44
Prijs franco per post f t J het DepOt van Leermiddelen tege n toezending van een po twi e) tot genoemd bed rag. G=§i31 c::::=(i)::=J I@] oor bemiddeling der Com-' Volkslectuur No. 107. Ij] KARl\.. ;GA. TOEAN H. Ch. CROES, TIl DIRECIEUR PA.:\{OEL .TGA.L; IT . TJALO::OEROE rm PNN B B 1, kawontenipoen DJAWAH. fill BAB 2, kawontenipoen GELAP. IMI g ....getjapanipoeo G. KOLFF .. .. i I II c=:f6):::::J c:::::@::=Jllc:::::@::=Jl[] 0 c::=@::::::J" § Serie uitgaven d 1== missie voor de c.. [] c::=:Q)::==J II c::=:Q)::==J I

II ~ SER~T ~::~=:=I~perpustakaansidodadi.com/wp-content/uploads/2014/...menawi 0 ap ingkang kalebetaken \Vaoe tansah minl.lak kc ma\Von ka!ahipoen, dangoe-dangoewalJah waoekatingalteles,

  • Upload
    others

  • View
    8

  • Download
    1

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: II ~ SER~T ~::~=:=I~perpustakaansidodadi.com/wp-content/uploads/2014/...menawi 0 ap ingkang kalebetaken \Vaoe tansah minl.lak kc ma\Von ka!ahipoen, dangoe-dangoewalJah waoekatingalteles,

Prijs franco per post f• t J het DepOt van Leermiddelen t~ Wcltevred~n tege n

toezending van een po twi e) tot genoemd bedrag.

G=§i31~)I c::::=(i)::=J I@]

oor bemiddeling der Com-' ~Volkslectuur No. 107. Ij]

~ SER~T ~::~=:=I~~ • KARl\.. ;GA.~IPOEX ~

~ TOEAN H. Ch. CROES, ~TIl DIRECIEUR PA.:\{OEL .TGA.L; IT.~ TJALO::OEROE ~

~------Lnma~RT£-------~----

rm PNN ~__ ~B B 1, kawontenipoen DJAWAH. fillBAB 2, kawontenipoen GELAP. ~

IMI ~

g ....getjapanipoeo G. KOLFF .. Co.-B.~..i ~914. ~@}C~I~~.?l~iI~ II c=:f6):::::J ~ c:::::@::=Jllc:::::@::=Jl[]

0 c::=@::::::J"~'I

§ Serie uitgaven d

1==

~missie voor de

c.. [] c::=:Q)::==J II c::=:Q)::==J I•

Page 2: II ~ SER~T ~::~=:=I~perpustakaansidodadi.com/wp-content/uploads/2014/...menawi 0 ap ingkang kalebetaken \Vaoe tansah minl.lak kc ma\Von ka!ahipoen, dangoe-dangoewalJah waoekatingalteles,

~ PNRI $ __

.'

e

Page 3: II ~ SER~T ~::~=:=I~perpustakaansidodadi.com/wp-content/uploads/2014/...menawi 0 ap ingkang kalebetaken \Vaoe tansah minl.lak kc ma\Von ka!ahipoen, dangoe-dangoewalJah waoekatingalteles,

.~,,~ 6p --...... PNRI ~

Page 4: II ~ SER~T ~::~=:=I~perpustakaansidodadi.com/wp-content/uploads/2014/...menawi 0 ap ingkang kalebetaken \Vaoe tansah minl.lak kc ma\Von ka!ahipoen, dangoe-dangoewalJah waoekatingalteles,

~ PNRI $ __

, :-

,

.. ~ I .~

Page 5: II ~ SER~T ~::~=:=I~perpustakaansidodadi.com/wp-content/uploads/2014/...menawi 0 ap ingkang kalebetaken \Vaoe tansah minl.lak kc ma\Von ka!ahipoen, dangoe-dangoewalJah waoekatingalteles,

s'D

@]1c::::@::=:J II~ II c::::@::=:J lI~i~~~I~IJ[I~~§J[~

~ Serie uitgaven d~or bemiddeling der Com-

~ missie voor de Volkslectuur No. I07. ~

~I:::=~::~:=I~~ KARANGA IPOE~ ~~ , TOEAN H. Ch. CROES, ~~ DIRECTE R PAl\10EL\.~GA~ ~

~ TJAL01N;OEROE ~

~ DJOKJAKARTA. ~

._~-----------------~---~ BAB 1, kawontcnipoen DJA \VAB. rIDI]] BAB 2, kawontenipoen GELAP. ~I

~ • ~

~ Ka- <liap 'og pang fiap,",p:. KOLrr «Co.-B,tawi t914. ~@]~I c=::Q;):::::J II c::=::@:==J " c::=::@:==J II c::=::@:==J I@J

~ 6pPNRI~__

Page 6: II ~ SER~T ~::~=:=I~perpustakaansidodadi.com/wp-content/uploads/2014/...menawi 0 ap ingkang kalebetaken \Vaoe tansah minl.lak kc ma\Von ka!ahipoen, dangoe-dangoewalJah waoekatingalteles,

<.

~ PNRI $ ........-

Page 7: II ~ SER~T ~::~=:=I~perpustakaansidodadi.com/wp-content/uploads/2014/...menawi 0 ap ingkang kalebetaken \Vaoe tansah minl.lak kc ma\Von ka!ahipoen, dangoe-dangoewalJah waoekatingalteles,

s

BAB 1.Djawah.

BOEBOEKA

1. Bilih koela-manah. manah ing alam donja poerikateka ka!ab sanget reroepen, lelampahan oetawi samoe­kawis ingkang apch, oetawi ngeramaken; manoesa botensaged njan •.lak ingkang dados sababipoen. Ananging sakingpangoedinipoen para saged sampoen ka!ah k' mawon I ­lampaban waoe ingkang kasoemerepan sababipoen. TiangbOt.lo oetawi tiang ingkang taksih sakelJik kawroehipoen,

•inggih sok ngaken saged nerangaken bab in kan m katenwaoe, 3.nanging keteranganipoen poenika bilih kamanahingkang sa-estoe,' ames!i ladjeng t tela anggcnipoen botenpinanggih ing nalar. Ka!ab kemawon lelampahan ingkangpantjEm kenging katerangaken serana sabab ingkang gam­pi! oetawi pesadja, sami ka-anggep saking pandamelingsetan oetawi djim; toemrapipoen tiang ingkang bag' nerang­aken, patrap mekaten poenika mila inggib pantjEln pesadjasaba bares, ananging toemrapip en tiang ingkang pandjang­angen-angenipoen, poenika malah moeroegaken bingoen T.

Tjarios koela inginggil waoe, terangipoen kados d "n 'ingkang kaseboet ingan<Jap poenika.

\Vonten sinjo kekalih ambeboedjeng I.lateng wana ngantossadinten moepoet; saking bent \ripoen sami kringetcn ngan·tos penganggenipoen kaleboes sedaja, ana nten sami man­toek. Lampahipoen nglangkoengi I \p \n, inkang tojani­poen bening sanget; sinjo kekalih sar\bn', botcl1 koeawinant.lang socmoeking badan, I djeng sami tjoetjoel, ambjoering toja s~ba adoe adoemocgining ,:-.ria, bot n antawi

erat Daja Wahana J

~ PNRI ~ ..... _

Page 8: II ~ SER~T ~::~=:=I~perpustakaansidodadi.com/wp-content/uploads/2014/...menawi 0 ap ingkang kalebetaken \Vaoe tansah minl.lak kc ma\Von ka!ahipoen, dangoe-dangoewalJah waoekatingalteles,

-4-

dan oe ladjcng katjant,lak ing s<.kit sanget, ngantos lamisinjo kekalih waoe angg' nipoen sakit benler malah meh ke­mawon dokt r boten saged andjampcni.

DjonlYo saha baboe ing grianip en sinjo waoe, sami mas­tani bilih sakitipoen poenika "kesambet", awit lepcn waoevonten ingkan a baoe-reksa, inggih poenika sctan, poenil,as.mi sakit manahipocn, d' ne l' penipoen dipoen-angge gege­bjoeran. Amoerih wiloedjengipoen ingkang sakit, kedah e1 ­

Tal-t'n u l'al dipoen. "boetjali" saha dipoen-wiloedjengi. poenikaingkan~ bat!' darnel itjal sakiting manahipoen setan ingkan a

b' 0 - reksa waoe.Toemrapipoen tiang ingkang boten pandjang angcn­

ngenipo n, tjariosipoen djongos saba baboe waoe leresnget. a-uepami bapakipoen sinjo waoe goegon- toehon

bodo, amesti ladjeng anggega kemawon tJateng tjariowaoe, ladjen enggal- 'nggal kengk "nan boetjali saha wiloe­djengan, boten pisan nec.la pitoeloenganipoen dokter. Toe­djoenipo n toean wao boten mekaten pamanggihipoen,wean waoe sampoen ngretos, bilih adoes poenika botenprajogi toemrapipoen tiang menawi saweg kringeten, awitbadanipoen benter, \voesana kenging ing asrep sami sanalika,badan waoe anggenipoen dados asrep ngagetaken; milaJadjeng "masoek angin", poenika sababipoen sakit benterwaoe. Bab ingkang rnekaten poenika, saben tiang sampoenna engaJami, kados ta tiang pinoedjoe kringeten linggih sanga­djenging kori, ames~i Jadjeng masoelr. angin, terkaQang pileg.

arehne wean waoe sampoen asring soemerep katemah­anipo n tiang adoes ing nalikanipoen kringeten oetawibadanipoen benter. mila boten pisan-pisan anggega <JatengIjariosipoen djongos toewin baboe; enggal-enggal gatenga­ken dokter, sarta djarnp 'kaken anakipoen. Ingkang sakitkadjampcnan scrana djampillipoen tiang "masoek angin",wekasanipoen saras.

Boten anlawis lami, sesampoenipoen sinjo waoe samisaras, asrin~ kernawon sami adoes ing lepen kaseboetingingg:l. cwadi:ne balen nate katjanl.lak ing sakit "kesam-

'~PNRI $"'01._"

Page 9: II ~ SER~T ~::~=:=I~perpustakaansidodadi.com/wp-content/uploads/2014/...menawi 0 ap ingkang kalebetaken \Vaoe tansah minl.lak kc ma\Von ka!ahipoen, dangoe-dangoewalJah waoekatingalteles,

-5-

bet", poenika ingkang n~lakaken bilih sakitipoen sinjo waoboten sabab saking pandamelipoen s' tan; sa-oepami I' p \nwaoe wontena ingkang baoe-reksa, poenapaba sinjo waoe na­lika adoes ingkang sapisan sami k sambet, sar ng sampo nkaping kalih, kaping tiga teka boten? Nalika adoes ingkangkaping kalih oetawi kaping tiga waoe, diksoeranipoen rakinggib sami kemawon kalian kala ingkang sapisan.

:\Iila tiang poenika bilih mireng tjetjriosan, sampoen eng­gal-enggal kagega, prajogi kamanaha roemijin, katjo n­t.loekna kalian samoekawis ingkang sampo n ka oemer ­pall. Ananging tiang poenika sagedipoen notjogaken 0 ta­wi njoent.loekaken waoe, kedab soemerep saba ngretos t.la­teng 1 lampahar, sawetawis, saha saged mcstani poendiingkang dados sabab, poendi ingkang nama katemahanipoen.

Ing-an<Jap poenika koela bade midjang-midjang I lampahansaw tawis ingkang magepokan kalian bab djawahsaha blcQ \g,so pados saged nerangaken sababiJ;loen prekawis waoe.

II. Pocnapa tf- lelampahan in kang kenging kawasta­nan mag pokan kalian djawah? Limrahipoen sadt-r "ngipo ndjawah, langit kal.latengan menl.loeng, saja dangoe m n­I.loeng wao aja kandel, anoentcn toja djawah l.lawah; se­sampoenipoen sawetawis dangoenipoen, ment.loengipoen itjal;ing nalika wiwit djawah, oetawi nalika djawahipoen d' r' ngdangoe, t mto wonten angin sawetawis ageng.

- - - - Lan,In~kangVawastanan----menl)Oeng-oetawimega-poe-- ­nika poenapa?

ajektosipoen menQo ng kalian ampak-ampak poenikasami kemawon, bilih katingal tjelak kalian siti, kados tatoemrapipoen tiang ing parE.'dEm, poenika nama ampak-am­pak; bilih katingal tebih saking siti, dados katingal wonteninginggil, poenika nama mega, menawi warninipoen tjemennama mengoeng. Dados: mega, menl.loeng saha ampak-am­pak poenika sajektosipoen sami kemawon ; bilih tiang wontening poetjaking redi, loemampah ing ampak-ampak, ames!ipanganggenipoen, mekaten oegi rai, tangan saha soekoe-

~ PNRI~ ......_

Page 10: II ~ SER~T ~::~=:=I~perpustakaansidodadi.com/wp-content/uploads/2014/...menawi 0 ap ingkang kalebetaken \Vaoe tansah minl.lak kc ma\Von ka!ahipoen, dangoe-dangoewalJah waoekatingalteles,

-6-

nipocn ladjeng teles, awit poeniki boten ketoetoepan sant.la­ngan, dangoe-dangoe sami kebak ingtoja ingkang sami patingprintis kados kringet. Mekaten oegi barang-barang ingkangkadek' king ampak-ampak ngantos sawetawis dangoenipoen,ladjeng katoetoepan toja ingkang pating printis; menawibot n wonten ampak-ampak, ames!i ingkang mekaten waoeboten kelampahan, dados menawi mekaten, tetela bilih am­pak-ampak poenika, sajektosipoen toja. alit-alit. Ingkangm 'katen poenika tjotjog kalian tjariosipoen para ingkangsampoen nate noempak baita hawa oetawi luchtballon ming­gah ina awang-awang; tiang wao bilih sampoen doemoeging-in gil, ladjeng loemeb t in m' aa; ingrikoe soemerep,s daja barang-barang ingkang wonten irg baitaniooen ka-

t

tonto pan toja pating printis. Tiang ingkang ngangge tismak,rismakipoen katoetoepan toja, kados bilih tismak katjepenganwonten ing koeko sipoen toja oemob.

Bok menawi para maos wonten ingkang pitaken, kadospo ndi toja sagedipoen lelajangan wonten iog awang-awang?

Toja mekaten menawi ar.lapoer glingingan ageng, ames!itoemetes gawah mengaw1ap, kados dene tetesing djawab,anan ing menawi alit sanget kados 0 paminipoen toja ing­kang mantjoerat saking grodjogan, saking alitipoen katingallajang-Iajang wonten ing bawa, ngantos sawetawis dangoe­nipoen, menawi k mpal malib ngantos dados glinQinganageng, ames!i ladjeng Qawab malih.

III. Toja ingkang pating printis alit-alit poenika pinang­kanipoen saking poendi? Soepados tiang saged ngretosprek~l.\vis waoe, kedah angjektosi lelampahan sawetawis,ingkang kawastanan ngocap saba dados ken~el. Amrib gam­pilipoen prajogi serana katjobi kados ingangap poenika.

Wonten piring tjeper isi toja sawetawis kadekek ing latar,soepados kabenteran ing soerja; antawis djam dangoenipoen,menawi piring ·waoe katiti priksa, ames!i tetela bilih toja­nipoen sampoen kantoen sakeQik, malab terkaQang telas babarpisan, inggih poenika menawi tojanipoen waoenipoe~ na-

~PNRI$ .....-

Page 11: II ~ SER~T ~::~=:=I~perpustakaansidodadi.com/wp-content/uploads/2014/...menawi 0 ap ingkang kalebetaken \Vaoe tansah minl.lak kc ma\Von ka!ahipoen, dangoe-dangoewalJah waoekatingalteles,

-7-

moeng sake<Jik, saha 1:fent \ripoen sanget. D 'nc sababipoen,amargi toja waoe kataman dajaning benter, ladjeng santoenroepi, inggih poenika dados dat ingkang al,lapo r hawa'toja ingkang l,Iapoer ha\\'a poenika kawastanan oca!'.

Toja poenika oegi saged dados oeap sarta ladj ng boteokatingal, menawi dipoen-bentL'ri serana latoe, oepaminipoentOJa kawal,lahan ing koeali oetawi kent.1il, ladj n ka 0(.\0

menawi koeali oetawi kenl,lil wao boten katoetoepan, dango ­dangoe tojanipoen itjal sedaja, awit dados oeap.

indjang, rasoekan oetawi panrrangg' san '..sipoen in kangteles, poenika dipoen-dj \mbrcng wonten ing panrrg'~nan in ­kang benter, dang c-dango ladj ng garing. Poenika sabab­ipoen, amargi ~oja ingkang doemoenoeng inrr indjang aha

~

san's-sancsipoen waoe dados oeap, djalaran k ~nging bent'-ring soerja.

Toja anggEmipoen dados oeap mincJ.ak rikatipoen, mcnawikasar ngan wonten angin, oetawi loemahing toja ingkangngoeap wiar; menawi kelampahan mekaten, pirin kaseb etin inggil enggal kotong, pan anrrge teles en gal garing.Terangipo n n ekaten: Toja kalih tjangkir, inrrkan satjang­kir kawul,Iuhan gendoel, ingkang satjangkir malih kawagahanlepek tjeper; menawi sareng-sareng kadck' k inrr panggcnaningkang benter, ames\i toja ing lep' k eng al telasipoen,tinimbang ingkang wonten ing gendoel. Wonten sindjangteles kekalih, sami wiaripoen ka-epe ing bent' ran, ingkangsatoenggil kadjcrcng, sate nggilipoen boten, ames!i in kankadjereng waoe enggal garingipoen. Prekawis poenika tiangtoekang menatoe inggih sampoen sami soemerep, senadjanboten nate kawoelang ilmoe alam, sabab sampoen nate njoe­mcrepi piambak.

Inginggil koela sampoen tjarios bab toja saken(lil ingkangtelas dados oeap sabab kagol.log; poenika nclakaken bilihtoja poenika sagedipoen dados oeap, kedab ketaman daja­ning benter; menawi boten wonten benter. amesti boten sagedkelampaban. Oepaminipoen toja ing piring, ladjeng kadekekiog pan.ggenan ingkang asrep, sasampoenipoen sawetawis

.$ PNRI $ ....._

Page 12: II ~ SER~T ~::~=:=I~perpustakaansidodadi.com/wp-content/uploads/2014/...menawi 0 ap ingkang kalebetaken \Vaoe tansah minl.lak kc ma\Von ka!ahipoen, dangoe-dangoewalJah waoekatingalteles,

-8-

dinten, menawi katoewenan, amesti namoeng sakelJik ka­lor.oipoen, dados in kang ngoeap narnocng sakeqik.

IY. Oeap poenika malebet ing hawa, ngempal kalian ha­\Va wao l dados hawa poenika saged ngan~oet oeap. Ana­nging ka!ahing oeap waoe poenapa tanpa wangenan? Poe­napa ba\\'a po nika tansah kcnging kalebetan oeap kema­won, bot n \\"onten watesipoen?

Po napa katcmahanip en, bilih bawa keka!ahen anggeni­poen naaneJoet oeap?

IIawa p enika k' nging ka-oepam 'kaken waQah, wagahmekat n namocng sag d isi barang-baran rr sawetawis, me­nawi k ka!ah n isi, ames~1 ladjcng baloedag-. Mekaten oegihawa, namo n sa ... ·d isi eap ing sa\Vctawis, ha\\~ ang­genipocn saged n al1l.1o t 0 ap, poenika ka!ah keQikipoen

o mant eng aking bcntt'ripo n hawa waoe; menawi ha·\Va kekalah n anggenipo n nganlJo't oeap, ames!i meng-

aha w dah mekat n la~jeng balo daa. Oepami hawa na·illl) 'n~ s ged isi < p },P, \VO sana kis' n 9 ~P, ames!iingkang- 1 _I ladj ng 11 urn (d. t <Ycsipocn oc p waoe santoenro 'pi, ladj ng- dados t ja patin printis, dango -dangoe kem­p I, ladj ng toemetcs. Terangipoen kados inganlJap poenika.

\Vont n walJah rap ,t isi ha\Va, ocpami 1 ~l:;. poenika tansahdip n-I b ti oeap, b ten k \ndel-k \ndel. Ing sakawit botcnwontpn po napa-poenapa ingkang katingal, awit hawa 1 ~p

waoe sa ci nz~!}(J~oeCULingkang---.kalehetaken.-am.nging:.­

menawi 0 ap ingkang kalebetaken \Vaoe tansah minl.lak kc­ma\Von ka!ahipoen, dangoe-dangoe walJah waoe katingal teles,in kang- nglebet wont n tojanipo n pating printis. Menawianggenipoen nglebeti oeap tansah kaladjengaken kcmawon,toja ingkang pating printis oegi tansah minl.lak ka!ahipoen,saja dang-o saja k \ndel, ing woesananipoen printis waoe sa­mi kernpal,ladjeng toemetes gawah mengan(lap.

a-oepami wal.lah ingkang kaseboet inginggil waoe di­poen-bentcri (dipoen-latoni), senadjan hawa ingkang wonteniogriko tak ih adjeg ka!ahipoen (1 l\PL amesti hawa waoe

~PNRI

Page 13: II ~ SER~T ~::~=:=I~perpustakaansidodadi.com/wp-content/uploads/2014/...menawi 0 ap ingkang kalebetaken \Vaoe tansah minl.lak kc ma\Von ka!ahipoen, dangoe-dangoewalJah waoekatingalteles,

s-9-

panganQoetipoen ocap s ~ ed minlJak; bilih ha\yanipoen asrep,sagedipoen ngaolJoet oeap inggih ladjeng- soeda malih.

Prah~lan inganlJap poenika, kape!ik saking etangansaha pepriksanipoen para saged, in<Yrikoe kaseboet hawa1 ~p ka!ah.ka!ahipoen saged ngantJoet ocap sapinten, bilihbentcri;.oen kados in kang kaprat ~Iakaken ing sisihipoen.

Bent"ring hawa. Ka!ahing oeap.00 .-.6 Gram5° 6. "t.

100 9.4 T.

1-0 12.7 G.

200 1 i.1 G.r o 22. r.

27°

V. Para maos ingkanO' sampoen ngretos (~at('ng tjariosko la inginggil waoe, am !i inggih ladjen a noretos, p J.painakang dados sababipoen djawah.

Inginggil sampo n ka cboct, menawi hawa poenika temtoengan~oet oeap, ,erkatJang ka!ah, terkatJang ak IJik. Anginin kang tansah midit poenika amb kta oetawi mewl t eap\ '< 0, amila djalaran wont nin~ an in, katahing oeap insate nggiling panggenan tansah minl,lak oetawi soeda.Angin ingkang ~atcngipoen akina seganten, pocnika ada·bekta oeap, dados ngint,lakak n karahing oeap ing panggc-

111 ingkang kal.fatcngan; ananging angin ingkan a pinan a ­kc.nipoen saking tJaratan, adat namoeng nganlJoet oeap sa­ket.fik. Kedjawi saking poenika, sarchning angin IJarat waoelimrahipoen benter, mila inggih ngin(Jakaken bent "ring h::I.\\-aing pangg€man ingkang kal.latengan angin wao ; djalarant.fatengipoen angin Qarat, hawa poenika sangsaja sag d ngan­t.foet oeap ka~ah (Katjoewloekna kalian prat6lan inginggil).

Bilih ing satoenggiling panggenan oeap ingkang do ­moenoeng ing hawa minl,lak ka~ahipoen, ngantos hawa waoemirid bent "ripoen boten saged nganl.loet oeap waoe sedaja,ames~i oeap waoe satong wonten ingkang ken!el ladjeng

~ PNRI $ ....._

Page 14: II ~ SER~T ~::~=:=I~perpustakaansidodadi.com/wp-content/uploads/2014/...menawi 0 ap ingkang kalebetaken \Vaoe tansah minl.lak kc ma\Von ka!ahipoen, dangoe-dangoewalJah waoekatingalteles,

- 10 -

da os toja patincr printis, inggih po nika ingkang nama mega,mCOl.lo ng oetawi ampak-ampak. ~lenawi bentcring hawa tan­sah s cda kcmawon, ames!i toja in kang ken!el inggih tansahmint.lak minl}ak, printisipoen saja dangoe saja agcng, wocsa·na 0 met's c}awah ing siti. Lah poenika in kang kawastanandjawah. :\1 n ah ha\ya ancrg 'nipo n mint.!ak asr pipoenp enika, amarai kctaman incr angin asrep, 0 tawi amargin. mpeg ing poetjaking redi.

D,tuos mirid ingkan~ ka eboet inain gil waoe ka!ah ke­(~:kin cljawah aoemanto ng saking bentering bawa ka!ahingo ap ing ha\va wao , sarta soedaning benteripoen.

Dados tet'la ka\\'ont nanipoen toja poenika, kcngingka-o pam "kak n ,.tjakra panggilingan ',~ tansah ljlOebcngwon~·s.l-wancrsocl: toja ing eganten, tlaga, rawa, l'p\nsa­panocncrcrilanipoen dados oeap, amargi bentcring socrja; oeapwao djalaran kataman incr haw30 asr p, ladjeng ken! I dados(ja malih, ing-gih po nika djawah. I.!a\\"ah ing boemi ladj ng

djancrkepi toja incr seganten, tlaga, rawa, 1"pen sesaminipoeningkan itjal dados oeap waoe. Djalaran lamp~hing tjakrapan cr• ilingan waoe, mana sa boten soesali kocatos, menawi111 alam donja pawingkin ipoen bal.!', kekirangan toja.

VI. 1.1irid tjarios ko la in ing il waoe, ladj nO' gampil ke­rna \'on mena wi baq.e nerangaken ababipoen lelampahan sa­\\"c awis ingkang magepokan kalian bab djawah saha m 'ga.

_ Ing WillJtjLtncljing ing sabin-asril'lg katingal \V~ten-am­pak-ampak. Menawi soerja sampoen awetawis inggil, kadoegidjam woloe, ampak-ampak wao ladjeng itjal, menggah abab­ipo n'mekaten: lng wantji daloe soerja boten wonten, b emiasrep, mila hawa sanginggiling boemi waoe inggih toemoetasrep, djalaran asrepipoen, hawa boten saged ka!ah ang­g "nipoen ngan<,loet oeap, mila oeap waoe ladjeng ken!el da­dos ampak-ampak; menawi soerja sampoen sawetawis inggil,bentering hawa ames!i minq.ak, mila saged ka!ah pangan­~Ioetipoen oeap. Poenika sababipoen de:1C ampak-ampak la­djeng sirna.

~PNRI$ ....._

Page 15: II ~ SER~T ~::~=:=I~perpustakaansidodadi.com/wp-content/uploads/2014/...menawi 0 ap ingkang kalebetaken \Vaoe tansah minl.lak kc ma\Von ka!ahipoen, dangoe-dangoewalJah waoekatingalteles,

-11 -

lng wantji endjing saha sonten, poetjaking redi ketingalkatoetoepan mega. Sababipoen poenapa? Ketranganipoenmeh sami kemawon kalian ingkang mentas kaseboet wa­oe, inggih poenika loemahing boemi dados asrep ing nalikawantji daloe; pocnika dadosaken asreping hawa, asrepinghawa ngentelaken oeap, poenika ingkang djalari wontenipoenampak-ampak (katingal saking red i) oetawi mega (katingalsaking tanah ngare).

lngan<Jap poenika panjoba, kangge nelakaken jen tjarioswaoe leres sa-estoe.

\¥onten gelas isi toja boten kebak; sarl'hnc gelas waoeboten borot, dados tojanipoen boten saged brabas; tocmoen­ten katjemplo~ngan cs saprongkol, ka-angkah sampoen

)

ngantos tojanipoen loeber. Boten antawis dangoe ames!igelas waoe ingkang djawi katingal teles, wonten tojanipoenpating proentoes. toja waoe saja dancroe saja agcn proen­toesipoen ngantos mili pating dlcwcr mengan<jap. Tojaingk.ang pating dlewer poenika 'saking poendi pinangkani­poen? Rak boten saking salebeting gelas, awit sadcrcngi­poen katjempfoengan es, sampoen tetela jcn gelas waoeboten borot, dados sampoen tetela, jen toja waoe pinang­kanipoen saking sadjawining gelas waoe. Hawa waoengan<}oet oeap. sareng kataman asreping es, ladjeng kasre­pen, temahan oeap waoe ken!el ladjeng dades toja malib,awit hawa sareng asrep, ladjeng soeda angcrenipoen sagedngan(loet oeap. Toja ingkang dados oeap waoe toemem­piok ing rainipoen gelas ingkang djawi. (Poenika kengingka-oepamekaken ampak-ampak ing paredcn). Bilih hawani­poen tansah minl.lak asrep, toemetesipoen saja ageng. (Poe­nika kenging ka-oepamekaken djawah).

Dados toela(la ingkang katingal ing gelas waoe, kengingkangge oepaminipoen ampak-ampak saha djawah.

Para maos ingkang sampoen ngretos {Jateng tjarios nging­gil waoe, koela-atoeri ngoepadosi piambak ~ateng sababipoen.

Bilih sempritaning locomotief ka-oengelaken, ames!i ladjengwonten ampak-ampak oetawi pelJoet sake<.lik ingkang katingal;

·'PNRI $ ..,., .......

Page 16: II ~ SER~T ~::~=:=I~perpustakaansidodadi.com/wp-content/uploads/2014/...menawi 0 ap ingkang kalebetaken \Vaoe tansah minl.lak kc ma\Von ka!ahipoen, dangoe-dangoewalJah waoekatingalteles,

- 12 -

bot n dangoe Iadjeng itjal malih. ~ fenawi tiang noempal.:kareta lato oe a\\"i trem tjelak sanget kalian locomotief.rai aha pang-angg-enipo n a ring kepI tikan toja.

:\lenl.loencr po nika poenapa mes\i dados djawah? Poe­napa ababipo n, d' nc menl.loeng wand' boten saged dadosdja\\"ah '.) Po napaha, dcne men~ocng b ten dados dja\Yah,m nawi katamp king an in ageng~

Angin po napa ingkang- sag d ngawontenaken djawah,angin ingkang pinan kanipoen sakin s ganten, poenapaingkang sakin er I.laratao?

Darlo s daja I lampahan ingkang boten tjotjog kaliantjario koela inging-gil waoe, 0 tawi boten pinanO" ih ingnalar. bilih katjoen(Joekak n kalian tjario3 waoe, P?enikabot n k ~nging ka-ang-g p katranganipo n djawah.

YII. lng tanah Dja\vi aha poelo san" -sancsipoen ingtanah lndia-\\'t'tan, t tiaog sami gal.!ah kemonah (hikmat) kan ­g' t.1at ngaken dja\\'ah, of nawi ngantos Iami boten \\ nt 0

dja\\'ah, 0 tawi no lak djawah, m nawi ing mangsa renlJ ngk kalaheo <.ljawah. 100" s rat po nika koe a bal.! ~ njario a·k n k monah wao ing a\\"eta<;\'i, awit sa-ocpami ko la­tjario oa ed,tja, am !i bal.le kiraog papan. S sampocni­pocn koela-tjariosak n, kemooah wao baQc koela-tjoeOl.loek­aken kalian tjario k eia iog-in~gil \\'aoc.

Limrahipocn iner taoah Banjo mas saha KelJoe, bilih bat.!e~ten gak ll-djcm-ah, -PDenika isat"atipG(m tjewoR-gan -fffmf-­

TOitlOll/; oetawi T07t'ok; ing Tegal kawastaoan 11lill~a-Jllin~l}

1\1 nggah pandam lipoen nini Towok waoe mekaten : siwoer·a en kapoepoeran mawi glepo og oetawi w l.lak, kape!a raiti og, kapaesan mawi sekar sapanocnggilanipoen, ladjengkatrapaken ing krandjang, pocnika minangka badanipoen.lng krandjang waoe kad \k \kan keloet merang sekawan,minangka tanganipoen; sesampoenipoen rampoeng, niniTowok kaboctjal ing kocbo ran, ingkang kawertos angker.laminipoen 3 - 7 dal e. lng wantji paf.!ang remboelan (woelanpoernama) nini r!'owok kapenl.!et. badanipoen katangsoelan

~ PNRI~__

Page 17: II ~ SER~T ~::~=:=I~perpustakaansidodadi.com/wp-content/uploads/2014/...menawi 0 ap ingkang kalebetaken \Vaoe tansah minl.lak kc ma\Von ka!ahipoen, dangoe-dangoewalJah waoekatingalteles,

- 13

m. wi bengkoeng, katje n yan tian rr kalih sekawan. ~ini

Towok waoe kadekck sanging ilin<r an 10 mawi dipoen­doepani, dipoen-sinfV'ni saha kataboehan ma\vi djoen, ilir,k djen sapanoen gilanipoen. In<rkang sami njinf,leni sabanaboehi waoe limrahipoen prawan, oetawi tiang- e tri n '.n '­man; soeraosipoen sin<J'·n. nga oeri rawoeh nini 'rowonrr,in gih poenika widadari in kan ngo aosi djawah; bilih niniTowong waoe poeroen '.bah-l-bah poenika tan'Ja kapandjinganwidadari, sarra bot en Iyantalan dinten. ames!i ladj 'nrr djawab.

Toemrapipoen tian<y inakan nalaripoen pandjang, ke-

• 01 lnah nini TowonO" waoe amesti noewo haken tjipta me­k en: poenapa dadak nini Towong poenika a J n Ywon­tcnaken dja\\"ah a-estoe?

).Iano'esa poenika boten ka!ah kawroehipoen, t. ksih ka­lab sanget ingkang d '.reng dipoen-soemerepi, anan<Ying ka­wroeh waoe senadjan sak l.1ika kados poenapa, sasaged-sa-

ed kedah katamakaken in kana toemandja. In inggil koe­1 sampoen tjarios, jen in rr hawa poenika wonten oeapipoen, pi­nangkanipoen saking toja ing seganten, rawa, tlaga sapanoeng­gilanipoen. Geap waoe djalaran minQak ka!ah san miwlakasrep, cwah dados pedoet oetawi ampak-ampak; dangoe-dangoemcnawi asrepipoen tansah mil1l.lak kemawon, ing woesana­nipoen ampak-ampak \mega, f!lenf.loeng) waoe dados djawah.

Kados poendi tiang-tiangan kados dene nini rfowok tekasaged ngewahi anggering Pangeran? ~ini Towok poenikarak damelan tiang tao Kalian malih nini 'fowok poenika rakboten magepokan pisan-pisan kalian mega ingawang-awangoetawi ka!ahing oeap ing hawa.:\f nawi baqe <;latengaken dja­wab, bok boten soesab mawi nini Towak-nini Towok, lah boknjawataken sela l.1ateng pajon, rak inggih sami kemawon? 1)

I) lng sawenehing negara botjah-botjah sok paf.la dolanan oe­tawa sesin(,1en, peIloene noe1al.: oedan, kaja ta:"O(ak-o~ak gilingan, menl,1oeng ilang panas djepret; kene meme­

an tjin(.le, goenoeng memean djagoeng, desa memean klasa, men_f.loeng ilang, panas djepret."

.,Adja oedan, adja men~oeng, ana baja ditelikoeng."Ana maneh isarat ncelak oedan loemrap marang wong kang

PNRI

Page 18: II ~ SER~T ~::~=:=I~perpustakaansidodadi.com/wp-content/uploads/2014/...menawi 0 ap ingkang kalebetaken \Vaoe tansah minl.lak kc ma\Von ka!ahipoen, dangoe-dangoewalJah waoekatingalteles,

14-

\-Vonten malih akalipoen tiang ~~atengaken djawab, Ii­mrahipoen jen ing Madioen, serana koetjing tjcmeng; me­nawi ngantos lami botcn djawah, tetiang santi ngoepadoskoetjing tjemeng, ladjeng kabekta I.lateng sen<Jang oetawibelik. \Vonten ingrikoe dipoen·tjepengi kemawon, boten di­poen-tjoel-tjoelaken, menawi koetjing waoe ngeong octawiamb' ng \r (ngeor), to moenten enggaI.cnggal katjemploenga­ken ina toja, kalelepaken ngantos pedjah. Saking pangandeli­poen para goeaon-toehoen waoe, boten gantalan dinten,malah t rkaQang sanalika amesti ladjeng djawah.

Patrap poenika waoe boten wonten bedanipocn kaliankemonah nini Towok, mokal sanget, jim pedjahing koetjingtjemen sag d nginl.lakak n katahing oeaping hawa, moe­roe ak n socda benteripoen, oetawi ngewahaken e~ering

a:'J<Tin ingkang bckta oeap. Menawi pedjahing koetjinggal,lah daja ingkang semanten, sela petak oetawi klapa idjemingkan rr katjemploencraken ing sent.lang amesti inggih meka­ten oegi dajanipoen.

\Vonten malih kemonah ingkang limrah toemindak ingl\ladio n, amrih l,latengaken djawah; kados ta: prawan soentikapoerih ngoentjalaken rasoekanipoen ~ateng pajon, ladjeng

arep leloengan, oetawa ana ing paran. Patrape mengkene: J enkepe~oek wong ana ing dalan, bandjoer enggal-enggal ditakoni:

"Sampean waoe poenapa kepe~oek tiang meteng?"Jen wangsoelane: "Boten," ames~i ora bakal oedan, oetawa se-

~dJan---=etuloengewoeS-tQemieeag, ia-era-sida-oedan;-Berre- jen­diwangsoeli: "Inggib, koela waoe kepe~oek tiang wawrat," ikoeisarate koedoe soemamboeng mengkene: "Mangsa bOI,loa wete­nge" W,.!lngsoelan mengkono ikoe bisa moeroengake oedan.

Ana maneh isarat noelak oedan. mengkene: Jen wong ana ingparau koeatir kodauau ikoe djoepoeka krikil, sa-anane dikan~loet

karo tjela\oe mengkene: "Ora pati-pati oedan jeu krikil kije doe­roeng tiba iug lemah." Saka pangandele wong goegon-toehon,angger krikile i ih aua iug kan',1oetan, ames~i ora bakal cedan.

Isarat kaug kaseboet ing ',1oewoer lkoe jeu ditjoenl,loekake ka­ro ketraugau bab dadiue oedan, woes ora pisan-pisan tinemoe ingnalar. Keprije bisaue oeuen-oenen oetawa oeran-oeran kang kajameno-kono, moeroengake kersane Allah?

~PNRI $ ....,....-

Page 19: II ~ SER~T ~::~=:=I~perpustakaansidodadi.com/wp-content/uploads/2014/...menawi 0 ap ingkang kalebetaken \Vaoe tansah minl.lak kc ma\Von ka!ahipoen, dangoe-dangoewalJah waoekatingalteles,

•- 15 -

ngadegaken sapoe sada \ onten ing siti, nanging koealik,poetjoekipoen wonten nginggil, bongkotipoen ingangap, sa­tjelakipoen ngrikoe kadekekan ba~ok isi awoe saha aloe. Poe­nika sedaja sampoen sami kemawon kalian nini r.rowok waoe.

Dene isaratipoen menawi bal.le noelak djawah, poenikasasoemerep koela mekaten: \Vaos poesaka, tetilaranipoen ti­ang djaman kina katjepengan ka-adjengaken manginggilwonten ing latar, mawi dipoen-doepani saha dipoen-sadjt':mi,kados ta: sekoel, oelam, sekar, boreh sapanoenggilanipoen.Patrap mekaten poenika sami kemawon kalian gatengaken

• djawah serana nini Towok, kalih pisan tanpa darnel, awitboten wonten ingkang saged ngwontenaken djawah oetawimandekafen djaw h kedjawi namoeng Goesti Allah. Rakmokal sanget dene Goesti Allah kenging kaprentah serananini Towok oetawi 'serana waos.

VIII. Sapoenika wonten pitaken mekaten: Poenapa ma­noesa boten saged l.latengaken djawan, oetawi noelak djawahingkang bal.le gateng?

Saking pamanggih koela kalih prekawis poenika namamokal, boten wonten manoesa ingkang saged marentabangin oetawi benter, kedjawi namoeng Goesti Allah poenikaingkang saged. Inggih leres. sapoenika para saged samisaged mastani poenapa ba~e djawah poenapa boten, ang­geripoen gal,lah pirantos ingkang kangge niti priksa lampab­ing angin, ka~ah ke~iking oeap toewin sanes-sanesipoen.Ananging pametjanipoen waoe terkagang sok boten tjotjog.Amargi sok wonten sabab sanesipoen ingkang ngewah~ken

gateng kawontenaning djawah.Ing Nederland ka~ah panggoeng panggenan niti priksa

bab hawa; serana papriksan waoe tiang saged mastani,ba'.Ie wonten angin gateng saking poendi. Menggah pa­trapipoen niti priksa waoe, ing wingking bal.le koela-tjario ­akenj bilih angin waoe t.latengipoen saking '.Iaratan, tem­toenipoen boten bekta djawah, mcnawi saking s ganten.kenging ka$"agas mestinipoen bekta djawah. Bilih tiang

• PNRI .$. ..

Page 20: II ~ SER~T ~::~=:=I~perpustakaansidodadi.com/wp-content/uploads/2014/...menawi 0 ap ingkang kalebetaken \Vaoe tansah minl.lak kc ma\Von ka!ahipoen, dangoe-dangoewalJah waoekatingalteles,

- 16-

maWl ngengeti ratjak-ratjaking benteripoen hawa, katan9ingkalian b ntcripoen hawa ing nalika poenika, amesti ladjengs ed ngint n-nginten poenapa bentering ha\\'a ba(16 mineJak,p enapa balJ6 soeda. Djalaran ingkang mekaten waoe ladjengsaged mastani poenapa balJ6 wonten djawah, poenapa boten.Oepaminipoen: anginipocn midit saking seganten l.lateng (lara­tan bentering ha\va soeda·soeda ames!i nemtokaken bal.l6djawah ananging senadj3.n angin (Jatengipoen saking seganten,m nawi benteripoen tansah mil1l.1ak poenika dercng tern toe",on ten djawah.

IX. Terkar.lang sok wonten tiang ingkang ngaken saged(.latengaken djawah oetawi noclak djaw<:.h ingkang bal.le(Jateng. Tiang ingkang mekaten waoe boten kenging ka­g ga, sabab sagedipoen gal,lah koeaos mekatcn waoe, rakkedah saged ngen~elakcn oetawi ngedjeraken oeap ing ha­:va. 11angka toja sagedipoen dados oeap poenika saking da-

jaoing soerja, dados tiang bOQo kemawon saged mastanibilih tiang ingkang ngaken saged damcl djawah oetawinoelak djawah poenika soemedya bali~oek.

Tiang ingkang ngaken gacJah kagoenan mekaten waoesampoen pitados sanget j' n tiang ingkang ka~ah-katahsamitoehon; kabar anggenipoen misocwoer saha gal.lah kagoe­nan waoe inggilJ. piambakipoeo piambak ingkang mentjar­akeo. Tiang ka~ah sami ang<Yega, malah toemoet mentjar­akcn pawartos waoe, mawi kawewahan piam bak; pariba­san: oenQaking pawarta soedaning titipan; boten lami tiangsanegari sami soejocd saha c;djrih. Lah ingrikoe kadoemoe­gen pikadjengipoen, ioggih poenika ngebeki jatra darbek­ipoen para goegon-toehon waoe.

~PNRI $ ....,.......

Page 21: II ~ SER~T ~::~=:=I~perpustakaansidodadi.com/wp-content/uploads/2014/...menawi 0 ap ingkang kalebetaken \Vaoe tansah minl.lak kc ma\Von ka!ahipoen, dangoe-dangoewalJah waoekatingalteles,

BAB 2.

Gelap.

1. Saben wong W1S taoe menangi oedan awor angin,kHat ngebaki langit, gelap ngampar-ampar, sarta ing nalikaikoe ames~i tansah koeatir Ian wedi. Ananging arang kangbandjoer ~oekoel nalarc, oetawa graita: Kilat ikoe satemeneapa? Gelap ikoe pinangkan' saka ngendi? Apa setan, apadjim, aJ'a panoenggalane oedan, angin Ian lia-liane.

Gambaring ble~eg wonten ing masdjid Demak

Ingarep akoe wis nerangake apa kaog dadi sababe oedan,Serat Daj&-W.\hana 2

PNRI

Page 22: II ~ SER~T ~::~=:=I~perpustakaansidodadi.com/wp-content/uploads/2014/...menawi 0 ap ingkang kalebetaken \Vaoe tansah minl.lak kc ma\Von ka!ahipoen, dangoe-dangoewalJah waoekatingalteles,

-1

Ian prekara lia-liane kang magepokan bab ikoe. Jen preka­ra rnaoe andadekake pa<Jange pikirrnoe sa\....etara, ingisoriki akoe bakal nerangake sababe ble<}eg, kilat, gloe40egsapanoenggalane, rnirid saka panernoene para \Vasi ingkawroeh.

adoero n c akoe ncrangake bab ikoe, arep genahakebab electriciteit l}isik.

Ana gela wangoen giligan, eparna sernpronging dianpetrolio rn, digosok l"ganggo soewekan s etra, j \n wis sa­wetara soewc, <T las maoe doew' ni daja kan<T aneh banget.ja ikoe bisa gendeng barang "n!eng kang tjilik-tjilik,kaja ta: gaboes, soewekan dl ang, sapanoenggalane.aen k we ar p njoba, njatakak ~ wat k kang kaseboetrnaoe, goleka gelas oetawa sernprong- k'ang kepat'a tipis,j' n kandel ok ora bisa olch gawe penjobarnoej Ian mant·h

lase ko doe kang garing, rnoelane sadoeroenge katj b~

b jik ela rnaoe digarang (Jisik).ado ro nO"' di-gosok oetawa dig beg 50 \V 'kan oetra,

ernprong rna e ora do \\'c daja pang-g \ndeng- kaja m'n ­kono. Dadi tetela (T la rnaoe k taman jng daja anjardjalaran diO" b g, ja ikoe kan~ marakak' doewe dajapan<T 'nd' n ; daja iko ka-aranan 1e c t ric it e it. Moelaneditemboeng-ake rnengken': 5crnprong ikoC' doewcni daja clec­triciteit djalaran dig-ebeg- ngang-g-o soew ~kan soetra, ana­n ing- el triciteit mao' anane in~ ('mprong rno 'ngo sal!61abanget, bandjoC'r rno sna ( irna)

g

--~ Q1~~:=:::::::::::::::::-:;g~~ -" ==----::::~

-~-­~-=====- ---~

~

Kedjab, saka go la Ian soew'kan n tra. ana m tIl \h

~ PNRI~ ......._

o

Page 23: II ~ SER~T ~::~=:=I~perpustakaansidodadi.com/wp-content/uploads/2014/...menawi 0 ap ingkang kalebetaken \Vaoe tansah minl.lak kc ma\Von ka!ahipoen, dangoe-dangoewalJah waoekatingalteles,

19 -

isarat' kanggo nganaka"ke daja panggendeng bja kan~

kascboet ing <!oewoer maoe, ja ikoe giligan cboniet ) dig-o­sok nganggo loelan rr koctjing, oetawa lak digebeg ngang­go socwckan parnel (kai n panas), kang garing, ()-ili~'an

ebonict Ian 1ak maoe ia paeJa doe\\' , daja electri iteit, kan!!dja1aran saka digebeg tckane: daja maoe anane in~ kO:10

ia moen Cy serJe1a.Eiec riciteit kang dadint' djalaran s m;Jrong g'I.1::> k,lr)

kang djalaran CYilirra:1 cboniet digcb g maoe, ika ora:p_l,.L.Amrih t rancYe katjob~ kaja ingisor iki,

--------- ---~~-

---I

1

I

--­.--

Giligan gelas A ikoe direka oepaja bisa soemclt~( al aing~poetjoeking dom. Sarehne poetjoeking dom maoe lantjipbanget' moelane gelas A ikq,e dis 'nggol scti\ik bac ames!ibandjoer obah. Sawoese gelas A maoe digosok ng-ar tidoeweni daja electriciteit, poetjoekp salah sidji ditje<Jaki gi­ligan hane (oepama eoomctl3/kan cy ocga woes dOe\Veni dajaelectriciteit, djalaran digebeg nrranggo loclang koetjing;ing kono giligan 16ro maoe bandjoer pa<Ja doea-dinoea;jen A ditje4aki B, bandjoer obah noeroet penere panah,dadi ngloengani giligan sidjine.

Sa-iki giligan A digebcg maneh soepaja doeweni dajaelectriciteit-(sabab clectricitcit kang 9isik \Vis sirna)-

*) Ketrangan. Eboniet Iko e woedjoede atos, kaJj:;' digawe karct(Caoutchouc) diwori welirang, pengemor~ serana dipanasi kaogloewih banget. \Varoane ireog, Tada mem; er kajoe wesi oetawagalihing wit djohar, ananging ora goemiJap.

~'PNRI .$:...........

Page 24: II ~ SER~T ~::~=:=I~perpustakaansidodadi.com/wp-content/uploads/2014/...menawi 0 ap ingkang kalebetaken \Vaoe tansah minl.lak kc ma\Von ka!ahipoen, dangoe-dangoewalJah waoekatingalteles,

- 20-

men kono oe a giligan eboniet ia digebeg maneh.Anoeli iIi an C ditje<Jakake ing salah sawidjining poeng­kasane A. Ames!i A obah lakoene ngener C, kaja denekang kapratelakak!" ing panah i~<oe, dadi A ikoe digen­deng ing

Giligan gelas Ian eboniet kang ora digebeg ikoe ora doe­\'''ni daja pancY<T'nd'ng 0 tawa pand ea. Dadi daja pang­cnden Ian pandoea kang katon ana ing panjoba mao ,

'-\'O S t t6ia ban et daja lectriciteit.•\na man' h panjoba serana gili an eboniet loro, kang

pa\Ja dig bcg nrran go socwekan parnel, soepaja metoe da­jane el ctriciteit. (~iligan kang sidji ditrapak' ing poetjoe­kin dom, (kaj(l patrap , ngetrapak' giligan g las kaseboctin ar p) anocli po ngkasane alah sidji ditje<jaki ifolg gili-gan cboniet idjin'. Ing kono giligan lora mao pa<ja doca-(lino a, ananO'in cY jen poengkasanc eboniet ditj (jaki giligan!:! las kant:" wis do \\'l'ni daja electricit it, amesti pa(ja g "ndcng-~ inl·nclt'.ng-.

Dadi panjoba kana ka eboet ing 40 \\'0 r maoe 11 'lakak !.,

jl'n el ctricitcit ikoc ana rong warna, ja ikon -I 'C riclteit ingili an ,,.etas, karo electriciteit ing giligan eboniet. Kedjaba1'0 ia tet 'la jen electriciteit kang toenggal bangsa (oepama

1 ctriciteit inO' g las pa(Ja gelas, oetawa ing eboniet pa<jaeboniet) m na\ a ditje(Jakake b~ndjoer doea-dinoea; anangingelectriciteit kaf!L Q!"C!.- t9~nggaL bangsa--{oepama. eleca-ieiteit - - -­

-lng-geTaSka~o ina boniet) ikoe pa(ja crcndcng-gin'ndeng.Jen ana giligan lora pa<Ja do .w "ni electriciteit, nanging s ' •

dj' bangsa, mangka pa(,1a ditemp'lake, ames!i electriciteit rna­oe ba:--djoer sirna, te es" giligan maoe ora pisan ketara doe­?"eni daja panggcnd' ng oetawa pendo a. Dadi electriciteitrong warna maoe kaja-kaja bandjo r pa4a koempoel dadi sidji .

.'awen "hing barang kena kanggo "njimpeni" electriciteit,t "'sc: j "0 barang maoe doew ni daja electriciteit, nganti soeweda'an' ora irna, sawen 'hing barang man 'h ora kena kanggo'saJ h lcctriciteit. Bangsane logam, kaja ta: mas, wesi, tembaga. ;1anocng alane ikoe ora k na kang 0 wa(!ah elcctriciteit;jcn

~ PNRI $ ....._

Page 25: II ~ SER~T ~::~=:=I~perpustakaansidodadi.com/wp-content/uploads/2014/...menawi 0 ap ingkang kalebetaken \Vaoe tansah minl.lak kc ma\Von ka!ahipoen, dangoe-dangoewalJah waoekatingalteles,

- 21 -

barang maoe kambon electriciteit, bandjoer soemebar iog s •randoening barange, temahan ora soewe dajane bandjoer sirna.Mengkono oega badaning manoesa, banjoesapanoenggalaneikoe kaleboe barang kang ora kena kaoggo wacj.ah electriciteit.

Dene barang kang kena kanggo wac).ah el ctriciteit ikoekaja ta: gelas, eboniet, beling Ian lia·lian '. J\n kalebon el c­triciteit, ora ditjoelak' toemoeli; barang kang mengkono ikoeka-aranan: 0 rap a t i b i san 0 0 II a k a k ' (n i mba 1a­k .) e 1e c t ric i t e i t; dene kang kaseboet ingar p. jaikoe wesi, mas sapanoenggalanc aran baran kang b i s aban get 0 0 e n <l a k a k eel e c t ric i t e i t.

Ana man \b wat ke electriciteit kang loe\yih d' ninaanch; ~engk6ne~genahe:

Ana bocnderan tembaga, ditoempangake ing sikilan gelas­(moelan' sikilan ikoe sing digawe gelas p rloene, s epaja

- je.n- boonderafl-rnaee k-etaman-electriciteit;crdjcrngcrnttengaal - ­toemimbal menjang lia panggonan) - bandjoer ditje4akigiligan kang doewcni daja electriciteit, ames!i boen'deranmaoe ia bandjoer m'loe doewcni daja electriciteit. Jen gili-gao maoe isih ana iog tjeq.ake amesti boenderar: maoe iatansah doeweni daja electriciteit bae.

Rang kaseboet maoe kabeh ia kelakon, j' n boenderangelas maoe ditjelJaki giligan eboniet kang woes doewcnidaja electriciteit djalaran digosok, ananging electriciteitkang doemoenoeng ing boenderan maoe beda-beda mawa·rna \Va giligane kang ditje<.lakake.

~ PNRI~ ..,.. ...-..

Page 26: II ~ SER~T ~::~=:=I~perpustakaansidodadi.com/wp-content/uploads/2014/...menawi 0 ap ingkang kalebetaken \Vaoe tansah minl.lak kc ma\Von ka!ahipoen, dangoe-dangoewalJah waoekatingalteles,

- 22 -

El ctricitcit kan dit kakake serana giligan digosoko awa digebeg (electriciteit gosokan) iko moeng se~itik,

jen ar p nganakake electriciteit kang ak \h, ikoe koedoerana piranti (machine). Electriciteit maoe ega kena

dikoempoelake (.,disimpeni"). kaja dene lcctriciteit disimpeno tawa dikoempoelake ana ing boenderan aelas ma\\'asikil maoe. j "n boenderan gelas maoe ditje(jaki dridji jen\\'1 tjc(!ak b net. ames!i ana katon kaja eni mlctik sakak no menjanc:r dridji.

Iko k tran an' mengkenc:Boendcran, maoe doeweni daja electriciteit: dridji kang

ditj IJakake bo ndcran maoe ia bandjoer ol"h daja electrici­tit, djalaran ng one nje()aki b enderan mao. ota bedakaro bo nderan ili an gelas kascboet ing c).oewoer.EI ctriciteit r ng \Varna maoe arep koempoc . sarta djalaranko mpoele iko' bandjo r nganakake <Yeni mletik.

Panjoba kang katjrit~ ingisor iki ia kaleboe ngeram­eramak' .

~\na baran loro kan kena kang<Yo n5impeni el ctrici­tit. oepama elas. beling Ian lia-liane ja ikoe barangk a nor a pat i b i san i mba I a k eel e c t ric i t e i t.

ekaron' di-is "ni Icctriciteit kang ora nocnggal bangsa.pn barang loro maoe didjedjerak' nganti tjec).ak, ames!i

lectriciteit rong warna mao bandjoer ko mpoel. pn iogbarang maoe electriciteite akeh, ames!i nganakake genirnl tik saka boenderan kang sidji rn njang boenderan sidjine.

Para wasis palla ja a piranti, kang kena di- iseni elec­tricitit ak' h banget; j' n piranti maoe didj'djerake, elec­tricit it rong \Varna bandjoer koemp el. Ing kono nganakakepletiking geni kang dawane nganti loewih saka 2 M. sartanganakak' swara kaja den' kajoe teles kang kobong.

Ill. Woes pirang-piraog atoes taoen kepoengkoer, parawasis paqa gagas, apa baja kang aran bleq.eg oetawa gelap; la­was-lawas paq.a ngerti rnarang daja electriciteit, sarta koem­poeling electriciteit rong \Varna ikce nganakake geni Ian pe-

* PNRI $ ............

Page 27: II ~ SER~T ~::~=:=I~perpustakaansidodadi.com/wp-content/uploads/2014/...menawi 0 ap ingkang kalebetaken \Vaoe tansah minl.lak kc ma\Von ka!ahipoen, dangoe-dangoewalJah waoekatingalteles,

- 23 -

pal}ang-. Ewa-semono, ~lalika ikoe doero ng bi a njan<jakmarang wadining blc<}cg.

Lawas-Iawas ing Am'rika an, wong pinter, aran t anFranklin. Ikoe doewe pangira j 'n m ne)oeng ikoe do weni

.daja electriciteit; bandjoer dinjatakak ~ serana penjoba. 1 atra­pc mengkcne: lng sawidjinc dina pinoedjo ment}oeng, ngan·tarani bakal oedan awor getap Ian kilat njamb r-njambcr. Toe­an maoe ngoeloekake lajalwan. 13areno-Iajan cyan wis <}o \voerbanget nganti gaj h m ~ga, po ncrkasan6 tali lajan 'ankaIH~' ngisor diO'an<joeli koentji. In'Y ekawit ora ana katonapa-apa ananging bareng tali maoe woes tel . to 'an Franklindridjine ditj ><jakak6 karo tali :TIa ; in Y k n katon anageni rnJetik. Derfi: sabab' amarcra. tali maoe nalika i ih arin f,

doeroen cr isi electriciteit; sabab tali garin~ iko ora pati bisanimbalake electriciteit; ananfYin'Y barang tel s. bandjo' r bi a,sabab banjoe ikoe kaleboe pan eng-galan' baran rr kang bisanimbalak' electriciteit, kaja d' n ~ kang wocs da ,pr telak­ake ing <joewoer mao .

lng pambo J;ine panjoba maoe dipin<joni denin toeanRomas. InO' kono tetcla bang t jcn ment)oeng ikoe doe­wcni daja electri iteit. Toean R mas nga.licr~'o tali lajangan,kang disoclam kawat dcmbaga, sebab dembaga ikoe bisabanget nimbalake electriciteit. lng nalika ikoe senadjan ta­line doeroeng teles, woes katon ana geni mletik aka koen­tji menjanO' dridji.

Ananging panjoba kang m r; rrkono maoe ngoeatiri ba­nget, awit j' n pinoedjoe akeh electriciteit in awang-awanggenine bisa ge<Je. Jim dawanin f pal tik no'anti sawetara. wonkang dridjine ditje<Jakake kerasa lara, kaja dipidjet s roe.

Malah para wasis kang daktjeritakake in f <joewoer ma­oe ana sidji kang nemoe bebaja djalaran 0l'h6 mriksabab electriciteit. lng sawidjining dina toean maoe mriksabab electriciteit, woesana ana geni mletik saka pirantinemenjang awake. Saking ge<jening geni, toean maoe toe­meka ing tiwas, sabab pletiking geni mao satemene iable<!eg. •

•~ PNRI $ 00'., .._

Page 28: II ~ SER~T ~::~=:=I~perpustakaansidodadi.com/wp-content/uploads/2014/...menawi 0 ap ingkang kalebetaken \Vaoe tansah minl.lak kc ma\Von ka!ahipoen, dangoe-dangoewalJah waoekatingalteles,

- 24- -,

I\'. B1 I.le oeta\\"a <Telap ik e atemene apa ta?D'k bijl'.n ak \vo s tjerita, j('n banjo ing kali, rawa,

tlaga, s gam sapanocnggalan; iko palJa ngoeab djalaranpana ing ren nge. ab maoe menawa kal.lcm n, bandjoerda Ii me~a Ian amp. k-ampak. aka pangirane para wasis,.bend ranin<T banjo 0 tawa In "ga Ian m ntJ eng iko pac.lagosok-~ino ok. iko kang nganakake elcctri iteit. Ing m'­ga Ian mcnlJocng mao t rkal.lan<T ak0h bang t lectriciteite.

Ingarcp \\'is daktjeritakak', barang kan<T Qoeweni 1trici ('it. j 'on litj I.lakake ing barang liane, iko bandjoer nga­nakake cl ctri itei ing baran liane mao. Dadi sa-ocpamaana menQo n .,. kan~ docweni I ctricit it nj t.laki menc.ioenliane, am ~i in ..... mcnq,o ng kang ka eboet l-ari !)laoe iabandjoer ana electricitcit, ananging scdje ban sa kar clcc­tricitcit kang ,Ji ik. Terkal}ang ing \\'0 djocd kan<T (Joe\\' cr,ocpama m nara. wit ran,.loc .Ias Ian lia-liane ok ana elec­tricitcitl', ananginO" ra l10en gal bangsao kar Ie rici itkang- doemo no n~ ing mcntJo n~. n ar p wo s tetlqa seranakatjoba, i'n lectriciteit kang ora noenggal t-angsa iko pat}a

"ndl'ng-gin '.nd\ng. Jen k lakon dectricit it maoe ko m­p I, bandj r katon ana geni mletik. ~ar"hne electriciteiting m ntJo ng iko akeh ban~ t, mo lan' genin ~ ia sok n ar:tida\\'a bangc . terka,Jang nganrl at 5 meter k para 10ewih.Mo nggoeh kancr ka aranan kilat iko sat men ~ ia geni maoe.

Dadi kilat ikoe lakoene aka sawidjining mcn<}oen me­njang ment.loeng lial1l\ oetawa saka men<).oencr menjan cr ba­rang-barang ing bocmi; kilat kang saka men<Jocng mletik me­njang .m ntJo ng lian; ikoe g giri i bang t, ananging satemeora b bajani.

D "n', jen kilat ml tik saka m' <Ta menjang bocmi. ikoekan'" bi a bcbajani, sabab kilat maoe panoenggalane geniele triciteit kang dad' kakc tiwasc toean professor kase­boet ingarep. Kilat maoe bisa dadi djalaran patiningkewan 0 tawa manoesa, kaja kobong pal.la sanalika. 'Vit­\ itan kang k<>na ing kilat maoe (ndisamb r g lap") ban­dj er kaja disigar oetawa bandjo r kobon , mengkono

Page 29: II ~ SER~T ~::~=:=I~perpustakaansidodadi.com/wp-content/uploads/2014/...menawi 0 ap ingkang kalebetaken \Vaoe tansah minl.lak kc ma\Von ka!ahipoen, dangoe-dangoewalJah waoekatingalteles,

cga kerep ana omah clisamber aclap, bandjoer kobonO",jen wong disamber in T gelap, mangka ora to moeli toem( ka

• ing tiwas, ikoe sarando nina awake, bandjo r 10 mpoehterkadang moeng t' ngan 0 tawa sikilc ba' kang 10 mpceh,

Terka(!ang gelap ikoe ia ok njamb r lemah, j "n kajamengkono, ing lemah mao bandj er ana loeangan da­wane n<Tanti sawetara met ,

aking panase peran -peran an', lemah maoc adjocroeta\\'a loeloeh, t mahan 10 ang-an maoe rocpanc kajatjorong oeta\va l>oembocngan <Tela,

•V, Keprije reka 0 ta\va isarat~ soepaja won<T adja nganti

disambe; ing gelap. octawa 0 paja bisa njingkiri b baja maoe)Kang prcloc (.Icwc di-araha adja nganti gclap njamber

omah, j \n bi a kclakon m ngkono, ames!i wong a-omahslamet ora nC1l10e bebaja mao, Dene isarat ~ iko ka-ara­nan: i arat kang-g njimpangukc laka ning g lap, ilw basa\Velanda J' blik emafl'iLlcr", Kang d ewc patlcm g:ny',

isarat mao, ia ta~n Franklin kang wo s kotjap in arep,

Isarat kanggo njimpangake gelap ikoe awoedjoed gili­gan logam teloe oetawa locwih, pating tjrongat ana ingsadoewoerc pajon, poetjoeke tela oetawa laewih, lantjip'lantjip. Giligan teloe mao pacta digatl(!eng serana kawat 10'

g am sarta na sambaenganc di·olchake Jemah, poengkasane, .

6 .~ PNRI~__

Page 30: II ~ SER~T ~::~=:=I~perpustakaansidodadi.com/wp-content/uploads/2014/...menawi 0 ap ingkang kalebetaken \Vaoe tansah minl.lak kc ma\Von ka!ahipoen, dangoe-dangoewalJah waoekatingalteles,

-2

o tawa n~ a(! g atjet!ak' dian oetawa tjan!clan ikoc katoetke amber g lap, ananging jl'n ana ing lia pat1ggonan, beba­jan' ora patia get!'.

YI. ab 11 won woes ta wcr eh, jl'n ana gelap njam-b r arne ~i palla nalika 0 tawa ora let so \v' bandjoerana wara kroenCYoe. Lah wara maoe apa s'tan, apa ia

Panocl1CY' alan ~ lTclap apa swarti mao ia kena diterangakec:-;::-. ,

serana abab tawa prckara kang tin rno ing nalar~

lng k ~n " abisa-bi a ako bakal n ran yake sabab kangnCYanakake wara rna : ananCYing arcp dakwiwiti nerangakeI.li ik, kang- nlTanakak' swara ikoe apa ~

,.

Ana gona- 0 tawa kenong ditaboeh sawetara seroe, sartasanalika ina- k no diwoer-woeri we4i kang lemboet, amestiwet!i maoc katon pating pletik, moemboel-moemboel.

J n kawatincy rebab oetawa tjlempoeng di-oenekake se­rana gosok' oetawa dridji-panjoba iki ia bisa toemindaks rana kawat dipen~ang ing petcn kotong-amesti kawatmao bandjoer obah, kaja goemeter, j' n swarane meneng.g t~rc ia ler' n, jen kawat maoe disampiri dloeang- tekoekan,

PNRI

Page 31: II ~ SER~T ~::~=:=I~perpustakaansidodadi.com/wp-content/uploads/2014/...menawi 0 ap ingkang kalebetaken \Vaoe tansah minl.lak kc ma\Von ka!ahipoen, dangoe-dangoewalJah waoekatingalteles,

e

- 29 .-

di-arah bisaha gampang .obahc·(adja dital 'ni octawa didomi).ames!i sasoewene ana swara, dloeang maoe moemboel-moem­boel.

lng IJoewoer ikoe gambare "stemvork") kang digaw'wadja; jen d1toetoekake ing medja oetawa panggonan lian .amesti bandjoer o.':>ah kaja d' ne goemeter, sarta jen garaneditempCfake ing medja, pep oetawa liane, amesti bandjocrana ~wara kroengoc. Swara maoe ka-cnoet kanggo swara­ne wong kang arep nembang. Poetjoeke temvork kangpantj<m ditoetoekake ikoe loro, sarta kang sidji ana tjongat­tjongate lantjip banget. 1Ienawa wung arep njatakake, jenswara ikoe kedadean djalaran getering perangane woedjoed,kedjaba stemvork, kocdoe doewe blebekan kang di·oesar·oesari angoes. temvork ditoetoekake i~ medja IJisik,tjongat - tjongate kang lantjip bandjoer ditemp' lake ingblebe~an kang woes di-oesar-<zesari angoes m:lOC, nangingmoeng anggang-anggang ba' ; anoeli blebekan dilakokak'rikatan amesti ing angoes maoe bandjoer ketara dalanc tjongat­tjongat kang lantjip maoe; dalan maoe ora IJapoer garis ken­tjeng. ananging mentjang-m 'ntjEmg, oetawa ngoentoe-walang.

Panjoba ing qoewoer maoe kab' h nelakake, jen weeJi ing....kenong, dloeang ing kawatin a rebab, Ian Iantjiping stemvorkikoe obah goemeter, sasoewene ngetokake swara.

ObahC perang-perangane barang ing nalika barangenjwara, ikoe ia kena dinjatakake serana barang liane, ana­nging ora mesti g3.mpang tetelane; dadi ikoe maoe kab' hkena katemboengake mengkene:

wara ikoe kedadean saka getering barang kang bisamendal oetawa meIar.mingkoes (k a w a t ikoe jen dipan!eng,

~ PNRI $ ..~ .......

Page 32: II ~ SER~T ~::~=:=I~perpustakaansidodadi.com/wp-content/uploads/2014/...menawi 0 ap ingkang kalebetaken \Vaoe tansah minl.lak kc ma\Von ka!ahipoen, dangoe-dangoewalJah waoekatingalteles,

30 -

mangka di.obahake, ames! i bandj<;er ohah bola-bali; go n gjen ditab 'h, p ;rangane ia obah kaja goemeter: sapanoeng­galane. Ikoe mao kabeh dibasakake: men d a I, oetawam 1a r - min!! k 0 . J \n ora ana obah bng kaja dene goe­meter, am s!i ia ora ana swara, j\\n gong sasoewene njwa­ra bandjoer ditjck I, m no-kono oega kawat rebab Ianstemvork, am s!i swarane ia bandjoer meneng, sabab ge­ter di-an<! aake.

•Ha\Va ikoe 0 ga kaleboe panoenggalanc woedjoed kang

mendaJ. Jen b (iiI di-oenekake, ing woeloehe ikoe bandjo 'rana \vo djoed panoenggalane hawa (eTas warna-warna kangpinangkane aka obat k n moeroeb maoe. arebn' pap ,tjioet. e keh, dadi \Veto ne saka ing woeloeh rikat b:t­ngC't, ikoe njingkirake bawa ing adjab<me wocloch, jl'nga maoe \Vis rr.eto . amesti ha\\'a saka A Ian B pa,.!a baliing p:mg ol1ane lawas, temaban t mpock-tinempo k; tekanekla\\'an nga \tak" sarta kan!i karosan, temahan p6rang-­p "rang-ane hawa iko pa<:Ja obah kaja o-oemeter. l~lin!!a ma­rang taboeh kang ditaboehake ing kenong-. octa\va stem-

-- \~ tta-l-tkarte.--cti!-eet eIrnk' ~ mkGj- ~ah-ia- ikoc-k~

dadek k; waran', b ,.!il.~Ioen{rgo h dadinc s\\'araning ble,.! \(,. iko' ia kaja m n y-

k '"In;; g-a, b6danc ora akeh.Ingar ~ woes ka bet, j \n pI tike ("(eni hi (.leg ikoe

u~ \'allt' n«,lI1ti ate s met r. G ni mao> k 'na kabasakak'njig-ar hawa (ing sanalika ing: kono ana pan!!gonan kano-

:m an' 0 'mingkir), iko" mao kabl h kL·lakon', kb\Vanrikat .~ rta 'an~i kar an, j\'n hawil. aki\V,\- en rent' pang­C( [l,,'1 ka _ k .( ng mao p, '. a t mpo k manch, ames!ingamk kt, geter k n~' 10 wih d "niner b' t1~et, ia iko k:w

PNRI

Page 33: II ~ SER~T ~::~=:=I~perpustakaansidodadi.com/wp-content/uploads/2014/...menawi 0 ap ingkang kalebetaken \Vaoe tansah minl.lak kc ma\Von ka!ahipoen, dangoe-dangoewalJah waoekatingalteles,

..

31 ---

nganakake swaraning ge\ap oeta va b elJeg. (Jen adoh arangloef.loeg).

Blet.le ikoe sawoesc njwar, s pisan, ora bandjoer m ­neng, isih ana samboengane, swaranc saja socwe saja lirih,kaja-kaja sanCfsaja adoh, sa-emper kaja barang gilig oetawaboender kepleng kana ao mloen<)oen Cf. Kan mengkonoikoe sababe, amarga swara ikoe nanggor barang-barang ban­djoer ditoelak oetawa ditan is ikoe kang aran koeman<)ang;dadi kang aran gloel.loeg ikoe koemaOl.lange gelap oetawableQeg.

Ana sawenehing para bisa kang niti-priksa rikatingswara toemimbal ana ing hawa' woesana tinemoene, rikateikoe sasekon 330 ),1. Lakoenin Cf p paqang rikat banget,manocsa. prasasat· ora bisa 'nggajoch oetawa doenakap,bedaning rikate swara Ian p paqan cr mao kena kang 0

isarat ngawroehi doh tje4aking blet.leg.Jen ana kilat katon, iko kt:na ka-anggep jen katon'

paga sanalika karo anane kilat ma,oe, sabab saka rikatinalakoene kilat -- kilat ikoe pantj' n panoengaalane pepaIJang);oepama kowe ,veroeh kilat, analika bandjoer milan T

alon-alon dj/. ro, lot'. InO" kono bandjo r kr? n oc swaraneg lap, dadi antaran' katonin o' kilat karo kroengocne swaraana 3 sekon, tetela jen lakocne swam saka panaaonan gclapkaro pang onanmo 3 sckon.· Dadi panggonan maoe sakapangg0nanmoe lete 330 ~I X 3 = 990 ~I, jcn 111 'ngkonopang!Son, n maoe adoh bang t, ora soe ah ko atir InO ng­goeh bab ke'amb'l" ing g lap.

Pato~ an ing .Joen-ocr rna oega k na kogawe neng.:ri,apa aehp ikoe angsaja adoh apa san<Tsaja tjclJak. Ocp.tmako\\"c \y'roch aelap. bandjoer ko-' toong ketemo dohe 9 0 I;bar ng katon manl'h d h0 ketemo 1320 ~I, bandjo r 1650 ::.r,sabandjocr;. \Vis tct<.'·!a j \n gl lap angsaja 0 'we sang ajaadoh, dadi ora mo t, w, tiri.

Jen erana ko- ;tocng ke moe, aelap iko sangsaja soewesangsaja tjclJak, ikoc prajoga ta a-tata ngati-a i njingkiribeb ja kan<T nekani.

~ 6'PNRI ~ ..... _ ..

Page 34: II ~ SER~T ~::~=:=I~perpustakaansidodadi.com/wp-content/uploads/2014/...menawi 0 ap ingkang kalebetaken \Vaoe tansah minl.lak kc ma\Von ka!ahipoen, dangoe-dangoewalJah waoekatingalteles,

~2 -

VII. Kilat, gclap crloetJocrr iko 9asar memedeni. Se­n djan won wis k r p weroeh Ian kroengo ,ewadene saben­sab n jcn kro ngoc manch ia ko 'atir, atine trataban. roemasa\. di. ),10 Ian' ora ng ~ramake dl~ 1e \\'on rr palJa gol' ki apa

sabab' oeta\\,a apa kan ncranakake ~ lap Ian kilat maoe ana­n eying- bok m nawa kowe lJ i w ' ia ngrcti, j' n k trangan sakapan m ene \V nrr kang koerang kawroehe ikoe doeroengm s!i k na dipretjaja. Sabab ka.1O' di awe waton adoh do·n l'n cr, tjaritane won djaman koena, kang soerasane terka­'Jan r ora temoe-tin mo karo lelakon kang disoemoeroepi <Je·\", ctawa ka-anggep mokal dening para kang woes akch ka­Hoche. ~fo nagoeh kang bakal dakremboeg ing kcn' moeng

bab pan and I Ian ila-ilanc wong ing- Djawa-tengahan bae.~aka pitajanc wong akCh, gelap ikoe panoenggalane se­

tan kan cr sok gaw' piala marang mcnoesa; malah miridjarita kang bakal kaseb et ingisor iki, gelap ikoe akeh

ban ct, moelane ana ratocne. Gelap maoe doewe satroe,ja ikoe kana aran " .tan goentJoel". Saking sengite marangs "tan oen<)o I maoe, aelap tansah pa()a ngarah bisanemat' 01 serana kasamber.

)'foenggoeh bab ikoe maoc, ora preloe diremboeg ak' h­keh. Ingar p rak wis katerangak6, ten kang ka-arananelap iko satemene geni kang kadadean djalaran koem­

poele electriciteit rong warna. Dadi wong kang pitaja (ngan­del) j' n kilat ikoc panoeggalan~ lelcmbo tala, ikoe nelak­ak' goegon-toehonc, Ian djirih·. ?\Ioenggoeh wedine wongkang mengkono ikoe ora ngeramakc, ikoe sabab bOl)on'Ian ora ngretine marang dajanc titah ing Allah.

uegon-toehon Ian koeatire wong bo()o maoe bandjoernganakake adat Ian ila-ila, kang nganti seprene tansah di·I loeri, perloenc njingkiri oetawa noelak bebajadisamber gela.p.

Kang loemrah )ew6 isarat noelak oetawa njingkiri di­samber gelap ikoe mangkene: }en wong weroeh kHat, eng­gal moeni: ~ Gandri! akoe anak poetoene kjai ageng Sela".

aka tjaritan' wong toea-toea, moela boekane oenen-oenenmaoe kaja kang kaseboet ingisor iki.

PNRI $ __

Page 35: II ~ SER~T ~::~=:=I~perpustakaansidodadi.com/wp-content/uploads/2014/...menawi 0 ap ingkang kalebetaken \Vaoe tansah minl.lak kc ma\Von ka!ahipoen, dangoe-dangoewalJah waoekatingalteles,

- 33 -

lng sawidjine dina pinoedjoe oedan awor angin, g lapnjamber-njamber kjai ageng Sela ana ing sawah lagi matjocl.,ing kono kjai ageng ningali reroepan kaja dene kcwan meme-deni. Kjai ageng ora kesamaran jen ikoe satemenc gelap,men<!a - men<Ja kewan, sebab gelap ikoe jen arep njamberwoes mengkono adate. Gelap enggal ditjekel, ditelikoeng orabisa polah. Gelap maoe se~mene ratoening gelap, digdajancngoengkoeh gelap lia-liane, ananging sakingsekti ne Kjai agengsela, meksa ora bisa ontjat. Bareng roemasa kalah, bandjoerngrerepa, njoewoen ngapoera, soepaja di-oetjo lak' toemoeli.ananging Kjai ageng ora pisan welas marang g lap, kangwoes akeh pialan~ marang poetra cntanane. Gelap dikoe­roengi, bandjoer di-atoerake kangdjeng soeltan Demak,lng kono ewon wong kang paqa nonton, kan djeng oel­tan ia pareng, ananging kabeh wong dipatjo hi: m nawanonton nje<Jaki gelap, ora kena pisan-pisan 'n gawa banj e,sebab j'n gelap nganti kambon .banjoc, senadyan moengsetetes, ames!i bandjoer babar dadi gelap mancb sarta bisangroesak koeroehgan'.

lng sawidji dina ana wong nini·nini (s tern ne ikoe b 0­

djone g lap kang dikoerocngi mao ) milo non ton lap,karo 'nggawa banjo saberoek. aking repit' olche ngocm-

.J

petake bcroek ora konangan dcning wonO' kang djaga,bisa nje<Jaki gelap banjoene ab roek disiramak' ing la­kine. enalika gelap dadi gcq', nO'roesak koerocngane,bandjocr moesna, swarane 'nO'O' getcri won er saneo·ara.Koeroengane roesak dadi sewalang·walang. \Yiwit dinasemana gelap ikoe wcdi banget maran cr Kjai ageng elaIan sa-anak poetoen'. moelan' j \[1 kroengo won mo ni :JlGandri, akoe anak poetoene kjai ageng ela", bandjo rloemajoe sipat koeping, ora pisan \vani genQak-sikara karowong maoe.

Dongeng ing qoewo r ikoe satcmcne l,Iasar loetjoe, sartajen ditjritakake marang botjah-b tjah amcsri a keh kangseneng, ananging jen dipikir sawetara. amesti tete la nga­jawarane. 'lngarep rak \Vis dakterangakc, kowe 1,It-we j' n

Serat Daj~-Wahana 3

PNRI~ .......-

Page 36: II ~ SER~T ~::~=:=I~perpustakaansidodadi.com/wp-content/uploads/2014/...menawi 0 ap ingkang kalebetaken \Vaoe tansah minl.lak kc ma\Von ka!ahipoen, dangoe-dangoewalJah waoekatingalteles,

34-

gel m njoba, ia bisa njipati <Jew', jeo kang aran kilat ikoegeni, k dadean dening koempoele electriciteit rong werna.Apa dadak geni oetawa electriciteit ikae wedi karo aenen-

enen • Gandri," sebandjoere mao ? Karo dene maneh jenkatjoenl.l kake karo ketrangan ingar p, tetela mokale, F~n

gelap bisa menlJa-m' neJa sate kewan.J' n ana wong kanl.la karo kow', wis taoe 'ndikep geni,

bandjoer dikan(Joet ana in~ sabo k, saka pangirakoe koweam s!i d e,Yc tjipta mengk 'ne: ,,~Tong iki j'n ora arppgawe goejon ako, ia gembloeng (Jewe." ebab tjeritaneiko ora temo -tin m e karo lelakon kang kos moeroepiab n dina: mo lan~ w ngmao patoetdi-arananagembloeng,

oetawa rada oah ang n-angene. -Anangin m nawa kapikir sawetara, ames!i tetela jl'n

kal1lJane wong mao ora beda karo tjeritane Kjai agengela. Karo pisan njaritakake bab nj kel genii emboeh <Yeni

ikop k dati' an djalaran <;-' k, digo okake ing walJaM, emboeherana nagar, embo h serana so rja·kan!a, satemene ikoe

kab;h pccja d' n ~ g ni, ora pisano pisan ana bedane. Toe­mrapc" "'ong kang bisa mikir, njek I geni iko wis mestika- an g p ngajawara, moelane tjritane Kjai aO''''ng 'laiko ora k na di-oea mi, moeng prajoga kanggo dong;n ,amrih njenengakC atin' botjah tjilik bae.

na man \h dona' ng, mcmp r karo tjritan' Kjai ageng~Ia, pinan kan ~ saka afde ling Poerwaredja kang sisih

kid el. D ~n' gantjar" m ngken':J.S.iai Kala Bentjak anoedjo ing awidji dina ana ing

~a, ah matj I; ora so we menqoen p teng bandjoer oedan..wor angin, gelap' njamber-njamber. Gelap maoe njam­b r oewit kandri, kang ora pati adoh karo panggonane kjaiKala B ntjak matjo I; woesana gelap krene.let-krcnqct ing e­pang I ra bisa oetjoel; kjai Kala Bentjak marani gebp ma­o. Gelap ngrerepa, 'ndjaloek toeloeng marang kiai KalaBenrjak. "angsoelan' ia gelem no 10 ngi. ananging gelapdikon pras tya, ora bakal nj:tmb r kjai Kala Bentjak sa-anakpoetoen '. Gelap noeroeti, kjai Kala Bentjak diwekas, F~n

~ PNRI $ .......-..

Page 37: II ~ SER~T ~::~=:=I~perpustakaansidodadi.com/wp-content/uploads/2014/...menawi 0 ap ingkang kalebetaken \Vaoe tansah minl.lak kc ma\Von ka!ahipoen, dangoe-dangoewalJah waoekatingalteles,

- 35 -

pinoedjoe oedan, gelape njamber-njamber, dikon soempinpang kandri, soepaja gelap elinga marang praset)'ane, sar­ta jEm wero h kilat, dikon moeni: "Kandri (Gandri!) akoeanak-poetoenc kjai Kala Bentjak."';

Tjritane Kjai Kala Bentjak maoe ora preloe dakgenah­genabake, sebab ora ana bedane karo tjeritane Kjai agengsela, karo pisan paqa ngajawara kabeb; dadi oenen-oen \ncikoe ia tanpa paedah sa!i!ik-!i!ika moena- saprekara kangperioe dakkangakak', ja ikoe katemabane, jen ana barang-

1 barang disamber ing gelap, j<'~n g lape wi ora ana, kangkaton rna ng katemahan' bae, ja ikoe kajoe oetawa barana-­barang .Iiane ka gosong oetawa m ngangah, ananginggenine gelap woes sirna. palJa ba' karo jen kajoe kobong.Sawoesc geni mati genine mes!i ora katon, mangka ing tje­ritanc kjai Kala B ntjak njeboetake, a-elap sawoes' njam­ber wit kandri, ora bisa loenga, apa geni ikoe dia-on<j\likaja d 'ne wong oetawa sato kewal1?

Ila-ilane wong ing Banjoemes, j \n pinoedjoe oedan, gelapenjamber-njamber • ikoe pa<Ja soemping pang kandri kangana gOIJonge. Saka kan<Jan' \Yang toea-toea, ikoe isaratsoepaja ora disamber ing gelap. \Vis akch kang daktakoni,apa ila-ila maoe sebabe mer.ga g lap 1.1 \k bij' n \\'is taoketjepit ing wit kandri, kaja tjeritane kjai Kala Bentjak,ananging ora ana kang bisa mangsoeli kelawan g nah.

Moenggoeh wit kandri oetawa wit liane iko , ora ana- kang K"enaKanggo to lal' bTe(feg-;-S bab keprij ~bisane wit

oetawa pang ngalang-alangi koempoele lectriciteit rl)n\Verna. Isarat' njingkiri gelap ora ana man' h kedjabamoeng- ngati-ati adja naanakake panggonan kang 'ng en­deng electriciteit; kang kanggo isarat mengkono ikoe doe­doe pang kandri, ora lia rnoeng pikiran.

Ingisor iki ako njeboctake ila-ilane wong koena, j' npinoedjoe gelap njamber.njamber. Gantar koedoe di<!oenak6ing lemah, oetawa dis \ntlckak~; dcne sebabe mengken':Gelap ikoe satroenc setan: sctan 1.lcmen ambeda gelap,amrih neps"oene. Jen s ~tan di-ojak gelap. bandjoer gantloelan

~ PNRI ~""''''''''

Page 38: II ~ SER~T ~::~=:=I~perpustakaansidodadi.com/wp-content/uploads/2014/...menawi 0 ap ingkang kalebetaken \Vaoe tansah minl.lak kc ma\Von ka!ahipoen, dangoe-dangoewalJah waoekatingalteles,

- 36-

alltar, menawa gantar maoe ora semen<}e oetawa ge­mletak ing lemah. ]en setan kang gangoelan gantar disam·bring gelap, loepoet-loepoet ngenani wong oetawa omah.

Ana man' h ila-ila kang magepokan karo bab njingkiribleQ' g. Sawenehing botjah gemen dolanan pengilon, kanggonagahi soroting srengengc, ditoelak bandjoer dikenakakein pag r, pajon oetawa raining wong, soepaja kag't. Kangmengkono ikoe ila-ilane ora betjik, sebab jen blel.leg\Vero h soroting sreng' ngc goemebjar ing pager tembokbandjoer ngira jen dibeda dening satroene, ja ikoe setan

o WI el, amesti bandjoer n psoe, soemedya njamb r satroenemao. 'tan goen~oel cnl.la, temahan woPg sakiwa tengenepengilon maoe kcsamber in - bleq.' g, moelane ila-ilane wongko n::t, adja sok dolanan pengilon kaja mengkono, moengakdisamber ing blel.leg.

\\ oesana ana saprekara maneh kang arep daktj ritakake,bab ila-ila jen pinoedjoe oedan adja sok ngatjoengi barangoeta\\'a kl'wan kana katon aneh, malah senady;m ngatjoengibaran rr 10 mrah ia kleb e ila-ila. aka oedjare para goegon­to >hon, s bab .,y lap ikoe roepane molah-malih, terkal.langmt'nda-m ~n<Ja wong, terkatJang men<Ja-men<}a ke\\'an octawabarang lian \ j' n ditoedinai oetawa di-atjoengi, bandjoern p:oe, sarta njamb r.

Ila-ila iko maoe kab \h ra p rloe dak-remboeg ak \h-ak 'h,in ar p rak wis t t ~la s rana p njoba, jen gelap ikoe sate­m nt' cni, kang dadin' amerga prekara kang kena sinatmatain er \\'on , ja ikoe djalaran koempoele electriciteit rong wer­na, pa(la bac karo eni kan kcdadciin djalaran r' k digosok­ak ~ ing wal.lahe, oetawa djalaran sor ting srengeng' kang di­ko mpo lak' scrana socrja-kanta. Kang ikoe tet '·la jcn gelapikoe doedoe (!emit, doedoe sctan etawa lelemboet, pengandelewoner, kana naarani iie1ap ikoc lelemboet, kena ka- "\Vokake

o on toehon. Andadak r' k oetawa soerja-kanta ikoeana setane? )'Iocng 'wong kang bo<Jo ikoe bok menawa\\' li maran rck Ian oerja-kanta amerga dikira ana lelem­lx-et' .

~PNRI

Page 39: II ~ SER~T ~::~=:=I~perpustakaansidodadi.com/wp-content/uploads/2014/...menawi 0 ap ingkang kalebetaken \Vaoe tansah minl.lak kc ma\Von ka!ahipoen, dangoe-dangoewalJah waoekatingalteles,

37 -•

Apa pengiramoe ,,~ambar i•.lo p", oedan Ian lia-liane ikoia ana lelemboete?

Jen kowe woe~ terang soemoeroepmoe, gelap ikoe do dosetan, amcsti pangirakoe ia ora bakal anggoegoe marang 0 dja­re ita-ita ing t}oewoer maoe, oetawa ora bakal ngandel marangdongeng bab Kjai ageng ela oNawa Kjai Kala Bentjaknjekel bletJeg. Karo Jene bok kopikir IJ ~w' . apa wongLanda ikoe ngerti marang ila-ila maoe? Apa pangiramoakeh \Velanda kang disamber in~ gelap tinimbang wongDjawa? Ikoe ora babar pisan, malah akQh wong Djawakang nemoe bebaja mao tinimbang \Velanda, sabab We­landa <Jcnger 'saratc njingkiri g lap, jaiko s rana i arat, kajata "piranti njimpangake gclap" Ian lia-lianc.

Locmrahe kawroehc wong goegon toeh n ikoe ora kena'di-oegemi, mcngkono ocga ila-ila kang m to saka pcngan­del marang barang kang n~aja\Vara maoe. J\n karwoeh'marang sawidjine prekara dit n,.ling karn pr kara liane ban­djoer ora temoe·tin mo, malah kang ak \h ora ngerti:apa sebabe ~gand~l marang sawidjining pr kara, 0 tawaja gene pal.la ngleloeri ila-ilanc wong koena, ikoe kabeh ne­lakakc jcn prekara ikoe maoe ora taoe dipikir satemen·temene, moeng anoet ing roebjoeg bac, ra nganggo nitipriksa oetawa njatakake eJewe Moelane tjerita oetawa de­dongengane, mengkono oega anggone nen rangak' ia orakena dipitaja

Page 40: II ~ SER~T ~::~=:=I~perpustakaansidodadi.com/wp-content/uploads/2014/...menawi 0 ap ingkang kalebetaken \Vaoe tansah minl.lak kc ma\Von ka!ahipoen, dangoe-dangoewalJah waoekatingalteles,

~ PNRI $ __

..

Page 41: II ~ SER~T ~::~=:=I~perpustakaansidodadi.com/wp-content/uploads/2014/...menawi 0 ap ingkang kalebetaken \Vaoe tansah minl.lak kc ma\Von ka!ahipoen, dangoe-dangoewalJah waoekatingalteles,

• •

PNRI

~---

Page 42: II ~ SER~T ~::~=:=I~perpustakaansidodadi.com/wp-content/uploads/2014/...menawi 0 ap ingkang kalebetaken \Vaoe tansah minl.lak kc ma\Von ka!ahipoen, dangoe-dangoewalJah waoekatingalteles,

~ PNRI $ __

Page 43: II ~ SER~T ~::~=:=I~perpustakaansidodadi.com/wp-content/uploads/2014/...menawi 0 ap ingkang kalebetaken \Vaoe tansah minl.lak kc ma\Von ka!ahipoen, dangoe-dangoewalJah waoekatingalteles,

-----------------------

~PNRI~..... -

Page 44: II ~ SER~T ~::~=:=I~perpustakaansidodadi.com/wp-content/uploads/2014/...menawi 0 ap ingkang kalebetaken \Vaoe tansah minl.lak kc ma\Von ka!ahipoen, dangoe-dangoewalJah waoekatingalteles,

G BoEKOE• i•

Dongeng Empol-Empil•Pakem ringgit Poerwa I,

\»II, III. (Holl. karakter)

,:mawi gambar.Pratikel moerih soeda-

•ning karojalan (Holl,karakter). » 0,06

Nembelas tjarios (Holl.karakter). ~ 0,08 •

Bab bako gara.ngan. ~ 0,11

Niti karsa. • 0;09 <-

Serat Poerwa wabja • 0,19

erat Pararaton » 0,15

"n. ». 0,50

"III. » 0,31

Bioeng koea1on. » 0,04•idem (Holl. karakter). ~ 0,02

Gara-gara ~ 0,10

Pamboekaning nalar. » 0,20

Panen. » 0,05

Tjarios Tilarsa. ~ 0,26gelmoe kasoegihan(Holl. karakter).

Serat Lebdatama I.idem n. »

Oepa-darja.Hab alaki·rabi. ~

\Varis Ian Lalis. »

]ogja Sastra. (Holi.karakter). »

\VredcJa·moet.la.Tjarios peksi gla~

R. • g. Djajamargaaa. tl'M. ]asawidagda.

R. Poerwasoewignja.idem

M. Mangoenpoestaka.Soeara.M. irjadiardja

R. asraprawira.idem

K. Dirdjasoebrat1..idem I

KemisaliasArdjasoewita. 1

M. Poedja.ardja.R. Tirtadanoedja

M. Prawirasoedirdja.M. Poedja-ardja.R .• 1. Mangkoedimedja.

Idem

R. Poerwa-soewignja.

R. larta-koesoema.

•r. Po dja-ardja.

.. AMANING PENGARANG.