INDIGNÁDEVOS! STÉPHANE HESSEL

93 anos. Ven sendo a derradeira etapa. O final xa non está moi lonxe. Que sorte poder aproveitala para lembrar o que serviu de alicerce ao meu compromiso político: os anos de resistencia e o programa elaborado polo Consello Nacional da Resistenciai. Debémoslle  a  Jean  Moulin  a  reunión,  no  marco  dese  Consello,  de  todos  os compoñentes  da  Francia  ocupada,  os movementos,  os  partidos,  os  sindicatos,  para proclamaren a súa adhesión á Francia combatente e ao único xefe que esta recoñecía: o  xeneral  de  Gaulle.  En  Londres  –onde  me  unira  a  este  en  marzo  de  1941‐  eu informábame  de  que  o  devandito  Consello  confeccionara  un  programa,  que  o aprobara o 15 de marzo de 1944 e que propuxera para a Francia liberada un conxunto de principios  e de  valores  sobre os que  repousaría  a democracia moderna do noso país. 

  Destes  principios  e  valores  temos  hoxe  máis  necesidade  ca  nunca. Correspóndenos  velar  a  todos  xuntos  para  que  a  nosa  sociedade  siga  a  ser  unha sociedade  da  que  esteamos  orgullosos,  non  esta  sociedade  dos  sen‐papeis,  das expulsións,  das  sospeitas  tocante  aos  inmigrantes,  non  esta  sociedade  na  que  se cuestiona a xubilación e as conquistas da Seguridade Social, non esta sociedade na que os medios de comunicación están nas mans dos enriquecidos, cousas  todas que nos teriamos  negado  a  permitir  de  sermos  nós  os  auténticos  herdeiros  do  Consello Nacional da Resistencia. 

  A  partir  de  1945,  despois  dun  drama  atroz,  as  forzas  presentes  no  seo  do Consello da Resistencia conságranse a unha ambiciosa reconstrución. Lembrémolo: é entón cando se crea a Seguridade Social, como desexaba a Resistencia e estipulaba o seu programa: 

  “Un plan  completo de  Seguridade  Social,  tendente a  lles asegurar a  todos os cidadáns  medios de existencia en todos aqueles casos nos que eles sexan incapaces de os acadar por medio do traballo”. 

  “Unha  xubilación  que  lles  permita  aos  traballadores  vellos  acabaren dignamente os seus días”. 

  As fontes de enerxía, a electricidade e o gas, as minas de carbón e a gran banca son nacionalizadas. É o que preconizaba tamén este programa: 

  “ Volverlle á nación os grandes medios de produción monopolizados, froito do traballo común, as fontes de enerxía, as riquezas do subsolo, as compañías de seguros e a gran banca”. 

  “A instauración dunha verdadeira democracia económica e social que implica o afastamento dos grandes feudos económicos e financeiros da dirección da economía”. 

  O  interese xeral debe primar  sobre o  interese particular, o xusto  reparto das riquezas  creadas  polo  mundo  do  traballo  primar  sobre  o  poder  do  diñeiro.  A Resistencia propón: 

  “Unha  organización  racional  da  economía  que  asegure  a  subordinación  dos intereses  particulares  ao  interese  xeral  e  estea  liberada  da  ditadura  profesional instaurada á imaxe dos estados fascistas”. 

  E o Goberno Provisorio da República toma o relevo das propostas. 

  A  unha  verdadeira  democracia  cómprelle  unha  prensa  independente;  a Resistencia sábeo e esíxeo defendendo: 

  “A  liberdade  da  prensa,  o  seu  honor  e  a  súa  independencia  a  respecto  do Estado, dos poderes do diñeiro e das influencias estranxeiras” 

  É  o  que  transmiten  tamén  os  decretos  sobre  a  prensa  dende  1944.  E  é xustamente iso o que está hoxe en perigo. 

  A  Resistencia  reclamaba  “a  posibilidade  efectiva  para  todos  os  rapaces franceses de se beneficiaren do ensino máis desenvolvido”, sen discriminacións, mais as reformas propostas en 2008 van contra deste proxecto. Algúns profesores mozos –cos que me solidarizo‐ chegaron mesmo a refugar a súa aplicación e viron os seus salarios amputados a xeito de castigo. Eles indignáronse, “desobedeceron”, consideraron estas reformas demasiado arredadas do  ideal da escola republicana, demasiado ao servizo dunha sociedade  do diñeiro e que xa non desenvolven de abondo o espírito creativo e crítico1. 

  Hoxe  estanse  a  cuestionar  os  alicerces  todos  das  conquistas  sociais  da Resistenciaii. 

 

O motivo da resistencia é a indignación 

  Atrévense a dicirnos que o estado xa non pode afrontar o custe destas medidas cidadás. Mais: como pode faltar hoxe diñeiro para manter e prolongar estas conquistas cando  a  produción  de  riquezas  aumentou  considerablemente  dende  a  Liberación, período no que Europa estaba arruinada? Non é senón porque o poder do diñeiro, tan combatido pola Resistencia, nunca  foi  tan grande,  insolente e egoísta,  tendo os seus propios servidores até nas máis altas esferas do Estado. Os bancos, agora privatizados, amósanse  en  primeiro  lugar  preocupados  polos  seus  dividendos  e  polos  altísimos                                                             1 As persoas interesadas en coñeceren mellor as causas deste rexeitamento poden consultar en Internet a  carta  dun  profesor  ao  seu  inspector  educativo  rexeitando  aplicar  as  reformas: http://www.scribd.com/doc/9674474/Lettre‐de‐refus‐dobeir‐face‐au‐projet‐de‐reforme‐Darcos‐instituteur2008 (Nota do tradutor) 

salarios dos seus directivos, non polo interese xeral. A distancia entre os máis pobres e os máis ricos nunca tan importante foi, e a carreira polo diñeiro e a competición nunca tan fomentada. 

  O  motivo  básico  da  resistencia  era  a  indignación.  Nós,  veteranos  dos movementos de  resistencia e das  forzas combatentes da Francia Libre chamamos as xeracións mozas  a  faceren  vivir  e  a  transmitiren  o  herdo  da  Resistencia  e  os  seus ideais.  Nós  dicímoslles:  tomade  o  relevo,  indignádevos!  Os  responsábeis  políticos, económicos,  intelectuais e o  conxunto da  sociedade non deben dimitir nin deixarse impresionar pola actual ditadura internacional dos mercados financeiros que ameazan a paz e a democracia. 

  Deséxovos  a  todos  e  a  cada  un  de  vós  que  teñades  o  voso  motivo  de indignación. É valiosísimo. Cando algo vos indigna, como a min me indignou o nazismo, daquela un faise militante, forte e comprometido. Únese á gran corrente da Historia, e a  gran  corrente  da Historia  debe  proseguir  grazas  a  cada  un  de  nós.  Esta  corrente camiña  cara  a  unha  maior  xustiza  e  maior  liberdade,  mais  non  esa  liberdade incontrolada  do  raposo  no  galiñeiro.  Estes  dereitos,  que  en  1948  a  Declaración Universal recolleu en programa, son universais. Se vós atopades alguén que non goza deles, compadecédeo e axudádelle a conquistalos. 

 

Dúas visións da Historia 

  Cando eu  intento comprender cal foi a causa do fascismo, a causa de que nos invadira  este  e  o  réxime  de  Vichy,  dígome  que  os  acaudalados,  co  seu  egoísmo, tivéronlle un medo  terríbel á  revolución bolxevique. E deixáronse  conducir polo  seu medo.  Mais  se,  hoxe  coma  entón,  se  ergue  unha  minoría  activa,  ha  ser  abondo, teremos o  fermento para que a pasta  levede. De  certo que a experiencia de alguén moi vello coma min, nacido en 1917, é diferente da experiencia dos mozos de hoxe. Con frecuencia pido aos profesores de secundaria que me deixen intervir ante os seus alumnos,  e  dígolles:  Vós  non  tedes  as  mesmas  razóns  evidentes  para  vos comprometerdes. Para nós,  resistir era non aceptar a ocupación alemá e a desfeita. Era  relativamente  sinxelo.  Sinxelo  como  o  que  veu  despois:  a  descolonización.  E despois,  a  guerra  de  Alxeria.  Cumpría  que  Alxeria  fose  independente,  era  unha evidencia. Canto a Stalin,  todos nós aplaudimos a vitoria do Exército Vermello sobre dos nazis en 1943. Mais xa cando coñeceramos os grandes procesos stalinistas de 1935 –e mesmo se cumpría prestar un ouvido ao comunismo para contrapesar o capitalismo americano‐  a  necesidade  de  se  opor  a  esta  forma  insoportábel  de  totalitarismo impuxérase como unha evidencia. A miña  longa vida deume unha sucesión de razóns de me indignar. 

  Estas razóns naceron menos dunha emoción ca dunha vontade de compromiso.  O  normalien2 mozo que eu era viuse moi influído por Sartre, condiscípulo máis vello. A náusea e O muro – non O ser e a nada‐ foron moi  importantes na formación do meu pensamento.  Sartre  aprendeunos  a  nos  dicirmos:  “Vós  sodes  responsábeis  en  tanto que  individuos”.  Era unha mensaxe  libertaria. A  responsabilidade do home que non pode remitirse nin a un poder nin a un deus. Ao contrario: é preciso comprometerse en  nome  da  propia  responsabilidade  de  persoa  humana.  Cando  en  1939  entrei  na École Normale Supérieure da rue d’Ulm, en París, entraba nela como férvido discípulo do  filósofo  Hegel  e  asistía  ao  seminario  de Maurice Merleau‐Ponty.  O  seu  ensino exploraba  a  experiencia  concreta,  a  do  corpo  e  a  das  súas  relacións  co  sentido, relevante  singular  fronte ao plural dos  sentidos. Pero o meu optimismo natural que quere  que  todo  o  que  é  desexábel  sexa  posíbel,  levábame  máis  cara  a  Hegel.  O hegelianismo interpreta a longa historia da Humanidade como dotada de sentido: é a liberdade do home que progresa  de etapa en etapa. A Historia esta feita de choques sucesivos,  é  a  asunción  de  desafíos. A  historia  das  sociedades  progresa  e,  ao  cabo, acadada polo home a  liberdade completa, temos o Estado democrático na súa forma ideal. 

  Existe, claro, outra concepción da Historia. Os progresos feitos pola liberdade, a competición,  a  carreira  cara  a  “sempre máis”,  poden  ser  vividos  coma  un  furacán destrutor. É así como a representa un amigo de meu pai, o home que compartiu con el a  tarefa  de  traducir  ao  alemán Á procura  do  tempo  perdido,  de Marcel  Proust.  É  o filósofo  alemán Walter  Benjamin.  El  tirara  unha mensaxe  pesimista  dun  cadro  do pintor suízo Paul Klee, o Angelus Novus, no que a figura do anxo abre os brazos como para conter e rexeitar unha treboada que el identifica co progreso. Para Benjamin, que se  suicidará  en  setembro  de  1940  para  fuxir  do  nazismo,  o  sentido  da Historia  é  o camiñar irresistíbel de catástrofe en catástrofe.  

 

A indiferenza, a peor das actitudes 

  É certo, as razóns de se indignar poden parecer hoxe menos nidias, ou o mundo complexo de máis. Quen manda? Quen decide? Non sempre é doado distinguir entre todas as correntes que nos gobernan. Non temos xa diante unha pequena elite da que entendemos  claramente o  xeito de actuar. É un vasto mundo que percibimos  como interdependente.  Vivimos  nunha  interconectividade  moito  máis  grande  do  que endexamais  existiu. Mais  neste mundo  hai  cousas  insoportábeis.  Para  velo  cómpre                                                             2 Alumno ou ex‐alumno da École Normale Supérieure. Durante moitas décadas, a da rue d’Ulm, en París, foi a única existente en Francia. A súa fundación remóntase a 1794, época da Convención. Esta escola é un  dos  máis  prestixiosos  centros  universitarios  de  Europa  e  nela  –tras  unha  rigorosa  selección‐ estudantes de  todas as materias, humanísticas ou científicas, reciben unha  formación moi cualificada. Normaliens e normaliennes  forman parte da elite do profesorado universitario, da  investigación e dos corpos da Administración do Estado. (N. d. t.) 

ollar e buscar ben. Eu dígolle aos mozos: Buscade un pouquiño e habedes atopar. A peor actitude é a indiferenza, dicir: “Eu non podo facerlle nada, eu voume apañando”. Ao vos comportardes así, perdedes unha das compoñentes esenciais que caracterizan ao ser  humano: a capacidade de indignación e o compromiso que se deriva dela. 

  Podemos xa identificar dous novos grandes desafíos: 

  1.‐ A inmensa distancia que existe entre os moi pobres e os moi ricos, que non cesa de aumentar.  

É unha  innovación dos  séculos XX e XXI. Os moi pobres, no mundo de hoxe, gañan a penas dous dólares por día. Non podemos permitir que esta distancia siga a aumentar. Esta sinxela constatación debe suscitar o compromiso. 

  2.‐ Os dereitos humanos e o estado do planeta. 

  Eu  tiven  a  sorte,  despois  da  Liberación,  de  estar  asociado  á  redacción  da Declaración Universal dos Dereitos Humanos, adoptada pola Organización das Nacións Unidas o 10 de decembro de 1948 en París, no Palacio de Chaillot. En calidade de xefe do  gabinete  de  Henri  Laugier  –secretario  xeral  adxunto  da  ONU‐  e  secretario  da Comisión  dos  Dereitos  Humanos,  participei,  xuntamente  con  outras  persoas,  na redacción desa declaración. Non podo esquecer na súa elaboración o papel de René Cassin  ‐ Comisario Nacional de Xustiza  e  Educación do  goberno da  Francia  Libre en Londres en 1941, que foi premio Nobel da Paz en 1948‐ nin o de Pierre Mendès‐France no seo do Consello Económico e Social ao que os textos que nós elaborabamos eran sometidos  antes  de  seren  examinados  pola  Terceira  Comisión  da  Asemblea  Xeral, encargada  das  cuestións  sociais,  humanitarias  e  culturais.  Formaban  parte  dela  os cincuenta  e  catro  estados  que  entón  eran  membros  das  Nacións  Unidas  e  eu desempeñaba a función de secretario. 

  Debémoslle a René Cassin o termo de dereitos universais e non  internacionais como propuñan os nosos amigos anglosaxóns. Porque era xustamente iso o que estaba en xogo ao saírmos da Segunda Guerra Mundial: emancipármonos das ameazas que o totalitarismo  fixo pesar  sobre a Humanidade. Para nos emanciparmos delas, cómpre conseguir que os estados membros da ONU se comprometan a respectar eses dereitos universais.  É  unha maneira  de  desmontar  o  argumento  da  soberanía  plena  que  un estado pode facer valer mentres comete crimes contra a Humanidade no seu solo. Foi o caso de Hitler, que se consideraba   o amo do seu país e autorizado a provocar un xenocidio.  Esta  Declaración  Universal  débelle  moito  á    revulsión  universal  ante  o nazismo, o fascismo e o totalitarismo, e mesmo –a través da nosa presenza‐ ao espírito da Resistencia. Eu sentía que había que facer as cousas rapidamente, non ser inxenuo coa hipocrisía na adhesión proclamada polos vencedores a estes valores que non todos tiñan a intención de promover lealmente e que nos tratabamos de lles imporiii. 

  Non resisto a citar o artigo 15 da Declaración Universal dos Dereitos Humanos: “Todo  individuo  ten dereito  a  unha  nacionalidade”.  E  o  artigo  22:  “Toda  persoa,  en tanto que membro da  sociedade,  ten dereito á  seguridade  social; esta  fúndase para lograr a satisfacción dos dereitos económicos, sociais e culturais indispensábeis para a súa dignidade e para o libre desenvolvemento da súa personalidade, grazas ao esforzo nacional e á  cooperación  internacional,  considerada a organización e os  recursos de cada país.” E se esta declaración ten un alcance declarativo e non xurídico, non por iso deixou  de  desempeñar  un  importante  papel  dende  1948;  houbo  pobos  colonizados que  se  aferraron  a  ela  na  súa  loita  de  independencia.  A  Declaración  fecundou  as mentes no seu combate pola liberdade. 

  Constato  con pracer que no decurso das últimas décadas  se multiplicaron as organización non gobernamentais, os movementos sociais como Attac (Asociación pola taxación das  transaccións  financeiras), a FIDH  (Federación  Internacional dos Dereitos Humanos), Amnistía  Internacional… que  son activas e acadan  resultados. É evidente que  hoxe,  para  ser  eficaz,  é  preciso  actuar  en  rede,  aproveitar  todos  os  medios modernos de comunicación. 

  Aos mozos  dígolles:  ollade  arredor  de  vós,  habedes  atopar  aí  os  temas  que xustifican  a  vosa  indignación:  o  trato  dado  aos  inmigrantes,  aos  sen‐papeis,  aos romanís.  Habedes  atopar  situacións  concretas  que  vos  leven  a  exercer  unha  rexa acción cidadá. Buscade e habedes atopar! 

 

A miña indignación a propósito de Palestina 

  Hoxe,  a miña  indignación principal  refírese  a Palestina,  a banda de Gaza e  a Cisxordania. Este conflito e fonte mesmo de indignación. É absolutamente preciso ler o informe  Richard  Goldstone  de  setembro  de  209  sobre  Gaza  no  que  este  xuíz surafricano,  xudeu,  que mesmo  se  declara  sionista,  acusa  o  exército  israelí  de  ter cometido “actos asimilábeis a crimes de guerra e se cadra , en certas circunstancias, a crimes contra a Humanidade” durante a súa operación Chumbo endurecido que durou tres  semanas. Eu, en concreto, volvín en 2009 a Gaza, onde puiden entrar coa miña muller  grazas  a  un  pasaporte  diplomático  a  fin  de  estudar  de  visu  o  que  dicía  este informe. As persoas que nos acompañaban non foron autorizadas a entrar na banda de Gaza. Nin alá nin na Cisxordania. Visitamos tamén os campos de refuxiados palestinos instalados dende 1948 pola UNRWA, a axencia das Nacións Unidas, nos que máis de tres millóns  de  palestinos  expulsados  das  súas  terras  por  Israel  agardan  un  retorno cada  vez máis  problemático.  Tocante  a Gaza,  é  unha  prisión  a  ceo  aberto  para  un millón e medio de palestinos. Unha prisión na que se organizan para sobreviviren. 

  Aínda  máis  que  as  destrucións  materiais  como  a  do  hospital  do  Crecente Vermello polo Chumbo  endurecido,  remanecen na nosa memoria o  comportamento 

dos  gazauís,  o  seu  patriotismo,  o  seu  amor  polo mar  e  as  praias,  a  súa  constante preocupación polo benestar dos seus fillos, innumerábeis e riseiros. Impresionounos a súa enxeñosa maneira de afrontar  todas as penurias que  lles  son  impostas. Vímolos fabricar  ladrillos, a falta de cemento para reconstruír os milleiros de casas destruídas polos  tanques.  Confirmáronnos  que  houbera  no  campo  palestino  mil  catrocentos mortos  (incluíndo  mulleres,  nenos  e  vellos)  no  decurso  desta  operación  Chumbo endurecido efectuada polo exército israelí contra só cincuenta feridos por parte israelí. Comparto as conclusións do xuíz  surafricano. Que uns xudeus poidan pola  súa parte perpetrar  crimes  de  guerra  é  insoportábel.  Infelizmente,  a  Historia  fornece  poucos exemplos de pobos que tiren leccións da súa propia historia. 

  Ben o sei: Hamás, que gañara as últimas eleccións lexislativas non puido evitar que se lanzasen mísiles contra as vilas israelís en resposta á situación de illamento e de bloqueo  na  que  se  atopan  os  gazauís.  Evidentemente,  penso  que  o  terrorismo  é inaceptable, mais cómpre recoñecer que cando estades ocupados con medios militares infinitamente superiores aos vosos, a reacción popular non pode ser só non‐violenta. 

  Seica beneficia  a Hamás  lanzar mísiles  contra  a  vila de  Sdérot? A  resposta  é “non”. Non beneficia á súa causa, mais pódese explicar este xesto pola desesperación dos  gazauís.  Na  noción  de  desesperación  cómpre  entender  a  violencia  coma  unha lamentábel  conclusión  de  situacións  inaceptábeis  para  os  que  a  sofren.  Daquela, pódese  dicir  que  o  terrorismo  é  unha  forma  de  desesperación.  E  que  esta desesperación  é  un  termo  negativo.  Non  habería  que  des‐esperar,  habería  que esperar. A desesperación é unha negación da esperanza.  É  comprensíbel, e eu  case diría  que  é  natural,  mais  non  por  iso  é  aceptábel.  Porque  non  permite  lograr  os resultados que pode eventualmente producir a esperanza. 

 

A non‐violencia, o camiño que debemos aprender a seguir 

  Estou convencido de que o porvir pertence á non‐violencia, á conciliación das culturas diferentes. Por este vieiro debe a Humanidade franquear a súa próxima etapa. Niso  únome  a  Sartre:  non  podemos  desculpar  aos  terroristas  que  poñen  bombas, podémolos  comprender.  Sartre  escribe  en  1947:  “Recoñezo  que  a  violencia,  en calquera  forma que  se manifeste, é un  fracaso. Mais é un  fracaso  inevitábel porque estamos nun universo de  violencia. E  se  é  certo que o  recurso da  violencia  contra a violencia  corre o  risco de a perpetuar,  tamén é  certo que é o único  xeito de a  facer rematariv”. Ao que eu engadiría que a non violencia é un medio máis seguro de a facer rematar. Non podemos apoiar os terroristas, como fixo Sartre en nome deste principio durante a guerra de Alxeria ou cando do atentado cometido nos xogos de Munich, en 1972, contra atletas israelís. Non é eficaz e o propio Sartre acabará por se interrogar ao final  da  súa  vida  sobre  o  sentido  do  terrorismo  e  a  dubidar  da  súa  razón  de  ser. 

Dicirnos  “a  violencia  non  é  eficaz”  é moito máis  importante  ca  saber  se  debemos condenar ou non os que a utilizan. O terrorismo non é eficaz. Na noción de eficacia, cómpre unha esperanza non violenta. Se existe unha esperanza violenta é na poesía de Guillaume  Apollinaire  (“Que  l’espérance  est  violente3”)  non  en  política.  Sartre  ,  en marzo de 1980, a  tres semanas da súa morte, declaraba: “Cómpre  tentar de explicar por  que  o mundo  de  agora,  que  é  horríbel,  non  é  senón  un momentiño  no  longo desenvolvemento histórico, que a esperanza  sempre  foi unha das  forzas dominantes das  revolucións  e das  insurreccións  e o moito que  eu  sinto aínda a  esperanza  como concepción miña do porvirv”. 

  Cómpre entender que a violencia vira as  costas ao esperanzamento. Cómpre preferir a esperanza, a esperanza da non‐violencia. É o camiño que debemos aprender a seguir. Tanto pola banda dos opresores como pola dos oprimidos, cómpre chegar á negociación para facer desaparecer a opresión; iso é o que permitirá que non haxa xa violencia terrorista. Por iso cómpre non deixar que se acumule demasiada xenreira. 

  A mensaxe dun Mandela e dun Martin Luther King atopa toda a súa pertinencia nun mundo que superou a confrontación das ideoloxías e o totalitarismo conquistador. É unha mensaxe de esperanza na capacidade das sociedades modernas para superar os  conflitos  a  través  da  comprensión  mutua  e  a  paciencia  vixiante.  Para  acadalo cómpre fundamentarse nos dereitos, e a violación destes –sexa de quen for  a autoría‐ debe provocar a nosa indignación. Sobre estes dereitos non se transixe. 

 

Por unha insurrección pacífica 

  Eu  sinalei  –e  non  fun  o  único‐  a  reacción  do  goberno  israelí  confrontado  ao feito de que cada venres os cidadáns de Bil ’id van, sen lanzaren pedras e sen utilizaren a forza, até o muro contra do que protestan. As autoridades  israelís cualificaron esta marcha  como  “terrorismo  non‐violento”.  Non  está  mal…  Cómpre  ser  israelí  para cualificar como  terrorista a non‐violencia. Mais  sobre  todo  cómpre  sentirse alterado pola eficacia da non‐violencia, que reside en que suscita o apoio, a comprensión e o sostemento de todos aqueles que no mundo son adversarios da opresión. 

  O  pensamento  produtivista,  espallado  por  Occidente,  arrastrou  o mundo  a unha crise da que é preciso saír a través dunha ruptura radical coa fuxida adiante do “sempre máis” no eido financeiro e tamén no eido científico e técnico. É ben tempo de que  a  arela  de  ética,  de  xustiza  e  de  equilibrio  perdurábel  prevaleza.  Porque  nos ameazan os máis graves perigos. E poden pórlle punto  final á aventura humana nun planeta que ela pode volver inhabitábel para o home. 

                                                            3  Alusión a un verso do coñecido poema Le pont Mirabeau. (N. d. t.) 

  Mais segue a ser certo que se teñen feito importantes progresos dende 1948: a descolonización, o remate do apartheid, a destrución do imperio soviético, a caída do muro  de  Berlín…  Pola  contra,  os  dez  primeiros  anos  de  século  XXI  constituíron  un período  de  recuamento.  Este  recuamento  explícase,  ao meu  ver,  pola  presidencia americana de George Bush, polo 11 de  setembro e polas  consecuencias desastrosas que del tiraron os Estados Unidos, como esa intervención militar en Irak. Tivemos esa crise  económica  mais  non  fomos  quen  de  encetar  unha  nova  política  de desenvolvemento.  Coa  mesma,  o  cumio  de  Copenhague  contra  o  quecemento climático  non  permitiu  emprender  unha  verdadeira  política  de  preservación  do planeta. Estamos nun  limiar: entre os horrores da primeira década e as posibilidades das décadas seguintes. Mais cómpre ter esperanza. Cómpre ter sempre esperanza. A década  anterior,  a  dos  anos  1990,  orixinara  grandes  progresos.  As  Nacións  Unidas souberon  convocar  conferencias  como  a  de Río  sobre o  ambiente,  en  1992,  e  a de Pequín sobre a muller, en 1995. En setembro de 2000, por iniciativa do secretario xeral das Nacións Unidas, Kofi Annan, os 191 países membros aprobaron a declaración sobre os  “Oito obxectivos do milenio para o desenvolvemento” pola que  se  comprometen nomeadamente a  reducir á   á metade a pobreza no mundo de aquí a 2015. A miña grande tristura é que nin Obama nin a Unión Europea se teñan manifestado aínda co que  debería  ser  a  súa  achega  a  unha  fase  construtiva  alicerzada  nos  valores fundamentais. 

  Como  rematar este  chamamento  á  indignación?  Lembrando outra  volta que, con  ocasión  do  sesaxésimo  aniversario  do  Programa  do  Consello  Nacional  da Resistencia,  diciamos  o  8  de  marzo  de  2004  os  veteranos  dos  movementos  da Resistencia  e  das  forzas  combatentes  da  Francia  Libre  (1940‐1945)  que  de  certo  “o nazismo está vencido grazas ao sacrificio dos nosos irmáns e irmás da Resistencia e das Nacións  Unidas  contra  a  barbarie  fascista.  Mais  esta  ameaza  non  desapareceu totalmente e a nosa carraxe contra a inxustiza permanece intactavi”. 

  Non,  esta  ameaza  non  desapareceu  totalmente.  En  consecuencia,  seguimos chamando a “unha verdadeira insurrección pacífica contra os medios de comunicación que non propoñen outro horizonte para a nosa mocidade senón o consumo masivo, o desprezo  dos  máis  feble  e  da  cultura,  a  amnesia  xeneralizada  e  a  competición desbocada de todos contra todos”. 

  A aqueles que construirán o século XXI dicímoslle co noso afecto 

“CREAR É RESISTIR. RESISTIR É CREAR” 

 

 

 

 

NOTAS DA EDICIÓN ORIXINAL ELABORADAS DE ACORDO CO AUTOR 

 

                                                            i    Creado  clandestinamente  o  27  de maio  de  1943  en  París  polos  representantes  dos  oito  grandes movementos  da  Resistencia,  dos  dous  grandes  sindicatos  de  antes  da  guerra  (  a  CGT  e  a  CFTC  ou Confederación Francesa de Traballadores Cristiáns), e dos seis principais partidos políticos da Terceira República (entre eles o PC e a SFIO ou partido socialista), o Consello Nacional da Resistencia mantivo a súa  primeira  xuntanza  ese mesmo  día  baixo  a  presidencia  de  Jean Moulin,  delegado  do  xeneral  de Gaulle que quixo constituír este Consello para facer máis eficaz a  loita contra os nazis e reforzar a súa propia lexitimidade ante os aliados. De Gaulle encarregoulle a este Consello a elaboración dun programa de goberno en previsión da  liberación de Francia. O programa fixo varias viaxes de  ida e volta entre o CNR e o goberno da Francia Libre, a un tempo en Londres e Alxer, antes de ser aprobado o 15 de marzo de 1944 polo plenario da asemblea do CNR. Este programa foille entregado solemnemente ao xeneral de Gaulle polo CNR o 25 de agosto de 1944 na Casa do Concello de París. Reparemos en que o decreto sobre a prensa  foi  xa publicado o 26 de agosto. Un dos principais  redactores do programa  foi Roger Ginsburger, fillo dun rabino alsaciano que naquel momento era –baixo o pseudónimo de Pierre Villon‐ secretario xeral da Fronte Nacional pola  independencia de Francia  ‐movemento de  resistencia creado polo  Partido  Comunista  Francés  en  1941‐  que  el  representou  no  seo  do  CNR  e  da  súa  comisión permanente.  ii Segundo estimacións sindicais, pasouse de o importe das pensións representar o 75‐80% do ingreso a aproximadamente un 50%, en cifras globais. Jean‐Paul Domin, profesor de Economía na Universidade de Reims‐Champagne‐Ardennes, redactou en 2010 un informe para o Instituto Europeo dos Salarios sobre “O seguro médico complementario”. Nel revela que o acceso a un complementario de calidade é nestes momentos  un  privilexio  determinado  pola  xerarquía  laboral,  que  os máis  febles  renuncian  a  algúns tratamentos por falta de seguros complementarios e pola importancia da diferenza a pagar, que a orixe do problema está en non ter feito do salario a base dos dereitos sociais , punto central dos decretos do 4 e 15 de outubro de 1945. Estes instituían a Seguridade Social e colocaban a súa xestión baixo a dupla autoridade  dos  traballadores  e  do  Estado.  Dende  as  reformas  de  Juppé  en  1995,  promulgadas  por decreto, e despois, en 2004,  a lei Douste Blazy (doutor en Medicina), só o Estado xestiona a Seguridade Social. Por exemplo, é o Xefe do Estado quen nomea por Decreto o director xeral da Caixa Nacional do Seguro de Enfermidade  (CNAM).   Xa non son  sindicalistas –como nos días  seguintes á Liberación‐   as persoas  que  están  á  fronte  das  caixas  primarias  departamentais  (4)  senón  o  Estado  ao  través  dos prefectos. Os representantes dos traballadores só teñen nelas un papel consultivo.  iii A Declaración Universal dos Dereitos Humanos foi aprobada o 10 de decembro de 1948 en París pola Asemblea das Nacións Unidas, por 48 estados dun total de 58. Oito abstivéronse: África do Sur, a causa do  apartheid  que  a  Declaración  condenaba  de  feito,    Arabia  Saudita,  polo  mesmo,  a  causa  da desigualdade    entre  homes  e  mulleres,  a  Unión  Soviética  (Rusia,  Ucraína  e  Bielorrusia),    Polonia, Checoslovaquia e Iugoslavia, por estimaren pola súa banda que a Declaración non avanzaba de abondo nos  dereitos  económicos  e  sociais  nin  nos  dereitos  das minorías.  Repárese,  con  todo,  que  Rusia  en concreto  opúxose  á  proposta  australiana  de  crear  un  Tribunal  Internacional  dos  Dereitos  Humanos encarregado de examinar as peticións dirixidas ás Nacións Unidas. Cómpre lembrar aquí que o artigo 8 da Declaración establece o principio do  recurso  individual  contra un Estado no caso de violación dos dereitos  fundamentais;  este  principio  sería  aplicado  en  1998  coa  creación  do  Tribunal  Europeo  dos Dereitos Humanos permanente que garante ese dereito ao recurso a máis de 800 millóns de europeos.  iv Sartre, J.‐P.: Situation de l’écrivain en 1947, in Situations II, París, Gallimard, 1948.  v Sartre, J.‐P.: Maintenant l’espoir…(III)  in Le Nouvel Observateur, 24 de marzo de 1980. 

                                                                                                                                                                                vi Os  asinantes  do  chamamento  do  8  de marzo  de  2004  son  Lucie  Aubrac,  Raymond  Aubrac,  Henri Bartoli,  Daniel  Cordier,  Philippe  Dechartre,  Georges  Guingouin,  Stéphane  Hessel,  Maurice  Kriegel‐Valrimont, Lise London, Georges Séguy, Germaine Tillion,  Jean‐Pierre Vernant e Maurice Voutey. Este chamamento  tivo  un  gran  eco  nas  xeracións mozas,  igual  que  o  discurso  improvisado  por  Stéphane Hessel  o  17  de  maio  de  2009  na  chan  de  Glières,  con  ocasión  da  xuntanza  anual  “Palabras  de Resistencias”  convocado  por  iniciativa  da  asociación  “Cidadáns  Resistentes  de  Onte  e  de  Hoxe”. Lembrando  que  “o motivo  da  Resistencia”  fora    “a  indignación”. Hessel  clamou:  “Atopade  os  vosos propios motivos de  indignación, unídevos  a  esta  gran  corrente da Historia!”. Recollida polo  cineasta Gilles Perret para o seu filme Walter, regreso á resistencia, esta intervención foi o punto de partida do texto  aquí  publicado.  Pódese  consultar  con  proveito  o  sitio  Internet  da  asociación:  www.citoyens‐resistants.fr  

        

(4) Delegacións  locais da devandita Caixa Nacional do Seguro de Enfermidade –unha das seccións da Seguridade Social‐ que en xeral teñen ámbito departamental, equivalente ao da “provincia” española. A autoridade que representa o Goberno do Estado nos departamentos é o prefecto, cargo similar ao antigo “gobernador civil” en España. (N. d. t.) 

                 

POSFACIO DA EDICIÓN ORIXINAL  

  Stéphane Hessel naceu en Berlín en 1917, de pai  xudeu, escritor e  tradutor, Franz Hessel, e de nai pintora e melómana, Helen Grund,  tamén escritora. Seus pais establécense en Paris en 1924, cos seus dous  fillos: Ulrich, o máis vello, e Stéphane. Grazas  ao  ambiente  familiar,  os  dous  frecuentan  a  vangarda  parisiense,  como  o dadaísta Marcel Duchamp e o escultor americano Alexander Calder. En 1939  Stéphane entra  na  Escola  Normal  Superior  da  rue  d’Ulm, mais  a  guerra  interrompe  os  seus estudos. Nacionalizado  francés dende 1937, é mobilizado e coñece a drôle de guerre (5)  e  ve  o mariscal  Pétain  vender  a  soberanía  francesa.  En maio  de  1941  únese  á Francia  Libre  do  xeneral  de  Gaulle,  en  Londres.  Traballa  no  Servizo  de  Contra‐Espionaxe, de  Información e Acción  (BCRA). Nunha noite do  final de marzo de 1944 desembárcano clandestinamente en Francia có nome en código de Greco e a misión de entrar  en  contacto  coas  diferentes  redes  parisienses  e  de  atopar  novos  lugares  de emisión para transmitir a Londres as información recibidas orientadas ao desembarco aliado. O  10  de  xuño  a Gestapo  aprésao  en  París  por  unha  delación  (“Non  hai  que 

                                                                                                                                                                              perseguir  a  alguén  que  falou  baixo  torturas”,  escribirá  el  nun  libro  de  memorias, Bailando  co  século,  en  1997).  Despois  de  varios  interrogatorios  baixo  torturas  –a “bañeira”, especialmente, mais desconcerta ao torturadores falándolles en alemán, a súa lingua natal‐ é enviado ao campo de concentración de Buchenwald, en Alemaña, o 8 de agosto de 1944, é dicir, uns días antes da liberación de París. O día anterior ao que ía ser aforcado,  logra  in extremis trocar a súa identidade pola dun francés falecido de tifo no campo. Baixo un novo nome, Michel Boitel, de oficio fresador, é transferido ao campo  de Rottleberode,  próximo  á  fabrica  dos  trens  de  aterraxe  dos  bombardeiros alemáns  Junker  52, mais  felizmente  –a  súa  eterna  sorte‐  destínano  ao  servizo  de contabilidade. Evádese. Capturado, trasládano ao campo de Dora, no que se fabrican os  foguetes  V‐1  e  V‐2  cos  que  os  nazis  esperan  aínda  gañar  a  guerra.  Enviado  á compañía disciplinaria, evádese de novo, esta  vez definitivamente; as  tropas aliadas estanse achegando a Dora. Finalmente regresa a París e se reúne coa súa muller, Vitia, a nai dos seus tres fillos, dous rapaces e unha rapaza.    “Esta  vida  restituída  cumpría  comprometela”,  escribe  o  veterano  da  Francia Libre nas súa memorias. En 1948, despois de ter aprobado o concurso de entrada ao Ministerio de Asuntos Exteriores, Stéphane Hessel convértese en diplomático. O  seu primeiro destino é nas Nacións Unidas onde ese ano Henri  Laugier –secretario xeral adxunto da ONU e secretario da Comisión dos Dereitos Humanos‐ lle propón ser o seu secretario de gabinete. En calidade de tal únese á comisión encarregada de elaborar o que  será  a Declaración Universal  dos Dereitos Humanos.  Considérase  que  dos  seus doce membros, seis desempeñaron un papel fundamental:  

‐Eleanor  Roosevelt.  Viúva  do  Presidente  Roosevelt  (falecido  en  1945). Feminista comprometida. É a presidenta da comisión.  ‐o  doutor  Chang  (da  China  de  Chiang‐Kai‐Chek,  non  da  de  Mao). Vicepresidente  da  comisión.  El  afirmou  que  a  Declaración  non  debía reflectir unicamente as ideas occidentais.  ‐Charles  Habib  Malik  (Líbano).  Relator  da  comisión.  Cualificado  con frecuencia como a “forza impulsora” xuntamente con Eleanor Roosevelt.  René  Cassin  (Francia).  Xurista  e  diplomático,  presidente  da  Comisión Consultiva dos Dereitos Humanos ante o Ministerio de Asuntos Exteriores francés. A el se lle debe a redacción de varios artigos e ter sabido conciliar o acordo esguellando os temores de varios países (incluída Francia) que vían a súa  soberanía  colonial  ameazada  por  esta  declaración.  Tiña  unha concepción esixente e intervencionista encol do Dereitos Humanos.  ‐John  Peters  Humphrey  (Canadá).  Avogado  e  diplomático.  Estreito colaborador de Laugier. Escribiu o primeiro esbozo, un documento de 400 páxinas.  

                                                                                                                                                                              ‐Stéphane  Hessel  (Francia).  Diplomático.  Xefe  de  gabinete  de  Laugier.  O membro máis novo da comisión.  Vese o moito que o espírito da Francia Libre inspirou esta comisión.  

  A Declaración foi aprobada o 10 de decembro de 1948 polas Nacións Unidas en París, no Palacio de Chaillot.    Coa afluencia de novos  funcionarios –moitos deles en procura dun posto ben remunerado  e  “que  illan  aos marxinais  que  perseguen  un  ideal”,  segundo  o  propio comentario de Hessel nas súas memorias‐ abandona as Nacións Unidas.   Durante a guerra de Alxeria, milita a prol da independencia alxeriana.   En 1977, coa complicidade do secretario xeral do Elíseo (6), Claude Brossolette (fillo de Pierre, antigo xefe do BCRA), o Presidente Giscard d’Estaing proponlle o posto de embaixador ante as Nacións Unidas, en Xenebra.   Non  agacha  que  de  entre  todos  os  estadistas  franceses,  aquel  do  que máis próximo se sentiu foi Pierre Mendès France (7), ao que coñeceu en Londres no tempo da Francia Libre e volveu a atopar nas Nacións Unidas en 1946, en Nova York, onde Mendès France representaba a Francia no seo do Consello Económico e Social.   Deberalle a súa consagración como diplomático a “esa modificación no goberno de  Francia  que  constitúe  a  chegada  de  François  Mitterrand  ao  Elíseo”,  en  1981, segundo el escribe. “Esta converteu un diplomático de especialización bastante estreita na cooperación multilateral, a dous anos do retiro, un embaixador de Francia.”    Afíliase ao partido socialista. “Pregúntome por que. Primeira resposta. O shock do ano 1995 (8). Non podía  imaxinar os franceses  imprudentes de abondo como para levar a Jacques Chirac á presidencia”.   Ao dispor a partir dese momento dun pasaporte diplomático, viaxa en 2008 e 2009  coa  súa  nova muller  á  banda  de  Gaza  e  ao  seu  regreso  testemuña  sobre  a dolorosa existencia dos gazauís. “Eu sempre me situei no lado dos disidentes”, declara nese mesmo momento.    É, de certo, ese o que fala aquí, aos 93 anos.                  Sylvie Crossman 

  (5) “A guerra estraña”. Así se chama popularmente en francés  ao primeiro período da guerra de 1939‐

45, caracterizado por unha estraña tranquilidade na fronte. (N. d. t.)  (6) O palacio do Elíseo é a residencia do Presidente da República Francesa. (N. d. t.)  (7) Importante político francés que constituíu un referente ético da esquerda. (N. d. t)  (8) Co enfrontamento dos dous líderes da dereita francesa (Balladur e Chirac) nas eleccións presidenciais 

de 1995  ten  lugar unha agre  campaña na que  saen ao  coñecemento público distintos escándalos políticos e económicos nos que estaría implicado Chirac. (N. d. t.)