21st century skills:

- Wat zijn het?

- Hoe veranderen ze het onderwijs?

- Hoe nu verder?

VO najaar 2011

4 6 11 15

2 Column Frans Schouwenburg

3 Vaardig de 21e eeuw in

4 “Geen optie, maar een noodzaak”

6 In de praktijk

9 “Education is the most powerful weapon to change the world”

10 Hop, aan de slag!

11 “Het idealisme behouden”`

12 Dé 21st century skills?

14 Hoe nu verder?

16 Nieuws

Inhoud

ColumnIn mijn eerste jaren bij Kennisnet schreef ik fana-

tiek in aantekeningenboekjes. Nu heb ik mijn

laptop en iPad in mijn tas. Nog altijd heb ik mijn

vulpennen bij me. Maar alles gaat digitaal. Mijn pen

heb ik al in geen drie maanden gebruikt. De e-mails

worden steeds korter en stiekem vind ik Twitter

een zegening. Het is een sport om zó kernachtig

te zijn dat een bericht vol betekenis toch in

140 tekens past. Is het erg? Is de kwaliteit van

communiceren minder geworden? Ik weet het niet.

We kunnen er niet omheen. De ontwikkelingen gaan

alsmaar sneller. Daarom wil ik u vragen of u tijdens

uw les aandacht besteedt aan het maken van een

goed profiel of als aanvulling van een cv aangezien

de meeste grote bedrijven tegenwoordig hun

personeelswerving beginnen via sites als LinkedIn

en Facebook? Heel veel mensen zijn gericht op het

verwerven van nieuw werk via internet en de

sociale media. Die ontwikkeling negeren, daar

bewijst u uw leerlingen alleen maar een slechte

dienst mee. Je bent je profiel, of je het leuk vindt

of niet. Maak juist gebruik van de mogelijkheden

van sociale media en internet. Wees degene die het

ankerpunt is in de school als het gaat om expertise

op het gebied van modern communiceren!

Het geheim is dat het helemaal niet om expertises

gaat die u niet heeft.

Als u goed kijkt naar de op pagina 12 en 13 van deze

inDruk besproken 21st century skills dan valt er iets

op. Het lijkt wel of ze allemaal uit de eindtermen

van het onderwijs zijn gejat. Dit gaat allemaal

over úw vak!! Mijn oproep is daarom: docenten

richt u op en ga uw collega’s en leerlingen voor als

gids in deze verwarrende tijden. Willen ze straks

een baan? Werk dan tijdens de uren Nederlands

aan het meest doeltreffende profiel ooit. Leer ze

kritisch kijken naar alle Google-resultaten en

hoe ze met een doeltreffende analyse de beste

zoekresultaten kunnen gebruiken. Leer ze hoe ze

een vraag kunnen uitzetten via Twitter. Het zal u

verbazen hoe snel en hoe behulpzaam de twitter-

gemeenschap reageert. Ook voor uzelf trouwens.

Om kort te gaan, beste collega: Claim gewoon die

21ste eeuwse vaardigheden. Met een frisse kijk op

deze zaken en wellicht een herschikking van uw

programma, met het betrekken van uw leerlingen

die uw precies vertellen welke mogelijkheden er

zijn en met een open blik op de ontwikkelingen

rondom taal en communicatie bent u de persoon in

de school die de komende jaren ict-geletterdheid

in Nederland naar een hoog niveau tilt.

Over die vaardigheden van de 21ste eeuw gaat

deze inDruk. Komt u meedoen? Wij kunnen met

elkaar geschiedenis schrijven, weliswaar zonder

die mooie vulpen, maar…

Frans Schouwenburg

Sectormanager vo

2 - vo najaar 2011

vo najaar 2011 - 3

Organisaties als Partnership for 21st century skills (P21),

OECD en Assessment and Teaching of 21st century skills (ATCS)

hebben de afgelopen jaren veel onderzoek gedaan naar

de vaardigheden die we nodig hebben in de 21ste eeuw.

Hoewel elk onderzoek zijn eigen accenten heeft, zijn de

onderzoekers het er in het algemeen over eens dat

samenwerken, communicatie, ict-geletterdheid, creati-

viteit, kritisch denken, probleemoplossend vermogen en

sociale- en culturele vaardigheden belangrijker wor-

den. Vergelijk dit met wat en hoe nu op school wordt

geleerd en je kunt concluderen dat we onze kinderen niet

goed voorbereiden op de maatschappij waarin ze terecht-

komen. Wil Nederland mee blijven doen in de wereldecono-

mie dan moet daar verandering in komen. Hoog tijd dus om

aandacht te besteden aan 21st century skills in het

Nederlandse onderwijs. Maar hoe? Een mooi voorbeeld is

het project ‘21 learners of the 21st century’ van

Kennisnet. In het project staan 21 jongeren centraal. Jongeren

die nu naar school gaan, maar merken dat ze niet het

onderwijs krijgen dat ze nodig hebben. Binnen het

project gaan ze in gesprek met docenten, school-

leiders, het bedrijfsleven en beleidsmakers. Met dit project

wil Kennisnet ook u aanzetten tot actie. Om na te denken

over de vaardigheden die van belang zijn in de 21ste eeuw,

en welke rol het onderwijs speelt bij het aanleren daarvan.

Waarom een project waarbij jongeren centraal staan? Omdat

vernieuwing in de 21ste eeuw niet over maar met mensen

gaat. Wat opvalt, is dat de 21 learners een goed beeld heb-

ben van de veranderingen in de maatschappij. Bovendien

kunnen zij die goed vertalen naar duidelijke verwachtingen

die ze van het onderwijs hebben. Ze komen dan ook niet

met geijkte uitspraken als minder huiswerk en meer vakan-

tie, maar vragen juist om meer discipline en vaardigheden

om informatie te kunnen beoordelen en te leren plannen.

Hierover gaan ze binnen het project in gesprek met onder

andere docenten, schoolleiders, werkgevers en beleidsmakers.

Want al deze partijen zijn nodig bij de implementatie van 21st

century skills in het onderwijs. Met deze samenwerking is

volgens mij de eerste stap in de transitie van het onderwijs

naar de 21ste eeuw ingezet.

Stephanie Ottenheijm

Programmamanager Innovatie

Vaardig de 21ste eeuw inOnder invloed van technologie is de manier waarop we samen leven en werken veranderd. Waar we

vroeger leerden dat de belangrijkste productiefactoren grond, arbeid en kapitaal waren, draait

onze economie nu op kennis, relaties en creativiteit. Een andere wereld, andere productiefactoren,

andere banen. Dus ook andere vaardigheden?

Leeswijzer

Wat zijn nu eigenlijk de 21st century skills? Wereldwijd

lopen verschillende onderzoeken hiernaar. We zet-

ten ze voor u op een rijtje. Ook in Nederland gebeurt al

het een en ander, zij het nog mondjesmaat. We schetsen

een aantal aansprekende praktijkvoorbeelden. Vervolgens

slaan we een brug naar de toekomst. Wat zijn volgens de

21 learners, docenten en werkgevers dé vaardigheden die

jongeren (nu en vooral) straks moeten bezitten? Om de

discussie op scherp te zetten, presenteren we afslui-

tend een voorlopige definitie van de 21st century skills.

Inderdaad, een voorlópige definitie, want ook u draagt

bij aan een dynamische invulling hiervan.

Een andere wereld, andere productiefactoren, andere banen. Dus ook andere vaardigheden?”

4 - vo najaar 2011

In veel landen om ons heen wordt er volop gewerkt aan de 21st century skills. Vooral de Verenigde

Staten, Schotland, Singapore en Finland timmeren naar eigen zeggen flink aan de weg om kinderen

voor te bereiden op de eisen van een nieuwe eeuw. Maar wat doen ze daar dan precies? En wat

kunnen wij daarvan leren?

Andere landen doen weliswaar al veel, maar er valt nog niet

zo heel erg veel van te leren. Er is volgens Alfons ten

Brummelhuis, Hoofd Onderzoek bij Kennisnet, haast geen

land ter wereld te noemen dat geen beleid ontwikkelt om

21st century skills te bevorderen. “Het is vergelijkbaar met

aandacht vragen voor gezonde voeding; er is niemand die

het níet wil.” Momenteel gaat 21st century skills vooral over

bewustwording en is het thema volgens hem ‘slechts’ een

ideaal, een soort ideologisch mantra. Want eigenlijk weten

we niet precies over welke digitale vaardigheden jongeren

nu al beschikken, laat staan dat we zicht hebben op

de vaardigheden die jongeren nodig hebben voor de

21ste eeuw. “Voordat we speculeren over de vaardigheden

die in het onderwijs meer aandacht nodig hebben, is het

belangrijk dat we in kaart brengen welke (digitale) vaardig-

heden jongeren op dit moment al dan niet beheersen.”

Slagroom op de taart

“Opvattingen over 21st century skills zijn dikwijls gebaseerd

op aannames over technologische, maatschappelijke en

economische ontwikkelingen. Een van de weinige zekerheden

is dat leerlingen moeten kunnen omgaan met informatie in

een samenleving die overspoeld wordt met toepassingen van

ict. Onderwijs bereidt voor op functioneren in die samen-

leving. Aandacht voor ict in het onderwijs is dus geen optie

maar een noodzaak.”

Elke leerling zal volgens Ten Brummelhuis moeten beschikken

over een set aan digitale vaardigheden. Daarbij moeten we

ons wel blijven realiseren dat de basis die leerlingen voor

hun schoolloopbaan en verdere leven nodig hebben uit meer

bestaat dan ict. “De digitale vaardigheden van 21st century

skills zijn de slagroom op de onderwijstaart. De finishing

touch op een onderwijscurriculum met een stevige basis

van lezen, schrijven en wiskunde. Aandacht voor digitale

vaardigheden gaat niet ten koste van leerinhouden, maar

zijn er onlosmakelijk mee verbonden.”

Door alle buitenlandse plannen op het gebied van 21st

century learning loopt volgens Ten Brummelhuis een rode

lijn: ict. Het kunnen omgaan met internettechnologie zien

alle landen als essentieel. Hij vindt dat niet meer dan

logisch. “Ict vervult wereldwijd een sleutelrol om toegang

te krijgen tot informatie. Daarvoor moeten leerlingen op

internet kunnen zoeken, vinden en selecteren. Maar ict is ook

het gereedschap om kennis te produceren en met elkaar te

delen. Daar moet het onderwijs wat mee.”

Twintig landen

Maar wat dan precies? En hoe? Dat is volgens Ten Brummel-

huis nooit echt goed onderzocht. Hij verwacht dat een

onderzoek van de International Association for the

Evaluation of Educational Achievement (IEA) aanknopings-

punten zal bieden. In twintig landen worden kinderen getest

op hun kennis en vaardigheden met de computer en het

internet. Nederland doet ook mee. Ten Brummelhuis is

projectleider. “Leerlingen doen praktische opdrachten

waarbij ze informatie moeten zoeken, maar ook resultaten

op internet met anderen gaan delen.”

Het onderzoek staat in de startblokken. De eerste scholen

zijn uitgenodigd om de toetsen bij leerlingen af te nemen.

Dat moet uitwijzen welke opdrachten werkbaar zijn voor het

onderzoek. “Voorlopig ben ik positief als het gaat om de

ict-kennis en -kunde van Nederlandse kinderen. Ook wij in

Nederland hebben de afgelopen jaren veel geïnvesteerd

in ict-infrastructuur. Leerlingen hebben veel technische

vaardigheden in het bedienen van ict. Nu moet duidelijk

worden in hoeverre zich dat uitbetaalt in betere onderwijs-

prestaties en vaardigheden die leerlingen later nodig

hebben.”

Over de hele wereld is 21st century readiness dus een

prominent thema. Ook Europees Commissaris Neelie Kroes,

belast met de portefeuille Digitale agenda, onderschrijft het

belang. “Starters op de arbeidsmarkt moeten kennis hebben

van de laatste ict-ontwikkelingen. Het gaat om cruciale zaken

en niet zomaar om ‘nice to have’-kennis.” De bereidheid

is er dus volop. Nu nog de slag maken naar de onderwijs-

praktijk.

“ Geen optie, maar een noodzaak”

vo najaar 2011 - 5

Singapore

Het Ministery of Education (MOE) van

Singapore ontwikkelt beleid “to better

prepare our students to thrive in a

fast-changing and highly-connected World”. De over-

heid van het Aziatische land wil vooral de creativiteit,

de innovativiteit en het cultureel inlevingsvermogen

van jongeren verbeteren. Dat moet ondermeer leiden

tot “a self-directed learner who questions, reflects,

perseveres and takes responsibility for his own

learning.” Om dat te bereiken, komen er speciale

centra voor kunst, cultuur en sport. Daarnaast krijgt

iedere school twee zogenoemde PAL (Programme for

Active Learning) -ruimtes. Hier kunnen leerlingen

sporten, muziek maken of andere creatieve activiteiten

ondernemen. Ook wordt er in het lespakket meer tijd

gereserveerd voor lichamelijke opvoeding.

Verenigde Staten

In de Verenigde Staten werkt het ‘Part-

nership for 21st century skills’ (P21)

aan het verbeteren van de

zogenoemde 4C’s: Critical thinking and problem

solving, Communication, Collaboration en Creativity

and innovation. De organisatie is een groot samen-

werkingsverband van Amerikaanse multinationals

zoals Microsoft, CISCO en Walt Disney en publieke

instellingen. P21 ondersteunt scholen met toolkits en

oefent daarnaast druk uit op de overheid om het

middelbare onderwijs ‘21st century-proof’ te maken.

Finland

Het onderwijs van Finland staat wereld-

wijd hoog aangeschreven. Finland

bekleedt al jarenlang een toppositie in

de mondiale onderwijsranglijsten zoals PISA. ‘Future

School of Finland’ moet het onderwijs verder

verbeteren en klaar maken voor de toekomst.

Het is een consortium van bedrijven, instanties en

wetenschappelijke instituten. De Finnen besteden

specifieke aandacht aan het welzijn en de motivatie van

leerlingen. In Finland hebben leerkrachten veel

vrijheid bij het maken van het lespakket. Dit project

moedigt ze aan die te benutten en hun lessen zo divers

mogelijk in te vullen en daarbij gebruik te maken van

innovatieve hulpmiddelen en ict-technologieën.

Schotland

Curriculum for Excellence moet Schotse

kinderen in de leeftijd van 3 tot 18

klaarstomen voor de eisen van de

21e eeuw. Graham Donaldson, Chief inspector Her

Majesty’s Inspectorate of Education (HMIE, Schotse

onderwijsinspectie) zegt over de noodzaak voor de

veranderingen: “It is clear that the future will require

a population with the confidence and skills to meet the

challenges posed by fast and far-reaching change.”

Schotland wil het onderwijs vooral degelijker en

flexibeler maken en de schooluitval verminderen.

6 - vo najaar 2011

Ook in Nederland wordt er, op bescheiden schaal, geëxperimenteerd met de mogelijkheden van ict

in het onderwijs. De belangrijkste voorbeelden zetten we hier voor u op een rijtje. De relatie met

21st century skills wordt (nog) nauwelijks gelegd. Begrijpelijk, we staan immers pas aan het begin

van het project. Dat neemt niet weg dat onderstaande praktijkvoorbeelden inspireren en een weg

naar de toekomst tonen.

Flipping the classroom

Leerlingen die de lesstof buiten het klaslokaal en thuis

zelfstandig bestuderen en vervolgens de les benutten om de

stof uit te diepen. Unic in Utrecht experimenteert hiermee.

Bij flipping the classroom draaien de rollen letterlijk om.

Jelmer Evers, docent geschiedenis, is enthousiast over deze

aanpak. “Er wordt een beroep gedaan op mijn creativiteit.

In plaats van de informatie over leerlingen uit te strooien,

maak ik nu echt lesstof. Dat houdt mij als docent scherp.

Ik haal er mijn beroepstrots uit. Dit past helemaal bij mij.”

Evers neemt van tevoren filmpjes op of plaatst op internet

prezi-presentaties die de leerlingen zelfstandig kunnen

bestuderen. Op school zijn er uren ingeroosterd waarin de

leerlingen er vragen over kunnen stellen of er klassikaal

mee aan de slag gaan. De leerlingen varen er over het

algemeen wel bij, merkt Evers. “Ze worden aangesproken op

hun zelfstandigheid, kritisch denkvermogen en flexibiliteit.

De meesten vinden het prettig. We geven het leerproces

samen vorm en zij komen met suggesties. Ik merk dat deze

generatie jongeren erg onderzoekend is en een behoorlijke

zelfreflectie heeft.”

Kunnen de leerlingen die zelfstandigheid wel aan?

Evers: “Soms heeft een leerling wat extra hulp nodig.

Geen probleem, dan schroeven we voor hem of haar die

zelfstandigheid gewoon een tandje terug.” De docent is

van mening dat als je het onderwijs interessant wilt maken

voor meer mensen, dit dé manier is. “Het maakt van het

docentschap een creatief beroep waarin je constant nieuwe

prikkels krijgt. Minder les geven, meer les maken.”

Slimmerkunde

“Ik merkte dat kinderen veel van computers en internet

weten, maar die kennis niet kunnen toepassen om slimmer

te leren.” Op een video van uitgeverij Malmberg is

Tjeu Severijns aan het woord. De oud-schooldirecteur

ontwikkelde samen met de uitgeverij een nieuwe

onderwijsmethode: Slimmerkunde. “Hiermee leren kinderen

om zelfstandig oplossingen te zoeken, kritisch te denken en

duidelijk te communiceren. Kortom, om slimmer te leren.”

Binnen de onderwijsmethode komen verschillende thema’s

aan bod: informatie, huiswerk, bronnen, planning,

presentaties, gamen, blogs en veilig internetten. Elk thema

wordt vanuit een praktische en een inhoudelijke kant

belicht. Severijns: “Leerlingen krijgen bijvoorbeeld de

opdracht uit te zoeken hoe waardevol bepaalde informatie

is. We leren ze om scherp te kijken naar de afzenders. Waar

komt de informatie vandaan?” Ook ‘zachte’ vaardigheden

komen aan bod. Met verschillende opdrachten leren jongeren

samenwerken, overtuigen, onderhandelen en communiceren.

De lesmethode is door zijn modulaire opzet breed

inzetbaar. Scholen kunnen het materiaal gebruiken voor

begeleid zelfstandig leren, als project of als onderdeel van

e-learning (ICT-VOET). Ook is Slimmerkunde geschikt om in

te zetten bij lesuitval en voor thema-avonden (voor ouders

en leerlingen). Severijns: “We hebben het pakket bovendien

zo opgesteld dat het de scholen helpt om te voldoen aan de

ict-eindtermen.”

Comprendo?

Het Corlaer College in Nijkerk heeft een missie: jongeren

een breder blikveld geven. “We willen leerlingen niet

alleen op cognitief gebied laten groeien, maar juist ook hun

competenties verbeteren. Wanneer ze de school verlaten,

moeten ze klaar zijn voor de 21ste eeuw”, stelt Ronald

Schaefer. Zijn school besteedt daarom bovengemiddeld veel

aandacht aan skills als communicatie, zelfreflectie, kritisch

denken en het werken in teams.

Het Corlaer College schakelt hiervoor verschillende

coaches in die de leerlingen helpen om hun persoonlijke

vaardigheden te verbeteren. Ook maken ze gebruik van het

programma Comprendo, een soort assessmentprogramma dat

de voortgang bijhoudt. Schaefer: “De leerling en de coach

kunnen pas verder met een nieuwe vaardigheid als ze het

er beide over eens zijn dat de vaardigheid voldoende is

behandeld en geoefend.”

De scholengemeenschap heeft nóg een bijzonder project

in de aanbieding: Expeditie Corlaer. Leerlingen gaan

gedurende anderhalf jaar in teams aan de slag om samen

een oplossing te vinden voor een maatschappelijk probleem.

“Ze gaan hierbij ook daadwerkelijk naar Gambia toe om

een school te bouwen of naar Canada om de wetlands te

beschermen. Tijdens het project passen veel docenten hun

In de praktijk

vo najaar 2011 - 7

8 - vo najaar 2011

lessen hierop aan. Ze werken intensief samen. Dat werkt

prima. We merken dat leerlingen meer maatschappelijk

betrokken raken. Als school vinden wij dat belangrijk.”

Goeroes en whizzkids

Iedereen heeft zijn eigen beeldspraak om de mogelijkheden

van ict te illustreren. Herman Rigter, directeur ict bij de

Verenigde Scholen J.A. Alberdingk Thijm (VSAT), scoort met

die van hem hoog op de schaal van originaliteit. “Ict is

de ideale manier om de flipperkast in het hoofd van een

leerling te activeren.” Een mooi beeld inderdaad, maar

daar blijft het niet bij. In bijna alle lessen vormt ict een

belangrijk onderdeel. Zo heeft binnen de VSAT op een

tweetal scholen elke leerling zijn eigen laptop. Ook draaien

er op een aantal locaties pilots met iPads en maakt de VSAT

als geheel gebruik van cloud computing.

Ook bijzonder: de leerlingen geven de docenten les.

“Dat moet je letterlijk opvatten”, verklaart Rigter. “Veel

leerlingen weten meer van computers en ict dan de docenten.

Daar maken wij gebruik van. We moedigen de leerlingen

aan om hun kennis te delen, met andere leerlingen én met

docenten. Zijn er ergens computerproblemen dan duiken

de grootste goeroes daar meteen op. Zo leren docenten

dagelijks van de 21ste-eeuwse whizzkids en omgekeerd

ontwikkelen de leerlingen belangrijke vaardigheden als

zelfstandigheid en samenwerken.”

De leerlingen krijgen dus veel vrijheid. Zo bepalen ze zelf

wat ze op hun laptop zetten. Maar loopt er eentje vast, dan

wordt die zonder pardon leeggemaakt. “Met onze aanpak

bereiken we drie doelen: we creëren een uitdagende

leeromgeving, we verbeteren ons onderwijs en we leren

leerlingen hun weg te vinden in een maatschappij die bol

staat van de ict.”

Docenten delen kennis

Drie initiatieven waarbij docenten met elkaar

samenwerken en kennis delen:

1. Edublogger: een idee van docent speciaal onderwijs

Kaj Rietberg. De gedachte is dat docenten op weblogs

hun kennis en ideeën met elkaar delen. Rietberg:

“Zo kunnen we samen van het onderwijs een open plek

maken, een plek waar iedereen leert.”

edublogger.nl

2. Marktplaats mbo: een kennisplatform voor docenten

en managers in het mbo-onderwijs. Hier delen ze

inspirerende praktijkvoorbeelden en content met

elkaar.

marktplaatsmbo.nl

3. Vakcommunities: een site die een overzicht biedt

van een aantal specifieke gemeenschappen voor

het voortgezet onderwijs. Hier kunnen docenten en

specialisten vragen stellen, discussiëren en les-

materiaal uitwisselen.

vakcommunitys.kennisnet.nl

vo najaar 2011 - 9

Wat meteen opvalt als je de profielen van de 21 learners leest,

is de hoge mate van sociale betrokkenheid. De jongeren zetten

zich in om mensen in hun omgeving te helpen. Neem nu de

22-jarige Edo. Hij is mede-oprichter van een website waar je

online en gratis examens kunt oefenen. Bijna 10.000 (!) jongeren

schreven zich tot nu toe in bij studyflow.nl. Ook de 20-jarige

Defano voelt zich betrokken bij het onderwijs, getuige zijn

veelzeggende tweet: “Education is the most powerful weapon

which you can use to change the world.” De jongeren die deel-

nemen aan het project 21st century skills zijn niet alleen be-

trokken, ze zijn vooral ook ondernemend. Bijna allemaal hebben

ze een blog waarop ze discussiëren over van alles en nog wat.

Een groot deel heeft daar zelfs een bedrijf(je) aan gekoppeld.

De 14-jarige Freek maakt tegen betaling websites “en alles

daaromheen”. Wilma (16) zit bij de Digiraad, een groep jonge-

ren die praat over onderwerpen als de betrouwbaarheid van

informatie op het internet.

Respect en ondersteuning

Praten, dat kunnen en willen ze allemaal. De learners hebben

een mening over het onderwijs en hoe dat kan inspelen op de

toekomst. Via social media en door Kennisnet georganiseerde

bijeenkomsten denken ze actief mee over de skills van straks.

En over de rol van docenten. De verhouding docent-leerling is

volgens enkele jongeren aan revisie toe. Floor: “Stel je eens

kwetsbaar op als leraar en vraag aan je leerlingen om je iets te

leren. Je krijgt er gegarandeerd een leerling voor terug die zich

gewaardeerd voelt en meer betrokken zal zijn.”

De 21 learners vinden dat ze zelf verantwoordelijk zijn voor

hun succes. Daarbij zijn ze afhankelijk van anderen, dat besef-

fen ze maar al te goed. Van de docent, van andere leerlingen.

“Lief zijn op internet”, is een veelgehoord geluid. “Als je je

slecht gedraagt heeft dat een negatief effect.” Ze willen reke-

ning houden met hun omgeving, maar willen daar wel iets voor

terug: respect en ondersteuning. Isarah (17): “Ik vind dat de

docent zijn vak moet promoten en leerlingen moet aanmoe-

digen, zodat het leren een stuk interessanter en leuker wordt.”

Overload

Een andere belangrijke taak voor docenten is volgens de

22-jarige Niels: leren filteren. Jongeren worden overvoerd met

informatie. “Je zou spontaan ontploffen als je een bibliotheek

binnenloopt.” Op internet is de information overload nog

groter. “Docenten kunnen leerlingen leren selecteren welke

informatie eventueel interessant is.” Floor (24) doet daar nog

een schepje bovenop: “Veel vaardigheden en talenten leer

je buiten school, binnen de school zouden die herkend en

uitgediept moeten worden.”

“ Education is the most powerful weapon to change the world”

Meer informatie kunt u vinden op

innovatie.kennisnet.nl/21-learners

De 21 learners

Boyd (15) heeft een online tv-zender en magazine;

Defano (20) verstuurde onlangs zijn 100.000ste tweet;

Django (20) is bestuurslid bij de Delft Energy Club;

Donny (21) richtte als jongste Nederlander een eigen

stichting op voor maatschappelijk belang; Dzifa (16)

is verslaafd aan Twitter; Edo (22) is mede-eigenaar

van Studyflow; Floor (24) bespreekt op haar website

grafisch werk; Niels (22) helpt mensen om slimmer

te werken; Pim (15) is redacteur van scholieren.com;

Robin Alyscha (19) klust bij via Twitter; Thijmen (19)

is programmamaker bij Enschede FM; Freek (14) runt

een eigen bedrijf; Iris (24) is een fervent blogger;

Isarah (17) maakt zich druk om het broeikaseffect en

armoede; Jiron (16) houdt van acteren; Luuk (16)

is zelfbenoemd koning van de blogosphere; Martijn (20)

runt samen met zijn moeder een weblog over ict in

het onderwijs; Pauline (22) won de Miss Nerd

verkiezing; Robert (17) is parttime ondernemer;

Sven (15) heeft sinds kort een eigen bedrijfje;

Wima (16) won de Gouden @penstaart.

“Bij mij op school hangen er wel overal smartboards, maar geen enkele docent weet hoe er mee om

te gaan.” Dat schrijft de 15-jarige learner Boyd op Facebook.

Leeftijdsgenoot Pim twittert: “Waarom in het onderwijs toch

altijd die focus op wat niet mag en niet kan?” Hij verwijst

naar een uitspraak van Cameron Herald die hij op internet

tegenkwam: “Let’s raise kids to be entrepreneurs.” Assertieve

leerlingen. De docenten krijgen er meer en meer mee te

maken. Net zoals ze moeten leren omgaan met de nieuwste

ict-tools binnen het onderwijs. Digibeten redden het niet

meer. Ook veelzeggend: leerlingen riepen docenten op om deel

te nemen aan de Kennisnet Summerschool over 21st

century skills. Hop, aan de slag! Het is misschien even wennen,

de toon van de generatie Y, maar hij gaat gepaard met veel

betrokkenheid. De technologische ontwikkelingen gaan zo snel

dat leerlingen het idee hebben dat het onderwijs daarbij

achterblijft. Communicatie van nu is anders dan die van

de 20ste eeuw. Doe daar iets mee, is de boodschap van de

jongeren aan het adres van de docenten.

Open attitude

Fons van den Berg (41) is nauw betrokken bij het project.

Op LinkedIn geeft hij toe dat het voor docenten moeilijk is.

“Mijn generatie moet al behoorlijk zijn best doen om overeind

te blijven in een wereld die voortdurend verandert. We heb-

ben nog echt kennisonderwijs gehad en ik merk dat dat af en

toe tekortschiet.” Hij benadrukt dat het voor docenten

belangrijk is te blijven leren - en te ontleren! “Een open

attitude ten aanzien van je eigen ontwikkeling.”

Jacolien van Dijk, wiskundejuf op het Griftland College in

Soest brengt dat meteen in de praktijk. Een veelzeggende

tweet: “Iemand een idee hoe ik mijn activinspire-flipcharts

op mijn iMac kan maken?” De nodige leerlingen zullen haar

best kunnen helpen, maar die leerlingen willen óók geholpen

worden, op hún manier. Docent Miriam Bakker-Gianotten,

op LinkedIn: “Ik denk dat we veel winnen als we het leerproces

gaan zien als een gezamenlijke verantwoordelijkheid, waarbij

docent en leerling gebruik maken van de expertise van de één

en de leergierigheid van de ander.”

20ste-eeuws

Fons van den Berg zet de boel op scherp: “We hebben bijna

alleen maar 20ste-eeuwse docenten en nog 20ste-eeuwsere

lerarenopleidingen en pabo’s. Daar hoeven we dus niet zoveel

van te verwachten. Er zit maar één ding op en dat is het

onderwijs teruggeven aan wie het toebehoort: de leerling.

We hebben geen mensen met hoge CITO-scores nodig,

maar Einsteins, Ockels, Freinets en Jobsons.” Wordt vast en

zeker vervolgd…

Hop, aan de slag!

10 - vo najaar 2011

“Het idealisme behouden”Klopt het wel wat de learners en de docenten roepen? Heeft de markt wel die 21st century skills

nodig? Kennisnet vroeg zeven werkgevers om te reageren. Komt het geschetste beeld overeen met

wat zij van de toekomstige werknemers eisen? Ja en nee, zo blijkt. Ja, de economie verandert - en

dus ook de vereiste vaardigheden. En nee, want de learners hebben veelal een (te) naïef beeld van

de werkplek van de toekomst.

Om met dat laatste te beginnen. Hans Blankendaal is team-

manager Ontwikkeling & Innovatie bij ECABO. Tijdens de

bijeenkomst met werkgevers ging hij met de 21 learners in

debat. “De jongeren kunnen zich niet voorstellen dat je er

binnen een project soms ook niet met elkaar uitkomt, dat je te

maken hebt met minder gemotiveerde mensen en dat er dan

iemand de knopen moet doorhakken. Mooi om te zien dat zij

zich niet kunnen voorstellen dat er mensen zijn die ongemo-

tiveerd naar hun werk gaan. Ik heb natuurlijk niet geprobeerd

om het idealisme af te remmen en ze te confronteren met dat

de werkelijkheid er anders uitziet.”

Zelfvertrouwen

Volgens Els Jongbloed, zelfstandig interim HR-manager,

moeten opleidingen er vooral naar streven om dat idealisme

bij jongeren te behouden. “Wat mij zo trof is dat ze allemaal

zo krachtig in contact zijn met hun talent en passie en een

fantastisch zelfvertrouwen uitstralen. Het is mijn vurige

wens dat schoolleiders ervoor gaan zorgen dat jongeren dit

idealisme behouden en met deze kwaliteiten de arbeidsmarkt

betreden. Misschien zijn ze nog wat naïef over de rol van

werkgevers, maar daar staat tegenover dat ze kracht en

zelfvertrouwen bezitten.”

De economie verandert. Ondernemerschap staat daarin

centraal, in de meest brede betekenis van het woord.

De learners willen straks vooral ook plaats- en tijdsonafhan-

kelijk werken. Werkgevers moeten in hun ogen sturen op

resultaat, niet op aanwezigheid. Gertjan Kleinpaste werkt als

freelance manager. Volgens hem zal er inderdaad meer flexi-

biliteit ontstaan. “We gaan in de toekomst minder functie-

gericht werken, maar taakgericht. Scholen moeten leerlingen

daarop voorbereiden.”

Samen ondernemen

Gonny Vink is partner van het bedrijf Work21. Ondernemer-

schap is volgens haar het toverwoord van de toekomst.

“De werkgever en werknemer van straks gaan samen onder-

nemen. Er zullen nieuwe vormen van partnership ontstaan.

Tijdens de gesprekken merk ik dat de jongeren hier

enthousiast over zijn.” En een kritiekpunt: “Wat ik wel merk is

dat ik nog weinig discipline en focus zie. De jongeren hebben

moeite met concentratie. Dat is wel een belangrijke vaardig-

heid als je zelf je werk moet gaan organiseren.”

vo najaar 2011 - 11

12 - vo najaar 2011

School vermoordtcreativiteit.”

Pim

Laat we beginnen met Creativiteit. Learner Pim (15) laat er

geen misverstanden over bestaan. Op Facebook schrijft hij:

“School vermoordt creativiteit. Je leert op een bepaalde

manier denken, omdat iets anders gewoon fout is. Maar er

bestaan geen foute of goede antwoorden. Deze visie bestaat

niet binnen de school zoals wij die kennen. Dat is jammer

want juist dat stimuleert creativiteit.” Een zwart-wit beeld,

maar feit is wel dat creativiteit een belangrijke vaardigheid

is om (straks) als ambitieuze werknemer te slagen. En de

jongeren van nu en straks zijn ambitieuzer dan die van pak-

weg tien jaar geleden. Daar moet het onderwijs iets mee. En

daar kán het onderwijs ook iets mee, dat blijkt wel uit de

getoonde innovatieve slagkracht van de afgelopen decennia.

Ook vaak genoemd: Ict-geletterdheid. Volgens de 14-jarige

learner Freek reageert het onderwijs te conservatief op de

mogelijkheden die ict biedt. “De docenten weten absoluut

niet wat wij als jeugd ermee kunnen. Over het gebruiken van

een iPad bijvoorbeeld zijn ze heel onzeker en bang, omdat ze

niet weten hoe je er mee om moet gaan.”

De docenten erkennen dit en zijn ook op zoek naar houvast,

bijvoorbeeld in de vorm van praktische tools. Ze begrijpen

dat ict-geletterdheid een absolute must zal worden in de

bedrijfspraktijk – en dus ook in het onderwijs. Deze skill

heeft veruit de meeste impact. Traditionele leermiddelen

zullen meer en meer worden vervangen. Belangrijk aan-

dachtspunt hierbij is dat de jongeren weliswaar prima uit

de voeten kunnen met de ‘techniek’, maar niet goed weten

hoe die te gebruiken. Onderzoekers zien juist dáár een

belangrijke rol voor het onderwijs.

De brug naar Samenwerken en Kritisch denken is daarmee

geslagen. Twee vaardigheden die weliswaar bekend zijn,

maar die een andere, meer eigentijdse invulling krijgen.

De relatie tussen leerling en docent bijvoorbeeld, die zal

minder hiërarchisch worden. Maar ook die tussen werk-

nemer en werkgever. De kenniseconomie vereist zelfstandig-

heid en projectmatig werken. Het is aan het onderwijs om de

leerlingen hier op voor te bereiden. Communiceren is een

vaardigheid die ook een opfrisbeurt kan gebruiken.

De populariteit van social media zegt genoeg. Jongeren

weten elkaar te vinden en zeggen duidelijk wat ze ergens van

vinden. Ze zijn assertief en ondernemend. Eigenschappen

die de bedrijven (van straks) kunnen waarderen.

Ondernemers verwachten van de jongeren die de

arbeidsmarkt betreden bovendien Probleemoplossende

vaardigheden. Het ook weten te gebruíken van kennis. Het

efficiënt zoeken, vinden en toepassen daarvan. Als laatste

skill noemen we Sociale- en culturele vaardigheden.

Maatschappelijke betrokkenheid, respect hebben voor een

Dé 21st century skills? En zo komen we uit bij de definitie van de 21st century skills. Hoe gaan we die omschrijven?

In losse termen, dat is inmiddels wel duidelijk geworden. De skills zijn (voorlopig?) niet te vangen

in mallen. Wel komen we uit op zeven min of meer door iedereen benoemde vaardigheden.

Een vertrekpunt, zeg maar.

De zeven 21st century skills

1. Creativiteit

2. Samenwerken

3. Ict-geletterdheid

4. Kritisch denken

5. Communiceren

6. Probleemoplossende vaardigheden

7. Sociale- en culturele vaardigheden

Lef en lief

Opvallend is dat de 21 learners ook andere ‘vaardig-

heden’ centraal stellen. Zoals lief zijn, bijvoorbeeld.

Aardig zijn voor een ander levert iets op. Lef hebben,

wordt ook vaak genoemd. Durven om voor je idealen en

ambities op te komen. “Geen grenzen zien, dat is

belangrijk in de 21ste eeuw”, twittert een van de

jongeren. Nog een opvallende: “We moeten leren om

vrij te denken over de leeromgeving.” De opdracht is

duidelijk. Wie pakt de handschoen op?

De docenten weten absoluut niet wat wij als jeugd met ict kunnen.”

Freek

We moeten leren om vrij te denken over de leeromgeving.”

Wilma

ander, weten hoe je met elkaar om moet gaan. Uit de CV’s van

de 21 learners blijkt dat het wel goed zit met deze vaardig-

heid. Althans, qua intentie. Vrijwel allemaal zijn ze op de

een of andere manier betrokken bij de samenleving. Docen-

ten kunnen deze houding verder uitbouwen en sturen.

Wat ook u waarschijnlijk opvalt in deze opsomming is de

sterke overlap tussen de skills. Ze hebben allemaal op de een

of andere manier met elkaar te maken. Dat is ook logisch,

want ze proberen stuk voor stuk dezelfde ‘kapstok’ te vangen:

de 21ste eeuw.

vo najaar 2011 - 13

Deze jaarlijks verschijnende onderzoeksmonitor geeft een

overzicht van de stand van zaken wat betreft ict-gebruik in het

onderwijs en is gebaseerd op het Vier in Balans-model.

Dit model gaat er van uit dat de inzet van ict alleen didac-

tische meerwaarde biedt wanneer de vier bouwstenen visie,

deskundigheid, ict-infrastructuur en digitaal leermateriaal in

onderlinge samenhang worden ingezet.

Uit de Vier in Balans Monitor 2011 blijkt dat het gebruik van

ict door leraren gestaag toeneemt, met 2-3% per jaar.

Driekwart van de leraren gebruikt ict, het gaat dan vooral om

‘tools’ zoals tekstverwerking en internet. Daarnaast maken

leraren vooral gebruik van methodegebonden programmatuur

die dikwijls voorziet in oefenstof. Tweederde van de leraren

voelt zich voldoende vertrouwd om ict te selecteren en in te

zetten voor in de les. In het voortgezet onderwijs wordt

daarnaast ook de Elektronische Leeromgeving (ELO) veelvuldig

gebruikt. Met de verdere toename van het gebruik van ict,

neemt ook het gebruik van digitaal leermateriaal toe.

In het vo is ruim eenderde van het gebruikte lesmateriaal

digitaal. Het gaat hier zeker niet alleen om materiaal van

educatieve uitgeverijen, ongeveer eenderde van alle leraren

14 - vo najaar 2011

ontwikkelt wel eens zelf digitaal leermateriaal. Ruim

40% van de leraren in het onderwijs vindt het wenselijk dat

leerlingen beschikken over een eigen laptop, hoewel dit ook

in het vo steeds vaker voorkomt is dat op de meeste scholen

nog verre van de realiteit.

Verder laat de Monitor zien dat inzet van ict een groot beroep

doet op de professionaliteit van de leraar. Leraren voelen zich

daarbij het meest ondersteund door samenwerking met

collega’s en een management die het gebruik van ict krachtig

ondersteunt. Ondersteuning vanuit het management houdt

in het beschikbaar stellen van goede ict-voorzieningen en

de ontwikkeling van een breed gedeelde visie op het gebruik

van ict voor onderwijsdoeleinden. Download of bestel

een exemplaar van de Vier in Balans Monitor 2011 nu op

onderzoek.kennisnet.nl.

Ict kan bijdragen aan efficiënter, effectiever en aantrekkelijker onderwijs. Of dat gebeurt hangt af

van de samenhang die de leraar weet aan te brengen tussen de leerinhoud, de ict-toepassing en de

leerling. Dit blijkt uit de Vier in Balans Monitor 2011 die deze maand zal verschijnen.

Vier in Balans Monitor 2011: de stand van zaken

Visieontwikkeling en professionalisering van docent moet nu prioriteit krijgen”

Toine MaesAlgemeen directeur Kennisnet

Mark van den Ende, Melanchton

vo najaar 2011 - 15

Meepraten en/of volgen kan via:

LinkedIn: linkd.in/rlRjow

Facebook Groep: http://on.fb.me/qpdYz2

Facebook Pagina: http://on.fb.me/mOpXOq

innovatie.kennisnet.nl/21-learners

Twitter: #21learners

Maar ook een weg met kansen. Kansen die we kunnen en moe-

ten pakken om ons onderwijs en de leerlingen klaar te maken

voor de 21ste eeuw. Laten we allemaal de handschoen oppak-

ken en ieder op zijn eigen manier een bijdrage leveren aan

dit belangrijke vraagstuk. Ons werk wordt er bovendien al-

leen maar leuker en interessanter door.

Kennisnet zal deze ‘reis’ blijven voeden. Op alle mogelijke

manieren. Met proefprojecten, onderzoek, Summerschools,

LinkedIn-discussies, noem maar op. Daarbij hebben we uw

kennis en ervaringen hard nodig. Laten we er samen voor

zorgen dat we de skills voor de toekomst nog beter op ons

netvlies krijgen. En dat we op de internationale kaart blijven

staan als hét onderwijsland bij uitstek. Veel succes!

We hebben nog een lange weg te gaan, dat blijkt

wel uit het project 21st century skills. Het zal

bovendien een weg zijn met de nodige hobbels

en kuilen.

Hoe nu verder?

Nieuws

Boek TweePuntNul nu te bestellen

Kaarten op tafel met ‘Leading Practices’

Iedereen kan metadateren met MetaPlus

Digitale leermiddelen beter bereikbaarEén keer met de eigen account inloggen en meteen bij alle

digitale tekstboeken, oefeningen en toetsten kunnen die

voor een leerling relevant zijn? Dat is vanaf dit schooljaar

niet langer toekomstmuziek. Vier grote educatieve uitgeve-

rijen zetten met het project Directe Toegang de stap om de

bereikbaarheid van digitaal lesmateriaal te vergroten.

Door een koppeling te maken met de eigen elektronische

leeromgeving van de school is enkel het inloggen op deze elo

voldoende voor directe toegang, maar ook scholen die geen

elo gebruiken kunnen op verschillende manieren toegang

krijgen tot het materiaal van de betrokken uitgeverijen.

Scholen die naast het materiaal van de uitgeverijen op

dezelfde makkelijke manier toegang willen tot nog meer

educatief materiaal, kunnen zich bovendien via de eigen

elo kosteloos aansluiten bij de Kennisnet Federatie.

Benieuwd naar de ervaringen, overwegingen en keuzes van

andere scholen waar het gaat om de toegang tot digitale

leermiddelen? Op docentvo.kennisnet.nl/fed staan inter-

views met enkele scholen over het thema.

Wat is dat Twitter toch? En Facebook en Hyves en Wikipedia en

WordPress en Bing en iCloud en Prezi en … en … en …

Hoe vaak hoort u die vraag niet om u heen. Voor iedereen die

dat niet weet is BoekTweePuntNul bedoeld. Louis Hilgers en

Tessa van Zadelhoff namen het initiatief voor een bijzonder

boek op basis van co-creatie: een spontaan collectief van

125 co-auteurs vanuit het onderwijs, bedrijfsleven, de zorg

en de overheid legt 125 Social Media, Web 2.0 en Webtools

helder en vooral begrijpelijk uit. Naast een algemene uitgave,

verschijnt ook een onderwijsuitgave met veel tips voor de

inzet van social media in de dagelijkse lespraktijk. Daarnaast

aandacht voor de didactiek en uitleg over wat bijvoorbeeld

Creative Commons precies inhoudt.

BoekTweePuntNul is nu te bestellen via boektweepuntnul.nl.

Waar zou voor onze leerlingen de echte waarde van ict zitten?

Hoe versterken we onze aanpak met ict? Welke type

ict-toepassingen zouden bij ons op school het beste

werken? Docenten en schoolleiders kunnen deze vragen

Eind september is MetaPlus live gegaan. MetaPlus is een nieuwe

dienst van Kennisnet. Met deze dienst kunnen gebruikers zelf

metadata van leerobjecten verrijken. Dit betekent dat als u

een leerobject heeft gevonden waarbij bijvoorbeeld niet staat

aangegeven voor welke klas deze geschikt is, u dit kunt toe-

voegen. Vanaf dat moment kunnen ook anderen het vinden op de

Colofon

Kennisnet inDruk VO is een gratis blad voor docenten werkzaam

in het voortgezet onderwijs. Van de Kennisnet inDruk bestaat ook

een aparte uitgave voor het basisonderwijs en het middelbaar

beroepsonderwijs. Het blad is ook digitaal (pdf-file) beschikbaar op

indruk.kennisnet.nl.

Uit deze uitgave mag niks worden verveelvoudigd (waaronder

begrepen het opslaan in een geautomatiseerd gegevensbestand) of

openbaar gemaakt, op welke wijze dan ook, behoudens in geval de

verveelvoudiging van de inhoud van deze uitgave plaatsvindt onder

de licentie “naamsvermelding, niet-commercieel, geen afgeleide

werken” als gehanteerd door Creative Commons.

Hoofdredactie: Petra Balk

Eindredactie: Jiska Verschoor

Tekstbijdragen: Anton Dautzenberg, Erik Hannema,

Frans Schouwenburg, Bram Litjens

Fotografie: Etienne Oldeman

Vormgeving: The Public Group, Rotterdam

Druk: OBT de Bink, Leiden

Issn: 1571-2427

Reacties en suggesties: indrukvo@kennisnet.nl

Op reportages en interviews, foto’s en illustraties berusten

auteursrechten.

beantwoorden met behulp van de ‘Leading Practices’.

Dit instrument is ontwikkeld door Kennisnet en bestaat uit

een set kaarten en een handleiding met instructies

over het proces. De kaarten zijn te downloaden op

docentvo.kennisnet.nl/leadingpractices

door u toegevoegde metadata. MetaPlus is te bereiken via

metaplus.kennisnet.nl maar ook bijvoorbeeld via Wikiwijs.

De gelanceerde versie van MetaPlus zal een Quick Start zijn:

dat betekent dat de functionaliteiten in eerste instantie

beperkt zijn, maar dat er doorontwikkeld wordt. Wilt u

meer weten of meedenken?

Dat kan via metadateerfaciliteit.uservoice.com