
Tablo 44. 2015 yılı CO2 Emisyon Dengesinin Karşılaştırılması .............................. 115
Tablo 45. TIMES model sonuçlarına göre Ulaştırma sektörü için emisyon ve maliyet
tahminleri ................................................................................................................ 115
Tablo 46. Ulaştırma Sektörü için Seçilen Sera Gazı Azaltım Eylemleri .................. 115
Tablo 47. Gelecekteki potansiyel demiryolu yatırımları için proje detayları (Eylem 1)
............................................................................................................................... 117
Tablo 48. Potansiyel toplu taşıma yatırımlarının detayları (Eylem 3)51.................. 118
Tablo 49. Gelecekteki bisiklet yolu yatırım detayları (Eylem 4) .............................. 119
Tablo 50. Azaltım eylemi 7 için lojistik merkezi yatırımları ve planlama aşamaları . 120
Tablo 51. TIMES modeline göre seçilen azaltım eylemlerinin maliyetleri (milyon ABD$)
............................................................................................................................... 122
Tablo 52. TIMES Modeline göre her bir azaltım eyleminin toplam maliyeti ............ 124
Tablo 53. TIMES Modeline göre her bir azaltım eyleminin ton CO2e azaltım başına
Sera Gazı azaltım maliyeti ..................................................................................... 124
xi
Kısaltmalar
°C Santigrat Derece
AB Avrupa Birliği
AÇ Anaerobik Çürütme
AK Avrupa Komisyonu
BÇM Bölgesel Çevre Merkezi
BM Birleşmiş Milletler
BMİDÇS Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi
BVKT Milyar Taşıt Kilometresi Seyahat
CH4 Metan
CNG Sıkıştırılmış Doğal Gaz
CO Karbon monoksit
CO2 Karbondioksit
CO2e Karbondioksit eş değeri
COP Taraflar Konferansı
ÇG Çalışma Grubu
ÇPMY Çevre Planlama Mühendislik Yönetimi
ÇŞB Çevre ve Şehircilik Bakanlığı
EF Emisyon Faktörü
ETŞ Emisyon Ticareti Şeması
EV Elektrikli Araç
EVP Enerji Verimliliği Planı
GHG Sera Gazı
xii
DGIZ Alman Uluslararası İşbirliği Kurumu
GSHP Yeraltı Kaynaklı Isı Pompası
GSYH Gayri Safi Yurt İçi Hasıla
GWP Küresel Isınma Potansiyeli
GWh Gigawatt saat
HGV Ağır Vasıta
HKIP Hava Kaynaklı Isı Pompası
HP Isı Üretimi
HSR Hızlı Tren
HVAC Isıtma Soğutma ve Havalandırma
IEA Uluslararası Enerji Ajansı
IGK Isı Güç Karması
INDC Niyet Edilmiş Ulusal Olarak Belirlenmiş Katkılar
IPCC Hükümetler arası İklim Değişikliği Paneli
İ&B İşletme ve Bakım
KB Kalkınma Bakanlığı
KJ Kilo Jul
KM Kuru Madde
KMA Kuru Madde Alımı
kt Kilo ton
KW Kilovat
kWs Kilovat saat
LCD Düşük Karbonlu Kalkınma
xiii
LDV Hafif Ticari Araçlar
LFG Depolama Gazı
LH Uzun Mesafe
LHV Alt Isıl Değer
LPG Sıvılaştırılmış Petrol Gazı
m2 Metrekare
MBT Mekanik Biyolojik İşlem
ME Metabolik Enerji
MMS Gübre Yönetimi Sistemi
MSW Kentsel Katı Atık
Mt Milyon ton
ETKB Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı
Mtoe Milyon ton yağ eş değeri
N Nitrojen
N2O Diazot monoksit
NDC Ulusal Olarak Belirlenmiş Katkı
NIR Türkiye’nin Ulusal Envanteri
NOx Azot oksit
OECD Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı
PAX Yolcu
PC Binek Araç
PJ Petajul
PJa Petajul yıllık
xiv
RDF Atıktan Türetilmiş Yakıt
RES Yenilenebilir Enerji Kaynakları
SH Kısa Mesafe
SKH Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri
STK Sivil Toplum Kuruluşu
t ton
TCDD Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları
TYE Teknik Yardım Ekibi
TOB Tarım ve Orman Bakanlığı
toe Ton petrol eşdeğeri
TS 825 TS Binalarda Isı Yalıtım Gereksinimleri
TÜİK Türkiye İstatistik Kurumu
UAYEP Ulusal Atık Yönetimi Eylem Planı (2016-2023)
UİDEP Ulusal İklim Değişikliği Eylem Planı (2011-2023)
UİDS Ulusal İklim Değişikliği Stratejisi (2010-2020)
USD/ABD$ Amerikan Doları
VKT Taşıt Kilometre
XPS Ekstrüde Polistiren
y yıl
YEKDEM Yenilenebilir Enerji Kaynakları Destek Mekanizması
1
1. Giriş
1.1. Amaç, kapsam ve paydaşlar
Bu rapor, Avrupa Birliği (AB) destekli "Düşük Karbonlu Kalkınma İçin Çözümsel
Tabanlı Strateji ve Eylem Geliştirilmesi Teknik Destek Projesi” Faaliyet 3.2
kapsamında hazırlanmıştır.
Projenin genel amacı, bilimsel kanıtlar doğrultusunda, iklim değişikliğini azaltmak için
yapılan küresel çabalara katkıda bulunmak üzere, antropojenik sera gazı
emisyonlarını azaltmaktır.
Projenin özel amacı, iklime dayanıklı düşük karbonlu kalkınmaya yönelik, orta ve
uzun vadeli iklim eylemine hazırlık için ulusal ve yerel kapasitenin artırılmasıdır. Bu
hedef doğrultusunda özellikle Ulusal İklim Değişikliği Eylem Planı'nda (UİDEP)1 yer
alan binalar, atık, ulaştırma ve tarım sektörleriyle ilgili maliyet etkin iklim değişikliği
azaltım eylemlerine odaklanarak AB iklim politikaları ve mevzuatı ile uyumlu düşük
karbonlu kalkınmanın uzun vadede desteklenmesi için analitik temel sağlanmasıdır
Projenin hedefleri, aşağıda bahsi geçen dört ayrı ve bir o kadar birbiri ile bağlantılı
sonuçların elde edilmesi ile gerçekleştirilecektir:
▪ Sonuç 1 (Bileşen 1): İklim değişikliği ile ilgili mevcut stratejilerin gözden
geçirilmesi.
▪ Sonuç 2 (Bileşen 2): AB iklim müktesebatı için düzenleyici ve sektörel etki
değerlendirmelerinin hazırlanması.
▪ Sonuç 3 (Bileşen 3): UİDEP kapsamında binalar, atık, ulaştırma ve tarım
sektörlerinde belirtilen eylemlerin maliyet ve emisyon azaltım potansiyelinin
belirlenmesi.
▪ Sonuç 4 (Bileşen 4): Uzun vadede yeşil büyümeyi sağlayan olası stratejiler ve
eylemler için analitik temel geliştirilmesi.
UİDEP içinde, binalar, atık, ulaştırma ve tarım sektörlerinde belirtilen eylemlerin
maliyetleri ve emisyon azaltım potansiyelleri ile olası pozitif ve negatif finansal
olmayan sosyal kazanımların belirlenmesi ve analizi de bu projenin 3. bileşeninin
amacıdır.
Faaliyet 3.2; binalar, atık, ulaştırma ve tarım sektörleriyle ilgili UİDEP de ve diğer
planlarda yer alan ve Faaliyet 3.1 altında da incelenen eylemlerin, sera gazı (GHG)
emisyon azaltım maliyetlerinin değerlendirilmesine odaklanmaktadır. Bu faaliyetin,
Faaliyet 3.1 (eylemlerin azaltım potansiyeli değerlendirmesi) ile yakın koordinasyon
1 İklim Değişikliği Eylem Planı 2011-2023, 2011
2
içerisinde gerçekleştirilmesi ve Faaliyet 3.3 (potansiyel olumlu ve olumsuz finansal
olmayan sosyal kazanım ve kayıpların değerlendirilmesi) ile desteklenmesi
gerekmektedir.
Faaliyet 3.2 için çalışma kapsamı, aşağıdakilerden oluşmaktadır:
▪ Dört sektörde ilişkin UİDEP’de yer alan en az on ümit verici eylemin, finansal
değerlendirmesi (Faaliyet 3.1 kapsamında da analiz edilen eylemler).
▪ Karar vericilere, seçilen dört sektördeki sera gazı azaltım eylemlerinin
sosyoekonomik maliyetlerinin açıkça anlaşılması için gerekli bilgilerin
sağlanması.
Bölüm 1.3'te açıklandığı üzere, Faaliyet 3.1 ve 3.2 raporları aslında, enerji ve sera
gazı modelleme sürecinin ve sonuçlarının tanımlandığı iki bölümdür.
Faaliyet 3.1, Faaliyet 3.2 (seçilen sera gazı emisyonu azaltım eylemleri için potansiyel
ve maliyetler), Faaliyet 4.1 kapsamında 2050 yılına kadar çeşitli sektörel emisyon
azaltım senaryolarının analizinde ve Faaliyet 4.2 kapsamında, bu belirlenmiş dört
sektör için de düşük karbonlu kalkınma yol haritasının oluşturulmasına yönelik
tavsiyelerin hazırlanmasında kullanılacaktır.
▪ Kilit proje paydaşları ve hedef grupları şunlardan oluşmaktadır:
▪ Çevre ve Şehircilik Bakanlığı; ana proje faydalanıcısı
▪ Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı
▪ Tarım ve Orman Bakanlığı
▪ Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı
▪ Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK)
▪ Yerel düzeyde devlet kurumları
▪ Diğer devlet kurumları
▪ STK’lar ve özel sektör; binalar, ulaştırma, atık ve tarım gibi kilit sektörlere
odaklananlar
▪ Akademik kurumlar ve araştırma kurumları
Projenin uygulanması, AESA (Belçika) ve Bölgesel Çevre Merkezi'ni (REC,
Macaristan ve Türkiye) de içeren, Human Dynamics (Avusturya) liderliğindeki
uluslararası bir konsorsiyum tarafından yönetilmektedir. Bu üç danışmanlık
şirketinin iklim değişikliğiyle ilgili konularda kapsamlı çalışmaları ve Türkiye'de de
önemli proje uygulama tecrübeleri bulunmaktadır.
1.2. Arka plan ve içerik
2-14 Aralık 2018’de Türkiye dahil olmak üzere yaklaşık 200 ülkeden delegeler,
Polonya'nın Katowice kentinde, Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve
Sözleşmesi'ne (COP24) ilişkin kuralları ve 2020'de yürürlüğe girecek olan Paris
3
Anlaşması'nın uygulanması için şartları görüşmek üzere 24. Taraflar Konferansı'nda
bir araya gelmiştir. Konferansta tarafların, karbon emisyonlarını nasıl ölçecekleri ve
emisyon azaltım çabalarını nasıl raporlayacaklarını belirten kurallar görüşülmüştür. Bu
“kural kitabı”, 2015 Paris Anlaşması'nın2 ayrıntılı “kullanım kılavuzu” olarak
adlandırılabilir.
Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi3 çerçevesinde hazırlanan
Türkiye'nin Yedinci Ulusal Bildiriminin önsözünde, Çevre ve Şehircilik Bakanı
Murat KURUM, “… Türkiye'nin iklim değişikliğine cevap verme konusundaki
çabalarının ulusal düzeyde hızlanması, son yıllarda kurumsal, yasal ve politika
çerçevelerine yansımaları olduğunu… ” vurgulamıştır.
Türkiye, AB'ye aday olarak, AB iklim müktesebatına uyum sağlamayı
hedeflemektedir. Buna bağlı olarak çevre, enerji, ulaştırma, binalar, tarım, atık ve diğer
birçok AB politika alanında iklimle ilgili konularda kayda değer önlemler alınmıştır.
Bu proje, AB ve Türkiye Cumhuriyeti tarafından ortak finanse edilmektedir. Bu
işbirliği, Türkiye için oldukça önemlidir. Çünkü Türkiye, hem iklim değişikliğinin
olumsuz etkilerine karşı oldukça hassas, hızla büyüyen ve aynı zamanda sürdürülebilir
kalkınma politikalarını ekonomik büyüme ile çevre üzerindeki olumsuz etkileri
ayrıştıracak şekilde uygulaması gereken bir ülkedir. Yukarıdaki paragrafla aynı,
ayrıca anlam bakımından güncellenmeli.
1.2.1. Küresel Bağlam
Yaklaşık 20 yıllık uluslararası iklim değişikliği müzakerelerinin ardından ve Kyoto
Protokolü’nden sonra, 2020 sonrası sera gazı emisyonlarını sınırlandırmak için
evrensel ve bağlayıcı bir anlaşma olarak Paris Anlaşması, 12 Aralık 2015
yılında Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (UNFCCC) 21.
Taraflar Konferansı'nda (COP) kabul edilmiştir. . Birinci cümle, anlam bakımından
güncellenmeli. Bu anlaşmanın temel amacı; küresel ortalama sıcaklık yükselişini,
sanayi öncesi yükseliş seviyesi olan +2°C'nin çok altında bir seviyede tutmak ve hatta
sıcaklık artışını, sanayi öncesi seviyelerin altına çekerek +1,5°C ile sınırlamak için
çaba sarf etmek olarak belirlenmiştir (Madde 2 (a)). Mart 2019’da 197 BMİDÇ üyesi,
anlaşmayı imzalamış ve 185’i anlaşmaya taraf olmuştur.
Anlaşmanın hedefleri:
2 Paris Agreement - Status of Ratification, UNFCCC
3 Türkiye'nin Yedinci Ulusal Bildirim, 2018
4
▪ İlk olarak; ortalama küresel sıcak yükselişinin, sanayi öncesi seviye olan
+2°C'nin oldukça altında sınırlanması ve bu artışın +1,5°C'ye kadar
düşürülmesi.
▪ İkinci olarak; iklim değişikliğinin olumsuz etkilerine uyum sağlama kabiliyetinin
arttırılmasıyla iklime dirençli ve düşük sera gazı emisyonunun, gıda üretimini
tehdit etmeyecek şekilde geliştirilmesinin teşvik edilmesi.
▪ Üçüncü olarak; düşük sera gazı emisyonu ve iklim dirençli kalkınmayı
destekleyen mali akışlar yapılması olarak belirlenmiştir.
Paris Anlaşması ayrıca anlaşmadaki hedefleri, devletler tarafından sunulan gönüllü
ulusal iklim planları– ulusal olarak belirlenmiş katkılar (NDC)4–aracılığıyla
uygulamak için politik bir çerçeve de ortaya koymaktadır. Bu anlaşma, her ülkeden,
yapmak istedikleri 2020 yılı sonrası iklim eylemlerini belirlemeleri ve bildirmeleri
talebinde bulunmaktadır. Taraflar, bu tür katkıların amacına ulaşması için yerel azaltım
önlemlerini alacaklardır. Tarafların belirledikleri ulusal katkılar (NDC) bir sonraki (yeni
veya güncellenmiş) 2020 yılında olmak üzere her beş yılda bir BMİDÇS
sekretaryasına, sunulur. Bu katkılar (NDC) kamuya açık olan ve sekretarya tarafından
tutulan NDC siciline kaydedilir.
Hükümetler arası İklim Değişikliği Paneli'nin (IPCC) 1,5°C5 için hazırladığı özel
rapordaki son açıklama, bilimsel bulgular ve etkili politika uygulamaları arasında
boşluk olduğunu göstermektedir: Paris Anlaşması kapsamında devletlerin sundukları
mevcut taahhütlere dayanarak öngörülen sıcaklık artışının 3°C'ye yakın (IPCC 2018)
olduğu gözlenmektedir. Bu özel rapora göre şu sonuç ortaya çıkmaktadır:
“… C.1.3 Küresel ısınmanın sınırlandırılmasının, sanayi öncesi dönemden bu yana
toplam küresel antropojenik CO2 emisyonlarının sınırlandırılmasını, yani toplam bir
karbon bütçesi içinde kalmayı (yüksek güven) gerektirdiği,…. C. 2 Küresel ısınmayı
1,5°C'ye sınırlamayan ya da bu sınırı tutturamayan uygulamalar enerji, arazi, şehir
ve altyapı (ulaşım ve binalar dahil) arasında hızlı ve geniş kapsamlı geçişler
gerektirecektir… ”.
Özel raporda ayrıca, her sektörde uygulanan azaltım eylemlerinin (seçeneklerin),
Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri (SDG)6 ile potansiyel olumlu etkiler (sinerjiler) veya
olumsuz etkilerle (ödünler) ilişkili olabileceği vurgulanmaktadır. Bu potansiyelin
gerçekleşme derecesi, seçilen azaltım seçenekleri portföyüne, azaltım politikası
tasarımına, yerel koşullara ve içeriğe bağlı olacaktır. Özellikle enerji talebinde olan
4 Nationally Determined Contributions (NDCs), UNFCCC
5 Global Warming of 1.5 ºC, IPCC, 2018
6 UN Sustainable Development Goals
5
sektörlerde, sinerji potansiyeli, ödün verme potansiyelinden daha büyüktür (Şekil
SPM.4).
Aralık 2018'de, Polonya'nın Katowice kentinde düzenlenen COP24 sırasında kabul
edilen Katowice iklim paketi7; tarafların karbon emisyonlarını nasıl ölçeceklerini ve
emisyon azaltım çabalarını nasıl raporlayacaklarını belirten bir kurallar bütünüdür. Bu
"kural kitabı", 2015 Paris Anlaşması’nın ayrıntılı “kullanım kılavuzu” olarak
adlandırılabilir ve aşağıdaki konuları içermektedir:
▪ Hükümetlerin Ulusal Olarak Belirlenmiş Katkı (NDC) faaliyetlerinin yerel azaltım
ve diğer iklim hedeflerine sağlayacağı katkı hakkında bilgi,
▪ Dünyaya iklim değişikliği konusunda ülkelerin neler yaptığını gösterecek olan
“Şeffaflık Çerçevesi”nin işleyişine ilişkin kurallar,
▪ Teknoloji gelişimi ve transferi konusunda ilerlemenin nasıl değerlendirileceği,
▪ 2025'ten itibaren gelişmekte olan ülkelere finansal destek ve finansman
konusunda yeni hedefler belirleme süreci hakkında, önceden nasıl bilgi
verileceği.
Paris Anlaşması'nın uygulama kılavuzu, her ülkenin farklı yeteneklerine ve
sosyoekonomik gerçekliklerine saygı gösterirken, iklim eylemleriyle ilgili olarak sürekli
artan bir azim oluşması için temel sağlamaktadır. Ülkeleri, anlaşmanın uygulanması
için ulusal sistemlerini kurma konusunda güçlendirirken ilerlemeyi teşvik etmek ve
izlemek için etkili bir uluslararası sistemi de kurmaktadır.
1.2.2. Avrupa Birliği Bağlamı
Avrupa Birliği, küresel ısınma ve iklim değişikliğinin nedenlerini ve zorluklarını ele
almak, buna bağlı olarak Paris Anlaşması çerçevesinde atılacak adımları
güçlendirmede ön saflarda yer almaktadır. AB hem küresel hem de Avrupa
düzeyindeki düşük karbonlu kalkınma girişimlerine de öncülük etmektedir.
2009 yılına kadar AB, sera gazı emisyonlarını 1990'lara göre %16 oranında
düşürürken, ekonomi aynı dönemde %40 oranında büyümüştür. Bu durum, ekonomik
büyüme ile büyümenin çevre üzerinde olumsuz etkileri ilişkisinin, birbirinden
ayrılabildiğine dair açık bir başarı olarak görülmektedir.
Daha sonra AB, üye ülkelerin düşük karbonlu bir ekonomiye dönüşümünü sağlamak
için, 20508 yılına kadar sera gazı emisyonlarını düşürmek üzere kısa, orta ve uzun
vadeli hedefler belirlemiştir.
7 Katowice climate package. UNFCCC
8 Climate strategies & targets, EC
6
AB İklim Değişikliği Politikası, üç ana unsuru içeren, uzun vadeli, kapsamlı bir politika
çerçevesi ve stratejisine9 dayanmaktadır:
▪ 2020 iklim ve enerji paketi,
▪ 2030 iklim ve enerji çerçevesi,
▪ 2050 düşük karbonlu yol haritası.
2020 iklim ve enerji paketi, AB'nin 2020 yılında iklim ve enerji hedeflerine ulaşmasını
sağlamak için bağlayıcı bir mevzuattır. 2009 yılında kabul edilmiştir ve üç ana hedefe
sahiptir: Sera gazı emisyonlarında 1990 seviyesinden %20 indirim yapılması; AB
enerjisinin %20'sinin yenilenebilir kaynaklardan üretilmesi ve enerji verimliliğinde %20
iyileşme sağlanmasıdır. “Çaba paylaşımı kararı” ve Yenilenebilir Enerji Direktifi'nin
kapsamında yıllık ulusal bağlayıcı hedefler olarak AB emisyon ticareti sistemi (ETS),
Enerji Verimliliği Planı ve Enerji Verimliliği Direktifi ile enerji verimliliğini artırmaya
yönelik alınan tedbirler , araştırma ve yenilik programları altında düşük karbonlu
teknolojilerin desteklenmesi bu paketin uygulamasına yönelik başlıca eylemlerdir.10.
2030 iklim ve enerji çerçevesi 2014'te kabul edilmiştir ve bu çerçevede 2030 yılı için
üç ana hedef belirlenmektedir:
▪ Sera gazı emisyonlarında 1990 yılı seviyesine göre en az %40'lık azaltım
sağlanması.
▪ Kullanılan enerjinin en az %27’sinin yenilenebilir enerjiden elde edilmesi.
▪ Enerji verimliliğinde en az %27 iyileşme sağlanması.
2030 çerçevesinin, AB emisyon ticaret sistemini yeniden düzenleyip (emisyonların
2005 yılına göre %43 oranında azaltılması) güçlendirerek AB üye ülkelerinde
emisyonların 2030 yılında, 1990 seviyesine göre en az %40 oranında azaltılmasını
sağlamak için bağlayıcı hedefleri vardır. Ayrıca üye ülkeler için, emisyonların 200511
yılına göre %30 azaltılmasına izin veren ayrı ayrı belirlenmiş bağlayıcı hedefler
oluşturulmuştur.
2011 yılında AB, “2050'de rekabetçi bir düşük karbon ekonomisine geçiş için bir
Yol Haritası”12 benimsemiştir. Geniş ekonomik modellemeye dayanarak hazırlanan
bu Düşük Karbonlu Yol Haritası, AB'nin emisyonlarında, 2050 yılına kadar (1990
yılına kıyasla) toplam %80'lik bir düşüş sağlamak üzere kilit ekonomik sektörler için
düşük maliyetli uygulamalar belirlemektedir.
9 https://ec.europa.eu/clima/policies/strategies_en
10 https://ec.europa.eu/clima/policies/strategies/2020_en
11 https://ec.europa.eu/clima/policies/strategies/2030_en
12 A Roadmap for moving to a competitive low carbon economy in 2050, Brussels, 8.3.2011, COM (2011) 112 final
7
2050 düşük karbon ekonomisi yol haritası şunları vurgulamaktadır:
▪ AB, 2050 yılına kadar sera gazı emisyonlarını 1990 seviyesinin %80'in altına
düşürmeli, (Şekil 1)
▪ Buna ulaşmak için kilometre taşları, emisyonların 2030 yılına kadar %40 ve
2040 yılına kadar %60 oranında azaltmak olarak hedeflenmeli,
▪ Tüm sektörler katkı sağlamalı ve
▪ Düşük karbon geçişi uygulanabilir ve uygun maliyetli olmalı.
Şekil 1. 2050’ye kadar AB’de olası %80 sera gazı emisyon azaltımı (%100=1990)12
Avrupa'nın emisyonlar için ara hedefleri, 2030 yılına kadar 1990 yılı seviyesinin %40
altında ve 2040 yılına kadar da 1990 yılı seviyesinin %60 altında düşürülmesidir. Bu
Yol Haritasında, düşük karbonlu bir topluma geçişin, uygulanabilir ve uygun maliyetli
olduğu ancak, yenilik ve önemli yatırımlar da gerektirdiği vurgulanmaktadır. Yol
Haritasını uygulamak için AB ülkelerinin 2050’ye kadar yıllık 270 milyar avro (yıllık
ortalama gayri safi yurtiçi hasılanın (GSYH) %1,5’i kadar) ek bir yatırım yapması
gerekmektedir.
AB'ye üye devletler, BMİDÇS süreci kapsamında, –kabul edilen herhangi bir
uluslararası zaman çizelgesine göre– düşük karbonlu kalkınma stratejilerinin
uygulanma durumunu raporlamak13 zorundadır. Tüm üye ülkeler 2050 Düşük Karbon
Ekonomisi hedefine ulaşmak için düşük karbon stratejilerini geliştirmişlerdir.
13
Sera gazı emisyonlarının izlenmesi ve raporlanması ve iklim değişikliği ile ilgili ulusal ve Birlik düzeyinde diğer bilgilerin
toplanması ve 280/2004 / EC sayılı sayılı Kararın geri alınması için 21 Mayıs 2013 tarihli Avrupa Parlamentosu ve Konseyinin
525/2013 sayılı Tüzüğü
8
Yol Haritası ile aynı anda sunulan Enerji Verimliliği Planı (EVP)14, enerji verimliliği
hedefine ulaşmak için gerekli önlemleri ortaya koymaktadır. Diğer unsurların yanı sıra
EVP; kamu binalarının tadilat oranı, endüstriyel ekipman için enerji verimliliği
gereklilikleri, enerji denetimleri, enerji ve ısı üretimi verimliliğinin arttırılması ve akıllı
elektrik şebekelerinin yaygınlaştırılması için bağlayıcı hedefler önermektedir.
Aşağıda AB'nin 2050 Düşük Karbonlu Yol Haritasında yer alan bazı sektörel hedefler
açıklanmaktadır.
En büyük emisyon azaltım potansiyeline sahip olan enerji sektörü, fosil yakıt üretim
kapasitelerini –rüzgâr, güneş, hidro ve biyokütle gibi yenilenebilir kaynaklarla, karbon
yakalama, depolama teknolojisiyle donatılmış enerji santralleri veya fosil yakıt enerji
santralleri ile nükleer enerji kaynakları gibi– diğer düşük emisyonlu kaynaklarla
değiştirerek 2050 yılına kadar karbondioksit (CO2) emisyonlarını neredeyse tamamen
ortadan kaldırabilir. Ancak, bunların uygulanması için güçlü yatırımlar yaparak akıllı
şebekelerin geliştirilmesi gerekmektedir.
Ulaşımda kullanılan akaryakıttan kaynaklanan emisyonlar, 2050 yılına kadar, –kısa
vadede benzinli ve dizel motorların yakıt verimliliğini artırarak, orta ve uzun vade ise
hibrit ve elektrikli otomobillere geçerek–1990 yılı seviyelerinin %60 altına düşürülebilir.
Evlerden ve ofis binalarından kaynaklanan emisyonlar, –yeni binalarda pasif konut
teknolojisinin uygulanması, eski binaların enerji verimliliğini artırmak için yenilenmesi
ve ısıtmada fosil yakıtların elektrik ve yenilenebilir enerji ile değiştirilmesi, soğutma,
ısıtma ve pişirme işlemlerinde kullanılan ürünlerin enerji performansında güçlü bir
iyileşme sağlanması yoluyla– 2050 yılına kadar büyük ölçüde (yaklaşık %90 oranında)
azaltılabilir.
Enerji yoğun endüstriler; yeni, daha temiz ve enerjiyi daha verimli kullanan üretim
teknolojilerinin sisteme sunulmasıyla 2050 yılına kadar emisyonlarını %80'den fazla
azaltabilirler.
Küresel gıda talebindeki beklenen büyümeye rağmen, tarımın kimyasal gübre,
hayvansal gübre ve hayvancılıktan kaynaklanan emisyonları azaltması, böylece
toprakta ve ormanlarda CO2 depolanmasına katkıda bulunması beklenmektedir. Daha
fazla sebze ve daha az et içeren sağlıklı bir beslenme düzenine geçiş de emisyonları
azaltabilir.
Bu önlemlerin uygulanması, AB'nin daha önce belirlenmiş olan %20'lik emisyon
azaltım hedefinden daha iyi performans göstermesini ve 2020 yılına kadar %25'lik bir
düşüş elde etmesini sağlayacaktır.
14
A resource-efficient Europe – Flagship initiative under the Europe 2020 Strategy, Brussels, 26.1.2011, COM (2011) 21 final
9
Ekonomilerimizi enerji verimli ve iklim dostu yapmak; yakıt harcamalarından yatırım
harcamalarına doğru büyük bir değişimi getirecektir.
Enerji verimliliğinin iyileştirilmesi sayesinde 2005 yılında, 1800 milyon ton petrol eş
değeri (Mtep) olan enerji tüketiminin, 2030'da 1650 Mtep ve 2050'de 1300-1350
Mtep olarak, neredeyse %30 oranında düşmesi beklenmektedir.
Temiz teknolojilere yapılan yatırımlar, ekonomik büyümenin yanı sıra iş alanlarını
koruyarak yeni iş imkânları yaratacaktır.
2016'da Avrupa Komisyonu tarafından “2016 AB Referans Senaryosu - 2050'ye
doğru enerji, ulaştırma ve sera gazı emisyon eğilimleri”15 yayınlanmıştır. 2016 AB
Referans Senaryosu, mevcut politika ve piyasa eğilimlerinin bir ölçütü olarak görev
yapmakta ve gelecekteki politika tartışmaları ile mevcut politika ve piyasa eğilimleri
konusunda bilgilendirmeye yardımcı olmaktadır. Bu senaryo, gelecekte AB'nin enerji,
ulaştırma ve iklim alanlarının gerçekte nasıl değişeceğini öngörmez ancak belirli
koşullar altında, gelecekteki olası durumları, modele dayalı bir simülasyon olarak verir.
Projeksiyonlar, 2015 yılından itibaren 5’er yıllık aralarla 2050 yılına kadar
sunulmaktadır.
Referans Senaryosu, sera gazı emisyonlarını azaltmayı (örneğin, AB ETS, hafif hizmet
araçları için CO2 standartları), yenilenebilir enerji kaynakları (RES) payını arttırmayı
(örneğin, RES hedefleri ve uygulama politikaları) ve enerji verimliliğini arttırmayı
(örneğin, Enerji Verimliliği Direktifi, Çevreci Tasarım). hedefleyen kilit politikaları analiz
eder.
Referans Senaryosu için kullanılan modelleme yaklaşımı, her sektör ve her ülke için
ayrıntılı projeksiyonlar üreten, teknik ve ekonomik metodolojileri bir araya getiren,
birbirine bağlı bir dizi modele dayanmaktadır.
Yakın zamanda, Kasım 2018’de, Avrupa Komisyonu, “Herkes için Temiz Gezegen -
2050’ye kadar müreffeh, modern, rekabetçi ve iklim-nötr bir ekonomi için
Avrupa’nın stratejik uzun vadeli vizyonunu” 16 sunmuştur.
Bir basın bülteninde17, Komisyon: “Bu uzun vadeli stratejinin amacı; hedefleri
belirlemek değil, bir vizyon ve yön duygusu oluşturmak, bunun için plan yapmak ve
paydaşlara, araştırmacılara, girişimcilere, yeni ve yenilikçi endüstriler, işletmeler ve
15
EU reference scenario 2016 - Energy, transport and GHG emissions trends to 2050
16 A Clean Planet for all A European strategic long-term vision for a prosperous, modern, competitive and climate neutral
economy.EC, 2018
17 European Commission - Press release: The Commission calls for a climate neutral Europe by 2050.
10
ilgili işler geliştirmek isteyen vatandaşlara olanak ve ilham vermektir” şeklinde ifade
etmektedir.
İklim Eylemi ve Enerjiden Sorumlu Komisyon Üyesi Miguel Arias Cañete ise şu
açıklamayı yapmıştır: “Ve bugün Avrupa’nın, dünyanın 2050 yılına kadar iklim-nötr
hale getirilmiş bir büyük ekonomisi olma stratejisini önererek bu konuda çabalarımızı
artırıyoruz. İklim-nötr hale gelmek mümkün ve Avrupa'nın çıkarları için de gereklidir.
Paris Anlaşması’nın uzun vadeli sıcaklık hedeflerini karşılamak gerekir. Bu mevcut
teknolojilerle ve yapılandırmaya en yakın olanlarla mümkündür ve Avrupa'da fosil yakıt
ithalatı harcamalarını durdurmak ve tüm Avrupalıların günlük yaşamlarında anlamlı
iyileştirmelere yatırım yapmak, bugün Avrupa’nın en önemli gündemidir. ”
Yeni AB iklim stratejisi, 2011 yılında hazırlanan “2050 yılına kadar düşük karbonlu
ekonomiye giden yol haritasının” yerini alacaktır. Paris Anlaşması'nın kabul edilmesi
ile yenilenebilir enerji ve depolama teknolojilerinin maliyetinin düşürülmesinin ardından
böyle bir revizyona ihtiyaç duyulmuştur.
AK belgelerinde sunulan 2050 yolu analizi, yalnızca 2030 yılı için mevcut politikaları
ve hedefleri içeren bir referans senaryoya dayanmaktadır (AB ETS dahil). 2030 yılına
kadar %45, 2050 yılına kadar da %60 oranında emisyon azaltımı ile
sonuçlanmaktadır.
Komisyon, AB'nin gelecekteki emisyon azaltım çabaları için sekiz senaryo üzerinden,
–örneğin, yenilenebilir enerji kaynaklarını, enerji verimliliğini, hidrojen gibi alternatif
yakıtları ve ulaşım ve diğer sektörlerin elektrifikasyonu gibi– farklı teknoloji
seçeneklerini değerlendirmiştir (Şekil 2).
11
Şekil 2. Avrupa Komisyonu'nun 2050'ye kadar karbon nötr bir ekonomi sağlanması vizyonunda
yer alan sekiz senaryo18
Bu senaryo analizleri, farklı yollardan sadece bir kombinasyonun, 2050 yılına kadar
net-sıfır emisyonlar elde edebileceğini göstermektedir (Şekil 3).
Şekil 3. Avrupa Birliği’nin 2050’deki net sıfır sera gazı emisyonları projeksiyonu16
18
Fact Sheet: EU 2050 strategic vision “A Clean Planet for All”
12
AB ekonomisinde dekarbonizasyonu sağlamak üzere yedi öncelikli strateji, ortak eylem alanı olarak belirlenmiştir:
1. Sıfır emisyonlu binalar da dahil olmak üzere enerji verimliliğinin faydalarının en
üst düzeye çıkarılması,
2. Avrupa'nın enerji arzını karbondan tamamen arındırmak için yenilenebilir enerji
dağıtımının ve elektrik kullanımının en üst düzeye çıkarılması,
3. Temiz, güvenli ve bağlantılı ulaşım sağlanması,
4. Rekabetçi bir AB endüstrisi ve döngüsel ekonomi kurulması,
5. Yeterli bir akıllı şebeke altyapısı ve ara bağlantılarının geliştirilmesi,
6. Biyoekonominin tüm avantajlarından faydalanılması ve gerekli karbon
yutaklarının oluşturulması,
7. Geri kalan CO2 emisyonları ile karbon yakalama ve depolama yöntemleriyle
mücadele edilmesidir.
Avrupa Komisyonu’nun iklim nötr bir ekonomiye ulaşma konusundaki yeni uzun vadeli
stratejisinin ana sonucu; “net sıfır” gerekli ve mümkündür ve bu geçiş Avrupa için
faydalıdır," olarak ortaya çıkmaktadır. Aslında bu, modernize edilmiş daha güçlü
ekonomi için bir platform da oluşturabilecektir.
2019 yılının ilk yarısında Avrupa Komisyonu, yeni uzun vadeli strateji konusunda tüm
AB Üye Devletleri, iş dünyası, sivil toplum kuruluşları, şehirler ve topluluklar ile
vatandaşlar ile açık ve kapsayıcı bir şekilde müzakere etmeyi planlamaktadır. Bu
müzakere, AB'nin, 2020 başlarına kadar Paris Anlaşması uyarınca talep edildiği gibi
BMİDÇS'nde iddialı bir strateji benimsemesini ve sunmasını sağlamalıdır.
1.2.3. Türkiye Bağlamı21
Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (BMİDÇS) 1992 yılında kabul
edilmiştir. Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD) üyesi olan Türkiye, bu
anlaşma uyarınca yapılan taahhütlerin yükünü en fazla taşıyan Ek I ve Ek II ülkeleri
arasında yer almıştır. Bununla birlikte Türkiye, BMİDÇS taraflarının, Türkiye'nin “özel
koşullarının” tanınması ve Sözleşme kapsamında “ortak ancak farklı sorumluluklar”
ilkesinin benimseneceği konusunda hemfikir olunan müzakereler süresince yani 2001
yılına kadar Sözleşme uygulamasına aktif olarak katılmamıştır. 2001 yılında
Marakeş'te düzenlenen 7. Taraflar Konferansı'nda (COP7) kabul edilen BMİDÇS’nin
26/ CP.7 kararı ile Türkiye, BMİDÇS’nin Ek II listesinden çıkarılmış ve Taraflardan,
sözleşmenin Ek I listesinde yer alan diğer Taraflardan farklı olarak Türkiye’nin özel
koşullarını tanımaları istenmiştir. Bu karardan sonra Türkiye, 24 Mayıs 2004 tarihinde
BMİDÇS’ne taraf olmuştur. Ardından da 26 Ağustos 2009’da Kyoto Protokolü’ne taraf
13
olmuştur. Ancak Türkiye, Kyoto Protokolü'nde Ek B kapsamında taraf olmadığından,
sayısallaştırılmış emisyon azaltım veya sınırlama hedefi bulunmamaktadır.19
Türkiye, raporlama yükümlülüğü kapsamında ilk sera gazı envanterini 1990-2004
yılları için 2006 yılında, sunmuştur. Bunu takiben, Türkiye Ulusal Envanteri, her yıl 15
Nisan'a kadar yıllık olarak BMİDÇS kapsamında hazırlanarak Sekretaryaya
sunulmaktadır. 2007 yılında İklim Değişikliği ile ilgili Birinci Ulusal Bildirim Raporu
sunulmuştur. İkinci, üçüncü, dördüncü bildirim raporları ise toplu olarak Beşinci Ulusal
İklim Değişikliği Bildirim Raporu olarak 2013 yılında BMİDÇS’ye sunulmuştur. Türkiye,
İlk ve İkinci Ortak İki Yıllık Raporu'nu ve İklim Değişikliği Altıncı Ulusal Bildirimini'ni
2016 yılında, Üçüncü iki yıllık Raporu'nu ve İklim Değişikliği Yedinci Ulusal Bildirimi'ni
ise 2018 yılında sunmuştur.19
Türkiye iklim değişikliği ile ilgili stratejiler geliştirmiştir. Türkiye 2010-2023 dönemi için
2010 yılında hem azaltım hem de uyumu kapsayan ilk Ulusal İklim Değişikliği
Stratejisi'ni (UİDS) geliştirmiştir. Bu plan, 2011'de düşük karbon ekonomisine geçiş
için zemin hazırlamayı amaçlayan Ulusal İklim Değişikliği Eylem Planı (UİDEP) ile
tamamlanmıştır.
2010-2023 dönemini kapsayan Ulusal İklim Değişikliği Stratejisi, (UİDS) iklim
politikasını yönlendirmektedir. Türkiye'nin Ulusal İklim Değişikliği Stratejisi
kapsamındaki ulusal vizyonu şöyle tanımlanmaktadır: “İklim değişikliği politikalarını
kalkınma politikalarıyla tam olarak bütünleştiren bir ülke olmak, enerji verimliliğini
yaymak, temiz ve yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımını artırmak, özel koşulları
çerçevesinde, iklim değişikliğiyle mücadele çabalarına aktif olarak katılmak ve
vatandaşlarına düşük karbon yoğunluğu ile yüksek bir yaşam kalitesi ve refahı
sağlamak." Azaltım için çeşitli kısa, orta ve uzun vadeli sektörel hedeflerin yanı sıra
uyum, finans ve teknoloji geliştirme hedefleri de belirlenmektedir.
2011 yılında, Ulusal İklim Değişikliği Stratejisi'nin uygulanmasını sağlamak ve iklim
değişikliğiyle ilgili hedef ve eylemleri belirlemek üzere, sera gazı emisyon kontrolü ve
iklim değişikliği uyum konusunda stratejik ilke ve hedefleri içeren 2011-2023 İklim
Değişikliği Eylem Planı (İDEP), hazırlanmış ve yayınlanmıştır. UİDEP, enerji, binalar,
sanayi, ulaştırma, atık, tarım, arazi kullanımı ve ormancılık sektörleri için hedefler
kümesi içermektedir.
Türkiye, emisyonların azaltılması yönünde enerji verimliliği, yenilenebilir enerjinin
yaygınlaştırılması, ulaşım ve atık yönetimi konularında önemli faaliyetler
yürütmektedir.
19
Türkiye'nin Üçüncü Bienal Raporu https://unfccc.int/documents/198890
14
Yenilenebilir enerji ve enerji verimliliği hedefleri 2014 Ulusal Yenilenebilir Enerji Eylem
Planı'nda ve 2017 Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı'nda detaylandırılmıştır.
ÇŞB yakın zamanda “Sıfır Atık” girişimi kapsamında, sıfır atık projeleri
uygulamaktadır. Atıklar ayrı toplanmakta, organik içerik atık biyolojik işleme tesislerine
gönderilmekte ve geri kazanılabilir malzemeler ekonomide kullanılmaktadır. Ayrıca,
ülke genelinde farkındalık kampanyaları düzenlenmektedir. Hükûmet bu projeleri,
2023 yılına kadar tüm kamu kurumlarına ve kamusal alanlara da genişletmeyi
hedeflemektedir.
Türkiye, sürdürülebilir kalkınmayı ulusal kalkınma planlarına entegre ederek ve
yenilenebilir enerjiye yüksek düzeyde yatırım yapılmasını teşvik ederek yeşil büyüme
yolunda bir miktar ilerleme kaydetmiştir.
Türkiye, sürdürülebilir kalkınmaya ve yeşil büyümeye doğru bir geçişi desteklemek için
birçok uygulama ortaya koymuştur. Hükûmet, Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri'ni
(SKH'ler) karşılamaya yönelik vurgulayıcı çalışmalarını hızlandırmakta, çevresel
performansı iyileştirmek, hava kirliliğinin sağlık etkilerini azaltmak ve su stresine karşı
dayanıklılığı arttırmak için ek eylemlerde bulunma yönünde de önemli sözler
vermektedir. Özendirme teşvikleri, yenilenebilir elektrik üretimine yatırım yapılmasına
yardımcı olmaktadır. Daha temiz şehirlere20 doğru çok ihtiyaç duyulan bir değişim,
demiryollarının ve diğer toplu taşıma araçlarının arttırılması, şarj altyapısı ile birlikte
ulusal bir elektrikli otomobil geliştirme zorunluluğu ile gerçekleşebilecektir.
Türkiye Hükûmeti, 22 Nisan 2016’da New York’ta yapılan imza töreninde Paris
Anlaşması’nı imzalamıştır. Ancak, meclis onayı olmadan Paris Anlaşması, Türkiye için
bağlayıcı olamayacaktır. Yeni anlaşma ile Türkiye, 2030 yılına kadar, Amaçlanan
Ulusal Olarak Belirlenmiş Katkı (INDC) kapsamında, referans senaryoya göre, sera
gazı emisyonlarında %21'e varan düşüş hedefi taahhüt etmektedir.
20
OECD, 2019 Türkiye'nin Çevresel Performans İncelemesi
15
Şekil 4. Türkiye Hükümeti’nin Niyet Edilen Ulusal Olarak Belirlenmiş Katkı (INDC) kapsamında
2030 yılına kadarki resmi sera gazı azaltım hedefi 21
1.3. Paydaş katılımcı yaklaşımı
İklim değişikliğinin etkileri; sektörler arası, bölgeler arası ve kurumlar arası niteliktedir.
Mevcut engelleri aşmak için, doğası gereği bütünleşik ve çok yönlü bir yaklaşım olan
Düşük Karbonlu Kalkınma (DKK), kalkınma ve iklim değişikliği arasındaki sinerjiyi ve
ödünleri dikkate almalıdır. DKK, devlet kurumları dışında kalan bireyler ve
organizasyonlar da dahil olmak üzere tüm paydaşların önceliklerini içerir. Sinerjiyi
teşvik eden ve iklim politikasında doğabilecek potansiyel ödünleri etkin bir şekilde
çözen sektörler arası güçlü iletişim, paydaşın ekonominin her sektörüne ve toplumun
her katmanına tam katılımını gerektirmektedir.
Katılımcı yaklaşım, farklı sektörlerde ve alt sektörlerde iklim değişikliği alanında yer
alan, ilgili paydaşlarla güçlü işbirliği ortaklıklarının geliştirilmesine dayanmaktadır.
Proje ekibi, –sektörel danışma toplantıları, çalışma grubu çalıştayları, eğitimleri,
çalışma ziyaretleri, etkileşimli bilgisayar modellemesi, etki değerlendirme
çalışmaları, beyin fırtınası oturumu vb. dahil olmak üzere– her bir sonuç alanındaki
proje faaliyetlerinin çoğuna, tüm kilit paydaşları dahil etmeyi başarmıştır. Bu
kanıtlanmış yaklaşımla kilit paydaşları dahil etmenin, daha iyi bir süreç, daha fazla
destek ve katılım, masa üzerinde daha fazla fikir, sektörel bağlamın daha iyi
anlaşılması ve nihayetinde bu konularda daha etkili bir çaba sağlayacağına kuvvetle
inanıyoruz.
21
ÇŞB, 2018, Türkiye'nin Niyet Edilen Ulusal Katkısı
16
Faaliyet 3.1 ve 3.2 kapsamındaki faaliyetlerin belirli bir şekilde sıralaması yapılmıştır.
Bu sıralama, uzmanlar tarafından hazırlanan ilk bulguların gözden geçirilmesi için –
sektörel çalışma grubu danışma toplantılarına ve atölye çalışmalarına aktif katılımlar
üstlenen– katılımcı yaklaşımla ilgili paydaşların, mümkün olan en yüksek katılımlarını
sağlayacak (Şekil 5) ve daha sonra raporların son versiyonlarına dahil edilmesi
gereken geri bildirimleri elde edecek şekilde düzenlenmiştir.
Şekil 5. Faaliyet 3.1 ve 3.2 için Katılımcı yaklaşıma dayalı iş akışı şeması
Proje paydaşlarıyla iş birliği, Sektörel Çalışma Grupları (ÇG) oluşturulmasıyla
başlamış ve proje çalışmalarında yapılacak görüşmelerde sera gazı emisyonu
değerlendirmelerinde sektörel yaklaşım gerektiren görüşmelerin ve istişarelerin
çoğunun en verimli iletişim yolu olarak sektörel düzeyde, Şartnamedeki (ToR)
değişiklikler de dikkate alınarak, yürütülmesine karar verilmiştir.
Proje uzmanları, UİDEP ve diğer stratejik belgelerinde yer alan iklim değişikliği
azaltım eylemlerinin ilk taramasını ve analizini gerçekleştirmiş ve tarım, binalar,
ulaştırma ve atık sektörlerinde en fazla umut vaat eden eylemler arasından 10
tanesini (proje Şartnamesinin (ToR) gerektirdiği şekilde) daha detaylı analiz edilmek
üzere seçmişlerdir.
Sektörel ÇG’ları istişarelerinin ilk aşaması, başlangıçta önerilen iklim değişikliği
azaltım eylemleri listesinin proje paydaşlarıyla görüşülmesine ayrılmıştır. Yoğun
tartışmalar sonucunda ve sektörel paydaşların önerilerine de dayanarak,
derinlemesine analiz edilecek iklim değişikliği azaltım eylemlerinin sayısı 16’ya
yükseltilmiştir (bkz. Tablo 1).
17
Tablo 1. Detaylı analizler için sektörel çalışma grupları tarafından önerilen iklim değişikliği
azaltım eylemleri
Sektörler Umut vadeden iklim değişikliği azaltım eylemleri
Bina
- Binalarda enerji verimli cihazların kullanım oranlarının arttırılması (A + 'dan yüksek)
- Mevcut binaların enerji performanslarının iyileştirilmesi (geliştirilmiş yalıtım ve enerji verimli pencereler)
- Enerji verimli binalar- ısıtma ve soğutma sistemleri
Ulaştırma
- Şehirlerarası yolcu taşımacılığında kombine taşımacılığın yaygınlaştırılması
- Toplu taşımada elektrikli araçların yaygınlaştırılması
- Şehir içi ulaşımda toplu taşıma payının arttırılması
- Şehir içi ulaşımda bisiklet kullanımının yaygınlaştırılması
- Taşıt yakıt verimliliğinin artırılması (hibrit, LPG ve elektrikli araçların oranlarının arttırılması)
- Alternatif yakıtların kullanımının arttırılması (biyoetanol, biyogazolin, biyodizel)
- Şehirlerarası yük taşımacılığının intermodal/kombine taşımacılıkla, karayolundan diğer ulaşım modlarına kaydırılması
Tarım
- Rasyonda yağ katkılarının kullanılması
- Merkezi (büyük çiftlikler) tip anaerobik çürütme (çiftlik gübresinden biyogaz üretilmesi)
- Ürün rotasyonu uygulamaları
- Gübre uygulama oranlarının, gerçekçi verim hedeflerine ayarlanması
Atık - Atık bertaraf ve işleme tesislerinde, Metandan enerji üretimi
- Geri dönüşüm oranının artırılması
Proje Faydalanıcısı (ÇŞB), TYE’nin önerisi ile enerji ve sera gazı emisyonu
değerlendirmesi yapmak için çok sektörlü bir entegre yazılım olan TIMES
(Entegre MARKAL-EFOM Sistemi22) seçilmiştir. TIMES, enerji ve sera gazı
modellemesinde, teknik mühendislik yaklaşımı ve ekonomik yaklaşım olmak üzere iki
farklı fakat tamamlayıcı yaklaşımı birleştirmektedir. TIMES modeli tüm dünyada iyi
bilinmekte ve yaygın olarak kullanılmaktadır.
Projenin TIMES'ı kullanma konusunda geniş deneyime sahip uzmanları, tarım, binalar,
ulaştırma ve atık sektörlerinde sera gazı modelleme metodolojileri geliştirmiş, sektörel
modeller oluşturmuş ve sera gazı emisyon azaltım değerlendirmesi için hazırlıklar
yapmıştır (lütfen daha fazla bilgi için Bölüm 2’ye bakınız).
22
https://iea-etsap.org/index.php/etsap-tools/model-generators/times
18
TIMES, talebin en az maliyetle karşılanmasına olanak tanıyan, en uygun teknoloji,
yakıt ve malzeme karışımını temsil eden emtia talebi ve arz dengesini araştırmaktadır.
Görevlerimizin gerekliliği olarak, sera gazı azaltım potansiyeli ve maliyeti, TIMES
tarafından eşzamanlı olarak hesaplanmaktadır ve Faaliyet 3.1 (potansiyel) ve Faaliyet
3.2 (maliyetler), aynı modelleme sürecinin iki yönünü yansıtmaktadır. Sonuç olarak,
Faaliyet 3.1 ve 3.2 kapsamındaki raporlar aslında, sera gazı modelleme sürecinin ve
sonuçlarının açıklamasının iki bölümüdür (iki raporun hazırlanması, Şartnamenin
(ToR) bir gereğidir).
Türkiye'deki sera gazı azaltımının sosyal ve ekonomik kalkınma çerçevesi olan ulusal
politikayı açıkça tanımlamak için TYE, küresel ve uluslararası ekonomik, sosyal ve
çevresel eğilimleri genel bir değerlendirmeyle ele almış ve sera gazı azaltımı için temel
bir yıl tanımlamıştır. Ulusal makroekonomik ve sektörel ekonomik istatistikler,
sosyal koşullar, enerji dengesi ve toplam sera gazı envanteri, sera gazı referans
ve azaltım projeksiyonları için gerekli veriler ışığında analiz edilmiştir. Beklenen
sektörel ekonomik ve sosyal kalkınma eğilimleri ve ayrıca değerlendirme süresi
içerisinde ortaya çıkacak sera gazı emisyonları da analiz edilmiştir. Ayrıca, Faaliyet
3.1 ve 3.2 kapsamında mevcut ve planlanan sera gazı azaltım politikaları da gözden
geçirilmiştir. (lütfen daha fazla ayrıntı için Bölüm 3'e bakınız).
TYE, TIMES için gerekli verileri derlemiş, verileri modelin standart girdi formatına göre
hazırlamış, mevcut veri boşlukları ile sorunlarını tespit etmiş ve bunları proje
paydaşlarıyla tartışmıştır. Paydaşlar, TYE'nin talep ettiği ihtiyaç duyulan ilave
verilerin toplanmasına yardım etmeyi kabul etmişlerdir.
TIMES modelleri için gerekli tüm veriler toplanıp doğrulandıktan sonra model kalibre
edilip test edilmiştir. Bu çalışmaların ardından TYE, sera gazı emisyonları için 2050
yılına kadar sektörel referans senaryo projeksiyonları geliştirmiştir. Modelleme
sonuçları, sektörel ÇG toplantılarında sunulmuş ve referans senaryo
projeksiyonlarının düzeltilmesinde kullanılmak üzere proje paydaşlarının yorum ve
önerileri alınmıştır (lütfen bölüm 4'e bakınız).
Sektörel Çalışma Grupları ile yapılan istişareler sonucu seçilen emisyon azaltım
eylemlerinin her biri için (Tablo 1), TIMES sektörel modelleri kullanılarak 2050 yılına
kadar sera gazı emisyon azaltım projeksiyonu (emisyon azaltım senaryosu)
hazırlanmıştır. Emisyon azaltım potansiyeli ve maliyeti (lütfen Bölüm 5'e bakınız)
odaklanılan dört sektörün her birinde öncelikli eylemler için tanımlanmış ve proje
paydaşlarıyla tartışılmıştır.
Faaliyet 3.1 ve 3.2'ye ait nihai raporlar, Faaliyet 3.3 final raporu ile birlikte Çalışma
Grubu Çalıştayı'nda (geçici tarih: Ekim 2019) sunulacak ve yayımlanacaktır.
19
2. Sera Gazı Azaltımının Maliyet Değerlendirmesi: Kavramsal
Çerçeve
Entegre MARKAL-EFOM Sistemi (TIMES), doğrusal programlama ile kısıtlamaları ve
doğrusal ilişkilerle temsil edilen amaç fonksiyonunu minimize eden bir bilgisayar
programıdır. Amaç; toplam tüketici ve üretici katma değerini, eşdeğer olarak negatifine
dönüştürülen toplam sistem maliyetini en aza indirmektir. Toplam sistem maliyeti,
planlama ufku üzerinden hizmet talebini karşılamanın net yıllık indirgenmiş maliyetidir.
Sistem maliyetinin unsurları yıllık olarak ifade edilmektedir. 23
TIMES, enerji piyasalarındaki kısmi dengeyi geleceğe yönelik tam öngörü varsayımı
ile hesaplamaktadır. Model, enerji formlarının ve malzemelerinin (emtiaların) akışlarını
ve bunların fiyatlarını hesaplar ve bu fiyatlar, enerji tedarikçilerinin, tüketicilerin
ödeyebileceği miktarları tam olarak ürettiği noktada piyasada dengeleme
sağlanmaktadır. Bu denge sadece enerji servis talep aşamasında değil, aynı zamanda
birincil ve ikincil enerji formlarında da elde edilmektedir. Bir arz talep dengesi modelinin
ekonomik gerekçesi, tedarikçilerin ve tüketicilerin katma değerlerinin toplamı olan,
toplam ekonomik üretim fazlasının maksimizasyonudur.
Tedarikçi, mal üreten herhangi bir ekonomik temsilcidir ve müşteri, üretilen bu
metaların alıcısıdır. Bu tanım gereğince, TIMES uygulamasında tedarikçiler, meta
üreten teknolojiler olarak nitelendirilebileceği gibi tüketiciler de bu belirli metaları
tüketen teknolojiler olarak görülebilir. Cümle düzenlenmeli. Dolayısıyla bu modelde
teknolojilerin çoğu hem tedarikçiler hem de tüketiciler olarak ele alınmaktadır.
Tam bir gelecek öngörüsü ile rekabetçi bir pazarın tüm ufku ve teknolojilerin çıktıları,
girdilerinin doğrusal işlevleridir (doğrusal özelliği ve dışbükeylik) ve matematiksel
model toplam ekonomik katma değeri maksimize etmek için kullanılır. Matematiksel
yöntemin bir sonucu olarak her ekonomik aktör, kârını maksimize eder ve sistemdeki
bir malın marjinal değeri, her malın piyasa fiyatını oluşturur. Enerji hizmeti talepleri
modele dışsal olarak belirtildiğinde, yalnızca bu talepleri karşılama maliyeti en aza
indirilir, bir anlamda sadece üretici fazlası maksimize edilir. Standart TIMES
modelinde, tüketici fazlası maksimize edilmediğinden, servet ölçümü bir seçenek
olmamaktadır.
2.1. Ekonomik, finansal, özel ve sosyal maliyetler
Ekonomik maliyetler, karar ile ilgili tüm açık ve örtülü maliyetlerin toplamı olan fırsat
maliyetleridir. Belirgin maliyetler, üretici ile üreticinin girdi aldığı diğer taraflar
23
TIMES Dokümanları, https://iea-etsap.org/index.php/documentation
20
arasındaki işlemlerden kaynaklanan ve üretici tarafından yapılan doğrudan nakit
ödemeleridir. Bu maliyetler arasında; ücret faturası, kira, hammadde maliyetleri,
borcun faizi, sigorta, elektrik harcamaları vardır. Üreticinin kendi kaynaklarını
kullanmasıyla ilgili örtük maliyetler, başka yerlerde de kullanılabilir ve bu nedenle
alternatiflerden fedakârlık edilmektedir. Bu yüzden örtük maliyetler, en yüksek değer
kullanımının kaçınılmaz değerleriyle ilgili "fırsat maliyetleri" olarak adlandırılırlar. Fırsat
maliyetlerini kullanarak, kıt kaynaklar ile ilgili endişe ve bunlara alternatif olabilecek
değerler arasındaki verimli değişim kârlılığı arttırmaktadır.
Muhasebe maliyeti, nicel anlamda ölçülebilir ve karşılaştırılabilir maliyetleri içermekte
ancak örtülü maliyetleri dikkate almamaktadır. Sermaye ekipmanındaki açık ve
amortisman giderleri olan gerçek masraflar, muhasebe maliyetlerinin bir parçası
olarak ele alınmaktadır.
Özel maliyetler, ekonomik faaliyetler nedeniyle gerçekleşmiş masraflardır. Mallar ve
hizmetler üretildiğinde, ilgili üretici firmanın yaptığı ödemeler ve hammadde
harcamaları, üretim birimleri için doğrudan ve dolaylı olarak belirli maliyetler olarak
ortaya çıkmaktadır.
Sosyal maliyetler, bir bütün olarak toplum tarafından yapılan maliyetlerdir. Özel
maliyetlere ek olarak, toplumun geri kalanına kalabalık, hava, su, gürültü kirliliği, sağlık
sorunları, –arazi kullanımı değişiklikleri de dahil olmak ancak bunlarla sınırlı olmamak
üzere– çevresel etkilerin yarattığı sorunlardan kaynaklanan maliyetlerdir. Estetik
hususlar gibi bir malın/ hizmetin üretiminde veya tüketiminde yapılan değişikliklere
yönelik maliyetler ya da herhangi bir yatırım kararıyla ilgili maliyetler de bu grupta yer
alır.
2.2. Doğrudan, dolaylı ve tam maliyetler
Doğrudan maliyetler, ürün veya hizmetlerle doğrudan ilgili maliyetlerdir. Doğrudan
maliyetler belirli bir ürüne veya hizmete bağlanabilir ve ekonomik olarak uygulanabilir
bir şekilde izlenebilir. Üretim hacmi artarsa, üretim ölçeğine bağlı olarak doğrudan
maliyetler de artabilir. Doğrudan işçilik maliyeti, malzeme maliyeti ve giderler, değişken
doğrudan maliyetlere veya bir başka deyişle, değişken üretim maliyetine örnektir.23
Üretim miktarıyla doğrudan ilgili olmayan ancak üretim ölçeğinden ve mevcut ilgili
mevzuat ve politikalardan etkilenen, amortisman, sigorta, işletme ve güvenlik
maliyetleri gibi sabit maliyetler, bazen "ekonomik olarak uygun bir şekilde izlenemeyen
dolaylı üretim maliyetleri olarak" da adlandırılmaktadır.
Tam maliyet; üretim tedarik zincirindeki doğrudan ve dolaylı maliyet bileşenlerinin
toplamı olarak tanımlanmaktadır. Beklenildiği gibi, maliyet kümülatiftir ve üretimin her
21
aşamasına ilişkin birçok alt bileşeni ve bu üretimi mümkün kılan organizasyon
maliyetini içermektedir.
2.3. Doğrudan maliyetler - sermaye (yatırım), işletme ve bakım ve enerji
(yakıt)
Sermaye maliyeti; arazi, ekipman veya diğer malzemeler gibi satın alınan varlıkların
fiyatı ve yatırıma fon sağlamak için borca girme veya hisse senedi ihraç etme maliyeti
ile ilişkilendirilen, bir kerelik maliyettir. Yatırım maliyeti, her kapasite birimi için para
birimi olarak temsil edilir ve kapasite düzeyine göre değişmektedir.23
İşletme ve bakım maliyetleri; her sistem bileşeninin bakımı ve idaresiyle ilgili
masraflardır. Maliyet bileşeninin niteliğine bağlı olarak, sabit İ&B maliyeti, kurulu
kapasite başına para birimi olarak temsil edilir, değişken İ&B maliyeti ise her işlem için
faaliyet birimine bağlı olarak değişmektedir. 23
Yakıt giderleri; yakıt fiyatları ve/ veya ekipman verimliliğinin, –yaklaşmakta olan
politikaların belirsizliği var ise ikisi birleştirilmek sureti ile açıkça araştırılması gereken–
değişken İ&B maliyetlerinin bir alt bileşenidir. Bu açıdan da tedarik zinciri
planlamasındaki bu tür parametrik belirsizliklerin değerlendirmesini özgür
kılmaktadır.23
2.4. Ortalama, artan, marjinal ve toplam maliyetler
Toplam maliyet; belirli bir verim seviyesinin üretiminde gerçekleşen gerçek maliyettir.
Belirli bir verim seviyesini elde etmek için kaynaklara, açık ve dolaylı olarak yapılan,
toplam harcamalara toplam maliyet denmektedir. 23
Ortalama maliyet, toplam maliyeti toplam verime bölerek elde edilen, birim üretim
maliyetidir. Hesaplama birim maliyeti için tüm sabit ve değişken maliyetler dikkate
alınmaktadır. 23
Ek maliyet; üretim seviyesini genişletmek veya yeni bir çevresel kısıtlama eklemek gibi
belirli eylemlere maruz kalınmasıyla ortaya çıkan ek maliyeti ifade eder.
Marjinal maliyet; üretim tedarik hattını etkileyen, üretimle ilgili bir emtiadaki miktar
değişikliğinin sonucu ortaya çıkan, toplam maliyetteki değişimdir. Diğer bir deyişle, mal
üretimine bir birim eklendiğinde, üretimde oluşan emtia miktar değişikliği nedeniyle,
toplam maliyette oluşan artış veya azalmaya, marjinal maliyet denmektedir. Marjinal
emisyon azaltım maliyeti, diğer üretim miktarlarını sabit tutarken, belirli bir emisyon
seviyesi için bir ton CO2 azaltma maliyetidir.23
TIMES modelinde, bir kısıtlamanın gölge fiyatı; bu kısıtlama değerinin sağ tarafındaki
birim başına amaç fonksiyonun artan değeridir. Bu da kısıtlamaların sağ tarafındaki
22
değerler ele alındığında, birim başına daha fazla kayba karşılık gelmektedir. Bu
nedenle ayrıntılara bakıldığında gölge fiyatlarının, model kısıtlamalarının marjinal
maliyetleri olarak yorumlanması doğru değildir. Örneğin, bir emtia dengesi
kısıtlamasının gölge fiyatı, mutlaka bu emtia üretimindeki marjinal maliyet değildir.
Dengeli kısıtlamanın sağ tarafı bir birim artırıldığında, iki şey ortaya çıkabilir: Ya sistem
bir emtia, bir birim daha üretir veya sistem daha verimli bir son adım cihazı seçerek bu
emtia için bir birim daha az tüketir. Bu nedenle gölge fiyatları, bu kaynağı tedarik
etmenin marjinal maliyeti yerine, bir kaynağın marjinal sistem değeridir.23
2.5. Azaltım seçeneği seçim kriterleri: maliyet etkinliği ve diğerleri
Herhangi bir eylemin analizinde, asgari toplam maliyet, yeni politikaya dayalı talebi
karşılamak üzere hesaplanmaktadır. TIMES hesaplamalarında, net toplam fazlasını
maksimize etmek yerine negatif değerleri en aza indirgeme yöntemi benimsenmiştir.
Bu nedenle mutlak amaç fonksiyon değerlerini dikkate almak anlamlı olmayacaktır.
Buna karşılık bir maliyet/ fayda analizi yapmak için iki senaryonun objektif fonksiyon
değerleri arasındaki farkı incelemek daha kullanışlıdır (referans senaryo ve eylem
senaryosu). Ortalama ek maliyetler, iki veya daha fazla senaryo/ politika analizinin
karşılaştırılmasında değerlendirilebilir.23
2.6. Sonuçlar
TIMES modellemesi çerçevesinde, maliyet bileşenleri aşağıdaki gibi özetlenebilir:
▪ Yatırım ve söküm işlemlerinde ortaya çıkan sermaye maliyetleri. Teslim süresi
tanımlanmadığında, gecelik yatırım, tam maliyet olarak ele alınmalıdır. Yapılan
her yatırım, teknolojinin ekonomik ömrü boyunca yıllık ödemeler akışına
sahiptir. Teknoloji indirim oranı, sistem indirim oranına eşitse, yıllık ödemeler,
yatırım yılına yapılan tüm yatırım maliyetinin tek bir ödemesine eşittir. Aksi
takdirde yıllık ödemeler, yatırım yılındaki toplam tutardan farklı net cari değere
sahip olarak değerlendirilmelidir.
▪ Sabit ve değişken yıllık işletme ve bakım (İ&B) maliyetleri ve diğer yıllık
maliyetler, teknolojilerin sökülmesi sırasında ortaya çıkar.
▪ Dış destekli ithalat ve yerli kaynak üretim maliyetleri.
▪ Dış destekli ihracat gelirleri.
▪ Mal akışlarına ilişik işlemlerle tüketilen emtia teslim maliyetleri.
▪ Emtia akışıyla ilgili vergi ve sübvansiyonlar, süreç ve yatırım faaliyetleri.
▪ Süreçten serbest bırakılan emtiaların sökülmesi sırasında tahakkuk eden emtia
gelirleri.
▪ Tanımlandığı takdirde, belirli kirleticilerin emisyonları nedeniyle oluşan hasar
maliyetleri.
▪ Planlama ufkunun sonunda, süreçlerin ve yerleşik malların tasarruf değeri.
23
▪ Azaltılmış son kullanım taleplerinin refah kaybı (taleplerin esnekliği önceden
belirlenmiş ise).23
Ekonominin tamamını modellemek mümkün olsa da modelleme, enerji yoğun
sektörler bazında yapılırsa, bütün ekonomiyi etkileyen etki analizi yapılamaz, sadece
sektör bazında bilgi elde edilebilir. Bir model tek sektörlü olduğunda, yalnızca birincil
sektör maliyeti elde edilir. Çok sektörlü bir model yapılması durumunda, sektörler arası
maliyetler de dikkate alınmalıdır. Tüm ekonomi için yapılan modelde, ekonomideki ana
maliyetler, talep yanıtı etkisi alınmadan dahil edilmelidir. TIMES uygulaması çerçevesi
standart biçiminde, –aşağıdan yukarıya bir modelleme yaklaşımı olduğu için– tüm
ekonomide kapsanan enerji yoğun sektörlerle ekonomik ilişkiler dahil edilmemiştir.
Gerekirse, TIMES modelleme çerçevesinin MAKRO sürümü kullanılarak bu sınırlama
aşılabilmektedir.23
24
3. Sera Gazı Modelleme Yaklaşımına Genel Bakış ve Kullanılan
Yazılım
3.1. Entegre MARKAL-EFOM Sistemi (TIMES) modelleme sistemi
TIMES (Entegre MARKAL-EFOM Sisteminin kısaltması), geniş kapsamlı irdelenen
gelecek ufku için enerji dinamiklerini modellemek üzere teknoloji açısından zengin bir
temel sağlayan, yerel, ulusal, çok sayıda bölge ile küresel enerji sistemleri için
ekonomik bir model üreticisidir. MARKAL'ın halefidir. Genellikle tüm enerji sektörünün
analizine uygulanabilir ancak elektrik ve bölgesel ısı sektörü gibi tekli sektörleri
incelemek için de kullanılmaktadır. Son kullanım enerji hizmeti taleplerinin
tahminlerinin (örneğin, araba ile seyahat, konut aydınlatması, kâğıt endüstrisinde
buhar ısısı gereksinimleri gibi) referans senaryosu, her bölge için kullanıcı tarafından
sağlanmalıdır. Ayrıca kullanıcının enerji ile ilgili ekipman stokları, sektörler ve mevcut
gelecekteki teknolojilerin özellikleri, mevcut ve gelecekteki birincil enerji arzı
kaynakları ve bunların potansiyelleri ile ilgili tüm tahminleri sağlamalıdır.23
TIMES modeli bunları girdi olarak kullanarak; ekipman yatırımları ve işletimiyle ilgili
kararları eşzamanlı olarak almayı, en az küresel maliyetle (toplam fazlalığın içindeki
minimum kayıpla) birincil enerji arzı ve her bölge için enerji ticareti gibi senaryolarla
enerji hizmetleri sunmayı amaçlamaktadır. Örneğin, referans senaryoya göre konut
aydınlatması enerji hizmetinde bir artış varsa (bu artış, konut aydınlatması
maliyetindeki bir düşüş veya GSYİH büyümesine ilişkin farklı bir varsayım nedeniyle
meydana gelmiş olabilir) ya mevcut üretim ekipmanı daha fazla kullanılmalıdır ya da
daha etkili olması için yeni –muhtemelen daha verimli– ekipman sistemi kurulmalıdır.
Üretim ekipmanı modeli seçimi (tip ve yakıt), alternatif üretim teknolojilerinin
özelliklerinin analizine, enerji arzı ekonomisine ve çevresel kriterlere dayanmaktadır.
TIMES böylece tüm genişletilmiş enerji sisteminin dikey olarak irdelenen entegre bir
modeli olmaktadır.23
Modelin kapsamı; enerji odaklı konuların ötesine, çevresel emisyonların ve belki de
enerji sistemiyle ilgili malzemelerin temsiline kadar uzanmaktadır. Ayrıca model, tüm
sektörlerde teknolojilerin ve yakıtların temsil edilmesi sayesinde doğrulukla
irdelenebilecek enerji-çevre politikalarının analizine de uymaktadır.23
Bir modelin yapısı ve uygulamanın belirli bir örneği arasında ayrım yapmak yararlıdır.
Bir modelin yapısı, bir problemi örneklendirmenin temel yaklaşımını oluşturmaktadır
ve bir uygulamadan diğerine değişmez. Modeller her zaman aynı temel yapıyı kullanır.
Tüm TIMES modelleri aynı temel yapıdan yararlanır. Bununla birlikte, TIMES veri
odaklı olduğu için belirli bir model örneğinin etkin yapısı, veri girişlerine göre
25
değişecektir. Bu da karşılık gelen veriler belirtilmezse TIMES'ın özelliklerinden
bazılarının etkinleştirilmeyeceği anlamına gelir. Örneğin, çok bölgeli bir modelde bir
bölge, kullanıcı verileri girişi sorunu olarak, keşfedilmemiş yerli petrol rezervlerine
sahip olabilir. Buna göre TIMES, keşif ve saha geliştirme maliyetlerini hesaba katan
teknolojileri ve süreçleri otomatik olarak üretmektedir. Alternatif olarak, kullanıcı
tarafından sağlanan veriler, bir bölgenin keşfedilmemiş petrol rezervlerine sahip
olmadığını gösterirse, o bölgenin Referans Enerji Sistemi'nin temsiline bu teknolojiler
ve işlemler dahil edilmeyecektir. Bu özellik nedeniyle TIMES, "kullanıcı tarafından
sağlanan giriş bilgilerine dayanarak, bir modelin bir örneğini oluşturan bir model
üreteci" olarak da adlandırılabilir. Aksi belirtilmedikçe "model" kelimesi iki anlamla
kayıtsızca kullanılabilmektedir: bir TIMES modeli örneği veya daha genel olarak model
üreteci TIMES.23
Dolayısıyla bir TIMES modelinin yapısı; sonuçta, temel TIMES denklemlerinin
birleşiminden yaratılan değişkenler, denklemler ve kullanıcı tarafından sağlanan veri
girişi ile tanımlanmaktadır. Bu bilgi toplu olarak, her TIMES bölgesel model veri
tabanını ve dolayısıyla her bölge için RES sonucunda ortaya çıkan matematiksel
gösterimini tanımlamaktadır. Veri tabanının kendisi hem niteliksel hem de niceliksel
veri içerir. Niteliksel veriler (örneğin, malların listesinin ve modellerin), belirli bir zaman
diliminde (her bölgeye) uygulanabilir olduğunu düşündüğü teknolojilerin listesini
içermektedir. Bu bilgiler ayrıca, alt gruplara ayrılabilir enerji taşıyıcılarını (örneğin, fosil,
nükleer, yenilenebilir gibi türlere göre), malzemeleri ve enerji hizmetlerini de
kapsayabilmektedir.23
Beklenenin aksine nicel veriler, her teknolojiye, bölgeye ve zaman dilimine özgü,
teknolojik ve ekonomik parametre varsayımlarını içermektedir. Çok bölgeli modeller
oluştururken genellikle, belirli bir teknolojinin, iki veya daha fazla bölgede kullanılması
söz konusudur. Ancak maliyet ve performans varsayımları çok farklı olabilir. TIMES
modelleme sisteminde "nitelik" kelimesi hem niteliksel hem de niceliksel öğeleri
belirtmektedir.23
Bu çalışmada, Türkiye'nin enerji sistemi ve elektrik sektörünün modellenmesinde
TIMES modelleme yaklaşımı kullanılmıştır.
➢ TIMES Enerji Modelleme Sistemi
TIMES (Entegre MARKAL-EFOM Sistemi'nin kısaltması), Uluslararası Enerji
Ajansı'nın (IEA) Enerji Teknolojisi Sistemleri Analiz Programı (ETSAP) kapsamında
geliştirilen ekonomik bir model üreticisidir. Tek veya çok bölgeli enerji sistemlerinin
konuşlandırılması için kullanılabildiği gibi genel enerji sektörü ya da tek bir sektörün
analizine de uygulanabilmektedir. Çok dönemlik gelecek ufku planlaması için, enerji
dinamikleri açısından zengin bir teknoloji temsiline sahiptir. TIMES, teknik mühendislik
26
yaklaşım ile ekonomik yaklaşımı birleştirmektedir. TIMES kapsamındaki aşağıdan
yukarıya uygulama modeli; kullanıcı kısıtlamalarını da dikkate alarak doğrusal
programlama yoluyla en düşük maliyetli bir enerji sistemi oluşturmaktadır.23
TIMES hem tek hem de çok bölgeli enerji sistemleri için örnek bir model üretecidir ve
sistem, aynı zamanda tüm enerji sektörünü veya elektrik gibi sadece bir sektörü
tanımlayabilmektedir. Birincil enerji arzı ve potansiyelleri, mevcut ekipman stokları,
mevcut gelecekteki teknolojilerin parametreleri ve konut ısıtma, araba ile seyahat gibi
son kullanıcı enerji hizmeti talebinin tahmin edilmesi, referans senaryo oluşturabilmek
için girdi olarak verilmiştir. Sonra da TIMES modeli, arz ve talebi minimum küresel
maliyetle dengeler. Bu da gelecekteki planlama ufku ve ekipman yatırımı kararları için
maksimum toplam ekonomik artı değer olmaktadır. TIMES, dikey olarak bütünleşmiş
bir modeldir çünkü üretim ekipmanı ve yakıt tipi için kararlarını alırken; alternatif üretim
teknolojilerinin enerji arzı ekonomisi ve çevre koşullarına ilişkin analizlerini
değerlendirmektedir. Her zaman döneminde, malların miktarları ve fiyatları ise
dengededir.23
Referans Enerji Sistemi (RES), üretim, dönüşüm, tüketim süreçleri gibi çeşitli varlıkları
temsil eden, birbirine bağlı bir ağ diyagramıdır. TIMES, RES oluşturmak için
modellerini, –teknolojiler (süreçler), emtia ve emtia akışlarından meydana gelen– üç
tür oluşum üzerine inşa etmektedir.23
Teknolojiler veya süreçler, metayı başka bir yapıya dönüştüren fiziksel cihazlar olarak
ele alınabilir. Örneğin, madencilik veya ithalat süreçleri, enerji işleme tesislerinin
rafinerileri, elektrik üreten dönüşüm tesisleri, vasıta gibi son kullanıcı talepleri. Emtia,
elektrik, konut, ulaşım gibi enerji hizmetlerine talep, malzeme, parasal akışlar, sera
gazı gibi çevresel göstergeler, diğer biçimlere dönüştürülecek enerjiyi içeren enerji
taşıyıcılarıdır. Bir emtia, bir işlem tarafından üretilir veya tüketilir. Emtia akışları, süreci
ile emtiayı birbirine bağlayan bağlantılardır ve bir işlemin bir girdisini veya çıktısını
temsil eder. Örneğin, belirli bir dönemde gazla çalışan bir elektrik santrali tarafından
üretilen elektrik, bir bölge için belirli bir zaman dilimindeki bir emtia akışıdır.23
27
Şekil 6. Bir Referans Enerji Sisteminin (RES) Kısmi Görünümü
Şekil 6, konut ısıtması için tek bir enerji hizmeti talebi olan küçük bir RES örneğini
göstermektedir. Gaz, elektrik ve yağ gibi enerji taşıyıcıları, üç ayrı mekân ısıtma
teknolojisi tarafından kullanılmaktadır. Bu enerji taşıyıcıları, sırasıyla diğer teknolojiler
olan gaz santrali, gaz, kömür ve petrol yakıtlı elektrik santralleri ve bir petrol rafinerisi
tarafından üretilmektedir. Santrallerde ve rafineride kullanılan birincil enerji kaynakları
28
ise ya çıkartılmakta ya da ithal edilmektedir. Bir emtia, bir sürece girdikten sonra adı
da değişmektedir.
➢ Times Modelinin Matematiksel Formülasyonu
Endeks r bölgeyi gösterir, t süreyi tanımlar, v verimli yatırım yılı için kullanılır. Verim
yoksa, v = t’dir. Endeks p bir süreçtir (teknoloji), c bir emtia ve s bir zaman dilimidir.
Bilinmeyen karar değişkenleri, modelin seçimlerini sonuç olarak gösterir. Tüm
değişkenler “VAR” ile işaretlenmektedir.23
▪ VAR_NCAP(r,v,p): p süreci için v periyodunda, bölge r için yeni kapasite
yatırımıdır. Bu değişkenin birimleri teknolojiye bağlıdır. Tipik birimler, çoğu
enerji teknolojisi için PJ / yıl, elektrik dönüşüm teknolojileri için GW (1 GW =
31,536 PJ / yıl) gibi.
▪ VAR_CAP(r,t,p): r bölgesinde, t periyodunda, p süreci için toplam kurulu
kapasite. Bu değişkenler sadece sınırlar veya sınırlamalar için tanımlanır,
başka bir denklemde tanımlanmamaktadır.
▪ VAR_ACT(r,v,t,p,s): r bölgesi ve t dönemi için bir süreç p aktivite düzeyi, (isteğe
bağlı olarak verimli v, zaman dilimi s olabilir). Tüm enerji teknolojileri için tipik
bir birim PJ olarak belirtilmektedir.
▪ VAR_FLO(r,v,t,p,c,s): p sürecinde, r bölgesinde ve t zamanı için tüketilen veya
üretilen malın c miktarı. Verimli v, zaman dilimi s de seçenek olarak
kullanılabilir. Tüm enerji teknolojileri için tipik bir ünite PJ'dir.
▪ VAR_IRE(r,v,t,p,c,s,exp) ve VAR_IRE(r,v,t,p,c,s,imp): Bölge r de süreç p ile t
zamanında ihraç edilen, ithal edilen veya satın alınan malın c (PJ / yıl) miktarı.
Zaman dilimi s de kullanılabilir. IRE, bölgeler arası değişim anlamına
gelmektedir.
▪ VAR_COMNET(r,t,c,s): t süresinde ve s zaman dilimindeki net emtia miktarı.
Bu parametre, üretilen ve ithal edilen miktardan, tüketilen ve ihraç edilen
miktarın çıkartılmasıyla elde edilmektedir.
Ayrıca raporlama veya sınırlamalar için kullanılan diğer emtialar, akış, amaç
fonksiyonu ile ilgili değişkenler de vardır. Bu çalışmada ise bazı değişkenler mevcut
değildir. Diğer değişkenler hakkında daha ayrıntılı bilgi, ilgili TIMES dokümanlarında
görülebilir.23
TIMES yazılımının nesnel işlevi, tüketici fazlasını olumsuz değer olarak almakta ve
toplam sistem maliyetini en aza indirmektedir. Maliyet, ufuktaki her yıl için hesaplanır
ve ardından yıllık esasa indirgenir. Toplam maliyet unsurları ise aşağıda
sunulmaktadır:23
29
▪ Süreçlere yatırım yapmanın sermaye maliyeti ve ömrünün sonunda söküm
işlemleri maliyeti,
▪ Yıllık sabit ve değişken işletme ve bakım maliyetleri ve diğer yıllık maliyetler,
▪ Dışa bağımlı ithalat ve yerli kaynak üretim maliyeti,
▪ Dışa bağımlı ihracat gelirleri,
▪ Emtia akışlarına bağlı süreçler tarafından tüketilen malların teslim maliyetleri,
▪ Emtia akışına ilişkin vergi ve sübvansiyonlar ile süreç ve yatırımların
faaliyetleri,
▪ Süreci serbest bırakma emtialarının sökülmesi sırasında tahakkuk eden emtia
gelirleri,
▪ Tanımlandığı takdirde belirli kirleticilerin emisyonları nedeniyle hasar
maliyetleri,
▪ Planlanan gelecek ufkunun sonunda süreçlerin ve yerleşik malların hurda
değeri,
▪ Azaltılan son kullanıcı taleplerinden kaynaklanan refah kaybı.
Büyük süreçlerin yapılandırılmasının teslim süresi (ILED) nedeniyle, yatırım ödemeleri
birkaç yıla ayrılır. TIMES, yatırımların tek bir tutarda değil, kademeli olarak
yapılmasına izin vermektedir. Yatırımlar için başka bir durum ise; bir yatırımın işlem
ömrü, yatırım kararının alındığı süreyi kapsayacak kadar uzun değilse, bu süre
zarfında yatırımın tekrarlanmasıdır. Bazı yatırım dönemi t sonrasında, o yatırım
döneminde yapılmış süreçlerin sökülmesi maliyeti de olabilir. Sermaye maliyeti,
sürecin teknik ömrü (TLIFE) yerine ekonomik hayata (ELIFE) tahsis edilir ve farklı bir
indirim oranıyla, yıllık olarak hesaplanır.23
Her yıl için hesaplanan birikmiş yıllık ödemeler olarak tahakkuk eden sermaye
maliyetleri ve ufuk sonunda aktif yatırımlar için bir götürü gelir olarak yıla tahsis edilen
kurtarma değeri, tüm masrafların toplam tutarı olarak değerlendirilmektedir.
Yıllık olarak hesaplanmış sermaye maliyeti ödemelerine dahil edilen diğer yıllık
maliyetler, eksi kurtarılan değerler ANNCOST olarak hesaplanmaktadır. Sonrasında,
her bir bölge için yıllık net maliyetlerin bugünkü değeri hesaplanır ve genel indirim
oranı d ile referans yılına indirgenir. Denge hesaplamasında en aza indirilecek değer,
TIMES uygulamasının, takip eden nesnel işlevini oluşturan toplam sistem maliyetidir.23
30
N P V Tüm bölgeler için toplam maliyetin bugünkü net değeri
ANNCOST(r,y) Bölge (r) ve yılda (y) toplam yıllık maliyet
d Genel indirim oranı
REFYR İndirgeme için referans yılı
YEARS Hedefteki tüm ve başlangıç döneminden önceki ve hedef yıl
sonrasındaki tüm yıllar kümesi
R Bölgeler kümesi
Toplam indirgenmiş maliyeti en aza indirmek için çok sayıda kısıtlamanın yerine
getirilmesi gerekir.
Teknolojiye yönelik yatırım kararı, bu teknolojinin kurulu kapasitesini teknik ömrünün
sonuna kadar arttırmaktadır. Kullanım süresi dolmuş teknolojiler, bu kapasiteden
çıkarılmıştır. Bir t süre için p teknolojinin toplam kullanılabilir kapasitesi, tüm yeni
yatırımlar, belirtilen bu süreden önce yapılan ve ömrü bitmemiş olanlar da dikkate
alınarak hesaplanır.23
VAR_CAPT(r, t, p) r bölgesinde t süresince kullanılabilir toplam teknoloji
kapasitesi (p)
LIFE(r, t’, p) r bölgesinde t süresince r bölgesinde teknolojinin teknik
kullanım ömrü p
VAR_NCAP(r,t’,p) r bölgesinde yeni bir teknoloji yatırım tutarının (p) t
süresindeki miktarı
RESID(r,t,p) r Artık teknoloji kapasitesinin (p) r bölgesinde t süresince
kullanılabilirliği
Teknoloji ile ilgili eylem değişkenlerini, emtia ile ilgili akış değişkenleriyle ilişkilendirmek
hesaplanırken, genel eylem değişkenini hesaplamak için bir kısıtlama getirilmiştir. İlk
olarak sürecin etkinliğini tanımlayan bir emtia grubu tanımlanmaktadır. Ardından,
uygulayıcı, aktivite seviyesini tanımlamak için bu basit işlemle, tüketilen veya üretilen
ürünlerden birini seçer. Girdi ve çıktı olarak çoklu emtiaya sahip işlemler için, birincil
31
emtia grubu (pcg) aktivite tanımlayıcı grup olarak seçilir ve ardından uygulayıcı, hangi
emtia grubunun (girdi veya çıktılar olarak) bu işlem için etkinliği tanımladığını belirler.
VAR_ACT(r, v, t, p, s) verimli bir yılda (v) teknolojinin (p) r bölgesinde t süresince s
zaman dilimi için aktivite düzeyi
VARFLO(r, v, t, p, c, s) verimli bir yılda (v) teknolojinin (p) r bölgesinde t süresince s
zaman dilimi için emtia akışı (c) düzeyi
ACTFLO(r,v p,c) verimli bir yılda (v) teknolojinin (p) r bölgesinde t süresince s
zaman dilimi için emtia akışının (c) eylemden harekete
dönüşüm faktörü
TIMES modeli yatırım kararlarına ek olarak, kullanılabilirlik faktörüne göre kapasite
kullanımına da karar verir. Bu sırada modelin, mevcut kapasitenin tümünü
kullanmamaya da karar verebileceğine dikkat edilmelidir. Ancak uygulayıcı, kapasiteyi
tüm potansiyeli ile kullanmaya zorlayabilir. Bu kısıtlama, her teknoloji eyleminin, belirli
bir süre ve zaman diliminde, mevcut sistemin maksimum kapasitesini aşmasını
engellemektedir.23
V AR_ACT(r, v, t, p, s) verimli bir yılda (v) teknolojinin (p) r bölgesinde t süresince s
zaman dilimi için aktivite düzeyi
AF(r, v, t, p, s) verimli bir yılda (v) teknolojinin (p) r bölgesinde t süresince s
zaman dilimi için kullanılabilirlik faktörü
PRC_CAP ACT(r, p) Bölgedeki (r) bir teknolojinin (p) kapasite ve aktivite birimleri
arasındaki dönüştürme faktörü
FR(r, s) Zaman diliminin (s) kesirli süresinin parametresi
V AR_CAP(r, v, t, p) verimli bir yılda (v) r bölgesinde t süresince teknoloji kapasitesi
(p)
Her zaman periyodu için, bir bölgeye yapılan yerli üretim ve ithalat toplamı, kullanıcı
tarafından tanımlanan her zaman dilimindeki her mal için tüketilen ve ihraç edilen
miktar ile dengelenmelidir. Örneğin, elektrik santrallerinde ve konut kullanımında
tüketilen ve diğer bölgelere ihraç edilen doğal gazın, diğer bölgelerden çıkarılan,
dönüştürülen ve ithal edilen doğal gaz miktarını aşmaması gerekir. Bu kısıtlama,
malzemeler için eşitliği ve enerji taşıyıcıları için eşitsizliği, emisyonları ve fazla üretime
32
izin vererek talepleri temsil eder. Emtia bakiyesi kısıtlaması hesaplamasının basit bir
versiyonu aşağıdaki denklemde verilmektedir.23
VAR_SOUT/SIN(r, v, t, p, c, s) verimli bir yılda (v) r bölgesinde t süresi içindeki zaman
dilimlerinde teknoloji p için depolama girdi/çıktı akışı
TOP (r, p, c, in/out) Teknoloji p için r bölgesinde gelen/ giden emtia c girdi/
çıktı akışı
RPC_IRE(r, p, c, imp/exp) Teknoloji p üzerinden r bölgesinde emtia c için ithalat/
ihracat akışı
STG_EFF(r, v, p) Teknoloji p nin verimli bir yılda v bölge r de depolama
verimi
COM_IE(r, t, c, s) r bölgesinde t periyodu s zaman dilimi için emtia c'nin
altyapı verimliliği
Release(r, t, p, c) r bölgesinde t periyodunda sökülen teknoloji (p)nin yeni
kapasitesi için gerekli emtia c miktarı T
Sink(r, t, p, c) r bölgesinde, t periyodunda birim yeni teknoloji
kapasitesi p için gerekli emtia c
FR(s) Yılın, s zaman dilimi olarak kapsanan bölümü
Bir sürecin çıktı malları, girdi mallarından bağımsız olamaz. Teknolojinin çoklu giriş ve
çıkış akışları arasındaki ilişkiyi sağlamak için bu kısıtlama, çıkışların giriş akışlarına
oranını bir sabite eşitlemektedir. Tek giriş/ çıkış işlemleri için bu kısıtlama, sürecin
temel verimliliğini tanımlamaktadır.
cg1 Girdi emtia grubu
cg2 Çıktı emtia grubu
33
FLO_FUNC(r, v, cg1,
cg2, s)
cg1 tüketen ve cg2 üreten r bölgesinde, verimli bir yılda (v) p
teknolojisinin verimlilik oranı
COEFF(r, v, p, cg1, c,
cg2, s)
Farklı değişkenlerin zaman dilimi çözünürlüğünde akış
değişkenlerinin uyumunu dikkate almaktadır
Daha önce sözü edilen kısıtlamalar, girdi/ çıktı akışlarını bir emtia grubu düzeyinde
düzenlemekte ancak emtia paylarını sınırlayarak işlemlerin esnek olmasını
sağlamaktadır. Bu esnekliği sınırlamak için ise aşağıdaki denklemdeki ürünlere
FLO_SHAR katsayıları atanarak alt ve üst sınırlar tanımlanabilir. Örneğin, emtia 1'in
akışı toplam çıktının en fazla %50'si olabilir. Ek olarak, girdi kayıpları üretim
süreçlerinde verimlilik olarak düşünülmelidir.23
Talep, zaman dilimlerinde dalgalanma gösterdiğinden, bu kısıtlama, her zaman
diliminde ilgili ürünleri üreten tüm işlemlerin kapasitesinin ve her bölgenin,
COM_PKRSV olarak belirtilen belirli bir yüzde ile en yüksek zaman dilimindeki
ortalama talebin üzerinde olması gerektiği anlamına gelir.
NCAP_PKCNT(r, v, p, c, s) Teknoloji p nin r bölgesinde t periyodu ve s zaman
diliminde pik yüke ulaşmasına izin verilen elektrik veya ısı
olan emtia c için kapasite kesir değeri (pik düzeyde elde
edilebilen süreçler için bu değer 1 olarak alınmakta,
rüzgâr türbini gibi diğerleri için 1'den az olmak üzere
değer verilmektedir)
COM_PKRSV (r, t, c, s) r bölgesinde s zaman dilimi t periyodunda emtia c için pik
rezerv katsayısı
TIMES modelleme sisteminde, üretilen toplam miktar gibi mal değişkenleri
sınırlandırılabilir. Emtiada kümülatif sınırların birden fazla süre, özellikle de emisyonlar
için kullanılması mümkündür. Ayrıca, emtia üretiminde vergi veya ceza uygulanabilir.
34
Daha önce belirtilen standart TIMES kısıtlamalarına ek olarak uygulayıcılar, TIMES
değişkenleri üzerinden kullanıcı tanımlı kısıtlamaları (UC) işlemlere ve emtialara
uygulayabilirler. Örneğin, elektrik üretiminin belirli bir yüzdesi, yenilenebilir enerji
kaynakları tarafından sağlanmalıdır veya yeni teknolojiye yapılan yatırım, belirli bir
süre için başkalarına belirlenmiş bir oranla sınırlandırılabilir.23
3.2. Entegre MARKAL-EFOM Sistemi (TIMES) model veri gereksinimleri
TIMES veri odaklı yapısı nedeniyle, tüm TIMES kısıtlamaları bazı özellikler
belirlenerek etkinleştirilir ve tanımlanır. Niteliklerin belirlenmesi, gerçek hayat
sisteminin dinamikleri ve aralarındaki ilişkileri yakalayabilmesi için teknik, ekonomik ve
topolojik altyapıya dayanmaktadır. Bu bağlamda, bu özelliklerin belirlenmesi, veri
toplamaya ve veri gereksinimleri, aşağıdaki açıklama metninde belirtilen özelliklere
dayanmaktadır. Veri gereksinimi, aşağıda belirtilen niteliklerle de sınırlı değildir, ancak
model kullanıcılarının taleplerine göre, uygulayıcı tarafından ihtiyaç duyulan özelliklere
bağlı olarak değiştirilebilmektedir.23
Öznitelikler işlemlere, emtialara, akışlara veya TIMES özelliklerini tanımlamak için
oluşturulan özel değişkenlere eklenir. Bu öznitelikler asal bilgiler (sayılar) veya sıra
(listeler, kümeler) olabilir. Örneğin, bazı sıralı özellikler daha sonra belirli akış
kısıtlamaları oluşturmak için kullanılan akış alt kümelerini açıklayabilme işlemleri için
tanımlanmıştır.
Ana özellikler genellikle parametre olarak adlandırılır. Aşağıda, TIMES modeli
oluşturucusunda bulunan ana parametre tipleri hakkında kısa bir fikir verilmektedir.23
➢ Süreçlere bağlanmış parametreler
TIMES işlemi odaklı parametreler birkaç genel kategoriye ayrılır.
Teknik parametreler
Teknik parametreler arasında süreç verimliliği, bulunabilirlik faktörü(leri), eylem birimi
başına emtia tüketimi, birim eylem başına yakıt payı, işlemin teknik ömrü,
yapılandırma teslim süresi, söküm teslim süresi ve müddeti, tüketilen malların
miktarları (serbest bırakılma sırasıyla) işlemin bir biriminin (sökülme sırasıyla)
yapılması ve tepe denklemlerine katkısı vardır. Bir işlemin etkinliği, bulunabilirlik
faktörleri ve emtia girdi ve çıktıları, istenen işlem esnekliğine, işlem için seçilen zaman
dilimi çözünürlüğüne ve yine ilgili emtianın zaman dilimi çözünürlüğüne bağlı olarak
çeşitli esnek şekillerde de tanımlanabilmektedir. Bazı parametreler, yalnızca
depolama işlemleri veya bölgeler arasında ticareti yapılan özel işlemlerle ilgilidir.23
35
Ekonomik ve politik parametreler
İkinci süreç parametreleri sınıfı; yatırımın, sökümün, bakımın ve bir sürecin
işletilmesine eklenmiş çeşitli maliyetleri içeren ekonomik ve politik parametrelerdir.
Teknolojinin yatırım maliyeti, satın alınması sırasında bir kez meydana gelir; bu
teknoloji maliyeti yıllık olarak, teknoloji hayatta tutulduğu sürece (aktif olarak çalışmasa
bile) her yıl sabit bir yıllık maliyet olarak uygulanır. Yıllık değişken maliyet, teknolojinin
eylem birimi başına yapılır. Maliyetlere ek olarak, vergi ve sübvansiyonlar (yatırım ve/
veya faaliyet konusunda) çok esnek bir şekilde tanımlanabilir. Diğer ekonomik
parametreler; bir sürecin ekonomik ömrü (bir sürecin yatırım maliyetinin amorti edildiği
süre, operasyonel yaşam süresinden farklı olabilir) ve sürece özel indirim oranı, ayrıca
engel oranı olarak da adlandırılır.23
Kısıtlar
Bir kısıtlamanın sağ tarafını tanımlamak için başka bir parametre sınıfı
kullanılmaktadır. Böyle bir parametre, bir sınırı temsil eder ve belirtilmesi, ilgili miktar
üzerindeki kısıtlamayı tetikler. En sık kullanılanlar, bir sürecin dönem yatırımına,
kapasitesine veya eylemine uygulanan sınırlardır. Yeni tanımlanmış sınırlar,
kullanıcının bazı periyotlarda veya ardışık yıllarda, yıllık veya yıllık olarak hesaplanan
ödemelere sınırlamalar getirmesini sağlamaktadır.
Özel bir sınırlama türü; teknolojilerin büyüme hızına üst veya alt sınırlar koymaktır.
Sıklıkla bu şekilde sınırlamaya tabi tutulan miktarlar, bir işlemin yatırım, kapasite ve
etkinliği olmaktadır ve bunun hesaplanması için basitleştirilmiş bir formül
tasarlanmıştır.
Büyüme kısıtlamaları, birden çok dönemi içeren dinamik sınırlar sınıfına aittir. Diğer
birçok dinamik sınır, kullanıcı tarafından tanımlanabilmektedir. Kümülatif miktarlardaki
sınırlar da çok yararlıdır. Birikme, tüm gelecek ufku boyunca veya kullanıcı tarafından
tanımlanan bazı ardışık yıllar boyunca olabilir. Bu sınırların uygulandığı değişkenler,
işlem kapasitesi, işlem yatırımı, işlem faaliyeti, yıllık veya yıllık taksit ödemeleri gibi
çok değişken olabilir.
Tüm sınırlar dört tiptedir: alt (LO), üst (UP), eşitlik (FX) veya nötr (N). En sonuncu
durum, optimizasyon konusunda herhangi bir kısıtlama getirmez ve yalnızca yeni bir
raporlama miktarı oluşturmak için kullanılır.23
➢ Emtiaya bağlı parametreler
Bu alt bölüm, malın nasıl üretildiğine veya tüketildiğine bakılmaksızın, her emtiaya
eklenmiş parametrelerle ilgilenmektedir. Bir sonraki alt bölüm ise emtia akışlarıyla
36
ilgilidir. Emtia odaklı parametreler, süreçlere iliştirilenlerle aynı kategorilere
girmektedir.
Teknik parametreler
Emtia ile ilişkili teknik parametreler arasında, genel verimlilik (örneğin, genel elektrik
şebekesi verimliliği) ve bu emtianın izleneceği zaman dilimleri bulunur. Talep malları
için ek olarak, yıllık öngörülen talep ve yük eğrileri (emtia yıllık alt zaman dilimi
çözünürlüğüne sahipse) belirtilebilir.23
Ekonomik ve politik parametreler
Ekonomik parametreler arasında ek maliyetler, vergiler ve bir malın genel veya net
üretimine ilişkin sübvansiyonlar bulunmaktadır. Bu maliyet unsurları daha sonra o
malın diğer (örtülü) maliyetlerine eklenmektedir. Talep hizmeti durumunda, ek
parametreler talep eğrisini tanımlamaktadır (yani talep miktarı ile fiyatı arasındaki
ilişkiyi).23
Bu parametreler, talebin kendi fiyat esnekliği, talep değerinin toplam izin verilen
değişkenlik aralığı ve eğrinin ayrık yaklaşımı için kullanılacak hesaplama adımlarının
sayısıdır.
Politik parametreler, bir malın brüt veya net üretimindeki veya bir bölgenin, bir malın
ithalatı veya ihracatına ilişkin sınırları (her dönemde veya kullanıcı tanımlı yıllara
göre birikimli olarak) içermektedir.23
Kısıtlar
TIMES içinde her malın net veya toplam üretimi, bir sınır veya vergi uygulamak için
ihtiyaç duyulduğunda, bir değişken tarafından açıkça gösterilmektedir. Emtiada da
süreçlerde olduğu gibi benzer sınırlama parametreleri mevcuttur.
➢ Emtia akışına bağlı parametreler
Bir emtia akışı (daha basit bir şekilde bir akış), belirli bir işlem tarafından üretilen veya
tüketilen belirli bir malın miktarıdır. Bazı işlemlerin, belki de farklı türlerden (yakıtlar,
malzemeler, talepler veya emisyonlar) giren veya çıkan olmak üzere birkaç akışı
olabilmektedir. TIMES içinde, her akış kendisine bağlı bir değişkenin yanı sıra birkaç
niteliğe (parametreler veya kümeler) sahiptir. Akışla ilgili parametreler, geniş bir koşul
yelpazesini modellemek için muazzam bir esneklik sağlamaktadır.23
Teknik parametreler
Teknik parametreler, belirlenmiş bazı özellikleriyle, belirli bir giriş veya çıkış akışının
aynı emtia grubu içinde alabileceği maksimum ve/ veya minimum paylaşım üzerinde
tam kontrole izin vermektedir. Örneğin, esnek bir türbin, girdi olarak yağ ve/ veya gazı
kabul edebilir ve uygulayıcı, toplam yakıt girdisinde yağ payını en fazla %40’da
37
sınırlayabilir. Diğer parametreler ve kümeler, belirli girişlere (örneğin verimlilik, yakıtla
emisyon oranı) ilişkin olarak belirli çıkışların sayısını tanımlar. Örneğin, bir rafineride,
rafine edilen ürünlerin toplam miktarını rafineriye giren toplam ham yağların %92'sine
eşit olarak ayarlamak veya belirli emisyonları tüketilen yağ miktarının sabit bir oranı
olarak hesaplamak için bir parametre kullanılabilir. Bir akışın yılın altında zaman dilimi
çözünürlüğü varsa, akış için bir yük eğrisi belirtilebilir. Bir akış için sadece yük eğrilerini
değil, aynı zamanda yıllık akıma göre belirli bir zaman diliminde bir akışın payını
sınırlamak da mümkündür, örneğin “Kış Saati” zaman diliminde akış, yıllık toplam
akışın en az %10'u olmalıdır gibi.23
Ekonomik ve politik parametreler
Ekonomik veya politik parametreler arasında; teslimat ve diğer değişken maliyetler,
vergiler ve bireysel işlem akışına ekli sübvansiyonlar bulunmaktadır.
Kısıtlar
Emtia için var olan benzer çeşitlilikteki sınırlar, akışlar için de tanımlanabilir.
3.3. Sektörel emisyon modellemesi - yaklaşım ve çıktı
Sektörel emisyonlar, bölüm 2.1 ve 2.2'de açıklanan yaklaşımların bir karışımı
kullanılarak modellenmektedir. Bu bakımdan, emisyonlar, sektördeki faaliyetlerin yan
ürünleri olarak modellenir ancak transit halindeki mallar değildir. Bu bağlamda,
emisyon faktörleri, Nisan 2006'da sunulan en son Ulusal Sera Gazı Envanteri'nden
alınan, 2006 IPCC Ulusal Sera Gazı Envanterleri Rehberi ve Türkiye 2015 Sera Gazı
Envanteri'ne dayanan süreçlerin ve girdi emtialarının özellikleridir. Bina sektörünün
basitleştirilmiş bir RES diyagramı olan Şekil 7, yaklaşımı şematik olarak
açıklamaktadır.
38
Şekil 7. Bina sektörü için basitleştirilmiş bir Referans Enerji Sistemi (RES) diyagramı
Tarım sektörü emisyon modellemesi, bu alandaki emtia ve süreçlerin yakın bir ilişki
içerisinde olması özelliği nedeniyle tasarlanıp uygulanmıştır. Süreçlerdeki her iki
emtianın da bir emisyon kaynağı oluşu ve bozulmadan kalabilen teknolojilerin,
emisyon seviyesi üzerinde büyük bir etkiye sahip olması nedeniyle Şekil 8'de
gösterildiği gibi emisyon üretimi üzerinde yakın takip uygulanmıştır. Bu alanda
emisyon ürünü olan metan, et türüne ve hayvanların beslendiği yem türüne göre bu
ürünlerle kuvvetli bağ oluşturabilmektedir.
39
Şekil 8. Emisyon takibi için süt, et ve yumurta üretimi ile ilgili Referans Enerji Sistemi (RES)
Sırasıyla, yan ürün olarak üretilen gübre, N2O ve CH4 için de emisyon kaynağıdır. Bu
bağlamda gübre yönetim süreci, emisyon formunun gübre tipi ve onu işleyen
teknolojiyle ilgili olarak yakından gözlenebilecek şekilde uygulanmaktadır (Şekil 9).
40
Şekil 9. Gübre işleme sistemi; basitleştirilmiş bir versiyon
Süreç devam ederken toprağın, azot ve diğer içeriklerle zenginleştirilmesi için
üretilmekte olan kompost kullanılmaktadır. Bu bakımdan mahsul üretimi, N2O
emisyonlarıyla birlikte üretilecek olan sentetik gübre, kompost ve mahsul türü ile
yakından ilgilidir. Mahsul üretim ve emisyon nesillerinin nasıl doğrudan bağlantılı
olduğu, Şekil 10’da özetlenmektedir.
41
Şekil 10. Modelde uygulanan bitkisel üretim yapısı
Ulaştırma sektörü için emisyon taşıyıcıları N2O ve metan, tarım sektörü uygulamasına
çok benzer şekilde modellenmiştir. Bununla birlikte CO2 ve CO2 emisyonlarının, dizel,
benzin gibi enerji taşıyıcılarından doğrudan yayıldığı şekilde ele alınmaktadır. Bu
bağlamda Şekil 11, taşımacılık sektörlerinde CO2 takibini açıkça göstermektedir;
burada emisyonlar doğrudan teknolojilere bağlı değildir.
42
Şekil 11. Ulaştırma sektörü için basitleştirilmiş bir Referans Enerji Sistemi (RES)
43
Atık sektörü doğrudan ve dolaylı emisyon takibinin bir karışımıdır. Özellikle atık işleme
teknolojilerinin emisyonları yakından takip edilmekte ve emtia yerine süreç eylemlerine
bağlanmaktadır. Bu açıdan, süreç temelli yaklaşım, modelin yapısında egemendir.
Şekil 12, emisyonlarla süreçlerin yakın eşleşmesini göstermektedir. Bu yaklaşımın
desteğiyle, kaynak, sektör ve teknoloji kümelerine dayalı ayrıntılı emisyon raporları
almak mümkün olmaktadır.
Şekil 12. Atık yönetimi uygulaması için basitleştirilmiş bir Referans Enerji Sistemi (RES)
3.4. Sonuç
Modelleme sistemi TIMES, zengin teknolojinin temsilcisi olarak; konut, tarım, ulaştırma
ve inşaat sektörlerinin, sektörel olarak modellenmesine olanak vermektedir. Bu
özgürlük uygulayıcılara, doğadaki çok karmaşık olan emisyonları, enerji akışlarını ve
politikaları modellemek için inanılmaz sayıda seçeneği uygulama yeteneği sağlar. Bu
raporda sunulan model sonuçları, okuyucuların, sonuçların ana fikrini
yakalayabilecekleri şekilde özetlenmiştir. Gerekirse paydaşlar daha fazla ayrıntı talep
edebilirler.
44
4. Sektörel Sera Gazı Azaltım Eylemlerinin Maliyet Değerlendirmesi
4.1. Tarım sektörü
4.1.1. Referans Senaryo projeksiyon özeti
Sera gazı envanterine göre Türkiye'nin toplam tarımsal sera gazı emisyonları, 2015
yılında 55,4 milyon ton karbondioksit eşdeğeri (CO2e)’dir ve sera gazı
emisyonlarındaki artış eğilimi, 1990'dan 2015'e kadar %28 olarak gerçekleşmiştir.
Son 5 ve 10 yıllık eğilimler ise emisyonlarda yıllık yaklaşık %4 artış olduğunu
göstermektedir. Bu yaklaşımla birlikte, nüfus ve GSYH büyümesi göz önünde
bulundurularak, sektörden gelen sera gazı emisyonlarının 2050 yılında 150 Mt
CO2e'nin üzerine çıkma ihtimali vardır. Türkiye'nin BMİDÇS’ye gönderilen en son
sera gazı envanterine göre, Şekil 13 tarım sektörü sera gazı emisyonlarının 1990
yılından 2017 yılına kadar olan değişimini göstermektedir. Bu sonuçlara göre 2017
yılında, tarım sektöründen kaynaklanan sera gazı emisyonları 62,5 Mt CO2e'ye
ulaşmıştır.24
Şekil 13. Tarımsal Sera Gazı (GHG) emisyonları (1990-2017)24
Tarım sektörü için tarihsel emisyonlar, Türkiye Ulusal Sera Gazı Envanteri'nden
alınmıştır. Tarım sektöründen kaynaklanan emisyon tahminleri, esas olarak hayvan
sayısı ve azotlu gübre tüketimine dayanan TIMES model çıktıları kullanılarak
yapılmaktadır.
24
Türkiye'nin 2019 Ulusal Envanter Raporu (NIR), https://unfccc.int/documents/194819
46 47 47 4745 44 44 42 44 44 42
4037
41 41 42 43 43 41 42 4446
5255 56 55
5863
0
10
20
30
40
50
60
70
19
90
19
91
19
92
19
93
19
94
19
95
19
96
19
97
19
98
19
99
20
00
20
01
20
02
20
03
20
04
20
05
20
06
20
07
20
08
20
09
20
10
20
11
20
12
20
13
20
14
20
15
20
16
20
17
mily
on
to
n C
O2e
Tarımsal Sera Gazı Emisyon Eğilimi
Sera Gazı Emisyonları
45
Tablo 2’de tarım sektörü için 2050 yılına kadar modelde hangi emisyon kaynaklarının
modelde çalışıldığını göstermektedir.
Tablo 2. Modelde kullanılan tarım sektörü Sera Gazı (GHG) emisyon kaynakları
Diazot Monoksit (N2O) emisyonu
projeksiyonları
Metan (CH4) emisyonu projeksiyonları
Sentetik ve hayvansal gübre
uygulamasına bağlı, doğrudan ve dolaylı
emisyonlar
Sığırlarda (süt ineği ve diğer sığırlar),
koyunlarda, keçilerde enterik CH4
emisyonları
Otlaklara yayılan hayvanlardan
kaynaklanan gübre atılımı emisyonu
Hayvansal gübre yönetimi sığır (süt
ineği ve diğer sığırlar), koyun, keçi ve
tavuk ile ilgili emisyonlar.
Bitki artıklarında depolanan azotun azot
bağlayıcı bitkilerle giderimi
Hayvansal gübre yönetimiyle ilgili
emisyonlar
Bu hesaplamalar, beş yıllık aralıklarla 2015-2050 yılları için tarım sektöründeki toplam
emisyonların yaklaşık %97,6'sını oluşturan enterik fermantasyon, tarımsal topraklar
ve gübre yönetiminden kaynaklanan emisyonları vermektedir. Pirinç ekimi, tarımsal
artıkların açıkta yakılması (anız yakımı) ve üre uygulaması gibi diğer emisyon
kaynakları, tarım emisyonları üzerinde küçük bir etkisi olduğu için hesaplamalara
dahil edilmemiştir (Tablo 3).
Tablo 3. 2015 yılında Türkiye'de Tarımsal Sera Gazı (GHG) emisyon kaynakları25
Tarımsal alt-kategoriler Toplam tarım
emisyonları içindeki payı
Enterik Fermantasyon 46.8%
Tarım Toprakları 39.8%
Hayvansal Gübre Yönetimi 11.0%
Diğerleri 2.4%
Pirinç ekimi
25
UNFCCC, 2019 Türkiye'nin Ulusal Sera Gazı Envanter Raporu (NIR) 1990-2017, https://unfccc.int/documents/194819
46
Tarımsal artıkların açıkta yakılması (anız yakma)
Üre uygulaması
Toplam 100%
Referans senaryo projeksiyonları 2006 IPCC ilkelerine göre yapılmıştır. Sektörden
gelen sera gazı emisyonlarının miktarını tahmin etmek için metodoloji seçiminde,
TÜİK ve Tarım ve Orman Bakanlığı (TOB) gibi resmi veri sağlayıcılardan toplanan
verilere dayalı olarak 2006 IPCC Düzey 1 ve Düzey 2 metodolojileri kullanılmıştır.
Tablo 4, alt sektörlere göre hangi düzey metodolojilerinin kullanıldığını
göstermektedir.
Tablo 4. Her bir alt sektör için kullanılan Hükümetler arası İklim Değişikliği paneli (IPCC)
metodolojileri
Alt-Sektörler CH4 N2O
Enterik
Fermantasyon
Süt Sığırları ve Diğer Sığırlar Düzey 2
Koyun ve Keçi Düzey 1
Gübre Yönetimi
Süt Sığırları ve Diğer Sığırlar Düzey 2 Düzey 1
Tavuk Düzey 2 Düzey 1
Koyun ve keçi Düzey 1 Düzey 1
Tarımsal Topraklar
Sentetik Gübre Düzey 1
Organik Gübre (Toprağa
Uygulanmış Hayvan Gübresi) Düzey 1
Tarımsal Artıklar Düzey 1
Atmosferik Birikim ve Sızıntı/
Yüzey Akışı Düzey 1
Enterik fermantasyon, geviş getiren ve geviş getirmeyen hayvanların sindirim
prosesidir ve CH4, bu prosesin sonucunda salınan emisyondur. Bu çalışmada,
hesaplamalar için modellemede üç hayvan türü seçilmiştir. Bunlar sığır (süt ineği ve
diğer sığırlar), koyun ve keçidir.
Yapılan projeksiyonlara göre, 2015 yılında enterik fermantasyondan kaynaklanan
emisyonlar, 26,6 Mt CO2e olarak hesaplanmış ve %49,1'lik bir artışla 2050 yılında
39,7 Mt CO2e'ye ulaşacağı hesaplanmıştır (Şekil 14).
47
Şekil 14. Referans senaryoya göre enterik fermantasyondan kaynaklanan sera gazı
emisyonları
Sonuçlar, emisyonların çoğunun sığırlardan (%80), ardından koyunlardan (%15,1) ve
keçiden (%4,9) kaynaklandığını göstermektedir.
Türkiye'de, sera gazı emisyonu tahmini için TIMES modeline yedi farklı gübre yönetim
sistemi (GYS) dahil edilmiştir. Bunlar aşağıda listelenmektedir:
▪ Anaerobik gölet
▪ Günlük serme
▪ Anaerobik çürütücü
▪ Kompostlama
▪ Hayvan altı biriktirme
▪ Katı depolama
▪ Mera
Bu yedi gübre yönetim sistemi modelde teknolojik sistemler olarak tanımlanmıştır.
Bazıları ilk yatırım ve işletme maliyetlerine sahipken, diğerleri modelde maliyetsiz
sistemler olarak tanımlanmıştır. Hayvan türleri bakımından, küçük ve büyük
büyükbaş hayvanların (sığır, koyun ve keçi) yanı sıra, tavuk da gübre yönetiminden
kaynaklanan sera gazı emisyonu hesaplamalarına dahil edilmiştir. Referans senaryo
sonuçlarına göre toplam sera gazı emisyonları temel yılda 4.6 Mt CO2e olarak
hesaplanmıştır ve %46,87'lik bir artışla, 2050 yılında 8.6 Mt CO2e'ye ulaşacaktır
(Şekil 15).
26.628.6
30.632.5
34.336.0
37.839.7
0.0
5.0
10.0
15.0
20.0
25.0
30.0
35.0
40.0
45.0
2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050
MtC
O2
eEnterik Fermantosyondan Kaynaklanan Sera Gazı
Emisyonları - Metan
48
Şekil 15. Referans senaryoya göre gübre yönetimi kaynaklı sera gazı emisyonları
TIMES modeli sonuçlarına göre, 2015 yılında gübre yönetiminden kaynaklı N2O
emisyonları (doğrudan ve dolaylı) toplam emisyonların %75 ile en büyük payına
sahipken, CH4 emisyonlarının payı %25'dir. Ayrıca, 2050 yılına kadar, bu eğilim
önemli bir değişiklik göstermeyecek ve N2O ve CH4'ün payları 2050'de sırasıyla
%73,1 ve %26,9 olacaktır.
Sentetik azot (N) gübrelemesi, toprağa uygulanan hayvan gübresi (organik
gübreleme), mahsul artıkları ve atmosferik birikim ve azot sızması / akması nedeniyle
dolaylı olarak salınan emisyonlar tarım toprağının ana emisyon kaynakları olarak
kabul edilmektedir. Referans senaryo projeksiyonlarında, bu faktörler modele
emisyon kaynakları olarak dahil edilmiştir. Toplam sera gazı emisyonları, referans
projeksiyon sonuçlarına göre, temel yıl emisyonları 18,3 Mt CO2e olarak
hesaplanmıştır ve %28,3 artışla, 2050 yılında 23,4 Mt CO2e'ye ulaşacaktır (Şekil 16).
4.6
5.8 6.0
6.9 7.07.7
8.38.6
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050
Mt
CO
2e
Yıl
Gübre Yönetiminden Kaynaklanan Sera Gazı Emisyonları
49
Şekil 16. Referans senaryoya göre tarım toprakları kaynaklı sera gazı emisyonları
Toplam tarım sektörü için hesaplanan referans senaryo emisyonları Şekil 17'de
gösterilmektedir. TIMES modeli projeksiyon sonuçlarına göre, tüm sektörün
emisyonları 2015 yılında 49.4 Mt CO2e seviyesinden %45.07 artarak 2050'de 71.7 Mt
CO2e'ye çıkacağı hesaplanmıştır (Şekil 17).
Şekil 17. Referans senaryoya göre tarım sektöründen kaynaklanan toplam sera gazı
emisyonları
2015 yılında, tarım sektöründen kaynaklanan toplam emisyon kaynaklarından %53,8
ile enterik fermantasyon en yüksek paya sahipken, tarımsal toprak ve gübre yönetimi
toplam emisyonların %36,9 ve %9,2'sini oluşturmaktadırlar. Temel yıl değerleriyle
karşılaştırıldığında bu üç alt sektörün emisyondaki payları arasında 2050 yılında hafif
18.318.9
19.920.6
21.522.7 23.1 23.4
10.00
12.00
14.00
16.00
18.00
20.00
22.00
24.00
26.00
2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050
Mt
CO
2e
Yıl
Tarım Topraklarından Kaynaklanan Sera Gazı Emisyonları
49.4
53.3
56.4
60.062.8
66.469.2
71.7
40.00
45.00
50.00
55.00
60.00
65.00
70.00
75.00
80.00
2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050
Mt
CO
2e
Referans Senaryo - Sera Gazı Emisyon Trendi
50
bir değişiklik olacaktır. 2050 yılında, enterik fermantasyon, payındaki küçük bir artışla,
tüm emisyonların %55,4’ünü oluştururken, tarımsal topraklar ve gübre yönetiminin
emisyon yüzdelerinin sırasıyla %32,7 ve %12 olacağı belirlenmiştir.
Hayvancılık sektörü (enterik fermantasyon ve gübre yönetimi), temel yılda yaklaşık
%63 (2015) ve hesaplanan son yıl için ise (2050) %67,4 ile emisyonların en büyük
payına sahiptir. Enterik fermantasyon, hayvancılık sektöründen gelen toplam
emisyonların %85'ini oluşturur. Hayvansal ürünlere olan talebin artmasıyla birlikte, bu
sektörün, 2050 yılına kadar sera gazı emisyon potansiyeli açısından, önemini
sürdürmesi beklenmektedir.
Benzer şekilde, tarımsal topraklardan kaynaklanan emisyonların projeksiyonun
sonuna doğru bir artış eğilimi göstermesi beklenmektedir. Sentetik azot (N)
gübrelemesi nedeni ile oluşan emisyonlar, temel yılda %38,6, son yılda %33,8 ile
emisyon payında en yüksek paya sahiptir. Sentetik azot (N) gübreleme payının
düşmesinin nedeni olarak, 2050 yılına kadar, seçilen ürünler için ekim alanlarının
boyutlarındaki değişiklikler gösterilebilir.
4.1.2. Sektörel maliyet değerlendirme yaklaşımı, veri toplama ve
doğrulama
Azaltım eylemlerini oluşturmak için kullanılan veriler büyük ölçüde TÜİK, Tarım ve
Orman Bakanlığı ve diğer kamu ve özel sektör kurumları gibi kamu kaynaklarından
toplanmıştır.
Tarım sektörünün, Türkiye'nin düşük karbonlu kalkınmasına katkısını değerlendirmek
için Tablo 5’de gösterildiği gibi dört azaltım eylemi seçilmiştir. Bu eylemlerle Türkiye,
tarımsal emisyonlarını 2050 yılına kadar 2015 yılı seviyesine göre %10'dan fazla
azaltma olanağına sahiptir.
Tablo 5. Tarım sektörü için seçilen azaltım eylemleri
Ana Emisyon Kaynakları Azaltım eylemleri
Enterik Fermantasyon Rasyonda yağ takviyesi kullanımı
Gübre Yönetimi Merkezi tip (büyük çiftlik) anaerobik çürütücüler (çiftlik
gübresinden biyogaz üretilmesi)
Tarımsal Topraklar Gübre uygulama oranlarının gerçekçi verim
hedeflerine göre ayarlanması
Tarımsal Topraklar ürün rotasyonu uygulamaları
51
Bu seçilen eylemlerin birbirleri için farklı maliyetleri vardır. Yüksek sera gazı azaltım
potansiyeline sahip olmasının yanı sıra, düşük maliyetli eylem olması tercih
edilmektedir.
TIMES modelinde her bir azaltım eylemi için 3 farklı maliyet tanımlanmıştır. Bu
maliyetler:
▪ Yatırım maliyetleri
▪ Faaliyet maliyetleri
▪ Akış maliyetleri
Yatırım maliyetleri
Teknolojinin yatırım maliyeti, satın alma sırasında bir kez gerçekleştiğinden, dört
eylem için, azaltım eyleminin yeni teknolojiye ihtiyaç duyup duymadığı
hesaplanmıştır.
Akış maliyetleri
Akış maliyeti, emtia akışlarından ve azaltım işlemlerinde süreçler ile ürünler
arasındaki bağlantılardan elde edilmektedir ve her işlemde, süreç tarafından tüketilen
veya üretilen emtia miktarından ve değerinden hesaplanmaktadır.
Örneğin, enterik fermantasyondan kaynaklanan sera gazı emisyonlarını azaltmayı
hedefleyen azaltım eylemi için, yemden gübreye, elektriğe ve kompost üretimine
kadar olan maliyetler kullanılarak akış maliyeti hesaplanmıştır. Enterik fermantasyon
ve gübre yönetimi sistemleri için TIMES modelinde tanımlanan materyal akışı Şekil
18’de verilmektedir.
Şekil 18. Enterik fermantasyon ve gübre yönetim sistemleri için TIMES modelinde tanımlanan
materyal akışı
52
Modeldeki girdi ve çıktı akışı olan, rasyonda yağ takviyesi kullanımına ilişkin
maliyet unsurları aşağıda verilmektedir:
Girdi akışı:
▪ (tüketilen) süt sığırı yemi (18 ısı üretimi (HP), 2600 metabolik enerji (ME)),
▪ Et sığırı yemi (14 HP, 2800 ME),
▪ Koyun, keçi ve kümes hayvanı yemleri,
▪ yonca samanı,
▪ mısır silajı,
▪ şeker pancarı kamışı,
▪ buğday samanı,
▪ yağ kaynağı olarak ay çiçeği yağı,
Çıktı akışı:
▪ (üretilen) hayvan gübresi,
▪ kompost,
▪ elektrik.
Faaliyet maliyeti
Eylem maliyeti, eylemlerin işletme ve bakımı (İ&B) olarak değişken maliyetlerden
üretilmekte ve teknolojinin eylem birimi başına tahakkuk etmektedir.
Maliyet değerlendirmesi de dahil olmak üzere toplanan veriler ve modelleme
yaklaşımı, Kasım 2018 ve Mart 2019'da iki kez yapılan sektörel Çalışma Grubu
danışma toplantılarında paydaşlarla görüşülmüştür. Bu toplantılar sonucunda
uygunluk görüşü alınmıştır.
4.1.3. Azaltım eylemlerinin maliyeti
➢ Azaltım eylemi 1 – Rasyonda yağ takviyesi kullanımı
Pek çok durumda, konsantre içerik maddeleri yerine daha pahalı olan ilave yağ
tohumlarının satın alınması, besleme maliyetlerini arttıracak ve çiftçiler, artan
maliyetlerden etkilenebilecektir. Enterik Metan emisyonunu azaltmak için sığır
rasyonlarına, yağ takviyesi olarak seçilen ayçiçeği yağı, Türkiye'de yağlı tohumlar
arasında yaygın olarak üretildiğinden, hayvanlarda etkin yağ takviyesi olarak da kabul
edilmektedir. Ayrıca, kolza tohumu, pamuk tohumu, keten tohumu, hindistan cevizi
yağı gibi diğer benzer ürünlerden daha ucuzdur. Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma
53
Teşkilatı’na (OECD)26 göre, hayvan beslenmesinde kullanılan yağlar, enterik Metan
emisyonlarının azaltılmasında iyi bir etkiye sahiptir (rasyona %1 Kuru Madde alımı
(DMI) oranında yağ ilavesi, metanın yaklaşık %4 oranında azaltmasına neden
olabilmektedir).
Diyete eklenen yağla elde edilen azaltım için, süt sığırları ve diğer sığırlardan salınan
referans enterik metan emisyonlarına kıyasla sığır başına %20 oranında
emisyonlarda azalma sağlanacağı öngörülmüştür.
Sığırların yemlerine ayçiçek yağı eklenmesi azaltım eylemi olarak tanımlanmış ve ilgili
maliyetler aşağıdaki varsayımlar kullanılarak hesaplanmıştır.
▪ Farklı sığır ırkları için günlük %5 kuru madde alımı kadar ayçiçeği yağı tüketimi
(kültür-süt, melez-süt, yerli-süt, kültür-diğer sığır, melez-diğer sığır ve yerli-
diğer sığır),
▪ Ayçiçeği yağının aynı miktarda işlenmemiş konsantre yem kütlesinin yerine
geçmesi,
▪ Maliyet bileşenleri olarak;
• Hesaplamalarda süt ve et sığırlarının üretim maliyetlerinin birlikte kullanımı,
• TIMES model kabulleri nedeniyle, yem rasyonlarındaki temel yıl maliyet
kalemlerinin 2015-2050 döneminde aynı kalması,
• TIMES modeli kabulleri nedeniyle temel yıl fiyatlarının 2015-2050 döneminde aynı
kalması.
TIMES model sonuçlarına göre, enterik fermantasyondan kaynaklanan sera gazı
emisyonlarının azaltımı, kullanılan azaltım senaryosuna göre 34.9 Mt CO2e'ye
ulaşacaktır. 2015-2050 döneminde ise enterik fermantasyondan kaynaklanan
emisyonlar, referans senaryoya göre yaklaşık %12,1 düşmüştür (Şekil 19).
26
OECD (2016), Türkiye'de İnovasyon, Tarımsal Verimlilik ve Sürdürülebilirlik, OECD Gıda ve Tarım İncelemeleri, OECD
Yayınları, Paris.
54
Şekil 19. Azaltım senaryosuna göre enterik fermantasyondan kaynaklanan Sera Gazı (GHG)
emisyonları
Yem rasyonlarında ayçiçeği yağı kullanılmasının, Türkiye'nin toplam tarımsal
emisyon üzerindeki etkileri Şekil 20'de gösterilmektedir. Referans senaryoda,
tarımsal emisyonların 2015 yılında 49,43 Mt CO2e iken %45,07'lik artışla 2050 yılında
71,7 Mt CO2e çıktığı gözlenmektedir. Rasyonda yağ takviyesi kullanılması
eyleminin uygulanmasından sonra ise 2050 yılında %35,37 artışla 66.91 Mt CO2e
olacağı hesaplanmıştır (Şekil 20). Karbon azaltım katkısının, yağ takviyesinin
tarımsal emisyon azaltım eylemi olarak kullanılma düzeyinin düşük seviyede
tutulması nedeniyle çok sınırlı kaldığı görülmüştür. Uzmanlar, ekonomik ve sosyal
etkileri dikkate alarak, hayvan (sığır) nüfusunun %10'una kadar yağ takviyesi
uygulama sınırı koymuşlardır.
Toplam tarımsal emisyonları, referans senaryo ile karşılaştırıldığında rasyonda, yağ
takviyesinin kullanılmasıyla azaltımı oranı 2020’de %0,3, 2025'te %2, 2030'da %3,
2035'te %4, 2040'ta %5, 2045'te %6 ve 2050 yılında yalnızca %7 olarak
hesaplanmıştır.
26.628.6
30.632.5
34.336.0
37.839.7
26.628.4 29.5 30.5 31.5 32.4 33.5 34.9
0.0
5.0
10.0
15.0
20.0
25.0
30.0
35.0
40.0
45.0
2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050
Mt
CO
2e
Yıl
Enterik Fermentasyon Kaynaklı Sera Gazı Emisyonları
Referans Senaryo Azaltım Senaryosu -Rasyonda yağ takviyesi kullanımı
55
Şekil 20. Referans ve 1. azaltım senaryosu - (rasyonda yağ takviyesi kullanımı) sera gazı
emisyonlarının karşılaştırılması
Sermaye (Yatırım) maliyeti
Rasyona ayçiçeği yağı ilave etmek, hayvanları beslerken, süt ve et üretirken ek bir
maliyete neden olmaktadır. Bu maliyet, üretimi sürdürmek için gerekli olan ve
herhangi bir yatırıma ihtiyaç duymayan işletme maliyeti olarak tanımlanmıştır. Bu
nedenle, yem rasyonlarında ayçiçeği yağı kullanmanın ek bir yatırım maliyeti yoktur.
İ&B ve enerji (yakıt) maliyetlerinin değişimi
Faaliyet 3.1 raporunda belirtildiği gibi, enterik fermantasyon azaltım faaliyeti için,
ortalama hayvan ağırlıkları ve günlük brüt enerji değerlerine göre üç farklı sığır ırkı
(kültür, melez ve yerli) için üç tür yem rasyonu hazırlanmıştır. yağ takviyesi
yapılmadan tipik bir besin bileşimi hazırlanmış ve “Referans” olarak adlandırılmıştır.
Bu yem rasyonunun maliyeti, referans senaryo hesaplamalarında kullanılmıştır. Daha
sonra, ikinci olarak, her bir hayvan ırkının günlük enerji ihtiyaçları göz önünde
bulundurularak her bir rasyona yemin %5 Kuru Madde Miktarı kadar ayçiçeği yağı
eklenerek “Yağ” rasyonları hazırlanmıştır. Bu rasyonların maliyeti ise azaltım
senaryosu hesaplamalarında kullanılmıştır. Bu rasyon maliyetlerinin
hesaplanmasında her bir maliyet kaleminin temel yıl fiyatları referans olarak
alınmıştır.
49.4
53.3
56.4
60.0
62.8
66.4
69.2
71.7
49.43
53.0855.39
58.0860.04
62.7864.88
66.91
40.0
45.0
50.0
55.0
60.0
65.0
70.0
75.0
80.0
2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050
Mt
CO
2e
Yıl
Referans ve Azaltım Senaryosu 1
Referans Senaryo Azaltım Senaryosu - Rasyonda yağ takviyesi kullanımı
56
TIMES model sonuçlarına göre, hayvanların rasyonunda (yem katkı maddesi olarak
ayçiçeği yağı) yağ takviyesi kullanılması eyleminin toplam azaltım maliyetinin 2020'de
34 milyon ABD$, 2025'te 207 milyon ABD$, 346 milyon ABD$ 2030'da 2035'te 459
milyon ABD$, 2040'ta 635 milyon ABD$, 2045'te 842 milyon ABD$ ve 2050'de 1010
milyon ABD$ olduğu tespit edilmiştir. Bu azaltım eyleminin sonucu olarak, referans
senaryoya (“Referans”) kıyasla yem (“Yağ”) rasyonunda bazı yem ürünleri
kullanılmamış veya daha az kullanılmıştır. Maliyet tasarrufu dikkate alındığında, yağ
katkı maddelerinin maliyeti çok daha yüksektir ve tahmin döneminde ek maliyetlere
neden olduğu görülmüştür (Tablo 6).
Tablo 6. Referans ve azaltım senaryosundaki yem maliyetlerinin değişimi (milyon ABD$)
Maliyet Kalemi 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050
Ayçiçeği yağı
(Kuru Maddenin %5'i) 0 34 207 346 459 635 842 1010
Süt sığırı yemi 0 0 0 0 0 0 -21 -39
Et sığırı yemi 0 -19 -118 -175 -203 -263 -290 -314
Mısır silajı 0 -3 -19 -24 -23 -28 -30 -33
Şeker pancarı kamışı 0 2 13 17 16 20 21 23
Buğday samanı 0 2 13 18 16 20 22 24
Toplam akış
maliyeti 0 16 96 180 266 385 544 670
Eylemin toplam maliyeti
Tablo 7, sera gazı emisyon potansiyeli ve maliyetler açısından referans ile azaltım
senaryoları arasındaki karşılaştırma sonuçlarını göstermektedir. Referans senaryo ile
karşılaştırıldığında azaltım senaryosunun, toplam sera gazı emisyonu azaltım
potansiyeli 2050'de %7 olmaktadır. Ancak, azaltım senaryosunun toplam maliyeti,
referans senaryodakinden daha yüksektir ve ikisi arasındaki toplam maliyet farkı,
2050 yılında %3’tür.
Tablo 7. Sera gazı emisyonları- referans ve 1. azaltım senaryosu maliyetleri (rasyonda yağ
takviyesi kullanımı)
Maliyet
Kalemi Birim 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050
57
Referans
Senaryo
Toplam sera gazı
emisyonu (Mt
CO2e)
49.4 53.3 56.4 60.0 62.8 66.4 69.2 71.7
Toplam maliyet
(milyon ABD$) 9787 16636 17464 17904 19313 20087 20812 21735
AS1–
Rasyonda
yağ takviyesi
kullanımı
Toplam sera gazı
emisyonu (Mt
CO2e)
49.43 53.08 55.39 58.08 60.04 62.78 64.88 66.91
Toplam maliyet
(milyon ABD$) 9787 16652 17560 18084 19579 20472 21356 22405
% Değişim
Toplam sera gazı
emisyonu (%) 0.0 -0.3 -1.9 -3.2 -4.4 -5.5 -6.2 -6.7
Toplam maliyet
(%) 0.0 0.1 0.5 1.0 1.4 1.9 2.5 3.0
Ton başına
azaltım
maliyeti
ABD$/ton CO2e 0.0 91.6 91.6 94.2 96.4 105.6 127.3 139.8
➢ Azaltım eylemi 2 – Merkezi tip (büyük çiftlik) anaerobik çürütücüler (çiftlik
gübresinden biyogaz üretilmesi)
Merkezi tip anaerobik çürütücüler, bireysel çiftçilerin atıklarını büyük çaplı bir çürütme
işlemi ve sermaye maliyetlerinin dağıtılması için gönderdikleri sistemlerdir ve bu
çalışma için bir azaltım eylemi olarak belirlenmiştir. Anaerobik çürütme sisteminden
üretilen biyogaz, esas olarak ısı ve elektrik üretmek için kullanılmaktadır. Merkezi tip
tesislerin en büyük avantajlarından biri, tüm yıl boyunca tutarlı bir atık tedariki
sağlamak için ek organik atık (gübre) alabilmeleridir.
Bu azaltım eylemi için iki tür maliyet tanımlanmaktadır. Bunlar:
▪ Yatırım maliyeti
▪ İşletme ve bakım (İ&B) maliyetleridir.
Azaltım senaryosunda, anaerobik çürütme kapasitesi payının kademeli olarak
%23,2'ye çıkacağı öngörülmektedir (Şekil 21). Referans senaryo ile
karşılaştırıldığında bu artış, sera gazı emisyonlarının (CH4 ve N2O), gübre yönetim
sisteminden 2050 yılına kadar %10,8 oranında azalmasına neden olmaktadır.
Azaltım senaryosunda, sera gazı emisyonları 2015 yılında 4,6 Mt CO2e seviyesinden
2050 yılında 7,1 Mt CO2e seviyesine çıkarak %35,5 oranında artacaktır (Şekil 21).
58
Şekil 21. İkinci azaltım senaryosuna göre gübre yönetiminden kaynaklı sera gazı emisyonları
Gübrenin biyogaz tesisine gönderilmesinin toplam tarımsal emisyonlar üzerindeki
potansiyel etkisi Şekil 22’de gösterilmektedir. Referans senaryoda, tarımsal
emisyonlar 2015 yılındaki 49.43 Mt CO2e değerinden %45,07 artış ile 2050 yılında
71.70 Mt CO2e ulaşacağı hesaplanırken, azaltım senaryosu ile toplam sera gazı
emisyonları %41,13 artış ile 2050 yılında 69.76 Mt CO2e’ye ulaşacaktır. Referans
senaryoya göre, bu eylemle birlikte toplam tarımsal emisyonlardaki azalmanın
2020'de %0,4, 2025'te %0,8, 2030'da %1,4, 2035'te %1,6, 2040'ta %1,9, 2045'te
%2,5 ve 2050'de sadece %2,7 olacağı hesaplanmıştır.
4.6
5.8 6.06.9 7.0
7.78.3 8.6
4.6
5.7 5.8 6.3 6.4 6.9 7.0 7.1
0
2
4
6
8
10
2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050
Mt
CO
2e
Gübre Yönetimi Kaynaklı Sera Gazı Emisyonları - Azaltım Senaryosu 2
Referans Senaryo
Azaltım Senaryosu - Merkezi (büyük çiftlik) tip anaerobik çürütücüler (biyogaz)
59
Şekil 22. Referans ve 2. azaltım senaryosu – Merkezi tip (büyük çiftlik) Anaerobik Çürütücüler
(çiftlik gübresinden Biyogaz eldesi) – sera gazı emisyonlarının karşılaştırılması
Sermaye (Yatırım) maliyeti
Tarım sektöründeki azaltım eylemlerinden, merkezi tip (büyük çiftlik) anaerobik
çürütme (çiftlik gübresinden biyogaz üretilmesi) eylemi en yüksek yatırım maliyetine
sahiptir. Tablo 8, bu eylemin yatırım maliyetlerini beşer yıllık döneme göre
göstermektedir. TIMES model sonuçlarına göre, toplam yatırım maliyeti 2020'de 47
milyon ABD$’dır ve 2050'de 1,126 milyar ABD$’na ulaşması beklenmektedir.
Tablo 8. Referans ve 2. azaltım senaryosu yatırım maliyetlerindeki değişim (milyon ABD$)
Maliyet kalemleri 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050
Kümes_ Referans 0 0 41 77 131 309 363 442
Et Sığırı Gübresi
Anaerobik çürütme 0 14 29 41 55 72 92 110
Süt Sığırı Gübresi
Anaerobik çürütme 0 13 76 100 134 196 250 266
Diğer Gübre Türleri için
Anaerobik çürütme 0 9 25 42 64 107 145 174
Et Sığırı Gübresi için
Kompostlama 0 0 -3 -6 -9 -13 -38 -41
49.4
53.3
56.4
60.0
62.8
66.4
69.2
71.7
49.43
53.05
56.00
59.14
61.81
65.1567.44
69.76
40.0
45.0
50.0
55.0
60.0
65.0
70.0
75.0
80.0
2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050
Mt
CO
2e
Yıl
Referans ve Azaltım Senaryosu 2
Referans Senaryo
Azaltım Senaryosu - Merkezi (büyük çiftlik) tip anaerobik çürütücüler (biyogaz)
60
Diğer Gübre Türleri için
Kompostlama 0 0 0 0 0 0 0 0
Kombine Çevrim Gaz
Türbini (CCGT) 0 10 36 51 65 99 130 151
Toplam Yatırım
Maliyeti 0 47 204 304 440 771 964 1126
İşletme & Bakım ve enerji (yakıt) maliyetlerinin değişimi
Biyogaz İşletim tesisinin yıllık faaliyet maliyeti de diğer azaltım eylemlerinden daha
yüksektir. 2020'den 2050'ye kadar olan dönemdeki toplam faaliyet maliyetleri önemli
bir artış eğilimi göstermektedir. Model sonuçlarına göre, 2020 yılında maliyet 78
milyon ABD$ iken, 2050 yılında 1,210 milyar ABD$’na ulaşması beklenmektedir.
Maliyetin büyük kısmının ise tüm projeksiyon döneminde süt sığırı gübresinin
anaerobik çürütmesine ait olduğu hesaplanmıştır (Tablo 9).
Tablo 9. Referans ve 2. azaltım senaryosundaki faaliyet maliyetlerindeki değişim (milyon
ABD$)
Maliyet kalemleri 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050
Et Sığırı Gübresi
Anaerobik Çürütme 0 29 60 85 124 155 190 232
Süt Sığırı Gübresi
Anaerobik Çürütme 0 27 157 205 299 414 514 573
Diğer Gübre Türleri için
Kompostlama 0 19 50 86 133 223 297 363
Et Sığırı Gübresi için
Kompostlama 0 2 -8 -16 -23 -31 -94 -103
Süt Sığırı Gübresi için
Kompostlama 0 -5 -4 0 0 0 56 59
Kombine Çevrim Gaz
Türbini (CCGT) 0 6 20 28 38 57 73 86
Yıllık faaliyet maliyeti 0 78 275 387 571 818 1036 1210
Biyogaz tesisinin akış maliyeti Tablo 10'da gösterilmektedir. Anaerobik
çürütücülerden üretilen biyogaz, ısı ve elektrik üretmek için kullanıldığından, enerji
satışlarından dolayı negatif maliyetlere neden olmaktadır. TIMES model sonuçlarına
göre, biyogaz tesislerinin işletilmesi, aşağıdaki tabloda görüldüğü gibi, 2020-2050
döneminde Türkiye ekonomisine önemli bir fayda sağlayacaktır.
61
Tablo 10. Referans ve 2. azaltım senaryosu için akış maliyetlerindeki değişim (milyon ABD$)
Maliyet kalemleri 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050
Kümes Hayvanları yem
İthali 0 0 2 4 6 15 18 22
Sentetik %21'lik Azotlu
Gübresi İthalatı 0 0 0 0 2 3 3 3
İhraç Edilen Elektrik 0 0 0 0 -29 -660 -880 -1082
YEKDEM Tarifesi ile
İhraç Edilen Elektrik 0 -130 -458 -643 -409 0 0 0
İhraç Edilen Yüksek
Kalite Kompost 0 5 12 82 90 51 136 142
İhraç Edilen Düşük
Kalite Kompost 0 0 2 1 0 0 0 0
Toplam akış maliyeti 0 -125 -443 -556 -339 -591 -724 -915
Bu azaltım eyleminin yatırım, faaliyet ve akış maliyetleri Şekil 23'te verilmiştir. Şekilde
görüldüğü üzere, faaliyet ve yatırım maliyeti, eylemin toplam maliyetinin büyük bir
kısmını oluşturmaktadır. Öte yandan, biyogaz tesislerinde üretilen elektrik satışı
sayesinde, önemli miktarda negatif maliyet ortaya çıkmaktadır. Bununla birlikte,
referans senaryoların toplam maliyetine ek olarak, bu eylemin toplam maliyetinin
2050 yılında 1421 milyon ABD$’na ulaşması beklenmektedir.
62
Şekil 23. 2. Azaltım senaryosunun maliyeti - Merkezi tip (büyük çiftlik) anaerobik çürütücüler
63
Azaltım eyleminin toplam maliyeti
Tablo 11, sera gazı emisyon potansiyeli ve maliyetler açısından referans ile azaltım
senaryoları arasındaki karşılaştırma sonuçlarını göstermektedir. Referans senaryoya
kıyasla, azaltım senaryosunun toplam sera gazı emisyonu azaltma potansiyeli
2050'de %1,9'a ulaşmaktadır. Bununla birlikte azaltım senaryosunun toplam maliyeti,
referans senaryodakinden daha yüksektir ve 2050'de bu iki senaryo arasındaki farkın
%6,5 olacağı belirlenmiştir.
Tablo 11. Referans ve 2. azaltım senaryosu için – (Merkezi tip (büyük çiftlik) anaerobik
çürütücüler) – sera gazı (GHG) emisyonları ve maliyetleri
Maliyet
kalemi Birim 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050
Referans
Senaryo
Toplam Sera Gazı
Emisyonu (Mt
CO2e)
49.4 53.3 56.4 60.0 62.8 66.4 69.2 71.7
Toplam Maliyet
(milyon ABD$) 9787 16636 17464 17904 19313 20087 20812 21735
AS2–
Merkezi tip
anaerobik
çürütme
Toplam Sera Gazı
Emisyonu (Mt
CO2e)
49.43 53.05 56.00 59.14 61.81 65.15 67.44 69.76
Toplam Azaltım
Maliyeti (milyon
ABD$)
9787 16636 17501 18039 19987 21085 22087 23155
Değişim
Toplam Sera Gazı
Emisyonu (%) 0.0 -0.4 -0.8 -1.4 -1.6 -1.9 -2.5 -2.7
Toplam Maliyet
(%) 0.0 0.0 0.2 0.8 3.5 5.0 6.1 6.5
Ton başına
azaltım
maliyeti
ABD$/ton CO2e 0.0 -0.3 83.6 157.9 684.3 783.5 742.0 731.1
➢ Azaltım eylemi 3 - Gübre uygulama oranlarının gerçekçi verim hedeflerine göre
ayarlanması
Analiz için seçilen toprak N2O azaltım eylemleri; belirli ürünler için azot (N) bazlı
gübrenin toplam tüketimini azaltmada daha verimli bir azot (N) bazlı gübre uygulama
oranının benimsenmesini içermektedir. Burada analizde kullanılan, bu N2O azaltım
eylemleri, daha az azot (N) bazlı gübre girişi nedeniyle maliyet tasarrufu
sağlamaktadır. Bu maliyet tasarrufu, bölgesel azotlu gübre azaltım miktarının, Tarım
64
ve Orman Bakanlığı'ndan temin edilen en çok kullanılan azotlu gübrelerin ortalama
fiyatı ile çarpılarak hesaplanmıştır.
Eylemin maliyet bileşenleri olarak, aşağıdaki özellikler göz önünde
bulundurulmuştur:
▪ Kg başına mahsul üretim maliyeti
▪ Kg başına mahsullerin azotlu (N) gübre maliyeti
▪ Kg başına mahsullerin satış fiyatı
Uzmanlar tarafından yapılan tahminlere göre, modelleme çalışmaları için seçilen 15
ürün arasında, sadece 7 ürün için azotlu (N) gübreleme oranlarında ayarlamalar
yapılabileceği belirlenmiştir. Bu ürünler aşağıda listelenmektedir:
Tablo 12. Azotlu (N) gübre kullanımında maksimum azaltım oranı
Ürün
Azotlu gübre kullanımında
maksimum azaltım oranı
%
Mısır 16.0
Kuru fasulye 60.7
Şeker pancarı 27.9
Kanola (Kolza
tohumu) 41.9
Yonca 32.8
Pamuk 19.1
Soya fasulyesi 50.4
Gübre uygulama oranlarının gerçekçi verim hedeflerine göre ayarlanmasının
Türkiye'nin toplam tarımsal emisyonları üzerindeki potansiyel etkileri Şekil 24’te
gösterilmektedir. Tarımsal emisyonlar, referans senaryoda, 2015 yılında 49.4 Mt
CO2e iken %45.07 artışla 2050 yılında 71.7 Mt CO2e'ye ulaşacağı hesaplanırken, bu
eylemin uygulanması ile toplam emisyonlar 2050 yılında %44.04 artışla 71.19 Mt
CO2e olacağı hesaplanmıştır (Şekil 24). Tarımsal azaltım eylemi olarak optimum
miktarda azotlu gübre kullanımının emisyon azaltımına katkısı oldukça düşük
seviyede olduğu tespit edilmiştir – tüm projeksiyon dönemi boyunca %1’in altındadır.
Bu eylemin toplam tarımsal emisyon azaltımları, referans senaryo ile kıyaslandığında
2030'da %0,4, 2035'te %0,5, 2040'ta %0,6, 2045'te %0,7 ve 2050'de de %0,7
oranlarında olduğu tespit edilmiştir.
65
Şekil 24. Referans ve 3. azaltım senaryosu – (Gübre uygulama oranlarının gerçekçi verim
hedeflerine göre ayarlanması) – sera gazı emisyonlarının karşılaştırılması
Sermaye (Yatırım) Maliyeti
Gübre uygulaması, tahıl üretimi için yıllık bir işlemdir. Bu nedenle, bu eylem için
herhangi bir yatırım maliyeti yoktur.
İ&B ve enerji (yakıt) maliyetlerinin değişimi
Optimum dozdan daha yüksek gübre kullanılan 7 ürün için azotlu (N) gübre kullanım
oranlarında ayarlamalar yapıldığında, bu işlemin toplam faaliyet maliyeti 2025 yılında
1 milyon ABD$, 2030 yılında 17 milyon ABD$ olarak belirlenmiştir. 2035'te 35 milyon
ABD$, 2040'ta 57 milyon ABD$, 2045'te 90 milyon ABD$ ve 2050'de 187 milyon
ABD$'na ulaşacaktır. Referans senaryoya kıyasla, bu eylemin maliyeti çok düşüktür
ve göz ardı edilebilir (Şekil 25).
49.4
53.3
56.4
60.0
62.8
66.4
69.2
71.7
49.43
53.25
56.43
59.79
62.51
66.05
68.6771.19
40.0
45.0
50.0
55.0
60.0
65.0
70.0
75.0
80.0
2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050
Mt
CO
2e
Yıl
Referans ve Azaltım Senaryosu 3
Referans Senaryo
Azaltım Senaryosu - Gübre uygulama oranlarının gerçekçi verim hedeflerine göre ayarlanması
66
Şekil 25. 3. Azaltım senaryosu (Gübre uygulama oranlarının gerçekçi verim hedeflerine göre
ayarlanması) faaliyet maliyetleri
Azaltım eyleminin toplam maliyeti
Tablo 13, sera gazı emisyon potansiyeli ve maliyetler açısından referans ve azaltım
senaryoları karşılaştırma sonuçlarını göstermektedir. Referans senaryoya kıyasla,
azaltım senaryosunun toplam sera gazı emisyonu azaltım potansiyeli, 2050'de
%0,5'e ulaşmaktadır. Bununla birlikte, azaltım senaryosunun toplam maliyeti,
referans senaryodaki miktardan biraz daha yüksektir ve iki senaryo arasındaki farkın
2050'de %0,1 olacağı hesaplanmaktadır.
Tablo 13. Referans ve 3. azaltım senaryosu için (Gübre uygulama oranlarının gerçekçi verim
hedeflerine göre ayarlanması) sera gazı emisyonları ve maliyetleri
Senaryo Birim 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050
Referans
Senaryo
Toplam Sera
Gazı
Emisyonları
(Mt CO2e)
49.4 53.3 56.4 60.0 62.8 66.4 69.2 71.7
Toplam
Maliyet
(milyon ABD$)
9787 16636 17464 17904 19313 20087 20812 21735
AS3 - Gübre
uygulama
oranlarının
gerçekçi verim
hedeflerine
göre
ayarlanması
Toplam Sera
Gazı
Emisyonları
(Mt CO2e)
49.43 53.25 56.43 59.79 62.51 66.05 68.67 71.19
Toplam
Azaltım
Maliyeti
(milyon ABD$)
9787 16636 17464 17905 19316 20092 20820 21752
67
Değişim
Toplam Sera
Gazı
Emisyonları
(%)
0.0 0.0 0.0 -0.4 -0.5 -0.6 -0.7 -0.7
Toplam
Maliyet (%)
0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.1
Ton başına
azaltım
maliyeti
ABD$/ ton
CO2e 0.0 0.0 9.4 7.1 11.0 13.9 16.7 33.2
➢ Azaltım Faaliyeti 4 – Baklagiller ile ürün rotasyonu
Ürün rotasyonu; farklı ürünlerin birkaç büyüme mevsimi boyunca aynı parselde sıralı
olarak ekilmesini ifade etmektedir. Baklagiller ile ürün rotasyonu, topraktaki karbon
içeriğini artırma kapasitesi ve azotlu gübre gereksinimini azaltma kapasitesi ile
tanınmaktadır. Böylece gübre kullanımından kaynaklanan N2O emisyonlarının
azaltılması mümkün olabilmektedir. Ürün rotasyonu uygulamaları için toplam 8 ürün
seçilmiştir. Tablo 14, ürün rotasyonunun azaltım etkisi için hangi ürünlerin
kullanıldığını ve rotasyona alındığını göstermektedir.
Tablo 14. Kuru ve sulu tarımda uygulanan ürün rotasyonları
Mevcut ürün rotasyona giren ürün
buğday (sulu) nohut (sulu)
buğday (kuru) nohut ve fiğ (kuru)
arpa (sulu) mercimek (sulu)
arpa (kuru) mercimek ve korunga (kuru)
mısır (sulu) soya fasulyesi ve fiğ (sulu)
Buğday, arpa ve mısır hem üretim miktarı hem de ekim alanlarının büyüklüğü
bakımından Türkiye'deki en önemli ürünlerdir. Bu ürünler, bazı baklagiller ile
rotasyona sokularak daha az miktarda N gübre kullanımı gibi bir azaltım eylemiyle,
üretim kaybı olmadan sera gazı emisyonlarını azaltılması beklenmektedir. Faaliyet
3.1 raporunda da belirtildiği gibi bu tür bir eylemin, sera gazı azaltımı üzerindeki
olumlu etkisinin yanı sıra, aşağıda listelenen alanlarda çevresel faydaları da olacaktır:
▪ Toprağa karbon girişini arttırmak ve toprağın organik madde seviyesini
korumak veya iyileştirmek;
▪ Toprak verimliliğini ve toprak yapısını iyileştirmek
▪ Baklagiller sayesinde girdileri azaltmak (özellikle azotlu sentetik gübreler);
▪ Erozyon kontrolü ve sel riski yönetimi, yabani ot, zararlı ve hastalık yönetimi;
68
Baklagiller ile ürün rotasyonunun Türkiye'nin toplam tarımsal emisyonlar üzerindeki
potansiyel etkileri Şekil 26'da gösterilmektedir. Referans senaryoya göre, 2015
yılında 49.43 Mt CO2e olan tarımsal emisyonların %45.07 artışla 2050 yılında 71.70
Mt CO2e'ye ulaşacağı, baklagiller ile ürün rotasyonu eylemi uygulandığında
emisyonlar 2050 yılında 71.42 Mt CO2e’ye ulaşacağı hesaplanmıştır. Baklagiller ile
ürün rotasyonu eyleminin emisyon azaltım oranı modelleme periyodu boyunca çok
düşük seviyelerde – yaklaşık %1’nin altında- kalacağı tespit edilmiştir. Aşağıdaki
şekilde görüldüğü gibi (Şekil 26), bu faaliyetin tarımsal emisyonları azaltım oranları,
referans senaryoya göre 2030'da %0,1, 2035'te %0,3, 2040'da %0,4, 2045'te %0,4
ve 2050'de ise sadece %0,4 olarak bulunmuştur.
Şekil 26. Referans ve 4. azaltım senaryosu - (Baklagillerle ürün rotasyonu) - sera gazı
emisyonlarının karşılaştırması
Sermaye (Yatırım) maliyeti
Rasyonda yağ takviyesi kullanmanın azaltılması ve gübre uygulama oranlarının
gerçekçi verim hedeflerine ayarlanması eylemlerinde olduğu gibi, bu eylemin de
herhangi bir yatırıma ihtiyacı yoktur. Azotlu gübre uygulamasındaki değişikliklerle
49.4
53.3
56.4
60.0
62.8
66.4
69.2
71.7
49.43
53.25
56.44
59.91
62.59
66.18
68.89
71.42
40.0
45.0
50.0
55.0
60.0
65.0
70.0
75.0
80.0
2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050
Mt
CO
2e
Yıl
Referans ve Azaltım Senaryosu 4
Referans Senaryo Azaltım Senaryosu - Baklagillerle ürün rotasyonu
69
sera gazı emisyonunun azaltılmasında sağlanan olumlu etkilere benzer etki
görülmektedir. Bu nedenle bu modelde de hiçbir yatırım maliyeti tanımlanmamıştır.
İ&B ve enerji (yakıt) maliyetlerindeki değişim
Bu faaliyet ile gübre uygulama oranlarının değiştirilmesi, azotlu gübre kullanımının
çok daha düşük olmasını sağlamaktadır. Buğday, arpa ve mısır gibi baklagillere
nazaran yüksek pazar payına sahip ürünlerde yapılan ürün rotasyonu uygulamasıyla,
fırsat maliyeti olarak da tanımlanabilecek ek maliyetler ortaya çıkmaktadır.
Dolayısıyla, bu eylemin faaliyet maliyeti, 2015-2050 döneminde referans senaryoya
göre daha yüksektir (Şekil 27). Buna ek olarak bu eylemin akış maliyeti oldukça
sınırlıdır ve ihmal edilebilir.
Şekil 27. 4. Azaltım senaryosu- (Baklagillerle ürün rotasyonu) için faaliyet maliyeti
Azaltım eyleminin toplam maliyeti
Tablo 15, sera gazı emisyon potansiyeli ve maliyeti açısından referans ve azaltım
senaryoları arasındaki karşılaştırma sonuçlarını göstermektedir. Referans senaryoya
kıyasla, azaltım senaryosunun toplam sera gazı emisyonu azaltım potansiyeli
2050'de %0,4'e ulaşmaktadır. Bununla birlikte azaltım senaryosunun toplam maliyeti,
referans senaryodakinden daha yüksektir ve 2050 yılında bu iki senaryo arasındaki
farkın %7 olacağı hesaplanmıştır.
70
Tablo 15. Referans ve 4. azaltım senaryosu (Baklagillerle ürün rotasyonu) sera gazı
emisyonları ve maliyetleri
Senaryo Birim 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050
Referans
Senaryo
Toplam Sera
Gazı
Emisyonu (Mt
CO2e)
49.4 53.3 56.4 60.0 62.8 66.4 69.2 71.7
Toplam
Maliyet (milyon
ABD$)
9787 16636 17464 17904 19313 20087 20812 21735
Azaltım
Senaryosu –
Baklagillerle
ürün
rotasyonu
Toplam Sera
Gazı
Emisyonu (Mt
CO2e)
49.43 53.25 56.44 59.91 62.59 66.18 68.89 71.42
Toplam
Azaltım
Maliyeti
(milyon ABD$)
9787 16636 17476 18119 19838 20975 22041 23265
Değişim
Toplam Sera
Gazı
Emisyonu (%)
0.0 0.0 0.0 -0.1 -0.3 -0.4 -0.4 -0.4
Toplam
Maliyet (%) 0.0 0.0 0.1 1.2 2.7 4.4 5.9 7.0
Ton başına
azaltım
maliyeti
ABD$/ ton
CO2e 0.0 0.0 2964.9 2489.3 2607.0 3707.1 4712.5 5413.4
4.2. Atık sektörü
4.2.1. Referans projeksiyonun özeti
“Referans senaryo” terimi, günümüzde yürürlükte olan ve/ veya yasallaştırılmış veya
kabul edilmesi planlananların ötesinde, herhangi bir azaltım politikası veya önlemlerin
uygulanmayacağı varsayımına dayanan senaryo anlamına gelmektedir. Referans
senaryolar, geleceğin öngörüleri olarak düşünülmemektedir, daha fazla politik çaba
olmadan ortaya çıkacak emisyonların seviyesini vurgulamaya yarayan yapılardır.27
Bu çalışmada, TIMES modeli, 2050 yılına kadar referans projeksiyona göre sadece
küçük sınırlamalar, eski çöp sahalarının kapatılması ve 2023'ten sonra
27
http://www.ipcc-data.org/guidelines/pages/glossary/glossary_b.html
71
kullanılmaması; Yenilenebilir Enerji Kaynakları Destek Mekanizmasının (YEKDEM)28
2020 yılında sona ermesi (artı 10 yıl ödeme süresi olması) ve sonrasında elektriğin
piyasa fiyatından satılacağı; 2050 yılına kadar belediye katı atıklarının (MSW)
kaynakla ayrıştırılarak toplama oranının temel yıldaki (2015) oranla aynı olacağı ve
2050 yılına kadar yakalanan tüm metanın elektrik üretiminde kullanılmaya devam
edileceği; gibi varsayımlar dikkate alınarak yapılmıştır. Bunların dışında model,
referans projeksiyon için maliyet ve verime dayalı bir yol çizmektedir.
Tüm maliyet odaklı kararlarda olduğu gibi model, bu durumda depolama alanlarına
karşılık gelen en düşük maliyetli yolu izlemeyi seçmektedir. Düzenli depolama,
referans senaryoda 2015 ve 2050 yılları arasında artan bir eğilimle hâkim bir atık
yönetim seçeneğidir29. Biyolojik geri kazanım seçenekleri ise 2015 temel yılı için
günümüzde kurulan tesislerle sınırlıdır ve 2050 yılına kadar referans senaryo
üzerinde ısıl işlem seçeneği yoktur.
Depolama gazından (LFG) enerji üretiminde kullanımı, çoğu ülkede katı atık bertarafı
için baskın yöntem olmaya devam ettiği için, halen entegre bir katı atık yönetimi
yaklaşımının küçük ama önemli bir bileşenidir bu çalışmada, TIMES modeli sonuçları,
toplanan atık gazdan elektrik üretiminin, referans senaryonun ana itici gücü olduğunu
göstermektedir. Şekil 28, referans senaryo için elektrik üretimindeki eğilimi
göstermektedir.
28
http://www.yegm.gov.tr/yenilenebilir/YEKDEM.aspx
29 https://www.globalmethane.org/sectors/index.aspx?sector=msw
72
Şekil 28. Referans senaryoda yıllara göre Depolama Gazından (LFG) elektrik üretimi
Referans senaryoda atık yönetim sisteminin geliri, elektrik satışlarına bağlıdır; diğer
çıktılar çok sınırlıdır ve sistemi finanse etmek için yeterli değildir. Şekil 29, kaynakta
ayrıştırılmış atıklar içinden yüksek kaliteli geri dönüştürülebilir ürünleri; mekanik veya
el ile ayrıştırma artıklarından düşük kaliteli geri dönüştürülebilir ürünleri; kompost
tesislerinden yüksek kaliteli kompostu, mekanik biyolojik işlemlerden (MBT) sıvı
kompost ve biyo-kurutma tesislerinden gelen atıktan türetilmiş yakıtı (RDF) içeren
referans senaryodaki diğer çıktıları göstermektedir.
912.45
2497.22
3046.84
3967.44
4671.735107.08
5527.30
6082.01
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
7000
2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050
Elek
trik
Üre
tim
i (G
Wh
)
Yıl
Depolama Gazından Elektrik Üretimi
73
Şekil 29. Referans senaryo çıktıları (elektrik hariç)
Referans senaryo, yüksek oranda düzenli depolama alanlarına bağlıdır ve beklendiği
gibi sera gazı emisyonları temel olarak düzenli depolama alanlarından atmosfere
salınan metandan kaynaklanmaktadır. Şekil 30’da da görülebileceği gibi sera gazı
emisyonları, 2050 yılına kadar yıllar geçtikçe artış eğilimi göstermektedir.
Şekil 30. Referans senaryoda CO2e emisyonları
11,63513,488 12,980
13,930 14,66315,488
16,317 17,040
0
5000
10000
15000
20000
2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050
CO
2e
Yıl
Sera Gazı Emisyonları- Referans Senaryo
74
4.2.2. Sektörel maliyet değerlendirme yaklaşımı, veri toplama ve
doğrulama
Atık sektöründe, sera gazı azaltım maliyetlerini atık yönetimi maliyetlerinden açıkça
ayırmak genellikle mümkün değildir. Ek olarak, atık yönetimi maliyetleri, yerel
koşullara bağlı olarak yüksek değişkenlik gösterebilir. Atık yönetimi seçeneklerinin
maliyetleri, bir bölge içinde bile büyük ölçüde farklılık gösterir, ikincil malzemeler için
piyasadan ve küresel ekonominin30 durumundan etkilemektedir. Bu nedenle, temel
atık ve maliyet varsayımları, yerel teknolojilerin mevcudiyeti ve alternatif atık yönetimi
stratejileri için ekonomik ve sosyal kalkınma konularının dikkatlice tanımlanması
gerekmektedir.
TIMES modelinin doğru çalışması ve doğru sonuçları üretmesi için çok çeşitli birim
maliyet verileri gereklidir. Bu veriler; toplama, işleme birim maliyetleri ve sistem
çıktılarının birim piyasa satış fiyatı gibi atık yönetimi maliyetlerinden oluşmalıdır.
Tablo 16 ve Tablo 17, sırasıyla toplama ve atık yönetimi için birim maliyetlerini
göstermektedir.
Tablo 16. Ton başına atık toplama maliyeti
Toplama Türü Ton başına maliyet (ABD$)
MSW Karışık Toplama 30
MSW Ayrı Toplama 40
Karışık toplama maliyeti; toplama maliyetleri ve transfer istasyonlarından yapılacak
aktarım maliyetlerini içermektedir. Ayrı toplama maliyeti, toplama ekipmanı masrafları
dahil olmak üzere kapıdan kapıya toplamayı da içermektedir. Her iki maliyet,
Türkiye'deki atık toplama şirketleriyle yapılan görüşmelere dayanarak alınmış verileri
yansıtmaktadır. Teoride, kaynakta ayırarak toplama, ilave konteynerler ve tanıtım için
küçük bir ilk sermaye maliyeti dışında, karışık toplanmış atığın tasnifi sırasında
yapılacak harcamalardan daha pahalı olması için hiçbir neden yoktur. Geri
dönüştürülebilir ve biyolojik olarak parçalanabilen atıkların ayrı toplanması, kalan atık
miktarını azaltacak ve ek toplama turlarının sayısını azaltarak gereken tasarrufun
yapılmasına olanak sağlayacaktır. Ancak şu ana kadar deneyimlerin çoğu küçük, pilot
projelerle yapıldığı için bazı çok yüksek maliyetler bildirilmektedir. Yüksek maliyetler,
eğer katılım ve toplama oranları düşükse toplama planın maliyeti, toplanan atıkların
hacmine kıyasla yüksek bir değer olarak ortaya çıkar. Şu anda birçok program için
30
https://www.oecd.org/env/waste/50035102.pdf
75
maliyetler yüksek görünse de kaldırım kenarı toplama31 yaygınlaştıkça, katılım ve
toplama oranları arttıkça zamanla azalan maliyetlerin görülmesi beklenmektedir. 32
Tablo 17. Birim atık yönetimi maliyetleri ve ömürleri
Atık Yönetimi Türü
Yıllık ton kapasite
yatırım maliyeti
ABD$
Yıllık ton kapasite
İ&B maliyeti ABD$ Ömür (Yıl)
Materyal ayrıştırma 90 30 20
Kompostlama 120 20 25
Enerji geri kazanımlı AÇ 180 25 25
RDF üretimli biyolojik
kurutma 120 20 20
Enerji geri kazanımlı yakma 450 40 20
Enerji geri kazanımlı
gazlaştırma 500 45 20
Enerji geri kazanımlı piroliz 550 45 20
Çöplük sahaları 20 5 25
LFG den Enerji üretilen
Düzenli Depolama Sahaları 50 10 15
Sermaye ve işletme giderleri, teknoloji seçimine bağlı olarak değişmektedir. Maliyet
tahminlerinin üstünde uzman görüşü ve çeşitli literatürlerin karşılaştırılması temel
alınmıştır. Bunlar; (Eunomia, 2001)33, (Öztürk, 2017)34, Ulusal Atık Yönetimi Eylem
Planı (UAYFP), (WB, 2018), (İSTAÇ, 2017)35, EPEM36, (WEC, 2016)37, (GIZ,
2017)'dır.
Doğru bir karşılaştırma için arazi maliyeti, yıllık kapasiteye bölünmüş toplam yatırım
maliyeti olarak hesaplanan birim sermaye maliyetine dahil edilmiştir.
31
Kaldırım kenarı toplama, , tipik olarak kentsel ve banliyö alanlarındaki hanelere sağlanan evsel ve geri dönüştürülebilir atık
toplama ve bertaraf hizmetidir
32 http://ec.europa.eu/environment/waste/studies/pdf/climate_change.pdf
33 EUNOMIA, 2001, AB'de Belediye Atık Yönetimi Maliyetleri, AB Komisyonu raporları
http://ec.europa.eu/environment/waste/studies/pdf/eucostwaste.pdf
34 Öztürk, 2017, http://www.cevresehirkutuphanesi.com/assets/files/slider_pdf/PNAVvqKEjOtl.pdf
35 İSTAÇ, 2017, https://istacconference.istanbul/wp-content/uploads/2017/11/Fatih-HO%C5%9EO%C4%9ELU-
At%C4%B1k-Y%C3%B6netiminde-%C4%B0stanbul-Modeli-Rev-B.pdf
36 EPEM, http://www.epem.gr/waste-c-control/database/html/costdata-00.htm
37 WEC, 2016, Atıktan Enerjiye. https://www.worldenergy.org/wp-
content/uploads/2017/03/WEResources_Waste_to_Energy_2016.pdf
76
Örneğin, 20 milyon ABD$ yatırım maliyeti olan ve yıllık 200 kiloton atık işleme
kapasitesine sahip bir anaerobik çürütme (AÇ) tesisi, 100 ABD$ / ton birim sermaye
maliyetine sahiptir. Yıllık yatırım maliyeti hesaplanmamıştır ve atık yönetim
seçeneğinin kullanım ömrüne bağlı olarak TIMES modeli ile hesaplanması
beklenmektedir. İ&B maliyeti, yıllık ortalama işletme maliyetinin yıllık kapasiteye
bölünmesiyle hesaplanmaktadır. İ&B maliyeti ayrıca iş gücü maliyetlerini de
içermektedir. Farklı tesislerin tüm tahmini ömürleri son sütunda verilmiştir. Kabaca,
MBT hesaplamasında, ayrıştırma tesisinin, yatırım ve İ&B maliyetleri, mekanik
ayrıştırmayı takip eden bir sonraki tesisin (AÇ, Kompost veya Biyo-kurutma) yatırım
ve İ&B maliyetlerine eklenebilir. Maliyet tahminleri, Türkiye koşullarını yansıtmaktadır
ve genellikle yüksek kapasiteli (100 kt/yıl'dan büyük) tesislerin maliyetleri baz
alınmıştır. Son cümle gözden geçirilmeli
Atık yönetim sistemlerinin ana çıktısı, yakalanan metan enerji geri kazanımı, geri
dönüştürülebilir ürünler, RDF ve kompost’tur. Aşağıdaki Tablo 18 ve Tablo 19,
sırasıyla farklı atık yönetim sistemlerinin enerji geri kazanım verimliliğini ve geri
dönüştürülebilir ürünlerin piyasa satış fiyatını, RDF ve atık bazlı kompostu
göstermektedir.
Tablo 18. Enerji geri kazanım verimliliği ve atık işleme sonrası kalıntı miktarı (KTH, 2018)38
Atık Yönetim Teknolojisi Ton atık başına enerji
geri kazanımı (kWh/t) İşlenen ton atık başına kalıntı
ağırlığı (kg)
LFG’den enerji üretilen düzenli depolama
217 1.000
Yakma 544 180
Gazlaştırma 685 120
Piroliz 685 120
AÇ 300 0
Tablo 19. Geri dönüştürülebilir malzemeler, atıktan türetilmiş yakıt (RDF) ve kompost için
piyasa satış fiyatı
Çıktı Düşük Kalite Fiyatı (ABD$/t) Yüksek Kalite Fiyatı (ABD$/t)
Kâğıt/ Karton 40 100
38
Endüstri Mühendisliği ve İşletme Fakültesi (KTH), 2018, Brezilya'nın Curitiba kentinde belediye katı atıklarının (MSW)
anaerobik çürütülmesi potansiyeli. https://www.diva-portal.org/smash/get/diva2:1198207/FULLTEXT01.pdf
77
Plastik 60 140
Demirli metaller 120 150
Aluminyum 500 750
Cam 20 30
Atıktan Türetilmiş Yakıt (RDF) 30 90
Kompost 10 150
Piyasa fiyatı ABD$c/kWh YEKDEM fiyatı ABD$c/kWh
Elektrik 5.5 13.3
Fiyatlar, genel olarak uzman görüşüne ve sektör şirketleri ile yapılan görüşmelere
dayanarak ortalama geri dönüştürülebilir malzeme fiyatlarını yansıtmaktadır.
Örneğin; beş farklı plastik türü için fiyat verilmemektedir ancak toplam plastik atık
miktarındaki paylarına ve her plastik tipinin fiyatlarına göre yalnızca bir fiyat
verilmektedir. Sadece demirli metaller ve alüminyum fiyatları ve sera gazı emisyon
faktörleri arasında açık fark olması nedeniyle, fiyatlar ayrı olarak verilmektedir.
4.2.3. Her azaltım eylemi için maliyetler
Faaliyet 3.1 raporda, sera gazı emisyonlarının azaltılması için atık sektörüyle ilgili iki
eylem seçilmiştir:
▪ Atık bertaraf ve işleme tesislerinde Metandan enerji üretimi
▪ Malzeme geri dönüşüm oranının arttırılması.
Entegre bir atık yönetim sisteminde, bu iki eylem birbirine bağlıdır. TIMES modeli
temel olarak, en düşük maliyetli seçenek üzerinde çalıştığından, atık yönetimi
açısından mutlaka en iyi seçeneği vermemektedir. Bununla birlikte, referans
senaryoya ek olarak, bazı sınırlamaları olan iki yeni senaryo da model tarafından
kullanılmaktadır. Bu çalışmada senaryolar şu şekilde adlandırılmaktadır: Metan
kullanım senaryosu (azami kullanılabilir metan) ve azami malzeme geri dönüşümü
(geri dönüştürülebilir maddelerin mevcut maksimum ayrıştırma oranı).
TIMES modelinde, iki farklı mevcut metan kullanımı seçeneği olan biyometanizasyon
ve atık depolama alanlarında LFG'den enerji üretimi ele alınmıştır. Özetle, LFG
yöntemi pozitif bir gelir akışı oluşturmuştur ve kentsel atığı yönetmek için kullanılan
en düşük maliyetli teknolojidir çünkü düşük bir başlangıç yatırımına ihtiyaç vardır.
Ancak anaerobik çürütme, elektrik ve metan üretmenin en uygun maliyetli yoludur.
Önemli sermaye yatırımı ve işletme gideri, AÇ'nin çok daha kârlı bir atık dönüştürme
alternatifi haline gelmesinin önündeki engellerdir.
Metan kullanım senaryosunda, TIMES model çıktıları, biyometanizasyonun piyasayı
ele geçirdiğini ve biyogaz üretiminin zaman içinde muazzam arttığını göstermektedir.
78
Bununla birlikte hem referans senaryoda hem de geri dönüşüm oranını artırma
senaryosunda, LFG den enerji elde etme seçeneği daha çok tercih edilebilir
görünmektedir.
LFG'den enerji üretim proje maliyeti, genellikle ekipman alımı ve montajı gibi sermaye
maliyetlerinden ve projenin İ&B giderlerinden oluşmaktadır. LFG'den enerji üretim
projelerinde ortak olan sermaye maliyeti unsurları aşağıda listelenmektedir39.
▪ Ekipman, ekipman binası, sondaj ve kurulumun başlangıç maliyeti (ithalat
vergileri ve ilgili vergiler dahil)
▪ Tasarım, mühendislik ve idari (iç veya dış mühendislik veya tasarım)
▪ İzin ve ücretler
▪ Sahanın hazırlanması ve kurulum (örn: elektrik bağlantıları )
▪ İşletmeye alma maliyetleri ve işletme sermayesi.
İ&B maliyetleri, LFG'den enerji üretim ekipmanına ilişkin yıllık maliyetleri (gaz
kuyuları, işleme sistemi ve boru hatları dahil) içerir:
▪ Parça ve materyaller
▪ İş gücü ve eğitim
▪ Hizmet maliyetleri
▪ Finansman maliyetleri (yasal, kapatma maliyeti ve oluşum ücretleri gibi)
▪ Vergiler
▪ İdari
▪ Kira ve kiralama ücretleri
Gıda atıklarından biyoenerjinin üretilmesi için gerekli olan, besleme stokunun
tartılması ve alınması için ekipman, hammadde ön işleme ekipmanı, çürütmeden
önce hammaddenin depolanması, çürütücü, enerji üretimi ekipmanları ve hidrojen
sülfit temizleme ekipmanı gibi ekipmanın pahalı olması nedeni ile biyometanizasyon
için sermaye maliyetleri yüksek bulunmaktadır. İşletme ve Bakım maliyetleri,
hammadde, istihdam ve kimyasalların işlenmesi dahil olmak üzere tüm İ&B
maliyetlerinden oluşmaktadır. 40
LFG'den enerji üretimi ve biyometanizasyon teknolojisinin başlıca avantajlar ve
dezavantajlar açısından karşılaştırılması, Tablo 20’de verilmektedir.
Tablo 20. Depolama Gazından (LFG) enerji üretiminin biyometanizasyon ile karşılaştırılması
Teknoloji Avantajları Dezavantajları
39
https://www.globalmethane.org/sectors/index.aspx?sector=msw
40 https://www.nrel.gov/docs/fy13osti/57082.pdf
79
LFG'den enerji üretimi Kentsel atıkların yönetimi için en
düşük maliyetli teknoloji
Metan yakalama ve elektrik
üretiminde AÇ kadar verimli değil,
arazi ihtiyacı var
Biyometanizasyon
(AÇ)
Metan yakalama ve elektrik
üretiminde en verimli
Yüksek sermaye talebi ve İ&B
maliyetleri
Hem kompostlama hem de AÇ için ayrı bir toplama maliyeti göz önünde
bulundurulmalıdır, eğer pazarlanabilir kompost üretilecekse bu şarttır.
Geri dönüşümün en üst seviyeye çıkarılması senaryosu, tüm geri dönüştürülebilir
maddelerin karışık toplanan belediye atıklarından ayrıştırılması varsayımına
dayanmaktadır. Kaynağında ayrıştırılmış geri dönüştürülebilir malzemelerin toplama
düzeyi, referans ve metan kullanım senaryolarıyla aynı sabit bir miktarda
kalmaktadır. Ancak geri dönüştürülebilir maddelerin mekanik olarak ayrılması en üst
düzeye çıkmaktadır.
Geri dönüşüm maliyetleri sadece söz konusu malzemeye değil, aynı zamanda birincil
kaynaklardan üretilen malzemenin fiyatı, geri dönüşüm için mevcut malzemenin
kalitesi ve miktarı ve nakliye maliyetlerini etkileyen yerel faktörler gibi piyasa
faktörlerine bağlı olarak oldukça değişkendir.
Elde edilen ya da geri kazanılmış malzemelerin fiyatları genel anlamda, ayırma/
yeniden işleme maliyetlerinden daha düşüktür; dolayısıyla, işlenmemiş malzemelerin
maliyetinden daha yüksek olabileceği için geri dönüşüm faaliyetleri genellikle
sübvansiyon gerektirir. Bu çalışmada, ayrı toplama oranlarının toplam atığa göre
sabit olduğu varsayılmıştır ve bu nedenle, karışık MSW mekanik ayırma tesislerinde
geri kazanılan malzemeler genellikle düşük kalitededir.41
TIMES Modeli Maliyet Sonuçları
Toplam sistem maliyeti, üç senaryo için hesaplanmaktadır; referans, metan kullanımı
ve geri dönüşümün arttırılması senaryoları İ&B maliyetleri, akış maliyetleri ve
sermaye maliyetleri olmak üzere 3 tür maliyet kalemi altında hesaplanmaktadır.
Sonuçlar Tablo 21’de gösterilmektedir. Tablodaki her yılın altında, sistemin yıllık
maliyetleri verilmektedir. İ&B maliyetleri ve sermaye maliyetleri, önceki bölümlerde
ayrıntılı olarak açıklanmaktadır. Akış maliyeti, toplama maliyetinden elektrik, geri
dönüştürülebilir ürünler, RDF ve kompost gibi sistem çıktılarının geliri, düşülerek
hesaplanmaktadır. Başka bir deyişle, tüm sistemin cari hesabını yansıtmaktadır.
41
https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/2018/02/ar4-wg3-chapter10-1.pdf
80
Tablo 21. Tüm senaryolarda sistemin yıllık maliyeti, milyon ABD$
Senaryo Maliyet Tipi 2015 2020 2025 203
0 2035 2040 2045 2050
Referans Senaryo
İ&B Maliyeti 221.5 243.2 256.1 280 291.9 201.9 148 163.6
Akış Maliyeti 606.5 504 588.2 635
.6 748.6 771.8 772.4 733.2
Sermaye Maliyeti
64.6 85.5 93.4 100
.7 104.2 72.3 78.9 83.6
Toplam maliyet 892.6 832.7 937.7 1016.3
1144.7
1046.1
999.3 980.4
Metan Kullanımı Senaryosu
İ&B Maliyeti 221.5 256.3 453.2 723
.8 984.2
1250.4
1404.8
1563.4
Akış Maliyeti 606.5 502.5 386.2 358 318.8 139.3 25.1 -104.9
Sermaye Maliyeti
64.6 87.8 138.6 202
.1 261.9 311.7 362.4 388.6
Toplam maliyet 892.6 846.6 978.1 1283.9
1564.9
1701.4
1792.4
1847.2
Geri Dönüşümün Artırılması Senaryosu
İ&B maliyeti 221.5 303.7 448.2 607
.1 760.9 968.9
1122.9
1353.5
Akış Maliyeti 606.5 483.8 528.3 532
.5 603.4 535.8 478.2 380.6
Sermaye Maliyeti
64.6 94.3 128.3 162
.4 193.9 222.3 271.8 313.3
Toplam maliyet 892.6 881.9 1104.8 130
2 1558.
1 1727
1872.8
2047.3
Akış maliyeti verilerinden sistemin sadece metan kullanım senaryosunda 2050 yılına
kadar kâr elde etmeye başladığı açıkça görülmektedir. Bununla birlikte, diğer
maliyetler (İ&B ve sermaye maliyetleri) yakın gelecekte tam kârlı bir sisteme ulaşmak
için çok yüksektir. Hem metan kullanım senaryosu hem de geri dönüşümün
maksimize edilmesi senaryosu, Şekil 321’de görüldüğü gibi, referans senaryoya
kıyasla daha yüksek toplam maliyetlere sahiptir. Özet olarak,
81
Şekil 31, referans senaryo ile karşılaştırıldığında her iki senaryonun da pahalı
olduğunu göstermektedir.
Şekil 31. Metan kullanımının ve geri dönüşümün arttırılması senaryoları ile referans
senaryonun maliyet farkı değerlendirmesi grafik Türkçeleştirilmeli
Tablo 21’de gösterildiği gibi, her iki azaltım senaryosu, 2050 yılına kadar referans
senaryo ile karşılaştırıldığında iki kat daha maliyetli hale gelmektedir. Şekil 32'de, tüm
senaryoların ortalama birim maliyeti, işlenen ton atık başına ABD$ cinsinden
82
gösterilmektedir. Referans senaryo beklendiği gibi en ucuzudur. Hem metan
kullanımı hem de geri dönüşümün arttırılması senaryolarında ise yeni yatırımların
yüksek sermaye ve İ&B maliyeti nedeniyle birim maliyet artmaktadır.
Şekil 32. Tüm senaryolar için işlenen ton atık başına ortalama maliyet
Sera gazı emisyonlarını azaltım potansiyeli ile ilgili olarak, metan kullanım senaryosu
bugün için çok ileri bir sistemdir. Şekil 33, her iki senaryoda 1 ton CO2e emisyon
azaltımının birim maliyetini göstermektedir. 2050 yılında, 1 ton CO2e başına sera
gazı emisyon azaltım maliyeti, geri dönüşümün arttırılması senaryosunda 598 ABD$
iken metan kullanım senaryosunda 117 ABD$dır. Her iki senaryoda da kaçınılan
emisyonların dikkate alınmadığı not edilmelidir.
83
Şekil 33. Ortalama Emisyon Azaltım Maliyeti - tCO2e (ton karbondioksit eşdeğeri) başına
ABD$
Monni ve ark. (2006)42, çeşitli atık yönetimi alternatiflerinin, atık depolama
alanlarındaki metan emisyonlarına ilişkin maliyetler ve azaltım potansiyelleri
açısından göreceli faydalarını değerlendirmektedir. Küresel düzeydeki çalışmalarının
bir özeti Tablo 22’de gösterilmektedir. Monni ve ark. (2006)42, farklı atık yönetimi
seçeneklerinin maksimum deponi gazı azaltım potansiyelini beş farklı marjinal
emisyon azaltım maliyeti seviyesinde hesaplamışlardır.
Tablo 22. Farklı atık yönetim sistemlerinin, 2030 yılındaki çeşitli marjinal maliyet seviyelerine
göre maksimum sera gazı azaltım potansiyeli ifade gözden geçirilmeli
Atık Yönetimi Mt CO2e cinsinden Metan azaltımı
ABD$0 ABD$10 ABD$20 ABD$50 ABD$100
Biyometanizasyon 0 0 31 94 124
Kompostlama 0 0 0 64 102
MBT 0 0 0 0 19
LFG’den enerji
üretimi 411 440 362 162 65
42
https://www.vtt.fi/inf/pdf/publications/2006/P603.pdf
84
Enerji kazanımlı
yakma 124 323 558 936 1,059
Toplam 535 797 953 1,255 1,369
Tablo 22, önemli emisyon azaltımlarının düşük veya sıfır maliyetlerle yapılabileceğini
göstermektedir. Atıklardan enerji elde etmede kullanılan ısıl işlemlerin, ek azaltım
potansiyeli nedeniyle, daha yüksek marjinal maliyetlerde daha önemli azaltımlar
mümkün olacaktır.
4.3. Bina sektörü
4.3.1. Referans projeksiyonun özeti
sera gazı emisyon tahmin projeksiyonu Tablo 23'te özetlenmektedir. Bina kat alanı
ve sera gazı emisyonlarındaki tahmini artışlar sırasıyla yaklaşık %80 ve %76 olarak
bulunmuştur.
Tablo 23. Bina sektöründe temel yıldaki mevcut durumun projeksiyon sonuçları ile
karşılaştırılması
Yıllar Toplam inşaat alanı
(m2) Nüfus (insan)
Sera Gazı emisyonu
(İlk Tahmin) (kt CO2)
Temel Yıı2015 ~3,262,901,098.11 78,741,053.00 53,364.22
Projeksiyon Yılı
2050 5,863,468,714.63 104,749,423.00 93,929.32
Büyüme hızı (%) 79.7% 33.0% 76.0%
Ek olarak, Tablo 24'te, 2050 yılına ait referans sera gazı emisyonu projeksiyonu,
binalardaki sera gazı emisyonları, elektrik tüketimi dahil ve hariç olmak üzere beş
yıllık dönemlerle listelenmiştir. İlk sütun, ulusal sera gazı emisyonları ile uyumlu
olarak elektrik ve biyokütle tüketiminden kaynaklanan CO2 emisyonlarını hariç tutan,
bina sektörü CO2 emisyonlarını göstermektedir. Bununla birlikte, ikinci sütun, elektrik
tüketiminden kaynaklanan CO2 emisyonlarını da içermektedir.
Tablo 24. Yıllar itibariyle referans sera gazı (GHG) emisyonu projeksiyonu
Yıl
2050 yılı için Referans Sera Gazı
Emisyonu (elektrik kullanımdan
kaynaklanan emisyonlar hariç* (kt
CO2/yıl)
2050 yılı için Referans Sera Gazı
Emisyonu (elektrik kullanımdan
kaynaklanan emisyonlar dahil *) (kt
CO2/yıl)
2015 53,364.22 118,540.59
2020 65,774.01 144,064.64
2025 69,916.68 159,732.74
85
2030 77,618.63 179,235.53
2035 82,739.77 193,331.83
2040 86,595.35 203,426.54
2045 90,220.10 211,292.22
2050 93,929.32 218,432.97
2050 yılında
temel yıla
göre değişim
(%)
%76,0 %84,3
* Ulusal sera gazı envanteri doğrultusunda bina sektöründe elektrik, biyokütle ve odun
tüketiminden kaynaklanan emisyonları hariç tutan TIMES model sonuçları
Şekil 34'te, sera gazı emisyonlarının 2050 yılına kadar, projeksiyonu gösterilmektedir.
Konut ve konut dışı binalarda Karbondioksit (CO2) emisyonları şekilde
gösterilmektedir.
Şekil 34. 2050 yılına kadar bina sektöründe Karbondioksit (CO2) emisyonu projeksiyonu
Tablo 25 ve Tablo 26’da, bina sektörü için seçilen üç öncelikli eylemin CO2 azaltım
potansiyelleri gösterilmektedir. Bu tablolar arasındaki fark, sadece kapsama alınan
enerji taşıyıcı türlerindeki farktır. Bu tablolardan da görüleceği üzere, Eylem 3'ün
uygulanmasıyla en yüksek emisyon tasarrufu sağlanmıştır.
86
Tablo 25. Bina sektöründe seçilen eylemlerin CO2 emisyon projeksiyonu (elektrik
tüketiminden kaynaklanan emisyonlar hariç) ifade gözden geçirilmeli
Senaryolar Sera Gazı (GHG) Emisyonları (Mt CO2 /yıl)
Azaltım
Potansiyeli
2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050 Mt CO2
/yıl %
Referans 54.78 65.77 69.92 77.62 82.84 86.61 90.22 93.93
Azaltım eylemi 1:
Elektrikli
cihazlarda
iyileştirme
54.78 65.77 69.92 77.62 82.84 86.61 90.22 93.93 0.0
Azaltım eylemi 2:
Bina dış kaplama
sistemlerinde
iyileştirme
54.78 64.82 68.42 75.40 79.69 82.11 84.35 88.63 5.30 5.6
Azaltım eylemi 3:
Isıtma ve
soğutma
sistemlerinde
iyileştirme
54.78 65.20 68.39 74.73 79.75 80.39 78.21 69.38 24.54 26.1
Tablo 26. Bina sektöründe seçilen eylemlerin CO2 emisyon projeksiyonu (elektrik
tüketiminden kaynaklanan emisyonlar dahil) ifade gözden geçirilmeli
Senaryolar
Sera Gazı Emisyonları (Mt CO2 /yıl) Azaltım
Potansiyeli
2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050
Mt
CO2
/yıl
%
Referans 118.54 144.12 159.84 179.39 193.61 203.61 211.47 218.62
Azaltım eylemi 1:
Elektrikli
cihazlarda
iyileştirme
118.54 142.86 157.68 175.83 189.33 198.49 205.93 212.70 5.91 2.7
Azaltım eylemi 2:
Bina dış kaplama
sistemlerinde
iyileştirme
118.54 143.17 158.35 177.18 190.47 199.11 205.59 213.31 5.30 2.4
Azaltım eylemi
3: Isıtma ve
soğutma
sistemlerinde
iyileştirme
118.54 143.54 159.09 177.17 187.82 196.70 199.35 201.55 17.0
7 7.8
Azaltım potansiyellerine ek olarak, bu azaltımı gerçekleştirmenin maliyetleri de analiz
edilmelidir. Raporun ilerleyen bölümlerinde, bina sektörü için seçilen öncelikli
87
eylemlerin kapsamlı değerlendirmesinde kullanılan ekonomik varsayımlar ve
sonuçları da sunulacaktır.
4.3.2. Sektörel maliyet değerlendirme yaklaşımı, veri toplama ve
doğrulama
Sera gazı azaltım eylemlerinin maliyet varsayımları
Bina sektörü için önerilen sera gazı azaltım eylemlerinin değerlendirilmesinde, bina
teknolojilerinin yatırım, enerji ve bakım maliyetleri dikkate alınmış ve toplam faaliyet
maliyetleri hesaplanmıştır.
Bina sektöründe aşağıdaki azalım eylemleri, detaylı değerlendirme için proje
paydaşlarına danışılarak seçilmiştir:
▪ Enerji tasarruflu cihazların binalarda kullanım oranının arttırılması (A + sınıfı
ve daha yükseği)
▪ Mevcut binaların enerji performansının iyileştirilmesi (gelişmiş yalıtım ve
enerji tasarruflu pencereler)
▪ Bina ısıtma ve soğutma sistemlerinin iyileştirilmesi
A+ sınıfı ve daha yüksek enerji sınıfına sahip elektrikli cihazların kullanımını artırmayı
içeren ilk azaltım eyleminin yatırım maliyetleri Tablo 27'de verilmiştir. Milyon–2015–
ABD$/PJa cinsinden yatırım maliyeti göstergeleri, birim yatırım maliyetinin, cihazın
yıllık enerji tüketimine bölünmesi ile hesaplanmıştır. Bu maliyetler mevcut piyasa
kaynaklarından elde edilmekte ve daha sonra projenin seçilen temel yılı olan 2015
için ABD$ değerine dönüştürülmektedir.
Tablo 27. Bina sektörü Azaltım eylemi-1 için birim yatırım maliyeti göstergeleri
Enerji Sınıfı Buzdolabı
(mABD$-2015/PJa)
Çamaşır makinası
(mABD$-2015/PJa)
Bulaşık makinası
(mABD$-2015/PJa)
Kurutucu
(mABD$-2015/PJa)
D-G Sınıfı N/A N/A N/A N/A
C Sınıfı N/A N/A N/A N/A
B Sınıfı N/A N/A N/A N/A
A Sınıfı N/A N/A N/A N/A
A+ Sınıfı 315.77 197.15 235.60 425.32
A++ Sınıfı 376.00 223.57 427.20 593.30
A+++ Sınıfı 1035.25 271.47 597.65 974.95
A 4+ Sınıfı
(gelecek tahmin) 1587.39 452.45 956.23 1689.91
Yatırım maliyeti ve yalıtım bileşenlerinin yıllık ısıtma talebi tasarrufunu hesaplamak
(ve dolaylı olarak yıllık ısıtma yakıt maliyeti tasarrufu) için konut ve diğer bina
tiplerinde farklı varsayımlar yapılmıştır. Buradan itibaren gözden geçirilmeli Tablo 28,
88
incelenen sistem sınırlarını ve maliyetle ilgili varsayımları göstermektedir. Temsili
konut binası, 4 katlı ve 8 daireli çok sayıda ailenin oturabildiği bir binadır. Örnek alınan
daire, 80 m2 klimalı bir ev olarak seçilmiştir. Konut dışı binaların varsayımları için
temsili bir bina, 3000 m2 alan ve 3 katlı ticari/ kamu binası olarak seçilmiştir.
Tablo 28. Azaltım eylemi 2 - Kullanılan Varsayımlar
Bina Türü Temsili kat alanı Maliyet Tahminleri
Konut binaları Çok daireli bir binada 80 m2 daire Bkz. Tablo 29
Konut dışı binalar 3000 m3 ticari /kamu binası Bkz. Tablo 30
Tablo 29'da doğru ifade yazılmalı Konut binaları için tahmini ısıtma talebi tasarrufları
(uygulanan bina enerji simülasyonlarına göre) ve her bina bileşeninin birim yatırım
maliyetleri verilmektedir. Bileşenlerin birim maliyetleri, her yıl ÇŞB tarafından
yayınlanan inşaat ve ısıtma, soğutma ve iklimlendirme (HVAC) birim maliyetlerinden
sağlanmaktadır. Enerji talebi tasarrufları yalıtımlı ve yalıtımsız konut binaları için ayrı
ayrı tahmin edilmektedir. Bu bileşenlerin toplam yatırım maliyetleri, belirtilen tabloda
hane başına verilmektedir.
Tablo 29. Konut binaları modellemesinde kullanılan Azaltım Eylemi-2 ile ilgili birim yatırım
maliyetleri ve göstergeleri
Bina Dış Cephe
Kaplama Bileşenleri
Yalıtımlı/
Yalıtımsız
Binalarda
Uygulama
Isıtma Talebi
Tasarrufu
(80m2 konut
alanı) (kWh/yıl)
Birim Yatırım
Maliyeti43
(2015)
(ABD$/m2)
Yatırım
Maliyeti (2015)
(80 m2 konut
alanı)
(MABD$/PJ.yıl)
4 cm duvar yalıtımı
(taş yünü) Yalıtımsız 1,711.75 12.73 396.53
8 cm duvar yalıtımı
(taş yünü) Yalıtımsız 3,221.94 15.57 257.77
4 cm duvar yalıtımı
(taş yünü) Yalıtımlı 1,510.19 12.73 449.45
4 cm duvar yalıtımı
(XPS/EPS) Yalıtımsız 1,711.75 10.13 315.47
8 cm duvar yalıtımı
(XPS/EPS) Yalıtımsız 3,221.94 13.86 229.42
4 cm duvar yalıtımı
(XPS/EPS) Yalıtımlı 1,510.19 10.13 357.57
43
İnşaat ve Tesisat Birim Fiyatları, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı
89
4+4 mm ısı kontrollü
cam Yalıtımsız 638.73 19.67 410.58
6+6 mm ısı kontrollü
cam Yalıtımsız 1,462.86 24.53 223.56
6+6 mm ısı kontrollü
cam Yalıtımlı 824.13 24.53 396.83
8 cm çatı izolasyonu
(taş yünü/cam yünü) Yalıtımsız 482.97 6.42 18.45
16 cm çatı izolasyonu
(taş yünü/cam yünü) Yalıtımsız 786.31 12.83 22.67
8 cm çatı izolasyonu
(taş yünü/cam yünü) Yalıtımlı 303.34 6.42 29.38
8 cm çatı izolasyonu
(XPS) Yalıtımsız 482.97 5.93 17.05
16 cm çatı izolasyonu
(XPS) Yalıtımsız 786.31 11.86 20.94
8 cm çatı izolasyonu
(XPS) Yalıtımlı 303.34 5.93 27.14
Tablo 30'da, aynı bina dış kaplama bileşenlerinin maliyet parametreleri, konut dışı
binalar için verilmektedir. Konut binalarında olduğu gibi, tüm birim maliyetler ÇŞB'nin
birim maliyet veri tabanından elde edilmiş ve ısıtma talebi tasarrufları bina enerji
modelleri ile tahmin edilmiştir.
Yıllık enerji maliyetleri bu tablolara dahil edilmemiştir çünkü yakıt maliyetleri, yakıt
türüne, ısıtma sistemine ve enerji verimliliğine bağlıdır.
Tablo 30. Ticari/ kamu binaları modellemesinde kullanılan Azaltım Eylemi-2 ile ilgili birim
yatırım maliyetleri ve göstergeleri
Bina Dış Cephe
Kaplama Bileşenleri
Yalıtımlı /
Yalıtımsız
Binalarda
Uygulama
Isıtma Talebi
Tasarrufu
(80m2 konut
alanı) (kWh/yıl)
Birim Yatırım
Maliyeti44
(2015)
(ABD$/m2)
Yatırım
Maliyeti (2015)
(80 m2 konut
alanı)
(MABD$/PJ.yıl)
4 cm duvar yalıtımı
(taş yünü) Yalıtımsız 17,389.84 12.73 179.30
44
İnşaat ve Tesisat Birim Fiyatları, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı
90
8 cm duvar yalıtımı
(taş yünü) Yalıtımsız 32,418.98 15.57 117.68
4 cm duvar yalıtımı
(taş yünü) Yalıtımlı 15,029.14 12.73 207.47
4 cm duvar yalıtımı
(XPS/EPS) Yalıtımsız 17,389.84 10.13 142.65
8 cm duvar yalıtımı
(XPS/EPS) Yalıtımsız 32,418.98 13.86 104.74
4 cm duvar yalıtımı
(XPS/EPS) Yalıtımlı 17,389.84 10.13 142.65
4+4 mm ısı kontrollü
cam Yalıtımsız 6,488.92 19.67 318.27
6+6 mm ısı kontrollü
cam Yalıtımsız 14,690.56 24.53 175.31
6+6 mm ısı kontrollü
cam Yalıtımlı 8,201.64 24.53 314.02
8 cm çatı izolasyonu
(taş yünü/cam yünü) Yalıtımsız 4,906.50 6.42 90.82
16 cm çatı izolasyonu
(taş yünü/cam yünü) Yalıtımsız 7,925.32 12.83 112.45
8 cm çatı izolasyonu
(taş yünü/cam yünü) Yalıtımlı 3,018.81 6.42 147.60
8 cm çatı izolasyonu
(XPS) Yalıtımsız 4,906.50 5.93 83.91
16 cm çatı izolasyonu
(XPS) Yalıtımsız 7,925.32 11.86 103.89
8 cm çatı izolasyonu
(XPS) Yalıtımlı 3,018.81 5.93 136.38
Son olarak, ısıtma ve soğutma teknolojilerinin maliyet varsayımları Tablo 31'de
verilmektedir. Sistemlerin birim ısıtma kapasiteleri için yatırım maliyetleri IEA-ETSAP
fiyatları ve gazyağı ocağı gibi nadir teknolojiler için ise piyasa fiyatları kullanılarak
hesaplanmıştır.
91
Tablo 31. Bina sektörü modelinde kullanılan Azaltım eylemi-3 birim yatırım maliyetleri
Isıtma/Soğutma Teknolojileri Yatırım Maliyeti45
(ABD$-2015/kW)
Doğalgaz yoğuşmasız kazan/ kombi N/A
Doğalgaz yoğuşmalı kazan/ kombi (kullanılan) 115.50
Doğalgaz yoğuşmalı kazan/ kombi (yeni) 132.82
Kovalı katı yakıt sobası 238.21
Kovasız katı yakıt sobası 209.34
Katı yakıt kazanı 144.37
Elektrikli radyatör sistemleri 173.25
Klima (düşük verim) 524.50
Klima (orta verim) 596.03
Klima (yüksek verim) 685.43
Jeotermal bölgesel ısıtma (eski) N/A
Jeotermal bölgesel ısıtma (mevcut) 2,578.38
Gazyağı sobası 38.89
Hava kaynaklı ısı pompaları (eski) N/A
Hava kaynaklı ısı pompaları (mevcut) 866.23
Hava kaynaklı ısı pompaları (yeni) 996.16
Yeraltı kaynaklı ısı pompaları (mevcut) 2,346.03
Yeraltı kaynaklı ısı pompaları (yeni) 2,697.93
4.3.3. Her bir azaltım eyleminin maliyeti
Raporun bu bölümünde, bina sektörü için seçilen üç ümit verici eylemin maliyet
değerlendirmesinin sonuçları sunulmaktadır. Sera gazı emisyonu referans
projeksiyonu, azaltım potansiyelleri ve azaltım eylemlerini uygulamak için gereken
maliyetler, TIMES modelleme aracı kullanılarak hesaplanmıştır.
45
Alan Isıtma ve Soğutma, IEA ETSAP - Technology Brief R02 - Haziran 2012.
92
Bu bölümde tartışılacak olan maliyetler, Türkiye'nin tüm bina sektörü için 2015 ve
2050 dönemlerinde gerçekleşecek yıllık inşaat maliyetidir (bina yapımı ile ilgili
maliyetler hariç).
➢ Azaltım eylemi 1 - Binalarda enerji tasarruflu cihazların kullanım oranının
arttırılması (A+ sınıfı ve daha yüksek)
Verimli elektrikli cihazların kullanımını arttırmaya yönelik Azaltım eylemi 1'in farklı
maliyet bileşenleri ve bunların referans senaryo ile karşılaştırılması Tablo 32'de
verilmiştir. Tabloda görüldüğü gibi, işletme, bakım, yatırım ve her iki senaryoda da
hurda ederi maliyetleri verilmektedir. Beklenildiği gibi daha verimli cihazlarda işletme
(yakıt/ akış) maliyetleri daha düşüktür ancak yatırım ve hurda ederi maliyetleri
referans senaryodan daha yüksektir. Öte yandan, bakım maliyetlerinin ise cihazların
kısa servis ömürleri ve bu cihazların basitliği nedeniyle değişmediği tahmin edilmiştir.
Toplam maliyet artışının 2050 yılına kadar, referans senaryoya göre yaklaşık 4,4
milyar dolar veya %7,2 olacağı hesaplanmaktadır.
Tablo 32. Azaltım eylemi 1’in Maliyet Özeti (milyon ABD$)
Senaryo Maliyet Türü 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050
Referans Senaryo
İ&B Maliyeti 2219 2417 2623 2739 3058 3196 3401 3490
Akış maliyeti 8978 11800 17778 21199 23033 24236 25135 25955
Sermaye maliyeti
0 8059 16449 22803 25339 28520 30166 30958
Toplam maliyet 11196 22275 36850 46741 51430 55953 58702 60403
Binalarda enerji tasarruflu cihazların kullanım oranının
arttırılması (A+ sınıfı ve daha yüksek)
İ&B Maliyeti 2219 2417 2623 2739 3058 3196 3401 3490
Akış maliyeti 8978 11670 17497 20742 22497 23634 24484 25260
Sermaye maliyeti
0 12687 20303 25704 29072 32658 34825 36119
Toplam maliyet 11196 26774 40422 49185 54627 59488 62710 64869
93
➢ Azaltım eylemi 2 - Mevcut binaların enerji performansının iyileştirilmesi (gelişmiş
yalıtım sistemleri ve enerji tasarruflu pencereler)
Tablo 33, referans senaryo düzeyini sürdürmek ve bina dış cephe kaplaması
bileşenlerini iyileştirmek ve azaltım eylemi 2’yi uygulamak için gerekli maliyetleri
özetlemektedir. Önceki azaltım eylemine benzer şekilde, bu eylemin de yatırım ve
hurda ederi maliyetleri, referans senaryodan daha yüksek ve işletme maliyetleri daha
düşük hesaplanmaktadır. 2050 yılına gelindiğinde, bu eylem için gerekli ek maliyet,
uygulanan üç eylem arasında en düşük ek maliyet olan yaklaşık 500 milyon ABD$
olarak hesaplanmıştır.
Tablo 33. Azaltım eylemi 2 için maliyet özeti (milyon ABD$)
Senaryo Maliyet
Türü 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050
Referans
Senaryo
İ&B
Maliyeti 2219 2417 2623 2739 3058 3196 3401 3490
Akış
Maliyeti 8978 11800 17778 21199 23033 24236 25135 25955
Sermaye
Maliyeti 0 8059 16449 22803 25339 28520 30166 30958
Toplam maliyet 11196 22275 36850 46741 51430 55953 58702 60403
Mevcut binaların
enerji
performansının
iyileştirilmesi
(gelişmiş yalıtım
sistemleri ve
enerji tasarruflu
pencereler)
İ&B
Maliyeti 2219 2105 2307 2349 2559 2590 2618 2544
Akış
Maliyeti 8978 10168 15447 17895 18902 19181 18784 18217
Sermay
e
Maliyeti
0 11521 21196 29590 33818 39120 43991 48286
Toplam maliyet 11196 11196 11196 23794 38950 49834 55279 60890
➢ Azaltım eylemi 3 – Enerji Tasarruflu Binalar (Isıtma ve Soğutma Sistemleri)
Tablo 34'te, azaltım eylemi 3 kapsamında enerji verimli ısıtma ve soğutma
sistemlerine ilişkin maliyet parametreleri verilmektedir. Referans ve azaltım eylemi
3’ün maliyet bileşenleri, daha önce belirtilen eylemler ile benzer tutumlara sahiptir.
Model sonuçlarına göre, Azaltım eylemi 3’ü uygulamanın toplam maliyeti, referans
senaryodan yaklaşık 32 milyar dolar daha yüksektir ve referans senaryodan
neredeyse %40 daha fazladır.
94
Tablo 34. Azaltım eylemi 3 için Maliyet Özeti (milyon ABD$)
Senaryo Maliyet
Türü 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050
Referans
Senaryo
İ&B
Maliyeti 2219 2417 2623 2739 3058 3196 3401 3490
Akış
Maliyeti 8978 11800 17778 21199 23033 24236 25135 25955
Sermaye
Maliyeti 0 8059 16449 22803 25339 28520 30166 30958
Toplam maliyet 11196 22275 36850 46741 51430 55953 58702 60403
Enerji Tasarruflu
Binalar- ısıtma
ve soğutma
sistemleri
İ&B
Maliyeti 2219 2793 3211 3247 3627 4013 4360 5421
Akış
Maliyeti 8978 11728 17635 20735 22136 22988 22869 22952
Sermaye
Maliyeti 0 9775 19329 26803 29861 34989 45379 63948
Toplam maliyet 11196 24297 40176 50785 55624 61990 72608 92321
Bu üç azaltım eyleminin, ihtiyaç duydukları maliyetler ve potansiyel sera gazı
tasarrufları ile karşılaştırılması Tablo 35 ve Şekil 35’te verilmektedir. Tablodan da
anlaşılacağı gibi, eylemlerin azaltım maliyetleri, yıllara göre değişmektedir ve 2050
hedef yılına yaklaşırken, tüm eylemlerin maliyetlerinde azalma eğilimi
hesaplanmaktadır.
TIMES modeline göre, üçüncü azaltım eyleminin maliyeti (ısıtma ve soğutma
sistemlerinin iyileştirilmesi), 2030 yılına kadar en pahalı eylem olmasına rağmen yıllar
itibariyle en yüksek düşüş düzeylerini göstermektedir. Bu eğilim, modelde 2030 yılına
kadar yeni (veya daha verimli) teknolojilerin piyasaya sürülecek olması nedeniyle
ısıtma ve soğutma teknolojileri maliyetlerindeki düşüşü göstermektedir.
İlk eylemin azaltım maliyeti (elektrikli cihazların iyileştirilmesi), üçüncü eylemle benzer
bir düşüş eğilimi göstermektedir.
Öte yandan, ikinci azaltım eyleminin (iyileştirilmiş dış cephe yalıtım sistemleri)azaltım
maliyeti, diğer eylemlerden farklı olarak yıllar itibariyle belirgin bir düşüş
göstermemektedir. Bu nedenle bu faaliyet, 2020'de en ucuz faaliyet iken 2050 yılında
en pahalı faaliyet haline gelmiştir. Bu sonucun arkasındaki neden; bu eylemin tanımı
olabilir çünkü TIMES modelinde yakıt tüketimleri (ve dolayısıyla sera gazı
emisyonları) enerji tüketen teknolojilerle hesaplanır ve talep-yakıt tüketimi ilişkisi
95
mevcut değildir. Bu nedenle, dış cephe kaplama sistemleri bileşenlerindeki
iyileştirmeler, modelde diğer eylemlere göre farklı tanımlanmaktadır. Bu sınırlama,
sera gazı azaltımının farklı sınıflandırılmasına neden olabilmektedir. Örneğin; azaltım
eylemi 2 ile azaltılan sera gazı emisyonlarının bir kısmının ısıtma ve soğutma
teknolojileri (TIMES modelde yakıt tüketen teknolojiler) azaltım eylemi 3 altında
tanımlandığı için azaltım eylemi 3 tasarrufları içine kaydedilmektedir.
Özetle, bina sektörü için seçilen azaltım eylemlerinin 2050 yılına kadar daha
ekonomik hale gelmesi ancak bazı azaltım maliyetlerinin 2030 yılına kadar daha
yüksek seviyeler göstermesi beklenebilir.
Tablo 35. Her bir öncelikli eylemin sera gazı azaltım maliyetlerinin karşılaştırılması (ABD$/ ton
CO2e)
Faaliyet 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050
Azaltım eylemi 1 3565.4 1651.6 685.2 745.9 689.6 723.6 755.2
Azaltım eylemi 2 1597.5 1406.0 1397.4 1223.4 1096.0 1139.0 1630.5
Azaltım eylemi 3 3497.1 4460.3 1820.6 704.4 865.1 731.1 736.1
Şekil 35. Her bir azaltım eyleminin yıllara göre sera gazı emisyonu azaltım maliyetleri
96
4.4. Ulaştırma sektörü
2015 araç filosu46 verileri, Türkiye'de şu anda yollarda yaklaşık 20 milyon araç
bulunduğunu ve bunların çoğunun (%53'ünün) binek araçlarından oluştuğunu
göstermektedir. Taşıt parkının yapısı aşağıda verilmektedir:
▪ Binek araç %53 (PC), (10,589 milyon)
▪ Kamyonet %16; hafif ticari araç olarak da adlandırılmaktadır (LDV), (3.255
milyon)
▪ Motosiklet %15, (2.938 milyon)
▪ Kamyon %4, “Ağır Yük Taşıtları” olarak da adlandırılan mafsallı kamyonlar
dahil (HGV) (0.804 milyon)
▪ Otobüs %1 (0.217 milyon).
Ülkenin hafif ticari araçlar için nispeten düşük vergi oranlarına sahip olması nedeniyle
Türkiye'de bu araçların (LDV) önemli bir pazar payının olduğu görülmektedir.
Örneğin, Minivanlar için “Özel Tüketim Vergisi” %4-15 civarında uygulanmaktadır
ancak bu oran binek otomobilleri için %45-145'tir. Araç filosunun gelişimine tarihsel
olarak baktığımızda; otomobiller arasındaki eğilim değişimleri ve bir araya getirilen
diğer araç tipleri de aynı eğilimi takip etmektedir.
Türkiye'de, Uluslararası Temiz Ulaşım Konseyi (BİT) 2016 raporuna göre tüm yeni
binek araçların yaklaşık %53'ü, alt orta segmentten gelmektedir ve bu alt orta
segmentte, araçların %50'sinden fazlasının şirket otomobilleri olduğu tahmin
edilmektedir. En çok satan şirket otomobil modelleri ise Renault Fluence ve Fiat
Linea’dır. Küçük otomobiller segmenti, tüm yeni binek otomobillerin %20'sine sahiptir.
Küçük otomobil segmentinde ilk üç satıcı, sırasıyla %24, %17 ve %17 paya sahip
olan Renault Clio, VW Polo, Hyundai i20'dir. Orta ve üst-orta segment, tüm binek araç
parkının %11'ine sahiptir. İlk üç satıcı VW Passat (%34), BMW3 serisi (%17) ve
Mercedes C serisidir (%11). SUV segmenti, tüm binek otomobil sektörünün %12'sine
sahiptir, bu segmentte ilk üç satıcı, Dacia Duster (%16), Nissan Qashqai (%15), Kia
Sportage’dır (%8). Piyasadaki diğer otomobillerin payı %1’dir.47
Trafiğe kaydı yapılan otomobillerin motor hacmine göre dağılımı Tablo 36'da
verilmektedir. 2014 yılında kaydedilen otomobillerin yaklaşık %98,3'ünün motor
hacmi 1.600 cm3'ün altındadır. Yıl bazlı değerlendirildiğinde bu rakam 2015 yılında
değişmemekte, 2016 ve 2017 yılında ise %95’e düşmektedir. Şekil 36’da 1.600 -
2.000 cm3 motor hacmine sahip araçların payının %4,5 ile %3,5 arasında değiştiği
46
TÜİK, Ulaştırma İstatistikleri, http://www.turkstat.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1051
47 Mock, Peter. "Türkiye'deki Otomotiv Sektörü: Araç Filosu Yapısının Temel Bir Analizi, Yakıt Tüketimi ve
Emisyonları.”(2016).
97
görülmektedir. 2.000 cm3 ve daha büyük motor büyüklüğüne sahip araçların payı ise
%0,9 ile %1,6 arasındadır. Tüketicilerin daha küçük motorlu yeni arabalar satın aldığı
gözlenmektedir. Bununla birlikte, 2015'ten beri Türkiye'de yeni otomobillerin ortalama
CO2 emisyon seviyeleri AB'deki seviyelere eşit veya biraz daha fazla
hesaplanmaktadır.
Tablo 36. Motor hacmine göre trafiğe kaydedilen otomobil sayısı48
Yıl
Motor Hacmi (cm3) 2014 2015 2016 2017
<1,600 549465 706908 710861 704508
1,600 – 2,000 26164 26970 25849 29508
2,000 9361 11596 9230 7685
Şekil 36. Yıl bazında motor hacmine göre trafiğe kaydedilen otomobil sayısı
Türkiye'deki vergi teşvikleri, daha eski ve daha yüksek emisyonlu araçları
desteklemektedir. Yıllık olarak ödenen motorlu taşıtlar vergisi (MTV) eski arabalar için
daha düşüktür. Eski taşıtlar daha yüksek emisyon üretmesine rağmen yıllara göre
vergi avantajı göz önüne alındığında sahipleri, araçlarını mümkün olduğu kadar uzun
süre tutma eğilimindedir. 16 yaşından büyük binek otomobilleri, toplam CO2'nin
yaklaşık %40'ını ve Türkiye'deki toplam azot oksit (NOx) emisyonlarının %67'sini
48
TÜİK 2019, Motorlu Kara Taşıtları Haber Bülteni, http://www.turkstat.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=30629
0
100 000
200 000
300 000
400 000
500 000
600 000
700 000
800 000
2014 2015 2016 2017
Kay
ded
ilen
Ara
ç Sa
yısı
Araç Sayısı
<1600 1600-200 2000+
98
üretmekte ancak toplam MTV gelirine %10'dan daha az katkıda bulunmaktadır. Hibrit
ve elektrikli araçlar için bazı vergi teşvikleri vardır ancak bu otomobiller, Türkiye'deki
yeni otomobil satışlarının %1'inden azını oluşturmaktadır. Bu arada, hibrit ve elektrikli
araçlar, AB'de pazar payının neredeyse %5'ine ulaşmıştır.
Karayolu taşımacılığı, hem yolcu hem de yük taşımacılığında baskın taşıma şeklidir.
Dolayısıyla bu konuda teknolojiler, karayolu taşıma araçlarına dayanmaktadır.
Taşımacılık sektörünü kapsayan 111 teknoloji segmenti bulunmaktadır. Bu
teknolojiler arasından TIMES ulaşım modelinde ele alınanlar Tablo 37'de verilmiştir.
Teknolojiler dört kategori altında toplanmıştır:
▪ Temel,
▪ Mevcut,
▪ Geliştirilmiş ve
▪ İleri düzey teknolojiler.
Tablo 37. Türkiye’de araç teknolojilerinin başlangıç yılları
Otobüs Teknolojileri Tanımı
Otobüs Teknolojilerinin başlangıç yılı
20
15
20
18
20
20
20
23
20
25
20
30
20
35
20
40
20
45
20
50
Otobüs, İleri Düzey Tek. CNG LH 0 0 0 0 0 1 1 1 1 1
Otobüs, Kullanılan Mazot LH 1 1 1 1 1 1 1 0 0 0
Otobüs, Gelişmiş Mazot LH 0 0 0 0 1 1 1 1 1 1
Otobüs, İleri Düzey Tek. CNG SH 0 0 0 0 0 1 1 1 1 1
Otobüs, İleri Düzey Hibrit CNG SH 0 0 0 0 0 1 1 1 1 1
Otobüs, Konvansiyonel CNG SH 0 0 0 0 0 1 1 1 1 1
Otobüs, Konvansiyonel CNG Kullanılan SH 1 1 1 1 1 1 1 1 0 0
Otobüs, Gelişmiş CNG SH 0 0 0 0 1 1 1 1 1 1
Otobüs, İleri Düzey Tek. Mazot SH 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1
Otobüs, İleri Düzey Hibrit Mazot SH 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1
Otobüs, Konvansiyonel Mazot Yeni SH 0 0 0 0 1 1 1 1 1 1
Otobüs, Konvansiyonel Mazot SH 1 1 1 1 1 1 0 0 0 0
Otobüs, Kullanılan Mazot SH 1 1 1 1 1 1 0 0 0 0
Otobüs, Gelişmiş Mazot SH 0 0 0 0 1 1 1 1 1 1
Binek Araç Teknoloji Tanımı
Binek araç teknolojilerinin başlangıç yılı
20
15
20
18
20
20
20
23
20
25
20
30
20
35
20
40
20
45
20
50
99
Binek Araç LPG ICE LH 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
Binek Araç Benzinli ICE LH 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
Binek Araç Dizel ICE LH 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
Binek Araç Hibrit Dizel ICE LH 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
Binek araç Hibrit Benzinli ICE LH 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
Binek Araç Elektrik Hibrit Dizel ICE LH 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1
Binek Araç Elektrik Hibrit Benzinli ICE LH 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1
Binek Araç Elektrikli SH 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1
Binek Araç LPG ICE SH 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
Binek Araç Benzinli ICE SH 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
Binek Araç Dizel ICE SH 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
Binek Araç Hibrit Dizel ICE SH 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
Binek Araç Hibrit Benzinli ICE SH 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
Binek Araç Elektrik Hibrit Dizel ICE SH 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1
Binek Araç Elektrik Hibrit Benzinli ICE SH 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1
Kamyon ve Ağır Yük Yaşıt Teknolojileri Tanımı
Kamyon ve ağır yük taşıt teknolojilerinin başlangıç yılı
20
15
20
18
20
20
20
23
20
25
20
30
20
35
20
40
20
45
20
50
Ticari Kamyon, İleri teknoloji Hibrit Dizel LH 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1
Ticari Kamyon, Konvansiyonel Dizel LH 1 1 1 1 1 0 0 0 0 0
Ticari Kamyon, Mevcut Dizel LH 1 1 1 1 1 1 0 0 0 0
Ticari Kamyon, Gelişmiş Dizel LH 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1
Ticari Kamyon, Konvansiyonel Dizel SH 1 1 1 1 1 1 0 0 0 0
Ticari Kamyon, Mevcut Dizel SH 1 1 1 1 1 1 0 0 0 0
Ticari Kamyon, Gelişmiş Dizel SH 0 0 0 0 1 1 1 1 1 1
HGV CNG ICE LH 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1
HGV Dizel ICE LH 1 1 1 1 1 1 0 0 0 0
HGV Dizel ICE Mevcut LH 1 1 1 1 1 1 0 0 0 0
HGV Hidrojen ICE LH 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1
HGV Hidrojen FC LH 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1
HGV Hybrit Dizel ICE LH 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1
HGV CNG ICE SH 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1
HGV Dizel ICE SH 1 1 1 1 1 1 0 0 0 0
HGV Dizel ICE Kullanılan SH 1 1 1 1 1 1 0 0 0 0
HGV Hidrojen ICE SH 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1
100
HGV Hidrojen FC SH 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1
HGV Hibrit Dizel ICE SH 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1
Her teknoloji türünde, 2015 yılı ABD$ fiyatları (vergisiz), ortalama yakıt tüketimi ve
ortalama seyahat hızı tanımlanmaktadır. Bu teknolojiler aşağıda açıklanmıştır.
Temel teknoloji, 2015 yılında kullanılan teknolojiyi tanımlar. Tablo 38, karayolu
taşımacılığı için sırasıyla araç maliyetlerinin, ortalama yakıt tüketiminin, yıllık
ortalama seyahat mesafelerinin ve ortalama seyahat hızının tahminini
göstermektedir. Bu değerler, Türkiye ulaşım aracı filosunun teknik özelliklerinde
belirtilen varsayımlara dayanmaktadır. Örnek vermek gerekirse, Türkiye araç filosu
çoğunlukla orta segment ve daha alt düzey araçlardan oluştuğu için, otomobiller
arasında en çok satanlar orta segment sedan versiyonudur. Orta segment benzinli
binek otomobilin yatırım maliyeti vergi öncesi 2015 yılında yaklaşık 14000 ABD$dır.
101
Tablo 38. Karayolu Taşımacılığı Teknolojileri için, Araç Maliyeti, Ortalama Yakıt Tüketimi, Ortalama Seyahat Mesafesi ve Ortalama Seyahat Hızı
tahmini
Araç maliyetleri (2015 ABD$)
Benzin Mazot LPG CNG E85 Akü EV Elektrik Hibrit
Mazot
Hibrit Benzin
Troleybüs
Otobüs Kısa mesafeSH)
150,000 204,000 750,000 640,000 1,500,000
Otobüs Uzun mesafe (LH)
150,000 750,000 640,000
Kamyon SH 120,000 132,000 175,000 140,000
Kamyon LH 120,000 132,000 175,000 140,000
Kamyonet/ Minibüs SH
55,000 60,000 60,500 70,000 70,400
Kamyonet/ Minibüs LH
55,000 60,000 60,500 70,000 70,400
Binek Araç SH 13,966 18,144 14,966 19,958 35,000 25,000 22,500
Binek Araç LH 13,966 18,144 14,966 19,958 35,000 25,000 22,500
Motosiklet SH 2,500 8,500
Ortalama Yakıt Tüketimi (lt/100km) (Elektrikli Araçlar için KWh)
Benzin Mazot LPG CNG E85 Akü EV Elektrik Hibrit
Mazot Hibrit
Benzin Troleybüs
Otobüs Kısa Mesafe (SH)
23.0 40 141.8 15.7 212.6
Otobüs Uzun Mesafe (LH)
17.0 110.2 11.6
Kamyon SH 25.0 20.1 141.8 17.1
Kamyon LH 21.0 16.9 110.2 14.3
102
Kamyonet/ Minibüs SH
15.0 35.0 19.5 29.5 10.2
Kamyonet/ Minibüs LH
11.0 25.0 14.0 23.0 7.5
Binek araç SH 9.5 8.5 13.5 7.0 16.5 5.8 7.1
Binek Araç LH 6.0 5.3 8.5 4.4 12.9 3.6 4.5
Motosiklet SH 5.0 9.2
Ortalama Seyir Hızı (km/s)
Benzin Mazot LPG CNG E85 Akü EV Elektrik Hibrit
Mazot Hibrit
Benzin Troleybüs
Otobüs Kısa Mesafe (SH)
25 15 15 15 15
Otobüs Uzun Mesafe (LH)
50 40 40
Kamyon SH 25 15 15 15
Kamyon LH 50 35 35 35
Kamyonet/ Minibüs SH
25 25 20 20 20
Kamyonet/ Minibüs LH
60 60 40 40 40
Binek Araç SH 30 30 30 30 30 30 30
Binek Araç LH 65 65 65 55 55 55 55
Motosiklet SH 25 30
Yıllık Kat Edilen Mesafe (km)
Benzin Mazot LPG CNG E85 Akü EV Elektrik Hibrit
Mazot Hibrit
Benzin Troleybüs
Otobüs Kısa Mesafe (SH)
54,000 54,000 54,000 54,321 54,321
103
Otobüs Uzun Mesafe ( LH)
35,000 35,000 35,000
Kamyon SH 28,500 28,500 28,500 28,500
Kamyon LH 47,500 47,500 47,500 47,500
Kamyonet/ Minibüs SH
20,000 20,000 20,000 20,000 20,000
Kamyonet/ Minibüs LH
22,000 22,000 22,000 20,000 20,000
Binek Araç SH 9,185 16,348 11,158 11,158 10,000 10,000 10,000
Binek Araç LH 12,000 12,000 12,000 12,000 10,000 10,000 10,000
Motosiklet SH 3,800 3,800
104
Mevcut teknoloji, 2015 yılında kullanılan teknoloji olarak tanımlanmaktadır.
Hesaplamalar ve analizler bu teknolojiye göre yapılmıştır. İyileştirilmiş
teknoloji, 2025 yılında ulaştırma sektörünün durumu olarak tanımlanmaktadır.
Temel yıla göre elektrikli ve hibrit araç maliyetlerinde ve yakıt tüketiminde
%5'lik bir azalma öngörülmektedir. Diğer İçten yanmalı motor teknolojilerinde
yakıt tüketimi için %5'lik azalma öngörülmekte ancak maliyetlerde herhangi
bir değişim öngörülmemektedir. İleri teknoloji, 2035 yılında ulaştırma
sektörünün durumunu temsil etmektedir. 2025 yılı teknolojileri üzerinden %5
azaltım uygulanmıştır. Cümle güncellenmeli Aynı prosedür, bu teknoloji
bölümünde de takip edilmektedir. Elektrikli ve hibrit otomobillerde hem araç
maliyeti hem de yakıt tüketimi %5 azalırken, diğer içten yanmalı motor
teknolojilerinin yakıt tüketimi %5 azalırken maliyeti yıllar itibariyle
değişmemektedir.
Teknolojilerin etkinliğini hesaplamak için araç maliyetleri, ortalama yakıt
tüketimi ve ortalama yıllık seyahat mesafeleri kullanılmaktadır. Her teknolojinin
verimliliği hesaplanmış, işletme ve bakım maliyetleri, ekonomik ömür, teknoloji
başlangıç yılı gibi ek parametreler, TIMES ulaştırma modeli teknoloji girdisi
olarak belirlenmiştir.
Verimliliği hesaplamak için, ilgili yakıt türünün LHV (Alt Isıl Değeri) değeri
tanımlanmalıdır. LHV temel olarak, kilogram yakıt başına KJ değerini
göstermektedir. LHV ile yoğunluğun (LHV X ρ) çarpılmasıyla, ilgili yakıtın litre
başına eş değer KJ değeri hesaplanmaktadır. Kat edilen her 1 kilometre için
gereken enerji (KJ) değeri (KJ/km), burada (lt/km) her 1 kilometre için aracın
tükettiği yakıtı gösterir ve her teknoloji segmenti için (lt/km) bu değer elde
edilmiştir. Model, BVKT'yi talep birimi olarak kullanmaktadır, bu nedenle,
verimlilik değerleri BVKT/PJ birimine dönüştürülmüştür.
Yatırım maliyetlerini hesaplamak için kapasite birimi (1BK/yıl) tanımlanmıştır.
TIMES ulaştırma modelindeki maliyetlerin, taşıtların doğrudan satın alma
maliyetleri olmadığı, birimin taleplerini karşılama maliyetleri olduğuna dikkat
etmek önemlidir. İşletme ve bakım maliyetleri, içten yanmalı bir motorun yakıt
tipine göre değiştiğinden, aracın maliyetinin bir yüzdesi olarak alınmaktadır.
Her aracın ekonomik ömrü, yakıt türüne ve aracın sınıfına göre de tahmin
edilmektedir. TIMES ulaştırma modeli için benzinli ve dizel binek araç veri giriş
tabloları sırasıyla Tablo 39 ve Tablo 40’da verilmektedir.
105
Tablo 39. Benzinli binek araç veri girişi
Teknoloji Adı
Teknoloji Tanımı
Girdi Emtia
Çıktı Emtia Özellik Bildirimi Sütunu
Birim 2015 2018 2020 2023 2025 2030 2035 2040 2045 2050
TPCSHGSLEX
(Ulaştırma-Binek
Araç-Kısa Mesafe
Benzinli- Mevcut
Teknoloji)
Araç, Benzinli Mevcut
Kısa Mesafe
TRNOILGSL (Ulaştırma Sektörüne benzinli binek araç)
Girdi Emtia PJ
TPC_SH (Ulaştırma, Kısa mesafe Binek araç talebi)
Çıktı Emtia BVkm
START (teknolojinin yatırım için uygun olduğu ilk yıl )
yıl 2015 2015 2015 2015 2015 2015 2015 2015 2015 2015
CAP2ACT (Faaliyet birimi/ /Kapasite birimi)
1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00
EFF (Teknik verimlilik)
0.33 0.33 0.33 0.34 0.34 0.34 0.35 0.35 0.35 0.36
DISCRATE (Teknolojiye özgü indirim oranı)
% 0.10 0.10 0.10 0.10 0.10 0.10 0.10 0.10 0.10 0.10
FIXOM (Yıllık sabit işletme/bakım maliyeti)
milyon ABD$
15.21 15.36 15.45 15.60 15.76 16.01 16.27 16.53 16.79 17.06
INVCOST (Yeni kapasite toplam yatırım maliyeti)
milyon ABD$
1520.52
1535.73
1544.94
1560.39
1576.00
1601.21
1626.83
1652.86
1679.31
1706.17
106
Teknoloji Adı
Teknoloji Tanımı
Girdi Emtia
Çıktı Emtia Özellik Bildirimi Sütunu
Birim 2015 2018 2020 2023 2025 2030 2035 2040 2045 2050
RESID (Kalan kurulu kapasite)
BVkm/yıllık
14.46 20.53 23.44 27.32 29.64 33.41 38.21 40.45 40.90 41.53
LIFE (Yeni kapasite ömrü)
yıl 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15
CO2 (Karbon dioksit)
FLO_EMISSION (Emisyon katsayıları)
Bin ton
250.00
246.25
242.56
238.92
235.33
231.80
228.33
224.90
221.53
218.21
CO (Karbon monoksit)
0.49 0.49 0.48 0.47 0.47 0.46 0.45 0.44 0.44 0.43
NOx (Nitrojen oksitler)
0.08 0.08 0.08 0.08 0.08 0.07 0.07 0.07 0.07 0.07
VOC (Uçucu organik bileşikler)
0.02 0.02 0.02 0.02 0.02 0.02 0.02 0.02 0.02 0.02
PM (Partikül madde)
0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00
CH4 (Metan)
0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00
107
Tablo 40. Dizel binek araç veri girişi
Teknoloji Adı
Teknoloji Tanımı
Girdi Emtia Çıktı Emtia Özellik bildirim sütunu
2015 2018 2020 2023 2025 2030 2035 2040 2045 2050
(Ulaştırma-Binek
Araç-Kısa Mesafe Dizel-
Mevcut Teknoloji)
Araç, Dizel
Mevcut Kısa
Mesafe
TRNOILDSLTPC ( Ulaştırma Sektörüne dizel binek araç )
Girdi Emtia PJ
TPC_SH ( Ulaştırma, Kısa mesafe Binek araç talebi )
Çıktı Emtia Bvkm
START (teknolojinin yatırım için uygun olduğu ilk yıl )
yıl 2015 2015 2015 2015 2015 2015 2015 2015 2015 2015
CAP2ACT (Faaliyet birimi/ /Kapasite birimi)
1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00
EFF (Teknik verimlilik)
0.35 0.35 0.35 0.36 0.36 0.36 0.37 0.37 0.37 0.38
DISCRATE (Teknolojiye özgü indirim oranı)
% 0.10 0.10 0.10 0.10 0.10 0.10 0.10 0.10 0.10 0.10
FIXOM (Yıllık sabit işletme/bakım maliyeti)
milyon ABD$
11.10 11.21 11.28 11.39 11.50 11.69 11.87 12.06 12.26 12.45
INVCOST (Yeni kapasite yatırım maliyeti)
milyon ABD$
1109.86
1120.96
1127.68
1138.96
1150.35
1168.76
1187.46
1206.46
1225.76
1245.37
108
RESID (Kalan kurulu kapasite)
BVkm/yıllık
23.17 35.66 43.58 55.81 64.12 81.60 99.72 112.4
4 121.4
3 131.4
1
LIFE (Yeni kapasite ömrü)
yıl 18 18 18 18 18 18 18 18 18 18
CO2 (Karbon dioksit)
FLO_EMISSION (Emisyon katsayıları)
Bin ton
165.00
162.53
160.09
157.69
155.32
152.99
150.70
148.44
146.21
144.02
CO (Karbon monoksit)
0.13 0.13 0.12 0.12 0.12 0.12 0.12 0.12 0.11 0.11
NOx (Azot oksitler)
0.78 0.77 0.76 0.74 0.73 0.72 0.71 0.70 0.69 0.68
VOC (Uçucu organik bileşikler)
0.02 0.02 0.02 0.02 0.02 0.02 0.02 0.02 0.02 0.02
PM (Partikül madde)
0.03 0.03 0.03 0.03 0.03 0.03 0.03 0.03 0.03 0.03
CH4 (Metan) 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00
109
4.4.1. Referans senaryo projeksiyonunun özeti
Ulaştırma sektörü için referans projeksiyon, tüm alt sektörleri (karayolu, demiryolu,
hava ve deniz) içermekte, bu sektörleri şehirlerarası (LH) ve kentsel/banliyö
seviyelerinde incelemektedir. Talep değişkeni, Türkiye'nin tarihsel verilerine ve diğer
ülkelerin gelişme eğilimlerine göre yapılan çeşitli varsayımlara dayanarak 2050 yılına
kadar tahmin edilen kadedilen Araç–Km (Vehicle-Km Traveled (VKT)) dir. TIMES
modelinde kullanılan her alt sektör için talep Tablo 41'de verilmektedir.
Referans projeksiyon için ana zorluklardan biri, araçların motor ve yakıt türlerine göre
pazar paylarını tahmin etmektir. Avrupa Komisyonu referans projeksiyonu, Avrupa
araç filosunun yalnızca %8'inin, 2050'de elektrikli araçlardan oluşacağını
varsaymaktadır. Ancak bu varsayım yapılırken diğer sektörler ve gelecekte enerji
talebindeki olası düşüşler dikkate alınmamaktadır. Motorlu kara taşıtlarının akaryakıt
türüne göre pazar payı Şekil 37’de verilmiştir. 2050 yılında Türkiye’de elektrikli kara
taşıtlarının, Avrupa Komisyonu'nun tahminlerinden daha yüksek olacağı
hesaplanmaktadır. Dizel araçların kısıtlanması konusunda herhangi bir politika
gündemi olmadan, dizel teknolojisinin 2050'de bile piyasaya egemen olacağı
düşünülmektedir (bkz. Şekil 38).
Temel yılda Türkiye'de yük lokomotiflerinin yaklaşık %70'inde ve yolcu lokomotiflerinin
%55'inde dizel motorlar vardır. Demiryolu hatlarının elektrifikasyonuna yapılan yoğun
yatırımla, güç teknolojisinin elektrik motorlarına kaydırılması beklenmektedir. Hem yük
hem de yolcu trenleri için lokomotif motorlarının yakıt payları, Şekil 39'da verilmiştir.
Havacılıkta, karayolu taşıt teknolojilerinden farklı olarak, yakıt tüketiminin azaltımı,
marjinal düşük değerler olarak kabul edilmektedir. TIMES ulaştırma modeli veri girişi
için temel yıldan 2050 yılına kadar yakıt tüketiminde sadece %5 düşüş olacağı
varsayılmaktadır (bkz. Şekil 40).
Tablo 41. TIMES Modellemesi için ulaştırma sektörü talep projeksiyonu
2015 2018 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050
TAD_hav
a iç hat 0.120 0.150 0.160 0.190 0.230 0.270 0.310 0.340 0.350
PC_LH 77.520 88.174 93.589 108.390 125.448 141.422 158.569 176.349 194.579
PC_SH 48.373 74.778 89.733 127.421 159.276 199.095 228.960 251.856 277.041
TB_LH 4.200 4.885 5.185 6.005 6.950 7.835 8.785 9.770 10.780
TB_SH 5.233 6.017 6.523 7.827 8.610 9.471 10.418 11.460 12.606
TC_LH 13.475 14.651 15.435 18.032 21.168 24.304 26.901 28.371 28.224
TC_SH_C 5.174 6.882 7.707 9.634 11.561 13.873 16.648 21.642 28.135
TH_LH_H
GV 14.025 15.249 16.065 18.768 22.032 25.296 27.999 29.529 29.376
110
TH_SH_H
GV 1.294 1.720 1.927 2.409 2.890 3.468 4.162 5.411 7.034
TL_LH_L
hizmet 4.080 4.641 4.926 5.705 6.603 7.443 8.346 9.282 10.241
TL_SH_L
hizmet 66.469 93.294 108.653 121.175 129.301 134.807 137.668 134.468 129.069
TRF_demi
ryolu yük 0.019 0.022 0.022 0.023 0.025 0.026 0.027 0.029 0.030
TRP_
demiryolu
pax
0.023 0.027 0.029 0.033 0.038 0.042 0.045 0.048 0.051
TS
deniz_pax
lh
0.002 0.002 0.002 0.003 0.003 0.004 0.004 0.004 0.005
TS_deniz
_pax sh 0.002 0.003 0.004 0.004 0.005 0.005 0.006 0.006 0.007
TW_2
tekerlekli 11.164 19.133 20.046 21.875 23.016 23.612 23.665 22.612 22.940
Şekil 37. Motorlu kara taşıtlarının yakıt türüne göre pazar payı
111
Şekil 38. 2050 yılında karayolu taşıtları için yakıt tipi pazar payı projeksiyonu
Şekil 39. 2050 yılında demiryolu taşıma araçları için yakıt tipi projeksiyonu
112
Şekil 40. 2005 ile 2050 yılları arasında havacılıkta yakıt tüketimi eğilimleri49
Her ulaştırma modunun teknoloji veri kümesi yapılandırmasını mümkün kılabilmek için
Enerji ve Emisyon dengesinin sağlanması gerekmektedir. Talep değerleri, TÜİK
verileri ve yakıt tüketim oranları varsayımları göz önünde bulundurularak, her
ulaştırma türünü ayrıntılı olarak gösteren TEP değeri üzerinden de toplam yakıt
tüketimi hesaplanabilmektedir. Her mod için toplam yakıt tüketimi Tablo 42'de
gösterilmektedir. Binek araçlar, tüm modlar içinde, toplam yakıt tüketimi değerine göre
en fazla yakıt tüketen grup olarak hesaplanmaktadır. Karayolu taşımacılığında
yaklaşık 32.301 milyon litre yakıt tüketilmektedir. Bundan sonra karayolu taşımacılığı
sektöründe, taşıtlarda tüm teknolojiler tarafından kullanılan TEP cinsinden eşdeğer
yakıt tüketimini bulmak için kullanılan yakıtların petrol ürünleri içindeki saklanmışlık
değeri hesaplanmalıdır.
Tablo 42. 2015 Yılı İçin Enerji Dengesi
Araç Seyahat
Türü
Yakıt
Tüketimi
(Lt/100
Km)
Ortalama
Kat Edilen
Mesafe
Araç
Sayısı
Toplam
Yakıt
Tüketimi
(Ton)
TEP (Bin)
OTOBÜS SH 34.0 50,000 100,357 1,381,915 1,410
LH 24.0 37,368 112,396 816,480 833
49
https://www.icao.int/Meetings/EnvironmentalWorkshops/Documents/Env-Seminars-Lima-
Mexico/Mexico/08_UnitedStates_EnvironmentTrends.pdf
113
SH 36.3 50,000 4,303 62,531 64
KAMYON
SH 32.0 8,822 554,537 1,268,006 1,293
LH 23.0 58,297 225,465 2,448,718 2,498
SH 24.3 15,000 18,800 53,278 54
LH 20.7 60,000 5,517 53,278 54
KAMYONET
SH 13.0 22,757 2,960,935 7,095,356 7,237
LH 10.0 24,909 707,743 1,427,959 1,457
SH 18.0 22,757 16,729 53,278 54
LH 14.4 24,909 19,105 53,278 54
DİZEL BİNEK ARAÇ
SH 8.5 10,677 2,152.835 1,582,644 1,614
LH 6.0 16,832 1,202,841 983,939 1,004
SH 6.0 10,677 21,746 11,284 12
LH 5.0 16,832 12,150 8,282 8
BENZİNLİ BİNEK ARAÇ
SH 10.0 10,289 1,396,376 1,036,698 1,045
LH 6.5 8,383 1,502,067 592,588 597
SH 6.1 10,289 14,105 6,374 6
LH 4.8 8,383 15,172 4,390 4
LPG’Lİ BİNEK ARAÇ SH 14.0 16,320 652,097 749,414 792
LH 10.0 13,359 3,619,947 2,432,459 2,570
MOTOSİKLET SH 2.2 3,799 2,938,364 175,121 182
DEMİRYOLU
YOLCU 4000.0 98,142 170 641,860 55
YOLCU 450.0 31,779 350 40,543 40
TİCARİ 3500.0 53,000 70 160,465 14
TİCARİ 840.0 114,154 130 100,971 100
HAVAYOLU İÇ HAT 500.0 670,761 489 1,346,448 1,397
DENİZYOLU TİCARİ 700.0 118,000 274 185,812 190
TOPLAM 13,937 18,253,587 22,297,268 24,639
Tüm kamyonlar, HGV'ler ve LDV'ler, dizel otomobil olarak kabul edilmektedir. Binek
otomobilleri düzenli olarak dizel, benzin ve LPG olarak dağıtılmakta ve motosikletler,
benzinli araçlar olarak kabul edilmektedir. Tüm teknolojilerin karayolu taşımacılığı için
toplam yakıt tüketimi yaklaşık 22,84 Mtep olarak hesaplanmaktadır. ETKB'ye göre,
karayolu taşımacılığında, tüm teknolojilerin toplam enerji tüketimi 22,83 Mtep olarak
açıklanmaktadır. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı 2015 verilerine göre, tüm ulaşım
114
modları için toplam yakıt tüketimi 24.936 Mtep’dir. Buna göre, aynı metrik 24.639 Mtep
olarak hesaplanmaktadır.
Enerji dengesini sağladıktan sonra – Tablo 43’te gösterildiği– gibi ulaşım sektörünün
herhangi bir modunda, ilerleme teknolojisi veya iyileştirmeler hakkında varsayımlarda
bulunmak için mevcut koşulların emisyon dengesinin karşılanması gerekmektedir.
CO, N2O, NOx, VOC, PM, CH4 ve CO2 emisyonlarını ve emisyon dengesi hesaplamak
için, Türkiye'nin mevcut araç filosu spesifikasyonları, EURO standartları için COPERT
sıcak EF (Emisyon Faktörleri) kullanılmaktadır. Tablo 43, her bir karayolu taşımacılığı
türü için toplam emisyonları göstermektedir. Toplam CO2 eşdeğer emisyonlarının
hesaplanmasında N2O, CH4 de dikkate alınmıştır. Kirletici maddeler için CO2 eşdeğeri
faktörler, Türkiye'nin araç filosunun toplam C02 eşdeğer emisyon değerini belirlemek
için kullanılmaktadır. Hesaplanan emisyon değerleri, doğrulama için Ulusal Sera Gazı
Envanteri ile karşılaştırılmıştır ve maksimum fark yaklaşık %6 ile demiryollarında
görülmektedir. Diğer ulaştırma modları için farklılıklar %6 ve %2 civarındadır ve
referans senaryo değerlendirmesi için kabul edilebilir değerlerdir.
Tablo 43. 2015 yılı için Emisyon Dengesi
Araç- Yakıt Tipi Araç sayısı
(x106)
CO2
(kt)
CO
(kt)
N2O
(kt CO2e)
VOC
(kt)
PM
(kt)
CH4
(kt CO2e)
Yol 16,784 64137,0 176.6 91,381 9822,6 6066,7 199,46
Otobüs-Dizel 0,2 3352,0 23,5 66,7 0,4 0,6 1,0
Kamyon-Dizel 0,8 13796,0 67,0 133,3 1153,0 1915,0 33,29
Kamyonet-Dizel 3,255 22874,0 12,9 333,3 4628,0 2810,0 78,11
Binek araç-Benzinli 2,928 8522,0 26,0 31.,5 0,7 0,1 43,53
Binek araç -Dizel 3,390 8105,0 3,7 316.,8 0,7 1341,0 43,53
Binek araç -LPG 4,272 7153,0 26,0 31,35 0,7 0,1 0,2
Motosiklet-Benzinli 2,938 335,0 17,5 0,001 4039,0 0,0 0
Araç sayısı
CO2
(kt)
CO
(kt)
N2O
(kt)
VOC
(kt)
PM
(kt)
CH4
(kt)
Havayolu
Uçak-Jet yakıtı 489 3914,0 0,00 0,04 0,00 0,00 0,00
Demiryolu
Tren-Dizel 480 460,0 0,01 0,00 0,00 0,00 0,00
Denizyolu
Gemi-Dizel 274 1155,0 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00
115
Tablo 44. 2015 yılı CO2 Emisyon Dengesinin Karşılaştırılması
Havayolu Otoyol Demiryolu Denizyolu
Hesaplanan (kt) 3 914 64 137 460 1 155
Açıklanan (kt) 4 162 67 889 429 1 136
Fark (%) 6 6 -7 -2
Referans senaryo için emisyonlar ve maliyetler Tablo 45'te verilmiştir. Sonuçlar,
emisyonların 2015'ten 2020'ye neredeyse %27 oranında artacağını ve artış oranının
2020'den 2025'e kadar ise %11'e düşeceğini göstermektedir. Ancak emisyonların
2030'dan 2050'ye kadar %5 oranında artmaya devam etmesi beklenmektedir.
Sonuçlar, referans senaryo için emisyonda bir düşüş olmadığını göstermektedir.
Maliyetler de 2015-2020 ve 2020-2025 dönemleri için biraz daha yüksek oranlarda
olmakla beraber emisyonlara benzer bir eğilim göstermektedir ve maliyetlerin
2025'ten 2050'ye kadar, her 5 yıllık dönem için %6 civarında artmaya devam edeceği
hesaplanmaktadır.
Tablo 45. TIMES model sonuçlarına göre Ulaştırma sektörü için emisyon ve maliyet tahminleri
2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050
Sera gazı
emisyonları
(kton)
74522.6
8
102783.
5
115300.
5
124565.
7
132938.
9
142162.
5 150139
157738.
2
Maliyetler
(milyon
ABD$)
112815 156410 180808 204005 217660 231905 249347 264924
4.4.2. Sektörel maliyet değerlendirme yaklaşımı, veri toplama ve doğrulama
Ulaştırma sektörü için seçilen azaltım eylemleri Tablo 46'da verilmektedir. Her faaliyet
için veri toplama yaklaşımı aşağıda sunulmaktadır:
Tablo 46. Ulaştırma Sektörü için Seçilen Sera Gazı Azaltım Eylemleri
No Azaltım Eylemleri
1 Şehirlerarası yolcu taşımacılığında kombine taşımacılığın yaygınlaştırılması
2 Toplu taşımada elektrikli araçların yaygınlaştırılması
3 Şehir içi ulaşımda toplu taşımanın payının artırılması
4 Şehir içi ulaşımda bisiklet kullanımının yaygınlaştırılması
5 Taşıt yakıt verimliliğinin artırılması (Hibrit ve LPG ve elektrikli araçlar)
116
6 Alternatif yakıtların kullanımının arttırılması (biyoetanol, biyobenzin, biyodizel, vb.)
7
Şehirlerarası yük taşımacılığının intermodal/kombine taşımacılıkla, karayolundan diğer ulaşım
modlarına kaydırılması
➢ Azaltım eylemi 1: Şehirlerarası yolcu taşımacılığında kombine taşımacılığın
yaygınlaştırılması
Bu faaliyet, karayolu taşımacılığı sektörünün mevcut baskınlığını değiştirmeyi ve
karma/ kombine taşımacılık alternatifleri geliştirerek daha dengeli bir şehirlerarası
yolcu taşımacılığı oluşturmayı amaçlamaktadır. Mevcut politika belgesinde, 2023
yılına kadar karayolu taşımacılığının payının %72'ye düşürülmesi ve yolcu
taşımacılığındaki demiryolu payının %10'a çıkarılması önerilmiştir. Halen 11.395 km
konvansiyonel hat, 1.213 km yüksek hızlı tren hattından (YHT) oluşan 12.608 km
demiryolu ağı bulunmaktadır (TCDD, 201850). Günümüzde ise Ankara-Eskişehir,
Ankara-Konya, Ankara-İstanbul ve Konya-İstanbul olmak üzere dört, yüksek hızlı tren
hattı bulunmaktadır. Ankara-Sivas, Ankara-İzmir ve Bursa-Bilecik hatları da halen
yapım aşamasındadır. Bu hatların, 2023 yılına kadar hizmet vermeleri ve
konvansiyonel hatlar arasında 8000 km’lik hattın elektrikle çalışması ve
sinyalizasyonunun sağlanması beklenmektedir. Dolayısıyla bu hatların 2023 yılında
hizmet vermeye başlayacağı bilindiğinden, veri oluşturulması için bu üç hat, modele
dahil edilmiştir. Aynı şekilde yapım aşamasında olan Mersin-Adana Hızlı Treni'nin
180-200Km/s hız ile 2023 yılında hizmet vermesi beklenmektedir. Bu üç hat, 2025 yılı
itibarı ile hizmet vermesi beklenen Konya-Karaman, Karaman-Mersin hatlarıyla
uzatılacaktır (bkz. Tablo 47). Bu hatlar için yatırım maliyetleri farklı kaynaklardan
toplanmakta ve sadece yapım maliyetine eklenmektedir.
Yatırım maliyeti bilgisi bulunmayan hatlarda, birim başına ortalama demiryolu inşaat
maliyeti dikkate alınarak maliyet tahmini yapılmıştır. Bu koridorların inşası için ilan
edilmiş bir plan olmadığı için birbirlerine bağlanan veya daha önce yüksek hızlı tren
(YHT) olan ya da diğer şehirlere göre daha büyük şehirlere bir uçta bağlantısı olan
hatlar için basit ve kademeli planlar varsayılmıştır. Böylelikle bir bölgede daha fazla
talep edilen hatlar inşa edilerek bölgesel kalkınmanın da gerçekleşmesinin
sağlanması planlanmaktadır. Ardından zaman içinde hem yolcu sayısı hem de ağ
kapsama alanını arttırmak için daha az yolcu sayısı olan diğer hatların gündeme
alınması planlanmaktadır.
50
T.C. Devlet Demiryolları (2018), Yıllık İstatistikler 2017, Ankara, Türkiye.
117
Tablo 47. Gelecekteki potansiyel demiryolu yatırımları için proje detayları (Eylem 1) 51
Potansiyel Güzergâhlar Servis Türü Mesafe (km)
Yatırım Maliyeti (M€) Yatırım Paketi
Ankara-İzmir HSR 624 0
1. Etap (2571 M€)
Bilecik-Bursa HSR 106 0
Ankara-Sivas HSR 466 0
Mersin-Adana HGSR 67 48
Konya-Karaman HGSR 102 168
Karaman-Mersin HGSR 245 0
Konya-Antalya HGSR 332 910
Gebze-Halkalı (1. Etap) HGSR 62 300
Gebze-Halkalı (2. Etap) HGSR 50 435
Gebze-Halkalı (3. Etap) HGSR 40 140
İstanbul-Edirne HGSR 229 570
Adana-Gaziantep Konv. 226 150
2. Etap (8000 M€)
Balıkesir-Bilecik HGSR 129 520
Aydın-Muğla Konv. 159 130
Sivas-Erzincan HSR 250 300
Gaziantep-Şanlıurfa HGSR 63 100
Şanlıurfa-Diyarbakır HGSR 170 520
Kayseri-Konya HGSR 310 520
Balıkesir-İzmİr HGSR 104 400
Eskişehir-Antalya HGSR 423 1700
İzmir-Burdur HGSR 566 1300
Ankara-İstanbul HSR 262 2100
Mardin-Habur Konv. 134 260
Erzincan-Trabzon Konv. 246 560
3. Etap (9680 M€)
Erzincan-Kars HGSR 414 1560
Diyarbakır-Mardin Konv. 140 210
Elâzığ-Diyarbakır HGSR 159 650
Kırıkkale-Samsun HGSR 361 900
Kars-Gülpınar HGSR 224 520
Şanlıurfa-Mardin HGSR 220 650
Samsun-Ordu HGSR 103 400
Kırıkkale-Niğde HGSR 298 1200
Malatya-Kayseri HGSR 311 1470
Malatya-Elâzığ HGSR 84 260
Erzincan-Elâzığ HGSR 200 650
Erzincan-Muş Konv. 210 650
51
Gelecekteki potansiyel demiryolu yolcu yatırım projelerinin yatırım detayları ya çeşitli ajansların, haber ajanslarının web
sitelerinden derlenmekte ya da benzer projelere dayanarak tahmin edilmektedir. Bu nedenle proje detaylarına göre
değişebilecek kaba tahminlerdir.
118
➢ Azaltım eylemi 3: Şehir içi ulaşımda toplu taşımanın payının arttırılması.
Kentsel ulaşımda toplu taşımayı teşvik etmek, sürdürülebilir ve düşük karbonlu bir
ulaştırma ağı için en önemli politikalardan biridir. 2006 yılında kentsel demiryolu
sistemlerinin toplam uzunluğu 292 km iken 2013 yılında 477 km'ye yükselmiştir.
2018'de 787 km'ye ulaşılması hedeflenmiştir (bkz. 10. Kalkınma Planı (2013-2018)).
Halen hafif raylı sistem veya metro servisi olan 12 şehir bulunmaktadır. Gelecekteki
yatırımlar değerlendirildiğinde, yakın gelecekte kentsel demiryolu sistemine sahip
şehirlerin sayısının 14'e çıkacağı görülmektedir. Tablo 48’de, her şehir için mevcut
kentsel raylı sistemlerin uzunluğu ve yeni metro/ tramvay yatırımları için beklenen
hizmet tarihleri özetlenmektedir.
Tablo 48. Potansiyel toplu taşıma yatırımlarının detayları (Eylem 3)51
Yeni hatlar Mesafe Metro/Tramvay Maliyet(MABD$)
OPS1
İstanbul_S1* 200.7 Metro 0
İstanbul_S2 33.0 Metro 990
İstanbul_S3 114.1 Metro 3423
İstanbul_S4 144.6 Metro 4338
İstanbul_S5 215.8 Metro 6474
OPS2
İzmir_S1 161.8 Metro 4854
İzmir_S2 48.8 Metro 1464
İzmir_S3 55.9 Metro 1677
OPS3 Ankara_S1 4.1 Metro 123
Ankara_S2 27.5 Metro 825
OPS4
Antalya 25.0 Tramvay 125
Konya_S1 22.0 Tramvay 110
Konya_S2 23.0 Tramvay 115
Gaziantep 10.0 Tramvay 50
Bursa 30.0 Tramvay 150
Adana 10.3 Tramvay 52
Kocaeli_S1 37.0 Tramvay 185
Kocaeli_S2 20.0 Tramvay 100
Kayseri_S1 64.0 Tramvay 320
Kayseri_S2 90.0 Tramvay 450
Kayseri_S3 30.0 Tramvay 150
Eskişehir_S1 15.0 Tramvay 75
Eskişehir_S2 15.0 Tramvay 75
Samsun 20.0 Tramvay 100
Mersin_S1 16.2 Tramvay 81
Mersin_S2 5.5 Tramvay 28
Mersin_S3 8.0 Tramvay 40
Mersin_S4 11.0 Tramvay 55
Diyarbakır_S1 9.0 Tramvay 45
Diyarbakır_S2 12.0 Tramvay 60
119
* İstanbul metro yatırımlarının ilk aşaması halihazırda finanse edildiğinden, ek bir proje yatırım maliyeti
öngörülmemektedir. Kaynaklar: Basturk, 201452; Pektaş, 201753; İstanbul Büyükşehir Belediyesi, 2016 54
➢ Azaltım eylemi 4: Şehir içi ulaşımda bisiklet kullanımının arttırılması.
TIMES modeli için veri hazırlama aşamasında iki varsayım ele alınmıştır: i) Şehir içi
tren istasyonlarında Tablo 49'daki yatırımlar dikkate alınarak bisiklet ağı yatırımları
yapılması ve ii) Eğlence, seyahat ya da spor için bisiklet yolu yatırımları yapılması.
Tablo 49’da gelecekteki potansiyel bisiklet yolu yatırımları için detaylar verilmektedir.
TIMES modelinde, bu yatırımların Tablo 49'da gösterilen toplam km değerlerini
aşmadan kısmen gerçekleştirildiği varsayılmaktadır. Bu da modelin kısmen bisiklet
yolu yatırımını önerebileceği anlamına gelmektedir.
Tablo 49. Gelecekteki bisiklet yolu yatırım detayları (Eylem 4)
Bisiklet Ağ yapısı Uzunluk (km) UR/L Maliyet (MABD$)
OPT1 İstanbul_B1 434 URBisiklet 4.343
İstanbul_B2 58 L_Bisiklet 1.157
OPT2 İzmir_B1 282 URBisiklet 2.823
İzmir_B2 21 L_Bisiklet 0.410
OPT3 Ankara_B1 306 URBisiklet 3.056
Ankara_B2 27 L_Bisiklet 0.533
OPT4
Antalya_B1 47 URBisiklet 0.471
Antalya_B2 20 L_Bisiklet 0.391
Konya_B1 51 URBisiklet 0.510
Konya_B2 15 L_Bisiklet 0.293
Gaziantep_B1 80 URBisiklet 0.795
Gaziantep_B2 15 L_Bisiklet 0.305
Bursa_B1 30 URBisiklet 0.300
Bursa_B2 16 L_Bisiklet 0.319
Adana_B1 41 URBisiklet 0.405
Adana_B2 14 L_Bisiklet 0.280
Kocaeli_B1 22 URBisiklet 0.216
Kocaeli_B2 13 L_Bisiklet 0.262
Kayseri_B1 111 URBisiklet 1.110
Kayseri_B2 14 L_Bisiklet 0.282
Eskişehir_B1 90 URBisiklet 0.900
52
Basturk, G. (2014). Kent İçi Raylı Toplu Taşıma Sistemleri İncelemesi ve Dünya Örnekleri ile Karşılaştırılması. MoTI,
Ankara, Turkey.
53 Pektaş, I. (2017). Raylı Ulaşım Sistemleri Sektör Analizi, Anatolian Rail Transportation Systems Cluster.
54 İstanbul Metropolitan Municipality (2016). İstanbul Yıllık Ulaşım Raporu 2016.
120
Eskişehir_B2 10 L_Bisiklet 0.207
Samsun_B1 48 URBisiklet 0.480
Samsun_B2 10 L_Bisiklet 0.207
Mersin_B2 13 L_Bisiklet 0.259
Diyarbakır_B1 10 L_Bisiklet 0.192
Diğerleri 335 L_Bisiklet 6.7
➢ Azaltım eylemi 7: Yük taşımacılığının karayolundan intermodal/ kombine
taşımacılığa geçirilmesi.
Lojistik köyler, yük taşımacılığı için intermodal/ kombine taşımacılık yaratılmasının
önemli bir bileşeni olarak görülmektedir. TCDD verilerinden, 2007 ve 2018 yılları
arasında 9 köy açıldığı görülmektedir. Ayrıca 2018 yılında tamamlanmış iki köy
bulunmaktadır. Yeni yapılandırılan köylerle birlikte 2023 yılında toplam lojistik köy
sayısının 21 (bkz. Tablo 50) olması hedeflenmektedir.
Tablo 50. Azaltım eylemi 7 için lojistik merkezi yatırımları ve planlama aşamaları55
İşletme Kapasite (1000 Ton) Alan (1000 m²) Açılış tarihi
Samsun (Gelemen) 1156 258 2007
İzmit (Köseköy) 2000 694 2010
Uşak 246 140 2012
İstanbul (Halkalı) 2000 220 2013
Eskişehir (Hasanbey) 1400 541 2014
Balıkesir (Gökköy) 1000 211 2014
Denizli (Kaklık) 500 125 2014
Kahramanmaraş (Türkoğlu) 1900 805 2017
Erzurum (Palandöken) 437 350 2018
TOPLAM 10639 3344 -
Tamamlanan Kapasite (1000 Ton) Alan (1000 m²) Planlanan Tarih
Mersin (Yenice) 896 416 2018
Konya (Kayacık) 1700 1000 2018
Yapım Aşamasında Kapasite (1000 Ton) Alan (1000 m²) Planlanan Tarih
Kars 412 300 2019
Kemalpaşa 4000 3000
Planlama Evresi Kapasite (1000 Ton) Alan (1000 m²) Planlanan Tarih
Bilecik (Bozüyük) 1900 654 2020
Karaman 1000 364 2021
Kayseri (Boğazköprü) 1800 620 2022
Sivas 1000 500 2021
Bitlis (Tatvan) 1000 660 2023
55
Bu veriler TC Devlet Demiryolları tarafından sağlanmıştır.
121
Proje Aşaması Kapasite (1000 Tonne) Alan (1000 m²) Planlanan Tarih
Mardin 1500 441 2023
Şırnak (Habur) 3749 500 2023
İstanbul (Avrupa Yakası) 6000 1000 2023
4.4.3. Her bir azaltım eyleminin maliyeti
Seçilen eylemler için yatırım maliyetleri aşağıda özetlenmektedir: Türkçe ve İngilizce
versiyonlar için 7 eylemin tümünün yer almama sebebi nedir? Bu bölümde eylemlerin
yatırım maliyetleri ile ilgili bilgi verilmiştir. Dolayısıyla yatırım gerektiren eylemlere
ilişkin maliyet bilgisi mevcuttur. Azaltım eylemi 2, 5, ve 6 için büyük kapsamlı
yatırımlara ihtiyaç duyulmadığı öngörülmüştür. Bu sebeple bu eylemlerin maliyetleri
teknolojilerin maliyetleri olarak görülmektedir ve Tablo 38 de verildiği için burada
ayrıca tekrar verilmemiştir.
➢ Azaltım eylemi 1: Şehirlerarası yolcu taşımacılığında intermodal/ kombine
taşımacılığın kullanımının arttırılması.
Daha önce belirtildiği gibi demiryolu yatırımlarının sadece bazıları için yatırım
maliyetleri bulunmaktadır. Yatırım maliyeti bilgisi olmayanlar için km başına ortalama
birim fiyat varsayılmıştır. Yatırım planı, ilk pakette (P1) en düşük yatırım maliyetine
sahiptir ancak en çok talep edilen hatlardır; P2’de daha az talep edilen hatlar ve P3'te
küçük şehirleri büyük ağa bağlayan veya daha yüksek yatırım maliyetleriyle daha zorlu
bölgeleri kapsayan, üçüncül seviye hatları olmak üzere, 3 ana pakete göre
hesaplanmıştır (bkz. Tablo 47).
➢ Azaltım eylemi 3: Şehir içi ulaşımda toplu taşımanın payının arttırılması.
Daha önce belirtildiği gibi günümüzde hafif raylı sistem veya metro servisi olan 12 şehir
vardır. Gelecekteki yatırımlar değerlendirildiğinde, yakın gelecekte kentsel demiryolu
sistemine sahip şehirlerin sayısının 14'e çıkacağı görülmektedir. Tablo 48'de, her şehir
için mevcut kentsel raylı sistemlerin uzunluğu ve yatırım planları verilmiştir. Altyapı
maliyetinin tahmininde, kentsel hafif raylı sistem ve metro sistemleri için ayrıca km
başına ortalama birim fiyat hesaplanmıştır. Metro ve hafif raylı sistemlerin sözleşme
fiyatlarının; metro için km başına 18 Milyon Euro ve hafif raylı sistem için km başına 3
Milyon Euro olduğu tahmin edilmektedir. Bu değerlere dayanarak her yatırım için
inşaat maliyeti hesaplanmıştır (Tablo 48).
➢ Azaltım eylemi 4: Şehir içi ulaşımda bisiklet kullanımının yaygınlaştırılması.
Tablo 49’da belirtildiği gibi TIMES modellemesinde toplam 2130 km bisiklet ağı
yatırımı varsayılmaktadır. Halen Türkiye'ye özgü bisiklet alanı altyapısının ortalama
maliyeti için mevcut veri veya yayınlanmış birim fiyat bulunmamaktadır. Bu nedenle
uluslararası belgeler değerlendirilmiştir. Bisiklet altyapısı maliyeti, tasarım
122
(karayolundan ayrılıp ayrılmadığı), topografya, kullanılan malzemeler veya
renklendirme, mevcut yol altyapısı gibi birçok faktöre bağlıdır. Bu nedenle, bisikletin
ortalama şerit kilometresi başına maliyetinin belirlenmesi gerekmektedir. Bisiklet
paylaşım sistemleri, arazi edinimi gibi ek maliyetlerle birlikte, şehir içi metro
istasyonları etrafındaki bisiklet (UR_Bisiklet) şeritleri için, kilometre başına ortalama
10.000 ABD$, eğlence/spor bisikleti rotalarında (L_Bisiklet) ise kilometre başına
ortalama maliyetin daha yüksek (20.000 ABD$) olduğu varsayılmaktadır (Tablo 49).
➢ Azaltım eylemi 7: Yük taşımacılığının karayolundan intermodal/ kombine
taşımacılığa kaydırılması.
Tablo 50’de belirtildiği gibi faaliyet gösteren 9 lojistik köy ve 2 tamamlanmış köy
bulunmaktadır. Gelecekte tamamlanacak olan köylerle birlikte toplamda 19 lojistik köy
olması planlanmaktadır. Paydaş istişare toplantılarında verilen, yayınlanmamış
Türkiye Devlet Demiryolları verilerine dayanarak, Türkiye Devlet Demiryolları'nın
sorumluluğunda yapılandırılacak olan 9 lojistik köy için toplam 2 Milyar Türk Lirası
yatırım maliyeti tahsis edilmiştir. Bu verilere dayanarak, bir lojistik köyün birim kapasite
ortalama maliyeti, TIMES modelinde hesaplanmış ve kullanılmıştır.
Her öncelikli eylemin maliyeti hesaplanmış ve Tablo 51'de verilmiştir. Binek
otomobillerde elektrikli (EV) araç yüzdesini %20'ye yükseltmenin, en yüksek
emisyon azaltım potansiyeline sahip olsa da azaltım maliyeti çok yüksektir.
Otomobillerin yüzde %20’sinin elektrikli (EV) araç olmasının maliyeti 33,5 milyar
ABD$, demir yolu genişletme maliyeti 4,5 milyar ABD$, kısa mesafede elektrikli
otobüs kullanımının %10'a yükseltilmesi maliyeti 2 Milyar ABD$ olarak
hesaplanmıştır. Kentsel ulaşımda bisiklet kullanımının maliyeti ise negatif olarak
belirlenmektedir. Buna göre bisiklet kullanımının yalnızca emisyon azaltımına katkıda
bulunmakla kalmayıp, aynı zamanda ulaşım maliyetlerini de düşürdüğü
hesaplanmaktadır. Bu, bisiklet yollarına yatırımı ve ulaşımda bisiklet kullanımını
desteklemek için önemli bir gösterge olarak ele alınmalıdır.
Tablo 51. TIMES modeline göre seçilen azaltım eylemlerinin maliyetleri (milyon ABD$)
Senaryo 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050
BCYTRN_TRN 0.0 -592.2 -636.1 -643.5 -752.8 -829.3 -912.0
EBUS_TRN 0.0 174.2 373.6 733.3 1683.7 1850.2 2036.1
ELCV20_TRN 989.7 2310.8 5385.6 11890.4 27443.0 30365.4 33499.0
ETHS_TRN 0.0 54.3 54.0 -4.3 43.8 29.Nis 29.2
HSP_TRN 0.0 4452.3 4526.9 4538.5 4550.2 4568.3 4585.2
LGVL_TRN 0.0 107.5 117.8 142.8 156.3 183.9 239.9
123
MTP_TRN 0.0 3060.6 3349.6 3268.8 2688.4 2206.9 1723.4
4.5. Sonuçlar
➢ Tarım Sektörü
Tarım sektöründe dört azaltım eylemi seçilmiştir. Bunlar:
▪ Rasyonda yağ takviyesi kullanımı
▪ Merkezi tip (büyük çiftlik) anaerobik çürütücüler (biyogaz)
▪ Gübre uygulama oranlarının gerçekçi verim hedeflerine göre ayarlanması
▪ Baklagiller ile ürün rotasyonu
TIMES model sonuçlarına göre, gübre uygulama oranlarının gerçekçi verim
hedeflerine göre ayarlanması azaltım eyleminin maliyeti, 2050 yılı için 17 milyon
ABD$ olarak en düşük maliyete sahip iken %0,7 ile sera gazı emisyonu azaltım
potansiyeli düşük olarak hesaplanmaktadır. Bu raporun önceki bölümlerinde ve
Faaliyet 3.1 raporunda belirtildiği gibi Türkiye’de gübre tüketim seviyesi de AB ve
dünya ortalamasının altındadır. Bu işlem sadece optimal kullanımdan daha yüksek
gübre tüketimine sahip olan ürünler için seçilmiş olsa da model bulguları azaltım
potansiyelinin ve işlemin toplam maliyetinin de düşük olduğunu göstermektedir.
İkinci en düşük azaltım maliyeti, 670 milyon ABD$ ile rasyonda yağ takviyesi
eylemine aittir ve 2050 yılında %6,7 ile en yüksek sera gazı emisyonu azaltım
potansiyeline sahiptir. Ancak çiftçilere ek maliyet yükü baskısı getiren bu eylem,
toplam sığır nüfusunun sadece %10'una uygulanabilmiştir. Yağ takviyesi
uygulamasının çiftlik hayvanlarına uygulanma oranı arttırılabilirse bu potansiyel
modelleme sonuçlarından daha yüksek olabilir.
Üçüncü en düşük maliyet ise 1421 milyon ABD$ ile merkezi (büyük çiftlik) tip
anaerobik çürütücüler (biyogaz) eylemine aittir. eylemin sera gazı emisyon azaltım
potansiyeli de 2050'de %2,7 olmaktadır. Bu projede, biyogaz sisteminin maksimum
payının toplamda %23,2'ye kadar çıkabileceği kabul edilmektedir. Başka yatırımlar
uygulanabilirse anaerobik çürütücülere gelen hayvan gübresinin arttırılabileceği ve bu
gübre yönetim sisteminin sera gazı azaltım potansiyelinin artmasının sağlanacağı
hesaplanmaktadır.
Tüm azaltım eylemleri arasında baklagiller ile ürün rotasyonu 1530 milyon ABD$ ile
en yüksek maliyete sahiptir. Ayrıca, 2050 yılında en fazla %0,4 ile en düşük sera gazı
azaltım potansiyeline sahiptir. Bu yüksek maliyetin temel nedeni, buğday, arpa ve
mısır gibi yüksek kârlı ürünlerin yerine daha düşük verim ve kâr sağlayan baklagiller
üretildiğinde gelir kaybının meydana gelmesidir. Düşük verime ek olarak, baklagillerin
124
ekim alanlarının büyüklüğü, buğday, arpa ve mısırdan çok daha küçüktür. Buğdayın
toplam ekim alanı nohuttan yaklaşık 22 kat, fiğden yaklaşık 18 kat daha büyüktür.
Benzer şekilde, toplam arpa ekim alanı mercimekten yaklaşık 12 kat, korungadan da
yaklaşık 14,5 kat daha büyüktür. Rotasyona alınan bitkilerin ekim alanlarının
büyüklüğü arasındaki bu büyük farkların, kaçınılması gereken ton başına maliyetin
artmasına katkıda bulunacağı hesaplanmalıdır.
Tablo 52, tüm eylemlerin azaltım maliyetlerinin, referans senaryoya göre
karşılaştırmasını sunmaktadır. TIMES model sonuçlarına göre baklagiller ile ürün
rotasyonu azaltım eylemi, toplam maliyeti en yüksek olandır ve maliyeti 1530 milyon
ABD$na ulaşmaktadır. Tablo 53, sera gazı azaltım eylemleri için ton başına azaltım
maliyetini göstermektedir. Baklagillerle ürün rotasyonu işlemi maliyetinin 2050'de
de en pahalı işlem (5,4 bin ABD$/ton CO2e) olacağı tahmin edilmektedir. Gübre
uygulama oranlarının gerçekçi verim hedeflerine göre ayarlanması eylemi ise
2050'de 33,2 ABD$/ton CO2e ile ton başına sera gazı emisyon azaltım maliyeti en
düşük olacak olan eylem olarak hesaplanmıştır.
Tablo 52. TIMES Modeline göre her bir azaltım eyleminin toplam maliyeti
Azaltım maliyeti (milyon
ABD$) 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050
Azaltım eylemi – Rasyonda
yağ takviyesi kullanma - 16 96 180 266 385 544 670
Azaltım eylemi – Merkezi tip
(büyük çiftlik) anaerobik
çürütücüler (Biyogaz)
- 0 37 135 674 999 1276 1421
Azaltım eylemi – Gübre
uygulama oranlarının
gerçekçi verim hedeflerine
göre ayarlanması
- - 0 2 3 5 8 17
Azaltım eylemi – Baklagiller
ile ürün rotasyonu - 0 12 216 525 888 1229 1530
Tablo 53. TIMES Modeline göre her bir azaltım eyleminin ton CO2e azaltım başına Sera Gazı
azaltım maliyeti
Ton başına azaltım
maliyeti (ABD$/ton
CO2e)
2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050
Azaltım eylemi –
Rasyonda yağ takviyesi
kullanma
0.0 91.6 91.6 94.2 96.4 105.6 127.3 139.8
125
Azaltım eylemi – Merkezi
tip (büyük çiftlik)
anaerobik çürütücüler
(Biyogaz)
0.0 -0.3 83.6 157.9 684.3 783.5 742.0 731.1
Azaltım eylemi – Gübre
uygulama oranlarının
gerçekçi verim
hedeflerine göre
ayarlanması
0.0 0.0 9.4 7.1 11.0 13.9 16.7 33.2
Azaltım eylemi –
Baklagiller ile ürün
rotasyonu
0.0 0.0 2964.9 2489.3 2607.0 3707.1 4712.5 5413.4
➢ Atık Sektörü
Katı atık yönetimi, genellikle yerel yönetimler tarafından sağlanan, en yoğun iş gücü
isteyen ve maliyetli hizmetlerden biridir. Türkiye'de iş gücü maliyetleri düşük olsa da
atık yönetimi, yüksek sayıda ekipman talebi ve yakıt maliyetleri nedeniyle belediye
harcamalarının büyük bir yüzdesini oluşturmaktadır. Türkiye'de atık yönetiminde en
düşük maliyetli seçenek olan düzenli depolama, halen en çok uygulanan yöntemdir.
YEKDEM56 tarafından desteklenen depolama gazı toplama ve elektrik üretim tesisleri,
özellikle son 5 yılda popüler hale gelmiştir.
Bununla birlikte, enerji geri kazanımı için depolama gazını (LFG) yakalamak, sera gazı
emisyonunu azaltma konusunda sürdürülebilir değildir, sadece bir ara çözümdür.
Depolama gazını (LFG) toplamak, düzenli bir depolama sahasının sürdürülmesinin
ana nedeni değildir ancak depolama gazı (LFG), düzenli depolama sahasının bir yan
ürünü olarak kabul edilmelidir.
Diğer taraftan biyometanizasyon (anaerobik çürütme), yüksek İ&B ve sermaye
maliyetlerine rağmen hem atık yönetimi hem de sera gazı emisyonlarının
azaltılmasında daha sürdürülebilir bir çözüm olarak ortaya çıkmaktadır. Anaerobik
çürütücü operasyonların maliyet-fayda analizinde çeşitli faktörler göz önünde
bulundurulmalıdır. Biyogazın kendisinin potansiyel satışı ya da şebekeye geri
satılabilen elektriği üretmek için biyogaz kullanımı, çürütülmüş liflerin kompost olarak
yeniden satılması veya yüksek kaliteli gübre olarak sıvı sindirim ürününün yeniden
satılması, kombine ısı ve güç (Combined Heat and Power- CHP) sistemi ile sıcak su
56
http://www.yegm.gov.tr/yenilenebilir/YEKDEM.aspx
126
sirkülasyonu sistemlerine enerji sağlaması, yararları arasında sayılmaktadır. Bir AÇ
projesinin geri ödeme süresi yaklaşık 5-6 yıldır.57
Geri dönüşüm, kompostlama ve anaerobik çürütme büyük emisyon azaltım potansiyeli
sunabilir ancak uygulamanın yaygınlaştırılması, atığı ayrı toplayabilme maliyetlerinin
azaltılmasıyla ilgilidir. Geri dönüşüm maliyetleri de büyük oranda geri dönüştürülmüş
atık malzemeye bağlıdır. Genel olarak herhangi bir geri dönüşüm girişiminin finansal
başarısı, geri dönüştürülmüş ürünlerin mevcut piyasa değeri ile doğrudan ilgilidir. Elde
edilen veya geri kazanılan materyallerin fiyatı, tipik olarak ayırma/yeniden işleme
maliyetlerinden daha düşüktür ancak bu maliyet işleme sistemleri için harcanan
miktarlar nedeniyle hiç kullanılmamış malzemelerin üretim maliyetinden daha yüksek
olabilir. Bu nedenle bu tür geri dönüşüm faaliyetleri genellikle sübvansiyon
gerektirmektedir.
Bu çalışmada; referans, metan kullanımı ve geri dönüşümü maksimuma çıkarma
olmak üzere üç farklı senaryo için TIMES modeli çalıştırılmıştır. Her senaryo için
toplam birikmiş maliyet kalemleri 2015 ve 2050 yılları arasında, 5’er yıllık dilimlerde
hesaplanmaktadır. Sonuçlar, sistemin cari hesabının 2050 yılında yalnızca metan
kullanım senaryosunda pozitif olduğunu göstermektedir. Bununla birlikte, biriken İ&B
ve yatırım maliyetleri, kısa sürede geri ödeme sağlamak açısından çok yüksektir.
Monni ve ark. (2006)42 tarafından yapılan bir araştırmaya göre; Temiz Kalkınma
Mekanizması (CDM) ve Ortak Uygulama (JI) gibi Kyoto mekanizmalarının ve dünya
çapındaki atık su Metan? geri kazanım oranlarını artırmaya yönelik diğer önlemlerin
de uygulanması ile 2030’daki çöp depolama tesisi metan emisyonlarını azaltımı için
toplam küresel ekonomik azaltım potansiyelinin >1,000 Mt CO2e (veya tahmini
emisyonların %70’i) ve maliyetinin 100 ABD$/tCO2e/yıl ‘ının altında olacağı tahmin
edilmektedir. 58
➢ Bina Sektörü
Bina sektörü kapsamında tamamlanan faaliyetler, bölüm 4.3'te verilmektedir.
İlk olarak seçilen üç eylemin referans ve azaltım potansiyelleri için sera gazı emisyon
projeksiyonu belirlenmiştir. Hem referans hem de senaryo projeksiyonlarının sonuçları
iki farklı enerji kapsamında sunulmuştur. İlk olarak, tüm enerji taşıyıcılarından
kaynaklanan sera gazı emisyonları değerlendirilmiştir. İkinci olarak da Türkiye'nin
Ulusal Sera gazı Envanteri ile uyumlu olarak elektrik, biyokütle ve odun kaynaklı sera
gazı emisyonlarını hariç tutan enerji kapsamı ile değerlendirilmiştir.
57
https://www.foresternetwork.com/msw-management/article/13030153/the-costs-and-benefits-of-anaerobic-digesters
58 https://www.oecd.org/env/waste/50035102.pdf
127
Referans projeksiyon özetinin ardından maliyet değerlendirme ve maliyete ilişkin
TIMES modelinde kullanılan yaklaşım uygulanmıştır. Elektrikli cihazların, bina dış
cephe kaplama bileşenlerinin ve ısıtma/soğutma ekipmanları ile ilgili eylemler altında
seçilen teknolojiler için yaklaşık birim maliyetler tahmin edilmiştir.
Son olarak, TIMES modelinden elde edilen maliyetle ilgili sonuçlar tartışılmıştır. Bu
sonuçlar her azaltım eylemi ve 2050 yılına kadar değerlendirilmiştir. Üç azaltım
eyleminin sera gazı emisyonu azaltım maliyetleri hesaplanmış ve birbirleriyle
karşılaştırılmıştır.
Bina sektörü için azaltım eylemlerinin maliyet değerlendirmesinden elde edilen temel
sonuçlar aşağıda verilmektedir:
▪ Üç azaltım eylemi 2050 yılına kadar gerekli maliyetler açısından
değerlendirilmiştir; enerji sınıfı A'dan daha yüksek olan elektrikli cihazların
kullanımının arttırılması, bina dış cephe kaplama sistemlerinin iyileştirilmesi ve
verimli ısıtma/soğutma sistemlerinin kullanımının arttırılması.
▪ Bu işlemlerin sera gazı emisyonu azaltım potansiyeli sırasıyla %2,7, %2,4 ve
%7,8 olarak bulunmuştur.
▪ Modele sonuçlarına göre, referans senaryo, toplam maliyeti 2050 yılında 60,4
milyar ABD$ olarak hesaplanmıştır.
▪ İlk azaltım eylemi “Binalarda enerji tasarruflu cihazların kullanım oranının
arttırılması (A+ ve daha yüksek)” eyleminin toplam maliyetinin, 64,9 milyar
ABD$ ile referans projeksiyondan 4,5 milyar dolar daha fazla olduğu tespit
edilmiştir.
▪ İkinci azaltım eyleminin “Mevcut binaların enerji performansının iyileştirilmesi
(iyileştirilmiş yalıtım ve enerji tasarruflu pencereler)” toplam maliyeti, 2050
yılında 65,4 milyar ABD$ olarak hesaplanmıştır. Ayrıca bu eylem için referans
senaryo maliyeti üzerine 5 milyar ABD$ ek maliyet gerektiği de hesaplanmıştır.
▪ Üçüncü azaltım eylemi “Enerji tasarruflu binalar - ısıtma ve soğutma sistemi”,
2050'de 92,3 milyar ABD$ ile üç faaliyetin içinde en yüksek maliyet gereksinimi
olan eylem olarak hesaplanmıştır. Ancak, bu eylem, aynı zamanda en yüksek
sera gazı emisyon azaltımını sağlamaktadır.
▪ Bu seçilen eylemlerin karşılaştırılması için sera gazı emisyonu azaltım
maliyetleri de hesaplanmış ve bu maliyetler aşağıdaki şekilde sunulmuştur
(Şekil 35). Eylemlerin azaltım maliyetleri yıllara göre değişiklik göstermekte ve
bu da yıllara göre en uygun maliyetli eylemin değişmesine neden olmaktadır.
▪ 2050 yılında, üç eylemin ton başına tahmini azaltım maliyetleri sırasıyla; 755.2
ABD$/ton CO2, 1630.5 ABD$/ton CO2 ve 736.1 ABD$/ton CO2 olarak
hesaplanmaktadır.
128
▪ TIMES modeline göre üçüncü eylemin azaltım maliyeti, 2030 yılına kadar en
pahalı eylem olarak hesaplanmasına rağmen, yıllara göre değerlendirildiğinde
en yüksek düşüş seviyesi gösteren eylemdir.
▪ İlk eylemin azaltım maliyeti (elektrikli cihazların iyileştirilmesi), üçüncü eyleme
benzer bir düşüş eğilimi göstermektedir.
▪ İkinci azaltım eylemi, maliyeti açısından 2020’de en ucuz iken 2050'de en
pahalı eylem olmaktadır.
Şekil 41. Tüm bina sektörü eylemleri için Sera Gazı (GHG) emisyonu azaltım maliyetleri Şekil
Türkçe hale getirilmeli
➢ Ulaştırma Sektörü
TIMES modelinde, ulaştırma sektörü için yedi azaltım eylemi tanımlanmıştır:
▪ Şehirlerarası yolcu taşımacılığında kombine taşımacılığın yaygınlaştırılması
(Eylem 1)
▪ Toplu taşımada elektrikli araçların payının arttırılması (Eylem 2)
▪ Şehir içi ulaşımda toplu taşımanın payının arttırılması (Eylem 3)
▪ Şehir içi ulaşımda bisiklet kullanımının payının arttırılması (Eylem 4)
▪ Taşıt yakıt verimliliğinin artırılması (Hibrit ve LPG ve elektrikli araçlar) (Eylem
5)
129
▪ Alternatif yakıtların (biyoetanol, biyogazolin, biyodizel) kullanımının arttırılması
(Eylem 6)
▪ Şehirlerarası yük taşımacılığının intermodal/kombine taşımacılıkla,
karayolundan diğer ulaşım modlarına kaydırılması (Eylem 7)
Modelleme çalışmasından elde edilen temel sonuçlar;
▪ Elektrikli araçların binek araç filosundaki payının %20’e çıkarılması, 2050 yılına
kadar emisyonlarda %11 düşüş sağlayacaktır.
▪ İkinci en etkili politika, 2025'ten başlayarak büyük şehirler için metro hatlarının
yapılandırılmasıdır; bu, 2050 yılında toplam %4'lük bir emisyon azaltımı ile
sonuçlanmaktadır.
▪ Diğer eylemler, referans emisyonları %1'den daha düşük oranda
değiştirmektedir. Dolayısıyla, azaltım potansiyelleri çok sınırlı olarak kabul
edilmektedir.
▪ Binek araçlarda elektrikli araç (EV) payının %20'ye kadar çıkması, emisyon
azaltım potansiyeli en yüksek olmasına rağmen azaltım maliyeti de çok yüksek
bulunmaktadır. Binek araç filosunda %20 EV olmasının maliyeti, 33,5 milyar
ABD$ olarak hesaplanmaktadır.
▪ Demiryolu hatlarının geliştirilmesinin maliyeti 4,5 milyar ABD$ olarak
hesaplanmaktadır.
▪ Kısa mesafeler için elektrikli otobüslerin payının%10 oranına çıkarılmasının
maliyeti 2 milyar ABD$ olarak hesaplanmaktadır.
▪ Kentsel ulaşımda bisiklet kullanımının maliyeti negatif olarak belirlenmektedir,
bisiklet kullanımı yalnızca emisyon azaltımına katkıda bulunmakla kalmamakta
aynı zamanda ulaşım maliyetlerini de düşürmektedir.
130
5. Genel Sonuçlar
TYE, bu raporda açıklanan, tarım, binalar, ulaştırma ve atık sektörlerinde sera gazı
emisyonu azaltım maliyetleri ve potansiyeli değerlendirmelerine dayanarak aşağıdaki
sonuçlara varmıştır:
▪ 2011 yılında yayınlanan UİDEP, odaklanılan dört sektörün her birinde önemli
emisyon azaltımı sağlayabilecek bir dizi olası sera gazı emisyonu azaltım
eylemi içermektedir. Bununla birlikte bu işlemlerin tanımlanması, mevcut
potansiyeller (ölçekler) gibi önemli niceliksel parametrelerden, bunların
uygulanmasına ilişkin maliyetlerden ve zaman çizelgelerinden yoksundur, bu
da ilgili yatırım programlarının gerçekleştirilmesini planlamayı zorlaştırmaktadır.
▪ Sera gazı emisyon eylemlerinin sayısal değerlendirmelerinde paydaş katılımcı
yaklaşımı, öncelikli azaltım eylemlerinin seçiminde, veri toplama ve
doğrulamada, sektörel referans senaryo emisyon tahminlerinin
hazırlanmasında, azaltım senaryolarının geliştirilmesinde ve seçilen eylemlerin
her birinin potansiyel ve maliyetlerinin değerlendirilmesinde etkinliğini
kanıtlanmıştır.
▪ Sera gazı emisyonu analizi uygulamasında temel bir araç olarak TIMES
(Entegre MARKAL-EFOM Sistemi) seçimi, TYE’nin her sektör için ekonomik ve
teknolojik süreçlerin karmaşıklığını yeterince değerlendirebilmesine olanak
sağlamıştır.
➢ Tarım Sektörü
▪ Tarım, iklim değişikliğinden etkilenen bir sektör olarak bilinmektedir ancak aynı
zamanda, bitkisel ve hayvansal üretim bakımından sera gazı emisyonlarında
önemli rol oynayan bir sektördür. Tarım –özellikle yoğun tarım– yüksek
miktarda sera gazı emisyonu üreten sektörlerden biridir. Tarım, CO2 dışı
emisyonlar açısından ana sektördür, ve küresel ve ulusal düzeyde metan ve
diazot monoksit emisyonlarında en büyük pay bu sektöre aittir.
▪ Tarım sektörü, 2015 yılında Türkiye’nin toplam sera gazı emisyonlarının
%12’sini oluşturmaktadır. 2015 yılında sera gazı emisyonuna en büyük katkı,
toplam tarımsal emisyonların %46,8’i ile enterik fermantasyondan gelmektedir.
Tarım topraklarının payı %39,8 ve gübre yönetiminin payı %11 olarak
hesaplanmıştır.
▪ Bu projede, tarım sektöründe sera gazının azaltımı için dört eylem seçilmiştir.
Bunlar: 1) Rasyonda yağ takviyesi kullanımı, 2) Merkezi tip (büyük çiftlik)
anaerobik çürütücüler (biyogaz), 3) Gübre uygulama oranlarının gerçekçi verim
hedeflerine göre ayarlanması ve 4) Baklagillerle ürün rotasyonu.
131
▪ Çalışma bulgularına göre başlangıç senaryosuna kıyasla, tüm azaltım
senaryoları arasında, gübre uygulama oranlarının gerçekçi verim
hedeflerine göre ayarlanması eylemi, %0,7 oranında azaltım potansiyeli ve
2050'de 17 milyon ABD$ maliyet ile en düşük değerlere sahiptir. İkinci en düşük
azaltım maliyeti; 670 milyon ABD$ ile rasyonda yağ takviyesi kullanımına
aittir ve 2050'de %6,7 ile en yüksek sera gazı azaltım potansiyeline sahip
azaltım eylemi olarak hesaplanmaktadır. Üçüncü en düşük maliyet; 1421
milyon ABD Dolarlık maliyeti olan merkezi tip (büyük çiftlik) düzeyde
anaerobik çürütücüler (biyogaz) eylemine aittir. Bu eylemin 2050 yılında
azaltım potansiyeli %2,7 olarak hesaplanmıştır. Tüm azaltım eylemleri
arasında, baklagiller ile ürün rotasyonu yapılması, 2050'de 1530 milyon
ABD$ ile en yüksek maliyete sahipken, en düşük sera gazı azaltım
potansiyeline sahiptir. Toplamda, tarım sektörünün sera gazı azaltım
potansiyeli %10 civarındadır ve toplam maliyeti yaklaşık 3,6 milyar ABD$dır. Bu
senaryoların uygulama oranları artırılabilir ve bazı destek politika araçları
uygulanabilirse, bu sektörün azaltım potansiyeli artabilir ve maliyeti, modelleme
sonuçlarından daha düşük olabilir. Ton başına CO2e azaltımı açısından her
eylemin maliyeti Tablo 53'te verilmiştir. Özet olarak, baklagiller ile ürün
rotasyonu eyleminin sera gazı azaltım maliyeti 5,4 bin ABD$/ton CO2e ile
2050'de en pahalı eylem olduğu hesaplanmıştır. Gübre uygulama oranlarının
gerçekçi verim hedeflerine ayarlanması faaliyeti, 2050'de 33,2 ABD$/ton
CO2e ile sera gazı emisyon azaltım maliyetinin en düşük olduğu eylem olarak
bulunmuştur.
➢ Atık sektörü
▪ Atık sektöründe, TIMES modeli, depolama alanlarına karşılık gelen en düşük
maliyetli yolu izlemeyi seçmektedir. Düzenli depolama, 2015 ve 2050 arasında
artan bir eğilim ile referans senaryoda hâkim atık yönetim seçeneğidir.
▪ Biyometanizasyona kıyasla sürdürülebilir bir sera gazı emisyonu azaltım eylemi
olmamasına rağmen TIMES modeli sonuçları, toplanan atık depolama
gazından elektrik üretiminin, referans senaryodaki ana itici güç olduğunu
göstermektedir.
▪ Bu alanda TIMES modeli iki eylem için yürütülmüştür: metan kullanımı ve geri
dönüşüm oranının artırılması. Sonuçlar, metan kullanımının, geri dönüşümü
arttırmaya yönelik senaryoya göre daha düşük azaltım maliyetine sahip
olduğunu göstermektedir. Bununla birlikte, 2050 yılında yarı maliyete düşen
referans senaryo, en ucuz yöntem olarak hesaplanmaktadır.
▪ Monni ve arkadaşları, (2006)42 tarafından yapılan bir araştırmaya göre, küresel
ölçekte düşük veya sıfır maliyetler ile önemli emisyon azaltımları sağlanabilir.
132
Atıktan enerji elde edilmesinde, ısıl işlemlerin kullanılmasının ek azaltım
potansiyeli nedeniyle, daha yüksek marjinal maliyetlerde daha önemli düşüşler
mümkündür.
➢ Bina sektörü
▪ 2050 yılına kadar bina sektörü için maliyetler açısından üç azaltım eylemi
değerlendirilmiştir.
▪ Hedef yılı olan 2050’de bu eylemlerin sera gazı emisyon azaltım potansiyeli,
sırasıyla %2,7, %2,4 ve %7,8 olarak bulunmuştur.
▪ TIMES modeline göre 2050 yılında referans senaryonun toplam maliyeti 60,4
milyar ABD$ olarak hesaplanmıştır.
▪ İlk azaltım eylemi olan “Binalarda enerji tasarruflu cihazların kullanım oranının
arttırılması (A'dan daha yüksek)” eyleminin toplam maliyeti, referans
projeksiyona göre 4,5 milyardan daha fazla, 64,9 milyar ABD$ olarak
hesaplanmıştır.
▪ “Mevcut binaların enerji performansının iyileştirilmesi (iyileştirilmiş yalıtım ve
enerji tasarruflu pencereler)” başlıklı ikinci azaltım eyleminin toplam maliyeti,
2050 yılında 65,4 milyar ABD$ olarak hesaplanmaktadır. Bu eylem, referans
senaryoya göre 5 milyar ABD$ ek maliyet gerektirmektedir.
▪ Üçüncü enerji azaltım eylemi “Enerji tasarruflu binalar- ısıtma ve soğutma
sistemi”, 2050'de 92,3 milyar ABD$ ile üç eylem içinde en yüksek maliyet
gereksinimi olan eylem olarak bulunmuştur. Ancak bu eylem aynı zamanda en
yüksek sera gazı emisyon azaltımını sağlamaktadır.
▪ Bu seçilen eylemlerin karşılaştırılması için sera gazı emisyonu azaltım
maliyetleri de hesaplanmıştır. Bu hesaplamalara göre eylemlerin emisyon
değerleri, yıllara göre değişmektedir. Bu da 2050 yılına kadar en uygun maliyetli
eylemin değişmesine neden olmaktadır.
▪ 2050 yılında, üç eylemin tahmini azaltım maliyetleri sırasıyla; 755.2 ABD$/ton
CO2, 1630.5 ABD$/ton CO2 ve 736.1 ABD$/ton CO2 olarak bulunmuştur.
▪ TIMES modellemesine göre üçüncü azaltım eylemi, 2030 yılına kadar en pahalı
eylem olmasına rağmen 2050 yılında bu eylemin azaltım maliyetinin, üç eylem
arasında en düşük olduğu tespit edilmiştir.
▪ İkinci azaltım eyleminin azaltım maliyeti 2050 yılında en pahalı eylem olurken
2020 yılında en düşük maliyeti olan eylem olarak bulunmuştur.
➢ Ulaştırma sektörü
▪ Paydaş istişare toplantıları sonucunda ulaştırma sektörü için umut verici yedi
sera gazı emisyonu azaltım eylemi belirlenmiştir. Ulaştırma sektöründen
kaynaklanan sera gazı emisyonları, hem yük hem de yolcu taşımacılığında
133
%90'dan fazla paya sahip olan karayolu taşımacılığının güçlü hakimiyeti
nedeniyle ağırlıklı olarak karayolu taşımacılığından kaynaklanmaktadır. Sera
gazı emisyonlarına ikinci olarak yüksek katkıda bulunan, yurt içi yolcu
taşımacılığı sektöründe %9,1'lik bir paya sahip olan hava yolu taşımacılığıdır.
▪ Ulaştırma sektörü, hem yolcu hem de yük taşımacılığı için karayolu, demiryolu,
denizcilik, havacılık sektörleri dahil olmak üzere modellenmiştir. Ayrıca her
sektör için sırasıyla şehirlerarası ve şehir içi/ banliyö seyahatlerine karşılık
gelen, Uzun Mesafeli ve Kısa Mesafeli olmak üzere ayrılmıştır. TIMES
modellemesinde referans model, 2015 ve 2050 arasındaki yıllar ve her alt
sektör için araç teknolojisi- kat edilen kilometre (VKT) gibi çok ayrıntılı bilgiler,
veri olarak kullanılmaktadır.
▪ VKT projeksiyonu; tescilli araç sayısındaki, yolcu-km (pax-km), ton-km (t-km),
motorizasyon oranı (araç/ 1000 kişi) ve VKT'deki artış dikkate alınarak
yapılmıştır.
▪ Diğer ülkelerde motorizasyon oranı artışı bilgisine dayanarak Türkiye’de 2050
yılında yaklaşık 400 araç/ 1000 kişi oranına ulaşılacağı ve bu artışın doğrusal
olmayacağı varsayımı yapılmıştır.
▪ Ulaştırma sektörünün neden olduğu sera gazı emisyonu 69,0 Mt CO2e 'dir ve
enerji sektörü içindeki payı %22,2 ve toplam ulusal emisyonlardaki payı ise
%15 civarındadır. Sektör, N2O, NOx, CO ve NMVOC gazları için ana emisyon
kaynaklarından biridir.
▪ Karayolu taşımacılığı, %90'dan fazla payı ile ulaştırma sektöründe en yüksek
sera gazı emisyonuna sahiptir. Ancak karayolu taşımacılığında emisyon eğilimi
son 30 yılda değişmemiştir. Öte yandan, sivil havacılıktan kaynaklanan
emisyonlar %3,4'ten %5,4'e yükselmiş ve demiryolu emisyonlarının payı
%2,7'den %0,7'ye düşmüştür. Ulaştırma sektörü emisyonlarındaki yıllık
ortalama artış oranı 1,40 Mt CO2e 'dir ve bu rakam enerji (3,88 Mt CO2e) ve
sanayi sektörlerinden (1,70 Mt CO2e) daha düşüktür.
▪ Referans senaryo için emisyonlar ve maliyetler, 2015'ten 2030'a kadar yüksek
bir oran ve bundan sonra 2050 yılına kadar nispeten daha düşük oranlarda
logaritmik bir artış göstermektedir. 2015-2020 ve 2020-2025 dönemleri için
maliyet rakamları, daha yüksek oranlara sahip emisyonlarla aynı eğilimleri
göstermektedir. Maliyetler ayrıca 2025'ten 2050'ye her 5 yıllık dönemde
yaklaşık %6 oranında yükselmeye devam etmektedir.
▪ Binek araç filosuna katılacak %20 oranındaki elektrikli araçların 2050 yılına
kadar emisyonlarda neredeyse %11'lik bir düşüş sağlaması beklenmektedir. En
etkili ikinci politika, 2025 yılı itibarı ile büyük şehirler için metro hatlarının
yaygınlaştırılmasıdır. Bunun da 2050 yılında %4 oranında azalmaya neden
olacağı tahmin edilmektedir. Geri kalan eylemler, referans emisyonları %1'den
134
daha az etkili bir şekilde değiştirmektedir. Bu nedenle azaltım potansiyelleri çok
sınırlı olarak kabul edilmiştir.
▪ Binek otomobillerde %20’lik EV payı, en yüksek emisyon azaltım potansiyeline
sahip olmasına rağmen azaltım maliyeti 33,5 milyar ABD$ ile çok yüksektir.
▪ Kentsel ulaşımda bisiklet kullanımının maliyeti negatif olarak belirlenmektedir,
bisiklet kullanımı yalnızca emisyon azaltımına katkıda bulunmakla kalmamakta,
aynı zamanda ulaşım maliyetlerini de düşürmektedir.
Bu doküman Avrupa Birliği ve Türkiye Cumhuriyeti’nin finansal desteği ile hazırlanmıştır.
Bu yayının içeriğinden yalnızca Hulla & Co Human Dynamics KG liderliğindeki
Konsorsiyumu sorumludur ve hiçbir şekilde Avrupa Birliği’nin görüşlerini
yansıtmamaktadır.
