II ZACHODNIOPOMORSKI KONGRES NAUKI

W dniach 7-9 grudnia 2005 r. odbył się II Zachodniopomorski Kongres Nauki

zorganizowany przez Szczecińskie Towarzystwo Naukowe we współpracy z prorektorami

ds. nauki i innymi przedstawicielami wyższych uczelni Szczecina i Koszalina oraz placówek

kulturalnych i naukowych Szczecina.

Tematem przewodnim kongresu był przegląd 60-letniego dorobku naukowego wyższych

uczelni oraz instytucji naukowych Szczecina i Koszalina w różnych dziedzinach wiedzy,

ze szczególnym podkreśleniem współpracy międzynarodowej i osiągnięć naszego środowiska na

tle nauki europejskiej oraz praktycznego wykorzystania wyników badań naukowych

i wdrożeniowych dla rozwoju gospodarczego i urbanistycznego regionu. Kongres był także okazją

do pogłębienia więzi i rozszerzenia współpracy w Euroregionie Pomerania, w szczególności

z Uniwersytetem w Greifswaldzie. Kilku naukowców z tego Uniwersytetu, wraz z rektorem prof.

Reinerem Westermannem, wzięło udział w kongresie.

Podczas sesji plenarnej, która odbyła się 7 grudnia, prof. Mieczysław Wysiecki,

przewodniczący kolegium rektorów w minionej kadencji, przedstawił stan i problemy szkół

wyższych na Pomorzu Zachodnim. Następnie przedstawiciele poszczególnych uczelni w dużym

skrócie, ze względu na ograniczenia czasowe, omówili najważniejsze osiągnięcia i kierunki badań

w poszczególnych dziedzinach nauki.

Pomorską Akademię Medyczną reprezentował prof. Tadeusz Brzeziński, który

przedstawił bardzo interesujący referat pt. „O integracji z Unią Europejską z perspektywy

Pomorskiej Akademii Medycznej”. Zwrócił w nim uwagę, że chociaż formalnoprawna, polityczna

integracja Polski z Unią Europejską ma konkretną datę, to związki Pomorskiej Akademii

Medycznej i jej pracowników z innymi krajami europejskimi zostały zainicjowane już

w początkowym okresie tworzenia naszej uczelni, a następnie ulegały rozszerzeniu i pogłębieniu.

Na sesji plenarnej omówiono także 60-letni dorobek polskiej archiwistyki na Pomorzu

Zachodnim oraz 40 lat prac bibliograficznych w Książnicy Pomorskiej. Integracyjną rolę

Szczecińskiego Towarzystwa Naukowego przedstawiła prof. Janina Jasnowska, wieloletni prezes

STN.

Odwołano natomiast wykłady na temat roli deputowanych z Pomorza Zachodniego

w Parlamencie Europejskim i wpływie integracji europejskiej na naukę i gospodarkę, których

autorami mieli być przedstawiciele naszego regionu w europarlamencie. Pomimo przyjęcia

zaproszenia, prof. Bogusław Liberadzki oraz prof. Zdzisław Chmielewski nie wzięli udziału

w kongresie.

Do uczestnictwa w kongresie zaproszono naukowców i studentów ze wszystkich

wyższych uczelni, nauczycieli, samorządowców, mieszkańców Szczecina. Z przykrością należy

stwierdzić, że zainteresowanie kongresem było niewielkie. Centrum Kongresowe Uniwersytetu

Szczecińskiego, w którym odbywała się sesja plenarna, przewidziane na ponad 600 osób, świeciło

pustkami. Znacznie lepiej było podczas sesji specjalistycznych, które miały miejsce następnego

dnia i odbywały się równolegle w różnych salach Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu

Szczecińskiego.

Sesja nauk medycznych została podzielona na dwie części: pierwsza dotyczyła

wykorzystania biologii molekularnej w służbie medycyny oraz współpracy międzynarodowej

jednostek PAM, natomiast druga poświęcona była postępom w naukach medycznych. W sesji

udział wzięli goście zagraniczni: prof. Paivi Peltonaki z Uniwersytetu w Helsinkach, prof. Ulrich

W. Preuss oraz prof. Wolfgang Straube z Uniwersytetu w Greifswaldzie.

W części pierwszej przedstawiono dziewięć, a w drugiej osiem referatów. Tematem

wiodącym większości prac prezentowanych w pierwszej części sesji było wyjaśnienie podłoża

molekularnego wybranych stanów patologicznych, a w szczególności poszukiwanie genów

predestynujących do wystąpienia nowotworów dziedzicznych, nadciśnienia tętniczego, uzależnień

od alkoholu, narkotyków czy też wybranych chorób psychicznych.

Profesor Jan Lubiński wspólnie z prof. Paivi Peltonaki przedstawili najnowsze wyniki

badań dotyczące identyfikacji nowych genów predysponujących do wystąpienia nowotworów

piersi lub jelita grubego za pomocą analizy sprzężeń w polskich rodzinach z agregacją tych

nowotworów. Badania te prowadzone są w ramach projektu badawczego finansowanego

z funduszy 6. Programu Unii Europejskiej, którego koordynatorem jest prof. Lubiński. Projekt

realizowany jest we współpracy z prof. Peltonaki z Finlandii (Uniwersytet w Helsinkach) oraz

z dr. Davidem Goldgarem z Francji (International Agency for Research on Cancer, Lyon).

Profesor Lubiński wraz z zespołem może poszczycić się osiągnięciami światowej klasy. Jednym

z nich jest utworzenie rejestru obejmującego ponad 5000 rodzin z wysoką genetycznie

uwarunkowaną predyspozycją do nowotworów.

Wpływ genów oraz czynników środowiskowych na występowanie chorób o podłożu

psychicznym przedstawił prof. Jerzy Samochowiec. Prowadzone w ostatniej dekadzie badania

genetyczne w psychiatrii wykazały 50-procentowy udział czynników genetycznych w schizofrenii,

chorobach afektywnych i uzależnieniach od substancji psychoaktywnych, w tym od alkoholu,

podczas gdy w zaburzeniach osobowości i zaburzeniach lękowych udział czynników genetycznych

oceniany jest na 20-40%. Profesor Samochowiec jako pierwszy w Polsce zajął się badaniami nad

genetycznie uwarunkowaną podatnością na uzależnienia alkoholowe u ludzi. Uzyskał w tej

dziedzinie niezwykle wartościowe wyniki, m.in. wykazał rolę polimorfizmów określonych genów

w predyspozycji do alkoholizmu, w rozwoju uzależnienia od alkoholu oraz powstawaniu zaburzeń

lękowych. W tej dziedzinie współpracuje m.in. z prof. Preussem, który uczestniczył w kongresie.

Profesor Samochowiec w swoim referacie przedstawił bardzo ciekawe osiągnięcia badań

genetycznych w psychiatrii prowadzonych metodami analizy: asocjacji, sprzężeń, macierzy DNA

oraz transmisji rodzinnej polimorfizmów niektórych genów kodujących np. neuroprzekaźniki

w OUN, transportery, receptory. Badania te pozwoliły wydzielić grupę genów odpowiedzialnych

za etiopatogenezę niektórych zaburzeń psychicznych, a w przyszłości być może umożliwią

utworzenie haplotypów predysponujących do wystąpienia określonych chorób psychicznych.

Wpływ chlorku sodowego oraz czynników genetycznych na wystąpienie nadciśnienia

tętniczego przedstawił prof. Andrzej Ciechanowicz w bardzo interesującym referacie pt. „Sól,

geny, nadciśnienie”. Wyniki badań epidemiologicznych jednoznacznie potwierdzają związek

nadciśnienia tętniczego z ilością spożywanego sodu, którego głównym źródłem jest sól kuchenna.

Różnice w spożyciu soli są ważnym czynnikiem, gdy porównuje się wartości ciśnienia tętniczego

pomiędzy populacjami. Stają się one jednak mniej istotne, gdy porównanie takie przeprowadza się

w obrębie jednej społeczności, co wykazał prof. Ciechanowicz. U chorych z nadciśnieniem

samoistnym, podobnie jak u osób z ciśnieniem prawidłowym, odpowiedź ciśnienia na zmiany

podaży sodu w diecie jest zróżnicowana. Na tej podstawie można w populacji wyróżnić osoby

sodowrażliwe i sodoniewrażliwe. Uważa się, że jest to cecha uwarunkowana genetycznie, która

u osób sodowrażliwych jest czynnikiem ryzyka wystąpienia nadciśnienia tętniczego przy

zwiększonej podaży sodu w diecie.

Najnowsze wyniki badań na temat wpływu podwyższonych stężeń homocysteiny

na pogorszenie się stanu zdrowia pacjentów z niewydolnością serca przedstawił prof. Marek

Naruszewicz w referacie pt. „Homocysteina w patogenezie miażdżycy i niewydolności serca”.

Badania te przeprowadzono we współpracy z kliniką szpitala wojskowego we Wrocławiu.

Na podstawie analizy wieloczynnikowej wykazano, że spośród parametrów klinicznych

i metabolicznych tylko zaawansowana klasa NYHA oraz podwyższone stężenie kwasu

moczowego stanowiły niezależne determinanty stężenia homocysteiny u chorych z niewydolnością

serca. Hiperhomocysteinemia jest zaburzeniem metabolicznym często występującym u pacjentów

z zaawansowaną niewydolnością serca, dlatego też możliwość monitorowania zawartości

homocysteiny poprzez oznaczanie np. stężenia kwasu moczowego może być ważnym parametrem

diagnostycznym dla oceny zaawansowania choroby i zwiększonego ryzyka zgonu z powodu

niewydolności serca.

Dziedzicznie uwarunkowane różnice aktywności enzymów metabolizujących leki,

transporterów dla leków oraz receptorów są przedmiotem badań bardzo dynamicznie rozwijającej

się dziedziny medycyny – farmakogenetyki. Wykrycie polimorfizmu genów kodujących enzymy,

białka transportujące leki przez błony biologiczne czy receptory biorące udział w mechanizmie

działania leków pozwoliły na wyjaśnienie osobniczych różnic w odpowiedzi organizmu pacjenta

na podany lek. Dotyczy to zarówno efektu terapeutycznego, jak i nasilenia groźnych dla życia

działań niepożądanych, niekiedy prowadzących do zgonu chorego. Dotychczasowe wyniki badań

farmakogenetycznych przedstawił dr hab. Marek Droździk w referacie pt. „Geny a leki”,

zwracając szczególną uwagę na leki toksyczne, których metabolizm jest uwarunkowany

genetycznie. Niektóre z nich powinny być podawane w odpowiednich dawkach na podstawie

wcześniej określonego genotypu/fenotypu pacjenta.

Molekularne aspekty działania narkotyków były tematem referatu dr hab. Anny Machoy-

-Mokrzyńskiej. Wykazano eksperymentalnie, że w przebiegu lekozależności występują istotne

zmiany w czynności pierwotnych i wtórnych neuroprzekaźników w OUN, a współistnienie

zaburzeń genetycznych powoduje, że po długotrwałym stosowaniu substancji uzależniających

ulegają zmianie czynności plastyczne mózgu, procesy pamięci, uczenia się i motywacji.

Najnowsze metody genotypowania i fenotypowania są wykorzystywane do wykrycia

wariantów ludzkiego wirusa niedoboru typu 1 (HIV-1) opornych na terapię lekami

antyretrowirusowymi. Szczepy takie, jak wykazała w bardzo interesującym referacie dr Magdalena

Leszczyszyn-Pynka, rozprzestrzeniają się na całym świecie. W Europie 10-20 % nowych zakażeń

jest spowodowanych szczepami opornymi. Doktor Leszczyszyn-Pynka przedstawiła założenia

projektu SPREAD, w ramach którego specjaliści z 16 krajów europejskich pracują nad

określeniem częstości transmisji opornych wariantów wirusa HIV w poszczególnych grupach

zakażonych pacjentów oraz wypracowaniem europejskiej strategii nadzoru nad

rozprzestrzenianiem się tego typu zakażeń.

Profesor Elżbieta Ronin-Walknowska przedstawiła wyniki wieloletnich badań Kliniki

Medycyny Matczyno-Płodowej dotyczących oceny zagrożenia płodu i noworodka ze szczególnym

uwzględnieniem stanów patologicznych w okresie ciąży, skupiając swoją uwagę na schorzeniach

o podłożu auto- i alloimmunologicznym, które mogą być przyczyną powikłań prowadzących

często do niepomyślnego zakończenia ciąży, występowania hipotrofii lub wcześniactwa. Istotnym

problemem jest brak dostępnych badań laboratoryjnych poprawiających diagnostykę w stanach

patologicznych ciąży. W 1998 r. Klinika nawiązała współpracę z Instytutem Immunologii

Uniwersytetu w Essen, który należy do wiodących w świecie ośrodków zajmujących się

rozpuszczalnymi antygenami HLA I i II klasy. Dzięki tej współpracy w Klinice wprowadzono

nowe testy diagnostyczne pozwalające ocenić powikłania położnicze w ciąży wysokiego ryzyka.

Wyniki tych badań, stanowiące część rozprawy doktorskiej, zostały przedstawione przez

dr. Tomasza Płonkę.

Na zakończenie tej części sesji wystąpił prof. Wolfgang Straube, dr h.c. PAM, z Kliniki

i Polikliniki Ginekologii i Położnictwa Uniwersytetu w Greifswaldzie, który omówił wieloletnią

współpracę naukową z Kliniką Medycyny Matczyno-Płodowej Pomorskiej Akademii Medycznej

w dziedzinie chorób kobiecych. Referat był bogato ilustrowany wspólnymi zdjęciami z wielu

kongresów i konferencji naukowych, w których udział wzięli naukowcy z obu ośrodków.

Drugą część sesji poświęconą postępom w naukach medycznych rozpoczął prof.

Bogusław Machaliński, przedstawiając bardzo interesujący referat na temat somatycznych

komórek macierzystych i możliwości ich wykorzystania w leczeniu niektórych schorzeń. Profesor

Machaliński zwrócił uwagę na możliwości izolacji i pozyskiwania komórek macierzystych

ze szpiku kostnego, krwi obwodowej i pępowinowej oraz pierwsze, pionierskie próby

wykorzystania komórek macierzystych w leczeniu zawału mięśnia sercowego czy udaru mózgu.

Doktor Elżbieta Kamieńska w referacie pt. „Regulacja apoptozy w ostrej białaczce

limfoblastycznej u dzieci” zwróciła uwagę na możliwości poprawy diagnostyki i wyników

leczenia nowotworowych chorób układu krwiotwórczego dzięki wykorzystaniu najnowszych

technik immunocytologicznych i immunohistochemicznych. Ma to istotne znaczenie kliniczne,

gdyż ostra białaczka limfoblastyczna u dzieci jest chorobą niejednorodną, a dobór właściwego

leczenia jest wciąż trudnym problemem terapeutycznym dla onkologa dziecięcego.

Przedstawiciele nauk klinicznych zabiegowych z Katedry i Kliniki Okulistyki, Kliniki

Nefrologii, Transplantologii i Chorób Wewnętrznych oraz Kliniki Kardiologii przedstawili

najnowsze możliwości diagnostyczne i lecznicze w swoich dziedzinach.

Profesor Danuta Karczewicz i dr hab. Wojciech Lubiński z Katedry i Kliniki Okulistyki

od lat zajmują się badaniem czynników ryzyka i możliwościami leczenia zaćmy, która jest jedną

z głównych przyczyn ślepoty w świecie. Choroba ta dotyka około 6 mln osób rocznie. Dotychczas

nie wynaleziono skutecznej metody zahamowania jej rozwoju. Duży postęp natomiast dokonał się

w możliwościach chirurgicznego leczenia zaćmy oraz produkcji soczewek wewnątrzgałkowych.

Na sesji dr hab. Wojciech Lubiński przedstawił bardzo ciekawą prezentację multimedialną

obrazującą wykorzystanie chirurgii małego cięcia w leczeniu operacyjnym zaćmy.

Doktor Jacek Różański z Kliniki Nefrologii, Transplantologii i Chorób Wewnętrznych

przedstawił historię i teraźniejszość nefrologii klinicznej i dializoterapii w województwie

zachodniopomorskim. Mimo iż nasz ośrodek został utworzony z kilkunastoletnim opóźnieniem

w porównaniu z innymi miastami akademickimi, obecnie należy do wiodących w kraju. Szczecin

jest drugim polskim ośrodkiem, w którym przeszczepia się najwięcej nerek,

a Zachodniopomorskie należy do czołówki europejskiej w pozyskiwaniu narządów

do przeszczepień. Ceniony jest dorobek naukowy pracowników Kliniki w dziedzinie nefrologii

i transplantacji nerek nie tylko na arenie krajowej, ale także międzynarodowej.

Najnowsze możliwości diagnostyczne i zabiegi interwencyjne na naczyniach

wieńcowych były przedstawione w interesującej prezentacji multimedialnej przez dr. Jarosława

Gorącego z Kliniki Kardiologii. Doktor Gorący omówił współczesne metody leczenia choroby

niedokrwiennej serca oraz zaburzeń rytmu serca, zwracając uwagę na operacyjne i nieoperacyjne

metody rewaskularyzacji mięśnia sercowego. Szczegółowo omówił zabiegi angioplastyki, które

odgrywają istotną rolę w zmniejszeniu śmiertelności wczesnej i odległej w tych chorobach.

Zaprezentował także najnowsze metody diagnostyczne i lecznicze zaburzeń rytmu serca

wykorzystujące tzw. maping elektroanatomiczny, który umożliwia prześledzenie toru pobudzenia

elektrycznego w sercu i tym samym bardziej precyzyjne zlokalizowanie miejsca powstania arytmii

oraz określenie zakresu przeprowadzanego zabiegu.

Najważniejsze problemy związane z nadwrażliwością alergiczną i niealergiczną zostały

przedstawione w referacie prof. Michała Kurka pt. „Anafilaksje jatrogenne. Czy potrafimy chronić

naszych pacjentów?”. Profesor Kurek zwrócił uwagę na leki, które zaliczane są do jednych

z głównych czynników wyzwalających anafilaksję, a wśród nich: niesteroidowe leki

przeciwzapalne, radiologiczne środki kontrastowe, środki znieczulenia miejscowego czy też

preparaty krwiozastępcze. Warunkiem zapobiegania wystąpieniu anafilaksji, a szczególnie tej

o groźnym dla życia pacjenta przebiegu, w której 50% chorych umiera przed upływem 30 min

od zadziałania czynnika wywołującego anafilaksję, jest określenie tego czynnika, wczesne

rozpoznanie zagrożenia, podanie pacjentowi prostej, ale precyzyjnej pisemnej informacji o lekach

i/lub środkach mogących prowokować reakcje anafilaktyczne oraz zabezpieczenie go w zestaw

leków pierwszej pomocy.

Wpływ diety śródziemnomorskiej na rozwój patologicznych zmian naczyniowych

u pacjentów po przeszczepieniu nerki przedstawiła dr Ewa Stachowska z Katedry i Zakładu

Biochemii i Chemii. Dieta śródziemnomorska została ostatnio uznana za najbardziej właściwą

w profilaktyce i współleczeniu wielu chorób m.in. miażdżycy. Wykazano, że dieta taka może być

dobrym i tanim sposobem na ograniczenie zmian patologicznych w naczyniach u pacjentów

po przeszczepieniu nerki.

Ostatnim referatem wygłoszonym w sesji nauk medycznych był referat dr. Andrzeja Krama

na temat wykorzystania internetu w medycynie pt. „Zastosowanie telemedycyny w diagnostyce

nowotworów”. Telemedycyna jest obecnie najnowszą, dynamicznie rozwijającą się dziedziną

medycyny i opieki zdrowotnej. Polega ona na świadczeniu usług medycznych na odległość.

Znalazła już zastosowanie w radiologii, kardiologii, a obecnie wykorzystywana jest w patologii.

Doktor Kram przedstawił założenia wspólnego projektu polsko-niemieckiego finansowanego

z funduszy INTERREG, a dotyczącego wykorzystania telemedycyny w diagnostyce

histopatologicznej. Projekt ten będzie polegał na przesyłaniu „poprzez sieć” i konsultowaniu badań

histopatologicznych, niezbędnych do ustalenia rozpoznania choroby nowotworowej. Czynnikiem

decydującym o atrakcyjności telekardiologii, teleradiologii i telepatologii jest możliwość

postawienia precyzyjnej diagnozy w skomplikowanych przypadkach klinicznych przez

specjalistów z różnych ośrodków, skrócenie czasu i zmniejszenie kosztów niezbędnych konsultacji

oraz ustalenie optymalnego sposobu leczenia.

Pracownicy naszej uczelni brali udział nie tylko w sesji nauk medycznych. Doktor Piotr

Prowans, ze względu na interdyscyplinarny charakter swoich badań, wystąpił w sesji nauk

technicznych zatytułowanej „Nauki techniczne u progu XXI wieku”, przedstawiając referat

pt. „Kopolimer blokowy modyfikowany antybiotykiem – perspektywy chirurgii odtwórczej”.

Sesji nauk medycznych towarzyszyło duże zainteresowanie. Na wykładach

przedpołudniowych zabrakło miejsc siedzących. Ogrom wiedzy i zagadnień specjalistycznych

spowodował, że w miarę upływu czasu ubywało też słuchaczy.

W imieniu władz Pomorskiej Akademii Medycznej i swoim własnym pragnę serdecznie

podziękować naszym kolegom, którzy przedstawiając bardzo ciekawe referaty, uświetnili

II Zachodniopomorski Kongres Nauki. Dziękuję pani mgr Dagmarze Budek, która była z nami

przez cały czas trwania kongresu i przygotowała dokumentację fotograficzną, panu prof.

Dariuszowi Chlubkowi, który mimo trwającej równolegle sesji Studenckiego Towarzystwa

Naukowego był koordynatorem sesji popołudniowej.

Szczególnie serdecznie dziękuję paniom z Działu Nauki i Współpracy z Zagranicą

zadbanie o efektowny wystrój sali, w której odbywała się nasza sesja, i sprawny przebieg obu

jej części.

prof. dr hab. Barbara Gawrońska-Szklarz

prorektor ds. nauki

Sesja plenarna

Sesja nauk medycznych

Zdjęcia: Dagmara Budek, Edyta Rogowska