içindekiler...2021/02/09 · yapılmış eşyalar, mezarlar vb. Çizili, sesli ve görüntülü kaynaklar: CD, film, fotoğraf, resim vb. 6.Tarihe yardımcı bilim dalları Coğrafya:

içindekiler

1.ÜNİTE TARİH VE ZAMAN

A. İNSANLIĞIN HAFIZASI TARİH (TARİH BİLİMİ)1.Tarihin Tanımı ................................................52.Tarih Biliminin Konusu .................................53.Tarih Biliminin Temel İlkeleri ve Özellikleri 54.Tarih Biliminin yöntemi................................55.Tarih Biliminin Kaynakları ............................66.Tarihe yardımcı bilim dalları .......................67.Tarihî Olaylara Bakış Açısı ...........................68.Tarih Biliminin Önemi ve Faydaları ............ 7B. ZAMAN VE İNSAN 1.Tarihin Dönemlendirilmesi ............................ 72.Yüzyılların (Asır) Hesaplanması .................. 73.Takvimlerin Ortaya Çıkışı ............................ 84 .Türk l e r i n Tar i h Boyunca Ku l l and ı ğ ı Takvimler .......................................................... 8a. 12 Hayvanlı Türk Takvimi ............................ 8b. Hicri Takvim ................................................. 8c. Celali Takvim ................................................. 8d. Rumi Takvim ................................................. 8e. Miladi Takvim................................................ 8

2. ÜNİTE İNSANLIĞIN İLK DÖNEMLERİ

A. İNSANLIĞIN İLK İZLERİ1 . İ l k İnsan lar ın Hayat Tarz ı ve Geç im Kaynaklar ......................................................... 102.Yerleşik İnsan ve Medeniyet ........................ 11a. Göbeklitepe (Şanlıurfa) .............................. 11b. Çatalhöyük (Konya) ..................................... 11c. Çayönü (Diyarbakır) .................................... 11ç. Konya -Akşehir .............................................. 11d. İstanbul-Yarımburgaz .................................. 11e. Antalya-Karain .............................................. 11B. SÖZLÜ KÜLTÜRC. TARİH ÖNCESİ DÖNEMLENDİRME1.Tarihin Dönemlendirilmesi ............................ 12Tarih Öncesi Devirler (Karanlık Çağlar) ........ 12Tarihi devirler .................................................. 121.Eski Taş (Paleolitik) Çağı ............................. 121.Bakır (Kalkolitik) Çağı .................................. 122.Orta Taş (Mezolotik) Çağı .......................... 122.Tunç Çağı ....................................................... 123.Yeni Taş (Neolitik) Çağı............................... 123.Demir Çağı .................................................... 12D. YAZININ GELİŞİMİ1.Yazılı Kültürün Başlaması ............................. 132.İlk Çağ’da Bilim ............................................. 13E. İLK ÇAĞ’DA BAŞLICA MEDENİYET HAVZALARI1.İran Medeniyeti .............................................. 14a. Medler (MÖ 625- MÖ 550) ....................... 14b. Persler (MÖ 550- MÖ 330) ...................... 142.Hint Medeniyeti ............................................ 143.Çin Medeniyeti .............................................. 144. Mezopotamya Medeniyetleri ................. 15a. Sümerler (M.Ö 4000-2350) ..................... 15b. Akadlar (M.Ö. 2350-2150) ......................... 15c. Babiller (M. Ö. 1800-478) .......................... 15c. Asurlular (MÖ. 2000-609)........................ 165. Yunan Medeniyeti ................................... 16a. Girit Medeniyeti .......................................... 16b. Miken Medeniyeti (Akalar) ........................ 16c. Yunan Medeniyeti ........................................ 166. Anadolu Medeniyetleri ............................. 17a. Hititler (M.Ö. 2000-1200) ........................ 17b. Frig Medeniyeti (M.Ö 800-676) ............... 17c. İyonlar (M.Ö 1000-546) ............................. 18ç. Urartular (M.Ö 900-600) ......................... 18

d. Lidya Medeniyeti (M.Ö. 687-547) ............. 18e.Anadolu ve Mezopotamya’nın uygun coğrafi şartlara sahip olmasının sonuçları ................ 187. Mısır Medeniyeti ......................................... 198. Doğu Akdeniz Medeniyeti ........................ 19a. Fenikeliler (Kenaniler) ................................ 19b. İbraniler ....................................................... 199. Hellenistik Medeniyeti .............................. 2010. Roma Medeniyeti ..................................... 20F. İNSAN VE GÖÇ1.Toplumların sosyal ve ekonomik aşamaları 212 . T o p l u l u k l a r ı n Y e n i C o ğ r a f y a l a r a Hareketleri ....................................................... 21a. Göçlerin nedenleri ....................................... 21b. Önemli Göçler ............................................. 213.İlk Çağ’ın Tüccar Toplulukları ....................22G. KABİLEDEN DEVLETE1. İlk Çağ Uygarlıklarında Devlet Anlayışı .....222. Yönetim Şekilleri ........................................223. İktidarın (Yöneticilerin) Meşruiyeti .........234. ..Coğrafi Yapı ve Ekonomik Hayatın Devlet Teşkilatlanmasına Etkisi ...............................235. .................................................Hukuk Anlayışı 246. ............................İlk Çağ’ın Önemli Kanunları 24

3. ÜNİTE ORTA ÇAĞ’DA DÜNYA

A. ORTA ÇAĞ’DA SİYASİ YAPILAR1.Orta Çağ’da Avrupa’sını şekillendiren başlıca olaylar .............................................................26a. Siyasi alanda: “feodalizmin” (derebeylik) rejimi ...............................................................26b. Top lumsa l a landa : insan lar ın sosya l tabakalara ayrılması ...................................26c. Düşünsel, dini alanda:” Dogmatizm “(körü körüne inanış) oluşan düşünsel inanç ..........26ç. Sosyal alanda: “veba salgını”, insanların yaşamında çok köklü değişiklikler meydana getirmiştir. (1347-1351) ..................................262.Orta çağda dünyanın siyasi olayları ..........27a. Avrupa .........................................................27b. Ön Asya .......................................................27c. Orta Asya ....................................................273.Orta Çağda Önemli Devletler.....................27a. Sasani Devleti .............................................27b. Moğol imparatorluğu.................................28c. Avrupa ve Bizans ........................................28B. TARIM TİCARET EKONOMİ 1. Tarım ............................................................29b. Artı ürün sonuçları; ...................................29c. İlk ve Orta Çağ’da Toplumsal Tabakalaşma 292. Ticaret .......................................................29a. Ticaret yolları .............................................29b. Ticari yolların önemi: ................................29c. Ticari Mekânlar ......................................... 303.Yer leş ik ve Konar-göçer ler Arasındaki Savaşlar .......................................................... 30C. KANUNLAR GELİŞİYOR1.Roma İmparatorluğu’ndaki hukuku: .......... 302.Justinianus Kanunları ................................ 303.Cengizhan Yasaları .................................... 30

4. ÜNİTE İLK VE ORTA ÇAĞLARDA TÜRK DÜNYASI

A. AVRASYA’DA İLK TÜRK İZLERİ1.Türk adı’nın anlamları: ................................322. Orta Asya Kültür Merkezleri ....................32B. İLK TÜRK DEVLETLERİ İLE İLGİLİ ÖNEMLİ SİYASİ GELİŞMELER

1.Asyada Kurulan Türk Devletleri..................32a. Asya Hun Devleti (MÖ 220-MS 216) .......32b. I. Kök Türk Devleti (552-630) ................33c. II. Kök Türk Devleti (682-742) .................33d. Uygur Devleti (744-840) ..........................332. Kavimler Göçü ...................34Sebebi ..............................................................34Sonuçları ..........................................................343.Avrupada Kurulan Türk devletleri .............34a. Avrupa Hun Devleti ...................................34b. Hazar Devleti .............................................34c. Avar Hakanlığı ............................................35d. Bulgarlar ......................................................35e. Macarlar ......................................................35f. Peçenekler ...................................................35g. Kıpçaklar (Kumanlar) ................................354.Diğer Türk devletleri ..................................36a. Karluklar ......................................................36b. Türgişler .....................................................36c. Başkırtlar ....................................................36d. Kırgızlar .......................................................36c. Oğuzlar ........................................................36D. İLK TÜRK DEVLETLER İNDE KÜLTÜR VE UYGARLIK1.Gücün (İktidarın) Meşruiyet kaynağı .........372. Gücün Maddi Kaynakları: ..........................373. Güç Paylaşımı ve Yönetim Organizasyonu .37a. Hükümdar (Kağan) ....................................37b. Kurultay (Toy) ............................................38c. Ayukı (Hükümet) .......................................384. Hukuk (Töre) .............................................385.Coğrafi Şartlar, Hayat Tarzı .....................396.Toplumsal Yapı ............................................397.Ordu (Askerî Teşkilatlanma) .....................398. Dış Politika (Türklerin Diğer Devletlerle İlişkileri) ...........................................................399. Ticaret ....................................................... 4010.Yazıtlar (Kitabeler) .................................. 40E . TÜRKLER İN ANA YURTTAN GÖÇLERİ1.Göçlerin Nedenleri....................................... 402.Göçlerin Sonuçları ...................................... 40

5. ÜNİTE: İSLAM MEDENİYETİNİN DOĞUŞU

A. İSLAM MEDENİYETİNİN DOĞUŞU ÖNCESİNDE DÜNYANIN GENEL DURUMU1. Arap Yarımadası Çevresinde Genel Durum .422. Arap Yarımadası (Cahiliye Dönemi) ........42B. İSLAMİYET YAYILIYOR1. Hz. Muhammed’in Peygamberlik Öncesi Hayatı ..............................................................432, İslamiyet’in Doğuşu ve Hz. Muhammed’in Peygamberliği ..................................................433. Hicret (Mekke’den Medine’ye Göç) (622) .43C.HZ. MUHAMMED DÖNEMİ SİYASİ OLAYLARI1. Medine Şehir Sözleşmesi (622) ve İslam Devleti’nin Kuruluşu .......................................442.Bedir Savaşı (624) ......................................443. Uhud Savaşı (625) ...................................444.Hendek Savaşı (627) .................................455.Hudeybiye Antlaşması (628) ....................456.Hayber’in Fethi (629) ...............................457.Mute Savaşı (629) .....................................458. Mekke’nin Fethi (630) ............................459.Huneyn Seferi (630) .................................4610.Taif Seferi (630) .....................................4611.Tebük Seferi (631) ......................................4612.Veda Hutbesi ..............................................46

D. DÖRT HALİFE DÖNEMİ (HULEFA-YI RAŞİDİN) (632-661)1-Hz. Ebubekir Dönemi (632-634) ...............47a. İç Olaylar .....................................................47b. Dış olaylar ...................................................472. Hz. Ömer Dönemi (634-644) ...................47a. İç Olaylar .....................................................47b. Dış Olaylar ..................................................473- Hz. Osman Dönemi (644-656) ................48a. İç Olaylar .....................................................48b. Dış Olaylar ..................................................484. Hz. Ali Dönemi (656-661) .......................48a. İslam Dünyasında İlk Ayrılıklar .................48b. Küfe savaşı (Cemel Vakası, Deve olayı) (656) ..............................................................48c. Sıffin Savaşı (657) ...................................48E. EMEVİLER (661-750)1.Muaviye Dönemi ...........................................492. Yezit Dönemi ..............................................493. Abdülmelik Dönemi ....................................494. Velid Devri ..................................................495.Emevilerin Yıkılış Nedenleri: ..................... 50F . A V RUPA ’ D A İ S L AM İ YET ’ İ N YAYILMASI1. Endülüs Emevi Devleti (756-1031) ........... 502. Beni Ahmer Devleti (1232- 1492) ........... 50G. ABBASİ DEVLETİ VE TÜRKLER 1.Abbasi Devleti (750-1258) ...........................512.Abbasi Devletinin Parçalanması ................523.Abbasi Devlet Teşkilatında Türkler ..........52H. MISIR’DA KURULAN TÜRK İSLAM DEVLETLERİ1. Tolunoğulları (868- 905) ...........................532. İhşidiler (Akşitler) (935- 969) .................533. Eyyubiler (1174-1250) .................................534. Memlûklular (1250-1517) ...........................53I. BİLİM MEDENİYETİ1.İslam Medeniyetinde Önemli Bilim Merkezleri ve Alimler ........................................................542 . İ s l a m M e d e n i y e t i n d e İ l i m l e r (sınıflandırılması) ...........................................543.İslam Medeniyetinde Âlimler ......................54Farabi (870-950)...........................................55İbn-i Sina (980-1037) .....................................55İmam Gazali (1058-1111) ..................................55İbn-i Rüşd (1126-1198) ......................................554. Ekoller .........................................................555.İslam Medeniyetinde Sanat ........................55

6.ÜNİTE TÜRKLERİN İSLAMİYET’ İ K ABULÜ VE İ L K TÜRK İ S LAM DEVLETLERİ

A. TÜRKLER VE İSLAMİYET1.Türkler ve Müslüman Araplar Arasındaki İlişkilerin Gelişim Süreci ................................57a. Talaş Savaşı (751) .......................................572. Türklerin İslamiyet’ i Kabulünün Temel Sebepleri ..........................................................573. Türklerin İs lamiyet ’ i Kabulü ve İs lam Dünyasına Yapmış Oldukları Hizmetler .......57B. İSLAMİYET’ İ KABUL EDEN İLK TOPLULUKLAR1. Berberiler ...................................................572. Acemler (İranlılar) .....................................573. Kürtler .........................................................57C. İLK TÜRK İSLAM DEVLETLERİ (KARAHANLI VE GAZNELİ DEVLETİ)1.Karahanlılar (840 -1212) ..............................58Türk- İslam Tarihinin İlk Edebi Eserleri ......582.Gazneliler (963- 1187) .................................58a. Gazneli Mahmut’un Hindistan Seferlerinin Sonuçları ..........................................................58b. Dandanakan Savaşı (1040) (Selçuklular x

Gazneliler) .......................................................58Ç.BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ (SİYASİ GELİŞMELER) (1040- 1157)1.Devletin Kuruluşu (Selçuk ve Arslan Bey Dönemleri) (960-1025) .................................592. Tuğrul ve Çağrı Beyler Dönemi (1025-1063) 593.Sultan Alp Arslan Dönemi (1063-1072) ....59a.Malazgirt Savaşı (26 Ağustos 1071) (Büyük Selçuklu X Bizans İmparatorluğu) ................594.Sultan Melikşah Dönemi (1072-1092) .......595. Devletin Yıkılış Sürecine Girmesi (1092- 1157) ................................................................. 60a.Büyük Selçuklu Devleti Toprakları Üzerinde Kurulan Devlet Ve Atabeylikler ................... 60b. Büyük Selçuklu Devleti’nin Yıkılmasında Etkili Olan Faktörler ..................................... 60D.BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ’NDE YÖNETİM, TOPLUM VE MEDENİYET1.Devlet Yönetimi ........................................... 60a. İslamiyet’in Türk Devlet Yapısına Etkileri ..60b. Hükümdar ....................................................61c Melik ve Atabey ............................................61d. Hükümet (Divan) ........................................612.Hukuk ............................................................61a. Şeri Hukuk ...................................................61b. Örfi Hukuk ..................................................613.Toprak Sistemi ............................................62İlk Türk İslam Devletlerinde Topraklar ........624.Ordu ..............................................................62Gulam Sistemi: ..............................................62İkta Sistemi: ....................................................62Ordu Birlikleri .................................................625.Toplum Yapısı ..............................................626.Ekonomik Hayat..........................................63Şeri Vergiler ....................................................637.Eğitim ve Bilim ............................................63Nizamülmülk (1018-1092) ve Siyasetname ..638.Sanat ve Mimari ..........................................64İ lk Türk İs lam Devlet ler ine Ait Öneml i Eserler .............................................................64

1.ÜNİTE TARİH VE ZAMAN

y Yusuf TAŞKIRAN 1. ÜNİTE

Beni

m Not ’um

TARİH VE ZAMAN

A. İNSANLIĞIN HAFIZASI TARİH (TARİH BİLİMİ)

1. Tarihin Tanımı

Geçmişte yaşamış insan ve insan topluluklarının meydana getirdiği olay ve olguları, neden-sonuç ilişkisi içerisinde yer ve zaman belirterek belgelere dayalı, objektif inceleyen sosyal bir bilim dalıdır.

2. Tarih Biliminin Konusu

✴ Tarih, insanlığa dair her türlü olayı veya olguyu bir bütün olarak ele alır ve inceler. İnsanı ilgilendiren her türlü gelişme tarihin konusu olabilir.

✴ Geçmişte meydana gelmiş herhangi bir gelişmenin tarihe konu olması için üzerinden belli bir süre geçmiş olması gereklidir.

✴ Tarihsel olaylar insan düşüncesinin oluşturduğu bilinçli fiillerin bir ürünü olmalı, insan topluluklarını ve az da olsa günümüzü etkilemelidir.

✴ İnsanın etkisinin olmadığı doğa olayları tarihin konusu içinde yer almaz.

Tarihî Olay: Tarihte tek tek, kısa zamanda ortaya çıkan, başlangıç veya bitiş tarihi belli olan her türlü gelişme. (Sakarya Meydan Muharebesi, Karlofça Antlaşması vb.)

Tarihî Olgu :Genellikle bir tarihî olayın ortaya çıkardığı, uzun süreli, başlangıç veya bitiş tarihi net bir şekilde ifade edilemeyen aynı türdeki gelişmeler bütünü. (Demokrasinin yayılması, Anadolu’nun Türkleşmesi vb.)

3. Tarih Biliminin Temel İlkeleri ve Özellikleri

✴ Geçmişteki olayları inceler. ✴ İnsan toplulukları tarafından meydana getirilir. Belgelere dayanmalıdır. ✴ Kesinlik yoktur fakat yorum vardır. ✴ Yer ve zaman belirtilmelidir. ✴ Sebep sonuç ilişkisi olmalıdır. ✴ Objektif (tarafsız) olmalıdır. ✴ Tarihî olaylar tekrarlanamaz. (Deney ve gözlem yapılamaz). ✴ Olayın meydana geldiği devrin şartları ve değer yargıları iyi bilinmelidir. ✴ Araştırma mümkün olduğu kadar olayın geçtiği yerde yapılmalıdır.

4. Tarih Biliminin yöntemi

Bir sonuca ulaşmak amacıyla, bilime, mantığa ve tecrübeye dayanarak izlenen araştırma şekline yöntem denir.Tarih Biliminin Yöntemi ise araştırmadır. Tarih biliminin izlediği araştırma yöntemine kısa 5T modeli denir.

Tarama (Kaynak Arama) Araştırılan konu ile ilgili, tarihe tanıklık edebilecek her türlü belgeye ulaşma

Tasnif (Sınıflandırma) Tarama sonucu elde edilen kaynaklardan ulaşılan bilgileri ve verileri belli bir plan dahilinde sınıflandırma

Tahlil (Çözümleme) Sınıflandırılan bilgilerin araştırma için yeterliliğine ve nesnelliğine bakma

Tenkit (Eleştiri) Verilerin ve bilgilerin sahte ve gerçek olup olmadığını ortaya çıkarma (Dış ve iç tenkit yöntemiyle yapılır.)

Terkip (Sentez) Tarih biliminin temel ilkeleri doğrultusunda tüm verileri ve bilgileri birleştirerek eseri meydana getirme, yazma

Siyasi Cumhuriyetin İlanıAskeri Malazgirt Savaşı

Sosyal Orta Asya Türk Göçleri

Ekonomik Sanayi DevrimiKültürel Yazının İcadı

Dini İslamiyet’in DoğuşuEser Sultan Ahmet Camisi


Beni

m Not ’um

TARİH VE ZAMAN

5.Tarih Biliminin Kaynakları

✴ Tarih olay hakkında bize bilgi veren, onu doğru anlayabilmemiz için tanıklık yapan her türlü malzemeye kaynak (belge, vesika) denir. Olayı doğru anlamaya yarayacak her türlü malzeme bilginin bulunma aşamasıdır.

a. Kaynak Çeşitleri b. Kaynakların Sınıflandırılması

Birinci elden (Ana) kaynaklar: Tarihî olayın geçtiği döneme ait her türlü bulgudur.İkinci elden kaynaklar: Olayın geçtiği döneme yakın ya da o dönemin kaynaklarından yararlanılarak meydana getirilen eserlerdir.

Yazılı kaynaklar: Ferman, mühür, para, gazete, hatıra vb.Sözlü kaynaklar: Destan, efsane, hikâye, şiir vb.Kalıntılar: Arkeolojik buluntular; taş, toprak, kemik, madenden yapılmış eşyalar, mezarlar vb.Çizili, sesli ve görüntülü kaynaklar: CD, film, fotoğraf, resim vb.

6.Tarihe yardımcı bilim dalları

Coğrafya: Yeryüzünü fiziksel, ekonomik, beşerî, siyasal yönlerden inceleyen bir bilim dalı olan coğrafya; olayların geçtiği yerin tespiti, toplumsal faaliyetlerde iklim şartlarının etkisi gibi konularda tarihe yardımcı olur.Antropoloji: İnsanlara ait kafatası ve iskeletleri inceleyerek ırklarının tespitinin yapılmasını sağlar. Sosyal antropoloji ise toplumların kültürel değişimlerini ele alır.Kronoloji: Zaman bilimidir. Tarihsel olayları geçmişten günümüze sıralayarak olaylar arasında sebep-sonuç bağlantısının kurulmasını kolaylaştırır.Paleografi: Eski yazıları inceler ve bunların günümüz diline çevrilmesini sağlar.Sosyoloji: Toplumların temel özelliklerini ve karakterini inceleyerek tarihe yardımcı olur.Diplomatik: Devletler arasındaki her türlü siyasi belgeyi inceleyerek tarihe yardımcı olur.Kimya (Karbon 14 Metodu): Buluntunun yaşını tespit edilmesinde tarihe yardımcı olur.Heraldik: Arma bilimidir. Armalarda yer alan semboller ve işaretler, devletler ve toplumlar hakkında bilgi verir.Arkeoloji: Kazı bilimi olarak da adlandırılan arkeoloji; yerin ve suların altında kalan kalıntıların ortaya çıkarılmasını sağlar. Özellikle yazının icat edilmediği dönemlerin aydınlatılmasında tarihe yardımcı olur.Etnografya: Kültür bilimi de denilen etnografya, tarihi kaynakların az olduğu durumlarda tarihe yardımcı olur. Toplumların örf, adet, gelenek ve göreneklerini inceler.Felsefe: Akıl ve mantık ilkeleri ile düşünmeyi öğreten felsefe, tarihçiye eleştirel bakış açısı kazandırır.Epigrafi: Kitabe bilimidir. Anıtlar üzerindeki yazıları, sembolleri vb. inceler.Filoloji: Dil bilimidir. Diller arasındaki bağlantıları inceleyerek toplumların birbirleriyle etkileşimlerini ortaya koyar.Nümizmatik: Para bilimidir. Her türlü parayı inceleyerek devletin hükümdarı, yönetim şekli, ekonomik gücü vb. hakkında bilgi verir.

Uyarı : Yukarıda bahsi geçen bilim dalları dışında; Hukuk, Edebiyat, Sicillografi (mühür bilimi), Geneoloji (soy bilimi, şecere), metroloji (ölçü, tartı bilimi), onomastik (yer adları bilimi) gibi bilim dalları da tarihe yardımcı olmaktadır.

7. Tarihî Olaylara Bakış Açısı

✴ Tarihî olaylar ele alınırken tarihî bilgilerin kendi döneminin şartlarına göre değerlendirilmesi gerekir. Belgeler, yoruma muhtaçtır ve olayın yaşandığı çağın ve toplumun ruhunu taşımaktadır. Bu nedenle o ruha göre bir açıklama ve yorum yapılması gerektiği unutulmamalıdır

Anakronizm: Bir olayın tarihi ve çağı üzerinde yanılma, tarih ve çağların birbirine karıştırılmasıdır. Ayrıca bir tarihî olayı, olayın yaşandığı dönemin şartlarına göre değil de günümüz şartlarına göre değerlendirmek veya yorumlamak olarak da ifade edilebilir.


Beni

m Not ’um

TARİH VE ZAMAN

8. Tarih Biliminin Önemi ve Faydaları

“Türk çocuğu, ecdadını tanıdıkça daha büyük işler yapma için kendinde kuvvet bulacaktır.” M. Kemal Atatürk

✴ Kişinin kendi milletine aidiyet duygusuyla bağlanmasını sağlar. ✴ Millî ve toplumsal kimliği kuşaklara aktaran araç tarih bilincidir. ✴ Tarih, araştırma ve kanıt kullanma becerisini arttırır. ✴ İnsanlara sorgulama ve eleştirel düşünme becerilerini de geliştirir. ✴ Tarihî süreçte meydana gelen değişimleri ve süreklilikleri algılar. ✴ Bireyde tarihsel empati duygusu kazandırır. Bu empati, dünyanın mirasını anlayan insanı, kendisi ve çevresiyle

barışık bir birey olarak geliştirir. ✴ Tarih rehberliğinde geçmişteki hataları tekrar etmesini engeller.

Uyarı : Dinî inanışlar, devlet yapıları, coğrafi birliktelik, kültür birliği, örf-adet birliği musiki ve ülkü birliği milli kimliğimizi belirleyen unsurlardandır

B. ZAMAN VE İNSAN

1.Tarihin Dönemlendirilmesi

✴ İnsanlığın temel sorunlardan biri, zamanı anlamlandırmak olmuştur. İnsan, geçmişini bir düzene sokmak için asır, çağ, devir gibi terimlere başvurmuştur.

✴ Yazının keşfi bir dönüm noktası olarak kabul edilmiştir. Bunun sonucunda yazıdan önceki zamanlar tarih öncesi, sonraki zamanlar ise tarihî dönemler olarak adlandırılmıştır. Böylece tarihî olayların daha rahat incelenmesi, araştırılması ve öğrenilmesi için tarihçiler tarihi belirli dönemlere (çağlara) ayırmıştır.

Uyarı :Tarihin bu şekilde dönemlendirilmesi hem göreceli hem de Avrupa tarihi merkezlidir ve coğrafi sebeplerden dolayı Türk tarihiyle de örtüşmemektedir.

2. Yüzyılların (Asır) Hesaplanması

✴ Güneş yılı esasına göre hazırlanan takvimlerde her yüzyıl, asır şeklinde ifade edilir.

✴ Bir olayın yer aldığı yüzyıl verilirken o olayın yaşandığı yüzyıl söylenir. Sona eren yüzyıl söylenmez. Örneğin Cumhuriyetin İlanı 1923’tür ve 1923 yılı XX. yüzyıldadır. Buradaki mantık 19 tane yüzyılın bittiği ve XX. yüzyıla ait yılların başladığı şeklindedir.

✴ Bir tarihin hangi yüzyıla ait olduğunu tespit etmek için verilen tarihteki son iki rakam kapatılır, geri kalan sayıya bir eklenir. Örnek: 1453 tarihinin hangi yüzyıla ait olduğunu bulmak için 1453’ün son iki rakamı olan 53’ün üzeri kapatılır geriye kalan 14’e 1 eklenir. Böylece 15 bulunur. Dolayısıyla 1453, XV. yüzyıldadır.

M . Ö M . S

M i l a tH . z İ s a n ı n D o ğ u m u

1 0 0 1 0 00

1 . ç e y r e k 2 . ç e y r e k 3 . ç e y r e k 4 . ç e y r e k 1 . ç e y r e k 2 . ç e y r e k 3 . ç e y r e k 4 . ç e y r e k

9 9 - 7 5 0 - 2 4 2 5 - 4 9 5 0 - 7 4 7 5 - 9 92 4 - 04 9 - 2 57 4 - 5 0

I . y ü z y ı l I . y ü z y ı l

Tarih YüzyılM.Ö 44 I.yüzyılın 2. yarısı ,3. çeyreğidir.

571 VI.yüzyılın 2. Yarısı ,3. çeyreğidir.M.Ö 571

19232018

3 . 500 Yazn ı n i c a d ı

2 , 5 M i l y on

5000 375 (K a v im l e r

Göçü )

1 453 ( İ s t anbu l ’ u n

Fe th i )

1 789 (F r an s ı z İ h t i l a l i )

1 . TAŞ ÇAĞ IEsk i Ta ş ( P a l e o l i t i k ) Ça ğ ıO r t a Ta ş (Mezo l i t i k ) Ça ğ ıY en i Ta ş (Neo l i t i k ) Ça ğ ı

2 .MADEN ÇAĞ IBak ı r Çağ ıTunç Çağ ı

Dem i r Çağ ı

İ LK ÇAĞ ORTA ÇAĞ YEN İ ÇAĞ YAK IN ÇAĞ

TAR İH ÖNCES İ KARANL I K DÖNEM TAR İH İ DEV İ RLERMİLAT

0


Beni

m Not ’um

TARİH VE ZAMAN

3. Takvimlerin Ortaya Çıkışı

Ay Yılı: Ay’ın Dünya etrafında 12 defa dönmesi ile meydana gelir. Bir ay yılı 354 gündür.Güneş Yılı: Dünya’nın Güneş etrafında bir kez dönmesi ile meydana gelir. Bir güneş yılı 365 gün 6 saattir.

✴ Tarihte ilk takvim, Sümerler tarafından ay yılı esasına göre hazırlanmıştır. Güneş yılı esasına göre hazırlanan ilk takvim ise Mısırlılara aittir.

✴ Tarih boyunca Sümerler, Mısırlılar, Romalılar, Yunanlılar vb. çeşitli takvimler oluşturmuş ve kendileri için önemli günleri takvimin başlangıcı yapmışlardır. Örneğin; Yunanlılar ilk olimpiyat oyunlarının yapıldığı MÖ 776’yı, İbraniler MÖ 3761’deki Yaradılış (Tekvin) yılını, Hristiyanlar Hz. İsa’nın doğumu olan sıfırı, Müslümanlar MS 622 tarihli Hicret’i, takvimlerine başlangıç olarak esas almışlardır.

✴ Türkler de tarih boyunca göçler, inanç, ekonomi vb. nedenlerle çeşitli takvimler kullanmışlardır.

4. Türklerin Tarih Boyunca Kullandığı Takvimler

a. 12 Hayvanlı Türk TakvimiGüneş yılı esasına göre hazırlanmış Köktürkler, Uygurlar, Çinliler ve Tibetliler tarafından kullanılmıştır. Yıllar 12 farklı hayvan ismi ile belirtilmiş aylar ise sayılarla gösterilmiştir. Bir yılın 365 gün 5 saat olarak hesaplandığı bu takvim, Türklerin astronomi bilimi ile uğraştıklarının bir göstergesidir. Bu takvimde kullanılan hayvan isimleri ise şunlardır: sıçgan (sıçan), ud (öküz), bars (pars), tavışgan (tavşan), lu (ejder), yılan, yund (kıs-rak), kon (koyun), biçin (maymun), takıgu (tavuk), it (köpek), tonguz (domuz).

b. Hicri TakvimAy yılı esasına göre hazırlanan bu takvim ilk kez Hz. Ömer zamanında oluşturulmuş, bir yıl 354 gün olarak hesaplanmış ve başlangıcı “Hicret” kabul edilmiştir. Türkler, İslamiyet’e geçtikten sonra bu takvimi kullanmışlardır. Türklerin bu takvimi kullanmaları, dinî esaslara göre toplumsal hayatı düzenlediklerini ortaya koymaktadır.

c. Celali TakvimGüneş yılı esasına göre hazırlanan Celali takvimi, şair ve aynı zamanda astronom Ömer Hayyam başkanlığındaki bir heyet tarafından, Büyük Selçuklu hükümdarı Melikşah’ın isteği ile hazırlanmıştır. Takvimin başlangıç tarihi 1079, yılbaşı 21 Mart olarak kabul edilmiş, bir yıl 365 gün 6 saat olarak hesaplanmış, Selçuklulardan başka Babür Devleti tarafından da kullanılmıştır.

d. Rumi TakvimGüneş yılı esasına göre hazırlanmıştır. Malî işlerdeki karışıklıkları gidermek amacıyla Osmanlı Devleti tarafından 1677 yılından itibaren kullanılmaya başlanmıştır. 1839 tarihinden itibaren Osmanlı’da tüm resmî işlerde Rumî takvim esas alınmış, bir yıl 365 gün 6 saat olarak hesaplanmış, Hicrî takvim ile beraber 1926’da yürürlükten kaldırılmıştır.

e. Miladi Takvim1926′ Dan itibaren kullandığımız takvimdir. Güneş yılını esas alır. Temeli mısırlılara dayanır. İyon ve yunanlılar kanalıyla batıya aktarılmıştır. Romalılar sezar zamanında julyen takvimi olarak düzenlemiş ve kullanmışlardır. Yeniçağda papa xıı.Gregor tarafından yeniden yapılan düzenlemelerle Gregoryan Takvimi olarak anılmıştır. Günümüzde ise milat takvimi denilmektedir. Milat takvimi hz. İsa’nın doğuşunu (sıfır) kronolojinin başlangıcı olarak kabul eder

2. ÜNİTE İNSANLIĞIN İLK DÖNEMLERİ


Beni

m Not ’um

İNSANLIĞIN İLK DÖNEMLERİ

A. İNSANLIĞIN İLK İZLERİ

✴ İnsanın geçmişini, tabiatla mücadelesini, sosyal ilişkilerini ve inançlarını öğrenmek geçmişten günümüze ulaşan izlerin incelenmesine bağlıdır.

✴ İnsanoğlunun geçmiş yaşamı hakkında yerleşim yerleri, konar-göçer yaşam alanları, tapınaklar, mezarlar ve doğal çevre araştırılır, çıkarımlar elde edilir.

✴ Yazıdan önceki dönemin aydınlatılabilmesi için en önemli unsur arkeolojik araştırmalardır. ✴ Günümüzden yaklaşık 2,5 milyon yıl önce Dünya, buzullarla kaplı olduğu için insan yaşamına uygun değildir. ✴ Buzulların yavaş yavaş erimeye başlamasıyla birlikte özellikle kuzey yarım kürenin bazı alanlarında ılıman iklim

kuşakları oluşmuş, doğal çevre insan yaşamına uygun hâle gelmiş ve ilk yerleşme ile ilgili hareketlilikler bu kuşakta görülmeye başlanmıştır.

✴ 12 bin yıl önce Anadolu’nun güneydoğusunda ve Mezopotamya’da Bereketli Hilal olarak da adlandırılan bu coğrafyada iklim giderek insan yaşamına uygun hâle gelmiş ve bu bölgede nüfus artmaya başlamıştır.

1.İlk İnsanların Hayat Tarzı ve Geçim Kaynaklar

✴ Anadolu’daki birçok yerleşim bölgesinde yapılan kazı çalışmaları sonucunda MÖ 9.000’lerden itibaren üreticiliğin başladığı görülmektedir.

✴ Çayönü Höyüğü (Diyarbakır) ve Cafer Höyük (Malatya) yerleşkelerinde dünyanın en eski buğday türlerinden birisi olan “Emmer evcil buğdayının bulunması buna örnektir.

✴ Yazıdan önceki dönemde insanlar, mağara ve kaya sığınakları içinde küçük gruplar hâlinde tarımla birlikte kulübe şeklindeki barınaklarda yaşamaya başlamıştır.

✴ Nüfus artışıyla birlikte mağaralar yerini, “megaron” denilen belli bir kısmı toprağa gömülü ve yuvarlak planlı kulübe şeklindeki barınaklara bırakmıştır. Zamanla yapılar topluluğuna dönüşmüştür.

✴ Tarıma geçişle birlikte keçi, koyun, sığır, domuz, at ve köpek gibi hayvanlar evcilleştirilmiş ve günümüzdeki köy yaşamına benzer yaşam biçimleri oluşturulmuştur

✴ İnsanlık tarihinde ilk defa tarımsal üretime dayanan bir ekonominin oluşumunu sağlamıştır ✴ Tarım ürünleri ve hayvanlardan elde edilen liflerle giyinen ilk insanlar, başlangıçta iri ve kaba olarak yontulan

taşları kullanmıştır. ✴ Alet yapımında çakmaktaşı, obsidyen, kemik, tahta ve boynuz gibi malzemeler kullanmıştır. ✴ Bu malzemelerden bıçak, iğne ve olta, ok ucu, orak gibi alet ve silahlar yapmışlardır. ✴ Ateşin kontrol altına alınması daha kullanılışlı araç-gereç yapımı sağlamıştır. Kilin ateşte pişirilmesi, öğütme taşları,

havanlar ve dibekler, çanak-çömlek yapım biçimleri, fırınlama teknikleri, süsleme alışkanlıkları gelişen yeni teknolojinin en açık göstergesi olmuştur.

İnsanlığın Yaşam Tarzı Aşamaları

Avcılık,Toplayıcılık Ve Mağra da Yaşamış

Besin Bulmak İç in Konar Göçer olmuş

(Yabani tahılı ıslah ederek) Tarım ve Yerleşik Hayata

Başlamış

(Ü re t t i ğ i i ç i n nü f u s artmış) Yerleşik Yaşam İlk Köy Yerleşmeleri ve Kabileler

Ortaya Çıkmıştır.


Beni

m Not ’um


2.Yerleşik İnsan ve Medeniyet

✴ Yerleşik yaşama ve medeniyete ait ilk yerleşim merkezleri yazıdan önceki dönemde görülmektedir. ✴ Anadolu’da Tarih öncesi çağları aydınlatan en önemli merkezler arasında; Göbeklitepe (Şanlıurfa), Çatalhöyük

(Konya), Çayönü (Diyarbakır), Cafer Höyük (Malatya), Alacahöyük (Çorum), Yarımburgaz Mağarası (İstanbul) Karain, Beldibi ve Belbaşı Mağaraları (Antalya), Beycesultan (Denizli), Kumtepe, Truva (Çanakkale), Alişar (Yozgat) antik bölgeleri yer alır

a. Göbeklitepe (Şanlıurfa) ✴ Şanlıurfa kent merkezinin 18 km kuzeydoğusunda, Örencik köyü yakınlarındadır. ✴ 1995 yılında Arkeolog Klaus Schmidt (Kılaus Şimit) tarafından başlayan kazılar sonucunda ortaya çıkarılmıştır. ✴ Günümüzden 10 bin yıl öncesine tarihlendirilmiş, dünyanın en eski tapınaklarından biri olarak kabul edilir. ✴ Bu tapınak alanının etrafındaki yerleşimlere bakıldığında; “insanlar tarımsal faaliyetler sonucu yerleşik hayata

geçmiştir” yargısı tartışmaya açılmıştır

b. Çatalhöyük (Konya) ✴ Konya Çumra ilçesinde 1961 yılında başlayan kazılar sonucunda ortaya çıkarılmıştır. ✴ Arkeolog J. Mellart (Melır) tarafından ortaya çıkarılan “kent” oldukça iyi korunmuş yapılardan oluşur. ✴ Günümüzden 9 bin yıl öncesine tarihlendirilmiş, dünyanın ilk kent yerleşmelerinden biri olarak kabul edilir. ✴ Birbirine bitişik evlerin yer aldığı Çatalhöyük’te, 8 -10 bin kişilik kalabalık bir nüfus yaşamış ve insanlar eşit bir

toplumsal yapı içerisinde yaşamlarını sürdürmüşlerdir. ✴ UNESCO Dünya Miras listesinde yer almaktadır.

c. Çayönü (Diyarbakır) ✴ Anadolu’ bulunan Diyarbakır’ın Ergani ilçesi sınırlarındaki Çayönü’nde önemli bir merkezdir. ✴ Çayönü’nde yapılan kazılar sonucunda 8 000 m2 alan 1964 yılında Robert J. Braidwood (Rabırt J. Breydvud) ve

Halet Çambel başkanlığında bir ekiple açığa çıkarılmıştır. ✴ Dünyanın en eski köy yerleşim yerlerinden biri olarak kabul edilir. ✴ İnsanlığın tarım yapmaya başladığı ilk bölgelerden biri olan Çayönü’nde ilk tahıl (buğday) üretiminin yapıldığı

tespit edilmiştir.

ç. Konya -Akşehir ✴ Konya, Akşehir Dursunlu fosil yatakları, Anadolu’da insan varlığına ilişkin kalıntıların ele geçirildiği en eski buluntu

yeridir

d. İstanbul-Yarımburgaz ✴ İstanbul, Yarımburgaz Mağarası’na günümüzden 270 bin-390 bin yıl önce Anadolu da ilk insanların yerleştiği

tespit dilmiştir.

e. Antalya-Karain ✴ Antalya Karain Mağarası Anadolu’da insana dair en eski kemik kalıntılarını barındırması açısından çok önemlidir.


Beni

m Not ’um


B. SÖZLÜ KÜLTÜR

✴ Yazının icadından önce insanlar, toplumsal hafızalarını sözlü olarak kuşaktan kuşağa aktarmış ve bu yolla korumuştur.

✴ Eski Yunan’da mit ve efsane anlatıcıları, Türklerde ozan ve âşık, Afrika’da topluluğun en yaşlıları; bu aktarım görevini üstlenmiştir.

✴ Yine toplumların sözlü anlatımlarındaki tufan ve yaratılış hikâyeleri benzerlik göstermektedir.

C. TARİH ÖNCESİ DÖNEMLENDİRME

1.Tarihin Dönemlendirilmesi

Tarih Öncesi Devirler (Karanlık Çağlar) Tarihi devirler

1.Taş Çağı (MÖ 2,5 Milyon- MÖ 5000) 2.Maden Çağı (MÖ 5000- 330)1.İlk Çağ

MÖ 3200 (Yazının İcadı)MS 375(Kavimler Göçü)

1.Eski Taş (Paleolitik) ÇağıAnadolu (MÖ 2,5 milyon-MÖ 16.000)

Mezopotamya (MÖ 1,1 Milyon- MÖ 12.000)En uzun devirdir. İnsanlar, mağaralarda yaşamışlar, avcılık ve toplayıcılıkla geçimlerini sağlamışlardır. Bu devrin en önemli olayı ateşin insanlık tarafından

kullanılmasıdır.

1.Bakır (Kalkolitik) ÇağıAnadolu (MÖ 5.800-3.400)

Mezopotamya (MÖ 5.500-3.100)İnsanlık ilk defa bakırı kullanarak madenleri işlemeye başlamıştır. Ayrıca tarımsal faaliyetler yoğun bir

şekilde artış göstermiştir2.Orta Çağ

375 (Kavimler Göçü)1453 (İstanbul’un Fethi) 2.Orta Taş (Mezolotik) Çağı

Anadolu (MÖ 16.000-9.000) Mezopotamya (MÖ 12.000-10.000)

Buzullar erimeye başlamış, insanlar mikroliti (küçük taş aletler) ve obsidyeni (siyah renkli volkanik taş)

kullanmışlardır.

2.Tunç ÇağıAnadolu (MÖ 3.400-1.200)

Mezopotamya (MÖ 3.200-1.000)Bakır ve kalayın karıştırılmasıyla elde edilen tunç ile daha dayanıklı aletler üretilmiş, ilk şehir devletleri

kurulmuştur.

3.Yeni Çağ1453 (İstanbul’un Fethi)1789 (Fransız İhtilali)

3.Yeni Taş (Neolitik) ÇağıAnadolu (MÖ 8.500-5.800)

Mezopotamya (MÖ 10.000-5.200)Tarımsal üretim ortaya çıktı, su kenarlarında evler

yapıldı, köyler kuruldu, hayvanlar evcilleştirildi.

3.Demir ÇağıAnadolu (MÖ XIII. yüzyıl-MÖ 330)

Mezopotamya (MÖ 1.000-MÖ. 330)Doğada bol bulunan ve kolay işlenen demir sayesinde tarımda ve günlük hayatta önemli ilerlemeler yaşandı.

Şehir devletlerinin yerini imparatorluklar aldı.

4.Yakın Çağ1789 (Fransız İhtilali-...

✴ Yazının icadıyla birlikte tarihî çağlar başlamıştır. Taş Çağı: Eski Taş, Orta Taş ve Yeni Taş Çağı olmak üzere kendi içinde çağlara ayrılırken Maden Çağı da Bakır, Tunç ve Demir Çağı olarak dönemlere ayrılmıştır.

✴ Tarih öncesi çağlar, insanlık tarihinin en uzun ve en az bilinen dönemleridir. ✴ Yazı olmadığı için dönemi aydınlatacak yeterli bilgilere ulaşılamamış ancak arkeolojinin katkılarıyla bazı veriler

elde edilebilmiştir. ✴ Tarih öncesi çağlar, her yerde aynı anda aynı şartlar altında yaşanmamıştır. ✴ Bu dönemin çağlara ayrılmasında insanlığın kullandığı malzemeler dikkate alınmıştır. ✴ Tarımsal faaliyetlerden önce insanlar balıkçılık ve avcılık yapmış, Anadolu ve Mezopotamya çevresinde yabani tahıl

toplayıcılığıyla yaşamlarını sürdürmüştür. ✴ Yeni Taş Çağı ile birlikte insanlar yabani tahılları ıslah ederek tarımsal faaliyetlere başlamıştır. Tarım Devrimi

olarak da adlandırılan bu süreç, insanlık tarihi adına en önemli gelişmelerden biri olarak kabul edilir.


Beni

m Not ’um


D. YAZININ GELİŞİMİ

✴ İlk Çağ’da Mezopotamya’daki dinî inanışlar etkisiyle Sümerler, mabet ekonomisinin zorunluluğu ile sembol yazısını (piktograf) icat etti.

✴ Sümerlerin kullandığı ilk yazılı kil tablet örneklerine Uruk kentinde rastlanmıştır.

1.Yazılı Kültürün Başlaması

✴ Yazının icadı, tarihî devirlerin başlangıcı kabul edilir. ✴ Sümerlerden sonra çivi yazısı Akad, Babil, Asur, Hitit ve Urartu gibi medeniyetler tarafından geliştirilmiştir. ✴ Hiyeroglif yazısını kullanan Mısırlılar, yazı aracı olarak papirüs ve fırça gibi araçlar kullanmıştır. ✴ Mısır yazısı,24 sessiz harften oluşan Fenike alfabesinin gelişmesine de model olmuştur. ✴ Bu alfabeden Sami, sonrasında da Latin alfabesi geliştirilmiştir.

2.İlk Çağ’da Bilim

✴ Bilim, insanlığın ortak ürünüdür ve kökleri ilk insanlara kadar uzanır. ✴ Bilimin konusu; eski çağlarda din, efsane, felsefe gibi ruhsal ve el sanatları, tarım gibi günlük ihtiyaçları gidermeye

yönelik konulardır. İnsanların günlük ihtiyaçlarını karşılarken elde ettiği bilgi ve teknik daha sonraki çağlarda ortaya çıkan bilimsel gelişmelere kaynaklık etmiştir.

✴ Tarihî süreç içinde Mısır, Yunan, Çin, Hint, İran, Arap ve Türk gibi milletlerden bilim insanlarının çalışmaları, medeniyetin gelişmesine katkı sağlamıştır.

✴ İlk insanlar, doğa ile ilişkisinde basit teknik becerileri kullanmıştır. ✴ Gökyüzü olaylarının izlenmesi, kaydedilmesi ve yorumlanması; günümüz modern astronomi bilimine temel

oluşturmuştur. ✴ Modern astronomideki matematiksel dayanaklar ilk defa Mezopotamya’da kullanılmıştır. ✴ Mezopotamya uygarlıkları, Ziggurat adı verilen tapınaklarda gözlem yaparak gök biliminde bilimsel gözlem yöntemini

keşfetmiş ve bilgileri tablolaştırmıştır. ✴ Ay ve Güneş tutulmalarını hesaplamışlardır. ✴ Miletli Tales Geometri okulunu kurdu ✴ Yunanlı Arşimet Kaldıraç Kanunlarını keşfetti. ✴ Amasya’da yaşamış ve coğrafya konusunda çalışmış Strabon (Sıtreybın), Anadolu ve çevresinde yaptığı geziler

sonucunda on yedi bölümden oluşan “Coğrafya” isimli eseri yazmıştır.


Beni

m Not ’um


E. İLK ÇAĞ’DA BAŞLICA MEDENİYET HAVZALARI

1.İran Medeniyeti

a. Medler (MÖ 625- MÖ 550) ✴ İran’ın bilinen en eski medeniyeti olan Medler, MÖ 550 yılında yıkılmıştır.

b. Persler (MÖ 550- MÖ 330) ✴ İran ve Anadolu başta olmak üzere çok geniş topraklara hâkim olmuşlar, yönetimi kolaylaştırmak için ülke

topraklarını satraplıklara (eyalet) bölmüşlerdir. ✴ Satraplıklar arasındaki iletişimi sağlamak için posta teşkilatını kurmuşlardır. ✴ Zerdüştlük dinine inanmışlar ve ateşi kutsal saymışlardır. ✴ Ayrıca kral yolunu icat etmişlerdir.

2.Hint Medeniyeti

✴ Hint yarımadasında gelişmiştir. ✴ İklim sıcaklığı mücadeleciliği azaltılmış sık sık istilalara uğramıştır. ✴ Halk sosyal sınıflara ayrılmıştır. Bunlar; ✴ Bu yapılanma kast örgütüdür. Bir sınıftan diğerine geçmek mümkün

değildir. ✴ Din, etnik yapı vb. unsurların çeşitl i l iği ve kast sisteminin

varlığından dolayı Hindistan’da siyasi birlik sağlanamamış ve toplumlar, racalık adı verilen prenslikler tarafından yönetilmişlerdir.

✴ Sıfırı ilk kez kullanan Hintliler, sıfırı rakam olarak kabul etmemişlerdir.

✴ Hinduizm, Brahmanizm, Taoizm, Konfüçyüsçülük, Manihaizm Hindistan’da yaygın olan dinler arasındadır.

Uyarı: Kast sistemine ilk ciddi darbeyi Gazneli Mahmut vurmuştur. (1001-1027)

3.Çin Medeniyeti

M.Ö. 221 yılında 2400 km uzunluğundaki Çin seddini Hunlardan korunmak için yapmışlardır.Feodal bir yapı vardır.Sülaleler yönetir.Pusula, barut, baskı tekniği mürekkep, kağıt, porselen ilk kez Çin’de geliştirilmiştir.Yazıları resim yazısıdır.Ordu yönetiminde Türkleri örnek almışlardır.Dini bakımdan Konfüçyüs ve Lao-çe önemlidir. Budizm yaygındır.Gelir kaynakları Tarım ve ticarettir.

Brahmalar (Din adamları)Kşatriyalar (Asil ve askerler)

Vaysiyalar (Tüccar-sanatkarlar)Sürdalar (köylüler)Paryalar (köleler)


Beni

m Not ’um


4. Mezopotamya Medeniyetleri

✴ Anadolu’da Güneydoğu Toroslardan, İran Körfezine kadar uzanan, Fırat ve Dicle ırmakları arasındaki bölgeye Mezopotamya denir.

✴ Nehirlerin doğduğu yere “yukarı”; denize döküldükleri bölgelere “aşağı” adı verilir. ✴ İlk yerleşim yerleri bu bölgededir. ✴ Göç yolları üzerinde olması ve sulamanın kolaylığı gelişmede etkilidir. ✴ Bir kavmin değil, birçok kavmin etkisi görülür ✴ Düz ve verimli toprakları sebebi ile istilalara uğradılar. ✴ Mimaride kerpiç ve tuğla kullandılar. ✴ Dört kavmin etkisi büyüktür. Bunlar;

a. Sümerler (M.Ö 4000-2350)

✴ Güney Mezopotamya’ya yerleşmişlerdir. ✴ İlk site devletlerini (Lagaş, Ur, Uruk, Eridu, Nipur, Kaş, Umma) kurdular. ✴ Sitelerin başında “Patesi” adı verilen rahip-krallar bulunmaktaydı. ✴ Şehirler bir tapınak etrafına kümelenerek kurulmuştur. ✴ Çok tanrı (politeist) anlayışı vardır. ✴ Sümer tapınaklarında Ziggurat denir; tapınak, tahıl ambarı, pazar ve rasathane (gözlemevi) olarak kullanmışlardır. ✴ İlk yazıyı bulmuşlardı. (M.Ö 3500) (Çivi yazısı) ✴ İlk yazılı kanunları oluşturmuşlardır. Sümer Kralı Urgakina, MÖ 2375’te tarihte bilinen ilk yazılı kanunları çıkarmıştır. ✴ Cezalandırma fidye usulüne göre idi. ✴ Sözlü edebiyat gelişmiştir. (Gılgamış Destanı, Yaratılış Manzumesi, Tufan hikayesi) önemlidir. ✴ Çok tanrı inancı yaygındır. ✴ İlk defa tekerleği icat ettiler. ✴ Aritmetik ve Astronomide ilerlediler. Pi (π) sayısını hesapladılar. ✴ Sabanı bulmuşlardır. ✴ İthalat ve ihracatı başlatmışlardır. ✴ Takas usulü vardır. ✴ Öldükten sonra dirileceklerine (öbür dünyaya) inanç gelişmemiştir. ✴ Akbaba sütunu önemlidir. ✴ Mimaride kerpiç kullanmışlardır.

b. Akadlar (M.Ö. 2350-2150)

✴ Mezopotamya’nın ortasında kurulmuşlardır. Sami soyundandırlar. ✴ Sargon ilk bilinen imparatorluğu kurmuştur. ✴ İlk daimî orduyu kurmuşlardır.

c. Babiller (M. Ö. 1800-478)

✴ Kurucuları Amurlular’dır. ✴ Mezopotamya’ya Arabistan’dan gelmişlerdir. Amurlular tarafından kurulmuştur. ✴ Hukukları gelişmiştir. Sümer kanunlarını derlemiş olan Hammurabi kendi adı ile bilinen çağın en tutarlı gelişmiş

kanunlarını yapmıştır. ✴ 10 tabanlı sayı sistemini bulmuşlardır. ✴ Ülke mutlak Monarşi ile yönetilmiştir. ✴ Tanrı-Kral anlayışı önemlidir. ✴ Asma bahçesi ve Babil kulesi meşhurdur.


Beni

m Not ’um


c. Asurlular (MÖ. 2000-609)

✴ Yukarı Mezopotamya’da kurulmuştu ✴ Urartular ile Anadolu’da Mezopotamya medeniyetini taşımışlardır. ✴ Ticaret yollarını genişletmişlerdir. ✴ Kayseri Kültepe’deki ticari içerikli yazılı belge Anadolu’nun ilk yazılı belgesidir. ✴ Kara ticaret kolonileri kurmuşlardır. ✴ İlk atlı birlik oluşturmuşlardır. ✴ Hukuk kuralları Babil’e benzemektedir. ✴ “Karum” denilen ticaret pazarları kurdular.

5. Yunan Medeniyeti

a. Girit Medeniyeti

✴ Ege medeniyetinin bilinen ilk medeniyetidir ✴ Balıkçılık ve avcılık gelişmiştir. ✴ Ticaret, denizcilik ve gemicilik ilerlemiştir. ✴ Knossos Sarayı önemli mimari eserlerinden biridir. ✴ Girit’te Anadolu Medeniyeti etkisi de görülür.

b. Miken Medeniyeti (Akalar)

✴ Girit medeniyetine son veren Akalar tarafından kurulmuştur. ✴ Miken önemli bir şehirdir. ✴ Yer altı kral mezarları ünlüdür. ✴ İlyada ve Odesa destanları Miken kralının Truva ile yaptığı savaşı anlatır.

c. Yunan Medeniyeti

✴ Dorlar tarafından M.Ö. 1200 yıllarında kurulmuştur. ✴ Yunan uygarlığı demokrasinin doğduğu medeniyet olarak da kabul edilmektedir. ✴ Çok sayıda şehir devletinden (polis) oluşan bir medeniyettir. ✴ Şehirler arası siyasi birlik yoktur. ✴ Başlıca Şehir Devletleri: Atina, Korint, Teb ve Sparta’dır. ✴ Şehir yöneticileri Tiranlar’dır. ✴ M.Ö. VII. yy’dan sonra Tiranların yerini “Arhonlar” aldı. ✴ En ünlüleri Drakon, Solon, Klistenes’dir. ✴ Eski Yunan’da iki önemli savaş görüldü. Atina ile Isparta arasında yapılan savaşlara Maraton savaşları ve Perslerle

yapılan ve 27 yıl süren Peleponnes Savaşları’dır. ✴ Eski Yunanda şehir devletlerinin birliğini Makedonyalı İskender gerçekleştirdi. (M.Ö. 337) ✴ Deniz kolonileri kurmuşlardır. ✴ Bütün bilim dallarında ilerlediler. Sokrat, Eflâtun ve Aristo gibi önemli bilim adamları yetiştirdiler. ✴ Çok Tanrı, inancı vardı. En ünlüsü Zeus’tu. Çocukları vardı. Apolyo ve Afrodit gibi. Olimpos dağında oturduğuna

inanırlardı. Tanrılara Olimpiyatlar düzenlenirdi. ✴ Heykelcilikte ve mimaride ilerlemişlerdir. Dor, İyon ve Korint mimarisi geliştirmişlerdir. ✴ Alfabeyi Fenikelilerden almışlardır.


Beni

m Not ’um


6. Anadolu Medeniyetleri

✴ Anadolu Asya, Avrupa ve Afrika kıtaları arasında bir köprü durumundadır. ✴ “Anatolia” (güneşin doğduğu yer) adı ile bilinir. ✴ Göç yolları üzerindedir. ✴ İnsanların yaşayışına elverişli bir coğrafi alandır. ✴ Yerleşim Yontma taş devri ile başlar. ✴ İlk yazılı belgeler, Asurlu tüccarlardan kalma Kültepe (Kayseri) tabletidir. ✴ Anadolu’da Tarih öncesi Devirlere ait bulunan merkezleri şunlardır: ✴ Paleolitik (Yontma Taş): Antalya-Karain, Beldibi, Belbaşı ✴ Mezolotik (Orta taş): Antalya-Karain, Göller Barandiz, Ankara Macunçay ✴ Neolitik (Yeni taş): Diyarbakır-Çayönü, Gaziantep-Sakçagözü, Samsun-Tekkeköy, Konya-Çatalhöyük

Uyarı: Anadolu’da Hititler öncesi ilk siyasi birliği M.Ö. 3. bin yılında Hattiler kurmuştur.

a. Hititler (M.Ö. 2000-1200)

✴ Kızılırmak kıvrımında, Kapadokya bölgesinde kurulmuştur. ✴ Başkent Hattuşaş (Boğazköy)’dür. ✴ Mezopotamya ve Mısır Medeniyetinden etkilenmiştir. ✴ Anadolu’da kurulan en önemli medeniyettir. ✴ Anadolu’daki diğer medeniyetleri etkilemiştir. ✴ İlk tarih yazıcılığını başlatmışlardır. ✴ “Anal” adı verilen yıllıklar aynı zamanda Tanrılara hesap verdikleri belgelerdir. ✴ Objektif tarih yazıcılığının ilk örneğidir. ✴ Ülke “bin tanrı ili” diye anılırdı. ✴ Rahip-Kral anlayış vardı. ✴ Kralı denetleyen “Pankuş” meclisi bulunurdu. ✴ “Tavananna” adı verilen Kraliçe yönetimi de söz sahibi idi. ✴ Ahiret inançları zayıftı. ✴ Hiyeroglif ve çivi yazısını kullanmışlardır. ✴ Tarihi ilk yazılı anlaşmasının Mısırlılarla yapmışlardır. (Kadeş Antlaşması) ✴ Yasalarında fidye esastır. ✴ Hitit tarihi Eski Devlet-Yeni Devlet-Geç Hitit Devletleri diye üç bölüme ayrılmıştır. ✴ Evlenme sözleşme ile yapılırdı. Resmi nikah uygulaması görülür. ✴ Köprü uygulamasını yaptılar. ✴ En önemli kalıntılar İvriz ve Yazılıkaya’dır. ✴ Eli silah tutan herkes askerdi. ✴ Frigler tarafından yıkılmıştır.

b. Frig Medeniyeti (M.Ö 800-676)

✴ İç Anadolu’da Sakarya nehri kıyılarında Gordion şehri merkezli kurulmuştur. ✴ Krallarına Midas adı verilir. ✴ Ekonomisi tarıma dayalıdır. ✴ Öküz kesme, saban kırmanın cezası ölümdür. ✴ Mimari eserlerinin en önemlisi Midas Mezarıdır. ✴ En büyük Tanrı Tanrıça Kibele’dir. ✴ Hitit ve Yunan sanatı etkisinde kalmıştır. ✴ Fenike alfabesini kullandılar. ✴ Maden ve tahta işlemeciliği gelişmiştir. ✴ Seramik ve dokumacılıkta ilerlemişlerdir. ✴ Kimmerler tarafından yıkılmıştır. ✴ Dokumacılıkta Anadolu’ya yeni bir usul getirmişlerdir. “Tapetes” adı verilen Halı ve Kilim dokumaları önemlidir.


Beni

m Not ’um


c. İyonlar (M.Ö 1000-546)

✴ Efes -Milet -İzmir Bölgesinde Dor istilasından kaçan Akalar tarafından kuruldu. ✴ Ticaret ve kolonicilik gelişmiştir. ✴ Yunan kolonilerinin kurucusudur. ✴ Fenike Alfabesini Yunanistan’a taşımıştır. ✴ İlyada ve Odesa destanları oluşmuştur. ✴ Pozitif bilimler ve hür düşünce gelişmiştir. ✴ İyon usulü mimariyi geliştirmişlerdir. ✴ Matematikte; Tales, Pisagor ✴ Tıpta- Hipokrat ✴ Tarihte- Herodot ✴ Felsefede- Diyojen gibi şahıslar bu bölgede yetişmiştir. ✴ Büyük İskender tarafından yıkılmıştır. ✴ Artemis tapınağı en ünlü eserleridir. ✴ İyon alfabesi geliştirilmiştir.

ç. Urartular (M.Ö 900-600)

✴ Hurriler tarafından kuruldu. ✴ Doğu Anadolu’da Tuşpa (Van) merkezli kurulmuştur. ✴ Maden işlemeciliğinde ilerlediler. ✴ Sulama projeleri geliştirilmiştir. ✴ Medler tarafından yıkılmıştır. ✴ Anadolu’nun ilk federal devletidir. ✴ Urartuların baş tanrısı Haldi’dir. ✴ Çivi yazısı ve Hiyeroglif kullandılar.

d. Lidya Medeniyeti (M.Ö. 687-547)

✴ Gediz ve Menderes nehirleri arasında kurulmuştur. ✴ Merkezi Sard’dır. ✴ Ekonominin temeli ticarettir. ✴ İlk kez parayı kullanmışlardır. (M.Ö VII yy.) ✴ Kral yolunu ticarete açmışlardır. Bu yol Efes’ten başlayıp, Asurların başşehri Ninova’ya kadar uzanır. ✴ Maden işlemeciliği ileridir. ✴ Devletin başında kral bulunur. ✴ Her şeyi para ile halledeceklerini düşünürlerdi. ✴ Ordu paralı askerlerden oluşmakta idi. ✴ Persler tarafından yıkılmıştır. ✴ Lidyalılar; Kibele, Artemis Zeus ve Apoliyo gibi tanrılara tapmışlardır. ✴ Fenike alfabesini kullandılar.

Uyarı : Anadolu Medeniyetlerinde Mezopotamya’nın etkisinde destanlar gelişmiştir. Kumurbi Destanı, Gılgamış Destanı gibi Gılgamış Destanı Hititçeye çevrilmiştir.

e.Anadolu ve Mezopotamya’nın uygun coğrafi şartlara sahip olmasının sonuçları

✴ Çeşitli topluluklar tarafından istilalara uğramasına, farklı kültürlere ev sahipliği yapmasına, tarım ve hayvancılık faaliyetlerinin daha kolay yapılmasına, nüfusun artmasına neden olmuştur.


Beni

m Not ’um


7. Mısır Medeniyeti

✴ Nil Nehri ve havzasında gelişmiştir. ✴ Coğrafi yapısı sebebi ile dışardan etkilenmemişlerdir. Özgün bir medeniyet merkezidir. ✴ İstilalara kapalıdır. ✴ Nil’in akışına göre aşağı-yukarı adı ile ayrılır ✴ Mısır krallıklarla yönetilir. ✴ Devletin başında Firavun denen Tanrı-kral bulunurdu (Amon ve Ra da Tanrıdır). ✴ “Norm” adı verilen şehir devletleri kurmuşlardır. ✴ “Papirüs” adı verilen kâğıt yapmışlardır. ✴ Resim yazısı kullanmışlardır. (Hiyeroglif) ✴ Edebiyat ve eğitim dine dayanırdı. ✴ Ölümden sonraki hayata inanırlardı. Bu inanç mumyacılığı geliştirmiştir. ✴ Kralları için piramitler yapmışlardır. ✴ Diş dolgusu, kırık, çıkık tedavisi yapmışlar, tıp ilerlemiştir. (Dinin etkisi) ✴ Tarihinin ilk yazılı anlaşmasını (Kadeş) Hititlerle yapmışlardır. II. Ramses zamanında (Yeni İmp. Dönemi) etkileri

artmıştır. ✴ Güneş takvimini bulmuşlardır. Nil’in taşmasının büyük etkisi vardır. Yunan ve Romalılar Kullanmıştır. ✴ Geometri ve matematik gelişmiştir. ✴ Ticarette takas sistemini kullanmışlardır. ✴ Ekonomi tarıma dayalıdır. ✴ Halk, bürokratlar, rahipler, köylüler diye üçe ayrılmıştır.

8. Doğu Akdeniz Medeniyeti

a. Fenikeliler (Kenaniler)

✴ Lübnan Dağları ve Akdeniz arasında kurulmuştur. ✴ Coğrafi durumları tarıma elverişli olmadığı için ticarete, daha çokta deniz ticaretine yönelmişlerdir. ✴ Kuzey Afrika, Malta, Kıbrıs ve İngiltere’de koloni kurmuşlardır. ✴ Tarih’te bilinen ilk denizci kavimdir. ✴ Ticari gelişmişlikleri birçok medeniyetle karşılaşmalarına ve yazının geliştirilmesine etki etmiştir. Günümüz

alfabesi Fenikelilere dayanır. ✴ Camcılıkta ilerlemişlerdir. ✴ Boyayı bulmuşlardır. ✴ Gemicilik ve tersanecilikte ilerlemişlerdir.

b. İbraniler

✴ Sami kavmindendirler. ✴ Hz. Davut tarafından kuruldu. İsrail ve Yahudi devletleri diye ikiye ayrılmıştır. ✴ Mısır’da Hz. Musa zamanında kölelikten kurtularak Sina yarımadasına döndüler. ✴ Irk esasına dayalı bir medeniyettir. ✴ Yahudilik milli din olarak gelişmiştir. ✴ En ünlü eserleri Süleyman mabettir. ✴ Ekonomileri tarım ve hayvancılığa dayanıyordur. ✴ Asur, Babil ve Romalılar tarafından, son olarak da Almanya tarafından sürülmüşlerdir. ✴ Yazı ve dilleri İbranice’dir. ✴ Kutsal kitapları Tevrat ibadet yerleri Havra ve Sinagog’tur.


Beni

m Not ’um


9. Hellenistik Medeniyeti

✴ Makedonya Devleti M.Ö. VII yy.’da kuruldu. ✴ Makedonya kralı II. Flip’in oğlu İskender’in yönetimi ile oluşan ve geniş bir alanı etkileyen, Doğu-Batı sentezinin

gerçekleştiği bir medeniyettir. ✴ Yunan Uygarlığı ile Ön Asya uygarlığının bir kaynaşmasıdır. Hellen Birliğini kurdu. ✴ Büyük İskender Yunan şehir devletlerini bir birlik altına aldı. ✴ Perslere karşı ilk başarı Oranikosta elde edildi. ✴ Persleri Anadolu’dan attı. İsos (Dörtyol) Savaşı ile Pers hükümdarı Dara’yı yendi. ✴ Persleri Anadolu’dan attı. Ülke Sınırlarını Hindistan’a kadar genişletti. ✴ Perslerin Satraplık (Eyalet) sistemini ülkesinde uyguladı. ✴ Bergama Efes ve İskenderiye dünyanın önemli kültür merkezidir. ✴ Asklepion sağlık merkezi ve Zeus tapınağı Bergama’dadır. ✴ İskenderiye şehrini kurdu. ✴ Batı’dan Doğu’ya göç başladı. ✴ Dünyanın yedi harikasından biri olan İskenderiye feneri Helenistik medeniyete aittir. İskender’in ölümü ile

imparatorluk üçe ayrıldı: ✴ Mısır’da Ptolemeler ✴ Trakya’da Batı Anadolu Saleşkaslar ✴ Makedonya’da Antigonitler

10. Roma Medeniyeti

✴ Roma, Romulus tarafından kuruldu. ✴ Merkezi İtalya’dır. ✴ Avrupa, Asya ve Afrika’da geniş bir medeniyet kurmuşlardır. ✴ Kavimler göçü bu devletin gelişimini etkilemiştir. ✴ İtalya’nın ilk siyasi oluşumudur. ✴ 395 yılında Doğu ve Batı olmak üzere ikiye ayrıldı. ✴ Doğunun merkezi İstanbul oldu.

✴ Roma imparatorluğunun üç yönetim şekli vardır. ✴ Krallık (M.Ö 723-510) ✴Cumhuriyet (M.Ö 510-27) ✴ İmparatorluk (M.Ö 27-395) (Agustus dönemi)

✴ Roma imparatorluğunda Krallık döneminde halk üç sınıfa ayrılmıştır: ✴ Patriciler= Soylular -Yönetici sınıf b- Plepler = Orta sınıf (Memur tüccar) Köleler = esir anne ve baba çocuklarıdır.

✴ Roma M.S. 313 yılında çıkan Milano Fermanı ile Hıristiyanlığı (İmparator Konstantin döneminde) resmen kabul etti. ✴ 381’de Hristiyanlık Roma’nın resmi dini oldu. ✴ “12 Levha kanunları” bugünkü Avrupa kanunlarının temeli oluşturmuştur. ✴ Tanrı anlayışları Yunan Tanrılarına benzerdi. ✴ Tanrı Kapital dağında bulunurdu. ✴ Mısır’da aldıkları Güneş takvimini geliştirdiler. Sezar ve Papa XIII. Gregor tarafından düzenlendi. ✴ Latin alfabesine son şeklini verdi.


Beni

m Not ’um


F. İNSAN VE GÖÇ

1.Toplumların sosyal ve ekonomik aşamaları

Yerleşik topluluklar üretimde, konar-göçer topluluklar ise askerlik alanında birbirlerine karşı üstünlük kurmuştu. Başlıca geçim kaynağı hayvancılık olan konar-göçer toplulukların ekonomileri, ihtiyaçlarını karşılamada yetersizdi. Bu nedenle konar-göçer topluluklar ya yerleşik topluluklarla ticaret yoluyla mal değişikliği yapmak ya da savaş yoluyla yerleşik toplulukların mallarına sahip olmak istemiştir

Uyarı : Konar-göçer yaşamı devam ettiren toplumlar olsa da yerleşik toplumlar karşısında giderek sayıları azalmaya başlamıştır.

2.Toplulukların Yeni Coğrafyalara Hareketleri

Toplumlar göç, ticaret ve savaşlar ile birbirlerini etkilemiş ve ortak dünya kültürünün oluşmasına neden olmuştur.Geçmişten günümüze insanoğlu, zorunluluklar nedeniyle veya istediği yaşam koşullarına ulaşmak için yaşadığı yerleşim yerlerinden ayrılarak yeni yerler bulma gayreti göçleri meydana getirmiştir. Bu göç hareketleri insanlık tarihinin seyrini derinden etkilemiştir

a. Göçlerin nedenleri

Ekonomik (Kıtlık, Yerleşim Yeri Sıkıntısı)Coğrafi (Doğal Afetler, iklim Değişikliği)Siyasi (Politik Değişikler, savaşlar, baskılar)Demografik (Nüfus Artışı, Salgın Hastalıklar)Dini (İnanç Gruplarının Baskısı)

b. Önemli Göçler

Amurru (Babil) Göçleri: MÖ 3000’in sonlarında gerçekleşen bu göç hareketinde Amurrular, Arabistan’dan Suriye ve Mezopotamya’ya gelmişler ve Sümerlerin yıkılmasında rol oynamışlardır.Akad Göçleri: MÖ 3000’lerde Sümer topraklarına gerçekleşen bu göç hareketi sonucunda Akadlar, Sümer kültürünü benimsemiştir.Hurri Göçleri: MÖ 3000 yılının sonlarında kuzeyden gelen Hurriler, Doğu Anadolu ve Mezopotamya’ya yayılmıştır.Frig Göçleri: MÖ 1200-800 yılları arasında Makedonya üzerinden gelen Frigler, Anadolu’ya yerleşmiştir.Ege Göçleri: “Deniz Kavimleri Hareketi” olarak da adlandırılan bu göçler, MÖ XIII. yüzyılın sonları ve XII. yüzyılın başlarında iki kez yaşanmıştır. Mısır, Ege Adaları, Yunanistan ve Anadolu üzerine gerçekleşen bu göç hareketlerine karşı Mısır Krallığı kendisini savunmayı başarmış ancak Hitit Devleti yıkılmıştır.Yahudi Göçleri: İlk olarak MÖ 587 yılında Babiller tarafından Filistin’den sürgün edilen Yahudiler, ilerleyen zamanlarda da Pers ve Roma İmparatorluğu tarafından dünyanın çeşitli bölgelerine göç ettirilmiştir.İç Asya Göçleri: Orta Asya’dan dünyanın çeşitli bölgelerine yapılmış ve özellikle Türk toplulukları çeşitli bölgelere dağılmışlardır.Hristiyan Göçleri: MS I. ve II. yüzyılda Roma topraklarında hızla yayılmaya başlayan Hristiyanlık, Roma tarafından baskı altına alınmıştır. Bu durum karşısında Hristiyanlar da daha çok Antakya ve Kapadokya çevresinde gizli bir şekilde dinlerini yaşamıştır. MS 313 tarihinde yayımlanan “Milano Fermanı” ile Hristiyanlık serbest bırakılmıştır.

Avcı Toplayıcı Çobanlık Konar-Göçer Tarım Yerleşik Yaşam


Beni

m Not ’um


3.İlk Çağ’ın Tüccar Toplulukları

✴ Asurlar, Başkenti Ninova olan bu topluluk ticaretle geçim sağlamıştır. Karum: Adında pazarlar kurmuşlardır. Anadolu da KANİŞ (Kültepe–Kayseri) adında kurulan pazar araçlığı ile Anadolu’ya yazıyı taşımışlardır. Mezopotamya-mısır bölgelerinde ticaret yapmışlardır.

✴ Lidyalılar, Batı Anadolu’da kurulmuştur. Başkenti Sard, Kurucusu Kral Giges, tarım ve hayvancılığın yanında kuyumculuk sanatı ile tanınmıştır. Lidyalıların, insanlık tarihinde ilk kez madeni parayı (sikke), ücretli askerlerinin maaşlarını ödemek için icat ettikleri tahmin edilmektedir.

✴ Soğdlar, Orta Asya da merkezi Semerkant olmak üzere birçok şehir devletinden oluşmuştur. Türklerin hakimiyetlerine girmişlerdir. İslam öncesinde olduğu gibi İslami dönemde de Soğdlar, İpek Yolu üzerinde etkin rol oynamışlardır.

✴ Fenikeliler, Doğu Akdeniz sahil şeridinde genel olarak denizcilik ve deniz ticareti ile uğraşmışlardır. Batı Akdeniz’de de ticaret kolonileri kurmayı başarmıştır. En meşhur kolonisi Kartaca (TUS’DUR) Fenikeliler, bu sayede dünya deniz ticaretini kontrol etmeyi başarmıştır.

Kolonicilik: Daha çok ticareti geliştirmek amacıyla bir ülkenin kendi sınırları dışında oluşturduğu liman veya pazar özelliği taşıyan merkezlere koloni, bu faaliyetlere de kolonicilik denir. Kolonicilik ile devletler, siyasi ve askerî üstünlük kurmuşlar, ham madde ve pazar ihtiyacını gidermişlerdir. Ayrıca toplumlar arası etkileşim artmıştır

G. KABİLEDEN DEVLETE

1. İlk Çağ Uygarlıklarında Devlet Anlayışı

✴ İnsanoğlu tarımla birlikte yerleşik hayata geçince üretmeye başladı ürünlerinin fazlalarını satarak ticari faaliyetlerde bulundu. Tarımın ortaya çıkışı toplumların siyasi organizasyonlarında değişime yol açtı.

✴ Tarım Devrimi’nin yaşanması ile insanlar önce kabileler halinde küçük köylerde yaşamaya başladı. ✴ Kabile, aynı atadan gelen ve birbirine kan bağıyla bağlı bulunan büyük insan topluluğuna verilen isimdir. ✴ Nüfusun artmasına paralel olarak bir arada uzun süre yaşamaya başlayan insanlar, bir düzene ve bu düzeni

sağlayacak bir güce ihtiyaç duydu. Bu güç de devlet olarak adlandırıldı. ✴ Farklı tanımlara sahip olmakla birlikte devlet genel manada, belli bir coğrafya üzerinde yaşayan insanları yönetme

hakkına ve şiddet kullanma tekeline sahip olduğunu iddia eden bir örgütlenme olarak tanımlanabilir.

2. Yönetim Şekilleri

Monarşi: Tek kişinin genelin yararını gözettiği yönetim anlayışıdır. Krallık, imparatorluk, padişahlık gibi düzenlerde monarşik bir anlayış hâkimdirMutlakıyet veya mutlak monarşi de monarşinin katı hâlini ifade eder.Demokrasi: Çoğunluğun sınıfsal çıkarını gözeten yönetim. Yunanca bir kelime olan demokrasi, halkın yönetimi, iktidarı anlamına gelse de İlk Çağ’da yurttaş olma hakkına sahip elit bir sınıfın yönetime katıldığı bir anlayıştır. Eski Yunan ve Roma’da uygulanmıştır. Cumhuriyet: Çoğunluğun genelin yararını gözettiği yönetim. Ülkeyi yönetenlerin seçim ilkesine göre belirlendiği yönetim şekline cumhuriyet denir. Roma uygarlığında bir dönem cumhuriyet rejimi uygulanmaya çalışılmıştırAristokrasi: Azınlığın genelin yararını gözettiği yönetim anlayışıdır. Bir toplumda soylu sınıfın, yönetme hakkına sahip olduğu siyasal ve toplumsal sisteme denir. Daha çok Eski Yunan ve Roma uygarlıklarında görülen bir yönetim biçimidir. Oligarşi: Azınlığın sınıfsal çıkarını gözeten yönetim. Bir ülkede yönetme hakkının birkaç kişinin eline verildiği aristokrasi düzenin daraltılmış hâlini ifade eder. Yunan şehir devletlerinde çeşitli zamanlarda uygulanmıştır.Tiranlık: Tek kişinin kişisel çıkarını gözeten yönetim. Eski Yunan’da iktidarı mevcut yasalara aykırı bir biçimde ele geçirme ve baskıcı bir biçimde hüküm sürme anlayışına denir.

YerleşikYaşam ve Tarım

Üretim veNüfus Artışı

Kabile Devletler İmparatorluklar


Beni

m Not ’um


İmparatorluk: Bir ülkede çeşitli milletleri veya kültürel, etnik, ekonomik ve toplumsal açıdan çeşitlilik arz eden farklı halkları bünyesinde toplayan devletler imparatorluk olarak tanımlanır. Roma veya İskender gibi devletler imparatorluk özelliğine sahiptir.Teokrasi: Bir ülkede tüm yönetim işlerinin ve iktidarı kullanma anlayışının dinî esaslar çerçevesinde şekillendiği sisteme teokrasi denir.Meşrutiyet: Hükümdarlıkla yönetilen bir ülkenin, hükümdarlığı altında meclisinde var olduğu yönetim biçimdir.

3. İktidarın (Yöneticilerin) Meşruiyeti

Meşruiyet: Toplum tarafından kabul görülmedir. Yasaya, töreye vb. uygunluk, geçerlilik, yasallık. Anlamına gelir.

Uyarı :Medeniyetlerin ekonomik yaşam ve askerî yapılarının belirleyici unsuru coğrafyadır. Bu yüzden siyasi gücün devam edebilmesini sağlayan maddi kaynağı ise coğrafyadır.

✴ Toplumları yöneten siyasi güç, insanların kendisine itaatini sağlamak için gücünü meşru kılmak zorundadır. ✴ ilk Çağ uygarlıklarında iktidar, gücünü ilahi ve dinî bir temele dayandırarak meşrulaştırmaya çalışmıştır. ✴ Krallar veya diğer yöneticiler kendilerini genellikle tanrıların yeryüzündeki temsilcisi olarak görmüşlerdir. ✴ Hükümdar tanrının bir temsilcisi olduğu için de halk hükümdara başkaldıramaz. ✴ Babillerde Kral Hammurabi ve Roma İmparatorluğu’nda Sezar gibi bazı imparatorlar meşruiyetlerini tanrıdan çok

orduya dayandırmışlardır. ✴ Mısır’da firavunlar ilk zamanlarda güçlerini tanrıdan aldıklarını iddia etmişler ancak daha sonra kendilerinin de

tanrı olduğunu söyleyerek iktidarlarını meşrulaştırmaya çalışmışlardır. ✴ Eski Yunan ve Roma uygarlığında çeşitli dönemlerde var olan aristokratik anlayışa göre de iktidarı elinde bulunduran

sınıf, kendilerinin seçilmiş ve üstün ırka mensup olduklarını ortaya atarak iktidarlarını meşru kılmaya çalışmışlardır. ✴ İlk Çağ devletlerinde genellikle monarşi rejimine dayalı bir yönetim anlayışı söz konusu idi. Tahta çıkmak ve

iktidarı elinde tutmak isteyen hükümdarlar kendilerinin soyunun önceki hükümdarların soyuna dayandırmıştır. Böylece mensubu olduğu soyun iktidar sahibi olduğunu iddia ederek hüküm sürmeye çalışmışlardır.

4. Coğrafi Yapı ve Ekonomik Hayatın Devlet Teşkilatlanmasına Etkisi

✴ İlk Çağ uygarlıklarında coğrafi yapı, toplumları siyasi ekonomik askeri vb birçok alanda etkilemiştir. ✴ Mezopotamya’nın önde gelen uygarlıkları arasında yer alan Sümerlerde tarımsal faaliyetler, toplumsal iş birliği

anlayışının oluşmasını sağlamıştır. Bu durum da Sümerlerin şehir devletleri şeklinde örgütlenmesinde etkili olmuştur. ✴ Eski Yunan ve İyon medeniyetinin engebeli ve büyük dağlarla birbirinden ayrılan bir coğrafyada kurulması, merkezî

otoritenin güçlü olduğu bir krallığın kurulmasını engellemiş ve polis adı verilen şehir devletlerinin ortaya çıkmasına neden olmuştur.

✴ Hititler, Frigyalılar ve Urartular gibi İç Anadolu’da egemenlik kuran medeniyetlerde ise teokratik monarşinin olduğu bir siyasi yapı mevcuttur.

✴ Geniş topraklara yayılan Persler ise merkezî otoriteyi kuvvetli tutmak istemişlerdir. Bu yüzden ülkeyi satraplıklara (eyaletler) bölmüşler, satraplıkları kontrol altında tutmak için posta teşkilatı oluşturmuşlardır.

✴ Mısırlılar ise ilk zamanlarda nom adı verilen şehir devletleri şeklinde örgütlenmişler, Kral Menes zamanında ise şehir devletleri birleştirilerek tek bir krallık kurulmuştur.

İlk çağda yönetim birimlerine verilen isimler

Sümer Site

MısırNom

PerslerdeSatraplık

HintRaçalık

Yunan ve İyonyaPolis

Meşruiyetin kaynakları şunlardır.

Tanrısallık(din) Soy bağı Askeri Kanun


Beni

m Not ’um


5. Hukuk Anlayışı

Hukukun uygulayıcısı ise siyasi otorite olmuş, gerektiğinde şiddet kullanılması ve cezaların verilmesi işini de tekeline almıştır.Yazının icadından önceki dönemlerde yazısız, gelenek ve adetlere bağlı bir hukuk anlayışı mevcutken yazının icadından sonra yazılı hukuk anlayışı gelişmiştir.Bazı toplumlar yazıyı tanımalarına rağmen yazılı hukuk anlayışını benimsememişler ve Orta Asya Türklerinde görüldüğü gibi sözlü hukuk (Töre) kültürüne bağl ı kalmışlardır.

6. İlk Çağ’ın Önemli Kanunları

a.Urgakina Kanunları: Sümerlerdeki Lagaş şehir devletinin başına geçen Urgakina tarafından hazırlanan bu kanunlar, dünya tarihinin en eski yazılı kanunları olarak kabul edilir. Bu kanunlarda eski yönetimi eleştiren Urgakina daha çok mülkiyet ve aile hukuku esaslarına yer vermiştir.

b.Hammurabi Kanunları: Babil kralı Hammurabi tarafından hazırlatılan ve 282 madde den oluşan bu kanunlar bir stel (dikili taş tablet) üzerine yazılmıştır. Hammurabi kendisini tanrının temsilcisi olarak görmüş ve cezaların kısasa kısas (dişe diş, göze göz) esasına ve sınıfsal özelliklere göre verilmesini savunmuştur. Tarihin ilk en sert kanunlarıdır.

c. Hitit Hukuku: İlk Çağ’daki diğer kanunlara göre daha insancıl olan Hitit kanunlarında ölüm veya işkence cezalarının yerine maddiyata dayalı cezalar vardır. Evlenme, boşanma, nikâh gibi konularında yer aldığı bu kanunlarda erkeklerle kadınlar eşit tutulmaya çalışılmış ve sınıfsal farklılıklar göz önüne alınarak cezalar belirlenmiştir. Anadolu’nun ilk kanunlarıdır. (Medeni kanun)

d. Tevrat Hukuku: Tarihte bilinen ilk semavi din olan Musevilik, İbranilere gönderilmiş ve İbraniler kanunlarını bu dinin esasları etrafında şekillendirmiştir. Hz. Musa’ya indirildiğine inanılan “On Emir”, tanrı ile İbraniler arasında yapıldığı söylenen “eski ahit” ve Tevrat, İbrani hukukunun temelini oluşturur. İlk samavi inançlara dayalı kanunlar

Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım gücünü belirleyen yasaların bütünü hukuk

denir.HU

KUK

Sözlü Hukuk (Töre) Yazılı Hukuk

Çeşitleri

Akıl DinGelenekler

Kaynakları

3. ÜNİTE ORTA ÇAĞ’DA DÜNYA


Beni

m Not ’um

ORTA ÇAĞ’DA DÜNYA

A. ORTA ÇAĞ’DA SİYASİ YAPILAR

1.Orta Çağ’da Avrupa’sını şekillendiren başlıca olaylar

a. Siyasi alanda: “feodalizmin” (derebeylik) rejimi

Kısaca toprak köleliğine dayanan toplum düzenine veya yönetimine “Feodalizm-Derebeylik” denmektedir.

Feodalitenin Ortaya Çıkış sebepleri : ✴ Kavimler Göçü ile Avrupa’nın en güçlü devleti Romanın zayıflaması ✴ Devletin güç kaybetmesi ve barbar kavimler yüzünden halkın huzur ve güvenliğini yitirmesi ✴ Güvenliklerini sağlamak isteyen insanların büyük toprak sahiplerine (derebeyleri, kont, senyör) sığınmaları ✴ Derebeylerinin kendisine sığınan insanları koruma karşılığında onları köle gibi kullanmaları sonucunda feodalite

ortaya çıkmıştır.

Feodalite Rejiminin sonuçları: ✴ Avrupa’da siyasal birlik bozulmuş, küçük yönetim birimleri ortaya çıkmıştır bu yüzden güçlü krallıklar kurulamamıştır. ✴ Toprakların mülkiyeti soyluların elinde toplanmış ve kapalı bir ekonomik politika izlendiği için halk sermaye

birikimine sahip olamamıştır. ✴ Feodalite rejiminde, halk arasında eşitlik olmadığı için sosyal tabakalaşma meydana gelmiştir.

b. Toplumsal alanda: insanların sosyal tabakalara ayrılması

✴ Feodalite ve kilisenin sebep olduğu ekonomik, siyasi eşitsizlik toplumda tabakalar oluşturmuştur. ✴ (Krallar, soylular, din adamları, askerler, köylüler) ortaya çıkmıştır. ✴ Orta Çağ Avrupa’sında himaye eden kişilere süzeren, himaye edilenlere vassal denilir.

c. Düşünsel, dini alanda:” Dogmatizm “(körü körüne inanış) oluşan düşünsel inanç

✴ Dogmatizm; Bir şeyi sorgulamadan, eleştirmeden ve akıl süzgecinden geçirmeden olduğu gibi kabul eden düşünsel yapıya dogmatizm denir. Orta çağ Hristiyan din adamlarının halka karşı tutumları sonucu oluşan düşünsel yapıya verilen genel isimdir.

✴ Bu durum özgür düşüncenin ve bilimin gelişmesini engellemiştir.

ç. Sosyal alanda: “veba salgını”, insanların yaşamında çok köklü değişiklikler meydana getirmiştir. (1347-1351)

✴ 1347’nin sonunda Sicilya’da görülen veba, ilk olarak Bizans topraklarını vurmuş ve Avrupa’ya; Venedik, Cenova gibi liman kentleri üzerinden yayılmıştır.

✴ Salgın nedeniyle Avrupa nüfusunun neredeyse yarısına yakını ölmüştür. ✴ Veba salgını ekonomik, sosyal, siyasi ve kültürel hayatı derinden etkilemiştir. ✴ Avrupa’nın demografik haritasını değiştiren bu hastalık, halkın psikolojik olarak güvensizlik ve korku yaşamasına

neden olmuştur

Orta çağ ;375 Kavimler göçü ile başlayan 1453 İstanbul’un fethi ile son bulan döneme verilen isimdir.

375Kavimler Göçü Feodalizim Kilise

Doğmatizim Veba SalgınıToplumsal Tabaklaşma

1453 İstanbulun Feti

y Yusuf TAŞKIRAN 3 ÜNİTE

Beni

m Not ’um


2.Orta çağda dünyanın siyasi olayları

a. AvrupaKavimler Göçü ve Roma İmparatorluğu yıkılış sürecine girdi.Barbar toplulukları ile Vikingler Avrupa’ya yerleşti.Avrupa’da feodalite güçlendi.Avrupa’da ruhban sınıfının/skolastik düşüncenin etkinlik alanı geniş ledi.Avrupa’da yeni devletler kuruldu.Avrupa’da farklı etnik grupların kaynaşması sonrası yeni milletler orta ya çıktı.Güney Avrupa’da (İspanya) İslamiyet yayıldı.İngiltere’de Magna Charta yapıldı ve parlamenter monarşi yerleşti.Avrupa’da veba salgını yayıldı.Yüzyıl savaşları yapıldı.

b. Ön Asyaİslamiyet doğdu.İslam Devleti’nin sınırları genişledi.İran (Sasani Devleti). İslam Devleti’nin egemenliğine girdi.Kuzey Afrika. İslam Devleti’nin egemenliğine girdi.İspanya, İslam Devleti’nin egemenliğine girdi.Türkler. İslamiyet’i kabul etti.Gazneliler, İslamiyet’i Hindistan’a yaydı.Bizans topraklarının büyük bölümü Türkler tarafından fethedildi ve Selçuklular İslamiyet’i Anadolu’ya yaydı.İslam devletinin büyümesi ile bölgeye ve ticaret yollarına Müslümanlar hâkim olması sonucu Haçlı Seferleri başladı.Osmanlı Devleti kuruldu.1453 gelindiğinde Osmanlı devleti batının son kalesi Bizans’ı ortadan kaldırdığında Orta çağ dönemi son buldu.

c. Orta AsyaAkhun, Göktürk ve Uygur Hakanlıkları kuruldu.1206 Moğol Devleti kuruldu ve Moğol saldırıları başladı.Orta Asya ve Ön Asya Moğol istilasına uğradı.Moğol Devleti parçalandı.

3.Orta Çağda Önemli Devletler

a. Sasani Devleti

✴ Güçlü bir devlet geleneğine sahip olan Sasaniler, Kafkasya, Mezopotamya ve İran’a hükmetmiştir. ✴ Pers devlet geleneğini benimseyen Sasani İmparatorluğu’nun yönetim şekli monarşiydi. ✴ İmparatorluğun başında Şehinşah (Kralların Kralı) unvanını kullanan hükümdar bulunmaktaydı. ✴ Sasaniler, krallarını kutsal kabul etmişler fakat Mısır firavunları gibi tanrı-kral anlayışını benimsememişlerdir. ✴ Bu krallar, Tanrı Ahuramazda’nın yeryüzündeki temsilcisi olarak mutlak otoriteye sahiptir. ✴ Sasani İmparatorluğu’ndaki siyasi meşruiyet ve idari yapı, dinî bir karakter taşımaktadır. ✴ Sasani Devleti’nde, Perslerdeki satraplık sistemine benzer daha merkezî bir eyalet sistemi uygulanmıştır ✴ Sasanilerde de Roma İmparatorluğu’nda olduğu gibi yönetime aristokratlar hâkimdir. ✴ Sasani İmparatorluğu’ndaki danışma meclisi, Roma’daki konsüllerle benzerlik gösterse de Sasanilerin sosyal yapıya ✴ Bağlı hanedan üyelerinin mecliste etkin olması, Roma’dan farklılık göstermiştir. ✴ Sasani Devleti’nde ise ekonomi, topraktan alınan vergilere dayanmaktadır. ✴ Bu vergiler ile genellikle liman, köprü ve konaklama yeri gibi ticarete hız kazandıracak eserler yapılmıştır. ✴ Sasani ordusu, Türk ve Moğol ordusu onlu sisteme göre düzenlenmiştir. ✴ Sasani İmparatorluğu, doğuda Orta Asya, batıda Suriye ve Anadolu yönünde genişlemiştir. ✴ Bizans İmparatorluğu ile yaptıkları uzun savaşlar sonucunda, Anadolu’yu hâkimiyetleri altına alan Sasaniler,

İstanbul’u kuşatmıştır. ✴ Sasaniler, Hz. Ömer Dönemi’nde yapılan Nihavend Savaşı’nda yenilmiş ve 651 yılında yıkılmıştır.


Beni

m Not ’um


b. Moğol imparatorluğu

✴ Moğol İmparatorluğu’nu kuran Temuçin’dir. ✴ Temuçin,1206 yılında yapılan kurultayda Türk-Moğol boyları tarafından kağan seçilmiş ve Cengiz adını almıştır. ✴ Cengiz Han, istila hareketleri ile dünyanın en geniş kara imparatorluğunu kurmuştur ✴ Cengiz Han hayattayken imparatorluk topraklarını dört oğlu arasında paylaşılmıştır. ✴ Moğol İmparatorluğu’nda kurultay adında bir danışma meclisi vardır. ✴ Bu kurultaydaki görevliler soylu oluşlarına göre değil liyakat esasına göre seçilmiştir. ✴ Moğollar üzerinde Şamanizm’in önemli bir etkisi vardır. ✴ Moğol İmparatorluğu’nda halkın ana geçim kaynağı hayvancılık olmuştur. ✴ Hayvanlar için otlak arayışları sonucunda Moğollar, konar-göçer bir yaşam tarzını benimsemiştir. ✴ Moğol ordusu gönüllü birliklerden oluşmaktadır. ✴ Orta Asya’ya hâkim olan Türk ve Moğol atlı okçuları sayesinde güçlü ordular oluşturmuştur ✴ Moğol ordusu, Mao-dun (Mete Han)’un geliştirdiği onlu teşkilata uygun olarak on, yüz, bin ve on bin şeklinde

bölümlere ayrılmıştır.

c. Avrupa ve Bizans

✴ Kavimler göçü sonucunda Avrupa’da güçlü bir devlet kalmadı batıda en güçlü devlet Romanın devamı Bizans’tır. ✴ Avrupa’da siyasi yapı, soylu bir kökeni olmayan Germen kralları, Roma İmparatorluğu’nun eyalet yönetim sistemi

gibi bir idari yapı kurmuştur. ✴ Eyaletlerin başında valiler görevlendirilmiştir. Eyaletlerden daha küçük yönetim birimleri kontlar tarafından

yönetilmiştir. Her eyaletin kendi ordusu olup bu orduların her birine kumanda etme görevi de bir düke verilmiştir. ✴ Bu düzen, zamanla Avrupa’da feodal sistemi ortaya çıkarmıştır. ✴ Krallar, meclislerinde kontlarla piskoposlara (din adamı) danışarak karar almıştır. ✴ Kontlar, imparatorun tebaasını ruhban sınıfına itaate zorlamış, piskoposlar da halkı kontların yerel iktidarına tabi

olmaya çağırmıştır ve dogmatizm ortaya çıkmıştır. ✴ Ruhban ile soylular arasındaki birlikte yaşama geleneği, zaman içinde feodalizmin ve dogmatizmin Orta Çağ

boyunca Avrupa’da egemen olmasını kolaylaştırmıştır. ✴ Avrupa’nın geçim tarzı toprak köleliğidir. ✴ Bizans İmparatorluğu’nda hayat ve geçim tarzı ticarete dayanmaktadır. ✴ Çin ve Hindistan’dan gelen ticari ürünlerin Avrupa’ya sevk edilmesi, Bizanslı tüccarlar sayesinde olmuştur. ✴ İpek ticareti Bizanslılar ile Sasanileri karşı karşıya getirmiş ve Bizans İmparatorluğu, Sasanilere karşı Türklerle

ittifak kurmuştur. ✴ Orta Çağ’da kurulan devletler siyasi güçlerini sadece ekonomik faaliyetlerle değil güçlü ordular kurarak da

sağlamıştır. ✴ Bizans ordusunun asıl gücünü, eyalet birlikleri oluşturmuştur. ✴ XI. yüzyılın ikinci yarısında ise ücretli askerler ordunun aslî unsuru hâline gelmiştir. ✴ Bizans ordusunda; İngiliz, Frank, Norman, Bulgar, Gürcü, Peçenek, Kıpçak, Uz gibi ücretli askerler görev almıştır. ✴ Bizans ordusu; İstanbul’da bulunan merkez kuvvetlerinin, eyalet askerleri, tâbi devletlerin gönderdiği yardımcı

kuvvetler ve ücretli askerlerden oluşmuştur. ✴ Avrupa’da 13. yy. Franklar askerî feodal sistemi geliştirmiştir. Şövalyeler de krala bağlılık yemini ederek kralın

savaşçısı olmuştur. ✴ Siyasi birliği olmayan Avrupa orduları küçük oldukları için uzun süreli seferler düzenleyememiştir. ✴ 14yy İngiltere ve Fransa ordularında maaşlı askerlere yer vermiş ve Avrupa’da askerlik mesleği ortaya çıkmıştır ✴ Daimî ordu teşkilatının kurulup sürekli asker bulundurulduğu bu dönemde, savaşlar süvariler tarafından yapılmış

14 yy. dan sonra devletler sürekli piyade kıtaları bulundurmaya başlamıştır. ✴ Avrupa ordularında piyadeleri en etkili kullanan devletler, İngiltere ve Osmanlı Devleti olmuştur. ✴ Top tüfek gibi ateşli silahlar, 1331’den sonra kullanılmaya başlanmıştır. ✴ Fransa 15. yy. silahlı askerlerden oluşan daimî bir kıta oluşturmaya başlamış Osmanlılar ise buna 14. yy. yeniçeri

birlikleri ile başarmıştır. ✴ Orta Çağ’da ücretli askerlik sistemi birçok devlette görülmüştür. ✴ Özellikle Bizans İmparatorluğu, Orta Çağ Avrupa devletleri ve Sasani İmparatorluğu’nda da bu sistemi uygulanmıştır.

y Yusuf TAŞKIRAN 3 ÜNİTE

Beni

m Not ’um


B. TARIM TİCARET EKONOMİ

1. Tarım ✴ IX. yüzyıldan itibaren özellikle Avrupa’da ağır sabanın (pulluk) bulunması, atın tarla sürmede kullanılması ve tahılları

öğütmede kullanılan değirmenlerin rüzgâr gücüyle çalıştırılması gibi gelişmeler yaşanmıştır. ✴ Ağır saban,At, Yel Değirmenleri sayesinde tarımda verimliliğin artması sonucunda ‘‘artı ürünü’’ ortaya çıkarmıştır. ✴ Tüm bu gelişmeler sonucunda X. yüzyıldan itibaren tarımsal verimlilikte ciddi bir artış meydana gelmiş ve bu

durum da çeşitli alanlarda önemli sonuçlar doğurmuştur.

Uyarı : İhtiyaç fazlası depolana bilen “artı ürün” üretmek yağışın yeterli olduğu ve doğal besin kaynaklarının bol olduğu bölgelerde büyük bir anlam ifade etken kurak bölgelerde hayati öneme sahiptir.

b. Artı ürün sonuçları;

✴ Artı ürüne sahip olan yerleşim merkezleri avantajlı duruma geçmiş ve bu durum onlara güç kazandırmıştır. Merkezi otoriteyi artırmış ticareti geliştirmiştir.

✴ Artı ürünlerin bir merkezde toplanması ve halka buradan dağıtılması toplumda tabakalaşmayı belirginleştirmiştir. ✴ İlk Çağ’da toplum; asiller, din adamları, hürler ve köleler gibi sınıflara ayrılmıştır. ✴ Artı ürün, diğer ihtiyaçların karşılanması için değiş tokuşu geliştirmiş ve çiftçilik dışında yeni meslekler ortaya

çıkarmıştır. ✴ Çiftçi, esnaf, tüccar, din adamı, savaşçı gibi yeni sınıflardan oluşan daha büyük topluluklar şehir toplumunun

doğmasını sağlamıştır. ✴ Toprağa sahip olan soylular, siyasi gücün belirleyicisi olmuş ve bu durum monarşileri ortaya çıkarmıştır. ✴ İlk çağlardan itibaren devletler giderlerini karşılamak için vergilendirmeye ihtiyaç duymuştur. Halktan vergiler,

genellikle emek yoluyla ödeme (ayni ödeme) ve para yoluyla (nakdî ödeme) şekilleriyle tahsil edilmiştir

c. İlk ve Orta Çağ’da Toplumsal Tabakalaşma

✴ Toplumsal tabakalaşma, insanlar arasındaki ekonomik ve toplumsal eşitsizliğin görünür hâle gelmesidir. ✴ Tarımsal üretimin gelişmesiyle zenginliğin artması sonucu tabakalaşmada da artış olmuştur. ✴ Tarih boyunca kölelik, kast sistemi ve mevkiye bağlı sistem gibi toplumsal tabakalaşmalardan söz edilebilir. ✴ Toplum yapısında meydana gelen bu değişim, insanlık tarihini baştan başa değiştirmiştir. ✴ Hindistan’daki Kast sistemi bu tabakalaşmaya en güzel örnektir. ✴ Kast sistemi, bir kişinin toplumsal konumunun yaşamı boyunca belirlendiği toplumsal bir düzendir.

2. Ticaret

a. Ticaret yolları

✴ Orta Çağ’da ticari faaliyetler daha çok kervanlar vasıtasıyla önemli ticaret yolları üzerinden gerçekleştirilmiştir. ✴ Ticari faaliyetler karayolu dışında denizyolu ile de yapılmıştır.

Kral Yolu İpek Yolu Baharat Yolu Kürk Yolu

Batı Anadolu ile İran arasında Çin ile Anadolu ve Avrupa arasında

Hindistan ile Mısır ve Avrupa arasında

Çin ile Karadeniz’in Kuzeyi arasında

b. Ticari yolların önemi:

✴ Kültürler birbirini etkilemiştir. ✴ Siyasi mücadelelere neden olmuş. ✴ Geçtiği bölgeleri Ekonomisini canlandırmış halkın refah seviyesini yükseltmiştir. ✴ Bu yollar, Orta çağda Müslüman toplulukların eline geçmesi ile Orta Çağ Avrupası iki yüzyıla yakın sürecek olan

Haçlı Seferleri’ni başlatmıştır.


Beni

m Not ’um


c. Ticari Mekânlar

Arasta: Bir çarşıda aynı ürünleri satan dükkânların bulunduğu bölüm.Bedesten: Daha çok değerli malların satıldığı kapalı çarşı.Kapan: Belirli bir gruptaki ürün veya malın toptan olarak satıldığı mekân.Ribat: İslam devletlerinde ilk zamanlarda yol üzerlerine askerî amaçla inşa edilen sonraki zamanlarda kervanların da konakladığı yapılar.Kervansaray (Han): Kervanların konaklaması ve güvenliği için ana ticaret yolları üzerinde inşa edilen yapılar.Panayır: Pazarlara benzer özelliklere sahip olup aynı zamanda çeşitli sergilerin olduğu bazen de eğlencelerin tertip edildiği yerler.

3.Yerleşik ve Konar-göçerler Arasındaki Savaşlar

✴ Yerleşik topluluklar üretimde, konar-göçer topluluklar ise askerlik alanında birbirlerine karşı üstünlük kurmuştur. ✴ Başlıca geçim kaynağı hayvancılık olan konar-göçer toplulukların ekonomileri, ihtiyaçlarını karşılamada yetersiz

olması nedeniyle yerleşik topluluklarla ticaret yoluyla mal değişikliği yapmak ya da savaş yoluyla yerleşik toplulukların mallarına sahip olmak istemiştir.

✴ Konar-göçerler ile yerleşik topluluklar arasındaki savaşlarda genellikle konar göçerler üstünlük sağlamıştır.

C. KANUNLAR GELİŞİYOR

✴ Devlet ve toplum hayatının düzenli bir şekilde ilerlemesi, uygulamaya konulacak hukuk sistemi ile gerçekleşebilir. ✴ Hukuk kurallarının yazılı hâle getirilmesi hukuk kurallarının gelişimine neden olmuştur. ✴ Böylece evrensel hukuk ilkeleri doğmuş fakat bu kanunlar tüm toplumlar tarafından aynı şekilde uygulanmamıştır.

1.Roma İmparatorluğu’ndaki hukuku:

✴ Roma şehrinin kuruluşundan, Doğu Roma İmparatoru Justinianus’un 565 yılında ölümüne kadar uygulanan hukuktur. ✴ Bugünkü Avrupa ülkelerinde uygulanan hukuk sisteminin temelini oluşturur. ✴ Roma hukuk sisteminin ilk basamağı “12 Levha Kanunları”dır. ✴ Roma Kanunları madde madde yazılmamış, örnek olaylarla kanun maddeleri anlatılmıştır. ✴ Hukuk kurallarında ilk defa kamu ve özel hukuk ayrımı yapılmıştır. ✴ Aile, kişi ve miras hukuku konularındaki düzenlemeler, günümüz medeni hukukunun temelini teşkil eder. ✴ Suç ve ceza sisteminde suçluyu arındırma, iyileştirme ve korkutma amacı vardır. Hapis cezası uygulaması yoktur

ve bunun yerine suçluların manastırlara kapatılması tedbirine başvurulmuştur. ✴ Manastırlar, insanları cezalandırma yeri değil muhafaza ve kontrol altında tutma yerleri olarak kabul edilmekteydi. ✴ Suçun mahiyetine göre suçlulara, taş ocaklarında ve madenlerde ömür boyu zorunlu çalışma ve sürgün cezası.

Adam öldürmeye; sürgün, servete el koyma gibi cezalar da uygulanmıştır.

2.Justinianus Kanunları

✴ Bizans hükümdarı Justinianus, 12 Levha Kanunları ve diğer Roma kanunları yeniden düzenlemiştir. ✴ Bu düzenleme ile ilk defa kamu ve özel hukuk ayrımının ve günümüz medeni hukukunun temelini olmuştur. ✴ Dinî esaslara göre düzenlenen bu kanunlarda hapis cezası yerine suçluların manastırlara kapatılması, taş veya

maden ocaklarında çalıştırılarak ıslah edilmesi yöntemine başvurulmuştur.

3.Cengizhan Yasaları

✴ Moğollarda askerlik işlerini düzenleyen kanunlara “Cengiz Han Yasası” veya” Büyük Yasa” denilmiştir. ✴ Cengiz Han Yasası, nesilden nesile aktarılan Türk ve Moğol törelerinin yazılı hâle getirilerek düzenlenmiş şeklidir. ✴ Cengiz Han, kağan seçildiği 1206 yılı kurultayında bu kurallara bazı ilaveler yapmış ve bunları resmen yürürlüğe

koymuştur. ✴ Otuz üç defter hâlinde düzenlendiği varsayılan bu yasalar, İslamiyet’i kabul eden Moğol hanedanları tarafından

da uygulanmıştır.

4. ÜNİTE İLK VE ORTA ÇAĞLARDA TÜRK DÜNYASI


Beni

m Not ’um

İLK VE ORTA ÇAĞLARDA TÜRK DÜNYASI

A. AVRASYA’DA İLK TÜRK İZLERİ

✴ Türk adına gerek kaynaklarda gerekse araştırmalarda çeşitli anlamlar verilmiştir. ✴ Türk adı ilk defa Çin kaynaklarında rastlanmaktadır.

1.Türk adı’nın anlamları:

✴ Çin kaynaklarına göre ‘‘mİğfer’’ ✴ Kaşgarlı Mahmut’a göre “olgunluk çağı”, ✴ A. Wambery’e (Vambrey) göre “türemek”, ✴ Ziya Gökalp’e göre “kanun ve nizam sahibi”, “güç, kuvvet” anlamına gelmektedir. ✴ Türk adını ilk defa resmi olarak kullanan devlet I. Köktürk devletidir. ✴ Coğrafi Ad Olarak Türkiye kelimesi, ilk olarak Bizans kaynaklarında; “Orta Asya, Mısır ve Suriye’’ bölgeleri için

kullanılmıştır. XII. yüzyıldan itibaren Anadolu ise Türkiye olarak tanınmaya başlanmıştır

Uyarı: Türkler çok geniş bir coğrafyaya yayıldıkları için Türk Tarihi zor incelenmektedir.Türk tarihini tam olarak inceleyebilmek için Çin, Hint, Pers, Arap, Rus, Bizans, İtalyan, Latin, vb. kaynakları bilmek gereklidir.

2. Orta Asya Kültür Merkezleri

✴ Türklerin bilinen ilk ana yurdu Orta Asya’dır ✴ Orta Asya’da arkeolojik kazılar sonucunda yazıdan önceki döneme ait önemli kültür merkezleri ortaya çıkarılmıştır.

a. Anav Kültürü (MÖ 4000-MÖ 1000): Anav, günümüzde Aşkabat’ın güneydoğusunda bir yerleşim bölgesidir. Orta Asya’nın en eski kültürüdür.b. Afanesyevo Kültürü (MÖ 2500-MÖ 1700): Türklere ait en eski kültürdür ve Altay-Sayan Dağları civarındadır.Andronova Kültürü (MÖ 1700-MÖ 1200): Orta Asya’da ilk kez tunçtan ve altından yapılmış eserlerin bulunduğu bu kültür Türklere ait kültürlerden biridir.c. Karasuk Kültürü (MÖ 1200-MÖ 700): Orta Asya’da demirin ilk kez işlendiği kültürdür. Ayrıca atlı göçebe yaşam tarzı (İskit), bu kültür sayesinde Orta Asya’da yayılmıştır.d. Tagar Kültürü (MÖ 700-MÖ 300) : Abakan bölgesinde yer alan ve Karasuk kültürünün bir devamı olan Orta Asya’nın en gelişmiş kültürüdür.

B. İLK TÜRK DEVLETLERİ İLE İLGİLİ ÖNEMLİ SİYASİ GELİŞMELER

1.Asyada Kurulan Türk Devletleri

a. Asya Hun Devleti (MÖ 220-MS 216)

✴ Orta Asya’da bilinen ilk Türk Devletidir. ✴ Devletin merkezi Ötüken’dir. ✴ Hunların bilinen ilk kağanı, “büyüklük ve genişlik” anlamına gelen Şan-yü veya Tan-hu unvanını taşıyan Tuman

(Teoman)’dır. ✴ Hun Kelimesi “Halk” anlamındadır. ✴ En parlak dönemleri Mete Han (Mao-dun) dönemidir. (M.Ö 209-174) ✴ Mete Han “Tanhu” ünvanı aldı. ✴ Doğu Asya’da bilinen ilk anlaşma yapıldı. (M.Ö 197 Çin) ✴ İlk defa Mete Türkleri bir bayrak altında toplandı. ✴ Bilinen ilk düzenli orduyu oluşturdu (onluk sistem) ✴ Mete den sonra devletin başına Ki-Ok geçti ve Çin prensi ile evlendi. ✴ Hohanyeh döneminde Doğu ve Batı olmak üzere devlet ikiye ayrıldı. (MÖ 54) ✴ Batıda yer alan Çi-çi Çin hakimiyetini kabul etmediği için, Batı Hunları’na MÖ 36’da Çin İmparatorluğu son verdi. ✴ Hunlar, Güney ve Kuzey olmak üzere tekrar ikiye ayrıldı. ✴ Asya Hunları M.S. 216 yılında yıkıldılar.


Beni

m Not ’um


b. I. Kök Türk Devleti (552-630)

✴ Türk adı ile kurulan ilk devlettir. ✴ Ötüken devlet merkezidir. ✴ Bumin Kağan tarafından Avar hakimiyetine son verilerek kurulmuştur. ✴ Ergenekon destanına göre Köktürkler Aşina sülalesinden gelmiştir. ✴ Bumin, ‘‘İl’’ Kağan unvanını alarak ülkenin batı kısmının idaresini kardeşi İstemi Yabgu ’ya verdi. ✴ Mu’kan Kağan zamanı devletin en güçlü olduğu dönemdir. ✴ İstemi Kağan ‘Yabgu’ ünvanı ile devletin batı bölümünü yönetmeye devam etmiştir. ✴ Kağan, Yabgu, Şad ünvanları kullanılmıştır. ✴ İpek yoluna hakim olmak için Sasanilerle birleşerek Akhun devletini yıktılar.

Uyarı: Bu bir Tük devletinin Türk olmayanlarla yaptığı ilk ittifaktır ✴ Sonrada Sasanilere karşı Bizansla ittifak yapıldı.

Uyarı: Bu durum HZ Ömer’in Sasani devletini yıkmasında kolaylık sağlamıştır. ✴ 581 yılında Köktürkler Doğu ve Batı olmak üzere ikiye ayrıldılar. ✴ Doğu Köktürkler 630 yılında sona erdi. ✴ Batı Köktürkler 659 yılında Çinliler tarafından yıkıldı.

c. II. Kök Türk Devleti (682-742)

Uyarı: (659-682) yılları Türklerin devletsiz yaşadıkları tek dönemdir. II. Köktürk devleti kurulana kadar Orta Asya’da Türk Devleti görülmez. 639 yılında Kürşat Çin hakimiyetine karşı çıktı ise de başarılı olamadı. Kürşat ayaklanması Türklerin ilk bağımsızlık ayaklanmasıdır.

✴ Kurucusu Kutluk Kağandır ✴ Merkezi Ötüken’dir. ✴ Kutluk Kağan, devleti derleyip toplayan anlamına gelen “İlteriş” unvanını aldı. ✴ Vezir Tonyukuk ise “Apa Tarkan” unvanını alarak bütün askerî ve idari işlerin planlanmasında İlteriş Kağan’ın en

büyük yardımcısı oldu. ✴ İlteriş’in yerine Kapgan Kağan geçti. ✴ Devletin en parlak dönemi Kültigin ve Bilge Kağan dönemidir. ✴ Orhun Kitabeleri, Bilge Kağan Dönemi’nde yazıldı ✴ İlk Türk alfabesini Köktürkler kullanmıştır. (38 harf) ✴ Bilge Kağan’dan sonra devletin başına geçen Kağanların yetersiz olması ve 742’den itibaren yaşanan isyanlarla

devlet zayıfladı. ✴ Basmil, Karluk ve Uygurlar birleşerek II. Kök Türk Devletine son verdi.

d. Uygur Devleti (744-840)

✴ Kurucusu Kutluk Bilge Kül Kağan. ✴ Başkenti Karabalgasundur. ✴ Moyen-Çor döneminde Çin’i vergiye bağlamışlardır. ✴ Bögü Kağan döneminde Mani dinini benimsediler. ✴ İlk yerleşik hayata geçen Türk devletidir. ✴ Uygur Harflerini kullanılmıştır. (18 harfli) ✴ İpek yolu ticaretini ellerinde bulundurmuşlardır. ✴ Moğolları Türkleştirmişlerdir. ✴ 840 yılında Kırgızlar tarafından yıkılmışlardır.

Manihaizm Dinini Kabul Etmesinin Sonuçları: ✴ Mani dinî canlılara zarar vermeyi ve et yemeyi yasakladığı için hayvancılık ve göçebelik terk edildi. ✴ Hayvancılık yerine tarımın yapılması yerleşik hayata başlattı. ✴ Yerleşik hayat ile mimari, şehircilik, ticaret, bilim, sanat ve edebiyat alanları gelişti. ✴ Yeni dinin öğrenilmesi için kitaplar yazıldı bu nedenle ilk defa kağıt yapımı öğrenildi ve matbaa kullanıldı. ✴ Türklerin savaşçı özelliklerini kaybetmelerine ve zayıflamalarına neden oldu.


Beni

m Not ’um


Bilgi küpü: ✴ Kırgız yenilgisinden sonra Uygurlar Çin’in kuzeyine göç etmiştir. ✴ San Uygurlar günümüzde Kuzeybatı Çin’de yaşamaya devam etmektedir. ✴ Turfan Uygur Devleti ise günümüzde Çin’e bağlı Doğu Türkistan Uygur Özerk Bölgesi’nde yaşamaktadırlar. ✴ İslam’ın Çin’de yayılmasında etkili oldular.

2. Kavimler Göçü

Sebebi Sonuçları ✴ Asya Hun Devleti ’nin

dağılmasından sonra Hunlar ve b irçok Türk boyunun Karadeniz ’ in kuzeyine göç etmesi ve burada yaşayan barbar kavimlere (Germen, Ostrogot , Viz igot , Gepit , Vandal vb.) baskı uygulayarak o n l a r ı A v r u p a ’ y a g ö ç e zorlaması ile başlamıştır.

✴ Asya ve Avrupa’nın yeni çehresi belirlendi. ✴ Yeni yerleşim bölgeleri oluştu. ✴ Roma imparatorluğunun toprak dengesi bozuldu ve Devlet Doğu ve Batı olmak

üzere ikiye ayrıldı. (395) ✴ İlk çağın sona ermesine etki etti. ✴ İngiltere, Fransa, İspanya ve İskandinav devletlerinin temeli bu göç olayı ile oluştu. ✴ Asya Bozkır sanatı Avrupa ile tanıştı. ✴ Feodalite ve Derebey ilk ortaya çıktı. Şövalyelik ruhu canlandı. ✴ Almanların Nibelungen destanı doğdu. ✴ Hristiyanlık yayıldı, kilise önem kazandı ve skolastik düşünce ortaya çıktı.

3.Avrupada Kurulan Türk devletleri

a. Avrupa Hun Devleti

✴ Avrupa Hunlarının kurucusu Balamir’dir. ✴ Balamir’den sonra hükümdar olan Uldız, Hun dış politikasının ana hatlarını belirlemiştir. ✴ Macaristan bölgesinde kurulmuştur. ✴ Doğu ve Batı Roma İmparatorluğu ile diğer Avrupa Devletleri ile mücadele etmişlerdir. ✴ En önemli hükümdar Atilla’dır. ✴ Rua’dan sonra hükümdar olan Attila, devlete en parlak dönemini yaşatmıştır. ✴ Roma’yı vergiye bağlayarak batıdaki hâkimiyetini pekiştirmiştir. ✴ Verdiği sözleri yerine getirmediği için 441 yılında Doğu Roma üzerine I. Balkan Seferi’ni düzenlemiştir. ✴ Attila, 447 yılında Doğu Roma’nın barış şartlarına yine uymaması üzerine II. Balkan Seferi’ne çıkmış ve Doğu

Roma’yla Anatolios Antlaşması’nı imzalamıştır. ✴ Bu antlaşmayla birlikte Attila, devletinin dış siyasetini değiştirmiş ve Batı Roma İmparatorluğu üzerine yönelmiştir. ✴ Balkan seferlerinden sonra Attila yönünü Batı Roma’ya dönmüştür. ✴ Başkentin düşeceğinden endişe eden Romalılar 452 yılında, Papa I. Leo (Lio) başkanlığında bir barış heyetini

Attila’ya göndermiş ve ondan Roma’yı esirgemesini istemiştir. ✴ Papa’nın güvence isteğini kabul eden Attila, böylece Batı Roma’ya üstünlük sağlamıştır. ✴ Attila, bu sefer dönüşünde ölmüş ve yerine sırasıyla oğulları İlek, Dengizik ve İrnek geçmiştir. ✴ İrnek Dönemi’nde Avrupa’da tutunamayacağını anlayan Hunlar, Karadeniz’in kuzeyine çekilmiştir.

b. Hazar Devleti ✴ VI. yy.’da Don-Volga bölgesinde ve Kafkasya’da hakimiyet sürmüşlerdir. ✴ Sabar Türkleri’nin devamı olarak bilinirler. ✴ Bizansla Sasanilere karşı ittifak yapmışlardır. ✴ Ticaretle uğraşmışlardır. ✴ Hazar denizi adı onlardan kalmadır. ✴ Ruslarla kültürel ve ticari ilişkiler kurmuşlardır. ✴ Musevilik dini kabul etmişlerdir. (377) ✴ Din konusunda çok hoşgörülüdürler. ✴ Başşehirlerinde Cami, Sinagog, Kilise yan yana idi. ✴ Hz. Osman döneminde İslam ordularının bölgeye gelişlerini engellemişlerdir. ✴ Kiev Rus prensliği tarafından yıkıldılar.


Beni

m Not ’um


c. Avar Hakanlığı

✴ Avrupa’ya Köktürkler etkisiyle göç etmişlerdir. ✴ Bugünkü Romanya’da yaşamışlardır. ✴ Orta Avrupa’ya hakim oldular. ✴ 560 yılında Avrupa ve Bizans için tehlikeli hale gelmişlerdir. ✴ Ünlü hükümdarları Bayan Kağandır. ✴ İstanbul’u kuşattılar fakat alamadılar (619-629 iki defa) ✴ Germen ve Slavları yönetim, askerlik ve sanat alanlarında etkilemişlerdir. ✴ Slavlara teşkilatçılığı öğretmişlerdir. ✴ Hristiyanlaşmışlardır.

d. Bulgarlar

✴ II. yüzyılda Orta Asya’dan Avrupa’ya başlayan göçle Hazar Denizi-Karadeniz arasındaki topraklara yerleşmiştir. ✴ Kubrat’ın (Kurt) liderliğinde Büyük Bulgar Devleti kurulmuşlardır. ✴ Bulgarlar, 453’te Kafkasların kuzeyindeki Büyük Bulgar Devleti’nin yıkılmasından sonra 680’de Otuz-Ogurlar’dan

bir grup İtil (Volga) Bulgar Devleti’ni kurmuştur. ✴ X. yüzyılın ilk yarısında İslamiyet’i kabul etmişlerdir. ✴ Doğu Avrupa’da Türk İslam kültürünün temsilcisi olmuşlardır. ✴ Dobruca’nın güneyinde Asparuh (679-702) tarafından kurulan Tuna Bulgar Devleti ise Boris Han Dönemi’nde

Hristiyanlığı resmen kabul etmiştir. ✴ Slavlaşmışlardır. ✴ Tuna Bulgarları ve İtil Bulgarları olarak iki gruptur. ✴ Tuna Bulgarları Simeon zamanında Çar ünvanı kullanmıştır. ✴ İtil Bulgarları Müslümandır. ✴ 1237’de Altınordu Devleti tarafından yıkıldı.

e. Macarlar

✴ Fin-Ugur kavimlerinin bir bölümü Karadeniz’in kuzeyindeki bozkırlara inerek Onugurlarla kaynaşmıştır. ✴ IX. yüzyılın başlarında Hazar egemenliği altında olan Macarlar, Peçeneklerin baskısıyla batıya doğru göç etmiştir. ✴ 896’da Macaristan’a yerleşen Macarlar, Hristiyanlığı benimseyerek Türk kimliğini kaybetmiştir.

f. Peçenekler

✴ Köktürklere bağlı olarak Aral gölü çevresinde yaşamışlardır. ✴ 1050’de Bizans hakimiyetine girdiler. ✴ Bizans ordusunda paralı askerlik yapan Peçenekler, Malazgirt Savaşı’nda Bizans ordusundan ayrılarak Alp Arslan’ın

ordusuna katılmıştır. ✴ Balkanlarda çeşitli kültürler içinde erimişlerdir.

g. Kıpçaklar (Kumanlar)

✴ Batı Kök Türk topluluklarındandır. ✴ Bizans’a karşı akınlar düzenlemişlerdir. ✴ Doğu Avrupa-Batı Sibirya bozkır bölgelerinde (“Deşt-i Kıpçak” (Kıpçak Bozkırı) etkili olmuşlardır. ✴ 1250’de Mısır’da kurulan Devleti kısa bir süre sonra Kuman-Kıpçak Türklerinin eline geçmiştir. ✴ Zaman içerisinde Hristiyanlığı benimsemiştir.


Beni

m Not ’um


4.Diğer Türk devletleri

a. Karluklar

✴ Kök Türklerin hâkimiyeti altında yaşamış, Orta Asya tarihinde önemli rol oynamıştır. ✴ 751 Talas Savaşı’nda Çinlilere karşı Müslüman ordusunun yanında yer almıştır. ✴ 840’ta Uygur Kağanlığı’nın yıkılması üzerine kendini Kök Türkler’in halefi kabul eden Karluk Hükümdarı Bilge Kül

Kadir Kağan “Kara Han” unvanını almıştır. ✴ Karluk Devleti değişiklik geçirerek aynı zamanda Orta Asya’da ilk Türk İslam devleti olan Karahanlılar’a dönüşmüştür

b. Türgişler

✴ Kök Türk Hakanlığı’nın batıdaki kalabalık boylarından biri olarak İli Nehri dolaylarında yaşamıştır ✴ Köktürklerin bir kolu durumunda iken bağımsız oldular. ✴ Maveraünnehir bölgesinde İslam ordularına engel olmuşlardır. ✴ Bağa Tarkan döneminde kendi adlarına para bastırmışlardır.

c. Başkırtlar

✴ Güney ve Orta Urallarda yaşamışlardır. ✴ Yaşadıkları bölgeye Başkırdistan olup buranın başşehri Ufa’dır. ✴ Başkırtların aslı Türkistan’ı terk ederek kuzeye yönelen ve sonra batıya geçen Kıpçak Türkleri ’ne dayanmaktadır.

d. Kırgızlar

✴ Uygurlardan sonra Ötüken’e sahip olmuşlardır. ✴ Moğollarla mücadele etmişledir. ✴ Kırgızlar, 1991 de bağımsız oldular. ✴ 920 yılında Kitanlar tarafından bu bölgeden çıkarılacaklardır. ✴ En önemli özellikleri Manas Destanı meydana getirmiş olmalarıdır.

c. Oğuzlar

✴ 630-682 yılları arasında Dokuz-Oğuz Kağanlığı altında toplandılar. ✴ Oğuzlar, X. yüzyılda Oğuz Yabgu Devleti’ni kurdular. ✴ X. yüzyılın sonlarına doğru İslamiyet’i kabul eden Oğuzlar, Büyük Selçuklu ve Osmanlı gibi cihanşümul devletler

kurmuşlardır.


Beni

m Not ’um


D. İLK TÜRK DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE UYGARLIK

✴ İlk Devlet Yönetimi Türk devletlerinde “il” veya “el” olarak adlandırılan devlet, hükümdar tarafından monarşik (saltanat) bir anlayışla yönetilmiştir.

1.Gücün (İktidarın) Meşruiyet kaynağıTürklerde meşruiyetin kaynağı tanrısaldır. (Kut inancı) ve soy bağına (veraset sistemi) bağlıdır.a. Kut: Hükümdarlık yetkisinin tanrı tarafından verildiğine inanılmasıdır.b. Veraset Sistemi: Devlet yönetimine hükümdardan sonra kimin tahta geçeceğini belirlemek için konulan kurallara denir. İlk Türk devletlerindeki bu kural, hükümdara kan bağıyla bağlı olan hanedan üyelerine geçer yani “devlet hanedanın ortak malıdır” anlayışı hakimdir.

Uyarı: İlk Türk devletlerinde siyasi iktidar kavramı “kut” tabiri ile ifade edilmiştir. Kut anlayışı, halkın hükümdara olan bağlılığını artırmıştır. Tahta geçmek isteyen hanedan üyeleri taht kavgası veya yapılan toplantılar belirlenmiştir. Veraset sistemi taht kavgalarına sebep olması Türk devletlerin kısa süreli olmalarına neden olmuştur.

2. Gücün Maddi Kaynakları:

a. Sahip olunan topraklar ve konar göçer yaşam (bozkır kültürü): Devlet üzerinde yaşadığı topraklar sayesinde vardır. İlk Türk devletleri Bozkır sahalarında iklim ve coğrafya gereği sürekli hareket hâlinde olan konar-göçer bir hayat gelişmiştir. Bozkır kültürünün öğelerinden atı kullanan ve demiri işleyen Türkler askerî bakımdan çevresindeki milletlere üstünlük sağlamış ve bu sayede topraklarını koruyabilmiştir.

b. Soy dayanışması (boy birliği): İlk Türk devletleri boylar birliği şeklinde bir örgütlenmeye sahiptir. Kağan, bu boyları itaat altına aldığında ve boylar arasında birlik beraberliği sağladığında meşruiyetini artırmıştır.

c. Askeri güç: Türkler; güçlü devletler kurmuş geniş topraklara hâkim olabilmişlerse bunu her şeyden önce güçlü orduları sayesinde başarabilmişlerdir. Tarihe “ordu-millet” olarak geçen Türklerde halk ordu, ordu da halk durumundaydı. Eli silah tutan herkes asker sayılır; canını, malını ve ailesini korumak üzere küçük yaşlardan itibaren bir asker gibi yetiştirilirdi.

3. Güç Paylaşımı ve Yönetim Organizasyonu

İlk Türk devletlerinde hükümdar bütün gücü şahsında toplar kurultayda devlet işleri görülür ve hükümet alınan kararların uygulanmasını takip ederdi.İlk Türk devletlerinde ülke yönetimini kolaylaştırmak amacıyla “ikili sistem (teşkilat)” anlayışı uygulanmıştır.

Uyarı: Bu anlayışa göre ülke doğu ve batı olmak üzere ikiye ayrılmış, doğu tarafını kağan, batı tarafını genellikle kağanın kardeşi “yabgu” unvanını alarak yönetmiştir. “İkili sistem” Türk devletlerinde federatif bir devlet yapısının ortaya çıkmasına neden olmuştur.

a. Hükümdar (Kağan)Hükümdar

Tanrıdan aldığı yetenekler

(Kut) Hükümdarlık olma yetkisi.

(Ülüş): Hükümdarın sahip olduğu ekonomik gücün halka adil bir şekilde dağıtılmasıdır.

(Küç): Tanrının kağana verdiği

ve savaşların kazanılmasını sağlayan güçtür.

Kullandığı Unvanlar

Tanhu,Şanyü,Kağan,HakanHan,

Yabgu,İlteber,İdukutErkin.

Taşıması Gereken Özellikler

AdilYetenekliİlim Sahibi

AsilCesur

Sembolleri

Otağ(Çadır)Örgin (Taht)

Tuğ,Davul,

Kotuz (Sorguç),Ordu

Toy (Halka açık şölen)Kama,Yay,Kılıç Kemer

Katun-Hatun ’’Eşi’’:Elçi kabul edebilir ve kurultay

toplantılarına katılabilir. Hükümdar devletin başında

olmadığı zamanlarda ona vekâlet eder.

Tigin-Tekin’’oğlu’’ Üst düzey devlet makamlarında görev alırlar. Yaşça en büyük tiginin emrine belirli bir bölge

ve askerî birlik verilerek tecrübe kazanması sağlanır.

Görevleri

Ülkeyi idare eder. Kurultayı toplantıya

çağırırTöre değişikliğini

teklif eder. Aygucıyı tayin eder.Gerektiğinde yargıya

başkanlık eder.


Beni

m Not ’um


b. Kurultay (Toy)Devlet işlerinin görüşüldüğü üst düzey meclistir.

Kurultay Üyeleri (Toygun)Kağan Hanedan üyeleri Hatun Aygucı Boy beylerin

Kurultay özellikleri;

✴ Kurultay, genellikle yılda üç kez toplanarak devlet işlerini görüşürdü. ✴ Kurultay’ın üyelerine “toygun” denilirdi. ✴ Kurultay, kağanın seçimi veya görevden alınmasında da etkiliydi. ✴ Kağan, kurultayın doğal başkanıydı ve kağanın olmadığı zamanlarda aygucı (başbakan) kurultaya başkanlık ederdi. ✴ Kurultaylarda alınan kararlar halka duyurulurdu. ✴ Kurultay kararlarının uygulanmasını sağlamak ve takip etmek için buyruklardan (bakan) oluşan bir ayukıya

(hükümet) ihtiyaç duyulmuştur ✴ İlk Türk devletlerinde, kurultay (yasama) ve hükümet (yürütme) birbirlerinden ayrı kurumlardır.

Uyarı: Ancak hükümdar, alınan kararlara uymak zorunda değildir. Bu durum kurultayın danışma meclisi özelliğine sahip olmasına neden olmuştur.

c. Ayukı (Hükümet)

✴ Alınan kararları yürütmekle görevli, günümüzdeki hükûmetin işlevini yerine getiren üst düzey kurul.

Ayukı Üyeleri

Yabgu Aygucı Buyruk TudunÜlkenin batı tarafını

yönetir. Hükûmetin başıdır. Verilen görevleri yapan üst düzey bakanlardır.

Vergilerin toplanmasından sorumludur.

Yargan Şad Apa Tarkan TutukAdalet işlerinden

sorumludur.Hanedan üyesi ordu

komutanlarıdır. Garnizon komutanıdır. Üst düzey askerî valilerdir.

4. Hukuk (Töre)

✴ İlk Türk devletlerinde göçebe yaşam tarzının etkisiyle yazılı hukuk yerine sözlü (yazısız) hukuk kuralları gelişmiştir. Türklerdeki yazısız hukuk kuralları “töre” olarak adlandırılmaktadır.

✴ Gelenek ve görenekler, ahlaki değerler, kurultay kararları ve kağanın aldığı kararlar törenin temel kaynaklarıdır. Zaman zaman kurultayın onayı ile kağan tarafından törede değişiklik yapılabilir.

✴ Devlet ile ilgili büyük davalara kağan bakardı. “Yargu” adı verilen mahkemelere yargan (yargucu) başkanlık ederdi. ✴ Devlete isyan, askerden kaçma, cinayet, tecavüz vb. suçların cezası idamdı. Diğer suçlarda maddi cezalar ve kısa

süreli hapis cezaları uygulanırdı. ✴ Kısa süreli hapis cezaları göçebe yaşam tarzının bir sonucudur. ✴ Kağan dâhil herkesin töreye uyma zorunluluğu vardı. Bu durum ilk Türk devletlerinde hukuk üstünlüğü ilkesinin

benimsendiğinin bir göstergesidir. ✴ İlk Türk devletlerindeki hukuk kuralları Uygurlarda farklılık göstermiştir. ✴ Uygurların yerleşik hayata geçmesi hukukun yazılı hâle gelmesine neden olmuş; mülk edinme, kiralama, satış

sözleşmesi gibi uygulamaların doğmasına zemin hazırlamıştır.


Beni

m Not ’um


5. Coğrafi Şartlar, Hayat Tarzı

✴ Orta Asya, sert karasal iklimin görüldüğü, su kaynaklarının çok olmadığı ve bozkır bitki örtüsünün hâkim olduğu bir coğrafyadır.

✴ Orta Asya’da yaşayan Türk toplulukları da iklim şartlarının etkisiyle tarımdan ziyade geçimlerini hayvancılık üzerine kurmak durumunda kalmışlardır.

✴ Hayvancılık ile uğraşan Türklerin büyük çoğunluğu da konar-göçer bir yaşam tarzını benimsemiştir.

Orta Asya’nın coğrafi şartlarının sonuçları;

✴ Hayvancılık faaliyetlerinin yapılmasına, ✴ Hayvancılık faaliyetleri, konar-göçer bir toplum yapısının oluşmasına neden olmuştur.

6. Toplumsal Yapı

✴ Eski Türk toplumunda en küçük birlik olan aile, kan bağı esasına dayanmaktadır. ✴ Türklerin toplum yapısında, aileler urugları, uruglar boyları, boylar budunları , budunlar

da milleti yani devleti meydana getirmiştir.

7. Ordu (Askerî Teşkilatlanma)

✴ İlk Türk devletleri, geniş topraklara egemen olmak, diğer devletlerle mücadele etmek ve göçebe hayat tarzının zor şartlarında ayakta kalmak için güçlü ordulara sahip olma ihtiyacı hissettiler.

✴ Her daim hazır bir ordunun bulunduğu, Hazarlar haricinde paralı askerliğin olmadığı ve kadın erkek herkesin asker sayıldığı ordu- millet anlayışı vardır.

✴ Ayrıca yönetici sınıf ile ordu hizmetinde görev yapanlar birbirlerinden ayrı değildir. Dolayısıyla bir yönetici hem idari yetkilere hem de askerlik ile ilgili yetkilere sahiptir.

✴ Mete Han, MÖ 209’da “onluk sistemi” oluşturarak Türklerde ilk düzenli orduyu kuran hükümdar olmuştur. Mete Han’ın kurduğu bu sistem günümüzde dünyanın birçok ordusu tarafından uygulanmaktadır.

✴ Genellikle atlı askerlerden (süvari) oluşan Türk ordusu hızlı bir hareket kabiliyetine sahiptir. ✴ Türkler atı ehlileştirmişler, üzengi, nal, gem ve eyer gibi araçları kullanarak atı savaşlarda etkin bir güç olarak

kullanmışlardır. ✴ Türklerde sınırları koruyan, garnizonların başında bulunan ve hükümdar ailesinden gelenler “şad”, kağanın

korumalığını yapan askerler “bö- ri” olarak adlandırılmıştır. ✴ “Sahte ricat (geri çekilme)”, “pusu” ve “turan taktiği” ✴ Türklerin başarıyla kullandığı savaş taktikleri olmuştur.

8. Dış Politika (Türklerin Diğer Devletlerle İlişkileri)

✴ Orta Asya’da devlet kuran Türkler, yaşadıkları coğrafya itibariyle Çin, Sasani ve Bizans devletleriyle yakın ilişki halinde olmuşlardır.

✴ Türklerin akınlarını engellemek isteyen Çinliler, kilometrelerce uzunluktaki “Çin Seddi’ni inşa etmek durumunda kalmışlardır.

✴ Çinliler Türk devletlerine askerî anlamda üstünlük kuramadıklarında da Çinli prensesler ve casuslar vasıtasıyla Türk devletlerinde karışıklıklar çıkarmaya çalışmışlardır.

✴ Çinlilerle barış yapıldığı dönemlerde taraflar arasında ticari faaliyetler de yoğun olarak yapılmıştır. ✴ Türkler daha çok konar- göçer bir yaşam tarzını benimsediği için Çinlilere daha çok kürk, at, et, deri, silah gibi

ürünler satmış Çinlilerden ipek, çay, tahıl gibi ürünler almıştır. ✴ Köktürkler zamanında ise ülkenin doğusunda bulunan Sasani Devleti ile ticaret yollarının egemenliği için mücadele

edilmiştir. ✴ Köktürklerin batı yakasının yönetimini üstlenen İstemi Yabgu Sasanilere karşı Bizans ile iş birliği yapma yoluna

gitmiştir. ✴ Köktürkler bu dönemde Türk tarihinde ilk kez Bizans’a elçi göndermiştir. Bizans da Köktürklere elçi göndererek

iki devlet arasında ittifakın yapılmasına zemin hazırlamıştır.

İl-El (Devlet )

Bodun (millet)

Ok (Boy)

Oğuş (Aile)

Urug

(aile birliği)


Beni

m Not ’um


9. Ticaret

✴ İlk Türk devletlerinde ticari faaliyetler ilk zamanlar takas usulü yapılmıştır. ✴ Zamanla Çin, Sasani ve Bizans ile kurdukları ticari ilişkilerde bu devletlerin paralarını veya satir adı verilen parayı

kullanmışlardır. ✴ Yapılan arkeolojik kazılar sonucunda Köktürklerin Türk tarihinde ilk kez para bastıkları anlaşılmıştır. ✴ İpek Yolu ve Kürk Yolu gibi önemli ticaret yolları üzerinde kurulan Türk devletleri, bu yollar üzerinde seyahat

eden kervanlardan vergi almış, kervanların güvenlik ve konaklama ihtiyaçlarını karşılamıştır. ✴ İlk Türk devletleri, ticari faaliyetlerin devamlılığı ve güvenliği için komşu devletlerle sınırlarda “serbest ticaret

bölgeleri” oluşturmuşlardır. ✴ Ticari faaliyetlere en çok önem veren Türk devleti Uygurlar, Çin’i baskı altına alarak ticari faaliyetlerden önemli

gelirler elde etmiştir. ✴ Uygurlar para olarak genellikle “böz” veya “kuanpo” olarak adlandırılan üzeri resmî damgalı ipek parçaları ve “çav”

olarak bilinen kâğıt paralar kullanmışlardır. ✴ Uygurlar, Soğdlu ve Arap tüccarları himaye ederek bu topluluklarla ticari faaliyetleri geliştirmeye çalışmışlardır. ✴ Ticaret konusunda en fazla gelişme gösteren Türk devletlerinden biri olan Hazarların hoşgörülü, özgür ve güvenli

siyasi yapısı Hazarlar Dönemi’ne “Hazar Barış Çağı” denilmesine neden olmuştur. ✴ Hazarların bu özellikleri ülkelerine daha fazla tüccarın gelmesinde etkili olmuştur. ✴ Özellikle bal, mum, un, kadife ve kürk ticareti yapan Hazarlar hem denizde hem de nehirlerde tüccarlara ulaşım

imkânı sağlamıştır.

10.Yazıtlar (Kitabeler)Yenisey Yazıtları Orhun Yazıtları

✴ Kırgızlara aittir. ✴ Yaz ı t kahraman ın ın yapt ı ğ ı

işlerden bahsedilmiştir. ✴ Bu yazıtlardan kişi, boy ve halk

adları öğrenilmektedir. ✴ Türk kültürü hakkında bilgiler

y a z ı t l a r ı n okunmas ı y l a d aha i y i anlaşılmıştır.

✴ II. Köktürklere aittir. ✴ Siyasetname Özelliğine sahip Türklerin devlet ve yönetim anlayışı ile

ilgili önemli bilgiler içermektedir. ✴ Türk tarihi ve edebiyatının ilk yazılı eserleridir. ✴ 1883 yılında DanimarkalI Wilhelm Thomsen tarafından okunmuştur. ✴ Bir tarafı Köktürk alfabesi bir tarafı da Çin alfabesi ile yazılmış;

Tonyukuk (725), Kül Tigin (732) ve Bilge Kağan adına dikilmiştir. ✴ Köktürklerin esaret yılları, bağımsızlıkları, Çin entrikaları ve birlik

beraberliğin önemi anlatılmıştır.

E. TÜRKLERİN ANA YURTTAN GÖÇLERİ

✴ Türk toplulukları, çeşitli nedenlerle yaşadıkları bölgelerden başka alanlara göç etmiştir. ✴ Göçlerin siyasi ve ekonomik olmak üzere iki temel sebebi vardır

1.Göçlerin Nedenleri 2.Göçlerin Sonuçları ✴ İklim şartlarının etkisiyle tarım alanlarının yetersiz

kalması ve hayvancılık faaliyetlerinin zorlaşması. (Ekonomik) ✴ Nüfusun ar tması i le kaynakların var olan nüfusa

yetmemesi. (Ekonomik) ✴ Boylar arası mücadele. (Siyasi) ✴ Çinliler ve Moğolların baskıları sonucunda bağımsız

yaşama arzusuna sahip Türklerin yeni yurtlar bulma düşüncesi. (Siyasi)

✴ Cihan hâkimiyeti anlayışı ve Türk devletlerinin geniş topraklara egemen olma ideali. (Siyasi)

✴ Türkler, gittikleri yerlerde birçok devlet kurdular. ✴ Türkler göç ettikleri yerlerde Türk kültürünü

yaydılar ve oradaki kültürlerden etkilendiler. ✴ Türkler, farklı özelliklere sahip yeni toplum ve

milletlerin oluşumuna katkı sağladılar. ✴ Bazı Türk toplulukları asimile (millî-kültürel

benliği kaybetme) oldular. ✴ Türk tarihini bir bütün olarak belli bir coğrafyada

incelemek zorlaştı.

Uyarı: Türklerin göç hareketlerini Atı evcilleştirmeleri, tekerleği kullanmaları, doğa şartlarına dayanıklı olmaları kolaylaştırmıştır.

Kitlesel Göçlerin Yapıldığı Bölgeler:Mezopotamya, Anadolu, Çin, Hindistan, Orta Doğu, Avrupa, Balkanlar, Sibirya

5. ÜNİTE: İSLAM MEDENİYETİNİN DOĞUŞU


Beni

m Not ’um

İSLAM MEDENİYETİNİN DOĞUŞU

A. İSLAM MEDENİYETİNİN DOĞUŞU ÖNCESİNDE DÜNYANIN GENEL DURUMU

1. Arap Yarımadası Çevresinde Genel Durum

✴ Arap Yarımadası; Asya, Avrupa ve Afrika kıtalarının birbirine yakın olduğu önemli bir noktada bulunmaktadır. ✴ Arabistan ve çevresinde dönemin iki büyük gücü olan Doğu Roma ve Sasani imparatorlukları hüküm sürmektedir. ✴ İslamiyet’in ortaya çıktığı VII. yüzyılda Doğu Roma; Kafkaslar, Anadolu, Suriye ve Kuzey Afrika’ya kadar olan

bölgelere hâkimdir. ✴ Afrika’da, Kızıldeniz’in kıyılarında ise Habeş Krallığı kurulmuştur. ✴ Türklerin yoğun olarak yaşadığı Orta Asya bölgesinde ise Kök Türk Devleti hüküm sürmektedir.

2. Arap Yarımadası (Cahiliye Dönemi)

✴ Arabistan, Batı’da, Basra körfezi, Güney’de, Umman Denizi, Doğu’da Kızıldeniz ve Kuzeyde Suriye, Anadolu ile çevrili yarımadadır.

✴ Etrafındaki denizlere paralel dağlar daha çok nüfusun barındığı yerlerdir. ✴ Orta kesimler çöl özelliği taşır. ✴ Arap toplumu; çöllerde göçebe bir hayat süren bedeviler, köyler ve şehirlerde yerleşik bir yaşam tarzına sahip

hadari denilen insanlardan oluşmaktadır. ✴ İslamiyet öncesi Arabistan’da insanlar; hürler, mevaliler ve köleler olmak üzere üç sosyal sınıfa ayrılmıştı. ✴ Kabilenin ana unsuru olan hürler tüm haklara sahipti. Herhangi bir hakka sahip olmayan köle ve cariyeler (kadın

köleler) alınıp satılabilir, miras olarak bırakılabilir ve günlük işlerde Çalıştırılabilirdi. ✴ Bir köle azat edilirse mevali denilen sınıfa geçmiş olurdu. ✴ İslamiyet öncesi döneme Bedeviliğin yaygın olduğu bu dönemde insanların medeniyet bakımından geri kalmaları,

bilgisizlik ve gaflet içerisinde bulunmaları, putlara tapmaları, kadınlara yönelik kötü tutumları gibi nedenlerden dolayı Arap toplumunun İslamiyet öncesi dönemine, “Cahiliye Dönemi” denir.

✴ İslamiyet öncesi Arabistan’da evlat edinme yaygındı ve evlatlık alınan çocuk mirastan yararlanabilirdi. ✴ Bir erkek çok sayıda kadınla evlenebilir ve eşlerini kolayca boşayabilirdi. ✴ Kadın ancak çocuğu olduktan sonra aileye kabul edilirdi. ✴ İnsani hakların çoğundan yoksun bırakılan kadınlar, mirastan da pay alamazdı. ✴ Araplar, haram aylar olarak kabul edilen zilkade, zilhicce, muharrem ve recep ayında savaş yapmazlardı. ✴ Bu aylarda yapılan savaşlara Ficar Savaşları denilirdi. ✴ İslamiyet’ten önce Arabistan’da; Nebatiler, Tedmür, Gassani, Main, Hire, Sebe gibi devletler yaşamıştı. ✴ Hz. Muhammed’in doğduğu sıralarda ise Arap Yarımadası’nda siyasi birlik yoktu. ✴ Toplum kabilelerden oluşurdu. ✴ Kabilecilik anlayışı içerisinde insanlar kendi kabilesini her zaman ön planda tutar, haksız olsa bile kabilesinin

yanında olurdu. ✴ Kabilelerin başında “şeyh” veya “seyyid” denilen kabilenin büyüğü bulunurdu. ✴ Kabileler arasında özellikle kan davalarına dayanan savaşlar sık görülürdü. ✴ Arap toplumunda kabileler, İslami Dönem’e kadar doğal olarak birleşip merkezî bir devlet oluşturamamıştı. ✴ Arabistan genelinde inanış olarak Putperestlik hâkimdi. Bunun yanı sıra Hristiyanlık, Musevilik ve Haniflik (Hz.

İbrahim’in dini) dinlerine inananlar da vardı. ✴ Arabistan Yarımadası’nda ekonomi tarım, hayvancılık ve ticaret üzerine kuruluydu. ✴ Hayvancılık özellikle bedevilerin geçim kaynağıydı. ✴ Mekke, İslamiyet öncesinde de dinî bir merkez olduğu için Araplar buraya gelenlerle yoğun bir ticari münasebet

kuruyordu. ✴ Günümüzdeki fuarlara benzeyen panayırlar, Arabistan ticaretinde önemli bir yer tutardı. ✴ Kabileler arasındaki birçok problem buralarda çözülürdü. ✴ Panayırlarda edebî sohbetler yapılır, şairler en güzel şiirlerini buralarda okurdu. ✴ Bu şiirlerden beğenilenler Kâbe’nin duvarına asılırdı.


Beni

m Not ’um


B. İSLAMİYET YAYILIYOR

1. Hz. Muhammed’in Peygamberlik Öncesi Hayatı

✴ Kureyş kabilesinden Abdullah ve Amine’nin oğlu olarak 571 yılında Mekke’de dünyaya gelen Hz. Muhammed, babasını doğmadan önce kaybetti.

✴ Dört yaşına kadar sütannesi Halime ile kaldı. Altı yaşına geldiğinde annesini de kaybetti. ✴ Sekiz yaşına kadar dedesi Abdülmuttalip ile daha sonra da amcası Ebu Talip ile yaşayan Hz. Muhammed, amcasının

yanında ticaret hayatına başladı. ✴ Muhammed’ül-Emin (güvenilir) ünvanı kendisine verilmiştir. ✴ 25 yaşına geldiğinde 40 yaşındaki Hz. Hatice ile evlendi.

2, İslamiyet’in Doğuşu ve Hz. Muhammed’in Peygamberliği

✴ Hz. Muhammed 40 yaşına geldiğinde Nur Dağı’nda bulunan Hira Mağarası’ı da kendisine Cebrail meleği tarafından ilk vahiy indirildi.

✴ Hz. Muhammed’e ilk inananlar: Hz. Hatice (İlk kadın), Hz. Ebubekir (İlk zengin), Hz. Ali (İlk çocuk), Hz. Zeyd’dir (İlk köle).

✴ İslamiyet’i ilk olarak çevresinde bulunanlara anlatmaya başlayıp onları Müslüman olmaya davet etti. ✴ Müslümanların sayısı bir süre sonra hızla artmaya başladı. Ancak bu durum Mekkeli müşriklerin hoşuna gitmedi

ve müşrikler, İslamiyet’in yayılmasını engellemeye çalıştılar. ✴ Bilgi Notu ✴ Mekkeli müşriklerin İslamiyet’in yayılmasını engellemek istemesinde; ✴ İslamiyet’in eşitliği savunması, kabile üstünlüğü anlayışına karşı olması ve putperestliği reddetmesi, ✴ Müşriklerin ekonomik kayıplara uğrayacaklarını düşünmeleri ve geleneklerine bağlı olmaları etkili olmuştur. ✴ Mekkeli müşriklerin baskılarını iyice artırmaları sonucunda Hz. Muhammed’in izniyle bazı Müslümanlar, 615’te

Habeşistan’a ilk hicreti gerçekleştirdiler. ✴ İlerleyen zamanlarda Hz. Ömer ve Hz. Hamza gibi bazı önemli isimlerin de Müslüman olmaları üzerine müşrikler

baskılarını iyice artırdı. ✴ Hz. Muhammed’in mensup olduğu Haşimoğlularına boykot uygulandı, Haşimoğulları ile ticaret ve evlilik yasaklandı.

3. Hicret (Mekke’den Medine’ye Göç) (622)

✴ 621 ve 622 tarihlerinde Medineli Müslümanlarla Hz. Muhammed arasında I. ve II. Akabe Biatları gerçekleşti. ✴ Akabe Biatlarından sonra Hz. Muhammed Müslümanların Medine’ye hicret (göç) etmesine karar verdi. ✴ Hicret kararının alınmasından sonra Müslümanlar, Mekke’den Medine’ye hızla göç etmeye başladı. ✴ Hz. Muhammed de Hz. Ebu Bekir ile Medine’ye doğru yola çıktı. Kendisini takip eden müşriklerden saklanmak

için Sevr Mağarası’na sığındı. ✴ Medine yakınlarındaki Küba’da ilk mescidi yaparak burada cuma namazını kıldı ve daha sonra Medine’ye ulaştı. ✴ Hicretin Sonuçları ✴ Müslümanlar üzerindeki baskı azalmış ve İslamiyet’in yayılışı hız kazanmıştır. ✴ İslam Devleti’nin temelleri atılmaya başlanmıştır. Muhacir (Medine’ye göç eden Müslümanlar) ve Ensar (Medineli

Müslümanlar) kardeş ilan edilmiştir. ✴ Hicretin gerçekleştiği tarih, Hz. Ömer zamanında hazırlanan “hicri takvimin başlangıcı olmuştur.


Beni

m Not ’um


C. HZ. MUHAMMED DÖNEMİ SİYASİ OLAYLARI

1. Medine Şehir Sözleşmesi (622) ve İslam Devleti’nin Kuruluşu

✴ Hz. Muhammed, Medine’ye geldikten sonra Medine’de bulunan ve farklı dinlere mensup insanların liderleri ile Medine Şehir Sözleşmesi’ni yaptı.

✴ Medine Şehir Sözleşmesi ile Medine halkının birbirleriyle olan ilişkileri ve şehrin düzenini sağlamaya yönelik esaslar belirlendi.

✴ İslam Devleti’nin ilk yazılı anlaşması olan Medine Sözleşmesi ile Hz. Muhammed, Medine’nin siyasi ve dinî lideri hâline geldi.

✴ İslam Devleti’nin temelleri resmen atıldı, Medine’ye huzur ve barış geldi. ✴ Medinelilere sosyal ve siyasal bir kimlik verildi ve kendilerine benzeri görülmeyen bir vatandaşlık hakkı sunuldu. ✴ Gayrimüslimlere inanç hürriyeti tanınarak, mal ve can güvenliği sağlandı.

Uyarı :Hz. Muhammed ve Müslümanların Medine’ye göç etmesi ve daha da güçlenmeleri Mekkeli müşriklerin düşmanlıklarını artırdı. Bundan sonra Müslümanlar ve müşrikler arasında savaşlar ve siyasi mücadeleler başladı.

İslamiyet’in Varoluş Mücadelesi

Hz. Peygamber’in Medine içerisinde birliği sağlama faaliyetleri, her ne kadar toplumsal barışı hedeflese de içeriden bazı kimseler bu durumdan rahatsız olmuştur.Mekke müşriklerine haberler göndermişler, Kureyş müşrikleri de yazmış oldukları mektuplar ile Müslümanları yalnızlaştırmaya ve ekonomik ambargo uygulamaya başlamışlardır.

2.Bedir Savaşı (624)

Neden Sonuç

✴ Hicret eden Müslümanların mallarının Mekkelilerce yağmalanıp Şam’da satılması üzerine, Müslümanların Mekkeli tüccarların yollarını kesmeleridir.

✴ Mekkeliler Müslümanların üç katı olmalarına rağmen Bedir kuyusu yakınında yenildiler. Ebu Cehil dahil pek çok müşrik öldü. Bir kısmı esir edildi.

Savaşın Önemi ✴ Müslümanların kendilerine olan güvenleri arttı. ✴ Müslümanların ilk zaferi, ilk savaşı oldu ✴ Hz. Muhammed’e duyulan güven arttı. ✴ Şam ticaret yolu Müslümanların eline geçti. (Kısa bir süre için) ✴ İslam savaş hukukunun temeli atıldı. ✴ Ele geçirilen ganimetlerin beşte biri devlete, geri kalanı savaşa katılanlara bırakıldı. (Bu uygulama Osmanlı dâhil

bütün İslam devletlerinde devam ettirildi.) ✴ Savaş esirlerinin, on Müslüman’a okuma yazma öğretmesi karşılığında serbest bırakılmasına karar verildi ✴ Uhut savaşının sebebi oluştu.

3. Uhud Savaşı (625)

Neden: Sonuç: ✴ Mekkeli müşrikler, Bedir Savaşı’nın

intikamını almak, ✴ Müslümanların denetimine geçen

Suriye-Mısır ticaret yolunu tekrar ele geçirmek,

✴ Hz. Peygamber’in ordunun güvenliğini sağlamak için Ayneyn Tepesi’ne yerleştirdiği okçuların yerlerini terk etmesi nedeniyle Müslümanlar bozguna uğramıştır.

✴ Hz. Peygamber’in yaralandığı bu savaşta, Hz. Hamza şehit olmuştur. ✴ Savaş sonunda Mekkeli müşrikler tam bir galibiyet kazanamamış ve

geri dönmüşlerdir.


Beni

m Not ’um


4.Hendek Savaşı (627) Neden: Sonuç:

✴ Uhut savaşı sonunda Medine’den çıkarılan Yahudilerin teşviki ile Mekkeliler tekrar harekete geçti.

✴ Savaştan haberdar olan Müslümanlar korunmak iç in Medine’nin etrafına Selmani Farisi’nin de gayretleri ile hendek kazdılar.

✴ Müşr ik ler b ir net ice a lamadı . Medine korunmuş oldu. Mekkeliler Medine’deki Yahudiler ile iş birliği yapmayıp geri çekildiler.

Savaşın Önemi: ✴ Medineli Müslümanların son savunma savaşlarıdır. Bu savaş sonunda Yahudiler Medine’de çıkarıldılar.

5.Hudeybiye Antlaşması (628) Neden: Maddeleri

✴ Mekke’den Medine’ye hicret eden Müslümanlar hem memleket özlemini gidermek hem de Kâbe’yi tavaf ederek umre ibadetlerini yapmak istemiştir.

✴ Hz. Peygamber’in de karar vermesiyle Müslümanlar yola çıkmıştır. ✴ Bu durum Mekkeli müşriklerce savaş ilanı olarak görüldü. ✴ Yapılan görüşmelerle savaş engellendi ve Hudeybiye Barışı yapıldı ✴ Durumun ciddiyetini anlayan Mekkeliler gönderdikleri bir elçi

vasıtası ile Hudeybiye Antlaşması’nı yapmışlardır.

✴ Müslümanlar bir yıl geçtikten sonra Kâbe’yi ziyaret edebilecekti.

✴ Müslüman olan Mekkeliler eğer reşit değilse Medine’ye kabul edilmeyecek, Medine’den kaçan Müslümanlar geri verilmeyecekti.

✴ Arap kabileleri arasındaki savaşlarda müşrikler ve Müslümanlar tarafsız kalacaktı.

✴ Antlaşma on yıl süreyle geçerli olacaktı.Sonuç:

✴ Bu barış antlaşması ile önceleri Müslümanların aleyhine görünen gelişmeler sonradan lehlerine dönmüştür. ✴ Mekke’de Müslüman sayısı hızla artmıştır. ✴ Medineli Müslümanlar ilk kez hukuken Mekkelilerce tanınmışlardır. ✴ Medine Devletinin güney sınırı güven altına alınmıştır.

6.Hayber’in Fethi (629) Neden: Sonuç:

✴ Yahudiler, Şam ticaret yolunu tehdit edip Müslüman ticaret kervanlarına zarar vermeye ve Mekkeli müşrikleri Müslümanlara karşı kışkırtmaya devam etmeleri.

✴ Hz. Peygamber, Yahudilerin bulunduğu Hayber üzerine bir sefer düzenledi.

✴ Kale kuşatılarak kısa sürede ele geçirildi. ✴ Bu zaferle Şam ticaret yolunun güvenliği sağlandı.

7.Mute Savaşı (629) Neden: Sonuç:

✴ Hz. Muhammed çevre ülke ve hükümdarlara elçiler veya mektuplar göndererek onları da İslam’a davet etmiştir.

✴ Hrist iyan Gassan i lere de bu dönemde b ir elçi gönderilmiş fakat elçi, Gassani valisi tarafından öldürülmüştür.

✴ Hz. Peygamber bir ordu hazırlayarak bölgeye sevk etti.

✴ Gassani hükümdarı, Bizans’tan yardım istedi. ✴ Bölgeye gelen Bizans ordusu ile Müslümanlar arasında

bir savaş yapıldı. ✴ Bu savaş Müslümanlarla Bizans arasındaki ilk savaştır.

8. Mekke’nin Fethi (630) Neden: Sonuç:

✴ Hudeyb i ye Ant l a şmas ı gereğ i taraf lar b i rb i r ler in in müttefiklerine saldırmayacaktı fakat Mekkel i müşr ik ler , bu antlaşmaya sadık kalmamışlardı.

✴ Müslümanlar Mekke de bir direniş ile karşılaşmadan ve fetih tamamlanmıştır. ✴ Hz. Peygamber, ilk olarak genel af ilan etmiş, kimsenin malına dokunulmamış

ve esirler serbest bırakılmıştır. ✴ Mekke’nin Fethi’yle Kureyş müşriklerinin Müslümanlara karşı olan düşmanlığı

sona ermiş, Hicaz Bölgesi’nde İslam’ın yayılışının önündeki engeller ortadan kalkmıştır.


Beni

m Not ’um


9.Huneyn Seferi (630) Neden: Sonuç:

✴ Mekke’nin Müslümanlar tarafından fethi üzerine Taifliler, putperest diğer kabileler ile birleşerek büyük bir ordu hazırlamıştır.

✴ Hz. Peygamber, Huneyn ’de toplanmış olan bu ordu üzerine sefere çıkmıştır.

✴ Yapılan savaşta Müşrikler yenilgiye uğratılmıştır.

10.Taif Seferi (630) Neden: Sonuç:

✴ H u n e y n S a v a ş ı ’ n d a Taifli lerin müşriklere yardım etmesi.

✴ Hz. Muhammed, Taif üzerine sefer düzenlemiştir. ✴ Şehrin surlarla çevrili olması ve Taiflilerin şiddetli direnişleri nedeniyle şehir

fethedilememiştir. ✴ Yapılan mücadelelerden yıpranan Taifliler ertesi sene Hz. Peygamber’e elçiler

göndererek İslamiyet’i kabul etmiştir.

11.Tebük Seferi (631)Neden: Sonuç:

✴ B i z a n s ’ ı n A r a b i s t a n ü z e r i n e bü y ü k b i r s e f e r düzen leyeceğ i haber l e r in in alınması.

✴ Hz. Muhammed ordusuyla sefere çıkmıştır. ✴ Tebük mevkiine gelindiğinde haberin asılsız olduğu öğrenilmiştir. ✴ İslam ordusu savaş yapmadan geri dönmüştür., ✴ Tebük Seferi sırasında bölgede birçok kabile Müslümanlığı kabul etmiştir

12.Veda Hutbesi

✴ Hz. Muhammed’in hicri takvimin onuncu ayında yaptığı son hac “Veda Haccı” olarak adlandırılır. Bu hacda Hz. Muhammed tüm Müslümanlara ve insanlara hitaben Veda Hutbesini okumuştur. Veda Hutbesinde;

✴ Veda Haccı Müslümanların kardeş olduğunu, ✴ Kan davalarının sona erdiğini ✴ Kadınlara ve kölelere iyi davranılmasını ✴ Kuranın tamamlandığına bildirdi.

Uyarı : Veda Haccı bir insan hakları beyannamesidir. Veda Haccından sonra Hz. Muhammed, 8 Haziran 632’de vefat etmiştir.


Beni

m Not ’um


D. DÖRT HALİFE DÖNEMİ (HULEFA-YI RAŞİDİN) (632-661)

✴ İslam Tarihinde Hz. Muhammed’in vefatından, Hz. Ali’nin şehit edilmesine kadar geçen döneme “Dört Halife Dönemi” denir.

✴ Seçimle iş başına gelen halifeler devlet başkanlığı görevini yürütürlerdi.

1-Hz. Ebubekir Dönemi (632-634)

a. İç Olaylar b. Dış olaylar ✴ Medineli Müslümanların seçimi sonunda halife oldu “Sıddık” adı ile bilinir. ✴ Hz. Muhammed’in vefatından sonra meydana gelen karışıklıkları Halid bin Velid’in

katkıları ile önledi. ✴ Zekât vermeyen ve dinden dönenlere mücadele etti. ✴ Yalancı peygamberleri ortadan kaldırdı. (Ridde Olayı) ✴ Halifeye, valilere ve ordu mensuplarına maaş bağladı. Hire seferi düzenlenmiştir. ✴ Kur’an ayetlerini bir kitap halinde topladı. (Mushaf)

✴ Ecnaddin savaşı kazanıldı. (634) Bizans’a karşı alınan ilk zaferd ir . Sur iye ’n in kapı lar ı açıldı.

Kuranın kitap haline getirilmesinin nedenleri:Hz. Muhammed’in vefatı yalancı peygamberlerin ortaya çıkması, İslam’ın Arap yarımadası dışında da yayılmaya başlaması, Hafızların savaşlarda şehit olup sayılarını azaltması, Ayet ve hadislerin ayırt edilmesi, Kur’an’ın yazıldığı malzemenin korunmasındaki zorluklardır.uyarı : Kur’an’ın kitap halinde toplanması Görev: Zeyd b. Sabit’e verildi.

2. Hz. Ömer Dönemi (634-644)

✴ Hz. Ebubekir’in yerine halife olmuştur. ✴ İdari, siyasi, askeri ve mali alanda devletin örgütlenmesine katkıda bulunmuştur.

a. İç Olaylar b. Dış Olaylar ✴ Merkezî otoriteyi güçlü tutmak için ülke toprakları illere

ayrıldı, bu illerin başına valiler atandı. ✴ Toprakların genişlemesini sağlamak için düzenli ordu teşkilatı,

ele geçirilen yerlerin kontrolünü sağlamak için de ordugâh şehirleri kuruldu.

✴ Askerî posta örgütü oluşturuldu. ✴ Askerî ve mali konuların görüşülmesi için “divan”, adli işlerin

yürütülmesi için “kadılık” makamı kuruldu. ✴ Düzenli vergi uygulamasına gidilerek öşür, haraç, cizye vergileri

sistemli bir şekilde toplanmaya başlandı ve ilk devlet hazinesi (beytülmal) oluşturuldu.

✴ Ülke genelinde ikta sistemi uygulaması başlatıldı. Böylece toprakların verimli bir şekilde kullanılması hedeflendi.

✴ Hicretin başlangıç kabul edildiği “hicri takvim” hazırlandı. ✴ Fethedilen yerlerde kalıcı olmak için bazı Arap kabilelerini ele

geçirilen topraklara yerleştirdi. (Osmanlılardaki iskân politikasına benzer bir uygulamadır.)

✴ Hz. Ebubekir döneminde başlayan fetihler sürdürüldü.

✴ Yermük (636) ile Suriye tamamen alındı. ✴ İslam sınırları hızlı bir gelişme gösterdi. ✴ Türklerle bu dönemle sınır komşusu olundu. ✴ İran; 634 de kaybedi len “Köprü” savaşı

sonrasında 636 Kadisiye, 637 Celula ve 642 Nihavent savaşları ile Sasani Devleti ortadan kaldırıldı.

✴ Azerbaycan ve Rey ele geçti. ✴ İslam kültürü ilk kez farklı medeniyetler ile

karşılaştı. ✴ Dört halife devrinin en adaletli dönemi

gerçekleşti. ✴ 644 yılında İranlı bir köle tarafından şehit

edildi.

Hz. Ömer Dönemi’nde Devlet TeşkilatlanmasıValilikler Askerî posta Hicri Takvim İkta

Düzenli Ordu- Ordugâh Divan-Kadılık Vergi-Beytülmal İskân

Hz. Ömer Dönemi’nde Ele Geçirilen TopraklarSuriye Filistin (Kudüs) Irak İran Mısır (Kuzey Afrika)


Beni

m Not ’um


3- Hz. Osman Dönemi (644-656)

✴ Hz. Ömer’den sonra Şura ile seçilen halifedir. ✴ Emevi soyundan gelmektedir. ✴ Zinnureyn (İki nur sahibi) adı ile bilinir.

a. İç Olaylar b. Dış Olaylar ✴ Devletin önemli memurluk valilik ve komutanlıklarına

Emevi soyundan kimseler getirildi. ✴ Müslümanlar arasında ilk huzursuzluklar baş gösterdi. ✴ İlk İslam donanması kuruldu. ✴ Kur’an Kitap halinde çoğaltıldı. ✴ Hz. Osman’ın ölümü ile kabileler arası mücadele başladı.

İlk karışıklıklar başladı.

✴ Azerbaycan ve Gürcistan’ı ele geçiren Müslümanlar, Horasan bölgesinde ilk kez Türklerle mücadeleye girişti.

✴ Kıbrıs fethedilmiştir. (649) Doğu Roma ile savaşarak Zâtü’s-savârî denilen ilk deniz zafer kazanılmıştır.

✴ Trablusgarp ve Tunus yöresi alındı. Berberi kabileleri arasında İslamiyet yayılmaya başladı.

✴ Erzurum fethedildi. (663)

4. Hz. Ali Dönemi (656-661)

✴ Hz. Osman’ın şehit edilmesinin ardından, Hz. Ali iç karışıklıkların yaşandığı, İslam Devleti’nin parçalanma tehlikesiyle karşı karşıya kaldığı bir ortamda halife seçilmiştir.

✴ Hz. Osman zamanındaki olaylara sebep olduklarını düşündüğü valileri görevlerinden alıp yerlerine yenilerini atamıştır ✴ Hz. Osman’ın katillerinin bulunması gecikince kargaşa başlamıştır.

a. İslam Dünyasında İlk Ayrılıklar

✴ Hz. Peygamber’in eşi Hz. Ayşe ve çevresindekiler, Hz. Osman’ın katillerinin bir an önce bulunup cezalandırılmasını ve Müslümanların içinde bulundukları kargaşa ortamından kurtulmasını istemiştir.

b. Küfe savaşı (Cemel Vakası, Deve olayı) (656)

Neden: Sonuç: ✴ S a h a b e l e r d e n T a l h a ,

Zübeyir ve Hz. Ayşe Hz. Ali ’ye karşı çıktılar.

✴ İlk ciddi muhalefet oluştu.

Hz. Ali ve Hz. Ayşe savaşı durdurmaya çalışmışsa da başarılı olamadılar.Mücadelede Hz. Ali taraftarları üstün gelmiş ve Hz. Ayşe savaştan sonra Medine’ye gönderilmiştir.Hz. Ali bu olay sonrası Medine’ye dönmemiş ve devletin merkezini Kûfe yapmıştır.

c. Sıffin Savaşı (657)

Neden: Sonuç: ✴ Muav iye , Hz . Osman ’ ın

k a t i l l e r i n i n bu l unmamas ı n ı gerekçe göstererek ayaklandı.

✴ Mu a v i y e , H z . A l i ’ n i n halifeliğini tanımadı.

✴ Ayaklanmayı bast ırmak için Hz. Ali , Kûfe ’den hareket ederek Sıffin Ovası’na geldi.

✴ 110 gün süren savaş sonunda Kur’an’ın hakemliğine gidilir. ✴ Buna “Hakem olayı” da denir. ✴ Hz. Ali’nin halifeliğine son verilmiştir. ✴ Muaviye’yi Amr İbnül-As halife ilan etmiştir. ✴ Hakem olayı ile Müslüman arası birlik bozulmuştur. ✴ Bu olaydan sonra Müslümanlar; Hz. Ali taraftarları (Şii), Muaviye taraftarları

(Emeviler) ve iki tarafı da istemeyen Hariciler olmak üzere üç gruba ayrıldı. ✴ Hariciler sorunun çözümü için Hz. Ali’yi ve Muaviye’yi öldürmeye karar verdiler.

Hz. Ali’yi öldüren Hariciler Muaviye’yi öldüremediler. Hz. Ali’nin öldürülmesiyle Dört Halife Devri sona erdi.

Uyarı Hz. Ali Dönemi’nden itibaren İslam dünyasında ilk ciddi ayrılıklar çıkmış bu ayrılıklar ilerleyen dönemlerde mezhepsel farklılıklara da etki etmiştir.


Beni

m Not ’um


E. EMEVİLER (661-750)

✴ Hz. Ali’nin şehit edilmesinden sonra Muaviye Şam’da, Hz. Ali’nin oğlu Hz. Haşan da Kûfe ’de halifeliğini ilan etti. ✴ Ancak daha fazla Müslüman kanının dökülmesini istemeyen Hz. Haşan, Muaviye’nin kendisinden sonra başka birini

halife göstermemesi konusunda Muaviye ile anlaşmaya vardı ve halifelikten çekildi. ✴ Hz. Hasan’ın halifelikten çekilmesi ile resmen halife olan Muaviye, Şam’ı başkent yaparak Emevi Devleti’ni kurdu.

1.Muaviye Dönemi

✴ İslam tarihinde yeni bir dönem başlamıştır. ✴ Dört Halife’nin seçiminde, danışma yani istişare prensibi dikkate alınmışken Muaviye’nin siyasi mücadeleyle bu

makama gelmesi, hilafet sisteminin özünde büyük değişikliklere neden olmuştur. ✴ Muaviye’nin, oğlu Yezid’i veliaht tayin etmesi ve halifeliğin el değiştirmesinde saltanat sisteminin ortaya çıkmıştır. ✴ Muaviye, siyasi birliği sağladıktan sonra İslam fetihleri yeniden hız kazanmıştır. ✴ Türkistan yönündeki fetihler ile Kâbil, Buhara, Sicistan, Nesef ve Baykent gibi yerleri ele geçirmiş ve büyük

ganimetler elde etmiştir. ✴ Bizans İmparatorluğu’na Anadolu üzerinden yapılan seferleri ile ilk defa İstanbul kuşatılmış ancak sonuç

alınamamıştır. ✴ Deniz seferleri de yeniden başlamış, Rodos, Sakız gibi adalar alınmıştır. ✴ Kuzey Afrika yönündeki mücadeleler ise Berberiler ve Bizans’la yapılmıştır. ✴ Berberilerin bir kısmı İslamiyet’i kabul etmiştir.

2. Yezit Dönemi

✴ Saltanat usulü ile halife olan ilk kişidir. ✴ Kuzey Afrika’nın fethi tamamlandı. ✴ Sınırlar Atlas Okyanusuna kadar ulaştı. ✴ Hz. Hasan ve Hüseyin halifeliğin babadan oğula geçemeyeceğini belirtince “Kerbela” olayı meydana geldi. ✴ Bu olay üzerine Müslümanlar; Şiiler,Sünniler ,Hariciler Olmak üzere üçe ayrıldılar. Bu olay sonunda Hz. Hüseyin

öldürüldü. Mezhep ayrılıkları kesinleşti. ✴ Endülüs’e (İspanya) İslam taşındı (Ukbe b. Nafi öncülüğünde Tarık b. Ziyad’ın gayretleri ile)

3. Abdülmelik Dönemi

✴ Bozulan iç düzeni yeniden sağladı. ✴ Mevalilerden alınan cizye vergisi kaldırılarak ayrımcılığa son verilmiştir. ✴ Emeviler döneminde Arap olmayanlara Mevali denilmiştir. ✴ Arapça resmi dil olarak kabul edildi. ✴ Kayrevan alındı. Sicilya ve Sardinya adalarına sefer düzenlendi. ✴ İlk İslam parası basıldı.

4. Velid Devri

✴ Emevilerin en parlak dönemi yaşandı. ✴ Horasan Valisi Kuteybe bin Müslim, Maveraünnehir Bölgesi’nde pek çok şehri fethetmiştir. ✴ Buhara, Semerkand ve Harezm gibi önemli Türk şehirleri onun zamanında Emevi hâkimiyetine girmiştir. ✴ Uyarı: Emevilerin uyguladığı politikalar nedeniyle bu dönemde İslamiyet Türkler arasında yayılmamıştır. ✴ Avrupa’da (Endülüs) fetihler yapıldı. ✴ Tarık bin Ziyad komutasındaki İslam ordusu, Cebelitarık (Septe) Boğazı’nı geçerek İspanya’ya ulaştı. ✴ Kadiks Savaşanda Vizigotları yenen Emeviler, 711 tarihinde İspanya’nın tamamını ele geçirdi. ✴ İspanya için “Endülüs” ismini kullanan Emeviler, 732’de Franklarla yaptıkları “Puvatya Savaşını kaybettiler ve

Avrupa’nın içlerine ilerleyemediler ✴ Zamanla hanedan üyeleri arasındaki iktidar mücadeleleri ve uygulanan politikalardan memnum olmayan halkın

isyanlarıyla Emevi Devleti zayıflamış ve Abbasilerin isyanıyla da yıkılmıştır.


Beni

m Not ’um


5.Emevilerin Yıkılış Nedenleri:

✴ Arap milliyetçiliği politikasının benimsenmesi. (Mevali politikası) ✴ Arap olmayan Müslümanlara (mevali) ikinci sınıf vatandaş muamelesi yapılması. ✴ Şuubiye akımının başlaması. ✴ Önemli devlet görevlerine Emevi sülalesi üyelerinin getirilmesi. ✴ Kerbela Olayı ile İslam dünyasında ayrılıkların artması ve mezhep mücadelelerinin yaşanması. ✴ Devletin sınırlarının genişlemesi ile merkezî otoritenin zayıflaması ve fetihlerin durması.

Bilgi küpü ‘‘Şuubiye Akımı’’ Arap olmayan Müslümanların, Arapların üstün olmadıklarını göstermek için bilim ve sanat alanında kendilerini ispatlamaya çalışmalarına verilen isim. Bu akım farklı kültürlerin gelişmesine zemin hazırlamış ancak İslam dünyasındaki etnik farklılıkların keskin bir şekilde ortaya çıkmasına neden olmuştur.

✴ Emevilerin politikalarına karşı ülke içerisindeki birçok bölgede isyanlar başladı. ✴ Bu isyanların en önemlisi Horasan’da Ebu Müslim Abbas’ın başlattığı isyan oldu. ✴ Son Emevi halifesi II. Mervan’ın öldürülmesiyle Emevi Devleti’nin iktidarı sona erdi.

F. AVRUPA’DA İSLAMİYET’İN YAYILMASI

✴ Emevilerden sonra Abbasi Devleti, Endülüs topraklarını merkezden gönderdiği valilerince yönetmeye başlamıştır.

1. Endülüs Emevi Devleti (756-1031)

✴ İspanya’ya (Endülüs) kaçan Emevi hanedanı üyesi I. Abdurrahman tarafından kuruldu. ✴ Başkent Kurtuba’da bulunan Endülüs Emevi hükümdarları halife unvanını kullandılar. ✴ Böylece Endülüs, Fatımi ve Abbasi olmak üzere üç farklı devlette üç ayrı halife ortaya çıktı ve İslam dünyasında

siyasi ve dinî birlik bozuldu. ✴ Endülüs Emevi Devleti kısa sürede bilim ve kültür merkezi hâline geldi. ✴ Bu devirde İslam kültürü Avrupa yayıldı, bilim ve sanat alanında gelişen Avrupalılar ilerleyen zamanlarda Rönesans

hareketlerini başlattı. ✴ 1031 tarihinde Endülüs Emevi Devleti’nin yıkılması ile İspanya’da “tavaif-i mü-lük” adı verilen küçük devletler

kuruldu. Bu devletlerin en önemlisi ise Beni Ahmer Devleti oldu. ✴ Endülüs Emevi Devleti’nin yıkılmasından sonra İspanya’da;

✴Bağımsız Emirlikler Dönemi (1031-1091), ✴Murâbıtlar Dönemi (1091-1147), ✴Muvahhidler Dönemi (1147-1229) ✴Beni Ahmer Devleti Dönemi (1238-1492) yaşanmıştır.

2. Beni Ahmer Devleti (1232- 1492)

✴ Muhammed bin Ahmer tarafından başkent Gırnata olmak üzere kuruldu. ✴ Kısa sürede dünyanın önde gelen bilim-kültür merkezi oldu. ✴ 1492 de İspanya’ya egemen olan Hristiyan Aragon Krallığı, İslam kültürüne ait birçok eseri yakıp yıktı. ✴ 1492 yılında Beni Ahmer Devleti’nin yıkılışından sonra bölgedeki Müslümanlar büyük sıkıntı yaşamaya başladı ✴ Müslümanlar zorla Hristiyanlaştırılmaya çalışıldı. ✴ Hristiyanlığı kabul etmeyen halk, değişik coğrafyalara göç etmek zorunda kalmıştır. ✴ Bu göçler esnasında buradaki Müslümanlara, Osmanlı Devleti’nin (II. Beyazıt dönemi) büyük yardımları olmuştur.


Beni

m Not ’um


Bilgi Küpü ✴ Endülüs, Müslümanlar idaresinde yüksek ve parlak bir medeniyetin doğuşuna beşiklik etmiştir ✴ İslam medeniyetinin birikimlerinin Batı’ya aktarılmasını sağlayan tercüme faaliyetlerinin sistemli bir hâle gelmesi;

XII. yüzyılın başlarında Tuleytula başpiskoposunun Bağdat’taki Beytü’l-hikme’ye benzer bir müessese kurmasıyla olmuştur. ✴ Pek çok Arapça eseri Latinceye çevirmiştir. ✴ Orta Çağ Avrupası bu sayede eski Yunan felsefesini ve özellikle Aristo’yu tanıma imkânını bulmuştur. ✴ Müslüman filozofların, din ile aklı uzlaştırma yönündeki fikirleri büyük bir yankı uyandırmış ve Avrupa’da bir zihin

inkılabı meydana gelmiştir. ✴ İbn-i Rüşd; Aristo üzerine yazdığı şerhlerden başka “Tehafütü Tehafüti’l-felâsife” adlı eseriyle Avrupa’da itibar

edilen bir filozof hâline gelmiştir. ✴ Yahudi ve Hristiyan ilahiyat çevrelerine etki eden Musa b. Meymun ve İbn-i Bacce; Albert Magnus (Albırt Megnıs),

Spinoza (Sipinoza) ve hatta lmmanual Kant (İmanuel Kant) gibi Avrupalı bilim insanlarını etkilemiştir. ✴ Tıp, Matematik ve astronomi alanındaki Arapça kökenli terimler de İslam kültürünün Avrupa medeniyetine tesirini

açıkça göstermiştir. ✴ Kültür hayatının dışında tarım ve mimari alanlarında da Endülüs, Avrupa’yı önemli ölçüde etkilemiştir. ✴ Pirinç, şeker kamışı ve pamuğu İspanya’ya ve dolayısıyla öteki Avrupa ülkelerine ilk tanıtanlar Endülüs Müslümanlarıdır. ✴ Endülüs Emevi Devleti’yle birlikte İslam mimarisi yeni bir boyut kazanmıştır. ✴ Kurtuba Camisi, Endülüs Emevi Devleti’nden günümüze kalan önemli mimari eserlerdendir

G. ABBASİ DEVLETİ VE TÜRKLER

1.Abbasi Devleti (750-1258)

✴ Emevi Devleti’nin yıkılmasından sonra Ebul Abbas, Kûfe ‘de halife ilan edildi ve Abbasi Devleti resmen kuruldu. Daha sonra başkent Bağdat şehri oldu.

Arap-İslam Devletlerinde BaşkentlerHz. Muhammed Devri

MedineHz. Ali Devri

KüfeEmeviler Devri

ŞamAbbasiler DevriBağdat, Samarra

✴ İslam devletini dağınıklıktan kurtarmıştır. ✴ İç karışıklıklar bastırıldı. ✴ Ebul Abbas’tan sonra yönetime gelen Mansur Bağdat Şehrini kurdu. ✴ Mansur döneminde Hellenistik dönem eserleri tercüme edildi. ✴ Halife Mansur Dönemi’nde, Arap ve mevali arasındaki fark ortadan kalkmıştır ve İranlılar, devlet içinde etkin

hâle gelmiştir. ✴ Abbasi halifeleri, Sasanilerin yönetim yapısını örnek alarak vezirlik kurumunu kurmuştur. ✴ Devlet işlerini düzenlemek ve yürütmek için; Divân-ü Beytü’l-mâl (maliye) Divanü’l-ceyş (askerî) Divan’ı-tevki (yazışma)

Divanü’l-berid (posta ve istihbarat) Divan’ı-mezalim (adalet) Diva- nü’z-zenadıka (isyanları bastırmak )

✴ Mansur Dönemi’nde Anadolu’ya akınlar yapılmış ve Halife Mehdi Dönemi’nde Bizans vergiye bağlanmıştır. ✴ Harun Reşit Dönemi (786-809) devletin en parlak devri oldu. İslam orduları bu dönemde Bizans’a karşı üstünlük

kurdu ve Abbasi ülkesi bilim ve kültür merkezi hâline geldi. ✴ Abbasiler Dönemi’nde, milliyetçilik politikası güdülmedi. Böylelikle farklı milletten birçok kişi Abbasi Devleti’nde

önemli mevkilere geldi. ✴ Abbasilerde toplum; “havas” (halifenin sülalesi, vezirler, üst düzey yöneticiler, kadılar, âlim ve kâtipler) ve “avam”

(havas dışında olanlar) olmak üzere temelde iki sınıfa ayrılmıştır. Yahudi ve Hristiyanlar ise “zımmi” olarak adlandırılmıştır. ✴ Şehirlerdeki güvenliği “şurta” teşkilatı sağlamış, halifeye devlet işlerinde yardımcı olması için idari ve askerî yetkilere

sahip “emirü’l-ümeralık” makamı oluşturulmuştur. ✴ Memnun zamanında Bağdat kültür merkezi oldu. ✴ Beytül hikme kuruldu. (Üniversite) ✴ Astronomi ve cebir gelişti. ✴ Birçok kütüphane kuruldu. ✴ Türklerin devlet ve askeriye içinde etkileri arttı.


Beni

m Not ’um


2.Abbasi Devletinin Parçalanması

✴ IX. Asırda Abbasilerin hâkim oldukları bazı bölgelere muhtariyet tanıması sonunda “Tava’ifül Mülk” adı ile bilinen devletler oluştu.

✴ Emirü’l-Ümeraların yetkilerini arttırmaları ile bu gelişme yaygınlaştı.

Abbasilerden ayrılan Devletler şunlardır:Horasanda

SamanoğullarıKuzey Afrika’da

Ağlebilerİdrisler

İran’daTahirilerSaffariler

Büveyhoğulları

MısırdaTolunoğulları

AkşitlerFatimiler

İspanya’daEndülüs Emevileri

✴ Abbasiler, bütün olumsuzluklara rağmen siyasi yaşamını 1258 yılına kadar devam ettirmiştir. ✴ Bu tarihte Cengiz Han’ın torunu Hülagü, Bağdat şehrini işgal ederek Abbasi Devleti’ne son verdi. ✴ Abbasi ailesinden el- Müstansır, Memlûk Sultanı Baybars tarafından Kahire’de halife ilan edilmiştir. ✴ Böylece halifelik makamı, 1517’de Osmanlı Sultanı Yavuz Sultan Selim’in Memlûkluları ortadan kaldırmasına kadar

Abbasi ailesinde kalmıştır.

3.Abbasi Devlet Teşkilatında Türkler

✴ 751 tarihinde Çinliler ve Abbasiler arasında gerçekleşen Talaş Savaşı’nda Türklerin Abbasileri desteklemesi, iki taraf arasındaki ilişkilerin olumlu yönde gelişmesine vesile oldu.

✴ Annesi Türk olan Halife Mırtasım zamanında Türkler devlet kademelerinde ö- nemli görevlere getirildi. ✴ Bizans sınırlarındaki şehirlerde (Diyarbakır, Malatya, Maraş, Antakya, Adana, Tarsus), “avasım” adı verilen hudut

bölgeleri oluşturuldu ve buralarda daha çok Türkler görevlendirildi. ✴ Günümüz Irak sınırları içerisinde Türklerin yerleşmeleri için “Samarra” şehri inşa edildi. Bu şehir bir süre Abbasilere

başkentlik yaptı. ✴ Türkler IX. yüzyıldan itibaren Babek İsyanı gibi çeşitli isyanları bastırdılar ve Abbasi Devleti içerisinde etkinliklerini

artırdılar. Zaman zaman da “emîrü’l-ümerâ” (idari yetkilere sahip komutan) görevini üstlenip halifelerin belirlenmesinde de etkili oldular.

✴ Afşin, Aşnas, Boğa el-Kebir, Urtuç gibi Türk komutanlar, ülke içinde çıkan isyanların bastırılmasında görev almış ve Bizans üzerine Anadolu’ya yönelik seferlere de katılmışlardır.

✴ X. yüzyıldan itibaren Abbasi merkezî otoritesinin zayıflaması ile birlikte çeşitli eyaletlerdeki valiler, bağımsızlıklarını ilan edip kendi devletlerini kurdular.

✴ XI. yüzyılda İran’da yeni bir güç olarak Büyük Selçuklular ortaya çıkmıştı. Selçuklu Sultanı Tuğrul Bey, 1055 yılında Bağdat’ı kurtararak halifeye dinî itibarını iade etti


Beni

m Not ’um


H. MISIR’DA KURULAN TÜRK İSLAM DEVLETLERİ

1. Tolunoğulları (868- 905)

✴ Mısır’da kurulan ilk Türk-İslam devleti olan Tolunoğulları, Abbasilerde emîrü’l-ümerâ olarak görev yapan ve Mısır’a vali olarak atanan Tolunoğlu Ahmet tarafından kuruldu.

✴ Fustat şehrini başkent yapan Tolunoğlu Ahmet; Suriye, Lübnan, Filistin ve Bingazi’yi egemenliği altına aldı ve Bizans ile iyi ilişkiler kurdu.

✴ Tarımı geliştirmek için sulama kanalları inşa eden, tüccarlara kolaylık göstererek ticari hayatın canlanmasını sağlayan Tolunoğlu Ahmet, kendi adına para bastırdı.

✴ Ulu Cami, Tolunoğlu Ahmet Cami gibi önemli eserler inşa ettiler. Maristan adı verilen darüşşifalar (hastane) yaparak ırk, din ve mezhep ayrımı gözetmeden herkese hizmet götürdüler.

2. İhşidiler (Akşitler) (935- 969)

✴ Abbasiler tarafından Mısır’a vali olarak tayin edilen Muhammed b. Tuğç tarafından kuruldu. Devletin adı Muhammed b. Tuğç’a verilen “ihşîd” unvanından gelmektedir.

✴ Adil bir yönetim anlayışını benimseyen Muhammed; Suriye, Filistin, Lübnan, Mekke ve Medine’yi egemenliği altına aldı. Böylece Türkler, ilk kez kutsal topraklar üzerinde hâkimiyet kurdu.

✴ Muhammed’in ölümü sonrasında iç karışıklıklar yaşayan İhşidilere, Fatımi Arap Devleti son verdi.

Uyarı: Tolunoğulları ve İhşidi devletlerinin kısa sürede yıkılmalarında; ülkede yaşayan halkın Arap, yöneticilerinin ise Türk olması etkili olmuştur.

3. Eyyubiler (1174-1250)

✴ 1174’de Selahaddin Eyyubi tarafından kurulmuş ve kısa zamanda Suriye ve Yemen’i de ele geçirmiştir. ✴ Selahaddin Eyyubi, 1187’de Hıttin Savaşı’nda Haçlıları yenerek Kudüs ile birlikte pek çok şehri fethetmiştir. ✴ Eyyubilerin ülke topraklarının hanedan üyeleri arasında paylaştırılması yoluna gitmesi çok fazla taht kavgasının

yaşanmasına neden olmuştur. ✴ Yoğun bir şekilde yaşanan taht kavgaları Haçlılarla mücadeleyi zaafa uğratmış ve zaman zaman Kudüs dâhil bazı

topraklar Haçlıların eline geçmiştir. ✴ 1250 yılında Memluk emirlerinin başlattığı isyan neticesinde yıkılmıştır.

4. Memlûklular (1250-1517)

✴ Aybey tarafından Mısır’da kurulmuştur. ✴ Mısır’da kurulmuş ve Suriye ile Hicaz’da hüküm sürmüş Müslüman Türk devletidir. ✴ Sultan Kutuz Dönemi’nde İslam Dünyası’nı tehdit eden Moğollara karşı 1260’da Aynicâlut Savaşı kazanılmıştır. ✴ Memlûklular, İslam dünyasının en büyük devleti hâline gelmiştir. ✴ Haçlı ve Moğollara karşı İslam dünyasını başarı ile savunmuşlardır. ✴ İlhanlıların 1258’de Abbasi Devleti’ni ortadan kaldırması üzerine Sultan I. Baybars, Memlûk tarihinde yeni bir

dönem başlatmıştır. ✴ Moğol – İlhanlı Devleti’ni 1260 Ayn Calut ve 1277 Elbistan Savaşları’nda yenerek Moğol istilasının batıya yönelmesini

engellediler. ✴ 1258’de Abbasiler’in yıkılışı ile halifeyi himaye altına aldılar. ✴ Baharat Yolu’na egemen oldular ✴ Osmanlı ile yaptıkları 1516 Mercidabık ve 1517 Ridaniye Savaşları’nı kaybettiler. ✴ Memlûk Devleti, Yavuz Sultan Selim’in Mısır Seferi sonucunda 1517’de sona ermiştir.


Beni

m Not ’um


I. BİLİM MEDENİYETİ

✴ İslam medeniyetinin en önemli özelliği bilgi medeniyeti olmasıdır. ✴ Hz. Muhammed’in peygamberliği ve Kur’an öğretileriyle birlikte Müslümanlar, bilime teşvik edilmiştir. ✴ Bedir Savaşı’nda ele geçirilen esirlerden, Müslümanlara okuma-yazma öğretenlerin serbest bırakılması, Hz.

Muhammed’in eğitime verdiği önemin bir göstergesidir. ✴ Hz. Muhammed Dönemi’nde cami ve mescitler eğitim kurumu olarak kullanılmış, Dört Halife Dönemi’nde ise

“küttap” adı verilen eğitim kurumlan açılmış, Emeviler ise gerçek anlamda Şam’da ilk kütüphaneyi kurmuşlardır. ✴ İslam devletinin başkenti olan Medine’de Mescid-i Nebevi Eğitim ve öğretim faaliyetleri için ayrılan kısma suffe

adı verilmiştir ✴ Abbasiler Dönemi’nde, bilgelik ve hikmet evi anlamına gelen Beytü’l-hikme’nin kurulması İslam medeniyetinde bir

dönüm noktasıdır. ✴ Beytü’l-hikme, bir araştırma ve eğitim kurumu olup Abbasi Halifesi el-Me’mun tarafından kurulmuştur. ✴ Abbasi halifelerinin tıp, astronomi, mantık ve matematik ile ilgili alanlara teşvik etmesi, kitapları toplatıp tercüme

ettirmesi ve âlimlere ve ediplere karşı cömert tavırları; İslam dünyasında büyük bir fikir hareketini başlatmıştır.

1.İslam Medeniyetinde Önemli Bilim Merkezleri ve Alimler

BilimMerkezleri

Kurtuba MedresesiGırnata Medresesi

Beytû’l-hikme

Nişabur MedresesiBelh Medresesi

Semerkant Medresesi

Uluğ Bey RasathanesiNişabur Bimaristanı

NizamiyeMedreseleri

Alimler

Endülüslü Zehraviİbn-i Rüşd

İbn-i HaldunEl Hârizmî

Kindî

Er-RâzîBettâni

Ömer HayyamİsfizâriFerganî

Yusuf Has HacibFarabi

İbn-i SinaEl-Belhî

El-Harrânî2.İslam Medeniyetinde İlimler (sınıflandırılması)

Aklî İlimler Dinî (Naklî) İlimler

Felsefe, coğrafya, astronomi, matematik, fen, tıp vb.. Tefsir, hadis, fıkıh, kelam vb.

3.İslam Medeniyetinde Âlimler

✴ İslam dünyasındaki bilimsel gelişmelerden etkilenen Avrupa’da, IX ve X. yüzyıllardan itibaren bilim adamları yetişmeye başlamıştır.

✴ Mısır, Suriye, Irak ve Mezopotamya’da bulunan en önemli kültür ve medeniyet havzalarından olan İskenderiye, Urfa, Nusaybin, Antakya, Cundişapur ve Harran İslam Devleti’nin sınırları içerisinde İslam kültür ve medeniyetinin oluşmasında önemli kültür havzaları olmuştur.

✴ Müslümanlar, VII. yüzyıldan itibaren iki yüzyıl boyunca bilimleri Yunanlılardan ve Hintlilerden tercüme yoluyla almıştır.

✴ Beytü’l-hikme ve Nizamiye Medreselerinin kurulmasıyla Bağdat, büyük bir ilim ve kültür merkezi hâline gelmiştir. ✴ Bağdat ilim havzasında yetişen bazı ilim adamlarından; Cebirin kurucusu sayılan el-Hârizmî, İslâm felsefesinin ilk

temsilcisi Kindî, astronomi âlimi Ferganî ve el-Belhî’dir. ✴ Tabip ve matematikçi el-Harrânî, tabip, kimyacı ve filozof er-Râzî astronomi âlimi Bettânî, matematik, astronomi,

coğrafya, jeoloji, eczacılık gibi sahalardaki bilgisi ve araştırıcı kişiliğiyle Bîrûnî gibi âlimler, Câhız, İbn Kuteybe ve Müberred gibi edipler de havzada yetişen diğer âlimlerdir.

✴ İlk Selçuklu hastanesinin Nişabur’da, Nizâmülmülk tarafından yaptırılan bîmaristan olduğu bilinmektedir. ✴ Astronomi tahsili ise rasathanelerde yapılmıştır. ✴ İsfahan ve Bağdat’ta Melikşah’ın yaptırmış olduğu rasathanelerde, Ömer Hayyam ve İsfizârî gibi bilim adamları

çalışmıştır.


Beni

m Not ’um


Farabi (870-950)

Mantık ilmine katkılarından dolayı Aristo’dan sonra “İkinci Öğretmen” olarak anılmıştır. Felsefede kavramları; tahlilî (analitik) ve terkibî (sentetik) olarak ikiye ayırmış ve Leibniz (Laybniz) ile Kant’a bu konuda öncülük etmiştir. Musiki alanındaki eserinde ud ve kanun gibi müzik aletlerinden ilk defa bahseden kişi Farabi’dir.İslam dünyasında siyaset felsefesinden ilk bahseden filozof olan Farabi, başta İbn-i Sina ve İbn-i Rüşd olmak üzere hemen hemen bütün önemli Müslüman filozofları etkilemiştir.Önemli Eserleri: El Medinetü’l-Fazla, Kitabü’l-Musiki, Et Ta’limü’s-Sani ve İhsau’l-Ulumİbn-i Sina (980-1037)

Fıkıh, kelam, mantık, felsefe, tıp, astronomi, jeoloji ve matematik ilimlerinde tahsil gören İbn-i Sina, Batı’da Avicenna, İslam âleminde ise Şeyh el-Reis adıyla bilinmektedir. İbn-i Sina’nın “el-Kanun fî’t-Tıb” adlı tıp ansiklopedisi niteliğindeki eseri XIX. yüzyıla kadar Doğu ve Batı dünyasında el kitabı olarak kullanılmıştır. İdrar incelemesiyle şeker hastalığını tespit eden İbn-i Sina, nabız inceleme yöntemiyle damar ve kalp hastalıklarını belirlemiştir.Önemli Eserleri: el-Kanun fî’t-Tıb, Kitabü’ş-Şifa, Risale fi-İlmi’l-Ahlakİmam Gazali (1058-1111)

Fıkıh, hadis, akaid, gramer, felsefe gibi ilimlerde eğitim almıştır. Eserlerinde bozulmuş bir toplumu ıslah etme, dinî tekrar Kur*an ve sünnet temelleri üzerine oturtma ve İslâmî erdemleri yeniden kazandırmaya çalışmıştır. Gazali’ye göre şüphe gerçeğe ulaşmanın tek yoludur. Zira şüphe etmeyen düşünemez, düşünemeyen gerçeği göremez, gerçeği göremeyen de yanlışa saplanır kalır. Önemli Eserleri: (İhyaü-Ulumi’d-Din ve Cevahirü’l-Kur’anİbn-i Rüşd (1126-1198)Felsefeden tıbba çeşitli bilim dallarıyla ilgili yaklaşık 94 eser yazmıştır. Batı’da Averroes adıyla bilinir. Aristo’nun en büyük yorumcusu olarak kabul edilir. Yaptığı gözlemlerle güneş lekelerini ilk defa gözlemleyen bilgindir. Tıp ve optik alanında da çalışmaları olan İbn-i Rüşd, gözün retina tabakasının işlevini açıklamıştır. -XII.yüzyıldan itibaren Avrupa’da “Latin İbn-i Rüşdçülük” denilen bir felsefe ve bilim ekolü oluşmuştur.Önemli Eserleri: Tehafütü’t-Tehafût ve Makela fi’l-Mizac

4. Ekoller

✴ İslamiyet’in Mısır, Filistin, Mezopotamya ve İran’a yayılmasıyla toplumda sosyal münasebetler artarak ticaret ve idare düzeni yeni bir hâl almıştır.

✴ Müslümanlığı kabul eden kişilerin sorunlarını İslam prensiplerine göre çözmek için bazı âlimler fikir bildirmiştir. ✴ Mezhep imamı olarak kabul edilen İmam Ebu Hanife, İmam Malik, İmam Şafi, İmam Ahmet ✴ b. Hanbel bunlardan bazılarıdır. ✴ Bu şahsiyetler, Müslümanlara Kur’an ve Sünneti, kendi anlayışlarına göre açıklamıştır. ✴ Mezheplerin ortaya çıkışının nedeni insanidir. ✴ İnanç ve temel ibadetlerde mezhepler arasında fark yoktur. ✴ İslam düşüncesinde önemli bir yer tutan Kelam ilmi bu anlayışların bir sonucu olarak doğmuştur. ✴ Kaderiye, Cebriye, Mutezile, Meşşaiyye, Eşariye ve Maturidiye gibi kelami ekoller ortaya çıkmıştır.

5.İslam Medeniyetinde Sanat

✴ İslam dünyasında bilim, felsefe ve edebiyatın yanı sıra sanat alanında da önemli çalışmalar yapılmıştır. ✴ İslam medeniyetinde sanat, estetik ile eşdeğer kullanılmıştır. ✴ Müslüman; güzellik, zarafet, derin kavrayış, yüksek duyarlılık, edep içinde olmalı ve bunu hayatına yansıtmalıdır. ✴ İslam sanatı ve estetiği İslam’ın insan, âlem ve hayat anlayışından bağımsız değildir. ✴ Müslümanların resimleme ve süslemede diğer kültürlerde rastlanmayan kendine özgü bir sanat anlayışı vardır. ✴ Özellikle canlı resme ve heykele putperestlik dönemi algıları etkileyebileceği düşüncesiyle hoş bakılmamış,

Müslümanlar arasında soyut resim diyebileceğimiz, hüsnü-hat, tezhip, ebru, minyatür gibi sanatlar gelişmiştir.

6.ÜNİTE TÜRKLERİN İSLAMİYET’İ KABULÜ VE İLK TÜRK İSLAM DEVLETLERİ


Beni

m Not ’um

TÜRKLERİN İSLAMİYET’İ KABULÜ VE İLK TÜRK İSLAM DEVLETLERİ

A. TÜRKLER VE İSLAMİYET

✴ Türkler ve Müslüman Araplar arasında VII. yüzyılın ortalarında daha çok savaşlarla başlayan ilişkiler, 750 tarihinde Abbasi Devleti’nin kuruluşuyla düzelmeye başlamıştır.

1.Türkler ve Müslüman Araplar Arasındaki İlişkilerin Gelişim Süreci

✴ Hz. Ömer zamanında Araplar, Türklerle komşu olur. ✴ Hz. Osman zamanında taraflar arasında ilk mücadeleler başlar. ✴ Emeviler Dönemi’nde taraflar arasında şiddetli savaşlar yaşanır. ✴ Abbasilerle birlikte Türkler ve Araplar arasında iyi ilişkiler kurulur.

a. Talaş Savaşı (751) ✴ Çinlilerin ve Arapların Orta Asya’ya hâkim olma mücadelesi yüzünden çıkmıştır. ✴ Bu savaşta Arapları destekleyen Türk boyları ile Müslüman Araplar arasındaki ilişkiler düzelmeye başlamıştır. ✴ Türkler kitleler halinde İslamiyet’e girerken Orta Asya’daki Çin egemenliği engellenmiş ve Araplar Çinlilerden kâğıt

yapımını öğrenmiştir.

2. Türklerin İslamiyet’i Kabulünün Temel Sebepleri

✴ Arap İslam devletlerinin Orta Asya’da hâkimiyet kurmak için Türkler arasında İslamiyet’i yayma çalışmaları. ✴ Ticari faaliyetler vasıtasıyla Türklerin İslamiyet’i tanımaları. ✴ Sufi dervişlerin dergahlar, zaviyeler, tekkeler vb. kurarak İslamiyet’i Türkler arasında yayma çabaları. ✴ Gök Tanrı inancı ile İslamiyet’teki Allah inancının benzer olması. ✴ Türklerdeki cihan hâkimiyeti anlayışı ile İslamiyet’teki cihat anlayışının birbirini tamamlaması. ✴ Türklerdeki ahlaki, hukukî, toplumsal vb. kuralların İslamiyet’in temel ilkeleri ile benzer olması.

3. Türklerin İslamiyet’i Kabulü ve İslam Dünyasına Yapmış Oldukları Hizmetler

✴ Türkler içinde ilk olarak Karluklar bir topluluk olarak İslamiyet’i kabul etti. ✴ Daha sonra İtil Bulgarları ve Oğuzlar Müslüman oldu. ✴ İslam dünyasını Bizans, Moğol gibi devletlerle mücadele ederek korudular. ✴ İslamiyet’in Hindistan, Afrika ve Avrupa gibi önemli bölgelerde yayılmasında etkin bir rol oynadılar. ✴ Ortaya koydukları mimari eserler ve yetiştirdikleri âlimler (İbn-i Sina, Farabi, Ali Kuşçu vb.) ile İslam dünyasının

üstün bir uygarlık kurmasına katkı sağladılar.

B. İSLAMİYET’İ KABUL EDEN İLK TOPLULUKLAR1. Berberiler

✴ Kuzey Afrika’da kabile hayatı şeklinde daha çok konar-göçer bir yaşam tarzını benimsemişler, Hz. Ömer Dönemi’nde ilk kez Müslümanlarla karşılaşmışlardır.

✴ Hz. Osman Dönemi’nden itibaren de Müslüman Arapların bölgede egemenlik kurma çabalarına karşı çıkarak Araplarla mücadele etmeye başlamışlardır.

✴ Emeviler Devri’nde İslamiyet’e geçmeye başlayan Berberiler, kendi kültürlerini ve benliklerini kaybetmiş ve Araplaşmışlardır.2. Acemler (İranlılar)

✴ Acem esasen Arap olmayanlar için Araplar tarafından kullanılan bir tabir iken İslamiyet’in ilk zamanlarında İranlılar için kullanılmaya başlanmıştır.

✴ Hz. Ömer Dönemi’nde İran coğrafyasının ele geçirilmesiyle bölgede yaşayan Acemler de İslamiyet’i kabul etmeye başlamışlardır.3. Kürtler

✴ İran ve Irak bölgesinin Hz. Ömer Dönemi’nden itibaren Arap İslam ordularının hâkimiyetine girmesiyle bölgede yaşayan Kürtler, Müslümanlarla yakın ilişki kurmaya başlamıştır.

✴ İlk zamanlarda Acemlerle birlik olup Müslümanlarla mücadele eden Kürtler, Emeviler Dönemi’nden itibaren İslamiyet’i benimsemeye başlamışlardır.


Beni

m Not ’um


C. İLK TÜRK İSLAM DEVLETLERİ (KARAHANLI VE GAZNELİ DEVLETİ)

1. Karahanlılar (840 -1212) ✴ Uygur Devleti’nin yıkılmasından sonra Karluk, Yağma, Çiğil ve Tuhsi gibi boyların bir araya gelmesiyle Orta Asya’da

kuruldu. Bilinen ilk hükümdarı Bilge Kül Kadir Han’dır. ✴ Balasagun ve Kaşgar Şehirleri, devlete başkentlik yaptı ve devletin sınırları Aral Gölü’nün batısından itibaren Orta

Asya’nın içlerine kadar genişledi. ✴ Devletin önemli hükümdarlarından biri olan Satuk Buğra Han’ın Müslüman olması ve “Abdülkerim” ismini almasından

sonra ülke genelinde İslamiyet hızlı bir şekilde yayıldı. ✴ Türkler arasında İslamiyet’in yayılması için mücadele etmiş ve bu nedenle El-Mücahit, El-Gazi unvanları ile

anılmıştır.Böylece Karahanlılar ilk Müslüman Türk devleti oldu. ✴ 1042 tarihine gelindiğinde Gazneli Devleti’nin baskısına dayanamayan Karahanlılar, Doğu ve Batı olmak üzere ikiye

ayrıldı. Bu devletler de XIII. yüzyıl başlarına kadar varlıklarını devam ettirdiler. ✴ Halkının çoğunluğunun Türk olması, Türkçeyi resmî dil kabul etmeleri ve Orta Asya Türk kültürünü devam

ettirmeleri, Karahallıların millî bir anlayışa sahip olduğunun temel göstergesidir. ✴ Karahanlılar, “ikili sistemi uygulayarak Orta Asya Türk devletlerinin yönetim anlayışını devam ettirdiler. ✴ Türk devletleri içerisinde ilk kervansarayları ve medreseleri kurdular. Türk-İslam kültürünün temellerini attılar. ✴ Kaşgarlı Mahmut, Yusuf Has Hacip, Ahmet Yesevî ve Edip Ahmet gibi âlimler, eserlerini Karahanlılar döneminde

yazdılar.

Türk- İslam Tarihinin İlk Edebi EserleriDivan-ı Lûgati’t-Türk Kutadgu Bilig Divan-ı Hikmet Atabet’ül Hakayık

Kaşgarlı MahmutTürkçe Sözlük

Yusuf Has HacipSiyasetname (Devlet Yönetimi)

Ahmet YesevîTasavvuf

Edip AhmetAhlak

2. Gazneliler (963- 1187)

✴ Samanoğulları Devleti’nde Herat’a vali olarak atanan Alp Tigin, Samanoğullarının otoritesini kaybetmesiyle Gazne şehrinde devletin temellerini attı.

✴ Kurulduğu şehirden ismini alan Gazneli Devleti Sebüg Tigin Dönemi’nde bağımsız oldu. (Sebüg Tigin bu yüzden devletin ikinci kurucusudur.)

✴ 997’de hükümdar olan ve devlete en parlak devrini yaşatan Mahmut, Abbasi halifesini Şii Büveyhoğullarının baskısından kurtardı ve halife tarafından “sultan” unvanı ile onurlandırıldı.

✴ Böylece Mahmut, “sultan” unvanını kullanan ilk Türk hükümdarı oldu. ✴ Otuz üç senelik saltanatı boyunca Hindistan’a on yedi kez sefer düzenleyen Sultan Mahmut, İslam dünyasında

haklı bir şöhrete kavuştu.

a. Gazneli Mahmut’un Hindistan Seferlerinin Sonuçları

✴ Kuzey Hindistan’da uzun süren bir Türk hâkimiyeti dönemi başladı. ✴ İslamiyet, Keşmir bölgesi başta olmak üzere Hindistan’ın geniş bir kesiminde yayıldı. ✴ Hindistan’da İslamiyet’in yayılmasıyla; Pakistan, Bangladeş gibi milletlerin oluşumuna zemin hazırlandı. ✴ Seferler ile elde edilen ganimetler, Gazneli Devleti’nin ekonomik açıdan canlanmasını sağladı. ✴ Sultan Mesut Dönemi’nde Horasan bölgesinin egemenliği için Selçuklu ve Gazneliler Dandanakan Savaşı’nda karşı

karşıya geldi.

b. Dandanakan Savaşı (1040) (Selçuklular x Gazneliler) ✴ Savaşı kaybeden Gazneli hükümdarı Sultan Mesut, askerleri tarafından öldürüldü ve Gazneli Devleti yıkılış sürecine

girdi. ✴ Büyük Selçuklu Devleti’nin kuruluş süreci tamamlandı. Selçukluların batı yönünde ilerleyişi kolaylaştı.

Uyarı :Gazneli halkı ve ordusu, farklı etnik kökenden milletlerin bir araya gelmesiyle oluşmuştu. Gaznelilerdeki bu etnik çeşitlilik, Türk kültürünün ön plana çıkmasını ve birlik beraberlik ortamının oluşmasını engelledi. Bu durum devletin kısa sürede yıkılmasında etkili oldu.


Beni

m Not ’um


Ç. BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ (SİYASİ GELİŞMELER) (1040- 1157)

1. Devletin Kuruluşu (Selçuk ve Arslan Bey Dönemleri) (960-1025) ✴ Büyük Selçuklu Devleti’nin kurucusu Selçuk Bey, Oğuz Yabgu Devleti’nde subaşılık (ordu komutanlığı) görevini

yaparken Oğuz Yabgusu ile çeşitli meseleler yaşadı ve beraberindeki akıncı birliği ile Cend şehrine yerleşti. ✴ Kısa sürede kendisine sığınan bazı Oğuz boylarının katkısıyla gücünü artırdı ve İslamiyet’i kabul etti. ✴ Selçuk Bey’in ölümü ile dört oğlundan biri olan Arslan Bey Selçukluların başına geçti. ✴ Selçukluların güçlenmesini istemeyen Gazneli Mahmut, 1025 tarihinde tuzak kurup Arslan Bey’i tutsak olarak ele

geçirdi. Bir süre sonra da Arslan Bey öldü.

2. Tuğrul ve Çağrı Beyler Dönemi (1025-1063) ✴ Selçuklularda Çağrı Bey daha çok ordu komutanlığı yaparken, Tuğrul Bey hükümdar olarak ülke yönetimini üstlendi. ✴ Tuğrul Bey Döneminde Gaznelilerle Nesa (1035), ✴ Serahs (1038), Dandanakan (1040) savaşları yapıldı. ✴ Bu savaşlardan en önemlisi olan Dandanakan Savaşı’nda Selçukluların Gaznelileri mağlup etmesi ile Selçuklu Devleti

resmen kuruldu. ✴ Merv şehrini başkent yapan Tuğrul Bey; İran, Irak ve Azerbaycan’ı egemenliği altına aldı ve Anadolu üzerine seferler

düzenlemeye başladı. ✴ Türklerin Anadolu üzerine akınlarını engellemek isteyen Bizans ile 1048’de yapılan Pasinler Savaşı’nı Selçuklu ordusu

kazandı. Bu savaş, Selçukluların Bizans ile yaptığı ilk savaş oldu. ✴ Bu dönemde Abbasi halifesi, Şii Büveyhoğullarının baskısı karşısında Tuğrul Bey’den yardım istedi. ✴ 1055 yılında Bağdat’a giren Tuğrul Bey, halifeyi Büveyhoğullarının baskısından kurtardı. ✴ Tuğrul Bey, halifenin kızı ile evlendi ve Abbasi halifesinden “doğunun ve batının sultam” unvanını aldı. ✴ Böylece Türkler, İslam dünyasının siyasi gücünü ele geçirmiş oldu. Artık Abbasi halifeliği sadece dinî yetkilere

sahip bir makam oldu.

3. Sultan Alp Arslan Dönemi (1063-1072) ✴ Alp Arslan ilk olarak Selçukluların otoritesini kabullenmek istemeyen Abbasi halifeliği üzerinde tekrardan egemenlik

kuruldu. ✴ Alp Arslan, 1064 tarihinde Ani ve Kars kalelerini ele geçirdi. Halife de Alp Arslan’a “Ebu’l Feth” (fetihlerin babası)

unvanını verdi. ✴ Bizans imparatoru Romen Diyojen, Anadolu’ya hâkim olmak isteyen Selçuklulara karşı Peçenek ve Kıpçak Türkleri,

Slav, Bulgar, Frank vb. milletlerden oluşan bir ordu hazırladı. ✴ 1071 tarihinde Selçuklu ordusu ile Bizans ordusu Malazgirt Ovası’nda karşı karşıya geldi.

a.Malazgirt Savaşı (26 Ağustos 1071) (Büyük Selçuklu X Bizans İmparatorluğu) ✴ Uz ve Peçenek Türklerinin Selçukluların tarafına geçmesiyle Sultan Alp Arslan büyük bir zafer kazandı ve Bizans

İmparatoru esir olarak ele geçirildi. ✴ Anadolu’nun kapıları Türklere açıldı ve Türkler kitleler halinde Anadolu’ya yerleşmeye başladı. ✴ Anadolu’ya yerleşen Türkler tarafından birçok Türk beyliği kuruldu ve Anadolu Türk tarihi başladı. ✴ Bizans’ın İslam dünyası üzerindeki baskısı büyük ölçüde azaldı. ✴ Anadolu’da Türk kültür ve medeniyetinin temelleri atıldı ve birçok eser inşa edilmeye başlandı. ✴ Türklerin ilerlemesine engel olamayacağını anlayan Bizans, Avrupa’dan yardım istedi. Bu durum Haçlı Seferleri’nin

başlamasına neden oldu. ✴ Uyarı :Malazgirt Zaferinden sonra Alp Arslan, İsfahan’a döndü ve Karahanlılarla mücadeleye girişti. Bu mücadeleler

sırasında Barzam Kalesi kumandanı tarafından 1072 tarihinde şehit edildi.

4. Sultan Melikşah Dönemi (1072-1092) ✴ Melikşah, vezir Nizamülmülk’ün katkılarıyla Büyük Selçuklu Devleti’ne en parlak devrini yaşatan hükümdar oldu.

Anadolu’ya yerleşme amacıyla yapılan akınlara devam edildi. ✴ 1077’de İznik’in fethedilmesi ve Türkiye Selçuklularının kurulmasıyla Anadolu’nun hâkimiyet altına alınması sonucunda

Melikşah halifeden “sultan” unvanı aldı. ✴ Melikşah Dönemi aynı zamanda devlet içerisinde ciddi sorunların da başladığı bir devir oldu. ✴ Özellikle Haşan Sabbah’ın liderlik ettiği Bâtınilik hareketi devleti yıpratmaya başladı.


Beni

m Not ’um


✴ Bilgi küpü :Haşan Sabbah (1052 -1124) ve Bâtınilik Haşan Sabbah, 1090’da İran’daki Alamut Kalesi’ni ele geçirdi ve burada Nizârî-İsmâilî Devleti’ni kurdu. Bâtınilik fikrini yaymak için propaganda faaliyetlerine girişti. Müritlerini özellikle cahil bıraktı, onları haşhaş (esrar) kullanarak ve cenneti vadederek kendisine bağladı. Müritlerinden haşşâşîn (Batı dillerinde “assassin” olarak geçer) diye adlandırılan suikastçı birlikleri oluşturdu. Büyük Selçuklu Devleti’ndeki Nizâmülmülk gibi devlet adamlarını öldürttü ve Büyük Selçuklu Devleti’ni yıprattı. Bâtıni’ler, Haşan Sabbah’ın ölümünden sonra da faaliyetlerine devam ettiler. 1256 yılında Moğolların Alamut Kalesi’ni ele geçirmesi ile Bâtınilik hareketi etkisini yitirdi.

5. Devletin Yıkılış Sürecine Girmesi (1092- 1157) ✴ Melikşah ’tan sonra başlayan taht kavgaları, Moğolların baskısı ve Karahıtaylarla 1141 ’de yapılan “Katvan Savaşı”

devleti iyice zayıflattı. ✴ 1157 yılında Sultan Sencer’in ölümü, Büyük Selçuklu Devleti’nin yıkılmasına ve ülke topraklarında bağımsız küçük

devletler ve atabeyliklerin ortaya çıkmasına neden oldu.

a.Büyük Selçuklu Devleti Toprakları Üzerinde Kurulan Devlet Ve Atabeylikler

DevletlerIrak Selçukluları

Suriye SelçuklularıKirman SelçuklularıTürkiye Selçukluları

AtabeyliklerFars Atabeyliği (Salgurlular)

Azerbaycan Atabeyliği (İldenizoğulları)Şam Atabeyliği (Börüoğulları)

Musul-Halep Atabeyliği (Zengiler)Erbil Atabeyliği (Beg-Teginoğulları)

Bilgi küpü ‘‘Atabeylik’’ Selçuklu sultanlarının oğullarının (melik) eğitimi ile ilgilenen atabeyler, meliklerin görevlendirildiği eyaletlerde onlara yardımcı olurlardı. Ancak hem kendilerine verilen geniş yetkileri kullanarak hem de melikleri bertaraf ederek bir süre sonra bulundukları yerlerde bağımsız yönetimler yani atabeylikler kurdular.

b. Büyük Selçuklu Devleti’nin Yıkılmasında Etkili Olan Faktörler

✴ Fatimiler ve Batınilerin Şiiliği yaymak için izlediği politikalar. ✴ Haçlı Seferleri’nin başlaması. ✴ Uzun süre devam eden taht kavgaları ve Abbasi halifelerinin otorite kazanmak için yaptığı faaliyetler. ✴ Atabeylerin bağımsız devlet kurma girişimleri ve Oğuz boylarının isyanları.

D. BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ’NDE YÖNETİM, TOPLUM VE MEDENİYET

1. Devlet Yönetimia. İslamiyet’in Türk Devlet Yapısına Etkileri

İlk Türk Devletleri (İslamiyet Öncesi) Türk-İslam Devletleri (İslamiyet Sonrası) ✴ Kut (hükümdarlığın Tanrı tarafından bahşedilmesi)

anlayışı vardır. ✴ Kut anlayışı yanında hükümdarlığın halife tarafından

onaylanması usulü vardır.

✴ Cihan hâkimiyeti (dünyaya egemen olma) ideali vardır. ✴ Cihan hâkimiyetine cihat anlayışı da (dini yaymak için mücadele etmek) eklenmiştir.

✴ Töreler, hukukun temel kaynağıdır. ✴ Törenin yanına şeri hukuk da eklenmiştir. ✴ Hükümdarlar han, hakan, kağan gibi unvanlar

kullanırlar. ✴ Bu unvanlarla birlikte sultan, şah gibi unvanlar da

kullanılmıştır. ✴ Otağ , tuğ , örg in g ib i hükümdarl ık sembol ler i

kullanılmıştır. ✴ İlk Türk devletlerindeki sembollere ek olarak hutbe

okutmak, hilat, çetr (şemsiye) gibi semboller kullanılmıştır.


Beni

m Not ’um


b. Hükümdar

✴ Tuğrul Be/den sonra “sultan” unvanı alan hükümdarlar, tahta çıktıklarında Abbasi halifesinden onay alarak İslam dünyasında etkili olmaya ve otorite kurmaya çalıştılar.

✴ Sultan unvanı kullanan hükümdarlar, yasama, yürütme ve yargının başında yer alırdı. “Kut” ve “devlet hanedanın ortak malıdır” anlayışı taht kavgalarına ve devletin zayıflamasına neden olmuştur.

✴ Hükümdarlar; orduyu komuta etmek, divana başkanlık etmek ve üst düzey devlet memurlarının tayinini yapmak gibi geniş yetkilere sahiptiler. Ancak bu yetkileri sınırsız kullanamazlardı.

✴ İslamiyet öncesinde “töre” ile sınırlandırılan yetkileri, İslamiyet sonrasında töre ile beraber şeri hukuk ile sınırlandırıldı

Unvanları Han, Hakan, İlig, Sultan

Sembolleri Para Bastırmak, Otağ (Çadır), Çetr (Şemsiye), Hilat, Tıraz, Bayrak, Taht, Taç, Tuğ, Nevbet, Gaşiye (Eğer Örtüsü)

c Melik ve Atabey

✴ İlk Türk İslam devletlerinde “melik” adını alan hükümdarın erkek çocukları, hocaları olan atabeyler tarafından eğitilirdi.

✴ Tecrübe kazanması için valiliklere tayin edilen meliklere, atabeyler de eşlik e- derdi. Ancak hem meliklerin hem de atabeylerin geniş yetkilere sahip olması ve zaman zaman bağımsız olmak için isyan etmeleri merkezî otoritenin zayıflamasına neden oldu.

d. Hükümet (Divan)

✴ Divan, günümüzdeki bakanlar kuruluna benzetilebilen bir yapıya sahiptir. ✴ Divanların bir araya gelmesiyle Divan-ı Saltanat oluşturulurdu.

Divan-ı SaltanatDivan-ı İstifa Divan-ı Arz Divan-ı İşraf Divan-ı İnşa (Tuğra)

Maliye Ordu Mali ve idari denetim Yazı İşleri

✴ Bilgi küpü Divan-ı Saltanata Bağlı Olmayan Diğer Divanlar Divan-ı Berid (Posta ve haberleşme) ,Divan-ı Mezalim (Adalet) ,Divan-ı Hatun (Hükümdar eşinin işlerinin yürütülmesi)

2. Hukuk

✴ Türk İslam devletlerinde adalet kurumunun başında sultan yer alır. Sultan bu yetkisini naiplere (vekil) yani kadılara devreder. Kadılar günümüzdeki hâkimlerin vazifesini yerine getirirler ve herhangi bir makama bağlı olmadan bağımsız hareket ederlerdi.

a. Şeri Hukuk b. Örfi HukukAlanı: İslami kurallara göre evlenme, boşanma,

miras, nafaka, vergi vb. konuları Alanı: Devletin temel kuralları, halk ve devlet ilişkileri

Başkanı: Kadi’ül-kudat Başkanı: Emir-i dad

Uyarı :Şeri hukuk kurallarında herhangi bir değişiklik yapılamazdı. Örfi hukuk ise dönemin şartlarına göre değiştirilebilirdi. Şeri hukuk ile örfi hukuk arasında herhangi bir konuda çelişki olursa şeri hukuk esasları dikkate alınırdı.


Beni

m Not ’um


3. Toprak Sistemi

✴ Selçuklular başta olmak üzere Türk İslam devletlerinde ülke içindeki topraklar, mirî (devlete ait) arazi olarak değerlendirilirdi. Dolayısıyla mirî toprakların tasarruf hakkı hükümdara aitti. Hükümdar da elinde bulunan bu toprakların işletme hakkını kişilere veya kurumlara verirdi.

İlk Türk İslam Devletlerinde TopraklarHas Arazi

Gelirleri hükümdar ve hanedan üyelerine

ait olan topraklar

İkta AraziHizmet karşılığında devlet memurlarına verilen topraklar

Vakıf AraziGelirleri vakıflara

ait topraklar

Mülk AraziKişilere ait topraklara. Öşür b. Harici

4. Ordu

✴ Ordu teşkilatlanmasında “onluk sistem” uygulanırdı. Askerler daha çok “gulam” veya “ikta” sistemi ile yetiştirilirdi.

Gulam Sistemi:

✴ Satın alanın köleler, savaş esirleri ve küçük yaşta toplanan çocukların; askerî veya idari alanlarda görevlendirilmek üzere devlet tarafından eğitilmesidir.

✴ Türklerden de seçilen bu gulamlardan bazıları hükümdarın yakın korumalığını yapmak üzere “Gulaman-ı Saray” birliğine alınırken diğerleri ise “Hassa Ordusunda veya idari alanlarda görevlendirilirdi. İlerleyen zamanlarda Osmanlı Devleti de benzer bir sistem olan devşirme sistemini uygulamıştır.

İkta Sistemi:

✴ Asker yetiştirmek başta olmak üzere çeşitli hizmetler karşılığında devlet memurlarına toprak verilmesini ifade eder. Bu sistem dâhilinde yetiştirilen askerler “sipahiyan” olarak adlandırılırdı. Osmanlı Devleti de “tımar sistemi” adı altında bu uygulamayı devam ettirmiştir.

✴ İlk Türk İslam Devletleri denizlere çok yakın olmadıkları için donanma kuvvetlerine sahip olmadılar. İlk Türk İslam devletlerinde gayrimüslimler askerlik vazifesi yapamazlardı. Çünkü bu devletler gaza ve cihat anlayışına sahiptirler.

Ordu Birlikleri

Gulâmân-ıSaray

HassaOrdusu

İktaAskerleri Türkmenler Bağlı Beylik ve

Devletlerin Askerleri

Gulam sistemi ile yetiştirilen, hükümdar

ve sarayı koruyan muhafız birliği

Genellikle Türklerden oluşturulan profesyonel askerî birlik

İkta sistemi ile yetiştirilen ve

orduda çoğunluğa sahip askerî birlik

Daha çok Oğuz boylarının oluşturduğu

akıncı birliği

Gerek görüldüğü takdirde başka

devletlerin askerlerinden

oluşturulan birlik

5. Toplum Yapısı

✴ Selçuklularda asillik ve zenginlik temeline dayanan sınıfsal bir yapı söz konusu değildi. ✴ Gerekli eğitimi ve şartları yerine getirenler devletin en üst makamlarına kadar yükselebilirlerdi.

Dinine GöreMüslüman

Gayrimüslim

Sosyal Yaşantısına GöreKöylülerŞehirlilerGöçebeler

Devlet Hizmetinde Yer Almasına Göre

YönetilenlerYönetenler

✴ İnançların toplum içinde rahatlıkla yaşanabildiği Türk İslam devletlerinde; gayrimüslim (Müslüman olmayanlar) halkların dinlerini özgürce yaşamalarına rağmen devlet kademelerinde yer almaları uygun görülmezdi.


Beni

m Not ’um


6. Ekonomik Hayat

✴ Tarım ve hayvancılığın geliştirilmesi için uygun görülen yerlerde sulama kanalları yapıldı. ✴ Ticaretin geliştirilmesi için tüccarlara vergi kolaylıkları sağlanırken, güvenlikleri için özel askerî birlikler oluşturuldu.

Ayrıca ticaret yolları üzerine yön işaretleri konuldu. Hanlar ve ribatlar (kervansaray) inşa edildi. ✴ Türk İslam devletlerinde vergi sistemi, İslam hukukunun temel esaslarına göre şekillenmiş ve bu vergiler şeri vergiler

olarak adlandırılmıştır. Ayrıca dönemin şartları ve temel geçim kaynaklarının değişmesi de vergilerin çeşitlenmesine neden olmuştur.

Şeri Vergiler

ZekâtBelli bir mal varlığı olan Müslümanlardan alınır.

ÖşürMüslümanlardan alınan

ürün vergisidir.

HaraçGayrimüslimlerden

alınan ürün vergisidir.

CizyeAskere alınmadıkları için gayrimüslim erkeklerden

alınan baş vergisidir.

7. Eğitim ve Bilim

✴ Türk İslam devletlerinde temel eğitim kurumu medreselerdir. Medrese, günümüzdeki lise ve üniversiteye benzeyen bir yapıya sahiptir.

✴ Büyük Selçuklular ünlü vezir Nizamülmülk’ün gayretleriyle açılan dünyanın ilk üniversitelerinden sayılan “Nizamiye Medreselerimi açtılar.

✴ Dil, din ve hukuk eğitiminin ağırlıklı olarak verildiği Nizamiye Medreselerinde; devleti yıkmaya yönelik dinî ve ideolojik fikirlerin önüne geçme, bilim insanı ve devlet memuru yetiştirme, Türklerin dinî inançlarını artırmaya yönelik bir program yürütüldü.

✴ Ayrıca fen ve matematik bilimlerinin de önem taşıdığı medreselerde, tıp eğitimi darüşşifalarda (hastane), astronomi eğitimi de rasathanelerde (gözlem evi) verilirdi.

✴ Eğitim alanında Arapça daha çok kullanılan bir dil olurken edebiyatta Farsça ön plana çıktı. Bu durum Türkçe’nin gelişimini olumsuz yönde etkiledi. Türkçe ise daha çok sarayda ve Türkmen boyları arasında kullanılan dil bir dil oldu.

✴ Medrese eğitiminin kaliteli olması bilimsel çalışmalara büyük katkı sağlamıştır. Matematik, felsefe, astronomi, geometri, tıp vb. alanlarda önemli bilim adamları yetişmiştir.

✴ Ömer Hayyam, Muhammed Beyhakî, Ebü’l-Muzaffer İsferâyinî, Vâsıtî, Ahmed Tûsî gibi âlimler matematik ve astronomi alanlarında yaptıkları çalışmalarla ün kazanmışlardır.

Nizamülmülk (1018-1092) ve Siyasetname

✴ Alp Arslan ve Melikşah dönemlerinde vezirlik görevinde bulunmuştur. ✴ “Nizamiye Medreseleri”™ kurdurmuş ve Bağdat’taki medresenin başına İmam Gazali’yi getirmiştir. ✴ Günümüz üniversitelerinin temeli sayılan bu medreselerde dünyada ilk kez yurt ve burs hizmetleri verilmiştir. ✴ Türk İslam tarihinde ilk kez; ikta sistemini düzenlemiş, bütçe çalışması yaptırmış, istihbarat teşkilatını kurmuştur. ✴ En önemli eseri olan Siyasetnamede anlatılan hikâyelerin bir kısmı İslâm öncesine, büyük bir kısmı Selçuklu

öncesine, bir bölümü de Selçuklu dönemine aittir. ✴ Nizâmülmülk bu eserinde çeşitli devirlerdeki uygulamaları karşılaştırarak kendi dönemi için en ideal olanı seçip

tavsiye ettiğini vurgulamaktadır.


Beni

m Not ’um


8. Sanat ve Mimari

Türkler, İslam kültürünün etkisiyle sanat ve mimaride büyük ilerlemeler kaydettiler. Türk İslam devletleri, Orta Asya kültürünü ve İslami sanat anlayışını birleştirerek özgün eserler meydana getirdiler.

Kümbet Anıt mezarlardır. Dört duvarının üzeri kubbeyle örtülü ise türbe, silindirik veya piramit bir kubbeyle örtülü ise kümbettir.

Ribat (Kervansaray) Ticaret kervanlarının konaklaması için Karahanlılar döneminden itibaren inşa edilmeye başlanmıştır.

Çinicilik Genellikle çiçek resimleri ile sırlı, parlak bir fayans üzerine yapılan süsleme sanatı

Hat Arap harfleri ile güzel yazı yazma sanatı. Celi, sülüs ve kufi gibi çeşitleri vardır.

Minyatür Bir tür resim sanatı. Derinlik ve gerçeklik kuralları dikkate alınmaz. Kişiler birbirine benzer şekilde çizilir.

Taş Oymacılığı ve Ahşap İşlemeciliği Özellikle dinî motifler ve çiçekler kullanılarak yapılır.

İlk Türk İslam Devletlerine Ait Önemli Eserler

Büyük SelçukluUlu Cami (Diyarbakır), Mescid-i Cuma (İsfahan ve Kazvin) Sultan Sencer Türbesi (Merv), Damgan Minaresi (İran)

GaznelilerIII. Mesut Minaresi, Zafer Anıtları (Gazne)

KarahanlılarKalan Minaresi (Buhara), Talhatan Baba Camii (Merv), Harekkan Kümbeti, Arap Ata Türbesi, Ayşe Bibi ve Balacı Hatun Türbeleri (Semerkant)


Beni

m Not ’um

TARİH VE ZAMAN

Documents

içindekiler...2021/02/09 · yapılmış eşyalar, mezarlar vb. Çizili, sesli ve görüntülü kaynaklar: CD, film, fotoğraf, resim vb. 6.Tarihe yardımcı bilim dalları Coğrafya: