INFORMATIKA I RACUNARSKE TEHNOLOGIJE 1. POJAM INFORMATIKE Nauka koja se bavi informacijama i obradom podataka naziva se informatika. Ona je relativno mlada. 60-tih god. Od franc. Rijei informatio i automatique. Kompjuterska tehnologija se bavi informacionim procesima, strukturama i postupcima prikazivanja ovih procesa i njihovom primjenom u informacionim sistemima. Osnovni elemenat kompjuterske tehnologije je raunar.To je elektronski ureaj koji moe da obavlja razliite zadatke velikom brzinom, ukljuujui i aritmetike i logike operacije. 2 RAZVOJ KOMPJUTERA Jo oko 1000 god. P.N.E. , ovjek je stvorio spravu koja je omoguavala lake raunanje ona se zove ABAKUS , koja je u nekim zemljama I dan danas u upotrebi. Potom logaritmar,logaritmovanje brojeva operacija mnoenja svodi se na sabiranje, a sdi9jeljenje na oduzimanje.ikard je napravio mainu za raunanje koja se bazira na tokiima, a omoguavala je sabiranje I oduzimanje. Paralelno nastaje najpoznatija sprava za sabiranje koju je napravio Paskal.arls Bebid 1832. god. Konstruisao je prvi mehaniki ureaj koji je sa svim osobinama bio slian kompjuteru. To je maina koja je automatski obavljala proraune I tampala izraunate vrijednosti.Molerit je napravio mainu za sortiranje na bazi buenih kartica praktinih primjena bila je 1890 god. Za popis u sad. O dove kompanije nastao je IBM. Poslije 2,svjetskog rata dolo je do ubrzanog razvoja u SAD nastao je MARK I njegov nasljednik je ENIAC.Don fon Nojman publikovao je studiju o konstrukciji univerzalnog kompjutera sa unutranjim programiranjem. 3. PRVA GENERACIJA KOMPJUTERA

Prva generac. Kompjutera poinje 1950 g. Pojava UNIVAC I kome su elektronske cijevi bile osnovni element, proizvodio se serijski, bili su velikih dimenzija, troili su mnogo energije, imali su skromne mogunosti. Programirani su u mainskom jeziku, a periferne jedinice su radile sa buenim karticama I trakama. 4. DRUGA GENERACIJA KOMPJUTERA 2.generac. pojavljuje se 1956 g. umjesto elektronskih cijevi dolazi do primjene tranzistora. Dosta su manji, manje energije troe I bre rade. Predstavnik IBN 170. 5. TREA GENERACIJA RAZVOJA KOMPJUTERA Od 1965 g. raunari sa integrisanim kolima. Najpoznatiji IBN 360.Mogunost istovremene nezavisne obrade podataka sa nekoliko programa, mogunost daljinske obrade podataka razvijeni su I vii programski jezici. 6. ETVRTA GENERACIJA KOMPJUTERA Poinje 1971 g. , IBN 370 osn. Elementi su visoko integrisana kola koja omoguavaju relativno jeftinu proizvodnju kompjutera I velike brzine rada,malih dimenzija.

7.PERSPEKTIVE RAZVOJA KOMPJUTERSKE TEHNOLOGIJE Kompjuterska tehnologija je posljednjih decenija toliko napredovala kao nijedna oblast ljudskog djelovanja. Tako je 1965-1980 razvoj automobilske industrije bio jednak razvoju kompjuterske tehnologije. Perspektive razvoja odnose se na razvoj hardvera I softvera u smislu: Poveanja brzine koja se moe jo neko vrijeme eksploatisati, za 10- tak god. 100 puta e pasti brzina a brzina prenosa podataka e se smanjiti za 5%. Minijaturizacija komponenti; nove tehnologije bio- ipovi, optika vlakna Kapacitet memorije-poveanje Softver- razvoj baziran na bazi ekspertnih sistema. 8 .KATEGORIJE KOMPJUTERA makrokompjuteri primjenjuju se tamo gdje je potrebno obraditi veliki obim podataka sa sloenim procedurama ( simulacija nuklearnih eksplozija, astronomiji, meterologiji) minikompjuteri -. sve vie se koriste, na gotovo svim elektronskim berzama. Mikrokompjuteri Jedan od fundamentalnih pronalazaka je bio digitalni elektronski raunar, razvoj ovih raunara mogue je pratiti kroz razne kriterijume ali najbitniji je razvoj mikroprocesora koji ini srce mikrokompjutera. Proizvodnju mikrokompjutera pokrenula je firma Apple I Commodore.Imali su dosta malu internu memoriju a eksterna im je bila na kasetofonskim trakama.Operativni sistemi koji se instaliu su MS-DOS, WINDOWS 95 I UNIX Svaki PC se sastoji od matine ploe konektora za prikljuenje kartica ,memorijskih modula mikroprocesor . Komunikacija se odvija preko

9. PODRUJA PRIMJENE KOMPJUTERA Znaaj se ogleda u irini primjene ,gotovo da ne postoji oblast gdje se ne upotrebljavaju kompjuteri pa tako imamo: Nauno- tehnoloka revolucija cilj( protiv avionska odbrana), Motiv- ( profit drave), Podruje koritenja ( drava), granine discipline (prirodne nauke) Privredne organizacije Drutvene slube Pojedinci PITANJA 10.11.12.13.14 SU DRUGI PREDMET

15. HARDVER Pod terminom hardver (vrsta roba ) podrazumijeva se tehnika ili materijalna komponenta kompjuterskog sistema.To je fizika oprema a sve komponente nijhov rad je sinhronizovan.Osnovne f-je su: - ulazna - f-ja obrade - izlazna Elementi Hardvera: - upravljaka jedinica - aritmetiko logika jedinica CENTRALNA JEDINICA - glavna - spoljanja memorija - ulazne jedinice - izlazne jedinice 16. UPRAVLJAKA JEDINICA Zadatak joj je upravljanje radom centralnog procesora, a time i cjelokupnog kompjuterskog sistema.Sastoji se od elektronskih logikih kola i registara . Ovu f-ju obavlja na osnovu unaprijed napisanog programa koji se sastoji od niza naredbi ili instrukcija. - Ulazne - Memorijske - Upravljake Osnovne f-je - kodiranje i dekodiranje f-ja - upravljanje i kontrola rada ulaznih i izlaznih jedinica - nadzor izvravanja aritmetiko- logikih operacija - kontrola redoslijeda izvravanja instrukcija 17. ARITMETIKO LOGIKA JEDINICA osnovni zadatak : - obavljanje svih aritmetikih operacija - obavljanje svih logikih operacija Ona izvrava aritmetike (sabiranje,oduzimanje, mnoenje i dijeljenje ) i logike ( poreenje , odreivanje mjesta zareza) Sastoji se od registra i logikih kola. REGISTRI su male oblasti memorijske mree izraeni su od flip-flop elemenata. BROJAI Brojanje kompjuterskih operacija DEKODER analizira i prevodi instrukcije. 18 MEMORIJA U glavnoj memoriji nalaze se podaci koji se neposredno obrauju ,koji su nam potrebni u tom trenutku dok u eksternoj memoriji nalaze se svi ostali podaci, koja ima veliki

kapacitet i brzinu.Memorija predstavlja onaj dio raunara gdje se fiziki uvaju podaci i programi U kompjuteru su podaci predstavljeni u binarnoj formi. Ima struje 1, nema struje 0.Niz od 8 bitova je 1 bajt. 16-bita polurije 32-bita rije 64- bita dvostruka rije 1kb 1024 bajta 1 mb 1024 kb 1gb 1024 mb 1tb 1024 gb ROM- SAMO SE ITAJU PODACI RAM- slobodno se mijenjaju ,itaju i piu podaci PROM- podaci iz centralne jedinice su nepromjenjivi EPROM- moe se obrisati i reprogramirati. Ke .memorija mala i brza oblast ,koja ima ulogu pomone memorije.

19. ULAZNE JEDINICE Su periferne jedinice slue za pripremu podataka, prije njihove obrade za privremeno ili trajno memorisanje i za prikaz rezultata obrade podataka. U ulazne jedinice spada - Tastatura- alfabetski dio numeriki, funkcionalni tasteri,Kontrolni tasteri - Mi- kretanje po ekranu pritiskom na lijevi ili desni taster aktivirae se odabrana opcija. - Kuglica-okrenuti mi naopako - Kontaktna olovka - itai papirnih kartica - Optiki itai dokumenata - Kamera - Jedinice za prepoznavanje govornog ulaza - Grafika karta - Hard disk 20.IZLAZNE JEDINICE Spadaju - ekrani vizuelni prikaz obrade monohromatski,lcd,plazma kolor - tampa pisani dokument je neophodan svakome ( mehaniki i nemehaniki) mehaniki prenose podatke udarom ekia na papir, nemehaniki (laserski i ink jet tampai) - crta- digitalne podatke pretvara u grafike - jedinice za izlaz na mikrofilm - na milimetarskoj filmskoj traci. - Jedinice za govorni izlaz digitalni podaci se konvertuju u govorne podatke. Ulazno-izlazni - terminali - grafiki terminali

-

video terminali jedinica magnetne trake

21.SOFTVER Softverom moemo nazvati sve instrukcije koje su potrebne da hardver radi. Softver predstavlja informacionu komponentu.Razlikujemo -sistemski -aplikativni softver 22.SISTEMSKI SOFTVER Sistemski softver kordinira aktivnosti hardvera i aplikativnog softvera Njega ine 3 skupa programa - operativni sistem - programi prevodioci - usluni programi 23.OPERATIVNI SISTEM Omoguava rad hardverskih dijelova. Raunar ne moe raditi bez operativnog sistema i svi aplikativni programi se oslanjaju na njega. Radi tog se kae da neki program radi pod DOSom, WINDOWS-om ili UNIX-om. To je skup programa pod kojim radi kompjuter i bez kog kompjuter ne bi mogao da radi.Osnovna ideja windowsa jeste da na ekranu imamo razgraniene aktivnost koje se nazivaju prozori , koji nezavisno funkcioniu. On treba da vri raspodjelu hardvera , aplikativnih softvera kontrola ulaznih i izlaznih operacija otkrivanje programskih greaka testiranje hardvera i njegovo povezivanje planiranje redoslijeda odvijanja poslova Operativni sistem predstavlja jezgro raunara. Dijele se na: OS opte namjene OS za rad u realnom vremenu OS orijentisane na transakcione obrade OS opte namjene su - monoprogramski OS - multiprogramski OS Najpoznatiji operativni sistemi za ove kategorije kompjutera - MS-DOS - WINDOWS - UNIX - Linux - Macintosh - OS/2

24. PROGRAMI PREVODIOCI Programi prevodioci su klasa programa koji vre prevoenje izvornih programa u izvrne programe. Aplikativni su obino pisani u programskom jeziku vieg nivoa koji su za programera razumljivi. Za takve programe kaemo da su pisani u izvornom kodu.kompjuter takav Program ne moe razumijeti ve se mora prevesti na mainski jezik. Program preveden na mainski jezik se nalazi u objektivnom kodu. Ovaj posao prevoenja rade programi prevodioci. Tu spadaju - INTERPRETERI ( PREVODE IZ IZVORNOG U OBJEKT KOD i izvravaju ih BASIC) - KOMPAJLERI ( izvorni se prevode na mainski jezik- leksika analiza,- sintaktika analiza,- semantika analiza, -alokacija memorijskog prostora, - asembliranje i izlaz.) 25. USLUNI PROGRAMI Usluni programi su programi koji izvravaju specifine aktivnosti u skladu sa programerskim instrukcijama. Memorisani su na disku i programer ih poziva kada treba da rijee sledee zadatke. - kopiranje - sortiranje - spajanje - formatiranje - katalogiziranje - i generisanje datoteka NAJPOZNATIJI: - LOADER ( punilac) - SORT/ MERGE programi automatski sortiraju podatke prema zadanim kriterijumima vie datoteka i spajaju vie datoteka u jednu - LINKAGE EDITOR automatski prevodi i povezuje relativne adrese u programu sa apsolutnom adresom u memoriji. 26. APLIKATIVNI SOFTVER Aplikativni softver predstavlja skup programa iji je zadatak da rijei konkretne probleme u raznim oblastima.razlikuju se 2 naina nastanka . - korisnik sam izrauje softver - korisnik kupjuje softver na tritu u ovu grupu spadaju - raunovodstveni paketi ( glavna knjiga, saldo konta,dobavljai, kupci) industrijski paketi (industrijsko poslovanje, CAD PROJEKTOVANJE UZ POMO KOMPJUTERA, CAM- proizvodnja uz pomo kompjutera, CAD/CAM- priprema i praenje proizvodnje, CAM- proizvodnje integrisana kompjuterom.) -statistiki paketi (SYSTAT ,- EDIT-unos i pretraga podataka, DATA- obrauju statistiki podaci i generiu rezultati. MACRO- omoguava pravljenje programa u programskom jeziku, SSORT- sortiranje)

-procesori teksta ( zamjenjuju pisae maine, WORD STAR, WORD sve zamisli mogue je staviti na papir takoe lako prepravljati, ispravljati , brisati pa i vidjeti konanu verziju kako sve to izgleda a da jo uvijek nije odtampano.) -DSS ( sistem za podrku odluivanja, pomau donosiocu odluka da lake rijei odgovarajue probleme ili da neka odluka bude donesena na najbolji mogui nain) -ekspertni sistemi( prevodioci tehnologije vjetake intligencije, da se problemi rijee uz pomo znanaj iz nekog uskog podruja, nosioci tog rjeavanja su ljudi tj.eksperti , jezici koji su razvijeni su LISP I PROLOG) 27. RAUNOVODSTVENI PAKETI 28.SINDUSTRIJSKI PAKETI 29. STATISTIKI PAKETI 30.PROCESORI TEKSTA 31.RADNE TABELE 32. GRAFIKI SOFTVERI 33.SISTEMI ZA PODRKU dss 34.EKSPERTNI SISTEMI 35.LAJFER Lajfver predstavlja kadrovsku komponentu u kompjuterskom sistemu - poslovi koji se odnose na direktno rukovanje hardverom( injinjer kordinira rad ,operater upravlja radom) - poslovi projektovanja( projektant, sistem analitiar, glavni programer, programer, biblotekar, administrator baze podataka) - poslovi tehnikog odravanja ( kadrovi tehnikog odravanj i servisiranja kvarova) 36. ORGVER Orgver predstavlja organiyacionu komponentu kompjuterskog sistema. Efikasnost kompletnog sistema yavisi od organizacije tog sistema.osnovni tipovi organizacije su. centralizovani ( svi hardverski elementi i svi kadrovi su okupljeni u njemu) decentralizovani( rasute komponente i kadrove kako u prostornom tako i u funkcionalnom smislu). 37.DEKADNI BROJNI SISTEM Ovaj sistem sadri 10 cifara to znai da mu je baza 10, a najvei elemenat 9.konstruktori kompjutera raunske operacije vieg reda sveli su na operacije nieg reda , a oduzimanje na sabiranje. Tu imamo znai sistem gdje je poetan broj 0 a zavrava se sa 9. 38. BINARNI BROJNI SISTEM Binarni (dualni)spada u najjednostavnije brojne sisteme koji postoje.rije je nastala od latinske rijei bis-dvojni, duo dvacifre binarnog sistema su 0 i 1. a njegova osnova B= 2. binarna cifra zove se bit..baza binarnog brojnog sistema je 2 a najvei element je 1 dok se pozicione vrijednosti dobijaju mnoenjem cifri sa odgovarajuom potencijom baze.

39. OKTALNI BROJNI SISTEM n Oktalni sistem ima bazu 8, a cifre su mu 0,1,2,3,4,5,6,7. K= 8 , a najvei broj m koji n moemo prikazati sa n cifara je M= 8 - 1 = K-1. U informatici se oktalni sistem koristi za prikaz binarnih brojeva. 40 . HEKSADECIMALNI BROJNI SISTEM Heksadec. Sistem ima bazu 16. Ima 16 cifara, a najvea mu je 15 odnosno F. Sve cifre su dekadnog sistema i prvih 6 slova abecede A=10. B=11,C=12,D=13,E=14 i F=15.U informatici se heksa decimalnim sistemom sluimo za skraeni prikaz binarnih brojeva.Heksadecimalni brojevi se prikazuju binarnim tetradama. 0 0000 1 0001 2 0010 3 0011 4 0100 5 0101 6 0110 7 0111 8 1000 9 1001 10 1010 = A 11 1011=B 12 1100=C 13 1101=D 14 1100=E 15 1111=F 41. BINARNA ARITMETIKA Binarna aritmetika svodi se na rad sa 4 osnovne raunske operacije sa binarnim brojevima SABIRANJE 0+0=0 1+0=1 0+1=1 1+1=10 ( 1 SE PRENOSI) ODUZIMANJE 0-0=0 1-0=1 0-1=1 ( PAMTI SE 1 I SABIRA SA SLJEDEOM CIFROM UMANJIOCA) 1-1=0

MNOENJE svodi se na sabiranje 0*0=0 0*1=0 1/0=0 1*1=1 DIJELJENJE ODUZIMANJE DJELIOCA OD DJELJENJIKA 42 .LOGIKA ALGEBRA Razlikujemo nezavisnu promjenjivu A i nezavisno promjenjivu V. U logikoj F-ji razlikujemo nezavisna i zavisna promjenjiva mogu imati samo 2 oblika ( 0 ili 1) 3 osnovne F-je ; NE - V= INVERZNO A ovaj oblik naziva se negacija I _- KONJUKCIJA V=a i b logiki proizvod ili - disjunkcija V= A+B logiki zbir 43 ARITMETIKA FIKSNOG ZAREZA 316BITA polurije 32-bita rije 64- bita dvostruka rije Aritmetika fiksnog zareza broj ima na istom mjestu zarez Klizni zarez , zarez mijenja mjesto Duina rijei od 32-bita dijeli se na sljedei nain 24-bita za upis binarnog broja 1-bit za oznaku predznaka 7-bita- za oznaku eksponenta baze. 44. KODOVI U KOMPJUTERSKOJ OBRADI PODATAKA Raspored nula i jedinica kojima se interpretuju brojevi i znakovi naziva se kod. Za kodiranje obino se koristi 6-bitni ,8-bitni bajtovi . Razlikujemo TETRADNI KOD EST BITNI 64 kombinacije najpozantiji ECMA mogu se predstaviti alfabetski, decimalni i specijalni znakovi. Zasniva se na oktalnom brojnom sistemu. OSAM-BITNI odlikuje savremenu generaciju kompjutera 256- kombinacija najpoznatiji EBCDIC Prvi kompjuteri obraivali su podatke napisane u binarnom brojnom sistemu .Poslije je dolo do upotrebe grupa od 4 binarna mjesta koje su se zvale TETRADE. One su se koristile za prikazivanje cifara dekadnog brojnog sistema. Najpoznatiji tetradni kod je BCD kod moe se predstaviti bilo koji broj. Alfabetski ,specijalni znakovi predstavljaju se kombinacijom na zonske i numerike Numeriki znaci su predsavljeni u pakovanoj formi

Prikaz brojeva i znakova u kompjuteru slui elektronski sklop koji se nazoiva bistabil flip-flop.ovaj sklop moe da zapamti dvije cifre . Kako se binarni broj sastoji -od vie cifara za prikaz moramo upotrijebiti vie bistabila koji ine registar. Grupa od Da bi se omoguila razmjena podataka izmeu raunara potrebno je imati standardizovan kod koji e svi upotrebljavati i razumijeti. Danas se koristi ASCII 45. ALGORITAM Algoritam je ureeni skup jednoznanih ( nedvosmislenih ), izvedivih koraka. Definicija podrazumijeva izvoenje konanog procesa , procesa koji ide prema nekom cilju.Nastao je u 4 vijeku . Opisane su 4 raunske operacije i na bazi njegovog imena nastao je naziv postepen postupak rjeavanja problema. Algoritam je jednoznano rjeenje , ispisuje se simbolima. Algoritam se radi preglednosti predstavlja grafiki koji se naziva blokdijagram.Algoritmi se dijele na - linearni ( svaka operacija izvrava se samo jedan put.) - granajui ( postoji selekcija tako da se treba izvriti jedan ili drugi dio programa ) - ciklini( operacije se izvravaju vie puta) Oblik elipse oznaava kraj ili poetak Kvadrat je obrada Romboid oznaava ulaz ili izlaz Romb oznaava donoenje odluke estougao je modifikacija Trapez je manuelna operacija 46. STRUKTURA I RAD KOMPJUTERA Kompjuterski programi su algoritmi koje kompjuter moe da razumije. Program je niz instrukcija koje kompjuteru odreuju ta i kako kompjuter treba da radi .Svaka instrukcija predstavlja naredbu koju kompjuter moe da izvri. instrukcije ulaza/ izlaza ( itanje ili pisanje , pomou kojih se obavlja komunikacija izmeu kompjutera i okruenja ) instrukcije granjanja ( obavljaju preskakanje i prekidanje toka izvoenja programa) instrukcije raunanja ( +,-,*,/ ) instrukcije prenosa ( Prenos podataka sa jednog mjesta na drugo). Kompjuterski programi se obino piu u nekom viem programskom jeziku, koji kompjuter u tom obliku ne razumije. Kompjuter jedino razumije program u mapinskom jeziku. Tu konverziju obino obavljaju programi prevodioci.

47. RAZVOJ KOMPJUTERSKIH PROGRAMA Danas pored klasinog programiranja razlikujemo - modularno programiranje predpostavlja da se kompletno programsko rjeenje podijeli na module Svaki modul predstavlja zasebnu , parcijalnu ali logiki zaokruenu programsku cjelinu, koja realizuje odreeni zadatak. - Strukturalno programiranje je slino modularnom i predstavlja njegovu varijantu. Bru izradu programa uz nie trokove , lako otkrivanje i otklanjanje eventualnih greaka, produktivnost programiranj na visokom nivou.

-

Objektivno orijentisane programiranje savremeni pristup programiranju. Osnovna ideja je da se programska rjeenja modeliraju na nain kako se ostvaruju procesi u realnom ivotu.

48. PRVA GENERACIJA PROGRAMSKIH JEZIKA Najstariji kompjuteri zahtijevali su da programer prevede na sve algoritme na mainski jezik.Jezik je komunikaciono sredstvo izmeu uesnika u komunikacionom procesu.Da bi komunikacija bila uspjena jezik mora biti razumljiv uesnicima. Komunikacija izmeu ovjeka i kompjutera je specifina. Jezik kompjutera i ovjeka je specifina Jezik kompjutera se sastoji iz dva simbola ( 0i ) Mainski jezik se smatra prvom generacijom mainskih jezika, a asembler II generacijom. Iako asembler ima niz prednosti u odnosu na mainski jezik Instrukcije napisane na mainskom jeziku sastoje se od koda i operanada. Operacioni kod definie ta kompjuter treba da radi ( sabira, oduzima... ), a operandi sadri lokacije podataka u memoriji nad kojima e se izvriti operacija iz operacionog koda. 49. DRUGA GENERACIJA PROGRAMSKIH JEZIKA Ovdje se kodovi operacija umjesto binarne forme piu simbolima. Simbol je skraenica koja znai operacija.tako MVC-prenesi znakove, MUL-pomnoi, ADD-saberi Adrese imaju simbolino ime obino prema znaenju podataka koji se u njima smjetaju ASEMBLER-predstavnik. to znai da svaka instrukcija u MAINSKOM JEZIKU ima svoj ekvivalent u ASEMBLERU.Operaciju prevoenja izvrava program koji se zove translator- asembler. 50. TREA GENERACIJA PROGRAMSKIH JEZIKA Program koji je napuisan jezikom tree generacije moe sekoristiti na bilo kom kompjuteru ako za njega imamo kompajler. Osnovne karakteristike su nezavisnost jezika o maini( znai da jezici nisu vezani za odreeni tip maine i mogu se prenositi i funkcioisati na razliitim mainama.) Orijentisanost problemu ( vezana je za zahtjeve koji se postavljaju)Najvaniji predstavnici su FORTRAN- OD RIJEI FOR-formula i TRAN-lation , prevod formule. COBOL- upravljanje poslovnim sistemima PASKAL- strukturirano programiranje C- jezici opte namjene BASIC- interesantan programerima poetnicima. 51. ETVRTA GENERACIJA KOMPJUTERSKIH JEZIKA Vee se za 80-te god.Direkto je povezana za nove perfomanse i masovnost a posebno na nove kompjutere koji su bili prisutni u mnogim preduzeima. , za razliku od prijanjih ovi programski jezici imaju relativno mali pravila pisanje je slobodnodakle treba imati program. Cijeli niz podruja je pokriven novim jezicima - jednostavni ili sloeni upitni jezici

- generatori izvjetaja - grafiki jezici - jezici za podrku odluivanja - generatori aplikacija. Prednost njihova je - orijentisani su korisniku - dijalokog su karaktera - jednostavni su jer bitno poveavaju programersku produktivnost - mogunost greaka je znatno manja - ue se veoma brzo i lako - posjeduju veliku brzinu obrade i daju maksimalne rezultate 52. PETA GENERACIJA PROGRAMSKIH JEZIKA i pitanja 53. SISTEMSKE NAREDBE PROGRAMSKOG JEZIKA BASIC 54.PROGRAMSKE NAREDBE PROGRAMSKOG JEZIKA BASIC Ova generacija se jo uvijek nalazi u poecima.Prisutno je nekoliko kategorija -Baze znanja -Ekspertni sistemi -Mainsko odluivanje Najpoznatiji jezici pete generacije su LISP- u klasi jezika za manipulisanje simbolima PROLOG- zasniva se na predikativnom raunu prvog reda, on obezbjeuje - deklerativnost izraavanja - automatizovano traenje rjeenja - intezivnu primjenu rekurzije BASIC JE NAJKOMFORNIJI ZA PROGRAMIRANJE BROJ GLAGOL IZRAZ Broj daje programer , obino tako to svakoj naredbi dodjeljuje redni broj koji je za 10 vei od rednog broja prethodne naredbe. Glagol je rezervisana rije jezika i ima strogo odreeno znaenje a programer je treba koristiti samo u ovom znaenju. Izraz predstavlja raznovrsnu konstrukciju pojmova. Osnovne naredbe su SYSTEM- naputanje basica i prelezak u DOS. RUN- izvravanje programa red po red. LIST- ova naredba ispisuje program po ekranu. SAVE- korisnik sam odreuje naziv programa. NEW- ako ne elimo da napustimo program u basicu a elimo koristiti neki drugi program. LOAD- ovom naredbom se uitava neki drugi program najvjerovatnije sa diskete. REM-upis komentara LET- Koristi se kada setreba dodati ime promjenjivoj END- se odreuje kraj programa. PRINT- tampaj INPUT- spisak READ-itaj ,DATA podaci GO TO- prei na IF...THEN ako...onda FOR..NEXT ZA...NAREDNI

GOSUB- prei na potprogram Na imperativnoj paradigmi temelje se algoritmi napisani pseudo kodom i oni napisani mainskim jezikom. Funkcionalna paradigma gleda na proces tako kao da je to odreena kutija od kojih je svaka prihvata odreene ulaze i daje odgovarajue izlaze. Objektivno orijentisana paradigma.jedinice sa podacima su aktivne a ne pasivne strukture kao kod imperativne paradigme. 55. PODACI I HIJERARHIJA PODATAKA Hard diskovi sadre veliki broj datoteka i informacija.Vano je njihovu sadrinu dobro organizovati.Tako je i samom korisniku i raunaru lake da nae ono za im trga . Raunari koriste sistem foldera i sistem fajlova radi organizacije podataka. Imamo sliku Bit bajt (karakter),- moe biti veliko malo slovao broj... ako se udrui vie bajtova nastaje polje polje ,- moe biti alfabetsko, numeriko ili kombinacija. slog,- kolekcija povezanih polja je slog, njga ini klju sloga. datoteka,- predstavlja kolekciju povezanih slogova. Svaka datoteka se u osnovi prikazuje po tri kriterijuma: - ime - tip - datum Osnovni cilj je da se do traene datoteke lake doe. baza podataka. skup datoteka. 56 SEKVENCIJALNA ILI SERIJSKA ORGANIZACIJA DATOTEKE Ova datoteka je takva organizacija gdje se podaci slogovi jedan za drugim kako se unose upisani na odreeni nosilac podataka. To je najjednostavniji oblik organizovanja podataka.Vremenom se podaci mijenjaju to znai da se oni mogu nadograivati nedostatak je zamorno prepisivanje prilikom auriranja pretraivanje svih slogova. 57. INDEKSNO SEKVENCIONALNA ORGANIZACIJA DATOTEKE Podrazumijeva da se slogovi sekvencijalno upisani u glavno podruje podataka a u posebno podruje upisuju se indeksi - glavnu zonu podataka (sadri slogove sortirane prema kljuu Slolgovi mogu biti blokirani u fiksnom formatu sa izdvojenim kljuem, koji slui za identifikovanej sloga, pomou kog se ostvaruje direktan pristup bloku.) - indeksnu zonu ( sadri indekse,to su kratki slogovi koji sadre klju bloka i odgovarajuu adresu.tog bloka u glavnoj zoni.podataka.) - zonu prekoraenja( zona prokoraenja slui za upis novih slogova koji se ne mogu smjestiti u glavnoj zoni podataka tj. U bloku gdje bi se trebali upisati.

58. DIREKTNA ORGANIZACIJA DATOTEKE Ona ne zahtijeva fiziku ilogiku ureenost podataka.Slogovi se identifikuju na razliite naine Pa tako razlikujemo - metod ostataka( ostatak i dijeljenje sa prim brojem veoma je efikasan metod transformisanja kljua u adresu 1. definie se memorijski prosto 2. odabere se prim broj iz skuppa koji oznaavaju staze na kojima e datoteka ili e biti zapisana. 3. klju se transformie u adresu 4. rezultat se osuzima od kljua 5. rezultat oduzimanja je ostatak 6. oduzima se 1 od broja od poetnog cilindra i mnoi sa brojem 10, a rezultat se oznaava Y, 7. doda se Y-R i rezultat se oznaava sa T Osnovna obiljeja : - postojanje algoritamske veze izmeu sloga i kljua - direktan pristup slogovima - svaki novi slog ima obezbjeenu lokacija... - Mane: - - zavisnost programa od podataka - visoka cijena razvoja i odravanja - nedostatak fleksibilnosti - nedovoljna sigurnost podataka. 59. BAZA PODATAKA

Segmenti se nerijetko moraju organizovati u tabele ,a te tabele se moraju povezati preko odreenih zajednikih elemenata. Skup vie tabela koje slue jednom zajednikom cilju skupa sa njihovim veznimelementima naziva se BAZOM PODATAKA. Kada neto kucamo u wordu i neka tabela u Exselu tada imamo vezae sa bazom podataka.Ona je konstrukcija koja je namjenjena za pohranjivanje analizu i pretraivanje grupe srodnih pojava.Ona se sastoji od jedne ili vie tabela koje mogu biti meusobno povezane.razlikujemo relacionu bazu podataka Ona koristi termin relaciju umjesto datoteke.Relacija je tabela koja je sastavljena od slogova.Unutar jedne tabele moe postojati samo jedna vrsta slogaova ili entiteta.Relacione tabele pokazuju logike a ne fizike odnose A zanemaruju redoslijed podataka. Podatak ili polje jeste sve ono to opisuje neku injenicu.Svako polje podataka se identifikuje imenom. Obimom,vrstom. Naziv -ime kupca adresa ifra mjesto Segment Vie polja koji se mogu svesti na jedan podatak se zove segment. Segment 1- adresa kupca Seg.2- uslovi plaanja Seg. 3 stanje rauna ...

Slog podataka on obuhvata sve podatke koji su relevantni za neki jedinini posmatranja.Razlikujemo MATINI SLOG SLOGOVI SA VARIJABILNOM DUINOM manje uobiajeni. Entitet- bilo koji elemenat posmatranja od interesa za preduzee. Datoteka _file skup istovrsnih slogova. Kreiranje baze podataka potrebno je utvrditi ciljeve i zadatke. - eliminisati suvine podatke - omoguiti brzo pronalaenje podataka - sauvati jednostavno odravanje baze podataka Kljune aktivnosti pri formiranju baze podataka su: - Organizovanje podataka - Modeliranje aplikacije - Organizovanje podataka u tabelama - Izrada i snimanje svih upita u vezi s aaplikacijom. - Pristup bazi podataka omoguava - SQL-puni pristup - ODBC- VEZANI ZA TEBELARNE PODATKE - OLE DB- TEKST FAJLOVI, E-MAIL SISTEM - JDBC- EKVIVALENT ODBC - DAO- ZA OBEZBJEENJE OD GREAKA - ADO- ZAMJENA ZA DAO.

objekt

69.Servisi Interneta Servisi interneta funkcioniu na principu tzv.klijent/ server arhitekture,tako to negdje na mrei postoje serveri u kojima su smjeteni podaci,a na domicilnom kompjuteru se izvrsava klijent program koji tim podacima pristupa preko mree. Internet servisi se djele u tri osnovne grupe: -osnovni servisi -javni servisi i -posebni servisi 70.Osnovni servisi Interneta Korienje osnovnih servisa podrazumjeva posjedovanje korisnikog imena na nekom od servera u mrei i odgovarajue lozinke za pristup,ime se dolazi do jedinstvene adrese.U ove servise spadaju: -e- mail -telnet -ftp -finger -talk i -r-servisi 71.Osnovni servis interneta-e mail (elektronska pota) E-mail je najstariji od svih Internet servisa i obezbjeuje slanje poruke drugom korisniku ili grupi korisnika.Poruka je obino tekstualna,mada postoji mogunost slanja binarnih datoteka.Za razliku od veine ostalih servisa,e-mail se moe koristiti ak i kada ne postoji kontinuirana veza sa Internetom.Sutinska prednost elektronske pote u odnosu na klasinu

potu ili faks je u tome to se primljeni tekst moe dalje obraivati,pripremati za tampu,komentarisati pri odgovoru itd. 72.Osnovni servis interneta-telnet Telnet predstavlja pristup udaljenom kompjuteru emulacijom terminala.Kada se pomou korisnikog imena i lozinke korisnik prijavi na udaljeni kompjuter on moe da pokrene programe (tekstualnom modu )koji su instalisani na tom kompjuteru.Ako se polazni kompjuter nalazi na istom podruju gdje je i odredite,dovoljno je kao adresu navesti samo ime kompjutera.Telnet je interaktivni servis pa se zbog toga ne moe pozivati iz komandnih procedura,niti se moe izvravati kao proces u pozadini. 73.Osnovni servis interneta-ftp FTP JE NAMIJENJEN PRIJE SVEGA PRENOSU SA SERVERA NA LOKALNI KLIJENT KOMPJUTER I OBRNUTO.Da bi se pristupilo odreenim datotekama neophodno je posjedovanje korisnikog imena i lozinke na serveru.Program ftp pokree se naredbom ftp adresa,poslije ega se unosi korisniko ime i lozinka na udaljenom kompjuteru. 74.Osnovni servis interneta-finger Adrese korisnika su precizne,ali su esto toliko kritineda same za sebe ne znae mnogo.Program finger omoguuje identifikaciju prezimena i imena korisnika na osnovu njegove adrese,a takoe i obrnuto,identifikaciju svih korisnika koji odgovaraju zadatom uzorku.Da bi finger radio na udaljenom kompjuteru mora postojati odgovarajui serverski program. 75.Osnovni servis interneta-talk Internet posjeduje snaan i jednostavan sistem za interaktivni razgovor koji se zove talk.Uslov za meusobnu komunikaciju sagovornika je povezanost korisnikih kompjutera na internet. Mogue je koristiti talk meu kompjuterimau svojoj mrei. Neophodan uslov za korienje servisa talk je postojanje odgovarajueg serverskog programa na lokalnom i udaljenom kompjuteru.Taj server naziva se talk dacman i on za korisnika upuuje poziv i uspostavlja vezu. 76.Osnovni servis interneta-r-services R-servisi su prvobitno nastali na unix-u,kao usavravanje servisa telnet i ftp.Oni obezbjeuju pristup udaljenom kompjuteru bez eksplicitne provjere lozinke.Lozinka se provjerava,ali samo prvi put,kada se korisnik prijavljuje na prvi kompjuter u mrei. Ovaj sistem se zasniva na pretpostavci da su kompjuteri istog stepena bezbjednosti i da imaju meusobno povjerenje. Nema stalnog provjeravanja lozinki. 77.Javni servisi Javni servisi su instalisani na karakteristinim kompjuterima u mrei da bi se korisnicima obezbjedio jednostavan pristup podacima bez dodatne provjere identiteta.U javne servise spadaju: -MAILING LIST -ANONYMOUS FTP -USNET NEWS (USER NETVORK NEWS) -GOPHER -WWW-WORLD WIDE WEB -JAVA -IRC-INTERNET RELAY CHAT I

-MAIL GATEWAYS 78.Javni servis interneta-mailing list Mailing list predstavlja proirenje elektronske pote za komunikacijone grupe korisnika koje imaju ista interesovanja.Poruka poslata na listu stie svim korisnicima koji su na nju pretplaeni.Ovaj servis nastaje tako to se na jednom mjestu uva spisak svih pretplatnika liste. Na taj nain omoguuje se jednostavno organizovanje grupe korisnika sa zajedni9kim interesovanjuma, koji meusobno razmjenjuju poruke. 79. Javni servis internete Anonymous FTP Ovaj servis ini tzv. Javna sklonita datoteka do kojih se dolazi standardnim programom FTP. Datoteke su dostupne sviom korisnicima. Na nekom od serversa postoji poseban korisnik pod nazivom Anonoimus koji nema lozinku, a u ijem katalogu se nalaze datoteke koje svi mogu da itaju, ali ne mogu da upisuju podatke. Oni predstavljaju najstandardniji nain distribucije softvera i drugih podataka pa se u skladitima hiljada ovakvih servera u svijetu moe nai ogroman broj datoteka. 80. Javni servis interneta USNET NEWS (user network news) UN predstavlja javne diskusione grupe ili konferencije (BBS). Poruke na ovom servisu smjetene su na mrene servere, tako da korisnikov pristup servisu UN proizvodi komunikaciju korisnikovog klijentskog programa sa najbliim serverom. Serveri povremeno razmjenjuju poruke meu sobom, tako da se svaka poruka proslijedi do svih zainteresovanih NEWS SERVERA, a time i korisnika u svijetu. Postoji veliki broj programa itaa za pristup ovom servisu od kojih su najpozanatiji pod Windowsom, Netscape i Internet Explorer. 81. Javni servis interneta GOPHER Gopher predstavlja sistem menija putem kojih se pristupa tekstualnim datotekama, kao i raznim serverima u mrei. Aktivirani Gopher kontaktira odgovarajue servere sa kojih dobija menije i datoteke za prikazivanje. Danas je Gopher i dalje veoma bogat informacijama, ali nedostatak multimedijalnog aspekta poprilino ga degradira u odnosu na www. Gopher servis se prvi put pojavio 1991 g. na Univerzitetu Minesota, da bi se obezbijedio jednostavan sistem kojim bi fakulteti mogli da obavjetavaju korisnike, tako da svako odrava svoje podatke, a da se svi zajedno lako pregledaju. 82. Javni servis interneta www www (World Wide Web) ili skraeno WEB jue mnogima sinonim za internet. Web znai mrea (spiders net paukova mrea) a www ini mrea dokumenata koji meusobno ukazuju jedni na druge i omoguavaju brzo i lako kretanje ili, kako se to popularno kae surfovanje (net surfing) po internetu. Korisnik samo treba da klikne miem na podvuenom dijelu teksta ili na dio slike koji ga interesuje i automatski prelazi na drugi sadraj. Www spada u najnovije servise na internetu, a trenutno je daleko najpopularniji. Nastao je 1989. u Cernu, centru za visoko energetsku fiziku u vajcarskoj. Ideja je bila ta da fiziarima na lak nain prezentuje mnogobrojne informacije dostupne na internetu. Prve verzije www uraene su 1990. Kada se startuje web browser pristupa se web serveru u mrei ija je adresa zadata. Kada se uspostavi veza, dobije se njegova naslovna strana (home page) sa koje se ide dalje. www ima elemente multimedije. Protokol kojim www klijent i server komunicijraju http (hyper text transfer protocol). 83. Javni servis interneta Java Java predstavlja proirenje www - a koje omoguava da se preko mree prenose programi koji se izvravaju na lokalnom kompjuteru. Java je programski jezik sliam programskom jeziku

C++. Pomou ovog programskog jezika moe da se crta po ekranu, kontroliu ekranske forme, ispisuje tekst i slike i sl. Tipina primjena jave su male animacije od vie sliica koje se naizmjenino pojavlkjuju na ekranu, a to je tek dio mogunosti koje sistem prua. Predvia se da e Java biti osnova tehnologije za elektronsku trgovinu. 84. Javni servis interneta IRC (Internet Relay Chat) Ovaj internet servis omoguava interaktivni razgovor velikog broja korisnika i kreiran je u Finskoj. Kompletan sistem je organizovan po kanalima koji se dijele na: javne, privatne, nevidljive i tajne. IRC nakon startovanja, pokuava da uspostavi vezu sa nekim od IRC servisa u svijetu. Nakon uspjenog povezivanja sa serverom, na ekranu se ispisuje poruka sa tog servera. Ekran je podijeljen na tri dijela i najvei dio ini prozor za poruke 85. Javni servis Interneta Mailgateways Ovaj servis je namjenjen pristupu javnim servisma elektronskom potom. 86. Posebni servisi Posebni servisi obuhvataju tri kategorije servisa: -servisi za pretrazivanje -sigurnosni servisi i -sistemski servisi

87. Servisi za pretraivanje Servisi za pretraivanje omoguavaju pronalaenje odgovarajuih dokumenata na javnim servisima. ARCHIE slui za pretraivanje ANONYMOUS FTP servisa. VERONICA je namjenjena pretraivanju GOPHER servisa.Otkuca li se dio naslova koji se pojavljuje u GOPHER menijima,dobija se spisak GOPHER lokacija. WAIS je nastao kao rezultat potrebe da se pretrauju kompletni tekstovi tzv.fulltext search.Na osnovu zadatih kljunih rijei,dobijamo spisak adresa dokumenata gdje se iste pojavljuju.U bazi mogu biti:WEB,GOPHER I FTP dokumenti. NETFIND slui za pronalaenje e- mail adrese korisnika na osnovu imena i prezimena. Pretraivanje se vri komandom finger. Kad se izabere manje podruje, postoji mogunost da se adresa i pronae. 88. Sigurnosni servisi Sigurnosni servisi su neophodni kada se pomou Interneta prenose podaci koji imaju posebnu vanost. Saobraaj na mrei je u velikoj mjeri otvoren pa se ne moe garantovati tajnost podataka. PGP Pretty Good Privacy je popularan program kojim se pomou tehnike javnog i tajnog kljua (RSA algoritam),l ifruje elektronska pota. On garantuje da poslatu poruku moe da proita samo onaj kome je namjenjena, kao i da je poruka stigla od njenog autora SSH Secure Shell je relativno novi sistem koji koristei tehnike sline PGP ovim, ifruje interaktivnu komunikaciju. Funkcionalno zamjenjuje Telnet i FTP programe, obezbjeujui zatitu od p'risklukivanja.

KERBEROS je sistemski servis koji obezbjeuje vezu sa jednom sigurnosnom mainom, na kojoj se vri provjera identiteta servera i korisnika, kao i kriptovanje komunikacije. 89. Sistemski servisi Ova kategorija servisa je namjenjena uglavnom administratorima servera i mree, a ponekad moe da bude od znaaja i za korisnike. Korisnici pomoi ovih servisa mogu da provjere da li je neki raunar trenutno prikljuen u mreu ilipostoje problemi na vezama PING slui za provjeru kvaliteta (postojanja i brzine) veze meu kompjuterima na mrei. NFS obezbjeuje djeljenje mrenih diskova, tako da vei broj kompjutora moe da pristupi istim dijelovima diska na serveru. TRACEROUTE kao i PING provjerava vezu i ispisuje putanju kojoim podaci putuju od servera do servera. Koristi se u sluaju postojanja sumnje da se podaci gube ili lutaju. NETSTAT prikazuje trenutno aktivne mrtene vezte na serveru. X WINDOWS je distribuirani prozorski msistem. Prigram aktiviran na jednom kompjutoru moe svoje rezultate ispisivati na nekom drugom kompjuteru u mrei.