IL~POETI MODERNI MALTIN -TRADJZZJONI, zVANT ACC STORIKU U BIDLA MILL-QIEGM

Oliver Friggieri

L-istudju serju tal-letteratura aktarx ghandu jibda mill-gharfien ta' I-is­torj~ taghha, jigL:fieri ta' l-'evoluzzjoni taghhaskond il-kategorija Zmien. 11-prodott ta' Hum hu r-rizultlat imgarr·ab ta' mixjaprogressiva shiha Ii bdiet u ssoktat. (Anki min jemmen f'verzjoni ciklikata' l-istorja - hsieb 'Ii jixref fil­·qawll'l-istorja tirrepetiruhha" -.jista' jqarreb flimkien I-idea ta' mixja pro­gressiva rna' I-idea va' ritom imgedded). Il-valuri, il-kriterji, il-forom, iI-lin­gwaggi ul-bqijaIi,jsaW$ l-letteratura jitbiddlu minn zmien ghal iehor, ghal­ieXiiI-hajjahi caqIiq. 'Valut;i qodma jitwarrbu biex jidhlu ohI1ajn, l-estetika titbictctel mill-qiegh ,uVikreh' jista' jsir 'sahih', u l-kuntrarju. X'inhu s-sabih kategoriku?,Mir-romanticii:mu '1 hawn, ghall-inqas ,Una nemmnu Ii s-sabih hu suggettiv. Imma anki t-tradizzjonijiet Ii nbnew fuq I-idea tas-sabih karego­riku, ,oggettiv, lassolut, spiccaw skond iI-hila taghhom biex thieghdu minn dan il-kultta' l-imitazzjoniu ghaddew ghall-kreativita, e.g. r-Rinaxximent vis-a­vis' d'-tlinja' klassika Griega-Rumana.

F'din il-rnixjia ta' sekli, I-artist Ii hu wild haj ta' Zmienu j.ifhem Zewg hwej­jeg ewlenin: x'sar qablu u x'qieghed isir fi rzmienu. Jonqos it-tie1et altemativa: x'se jaghmel hu, u din hi I-isfida persunali. Fi hdan dan l-ghaJ:1fien jista' jinserix­xi ruhu bhala kontemporanjlt minghajr rna jaqa'fil-perikiu Ii jtenni bil-gost kol­Iu dak Ii jkunu ghamlu qablu. II-kuxjenza ta' din iI-htiega ta' tigdid hi l-qofol tal-moviment modernista Malti tas-snin sittin Ii ssoktJa jimmatura fis-snin fle­bghin. Ghall-ewwel darba fil-grajja Ietterarja, u forsi kulturali, Maltija dahIet il-maturita ta' dibattitu kollu kemm hu estetiku, imbieghed mill-identifikaz.­zjoni hazina taO kawZa lingwistika rna' kawza letterarja.

II-Ietteratura bllala evoluzzjoni

Ma tistax tifred wisq l-istudju ta' I-estetika miU-istudju tal-Ietteratura, kif isir f'Malta. Skond l-idea tas-sabih taz-Zmien Ii jkun tinbena I-haga sabiha; fuq it-teorija tidhol iI-pI1assi, u fuq I-ideal jitfassal iI-procfott. Anqas rna jista' dan l-istudju jinfired wisq mi:ll-gharfien tal-filosofija ta' I-epoka, ghaliex din, bhala I-istharrig ta' I-idea tal-veru, hi s-sies Ii titqieghed fuqu I-idea (imbid­dla f'haga) tas-sabih. II-grajja 1Jal-filosofija hi interessanti sewwasew ghaliex toffri bosta verzjonijiet tal-veru. II-problema tibqa' fundamentali: Iiema tiu 1-veru oggettiv, invarjabbIi? Metajinstab dan iI-quid verum, tieqaf il-grajja tal-mohh Ii jistharreg. Min-naha I-ohra, meta jinsta:b is-sahih assolut, tieqaf

IL-iPOETil MODERNI 'MALT:IN 257

ukoll il-grajja ta' l-arti. Minhabba Ii I-ideat tal-veru filosofiku u tas-sabih ar­tistikll hurna umani, wiehed jista' jif'hem Ii z-zewg evoIuzzjonijiet se jissok­taw sakemm il-bniedem jibq1a' jhaddem il-fakulta mentali.

ltnq~r jekk il-kelmiet veru u sabih hurnaimportanti iZda xejn preciZi, j!S­tghujaghtuhjiel tal~herqakbira Ii kellu u ghandu I .. bniedem li jsib I-ekwilib­riju, livell ta' certezza, f'dak 1i jahseb u f dak Ii jhoss. Sa iss a ghadu rna nstabx u Hspirtu uman ghadu attiv u produttiv. Mela l-akbar certezza Ii tohrog minn din il-gqtjja tw~}.a hi I-incertezza, is-sentenza fataIi "jien naf li ma nafx". Fil­kelma nat. hemm id-determinazzjoni Ii l-istharrig jissokta; fil-kelmiet rna nafx hemm l-isforzi· kollha ta. min qieghed ifittex. F'dan I-ambjent I-istudent ta' l:arti,. u tal-filosofija, jifhem Ii fuq milia jista' jkun jaf il-valuri koHha taHra­dizzjoni, u fuqin-naha l-ohra jista' jaghzel skond iI-gosH personali.

Dawn il-hsibijiet jistghu jfissru ghala hu mehtieg hafna Ii l-letteratura, meta histudjata .~'certu livell, tinbenafuq il-perspettiva storika (Ii tinkludi 1-preZent). L,gharfien ta' kulma riliaseb u sarqabel jissarraf f'punt ta' tluq, u b·hekk l-individwu jifhem Ii d-direzzjonijiet Ii jrid jiehu, jekk iridu jkunu godda, ma jistghux jirritornaw, m'ghandhomx jinhallu f'nostalgija Ii tirrepeti. Dan hu Ii jaghroel it-tradizzjonalista bhala imitatur,konxju jew Ie; u dan hu Ii· xtaqu rna jaghrolux iI-poeti modemi Maltin Ii riedu qtugh mit-tradizzjoni. Madankollu, din l-evoluzzjoni twassal ghal zewg konkluzjonijiet fundamen­tali: hemm elementi kostanti, invarjabbIi, u hemm elementi vojta Ii ghandhom jimtlew kreativament (bilIi jhaddnu wkoll iI-kostanti).

Iz-zewg kelmiet. tradizzjonali u modern intuzaw jew !tienu miftiehroa dejjem f'din iI~grajja twiIa. ,u-tradizzjonalisti hurna dawk Ii jemmnu Ii s-sabih assolut instab; il-modemisti hurna dawk li jishqu Ii s-sabih hu relativ ru ghal­hekk il-qradim ghandu jitwarrabjekk qdiem (bla ma jinqered) biex jinstab u jidhol minfloku s-sabih il-gdid. It-tradizzjonaIisti jispiccaw biex jidentifikaw iI­kreazzjonima' l-imitazzjoni,u l-valuri l-kbar ta' qabUhom jispiccaw bi~ isiru l-kawza. tad-dekadenza taghhom infushom (e.g. l-imitazzjoni tal-merti ta' Dun Karmf'tant awturi Maltin). Il-modemisti jemmnu fil-kreativita, jigifieri Ii, kif issuggerixxa Hopkins, il-kapulavur ta' haddiehor qieghed hemm biex ikun ammiratumhux;imitat. (Dan ma jixhetebda dell fuq jekk I-influwenzaminn awtur fuq iehor issehhx jew Ie; I-interferenza qieghda hemm dejjem, uhi lpoZitiva, ghad Ii l,istharrig taghha hu hag-a deIikata u iebSia hafna). Mela 1-isftida ta' I-artist hi Ii, waqt Ii japprezza t-tradizzjoni billi jkun jafha u jivvaIu­taha, f'l-istess hinjichadha, "igiddibha" u jizvolgi polemika (konxja jew in­konxja) maghha biexfl-ahhar jasal ghas-sejba personali tieghu. Din hi I-hila Ii fil..grajja tal~Ietteratura tispicCa biex taghzel Iill"ftit mill-hafna.

Reviijoni tal-val uri

Minhabba t-tradizzjonaliZmu 1lal-kultura Maltija (marbutmac-cokon u ma' l-izolament), u minhabba ghadd ta' ragunijiet socjo-kulturali msemmija fuq fuq ·:f'dawn il-kuinmeIlti, dan is-sens ta' storja u evoluzzjoni aktarx Ii kien u ghadu nieqes fil-cjasamletterarju Malti. Il-Iettera1Jura Maltija twieldet fi hdan

258 OLLVER FiRillGGliERJ

ir-romanticizmu Taljan, trawmet fi imienu u ssoktat hafna warajh minhab­ba ragunijiet politiko-kulturali Ii baqghu jezigu Ii l-kittieb igib ruhu ta' ro­mantiku. Sakemm il-faii poliUka Maitija haqghet risorgimentali, organizzata fuq il-pjan ta' Uberazzjoni ghall-Indipendenza, il-kittieb Malt!. kellu jsawwar il-lista tal-prijoritajiet tieghu u jimpenja ruhu b'mod Ii jaqbel rnal-kawia naz­zjonali. Ghalhekk il-bixra ewlenija tal-Ietteratura Maltija sas-snin sittin hi patrijottika, religjuza, mifhuma hhala sforz estetiku biex tinbena d-definiZi­zjoni romantika ta' nazzjon. Hi definizzjoni skond il-komponenti Ii jaghZlu ko­munita, kultura u territorju minn ohrajn.

Meta din il-kawza ntlahqet, iI-kittieb Malti fehem Ii iss a kien il-waqt, imqar jekk tard fid-dinja Ewropea, Ii jpatti ghall-izvantagg politiku u kultur­ali ta' pajjizu u jaggorna rubu u l-espressjoni tieghu billi jinterpreta I-bid1a ta' cittadin Ii minn membru ta' kolonja sar cittadin hieles, u Ii minn mentalita jzo­lata kellu jinfetah biex irawwem mentalita. kontinentali. Mid-definizzjoni ta' nazzjonalita l-awtur kellu jghaddi biex jistharreg definizzjonijiet aktar im­habbla, frott ta' ambjent Ewropew Ii ilu hafna Ii nfatam mill-kult tal-patrijot­tizmu. Kontra l-kumpless tal-Pel'sekuzzjoni, Ii ftit jew wisq 1mB twemmin patrijottiku jbati minnu! kellu jidhol iI-kult ta 'l-istharrig introspettiv .Ii jdur madwar il-figuI1a tal-bniedem bhala bniedem, Cittadin ta' dinja. Minflok in­nazzjonalizmu dahal il-kosmopolitizmu.

Ir-romantici Maltin staqsew il-mistoqsijiet tad-definizzjoni nazzjonaIi u waslu ghat-twegiba tagli.hom bilH seddqu b'certezza din id-definizzjoni. n­moderni, wara Ii fehmu l-kisba tradizzjonali, hassu l-irrelevanza taghha ghal gens Ii ,issa tbiddel, u biddlu l-affermazzjoni f'mistoqsija Ii tibqa' mistoqsija. Ir--romantici fittxu d-definizzjoni u kkollklu.dew "jiena jien" (definizzjoni etnika, politika, lingwistika, religjuza, kulturali); iI-moderni bdew u waslu sal­mistoqsija: "Jien min jien?" Ghalhekk ukoll, dawk ix-xejriet Ii jidhru bhala certezzi fir-romantici huma dubji fil-moderni; il-polemika hi kontra c-certezza u s-semplicita, kontra patrijottizmu Ii rna jiftihemx fdinja t'a' internazzjonal­izmuiJzda l-akbar mistoqsijiet huma ta' xenta psikologika, il~bniedem beda iitqies bhala mohh aktar milli bhala persuna, u l-energija Ii r-romantiku hela empirikament, minn barra, issa tbiddlet f'rifless1oni mhawda ta' mhuh maturi Ii m'humiex Iesti jafferrnaw u jistqarru bil-hefI1a ta' qabel. Nghidu ahila, il­poezija romantika hi mizghuda bl-affermazzjonijiet; iI-poezija moderna h: mimlija bis-suggestjonijiet.

Ghandu jidher sewwa Ii f'dawn iI- kunsiderazzjonijiet qieghed inqis aktar l-aspett cert, politiku, estrovers, tar-romanticizmu milli l-a-spett indefinit, suggettiv, vag u kritiku tieghu. Forsi dan hu I-filIi jista' joffri I-ahjar ez­empju tal-kontinwita tal-grajja letterarja Maltija Ii mic-certezza ghaddiet ghad-dubju.

It-tiftlx ta' foromiodda

Sa hawn tidhol it-tilwimta tal-moderni maI-kontenuti .l-qodma, barra minn zmienhom, skematiCi u artificjali ta' kittieba Ii baqgbu jimmodellaw rubhom

IL-IPOE'DIMODERNrI MAL TIN 259

skond vizJoni .ii lanqe( gnaUlliet zmien twI1 qab8l anki fl-Italja, I-art Ewropea ieJn 'ir-:LUllluuucizmu SWfll(U \l.e. tas-SeJHu usaLaX) aH:tarx 11 tnikker J-izJed. lZOa l-iomenuL ma J1Sl:UX Jt:Zlsd mmgnaJl' tOiDla; m'nemmx iaea (maghruta u mfissra) mingna]r l,elma ~ll tagnti forma lill-idea, anzi tbiddel I-idea f'forma). Meta kontenm gdia JitlOb lorma gdida, bhalma mes Ii jahsbu u jgnixu b'moa differenti jfittxu li jidhrU{ (tHlbies, ll-imglba) b'mod Ilifferend.

Il-hUega li jinstabu forom godda ta' espressjoni hi haga wahda mat-tig­didtematiku, u gha!hekk hi impliCia kull darb a u f'kull moviment tal-grajja letterarja. FH-kaz tal-poeti modemi Mahin din il-htiega kienet imqanqla wkoll minn element koHu kemm flU lokali: l-izvantagg storiku tal-letterat va' qabeJ Ii, hu u jfisser ruhu, kellu ji'ittex ukoll Ii jaghti dinjita lill-ilsien, jistandar­dizzah u jrawwe111 mezz letterarju minnu. Rafna mill-kitba ta' xehta letterarja tar-bierah ghandha titqies f'dan id-dawl ta' tahrig fil-Malti Ii ried jikseb rj,,­pett Ii jaghzlu minn djalett u jorbtu mal-kultura.

In-nervozi'Zmu tipiku ta' l-awturi Ii jahbt'll fil-bidu ta' moviment ta' tigdid hu qawwi hafna fost il-kittieba lokali tas-snin sHUn. Il-polemika, kif imfissra f ghadd ta' gumaU mill-1966 'il quddi6111, u mbaghad fir-rivista Il-Polz Ii 1-Moviment Qawmien Letterarju beda jxandar .f'Lulju 1967, uriet ghall-ewwel darba Ii (a) hemm differenza kbira bejn il-harsien ta lingwa u t-tiswir ta' let­teratura u (b) bidIa fil-kontenuti hi fl-istess hin bidla fil-lingwaggi. Fil-kaz ta' Ca) deher aktar car il-prinCipju qadim, mithaddet tant fil-kritika moderna,li 1-Hsien letterarju ,bhala strument artistiku, hu devjanti; hu I-holqien ta' meta­lingwa, lingwa ohra minbarna l-istandard u differentl hafna minnu minhabba "irregolaritajiet" kreativi. L-awtur jitghallem il-lingwa, u jsir imghallem tagh­ha sewwasew biex ikissirhia bil-mod persunali tieghu. L-awtur imitativ jitghal. lem l-istandard u jaghmel l-ebfef haga: jiktbu. Fil~kaz ta' (b) harget ahjar iI­verita qadima Ii mhux biss hemm "lettemturi" differenti skond iz-zmien mif­hum bhala mixja evolutiva, u Ii kull "letteratura" hi differenti bi htiega u gdida hdejn ta' qabilha, rida wkoll, anzi fuq kollox, Ii d-diblattitu ta' l-awtur hu. estetiku, u mhux kollu kemm hu lingwistiku. L-interess fil-lingwa jidhol bhala l-interess tal-haddiem (ta:l-lingwa) fl-ghodda tieghu, iida l-isfida ewlen­ija tibqa' din: x'se jaghmel b'din l-ghodda mbiddla?

L-ewwel pass f'din il-mixja lejn kuxjenzl gdida kien Ii. I-Malti letterarju ghandu jiehu I-elementi tieghu mir-registri kol1ha ta' I-Hsien mithaddet u mik­tub. Twaqqa' l-pregudizzju Ii hernm mudelli ta' kitba, eghlieqi ta' kIiem u konnotazzjonijiet Ii hurna, rninnhom infushom, xierqa biex jingh1azlu mill-kit­tieb. Kontra I-kult tal-Malti safi, issa mifhum bhala saff wiehed biss u l-aktar wiehed primitiv u elementlari ta' lingwa shiha ,dahal il~lmlt tal-Malti mifhum fis-shuhija tieghu, moghni b'uzi godda Ii jorbtuh ma' ideat, oggetti u qaghdiet ta' Hum. Hishuhi!a Ii qieghda tinhadem iI-hin koBu, lil hinn mid-dizzjunarji u mill-kotba tal-grammatika; il-lingwa m'hix maghmula dtga' iida tinsab f'qaghda kontinwa ta' zvilupp. Arnbjent modern jitlob ilsien laktar imzewwaq. ag.gornat u mhejji biex ifisser il-htigijiet ta' socjeta moderna. Kontm I-knIt konservativ tal-Malti safi dahaI il-principju Ii I-Malti romanz hu sabih, u tneh­bfa, bhalma kien ilu sekli Ii tnehha f'artijiet ohra, i1-pregudiz;~ju maghruf bhala

260 OLIVER FR:IGGI:ERJ

barbarizmu, arkaizmu u I-bqija. Din il-hidrna taO integrazzjoni lessikali rna kinitx u rna hix biss gllazla ta' gost letterarju, izda frott ta' kuxjenza gdida quddiem esperjenzi godda, izjed imhabbla minn dawk ta' so6jeta monolitika II

Ii kienet aktarx maqtuglla mill-kurrenti tal-hsieb u tal-progress barrani. Ftit jew wisq, dan ii-moviment irrapprezenta d-dhu! fil-kwadru kulturali Malti tal­genenazzjoni ta' matul u wara l-gwerra, imdejqa bl-illuijonijiet tradizzjonali, bierda quddiem it-tabu', imhassba quddiem poplu aljenat Ii minn kolonja sab ruhu stat sovran.

Kontra r-regimentazzjoni tal-mudelli metri6i maghrufa, 1i fittxu Ii jdeffsu kontenuti f'forom maghmulin ghal kollox minn qabel, l-iskolla moderna fit­txet Ii l-foTma letterarja tinholoq flirnkien mal-kitba ta.}-kontenut, fl-istess pro6ess. Il-kelmiet vers hieles jigbru dan kollu bil-mod l-iijed hafif, u xejn pre6ii; izda l-kelma hieles tixhed il-htiega 11 tinholoq metrika oh1'a, jinstabu mewgiet meIodjuzi differenti, eqreb lejn il-proia minghajr ma huma proza (kif fittixt Ii nuri fil-kotba Saggi Kritici u Fl-Gharbiel). L-ghaz!a bejn iI-gen­eru poezija u l-generu proZia. twarrbet qajla qajla wkoll, u I-wahda ma baqgh­etx tinghata xejriet kontenutisti6i Ii l-ohra m'ghandhiex, u l-kuntrarju. Bdiet tinkiteb il~poezija prozajka u I-proza poetika, sintesi ideali Ii tghaqqdet fiI-kelma poeproza, ta' Victor Fenech, l-awtur ta' F' Altamira.

lI-poezija hija metafora

Id-differenza ewlenija Ii taghzel lill-poezija ta' zmienna minn ta' qabilha, mhux biss romantika izda dik tat-tradizzjoni kollha, hI l-importanza moghtija liIl-metafora. Sa mill-ewwel trattati ta' l-estetika Griega dehret il-konkluz­joni Ii hija x-xbiha Ii taghzel lill-Ietteratura minn ghamliet ta' kitba ohra. Biz­zmien, minnabba I-post centrali merfugn ghall-poezij1a, il-metafora ntrabtet aktar maghha milli rna' generi ohrajn, imqar jekk is-simboli:hmu hu, wara kol­lox, il-qalba ta' I-arH kollha kemm hi. 'II quddiem id-differenza bejn poezija u proza donn:ha ssarrfet fid-differenza bejn sentiment u raguni, bejn intuwiz­zjoni u siIlogizmu. Biex titfisser din ir-ruh simboIika l-lingwa thaddmet retori­kament, b'mezzi Ii jishqu u Ii jhallu effett, u wiehed jista' jghid Ii hafna mill­poezija "kbira" ta' l-imghoddi iijed hi thaddim "gholi" tal-lingwa mizghuda b'bos1Ja figuri tat-tahdit milli damma ta' metafori.

Il-modernizmu hu, fost I-ohrajn, sforz qawwi biex I-ilsien letterarju jis­saffa mix-xniexel ta' tizjin fieragn, biex titwarrab ir-retorika u tinghata impor­tanza ewIenija, jekk mhux wahdanija, lill-metafora. Qabel jkien hemm tqassim fl-importanza bejn is-siltiet metafori6i u s-siltiet retori6i; ix-xejra moderna hi Ii I-poezija kollha tinbena bhala metafora wahda maghmula minn bosta meta­fori marsusin flimkien. Din il-bixra metaforik,a m'hix komuni ndaqs ghal kull poet1a. Nghidu ahna, Daniel Massa, Achille Mizzi, Philip Sciberras u Mario Azzopardi huma awturi ta' dens ita metaforika WlSq akbar minn Victor Fenech, Doreen Micallef, Gorg Borg U onrain.

M'hix biss il-prezenza shiha tal-metafora Ii tJaghzel lill-versi moderni minn ta' qabilhom. Hu wkoll il-metodu stess ta' kif tidher il-metafora, metodu Ii

IL"'POETI MODERN1I MALnN 261

jista' jqanqal diffikulta fil-ftehim waqt Ii jkabbar l-alluzjonijiet u jnaqqas il­kliem Ii hu ta' importanza sekondarja. It-tIiet komponenti tal-metafora, kif maghrufa mill-kritika kontemporanja,huma t-Tenor, iI-Vehicle u I-Ground. L-ewweI wiehed hu l-aspett veru, litterali Ii se jsir tahdit dwaru; it-tieni wie­hed hu l-aspett I-jehor 1i mieghu se jitqabbel l-aspett veru; it-tielet wiehed hu s-sens "komuni" Ii, fil-fantasija ta' l-awtur, ighaqqad liIl-ewwel u lit-tieni fUm­kien, .. dejjem hi shubija suggeUiva. Nghidu ahna, minn metafora bhal "iz-zgho­zija hi warda sabiha" (zghozija hi tenor; warda hi vehicle; sabiha (shuhija) hi ground - jigifieri "z-zghozija qisha warda ghax il-warda, bhaZ-zghozija. hi sabiha'"), il-poeta modern xi drabi juza hiss iI-kelrna warda (iI-vehicle), u 1-bqija jitqies bhala miftiehem, skond I-ambjent semantiku.

L-ghalqa tal-metaforizzazzjoni (Le. minn fejn jinghazlu x-xbihat) hi dif­ferenti' wkol1. FiI-poezija tradizzjonali x-xbihat hurna aktarx emotivi, mehu­din milI-hajja organika - tal-bniedem, ta' l-annimal, tal-haxixa. Fost iI-hxej­jex u l-annimali kien hemm preferenzi wkoll, e.g. l-aghsafar sabu xorti wisq akbar mir-rettiIi, u fost l-aghsafa~ hemm uhud (bhar-ruzinjol, il-bilbla) Ii ntrab­tu ma' l-emazzjoni letterarja wisq izjed minn ohrajn. iFil-qaghdta mekkanika, industrijali ta' Hum, il-poeta sab ruhu moghni b'oggetti ohra Ii jistghu jitbid­dIu Fsimboli ta' qaghdiet tal-bniedem. GhaU..:poeta ta' qabel, nghidu ahna, 1-idea ta' heffa setghet tkun iffigurata b'ziemel !ew b'ghasfur; ,fid-dinja tal-mag­ni, il-ferrovija u I-ajrupJan, fost I-ohrajn, hurna mezzi ta' heffa akbar, moderni u aktar siewja fiI-hajja tal-komunita. Mhux biss tbiddlet, f'dan il-kaz. I-idea taI-heffa, izda ntrabtet rna' magna minflok rna' hlejqa hiajja. L-istruttura soc­jaU sabet ir-rifless taghha fl-gha:i:la metiaforika. Il-hidla hi wkolJ lingwistika. ITl-kIiem Ii jirreferi ghal hlejjaq jew oggetti primitivi (e.g. ziemel, ghasfur) huwa aktarx semitiku, waqt Ii l-kliem Ii jfisser oggetti mekk,anici (e.g. ferro­vija, ajruplan) huwa aktarx ta' niseI romanz. Mela l-ghazla tal-Malti rornanz bhala Malti sabih rna baqghetx tistrieh biss fuq gost ta' estetika ,ii:da wkoU fuq sies ta' htiega. Esperjenzi godda, simboli aktar sofistilreti qanqlu I-htiega ta' modernizzazzjoni ta' l-ilsien.

Fuq koHox, il-mixja mill-figura ziemeIjghas£ur ghall-figura ferrovija/aj­ruplan hi mixja mentaIi u socjali mill-organiku ghall-inorganiku, miU-persu­nali ghall-impersun!ali, min-naturali ghal1-artificjali. Waqt Ii qabel ir-relazzjoni bejn il-poeta u d-dinja oggettiva maghzukl. (e.g. ziernel, ghasfur) kienet bejn hlejjaq hajjin, u ghalhekk setghet tkun emotiva, issa r-relazzjoni bejn iI-poeua u d-dinja oggettiva magh21ula (e.g. ferrovija, ajruplan) hi impersunali, bierda. Aktar minn qatt qabel, I-artist modern (bhaU-bniedem modern) jinsab Wlahdu, imbieghed fl-istess ambjent tieghu rnill-hlejjaq l-ohra Ii huma qrib tieghu skond in-natura u mhux skond il-progress xjentifiku.

L-iargument idahhalna Fdiskors twil iehor, il-kelma qarsa Ii qieghda tghid il-poezija moderna, Maltija u barranija, irnqar jekk hi kelma Ii tidher kalrna, mihnija fuq lrelkolu tal-manh. Minn hawn ukoll gejja I-bixra aktarx indiretta, "o~ettiva" ta' hafna poezija ta' Hum. Il-krizi ta' l-identita hi centrali. Fil­kaz Malti wiehed jista' jinnotal mixja kurjuza; fis-snin sHtin il-poezija hi aktarx storbjuza, polemika, gellieda, provokanti; fis-snin sebghin bdew dehlin qajl

262 . OLIVER FRIGGIERI

qajl l-irtir, is-skiet, ir-rassenjazzjoni, l-eghluq tal-priVlatezza. Fis-snin sittin hemm l-ghajta nal-fiducjaf'bidla, fis-snin sebghin dahlet b'pass qawwi d~diqa tad"deluzjoni,u mill-aghjat tal-pjazez il-poeta ghadda ghall-meditazzjbni tal~ pellegrin· gewwieni.

GhaLdiskussjo:hi dettaljata ta' dawnl-aspetti l-qarrej flU mistieden jikkonsulta dawn il· kotb.a tan-istess awiur:Saggi Kritici (Aquilina 1979); FI-Gflarbilll (1976); Kittieba ta' trnienna (Aquilina,. 2 ed., 1976).

DR OLIVER FRIGGIERI is the author of various books published in Malta and abroad