İktisada Giriş unite06

8/4/2019 ktisada Giri unite06

1/26

139

BLACK320 C

Yukardaki fotoraflarda stanbulun 30 sene nceki hali ve bugnk hali yer al-

yor. ki fotoraf arasndaki 7 fark bulun trnden bir oyun oynasaydk, dikkati-

mizi eken ilk fark dev binalarn stanbulun siluetine eklenmesi olacaktr. fiehir

planclar ve Mimarlar Odas bu geliflmeye karfl kmalarna, baz yksek bina-lar mahkemelik olmasna ve stanbul ciddi bir deprem riski taflmasna ramen

gkdelenler ykselmeye devam ediyor. Bu trden yksek binalarn yaygnlaflma

sebebi, takdir edersiniz ki, bir modernlik gsterisi veya moda deildir. Sizce stan-

bulda binalarn gittike ykselme sebebi ne olabilir? Neden kk bir Anadolu

kentinde bu kadar yksek binalar gremiyoruz da, byk kentlerde bu binalarla

karfllaflyoruz?

139

retim ve Maliyetler6


2/26

Bafllarken

Arz ve talep modeli ekonomik olaylar aklamada nemli bir yere sahiptir. Talep,

tketici davranfllar temel alnarak aklanrken; arz, retici (firma) davranfllar

temel alnarak aklanr. Firma davranfln etkileyen iki nemli unsur vardr: Ma-

liyet ve haslat. eflitli piyasa yaplar ierisinde faaliyette bulunan bir firmay re-

timde bulunma abasna iten gd kr maksimizasyonudur. Elde edilebilecek kr

dzeyini belirleyen de haslat ve maliyettir. Firma kr maksimizasyonu amacn

gereklefltirmek iin ya haslatn artracaktr, ya da maliyetlerini dflrecektir.

Anahtar Kavramlar

retim ve firma

retim fonksiyonu

Toplam, ortalama ve marjinal fiziki rn

Azalan verim yasas

lein verimi Deiflken, sabit ve toplam maliyetler

Ortalama deiflken, ortalama toplam ve marjinal maliyetler

Amalar

Bu niteyi tamamladnzda

1. retim, firma ve retim faktrleri kavramlarn kullanarak retim fonksiyonunu,

2. Ksa ve uzun dnem ayrmn yaparak ksa dnemde firmann retimdavranfln,

3. Uzun dnemde firmann retim olanaklarn tartflarak firmann karar vermesrecini,

4. Firmann retim srecinde karfllaflt maliyetleri aklayabilmek ve bunlarnseyrini grafik boyutunda,

5. Firmann ksa dnemdeki maliyetlerini tanmlayabilmek ve bunlarn seyrinigrafik boyutunda,

6. Firmann uzun dnemdeki maliyetlerini tanmlayabilmek ve bunlarn seyrinigrafik boyutunda

aklayabilmek iin gerekli bilgi ve becerilere sahip olacaksnz.

140 retim ve Mal iyet ler


3/26

RETM

retim, firma ve retim faktrleri kavramlarn kullanarak re-tim fonksiyonunu aklayabilmek

retim, insanlarn ihtiyalarn dolayl ya da dorudan karfllayacak mal ve hizmet-leri meydana getirme abasdr. retimi gereklefltiren ve bunlarn satfl konusun-da karar veren ekonomik birime firmadenir. Firma bir gazete bayii olabilecei gi-bi, byk bir alfl-verifl merkezi ya da holding de olabilir. Her firma piyasaya suna-ca mal ve hizmetleri retebilmek iin bir takm maliyetlere katlanmak zorundadr.Firma krn maksimize etmeye alflt iin retimini en dflk maliyetle gerek-lefltirme abas ierisindedir. Firmann retip, piyasaya srecei rnn miktar, fir-mann katland maliyetler ile rnn piyasadaki satfl fiyatna gre belirlenir.

inde bulunulan veya gelecek zamanda fayda yaratan herhangi bir faaliyet ola-

rak tanmlanabilecek olan retim sonucunda elde edilen rn, tketicilere faydasalar. rnein, konut barnma, otomobil ulaflm ve okullar eitim ihtiyacn kar-flladklar iin bu rnleri tketenler fayda elde edecektir. inde bulunulan andasalanan fayda, yeni fleylerin renilmesi, yeni deneyimlerin kazanlmas ve dn-yay daha iyi anlamakla elde edilir. Gelecekteki fayda ise, daha fazla kazan eldeetme gcne kavuflmak ve ekonomik frsatlar artrmakla salanr. Bunlarn yann-da ev hanmlarnn yapt ifller de, belli bir bedel karfll olmamasna karfln, re-tim faaliyetidir.

rn, retim faktrlerinin (emek, sermaye toprak) retim srecine katlmasy-la elde edilir. Bu sre, sadece retim faktrlerinin maddi anlamda flekil deifltir-mesi olarak alglanmamaldr. Hammadde veya yar mamllerin retim sreci so-

nunda fleklini deifltirerek, yeni bir maml elde etmek imalatolarak tanmlanr.Bu tr bir retim flekil faydas salar. Elde edilen rnn, bir yerden baflka yere ta-flnmas da retimdir ve yer faydas salar. Benzer flekilde, bir rnn stoklanarak,en ok istenildii anda satcya hazr hale getirilmesi de zaman faydas saladiin yine retimdir. Bir satfl ifllemi de retimdir. nk burada rne en fazla de-er veren kiflilerin buna sahip olmas mlkiyet faydas salamaktadr.

Bir ekonomide temel retim birimi firmadr. Firmalar retim faktrlerini ya dadier adyla girdileri satn alarak, mal ve hizmetleri retmek amacyla bunlar bir-lefltirirler. Kullanlan girdilerin miktar, belli bir zaman dilimi ierisinde elde edile-cek rnn miktarn belirler. Veri teknoloji erevesinde, bir rnn miktarnnartrlmas, girdilerin artrlmasna baldr. Girdiler ile elde edilen rnler arasnda-ki bu ballk iliflkisiretim fonksiyonu ile zetlenmektedir. Belirli bir dnemdekullanlan alternatif girdi bileflimlerini olas maksimum kt ile iliflkilendiren re-tim fonksiyonu flu flekilde formle edilebilir:

Bu fonksiyona gre, herhangi bir firmann olabilecek maksimum retimi (Q*)kullanlan emek (L), sermaye (K) ve doal kaynaklarn (T) miktarna ve teknoloji(t) dzeyine baldr. Dolaysyla retim miktar bunlarn bir fonksiyonu olacaktr.

retim srecinde kullanlan girdiler sabit ve deiflken olmak zere iki gruptadeerlendirilir. retim srecinde kullanlan baz girdiler rn miktarndaki deifl-me karflsnda, belirli bir sre iin, ne artar ne de azalr. Bu girdiler sabit girdiler

olarak tanmlanr. Oysa deiflken girdilerarzu edilen retim dzeyine bal ola-

141retim

A M A

1

retim: nsanlarnihtiyalarn dolayl ya dadorudan karfllayacak malve hizmetleri meydanagetirme abasdr.

Firma: retimigereklefltiren ve bunlarnsatfl konusunda kararveren ekonomik birimdir.

rn: retim faktrlerinin(emek, sermaye toprak)retim srecine katlmasylaelde edilen ktdr.

malat: Hammadde veya yarmamllerin retim srecisonunda fleklini deifltirerek,yeni bir maml elde edilmesisrecidir.

retim fonksiyonu: Belirlibir dnemde kullanlanalternatif girdibileflimlerinin olasmaksimum kt ile

iliflkilendirilmesidir.

Sabit girdiler: rnmiktarndaki deiflmekarflsnda belirli bir sreiin miktar deiflmeyengirdilerdir.

Deiflken girdiler: Arzuedilen retim dzeyine gremiktar deiflen girdilerdir.

Q* = f (L, K, T, t)


4/26

rak deiflir. Deiflken ve sabit girdiler arasnda ayrm yaparken, zamann neminide vurgulamak gerekir. rnein, imalat yapan bir firma iin bina sabit bir girdidir.nk ksa srede bytmek olanakszdr. Fakat kullanlan emek ve hammaddedeiflken girdidir. Ancak uzun bir zaman dilimi gz nne alndnda, bina genifl-letilebilir, hatta yenisi infla edilebilir. Dolaysyla uzun dnemde sabit girdiler dedeiflken girdi olarak nitelendirilir.

Yukardaki analizde, firmann retim ve retim sreci ile ilgili karar alrken kr maksi-mizasyonu amacn ne kartacan kabul ettik. Bir dier deyiflle, firmann kr payla-flan sahipleri adna, kr maksimizasyonu amac ile ynetileceini varsaydk. Gnmzdebyk flirketlerin ynetimi profesyonel yneticilere devredilmekte ve bu yneticiler dedier alflanlar istihdam etmektedir. Yneticilerin ve dier alflanlarn firma sahipleri-nin arzulad gibi kr maksimizasyonu amac ile alflacaklarndan nasl emin olabiliriz?Yneticiler ve dier alflanlar kendi karlarn gzeterek firmann krnn azalmasna

yol aabilirler mi?

KISA DNEMDE RETM

Ksa ve uzun dnem ayrmn yaparak ksa dnemde firmann

retim davranfln aklayabilmek

retime iliflkin temel kavramlar aklayabilmek iin en kolay yol, retim fonksiyo-nunda yer alan girdilerden sadece bir tanesinin deiflebildii bir sreci incelemek-tir. ktisadi analizde retim faktrlerinden sadece bir tanesinin deifltirilmesine ola-nak tanyan bu sre ksa dnemolarak adlandrlr. Ksa dnem retim fonksiyo-nundaki girdilerden sadece bir tanesinin deiflebilecei, dier girdilerin ise sabitkalaca kabul edilmektedir. Konuya iliflkin aklamalar yaplrken, retim faktr-lerinden sermaye ve doann sabit olduu varsaylacaktr. retim fonksiyonundayer alan teknoloji de veri alndna gre, ksa dneme iliflkin analizde tek deifl-ken girdi, emek miktardr. Bu durumda, firmann kt miktarn arttrabilmesi, kul-lanlan emek miktarndaki artfla bal olacaktr. Bylece firma, emek faktrnnverimliliini esas alarak kt miktarn belirleyecektir.

Toplam, Ortalama ve Marjinal Fiziki retimDeiflken girdi miktarnn arttrlmasna bal olarak elde edilen ktya toplam fi-ziki rn denir ve TPP ile gsterilir. Deiflken retim faktr olarak emein kul-lanlmas durumunda emek girdisi ile rn miktar (kt) arasndaki iliflki bir tab-

lo, grafik ya da fonksiyonla aklanr. Biz de bu gelenee uyarak hazrlayacamzbir tablo erevesinde sz konusu kavramlara iliflkin baz tespitlerde bulunacaz.

Burada fiziki rn deyimiyle fiilen gereklefltirilen retim miktarndan sz edilmektedir,fiziki rnle kastedilen parasal deer deildir. Fiziki rnn parasal deere dnflmesi,bu rnn piyasalarda satlmasyla mmkn olur.

Dier girdiler sabitken, deiflken girdi olan emek miktar artrlrsa retim sfr-dan bafllayarak artmaya bafllar. retim nce ykselen oranlarda artmakta, belli birdzeyden sonra ise gittike azalan oranlarda artmaktadr. Hatta deiflken girdi ge-reinden fazla arttrlrsa retimde azalmayla da karfllafllabilir. retimin dflk ol-

duu bafllang dzeyinde bir birim deiflken girdi, yani bir birim emek baflna d-

142 Ksa Dnemde retim

A M A

2

Ksa dnem: retimfaktrlerinde sadece bir

tanesinin deifltirilmesineolanak tanyan sredir.

Toplam fiziki rn: Deiflkengirdi miktarnnarttrlmasna bal olarakelde edilen ktdr.

D K K A T

SIRA S ZDE

1


5/26

flen sabit girdi miktar fazla olduu iin sabit girdilerden bir ksm atl kalacaktr.Bu durumda, retim srecine dahil edilen ilave emek bir yandan atl kapasiteninkullanlmasna olanak verirken, dier yandan uzmanlaflmay artracandan retimdaha fazla artacaktr. Dier deiflkenler sabitken, belli bir retim miktarna ulafln-caya kadar, artan emek miktar baflna artan verimlilik sz konusudur. Ancak, de-iflken ve sabit girdi arasnda optimal (en uygun) bileflime ulaflldktan sonra,emek artfl srdrlrse, emek baflna dflen sabit girdi azalacaktr. Bylece, emekbirimi baflna verimin azalmas durumu ortaya kacaktr. Bu durum ekonomi bili-minde azalan verimler yasasolarak tanmlanr. Yukardaki aklamalardan daanlafllaca zere, bu yasann geerli olabilmesi iin, teknoloji ve dier retim fak-trleri sabitken, emek miktarnn artmas gerekir. Hatta emek ok fazla artarsa,re-tim dflmeye bafllar. Bu durumda emein verimi negatif olur. Azalan verimler ya-sas, firmann srekli olarak emek kullanmn arttrmas durumunda, marjinal fizi-ki rn ve toplam fiziki rn erilerinin alaca flekilleri gstermesi bakmndan

nemlidir.Firma ynetimi ifle ilave bir ifli almadan nce flunu bilmek isteyecektir: Acaba,

ifli saysn artrmakla (L = 1), retim ne kadar artacaktr (Q = ?). Yani son ifli-nin salayaca marjinal fiziki rn ne olacaktr. Bu erevede marjinal fizikirn, emek miktarndaki bir birimlik deiflmenin toplam rn miktarnda meyda-na getirdii deiflim olarak tanmlanr. Emein marjinal fiziki rn MPPL ksaltma-syla gsterilir. Marjinal fiziki rn, emek veriminin nasl bir seyir izlediini gste-rir, bu yzden emein marjinal verimlilii (MPL) olarak da adlandrlr. Marjinal fi-ziki rn afladaki basit eflitlikle de gstermek mmkndr:

Emein ortalama fiziki rn (APPL ) ise, emek birimi baflna elde edilenrn miktardr. Bu, toplam fiziki rnn kullanlan emek miktarna oranlanmasy-la hesaplanr. Afladaki eflitlikte ortalama fiziki rn formle edilmifltir.

Genelde emek verimlilii ile ortalama fiziki rn anlatlmak istenmektedir. Birfirmada verim artflnn salandn sylemekle, emek birimi baflna retimin artt- anlafllmaktadr. Emek verimlilii kavramnn uygulamada bu flekilde ele alnma-

s, biraz da ortalama verimliliin kolay llmesine balanmaktadr. Firma yneti-mi bakmndan ifle yeni ifli almadan nce ortalama verimliliin seviyesini ve y-nn bilmek nemlidir. Ynetim, bu yeni ifli ile birlikte retimin (ktnn) oran-sal olarak nasl etkileneceini bilmek isteyecektir. Bunu bilmekle, ilave iflgcnnortalama verimlilii nasl etkiledii belirlenmifl olacaktr.

Toplam, Ortalama ve Marjinal Fiziki rn ErileriAflada yer alan fiekil 6.1de toplam, marjinal ve ortalama rn kavramlar ve bun-larn artan, azalan ve negatif verim blgeleri gsterilmektedir. Bu grafikte kullan-lan veriler ise Tablo 6.1de verilmektedir.

Tablo 6.1e gre, bir X firmasnn ulaflt en yksek toplam fiziki rn dzeyi

224 birimdir. Bu nokta grafiimizin st panelinde gsterilmektedir. Toplam fiziki

143Ksa Dnemde retim

Azalan verim yasas: Dierretim faktrleri miktarsabitken, bir retimfaktrnn retimdekullanlan miktarnnarttrlmas durumunda, herilave birimin salad rnmiktarnn azaldn ifadeeden iliflkidir.

Marjinal fiziki rn: Emekmiktarndaki bir birimlikdeiflmenin toplam rnmiktarnda meydanagetirdii deiflmedir.

Ortalama fiziki rn: Birbirim emek iin elde edilenrn miktardr.

MPPL =TPP

L

APPL = TPPL


6/26

rn (TPP) erisinin en yksek olduu nokta bu retim dzeyini ifade etmekte-dir. Bu dzeyden sonra retime katlacak yeni emek biriminin retime katks s-frdr. Dier bir ifadeyle sekizinci emek gcnn marjinal fiziki rn dzeyi sfr-dr. Bu durum, fiekil 6.1in alt panelinde gsterilmektedir. Marjinal fiziki rn(MPP) erisinin yatay ekseni kestii noktada sekizinci emek biriminin marjinalrn deerinin sfr olaca anlafllmaktadr. Yukarda tanmladmz marjinal ve-rimlilie ait artan, azalan ve negatif ksmlar, iki eri arasndaki iliflki temel alarakda aklanabilir.

nc emek birimi de dahil olmak zere, 0 ile nc emek miktar arasn-daki birinci, ikinci ve nc emek miktarlarnn marjinal verimlilikleri bir nceki-ne gre fazla olduu iin, toplam rn her seferinde artan miktarlarda artmaktadr.Dolaysyla bu durum her ilave emek miktarnn fiziki rne daha fazla katk sa-lad anlamna gelmektedir. Bu durumu ifade eden marjinal fiziki rn erisi deartan bir eri fleklindedir.

Ancak nc emek miktarndan sonra retime dahil edilecek her yeni emekbirimi, bir nceki emek birimine gre daha az miktarlarda toplam rne katkdabulunmaktadr. Fakat her seferinde gittike azalan miktarlarda da olsa toplam rnartflna yol almas nedeniyle toplam fiziki rn erisi artan bir eri grnmnesahip olacaktr. nc emek biriminden sonra gelen drdnc emek birimininretime olan katks, nc emek birimine gre az iken, beflinci emek birimininretime katks drdncsne gre daha azdr. Bu, her ilave emek birimi iin aza-larak devam etmektedir. Doal olarak bu durum toplam fiziki rnn azalarak art-mas anlamna gelmektedir. TPP erisinin azalarak artt ksma karfl gelen ksm-da MPP erisi azalmaktadr. nc emek miktarndan sonra bafllayan azalan mar-jinal verim, sekizinci emek miktarnda sfr olmaktadr. Her iki erinin bu ksmla-r azalan marjinal verimi gstermektedir.

Toplam fiziki rnn maksimum, marjinal fiziki rnn sfr olduu noktadansonra, retim srecine ksa dnemde eklenecek her ek emek miktarnn marjinalverimi negatif olurken, TPP erisi de aflaya doru ynelecektir. Yani sekizinciemek miktarndan sonra ek emek miktarnn retime katks negatiftir. fiekil 6.1de-ki (a) ve (b) panellerinde sekizinci emek miktarndan sonraki blgeler negatif mar-jinal verimlilii gstermektedir.

Dier yandan panel (b)de yer alan ortalama ve marjinal fiziki rn erileri ara-snda da nemli bir iliflki vardr. Eer her emek biriminin marjinal fiziki rn, or-talama fiziki rnn zerinde ise, emek birimi baflna rn ykselecektir. Eeremek biriminin marjinal fiziki rn, ortalama fiziki rnden daha az ise ortalamafiziki rn azalmaya bafllayacaktr. Bu durum, ayn zamanda marjinal fiziki rn

erisinin ortalama fiziki rn erisinin maksimuma ulaflt noktadan geeceinide gsterir.

144 Ksa Dnemde retim


7/26

145Ksa Dnemde retim

Tablo 6.1

X Firmas,Ortalama veMarjinal Fizikirn MiktarnnDeiflken GirdiMiktar ile liflkisi

Emek Miktar Toplam Fiziki rn Marjinal Fiziki rn Ortalama Fiziki rn(L) (TTPPL) (MPPL) (APPL)

0 0 - -

1 20 20 20

2 60 40 30

3 120 60 40

4 160 40 40

5 190 30 38

6 216 26 36

7 224 8 32

8 224 0 28

9 216 -8 24

fiekil 6.1

Toplam, Ortalama veMarjinal Fiziki rnErileri: X firmasnnulaflt en yksek toplam

fiziki rn dzeyi 224birimdir. Bu noktagrafiimizin st

panelindegsterilmektedir. Toplam

fiziki rn (TPP)erisinin en yksek

olduu nokta bu retimdzeyini ifadeetmektedir. Bu dzeydensonra retime katlacak

yeni emek birimininretime katks sfrdr.Dier bir ifadeylesekizinci emek gcnnmarjinal fiziki rndzeyi sfrdr. Budurum, fleklin alt

panelindegsterilmektedir. Marjinal

fiziki rn (MPP)erisinin yatay ekseni

kestii noktada sekizinciemek biriminin marjinalrn deerinin sfrolaca anlafllmaktadr.

ToplamF

izikirn(TPP)

Emek Miktar (L)

100

50

0

150

200

250

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9

TPPL

APP,MPP

20

10

0

30

70

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9

APPL

40

50

60

-10

-20

MPPLEmek Miktar (L)

Negatif MarjinalVerimlilik

Azalan MarjinalVerimlilik

Artan MarjinalVerimlilik


8/26

Eskiflehirin merkezi bir semtinde faaliyet gsteren ve rencilerin youn olarak ilgi gs-terdikleri kk bir sandvi dkkan bulunmaktadr. Bu dkkanda yaplan tm sandvilerstlarak mflterilere sunulmakta ve bu kk dkkan yllardan beri ayn mekanda faali-yet gstermektedir. Kitabnzn editr tarafndan bu kk sandvi dkkannda yaplangzlemde, afladaki tabloda zetlenen sonular elde edilmifltir:

Bu sandvi dkkan iin,a. Marjinal rn ve ortalama rn miktarlarn hesaplaynz.b. Toplam rn, ortalama rn ve marjinal rn grafiklerini iziniz.c. Azalan verimler hangi deiflken girdi dzeyinde bafllamaktadr?d. Marjinal rn ve ortalama rn arasndaki iliflkiyi tartflnz.

UZUN DNEMDE RETM

Uzun dnemde firmann retim olanaklarn tartflarak firmann

karar verme srecini aklayabilmek

Uzun dnemde kullanlan tm girdiler deifltirilebilecei iin azalan verimler yasa-s ifllerliini yitirir. Tm girdilerin miktarlarnn deiflmesi lek ve lein verimikavramlarn da beraberinde getirmektedir. nk, girdilerin miktarlarnn aynoranda deiflmesi retim leinin deiflmesi anlamndadr. retim lei deiflti-inde, bunun rn miktar zerindeki etkisine bakmak suretiyle lein verimibelirlenebilir. lein verimiyle ilgili durumla karfllafllr. Bunlar; lein sabit,artan ve azalan verimleridir.

Eer girdilerdeki artfl oran ile retimdeki artfl oran ayn ise lee gre sa-bit verimsz konusudur. rnein, kullanlan retim faktrleri iki katna karld-

nda, rn miktar iki kat artyorsa bu retim srecinde, lee gre sabit verimgeerli olacaktr. retimdeki artfl oransal olarak girdilerdeki artfltan yksek oldu-unda ise, lee gre artan verimgeerlidir. Dier bir ifadeyle, lee gre ar-tan verimler, girdiler iki kat arttrldnda, retimdeki artfln iki kattan fazla olaca- anlamndadr. Buna karfln, retimde kullanlan girdilerdeki artfl oranndan da-ha dflk oranda rn elde edilmiflse, lee gre azalan verimlerden sz edi-lir. Yani, girdiler iki kat artmasna karfln, retimdeki artfl iki kattan daha azdr.

Faktr Bilefliminin SeimiBir firmann retimi gereklefltirirken retim faktrlerinin bileflen ve byklnnasl belirledii nemli bir karar aflamasn ifade eder. Bu soruyu yantlarken, flim-

diye kadar eflitli nitelerde karflmza kan marjinalkavramndan yararlanabiliriz.

146 Uzun Dnemde retim

alflan Says Toplam rn(saatte retilen sandvi miktar)

0 0

1 10

2 25

3 35

4 40

5 42

6 42

SIRA S ZDE2

A M A

3

lein verimi: Btnretim girdilerinin aynoranda arttrlmasdurumunda rn miktarnnhangi oranda deifleceiniifade eden lttr.

lee sabit verim:Girdilerdeki artfl oran ile

rn miktarndaki artflorannn ayn olmasdurumudur.

lee gre azalan verim:rn miktarndaki artflorannn girdilerdeki artfloranndan dflk olmasdurumudur.


9/26

Konunun daha kolay anlafllmasn salayabilmek iin, bir firmann retim yap-mak iin iki retim faktrn kullandn kabul edelim. Bunlar sermaye ve emekolsun. Firmann bu mal nasl retecei ve ne kadar reteceine karar vermesi ge-rekir. Bu noktada belirli bir retim dzeyinin hangi girdi bileflimiyle ve en dflkmaliyetle gereklefltirilebilecei de sorgulanmaktadr.

Firma, bu temel sorular yantlarken iki eflit bilgiden hareket etmektedir.Bunlar:

Farkl girdi dzeyleri iin her bir retim faktrnn marjinal fiziki rn, Her bir girdinin fiyatdr.Bir girdinin marjinal fiziki rn, daha nce tanmladmz gibi, bu girdinin bir

birim artrlmas durumunda retimde meydana gelen artfltr. Bu artan retimin pi-yasada satlmas neticesinde elde edilen gelir bu girdi iin marjinal rn deeriolarak tanmlanr. Bu tanma gre, parasal gelir dikkate alnmaktadr. Bir girdininmarjinal fiziki rn deeri MRPL ksaltmas ile gsterilir ve girdinin marjinal fiziki

rn (MPPL ) ile ktnn piyasa fiyat (PX) arplarak hesaplanmaktadr:

Girdinin marjinal fiziki rn deeri girdinin maliyetinden (fiyatndan) daha faz-la ise, firma iin o girdiyi fazla kullanmak daha avantajldr. Dier yandan girdininMRP deeri girdi fiyatndan dflk ise, firma iin girdi kullanmn azaltmak yarar-ldr. O halde bir retim faktr iin optimal girdi kullanm dzeyi, girdinin marji-nal fiziki rn deerinin girdi fiyatna eflit olduu seviyedir. Daha nce deiflkenretim faktr olarak emei kabul ettiimize gre, bu durumu emek girdisi iinsembollerle aklarsak, emein marjinal rn deeri (MRPL) emek fiyatna yani c-rete (w) eflit olmaldr.

Azalan verimler yasas nedeniyle (yani her girdi iin marjinal fiziki rn kulla-nlan girdi miktar arttka er-ge azalan olmas nedeniyle) girdinin marjinal rndeeri de azalacaktr. flte firma marjinal fiziki rnnn parasal deeri girdi fiya-tna eflitleninceye kadar girdi kullanmn artrarak en yksek kra ulaflmfl olur.

ki ya da daha fazla girdi kullanldnda, girdilerden birine ait marjinal fizikirn hesaplayabilmek iin dier girdilerin miktarnn sabit kalmas gerekir. Bu-nunla beraber, bir girdinin marjinal fiziki rn sabit kabul edilen dier girdilerinmiktar tarafndan etkilenmektedir. te yandan, belirli bir retim dzeyi iin herbir girdinin ne kadar kullanlaca girdilerin fiyatlarna baldr. Bir girdinin reti-

me katks fazla olsa bile, girdi ok pahal olduunda, bu girdi fazla kullanlmaya-caktr. Dolaysyla, retici belirli bir retimi gereklefltirmede her bir girdiyi ne ka-dar kullanacana, dier bir ifadeyle retim iin faktr bilefliminin seimini nasl yapacana iliflkin kararnda, her girdinin marjinal fiziki rnn ve maliyetinidikkate almak zorundadr.

Veri bir girdi ve retim dzeyi iin, marjinal fiziki rn greceli olarak yksekolan bir girdiyi ve/veya dierlerine kyasla fiyat dflk olan girdiyi daha fazla kul-lanmak, maliyeti minimize etmek iin gereklidir. Bu minimizasyonun gerekleflti-rilmesi optimal retim tekniinin seimini ifade eder. Firma, maliyetlerini minimi-ze eden faktr bileflimini, her bir girdinin marjinal fiziki rnn fiyatna oranla-mak suretiyle belirleyecektir. Firmann iki girdi kulland varsaymnda, bu ifade-

yi formle edersek,

147Uzun Dnemde retim

Marjinal rn deeri: Birgirdinin marjinal fiziki rnile rnn piyasa fiyatnnarpm sonucu bulunur vemarjinal rnn satflsonucu elde edilecek gelirigsterir.

MRPL = MPPL x Px

MRPL = w


10/26

eflitliine ulafllr. Eflitlikte, MPPL emein marjinal fiziki rnn, PL emein birimfiyatn, MPPK sermayenin marjinal fiziki rnn, PK ise sermayenin birim fiyat-n sembolize etmektedir. Bu eflitlie gre, firma retim faktrleri iin harcama ya-parken, paray iki faktr arasnda o flekilde blfltrecektir ki, emee harcad sonlira ile sermayeye harcad son lirann retime katklar eflit olacaktr. Eflitliin sa-land durumda, emek iin harcanan son lirann emek girdisinden alnp, serma-ye girdisine transfer edilmesi rn miktarnda artfl salamazken, tersine rn mik-tarnda azalma meydana getirebilir. Oysa, bu eflitlik salanmadnda girdilerin bi-rini dieriyle ikame etmek rn miktarn artrr. rnein, emek iin harcanan sonlirann rne katks sermayeye harcanan son lirann rne katksndan daha fazlaise, firmann sermaye yerine emei ikame etmesi kendi avantajna olacaktr. Tersidurumda ise, yani sermaye iin harcanan son lirann rne katks, emee harca-nan son lirann rne katksndan daha fazla ise, firmann emek yerine sermayeyiikame etmesi firma asndan daha yararl olacaktr. retim faktrleri arasndakiikame, yukardaki eflitlik salanncaya kadar devam edecektir. Bu sre iinde fir-ma maliyetlerini minimize etmeye alflmaktadr. Eflitlik salandnda, firma reti-mi minimum maliyetle gereklefltirmektedir.

Son yllarda sinema salonlarnda meydana gelen deiflim hepimizin dikkatini ekmekte-dir. nceki yllarda byk bir salonda tek bir filmi gsterime sunan sinemalar yerleriniayn anda ok sayda kk salonda farkl filmler gsterime sunan cep sinemalarna brak-t. Mevcut byk tek salonlu sinemalar geirdikleri tadilattan sonra birka kk salona

blnerek cep sinemas haline getirildiler. Sinema salonlarnda yaflanan bu deiflimi yu-karda rendiimiz lein verimi kavramn kullanarak aklayabilir misiniz?

MALYETLER

Firmann retim srecinde karfllaflt maliyetleri ve bunlarnseyrini grafik boyutunda aklayabilmek

Firma tarafndan kullanlan emek sermaye ve doal kaynaklarn bir maliyeti vardr.Firmann bu girdilerin fiyatlarn belirleme gc olmad varsaymnda, firma krmaksimizasyonu amac dorultusunda hareket ederken, maliyetleri veri almak zo-

rundadr. Firma asndan nemli bir yeri olan maliyetin, muhasebeciler ve ekono-mistler asndan ele alnfl farkldr. Bu farkn temel nedeni, daha nce nite 2degrdmz frsat maliyeti kavramdr. Herhangi bir faaliyetin frsat maliyeti, o fa-aliyeti yapmaktan dolay vazgemek zorunda kalnan en avantajl alternatifi ifadeeder. Firma asndan, maliyet kavramnn tanmlanmas nemli bir yere sahip ol-duundan, maliyeti snflandrmaya gemeden nce kavramn muhasebeci ve eko-nomistler asndan ne ifade ettii zerinde durmakta yarar vardr.

Ak ve rtk MaliyetlerEkonomistler, maliyet kavramn muhasebecilerden farkl tanmlamaktadrlar. Bufark maliyetin ak ve rtk olmasndan kaynaklanmaktadr. Muhasebeciler mali-yeti hesap dkmlerine dayandrmasna karfln, ekonomistler kavram daha genifl

148 Maliyetler

A M A

4

MPPLPL

= MPPKPK

SIRA S ZDE

3


11/26

bir erevede tanmlamaktadrlar. Bilindii gibi, firmalar kt elde edebilmek iinbaz girdiler kullanmak zorundadr. Kulland girdiler karfllnda da birtakmdemeler yapmak zorundadr. Eer firma baflkalarnn sahip olduu retim faktr-lerini kiralyor veya satn alyorsa, retim faktr sahiplerine bir takm demeleryapmak durumundadr. Firma yapt bu demleri muhasebe hesaplarna yanstr.Muhasebe hesaplarna yanstlan bu maliyetler ak maliyetlerdir. rnein, bir bil-gisayar flirketi retim yapabilmek iin emek kiralamak, enerji satn almak, bina ki-ralamak vb. zorundadr. Dier bir ifadeyle ak maliyet, retim faktrlerini eldeetmek iin yaplan gerek demeleri ifade eder. Ak maliyetler, muhasebelefltiri-len maliyet olarak da isimlendirilir.

Firmalar sahip olduklar retim faktrlerini, kendi retim srelerine dahil et-tiklerinde bunlar kiraya vermekten ve satmaktan dolay elde edecekleri gelirdenvazgemifl olurlar. Yani bir frsat maliyet yklenirler. Bu maliyetler, firma iin r-tk maliyetlerdir. rnein, ayn bilgisayar flirketinde, flirket sahibinin kendi emei-

ni ve sermayesini retim srecine dahil ettiini dflnelim. fiirket sahibi kendiemei ve sermayesine bir deme yapmaz. Eer bilgisayar eitimi almfl olan firmasahibi baflka bir firmada alflsayd bu emei karfllnda gelir elde edecekti. Amakendi flirketinde alfltndan bu gelirden mahrum kalmakta ve bir maliyet yklen-mektedir. Ekonomistler maliyet hesaplamalarna bu grnmeyen (rtk) maliyetide dahil ederler. Ksaca rtk maliyetler gerekte deme yaplmayan, ancak biralternatiften vazgeilmesi nedeniyle oluflan maliyettir. rtk maliyetler, muhase-belefltirilemeyen maliyetler olarak da isimlendirilir.

Ekonomik KrEkonomistler ak ve rtk maliyetleri kullanarak kr lerler. Oysa, krn genelmuhasebe standartlaryla yaplan hesaplamasna rtk maliyetler katlmaz. Ekono-mik kr ve muhasebe kr arasndaki fark basit eflitliklerle ifade ederek gstermekkonuyu anlamamza yardmc olacaktr. Bu kavramlardan muhasebe kr

fleklindeki bir eflitlikle gsterilebilir. Yukarda yaplan aklamalardan da anlaflla-ca gibi, ekonomik kr,

veya

olacaktr. Ksaca, muhasebe kr, firma kazanc hakknda tam bilgi salamamasnakarfln, ekonomik kr, kaynaklarn en iyi flekilde kullanlp kullanlmadn lme-ye yardmc olmaktadr.

Ekonomik kr, elde edilen toplam haslatn toplam frsat maliyetlerini aflanksmdr. Ancak, eer toplam haslat, toplam frsat maliyetine eflitse, firma yine pi-yasada faaliyette bulunacaktr. Dier bir ifadeyle, toplam haslat, toplam frsat ma-liyetine eflit olduunda ekonomik kr sfr olmasna karfln firma retime devam

edecektir.

149Maliyetler

Ak maliyet: retimfaktrlerini elde etmek iinyaplan gerek demelerdir.

rtk maliyet: Gerektedeme yaplmayan, ancakbir alternatiftenvazgeilmesi nedeniyleoluflan maliyettir.

Ekonomik kr: Elde edilentoplam haslatn toplamfrsat maliyetlerini aflanksmdr.

Muhasebe Kr = Toplam Haslat Ak Maliyetler

Ekonomik Kr = Toplam Haslat (Ak + rtk Maliyetler)

Ekonomik Kr = Toplam Haslat Kullanlan Tm Girdilerin Toplam Frsat Maliyeti


12/26

Ksa Dnem Mal iyetler

Bir buzdolab retim tesisinde alflan makine mhendisi Tayfun flbilir cret ve yan de-meleri ile birlikte ylda 20 milyar TL gelir elde etmektedir. Tayfun flbilir bir mesai dn-

fl evine giderken ani bir kararla uzun yllardan beri hayalini kurduu buzdolab kompre-srleri iin taban reterek kendi iflinin patronu olma isteini hayata geirmeye karar verirve ertesi gn alflt iflyerinden istifa eder. retime gemek iin gerekli olan makine, te-hizat ve hammaddeyi satn alabilmek iin alflrken biriktirdii ve ylda 10 milyar TL faizgeliri olan 40 milyar TLlik tasarruflarn kullanr. te yandan, retim tesisi olarak da ba-badan kalma ayda 250 milyon TL kira geliri olan depoyu kullanmaya karar verir. Tayfunflbilir kendisine retim srecinde yardmc olmas iin de meslek lisesi mezunu bir genciayda 500 milyon TL cretle ifle alr. Bafllangta ifller biraz yavafl gitmesine karfln dahasonraki aylarda rayna oturur ve Tayfun flbilir kurduu iflletmenin hesaplarn konuflmakve ne kadar vergi deyeceini renmek iin yl sonunda muhasebecisi ile bir araya gelir.Kurulan iflletmenin yl iinde tanesi 4 milyon TLden 20 bin adet kompresr tablosu re-terek satt belirlenir. Bu sonu zerine muhasebeci ilk yl iin ok iyi bir sonu deer-

lendirmesini yaparken, Tayfun flbilirin yz aslr. Tayfun flbilirin neden sonutanmemnun kalmadn aklayabilir misiniz?

MOLA ZAMANI: Bu nitede size fazla yklen-diimizin farkndayz. fiu ana kadar ye-teri kadar youn bir bilgi aktarm ilekarfl karflya kaldnz. fiimdi molazaman; alflmay brakn ve yap-maktan hofllandnz baflka bir ifl-le meflgul olarak zihninizi dinlen-

dirin. alflmaya dndnz za-man bu noktaya kadar rendikleri-nizi ksaca gzden geirdikten sonraafladaki blmleri alflmaya bafllayn.

KISA DNEM MALYETLER

Firmann ksa dnemdeki maliyetlerini tanmlayabilmek ve bunla-rn seyrini grafik boyutunda aklayabilmek

Firma asndan maliyetler konusunu daha detayl incelemeye geebiliriz. Daha

nceki aklamalarmzda yaptmz zaman ayrm temelinde, ncelikli olarak k-sa dnemde firmalarn karfllafltklar maliyetleri inceleyeceiz. Bu aklamalarm-z basitlefltirmek iin, sadece, emek ve sermaye olmak zere iki retim faktrnnretimde kullanldn varsayacaz. Bu zaman sresince sermayenin sabit, eme-in deiflken girdi olduunu dflnelim. Girdilerin sabit ve deiflken olmasna ba-l olarak ksa dnemde firma deiflik trde maliyetlerle karfllaflacaktr. Bir firmannksa dnemde karfllaflaca iki temel maliyet tr vardr. Bunlar deiflken ve sabitmaliyetlerdir.

150

SIRA S ZDE4

A M A

5


13/26

Deiflken, Sabit ve Toplam MaliyetDeiflken maliyetler retim miktaryla birlikte deiflen maliyetler olup VC harfle-

ri ile sembolize edilirler. Pek ok firma iin deiflken maliyet, hammadde ve emekiin katlanlan maliyetleri ifade eder. Ksa dnemde firmann daha ok kt rete-bilmesi iin daha ok deiflken girdi kullanmas gerekeceinden, retim miktararttka katlanlan maliyet de artacaktr.

Sabit maliyet, firmann sabit retim faktrleriyle iliflkili maliyetleridir ve FCharfleriyle sembolize edilir. Sabit maliyetler retim miktar ile iliflkili deildir. r-nein, firma asndan fabrika gibi sermaye mallar ksa dnemde deifltirilemezsabit girdilerdir. Firma hi kt retmese bile bu sabit girdilerin maliyetine katlan-mak zorundadr

Sabit ve deiflken maliyetlerin toplam firmann retim iin katland toplammaliyeti verir. Toplam maliyetTC ile sembolize edilir ve iki maliyetin toplamfleklinde afladaki basit eflitlikle gsterilebilir.

Toplam Fiziki rn ve Toplam Maliyet Arasndaki liflkiMaliyet erilerinin flekliyle, fiziki rn erileri arasnda bir iliflki vardr. Aflada yeralan fiekil 6.2nin (a), (b), (c) ve (d) blmlerinde bu iliflki gsterilmektedir. Bir fir-ma retim miktarn ksa dnemde arttrmak isterse, deiflken girdiyi, yani emekmiktarn arttrmak zorundadr. Bylece emein maliyeti firma iin deiflken mali-yet olacaktr. Oysa firmann ksa dnemde fabrika leini deifltirmesi mmknolamayacandan, sermayenin maliyeti firma asndan sabit maliyettir. Varsayalmki, gnlk emek baflna cret 10 milyon TL olsun. Eer bu firmann tek deiflken

faktr emek ise, firmann gnlk deiflken maliyeti, firma tarafndan alfltrlanemek miktaryla, emein gndelii olan 10 milyon TLnin arpmna eflit olur. Yi-ne firmann sabit girdisi sermayenin fiyat da birim baflna 30 milyon TL ise, firma-nn katland toplam sabit maliyet sermayenin birim fiyat ile kullanlan sermayemiktarnn arpm ile belirlenir. Bunun 900 milyon TL olduunu varsayalm. Firmahi retim yapmasa da bu sabit maliyete katlanmak zorundadr.

Bu bilgiler flnda firmann toplam maliyeti, sabit maliyetle istihdam edilenemek miktarna bal olan deiflken maliyetin toplamna eflit olacaktr. Toplam ma-liyet erisi, her retim dzeyine karfl gelen firmann toplam maliyetini gsterir. fie-kil 6.2de bir firmann toplam maliyet erisinin toplam fiziksel rn erisinden na-sl elde edilecei gsterilmektedir.

Yukarda yaptmz aklamalardan hatrlanaca gibi, ksa dnemde bir firma-nn daha fazla retim yapabilmesi ancak deiflken girdi miktarn arttrmasylammkndr. fiekil 6.2 (a)da daha nce fiekil 6.1 (a)da elde ettiimiz toplam fizi-ki rn (TPPL) erisi yer almaktadr. Bu noktada ksa bir hatrlatma yapalm: Emekmiktar arttka retimin artan oranda artt, ancak artan verimlerden azalan ve-rimlere geilen noktadan itibaren ise retimin azalan oranda artt tespit edilmifl-ti. Bu durum, emek miktar arttka elde edilen toplam fiziki rn miktarnn arta-ca, ancak birim baflna maliyetin azalarak artaca anlamna gelmektedir. Belirlibir retim dzeyinden itibaren, emek miktarndaki artfl toplam fiziksel rn mik-tarn artrmasna karfln, eklenen her yeni emek biriminin fiziksel rne katks da-ha kk miktarlarda olacaktr. Emek cretinin ayn olduu varsaymnda, emekverimindeki artfl nedeniyle toplam maliyet erisi artarak artmaya bafllarken, top-lam fiziksel rn azalarak artmaya bafllayacaktr.

151Ksa Dnem Mal iyetler

Deiflken maliyet: retimmiktaryla birlikte deiflen

maliyetlerdir.

Sabit maliyet: retimmiktar ile iliflkisi olmayanmaliyetlerdir.

Toplam maliyet: Sabit vedeiflken maliyetlertoplamdr.

VC + FC = TC


14/26

fiekil 6.2 (a)da yatay eksende gnlk emek miktar gsterilirken, dikey eksen-de gnlk fiziksel rn miktar gsterilmektedir. Eer bu grafiin eksenlerinin ye-rini deifltirirsek, yatay eksende gnlk fiziki rn miktar, dikey eksende iseemek miktar yer alacaktr. fiekil 6.2nin (b) blmnde eksenlerin yer deifltirme-si durumunda TPPL erisinin alaca flekil gsterilmektedir. Eksenlerde bu yer de-

iflikliini yapma nedenimiz deiflken retim faktr olan emein maliyetini le-

152 Ksa Dnem Mal iyetler

fiekil 6.2

Toplam MaliyetErisinin Toplam Fizikirn Erisinden EldeEdilmesi: fieklin (a)blm daha nce eldeedilen toplam fizikirn erisinigstermektedir. (b)blm ise bir geifldiyagram olarakizilmifl, dikkat edilirsesadece eksenler yerdeifltirmifltir. (c)blmnde ise firmaiin deiflken maliyeterisi oluflturulmak-tadr. fieklin (d)blmnde sabitmaliyetler firmanndeiflken maliyetlerineilave edilerek toplammaliyet erisinin eldeedilifli elealnmaktadr.

Gnlk Emek Miktar

Gnlkkt

74

6

TPP

Gnlk kt

DeiflkenMa

liyet

6

74

TPP

Gnlk kt

GnlkEmekMiktar

60

74

VC

Gnlk kt

To

plam

Maliyet960

74

900

TC=VC+FC

FC

(a)

(c)

(d)

(b)


15/26

bilmektir. Emein fiyatnn gnlk 10 milyon TL olduunu kabul ettiimize gre,her kt dzeyi iin kullanlan emek miktarn emein fiyatyla arptmzda di-key eksen firmann deiflken maliyetlerini gsteren bir eksen haline gelecektir.Firma gnlk fiziki rn miktarn arttrmak istediinde katlanaca deiflken ma-liyeti belirleyen unsur istihdam edilen emek miktardr. Grafik 6.2 (c)de bu du-rum izlenebilir.

Deiflken maliyet erisinin izildii (c) blmnde yatay eksende gnlk re-tim miktar, dikey eksende ise toplam ve deiflken maliyetler yer almaktadr. Eeremein her yeni biriminin creti aynysa, (b) blmndeki grafiin dikey eksenin-deki emek miktarlarn cretle arptmzda her retim dzeyi iin deiflken ma-liyetleri belirleyebiliriz. fiekil 6.2nin (b) ve (c) blmleri arasndaki iliflki toplamfiziki rn ve toplam maliyet arasndaki iliflkinin ilk etabn oluflturmaktadr. Herretim dzeyi iin sabit olan sabit maliyetleri de deiflken maliyetlere eklediimiz-de her retim dzeyi iin toplam maliyet miktarn belirlemifl oluruz. Sz konusu

sabit maliyet her bir retim dzeyinde ayn olduu iin, bu miktar deiflken mali-yete eklediimizde, deiflken maliyet erisi (VC) sabit maliyetler kadar yukaryadoru paralel olarak kayacaktr. Bu durum fiekil 6.2nin (d) blmnde gsteril-mektedir. Dikkat ederseniz retim miktar sfr olduunda firma sabit maliyete eflitmiktarda bir maliyeti yklenmeye devam etmektedir.

fiimdi yukardaki aklamalarmz saysal rneimiz erevesinde ksaca zetle-yelim: fieklin (a) blmnde gnde 74 birim rn elde edebilmek iin gnlk 6emek biriminin alfltrlmas gerekir. Ayn durum, yatay ve dikey eksenlerin yerle-rinin deifltirildii (b) blmnde de gsterilmektedir. Yukarda belirtildii gibi 74birim rn retebilmek iin katlanlan deiflken maliyet, emek miktaryla cretinarpmna eflit olacaktr. Yani, 74 birim rn elde edebilmek iin firmann katlana-ca deiflken maliyet dzeyi (6x10=) 60 TLdir. Bu durum fleklin (c) blmndeyer alrken, firmann toplam maliyet erisinin elde edilifli fleklin (d) blmndegsterilmektedir. Firmann sabit maliyeti 900 milyon TL olduuna gre, 74 birimrn elde edebilmek iin katlanlan toplam maliyet dzeyi, sabit maliyetle deifl-ken maliyetin toplamna eflit olacak, yani,

olarak bulunacaktr.

Ortalama Toplam Maliyet, Ortalama Deiflken Maliyet ve

Marjinal MaliyetFirma davranfllarn analiz etmede bizlere yardmc olan eri vardr. Bunlar orta-lama toplam maliyet (ATC), ortalama deiflken maliyet (AVC) ve marjinal maliyet(MC) erileridir. Bu eriler toplam maliyet erisinden yararlanarak elde edilir. Bun-lar ierisinde en nemlisi, firmann her ilave birimi retmesi sonucu katland ekmaliyeti gsteren, marjinal maliyet erisidir. Marjinal maliyet(MC), firmann re-timini bir birim deifltirmesi nedeniyle toplam maliyette meydana gelen deiflmedir:


Marjinal maliyet: Firmannretimini bir birimarttrmas sonucu toplammaliyette meydana gelendeiflmedir.

MC = TC

Q

VC + FC = TC900 + 60 = 960 milyon TL


16/26

Toplam maliyet erisinden elde edilen ikinci eri ortalama toplam maliyettir.Firma tarafndan retilen her birimin kr yaratp yaratmadn belirlemek iin or-talama toplam maliyetin hesaplanmas gerekmektedir. Ortalama toplam mali-yet, toplam maliyetin ktya blnmesiyle elde edilir. Dier bir ifadeyle, ortalamatoplam maliyet, firmann birim baflna maliyetidir. Kavram afladaki basit eflitliklede tanmlamak mmkndr:

Firmann ksa dnemde alflma veya piyasadan ekilme kararnda ortalamamaliyetler nemli rol oynar. Ortalama toplam maliyet bafllangta ok hzl bir fle-kilde dfler ve minimum noktaya ulafltktan sonra yavafla artar. Bu dflfln ve ar-dndan artfln nedeni, ortalama toplam maliyet erisinin ortalama sabit maliyet ve

ortalama deiflken maliyet erilerinin toplam olmasdr. Bilindii gibi, sabit mali-yet her kt dzeyi iin ayn olduundan, ortalama sabit maliyet erisi srekli aza-lan bir eridir. Firmann, sabit maliyetinin kt dzeyine blnmesiyle ortalamasabit maliyetelde edilir. retim miktar arttka birim baflna sabit maliyet dzeyiazalmaktadr. Ayrca uzmanlaflma ile birlikte artan verimlilik nedeniyle retimin ar-tan oranda artmas ATCnin bafllangta hzla azalmasna yol aacaktr. Optimal ka-pasiteye ulaflldnda retim birimi baflna en dflk maliyete ulafllmfl olur. Dahasonra azalan marjinal verimlilik birim baflna maliyetlerin artflna yol aar ve ATCartmaya bafllar. Bu nedenle ortalama toplam maliyet (ATC) erisi genelde yayvanU fleklindeki bir eridir.

Birim baflna deiflken maliyet olarak da ifade edebileceimiz ortalama deifl-ken maliyet, deiflken maliyetin ktya blnmesiyle elde edilir. Tanm,

biimindeki bir eflitlikle de zetleyebiliriz.fiimdi, maliyetler konusuna iliflkin kavramlar ve aralarndaki iliflkileri bir rnek

yardmyla canlandrmaya alflalm ve hayali bir X firmasn ele alalm. Bu firma-nn retimde kullanaca sermayeyi sabit retim faktr (girdi) olarak kabul ede-lim. Bu sermayenin maliyeti de 96 birim TL olsun. Firmann retimde kullanacaikinci girdinin emek olduunu ve bunun retim miktarna bal olarak deiflen gir-di olduunu varsayalm. Afladaki Tablo 6.2de bu firmann kt miktarlar ve bu

kt miktarlarna karfl gelen sabit maliyet (FC), deiflken maliyet (VC), toplam ma-liyet (TC), ortalama sabit maliyet (AFC), ortalama deiflken maliyet (AVC), ortala-ma toplam maliyet veya ksaca ortalama maliyet (ATC) ve marjinal maliyet (MC)dzeyleri gsterilmektedir. Tablonun birinci satrnda yer alan deiflkenlerin ta-nmland blmlerde, deiflkenler aras iliflkileri gsteren temel eflitlikler de yeralmaktadr. rnein, drdnc stunun tanmlayc satrnda TCnin VC ile FCnintoplamna eflit olduu belirtilerek, okuyucuya ipular verilmektedir.

Tablo 6.2de ikinci stunda yer alan deiflken maliyetler, nc stunda yeralan sabit maliyetler ve drdnc stunda yer alan toplam maliyetler, fiekil 6.3(a)da grafie aktarlmaktadr.

Tablonun beflinci stununda her kt iin marjinal maliyetler gsterilmektedir.

Gelifltirdiimiz bu rnek iin, MC nce dflmekte (retim miktar 4 birime knca-

154 Ksa Dnem Mal iyetler

Ortalama toplam maliyet:

Firmann birim retimbaflna maliyetidir.

Ortalama sabit maliyet:Firmann birim retimbaflna dflen sabitmaliyetidir.

Ortalama deiflken maliyet:Firmann birim retim

baflna dflen deiflkenmaliyetidir.

ATC = TCQ

AVC = VCQ


17/26

ya kadar), ardndan artmaktadr. Bunun nedeni, bafllangta, ok az kt retildi-i iin retimin farkl dzeylerindeki uzmanlaflmann artan marjinal fiziki rn el-de edilmesine olanak salamas ve bu nedenle maliyetlerin dflmesidir. Ancak aza-lan verimler kanununun ifllemeye bafllamasyla retim arttka marjinal maliyetlerde hzla artmaktadr. Bu bilgiler flnda ve tablodaki veriler kullanlarak oluflturu-lan marjinal maliyet (MC) erisi fiekil 6.3n (b) blmnde grlmektedir.


Tablo 6.2

Bir Firmann retim Miktar ve Maliyetler

Ortalama Toplamkt Ortalama Ortalama Maliyet (TL)

Miktar Deiflken Sabit Toplam Marjinal Deiflken Sabit AVC+AFC=ATC(Birim) Maliyetler (TL) Maliyet (TL) Maliyet (TL) Maliyet (TL) Maliyet (TL) Maliyet (TL) veya

Q VC FC VC+FC=TC MC=TC/Q AVC=VC/Q AFC=FC/Q AVC=TC/Q

0 0 96 96

1 40 96 136 40 40 96 136

2 60 96 156 20 30 48 78

3 72 96 168 12 24 32 56

4 80 96 176 8 20 24 44

5 96 96 192 16 19 19 38

6 120 96 216 24 20 16 36

7 160 96 256 40 23 14 37

8 224 96 320 64 28 12 40

9 312 96 408 88 35 10 45

fiekil 6.3

Maliyet Erileri: ncelikle,fleklimizinoluflturulmasnda Tablo6.2deki verilerinkullanldn belirtmekgerekir. fieklin (a)blmnde firmann sabit,deiflken ve bu ikisinintoplamndan oluflan toplammaliyet erileri eldeedilmektedir. fieklin (b)blmnde ise iktisadianalizde nemli bir yertutan ortalama maliyet

erileri (sabit, deiflken vetoplam) ile marjinal maliyeterisi izilmektedir. Dikkatedilirse marjinal maliyeterisi ortalama deiflkenmaliyet ve ortalama toplammaliyet erilerini minimumnoktasnda kesmektedir.

0 10

VC,F

C,T

C

kt Miktar (birim)

50

100

150

200

250

350

2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

300

400

450

FC

VC

TC

0 10

AVC,

AFC,

ATC,

MC

kt Miktar (birim)

20

2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

MC

40

60

80

100

120

140

ATC

AVC

AFC


18/26

fiekil 6.3 (b)deki ortalama deiflken maliyet (AVC) erisini elde etmek iin,Tablo 6.2deki altnc stundan yararlanmamz yeterlidir. Yani, her retim dzeyin-de gerekleflen deiflken maliyet miktar retim miktarna blnerek ortalama de-

iflken maliyet elde edilmektedir. Yedinci stunda yer alan ortalama sabit maliyet(AFC) ise sabit maliyetin (FC) retim miktarna blnmesiyle elde edilmektedir.Ortalama sabit maliyet (AFC) bafllangta hzla azalmasna karfln daha sonra bu ar-tfl yavafllamakta ancak devam etmektedir. AFCnin bu temel zellii AVC ve ATCerilerinin niin hibir zaman kesiflmeyeceini veya birleflmeyeceini de akla-maktadr. nk ne kadar kt retilirse retilsin ksa dnemde, var olan sabit ma-liyetler her zaman ATCnin AVCnin zerinde olmasna neden olacaktr. kt mik-tar nedeniyle AFCnin srekli azalmas erilerin sadece birbirine yaknlaflmasnsalayacaktr. Bu durum fiekil 6.3 teki AVC ve ATC erilerinin birbirine yaknlafl-mas ile grlmektedir.

Ortalama toplam maliyet (ATC), ortalama deiflken maliyet (AVC) ve ortalamasabit maliyet (AFC) arasndaki iliflkinin ardndan, zellikle ortalama toplam maliyet

(ATC) ve ortalama deiflken maliyet (AVC) erileriyle marjinal maliyet (MC) arasn-daki iliflkiyi de belirtmek gerekir. Hatrlanaca gibi, ortalama toplam maliyet, top-lam maliyetin retim miktarna blnmesiyle bulunuyordu ve marjinal maliyet her-hangi bir sabit maliyet iermemekteydi. Marjinal maliyet, toplam maliyetteki dei-flim olarak da tanmland iin, hem ortalama hem de ortalama deiflken maliyeterisiyle yakndan iliflkilidir. retim arttka, sabit maliyet deiflmez. Bu durumdatoplam maliyet erisi, deiflken maliyetteki deiflmeye bal olarak deiflim gste-recektir. Marjinal maliyet hem ortalama toplam maliyetten hem de ortalama deifl-ken maliyetten kkken (bir dier deyiflle MC erisi ATC ve AVC erilerinin al-tnda seyrederken), ATC ve AVC dfler. Marjinal maliyet, hem ATC hem de AVCdendaha bykse her ikisi de artar. Ancak, sabit maliyet nedeniyle, ATC erisinin mi-nimumu AVC erisinin minimum noktasndan daha yksek bir maliyet dzeyindeve daha byk bir retim miktarnda ortaya kmaktadr. Buna karfln, MC erisi,her iki eriden nce daha dflk bir maliyet ve kt dzeyinde minimumu yakala-maktadr. Bunun nedeni her yeni birimin bafllangtaki artan verimliliidir. Bu etkiortalama erilerde kendini daha yavafl gsterdiinden MC erisi dier eriler mi-nimuma ulaflncaya kadar bu erilerin altnda yer almaktadr.

Bu ifadeden de anlafllaca zere, MC erisi bu erileri minimum noktalarn-da kesecektir. Bu minimum noktalardan sonra marjinal deiflimler artk maliyet-lerin artmasna, yani dier maliyet eirlerinin yukarya eim kazanmasna nedenolacaktr. fade edilen tm bu iliflkiler gerek tabloda gerekse grafikte kendinigstermektedir.

Bu blmde rendiiniz maliyet kavramlar birbirleriyle iliflkili kavramlardr. Belirli ma-liyet deerlerini bildiiniz zaman dierlerini de kolayca hesaplayabilirsiniz. Doal olarak

ilgili maliyet kavramnn ne ifade ettiini tam olarak anlayabildiyseniz. Bu kavramlar an-lama dzeyinizi test edebilmek iin size bir frsat: Afladaki tabloda bofl braklan maliyetdeerlerini doldurunuz. Bu tabloyu doldurduktan sonra toplam maliyetleri bir grafikte,ortalama maliyetleri ayr bir grafikte, ortalama maliyet ve marjinal maliyeti ise baflka birgrafikte izerek, maliyetler arasndaki iliflkiyi grsel olarak tekrarlaynz.

156 kt isada Gir ifl

SIRA S ZDE5

retim TFC TVC TC AFC AVC ATC MC

1 60 110

2 ...... 200

3 360

4 120

5 155


19/26

UZUN DNEM MALYETLER

Firmann uzun dnemdeki maliyetlerini tanmlayabilmek ve bun-larn seyrini grafik boyutunda aklayabilmek

Ksa dnem analiz, belli bir lekteki firmann retim miktar ile maliyetini iliflki-lendirir. Ancak, firmalar her zaman mevcut iflletme byklnde retim yapmaz-lar. Uzun dnemde, firmalar iflletme byklklerini deifltirebilirler. Maliyetler a-sndan uzun dnemi ksa dnemden ayran temel zellik, firmalarn herhangi birsabit maliyetinin olmamas, yani tm maliyetlerinin deiflken olmasdr. Dolaysy-la, uzun dnemde sabit ve deiflken maliyet ayrm yaplmaz. Uzun dnemde fir-ma retim miktar ile ilgili herhangi bir girdi bileflimini seer. Firmann uzun d-nemde nasl bir faktr bileflimi seecei, bu nitede retim bafll altnda incelen-miflti. Uzun dnemde firmalar retime iliflkin kararlarn verdikten sonra, tekrar

retimin sabit girdileri ve maliyetleri ortaya kacaktr.Firmalarn seecei iflletme byklnn, birim baflna retim maliyetlerini

nasl etkileyecei fiekil 6.4te gsterilmektedir. Grafikte ayr iflletme bykl-ne ait ksa dnem ATC erileri gsterilmektedir. Eer bu firma leinden biri-nin seilmesi gerekirse, acaba firma hangisini seer? Bu sorunun yant, seilecekiflletme bykl iinde gereklefltirilmesi beklenen retim miktarna baldr.Eer retim miktari Q1den daha kkse, firma en kk iflletme byklyleen dflk maliyete sahip olacaktr. Eer retim miktar Q1ve Q2 arasndaysa, ortabyklkte bir iflletme en az maliyetle retimini gereklefltirecektir. Q2 den dahabyk herhangi bir retim dzeyi iin en byk iflletme lei en az maliyetle re-timi salayacaktr. Dolaysyla, ATC3 erisi en etkin fabrika lsdr.

fiekil 6.4 sabit kabul edilen retim faktrnn her dzeyi iin farkl bir ATC e-risi izilmesi gerektiini gstermektedir. Mevcut teknolojiye gre tercih edilebile-cek sabit girdi dzeyi sonsuz saydaysa ATC erileri de sonsuz sayda olacaktr.Uzun dnemde tm maliyetler ve tm retim faktrleri deiflebildii iin, uzun d-nem deiflken maliyet ve uzun dnem toplam maliyet arasnda fark yoktur. Uzundnemde sadece uzun dnem ortalama maliyet vardr ve LRAC biiminde sembo-lize edilir.

157Uzun Dnem Mal iyetler

A M A 6

fiekil 6.4

Q1

kt

Birim

BaflnaMaliyet

A

B

Q2

ATC1 ATC2

ATC3C

Deiflen flletme Bykl ve MaliyetErilerinde Kaymalar: Grafikte ayr iflletmebyklne ait ksa dnem ATC erilerigsterilmektedir. Eer retim miktar Q1dendaha kkse, firma en kk iflletmebyklyle en dflk maliyete sahip ola-caktr. Eer retim miktar Q1 ve Q2arasndaysa, orta byklkte bir iflletme en azmaliyetle retimini gereklefltirecektir. Q2dendaha byk herhangi bir retim dzeyi iinen byk iflletme lei en az maliyetle retimisalayacaktr. Dolaysyla, ATC3erisi en etkin

fabrika lsdr.


20/26

Faktr fiyatlar ve teknoloji sabitken, uzun dnem ortalama maliyetler, tm re-tim faktrlerinin deiflmesi sonucunda her bir retim dzeyi iin minimum ortala-ma maliyetlerden oluflur. fiekil 6.5 te gsterildii gibi, uzun dnem maliyet erisiksa dnem maliyet erilerini kapsar ve ksa dnem maliyet erilerine sadece mi-nimum noktalarnda teettir.

fiekil 6.5 teki uzun dnem ortalama maliyet erisi (LRAC) de ksa dnem orta-lama maliyet erisi gibi U biimindedir. Ancak bu iki erinin U biiminde olmas-nn arkasnda yatan neden ayn deildir. Ksa dnem ortalama maliyet erisi, artanve azalan marjinal verimler kanunu nedeniyle U biimindedir. Buna karfln uzundnemde bu kanun geerli deildir. nk, uzun dnemde tm retim faktrlerideiflkendir. Azalan marjinal verimler kanununun geerli olabilmesi iin retimfaktrlerinden en az birinin sabit olmas gerekir. Uzun dnemde ortalama maliyeterisinin U biiminde olmasnn nedeni ise, firmalarn nce lee gre artan, da-ha sonra srasyla lee gre sabit ve azalan lek ekonomileriyle alflmalardr.

Maliyet Erilerindeki KaymalarBu blmde incelenen maliyet erileri, girdi fiyatlarnn ve teknolojinin sabit oldu-u varsaymlar altnda izilmifltir. Farkl girdi fiyatlar veya farkl teknoloji, farkl k-sa ve uzun dnem maliyetlerine neden olacaktr. Daha dflk girdi fiyatlarnda, be-lirli bir retim dzeyi iin katlanlan retim maliyeti dflecektir. Bu durumda mali-yet erisi btn halinde aflaya kayacaktr. Aksi durumda, daha yksek girdi fiyat-lar retim maliyetlerini artracak ve maliyet yukarya kayacaktr. Daha dflk girdi

fiyatlar gibi, teknolojik ilerlemeler de retim maliyetlerini azaltacaktr. Bunun ya-nnda, teknolojik ilerlemeler, lek ekonomileri blgelerinin uzunluunu ve LRACerisinin biimini de deifltirir. fiekil 6.6da teknolojik ilerlemenin minimum etkinlek noktas ve maliyet erisi zerindeki etkisi gsterilmektedir. Teknolojik iler-leme uzun dnem ortalama maliyet erisini LRAC1den LRAC2 ye aflaya kaydrr-ken, minimum etkin kt dzeyini de Q1den Q2ye artrmaktadr.

158 Uzun Dnem Mal iyetler

fiekil 6.5

Qm

kt

BirimBaflnaOrtalamaMaliyet

Qs

SRAC1SRAC2

SRAC3SRAC4

SRAC5SRAC6

SRAC7

LRAC

Uzun Dnem Maliyet Erisi: Faktrfiyatlar ve teknoloji sabitken,uzun dnem ortalama maliyetler,tm retim faktrlerinin deiflmesisonucunda her bir retim dzeyiiin minimum ortalamamaliyetlerden oluflur. fiekildegsterildii gibi, uzun dnemmaliyet erisi ksa dnem maliyet

erilerini kapsar ve ksa dnemmaliyet erilerine sadeceminimum noktalarnda teettir.


21/26

lkede ykselen refah seviyesi ve kadnlarn alflma yaflamna daha youn olarak katlmnedeniyle nmzdeki yllarda ocuk bezi talebinin artacan tahmin eden bir giriflimci,bu alana yatrm yapmak istemektedir. Yapt arafltrmalar sonucu ocuk bezi retimindebefl farkl retim teknolojisinin bulunduunu tespit etmifltir. Saatte 100 paket ocuk beziretiminde bu teknolojilerin gerektirdii iflgc ve sermaye miktarlar afladaki tablodagsterilmektedir.

Bu tabloya gre,a) flgc ve sermayenin saat baflna maliyeti 10 milyon TL ise maliyeti minimize eden enetkin retim teknolojisi olarak hangisi seilmelidir?

b) lkede yaflanan kriz srecinde yaplan devalasyon sonrasnda saat baflna sermaye ma-liyeti 50 milyon TLye ykselirken, iflgcnn saat baflna maliyeti sabit kalrsa en etkinretim teknolojisi olarak hangisinin seimi gerekir?

159Uzun Dnem Mal iyetler

fiekil 6.6

Q1kt

Birim

BaflnaOrtalamaMaliyet

Q2

LRAC2

LRAC1

Teknolojik lerlemenin Maliyet Erilerizerindeki Etkisi: Farkl girdi fiyatlarveya farkl teknoloji, farkl ksa veuzun dnem maliyetlerine nedenolacaktr. Daha dflk girdi

fiyatlarnda, belirli bir retim dzeyiiin katlanlan retim maliyetidflecektir. Bu durumda maliyet erisibtn halinde aflaya kayacaktr.Aksi durumda, daha yksek girdi

fiyatlar retim maliyetlerini artracakve maliyet yukarya kayacaktr.

SIRA S ZDE

Sermaye Miktar flgc MiktarTeknoloji (Makine Saati) (saat)

A 2 10

B 3 6

C 4 4

D 5 3

E 10 2

6


22/26

zetretim, firma ve retim faktrleri kavramlarn kul-

lanarak retim fonksiyonunu aklayabilmek

Her firma piyasaya sunaca mal ve hizmetleri re-

tebilmek iin bir takm maliyetlere katlanmak zo-

rundadr. Firma krn maksimize etmeye alflt

iin retimini en dflk maliyetle gereklefltirme

abas ierisindedir. Firmann retip, piyasaya sre-

cei rnn miktar, firmann katland maliyetler

ile rnn piyasadaki satfl fiyatna gre belirlenir.

Veri teknoloji erevesinde, bir rnn miktarnn

arttrlmas, girdilerin arttrlmasna baldr. Girdiler

ile elde edilen rnler arasndaki bu ballk iliflki-

si retim fonksiyonu ile zetlenmektedir.

retim srecinde kullanlan girdiler sabit ve deifl-

ken olmak zere iki grupta deerlendirilir. Sabitgirdiler, rn miktarndaki deiflme karflsnda be-

lirli bir sre iin miktar deiflmeyen girdilerdir. De-

iflken girdiler ise arzu edilen retim dzeyine g-

re miktar deiflen girdilerdir.

Ksa ve uzun dnem ayrmn yaparak ksa dnem-

de firmann retim davranfln aklayabilmek

Ksa dnem, retim faktrlerinden sadece bir tane-

sinin deifltirilmesine olanak tanyan sredir. De-

iflken girdi miktarnn arttrlmasna bal olarak

elde edilen ktya ise toplam fiziki rn denir.

Azalan verim yasas, dier retim faktrleri mikta-

r sabitken, bir retim faktrnn retimde kulla-

nlan miktarnn arttrlmas durumunda, her ilave

birimin salad rn miktarnn azaldn ifade

eden iliflkidir.

Marjinal fiziki rn, emek miktarndaki bir birimlik

deiflmenin toplam rn miktarnda meydana getir-

dii deiflim olarak tanmlanr. Marjinal fiziki rn,

emek veriminin nasl bir seyir izlediini gsterir.

Emein ortalama fiziki rn emek birimi baflna el-

de edilen rn miktardr. Genelde emek verimlilii

ile ortalama fiziki rn anlatlmak istenmektedir.

Uzun dnemde firmann retim olanaklarn tart-flarak firmann karar verme srecini aklayabilmek

Uzun dnemde kullanlan tm girdiler deifltirilebi-

lecei iin azalan verimler yasas ifllerliini yitirir.

retim lei deifltiinde, bunun rn miktar ze-

rindeki etkisine bakmak suretiyle lein verimi

belirlenebilir. lein verimiyle ilgili durumla

karfllafllr. Bunlar; lein sabit, artan ve azalan

verimleridir.

Bir retim faktr iin optimal girdi kullanm dze-

yi, girdinin marjinal fiziki rn deerinin girdi fiya-

tna eflit olduu seviyedir.

Veri bir girdi ve retim dzeyi iin, marjinal fiziki

rn greceli olarak yksek olan bir girdiyi ve/ve-

ya dierlerine kyasla fiyat dflk olan girdiyi daha

fazla kullanmak, maliyeti minimize etmek iin ge-

reklidir. Bu minimizasyonun gereklefltirilmesi op-

timal retim tekniinin seimini ifade eder. Firma,maliyetlerini minimize eden faktr bileflimini, her

bir girdinin marjinal fiziki rnn fiyatna oranla-

mak suretiyle belirleyecektir.

Firmann retim srecinde karfllaflt maliyetleri

aklayabilmek ve bunlarn seyrini grafik boyutun-

da aklayabilmek

Ekonomistler, maliyet kavramn muhasebecilerden

farkl tanmlamaktadrlar. Muhasebe hesaplarna

yanstlan maliyetler ak maliyetlerdir. rtk mali-

yetler gerekte deme yaplmayan, ancak bir alter-

natiften vazgeilmesi nedeniyle oluflan maliyetler-

dir. ktisatlar maliyet hesaplamalarna rtk mali-

yetleri de dahil ederler.

Ekonomistler ak ve rtk maliyetleri kullanarak

kr lerler. Oysa, krn genel muhasebe stan-

dartlaryla yaplan hesaplamasna rtk maliyetler

katlmaz.

Firmann ksa dnemdeki maliyetlerini tanmlaya-

bilmek ve bunlarn seyrini grafik boyutunda

aklayabilmek

Firmann retim miktar ile birlikte deiflen deifl-

ken maliyetleri ile retim miktar ile iliflkisi bulun-

mayan sabit maliyetlerinin toplam toplam maliyet-leri verir.

Firmann maliyet erileri fiziki rn erilerinin ters

dndrlmfl halidir.

Marjinal maliyet, firmann retimini bir birim deifl-

tirmesi nedeniyle toplam maliyette meydana gelen

deiflmedir. Firmann ortalama maliyet erileri ve

marjinal maliyet erisi optimal retim miktarnn

belirlenmesinde neme sahip erilerdir.

Firmann uzun dnemdeki maliyetlerini tanm-

layabilmek ve bunlarn seyrini grafik boyutunda

aklayabilmek

Maliyetler asndan uzun dnemi ksa dnemdenayran temel zellik, firmalarn herhangi bir sabitmaliyetinin olmamas, yani tm maliyetlerinin de-iflken olmasdr.

Faktr fiyatlar ve teknoloji sabitken, uzun dnemortalama maliyetler, tm retim faktrlerinin deifl-mesi sonucunda her bir retim dzeyi iin mini-mum ortalama maliyetlerden oluflur.

Farkl girdi fiyatlar veya farkl teknoloji, farkl ksave uzun dnem maliyetlerine neden olur. Daha d-flk girdi fiyatlarnda, belirli bir retim dzeyi iinkatlanlan retim maliyeti dfler ve maliyet erisibtn halinde aflaya kayar. Tersi durumda katla-

nlan retim maliyeti artaca iin maliyet erisi yu-karya doru yer deifltirir.

zet160

A M A

1

A M A

2

A M A 3

A M A

4

A M A

5

A M A

6


23/26

Kendimizi Snayalm1. nsan ihtiyalarn dolayl ya da dorudan karfllayacakmal ve hizmet retimini gereklefltiren veya bunlarn satfl

konusunda karar veren birim afladakilerden hangisidir?

a. Piyasa

b. Firma

c. Endstri

d. Emek

e. Sermaye

2. Emek miktarndaki bir birimlik deiflmenin toplam r-ne yapt katk afladakilerden hangisi ile adlandrlr?

a. Emein toplam fiziki rn

b. Emein ortalama fiziki rn

c. Emein marjinal fiziki rnd. Emek kullanm katsays

e. Emek tketim etkinlii

3. Emein toplam fiziki rn miktarnn (TPPL) maksi-mum olduu retim dzeyinde emein marjinal fiziki rn

miktar (MPPL) afladaki deerlerden hangisini alr?

a. MPPL maksimum deere ulaflr

b. MPPL negatif deer alr

c. MPPL artan bir seyir izler

d. MPPL ortalama fiziki rne (APPL) eflittir

e. MPPL sfra eflit olur

4. Emein ortalama fiziki rn (APPL) marjinal fiziki r-nne (MPPL) eflit olduunda, APPL erisinin konumu afla-

dakilerden hangisidir?

a. Sfrdr

b. Artandr

c. Maksimumdur

d. Azalandr

e. Negatiftir

5. Bir girdinin marjinal fiziki rn deeri girdi fiyatndan

byk ise, bu girdinin retim srecinde kullanlan mikta-

r ne flekilde deifltirilmelidir?

a. Azaltlmaldr

b. Arttrlmaldr

c. Sabit tutulmaldr

d. Baflka bir girdi ile deifltirilmelidir

e. Sabit girdi ile ikame edilmelidir

6. Ekonomik kr miktarnn () hesaplanmasnda afla-dakilerden hangisi kullanlabilir?

a. = TR (Ak Maliyetler + rtk Maliyetler)

b. = TR Ak Maliyetler

c. = TR (TC rtk Maliyetler)

d. = TR TC

e. = TR + (rtk Maliyetler Ak Maliyetler)

7. retim miktarna bal olmayan maliyetler afladaki-lerden hangisi ile adlandrlr?

a. Ak maliyet

b. rtk maliyet

c. Deiflken maliyet

d. Sabit maliyet

e. Marjinal maliyet

8. Deiflken maliyetler toplamnn retim miktarna b-lnmesi ile elde edilen maliyet kavram afladakilerden

hangisidir?

a. Marjinal maliyet

b. Ortalama toplam maliyet

c. Toplam maliyet

d. Ortalama sabit maliyet

e. Ortalama deiflken maliyet

9. Marjinal maliyet (MC) erisi, ortalama toplam maliyet(ATC) erisinin zerinde yer ald srece, ATC erisinin

eimi ile ilgili olarak afladaki deerlendirmelerden han-

gisi dorudur?

a. Artandr

b. Maksimumdur

c. Sfrdr

d. Azalandr

e. Minimumdur

10. Marjinal maliyet (MC) erisi ile ortalama deiflken ma-liyet (AVC) erisinin kesiflme noktalarnda afladaki iliflki-

lerden hangisi geerlidir?a. MC maksimumdur

b. MC Minimumdur

c. AVC minimumdur

d. AVC maksimumdur

e. MC sfra eflittir

Kendimizi Snayal m 161


24/26

Yaflamn inden - Baflvurabileceimiz Kaynaklar - Sra Sizde Yant Anahtar162

Yaflamn inden

Uygulanan Kavramlar:

Faktrler aras ikame, ortalama maliyet, frsat maliyeti

Bu geliflim sadece stanbulda yaflanmyor. Dnyann ne-

resine giderseniz gidin byk bir kente yaklafltnzda bi-

nalarn yksekliinin arttn grrsnz. Yksek binala-

rn infla edilmesi, retim srecinde topran sermaye ile

ikame edilmesine en gzel rneklerden bir tanesini olufl-

turur. Bu ikame genellikle arazi fiyatlarnn ok yksek ol-

duu byk kentlerde youn olarak yaflanmaktadr. Mev-cut arazilerin kt olduu ve bunlara olan talebin ykseldi-

i bir ortamda arazi fiyatlar hzla artmakta ve gittike yk-

selen binalar ortaya kmaya bafllamaktadr. Malezyann

baflkenti Kuala Lumpur, inin byk kentlerinden Shan-

gai ve stanbul dnyada arazi fiyatlarnn artfl asndan

nde gelen kentlerdir. rnein, Kuala Lumpurda binala-

rn ykseklii son on ylda yaklaflk yzde 10 orannda

artmfltr. Bugn iin 32 bin penceresi ve 452 metre yk-

seklii ile dnyann en yksek binas konumunda olan

Petronas Kuleleri hizmete girdiinde, flehre 360,000 m2lik

alan kazandrlmfltr.

Baflvurabileceimiz KaynaklarEren, E.(1997). Mikro ktisat. stanbul: Der, s.139-181.

fiahin, H.(1999). Mikro ktisat. Bursa: Ezgi, s.113-181.

Dinler, Z.(1999). Mikro Ekonomi. Bursa: Ezgi, s.112-180.

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar1. b Ayrntl bilgi iin retim konusuna baknz.

2. c Ayrntl bilgi iin Toplam, Ortalama ve Marjinal

Fiziki retim konusuna baknz.

3. e Ayrntl bilgi iin Toplam, Ortalama ve Marjinal

Fiziki retim konusuna baknz.

4. c Ayrntl bilgi iin Toplam, Ortalama ve Marjinal

Fiziki rn Erileri konusuna baknz.

5. b Ayrntl bilgi iin Faktr Bilefliminin Seimikonusuna baknz.

6. a Ayrntl bilgi iin Ekonomik Kr konusuna

baknz.

7. d Ayrntl bilgi iin Deiflken, Sabit ve Toplam

Maliyet konusuna baknz.

8. e Ayrntl bilgi iin Ortalama Toplam Maliyet,

Ortalama Deiflken Maliyet ve Marjinal Maliyet

konusuna baknz.

9. a Ayrntl bilgi iin Ortalama Toplam Maliyet,


konusuna baknz.10. c Ayrntl bilgi iin Ortalama Toplam Maliyet,


konusuna baknz.

Sra Sizde Yant AnahtarSra Sizde 1

alflanlar, yneticiler ve firma sahipleri arasndaki iliflki-

ler iktisatlarn alfltran-alflan sorunu adn verdikleri

kavrama iyi bir rnek teflkil eder. alfltran, bir iflin yapl-

mas iin birisini istihdam eden kifli ya da gruptur. alflan

ise bir ifli yapmak iin istihdam edilen kimsedir. flletme-

lerde iki tr alfltran-alflan sorunu yaflanabilir: Firma sa-

hipleri ile yneticiler arasnda ve yneticilerle alflanlar

arasnda. Yneticiler ifllerini korumak ve kariyerlerini yk-

seltmek amacyla iflverenin krn arttrma abas iine gi-

rerler. Ancak yneticiler firmann maliyetlerini arttran ve

dolaysyla krn azaltan baflka fleylere de ilgi duyabilirler.

rnein, yksek cret, uzun tatiller, ok sayda ifli alfl-

trmann prestiji ve kendisine tannan imtiyazlar (first-

class ile seyahat etmek, gzel manzaral byk ynetici

ofisi veya byk boyutlu ynetim masraflar gibi) kullan-

ma gibi konularda ynetici maliyetleri arttrc bir tavriinde olabilir. te yandan, yneticiler flirketin mal varl-


25/26

n (telefon, fotokopi cihazlar, bilgisayar ve otomobil gi-

bi) kendi kiflisel karlar iin kullanabilirler. Benzer nite-

likteki sorunlar alflanlarla yneticiler arasnda da yafla-

nr. alflanlar ifllerini korumak ve kariyerlerini ykselt-

mek amacyla yneticilerini tatmin etme abas iindedir-

ler. Ancak alflanlar da kr maksimizasyonu amacyla e-

liflen dier amalara sahip olabilirler. rnein, fazla alfl-

maktan kanmak, molalar uzatmak ve firmann mal var-

ln kiflisel amalarla kullanma gibi. Grld gibi bu

tr davranfllar firmann kr maksimizasyonu amac ile e-

liflen davranfllardr.

Sra Sizde 2

a.

b.

c. Bu sandvi dkkannda 3nc ifli retime dahil edil-

diinde azalan verim yasas ifllemeye bafllamaktadr.

d. Ortalama rn miktar marjinal rn miktarn takip

eder. Eer marjinal rn miktar ortalama rn mikta-rndan bykse (MPP>APP), ortalama rn miktar ar-

tar. Aksine, marjinal rn miktar ortalama rn mikta-

rndan kkse (MPP


26/26

Sra Sizde 5

a.

b.

Sra Sizde 6

Bu iflletme iin toplam maliyeti afladaki basit eflitlik yar-

dm ile hesaplayabiliriz

Toplam Maliyet = (Sermaye Saati x Saat Maliyeti) +

(flgc saati x Saat maliyeti)

Toplam Maliyet = (K x PK) + (L x PL)

Buna gre a ve b seenekleri iin maliyetleri oluflturursak

afladaki tabloyu hazrlayabiliriz:

Tablonun incelenmesinde grlecei gibi (a) seenei iin

uygun teknoloji C teknolojisidir. Devalasyondan sonra

sermaye fiyatnda meydana gelen artfl sonrasnda ise uy-

gun teknoloji olarak A teknolojisinin seimi gerekmektedir.

Sra Sizde Yant Anahtar164

retim TFC TVC TC AFC AVC ATC MC1 60 110 170 60 110 170 110

2 60 200 260 30 100 130 90

3 60 300 360 20 100 120 100

4 60 420 480 15 105 120 120

5 60 575 635 12 115 127 155

0 150

MC,

ATC

retim Miktar

90

130

170

210

2 3 4 5 6

ATC

MC

0 150

AVC,

ATC

retim Miktar

90

130

170

210

2 3 4 5 6

ATC

AVC

0 10

TC,T

VC,

TFC

retim Miktar

150300

450

600

750

2 3 4 5 6

TC

TVC

TFC

PL = 10 ve PL = 10 veTeknoloji Sermaye flgc PK = 10 iken PK = 50 iken

Maliyet Maliyet

A 2 10 120 200

B 3 6 90 210

C 4 4 80 240

D 6 3 90 330E 10 2 120 520

Documents

İktisada Giriş unite06