II Rzeczpospolita

Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

II Rzeczpospolita

Historia Polski

Klasa III Gim


Odzyskanie niepodległości

• 7 października 1918 roku Rada Regencyjna ogłosiła niepodległość Polski od Niemiec i Austro-Węgier i przejęła władzę nad wojskiem.

• W roku 1918 zachodnia Galicja i południowa część Królestwa Polskiego zostały z łatwością opanowane przez Polaków, a dnia 11 listopada 1918 roku pozostała część Królestwa Polskiego, które znajdowało się pod zaborem niemieckim została także objęta ich władzą. W 1918, po zwycięstwie powstania, Wielkopolska również została wcielona w granice niepodległego kraju. Decyzją konferencji pokojowej w Paryżu Polska odzyskała Pomorze Gdańskie (bez Gdańska, któremu nadano status Wolnego Miasta), a trzy powstania doprowadziły do przyznania części Górnego Śląska.

Plakat wzywający do walki o suwerenność i granice Polski.


Sytuacja polityczna

• 11 listopada 1918 roku zwolniony z więzienia niemieckiego Józef Piłsudski został mianowany przez Radę Regencyjną dowódcą wojska, a trzy dni później objął władzę cywilną.

• 18 listopada w Warszawie został powołany pierwszy polski rząd centralny z premierem Jędrzejem Moraczewskim na czele. Postanowieniem dekretu Piłsudski został Tymczasowym Naczelnikiem Państwa.

• Do kraju przybył Ignacy Paderewski i w wyniku porozumienia między nim a Piłsudskim objął stanowisko premiera 18 stycznia 1919 roku.

Z lewej: rząd Moraczewskiego.

Z prawej: Ignacy Paderewski.


Cud nad Wisłą

• 15 sierpnia 1920 roku w tzw. ”cudzie nad Wisłą” i bitwie nad Niemnem zagrażające suwerenności Polski wojska bolszewickie zostały pokonane i odsunięte na wschód. Na mocy traktatu w Rydze z 1921 roku została ustalona wschodnia granica Polski.

„Cud nad Wisłą” Jerzego Kossaka.


Wybory prezydenckie • 9 grudnia 1922 roku odbyły się wybory prezydenckie, w których zwyciężył Gabriel Narutowicz, zdobywając 56,01 % głosów.

• 16 grudnia o godz.12 Narutowicz został zastrzelony w galerii „Zachęta” przez Eligiusza Niewiadomskiego (kara śmierci i rozstrzelanie na stokach Cytadeli). Zamach był wywołany krytyką narodowej demokracji wobec prezydenta.

• Obowiązki prezydenta przejął marszałek Sejmu – Maciej Rataj.

• 20 grudnia nowym prezydentem został wybrany Stanisław Wojciechowski, w tym czasie stanowisko premiera pełnił generał Władysław Sikorski.

Trumna z ciałem Gabriela Narutowicza.

Zabójstwo wywołało szok, a na pogrzebie zgromadziło się wiele osób.


Konstytucja marcowa • 17 marca 1921 roku została uchwalona Konstytucja marcowa.

• Postanowienia:

• państwo polskie jest Rzeczpospolitą;

• wprowadzony zostaje system parlamentarno - gabinetowy, zwierzchnictwo narodu i trójpodział władzy;

• władzę ustawodawczą stanowią sejm i senat wybierane na lat 5;

• władza wykonawcza spoczywa w rękach rządu i prezydenta;

• prezydent jest wybierany na 7 lat przez Zgromadzenie Narodowe (połączenie izby sejmu i senatu) i ma niewielkie uprawnienia;

• zostaje wprowadzone pięcioprzymiotnikowe prawo wyborcze (równe, tajne, bezpośrednie, powszechne i proporcjonalne);

• zagwarantowana zostaje nienaruszalność własności prywatnej;

• wyznanie rzymskokatolickie, będące religią przeważającej większości narodu, zajmuje w Państwie naczelne stanowisko wśród równouprawnionych wyznań.


Przewrót majowy • Przyczynami zamachu majowego były: sejmokracja (częste zmiany rządów), trudna sytuacja gospodarcza,

strajki kolejarzy i pocztowców, negatywny stosunek do demokracji parlamentarnej i rządów Wincentego Witosa Józefa Piłsudskiego.

• 12 maja 1926 roku Józef Piłsudski, kierując oddziałami wojskowymi wkroczył do Warszawy i zajął Pragę. Wybuchły liczne walki pomiędzy zwolennikami rządu a wojskiem marszałka. Spotkanie ówczesnego prezydenta (Wojciechowskiego) z Piłsudskim nie doprowadziło do rozwiązania konfliktu. W dniach 13-14 maja zginęło około 400 ludzi, a 900 zostało rannych. Rząd podał się do dymisji, prezydent złożył urząd.

• Zgodnie z konstytucją władzę objął Maciej Rataj (marszałek Sejmu).

• 31 maja Piłsudski został wybrany przez zgromadzenie narodowe prezydentem, ale nie przyjął stanowiska. Następnego dnia prezydentem został Ignacy Mościcki – kandydat proponowany przez Piłsudskiego.

Józef Piłsudski i Stanisław Wojciechowski

na moście Poniatowskiego.


Gospodarka w latach 1918-1926

• Sytuacja gospodarcza w pierwszych latach po odzyskaniu niepodległości była dosyć trudna, co spowodowane było działaniami wojennymi przeprowadzonymi na terenie kraju, walkami o granice i chaosu, wynikającego z długotrwałego rozdzielenia ziem polskich.

• Od 1920 roku walutą obowiązującą w Polsce była marka polska. Z powodu hiperinflacji Władysław Grabski wprowadził reformę, która ustanawiała o ograniczeniu wydatków, powstaniu Banku Polskiego i wprowadzenie nowej waluty – złotego polskiego.

• W 1924 podjęto decyzję o budowie portu w miejscowości Gdynia, który stał się jednym z największych na Bałtyku.

• Ośrodkami przemysłowymi stały się: Górny Śląsk (przemysł wydobywczy, hutniczy), okręg łódzki (włókienniczy), Borysław i Drohobycz (naftowy). Polska pod względem przemysłowym dzieliła się na części A (zachód i centrum) i B (wschód)

Z lewej: dwa złote polskie

Z prawej: marka polska


Sanacja

• Po przewrocie majowym (1926) w Polsce następowała zamiana na ustrój autorytarny (system rządów bezpartyjnych opartych na autorytecie przywódcy).

• 2 sierpnia uchwalono nowelę konstytucyjną, zwiększającą uprawnienia prezydenta i rządu, tym samym ograniczając sejm i senat.

• Stanowiska w wojsku i administracji obsadzano osobami popierającymi rządy Piłsudskiego, a opowiadających się za byłym rządem przesuwano na niższe stanowiska lub zwalniano.

• Na nowe stanowisko - Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych (w razie wojny Naczelnego Wodza) powołano Józefa Piłsudskiego. Mianowano go również ministrem spraw wojskowych.

• Dekretem prasowym z listopada wolność prasy została ograniczona.

• Następuje utrudnianie działań opozycji: odraczanie i zamykanie sesji sejmowych, tak aby parlament nie mógł uchylić dekretów rządowych oraz rozbijanie stronnictw opozycyjnych.

• W 1928 zwolennicy marszałka utworzyli Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem i wygrali wybory.


Centrolew. Wybory brzeskie.

• W wyniku coraz ostrzejszych rządów partie centrowe i lewicowe stworzyły blok – Centrolew. Blok ten zorganizował własny kongres i manifestację w Krakowie w roku 1930.

• W wyborach, zwanych brzeskimi (1930) zwyciężył Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem, a Piłsudski objął stanowisko premiera.

• Pod koniec sierpnia prezydent rozwiązał parlament.

• Przywódców Centrolewu aresztowano i osadzono w twierdzy w Brześciu, a rok później zostali oni oskarżeni i wymierzono im kary od 1,5 do 3 lat więzienia.

Z lewej: członkowie BBWZR

Z prawej: ulotka wyborcza


Konstytucja kwietniowa.

• 23 kwietnia 1935 roku, wykorzystując nieobecność opozycji prezydent uchwalił konstytucję, zwaną kwietniową.

Postanowienia:

• zwiększenie uprawnień prezydenta (mianowanie i odwoływanie premiera oraz prezesów: Sądu Najwyższego, Najwyższej Izby Kontroli, Naczelnego Wodza, Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych; mianowanie 1/3 senatorów; możliwość odwołania obu izb parlamentu);

• zwiększenie uprawnień premiera i rządu; rząd może być odwołany przez prezydenta niezależnie od stanowiska parlamentu;

• zmniejszenie kompetencji parlamentu;

• ograniczenie immunitetu;

• ograniczenie praw i wolności obywatelskich.


Polityka po śmierci Piłsudskiego • 12 maja 1935 Józef Piłsudski umarł na raka. To zapoczątkowało walkę o władzę. • Edward Rydz-Śmigły został w 1936 Głównym Inspektorem Sił Zbrojnych. • Walery Sławek nie został prezydentem, pomimo takiej decyzji wydanej przez marszałka. • Powstały dwie grupy:

„Zamek” – skupiająca się wokół prezydenta Mościckiego i wicepremiera Kwiatkowskiego.

„GISZ” – skupiająca się wokół marszałka Rydza-Śmigłego.

• W 1936 roku Mościcki i Rydz-Śmigły doszli do porozumienia i formalnie Rydz-Śmigły został uznany za drugą osobę w kraju. Powołano rząd generała Felicjana Sławoja Składkowskiego, który utrzymał się najdłużej z rządów II RP.

• W 1937 powstał Obóz Zjednoczenia Narodowego (Ozon) skupiający siły, którym zależy na dobru państwa.

Z prawej: Edward Rydz Śmigły

Z lewej: Ignacy Mościcki


Gospodarka w latach 1926-1939

• W latach 1926-1928 wzrasta produkcja przemysłowa, spada bezrobocie, rozpoczyna się budowa magistrali kolejowej łączącej Gdynię ze Śląskiem oraz fabryki ciągników „Ursus”.

• Rok 1929 – następuje wielki kryzys. Produkcja przemysłowa spada o 46%, a bezrobocie rośnie aż o 30%, maleje obrót handlu zagranicznego.

• Kryzys udaje się zakończyć w 1937 roku, wzrasta poziom produkcji, rozpoczyna się budowa Centralnego Okręgu Przemysłowego (przemysł zbrojeniowy, lotniczy, maszynowy, ciężki). Rozpoczyna się także budowa elektrowni wodnych w Porąbce i Rożnowie.

Elektrownia wodna w Rożnowie.


Plan 15-letni • W 1939 roku Eugeniusz Kwiatkowski przedstawił plan 15-letni rozbudowy Polski:


Rok 1939

• 13 marca 1939 roku Wielka Brytania i Francja zadeklarowały udzielenie pomocy Polsce w razie wybuchu wojny.

• 1 września 1939 roku z powodu agresji III Rzeszy i najazdu na Polskę wybuchła II wojna światowa.

• 17 września wojska ZSRR wkroczyły do Polski. Rząd II Rzeczypospolitej ewakuował się do Rumunii, a potem do Francji.

• Rząd działał legalnie na uchodźstwie, podlegało mu Polskie Państwo Podziemne (razem z Armią Krajową).


Podział administracyjny • Polska dzieliła się na 17 województw. Powierzchnia wynosiła 388 634 km2, a od 1938 - 389 720 km2.

Całkowita długość granic – 5529 km


Ludność i religia

• W 1939 roku w Polsce przebywało ok. 34 849 000 ludzi. Gęstość zaludnienia wynosiła 89,7 osób/km2.

• Wielonarodowość spowodowała obecność różnych religii w Polsce.

II Rzeczpospolita - Ludność

66 15

8,5

424,5

Polacy

Ukraińcy i Rusini

Żydzi

Białorusini

Niemcy

Inni

Wyznawcy religii

6411

11

10 4rzymsko-katolicy

greko-katolicy

prawosławni

judaiści

protestanci


Kultura

W okresie międzywojennym prężnie rozwijały się dziedziny oświaty i sztuki. Do najwybitniejszych postaci należą:

• matematyka – Stefan Banach;

• filozofia – Roman Ingarden, Władysław Tatarkiewicz;

• historia – Władysław Konopczyński, Wacław Tokarz;

• literatura – Stefan Żeromski, Władysław Reymont, Witold Gombrowicz, Zofia Nałkowska, Maria Dąbrowska, Zofia Kossak-Szczucka;

• poezja – Leopold Staff, Julian Tuwim, Bolesław Leśmian, Konstanty Ildefons Gałczyński;

• muzyka – Ignacy Jan Paderewski, Jan Kiepura;

• malarstwo – Jerzy Kossak, Jacek Malczewski, Leon Wyczółkowski.

W czasach zaborów literatura i poezja miała za zadanie nakłaniać Polaków do walki o niepodległość i napawać nadzieją, w latach 1918-1939 zaś autorzy zajmowali się sprawami codziennymi. W dodatku coraz częściej pojawiały się nowe kierunki, nurty, np. ekspresjonizm, surrealizm, kubizm.


Osiągnięcia

• 1924 – Literacka Nagroda Nobla dla Władysława Reymonta za czterotomową powieść „Chłopi”;

• 1928 – pierwszy złoty medal olimpijski w historii dla Haliny Konopackiej za rzut dyskiem;

• 1933 – rekordowy przelot nad Atlantykiem Stanisława Skarżyńskiego samolotem RWD-5;

• 1934 – rozpoczęcie produkcji polskich motocykli „Sokół”;

• 1935 – skonstruowanie najnowocześniejszego polskiego samolotu tego okresu – dwusilnikowego bombowca „Łosia”;

• 1936 – budowa wagonu „luxtorpeda” (nazwa pochodzi od dużej prędkości i aerodynamicznego kształtu).

Z lewej: samolot RWD

Z prawej: wagon

luxtorpeda


Dziękuję za uwagę

Małgorzata Soczewicz

Documents

II Rzeczpospolita