İKTİSAT MALİYE 1

8/14/2019 KTSAT MALYE 1

1/160

KTSAT-MALYESORU 1 Tam rekabeti bir firma monopolcu bir firma olursa fiyat, retim miktar,tketici ve retici fazlasndaki deimeleri ekil yardmyla gsteriniz.

SORU 2 Ricardocu denklik nedir?

SORU 3 Senyoraj geliri nedir? ekil yardmyla aklaynz. Uzun dnemde bteaklarn senyoraj geliriyle finanse etmek mmkn mdr?

SORU 4 Tam rekabet ve monopol piyasasnn karlatrlmas ?

SORU 5 Marshall Lerner koulu, devalasyon ve d ticarette kk lke avantajnedir?

SORU 6 Aadaki terimleri aklaynz.a)Gayri safi kalknmab)Muhafaza fiyatc)Talebin apraz esnekliid)Euro dolar piyasas

SORU 7 Kayt d ekonomi kavramn aklaynz?Kayt d ekonominin ortaya kma nedenleri ve kayt d ekonominin llmesiyntemlerini anlatnz.

SORU 8 Enflasyon hedeflemesi kavramn aklaynz?Enflasyon hedeflemesinin n koullarn, avantajlarn ve dezavantajlarn anlatnz?

SORU 9 Sweezy moelini (dirsekli talep erisi) ekil yardmyla aklaynz?

SORU 10 Ekonomi bilginize dayanarak aadaki kavramlar aklaynz :a- Okun yasasb- ktisadi honutsuzluk endeksic- Pareto optimumud- Faiz arbitraj

e- Talebin apraz esneklii

SORU 11 Gelirin yeniden dalm (ikincil datm) nedir? Gelirin yeniden dalm iinne gibi politikalar izlenir?

SORU 12 Depresyonla mcadelede kamu harcamalar ve vergi politikalarnkarlatrmal olarak anlatnz?

SORU 13 D borlanma ne zaman yaplr? ekilleri nelerdir?

SORU 14 Otomatik stabilizatrleri anlatnz.


2/160

SORU 15 Bte esneklii nedir? Son yllarda lkemizin bte esnekliinin azaldynndeki grler neye dayanr?

SORU 16 Aadaki terimleri aklaynz.Telafi edici bte

TahkimVergi harcamasAyrma kuram

SORU 17 Vergilenebilir kapasite nedir, nelerden etkilenir ?

SORU 18 Maliye bilginize gre aadaki kavramlar aklaynz.a- Verginin Reddib- Verginin ikame etkisic- Laffer erisid- Varginin amortisman

e- Konsolide bte

SORU 19 Philips erisini grafik yardmyla aklaynz?

SORU 20 Currency board (para kurulu) ve Free floating (serbest fiyatlandrma) 'iaklaynz?

SORU 21 Consumption(Tketimin) (C)'in Milli Gelir (Y) zerindeki etkisiniaklaynz?

SORU 22 Crowding Out'u aklaynz?

SORU 23 Devlet bor stokunun sermaye piyasas zerindeki etkilerini aklaynz?

SORU 24 Btede genellik ne demektir.? Bu konuda Trkiye'deki eksiklikleri belirtiniz?

SORU 25 Vergiden kanma'y aklaynz?

SORU 26 Aadaki kavramlar aklaynz.a- Kara parab- Konsolide bte a

c- Telafi edici bted- Maliyet enflasyonu

SORU 27 Btenin denetlenmesini aklayn?

SORU 28 Vergi borcunu sona erdiren nedenler nelerdir aklaynz?

SORU 29 Stagflasyonla mcadelede maliye politikasnn roln aklayn?

SORU 30 Aadaki kavramlar aklayn?a- Konversiyon

b- Katma btec- Verile emri


3/160

d- Tersine artan oranllke- stisna

SORU 31 Tarife d aralar nelerdir? Aklayn. thalat kotalar ile gmrk tarifelerinikarlatrnz.

SORU 32 Bilano a nedir? demeler bilanosunu bir tablo halinde yaznz Otonomve denkletirici politikalar aklayn?

SORU 33 Aadaki kavramlar aklayn?a- Pareto optimumub- demeler bilanosuc- Likidite tuzad- Talebin gelir esneklii

SORU 34 Monopollerin sakncalarn, ekil yardm ile aklaynz.

SORU 35 Tam rekabet ve monopoll rekabet piyasalarnn zellikleri nelerdir. Uzundnemde tam rekabet ile monopoll rekabet arasndaki farklar nelerdir?

SORU 36 GSMHyi oluturan kalemleri aklaynz.

SORU 37 demeler Bilanosunu oluturan kalemleri alt alta sralaynz.

SORU 38 Kasm ve ubat Krizlerinin k sebeplerini sralaynz .

SORU 39 Aadakileri ksaca tanmlaynza) Piyasa Fiyat Faktr Fiyatb) Gelir-harcama gecikmesi(Robertson gecikmesi)c) Sendikasyon Kredisid) Milli Hasla Sosyal Hasla

SORU 40 Dolayl vergilerin gelir ve kaynak dalm zerindeki etkileri nelerdir?

SORU 41 Btesi srekli ak veren, enflasyon ve isizlik oran yksek olan bir lkedebte an kapatmak iin bavurulabilecek kaynaklar nelerdir?

SORU 42 a)Verginin gelir ve ikame etkileri?b)Denk bte?c)Faiz d fazla?d)Yatrm carileri

SORU 43 Katma Bte, zerk ve zel bteyi ana hatlaryla anlatnz?

SORU 44 Vergi idaresince verilen vergi ceza eitlerini anlatn ve ceza tutarlarnbelirtiniz?SORU 45 Para politikas nedir? Aralar nelerdir? Enflasyonla ve deflasyonlamcadelede para politikasnn etkinlii nasldr?


4/160

SORU 46 deme gcne gore vergilendirme aralar nelerdir? Trkiyede uygulannanlatnz?

SORU 47 Maliye politika araclarn anlatnz? Uygulamadaki engellerden ve deaksaklklardan bahsediniz?

SORU 48 Aadaki kavramlar aklaynz?

a-Dk malb-lee gre azalan getiric-retimde dsallkd-Okun yasase-Beklentilere gore geniletilmis Phillips erisi

SORU 49 Yatrm faiz esneklii sfr, para talebi faiz esneklii sonsuz iken kamuharcamalrdaki artn etkisini IS-LM modelinde inceleyiniz?

SORU 50 Tam rekabeti bir firmann kapatma noktasn ekil yardm ile gsteriniz.

SORU 51 Bte ann azalmasnn toplam talep-arza etkisin ekil yardmylaaklayn.

SORU 52 Para arzndaki artn faizler zerinde etkisini, beklenen enflasyon ve geliretkisinin (likidite) ikame etkisini bastrd durumu tartnz?

SORU 53 Heteredoks ve Ortodoks poltikalar anlatnz.

SORU 54 Cournot dengesini aklaynz.

SORU 55 Helsinki srecinden sonra Trkiye AB ilikileri.

SORU 56 Tam Rekabette zarar ve ar kar elde eden firmann durumunu ekilleaklaynz.

SORU 57 Keynesyen modelde oaltan mekanizmasnn anafikrini saysal bir ernekleaklaynz.

SORU 58 Para politikasnn aralar ve amalarn aklaynz.

SORU 59 sizlik eitleri nelerdir? Ekonmide tam istihdam hedefine ulamak niinnemlidir?

SORU 60 Kamu borlarnn srdrlebilirliini tartnz.

SORU 61 IMF'nin amalar nelerdir?

SORU 62 Verimli-Verimsiz giderler ayrm yapp, kamu gelirleri asndan nemini

aklaynz.


5/160

SORU 63 Btenin akl ve anlalrl ilkesini aklaynz.

SORU 64 Enflasyonunu gelir dalm zerindeki etkileri nelerdir.

SORU 65 Muhasebenin temel kavramlarn yaznz. Dnemsellik

kavramn aklaynz.

SORU 66 Envanter kavramn aklaynz.

SORU 67 sizlik eitlerini yaznz.

SORU 68 retim faktrlerini yaznz.

SORU 69 Para politikas aralarn yaznz.

SORU 70 Azgelimi lkelerde iktisadi kalknma hzn snrlayan konular yaznz.

SORU 71 Enflasyonla mcadele stratejilerini yaznz.

SORU 72 Maliye politikasnn amalarn yaznz.

SORU 73 Vergi lkelerini yaznz.

SORU 74 Aadaki kavramlar aklaynz.a) Verginin kanuniliib) Program btec) Vergiden kanma

SORU 75 Veraset ve intikal vergisinin lehinde ve aleyhindekigrler nelerdir?

SORU 76 Enflasyonla mcadelede gdlen amalar nelerdir, bu amalarngerekletirilmesinde vergi politikasndan nasl yararlanlr?

SORU 77 KDVnin konusunu ve mkellefini belirterek, sz konusu vergiyi, vergideadalet ilkesi ynnden deerlendiriniz.

SORU 78 Makro ekonomik ama ve aralar nelerdir ve aralarndaki elikilerianlatnz.

SORU 79 Vergilemede beyan esasnn nemi nedir?

SORU 80 Devlet Borlarnn konsolidasyonunu aklaynz.

SORU 81 Btenin yasama organnca denetimini aklaynz.

SORU 82 Devlet borlanmasnn gelir dalm zerindeki etkilerini eitli ynlerdeninceleyiniz.


6/160

SORU 83 GSMHdan harcanabilir gelire ulamak amacyla indirilecek kalemlernelerdir, aklaynz ?

SORU 84 Aagdaki kavramlar aklaynza)Nominal dviz kuru, reel dviz kuru

b)Hzlandranc)Senyoraj kar, enflasyon vergisi

SORU 85 Serbest piyasa ekonomisinde,a)retim faktrleri fiyatlar nasl oluur ?b)retim faktrlerine ynelik talep artnn ve retim faktrleri talep erisinin negatifeimli olmasnn nedenleri nelerdir ?c)retim faktrleri arznn artmas nasl olur, faktr arz erisinin pozitif eimliolmasnn nedenlerinelerdir ?SORU 86 .Keynesci ve Monetarist grlere gre;

a)Para arzndaki deiikliklerin nominal gelirzerindeki etkisini,b)Para arz ve talebindeki deiikliklerinngrlebilirliini,c)ktisadi politikann oluturulmasn karlatrmalolarak aklaynz.

EVDE BAKSORU 87 Depresyon dnemlerinde olmas gereken kamu harcamapolitikas nedir?SORU 88 Az gelimi lkelerde d ticaretin iktisadi kalknmann finansmanndakiroln aklaynz.SORU 89 a) enflasyonist ortamda bolanma politikasnn baars neye bal ve nasl

olmal?b) gelir dalmn belirleyen unsurlar srala ve ksaca aklaynz.

SORU 90 Aadakileri tanmlaynz.

a)Tam mkellef-dar mkellef

b)Fonsiyonel gelir dalm

c)Egzersiz-jestiyon usul

d)Milli bte kuram

e)Vergi tarifesi-vergi matrah

f)Resen tarh

SORU 91 Tam rekabetten monopole gemenin sakncalarn aklaynz.SORU 92 D ticare politikas nedir?aralar ve amalarn yaznz.Amalarndanhangisi az gelimi lkelerde nemildir.

SORU 93 Tam rekabet piyasasnda tek fiyatn sonular nelerdir?


7/160

SORU 94 Devalasyonun d demeler dengesi dndaki ekonomik etkileri nelerdir?

SORU 95 Aadaki kavramlar aklaynz.

a) Risk sermayesib) Forward piyasasc) Talebin gelir esnekiliid) Ak piyasa ilemlerie) oklu kur sistemini ksaca aklaynz.

SORU 96 Keynezyen ve Monetarist grlere gre toplam talebi etkileyen faktrlernelerdir? Her iki grn ortak ve farkl yanlarn aklaynz.

SORU 97 Keynezyen ve Monetarist grlere gre, kamu harcamalarndaki bir artn

ekonomik etkileri nelrdir?

SORU 98 Trk genel bte sistemiyle ilgili olarak;

a) Bte giderlerinin tahmin edilmesi ve yaplmas srecini ksaca aklaynz.

b) Bte ile verilen deneklerin yetmemesi halinde btenin uygulanmas aamasndayaplan ilemleri ksaca belirtiniz.

c) Trkiyede gider btelerinin srekli olarak almasnn (balang denekleri ilegereklemeler arasndaki sapmalarn) nedenleri konusundaki grnnzaklaynz

SORU 99 Mali, iktisadi,sosyal ve idari vergileme ilkelerini saynz. Kresellemenin,devletlerin vergileme kapasitesinde yaratt sorunlar ile vergileme ilkelerine etkisiniaklaynz.

SORU 100 Maliye politikasnn amalar arasndaki uyumsuzluklar ksacaaklaynz.

SORU 101 Maliye politikas arac olarak;

a) Borlanmann fonksiyonunu belirtiniz.

b) Borlanma stratejisini etkileyen unsurlar ( vade, faiz oran, i-d bor tercihi,tercihte rol oynayan unsurlar asndan) Trkiyenin izledii borlanma politikasn dagz nne alarak belirtiniz

SORU 102 Vergi istisnas, kamu iktisadi kuruluu, hazine a, vergi sorumlusu, Tobinvergisi, para kurulu (currency board), srnen pariteler (crawling peg), konsolidebte, dalgal borlar ve Marshall' n gelir dalm kuram kavramlarn ksacaaklaynz.


8/160

SORU 103 zelletirmelerin iktisadi ve mali amalarn saynz. Trkiyedekizelletirme giriimlerinin etkinliini bu amalar dorultusunda deerlendirerekmevcut sorunlar belirtiniz.

SORU 104 Aadaki kavramlar aklaynz:

a)King Kanunu

b)arpan-Hzlandran

c)Deer Paradoksu

d)Likidite Tuza

SORU 105 Klasiklerin emek piyasas ve istihdam hakknda grlerini anlatn.

SORU 106 Otonom ve uyarlm tketimi ekil yardm ile anlatnz.

SORU 107 Monopoln etkinlik ve kaynak dalm zerindeki etkileri nelerdir?

SORU 108 Aadaki kavramlar aklaynz.

a)Vergi Amortisman

b)Vergi muafiyetic)Konsolide Bte

d)Konversiyon

e)Bte arpan

f)Katma bte

g)Mcbir sebepler nelerdir?

SORU 109 Kamu harcamalarndaki artla ilgili olarak Wagner ve Peacock-Wisemanngrlerini aklaynz.

SORU 110 Parafiskal geliri tanmlaynz.

SORU 111 Piyasa Aksakl ve Hkmet Aksakl nedir? Karlatrnz.SORU 112 Kamusal mallarn genel denge modeli iinde optimal miktarlarSamuelsonn zmne gre nasl belirlenir?

SORU 113 Hazinenin Merkez Bankasndan borlanmasn ksaca aklaynz. Bu tr birborlanma ne tr sorunlar yaratr? Son yaplan dzenlemeler hangi yndedir?


9/160

SORU 114 Devlet btesinin denetim trlerini ve bte srecinin deiik aamalarndaortaya kan denetim faaliyetlerini yaznz.

SORU 115 Dolayl ve dolaysz vergileri ekonomik etkinlik asndan deerlendiriniz.

Trkiyedeki uygulama hangi yndedir?

SORU 116 a) Fiyat deiikliklerinde (art / eksili) genellikle neden gelir etkisi ikameetkisinden daha kk olur?

b) Teknolojik olanaklar ile retim olanaklar erisi snr naslizilebilir.Bu eri neden negatiftir ve ibkeydir aklaynz.

SORU 117 Fiyat farllatrmas yaplabilen bir monopoln iki piyasa iin retimdenklemi:

Q1 = 500 5P1Q2 = 300 2P2

Monopol iin maliyet denklemi :C = 2980 + 14Q + 0,05Q ve Q = Q1 + Q2

Monopol iini)Optimal arz miktarii)Her iki piyasa iin fiyatlariii)Toplam retim miktar, toplam maliyet (TC) ve toplam kr bulunuz.

SORU 118 Parann miktar teoremine gre; para arz %8 arttrlrsa,

a.Fiyatlar genel dzeyi hangi ynde, nasl deiir, neden?

b.Ayn anda parann dolam hz da %24 drlrse ne olur, neden?

c.stihdam dzeyi artarsa nasl bir etki ortaya kar

SORU 119 ubat 2001e kadar olan ekonomik program ile ubat 2001den sonrakiekonomik program aralar, amalar ve ileyii bakmndan mukayese ediniz.

SORU 120 Otomatik stabilizatrler nelerdir?

SORU 121 Tam rekabet piyasasnn zellikleri nelerdir?

SORU 122 Milli gelir nedir? Hesaplama yntemlerini yaznz?

SORU 123 Kronik enflasyonun geerli olduu ve sermaye hareketliliinin tam

olduu bir ekonomide, kamu harcamalarnn i borlanma ve para arz ederek finansetme olasal da var ise,


10/160

a)Kamu harcamalarnn borlanma yoluyla finanse edildii durumu,b) Kamu harcamalarnn para arz ederek finanse edildii durumunu,finansal piyasalar zerindeki etkisini aklaynz

SORU 124 Neo-klasik analizde enflasyon oran ile faiz oran arasndaki ilikiyideerlendiriniz.

SORU 125 Dviz kuru sistemleri nelerdir. Sermaye hareketliinin tam olduu bir lkededviz kurunun bir pa (anchor) olarak kullanlmasnn sonularn Mundell-Flemingmodeli erevesinde deerlendiriniz.

SORU 126 Baz iktisatlarn gelimekte olan lkelerin izledikleri ihracata ynelikbyme modeli tercihlerini, fakirletirici byme olarak nitelendirmenin nedenlerinelerdir? Bu tezi ortaya atan ktisatlarn grlerini kullanarak tartnz.

SORU 127 Trkiyede yurtii havayolu tamacl hangi piyasa tr iin bir rnektir.Bu piyasada yer alan firmann ksa dnem dengesini ekil yardm ile aklaynz.

SORU 128 Fiyat endeksi ne demektir? Makro ktisat politikalar belirlenirken hangifiyat endeksleri kullanlmaktadr? Sralayarak aklaynz.

SORU129 Gayri Safi Milli Hasla (GSMH) ile Gayri Safi Yurtii Hasla (GSYH)arasndaki farkll aklaynz. Bu iki milli gelirin birbirinden ok farkl olmasnnnedenleri neler olabilir? Aklaynz

SORU 130 Bankaclk Dzenleme ve Denetleme (BDDK) ile Sermaye Piyasas

Kurulunun (SPK) grevlerini ve yetkilerini dnerek, bu iki kurumun finansal sistemzerindeki denetleme ilevinin nemini aklaynz.

SORU 131 Kamu giderlerinin fonksiyonel ayrmn aklaynz. Kamu hizmetleri vegiderlerinin planlanmas bakmndan nemini tartnz.

SORU 132 Enflasyonla mcadele asndan, arz artrc kamu giderlerinin nitelikleriniinceleyiniz, gnmzdeki geerliliini ve nemini tartnz.

SORU 133 Kurumlar vergisi kanununa gre rtl sermaye ve rtl kazanuygulamalar ne demektir? Koullarn belirtiniz ve uygulanabilirliini inceleyiniz

SORU 134 KDV de yer alan indirim sisteminin ; gerek KDV ve gerekse gelir vergisi ilekurumlar vergisi asndan oto kontrol zelliini tartnz.

SORU 135 Btede genellik ilkesini aklaynz ve gnmzde bte uygulamasasndan nemini tartnz.

SORU 136 Btenin uygulanmas bakmndan, kamu giderlerinin idari aamadadenetimini aklaynz ve etkinlik asndan nemini tartnz.

SORU 137 Bor ykn aklaynz, bor yknn yaayan ve gelecek kuaklarasndan olabilecek etkilerini tartnz.


11/160

SORU 138 Aadaki Kavramlar Aklaynz.a)Lorenz Erisib)Mali Srklenmec)demeler Bilanosu

SORU 139 Talep esnekliiyle ilgili aadaki sorular cevaplaynz.a)Talep esneklii nedir.b)Talep esnekliini etkileyen faktrler nelerdir.c)Talep esnekliinin yansma zerindeki etkilerini anlatnz.

SORU 140 Dviz kurunu tanmla, dalgal kur sistemini ve sakncalarn anlat.

SORU 141 Tam rekabet piyasasnda ksa dnem kar maksimizasyonunu, toplam vemarjinal egriler yardmyla ayr ayr ackla.

SORU 142 Dirsekli talep egrisini anlat.

SORU 143 Asagdakileri tanmlaynz.a)Gizli maliyet-frsat maliyetib)Ky bankaclgc) retimde dsallk ve negatif dssal ekonomiler

SORU 144 Kara para aklama yntemleri nelerdir?

SORU 145 Emisyon hangi ller ierisinde gvenilir bir kamu geliridir?

SORU 146 ahsi gelir vergisinin, gelir daglm zerindeki etkileri nelerdir?

SORU 147 Kamu giderlerinin carpan ve hzlandran etkilerini anlatn.

SORU 148 Btcede giderlerin denetimi hangi yollarla yaplmaktadr?

SORU 149 Aadaki kavramlar aklaynz..a) Verginin amortismanb) Wagner kanunuc) ifte vergid) Parafiskal gelirler

SORU 150 Borlanmann bte zerindeki etkilerini yaznz.

SORU 151 Hazinenin modern fonksiyonlarn yazarak bononun gelir yaratma etkisinianlatnz.

SORU 152Vergi yk, Gayri safi vergi yk, safi vergi yk kavramlarn aklaynz.

SORU 153 Devletin i veya d borlanmaya gitmesinin nedenleri NELERDR?

SORU 154 A) Tahakkuk zaman am , tahsil zaman am

B) zerk bte, verginin tarafszlC) Vergilendirilebilir kapasite


12/160

D) Konsolidasyon ve konversiyon nedir

SORU 155 Marshal_Lerner teorisi ve devalasyon nedir?

SORU 156 Mundel-Fleming (IS_LM) de maiye ve para politikas NEDR?

SORU 157 Mastrich sonras sreci anlatnz.

SORU 158 Gelir etkisi-ikame etkisi ve giffen paradoksunu ekille anlatnz.

SORU 159 A) oligopolB)Politika karmasC)ForfaitingD) Arbitraj kavramlarn tanmlaynz.

SORU 160 Tam rekabette uzun dnem endstri dengesini anlatnz.

SORU 161 D ticaret politikas aralar nelerdir.

SORU 162 Verginin yansmasn anlatnz.

SORU 163 Kaydi para nedir Maliye politikasndan nasl etkilenir

SORU 164 Ricardonun blm teorisini anlatnz?

SORU 165 Para politikas aralar nelerdir ?

SORU 166 Para politikas aralar nelerdir ?

SORU 167 Tam rekabet piyasasnn zellikleri nelerdir? Eksik rekabet piyasalarnnisimlerini yazn.

SORU 168 Reel GSYH nedir, nasl hesaplanr.?

SORU 169 Aadaki kavramlar aklayn.a)Dolarizasyonb)LAffer Erisi

c)Revalasyond)Talep Fonksiyonue)King Kanunu

SORU 170 Gelirin unsurlar nedir ?

SORU 171 Kurumlar vergisinin mkellefleri, konusu, beyanname verilme zaman veverginin denme zamann aklaynz.SORU 172 Btenin ilkeleri nelerdir?

SORU 173 Bte a , temel bte a, tam istihdam bte a, devresel bte a

kavramlarn aklaynz ve bte aklaryla ilgili iyimser Ricardocu yaklamanlatnz.


13/160

SORU 174 Ekonomide iki finansal varlk olsun. Para ve Bono. Parann beklenen getirisisfr, bononun beklenen getirisi pozitif veya negatif olabilmektedir. Bu durumdabireylerin hangi koullarda portfylerinde para bulunduracaklarn aklaynz.

SORU 175 Merkez Bankas gelecekte dk enflasyon politikas uygulayacanbugnden aklyor. Karar birimlerinin otoritelere gveni tam. Eer gelecekte MerkezBankas bu politikaya uymaz ise enflasyon, reel cretler ve istihdam nasl etkilenecektir?Tartnz.

SORU 176 80'li ve 90'l yllarda Trkiye'de kredi faiz oranlarnn yksek dzeydeseyretmesi kredi kullanmlarn ve yatrmlar nasl etkilemitir anlatnz.

SORU 177 Enflasyon ile Senyoraj gelirleri arasndaki ilikiyi ekil yardmylaaklaynz. Bte aklarn uzun dnemde senyoraj gelirleri ile finanse etmekmmknmdr? Aklaynz.

SORU 178 A) Nominal pa (apa/ Anchor) ne demektir? Nominal pa olarakbelirlenebilecek balca deikenleri aklaynz.B) 2000-2001 yllarnda krizden sonra terkedilen ekonomik istikrar programnn pasnedir? Aklaynz.C) Bugn uygulanan ekonomik istikrar programnda hangi deiken pa olarakbelirlenmitir anlatnz.

SORU 179 Bir firma fiyatn arttrnca haslat azalyor. Nasl bir politika izlemeli?

SORU 180 retim faktrlerinin marjinal verimlilii ve lee gre getiri kavramlarnnaklanmas ve aralarndaki ilikinin deerlendirilmesi.

SORU 181 Parann fonksiyonlar ve bu konudaki farkl grlerin genelmakroekonomik dengeyle ilgili sonular.

SORU 182 Bireysel talep erisi ile toplam talep erisinin farklar.

SORU 183 Kresellemenin kltrel, ekonomik ve siyasi etkilerini lkemiz rneindetartnz.

SORU 184 Son yllardaki gelimeler nda BM'nin geleceini tartnz.

SORU 185 a) Blgeleraras eitsizliklerin nedenleri

b) istihdam nitelii ve nicelii.

SORU 186 Reel milli gelir, cari mili gelir, senyoraj ve enflasyonu tanmla. Enflasyonistbir ortamda senyoraj ve mili gelir arasndaki iliki, iktisadi bymeye etkisi nedir?SORU 187 Avrupa'nn EURO para birimini kullanmaya balamasnn Trkiyeekonomisi zerine etkileri nelerdir?

SORU 188 Btenin genellii ilkesi nedir?


14/160

SORU 189 Kamusal mal nedir? zellikleri nelerdir?

SORU 190 Safi art ve kaynak teorisi nedir?

SORU 191 Ynetimin fonksiyonlar nelerdir?

SORU 192 Alacak devir hznn yksek olmas ne anlama gelir?

SORU 193 Likidite oranlar

SORU 194 Verginin alnd kaynaklara gre snflandrmasn yapnz.Gelir vekurumlar vergisini mkellef ve oran asndan karlatrnz.

SORU 195 Vergi asln ve vergi cezasn sona erdiren sebepleri yaznz. Tarhiyat ncesiuzlamay anlatnz.

SORU 196 Bte uygulama sonucunda yaplan denetimi anlatnz.

SORU 197 Maliye politikasnn etkinliini phillips erisine gre anlatnz.

SORU 198 Aadaki kavramlar aklaynz.a)retici artb)Pareto optimumuc) karlanm faiz paritesid) yatrm isel olmas

SORU 199 retimin en dk maliyetle gerekletirilmesini ekil yardmyla anlatnz vegenileme yolunu tanmlaynz.

SORU 200 Para talebinin azald, yani ayn gelir ve faiz dzeyinde elde tutulmakistenen para miktarnn azald durumda,a)Keynesin yatay arz erisine gre fiyat ve kt nasl etkilenir?b)Klasiklerin dncelerine gre fiyat ve kt nasl etkilenir?

SORU 201 Pigou etkisi ne demektir?

SORU 202 Keynesyen dnceye gre ktisat politikas ile fiyatlar artrmadan kty

artrmak mmkn mdr? Neden?ekil yardm ile anlatnz.

SORU 203 a)dn verilebilir fonlar teorisini anlatnz.b)Para arznn isellii ve dsalln anlatnz.

SORU 204 Gmrk Birliinin ticaret yaratc ve ticaret saptrc etkilerini anlatnz.

SORU 205 Para arpan nedir?

SORU 206 Trkiye ile ilgili aadaki klar yaklak rakam ve yaklak oranlarlacevaplandrnz

a.)hracat ne kadardr


15/160

b.)D Ticaret hacmi ve GSMH ne kadardr

c.)hracatn sektrel dalm nasldr

d.)D Ticaret haddi ne demektir ve Trkiyenin durumu

e.)Son yllarda d ticaret haddinin yn nasldr.

SORU 207 Getiri erisi nedir? eklini izerek biimini ve eimini belirleyen faktrleridilerseniz bir ernek de vererek anlatnz.

SORU 208 Klasik Miktar Kuramnn Cambridge Yaklamnda

a.)Para miktar yar yarya azaltlrsa milli gelir nasl etkileniz ekille anlatnz.

b.)Kapsanmam Faiz Haddi Paritesi ve kapsanm faiz haddi paritesi nedir.Kapal

ekonomi iin risk priminin etkili olup olmadn ve bu pariteleri deerlendiriniz

SORU 209 Uluslar aras ktisattaki Satnalma Gc Paritesi kavramn aklaynz.

SORU 210 MBnin temel amac nedir? Bu ama iin mevcut durumda temel olarakhangi para politikas rejimi uygulanyor? Bu politikann n koullar nelerdir?

SORU 211 zel tertip i borlanma senetleri

SORU 212 Program Kredisi

SORU 213 Gelir ve harcama politikalarnn verimlilik zerine etkilerini tartnz.

SORU 214 Vergi yetkisinin snrlanmasn AB erevesinde ve anayasa hkmlerini bazalarak tartnz.

SORU 215 ifte vergileme nedir?

SORU 216 Erdemli mal nedir?

SORU 217 Mali anestezi, asimetrik enformasyon,oylama paradoksu kavramlarnaklaynz.

SORU 218 Dnya ticaretine yn veren uluslararas kurum ve kurulularnelerdir?Kresellemeyle bu kurum ve kurulularn rolleri nasl deimitir anlatnz.

SORU 219 Dnya ticareti iinde gelimi ve gelimekte olan lkelerin paylarndanbahsediniz.Dnya ticaretindeki mevcut trendlerden bahsederek,gelecee yneliktahminlerinizi anlatnz.

SORU 220 l acmaz nedir aciklayiniz. Turkiye neden sabit kur-para politikasi-serbest

sermaye hareketleri politikasindan serbest kur-para politikasi-serbest sermaye


16/160

hareketleri politikasina gecmistir. Son yillardaki Turkiye ekonomisini de goz onundebulundurarak degerlendiriniz.

SORU 221 Devletler bazen fazla terim urunlerini denize dokerler ya da yakarlar.Turkiye fazla findigi denize dokerse ureticilerin olumlu etkilenecegi dusunulmektedir.

Bu sav ileri surulurken findigin arz ve talep esneklikleri icin ne gibi varsayimlaryapilmistir. Boyle bir durumda findik ureticilerinin gelirleri nasil etkilenir? Ayricahukumet taban fiyat belirlerse ureticilerin gelirleri nasil etkilenir? Aciklayiniz.

SORU 228 Dolayli ve dolaysiz vergi nedir? Ulkemizde vergiler icerisinde hangisi dahafazladir ve bunun ekonomiye etkileri nedir?

SORU 229 Enflasyonist bir ekonomi nin ozellikleri nelerdir? Bu ekonomide devlet nasilbir maliye politikasi izlemelidir ve kullanacagi maliye politikasi araclari neler olacaktir?Aciklayiniz.

SORU 230 Keynesyen ve Monetarist okullarn parann dolanm hz hakkndakigrlerini ve teoriden kan politika sonularn aklaynz ?

SORU 231 Bir ekonomide byme hznn artrlmas iin maliye politikas m yoksapara politikas m uygulanmaldr ? Gerekelerini aklaynz ?

SORU 232 "D ticaret birbirine e lkeler arasnda ve karlatrmal stnlkleriiermeyen mallarla yaplmaktadr" bu gre katlyormusunuz ? Gerekeleriniziyaznz ? Eer cevabnz "evet" ise bu teorinin adn yazp bir rnek ile aklaynz ?

SORU 1 Tam rekabeti bir firma monopolcu bir firma olursa fiyat, retim miktar,tketici ve retici fazlasndaki deimeleri ekil yardmyla gsteriniz.

Tekel, yakn ikamesi bulunmayan bir mal veya hizmetin tek satcsnn bulunmas durumuna

ve bu tek satcya verilen addr. Belirli bir maln bir tek satcsnn olmas durumu, tamrekabetteki endstri kavramna benzetilebilir. Endstri, tam rekabet artlarnda ayn malreten btn firmalarn toplamna verilen isimdir. Endstri iindeki her firma ayr bir karar

birimidir. Firma endstri arznn ve piyasa talebinin belirledii fiyat seviyesini veri olarakkabul eder ve kendisine en yksek kar salayacak retim hacmini tespit eder. Tekelde ise ayrayr firmalar yerine bir tek firma sz konusudur. Tam rekabette firmalarn kar karya olduu

piyasa talep erisi, tekelde bu tek firmann kar karya kald talep erisidir. Dolaysyla tekfirma, tam rekabet piyasasndaki tek firma gibi, fiyat veri olarak kabul etmek zorundadeildir. Tekelci firmann kararlar maln piyasa fiyatn etkilemektedir. Baka bir deyilefiyat belirleyen, tek firmann arz ile piyasa talebi ya da toplam taleptir. Tekelci firmannkarn maksimize eden retim ya da arz miktar ile piyasa talebinin eitlendii noktada, piyasadenge fiyat olumaktadr.


17/160

Tekelci firmann karn maksimize eden denge retim ya da arz dzeyini, yine marjinalmaliyet-marjinal gelir eitlii belirlemektedir. Firma hangi piyasaya mal arz ederse etsin,maliyet yaps deimeyecektir. Buna gre monopolc firmann dengesi ekil-3 yardmylaanlalabilir.ekilden de grlecei zere, monopolc firmann denge retim ya da arz dzeyini

MM (Marjinal Maliyet) ve MH (Marjinal Hasla) erilerinin kesime noktas Dbelirlemektedir (MM=MH). Buna gre kar maksimizasyonunu salayan, sat miktar OAdr.Birim bana fiyat, (A)dan klan dikin talep dorusunu kestii (E) noktas ile belirlenir.Yani firmann karn maksimize eden (OA) arz miktarnn tm (AE) veya (OP) fiyatndatalep edilecek, yani satlacaktr. Toplam gelir, sat miktar (OA) ile fiyatn (OP) arpmna,yani (OAEP) dikdrtgeninin alanna eittir. retim (OA) kadar iken ortalama maliyet (AB) yada (OF) kadar olacana gre, firmann yklendii toplam maliyet de (OA)x(OF)ye, yani(OABF) dikdrtgeninin alanna eittir. Toplam kar ise (OAEP) dikdrtgeninin alan ile(OABF) dikdrtgeninin alan arasndaki farka, yani (FBEP) dikdrtgeninin alanna eitolmaktadr. (OP) fiyat monopol piyasasnda arz ve talebi birbirine eitlediine gre, piyasadengesi de firma dengesi ile birlikte belirlenmi olur.

ekil-3: Monopolc Firmann Dengesi

Tekel altnda durum yukardaki gibi iken, rekabet altnda tketicilerin mal ve hizmetlerededikleri fiyat, maln reticilere maliyetinden (giriimcileri sektre yatrm yapmayagdleyecek kadar kar dahil) az da olsa dktr. Bu nedenle tketiciler birok maldeerinden daha dk fiyattan satn alm olurlar. Fakat tekel durumunda tketiciler lehineolan bu ekstra deer tekelcinin eline geer. Bu durumu rakamsal bir rnekle daha da aalm.rnein bir kutu aspirinin 1 liradan satlmas durumunda 200 adet, 10 liradan satlmasdurumunda da 100 adet alc bulabileceini varsayalm. Karn maksimize etmek isteyen birtekel, 1 lira maliyetli aspirini 10 liradan satarak kutu bana 9 lira kar edecektir. Grleceizere, hem maldan 100 kiinin daha yararlanmas engellenmi hem de mal satn alan 100 kiitam rekabet koullarnda oluacak fiyatn zerinde bir bedel demitir. Aspirin alamayan 100

kii onun yerine daha pahal veya daha kalitesiz rnler almak durumunda kalacaktr. Busebeple, tekelci fiyatlar; gelir dalmn, ekonominin tm zerindeki dengeleri, ekonomikkaynaklarn doru alanlara dalmn ve teebbslerin gdlerini olumsuz yndeetkilediklerinden, sosyal olarak arzu edilmeyen piyasa durumunu yanstrlar1.Tekelci fiyat uygulanmas, retim sonucu ortaya kan katma deerin byk bir ksmnntketiciden reticiye transferi sonucunu dourur. Tketicilerin piyasann rekabeti olmasdurumunda elde edecekleri ilave deer, tekel sahiplerine geer ve bu da gelir dalmnolumsuz ynde etkiler. Ayrca, oluan yksek tekelci fiyat nedeniyle zel sektrde talepdmesi yaanr ve bu durgunlua sebep olur. Durgunluktan ise yine tasarruf eilimi, teebbssahiplerine kyasla dk olan tketiciler zarar grr. Durgunluk dnemlerinde tekelcilerrekabeti piyasalarda faaliyet gsterenlere kyasla daha yava fiyat drme eilimindedirler.

1 POSNER, Richard A., a.g.e., s. 4.


18/160

Yaplan almalar gstermitir ki, tekelci fiyat uygulandnda elde edilen retici ve tketicirant toplam, rekabet ortamnda oluan toplamdan dktr. Buradan da yaratlan katmadeer kimde kalrsa kalsn, tekelci firmalarca yaratlan katma deerin her zaman rekabetifirmalarca yaratlandan dk olaca anlalmaldr.Yukarda geen iktisadi rant terimi ile, nadir veya hi bulunmayan bir retim kayna

sebebiyle elde edilen deer ifade edilmektedir. Bir kiinin evini, zamanla kalabalklaan ehirnfusu nedeniyle artan emlak fiyatlarn gz nne alarak, ald fiyatn stnde satmassonucu elde ettii ilave deer iktisadi ranta iyi bir rnektir. Tekelci rantna gelince bu rant,yaknndan su kayna getii iin verimli hale gelen bir arazide olduu gibi nitelii veyaierii gerei deerlenen bir maddenin deer artn ifade etmek gibi toplumsal bir amacolmayp, tamamen suni ve piyasann maliyet ile talep yapsndan kaynaklanan ve bu sebeplearzu edilmeyen bir ranttr2.Yenilik yapma gds asndan konu deerlendirildiinde ise, tekelci firmann yenilik iinAR-GE faaliyeti yapmasnn kolay olduu grlr. nk bunun iin ayrabilecei kaynamevcuttur. Rekabeti firmann ise, eer sonucunda kendisine gerekten rekabet avantajsalayacana inanyorsa, zellikle sermaye piyasalar gelimi lkelerde yenilik yapmak

amacyla, kaynak bulmas zor olmayacaktr. Fakat bu adan nemli olan, rekabeti firmannyenilik yapma konusunda daha seici ve rasyonel olacadr. Bu sebeple rekabeti firmalardaAR-GE faaliyetlerinin retim aamasna gei oran tekelci firmalara kyasla daha fazla, bir

baka deyile AR-GE faaliyetlerinin daha verimli olduu sylenebilir. Ancak AT&T gibitekellerin dnyann en byk AR-GE laboratuarlarna (Bell Laboratories) sahip olduunu veou teknolojinin bu laboratuarlarda gelitirildiini de belirtmek gerekir3.Tekeller hakknda yaplan bir baka eletiri ise, tekelin asl faaliyet gsterdii piyasada eldeettii tekelci kar kullanarak, rekabeti bir piyasada maliyetlerinin altnda ykc fiyatlandrmayoluyla rakiplerini pazar dna itme olaslnn bulunmasdr. Bu tehlike, zellikle piyasayagiriin zor olduu durumlarda geerlidir. nk piyasaya giri kolay ve sabit maliyetlerdkse tekelci firma, fiyatn tekelci fiyata ykselttii anda piyasaya daha dk fiyatlardanrn sunmak zere yeni firmalarn girii sz konusu olacaktr4.Ancak, tekelci fiyat ile rekabeti fiyatn karlatrlmas o kadar kolay deildir. nkgnmzde birok oligopol piyasa olduundan, gerek anlamda rekabeti fiyatn tespitiniyapmak gtr. nk, birka firmann pazar paylat oligopol piyasalarda teebbslerfiyat rekabetine girmek istemeyebilirler. Ayrca, piyasaya giriin zor olduu oligopol

piyasalarda fiyat savalarnn olumas daha zordur. Bu sebeple, gnmzde piyasalarnounluunda, uygulanan fiyatn tekelci fiyat ile rekabeti fiyat arasnda yer aldsylenebilir.Birden fazla aktrn sz konusu olduu oligopol piyasalar rekabet otoriteleri tarafndan sk

bir ekilde denetlenirken, tekellerin daha ayrntl ve sk bir denetime tabi tutulmas tutarl bir

davran olacaktr

5

.ktisadi reglasyon ikiye ayrlr. Bunlardan ilki doal tekellerin reglasyonu iken dieripotansiyel olarak rekabeti olan pazarlarn reglasyonudur6. Fakat, doal tekellerinreglasyonu iktisadi reglasyonun ortaya k sebebi ve en saf kullanld alan olduundan,regle edilmesinin mutlaka gerekli olduu genel olarak kabul gren doal tekellerin naslregle edildiinin anlalmas, dier iktisadi reglasyon trlerinin kavranmasnkolaylatracaktr.

2 POSNER, Richard A., a.g.e., s. 18-19.3 POSNER, Richard A., a.g.e., s. 37.4 POSNER, Richard A., a.g.e., s. 47-48.5 POSNER, Richard A., a.g.e., s. 16.6 VISCUSI, W. Kip/VERNON, John M./HARRINGTON Joseph E., a.g.e., s. 346.


19/160

SORU 2 Ricardocu denklik nedir?


20/160


21/160


22/160


23/160


24/160

SORU 3 Senyoraj geliri nedir? ekil yardmyla aklaynz. Uzun dnemde bteaklarn senyoraj geliriyle finanse etmek mmkn mdr?

Hastaln tanmKamu harcamalarnn vergilerin yansra para basma yoluyla finanse edilmesi durumundaortaya kan bir ekonomik hastalk trdr. Devletin para basmas neticesinde tedavldeki

para hacmi genileyerek enflasyona neden olur. Enflasyon ise mal ve hizmetlerin fiyatnartrdndan halkn satn alma gcn azaltr. Bir baka ifadeyle enflasyon sonrasndaenflasyon ncesine gre parann satn alma gc azalm olur. Enflasyonun reel gelirler

zerindeki bu olumsuz etkisine enflasyon vergisi ad verilmektedir. Gerekten de senyorajyoluyla devlet bir tr gizli vergi uygulam olmaktadr.Hastaln ortaya kt alanlarMerkez bankas bamszlnn tam olarak salanamam olduu tm lkelerde devletsenyoraj yetkisini keyfi olarak kullanarak enflasyon vergisi ad verilen hastaln ortayakmasna neden olabilir.Hastaln nedenleriHkmetlerin para basma yetkisini elinde bulunduran merkez bankas zerinde bask vemdahalelerinin szkonusu olmas,Merkez bankalarnn para arzn ne ekilde ve hangi kurallar erevesinde artracaklarnailikin anayasal ve yasal dzenlemelerin mevcut olmamas vs.

Hastaln tedavisi


25/160

Merkez Bankalarnn bamszln salayacak anayasal/yasal kural ve kurumlaroluturulmaldr.Parasal anayasa , Para Kurulu (Currency Board) ya da baka formlasyonlar ciddi bir ekildegzden geirilerek parasal disiplin tesis edilmelidir.

Para arznn kontrolsz bymesi uzun sren enflasyonlarn nemli sebeplerinin birisi. Paraarzndaki artlarn temel nedeni bte aklarnn finansman olduu takdirde ise,enflasyonun en nemli sebebi de para arzndaki artlar oluyor. Yani, enflasyonundrlebilmesi iin ncelikle bte aklarnn azaltlmas lazm.

Bte aklar baka biimde kapatlamaynca, aklarn finanse edilmesinin kanlmaz yoluda karlksz para baslmas. Bte aklarn finanse etmek iin devletin karlksz parayaratma operasyonuna 'senyoraj' deniyor.

'Senyoraj' her zaman enflasyona neden olmayabiliyor. Gayri safi milli hasladaki bymeorannda para baslmas enflasyonist etkiler yaratmayabiliyor. Ancak, bymeden doan

gerek para talebinin zerinde baslan karlksz para, 'senyoraj enflasyonu' denilen vemaliyet ve talep enflasyonlar ile izah edilemeyen bir enflasyon biimine yol ayor

SORU 4 Tam rekabet ve monopol piyasasnn karlatrlmas ?

Tam Rekabet Piyasas

Tam rekabet piyasas gerei deil, ideal olan veya olmas istenen bir piyasay ifadeetmektedir. Tam yarma (rekabet) koullar altnda piyasann ilemesi hem firmalar hem de

tketiciler iin menfaat douracaktr. Bylece toplumun menfaat ve karlar da gzlenmi vegzetilmi olacaktr. Tam rekabet sistemi dier piyasa eitleri iin olmas gerekeni gsteren bir ablon piyasa olarak dnlmelidir. Tam rekabet piyasasna ekil veren zellikleraadaki gibi sralanabilmektedir:

Piyasada ok sayda alc ve satcnn bulunmas: Piyasada ok sayda alc ve satcnnbulunmas, fiyatlarn bu iki grup tarafndan etkilenmesi ve deitirilmesine engel tekiledecektir. Dier bir ifade ile fiyatlar zerine bask kurabilecek retici ve tketici grubu

bu piyasada varlk gsteremeyecektir. rnn homojen olmas: Mallar birbiri ile zde nitelie sahiptir, dolays ile hibir

retici firma kendi malnn ok daha kaliteli, ok daha ilevsel olduu gibigerekelerle fiyatlar zerinde oynayamacaktr.

Tam enformasyon (bilgilendirme): Tam rekabet sisteminin en nemli zelliklerindenbiri de enformasyonun yani bilgilendirmenin tam olmasdr. Gerek retici gereksetketici tm piyasada oluan fiyatlar ve piyasann cari koullar hakknda tam bilgiyesahiptir.

Piyasaya giri ve kn serbest olmas: Piyasaya giri ve kn serbest olmas ilebirlikte rantabl alamayan firmalar daha etkin olabilecekleri sektrlere geebilir vebylece piyasada her bir sektr o sektrn uzmanlarnca allr ve bu durum nceliklefirma daha sonrada da lke ve toplum refahi asndan nemlidir.

ekil 4.1. Tam Rekabette Piyasa Dengesi ve ve Firma Talep Erisi

Q0 Q

P

O OP=AR=MR

P

Q

PYASAFRMA


26/160

ekil 4.1. Tam Rekabette Piyasa Dengesi ve Firma Talep Erisini gstermektedir. Buna gre

piyasaya herhangi bir mdahelenin olmad tam rekabet piyasasnda piyasa dengesi, piyasagleri olan mal arz ve talebince belirlenir. Arz ve talep E ile gsterilen noktada birbirine eitolduu iin piyasa dengesi E noktasnda oluur ve dengeyi veren fiyat seviyesi de PE olarakgerekleir. Piyasadan firmaya dndmzde, firmann talep erisi yatay eksene paraleldir,dier bir ifade ile sonsuz esneklie sahip bir talep erisi ortaya kmtr. Bu koullar altndafirma iin; fiyat=ortalama haslat= marjinal haslat= taleptir. Simgesel olarak gsterdiimizde:

P=AR=MR=D (1)

Tam rekabet piyasasnda firmann toplam haslat erisi pozitif eimli bir eri olarak karmza

kmaktadr. Bunun anlam ise firmann satt mal miktarn arttrmas ile toplam haslatnayn zamanda (TR) arttrabilmesidir. nk piyasada fiyat talebe de eit olduu iin firmaistedii kadar mal cari fiyattan satabilecektir.

Toplam Haslat: Satlan maldan elde edilen haslat ifade eder, yani satlan malmiktarnn fiyat ile arpmna eittir. Simge olarak ifade ettiimizde:

TR=QxP (2)

Ortalama Haslat: Toplam haslatn retim miktarna blnmesi ile elde edilir. Dierbir deyile, bir birimden elde edilen haslattr. Ortalama haslat ayn zamanda bize fiyat davermi olacaktr. O halde simgesel olarak gsterdiimizde:

AR=TR/Q =P (3)

Marjinal Haslat: En son ilave sat miktarnn toplam haslatta meydana getirdiideiimdir,tam rekabet piyasasnda marjinal haslatta fiyata eittir. Bu durumda marjinalhaslat u ekilde de gsterilebilir:

MR= P xQ/Q (4)

PEPE

E


27/160

Tam Rekabet Piyasasnda Ksa Dnem Firma Dengesi: Kar Maksimizasyonu

Tam rekabet sisteminde firmann ksa dnem karn analiz ederken Toplam Haslat-ToplamMaliyet Yaklam ve Marjinal Haslat-Marjinal Maliyet yaklam kullanlmaktadr.

Toplam Haslat-Toplam Maliyet Yaklam; Bu yaklam ile firmann toplam maliyet vehaslat erileri analize dahil edilir. Bylece toplam maliyet erisinin toplam haslat erisininaltnda kalan yerleri kar alan olarak gsterilir. Bylece kar aral en yksek alan maksimumkar alan olarak seilir. ekil 4.2 nin st ksm incelendiinde pozitif eime sahip toplamhaslat erisi olan TRyi ve Toplam Maliyet erisi TCyi grmekteyiz. K ve L noktalarndaTC=TRdir, dolays ile bu noktalarda kar yoktur. Ancak TC erinin TR erisinin altndakald yerlerde dier bir ifade ile toplam haslatn toplam maliyeti getii yerlerde (K ve Lnoktalar arasnda kalan blgede kar vardr. Burada cevap verilmesi gereken soru, firmann buiki nokta arasnda nerede bulanacadr. Bu sorunun cevab ise grafikte aka grlmektedir,o halde her iki arasndaki akln en fazla olduu yer yani MN aral firma iin maksimumkar salayan noktadr. Bu durum grafiin altnda gsterilen kar/zarar erisinde degrlmektedir. Kar/zarar erisinin maksimum olduu nokta ile MN aral ayn dzeyi yaniQ2 retim dzeyinin maksimum kar verecek nokta olduuna iaret etmektedir.

ekil 4.2. Toplam Haslat- Toplam Gelir Erileri Yardmyla Kar Maksimizasyonu


28/160

Marjinal Haslat-Marjinal Maliyet yaklam: Bu yaklama gre firmann rettii enson birim maln maliyeti, o maln satndan elde edilen haslat at noktadan itibaren; firma

azalan bir haslat ile kar karya kalr. Firma retimine bu ekilde devam ettiinde ise bu kezkar yerine zarar gerekleir. Bununla beraber marjinal maliyetin marjinal haslata eit olduunoktada ise firma kar maksimizasyonuna ular. Dier bir ifade ile kar maksimizasyonuna buyaklamda:

MR=MC (5)

eitliinde ulalr. Bu durum ekil 41.3. de gsterilmitir. Buna gre K noktasnda firma iinmaksimizasyon art salanmtr.

ekil 4.3. Marjinal Maliyet-Marjinal Haslat Yaklamna Gre Kar Maksimizasyonu

TC

TR

TR, TC

Q

O

Q1 Q2 Q3

K

L

M

Kar/Zarar

+

-Kar/zarar erisi

KarAlan

ZararAlan

Zarar

Kar


29/160

ekil 4.4. Marjinal Maliyet-Marjinal Haslat Yaklamna Gre Kar Maksimizasyonu

Tam rekabet firmasnn uzun dnem dengesi incelendiinde fiyat uzun dnem ortalamamaliyete (LRAC) eit olacaktr. Piyasa arz erisi, endstri iinde yer alan firmalarn ksadnem marjinal maliyetlerinin toplamna eittir. Firmalarn lee gre sabit getiri ilealtklar varsaym altnda analizimizi yaptmz iin uzun dnem ortalama maliyet erisiolan LRAC yatk olacak ve yatay eksene parelellik arzedecektir.

4.2. Monopol Piyasas

MC

MR

MR/MC

Q

K

Q0

R0

Endstri Firma

kt Miktar Qkt Miktar Q

Fiyat P Fiyat P

P* P*

LRAC

SRAC

MCS

D


30/160

Bir ekonomide bir mal reten ancak bir firmann olduu bir piyasa eklindezetlenebilir. Monopolc (Tekelci) bir piyasada, bir mal monopolc firmadan baka reten

bir firma yoktur. Dolays ile toplumda ilgili mala olan talep sadece bu firma tarafndankarlanr. zellikle piyasa ekonomisinin popler hale gelmesi ile birlikte dnya

ekonomilerinde monopoller azalmtr. Ayrca tketici menfaatleri ve ekonomik gerekelerlekimi lkelerde de yasaklanmtr.

Tpk tam rekabet piyayasnda olduu gibi pr anlamda , en sert hali ile monopoluygulamas grlmemekle beraber buna yaklaan endstriler olmutur (Liberal politikalarageilene kadar Trkiyede ay, sigara , eker v.b. rnlerde tekelci yap mevcuttu).

Monopoln oluma nedenleri u ekilde zetlenebilir: Devlete salanan iletme imtiyaz, rnein maden arama ve karma ileminin

eskiden sadece MTA (Maden Tetkik Arama Tekilat) ya braklmas gibi Devlet lisans, bir takm retim ve hizmetlerin sadece belirli nitelikteki kii ve

kurumlara braklmasdr. rnein sadece avukatlk belgesine sahip olanlarn avukatlkyapmas gibi

Patent, yeni bir icat gelitiren kii veya kuruma devlet tarafndan imtiyaz salanarak omaln retimini sadece o firmann yapmasnn salanmas gibi

Telif hakk, herhangi bir sanat eserinin basm, sat veya yeniden retilmesikonusunda sadece o eseri yapann izninin gerekmesidir

Bu saydmz nedenler yasal temelli olup, pr bir monopol oluturmamakla beraberarz ve retimi snrlandran faktrlerdir. Bunlara ilave olarak bir de doal nedenler vardr ki

bu da, bir mal reten birka firma arasndan sadece birinin lek ekonomisi sonucu

dierlerinden daha ucuz yani daha az maliyetle retim yapmasndan dolay dier firmalarsektr dna itmesi ile olumaktadr.

4.2.1.Monopolc Firmann Ortalama, Marjinal ve Toplam Haslat

Ortalama Haslat: Monopol piyasasnda da ortalama haslat olan AR, fiyata yani P yeeittir. Ortalama haslatn fiyata eit olduu aadaki basit matematiksel denklemle de ispatedilebilir:

AR=TR/Q =(PxQ)/Q ise AR=P (6)

Monopol bir piyasada firma talebi tek bana karlad iin firmann talep erisi ilepiyasa talep erisi ayndr.

Marjinal Haslat: Marjinal haslat kavram anlam olarak bu piyasada dadeimemektedir. Dier bir deyile marjinal haslat, bir birim mal daha fazla satmak karlelde edilen haslat vermektedir. Monopol piyasasnda marjinal haslat tam rekabet

piyasasnda olduu gibi fiyata eit olamamaktadr. Bilindii zere tam rekabet piyasasndamarjinal haslatn fiyata eit olmasnn nedeni reticinin ayn fiyattan diledii kadar malsatabilmesi idi. Ancak monopol piyasasnda firma ayn fiyattan diledii kadar malsatamamaktadr. Daha fazla mal satmak istediinde fiyatn indirmesi gerekmektedir, bu

durum ise marjinal haslatn fiyatn altnda gereklemesine neden olmaktadr.


31/160

ekil 4.5. Monopol Piyasasndaki Firmann Marjinal Ve Ortalama Maliyeti

Yukardaki ekilde en dikkati eken nokta K noktasdr. nk K noktasnda MR=AR, bununnedeni ise ilk mal satndan elde edilen marjinal haslat ve ortalama haslatn birbirine eitolmasdr. Zamanla maln satlan birimleri arttka marjinal haslat fiyattaki deiimlere

paralel bir ekilde azalmakta ve AR erisinden uzaklamaktadr.

4.2.2. Monopol Piyasasnda DengeToplam haslat- toplam maliyet yaklamna gre, toplam haslat erisi toplam maliyet

erisinin zerine ktnda, her ikisi arasndaki dikey mesafenin en fazla olduu noktafirmann karnn da en st olduu noktadr ve ekil 4.6 da KL aral olarak gsterilmitir.

ekil 4.6. Toplam Maliye-Toplam Haslat yaklamna Gre Kar Maksimizasyonu

O

MR

AR=D

P

Q

K

iyat ,Ortalama Toplam Maliyet;marjinal

Maliyet

P

TC

TR

K

L

Q


32/160

Marjinal Maliyet Marjinal Haslat Yaklamna gre ise, firmann kar maksimizasyonu MR,MC eitliini veren noktada gerekleir. Aadaki grafik monopolc bir firmann ar kardurumunu vermektedir.

ekil 4.7. Marjinal Maliyet Marjinal Gelire likin Kar Maksimizasyonu (ArKar)

ekil 4.8. Marjinal Maliyet Marjinal Gelire likin Kar Maksimizasyonu(Normal Kar)

NORMAL KAR

kt (Q)

P,ATC,MC

ATC,MC

IRI KAR ALANI


33/160

Firma yksek fiyatla ar kar elde edebilir ancak toplumun ou bu mal bulamamaktadr. Budurumda firma retim miktarn Q0 dan QR ye getirir. Bylece retim miktarnn artmas ilefiyat der ve ar kar ortadan kalkar. ster monopol ister baka bir piyasa olsun firma hemretim miktarn hem de fiyat e anl olarak istedii gibi ayarlamayaz.

4.3.Monopolc Rekabet Piyasas

Tam rekabet piyasas ile monopolc rekabet piyasas arasnda her ikisinin de bazynlerini tayan piyasalar gerek hayatta kar karya kaldmz piyasalardr. Monopolcrekabet piyasas byle bir piyasadr. Monopolc rekabet piyasasnn zellikleri u ekildezetlenebilir:

Piyasada ok sayda firmann bulunmas; bu zellik fiyatlarn reticiler tarafndankolaylkla deitirilemeyecei hatta bir kann bir araya gelse dahi fiyatlar baskaltna alamayacan ifade etmektedir.

Piyasada homojen deil heterojen rnlerin olmas, monopolc rekabet piyasasnn en

byk zelliklerinden birisi reticilerin mal farkllatrmas yoluna giderek kendimallarna zel bir mteri portfy kazandrma urasdr. Firmalarn temel hedefikendi malna bamllk meydana getirmek ve bunu baardktan sonra da ar kar eldeedebilme arzusudur.

Giri ve k serbestliinin olmas, bu serbestlik neticesinde rekabete ayakuyduramayan firmalar aradan ekilir ve mallar sadece uzmanlar tarafndan retilir.

ekil 4.9. Monopolc firmann ksa dnem dengesi

MR

D=AR

MC

ATC

K

M

Q0

P0

P

Q

P

O


34/160

Monopolc rekabet piyasasnda da talep (D) ortalama maliyete (AR) eittir. Ayn zamandamarjinal haslat (MR) ise ortalama maliyetin altndadr. Yukardaki ekilde firma karmaksimizasyonu iin MR=MC eitlii gereklidir (K Noktas). Bu noktadan miktar eksenineindiimizde kar maksimizasyonu oluturacak miktar seviyesi bulunmaktadr (Q0). Knoktasndan talep eksenine ktmzda ise (L Noktas) bu kez tketicilerin Q0 kadar mal

talep etmek iin demeye raz olduklar fiyat verecektir P0. O halde firma MR=MCeitliinde; (O- Q0 ) x Po=Firmann Haslatdr, bu haslattan ortalama maliyeti yani birimbana den maliyeti karttmz da bize ar kar alann verecektir. (O- Q0 ) x P1 = Satlan

mal miktar iin toplam ortalama maliyettir. O halde (O- Q0 ) x Po- (O- Q0 ) x P1= KARdr.Dier bir ifade ile kar alan (ML P0 P1) drtgeninin alan kadardr.

ekil 4. 10. Monopolc firmann Uzun dnem dengesi

,

Uzun dnemde ar kar gren pek ok firmann bu endstri koluna girmesi ile birliktefirma iin olumu talep azalarak Q1 seviyesine gelecek; piyasann temel zelliklerinden olan

piyasaya giri k serbestlii kural ile endstri iine pek ok firma gelecek, bu da rekabetiarttracaktr. Artan rekabet nedeni ile firmalar bir yandan daha ok reklam ve promosyonagiderlerken bir yandan da fiyatlarn aa ekeceklerdir. Her iki etki nedeni ile firma artkar kar deil normal kar olarak adlandrlan E noktasna ulamaktadr.

SORU 5 Marshall Lerner koulu, devalasyon ve d ticarette kk lke avantaj

nedir?

MR

D=AR

MC

ATC

K

Q1

PE

P

QO

E


35/160

DevalasyonDevalasyonun szlk anlam u ekilde tanmlanabilir: Ulusal parann,yabancpara birimleri karsnda deerinin isteyerek belli bir amacaynelik olarak drlmesineDevalasyon denir.Burada dikkat edilmesi gereken ey, parann deer yitiminin olmamasdr.

Kararidari ve siyasidir.Devalasyon yaplmas iin birok sebep saylabilir. Ancak, genel olarak ikitemelnedene dayanarak ynetenler parann deeri drmek ihtiyacduyarlar.1. stikrar temini iin yaplan devalasyon2. D satm desteklemek amacna ynelik yaplan devalasyonDevalasyon, genel olarak demeler bilnosu ak veren lkelerde,demelerbilnosu aklarn kapama amac ile de yaplr. nkdevalasyon ithal girdilerininfiyatlarn ykseltip, ihracat ktlarnnfiyatlarn drr. Bu nedenle yllk ithalgirdilerinin toplam hacmiazalrken, yllk ihra ktlarnn toplam hacmi ykselir. Bylecedevalasyon yaplan lkelerde dviz tasarrufu ve dviz girdisi salanr. Buekildedemeler dengesi aklarn kapatma olanaklar domu olur.Devalasyonun ticaret dengesi zerindeki etkisi ise nominal dvizkurundakideimelerin, reel devalasyona yol ap amadna baldr. Dolaysyladevalasyonunticaret dengesi zerindeki etkisi belirli deildir. Nispi fiyatlarn ve ticarethacminin dvizkurundaki deimelere nasl karlk verecei J-etkisi varsaym ile

aklanmtr. Bunagre devalasyon ilk aamada ticaret dengesi zerinde olumsuz etkiyapacaktr, fakat dahasonra olumlu etkileri grlecektir. Yabanc fiyatlar deimedendevalasyon yaplmasnniki etkisi vardr. lk olarak eer ithalatn fiziksel miktar deimezse, ithalatharcamalarartacak ve ticaret dengesi ktleecektir. Fakat daha sonra ithal mallarngrecelifiyatlarnn ykselmesi talebin yurtii mallara kaymasna ve ithalathacminin daralmasnaneden olarak ticaret dengesini iyiletirecektir (Ertekin, 2001:156-157).

RevalasyonUlusal parann d piyasalardaki deerinin ykseltilmesine revalasyon adverilir.Bu ilem devalasyonun tam tersidirSeyidoluna gre ise revalasyon yle tanmlanmaktadr: Sabit kurrejimlerinded deme fazlas veren bir lkede, bu fazlalklar gidererek d dengeyisalamak zere,hkmet kararyla resmi dviz fiyatnn drlmesi (ulusal parann ddeerininykseltilmesi) olarak tanmlanabilir (Seyidolu,1999: 503).5.1.1.3. J Erisinin Tanm


36/160

Devalasyonun etkilerinin devalasyon yapldktan belli bir sre sonraortayakmas. lk andaki ani etkilerden biri ithal fiyatlarnn ykselmesi, ihrafiyatlarnndmesidir. hracat hacminin artmas iin belli bir srecin gemesi gerekir.

Seyidolu J erisi yle tanmlanmaktadr; Devalasyonun d ticaretbilnosuzerindeki etkilerini belirtmek iin yaplan bir benzetmedir. Buna gre,devalasyonunhemen sonrasnda d ticaret bilnosu dengesi daha da bozulur, ancak birsre geliktensonra devalasyonun iyiletirici etkileri ortaya kmaya balar. Bylecedevalasyonun dticaret zerindeki etkileri adeta bir J harfi izmi olur. lk ortaya kanbozucu etkiler Jninalt kvrk ksmna, ondan sonraki dzeltici etkilerde boyun ksmna benzer(Seyidolu,1999:301).Devalasyon sonucunda lkenin d ticaret bilnosunda meydana gelendeimeler,J harfinin ekline benzedii iin J erisi olarak tanmlanmaktadr.Devalasyon sonunda dticaret bilnosu nce bozulmakta, daha sonra dzelme eiliminegirmektedir. Zamanierisinde Devalasyon lkenin d ticaret bilnosu zerinde J harfinebenzer bir etki

yaratmaktadr. Bu etki ksa esnekliklerinin birden kk olmasna baldr.nkdevalasyon sonucunda zellikle reticilerin yeni duruma uymalar zamanalmaktadr.Devalasyon ihracat fiyat asndan cazip klabilir. Fakat bu cazip fiyatlarlaihracatyapmak iin ncelikle retimi artrmak gerekir ki buda zaman alr (Karluk,2002:395).Reel dviz kuru ile ihracat ve ithalat arasndaki ilikinin belirlenmesi; dticaretdengesini salamaya ynelik olarak uygulanacak kur politikasnn baarl

olabilmesi iingerekli bir kouldur. Eer, reel dviz kurundaki deiimler, d ticaretkalemleri olanihracat ve ithalat etkilemiyorsa, d ticaret aklarn azaltmaya ynelik birkur politikasproblemi zmeyecek ve hatta daha uygun ve daha acil ihtiya gsterenpolitikalardandikkatleri uzaklatracaktr. Ulusal parann yabanc paralar karsnda deerkaybetmesinebal olarak ksa dnemde bozulan d ticaret dengesinin, belirli bir sreninardndaniyilemeye balamas uluslararas iktisat literatrndeJ-Erisi Etkisi olarakifade edilir.


37/160

Devalasyonun hemen ardndan d ticaret dengesinde grlenbozulmann sebebi, ulusalpara cinsinden ithalat harcamalarndaki artn; ihracat gelirlerindekiarttan daha fazlaolmasdr. Bu durum, ksa dnem ithalat talebinin fiyat esnekliinin dk

olmas ileaklanr. Ancak, zamanla artan ithalat fiyatlar ithalat hacmini drecekve ihracatn yurtd talep esnekliindeki artla birlikte ihracat fiyatlar ve ihracat hacmi deartacaktr. Bunedenle, ksa dnemde bozulan d ticaret dengesi; esnekliklerdekiuyarlanma ile birliktedzelmeye balayacaktr. Bu grn arkasndaki mantk, d ticaretdengesineesneklikler yaklam olarak bilinir. zellikle, IMF tarafndan dabenimsenenesneklikler yaklamna gre devalasyonun d ticaret dengesini iyiletiricietkidourabilmesi iin ithalatn yurt ii ve ihracatn yurt d talepesnekliklerinin mutlakdeerleri toplamnn birden byk olmas (Marshall-Lerner Koulu) gerekir

Marshall-Lerner KouluIMF tarafndan da benimsenen esneklikler yaklamna gre devalasyonundticaret dengesini iyiletirici etki dourabilmesi iin ithalatn yurt ii veihracatn yurt dtalep esnekliklerinin mutlak deerleri toplamnn birden byk olmas(Marshall-LernerKoulu) gerekir. Dinlere gre ise Marshall-Lerner Koulu aadaki gibi

aklanmaktadr.


38/160

Devalasyondan beklenen demeler bilnosu an azaltc sonularneldeedilebilmesinin koullarn aratrarak elde ettikleri sonucu bir formlleaklamlardr. Buformle gre lke iinde retilen mallarn arz esnekliinin sonsuz olmas

koulu ile ithalmallarnn yurtii ve ihra mallarnn yurt d talep esneklikleri toplamnnbirden bykolmas gerekmektedir. Bu koul u ekilde ifade edilebilir.Burada;em +ex> 1em: ithal mallarnn yurtii esnekliiniex: ihra mallarnn yurtd talep esnekliiniifade etmektedir.

5.1.2. Kur Ayarlamalar ve D demeler DengesiDviz kuru deimeleri ile d denge arasndaki ilikiler olduka karma birniteliktedir. nk her eyden nce bu ilikiler iki ynldr. yle kikurlarndeitirilmesi, bir yandan d dengeyi salayc etkiler doururken, dieryandan ddemeler bilnosundaki deimeler de kurlar etkileyebilmekledir.Sonra kur deimeleri yalnzca yerli ve yabanc mal ve hizmetlerinfiyatlarndeitirerek deil, ayn zamanda milli gelir mekanizmas ve yabanc

sermaye akmlarylada d dengeyi etkileyici sonular dourur. Analitik ynden, |tm bu ynlerikapsayan birdenkleme mekanizmas gelitirmek olduka gtr. O nedenledevalasyonu incelemekiin esneklik yaklam, toplam harcama yaklam ve parasal yaklamdiye farklyntem ortaya atlmtr. Bunlarn iinde en eski olan esneklik yaklamdr.Aadagreceimiz gibi bu yaklamda konu, nispi fiyat deimeleri asndan elealnmaktadr.

Dier iki yaklam ise bir anlamda bu alandaki eksikleri gidermek amacylagelitirilmitir.yle ki toplam harcama yaklam devalasyon olayn milli gelir veistihdam deitirmeynnden, parasalc yaklam da para arz ve talebine etkileri asndanincelemektedir(Seyidolu,1994: 211).5.1.2.1. Devalasyonun Geleneksel Analizi: Esneklik YaklamDevalasyon, d demeler bilnosu ak veren lkelerin bu aklargidermek iinuyguladklar nlemlerden biridir. Esneklik yaklamna gre devalasyonund denge


39/160

zerindeki olumlu etkileri, ihracat gelirlerini artrp ithalat giderleriniazaltmas, baka birdeyile d ticaret bilnosunu iyiletirmesi yoluyla ortaya kar.Devalasyonun douraca ilk etki ithal mallarn ulusal para cinsindenyerli lke

sakinlerine pahallatrmak ve ihra mallarn yabanc para cinsinden dtketicilereucuzlatmaktr. Bunun sonucunda da ithal mallarnn yurtii talepesnekliine bal olarak,ithalat talebi azalr ve ithalat giderlerinden bir tasarruf salanr. Dieryandan, lkenin ihraettii mallarn di talep esnekliine bal olarak da ihracat hacmi geniler.Bu ise lkenindviz gelirlerini artrr. Bylece her iki olumlu etki dolaysyla d ticaretbilnosu lkeninlehine deiir ve sonu olarak demeler bilnosundaki balangtamevcut aklargiderilmi olur.Sz konusu iki esneklik, yani ithal mallarnn i ve ihra mallarnn d talepesneklikleri ne kadar yksekse, devalasyonun ithalat dvizlerindentasarruf salama veihracat dvizlerini artrma etkileri de o kadar byk olmaktadr. Fiyatetkilerini esas almasve bunlarn da talep esnekliklerine bal olmas dolaysyla devalasyonkonusundaki bugeleneksel yaklam "esneklik yaklam" (elasticity approach) diye

adlandrlmtr5.1.2.2. Toplam Harcama YaklamDevalasyon yoluyla cari ilemler an azaltmaya ilikin zmlemedebazeksiklikler mevcuttur. Esneklikler yaklamnda yaplan devalasyonunsonraki dnemlerdegelir zerindeki etkileri gz ard edilmitir. Devalasyon ilk etapta lkeninihracatn tevikedici bir rekabet gc salad gibi, ithalat da caydrc bir etkide bulunur.Byleliklenceden ithal edilen mallarn yurt iinde retimi tevik edilmi olunur.

retimde vedolaysyla reel gelirde art yaanmas ithalat yeniden artrc yndeetkiler. Bundan trlkenin d ticaret dengesinde gzlenen devalasyon kaynakl iyilemeksmen giderilmiolur. Gayri safi yurtii hslann Gross domestic product, GDP yurtiiharcamalar diyenitelendirilen tketim-yatrm- hkmet almlar toplamna (C + I + G)ihracat ilave etmeksureti ile hesaplanmaktadr. Dolays ile GDP yi harcamalar toplam ilelebilmek iindier lkelerde retilmi olan mallara yaplan harcamalar (imports, N)yurtii harcamalar


40/160

ile ihracat toplamndan (C + I + G + X) karmak gerekir (nsal, 1999:27).GDP = C + I + G + (X M)Burada;GDP= Gayri safi yurtii hasla G = Hkmet almlarC = Tketim Harcamalar X = hracat (exports)

I = Yatrm Harcamalar M = thalat (imports)demeler bilnosu denkletirme srecinde gelir etkisini de dikkate alantoplamharcama (absorption) yaklam ekonomideki i denge (istihdam)durumuna gre farklsonulara ular. Keynesyen gelir belirleme modelindeki toplam harcamadeikenleribirlikte ele alnarak net ihracatn ve gelir dzeyinin (Y) etkileimi aakarlabilir.lkenin reel gelir dzeyi aadaki eitlikle belirlenir:Y = C + I + G + (X M)

Y = retim dzeyi G = Hkmet almlarC = Tketim harcamalar X = hracat (exports)I = Yatrm Harcamalar M = thalat (imports)Eitlikteki C + I + G toplam yurt ii harcama (A) olarak tanmlanrsayukardakieitlik u ekli alr:Y = A + (X M)Milli gelir eitli amalarla yurt dna transfer edilebilecei gibi, Trkiyerneindeolduu zere, yurt dnda kazanlan gelir de yurt iine transfer edilebilir.

Bu durumdaeitlikte transferlerin iareti eksiye dnmektedir.D ticaret ann iyileebilmesi iin lkenin ya retim dzeyini (Y)artrmasgerekir yada yurt iindeki toplam harcama dzeyini (A) azaltmas gerekir.Ekonominineksik istihdamda faaliyet gsterdii durumda net ihracattaki arta retimde artla elikedebilir. Ancak bunun iin yurt ii harcamann retimdeki art oranndandaha kkoranda artmas gerekir. Dier taraftan, eer ekonomi balang durumunda

tam istihdamkonumunda ise retim daha fazla artrlamaz ve net ihracat artrabilmenintek yolu yurt iitoplam harcamay ksmak olur. Byle bir durum ise elbette para ya damaliye politikasyoluyla yurt ii harcamann bask altna alnmasn gerektirir.5.1.2.3. Parasal Yaklam1970li yllarda parasal teorinin ekonomi biliminde gittike yaygnlaanbiimdekabul grmesine paralel olarak dviz kurlar da artan biimde para ve bonogibi ulusal veyabanc mali varlklarn imdiki ve gelecekte beklenen arz ve taleplerinebal olarak


41/160

belirlenecek bir fiyat olarak tanmlanmaya balanmtr. Parasal modellerparann ulusal veyabanc piyasalardaki arz ve talebindeki deimelerin dviz kurlarzerindeki dorudan vedolayl etkilerini aklamaya almaktadr.

5.1.3. Reel Dviz Kuru Hareketleri Ve D Ticaret FiyatlarKur ayarlamalar sonucu ihracat veya ithalat sektrleri lehine gelien fiyatavantajndan kimlerin ne lde yararland, kur politikasnn d ticaretdengesi zerindebeklenen olumlu etkisini gsterebilmesi asndan zerinde nemledurulmas gereken birkonudur.D ticaret dengesini iyiletirmek amacyla dk deerlenmi kur politikasizlenendnemlerde yabanc para birimi ile ifade edilen ithalat fiyatlarnn dmesibu politikannithalat zerindeki olumsuz etkilerini ihracat fiyatlarnn dmesi de ihracatzerindekiolumlu etkilerini azaltacaktr. Bylece, dk deerlenme ile ihracatasndan salananfiyat avantajnn bir ksm ya da tamam tekrar kaybedilirken, ithalatacsndan ise dpiyasalar tarafndan kaybedilen fiyat avantajnn bir ksm ya da tamamtekrarkazanlacaktr.Ar deerlenmi kur politikas izlenen dnemlerde yabanc para birimi ile

ifadeedilen ithalat fiyatlarnn ykselmesi bu politikann ithalat zerindekiolumlu etkileriniihracat fiyatlarnn ykselmesi de ihracat zerindeki olumsuz etkileriniazaltacaktr.Bylece, ar deerlenme ile ihracat asndan kaybedilen fiyat avantajnnbir ksm ya datamam tekrar kazanlrken, ithalat asndan ise salanan fiyat avantajnnbir ksm ya datamam tekrar kaybedilecektir. Literatrde reel dviz kurlar ve d ticaretfiyatlar

arasndaki ilikiyi aratran ok sayda deneye dayal alma olmasnaramen ilikininyn konusunda henz genel kabul gren bir uzlama oluturulamamtr.Literatrdeki bukark sonular, veri lmleri ve incelenen dnem farkllklarndankaynaklanmaktadrReel kur deiimleri ile dolarla ifade edilen d ticaret fiyatlar arasndaanlamlilikilerin olmas, reel kur hareketleri ile d ticaret lehine deitirilen fiyatavantajnn birksmnn veya tamamnn d piyasalar tarafndan massedildii anlamtamaktadr. Bu


42/160

durum d ticaretin krlln amalayan reel kur deiimlerini etkisizklmaktadr.Reel dviz kuru ile ihracat ve ithalat arasndaki ilikinin belirlenmesi; dticaretdengesini salamaya ynelik olarak uygulanacak kur politikasnn baarl

olabilmesi iingerekli bir kouldur. Eer, reel dviz kurundaki deiimler, d ticaretkalemleri olanihracat ve ithalat etkilemiyorsa, d ticaret aklarn azaltmaya ynelik birkur politikasproblemi zmeyecek ve hatta daha uygun ve daha acil ihtiya gsterenpolitikalardandikkatleri uzaklatracaktr.Ulusal parann yabanc paralar karsnda deer kaybetmesine bal olarakksadnemde bozulan d ticaret dengesinin, belirli bir srenin ardndaniyilemeye balamasuluslararas iktisat literatrnde J-Erisi Etkisi olarak ifade edilir.Devalasyonun hemenardndan d ticaret dengesinde grlen bozulmann sebebi, ulusal paracinsinden ithalatharcamalarndaki artn; ihracat gelirlerindeki arttan daha fazlaolmasdr. Bu durum, ksadnem ithalat talebinin fiyat esnekliinin dk olmas ile aklanr. Ancak,zamanla artanithalat fiyatlar ithalat hacmini drecek ve ihracatn yurt d talep

esnekliindeki artlabirlikte ihracat fiyatlar ve ihracat hacmi de artacaktr. Bu nedenle, ksadnemde bozuland ticaret dengesi; esnekliklerdeki uyarlanma ile birlikte dzelmeyebalayacaktr. Bugrn arkasndaki mantk, d ticaret dengesine esneklikler yaklamolarak bilinir.zellikle, IMF tarafndan da benimsenen esneklikler yaklamna gredevalasyonun dticaret dengesini iyiletirici etki dourabilmesi iin ithalatn yurt ii veihracatn yurt d

talep esnekliklerinin mutlak deerleri toplamnn birden byk olmas(Marshall-LernerKoulu) gerekir.

D ticarette nemsiz olmann nemi

Arz ve Talep Ynnden D Ticaret Teorisi ve Genel Denge

D Ticaret Teorisi analizlerinde kullanlan nemli bir ara "retim olanaklar erisi" veya"dnm erisi"dir. Bu eri lkenin retim koullarn yanstr. Sabit maliyet koullaraltnda retim olanaklar erisi dz bir doru, artan maliyet koullar altnda orijine gre i

bkey, azalan maliyetlerde de orijine gre d bkey durumdadr. Bu durumda retimde


43/160

srasyla sabit, azalan ve artan verimler sz konusudur. D ticareti arz etkileyen faktrlerasndan aklayan bu grlerin yansra talep cephesinden etkileyen etkenler asndanaklayan grler de vardr. Yalnz iki lkenin i maliyet snrlar arasnda kalan krl dticaret alannn gsterilmesi yetmez. D ticarette talep koullarna ilk kez yer veren iktisatKarlkl Talep Yasas ile J.S. Mill olmutur. Bir lkede ithal mal miktarlar birer birim

artrlrken, lkenin kendi malndan nerecei miktarlar gsteren eriye teklif erisi adverilir. Teklif erisi, lkenin hem talep, hem de arz koullarn yanstr. ki lkeli modeldelkelerin teklif erilerinin kesitii noktadan geen ticaret haddi (ululararas nisbi fiyat oran)denge ticaret haddini gsterir. Bu bir denge fiyatdr. nk bir tarafn satmak istedii malmiktarn (ihracat), dier tarafn satn almak istedii miktara (ithalat) eitler. Kk bir lke,

byk bir lke ile d ticaret ilikisine giritiinde, byk lkenin i maliyet oranndan veyaona yakn bir fiyattan maln ihra eder. thalatn ise byk lkenin dk fiyatlarndangerekletirir. Bu durumda d ticaret kazanlarnn byk blm kk lkeye gider. Buduruma kk lke avantaj veya "nemsiz olmann nemi" ad verilir. Talep koullarnincelemede kullanlan ikinci bir ara da toplumsal kaytszlk erileridir. Belirli varsaymlaraltnda, bu erilerin ekli toplumun zevk ve tercihlerini yanstr. retim olanaklar erisinin

bir toplumsal kaytszlk erisine teet olduu noktada kapal ekonomi dengesi salanr. Akekonomilerde retici dengesi retim olanaklar erisinin uluslar aras fiyat oranna, tketicidengesi de bir kaytszlk erisinin veri uluslar aras fiyat oranna teet olduu noktadagerekleir. Tketim denge noktasndan geen kaytszlk erisi, kapal ekonomideki dengenoktasndan geen kaytszlk erisine gre daha yksek bir refah dzeyini yanstr. Bu,uluslararas ticaretin lke refahn artrmasnn bir sonucudur.Ak bir ekonomide retim vetketim noktalarndan eksenlere izilen dikmeler bir gen alan oluturur. nemli zellikleriolan bu gene "d ticaret geni" ad verilir. Bu genin hipotens uluslararas fiyatorann, bir dik kenar ihracat miktarn, dier dik kenar da ithalat gsterir. Dnm erilerifarkl, fakat talep koullar benzer olan toplumlarda i fiyat oranlar da farkl olacandan krld ticaret yapma olana vardr. Benzer ekilde, dnm erileri ayn, talep koullar farkllkeler de krl d ticaret yapabilir.

SORU 6 Aadaki terimleri aklaynz.

a)Gayri safi kalknmab)Muhafaza fiyatc)Talebin apraz esnekliid)Euro dolar piyasas

a)Gayri safi kalknma:

Byme, ekonomik hayatn temel verilerinde, kii bana bir yldan dier yla daha yksek birreel gelir salayacak ekilde devaml artlara denir. Burada sz konusu olan temel verilersermaye tehizat, igc, doal kaynaklar ve teknolojidir. Bu verilerdeki artlar lkede kii

bana reel gelirde srekli bir ykselmeye neden oluyorsa lke ekonomisinin bydsylenecektir.Gelime szc ska byme ile e anlamda kullanlmaktadr. Fakat bu iki szcn ifadeettii anlam farkldr. Byme ekonominin, saysal olarak llebilir verilerindeki arttr,ekonominin gvdesi ile bymesidir. Gelime ise ekonomik varln yaps ile olumlu ynde

deimesidir. Gelime bymeden daha geni bir anlama sahiptir. Gelime kavram bymeyide ierir. Bir lkenin gelimesi hem milli hasladaki reel art hem ekonomideki yapsal


44/160

deimeyi hem de toplumdaki sosyal, kltrel ve politik deimeleri ierir. Byme vegelime birbirlerini etkiler.Kalknma kavram byme kavramndan daha genitir ve gelime kavram ile eanlamldr.

Nfus bana den reel gelirdeki yllk art oran kalknma hz olarak ifade edilse deekonomik gelime ve kalknma kavramlar uzun sre iinde milli gelirdeki artla birlikte,

ekonomik yapda sanayi ve hizmetler sektr lehine deimeleri, sosyal ve kltrelalanlardaki gelimeleri ifade eder3 Farkl DnyaKalknma kriterlerine gre dnyadaki lkeleri gruba ayrabiliriz.-Yksek derecede gelimi lkeler: Bu grupta yer alan lkelerde Fert Bana Milli Gelir15.000 - 40.000 Amerikan Dolar civarndadr. Bat Avrupa, Kuzey Amerika lkeleri veJaponya rnek verilebilir.-Orta derecede gelimi lkeler: Bu grupta yer alan lkelerde Fert Bana Milli Gelir dzeyi5.000.-15.000 Amerikan Dolar dolayndadr. srail, Trkiye ve Rusya rnek verilebilir.-Az gelimi ya da gelimekte olan lkeler: bu grupta yer alan lkelerde Fert Bana MilliGelir Dzeyi 5000 dolar altndadr. Pakistan, Hindistan, Nijerya rnek verilebilir.

b)Muhafaza fiyat: Piyasa dneminde retim yoktur, mal pazara gelmitir. Piyasa fiyattalebe baldr. Satc bu fiyat dk bulursa kendi bir fiyat belirler buna muhafaza fiyatdenir. Bu fiyattan satabileceini satar, kalann imha eder.

c)Talebin apraz esneklii: Tketici herhangi bir gda maddesinden ne kadar satn alacanakarar verirken , o maln fiyat yannda yakn ilikisi olan teki gda maddelerinin fiyatlarn dagznne alr. kame mallar, ayn gereksinmenin karlanmasnda birbirlerinin yerinerahatlkla geebilen mallardr. Baz gda maddeleri arasnda ikame ok kolaydr. Bu gibi gdamaddelerine yakn ikame mallar denir. Koyun eti, sr eti, balk eti, tavuk eti gibi.Tketici bu mallardan birinin fiyatndaki deiiklikten hemen etkilenir. Bu gda maddeleriden

birinin, rnein sr eti fiyatnn artmas, onun ikamesi olan teki gda maddesinin rneinkoyun eti talebinin artmasna neden olur. Baz gda maddeleri ise birlikte tketilirler. ay ileeker, balk ile limon gibi. Tketimleri birbirine bal olan gda maddelerinin birinin fiyatnnykselmesi veya dmesi , o gda maddesi ile birlikte tamamlaycs olan gda maddesinintalebinin azalmas yada artmas sonucunu dourmaktadr (4).

d)Euro dolar piyasas: Kelime olarak Euro Dolar, Amerikan dolarnn ABD dnda,Avrupada oluan piyasas anlamna gelir. Dier bir deile, Avrupadaki baz byk

bankalarn dolar cinsinden mevduat kabul etmeleri ve bylece topladklar fonlardan ksasreli dolar kredisi amalar eklinde yaptklar ilemlere Euro dolar ilemi ve bu piyasaya daEurodolar piyasas ad verilir.

SORU 7 Kayt d ekonomi kavramn aklaynz?Kayt d ekonominin ortaya kma nedenleri ve kayt d ekonominin llmesiyntemlerini anlatnz.

ZETBtn dnyada ve zellikle belge dzeninin ve kontrol mekanizmasnn yetersiz olduu

gelime yolundaki lkelerde kayt d ekonomi kavramnn son derecede yaygnkullanldn gryoruz. Bilhassa kayt d ekonominin boyutlarnn G.S.M.H ierisinde


45/160

nemli boyutlara ulamas bu lkelerde devlet gelirlerini iyice azaltm, ekonomik ve sosyalalardan byk tahribatlara sebep olmutur. Kayt d ekonomiyi azaltmann,kalknabilmenin nde gelen artlarndan biri olmas bu konu zerindeki zm nerileriniartrmtr. almada, kayt d ekonominin ulusal ve uluslar aras boyutlar anlatlm,zm nerileri verilmi ve Trk Vergi Sisteminin son durumuna gre kayt dl

nlemedeki baars zerinde durulmutur.I-GRGelime yolunda olan lkelerin iktisadi sorunlar ierisinde kayt d ekonominin dierlerinenazaran ayr bir yeri ve nemi vardr. Kayt d ekonominin nedenlerine ve sonularna

bakldnda dier ekonomik sorunlardan etkilendiini ve bu sorunlar etkilediini son derecekompleks yapl; bazen baml bazen de bamsz deiken bir olgu olduunu grrz. Fakatdaha da nemlisi ierisinde iktisadi faktrler dnda sosyal, psikolojik, siyasi ve ahlaksal

boyutlarn tamamyla yakn iliki iinde olduu bilinen kayt d ekonomi, teorik apta birok zm nerileri sralanan fakat bir trl ortadan kaldrlamayan bir sorun olarak ortayakmaktadr. Kamu finansmannda vergilerin arlkl paya sahip olduu bilinen bir gerektir.Ayrca vergi gelirlerinin toplam kamu gelirleri ierisindeki paynn byk olmas da lkeler

arasnda gelimilik gstergesidir. Gelimi lkelerde bu oran %90'larn zerinde ikengelimekte olan lkelerde bu oran %70'lerin altnda gereklemitir. Gelimekte olanlkelerdeki bu orann dkl kayt dln nemli bir problem olduunu gstermektedir.Vergi gelirlerindeki yetersizlikler kamu harcamalarnn finansmannda borlanma ve para

basma yollarna gitmeyi zorlamakta bu da enflasyonist a srekli geniletmektedir.zellikle borlanma yoluyla zel sektrn retken yatrmlarna gidebilecek fonlarnn kamukesimine aktarlmas ve bu fonlarn zel sektrden daha verimsiz kullanlmas, gelimekteolan lkelerin byme hzn srekli drmekte ve ekonomik istikrarszlklara yolamaktadr. Bu almada, kayt d ekonominin ortaya k nedenleri, etkileri, tahminyntemleri lkemiz ve yabanc lkeler asndan ele alnarak incelenmeye allmtr.II- KAYIT DII EKONOM KAVRAMIYer alt ekonomisi, illegal ekonomi, kara ekonomi, resmi olmayan ekonomi, gizli ekonomi,dzensiz ekonomi, marjinal ekonomi, kayp ekonomi, karaborsa ekonomisi, gzlenemeyenekonomi, nakit ekonomisi, paralel ekonomi, enformel ekonomi, vergi d ekonomi ve benzeranlamlara gelen kayt d ekonomi kavram; bilinen istatistiki yntemlere gre tahminedilemeyen ve gayri safi milli hasla hesaplarn elde etmede kullanlamayan gelir yaratcekonomik faaliyetlerin tmdr. Baka bir ifade ile kayt d ekonomi, belgeye hi

balanmam yada ierii gerei yanstmayan belgelerle gerekletirilen ekonomikfaaliyetlerin devletin bilgisi dna tanmasdr. Kayt d ekonomi, kamunun denetimidndaki ekonomik faaliyetler olarak da tanmlanabilir. Bireylerin veya iletmelerinekonomik faaliyet ve ilemlerini kamunun denetimi dnda tutmasnn en nemli nedeni ise

vergi karma arzusudur. Bu balamda tanm olarak belirtecek olursak; Geni anlamda vergikaakl, vergiye kar koyma olarak nitelendirilmektedir. Dar anlamyla vergi kaaklise, vergi kanunlarna aykr davranmak ve kanunlar uygulamakla grevli bulunan idareninald nlemlere kar gelmek suretiyle, ya da az vergi demek eklinde olabilmektedir. Batlkelerinde, kayt d ekonomi denildiinde daha ok uyuturucu ve silah kaakl gibiyasad sektrler akla gelmektedir gelimekte olan lkelerde ise ise bunlar da dahil olmakzere kayt d ekonomi daha ok eya ve hizmet akmlarnn belgelendirilememesi eklindeortaya kmaktadr.

III- KAYIT DII EKONOMNN ORTAYA IKI NEDENLERKayt d ekonominin ortaya kmasnda en temel sebep insan ihtiyalarnn sonsuz fakat

kaynaklarn snrl olmas gereidir. Bilindii zere insan nefsi srekli daha iyiyi daha gzeliarar. Daha iyi bir hayat artn salayabilmek yani daha ok gelir ve servete sahip olmak ve


46/160

harcama yapabilmek iin kazancn devletle paylamay arzu etmez. nk kayt iinegirdike vergi yk artaca veya balayaca iin harcamalar veya tasarruflar azalacaktr.Tabii ki bu durum kiinin marjinal tketim ve tasarruf eilimlerine gre de deiecektir.Bunun yannda iktisadi faaliyetlerini kayt dnda srdren bir kii, alt tketimdzeyinden daha dk bir tketim dzeyine gemek istemeyecektir. ktisatta Duesenberry

etkisi olarak adlandrlan bu etkiyi vergilendirme asndan dnrsek, kayt d kalarakvergi demeyen kii demedii vergi kadar tketim veya servetini artrmaktadr. Kayt iinegirmesi sebebiyle deyecei vergi kadar refah azalacak olan kii, kayt iine mmknolduunca girmemeye gayret edecek ve faaliyetlerini kayt dnda srdrmeye alacaktr.Dolaysyla btn sorunlarn temelinde insanlarn doyumsuz arzular ve kendi faydalarnmaksimize etme istei yapmaktadr. te gnmzde dnyann hibir lkesindesfrlanamayan, ancak lkemizde byk boyutlara ulam olan vergi kayp ve kaaklargnmzn en nemli sorunlarndan birini oluturmaktadr. Esasnda kayt d ekonomiolduka kapsaml bir yapya sahiptir. Bu almada ise konuya arlkl olarak vergisel boyutuile yaklalm, dikkatler daha ok bu noktada toplanmak istenmitir. Bu balamda kayt dekonominin nedenleri arasnda nemli grnenler u ekilde sralanabilir: Mali ve ekonomik

nedenler (enflasyon, gelir dalm, vergi adaleti) Hukuki nedenler (yasalarn basit ve akolmamas, sk deiiklie uramas, vergi oranlarnn ykseklii, istisna ve muafiyetler, niteryapdaki bozulma, defter tutma hadleri) dari nedenler (vergi idaresinin organik yaps, teknikyap, personel yaps ve denetim mekanizmas) Sosyal nedenler (vergi ahlak, mkellef

psikolojisi ve tarihsel nedenler) Siyasal nedenler ve bask gruplarndan kaynaklanan nedenler.Yukarda belirtilen snflandrmay mali, siyasal ve ekonomik nedenler olmak zere balkaltnda toplayabilirizA- MAL NEDENLERKayt d ekonomiyi ortaya karan en nemli nedenlerin banda vergilendirme ile ilgilisorunlar gelmektedir. Bunlar kendi ierisinde drt alt balk altnda incelenebilir.1-Vergi Oranlarnn Ykseklii ve Vergiye Kar Diren Vergi oranlar ile kayt d ekonomiarasnda doru ynl bir iliki vardr. Vergi oranlarnn gelimekte olan lkelerde, gelimilkelere nazaran yksek olmas kayt d ekonominin boyutlarn geniletmitir. rneinA.B.D'de para talebi yaklamna gre 1990 ylnda kayt d ekonominin oran % 5.1- 8.0arasnda tahmin edilmektedir bu lkenin vergi tarifesi ise artan oranl olup %15'den balayp%28'de son bulmaktadr, gelimekte olan bir lke olan lkemizde ise ilgili ylda vergi oranlar%25'den balayp %55'de bitmekte idi ve kayt d ekonominin de eitli hesaplamalarnortalamas olarak( Derdiyok, zsoylu, Kasnakolu)* %14.8 olarak hesaplanmt. Dolaysylakayt d ekonominin bymesinde nemli bir role sahip olan yksek vergi oranlarnndrlmesinin, kayt d ekonominin boyutunu nemli lde drebileceini ilerisrebiliriz. Giles ve Caragata'nn 1996 ylnda Kanada iin yaptklar bir aratrmaya gre

Kanada'nn efektif vergi oranlarnn %36.1'den %30'a azaltlmas durumunda bunun kayt dekonominin GSYH'ya orann %15'den %13'e dreceini tahmin etmilerdir. Ekonomikbyme ve dier dinamik etkiler bir tarafa braklrsa vergi a ayn zamanda %5.4'den%3.9'a veya dier bir ifadeyle 35.5 milyar Kanada dolarndan 25.5 milyar Kanada dolarnadecektir. Onlara gre devletin ekonomideki rol daha da kltlrse kayt d ekonomininGSYH'ya oran %10'lar ve vergi a da GSYH'nn %2.1'ler seviyesine der dier birifadeyle kayt d ekonomi 13.8 milyar kanada dolarna geriler. Vergi oranlarnn ekonomikfaaliyetlere olan etkisi teorik apta bir ok almayla kantlanmtr, ancak bunlar ierisindeen ok bilineni Arthur Laffer tarafndan ortaya konulan ve arz ynl iktisatn en nemlidayanan oluturan vergi oranlar ile vergi gelirleri arasndaki ilikidir. Bu analizde vergioranlarnn belli bir orandan sonra vergi gelirlerini drecei belirtilir. Vergi oranlar

optimalin zerine kt zamanlarda vergi gelirleri azalmaya balar, nk insanlar almakyerine vergisiz para kazanma yollarn ararlar. Vergi oranlar artmaya baladnda esasen


47/160

ekonomik faaliyetlerde rakamlarla ifade edildii ekilde azalma olmaz sadece yksek vergioranlar sebebiyle kaytl ekonomiden kayt dla kay sz konusu olur bu durumda dakaytl ekonominin boyutu klr. Hkmetler, yksek vergi oranlarnn etkisini hafifletmekiin vergi muafiyet ve istisna uygulamasna giderler, bu durumda da vergi adaleti gittike

bozulur, istisnalardan yararlanamayanlar kendilerinin de daha az vergi verebileceklerini

dnerek vergi kaakl yoluna gidebilirler. Ayrca, istisna ve muafiyet uygulamalarrekabet eitsizliine de sebep olmaktadr. Kayt d ekonominin en nemli nedenlerinden biride katma deer vergisi oranlarnn yksekliidir. Bu durum fatura-fi pazarlnhzlandrmakta ve belgesiz al-verii yaygnlatrmaktadr. Dolaysyla katma deer vergisioranlarnn drlmesi bu tr pazarlklarn azalmasna sebep olacaktr. Avrupa Birlii, katmadeer vergisinde iki veya oranlla ynelik bir harmanizasyon aray ierisindedir.lkemizin de bu uyumlatrmaya katlabilmesi iinde K.D.V oranlar drlmesigerekmektedir. rnein; normal oran %10, temel gda maddeleri ile kltr ve eitim amactayan mal ve hizmet teslimlerinde %3-5, lks tketim mallar iinde %15 olarakdzenlenebilir. Ayrca hangi mallarn lks hangilerinin zorunlu olduunun da batandzenlenmesi gerekmektedir 21. Yzyla girme arifesinde zorunlu baz mallarn hala lks

kategorisinde vergiye tabi tutulmas uygulamasndan vazgeilmesi gerekmektedir. Amerika'dada ulusal bir perakende sat vergisinin, ulusal gelir vergisinin yerine orannn artmasyla,

birincil endie konusu olarak vergi erozyonunun liderliinde yaygn bir vergi kaakl vevergiden kanmann ortaya kmas sz konusudur. Daha ak bir ifadeyle vergi gelirleriierisinde dolayl vergilerin paynn art gstermesi ve dolaysz vergilerin paynn azalmaskayt dla sebebiyet verecek olumsuz bir gelimedir. Btn bunlara ilave olarak akademikevrelerce ve dier uzmanlarca, mkellefin vergiye kar tepkisinin, zellikle psikolojikkaynakl ynnn, bilimsel ve teknik bir zeminde incelenmesi hususu ihmal edilmi ve bukonuda genellikle vergi mevzuat ile vergi idarelerinin eksikliklerinin n plana karlmas ileyetinilmitir. Ayrca 7. Be Yllk Kalknma Plannda "Vergi ile lgili Yapsal Dzenlemeler"sralanm ancak bu hususa deinilmemitir. lgili dzenlemeler erevesinde kurulmasngrlen "Vergi stiare Konseyinde" mkelleflerin de katlmnn salanmas bu yndekialmalarda etkinlik oluturabilecektir.2-Vergilendirme Ortamnn Belirsizlii Bundan tam 224 yl nce, iktisadn babas saylanAdam Smith'in "Uluslarn Zenginlii" kitabnn son cildinde vergileme ile ilgili prensipleraklanmtr. Bunlardan bir tanesi de vergide kesinlik ilkesidir. Bu ilkeye gre mkellefdeyecei verginin miktarn, zamann ve deme eklini daha nceden bilmesi gerektii esasvardr. Yani vergilerin kesin olmas iin vergi kanunlarnn geriye doru yrtlmemesigerekmektedir. Trk vergi mevzuat, ok sayda yasa hkm, Bakanlar Kurulu karar ve genelteblile uzmanlarn bile izlemekte zorluk ektii bir grnm iindedir. Mkerrer maddeler,geici maddeler, deitirilen maddeler vergilendirmede aklk ilkesini de zedelemektedir. Bu

nedenle vergi yasalarnn yeniden redakte edilmesi gerekmektedir. Bu arada mevzuatn vergiidaresi ve mkelleflerce rahata izlenebilmesi iin vergi ile ilgili her trl hkmn vergiyasalarnda yer almasnda yarar vardr. Vergi kanunlar ile Trk Ticaret Kanunu ve SermayePiyasas Kanunu arasndaki uyumsuzluklar giderilmelidir. Vergi mevzuatnn uluslararasilikilerde yeni durumlarla uyumlu hale getirilmesi gereklidir. lkede uygulanan vergimevzuat, lkenin ekonomik, sosyal, mali ihtiyalarna cevap veremiyorsa, sade, kolayanlalr bir yapda deilse, srekli deitirme ihtiyac gsteriyorsa ve istikrarl bir yap arzetmiyorsa vergi kaa artar. Dolaysyla vergilendirmede basitlik ilkesi ok byk nemtamaktadr. Vergilerin basit olmas, hem vergi idaresinin hem de vergi mkelleflerinin iinikolaylatrmaktadr. Vergi ykmllerinin rahatszlna yol aan ve ou zaman madurolmalarna sebebiyet veren bir baka husus, 1980 sonras dnemde hkmetlerin anayasann

73/4. Maddesi ile kendilerine tannan ksmi dzenleme yetkisini ar kullanmalardr. Meclisidevre d brakarak, Bakanlar Kurulu Kararlar ile ok sk yaplan mevzuat deiiklikleriyle


48/160

ortaya kan belirsizlik ortamnda mkellefler ve doal olarak vergi idaresi zor durumdakalmaktadr. Bu duruma verilebilecek son rnek 13.12.1999 tarihinden itibarenuygulanmasna geilecek olan Katma deer vergisindeki oransal artlardr. Buna gre %15'liknormal oran %17'ye, %23'lk oran ise %25'e karlmtr. Bu artlar mali amalarlagerekletirilmi fakat olayn kayt dl artraca gerei gz ard edilmitir.

3- Muhasebe ve Mavirlik Hizmetlerinin Yetersizlii Mkellefle vergi idaresi arasnda kprvazifesi gren muhasebeci ve mali mavirler vergi kaybnn nlenmesinde ok nemli birrole sahiptirler. Vergi kaaklnn nlenmesinde; bilhassa sahte fatura temininde, mal bedeliyksek gsterilerek maliyet ve giderler iirilmektedir. Dolaysyla, Muhasebeci ve mavirlikhizmeti yapanlar, bu hususta ok hassas davranmal, davranmayanlar hakknda da armeyyideler getirilmelidir. Bu konuda en nemli problemlerden biri de bu meslei icraedenlerin nitelikleridir. Vergi ve muhasebe ile ok fazla ilgisi olmayan eitli meslekmensuplarnn, meslein ekicilii noktasndan hareketle yapm olduklar basklar sonucu,

bir uzmanlk nitelii gerektiren Yeminli Mali Mavirlik mesleine kolayca geebilmelerineolanak tannm olmas, bu meslei skntya drmeye balamtr. 3568 Sayl SerbestMuhasebecilik, Serbest Muhasebeci Mali Mavirlik ve Yeminli Mali Mavirlik Kanunu'nun

k srasnda ve daha sonradan, bu mesleklerin gelecekteki parlak yerini gren bazkesimler ve meslek mensuplar bu yasann kapsam iine girmeye almlardr.4- Vergi daresi ve Denetimden Kaynaklanan Nedenler Kayt d ekonominin nlenmesinde

belki de en etkili olan denetim mekanizmasdr. Mkellefler kendilerinin ne kadar azdenetleneceini bilirlerse vergi karma konusunda o oranda cesaretli olacaklardr. Fakatlkemizde vergi inceleme oranlar son derecede dk orandadr(%3-5). Bunun temelinde devergi inceleme elemanlarnn sayca yetersiz olmas, vergide uzmanlaan kiilere zelsektrden son derecede cazip tekliflerin gelmesi ve kamunun bu elemanlar bnyede tutacakimkanlar sunamamas gelmektedir. nceleme elemanlarnn bir grubunun ayrca idari teftitegrev almalar da vergisel incelemelerde younluu azaltmaktadr. Bu kiilere belli bir srekamuda alma zorunluluu getirilebilir. Mkellefin vergiye uyum gsterememesindeynetimin de etkisi olabilmektedir. Dolaysyla, vergi kaakl gds, vergiyeuyumsuzluktan kaynaklanabilmektedir; Denetimin ve cezalarn dkl, risk almaeiliminin gl oluu, vergi oranlarnn ykseklii kaaklk davran iin gerek arttr,fakat yeter art deildir. Ayrca kaaklk frsatlarnn da varl gerekir. Bu frsatlarn iyi birvergi idaresi ile ortadan kaldrlmas yani vergi mevzuatndaki boluklarn dzeltilmesidenetimlerde bir art olmasa da kayt dl azaltacaktr. Uygulamaya bakldndamkellefler demeleri gereken vergiyi dememeleri halinde kendilerine kesilecek ceza ile bu

parann repoya veya bonoya yatrlmas halinde elde edilecek geliri hesaplamaktalar ve eerfaizden elde edecekleri gelir cezadan fazla ise vergilerini yatrmama yoluna gitmektedirler.Dolaysyla vergi cezalar kaakl caydrc bir seviyeye getirilmeli, ancak vergi cezalar

ok ta yksek tutulmamaldr nk bu seferde mkellef, vergi memurlaryla uzlama yolunagiderek rvet ve yolsuzluklar art gsterebilecektir. Vergi idarelerinin de bu balamdaverimli alma koullarna ulatrlmalar arttr. lk olarak Trkiye apnda vergi daireleriarasnda ve dier devlet daireleri ile ok hzl bir ekilde alacak bilgisayar annkurulabilmesi ve daireler arasnda e gdmn salanmas gerekmektedir. Mkelleflerin

btn iktisadi ilemlerinin takip edilmesinde bilgisayar sistemine sratle geilmeli vealmalar hzlandrlmaldr. Bunun yannda vergi kaaklnn en ok gerekleme imkan

bulduu nakit paradan plastik para ad verilen kredi kart, banka kart ve ek gibi bankalarnarac olaca bir deme sistemine geilmelidir. Fatura verme snrnda olduu gibi belli birmebla aan demeler ek veya kredi kart ile denmesi zorunluluunda olmaldr. Esasenyaplan analizler gstermitir ki vergi kaakl ve vergiden kanma, varl kabul edilen

fakat hibir zaman tamamen ortadan kaldrlamayan olgulardr. Vergi yapsndagerekletirilen deiiklikler de bunu tam nleyemez ve bu deiiklikler vergi idaresinin


49/160

tecrbesini, baka bir deyile uzmanlamasn engelleyerek vergi erezyonunun srmesinekatk salar.B) SYASAL NEDENLERMkelleflerin kayp ve kaaklar konusunda davranlarn etkileyen en nemli

belirleyicilerden birisi de siyasal iktidarlarn tutumudur. lkemizde siyasal iktidarlar,

genellikle bask gruplarnn istekleri dorultusunda kararlar alarak oy urunavergilendirmeden vazgeebilmekte ve vergi ykn belirli kesimlere ykleyebilmektedirler.Bundan baka siyasal partilerin vergileme konusunda da deiik grleri, birbirinden ztuygulama projeleri bulunduundan, politik istikrarn bulunmad lkemizde her seimdneminde mkelleflerin beklentileri balamaktadr. Her eye yeniden balanacak havasverilen "vergi paketi" projelerinin okluu, ciddi ve istikrarl vergi politikas olmadizlenimini uyandrdndan, ykmller kendi kararlaryla kiisel karlarn korumayaynelmektedirler. 1950 ylndan gnmze kadar vergi kanunlarnda yaplan deiiklikler,iktisadi kriz dnemlerinin hemen arkasndan, kamu gelirlerini artrmak amacylagerekletirilmitir. Siyasi karar mekanizmalarna bask imkan olan gruplarn faaliyetleriyasal olarak vergi d braklmtr Aarn kaldrlmasyla ifti kesiminin rahatlatlarak geni

halk kesiminin destei temin edilmitir. Azalan aar vergisi geliri istihlak vergisi ile telafiedilmitir. Bir vergi yk azalrken dieri artrlmtr. Ayrca 1980 sonrasnda verilentevikler, konulan istisna ve muafiyetler, dengesizlii bytt gibi, piyasa pay yksek; heralanda faaliyet gsteren iletme trlerini - holdingleri - ortaya karmtr. Bu arada daha ncemevcut olan servet beyan messesesinin kaldrlmasnn hakl sebepleri ortaya konabilmideildir. Trkiye Byk Millet Meclisi ile pek ok meslek sahiplerinin ve pek ok kurumyneticileri ile yelerinin mal beyanna tabi tutulduu lkemizde vergi mkelleflerinin mal

beyannn dnda braklmas hakl sebeplerle savunulamaz. Bu bakmdan gerek kara parannaklanmasnn nlenmesi gerekse kayt d ekonomiden salanan kazanlarnvergilendirilmesi iin servet beyan messesesinin yeniden yasallatrlmasna ihtiya vardr.Kayt d ekonomiye sebep olan siyasi nedenlerden bir tanesi de sk tekrarlanan vergiaflardr. Vergi aflarna mmkn olduunca yer vermemeye allmaldr. nkmkelleflerin ileride bir vergi aff olabilecei ynnde beklentisinin olmas vergi demekonusunda esnek davranmalarna yol aacaktr.

Documents

İKTİSAT MALİYE 1