İktisada Giriş unite01

8/4/2019 ktisada Giri unite01

1/46

TC. ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 1472

AIKRETM FAKLTES YAYINI NO: 785

KTSADA GRfi

YazarlarProf.Dr. Erdoan ALKN (nite 11-20)Prof.Dr. Kemal YILDIRIM (nite 2-6, 10)Do.Dr. Mustafa ZER (nite 1, 7-9)

EditrProf.Dr. lyas fiIKLAR

ANADOLU NVERSTES


2/46

Bu kitabn basm, yaym ve satfl haklar Anadolu niversitesine aittir.Uzaktan retim tekniine uygun olarak hazrlanan bu kitabn btn haklar sakldr.

lgili kurulufltan izin almadan kitabn tm ya da blmleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayt

veya baflka flekillerde oaltlamaz, baslamaz ve datlamaz.Copyright 2003 by Anadolu University

All rights reservedNo part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted

in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, withoutpermission in writing from the University.

UZAKTAN RETM TASARIM BRM

Genel KoordinatrProf.Dr. Levend Kl

Genel Koordinatr Yardmcs

Yard.Do.Dr. Mjgan Bozkayaretim Tasarmcs

Yard.Do.Dr. Cengiz Hakan Aydn

Grafik Tasarm YnetmenleriProf. T. Fikret Uar

r.Gr. Cemalettin Yldz

Televizyon Programlar YneticisiProf.Dr. Naci Ghan

Dil ve Yazm DanflmanlarYard.Do.Dr. Hlya Pilanc

Okt. Gnl YkselOkt. Serap Cavkaytar

lme Deerlendirme Sorumlularlkay ner Badurlar

Kitap Koordinasyon BirimiYard.Do.Dr. Feyyaz Bodur

Uzm. Nermin zgr

Kapak DzeniProf. T. Fikret Uar

DizgiAkretim Fakltesi Dizgi Ekibi

ktisada Girifl

ISBN975 - 06 - 0204 - 8

2. Bask

Bu kitap ANADOLU NVERSTES Web-Ofset Tesislerinde 180.000 adet baslmfltr.ESKfiEHR, Austos 2004


3/46

indekiler

Sunufl ............................................................................................................ xiKullanm Klavuzu ....................................................................................... xii

ktisadn Tanm ve Temel Kavramlar ................................. 1KTSADIN TANIMI ...................................................................................... 3KTSADIN YNTEM ................................................................................... 5KTSAD DfiNCE TARZI.......................................................................... 7Rasyonel Davranfl.......................................................................................... 7Karar Alma .................................................................................................... 8Marjinal Analiz................................................................................................ 9ktisadi Dflnme Tarznda Yaplan Hatalar ............................................... 9KTSADIN BLMLER ............................................................................... 11

Mikro ktisat ve Makro ktisat ..................................................................... 11Pozitif ve Normatif ktisat ............................................................................ 11TEMEL KTSAD KAVRAMLAR ................................................................... 12Ekonomik Birimler ....................................................................................... 12htiyalar ve zellikleri ................................................................................ 13Mal ve Hizmetler .......................................................................................... 14zet .............................................................................................................. 17Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 18Yaflamn iinden ........................................................................................... 19Baflvurabileceimiz Kaynaklar ..................................................................... 19Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 19Sra Sizde Yant Anahtar ............................................................................. 20EKLER ............................................................................................................ 21

Ktlk, Tercih ve Fayda ............................................................ 33KITLIK VE TERCH ....................................................................................... 35Tercih ve Frsat Maliyeti ............................................................................... 36Frsat Maliyeti ve Parasal Maliyet ................................................................ 37RETM MKANLARI ERS ....................................................................... 38Artan Frsat Maliyeti ..................................................................................... 39retim mkanlar Erisinde Kaymalar: Ekonomik Byme ....................... 40ALTERNATF KTSAD SSTEMLER ............................................................ 43Kumanda Ekonomileri Sistemi ..................................................................... 45Karma Ekonomi Sistemi ............................................................................... 45TERCH VE FAYDA ...................................................................................... 46

Toplam ve Marjinal Fayda ............................................................................ 46Tketici Dengesi: Fayda Maksimizasyonu .................................................. 48zet ............................................................................................................... 52Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 53Yaflamn inden ........................................................................................... 55Baflvurabileceimiz Kaynaklar ..................................................................... 56Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 56Sra Sizde Yant Anahtar ............................................................................. 56

Arz ve Talep ............................................................................ 59TALEP VE TALEP MKTARI ......................................................................... 61Talep Tablosu ............................................................................................... 62Talep Erisi ................................................................................................... 62Piyasa Talep Erisi ....................................................................................... 63

indeki le r iii

NTE 1

NTE 2

NTE 3


4/46

Talep Erisi Boyunca Hareketlenme ........................................................... 64Talepteki Kaymalar ....................................................................................... 65ARZ VE ARZ MKTARI ................................................................................. 67

Arz Tablosu ................................................................................................... 68Arz Erisi ....................................................................................................... 69Piyasa Arz Erisi ........................................................................................... 70Arzdaki Boyunca Hareketlenme .................................................................. 70Arzdaki Kaymalar ......................................................................................... 71PYASA DENGES ......................................................................................... 74Arz ve Talep Tablolarnn Bir Araya Getirilmesi ........................................ 74DENGEDEK DEfiMELER .......................................................................... 76Talepteki Kaymalar ....................................................................................... 76Arz Erisindeki Kaymalar ............................................................................. 77Arz ve Talep Erilerindeki Efl Anl Kaymalar ............................................. 78zet ............................................................................................................... 82

Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 83Yaflamn inden ........................................................................................... 84Baflvurabileceimiz Kaynaklar ..................................................................... 84Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 84Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 84

Esneklik ..................................................................................... 87TALEBN FYAT ESNEKL ........................................................................ 89Fiyat Esnekliinin lm ........................................................................... 91Esneklik Terminolojisi .................................................................................. 93Doru fieklindeki Bir Talep Erisi Boyunca Esneklik ................................ 95Yay (Ark) Esneklii veya Orta Nokta Formlyle EsneklikHesaplamas .................................................................................................. 96Fiyat Esneklii ve Toplam Haslat ............................................................... 97Talebin Fiyat Esnekliini Etkileyen Faktrler ............................................. 99TALEPTEK KAYMALARA LfiKN ESNEKLKLER ...................................... 101Talebin Gelir Esneklii ................................................................................. 101apraz Talep Esneklii ................................................................................. 103 ARZ ESNEKL ............................................................................................ 104Arz Esnekliinin Tanm ve Hesaplanmas ................................................. 104Arz Esnekliini Etkileyen Faktrler ............................................................. 106zet ............................................................................................................... 107Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 108 Yaflamn inden ........................................................................................... 109Baflvurabileceimiz Kaynaklar ..................................................................... 109

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 109Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 110

Arz-Talep Uygulamalar ......................................................... 113DEVLETN FYATLARA MDAHALES VE DENGEOLUfiUMUNA ETKLER................................................................................ 115Taban ve Tavan Fiyat Uygulamalar ............................................................ 115 Asgari cret Politikas .................................................................................. 117Tarmsal Destekleme Fiyatlar ...................................................................... 118Kira Kontrolleri ............................................................................................. 119MKTAR KONTROLLER VE DENGE OLUfiUMUNA ETKS ...................... 121retim Kotalar .............................................................................................. 121

thalat Kotalar ............................................................................................... 122 VERG UYGULAMALARI .............................................................................. 123

indeki le riv

NTE 4

NTE 5


5/46

TKETC VE RETC RANTI ..................................................................... 128Tketici Rant ................................................................................................ 128retici Rant .................................................................................................. 130

Tketici ve retici Rantndaki Deiflmeler ................................................. 131zet ............................................................................................................... 133Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 134 Yaflamn inden ........................................................................................... 135Baflvurabileceimiz Kaynaklar ..................................................................... 136Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 136Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 136

retim ve Maliyetler ............................................................... 139RETM ......................................................................................................... 141KISA DNEMDE RETM ............................................................................ 142Toplam, Ortalama ve Marjinal Fiziki retim ............................................... 142

Toplam, Ortalama ve Marjinal Fiziki rn Erileri .................................... 143UZUN DNEMDE RETM ......................................................................... 146Faktr Bilefliminin Seimi ............................................................................. 146MALYETLER ................................................................................................. 148Ak ve rtk Maliyetler .............................................................................. 148Ekonomik Kr ............................................................................................... 149KISA DNEM MALYETLER ......................................................................... 150Deiflken, Sabit ve Toplam Maliyet ............................................................. 151Toplam Fiziki rn ve Toplam Maliyet Arasndaki liflki .......................... 151Ortalama Toplam Maliyet, Ortalama Deiflken Maliyet ve Marjinal Maliyet 153UZUN DNEM MALYETLER ...................................................................... 157Maliyet Erilerindeki Kaymalar .................................................................... 158zet ............................................................................................................... 160Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 161 Yaflamn inden ........................................................................................... 162Baflvurabileceimiz Kaynaklar ..................................................................... 162Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 162Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 162

Tam Rekabet Piyasas ............................................................. 165TAM REKABET PYASASI: TANIM VE ZELLKLER .................................. 167Tam Rekabet Piyasasnda Firmann Piyasada Karfllaflt Talep Erisi ..... 168TAM REKABET PYASASINDA KISA DNEMDE KRMAKSMZASYONU ...................................................................................... 169Tam Rekabet Piyasasnda Firma Gelirleri ve Gelir Erileri ........................ 169

Ksa Dnemde Kr Maksimizasyonu .......................................................... 171Tam Rekabeti Bir Firmann Ksa Dnem Arz Erisi ................................. 176TAM REKABET PYASASINDA UZUN DNEMDE KRMAKSMZASYONU ...................................................................................... 178zet ............................................................................................................... 181Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 182 Yaflamn inden ........................................................................................... 184Baflvurabileceimiz Kaynaklar ..................................................................... 185Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 185Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 185

Eksik Rekabet Piyasalar ......................................................... 189

TEKEL (MONOPOL) PYASASI .................................................................... 191Tekel Piyasasnn Varsaymlar .................................................................... 191

indeki le r v

NTE 7

NTE 8

NTE 6


6/46

Tekelci Fiyatlar ve retim Miktar ............................................................... 192Tekel Piyasasnda Uzun Dnemde Denge ................................................. 196Tekelde Fiyat Farkllafltrmas ....................................................................... 196

Tekel Piyasas ile Tam Rekabet Piyasasnn Karfllafltrlmas .................... 198TEKELC REKABET ....................................................................................... 199Tekelci Rekabet Piyasasnn Genel zellikleri ........................................... 199Tekelci Rekabet Piyasasnda Ksa Dnem Dengesi ................................... 200Tekelci Rekabet Piyasasnda Uzun Dnem Dengesi ................................. 201Tam Rekabet Piyasas le Tekelci Rekabet Piyasasnn Karfllafltrlmas ... 202OLGOPOL ................................................................................................... 203Oligopoln Tanm ve Varsaymlar ............................................................ 203Oligopollerin Snflandrlmas ..................................................................... 204Oligopolde Piyasa Dengesi .......................................................................... 205zet ............................................................................................................... 206Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 207

Yaflamn inden ........................................................................................... 208Baflvurabileceimiz Kaynaklar ..................................................................... 208Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 208Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 209

Faktr Piyasalar ve Faktr Gelirleri .................................... 211FAKTR PYASALARI .................................................................................. 213Faktr Talebi ................................................................................................ 213Faktr stihdam Kararnn Oluflturulmas .................................................... 214Faktr Piyasa Talebi ..................................................................................... 216Faktr Talep Esneklii .................................................................................. 217Faktr Arz .................................................................................................... 217Faktr Fiyatnn Belirlenmesi ....................................................................... 218FAKTR GELRLER ..................................................................................... 219cret .............................................................................................................. 220Faiz ................................................................................................................ 221Rant ................................................................................................................ 222zet ............................................................................................................... 224Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 225 Yaflamn inden ........................................................................................... 226Baflvurabileceimiz Kaynaklar ..................................................................... 227Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 227Sra Sizde Yant Anahtar ............................................................................. 227

Kamusal Mallar ve Dflsallklar ............................................... 229

KAMUSAL MALLAR ...................................................................................... 231Bedavaclk Sorunu ....................................................................................... 232Kamusal Mallarda retim Miktarnn Belirlenmesi ..................................... 234DIfiSALLIKLAR .............................................................................................. 235Dflsallklarn zellikleri ............................................................................... 236Negatif Dflsallklar ........................................................................................ 236Pozitif Dflsallklar ......................................................................................... 238Dflsallklarn sellefltirilmesi ....................................................................... 239Dzenleyici Vergiler ..................................................................................... 240Sbvansiyonlar .............................................................................................. 241zet ............................................................................................................... 243Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 244

Yaflamn inden ........................................................................................... 245Baflvurabileceimiz Kaynaklar ..................................................................... 246

indeki le rvi

NTE 9

NTE 10


7/46

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 246Sra Sizde Yant Anahtar ............................................................................. 246

Mikro ktisattan Makro ktisata Geifl ...................................... 247MAKRO KTSADIN KKENLER ................................................................ 249MAKRO KTSADIN LG ALANI ................................................................. 250flsizlik ve stihdam Dzeyi ......................................................................... 250Enflasyon ...................................................................................................... 251retim Artfl Oran ........................................................................................ 252DEVLET VE MAKRO EKONOM ................................................................. 253Maliye Politikas ........................................................................................... 253Para Politikas ............................................................................................... 254 Arz Ynl Politikalar .................................................................................... 254MAKRO EKONOMNN BLEfiENLER ........................................................ 254zet ............................................................................................................... 256

Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 257 Yaflamn inden ........................................................................................... 258Baflvurabileceimiz Kaynaklar ..................................................................... 259Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 259Sra Sizde Yant Anahtar ............................................................................. 260

Milli Gelir Muhasebesi ............................................................. 261MLL GELR HESAPLARI ............................................................................. 263GSMHNIN HESAPLANMASI ........................................................................ 266GSMH LE LGL DER KAVRAMLAR ...................................................... 269FYAT DEfiMELER VE GSMH .................................................................. 271GSMHNIN KULLANIMINDAK SINIRLAR ................................................... 273zet ............................................................................................................... 275Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 276 Yaflamn inden ........................................................................................... 277Baflvurabileceimiz Kaynaklar ..................................................................... 277Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 277Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 277

Milli Haslann Belirlenmesi .................................................... 279TKETM VE TASARRUF.............................................................................. 281Tketim ve Tasarruf Fonksiyonlar............................................................... 281Marjinal Tketim ve Tasarruf Eilimleri....................................................... 283Ortalama Tketim ve Tasarruf Eilimleri..................................................... 285Tketimi Belirleyen Faktrler ...................................................................... 286

YATIRIMLAR................................................................................................... 288Otonom Yatrmlar......................................................................................... 289 Yatrmlar Belirleyen Faktrler..................................................................... 289KAMU HARCAMALARI.................................................................................. 291NET HRACAT................................................................................................ 291hracat............................................................................................................. 292thalat.............................................................................................................. 292Net hracat Fonksiyonu ................................................................................ 292TOPLAM HARCAMA FONKSYONU ........................................................... 293zet ............................................................................................................... 296Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 297 Yaflamn inden ........................................................................................... 299

Baflvurabileceimiz Kaynaklar ..................................................................... 299

indeki le r vii

NTE 11

NTE 12

NTE 13


8/46

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 299Sra Sizde Yant Anahtar ............................................................................. 299

Makro Ekonomik Denge ........................................................ 301fiSZLKLE LGL KLASK GRfi ............................................................. 303Klasik Yaklaflmn Temelleri ........................................................................ 303Klasik Grfln Elefltirisi .............................................................................. 304DENGE GELR VE HARCAMA DZEY .................................................... 305Harcamalar ve Gelir ..................................................................................... 305Szntlar ve Enjeksiyonlar ............................................................................ 308Tasarruf Paradoksu ...................................................................................... 311DENGE GELR VE HARCAMA DZEYNDEK DEfiMELER .................. 312Harcama arpan .......................................................................................... 312Harcama arpan ve Denge ........................................................................ 315Tam stihdam Gelir Dzeyi ve Harcama arpan ...................................... 317

zet ............................................................................................................... 319Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 320 Yaflamn inden ........................................................................................... 323Baflvurabileceimiz Kaynaklar .................................................................... .323Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 324Sra Sizde Yant Anahtar ............................................................................. 324EKLER ........................................................................................................... 326

Maliye Politikas ve Toplam Harcamalar.............................. 331EKONOMDE DEVLET.................................................................................. 333Kamu Harcamalar, Vergiler ve Kullanlabilir Gelir..................................... 333MALYE POLTKASI TEORS...................................................................... 336Kamu Harcamalarndaki Deiflme................................................................ 337 Vergilerdeki Deiflme.................................................................................... 337Kamu Harcamalar ve Vergilerin Birlikte Deiflmesi................................... 339MALYE POLTKASININ YAPISI.................................................................. 341DEVLET BTE AIKLARI VE BORLANMA............................................. 343Ekonomik Durumun Bte A zerindeki Etkisi.................................... 345Otomatik stikrar Salayclar........................................................................ 346 Alternatif Bte Politikalar........................................................................... 346zet ............................................................................................................... 349Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 350 Yaflamn inden ........................................................................................... 352Baflvurabileceimiz Kaynaklar ..................................................................... 352Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ........................................................... 353

Sra Sizde Yant Anahtar ............................................................................. 353EKLER............................................................................................................. 356

Para ve Bankaclk.................................................................... 357PARA NEDR?................................................................................................. 359PARANIN FONKSYONLARI......................................................................... 360Deiflim Arac Olma...................................................................................... 360Hesap Birimi Olma........................................................................................ 361Deer Muhafaza Arac Olma ....................................................................... 361PARANIN EVRM.......................................................................................... 362Parann eflitleri............................................................................................. 363Para Benzerleri............................................................................................... 364

Resmi Para Stoku Tanmlar.......................................................................... 365BANKACILIK SSTEM VE BANKALARIN PARA YARATMA SREC......... 367

indeki le rviii

NTE 14

NTE 15

NTE 16


9/46

Bir Bankann Bilanosu................................................................................. 367Ksmi Rezerv Bankacl ve Zorunlu Rezervler ......................................... 369Bankalarn Para Yaratmas ........................................................................... 370

zet ............................................................................................................... 374Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 375 Yaflamn inden ........................................................................................... 377Baflvurabileceimiz Kaynaklar ..................................................................... 377Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ........................................................... 378Sra Sizde Yant Anahtar ............................................................................. 378

Para Teorisi ve Politikas ........................................................ 381PARA VE EKONOM: DOLAYLI KANAL ..................................................... 383Para Talebi .................................................................................................... 383Para Talebi Fonksiyonu ............................................................................... 384

Faiz Oran ............................................................................................... 385

Nominal Gelir ......................................................................................... 385Para Arz ........................................................................................................ 386Para Piyasas Dengesi ................................................................................... 387Para ve Denge Gelir Dzeyi ........................................................................ 388PARA VE EKONOM: DREKT KANAL ....................................................... 390Deiflim Denklemi ........................................................................................ 390Miktar Teorisi ................................................................................................ 391MERKEZ BANKACILII VE MERKEZ BANKASININ FONKSYONLARI .... 393Para Piyasalarnda stikrarn Salanmas ..................................................... 394Bankalarn Bankas ve Likitidenin Son Kayna Olma .............................. 394Devletin Bankacln Yapma ..................................................................... 395PARA POLTKASININ YRTLMES VE PARAPOLTKASI ARALARI ................................................................................ 395Zorunlu Rezerv Oranlar .............................................................................. 396Reeskont Oran ............................................................................................. 397 Ak Piyasa fllemleri .................................................................................... 397zet ............................................................................................................... 399Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 400 Yaflamn inden ........................................................................................... 402Baflvurabileceimiz Kaynaklar ..................................................................... 403Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 403Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 403

Toplam Talep-Toplam Arz Analizi ve Enflasyon ................ 405TOPLAM TALEP VE TOPLAM TALEP ERS ............................................. 407

Toplam Talep Erisinin Elde Edilmesi ........................................................ 407Toplam Harcamalar ve Toplam Talep ........................................................ 410Toplam Talep Erisinin Yer Deifltirmesi ................................................... 410TOPLAM ARZ VE TOPLAM ARZ ERS .................................................... 412Ksa Dnem Toplam Arz Erisi ................................................................... 413Ksa Dnemde Toplam Arz Erisinin Yer Deifltirmesi ............................. 416DENGE FYAT DZEY ............................................................................... 418AS-AD ANALZ VE PARA-MALYE POLTKALARI ................................... 419ENFLASYON VE NEDENLER ...................................................................... 420Talep Enflasyonu .......................................................................................... 421Maliyet Enflasyonu ....................................................................................... 421Para Arz ve Enflasyon ................................................................................. 422

zet ............................................................................................................... 424Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 425

indeki le r ix

NTE 17

NTE 18


10/46

Yaflamn inden ........................................................................................... 427Baflvurabileceimiz Kaynaklar ..................................................................... 427Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 427

Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 428

Uluslararas Ticaret ve Finansman ........................................431DIfi TCARET VE UZMANLAfiMA ................................................................ 433Mutlak stnlk ............................................................................................ 433Karfllafltrmal stnlk ............................................................................... 434Artan Maliyetler ve Uzmanlaflma ................................................................. 435DIfi TCARETN YARAR VE SAKINCALARI ................................................. 436Tketicilerin Elde Ettii Yarar ...................................................................... 437reticilerin ve alflanlarn Elde Ettii Yarar ............................................... 439thalata Rakip Mallar reten Firmalar ve flilerin Kayplar ...................... 439Uluslararas Mal Fiyatlar .............................................................................. 440

DIfi TCARETN KISITLANMASI ................................................................... 441Tarifeler ......................................................................................................... 441Kotalar ........................................................................................................... 442Tarife Dfl Engeller ....................................................................................... 442hracat Ambargosu ........................................................................................ 443Dfl Ticaretin Kstlanmas Gerekir mi? ........................................................ 443THALAT HARCAMALARININ DENMES .................................................. 445Dviz Piyasas ............................................................................................... 446Dviz Kuru .................................................................................................... 446Dviz Kurundaki Dalgalanmalarn Nedenleri ............................................. 447zet ............................................................................................................... 449Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 450 Yaflamn inden ........................................................................................... 452Baflvurabileceimiz Kaynaklar ..................................................................... 453Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 453Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 453

Ekonomik Byme ve Kalknma ........................................... 455EKONOMK BYME VE BYMEY BELRLEYEN FAKTRLER .......... 457Byme ve Reel GSMH ................................................................................ 457Kifli Baflna Reel GSMH ................................................................................ 459Ekonomik Bymenin Tanmlanmasndaki Sorunlar ................................. 459Bymeyi Belirleyen Faktrler .................................................................... 461 Verimlilik ....................................................................................................... 463EKONOMK KALKINMA ............................................................................... 465Temel htiyalar ve Yaflam Kalitesi ............................................................. 466Kalknmann nndeki Engeller ................................................................. 468KALKINMA STRATEJLER ............................................................................ 473e Dnk Stratejiler ..................................................................................... 473Dfla Dnk Stratejiler .................................................................................. 474Kalknma Stratejilerinin Karfllafltrlmas ...................................................... 474zet ............................................................................................................... 477Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 478 Yaflamn inden ........................................................................................... 480Baflvurabileceimiz Kaynaklar ..................................................................... 481Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 481Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 481

Yararlanlan Kaynaklar........................................................ 483

Szlk ................................................................................... 484Dizin ...................................................................................... 493

indeki le rx

NTE 19

NTE 20


11/46

Sunuflktisadn son derece ilgi ekici ve ou zaman heyecan verici dnyasna hofl

geldiniz! Gemifli milyonlarca yl ncesine dayanan; ancak, tarihi birka yzyl n-cesine kadar giden iktisat bilimi ile ilk kez karfllaflacaksnz. Bu kitapta iktisadidflnme tarzadn verebileceimiz yntemle, uygarlklarn milyonlarca yldanberi "kt kaynak snrsz istek" olarak zetlenen sorunla karfl karflya olduklar-n anlayacak; bu sorgulama tekniini rendike ve uyguladka yafladmz dn-yann iktisadi sorunlarla evrelendiini ve bu sorunlarn anlafllmasnn saduyu-dan daha gl aralar gerektirdiini greceksiniz. Elinizde bulunan kitap buaralarla ilgili gerekli altyapy sizlere aktarmay amalamaktadr.

Bir bilim dal olarak iktisat birka yzyl ncesine kadar gitmesine karfln, hergeen gn yenilenmektedir. Yaflanan her yeni gn, geliflen iktisat bilimini yenidenflekillendirecek veya destekleyecek kantlar da beraberinde getirmektedir. Byle-sine dinamik yapya sahip bilim dalna girifl nitelii taflyan bir kitabn da tecrbe-ye dayandrlmas gerekmektedir. Kitabnzn yazarlar uzun yllarn bilimsel biri-kimini ve eitim tecrbesini sizlere aktarmakta, yukarda szn ettiimiz iktisa-di dflnme tarznn kapsn amaktadrlar.

Kitabnz uzaktan renim ve rgn renim koflullarnda kullanlabilecek fle-kilde dzenlenmifltir. Her nitenin bafllangcnda yer alanYaflamn inden blm-lerinde, nite iinde ele alacamz konuya hazrlk yapmak amacyla gnlk ya-flamda karfl karflya kaldmz, yazl ve grsel basnda karflmza kan rnekolaylar verilmekte ve konu hakknda fikir jimnastii yapmanz nerilmektedir. Ya-flamn iinden blmnde size yneltilen soru ve nitenin giriflinde belirlenenAmalar dorudan birbiriyle iliflkilidir. te yandan, metin ierisindeki Sra Sizdeblmlerinde, nitenin amalaryla dorudan ilgili, gnlk yaflamdan alnmfl di-er rnek olaylar erevesinde oluflturulan sorularla karfllaflacaksnz. Bu sorular,ama erevesinde rendiklerinizi, gnlk yaflamda karfllaflacanz sorunlara

uygulayabilme ve iktisadi sorunlar analiz edebilme becerinizi gelifltirmeyi ama-lamaktadr. Gerek yaflamn iinden, gerekse sra sizde blmlerinde yneltilen so-rulara iliflkin cevaplar her nitenin bitiminde ayr bir blm olarak verilmektedir.nite sonlarnda yer alan Kendimizi Snayalm blmleri ise nite ierisinde ren-diklerinizi snamaya dnk test sorularndan oluflmaktadr.

Son olarak, iktisat renmeye bafllayanlar, deyim yerindeyse, rkten bir ko-nu zerinde durmak isteriz: Grafikler. ktisat bilimi grafik gsterim tekniini yo-un olarak kullanan bir bilim daldr ve yeni iktisat rencilerinin, renme sre-cinde karfllafltklar nemli bir sorun grafiklerle alflma alflkanlnn olmamas-dr. Bu alflkanl kazandka, iktisatta grafiklerin ne kadar yararl olduunun ayr-dna varacak ve grafik kullanarak anlatmn son derece kolay olduunu grecek-siniz. Bu konuda karfllaflacanz sorunlarn zm iin kitabnzda zel bir ek

hazrlanmfltr: ktisatta Grafiklerle alflma. Size nerimiz Birinci niteyi alfltktansonra, sz edilen eki mutlaka gzden geirmeniz ve gerekli notlar almanzdr.Bu alflma yntemi kitabnzn dier blmlerini ok daha net anlamanza olanaktanyacak ve iflinizi kolaylafltracaktr.

ktisada Girifl kitabnz genifl bir ekibin, uzun sren alflmalar sonucu ortayakan bir rndr. Bu srete deerli yazarlarmza gsterdikleri ilgi ve anlayfliin flkranlarmz sunarz. Bu ekibin oluflturulmasnda ve alflmasnda gereklizemini hazrlayan Sayn rektrmz Prof.Dr. Engin ATAa teflekkr ederiz. Ekibinkoordinatrln stlenen Prof.Dr. Levend KILIn flahsnda tm ekip eleman-larna, grafik tasarmlar konusundaki katklar iin Prof. T. Fikret UARa, r.Grv.Cemalettin Yldza ve tm huysuzluklarmza karfl sonsuz bir sabr ve hoflgrgsteren retim tasarmcs Yard.Do.Dr. Hakan Aydn arkadaflmza teflekkrediyoruz.

Prof.Dr. lyas fiIKLAR

Sunufl xi


12/46

Kul lan m K lavuzuxii

Yukardaki izgi film kahramanlarn tanmayannz yoktur herhalde. Tafl Devridizisinin kahramanlar, zaman zaman, artan fiyatlarn ve parann deersizlefl-

mesinden bahsederek, gnmzn en nemli ekonomik sorunlarndan bir tane-si olan enflasyona gnderme yaparlar.

Trk insan, uzun soluklu enflasyonla ilk kez 1950lerin ortalarnda tanflt. An-cak enflasyonun gnlk yaflantmza esas girifli 1970lerin baflndan itibaren ger-

ekleflti. O tarihten bu yana da, yani yaklaflk eyrek yzyldr, enflasyonla birlik-te yaflyoruz. Bugnenflasyon canavar adn verdiimiz bu ekonomik olgunun

gemiflinin nerelere uzandn hi dflndnz m?

313

Toplam Talep -Toplam ArzAnalizive Enflasyon 18niteyi alflmaya bafllamadan nceher nitenin n kapanda yer alan

gnlk yaflammzda karfllaflabilece-imiz durumlar, o nite ile ilgili ieri-i daha iyi kavramanza yardmc ol-mak iin zihinsel hazrlk yapmanzayardm eder.

Amalarmz:niteyi tamamlad-

nzda kazanacanz bilgive becerilerdir.

Amalarmz bl-mnde sralananyeterliklerin nite

iindeki ilgili yerini gsterir.

Yana kma: Metin iinde yeralan nemli kavram ve ifade-lere iliflkin tanm ya da ak-lamalardr. nemsemeniz ge-reken noktalar gsterir. Me-tin iinde yaplan aklama-

larn bir tr ok ksa zeti gibidflnlebilir.

Sra Sizde: fllenen konularkavrayp kavramadnzkendi kendinize lmenizeyardmc olmaya amalayan,dflnmeye ve uygulamayaynlendiren sorulardr.

A M A

1

endi kendine renmeilkelerine gre

hazrlanmfl olan bu kitabnifllevlerini renmek iinhazrlanan KullanmKlavuzu, konularanlamanzda ve snavlarahazrlanmanzda sizlerefayda salayacaktr.

K

Bafllarken: nitede hangi konularniflleneceine iliflkin ksa bilgiler verir.

Anahtar Kavramlar: nitedeaklanan temel kavramlar-dr. nitedeki nemli nokta-lara iliflkin ipular verir.

Dikkat: Hatrlatmak,baz noktalara dikka-tinizi ekmek, farkl

bir niteye, kaynaa ya da niteiindeki baflka bir konu bafll-na ynlendirmek iin gerekliuyarlar ierir.


13/46

Kul lan m K lavuzu xiiifl le tme Kavram

zetToplam talep kavramn renerek, toplam talep

erisinin ne ifade ettiini kavramak ve analitik

biimde kullanmak Bir ekonomide retilen mal ve hizmetlere olan ta-

lebin toplamn ifade etmek zere kullanlan top-

lam talep kavram, retim miktar ile fiyatlar genel

dzeyi arasnda ters ynl bir iliflkinin varln gs-

teren toplam talep erisi ile zetlenebilir.

Fiyatlar genel dzeyi ykseldii zaman retim mik-

tarnn dflmesine neden olan faktr faiz orandr.

Bu nedenle, toplam talep erisi zerindeki her nok-

tada reel sektr ve parasal sektr dengededir.

Toplam talep erisi, kamu harcamalar ve para arz

arttnda, vergiler azaldnda, toplam talebin artt-

n ifade etmek zere saa doru kayar. Toplam

talep erisinin sola doru kaymas ise kamu harca-

malar ve para arznn azalmas, vergilerin artmas

durumunda sz konusu olur.

Toplam arz kavramn tanmlayarak, toplam arz e-

risinin ne ifade ettiini aklamak ve analitik biimde

kullanmak

Bir ekonomideki toplam mal ve hizmet arzn ifade

eden toplam arz, ekonomideki tm firmalar tarafn-

dan arz edilen toplam miktar ile fiyatlar arasndaki

iliflkiyi gsteren toplam arz erisi ile zetlenebilir.

Toplam arz erisi dflk retim dzeylerinde yatk,

yksek retim dzeylerinde ise dik bir flekil alr.

Ancak birok iktisat toplam arz erisinin, en azn-

dan ksa dnemde, pozitif bir eime sahip olduu-

nu savunmaktadr.

Bir firmann retim kararn etkileyen her faktr

toplam arz erisinin yer deifltirmesine neden olur.

Bu faktrler arasnda maliyet floklar, ekonomik b-

yme, yatrm a ve doal afetler yer almaktadr.

Bir ekonomide fiyatlar genel dzeyinin ve retim

miktarnn nasl belirlendiini ve neden deifltiini

aklamak

Bir ekonomide denge fiyat dzeyi, toplam talebintoplam arza eflitlendii noktada, yani toplam arz ve

toplam talep erilerinin kesifltii noktada belirlenir.

Toplam arz ve toplam talep erilerinin kesiflme nok-

tas reel sektr, parasal sektr ve firmalarn re-

tim/fiyatlama karar arasndaki ok ynl bir den-

geye iflaret eder.

Toplam arz toplam talep analizini kullanarak, pa-

ra ve maliye politikalarnn ekonomide fiyatlar ve

retim zerindeki etkilerini aklamak zlenecek para ve maliye politikalarnn etkilerini

deerlendirebilmek iin en nemli nokta, ekono-

minin toplam arz erisinin hangi blgesinde bulun-

duudur.

Ekonomi toplam arz erisinin yatay blmnde bu-

lunuyorsa, genifllemeci politikalarn arlkl etkisi

retim zerinde iken fiyatlar arttrc etkisi snrl

kalmaktadr.

Ekonomide faaliyet gsteren firmalarn ounluu

retim kapasitelerinin tamamn kullanyorlarsa, eko-

nomi toplam arz erisinin dik blmnde yer alaca-

iin, genifllemeci para ve maliye politikalarnn

arlkl etkisi fiyatlar arttrmak fleklinde olacak, re-

tim zerinde olumlu bir etki yaratmayacaktr.

Enflasyon olgusunun zelliklerini ve trlerini ak-

layarak enflasyonun nedenlerini tartflmak

Ekonomideki srekli fiyat artfllar ile bir kerelik fi-

yat artfllarn birbirinden ayrmak gerekir. Toplam

talep erisini saa, toplam arz erisini sola doru

kaydran her faktr bir kerelik fiyat artflna neden

olur. Srekli artan fiyatlarn arkasnda srekli ar-

tan para arznn bulunduu genel kabul gren bir

tespittir.

Toplam talep artflnn neden olduu enflasyon ol-

gusu talep enflasyonu olarak adlandrlrken, maliyet

artfllar nedeniyle ortaya kan enflasyon maliyet

enflasyonu olarak bilinir.

Merkez bankasnn faiz orann sabit tutmak gibi bir

kaygyla, genifllemeci maliye politikalarna uyum

gstererek genifllemeci bir para politikas izlemesi

srekli enflasyonun ardnda yatan temel faktrdr.

zet 333

A M A

1

A M A

2

A M A

3

A M A

4

A M A

5

Kendimizi Snayalm1. Fiyatlar ve retim miktar arasnda negatif bir iliflkiortaya kmasna neden olan faktr afladakilerden

hangisidir?a. Para arz

b. Faiz oran

c. flsizlik dzeyi

d. Sermaye stoku

e. Kapasite kullanm oran

2.Afladaki flekilde yer alan AD0 erisinin AD1 konu-muna gelmesine nedeni afladakilerden hangisidir?

a. Kamu harcamalarndaki artfl

b. Vergilerdeki azalma

c. Para arzndaki azalma

d. Fiyatlardaki artma

e. flsizlikte ki azalma

3. Bir ekonomideki ortalama kapasite kullanm oranngsteren afladaki grafie gre, ekonominin i inde bulun-

duu durum ile toplam arz erisi arasnda nasl bir iliflki

kurulabilir?

a. Ekonomi toplam arz erisinin dik blgesinde

bulunmaktadrb. Toplam arz erisi saa doru kaymfltr

c. Top lam arz erisinin dik blgesinin bafllangc

aflaya kaymfltr

d. Ekonomi toplam arz erisi zerinde aflaya doru

kaymaktadr

e. Ekonomi toplam arz erisi zerinde yukarya do-

ru kaymaktadr

4. 17 Austos 1999 depremi sonrasnda Trkiyede GSMH yaklaflk yzde 6.5 orannda azalmfltr. Bu sonu veri

iken, afladakilerden hangisi depremin ekonomik et-kilerini deerlendirmek iin kullanlabilir?

a.

b.

c.

d.

e.

5. I. Reel sektr dengesiII. Reel cret dengesi

III. Parasal sektr dengesi

IV. Firmalarn retim ve fiyatlama karar

Toplam arzn toplam talebe eflitlendii noktada yukarda

sralanan denge unsurlarndan hangileri bir arada gerek-

leflmifl olur?

a. II-III-IV

b. I-II-III

c. I-II-III-IV

d. I-II-IV

e. I-III-IV

Kendimizi Snayalm334

P

AD0AD1

Y

0,85

0,75

0,65

0,55

0,45

0,35

Kap.Kul.Oran

ocak

flubat

mart

nisan

mays

haziran

temmuz

austos

eyll

ekim

kasm

aralk

P

Y

AS0 AS1

P

Y

AS0

AS1

P

Y

AS0AS1

P

Y

AS0AS1

P

Y

AS0AS1

Yaflamn inden

Uygulanan Kavramlar:Enflasyon, hiperenflasyon

ktisat tarihilerinin yapt arafltrmalara gre, enflas-

yonun tarihi Milattan nceki dneme kadar uzanmakta

ve enflasyonun 4000 yaflnda olduu tahmin edilmektedir.

Yaplan arafltrmalar sonucunda Asya, Hindistan, Roma,

Yunan, Msr ve Mezopotamya uygarlklarnda fliddetli

enflasyonlar yaflandna dair bulgular mevcuttur. Ar-

keologlarn yapt kazlarda, Mezopotamyann beflii

Babil kentinde, M.. 1790-1750 dnemine ait fiyat veri-

lerinin ifllendii kil tabletler bulunmufltur. Gnmzde

zellikle geliflmekte olan lkeleri srekli tehdidi altnda

tutan enflasyon, M.. de insanln en byk sorunlarn-

dan biriydi. M.. 1894-1595 yllar arasn inceleyen uz-

manlar, Mezopotamyada 1750-1684 yllar arasnda ok

yksek bir enflasyon orannn yaflandn tespit etmek-

tedirler. Antik Yunan uygarlnn ise M.. 4nc yzylda

enflasyonist bir ortamla karfllaflt, bu dnemde zeytin-

ya fiyatlarnn 100 kat arttna iliflkin kantlar mevcut-

tur. Roma mparatorluu ise M.. 2nci yzylda enflas-

yon dalgasyla karfl karflya kalmfl ve yzyllk bir sreiinde tahl fiyatlar 50 kat artmfltr.

Enflasyonun gemifli ile ilgili bugne kadar yaplmfl en

kapsaml tarihi arafltrma niteliindeki Great Wawe

Byk Dalga isimli kitapta, fiyat artfllarnn drt byk

dalga halinde geldii belirlenmektedir. Bu dalgalardan il-

ki, orta a dnemine ait ve 12nci yzyl sonlarnda bafl-

layp 14nc yzyln ortalarna kadar devam eden bir

dnem. rnein, 1315 ylnda ngilterede yaflanan kt

hava koflullar ve veba salgn sonucunda buday fiyatnn

8 kat artt biliniyor. 16nc yzyln ortalarndan bafllayp

17nci yzylda sona eren ikinci dalgada ise, tam 180 yl

sre ile kimi zaman lml, kimi zaman da olduka yksek

fiyat artfllar yaflanyor. Bu dnemde yaflanan e nflasyonun

ardnda ise genellikle hzl nfus artflnn bulunduu kabul

edilmektedir. Bu dnemde artan talep yannda, para mik-

tarndaki hzl artfln da enflasyona ciddi katkda bulun-

duu, rnein 1550 ylnda Avrupada 10 bin ton olan

gmfl arznn, 1660 ylnda 34 bin tona ulaflt bilinmek-

tedir. Yaflanan nc dalgada ise, 1730larda bafllayan fiyat

artfllar Fransz Devrimi ve Napolyon Savafllar srasnda

dorua ulaflmfltr. Bu dnemde tarmdaki fiyat artfllarnn

kimi zaman yzde 200lere ktna iliflkin kantlar bulun-

maktadr. 1920lerde bafllayan ve Alman Hiperenflasyonu

ile arpc bir boyut kazanan drdnc enflasyon dalgas

gnmze kadar devam eden bir dnemdir. Bu dnem

ierisindeki en yksek enflasyon, 1990l yllarn baflnda

yaflanan i savafl dneminde % 286, 125, 293, 792ye kan

Yugoslav hiperenflasyonudur.

Baflvurabileceimiz KaynaklarParasz, . (1999). ktisada Girifl. Bursa: Ezgi, 239-253.

Paya, M. (1997). Makro ktisat. stanbul: Filiz, 237-244,

376-391.

Tunca, Z. (1997). Makro ktisat. stanbul: Filiz, 101-111,

241-251.

Sra Sizde Yant AnahtarSra Sizde 1: Enflasyonun faiz oranlarn, faiz oranlarnn

da enflasyonu besledii ksr dng sreci, bu nitede

grdmz analiz teknikleri ile rahata aklanabilir.

Herhangi bir nedenle toplam talepte meydana gelen saa

doru kayma, ayn gelir dzeyindedaha yksek bir fiyat

dzeyi gerektirmektedir. Fiyatlarda ortaya kan artfl da

para talebini arttraca iin para talebi erisi saa doru

kayacak ve faiz oran ykselecektir. Faiz orannn artmas,

ayn gelir dzeyinin srdrlebilmesi iin AD erisininyeniden saa doru kaymas ve yeniden fiyatlarn yksel-

mesi anlamna gelmektedir. Para veya maliye politikas

aralar ile ekonomiye mdahale edilmedii srece bu

ksr dng devam eder.

Sra Sizde 2: 1980li yllar olarak adlandrlan 1980-1989

dneminde, sanayi sektrnde ortalama yllk kapasite

kullanm oran yaklaflk yzde 79 dzeyindedir. Nitekim

bu dnemdeki ortalama yllk retim artfl hz da yaklaflk

yzde 5 civarndadr. Tm dnyada ve lkemizde krizler

dnemi olarak bilinen 90l yllar ise ekonomik faaliyet

hacminin ciddi dalgalanmalar gsterdii bir dnemdir.

rnein bu dnemde Trkiye ekonomisi 1994 ylnda

yzde 6.1, 1999 ylnda ise yzde 6.4 orannda klmfl-

tr. Nitekim bu dalgalanmalar sonucunda 1990-1999

dneminde Trkiyede ortalama yllk retim artfl hz an-

Yaflamninden - Baflvurabileceimiz Kaynaklar - SraS izde Yant Anahtar 337

aktarlmfltr. Ele alnan 27 yllk srete, Trkiyede fiyat-

lar ylda ortalama yzde 49 orannda artarken, para arz

artfl hz ise ylda ortalama yzde 45 civarndadr.

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar1. b Daha fazla bilgi iin Toplam Talep ve Toplam

Talep Erisi baflln inceleyiniz.

2. c Daha fazla bi lgi iin Toplam Talep Er isin in

Yer Deifltirmesi baflln inceleyiniz.

3. d Daha fazla bilgi iin Toplam Arz ve Toplam

Arz Erisi baflln inceleyiniz.

4. c Daha fazla bilgi iin Ksa Dnem Toplam Arz

Erisinin Yer Deifltirmesi baflln inceleyiniz.

5. e Daha fazla bilgi iin Denge Fiyat Dzeyi

baflln inceleyiniz.

6. a Daha fazla bilgi iin Denge Fiyat Dzeyi

baflln inceleyiniz.

7. b Daha fazla bi lg i iin AS-AD Analizi ve Para-

Maliye Politikalar baflln inceleyiniz.

8. c Daha fazla bilgi iin AS-AD Analizi ve Para-

Maliye Politikalar baflln inceleyiniz.

9. d Daha fazla bilgi iin Talep Enflasyonu bafllninceleyiniz.

10. a Daha fazla bilgi iin Para Arz ve Enflasyon

baflln inceleyiniz.

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar 339

9876543210

180

150

120

90

60

30

0

1 97 5 1 97 8 1 98 2 1 98 5 1 98 8 1 99 1 1 99 4 1 99 7Yllar

M1

Enflasyon

% Para Arz

zet:nitede ayrntl ifllenen

konularn nemli noktalartekrar vurgulanr.

Kendimizi Snayalm: nitede ifllenenkonular renip renmediinizi kendikendinize lmenizi salayacak, bir trsnava hazrlk testidir. Snavlardakabilecek trde sorular ierir.

Sra Sizde Yant Anahtar:Sra sizdelerde verilen so-

rularn yantlar nite so-nunda yer almaktadr.

Baflvurabileceimiz Kaynak-

lar: nitelerde alfltnz ko-nularla ilgili baflvurabilece-iniz dier kaynaklar bublmde yer almaktadr.

Kendimizi Snayalm YantAnahtar: Kendinizi Snaya-lm blmndeki sorularncevaplarn ve ilgili olduklarkonular ierir. Yanlfl cevap-ladnz sorularla ilgili konu-lar tekrar etmeniz snavdakibaflaranz artrabilir.

Yaflamn inden: niteninbaflnda verilen gerek ha-

yattan alnmfl rnee iliflkin ay-rntl aklamalar nite so-nunda yer almaktadr.


14/46


15/46

1

BLACK320 C

Evlilik. Bir ok insan iin uygun bir efl bulmak kolay deilken, uygun efl bulundu-

unda ise gnmz koflullarnda evlilik olduka pahalya ml olmaktadr. Bu ne-

denle evlenme saysnda bir gerileme veya en azndan bir duraklama beklenirkenistatistikler bunun tam tersini, yani evlenme saysnn arttn sylyor. Bu da

biroumuzun eninde sonunda bir efl seimi karar vereceimizi gsteriyor. Bu

karar verirken baflta aflk olmak zere ok sayda faktrn gz nne alndn

biliyoruz. Karfllkl sevginin olduu bir evlilik tercihinde acaba iktisadi bir gerek-

e de olabilir mi?

1

ktisadn Tanmve Temel Kavramlar 1


16/46

Bafllarken

Ekonomi ile ilgili konular, hemen hemen btn lkelerde youn ilgi grmesineramen birok kifli iin ekonomi, ocuklarnn eitim giderlerini karfllama ve fluanda alfltklar ifllerini kaybetme korkusundan ileriye gitmeyebilir. Bir baflka de-

yiflle ekonomi, gnlk yaflamda nemli olmasna ramen, bir bilim dal olarakiktisat hakknda ok az fley bilinmektedir. Bununla birlikte gnmzde artk bir-ok insan, gnlk ekonomik yaflamlarnn ve alflveriflleri karfllnda dedikleri

parann; iflsizlik, fiyatlar genel dzeyi ve ekonomik byme gibi makro byklk-lerle yakndan iliflkili olduunun daha ok farkna varmaktadrlar.

Ekonomik konulara youn ilgi ve eflitli ekonomik gstergeler konusundaki ar-tan kayglara ramen, ok az kifli gerekte ekonominin nasl alfltn alglayabi-lir. Ancak, bundan dolay insanlar sulamak da olduka zordur. zellikle, eko-nomik olaylarn ve ekonomi biliminin lkemizde ve btn dnyada ulaflt boyutve karmaflklk, ekonominin herkes tarafndan anlafllmasn glefltirmektedir.oumuzun bir milyar TLyi bir arada grmedii bir ortamda, Trkiyenin milli

geliri katrilyonlarla llmektedir. Bu trden byk rakamlar alglamak ve bun-lar yorumlamak biroumuz iin olduka zordur. nk aylk ev kirasn nasldeyeceinin yollarn bulmaya alflan bir insan iin, milli gelirde ortaya kan,rnein iki katrilyonluk deiflimi anlamak hayli gtr.

ktisat bilimi, toplumdaki bireylerin bir ou iin soyut kavramlar gibi grnsede, gnlk yaflammzn bir paras olma zelliini devam ettirmektedir. Yaflam-mzn byk blmn, fabrikalarda veya farkl iflyerlerinde mal ve hizmet ret-mek; bir blmn mal ve hizmetleri tketmek ve kalan ksmn da ne retip ne t-keteceimize karar vermekle geiririz. Kitap okumann, okula gitmenin, snavlaragirmenin ve hatta yataa uzanp dinlenmenin bile bir ekonomik yn vardr.

Ekonomide ortaya kan ve bizi etkileyen eflitli olaylar, iktisat renmeye olanilgiyi artrmaktadr. rnein, bir kiflinin iflini kaybetmesi iflsizliin nedenlerini,okul ve kitap paralarnn artmas enflasyonun nedenlerini, yksek ev kiralar ko-

nut arz ile talebi arasndaki iliflkiyi dflnmemize neden olur.flte, deinilen btn bu konular ve daha niceleri iktisat biliminin ilgi alanna

girer. ktisat renimi gren renciler, gnlk olaylar ve birbirleriyle iliflkisini an-layacak, ekonomik dflnme biiminin ne kadar deerli olduunu kavrayacaklar-dr. ktisat rencileri, iktisat bilimiyle bu ilk tanflmalarndan sonra, iktisadi terim-leri ve gstergeleri anlamak ve yorumlamakta bir lde yol almfl olacaklardr.

Anahtar Kavramlar Ktlk ktisat Mikro iktisat Makro iktisat Hanehalk

Firma Devlet htiya

Mal ve hizmet

AmalarmzBu niteyi tamamladnzda...1. Bir bilim dal olarak iktisadn tanmn ve ilgi alann,2. ktisatlar tarafndan gereklefltirilen analizlerde uygulanan yntemleri,3. ktisatnn evremizdeki gnlk olaylara bakflnda kulland ilkeleri ve bu

konuda dfllen hatalar,4. Youn ierii nedeniyle iktisadn nasl blmlendirilebileceini,5. Gnlk yaflamda farkl anlamlarda kullandmz kavramlara iktisatlarn

verdikleri anlamlar... aklayabilmek iin gerekli bilgi ve becerilere sahip olacaksnz.

2 kt isadn Tanm ve Temel Kavramlar


17/46

KTSADIN TANIMI

Bir bilim dal olarak iktisadn tanmn ve ilgi alann aklayabilmek

Tm insanlarn, btn isteklerinin annda ve tamamyla karflland bir dnyayhayal etmek bile olduka zordur. nk toplumu oluflturan birey ve kurumlarn,insanlara haz ve tatmin veren farkl mal ve hizmetleri kullanma ve elde etme istek-leri snrszdr. Buna karfllk insanlarn isteklerini karfllamaya yarayan mal ve hiz-metlerin retiminde kullanlabilecek kaynaklar ise snrldr. Dolaysyla her top-lum belirli derecelerde ktlk sorunu ile karfl karflyadr. flte her toplumun deiflikderecelerde karfl karflya kald bu ktlk sorunu iktisadn urafl konusudur.

Hemen hemen btn bilimler, baz temel gerekler ve kavramlar zerine kuru-lup flekillenir. rnein, hareket ve g kavramlar olmakszn bir fizik bilimini, ya-

flayan canllar olmakszn bir biyoloji bilimini dflnmek olanakszdr. Benzer fle-kilde ktlk, yani insan ihtiyalarnn sonsuz ancak bu ihtiyalar karfllayacak kay-naklarn snrl olmas, kavram olmakszn da bir iktisat biliminin olmas dfln-lemez. zetle, iktisat bilimi ktlk gereine dayanr. Bu adan baktmzda ikti-sat ktlk bilimidirbiiminde tanmlanabilir.

Bilindii gibi doada var olan eflitli kaynaklarn tm, doada bulunduu bi-imde insanlarn ihtiyalarnn tatmininde kullanlamazlar. Bu kaynaklarn oun-luunun, belirli bir retim sreci sonunda insanlarn kullanmna sunulmalar ge-rekir. Ayrca, bu mal ve kaynaklara sahip insanlarn, btn ihtiyalarn bu mal vekaynaklarla karfllamalar olanakl deildir. Yani, baz durumlarda insanlarn sahipolduklar kaynaklar, hem miktar, hem de eflit olarak ihtiyalarn karfllamaya yet-mezken; baz durumlarda da, insanlar ihtiyalarndan fazla mal ve kaynak sahibi

olabilirler. Bir taraftan insanlarn ihtiya duyduklar kadar mal ve kaynaklara sa-hip olmamalar, dier taraftan baz insanlarn ihtiyalarndan daha fazla kaynak vemal sahibi olmalar; bu mal ve kaynaklarn takas edilmesi zorunluluunu gnde-me getirir. Bu ynyle iktisad, insan ihtiyalarnn karfllanabilmesi iin malla-rn retim ve deiflimini ieren faaliyetlerin incelenmesi olarak da tanmlamakmmkndr.

nsan ihtiyalarnn sonsuz olmas ve bu ihtiyalar karfllayacak kaynaklarn ih-tiyalara oranla snrl olmas nedeniyle; insanlar eflitli alternatifler arasnda bir ter-cih yapmak zorunda kalrlar. Bu nedenle iktisat, bir tercih bilimidirdenilebilir.

Dnyada var olan toplumlarn tm, ktlk sorunu ile uraflrlar. nsanlar, ihti-yalarn karfllamak iin lke ierisinde nasl birbirleriyle mal ve hizmet deiflimin-

de bulunuyorlarsa, ayn flekilde uluslararasnda da mal ve hizmet deiflimi olabilir.nk, dnyada baz lkelerin sahip olduklar kaynaklara, retim teknolojisine,bilgi ve beceriye dier lkeler sahip olmayabilir. Ayrca, baz mallarn retimindebaz lkeler ok daha uzmanlaflmflken, dierleri de baflka baz mallarn retimin-de benzer stnlklere sahip olabilirler. Btn bu nedenler, lkeler aras ticaretin,tm lkelere deiflik llerde yarar salayacan gsterir. Bu tr faaliyetler de ik-tisadn konusudur ve bu anlamda iktisad, ulusal ve uluslararas bazda ticaretinincelenmesiolarak da tanmlamak mmkndr.

Gnmz ekonomilerinin en nemli zelliklerinden birisi, para ekonomileri ol-malardr. Yani, ekonomide parann deiflim arac olarak kullanlmasdr. Para eko-nomilerinde, zellikle bankaclk kesimi nem kazanr. nk gnmzn gelifl-mifl ekonomilerinde, parann en fazla iliflkilendirildii kesimlerin baflnda, banka-

3kt isadn Tanm

A M A

1

Ktlk: nsan ihtiyalarnnsonsuz, ancak bu ihtiyalarkarfllayacak kaynaklarnsnrl olmas olgusudur


18/46

clk kesimi gelmektedir. Ayrca bankaclk kesimi, ekonomide kullanlan parannbelirli bir ksmn yaratt iin ekonomiye byk etkisi vardr. Genelde bir ekono-minin geliflmifllik dzeyi, hem ekonomideki eflitli sektrlerin geliflmiflliine, hemde ekonomide var olan sermaye ve servet miktarna baldr. Dolaysyla ekonomi-lerin daha iyi anlafllabilmesi, bu nemli konularn incelenmesini zorunlu hale ge-tirir. Bu adan iktisad, para, bankaclk, sermaye ve servetin incelenmesiolaraktanmlamak mmkndr.

Yukardaki tanmlarn says arttrlabilir. Tanmlarda deinilen ou kavram-lar gz nnde tutarak; ktisat, bireyler ve toplumlarn snrl kaynaklarn, s-nrsz ihtiyalarn karfllamak iin nasl dattklarnn incelenmesidir, biimindegenel bir tanm yapabiliriz. Bu ok genel tanmdan iktisadn flu temel zelliklerikarlabilir:

ktisat bir sosyal bilimdir: ktisat, toplumla balantl olarak, insanlarn ve in-san gruplarnn davranfllarn inceler. ktisat, dier sosyal bilimlerde olduu gibi

doal bilimlerden farkldr. Doal bilimlerin en nemli zellii, laboratuar ortamn-da ve koflullar kontrol edilerek yaplan deneylerle bilimsel yasalar kantlayabilme-sidir. Buna karfln iktisat biliminin ve iktisatnn laboratuar btn toplumdur. s-telik herkese bilindii gibi toplumsal olaylarda hibir fley kesin deildir ve kont-rol edilemez. ktisat ortaya koyduu ilkelerini, insanlar ve insanlarn yaratt ku-rumlar hakkndaki gzlemlerine dayandrr, deneylerle kantlayamaz. rnein ik-tisat, insanlarn para harcama ve tasarruf eilimlerini gzler veya zel mlkiyet,merkezi planlama gibi kurumlar inceler. Fakat elde ettii genel kurallar kontrolldeneylerle kantlayamaz. Sonu olarak, her ne kadar olduka teknik yntemler dekullansa, iktisat bir sosyal bilimdir.

ktisat analitiktir: ktisat, iflsizlik ve enflasyon gibi eflitli iktisadi sorunlardeiflik ynleri ile anlamak ve bu sorunlara zmler nermek iin iktisat ilkeleri-ni kullanr ve bunlara iliflkin verileri analiz eder. Bunu yaparken, tek bir zm yo-lu nerip ve onu tek zm yolu olarak gstermek yerine, alternatif zm yolla-r nerir ve her bir zmn de olumlu ve olumsuz ynlerini ak olarak ortayakoyar.

ktisat, insan davranflnn sadece iktisadi ynn seip inceler: ktisat,ahlk, politika, sosyoloji, psikoloji ve antropoloji gibi eflitli sosyal bilimlerle yakn-dan iliflkili olmasna ramen, insan davranfllarnn sadece iktisadi ynnde youn-laflarak, bu bilim dallarndan ayrlr. ktisat, snrl kaynaklarla insanlara maksimumtatmini salayacak olan alternatifi semeye alflr. Bunun yaparken iktisat, bu-gn ne retilip ne tketildiini gsteren rakamlar inceler ve gelecekte bu rakam-larn nasl deifleceini kestirmeye alflr. Ancak burada unutulmamas gereken

nokta, iktisadn sadece rakamlarla uraflmaddr.ktisat, mallarn tketimi ile olduu kadar retimi ve datmyla da ilgi-

lidir: ktisat, temelde insanlarn gereksinimlerinin nasl karfllanaca sorunu ile il-gilendii iin, genelde bu gereksinimleri karfllayacak mallarn retim sorunuyla dailgilenir. Bunun yannda, retilen mallarn toplumun farkl bireyleri arasnda nasldatlaca sorununun incelenmesi de iktisatnn temel ilgi alanlarndan birinioluflturur.

4 kt isadn Tanm

ktisat: Bireyler vetoplumlarn sahip olduklarsnrl kaynaklar, snrszolan ihtiyalarn karfllamakiin nasl dattklarnnincelenmesidir.


19/46

Yoksulluk ve ktlk (yoksunluk)sizce ayn anlama gelen kavram-lar olarak deerlendirilebilirmi? Uygulanan son derece bafla-rl bir yoksullukla mcadeleprogram sonucunda, lkemiz-den yoksulluun tamamyla yokedildiini kabul edersek, ktlksorunu da tamamen ortadankalkmfltr diyebilir miyiz ?

KTSADIN YNTEMktisatlar tarafndan gereklefltirilen analizlerde uygulanan

yntemleri aklayabilmek

Bir sosyal bilim olmasna ramen, iktisadn kulland yntemler hayli matematik-seldir. ktisadn nermeleri, mantk ve gereklere dayanr. ktisat arafltrmalarn-da, ekonomik sistemin alflma flekli hakknda genel ilkeler bulmaya alflr. Bu il-kelerin bulunmasnda iktisat belirli bir arafltrma srecini izler ve dier bilimlerinyntemlerini de kullanr. ktisatlarca kullanlan arafltrma yntemini;

gerekleri toplama, teori oluflturma ve test etme, iktisat politikalar oluflturma

biiminde formle edebiliriz.ktisat ilk olarak, belli bir ekonomik sorunla ilgili btn gerekleri arafltrp

toplar. ktisatnn yapt iflin bu ynnebetimleyici iktisatdenir. Toplanan ger-ekler daha sonra sistematik bir flekilde tasnif edilir, yorumlanr ve bu gereklerbelli ilkeler fleklinde genellefltirilir. Bir baflka deyiflle, iktisat veriye dayanarakekonomik davranfl hakknda genel bir teori oluflturur ve daha sonra oluflturduubu teoriyi test eder. flte, gereklerden ilkeler veya teoriler tretme ifline ekonomikteori veya ekonomik analiz denir. Gereklerden yola klarak yaplacak bu ge-nellemeler, ekonomik davranfl aklamakta faydal olduklar gibi, gelecekte orta-ya kacak olaylarn tahmin edilmesinde ve bu nedenle kontrol edilmesinde de

faydal olurlar.Bir teoriyi oluflturmada ve oluflturulan bu teoriyi test etmede, eflitli aflamalar-

dan oluflan bilimsel bir sre vardr. lk baflta, incelenecek ekonomik olay seilir.ncelenecek ekonomik olay belirlendikten sonra, bu olayda nemli olan deiflken-ler belirlenir. rnein, firmalarn krn nasl en yksek dzeye karabilecekleriniarafltran bir iktisat, arafltrmasn maliyet deiflkeni temelinde gelifltirebilir ve ma-liyetleri en dflk dzeye indirerek kr en yksek dzeye karmann yollarnarafltrabilir.

ktisat jargonunda bir ama deiflkenin deerinin en yksek dzeye karlmas maksimi-zasyon (veya enoklama), en dflk dzeye indirilmesi ise minimizasyon (veya enazlama)

olarak adlandrlr.

5kt isadn Yntemi

SIRA S ZDE

1

A M A

2

Betimleyici iktisat: Belirlibir ekonomik sorunla ilgilitm gereklerin arafltrlptoplanmasdr.

Ekonomik analiz:Gereklerden ilkeler veyateoriler tretme ifllemidir.

D K K A T


20/46

Bundan sonra, modelin bafllang varsaymlar ve hipotezleri ifade edilir. Var-saym, bir teorinin en nemli parasdr. Varsaym, dier bilim dallarnda olduugibi, iktisat teorisinin de n nemli parasdr. Zira, varsaymlar dnyay anla-mamz kolaylafltrmaktadr. Bilimsel dflnme aslnda hangi varsaymlarnyaplacana karar verilmesidir. ktisatlar da (fizikiler, biyologlar ve dier bilimdallarnda yapld gibi) farkl sorular cevaplandrmak iin farkl varsaymlaryaparlar. Varsaymlarn yaplmasnda iktisatlarn en byk yardmcs betimleyiciiktisattr. ktisat, yaplan varsaymlar aracl ile basitlefltirilen modeli hipotezleroluflturarak test eder. Hipotez ise iki deiflkenin birbirleriyle nasl iliflkili olduu-nu belirleyen koflullu bir nermedir. Hipotez, bir fley deifltiinde dier bir fleyinnasl deiflecei konusundaki iliflkiyi gsterir. Konuyu bir rnek yardmyla akla-yalm. Bir maln piyasadaki fiyatnn nasl olufltuunu aklamaya alfltmz var-sayalm. nce konu ile ilgili bafllang varsaymlarmz;

Alclar ile satclar ve alclar ile satclarn kendi aralarnda fiyat konusunda

youn bir rekabet vardr. Fiyat dfltke talep artar Fiyat artka arz artar

fleklinde ifade ederiz. Arz ve talep, fiyattaki deiflime karfllk farkl ynlerde deifl-tii iin arz ve talebin eflit olduu yerde denge fiyatnn oluflacan ve bu fiyat d-flnda hibir fiyatn denge fiyat olamayacan iddia ederiz. Ayrca, fiyat eer den-ge fiyatnn altnda veya stnde ise piyasada ne tr olaylarn gelifleceini belirle-riz ve bu flekilde piyasa denge fiyatnn oluflumu teorisini gelifltiririz.

Teori oluflturulduktan sonra, sra teorinin ngrlerinin gerek yaflamdaki olay-larla karfllafltrlmasna gelir. rnein teori, Antalyada ar bir don olayn izleyenbir ay ierisinde portakal fiyatlarnn artacan ngrsn. Eer gerekte de byleolursa, teorinin gerek yaflamdaki olaylarla kantlandn syleriz ve arafltrmaydaha ileriye gtrmeyip sadece teoriyi yakndan izlemekle yetiniriz. Ama eer ger-ekle teorinin ngrs gerekleflmezse, yani portakal fiyatlar artmazsa, yaplacakfley ya yeni bir teori oluflturmak ya da eski teoriyi yeniden dzenlemektir. Bu du-rumda, modelin varsaymlar gelifltirilerek, model gerek yaflama daha uygun halegetirilebilir.

Teori oluflturulduktan ve test edildikten sonra sra, iktisat politikalarnn olufltu-rulmasna gelir. Bu aflamada, belirli ekonomik sorunlarn zmne ynelik politi-kalar oluflturulabilecei gibi, belirli ekonomik sorunlarn ortaya kmasn nleye-cek politikalar da oluflturulmaya alfllr. ktisadn bu ynne de uygulamal iktisatveya iktisat politikasad verilir.

ktisat, ekonomik sorunlarn zmne ynelik veya daha genel anlamda ol-

mak zere ekonomik sistemin iflleyifl biimi hakknda baz genel ilkeler tretirken,bafllca iki yntem kullanr. Bunlar tmevarmve tmdengelimyntemleridir.

Tmevarmynteminde iktisat, nce gerekleri toplayarak arafltrmasna bafl-lar. Yani, iktisat nce gerekleri gzler, bu gzlenen gerekleri sistematik bir fle-kilde snflar ve gzlenen gerekler arasnda herhangi bir nedensel iliflki olup olma-dn belirlemeye, yani bir ilke veya genelleme tretmeye alflr. Ksacas, gerek-lerden hareket ederek teoriye ulafllmaya alfllr. Bir baflka deyiflle, zelden gene-le doru gider. rnein, iktisat ilkbaharda yumurta fiyatlarnn dflt ynndebir gzleme sahip olabilir. Yumurta fiyatlarnda gzledii bu dflfln, bu dnem-de artan yumurta retim miktar ile ilgili olduunu dflnebilir. Bu iki gzlemdenhareketle yumurta fiyatlarn etkileyen dier fleyler sabitken, yumurta miktarndaki

artfln, yumurta fiyatlarn dflrd sonucuna varabilir.

6 kt isadn Yntemi

ktisat politikas: Belirliekonomik sorunlarnzmne veya bu

sorunlarn ortaya kmasnnlemeye dnk politikalarnoluflturulmas srecidir.

Tmevarm: Gzlenengereklerden hareketleteorinin oluflturulmas, yanizelden genele gidilmesidir.

Hipotez: ki deiflkeninbirbirleriyle nasl iliflkiliolduunu belirleyen koflullunermedir.


21/46

Tmdengelimynteminde ise iktisat analizine arafltrma srecinin teori olufl-turma aflamasnda bafllar Yani, teoriden gereklere veya genelden zele doru biryaklaflm sergiler. ktisat, ekonomik olayla ilgili olduunu dflnd baz deifl-kenleri seip, dierlerini sabit varsayarak deiflkenlerdeki deiflimin olas etkilerinibelirlemeye alflr. Bazen de daha ileriye giderek sadece bir deiflkenin deifltii-ni ve dier deiflkenlerin ise sabit olduunu varsayarak, sadece o deiflkenin de-erindeki deiflmelerin etkilerini analiz eder. rnein, tketicilerin bir maln fiyatdfltnde o maldan daha fazla satn alacaklarn ifade eden bir nermenin ge-erliliini, maln fiyat dflnda satn alnan miktar etkileyen dier faktrleri sabitvarsayarak arafltrr. Bylece, sonutan hareket ederek, nedenleri bulmaya gayreteder.

ktisatlar ou zaman sylediiniz teori-de doru ama, gerek yaflamda ifller y-

le yrmyor trnde elefltirilere(kimi zaman kmsemelere) ko-nu olurlar. Bu trden sylemlerinkfl nedeni iktisatlarn olufltur-duklar modeller aracl ile eko-nomik sorunlar analiz etmeleri-dir. Birok kiflinin gzden kard- nemli bir gerek ise modellerlealfllan tek bilim dalnn iktisat olma-ddr. rnein, yandaki fotorafta bir ben-zeri grlen bina maketi ile iktisatlarn gelifltirdikleri modeller arasnda nasl bir ba-lant kurabilirsiniz?

KTSAD DfiNCE TARZI

ktisatnn evremizdeki gnlk olaylara bakflnda kulland il-

keleri ve bu konuda dfllen hatalar aklayabilmek

nceleme gerei duyduklar konular farkl olmasna karfln iktisatlarn sorunlarayaklaflm belirli ilkelere dayanan ortak bir yaklaflmdr. Bu yaklaflma iktisadi d-flnme tarz adn vermekteyiz. Sz edilen bu ilkelerden ilki tercihlerin ktlk ko-flullarnda yaplmasdr. Dier ilke karar alclarn davranfl biimleri ve tercihlerinyaplma srecine iliflkin ilkedir. Son olarak incelenmesi gereken ilke, iktisadi d-

flnme tarznn mevcut durumla analize bafllamas ve ortaya kacak deiflimin so-nularn incelemesidir. Sz edilen bu ilkeleri, yani iktisadi dflnme tarznn te-mel prensiplerini anladmz zaman iktisatlarn hipotezlerini kavramak ve iktisatkonusunda uzmanlaflmak daha kolay olacaktr.

Rasyonel Davranflktisadi dflnme tarznn temel ilkesi karar alclarn rasyonel davrandklaril-kesidir. Bir dier deyiflle, karar alclar kendilerine belirli bir ama veya hedef be-lirler ve tercihlerini bu amaca ulaflmak yolunda yaparlar. Dolaysyla kendi kar-larna gre hareket ederler. rnein, tketiciler asndan ele alndnda varsay-lan ama elde edilen mutluluu veya refah maksimize etmek, en yksek dzeye

kartmaktr. Burada rasyonel davranfl, tketicinin elde etmeyi bekledii fayday

7kt isadi Dflnce Tarz

SIRA S ZDE

2

A M A

3

Rasyonel davranfl: Tercihyapmak veya karar almakdurumunda olan bir iktisadibirimin kendi hedefineuygun biimde hareketetmesidir.

Tmdengelim: Teoridenhareket ederek gereklerinincelenmesi, yani geneldenzele gidilmesidir.


22/46

en yksek dzeye kartacak tercihleri yapmasdr. rnein, bir tketici X marka-sn Y markasna tercih ediyor ve her iki marka da ayn fiyata satlyorsa tercihiniher ortamda X maln semek fleklinde kullanmaldr.

Rasyonel davranfl, tketicilerin asla yanlfl karar vermeyecekleri anlamna gel-memektedir. Tketici yeni piyasaya srlmfl veya kalitesi iyilefltirilmifl Y markas-n deneyebilir ve sonuta yanlfl bir tercihte bulunduunu anlayabilir. Bu trdendenemeler tketicinin rasyonel olmayan bir tercih yapt anlamna gelmez. AncakX markasnn Y markasna gre daha stn olduunu belirledikten sonra Y mar-kasn satn almaya devam etmek rasyonel olmayan (irrasyonel) bir tercihtir.

reticiler de tpk tketiciler gibi kendi karlar dorultusunda tercih yaparlar.ktisatlar her reticinin elde ettii kr maksimize etmek amacna sahip olduu-nu varsayarlar. Burada kr bir rnn satflndan elde edilen kazan ile bunu ret-mek iin katlanlan maliyet arasndaki olumlu farktr. rnein bir ifti 4 milyar li-raya ml olan mahsuln 6 milyar liraya satarsa 2 milyar lira kr elde eder. Kr

maksimizasyonu amacnn bir sonucu reticinin, retimi gereklefltirmek iin mm-kn olan en az kayna kullanma eilimine sahip olaca fleklinde ifade edilebilir.Gerekli olandan daha fazla kaynak kullanmak retimin maliyetini arttracak ve so-nuta kr azalacaktr. Bu da rasyonel olmayan bir davranfltr.

Karar Almaktisadi dflnme tarz, kararlarn nasl alndna iliflkin baz varsaymlar da ierir.ktisatlar karar alnrken bir eylemin olas yarar ve maliyetlerinin gz nne aln-dn kabul ederler. rnein, otomobilde arka koltukta otururken emniyet keme-rinin balanmas konusunda tketiciler, olas yararlar (kaza annda yaralanma ris-kini azaltmas gibi) ile maliyetleri (vakit kaybna neden olmas, elbiselerin burufl-masna neden olmas, sknt vermesi gibi) karfllafltrrlar. Eer emniyet kemeribalamann yararlar maliyetlerini aflyorsa tketici emniyet kemerini balayacak-tr. Aksine maliyetler yararlardan daha byk olarak deerlendiriliyor ise emniyetkemeri kullanlmaz.

Maliyetler ve yararlar kifliden kifliye farkllk gsterdii iin kararlar da farkllkgsterebilir. rnein, mvekkili ile bir grflme yapmak zere baflka bir kentin fle-hirleraras otobs terminaline gelen bir avukat dflnelim. Bu avukat bir taksiyebinerek abucak kent merkezine ulaflabilir veya bir toplu taflm aracna binerek ay-n yere daha uzun srede ulaflabilir. Kiflinin bunlardan hangisini seecei elde edi-len yarar (tasarruf edilen zaman) ile katlanlan maliyete (denen daha yksek be-del) bal olarak belirlenecektir. Byle bir durumda herkesin ayn sonuca ulaflma-s sz konusu deildir. rnein, ayn otobs terminaline ailesini ziyaret etmekten

dnen bir rencinin kald yurda eriflebilmek iin toplu taflm aracn tercih ede-ceini syleyebiliriz. nk rneimizdeki avukatn katland yksek maliyetimvekkiline yanstma olana mevcutken, rencinin byle bir imkn yoktur. Do-laysyla rencinin tercihleri ile karfllafltrldnda, avukatn taksiyi tercih etmesidaha byk bir olaslktr.

Karar alma srecinin bu zellii belirli iken, elde edilen yararlarda veya katla-nlan maliyetlerde meydana gelecek bir deiflme, tercihleri etkileyecektir. rnein,taksi taflma cretlerinde ciddi bir dflfl yaflanrken alternatiflerin fiyatnda bir de-ifliklik olmazsa daha ok ekonomik birimin taksiyi tercih edeceini sylemekmmkndr. Benzer flekilde, eer kamu otoritesi emniyet kemeri takmamann ma-liyetini (rnein cezalar) arttrrsa daha fazla sayda kiflinin emniyet kemeri kullan-

ma eiliminde olacan syleyebiliriz. Grld gibi ekonomik birimlerin olas

8 kt isadi Dflnce Tarz


23/46

davranfllarn ngrebilmek mmkn olmaktadr. Bu durum, insan davranfllarnincelemede ve maliyetlerle elde edilen yarar deifltiren geliflmelerin sonularnbelirlemede iktisatlara nemli bir g vermektedir.

Marjinal Analizktisadi dflnme tarz, marjinal analiz adn verdiimiz bir analiz yntemini dekapsar. Marjinal analiz, mevcut flartlar deifltiinde ortaya kacak durumun in-celenmesidir. rnein, bir renci iktisat alflmak iin haftada 5 saat yerine 6 sa-at ayrmaya karar verdiinde marjinal analize gre hareket ediyor demektir. He-men anlayacanz gibi, iktisat alflmaya ilave bir saat ayrlmasnn salayaca ya-rar (iinde yafladmz dnyay daha iyi alglayabilme ve muhtemelen snavlardadaha yksek bir not alma) bunun getirecei maliyeti (dinlenmeye daha az zamanayrma, daha az uyuma gibi) aflmaktadr. Eer bir baflka renci farkl sonuca ula-flyorsa iktisat alflmak iin ilave bir saatlik sre ayrlmayacaktr.

Sadece tketiciler deil, reticiler de karar alrken marjinal analize bal kala-

rak hareket ederler. rnein, bir ifti daha ok gbre kullandnda buday re-timinin ne kadar artacana bakar. Bu srete ifti daha ok gbre kullandndaretim maliyetlerinin ne kadar artaca ve dolaysyla krnn ne kadar artaca ve-ya azalaca ile ilgilenir. Dikkat edilirse ifti, mevcut durumda meydana gelecekdeiflmelerin sonularn gz nne alarak karar vermektedir. Karar verme sreciounlukla deiflmelerle ilgili olduu iin marjinal analiz iktisadi dflnme tarzn-da nemli bir rol stlenmektedir.

ktisadi Dflnme Tarznda Yaplan Hatalarktisat teorisi bize iktisadi konularda analiz yapma ve ekonomik birimlerin davra-nfllarn belirlemede yardmc olur. Etrafmz evreleyen olaylarn daha iyi anlafll-

masn salayarak karar alclarn, maliyeti yksek hatalardan kanmalarna da ola-nak tanr. Ancak dier analiz aralarnda olduu gibi iktisat teorisi de dikkatle kul-lanlmas gereken bir aratr. ktisadi dflnme tarznn temellerini oluflturmaya a-lfltmz bu blmde genellikle dfllen hatadan sz edecek ve bunlardan ka-nmann yollarn tartflacaz. Sz edilen bu hata dier flartlar sabitken, bir-likte deiflim-nedensellik ve tmleme yanlgsbafllklar altnda incelenebilir.

Dier fiartlar Sabitken: ktisada girifl erevesinde ele alacamz teorik yakla-flmlar ounlukla dier flartlar sabittir varsaymkullanlarak gelifltirilir. Bu var-sayma gre, bir iktisadi olgu incelenirken, bu olguyu etkileyen deiflkenlerdenbelirli bir tanesinin deifltiini, dier deiflkenlerin ise sabit kaldn kabul ederiz.Bu varsaym analizleri basitlefltirmenin temel aralarndan bir tanesidir. rnein,pop mzik konserleri dzenleyen bir organizatrn konser biletlerinin fiyatn d-flrd zaman daha fazla kifliye bilet satabileceiynnde bir teori gelifltirdii-ni ve ilk dzenlenen konserde bilet fiyatlarn yar yarya dflrdn kabul ede-lim. Fiyatn dflrlmesine ramen organizatrn beklentisinin gerekleflmediinive sonuta daha az bilet satldn varsayalm. Sizce bu sonu organizatrmzngelifltirdii teorinin yanlfl olduunu mu gstermektedir? Bu soruya cevap verme-den nce dikkatlice dflnmenizi ve kullandmz analiz yntemini hatrlamanzneririz. Zira satlacak bilet says, bilet fiyatnn dflnda ok sayda faktrden etki-lenebilir. rnein, konserin zamanlamas, yani dzenlendii tarih ve saat, havakoflullar gibi faktrler konsere gitme (ve doal olarak bilet satn alma) karar ze-rinde etkili olacaktr. Dolaysyla teori, rnein, tketicilerin zevk ve tercihlerinigz nne almakszn, bilet fiyatlarn dflrnce daha fazla bilet satlacan sy-

9kt isadi Dflnce Tarz

Marjinal analiz: Mevcutkoflullar deifltii zaman neol

Documents

İktisada Giriş unite01