Narzędzia heurystyczne

Działanie twórcze i myślenie twórcze, Działanie twórcze i myślenie twórcze, możemy usprawniać możemy usprawniać

jak każde działanie i myślenie jak każde działanie i myślenie posługując się metodami i posługując się metodami i

narzędziami.narzędziami.

Terminem narzędzie nazywa się Terminem narzędzie nazywa się przedmioty lub konstrukcje materialne przedmioty lub konstrukcje materialne

usprawniające działanie usprawniające działanie a także przedmioty lub konstrukcje intelektualne a także przedmioty lub konstrukcje intelektualne

porządkujące i usprawniające myślenie porządkujące i usprawniające myślenie a w konsekwencji działanie. a w konsekwencji działanie.

Jako o narzędziach mówi się o instytucjach Jako o narzędziach mówi się o instytucjach pomagających narzucać byciu ludzi określony pomagających narzucać byciu ludzi określony

porządek porządek i o sposobach postępowania powodujących i o sposobach postępowania powodujących

zaistnienie pożądanego efektu.zaistnienie pożądanego efektu.

Narzędziem bywa też człowiek i jego zdolności. Narzędziem bywa też człowiek i jego zdolności.

KamieńKamień, przy pomocy którego rozłupujemy orzech , przy pomocy którego rozłupujemy orzech miotaczmiotacz czyli urządzenie do miotania pocisków składające się z kija, pałki lub płaskiej czyli urządzenie do miotania pocisków składające się z kija, pałki lub płaskiej

deski z oparciem dla pocisku, oszczepu lub dzirytudeski z oparciem dla pocisku, oszczepu lub dzirytupralka, temperówka długopispralka, temperówka długopis itp. itp.

W starożytności, gdy rzymskie prawo karne przewidywało ukrzyżowanie jako karę dla W starożytności, gdy rzymskie prawo karne przewidywało ukrzyżowanie jako karę dla niewolników i pospolitych przestępców, powszechnie stosowanym narzędziem kaźni był niewolników i pospolitych przestępców, powszechnie stosowanym narzędziem kaźni był

krzyżkrzyż. . Narzędziem kary były w średniowiecznej Europie Narzędziem kary były w średniowiecznej Europie dybydyby, czyli rodzaj pręgierza , czyli rodzaj pręgierza

składającego się z dwóch drewnianych kłód z wycięciami na nogi i ręce. składającego się z dwóch drewnianych kłód z wycięciami na nogi i ręce. W wewnętrznej polityce Stalina głównym narzędziem terroru i ludobójstwa nazywana W wewnętrznej polityce Stalina głównym narzędziem terroru i ludobójstwa nazywana

jest instytucja będąca centralnym organem administracyjnym w sowieckiej Rosji, jest instytucja będąca centralnym organem administracyjnym w sowieckiej Rosji, nazwananazwana NKWD NKWD, Hapoдый Koмuccapят Wнyтpeнных Deл., Hapoдый Koмuccapят Wнyтpeнных Deл.

Jako narzędzie ucisku postrzegane bywa Jako narzędzie ucisku postrzegane bywa państwopaństwo, jako narzędzie przymusu oraz , jako narzędzie przymusu oraz indoktrynacji - indoktrynacji - szkołaszkoła, jako narzędzie propagandy – , jako narzędzie propagandy – prasaprasa. .

Franciszek Bacon narzędziem nazywa Franciszek Bacon narzędziem nazywa doświadczeniedoświadczenie. Filozof słowacki; Jan Bayer (1630–. Filozof słowacki; Jan Bayer (1630–74), wzorując się na F. Baconie, dążył do przekształcenia 74), wzorując się na F. Baconie, dążył do przekształcenia filozofiifilozofii w narzędzie służące w narzędzie służące

postępowi ludzkości. Adam Mahrburg (1855–1913), filozof i teoretykpostępowi ludzkości. Adam Mahrburg (1855–1913), filozof i teoretyk nauki nauki uważał ją za uważał ją za narzędzie umożliwiające przewidywanie zjawisk i skuteczne działanie narzędzie umożliwiające przewidywanie zjawisk i skuteczne działanie

Narzędziem pomiaru składającym się z zestawu zestandaryzowanych zadań pytań itp. Narzędziem pomiaru składającym się z zestawu zestandaryzowanych zadań pytań itp. jest jest test psychologicznytest psychologiczny, za pomocą którego ustalamy poziom natężenia określonych , za pomocą którego ustalamy poziom natężenia określonych

cech i właściwości psychicznych, sprawności psychospołecznych, zdolności, umiejętności, cech i właściwości psychicznych, sprawności psychospołecznych, zdolności, umiejętności, inteligencji itp. inteligencji itp.

Za zasadnicze narzędzie polityki gospodarczej w krajach o gospodarce nakazowo-Za zasadnicze narzędzie polityki gospodarczej w krajach o gospodarce nakazowo-rozdzielczej, rozdzielczej,

uważa się uważa się regulację cenregulację cen. . Przykładem człowieka-narzędzia jest Przykładem człowieka-narzędzia jest PandoraPandora, która według według Hezjoda (, która według według Hezjoda (TeogoniaTeogonia) ) była pierwszą kobietą — ożywionym przez bogów dziełem Hefajstosa. Wyposażona przez była pierwszą kobietą — ożywionym przez bogów dziełem Hefajstosa. Wyposażona przez

nich we „wszystkie dary” stała się narzędziem kary Zeusa za czyn Prometeusza.nich we „wszystkie dary” stała się narzędziem kary Zeusa za czyn Prometeusza.

Co łączy wszystkie desygnaty nazwy narzędzie? Co łączy wszystkie desygnaty nazwy narzędzie? Narzędzia to różnego typu "przedmioty", które Narzędzia to różnego typu "przedmioty", które

człowiek w sposób planowy wprowadza do człowiek w sposób planowy wprowadza do aktywności, jako pomagające uzyskać zaplanowany aktywności, jako pomagające uzyskać zaplanowany

cel. cel.

Możemy wyróżnić narzędzia, które tylko Możemy wyróżnić narzędzia, które tylko wzmacniają siłę lub zakres oddziaływaniawzmacniają siłę lub zakres oddziaływania i narzędzia, które sprawiają, że człowiek i narzędzia, które sprawiają, że człowiek

zyskuje możliwość realizowania aktywności, zyskuje możliwość realizowania aktywności, jakiej bez nich nie mógłby realizować. jakiej bez nich nie mógłby realizować.

Są narzędzia, które usprawniają działanie Są narzędzia, które usprawniają działanie oddziałując na przedmiot aktywności oddziałując na przedmiot aktywności

i narzędzia, które pomagają osiągnąć cel i narzędzia, które pomagają osiągnąć cel oddziałując na podmiot aktywności. oddziałując na podmiot aktywności.

Na czym polega specyfika Na czym polega specyfika narzędzia heurystycznego? narzędzia heurystycznego?

Podobnie jak metoda heurystyczna Podobnie jak metoda heurystyczna tak i narzędzie heurystyczne tak i narzędzie heurystyczne

nie narzuca ściśle zaplanowanego nie narzuca ściśle zaplanowanego rezultatu aktywności, lecz otwiera na rezultatu aktywności, lecz otwiera na

twórczość.twórczość.

Dialog jako narzędzie heurystyczne

Etymologia słowa dialog /gr. Etymologia słowa dialog /gr. diálogosdiálogos/ / podpowiada, że jest to spotkanie w wymiarze podpowiada, że jest to spotkanie w wymiarze

dyskursu, spotkanie poprzez dyskursu, spotkanie poprzez logoslogos. .

Greckie Greckie logoslogos tłumaczy się jednocześnie tłumaczy się jednocześnie i jako słowo i jako pojęcie i jako nauka. i jako słowo i jako pojęcie i jako nauka.

W starożytnej filozofii greckiej W starożytnej filozofii greckiej logoslogos oznaczało oznaczało powszechną prawidłowość /u Heraklita/, powszechną prawidłowość /u Heraklita/, przeznaczenie, rozum świata /u stoików/, przeznaczenie, rozum świata /u stoików/,

rozum, pojęcie /u Arystotelesa/. rozum, pojęcie /u Arystotelesa/.

Pojęcie logosu skupia treści, które implikują Pojęcie logosu skupia treści, które implikują specyfikę spotkania w dialogu. Te treści skutkują specyfikę spotkania w dialogu. Te treści skutkują tym, że dialog rodzi ideę obiektywizmu, sugeruje tym, że dialog rodzi ideę obiektywizmu, sugeruje

związek z jakąś powszechną, rozumną związek z jakąś powszechną, rozumną prawidłowością świata, z jakąś uniwersalną prawidłowością świata, z jakąś uniwersalną

płaszczyzną odniesienia dla spotykających się płaszczyzną odniesienia dla spotykających się sensów. Spotykający się w dialogu do tej sensów. Spotykający się w dialogu do tej

płaszczyzny odniesienia chcą dotrzeć. Tradycja płaszczyzny odniesienia chcą dotrzeć. Tradycja grecka zakłada równość partnerów biorących udział grecka zakłada równość partnerów biorących udział

w dialogu.w dialogu.

Dialog daje szansę by mogły spotykać się różne Dialog daje szansę by mogły spotykać się różne narracje, implikujące różne rozumienie świata, narracje, implikujące różne rozumienie świata,

człowieka, problemów…człowieka, problemów… By był możliwy i miał sens niezbędne jest poczucie By był możliwy i miał sens niezbędne jest poczucie

szacunku dla odmienności partnera, szacunku dla odmienności partnera, któremu należy "pozwolić być", któremu należy "pozwolić być",

co w tym przypadku znaczy co w tym przypadku znaczy starać się rozumieć pojęcia, którymi on się starać się rozumieć pojęcia, którymi on się

posługuje posługuje a w konsekwencji jego pytania i wątpliwości a w konsekwencji jego pytania i wątpliwości

oraz jego odpowiedzi na nasze pytania i wątpliwości oraz jego odpowiedzi na nasze pytania i wątpliwości

a także naszymi pojęciami, pytaniami i a także naszymi pojęciami, pytaniami i wątpliwościami inspirować go do poszukiwania wątpliwościami inspirować go do poszukiwania

rozumienia. rozumienia.

Dialog otwiera horyzonty i głębię Dialog otwiera horyzonty i głębię logos. logos. Wymaga myślenia, Wymaga myślenia,

które kieruje się poza pojęcia ku przedmiotowi, które kieruje się poza pojęcia ku przedmiotowi, czyli myślenia, które ma charakter intencjonalny. czyli myślenia, które ma charakter intencjonalny.

Jeśli zakładamy, że byt ma charakter potencjalności, Jeśli zakładamy, że byt ma charakter potencjalności,

która aktualizuje się w określonych sposobach która aktualizuje się w określonych sposobach bycia, bycia,

to uzyskiwane przez człowieka rozumienie bytu i to uzyskiwane przez człowieka rozumienie bytu i bycia musi być wciąż otwartym procesem. bycia musi być wciąż otwartym procesem.

Dialog pomaga ten proces realizować. Dialog pomaga ten proces realizować.

Myślenie może być symboliczne i otwarte, Myślenie może być symboliczne i otwarte, albo konkretne i algorytmiczne. albo konkretne i algorytmiczne.

W pierwszym przypadku myślimy pojęciami, W pierwszym przypadku myślimy pojęciami, które mają głębię wieloznaczności symbolu,które mają głębię wieloznaczności symbolu,

w drugim pojęciami zamkniętymi w definicjach w drugim pojęciami zamkniętymi w definicjach nadających im jednoznaczność nadających im jednoznaczność

wpisaną w określony system rozumienia. wpisaną w określony system rozumienia.

Henri Bergson pisał o pojęciach giętkich tzn. takich, Henri Bergson pisał o pojęciach giętkich tzn. takich, którektóre

"zdolne są podążać za rzeczywistością we "zdolne są podążać za rzeczywistością we wszystkich jej wygięciachwszystkich jej wygięciach

i przybierać ruch życia wewnętrznego rzeczy". i przybierać ruch życia wewnętrznego rzeczy". W dialogu potrzebne są takie W dialogu potrzebne są takie

nie zesztywniałe od dotknięcia definicji pojęcia. nie zesztywniałe od dotknięcia definicji pojęcia. Dialog jest możliwy i ma sens tylko wtedy, gdy Dialog jest możliwy i ma sens tylko wtedy, gdy

posługujemy się językiem pojęć mających głębię posługujemy się językiem pojęć mających głębię wieloznaczności symboluwieloznaczności symbolu

i charakter bergsonowskich pojęć giętkich. i charakter bergsonowskich pojęć giętkich.

Spotkanie się zamkniętych w swym znaczeniu Spotkanie się zamkniętych w swym znaczeniu terminów odnoszących się do tego samego terminów odnoszących się do tego samego

przedmiotu przedmiotu i proponujących różne jego rozumienie i proponujących różne jego rozumienie

musi skutkować konfliktem. musi skutkować konfliktem.

Słowo konflikt wywodzi się z łacińskiego słowa Słowo konflikt wywodzi się z łacińskiego słowa confliktus,confliktus, które można przetłumaczyć jako które można przetłumaczyć jako

zderzenie zderzenie i czasownika i czasownika confligo confligo czyli: razem uderzać, ścierać czyli: razem uderzać, ścierać

się. się.

Najogólniej mówiąc, konflikt to specyficzne Najogólniej mówiąc, konflikt to specyficzne spotkanie „niegościnnych”, zamkniętych na siebie spotkanie „niegościnnych”, zamkniętych na siebie

racji, interesów, poglądów lub postaw.racji, interesów, poglądów lub postaw.

By dialog mógł być metodą heurystyczną By dialog mógł być metodą heurystyczną dialogujący muszą mieć poczucie dialogujący muszą mieć poczucie

odpowiedzialności odpowiedzialności za własne rozumienie świata za własne rozumienie świata

i odczuwać pokorę wobec nieskończoności i odczuwać pokorę wobec nieskończoności bytu współbrzmiącej z nigdy do końca nie bytu współbrzmiącej z nigdy do końca nie

aktualizującą się jego różnorodną aktualizującą się jego różnorodną potencjalnością. potencjalnością.

Sens dialogu implikuje istotne założenie Sens dialogu implikuje istotne założenie epistemologiczne: poznanie jest procesem, epistemologiczne: poznanie jest procesem,

polega na ciągłym odkrywaniu prawdy. polega na ciągłym odkrywaniu prawdy. Zatrzymanie się w jakimś punkcie tego Zatrzymanie się w jakimś punkcie tego

procesu, ustatycznienie prawdy, czyni nas procesu, ustatycznienie prawdy, czyni nas ignorantami, ignorantami,

zdrajcami filozofii zdrajcami filozofii w znaczeniu nawiązującym do etymologii w znaczeniu nawiązującym do etymologii

tego słowa, tego słowa, gdzie filozofia jest umiłowaniem a nie gdzie filozofia jest umiłowaniem a nie

posiadaniem mądrości.posiadaniem mądrości.

Doskonale rozumiał to Sokrates, Doskonale rozumiał to Sokrates, który w dialogu widział sposób na przeciwdziałanie który w dialogu widział sposób na przeciwdziałanie

ustatycznianiu poznania przez pojęcia, ustatycznianiu poznania przez pojęcia, sposób na zachowanie równowagi między sposób na zachowanie równowagi między emet emet i i

aletheiaaletheia. . W dialogu zdaniem Sokratesa ważne jest to, W dialogu zdaniem Sokratesa ważne jest to,

że twierdzenia nie mogą „stać”, muszą „chodzić”; że twierdzenia nie mogą „stać”, muszą „chodzić”; rzecz w tym jednak, by nie „dreptały w kółko”rzecz w tym jednak, by nie „dreptały w kółko”[1][1]. .

Sokratejski dialog ma strukturę zapobiegającą Sokratejski dialog ma strukturę zapobiegającą „dreptaniu w kółko” i otwiera na „ku prawdzie” nie „dreptaniu w kółko” i otwiera na „ku prawdzie” nie doprowadzając do konkluzji zamykającej w tym, co doprowadzając do konkluzji zamykającej w tym, co

zdołaliśmy odkryć i nazwać. Celem i wartością zdołaliśmy odkryć i nazwać. Celem i wartością sokratejskiego dialogu jest otwieranie drogi sokratejskiego dialogu jest otwieranie drogi

poznania a nie zamykanie jej, uświadamianie poznania a nie zamykanie jej, uświadamianie ludziom niewiedzy a nie uspokajanie wiedzą. ludziom niewiedzy a nie uspokajanie wiedzą. [1][1] Platon: Platon: Eutyfron, Obrona, KretonEutyfron, Obrona, Kreton, tłum. W. , tłum. W.

Witwicki, Warszawa PWN, 1958, s. 41 i 42Witwicki, Warszawa PWN, 1958, s. 41 i 42

Rozmówcy Sokratesa nie mogli czuć się komfortowo Rozmówcy Sokratesa nie mogli czuć się komfortowo po rozmowie z nim. Sokratejski dialog wprowadzał po rozmowie z nim. Sokratejski dialog wprowadzał

w stan, który opisuje wypowiedź Menona: w stan, który opisuje wypowiedź Menona: „Sokrates, słyszałem ci ja, jeszcze zanimem cię „Sokrates, słyszałem ci ja, jeszcze zanimem cię

spotkał, że ty nie tylko sam wciąż nic nie wiesz i nic spotkał, że ty nie tylko sam wciąż nic nie wiesz i nic nie znasz i drugich też w kłopot i w biedę wpędzasz. nie znasz i drugich też w kłopot i w biedę wpędzasz. I teraz też, mam wrażenie, czary na mnie rzucasz i I teraz też, mam wrażenie, czary na mnie rzucasz i duru jakiegoś mi zadajesz i po prostu czarodziejskie duru jakiegoś mi zadajesz i po prostu czarodziejskie

nade mną odprawiasz praktyki, tak żem się cały nade mną odprawiasz praktyki, tak żem się cały kłopotem i niewiedzą napełnił”kłopotem i niewiedzą napełnił”[2][2]. .

Ten stan mógł motywować „miłujących mądrość” Ten stan mógł motywować „miłujących mądrość” do pogłębiania myślenia, do szukania „całości”do pogłębiania myślenia, do szukania „całości”

i „organicznie związanych części”, i „organicznie związanych części”, zaś ignorantów jedynie niepokoił i to tak mocno, że zaś ignorantów jedynie niepokoił i to tak mocno, że zdecydowali się oni skazać Sokratesa na śmierć. zdecydowali się oni skazać Sokratesa na śmierć.

[2][2] Platon: Platon: MenonMenon , tłum. W. Witwicki, Warszawa PWN, 1958, , tłum. W. Witwicki, Warszawa PWN, 1958, s.32s.32

Dialog jako żywa, pełna ducha mowa Dialog jako żywa, pełna ducha mowa miał zapobiegać zamknięciu myśli w miał zapobiegać zamknięciu myśli w

słowach, które straciły głębię symbolu słowach, które straciły głębię symbolu i przestały prowokować do i przestały prowokować do poszukiwania zrozumienia.poszukiwania zrozumienia.

W docieraniu, poprzez skorupę obowiązujących W docieraniu, poprzez skorupę obowiązujących definicji, do głębi słów spotykanych w różnych definicji, do głębi słów spotykanych w różnych

źródłach pisanych źródłach pisanych ma pomagać ma pomagać

sztuka rozumienia, objaśniania i interpretacji sztuka rozumienia, objaśniania i interpretacji tekstów zwana hermeneutyką. tekstów zwana hermeneutyką.

Słowo hermeneutyka wywodzi się od greckich słów: Słowo hermeneutyka wywodzi się od greckich słów: hermeneutikoshermeneutikos - dotyczący wyjaśniania, - dotyczący wyjaśniania,

hermeneushermeneus - tłumacz, - tłumacz, hermeneiahermeneia - wyjaśnianie, dzięki któremu następuje - wyjaśnianie, dzięki któremu następuje

wydobycie czegoś na światło dzienne. wydobycie czegoś na światło dzienne.

Sztuka hermeneutyki ceniona była już w starożytności.Sztuka hermeneutyki ceniona była już w starożytności.

Arystoteles opracował zasady Arystoteles opracował zasady formułowania prawidłowych wypowiedzi o rzeczywistości formułowania prawidłowych wypowiedzi o rzeczywistości

i prawidłowego sposobu i prawidłowego sposobu interpretacji zdań, które składają się na te wypowiedzi interpretacji zdań, które składają się na te wypowiedzi

w traktacie pt. w traktacie pt. Peri hermeneias Peri hermeneias //O wyjaśnianiuO wyjaśnianiu/ /

W okresie średniowiecza i reformacji hermeneutyka W okresie średniowiecza i reformacji hermeneutyka sprowadzała się do egzegezy tekstów Pisma Świętego. sprowadzała się do egzegezy tekstów Pisma Świętego.

W czasach renesansu korzystano z niej także do W czasach renesansu korzystano z niej także do interpretacji literatury antycznej. interpretacji literatury antycznej.

Filozoficzną i uniwersalną postać nadał hermeneutyce Wilhelm Filozoficzną i uniwersalną postać nadał hermeneutyce Wilhelm Dilthey Dilthey

czyniąc z niej narzędzie nauk historyczno-humanistycznych czyniąc z niej narzędzie nauk historyczno-humanistycznych badających dzieje świata.badających dzieje świata.

Według Diltheya Według Diltheya dzieje świata, to jakby księga dzieje świata, to jakby księga pisana w językach przeszłości, pisana w językach przeszłości,

którą staramy się odczytać którą staramy się odczytać w języku teraźniejszości. w języku teraźniejszości.

Nową perspektywę dla rozumienia Nową perspektywę dla rozumienia sztuki hermeneutyki i korzystania z niej sztuki hermeneutyki i korzystania z niej

wprowadził Martin Heidegger wprowadził Martin Heidegger czyniąc rozumienie bytu podstawowym czyniąc rozumienie bytu podstawowym

sposobem egzystencji człowieka. sposobem egzystencji człowieka.

Współczesna hermeneutyka zakłada, że podmiot zawsze Współczesna hermeneutyka zakłada, że podmiot zawsze wnosi do rozumienia świata jakiś projekt sensu.wnosi do rozumienia świata jakiś projekt sensu.

W pracy Heideggera W pracy Heideggera Bycie i czas Bycie i czas czytamy że: czytamy że: "wszelka wykładnia, która ma dostarczyć rozumienia, musi już "wszelka wykładnia, która ma dostarczyć rozumienia, musi już

wcześniej rozumieć to, co ma być wyłożone"wcześniej rozumieć to, co ma być wyłożone"[1][1]. .

H. Gadamer pisze: "Dzieje - tak jak prawdziwe życie H. Gadamer pisze: "Dzieje - tak jak prawdziwe życie przemawiają do nas tylko wtedy, gdy apelują do naszego przemawiają do nas tylko wtedy, gdy apelują do naszego

powziętego wcześniej sądu o rzeczach, ludziach i czasach. powziętego wcześniej sądu o rzeczach, ludziach i czasach. Rozumienie czegoś, co ma znaczenie, zawsze zakłada tego Rozumienie czegoś, co ma znaczenie, zawsze zakłada tego

rodzaju przesądy. Heidegger określił ten stan rzeczy jako koło rodzaju przesądy. Heidegger określił ten stan rzeczy jako koło hermeneutyczne; rozumiemy tylko to, co już wiemy, możemy hermeneutyczne; rozumiemy tylko to, co już wiemy, możemy

wyczytać tylko to, cośmy w tekst włożyli"wyczytać tylko to, cośmy w tekst włożyli"[2][2] . .

[1][1] M. Heidegger: M. Heidegger: Bycie i czasBycie i czas, tłum. B. Baran, PWN, Warszawa , tłum. B. Baran, PWN, Warszawa 1993, s. 2161993, s. 216[2][2] H. Gadamer: H. Gadamer: Rozum, słowo, dziejeRozum, słowo, dzieje, tłum. M. , tłum. M.

Łukasiewicz i K. Michalski, Warszawa 2000, s. 31-32Łukasiewicz i K. Michalski, Warszawa 2000, s. 31-32

Dla hermeneutycznego zrozumienia potrzebne jest Dla hermeneutycznego zrozumienia potrzebne jest stopienie się horyzontów. stopienie się horyzontów.

Zauważmy, że efektem takiego "stopienia" jest Zauważmy, że efektem takiego "stopienia" jest poszerzenie możliwości rozumienia. poszerzenie możliwości rozumienia.

Do spotkania się różnych horyzontów dochodzi w Do spotkania się różnych horyzontów dochodzi w dialogu. dialogu.

Spotkanie to umożliwia Spotkanie to umożliwia zarówno poszerzenie jak i pogłębienie zarówno poszerzenie jak i pogłębienie

możliwości rozumienia.możliwości rozumienia. Dialog pomaga więc na dwa sposoby przekraczać Dialog pomaga więc na dwa sposoby przekraczać

ograniczenia własnego horyzontu. ograniczenia własnego horyzontu.

Doceniony przez heurystyków Doceniony przez heurystyków Sokratejski paradygmat dialogu nie jest jedyny. Sokratejski paradygmat dialogu nie jest jedyny.

Dialogując nie musimy poprzestawać Dialogując nie musimy poprzestawać na pytaniach uświadamiających nam i naszym na pytaniach uświadamiających nam i naszym

rozmówcom niedostatki wiedzy, rozmówcom niedostatki wiedzy, którą proponuje się jako oczywistąi pełną. którą proponuje się jako oczywistąi pełną.

Efektem spotkania się w dialogu Efektem spotkania się w dialogu różnych narracji, sensów i prawd, różnych narracji, sensów i prawd,

może być odkrycie czegoś, może być odkrycie czegoś, co nie wynika wprost z żadnej z tych narracji, co nie wynika wprost z żadnej z tych narracji,

sensów i prawd. sensów i prawd.

Dla takiego heurystycznego skutku dialogu Dla takiego heurystycznego skutku dialogu konieczny jest pewien rodzaj otwartości, konieczny jest pewien rodzaj otwartości,

jaką obdarzeni muszą być jego uczestnicy jaką obdarzeni muszą być jego uczestnicy i dzięki której może dochodzić do i dzięki której może dochodzić do

"stapiania się horyzontów". "stapiania się horyzontów". Nie może to być otwartość „pochłaniająca”, Nie może to być otwartość „pochłaniająca”,

bo wtedy w zależności od sytuacji mielibyśmy bo wtedy w zależności od sytuacji mielibyśmy albo indoktrynację albo samopotwierdzanie się.albo indoktrynację albo samopotwierdzanie się.

Do dialogowania potrzebna jest otwartość, Do dialogowania potrzebna jest otwartość, której rozumienie można by przybliżyć której rozumienie można by przybliżyć

za pomocą pojęcia gościnności. za pomocą pojęcia gościnności. Taka otwartość akceptuje i stara się zrozumieć Taka otwartość akceptuje i stara się zrozumieć

odmienność innego, ale jej nie ulega. odmienność innego, ale jej nie ulega.

By zrozumieć wypowiedź innego musimy By zrozumieć wypowiedź innego musimy dokonać przekładu jego pojęć i wyobrażeń na swój dokonać przekładu jego pojęć i wyobrażeń na swój

język. język.

Nie jest to łatwe i by miało sens musimy przyjąć, Nie jest to łatwe i by miało sens musimy przyjąć, że dla różnorodności języków i dyskursów że dla różnorodności języków i dyskursów istnieje jakiś wspólny, uniwersalny obszar istnieje jakiś wspólny, uniwersalny obszar

odniesienia, który takie tłumaczenie umożliwia. odniesienia, który takie tłumaczenie umożliwia.

Poprzez słowo dialogujący chcą dotrzeć Poprzez słowo dialogujący chcą dotrzeć do rzeczywistości transcendentnej względem do rzeczywistości transcendentnej względem

konstruowanych na jej temat opowiadań. konstruowanych na jej temat opowiadań.

W dialogu spotykają się nie tylko W dialogu spotykają się nie tylko różne aktualizacje możliwości rozumienia, różne aktualizacje możliwości rozumienia,

ale także różne, ale także różne, ugruntowane na tych rozumieniach ugruntowane na tych rozumieniach

aktualizacje bycia. aktualizacje bycia. Spotkanie się różnych perspektyw Spotkanie się różnych perspektyw

teoretycznych, praktycznych i teoretycznych, praktycznych i aksjologicznych umożliwia odkrycie prawd aksjologicznych umożliwia odkrycie prawd

z metapoziomu tych perspektyw. z metapoziomu tych perspektyw.

Dialog, którego efektem jest przejście Dialog, którego efektem jest przejście na poziom metaprawd na poziom metaprawd

jest cenną metodą heurystyczną pomagającą jest cenną metodą heurystyczną pomagającą uzyskać zrozumienie wiedzy, jaką dysponujemy uzyskać zrozumienie wiedzy, jaką dysponujemy

i dystans do warunkujących ją paradygmatów i dystans do warunkujących ją paradygmatów myślenia myślenia

a także zrozumienie systemu bycia, jaki realizujemy a także zrozumienie systemu bycia, jaki realizujemy

i dystans do implikowanych tym systemem i dystans do implikowanych tym systemem schematów bycia.schematów bycia.