II. Mehmed

II. Mehmed (Osmanlı Türkçesi: محمد ,ثانى Meḥmed-i sā̠nī ; bilinen adıyla Fatih Sultan Mehmet kısaca Fâ-tih, Osmanlı Türkçesi ile ;فاتح Avrupa'da tanınan adıy-la: Grand Turco (Büyük Türk) veya Turcarum Impera-tor (Türk İmparatoru)[1][2][3]; 30 Mart 1432 – 3 Mayıs1481)[4][5], Osmanlı İmparatorluğu'nun yedinci padişahı.İlk olarak 1444-46 yılları arasında kısa bir dönem, dahasonra 1451'den 1481 yılında ölümüne kadar 32 yıl bo-yunca hüküm sürdü.II. Mehmed, 21 yaşında İstanbul'u fethederek 1000 yıl-lık Bizans İmparatorluğu'na son verdi ve bu olay birçoktarihçi tarafından Orta Çağ'ın sonu Yeni Çağ'ın başlan-gıcı olarak kabul edildi.[6] Fetih'ten sonra Fethin Baba-sı anlamına gelen “Ebû'l-Feth” Osmanlı Türkçesi ile ابو,الفتح daha sonraki dönemlerde ise "Çağ Açan Hü-kümdar” ve "Kayser-i Rûm" (Roma İmparatoru, OsmanlıTürkçesi: قیصر (روم unvanları ile anıldı.[7][8]

Fatih, İslam Peygamberi Muhammed'in bir hadisine nâilolduğu için günümüzde Türkiye ve İslam dünyasının genişbir kesiminde “kahraman” olarak kabul edilmektedir.

1 Şehzadeliği

İstanbul'un limanı, haritası ve onun surları.

27 Receb 835 (30Mart 1432) Pazar günü şafak vaktinde,devletin başkenti olan Edirne'de, II. Murad'ın dördüncü[9]oğlu olarak dünyaya geldi. Annesi Hüma Hatun, tarihçiBabinger ve yazar Lord Kinross’a göre gayrimüslim birköledir. Yine Babinger'e göre, ölümünden sonra İran ef-sanelerindeki cennetkuşu hümadan esinlenilerek Hüma

Hatun olarak adlandırılmıştır.[10][11].Mehmed iki yaşına kadar Edirne'de kaldıktan sonra1434’te sütninesi ve küçük ağabeyi Alâeddin Ali ile bir-likte 14 yaşındaki büyük ağabeyi Ahmed’in Rum sancak-beyi olduğu Amasya'ya gönderildi. Burada ağabeyi Ah-med'in erken yaşta ölmesi üzerine Mehmed altı yaşın-da Rum sancakbeyi oldu (İnalcık'a göre şüpheli). Diğerağabeyi Alâeddin Ali ise Manisa'da Saruhan sancakbe-yi oldu. İki yıl sonra babaları II. Murad'ın talimatıyla ikikardeş yer değiştirdiler ve Mehmed Saruhan sancakbeyioldu[12].Mehmed’in eğitimi için babası çeşitli hocalar görevlen-dirdi. Ancak zeki olduğu kadar hırçın bir çocuk olanMehmed’in eğitilmesi kolay olmadı. Sonunda babası hey-betli ve otoriter bir alim olan Molla Gürani’yi görevlen-dirdi. Anlatılana göre Murad, Gürani'ye bir değnek ver-miş ve Mehmed itaatsizlik ederse kullanmasını söylemiş-ti. Molla Gürani Mehmed’e, dersini dikkate almayan biröğrencinin hocası tarafından dövülmesi ile ilgili edebi bircümleyi inceletmiş, Mehmed durumun ciddiyetini kavra-yarak eğitimine önem vermeye başlamıştır.Şehzade Mehmed'in medrese kökenli hocalarının yanı sı-ra bilgi edindiği Batılı şahsiyetler de bulunmaktaydı. Sa-ruhan (Manisa) sarayında İtalyan hümanisti Anconalı Ci-riaco ve saraydaki başka İtalyanlar onun Avrupa tarihiile Antik Yunan filozoflarının hayatlarıyla ilgili kitap-lar okumasına önayak olmuştu. Bu durum Şehzade Meh-med'e çok-kültürlülük kazandırmıştır. Topkapı Sarayı ar-şivinde bulunan II. Mehmed'in şehzadelik yıllarına aitolan karalama defterinde Latin harfleri, Arap harfleri,Roma büstlerini andıran insan çizimleri ve Osmanlı fi-gürleri bulunmaktadır.[13][14] Ayrıca Fatih Sultan Meh-met'in Arapça ve Farsça'nın yanı sıra Latince, Yunan-ca ve İtalyanca bilmesi bu dönemdeki münasebetlerinedayandırılmaktadır.[15]

2 Tahta birinci çıkışı

II. Murad 1443 yazında Karaman beyi İbrahim'iAnadolu’da yenilgiye uğrattıktan sonra Ekim ayındaEdirne'ye döndüğünde János Hunyadi, Macar Kralı La-dislas ve Sırp Despotu Yorgo Brankoviç önderliğindebir Hristiyan ordusunun Tuna’nın güneyindeki Osman-lı topraklarını istila etmeye başladığı haberini aldı. Ay-nı dönemde Amasya’dan Şehzade Ali’nin öldüğü habe-ri geldi.[16][17] İki ağabeyinin erken yaştaki ölümleri so-nucu Mehmed tahtın vârisi oldu. Murad Hristiyan or-

1

2 3 MANİSA DÖNEMİ

II. Mehmed'in Edirne'de cülus töreni(1451)

dusunun 25 Aralık’ta İzladi'de durdurulmasının ardın-dan başlayan müzakereler sırasında Mehmed’i Mani-sa’dan Edirne’ye getirtti. 12 Haziran 1444’te Edirne’deMacarlarla antlaşma yaptıktan bir ay sonra oğlu Meh-med’i Edirne'de Sadrazam Çandarlı Halil Paşa deneti-minde “kaymakam” olarak bırakarak Hamidili toprak-larını işgal eden Karamanlıların üzerine yürümek üzereAnadolu’ya geçti ve Karamanlılar’la Yenişehir'de bir an-laşma yaptı.[18][19] Yenişehir’den ayrıldıktan sonra Ağus-tos ayında Mihaliç’te yeniçeri ağası Hızır Ağa ve diğerbeylere tahttan oğlundan yana resmen çekildiğini du-yurdu ve ordusu Edirne’ye dönerken kendisi Bursa’dakaldı.[20][21][22]

II. Murad'ın 1444 yazında doğuda ve batıda barışı sağ-ladığını düşünerek tahttan çekilmesi Edirne’de bir oto-rite boşluğu yaratarak devleti buhrana sürükledi. Dış si-yasette ihtiyatlı davranmayı tercih eden Sadrazam Çan-darlı Halil Paşa ile Mehmed’in etrafında toplanmış olanŞahabeddin, Zağanos, Turahan paşalar arasında rekabetbaş gösterdi.[19] Bu rekabet 1444-1453 yılları arasındaOsmanlı Devleti’nde yaşanan başlıca politik gelişmelerinbelirleyici etmenlerinden biri olmuştur.[23] Ağustos ba-şında Kral Ladislas’ın Osmanlılarla yapılan barışı geçer-siz sayarak yeni bir Haçlı Seferine çıkacağını ilan etmesibaşkent Edirne'de paniğe yol açtı ve halk şehri terk et-

meye başladı. Konstantinopolis’te Rumların himayesin-de olan ve Osmanlı tahtında hak iddia eden Orhan Çe-lebi de bu dönemde Çatalca yakınlarında İnceğiz’e veDobruca’ya geçerek bir isyan girişiminde bulundu. Bu gi-rişim Şahabeddin Paşa tarafından önlendi ve Orhan Çele-bi Konstantinopolis’e kaçtı.[19] Aynı dönemde başkenttekendini Hurufilik taraftarlarının elçisi olarak tanıtan birİranlı halktan epey yandaş toplamıştı. Mehmed de İranlı-nın öğretisine ilgi duymuş ve koruması altına almıştı. An-cakMüfti Fahreddin ve SadrazamHalil Paşa’nın bu duru-ma tepki göstermesi üzerineMehmed çok geçmeden des-teğini çekmek zorunda kalmış ve sonunda başkentte birHurufi katliamı yaşanmıştı. Fahreddin-i Acemi tarafın-dan “kâfir oldukları" gerekçesiyle Hurufiler'in canlarınınalınması gerektiği yolunda bir fetva çıkartılması üzerineHurufiler diri diri yakılarak öldürülür.[24][25] Bu sıradaşehirde çıkan yangında bedesten ile birlikte 7.000 ev külolmuştu.[26][27]

Eylül ayı sonlarında Kral Ladislas önderliğindeki Hristi-yan ordusu Tuna’yı aşarak Edirne’ye doğru yürürken birVenedik filosu da Çanakkale Boğazı’nı kapattı.Sadrazam Halil Paşa’nın çağrısıyla II. Murad AnadoluHisarı’nın bulunduğu noktadan Rumeli’ye geçerek Edir-ne'ye geldi ve 10 Kasım 1444’te Hristiyan ordusunuVarna’da ağır bir yenilgiye uğrattı.[28] Varna Savaşı sıra-sında ve sonrasında Mehmed tahttan çekilmemişse de fi-ilen padişah II. Murad’dı. Zağanos ve Şahabeddin paşalargenç padişahın otoritesini güçlendirmek için Mehmed’iVarna Savaşı’na götürmek istemişler ama Sadrazam Ha-lil Paşa buna mani olmuş ve onlara karşı II. Murad’agerçek padişah muamelesi yapmıştı. Ancak II. Muradsavaştan sonra oğlunun konumunu Konstantinopolis’tekiOrhan Çelebi’ye karşı zayıflatmamak için fiilî durumuhakiki bir cülus haline getirmeden Manisa’ya çekildi.[29]

Murad 1446’nın Mayıs ayında Sadrazam Halil Paşa’nınçağrısıyla bir kere daha Edirne’ye tahtına döndü. Bu-nun sebebi Mehmed’in Konstantinopolis’e saldırma plan-ları yapıyor olmasıydı. Halil Paşa kendi gücünü zayıf-latacağı düşüncesiyle bu saldırıya karşı gelirken Meh-med’in yandaşı olan Zağanos ve Şahabeddin bu pla-nı destekliyordu. Sonunda Halil Paşa bir yeniçeri is-yanı düzenleyerek Mehmed ve yandaşlarını iktidardanuzaklaştırdı.[30] Murad’ın yeniden tahta geçmesi üzerineMehmed Manisa’ya çekildi, Zağanos Paşa da Balıkesir’esürgüne gönderildi.[31]

3 Manisa dönemi

Mehmed’in Manisa’daki ilk yıllarında neler yaptığına da-ir çok fazla bilgi yoktur. Babasının 1446’da Mora’yadüzenlediği sefere katılmamıştı. 1447 sonlarında ya da1448 başlarında Arnavut kökenli bir Hristiyan köle olanGülbahar Hatun’dan ileride padişah olacak Bayezid adın-da bir oğlu oldu.[32] 1448’de Macarlar ile yapılan II. Ko-sova Savaşı’nda babasına Anadolu birliklerinin önderli-

3

Mehmed II ve yılanlı sütun, Hünername 16.yy

Varna Savaşı'nı betimleyen bir minyatür

ğinde eşlik ederek ilk defa bir savaşta yer aldı.[33] 17 ya-şına geldiğinde Gülbahar Hatun ile birlikteliğini tasvipetmeyen babası tarafından Dulkadir hanedanından Süley-man Bey'in kızı Sitti Hatun ile evlendirildi.[34]

Mehmed Manisa’da bulunduğu sıralarda oldukça başınabuyruk bir biçimde hareket etmişti. Onun rızasıyla Türkkorsanları Ege’deki Venediklilere saldırıyordu. Hicri tak-vimle 852 (1448/1449) yılında Selçuk’ta kendi adına pa-ralar bastırmıştı.[35] 1449’un Ağustos veya Eylül ayındaannesi vefat etti.[36] 1450 yılında babasının İskender Beyüzerine yaptığı Arnavutluk seferine ve başarısızlıkla so-nuçlanan Akçahisar Kuşatması'na katıldı.[33]

4 Tahta ikinci çıkışı

II. Murad 1451’in 3 Şubat günü öldü. Mehmed babasınınölüm haberini Sadrazam Halil Paşa’nın özel ulakla Ma-nisa’ya gönderdiği mektupla aldı. Anlatılana göre “Be-ni seven ardımdan gelsin!" diyerek atına atlayıp, kuze-ye doğru yola çıkmıştı. Mehmed 19 Şubat 1451’de Edir-ne’de ikinci kez tahta çıktı.[37] Çandarlı Halil Paşa’yısadrazamlık makamında tuttu, İshak Paşa’yı da AnadoluBeylerbeyi olarak atadı ve babasının cenazesine eşliketmek üzere Bursa’ya gönderdi. Daha sonra babasınınİsfendiyaroğulları beyinin kızından olan sekiz aylık oğluKüçük Ahmed’i boğdurttu. Bu şekilde kardeş katli yasasıda uygulamaya konmuş oldu. Ahmet Çelebi'nin cenazeside babası Murad'ınkiyle birlikte Bursa'ya gönderildi.[38]

Fatih tarafından yaptırılan Rumeli Hisarı

Mehmed her ne kadar Çandarlı Halil Paşa’yı görevin-de bıraktıysa da artık gerçek iktidar kendisiyle birlik-te lalaları Şahabeddin Paşa ve Zağanos paşaların başınıçektiği savaşçı kesimin eline geçmişti. Mehmed’in ama-cı Tuna’nın güneyindeki Balkan toprakları ile Fırat'ınbatısındaki Anadolu topraklarını alarak büyük dedesiYıldırım Bayezid’in oluşturmaya çalıştığı merkeziyetçiimparatorluğu kurmaktı. Ancak Bayezid'in aksine bu-nu yapmak için önce Konstantinopolis’i alması gerek-tiğini düşünüyordu.[39] Öte yandan gerek batıda ve ge-rekse de Doğu Roma'da yeni padişah genç yaşı ve tec-rübesizliği dolayısıyla ilk başta önemli bir tehdit olarakalgılanmamıştı. Bu görüş Mehmed’in 1451’de Venedik,Ceneviz Cumhuriyeti, Macaristan ve Sırp Despotlu-ğu ile babasının yapmış olduğu anlaşmaları yenileme-siyle pekişmişti.[12] Mehmed Doğu Roma’ya da baba-sı dönemindeki dostane ilişkileri devam ettireceğini veSüleyman Çelebi’nin Konstantinopolis’teki oğlu Orhaniçin yıllık 300 bin akçe ayırdığını bildirmişti.[40]

Mehmed’in yetersiz bir hükümdar olduğunu düşünen yal-nızca Hristiyanlar değildi. Tahta geçmesinin ardındanKaramanlılar yerel beylikleri yeniden diriltmek üzereayaklandılar ve Seydişehir ile Akşehir’i ele geçirdiler. Bu-nun üzerine 1451’in yazında Mehmed Anadolu'ya geçtive kısa sürede bu isyanı bastırdı. Bu sırada Mehmed’inAnadolu’da bulunmasını fırsat bilen Doğu Roma İmpa-ratoru Konstantinos ulakları vasıtasıyla Süleyman Çele-

4 5 KOSTANTİNİYYE/İSTANBUL’UN FETHİ

bi’nin torunu Şehzade Orhan’ın ödeneğinin yapılmadığı-nı, ödeneğin ikiye katlanmaması halinde Orhan’ın Os-manlı tahtında hak iddia etmesine izin vereceği tehdidin-de bulundu. Mehmed sorunu çözeceğini söyleyerek el-çileri gönderdi ancak Edirne'ye döndükten sonra Orhaniçin ayrılmış olan gelirlere el koydu ve Konstantinopo-lis’in ablukaya alınmasını emretti.[41]

5 Kostantiniyye/İstanbul’un fethi

Fatih'in donanmaya emri ve gemilerin karadan yürütülmesi.Fausto Zonaro'nun eseri

Mehmed kuşatma hazırlıklarına 1451 sonlarında başla-dı. Boğaz’ın Anadolu yakasında büyük dedesi Bayezid’inyaptırmış olduğu Anadolu Hisarı'nın karşısına o dönem-de Boğazkesen adı verilen Rumeli Hisarı’nın inşa emriniverdi. İmparator Konstantinos Mehmed’e hisarın yapımıiçin kendisinden izin alması gerektiğini bildirmek için el-çiler gönderdi ancak Mehmed elçileri kabul etmedi. İm-parator en son 1452’nin Haziran ayında barış görüşmeleriiçin bir kere daha elçilerini gönderdi ancak Mehmed el-çileri yine reddetti. Bunun anlamı savaştı. Hisar 1452’ninAğustos ayında tamamlandı. Böylece boğazın kontrolüOsmanlıların eline geçmiş oldu. Boğazdan geçecek gemi-ler bundan böyle geçiş parası ödemek zorundaydı. Aksitakdirde gemiler top atışıyla batırılacaktı. 1452 sonların-da ödeme yapmayı reddeden bir Venedik gemisi batırıl-mış, kaptanı ve tayfası tutuklanmıştı. Söz konusu toplarErdelli Urban adında bir top dökümcüsü tarafından yapıl-mıştı. Mehmed kendisinden Konstantinopolis’in surlarınıyıkabilecek güçte bir top yapıp yapamayacağını sormuşUrban da “Ne Konstantinopolis, ne de Babil’in surlarınınkarşı koyabileceği bir top yapabileceğini” söylemişti[42].Öte yandan bu gelişmeler karşısında İmparator Kons-tantinos Papa ve İtalyan şehirlerinden umutsuzca yar-dım talebinde bulundu ama bunlar sonuçsuz kaldı. Yal-nızca Cenova 1452’nin Kasım ayında yardım gönder-meye karar verdi ve Giovanni Giustiniani komutasında700 asker taşıyan Ceneviz kadırgaları 26 Ocak 1453’te

Konstantinopolis’e vardı. İmparator Konstantinos, Gi-ovanni Giustiniani’yi kara kuvvetlerinin başkumadanyaptı.[42] Kostantinopolis’teki asker sayısı 8.000 civarın-daydı, limanda 26 savaş gemisi bulunuyordu. Daha evvel700 İtalyanı taşıyan yedi Girit ve Venedik gemisi Şubatayında şehirden kaçmıştı. Osmanlı ordusundaki asker sa-yısı ise en az 50.000 idi. Ayrıca Mehmed yalnızca kara-dan kuşatmanın yeterli olmayacağını düşünerek bir do-nanma hazırlatmıştı. Bu donanma bahar aylarında boğa-zın Marmara girişine vardı[43].Osmanlı ordusu 23 Mart’ta Edirne’den hareket etti ve 2Nisan’da Konstantinopolis’e vardı. Aynı gün Haliç’in giri-şi zincirle kapatıldı. Karargâhını Romanus kapısının kar-şısına Maltepe’ye kuran Mehmed son kez teslim çağrısın-da bulundu ama imparator reddetti.

Fatih’in İstanbul’u fethederken kullandığı kılıcı, Topkapı Müze-si'nde sergilenmektedir.

6 Nisan sabahı ilk saldırı başladı. Kuşatma, aralıklı ça-tışmalarla 53 gün sürdü. İmparator Konstantinos, Gius-tinani ile birlikte Romanus kapısını savunuyordu. Şehza-de Orhan da Marmara kıyısındaki kıtalardan birini yöne-tiyordu. 20 Nisan günü Papa’nın gönderdiği üç Cenevizgemisi ve Sicilya’dan gelen bir Rum yük gemisi şehrinaçıklarında belirdi. Marmara denizinde yapılan savaşınsonunda akşam saatlerinde dört gemi Haliç’e girmeyi ba-şardı. Donanmasını bir şekilde Haliç’e indirmesi gerekti-ğini anlayan Mehmed gemilerini karadan geçirmeye ka-rar verdi. Bugünkü Dolmabahçe’den Kasımpaşa’ya uza-nan güzergaha kalaslar döşendi ve 70 kadar gemi silin-

5

Benjamin Constant'ın II. Mehmed'in Constantinople'a Girişiİsimli Tablosu Benjamin Constant'ın eseri

Fatih'in İstanbul'a girişi. Fausto Zonaro'nun eseri

dirler üstünde 22 Nisan sabahında Haliç’e indirildi. Böy-lece Haliç’in kontrolü Osmanlıların eline geçti. Öte yan-dan kuşatmanın yedinci haftasında Osmanlılar hâlâ kesinbir sonuç alamamıştı. Bu noktada Halil Paşa son bir kez

Mehmed’i teslim çağrısı yapmaya ikna etti ancak impara-tor teklifi yine reddetti. Bunun üzerine Mehmed 24 Ma-yıs’ta ayın 29’unda karadan ve denizden büyük bir saldırıyapacağını duyurdu.[44]

Son saldırı hazırlıklarını Zağanos Paşa düzenledi.[45] Os-manlı ordusu 29 Mayıs’ın ilk saatlerinde taarruza başladı.Osmanlılar son taarruzu üç dalga halinde gerçekleştirdi-ler. İlk iki saat boyunca başıbozuklar surlara saldırdılar,ardından Anadolu birlikleri onların yerini aldı. Son ola-rak öldürücü darbeyi vurmak üzere yeniçeriler devreyegirdi. Bu sırada yaralanan Giustiniani'nin savaş alanın-dan ayrılması şehri savunanların arasında büyük moralbozukluğuna neden oldu. Nihayet sabah saatlerinde Os-manlı askerleri “Kerkoporta” adlı kapıdan içeri girmeyibaşardılar ve kapının üzerindeki burca Osmanlı sanca-ğını diktiler.[43] Mehmed fethin ilk günü öğleden sonraşehre girdi. Ayasofya’ya giderek namaz kıldı ve min-baʿd(bundan sonra) tahtım İstanbul'dur[46] diye buyurdu.[45]

Şehir zorla alınmıştı, bu yüzden dinî hukuka göre yağ-malanabilirdi. Yağma üç gün sürdü. İmparator Konstanti-nos’un akıbeti meçhuldür. Kimi kaynaklar cesedinin bu-lunamadığını söylerken, Babinger gibi bazı tarihçiler im-paratorun cesedinin mor ayakkabılarından teşhis edildi-ğini yazar. Alphonse Lamartine eserinde imparatorun ce-sedinin bulunduğunu ve Fatih'in Konstantin için Hristi-yan usulü cenaze töreni düzenlediğini belirtir.[47] ŞehzadeOrhan ise keşiş kılığında şehri terketmeye çalışırken ya-kalanıp idam edildi.[48][49]

Fatih şehrin ticaret merkezi olan Galata’dan kaçmış olanRumların ve Cenevizlilerin dönmesini sağladı. Rum Pat-rikhanesi’nin yeniden açılmasına izin verdi; ayrıca birYahudi hahambaşlığı ile bir Ermeni Patrikhanesi kurdur-du. II. Mehmed İstanbul’u, farklı dinlerden insanların birarada yaşadığı, ticaret ve kültür merkezi olan bir başkentyapmayı amaçladı.

6 Yeni başkentin kurulması

Fethin hemen ardından Mehmed şehrin onarımına başla-dı. Amacı Doğu Roma’yı yıkmak değil onu Osmanlı ya-pısı içinde diriltmekti. Kuracağı imparatorluk bir İslâmdevleti olmakla birlikte Doğu Roma gibi kozmopolit biryapıya sahip olacaktı.Fatih, Rum Ortodoks Patrikhanesi, Ermeni Patrikhane-si ve Yahudi hahambaşı bulunmasına izin verdi. 6 Ocak1454’te Yorgo Skolaris'i yeni Ortodoks patriği olarak ata-dı. Ayasofya camiye çevrildiğinden Patrikliğe resmî ma-kam yeri olarak Havariyun Kilisesi verildi. Şehirdeki Ya-hudilerin hahambaşı olarak Moşe Kapsali atadı. 1461 yı-lında ise Bursa Psikoposu Hovakim İstanbul Ermeni Pat-riği olarak atandı.Mehmed Theodosius Forumu’nun olduğu yerde ilksarayının inşasını başlattı. Daha sonraki yıllarda iseSarayburnu’nda Topkapı Sarayı’nı inşa ettirdi.

6 8 YENİ FETİHLER

Fatih’in İstanbul Ortodoks Patrikhanesi lideri II. Gennadios ilegörüşmesini betimleyen bir tablo, 1454

7 Çandarlı Halil Paşa’nın idamı

Fatih, ilk tahta geçtiğinde ve İstanbul’un fethi sırasındasergilediği tutumlar nedeniyle, Çandarlı Halil Paşa’yı 10Temmuz 1453 tarihinde Edirne'de idam ettirdi. Bazı kay-naklara göre Çandarlı Fatih'i sabırsız ve deneyimsiz bu-luyordu. Bu olay ile Fatih otoritesini pekiştirmiş oldu veherkes genç hakana boyun eğdi.[50]

Çandarlı Halil Paşa fetihten sonra idamına giden süreçteYedikule’de Altın Kapı’da kırk gün hapis edildi. 10 Tem-muz’da gözlerine mil çekildi ve daha sonra idam edildi.Boyun eğeceği yerde Hakan’a dik baktığı iddia edilir. Da-ha sonra oğlu İbrahim Paşa tarafından İznik’e götürülüptürbesine gömüldü. Çandarlı Halil Paşa, idam edilen ilkOsmanlı sadrazamıdır.

8 Yeni fetihler

İstanbul’un fethinden sonra Osmanlılara bağlılığını bildi-ren ve ele geçirdiği bazı kaleleri geri veren Sırplar, Ma-carlar ile iş birliği yaparak yeniden düşmanlıklarını gös-termeye başlamışlardı. Bunun üzerine 1454 −1457 ara-sında üç kez peşpeşe Sırbistan’a sefer düzenlendi. Belgraddışındaki bütün Sırp toprakları ele geçirildi.Sırp Kralı Bronkoviç’in ölümüyle başlayan taht mücade-lelerinden faydalanan Osmanlılar, Sırpları vergiye bağ-ladılar. Taht kavgalarının yeniden alevlenmesi üzerine,

Belgrad Savaşı (Macaristan'da: Nándorfehérvár) 1456. Hüner-name 1584

Mora seferinde bulunan Fatih, Sırp meselesine son veril-mesini emretti. Mahmud Paşa, 1459’da başkentleri Se-mendire’yi ele geçirilerek Semendire Sancakbeyliği’nioluşturdu. Böylece Sırbistan’da 350 yıl sürecek Osmanlıhâkimiyeti başlamış oldu.İstanbul’un fethinden sonra Bizans İmparatoru XII. Kons-tantin’in oğulları, rakipleri Kantakuzen ailesine karşı Mo-ra’da, Osmanlıların yardımını istemişlerdi. TurahanoğluÖmer Bey, akıncıları ile duruma müdahale etti ve muha-lifler bertaraf edildi. Fakat bu sefer iki kardeş arasındamücadele başlamıştı. Bölge ülkelerinin Mora'yı istilâ ni-yetlerini bilen Fatih 1458’de harekete geçti. Korent’i elegeçiren Fatih, Mora’nın bir kısmını merkeze bağlayarak,burada bir sancak oluşturdu. Atina ve diğer bölgeler iseOsmanlı yönetimini kabul etti. Kardeşi Dimitrios’a karşıArnavutların desteğini alan Tomas’ın Osmanlılarla yapı-lan anlaşmayı bozması üzerine 2.kez Mora’ya sefer dü-zenlendi. Tomas, Papa’nın yanına kaçmak zorunda kaldı.Bölgeye çok sayıda Türk yerleştirildi. Venedikliler böl-ge halkını Osmanlılara karşı ayaklandırmaya çalışıyorlar-dı. Ancak bunda başarı kazanamayan Venedik, Osmanlı

8.1 Bosna-Hersek seferleri ve Bosnalıların Müslüman oluşu 7

kuvvetleri tarafından bozguna uğratıldı (1465).Fatih Sultan Mehmet 1477’de Kırım Hanlığı’nı OsmanlıDevleti’nin egemenliği altına aldı. Candaroğulları’nınelindeki Sinop’u aldı.Cenevizlilerin önemli üslerinden Amasra’yı aldı. 1479’dabir antlaşma yaparak Venedik'le 16 yıllık savaşa sonaverdi. Venedik Arnavutluk’taki kaleleri Osmanlılara bı-raktı, karşılığında Mora’daki bazı iskelelerden yararlan-ma hakkı elde etti. Fatih Venedik’le anlaşmaya varın-ca, İtalya’nın öteki önemli kent devletlerine savaş açtı.1480’de İtalya’nın güneyindeki Otranto limanını ele ge-çirdi. Otranto, Roma’ya giden yolda bir köprübaşı olduğuiçin bu olay Avrupa’da büyük yankı uyandırdı.

8.1 Bosna-Hersek seferleri ve BosnalılarınMüslüman oluşu

II. Mehmed'i gül koklarken tasvir eden minyatür. Nakkaş SinanBey'in eseridir.[51]

Osmanlılara vergi yoluyla bağlı olan Bosna Kralının, an-laşmalara riayet etmemesi üzerine Üsküp’ten hareketegeçen Fatih, Sadrazam Mahmud Paşa ve TurahanoğluÖmer Bey’e Bosna’nın tamamen fethedilmesi emrini ver-mişti. 1463 yılındaki seferle Bosna Kralı Osmanlı hâki-miyetini yeniden tanıdı. Ancak şeyhülislamın da fetvasıy-la sonra öldürüldü ve bu topraklarda Bosna Sancakbeyli-ği oluşturuldu. Fakat ordunun İstanbul'a dönmesi üzerineaynı yıl, Macar kralı Bosna’ya girdi.

İkinci kez düzenlenen seferle Osmanlılar, Yayçe dışın-daki bütün kale ve şehirleri yeniden ele geçirdiler. Bos-na seferleri esnasında Hersek Kralı Stefan da ülkesininbir kısım toprağının Osmanlılara doğrudan bağlanmasışartıyla tahtında bırakılmıştı. Ancak 1483 yılında Her-sek tamamen Osmanlı toprağı hâline gelecektir. Fatih,Bosna'yı Osmanlı topraklarına kattığı zaman “Bogomil”mezhebindeki Bosnalılara çok iyi davranmıştı. Hem Ka-tolik hem de Ortodoksların kendi kiliselerine almak içinbaskı yaptıkları Bogomiller bu sebeple Osmanlı yöneti-mine sıcak bakmışlar ve kendilerine sağlanan din ve vic-dan hürriyetinden etkilenerek zamanla Müslüman olmuş-lardı. Bu Müslüman Bosnalılara “Boşnak” denilmektedir.Fatih devrinde Osmanlıların karada en güçlü komşusu verakibi Macarlar, denizde ise Venedik idi. Macarlar bu dö-nemde tek başlarına Osmanlılarla baş edemeyeceklerinibildiğinden, doğrudan bir savaşı göze alamamış, Fatih detabiî sınır olan Tuna’yı geçmeyi düşünmemiştir. Ancakakıncılar vasıtasıyla, Macaristan’a güvenliğin sağlanma-sına yönelik yüzlerce başarılı akın düzenlenmiştir. KezaVenedik Cumhuriyeti de Osmanlılarla doğrudan karşılaş-maktansa Balkanlardaki diğer devletleri kışkırtmayı yeğtutmuştur. Güçlü donanmasıylaMora ve Ege’deki adalarasahip olmak isteyen Venedik, Osmanlılar karşısında iste-diği sonucu alamamış, aksine pek çok ada ve kıyı kaleleriOsmanlıların eline geçmiştir. Fatih’in Bosna Fransis-kanları’nın özgürlüğü ile ilgili fermanı:

“Ben, Sultan II. Mehmed Han,

bundan böyle bütün Dünya'ya ilân ediyo-rum ki,

Bosna Fransiskanları bu ferman ile benimkorumam altındadır. Ve emrediyorum ki:

Kimse bu insanlara veya kiliselerine zararvermeyecek!

Devletimde barış içinde yaşayacaklar.Göçmen haline gelmiş bu insanlar, güvende veözgür olacaklar.

Devletim sınırları içerisinde olan manastır-larına geri dönebilirler.

Devletimden hiçbir önemli kimse, vezirler,kâtipler veya hizmetkârlar onların izzetlerinikıracak ya da onlara zarar verecek bir şey yap-mayacaklar!

Kimse onlara hakaret etmeyecek, tehlike-ye atmayacak ya da kendilerine veya mallarınaveya kiliselerine saldırmayacak!

Ayrıca, bu insanların kendi memleketlerin-den getirdikleri şeyler ve kimseler de aynı hak-lara sahiptir...

8 9 YENİLİKLERİ VE KANUNNAMELERİ

Bu fermanı buyurarak, gökleri ve yeri yara-tan Allah’ın ve onun Resûlünün ve ondan önce-ki 124,000 peygamberlerin adına kılıcım üze-rine yemin ederim ki; hiçbir vatandaşım bu fer-manın aksine hareket etmeyecek!"

8.2 Eflak ve Boğdan seferleri

II. Mehmed'i tasvir eden minyatür.

Yıldırım Bayezid zamanında vergiye bağlanan EflâkPrensliği’nin başına Fatih tarafından III. Vlad (Kazık-lı Voyvoda) getirilmişti.(1456) Osmanlılara bağlı görü-nen Vlad aslında gizliden gizliye düşmanlık ediyordu.Vlad’ın Fatih’in elçilerini kazığa oturtarak öldürmesi üze-rine 1462 yılında Fatih, Eflak’a bir sefer düzenledi. Boğ-dan’dan da yardım alan Osmanlı kuvvetleri Voyvoda'yıuzun süre takip etti. Neticede, sığındığı Macarların, Os-manlılarla yaptığı anlaşma üzerine Vlad’ı esir etmeleri ilemesele çözüldü. Fatih voyvodalığa Radul'u getirdi ve Ef-lâk bir Osmanlı eyaleti hâline geldi.1455’ten itibaren Osmanlı Hâkimiyetini tanıyan BoğdanPrensliği’nin Kefe'nin fethinden sonra izlediği düşmancasiyaset üzerine Osmanlı kuvvetleri 1475 yılında RacovaSavaşında yenilmesine rağmen 1476'da Boğdan'a girdi.Fatih'in bizzat başında olduğuOsmanlı kuvvetleri Boğdanordusunu büyük bir bozguna uğrattı. Böylece Boğdan dayeniden Osmanlı hâkimiyetini tanımış oldu. Kesik başı II.Mehmed'e teslim edilen Kazıklı Voyvoda'nın mezarınınyeri bilinmemektedir.

8.3 Arnavutluk seferleri

Fatih Sultan Mehmet ile aynı sarayda yetişen ve sonra pa-palık ve Napoli Krallığının desteği ile harekete geçen Ar-navutluk hâkimi İskender Bey, vurkaç taktiği ile Osmanlıkuvvetlerine baskınlar düzenlemekteydi. Bunun üzerineFatih, bizzat sefere çıkmaya karar verdi. 1465 yılında ger-çekleşen I. seferde, İlbasan Kalesi’ni yaptırıp, içine askeryerleştiren Fatih, Balaban Paşa'yı bölge için görevlendi-rerek, geri döndü. Ancak, Papa ve diğer devletlerden al-dığı kuvvetlerle Türklere saldıran İskender Bey, BalabanPaşa’yı şehit etti ve İlbasan kalesi’ni kuşattı. Bunun üze-rine Fatih II. Arnavutluk Seferine çıktı (1467). Ele geçi-rilen topraklarda yeni garnizonlar oluşturuldu. Bu sıradaİskender Bey ölmüş ve yerine oğlu Gjon Kastrioti II geç-mişti. Fatih başlattığı 3. Arnavutluk seferinde Arnavutla-rın elinde kalmış olan Kroya ve İşkodra kuşatıldı. 1479’daArnavutluk da bir Osmanlı vilayeti durumuna geldi.

8.4 Trabzon Rum Devleti’nin yıkılışı

1461’de Pontus Devleti'nin (Trabzon İmparatorluğu) baş-kenti Trabzon’u ele geçirdi ve bu devletin varlığına sonverdi. 1462’de yeniden Rumeli seferine çıktı. Eflâk’ı Os-manlı Devleti'ne bağladı ve 1463'te Bosna'yı tamamen elegeçirdi. Aynı yıl Ege Denizi’ndeki Midilli Adası'nı alın-ca Venedikliler’le arası açıldı. Bu olay, 1479’a kadar sü-recek olan savaşın da başlangıcı oldu. Fatih'in Ege'de fet-hettiği adalar; Taşoz, Eğriboz, Limni, Semadirek, İmroz,Midilli ve Tenedos’dur. 1465’te Hersek’in büyük bölümü-nü, 1466'da da Arnavutluk’taki bazı kaleleri fethetti.

8.5 Fatih’e karşı Karamanoğulları ve Ak-koyunlular ittifakı

Osmanlı Devleti'nin gelişen bu gücü karşısındaKaramanoğulları, Doğu Anadolu'daki Akkoyunlular’laittifak kurdu.Fatih, 1466’da yeni bir Anadolu seferine çıktı. Karama-noğullarının başkenti Konya’yı ele geçirdi. Ama İstan-bul'a dönünce Karamanoğulları, Osmanlılara geçen yer-leri geri aldılar. Sonradan sadrazam olacak olan GedikAhmed Paşa 1471’de Karamanoğullarını bir kez daha ye-nilgiye uğrattı. Akkoyunlular, Karamanoğullarını destek-lemeye devam ettiler. 11 Ağustos 1473’te Otlukbeli Sa-vaşı’nda Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan’ı ağır bir ye-nilgiye uğrattı. Ertesi yıl da Karamanoğulları Beyliği'nitamamen ortadan kaldırdı.

9 Yenilikleri ve kanunnameleri

Fatih, askeri başarılarla Osmanlı Devleti’ni büyük bir im-paratorluğa dönüştürdü. Bilime, tarihe ve felsefeye özel

9

II. Mehmed'in Bertoldo di Giovanni tarafından yapılmış birbronz madalyonu, 1480.

ilgi gösterdi. Türkçeden başka Arapça, Farsça, Latinceve Yunanca kitaplardan oluşan özel bir kütüphanesi var-dı. Avni takma adıyla şiirler yazdı. Şiirleri Fatih Divanı(1944), Fatih’in Şiirleri (1946), Fatih ve Şiirleri (1959)gibi adlar altında basıldı. Bilim adamlarını ve edebiyat-çıları destekleyen Fatih, nesir ustası Sinan Paşa ile şa-ir Ahmed Paşa’yı vezirliğe kadar yükseltti. Ünlü mate-matikçi ve astronomi bilgini Ali Kuşçu’nun İstanbul’dakalmasını sağladı. Fatih, İtalyan ressam Gentile Bellini’yi1479’da İstanbul’a getirterek resimlerini yaptırdı.Fatih, Osmanlı Devleti’ne düzenli ve sürekli bir yapı ka-zandırmak için önemli düzenlemeler yaptı. Yönetim, ma-liye ve hukuk alanında koyduğu kuralları içeren Fatih Ka-nunnamesi, sonraki dönemde de yürürlükte kaldı. Bu ka-nunname, tahta çıkan padişaha devletin geleceği (nizâm-ıâlem) için kardeşlerini öldürme hakkı veriyordu.[52] Fa-tih’in Osmanlı devlet düzenine ilişkin temel ilkelerin pekçoğu, Tanzimat dönemine kadar geçerliliğini korudu. Fa-tih’in saltanatı döneminde Osmanlı ülkesinde 500'denfazla mimari yapı yapıldı. Onun adına yapılan en önemliyapı, İstanbul'da bir cami ile medrese, kitaplık, imaretha-ne (aşevi), darüşşifa (hastane), hamam, kervansaray gibibirimleri kapsayan Fatih Külliyesi’dir.

10 Eğitim ve kültür

Fatih Sultan Mehmet'in tarihteki en önemli yanlarındanbirisi de eğitime verdiği önem olmuştur. Üniversite an-lamında Osmanlı tarihinde ve dünya tarihinde bilinenen eski eğitim kurumlarından olan Sahn-ı Seman’ı kur-muştur. Sahn-i Seman İstanbul’un ilk Türk yükseköğre-tim kurumudur. Sahn-ı Seman medreseleri Fatih Külli-yesi içindeki en yüksek düzeyli medreseler idiler. Sahn-ıSemân’ın eğitim müfredatının hazırlayıcılarından biri ça-ğın önemli bilim adamı Ali Kuşçu’dur. Medreselerde AliKuşçu tarafından düzenlenen bir okutma planının olduğu,hatta bunun “Kânûnnâme” şeklinde yapıldığı bilinmeklebirlikte, bugüne kadar incelemesi yapılan Osmanlı arşiv

belgeleri arasında ele geçirilememiştir. Bu kanunname-nin aslının 1918 yılında külliyede çıkan yangınla yok ol-ması da olasıdır. Sahn-ı Semân, Kanuni tarafından açılanSüleymaniye Medreseleri zamanına kadar nakli ve ak-li bilimlerde öğrenci yetiştirmekteydi. Kanuni devrindebu medreseler şer’î ilimler ihtisası yapılan medreseler ol-muşlar, Süleymaniye Medreseleri de aklî ilimlerin ihtisasyeri olmuştur.Ali Kuşçu, Fatih tarafından astronomi eğitimi içinSemerkant'a gönderilmiş ve daha sonra 1570’teTakiyuddin tarafından Tophane’de kurulacak gözleme-vinin ilk çalışmalarını yapmıştır.

11 Ölümü

II. Mehmed vefat ettiğinde Osmanlı sınırları(1481)

Fatih 1481’de, Anadolu’ya doğru yeni bir sefere çıktı.Ama daha yolun başında hastalandı ve 3 Mayıs 1481’deGebze yakınlarındaki Hünkar Çayırı'ndaki ordugâhındaöldü. Gut hastalığından öldüğü sanılmakla birlikte, ze-hirlendiği de rivayet edilir. Fatih öldükten sonra vefatısaklandı. Padişahın hamam ihtiyacı var denilerek gizlicecenazesi saraya getirildi. O sırada Şehzade Bayezid'e veŞehzade Cem'e ulak gönderildi. O sırada asker Fatih'inöldüğünü öğrenip İstanbul'a gelip büyük bir anarşi baş-ladı. Karamanlı Mehmed Paşa Cem taraftarı olduğu içinidam edildi. Her taraf yağmalanmaya başladı. Gayrimüs-lim tüccarların evlerine ve dükkanlarına saldırıldı. O ara-da herkes kendi taraftarını tahta çıkarmak için uğraşır-ken Fatih'in cenazesi sarayda karanlık bir odada unutul-du. Baltacılar kethüdası Kasım isimli bir kişinin II. Baye-zid'e yazdığı mektupta sarayda cenazenin yanına gittiğin-de 3 gün 3 gece üzerine mum yanmadığını, cesedin ko-kusundan yanına zor varıldığını söyler. Daha sonra tahnitustasıyla beraber iç organları çıkarılmış ceset tahnit edil-miş. Cesedi tahnit edebilmek için elbiselerinin çıkarılma-sı gerekiyordu. Lakin mevsimin sıcak olması dolayısıylaceset bozulduğu için elbise cesede yapışmıştı. Bu yüzdensol kolunun üzerinden elbise kesildi ve tahnit edildi. Ke-sik elbise bugün hale Topkapı Sarayı'ndadır. II. Bayezidpayitahta gelene kadar o şekilde bekletilmiş. Ölümünden

10 13 AİLESİ

sonra oğlu Bayezid tahta çıktı. Fatih Camii’ndeki türbe-sinde yatmaktadır. Seferi nereye düzenlediği tam olarakbilinmemektedir. Zira Fatih bu bilgiyi seferin güvenliğiaçısından çok gizli tutuyor ve kimseye söylemiyordu. An-cak tarihçiler seferinMısır’a ya da Roma’ya (Papalık) ola-cağı yönünde tahminler yürütmektedir. Ama başka kitap-lar ve tarihçiler ise farklı yerlere fetih düzenleyeceği gö-rüşündeydi. Birlikleri Üsküdar’da topladığı ve hazırlıkla-rı başlattığı için seferin İtalya’ya olma olasılığı günümüztarihçileri tarafından makul bulunmamaktadır.

12 Eğitim Hayatı

Türkiye Cumhuriyeti'nde ilk ve tek padişah resminin yer aldığı1000 lira (1986-1992)

Fatih Sultan Mehmet çocukluğundan itibaren yoğun birİslami ve ilmi eğitim aldı. Kendisinden önceki altı pa-dişah gibi o da askeri hususlarda bilgi ve tekniğe sa-hipti. Fatih Sultan Mehmet, birçok tarihçi tarafındanbirRönesans hükümdarı olarak tanımlanmaktadır.[53] Fa-tih, İtalya ve İtalyan kültürünü tanıyan nadir bir doğuhükümdarıydı.[54] Sultan Mehmed'in yanında bulundur-duğu Rum tarihçi Kritvulos, onun kendi anadili olanOsmanlı Türkçesi dışında Arapça, Farsça, İbranice, Kel-danice, Slavca, İtalyanca, Yunanca ve Latince bildiğiniifade etmektedir.[55] Fatih'in özellikle İstanbul'un fethin-den sonra zengin bir kütüphanesi vardı ve binlerce ciltlikkitaba sahipti. Antik tarihe meraklı olan padişah, Pulu-tarque'nin Geographia isimli eserini Yunanca'dan Türk-çeye çevirerek coğrafi bilimlere olan ilgisini göstermiş-tir. Fatih'in sarayında Yunanca ve İtalyanca bilen iki ka-tip bulunuyor ve padişaha eskiçağ tarihiyle ilgili bilgi-ler veriyordu. Mitolojiyle ilgilenen Fatih, Homeros'unmeşhur İlyada Destanı'nın kopyasını hazırlatmıştı.[56] Fa-tih'in yanında bulunan İtalyan nedimesi ona Antik Yuna-nistan'daki düşünürlerin ve Romalı tarihçilerin eserleriniokutmuştu. Fatih papaların, imparatorların, Fransa kral-larının, Büyük İskender'in Lombardların vekayinamele-rini okumuştu.[15] Bizanslı aydın Gregorios Phrantezes,Fatih'in Büyük İskender, Roma imparatoru Augustus, Bi-zans imparatoru Büyük Konstantin ve Theodosios gibişahsiyetlere karşı hayranlık beslediğini söyler.[57] Ayrı-ca Fatih ateşli silahlara karşı yoğun ilgi göstermiş, ta-rihteki ilk havan topu olduğu bilinen şahinin çizimlerinibizzat kendisi yapmıştır. Divan edebiyatında Fatih Sul-tan Mehmet, Avnimahlasıyla şiirler yazmıştır. Yine padi-

şah, huzurunda felsefi tartışmalar yaptırıyordu. Ali Kuş-çu, Georgios Trapezuntios ve Hocazade gibi devrin bü-yük zekalarını korumuş, Hristiyan bilim adamları ve sa-natkarları sarayına davet etmiş, onlara iltifat ve ikram-larda bulunmuştur. Fatih ayrıca İtalyan ressam GentileBellini'ye kendi hususi resmi olmak üzere çeşitli portre-ler ve heykeller yaptırmıştır. Hristiyanlığı yakından ta-nımak isteyen Fatih, İstanbul Ortodoks Kilisesine pat-rik olarak atadığı Gennadios ile Hristiyanlık akaidi üze-rine müzakereye girişmiş ve bu müzakerenin yazılması-nı istemişti. (Gennadios İtikadnamesi) Hatta bu durumAvrupa'da Fatih'in Hristiyanlığa meylettiği şeklinde yo-rumlanmış ve Papa II. Pius padişahı Hristiyanlığa daveteden bir mektup kaleme almıştı.[58] Tarihçi İlber Ortaylıbu konuyla ilgili olarak Fatih'in şüphesiz itikadı olduğu-nu fakat sofu derecesinde koyu bir Müslüman olmadığınıbelirtmiştir.[59]

13 Ailesi

13.1 Eşleri

1. Emine Gül-Bahar Hatun - II. Bayezid ileAkkoyunlulara gelin giden Gevherhan Sultan'ınannesidir.

2. Helene Hatun - Mora Despotu olan Demetrus’un kı-zıdır.

3. Alexias Hatun - Bizans prenseslerindendir.

4. Gülşah Hatun - Karamanoğulları Beyliği’nden İb-rahim Bey’in kızı, Karaman Sancakbeyi ŞehzadeMustafa' nın annesidir.[60]

5. Sitti Mükrime Hatun - Dulkadiroğlu SüleymanBey’in kızı.

6. Çiçek Hatun - Türkmen Beyi kızı, Cem Sultan’ınannesidir.

7. Anna Hatun - Trabzon İmparatoru’nun kızıdır. Ev-lilikleri kısa sürmüştür.

13.2 Erkek çocukları

1. II. Bayezid

2. Mustafa

3. Cem Sultan

13.3 Kız çocukları

1. Gevher Sultan. Akkoyunlu Uzun Hasan’ın oğluUğurlu Mehmet Bey ile evlendi.

11

14 Notlar

• İslam Peygamberi Muhammed, İstanbul’un fethimevzuunda, İstanbul mutlaka fetholunacaktır. Onufetheden komutan ne güzel komutan, onu fethedenasker ne güzel askerdir demiştir.[61] Fatih bu mev-kiye ulaşabilmek için çok çaba sarfetmiştir. Bir sö-zünde Ya ben İstanbul'u alırım, ya İstanbul beni de-miştir.

15 Popüler kültürde II. Mehmed

• Ahmet Ümit’in Sultanı Öldürmek adlı romanı, Fa-tih'in kişilik yapısı, psikolojik durumu ve şüpheliölümü üzerine yoğunlaşmaktadır.

• Nedim Gürsel’in Boğazkesen romanı İstanbul'unfethini konu almaktadır.

• 1997 yapımı “Kuşatma Altında Aşk” filmi, İstan-bul’un fethini arka planda kullanmaktadır.

• Ahmet Almaz’ın Fatih Sultan Mehmed Nasıl Öldü-rüldü? isimli kitabında Fatih’in ölümü ile ilgili bazıiddialar değerlendirilmektedir.

• Yazar Turan Oflazoğlu’nun “Bizans Düştü Fatih” adlıoyununda İstanbul’un fethi anlatılmaktadır.

• Yazar Beyazıt Akman’ın “Dünyanın İlk Günü " adlıromanında İstanbul’un fethi anlatılmaktadır.

• Yazar Okay Tiryakioğlu’da Kuşatma 1453 romanın-da, İstanbul’un fethinin ve fatihinin öyküsünü sürük-leyici bir kurgu ve zengin tarihsel verilerle anlat-maktadır.

• Fetih 1453, 2009 yapımı Faruk Aksoy filmidir.Bu film II. Mehmed'in İstanbul'un fethi'ni an-latmaktadır. Filmde II. Mehmed'i Devrim Evincanlandırmıştır.[62]

• Fatih adlı dizi 2013 yapımı. II Mehmed'i MehmetAkif Alakurt canlandırmıştır.

• Osmanlı Tokadı adlı dizi 2013 yapımı. II. Mehmed'iİsmail Hacıoğlu canlandırmıştır.

16 Mirası

İstanbul Boğazı üzerinde Fatih’in anısına inşa edilen FatihSultan Mehmet Köprüsü 3 Temmuz 1988'de kullanı-ma açılmıştır.[63] İstanbul'un Fatih ilçesindeki Fatih Par-kı'nda II. Mehmed'in bir heykeli bulunmaktadır.

İstanbul'un Fatih ilçesindeki Fatih Parkı'nda yer alan II.MehmedHeykeli.

17 Kaynakça• Babinger, Franz (2003). Fatih Sultan Mehmed ve

Zamanı. İstanbul: Oğlak Yayınevi. ISBN 975-329-417-4.

• Gazavât-ı Sultân Murâd b. Mehemmed Hân (2 bas.).Ankara: Türk Tarih Kurumu. 1989. ISBN 975-16-0153-3.

• Gökbilgin, Tayyip (1993). “Osmanlı-Macar Müca-deleleri Esnasına Edirne”. Edirne (2 bas.). Ankara:Türk Tarih Kurumu. ISBN 975-16-0562-8.

• İnalcık, Halil (1995). Fatih Devri Üzerinde Tetkiklerve Vesikalar I. Ankara: Türk Tarih Kurumu. ISBN975-16-0749-3.

• İnalcık, Halil (2008). Osmanlı İmparatorluğu Kla-sik Çağ (1300-1600). İstanbul: Yapı Kredi Yayınla-rı. ISBN 978-975-08-0588-7.

• Kinross, Lord (1977). The Ottoman Centuries. İstan-bul: Sander Kitabevi. ISBN 0-224-01379-8.

• Nicol, Donald M. (1999). Bizans’ın Son Yüzyılları(1261-1453). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.ISBN 975-333-096-0.

[1] Ahmed Refik (Fatih ve Fetih)

[2] Büyük Türk (Nicolae Jorga)

[3] Fabricius, Johann Albert, Bibliotheca Graeca, 6. cilt, Mic-hagan Üniversitesi,1726, ss. 731-732

[4] Babinger, Mehmed der Eroberer, Piper Kitabevi, Münih1987, ss. 8

[5] s.347

12 17 KAYNAKÇA

[6] Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press,2003, “Middle Ages” maddesi

[7] İpşirli, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi “Os-manlılar′da Lakap” maddesi.

[8] İlber Ortaylı Köşe Yazısı

[9] İnalcık, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, “Meh-med II” maddesi.

[10] Kinross, Lord (1977). The Ottoman Centuries. İstanbul:Sander Kitabevi. ISBN 0-224-01379-8 s.87.

[11] Babinger, Franz (2003). Fatih Sultan Mehmed ve Zamanı.İstanbul: Oğlak Yayınevi. ISBN 975-329-417-4 s.30-31.

[12] Kinross, Lord a.g.e. s.95

[13] CNN Turk Eğrisi Doğrusu, 17.02.2012, dk: 19:59

[14] Topkapı Sarayı Müzesi Arşiv, İstanbul

[15] Afyoncu, Erhan (Truva'nın İntikamı)

[16] İnalcık, Halil (1995) Fatih Devri Üzerinde Tetkikler ve Ve-sikalar I s.56-57

[17] Babinger, Franz a.g.e s.40-41

[18] İnalcık, Halil (1995) a.g.e. s.35-38

[19] İnalcık, Halil (2008), Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ(1300-1600) s.27

[20] İnalcik, Halil (1995) a.g.e. s.61-67

[21] Gazavâtnâme s.36

[22] Tarihçi Babinger bu dönemde Mehmed’in yalnızcaRumeli’nin saltanat naibi olduğunu ve ancak Varna Sava-şı’nın ardından 1444 sonlarında ya da 1445 başında tahtaçıktığını yazar. Babinger, Franz, a.g.e. s.47, 55

[23] İnalcık, Halil (1960)Fatih Sultan Mehmed (1432-1481)ve Zamanı

[24] Fatih'in yaktığı Matrix Tarikatı

[25] Emre Kongar, Tarihimizle Yüzleşmek, Remzi Kitabevi,s.59.

[26] Babinger, Franz a.g.e. s.50-51

[27] Gökbilgin a.g.e. s.133

[28] İnalcık, Halil (2008), a.g.e. s.28

[29] İnalcık, Halil (1995) a.g.e. s.76-80

[30] İnalcık, Halil (2008) a.g.e. s.28

[31] Babinger, Franz a.g.e. s.59

[32] Babinger, Franz a.g'e s.62

[33] Kinross, Lord, a.g.e. s.93

[34] Babinger, Franz a.g.e. s.67

[35] Babinger, Franz a.g.e. s.68

[36] Babinger, Franz a.g.e. s.69

[37] Atilla Şahiner (2008). “Osmanlı Tarihi”. Lacivert Yayın-ları. s. s. 80.

[38] Babinger, Franz a.g.e. s.73-74

[39] İnalcık, Halil (2008) a.g.e. s.29

[40] Babinger, Franz a.g.e. s.77

[41] Nicol, Donald M. a.g.e. s.402-403

[42] Babinger, Franz a.g.e. s.82-84

[43] Kinross, Lord, a.g.e. s.100-101

[44] Babinger, Franz a.g.e. s.87-94

[45] İnalcık, Halil (2008) a.g.e. s.31

[46] bkz. Tursun Bey, Tarih-i Ebû ʾl-Feth:امراسنه و وزرا اّولاتختم بعد من که اتدی اعلان و اعلام قولارنه واستنبولدر / Evvelâ vüzerâ ve ümerâsına ve kullarınaiʿlâm ve iʿlân etdi ki min-baʿd tahtım İstanbuldur.

[47] Alphonse de Lamartine (Osmanlı Tarihi)

[48] Nicol, Donald M., a.g.e. s.418-420

[49] s.96-97

[50] Babinger, Franz a.g.e. s.103

[51] Özkan, Abdullah (Osmanlı Tarihi)

[52] Madde: اولا میسر سلطنت اولادمدن که کمسنیه هر ومناسبدر ایتمك قتل ایجون عالم نظام قرنداشلرین /ve her kimesneye ki evlādımdan salṭanat müyesser ola, ḳa-rındaşların niẓām-ı ʿālem içün ḳatl ėtmek münāsibdir.

[53] Taha Akyol - İlber Ortaylı, Timaş Yayınları, 2010, İstan-bul, Sayfa: 152-153.

[54] Osmanlıyı Yeniden Keşfetmek - İlber Ortaylı-TimaşYayınları−2006, syf:74

[55] Kritovulos’tan naklen İsmail Hakkı Uzunçarşılı, OsmanlıTarihi, C.II. s.149

[56] Meydan, Sinan (Son Truvalılar, syf.253)

[57] Babinger, Franz (Fatih Sultan Mehmet ve İtalya, s. 138)

[58] Afyoncu, Erhan (Truva'nın İntikamı syf.147)

[59] İlber Ortaylı ile Tarih, TRT2, dk:08:13

[60] Osmanlı Tarihi, II. Cilt, 10. baskı, sf: 108, Türk Tarih Ku-rumu Yayınları−2011, Ord. Prof. İsmail Hakkı Uzunçar-şılı

[61] Diyanet Aylık, sayı:125, s. 11

[62] IMDb.com

[63] Tarih'te Bugün 3 Temmuz | Fatih SultanMehmet Köprüsühizmete açıldı.(1988)

13

18 Metin ve görüntü kaynakları, yazarlar ve lisans

18.1 Metin• II. Mehmed Kaynak: https://tr.wikipedia.org/wiki/II._Mehmed?oldid=17491808 Katkıda bulunanlar: Kharoon, Alperen, Murtasa, Pi-nar, Dbl2010, Citrat, Lighterside, Eşref, Dbl2010bot, Fagus, Katpatuka, Spas, YurikBot, 1211799, Denisutku, Noumenon, Ugur Basak,Absar, İncelemeelemani, KuyumcuS, Flu, Guzelonlu, Fakara, Metal Militia, Mukaddime, Filanca, Renegade~trwiki, Silence~trwiki, Mu-hammet.alp, Fcn, Vikiyazar, Tembelejderha, İbrahimibis, Nosferatü, Tarih, Ogniem, Euthygenes, Khutuck, DeveDiKeNi, Dünya vatan-daşı, LandSCape, Tarkovsky, Kibele, SABOTAJ, Mskyrider, Delamorena, Cat, Dk~trwiki, Martianmister, Bödöŋtıl, Dreamer, Thijs!bot,Krkzn, JAnDbot, İbrahimsar, Gvnsglm, Stambouliote, CommonsDelinker, Abuk SABUK, Tema, Turkcekarakter, Hedda Gabler (eski),Mx11, Mach, Coolland, Çağatay, Düşünenadam, Tunca Can, Brecht, Evse, Darkhorn, Eldarion, VolkovBot, Maderibeyza, Elmacenderesi,TXiKiBoT, Etrüsk, Noctiluca, Kedikız, Kızıl Şaman, Gökhan, Levent, Sonsuza yuruyus, 2ulus, Ravages, LostMyMind, Gokhanyaz, Gen-çosmanlı, Havok~trwiki, Sakhalinio, SieBot, Vikiçizer, Celikoz, robot, Nom-deplume, Ersasul, Homonihilis, Idioma-bot, DeBRo,Yabancı, Dsmurat, Sağlamcı, Patirer, Yurekli74, Noyder, Mızrak, MrXenoquaten, Bambi'nin annesi, Sabri76, Gökçe Yörük, Nigthwalker,Rhn, Mehmetnba, Takabeg, Melihsen, Manco Capac, Mutezile, Umut.A, Canelleri, Yalhi, Cobija, Bekocan, Rpcky, Uygun çocuk, Alex-bot, Berkay0652, Miralaynazim, Kirkor, Çapasapı, Yücel bin yunus, VLparantez, BUR4K, Art.temporamandibular, Sayginer, Triancula,Myrat, Ertly, Eyke, Pvks543, SilvonenBot, Mavilalan, Kimse, Théoden, Goktr001, Amirobot, Luckas-bot, Superyetkin, Bekiroflaz, Dur-kin, Kudelski, Ibrahim Dede, Akhilleis, Szoszv, Merube 89, Txrazy, Mirada, Eniyikedi, Reality006, Olağan Şüpheli, Hanberke, Mirochi,Elhaykulu khan, Ülker sınmaz, Oğuzhan, Khutuck Bot, Abcdd, Melike bilge, Erhfb, Charismaniac, CnkALTDS, Ahmet5555, Xqbot, Ruh-sati, Brokendeath, İazak, Kafkasya Kartalı, Blcksprt, Hukukçu, Onurus1984, Halisgencer, Şeb, Jansay, RibotBOT, Osmanliyozi66, Noone,Kılıç46, Dr. Coal, Edgars2007, Rapsar, Cekli829, TobeBot, Türk Süvarisi, Taysin, Fatihinöztorunu, Azel Sevan, Kafiye Bir, Son kahra-man, Kanuni41, RedBot, Bermanya, Moha84, Koc61, Supermæn, Ykargin, Milesbroke, Uc kurusa bes kofteci, NKOzi, Reader7, TjBot,Rkmen, Aisopos11, FETİH1453, EmausBot, ZéroBot, Fbbekofb, YBot, Esc2003, ANADOLU, Erişim, Mf~trwiki, Metin can babahan,KumulBot, WikitanvirBot, Rdvnygt, Mjbmrbot, FoxBot, Bilgin furkan, AlpFatih, Movses-bot, Meteor46, Blake124, HaruNGs, Vitruvi-an, Uğurkent, AELEN, Mehmet55, Ahmet küçükuncular, Ullierlich, MerlIwBot, Bulaşık Süngeri, Soufle, Necatifatih, Erkistreet, Alpe-renGezer, MEOGLOBAL, SeyitA, MrBayhan, EMr KnG, Furkan12, Karahisar, Maurice Flesier, SiLveRLeaD, Kerem20, Burak.5508,Temel53, Kahve6, BSRF, ElphiBot, Muratero, Yavuz6, Muskid, ByDemir, E4024, Merve gürhan, Eaglepaw26, Karak1lc1k, Erkanboz,Peykbot, Aguzer, Filiban, Mr.Yaldız, OmerFarukDemir, Caglarctr, Bilogretmen28, Hsasx, Kırmızı renk, İnanco, Korku50, Beyazmavi,Yeni Üye, Doruk455, İbror2002, Mustafacagri, Meltemozgur, Ozi6767, Ahmetdnzdndr, Avukat06, Yekru, Bluejean7, Xjales, Veliban,Ozan akar, Mavrikant, Selwili, Ayrıntılı Bilgi, Fatih daşcı, Wladislaus Dragwlya, MASQUERADETR, Diyapazon, Tekemre, Selosmanlı,Okanfan, Akiftur, Tahtaciyik adamik, Arslanemil, Tarih8, Elvusmagnus, Guluve, Maclory65, Oğuzhan Taşçı, Emo0734, Wheremedone,Royalbabayev, Kanarya123, Turkuaz1419, Murat Efe Gölgeli, İdeolog21 ve Anonim: 938

18.2 Resimler• Dosya:1000_TL_reverse.jpg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/b2/1000_TL_reverse.jpg Lisans: CC BY-SA3.0 Katkıda bulunanlar: http://www.banknotes.it/Ricerca_03.asp?ID=340&Side=r Özgün yazarı: http://www.banknotes.it/Ricerca_03.asp?ID=340&Side=r

• Dosya:Battle_of_Varna_1444.PNG Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/6f/Battle_of_Varna_1444.PNG Li-sans: Public domain Katkıda bulunanlar: former image source www.pinakoteka.zascianek.pl; current image source [1] Özgün yazarı:Creator:Daroui Raid

• Dosya:Benjamin-Constant-The_Entry_of_Mahomet_II_into_Constantinople-1876.jpg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/7c/Benjamin-Constant-The_Entry_of_Mahomet_II_into_Constantinople-1876.jpg Lisans: Public domainKatkıda bulunanlar: Art Renewal Center Museum, image 10603. Özgün yazarı: Jean-Joseph Benjamin-Constant

• Dosya:Byzantine_Constantinople-en.png Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/bb/Byzantine_Constantinople-en.png Lisans: CC BY-SA 3.0 Katkıda bulunanlar: Yükleyenin kendi çalışması Özgün yazarı: Cplakidas

• Dosya:Byzantine_imperial_flag,_14th_century.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/f2/Byzantine_imperial_flag%2C_14th_century.svg Lisans: CC BY-SA 3.0 Katkıda bulunanlar: Yükleyenin kendi çalışması Özgün yazarı: Cplakidas

• Dosya:Commons-logo.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4a/Commons-logo.svg Lisans: Public domainKatkıda bulunanlar: This version created by Pumbaa, using a proper partial circle and SVG geometry features. (Former versions used to beslightly warped.) Özgün yazarı: SVG version was created by User:Grunt and cleaned up by 3247, based on the earlier PNG version, createdby Reidab.

• Dosya:Fatih_Sultan-Schwert.jpg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/69/Fatih_Sultan-Schwert.jpg Lisans:CC BY 2.5 Katkıda bulunanlar: Yükleyenin kendi çalışması Özgün yazarı: Nérostrateur

• Dosya:Gennadios_II_and_Mehmed_II.jpg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/11/Gennadios_II_and_Mehmed_II.jpg Lisans: Public domainKatkıda bulunanlar: Transferred from el.wikipedia; transferred to Commons byUser:MARKELLOSusing CommonsHelper.Özgün yazarı: 18th century Greek iconographer Original uploader was Kostisl at el.wikipedia

• Dosya:Hunername_accession_Mehmed_II.jpg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/11/Hunername_accession_Mehmed_II.jpg Lisans: Public domain Katkıda bulunanlar: Topkapi Palace Museum, Hazine 1523, Hüner-name Özgün yazarı:unknown ottoman Painter

• Dosya:Istanbul_-_Fortalesa_d'Europa.JPG Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/8f/Istanbul_-_Fortalesa_d%27Europa.JPG Lisans: CC BY-SA 3.0 Katkıda bulunanlar: Yükleyenin kendi çalışması Özgün yazarı: Josep Renalias

• Dosya:Kusatma_Zonaro.jpg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/70/Kusatma_Zonaro.jpg Lisans: Public do-main Katkıda bulunanlar: http://www.insecula.com/us/oeuvre/O0025021.html Özgün yazarı: Fausto Zonaro

• Dosya:Mehmed_II_(1432-1481).jpg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4f/Mehmed_II_%281432-1481%29.jpg Lisans: Public domain Katkıda bulunanlar: www.nga.gov : Home : Info Özgün yazarı: Bertoldo di Giovanni

14 18 METİN VE GÖRÜNTÜ KAYNAKLARI, YAZARLAR VE LİSANS

• Dosya:Mehmed_II_and_Serpent_Column.jpg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/0b/Mehmed_II_and_Serpent_Column.jpg Lisans: Public domain Katkıda bulunanlar: Miniature from the Hünername, Topkapi Palace Library. Online sourceÖzgün yazarı: Unknown 16th-century author

• Dosya:Memorial_of_Sultan_Mehmed_II_the_Conqueror,_Fatih_Park,_Istanbul.jpg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/a8/Memorial_of_Sultan_Mehmed_II_the_Conqueror%2C_Fatih_Park%2C_Istanbul.jpg Lisans: CC BY 3.0Katkıda bulunanlar: Yükleyenin kendi çalışması Özgün yazarı: Sandstein

• Dosya:Osmanli-nisani.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/2b/Osmanli-nisani.svg Lisans: Public domainKatkıda bulunanlar: Yükleyenin kendi çalışması Özgün yazarı: Juris Tiltins

• Dosya:Sarayi_Album_10a.jpg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/f3/Sarayi_Album_10a.jpg Lisans: Publicdomain Katkıda bulunanlar: Bilkent University Özgün yazarı: Sinan Bey

• Dosya:Sarayi_Album_145ba.jpg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d6/Sarayi_Album_145ba.jpg Lisans:Public domain Katkıda bulunanlar: Bilkent Üniversitesi Özgün yazarı: Bilinmiyor

• Dosya:Siege_of_Nándorfehérvár.jpg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/ff/Siege_of_N%C3%A1ndorfeh%C3%A9rv%C3%A1r.jpg Lisans: Public domain Katkıda bulunanlar: ? Özgün yazarı: ?

• Dosya:Territorial_changes_of_the_Ottoman_Empire_1481.jpg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/a9/Territorial_changes_of_the_Ottoman_Empire_1481.jpg Lisans: Public domain Katkıda bulunanlar: Yükleyenin kendi çalışması Özgünyazarı: Esemono

• Dosya:Tughra_of_Mehmed_II.JPG Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/f1/Tughra_of_Mehmed_II.JPG Li-sans: Public domain Katkıda bulunanlar:

• Egypt State Information Service: http://www.sis.gov.eg/PDF/Ar/History/0809000000000000210002.pdf Özgün yazarı: Unknown courtcalligrapher.

• Dosya:Zonaro_GatesofConst.jpg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/b6/Zonaro_GatesofConst.jpg Lisans:Public domain Katkıda bulunanlar: http://www.worldvisitguide.com/oeuvre/O0025022.html Özgün yazarı: Fausto Zonaro

18.3 İçerik lisans• Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0