279
epispbjij ijqfpi t[Cj cj! eC%sgrjvj@ d;v%j hpdLbjifpi@ f>ujW \dH>cgbj|-144207 x'V!®91-1886-260334 r{WljHgB^ www.RamPurKhera.com inqnym inqnym inqnym inqnym inqnym srl-stIk srl-stIk srl-stIk srl-stIk srl-stIk > < siqgur pRswid > > < siqgur pRswid > > < siqgur pRswid > > < siqgur pRswid > > < siqgur pRswid > Bgwjwji öòÅ ÇÃ¿Ø (ÿå)

inqnym - RamPur Kherarampurkhera.com/Publications/Nitnem_Steek-Pbi.pdfaunHW gurU ipAwirAW ƒ jo gurU aupdyS pVH ky, lpdSbjq>dVbjqdVwgajFjRpmm b>aieda agido qdv VjRpmm dI kwr krn leI

Embed Size (px)

Citation preview

epispbjij ijqfpi t[Cjcj! eC%sgrjvj@ d;v%j hpdLbjifpi@

f>ujW \dH>cgbj|-144207x'V!®91-1886-260334

r{WljHgB^ www.RamPurKhera.com

inqnyminqnyminqnyminqnyminqnymsrl-stIksrl-stIksrl-stIksrl-stIksrl-stIk

> < siqgur pRswid >> < siqgur pRswid >> < siqgur pRswid >> < siqgur pRswid >> < siqgur pRswid >

Bgwjwji

öòÅ ÇÃ¿Ø (ÿå)

tweIp sYitMg Aqy ifzwieinMg:

ipR MsIpl qyijMdr isMG (^wlsw)ipR MsIpl qyijMdr isMG (^wlsw)ipR MsIpl qyijMdr isMG (^wlsw)ipR MsIpl qyijMdr isMG (^wlsw)ipR MsIpl qyijMdr isMG (^wlsw)sMq bwbw hrnwm isMG mYmorIAl mltImIfIAw AkYfmIsMq bwbw hrnwm isMG mYmorIAl mltImIfIAw AkYfmIsMq bwbw hrnwm isMG mYmorIAl mltImIfIAw AkYfmIsMq bwbw hrnwm isMG mYmorIAl mltImIfIAw AkYfmIsMq bwbw hrnwm isMG mYmorIAl mltImIfIAw AkYfmI

gurduAwrw rwmpur KyVw swihb

Ajfw ^df+>Br{,v

146@ dH>clB+gbv x'wv fpbjdH>B b>dq+ali

© sB h`k krqw dy rwKvyN hn[sB h`k krqw dy rwKvyN hn[sB h`k krqw dy rwKvyN hn[sB h`k krqw dy rwKvyN hn[sB h`k krqw dy rwKvyN hn[

pihlI vwr: mwrc pihlI vwr: mwrc pihlI vwr: mwrc pihlI vwr: mwrc pihlI vwr: mwrc 2014 (10,000)

krqw Aqy pRkwSkkrqw Aqy pRkwSkkrqw Aqy pRkwSkkrqw Aqy pRkwSkkrqw Aqy pRkwSk

syvw isMG (sMq)gurduAwrw rwmpur KyVwgurduAwrw rwmpur KyVwgurduAwrw rwmpur KyVwgurduAwrw rwmpur KyVwgurduAwrw rwmpur KyVw

fw: gVHdIvwlw, izlHw huiSAwrpur, pMjwbfw: gVHdIvwlw, izlHw huiSAwrpur, pMjwbfw: gVHdIvwlw, izlHw huiSAwrpur, pMjwbfw: gVHdIvwlw, izlHw huiSAwrpur, pMjwbfw: gVHdIvwlw, izlHw huiSAwrpur, pMjwbPon: Pon: Pon: Pon: Pon: +91-1886-260334

EMAIL: [email protected]

www.RAMPURKHERA.COM

Bytw : vIcwr Aqy AmlBytw : vIcwr Aqy AmlBytw : vIcwr Aqy AmlBytw : vIcwr Aqy AmlBytw : vIcwr Aqy Aml

aunHW gurU ipAwirAW ƒ

jo gurU aupdyS pVH ky,

lpdSbj q>dVbj qdV wgaj FjRpmm

b>aieda agido qdv VjRp mm

dI kwr krn leI

XqnSIl

hn [

smripq

do-Sbd siqgurW ny sRI gurU gRMQ swihb dI smu`cI bwxI AMdrswƒ lok-pRlok dw jIvn ijaux qy sPlw krn dI jIvn-jugq pRdwn kIqI hY[ smu`cy gurU gRMQ swihb jI dy swr-isDWqƒ AwpxI ismRqI iv`c vsw ky aus Anuswr jIvn bqIq krnleI sRI gurU goibMd isMG jI ny guris`KW ƒ inqnym dI dwqpRdwn kIqI hY qW jo gurU kw is`K gurU dy aupdyS ƒ in`q hIpVHy, suxy, vIcwry qy ivcwr dy q`q ƒ Awpxy jIvn AMdr GtwvyqW jo gurU ky is`K dw jIvn suKYn hI sPlw ho jwvy[ gurbwxIjo guris`K dI jIvn-dwqI hY aus dw siqkwr krnw ij`QyA`q-lwzmIN hY auQy gurbwxI ƒ pVH-sux-vIcwr ky mMnxwsiqkwr qoN vI AqI jrUrI hY[ gurU rwmdws jI dw DnwsrIrwg AMdr Purmwn hY ik swry is`K, syvk gurU-dr qy gurUdI pUjw-BgqI aupwsnw krn vwsqy AwauNdy hn qy bVy ipAwrnwl gurbwxI ƒ pVHdy, suxdy qy gwauNdy vI hn pr pRmwqmwaunHW is`KW syvkW dw pVHnw, suxnw qy gwauxw pRvwn krdwhY jo gurU dy hukmW ƒ s`q krky mMndy qy jIvn iv`c Dwrnkrdy hn[ swihbW dw bcn hY:-

syvk isK pUjx siB AwvihsiB gwvih hir hir aUqm bwnI ]

gwivAw suixAw iqn kw hir Qwie pwvYijn siqgur kI AwigAw siq siq kir mwnI ]1

siqgurU Amrdws jI dw vI vfhMs kI vwr AMdr bcn

1. m:4, pMnw 669

AMkq hY ik sMswr dy swry lok siqgurW dy drSn krdy hnpr inrw drSn krn nwl iksy dI kilAwx nhIN huMdI[mukqI aunHW ƒ hI pRwpq huMdI hY jo gurU dy Sbd dI vIcwrkrky aus qy Aml krdy hn[ swihbW dw Purmwn hY:-

siqgur no sBu ko vyKdw jyqw jgqu sMswru ]ifTY mukiq n hoveI ijcru sbid n kry vIcwru ]1

siqgurW dy Purmwn Anuswr jy gwivAw suixAw vI ausguris`K dw pRvwn hoxw hY jo gurU dy bcnW ƒ s`q krky mMnygwqy mukqI vI aus ƒ hI pRwpq hoxI hY jo gurU dI bwxI dIvIcwr krky aus qy Aml krygw[ jy Aml nwl qy gurU dybcnW ƒ s`q krky mMnx nwl hI gurU dI KuSI qy is`K dwpwr-auqwrw hoxw hY qd is`K ƒ gurU dy bcnW pRqI igAwnhoxw cwhIdw hY ik gurbwxI iv`c gurU dy bcn kI hn? igAwndI pRwpqI vwsqy vIcwr lwzmI hY[ vIcwr iv`c gurU dy hukmgurU dy bcn qd hI vsxgy jy gurbwxI dw boD hovygw[gurbwxI dy boD leI gurbwxI dy ArQ pVHny qy vwcxy zrUrIhn[ iesy AwSy ƒ mu`K r`K ky AnykW ivdvwnW ny bVI imhnqqy suihrdqw nwl inqnym dy tIky kIqy hn jo SlwGwXog au~dmhY pr keI vwrI inqnym kridAW jdoN jigAwsU dy mn iv`cArQ jwnx dI Bwvnw aupjdI hY qdoN tIky iv`c pUrI pauVIdw ivsQwr hox kwrn jigAwsU ƒ aus pMkqI dw ArQ l`BxleI smW vI kwPI lgdw hY qy kiTnweI vI AwauNdI hY[smyN dI bcq qy jigAwsUAW dI kiTnweI ƒ mu`K r`K ky dwsny gurbwxI dI ie`k-ie`k pMkqI dy nwl hI, hyTW aus dy srl-ArQ ilKx dw Xqn kIqw hY, qW jo hor tIikAW vWg pUrI

1. m:4, pMnw 594

pauVI dy ArQW iv`coN pMkqI dy ArQ tolx leI jigAwsUƒ Kycl nw hovy[ ivdyS iv`c vsdy guris`K b`icAW qy vIrWƒ iesy inqnym ƒ romynweIz (Romanize) krky pMjwbI qyAMgryzI iv`c ArQ Cwpx dw vI Xqn kIqw hY qW jo ivdySIvIrW ƒ gurbwxI dw boD pRwpq krn iv`c koeI muSkl nwAwvy[ mYN bynqI kr dyvW, gurbwxI AgwD-boD hY, koeI vImnu`KI bu`DI dw mwlk sMpUrn qOr qy nw gurbwxI ƒ smJ skdwhY qy nw ies dw sMpUrn tIkw hI krn dw dwAvw kr skdwhY ikauNik

eyvfu aUcw hovY koie ] iqsu aUcy kau jwxY soie ]jpujI, pMnw 5

prmySvrI bwxI ƒ smJx leI prmySvrI igAwn qyprmySvrI ibrqI dI loV hY[gurU Purmwn Anuswr:-Awpu AwpnI buiD hY jyqI ] brnq iBMn iBMn qoih qyqI ]

pw: 10 ijMnI siqgurU jI ny buDI pRdwn kIqI hY aus ƒ s`cy idloNisdk-idlI nwl Awp gurU-igAwn ƒ smJx qy jigAwsUjnW ƒ Arpn krn dw Xqn kIqw hY[ siqgurU jI Bu``l-cu`k dI iKmW krn Aqy gurU ky is`K ies syvw ƒ pRvwn krkygurU myl dI AsIs pRdwn krn[

Bu`l-cu`k dI iKmW[Bu`l-cu`k dI iKmW[Bu`l-cu`k dI iKmW[Bu`l-cu`k dI iKmW[Bu`l-cu`k dI iKmW[

gurU pMQ dw dws

syvw isMG (sMq)gurduAwrw rwmpur KyVw

aawijufp ug ljdhW 1

ujfp ljdhW 53

a: f+ljds mm lr,DI[ mm 107

y"fHg ljdhW 116

bV.sp ljdhW 130

ihijdl ljdhW 165

wgiaV l'dhvj 216

LWs 226

bisjl 228

ufp ug ljdhW lBgw/ 1

Oprmwqmw ie`k hY[ swrw idRSt AidRSt pswrw ie`k dw hI

hY[ aus vrgw hor koeI nhIN hY[

lda Vjqpaus dw nwm sdIvIN hoNd vwlw hY[

wiaj fpitpprmwqmw swrI idRSt AidRSt rcnw dw rcnhwr hY Aqy

swirAW iv`c ie`k rs ivAwpk hY[

dViFRp dVir{ipprmwqmw fr-BY qy vYr qoN rihq hY[

bwjv qPidaaus dI nUrI hoNd kwl (mOq) qoN rihq hY[

buPVg l{F.prmwqmw jUn-jnm qoN rihq hY[ prmwqmw Awpxy Awp

qoN pRkwSmwn hoieAw hY[

epi f+ljds mmAijhI hoNd hsqI vwlw prmwqmw gurU dI imhr nwl

imldw hY[

ufp ug ljdhW

ufp ug ljdhW lBgw/ 2

mm ufp mmbwxI dw nwauN vI hY qy gurpRswid dI pRwpqI leI ausdy nwm

dw jp krnw hY[

bjds lyp upejds lyp mmprmwqmw sMswr rcnW qoN pihlW vI qy jugW dy AwrMB

vyly vI s`c sI[

h{ Fg lyp VjVw h'lg Fg lyp mm1mmvrqmwn iv`c vI hux s`c hY, idRSt AidRSt pswrw Kqm

hox qy vI aus dI nUrI hoNd s`c hovygI]1]

l'y{ l'dy V h'rHg u[ l'yg vt rji mmie`k vwrI nhIN l`KW vwrI vI mnu`K srIrk ieSnwn kr

lvy pr mn piv`qr nhIN huMdw[

ypf{ ypf V h'rHg u[ vjdH ihj dvr aji mmzubwn qoN mon Dwrn kr lYx nwl mn 1monI nhIN huMdw

BwvyN koeI ie`k-t`k-mon Dwrn kr C`fy[

Fpdtbj Fpt V Rpaig u[ W.Vj fpigbj Fji mmBwvyN iksy ƒ swrIAW purIAW dy mwiekI-pdwrQ pRwpq

ho jwx qd vI mn dI iqRSnw Kqm nhIN huMdI[

lhl dlbjSfj vt h'dh a dHw V yv{ Vjdv mmmnu`K pws hzwrW l`KW isAwxpW vI hox pr mn dI

sicAwrqw leI ie`k vI kMm nhIN AwauNdI[

1. mn dy Purny bMd nhIN huMdy[

ufp ug ljdhW lBgw/ 3

dwr ldybjij h'Hgb{ dwr wPC{ apB{ fjdv mmqd iPr mnuK sicAwr ikvyN bxy? jIv Awqmw qy prmwqmw

dy ivckwr jo kUV dw pVdw (kMD) bixAw hoieAw hY auh ikvyNdUr hovy?

hpwdq iujHg yvSj VjVw dvdtbj Vjdv mm1mmrzw dy mwlk prmwqmw dy hukm iv`c c`lx nwl kUV

dw pVdw vI dUr ho jWdw hY qy mnu`K sicAwr vI bx jWdwhY[sicAwr bxn leI ieh Awid qoN hI hukm iv`c clxdI mirXwdw clI Aw rhI hY[1]

hpwqg h'rdV bjwji hpwqp V wdhbj ujHg mmprmwqmw dy hukm AMdr hI swry idRSt-AidRSt Akwr

hoNd iv`c AwauNdy hn[ hukm nUM sMpUrn qOr qy ibAwn nhINkIqw jw skdw[

hpwqg h'rdV ugb hpwdq dqv{ rdcbjHg mmvwihgurU jI dy hukm AMdr hI swry jIv-jMq hoNd iv`c

AwauNdy hn[ pRBU hukm AMdr hI, lok-pRlok iv`c vifAweIimldI hY[hpwqg Rpaqp Vgyp hpwdq dvdt spt lpt fjHgbdh mm

prmwqmw dy hukm AMdr hI koeI sRySt hY koeI nIvINp`Dr dw hY[ jIv dy kIqy krmW Anuswr pRBU hukm iv`ckoeI du`K koeI su`K Bog irhw hY[

dHwVj hpwqg Wtlgl dHdw hpwqg lsj FrjHgbdh mmkeI jIvW nUM pRBU hukm iv`c lok-pRlok dIAW bKiSSW

pRwpq ho jWdIAW hn[ keIAW jIv-AwqmwvW nUM AnykW jUnWiv`c BuAwieAw jWdw hY[

ufp ug ljdhW lBgw/ 4

hpwq{ b>sdi lFp w' Wjhdi hpwq V w'dH mmswrI kwienwq vwihgurU jI dy hukm iv`c cl rhI hY[

aus dy hukm qoN koeI vI bwhr nhIN hY[

VjVw hpwq{ u[ WpN{ a hRpq{ wh{ V w'dH mm2mmjy mnu`K prmwqmw dy hukm nUM smJ lvy qd aus dI haumY

Kqm ho skdI hY[2]

ejr{ w' ajSp h'r{ dwl{ ajSp mmijMnI ijMnI prmwqmw ny iksy nUM bl-bu`DI bKiSS kIqI

hY, aunW hI auh prmwqmw dy sqwxy bl nUM gwauNdw hY[

ejr{ w' sjda ujS{ VgljSp mmkoeI prmwqmw dIAW id`qIAW dwqW nUM aus dIAW bKiSSW

jwx ky gwauNdw hY[

ejr{ w' epS rdcbjHgbj yji mmkoeI prmwqmw dy suMdr gux qy vifAweIAW vyK ky aus ƒ

gwauNdw hY[

ejr{ w' drdsbj drtqp rgyjip mmkoeI mnu`K ividAw dy bl nwl AgMm-Agocr prmwqmw

dy kTn igAwn nUM (nw-nw pRkwrI FMg nwl) gwauNdw hY[

ejr{ w' ljdu wi[ aVp t[h mmkoeI mnu`K prmwqmw dy ies AdBu`q qmwSy nUM vyK ky gwauNdw

hY, ik vyKo! prmwqmw pMj q`qW dI im`tI qoN suMdr srIrWdI swjnw krky muV aunHW srIrW dI svwh bxw idMdw hY[

ufp ug ljdhW lBgw/ 5

ejr{ w' ugb v{ dxdi s[h mmkoeI prmwqmw nUM gwauNdw hY ik dyKo, prmwqmw ie`k

srIr coly 'coN ijMd k`F ky ausy ijMd nUM koeI hor srIrcolw pihnw idMdw hY[

ejr{ w' ujf{ dsl{ sPdi mmkoeI ausnUM ieh jwxky gwauNdw hY ik prmwqmw bhuq dUr hY[

ejr{ w' r[t{ hjsij hsPdi mmkoeI mnu`K ausnUM hwzr-nwzr jwx ky ausdI isPqo-

slwh krdw hY[

woVj wog V bjr{ a'dB mmhryk kQnhwry ny Awpo-AwpxI bu`DI nwl prmwqmw ƒ

ibAwn krn dw Xqn kIqw, pr ausdI kQw Amu`k hY]

wdo wdo wog w'Bg w'dB w'dB mmkRoVW dwinAW ny kRoVW-kRoVW vwrI prmwqmw dI kQw ibAwn

kIqI pr sMpUrn sPlqw nhIN imlI[

s[sj s[ v{s[ odw fjdh mmdwqwr dwqW dyeI hI jWdw hY[lYx vwly Q`k-mu`k jWdy hn[

upej upe.adi tjhg tjdh mmswry jI jugW-jugMqrW qoN prmwqmw dIAW id`qIAW dwqW

KweI jWdy hn[

hpwqg hpwqp yvjH[ ijhp mmhukmI prmwqmw Awpxy hukm duAwrw swry sMswr dI kwr

clwA irhw hY[

ufp ug ljdhW lBgw/ 6

VjVw drel{ r[firjhp mm3mmsiqgur nwnk pwqSwh Purmwn krdy hn ik vyprvwh

prmwqmw AwpxI rcI Kyf ƒ vyK ky pRsMn ho irhw hY[3]

ljyj ljdhWp ljyp VjdH Fjdtbj FjRp bfjip mmAkwl purK sdw kwiem rihx vwlw hY[ aus dw nwm qy

soBw vI s`cI hY[ auh pwrwvwr qoN pry hY, ausdI bolI inrwipAwr hY[

bjtdh q>edh s[dh s[dh sjda wi[ sjajip mmswrw sMswr dwqwr pwsoN v`K-v`K dwqW mMgdw hY[prmwqmw

sBnw nUM dwqW dy ky invwzdw hY[

x[di dw be{ itgb{ duap dsl{ siWjip mmjy swrIAW dwqW aus prmwqmw dIAW hn, iPr AsIN ausdy

A`gy kI Bytw DrIey? qW jo swƒ ausdy drbwr dy dIdwr ho jwx[

qph" dw W'vSp W'vgb{ duap lpdS Zi[ dfbjip mmmUMh iv`coN ikhVy sRySt bcn bolIey? ijnHW ƒ suxky auh

swƒ ipAwr krn l`g jwvy[

b>Ddq+a r[vj lyp VjRp rdcbjHg rgyjip mmAMimRq vyly au~Tky s`cy vwihgurU dw nwm j`px qy aus dI

isPqo-slwh krn nwl aus dy dIdwr ho jWdy hn[

wiqg bjr{ wfCj Vsig q'tp spbjip mmprmwqmw dI bKiSS nwl mnuKI jwmw pRwpq huMdw hY qy

aus dI rihmq nwl hI jIvn mukqI dw rsqw pRwpq huMdw hY[

ufp ug ljdhW lBgw/ 7

VjVw H[r{ ujSgb{ lFp bjf[ ldybjip mm4mmsiqgurU nwnk pwqSwh jI Purmwn krdy hn ik jIv-

Awqmw ƒ ies qrHW smJxw cwhIdw hY ik sicAwr pRBU hIsB kuJ Awpy-Awp hY[4]

ojdfbj V ujdH wgaj V h'dH mmnw aus ƒ pYdw kIqw jw skdw Aqy nw hI ausƒ mUrqI vWg

ie`k QW qy AsQwpn kIqw jw skdw hY[

bjf[ bjdf dVi.uVp l'dH mminrol auh Awp hI Awp hY[auh mwieAw dy pRBwv qoN mukq hY[

dudV l[drbj dadV fjdHbj qjVp mmijs ijs jIv ny pRBU dw ismrn kIqw aus ƒ lok-pRlok

iv`c mwx-siqkwr dIAW dwqW pRwpq hoeIAW[

VjVw ejrgb{ epSg dVZjVp mmsiqgurU nwnk pwqSwh jI Purmwn krdy hn ik Aijhy

guxW dy ^jwny prmwqmw dI hmySw isPiq-slwh krnIcwhIdI hY[

ejrgb{ lpSgb{ qdV itgb{ FjRp mmAkwl purK dy guxW nUM gwauxw qy suxnw cwhIdw hY qy nwl

nwl Awpxy mn iv`c aus dw ipAwr Dwrn krnw cwhIdw hY[

sptp fihdi lptp zdi v{ ujdH mmijhVw jigAwsU ies qrHW krdw hY ausdy swry du`K dUr

ho jWdy hn qy ausdy ihrdy iv`c su`K pRvyS kr jWdy hn[

ufp ug ljdhW lBgw/ 8

epiqpdt Vjs. epiqpdt r[s. epiqpdt idhbj lqjHg mmgurU duAwrw hI, Sbd Dun qoN qy vyd-SwSqrW qoN aupijAw

igAwn pRwpq ho jWdw hY qy gurU duAwrw hI sB QWvW iv`cprmwqmw dI srbivAwpkqw dI lKqw ho jWdI hY[

epip Hglip epip e'itp Wiqj epip fjiWag qjHg mmgurU hI swfy leI iSvjI hY, gurU hI swfy leI gorK,

bRhmw qy pwrbqI mweI (lCmI) hY[

u[ hRp ujSj bjtj Vjhg whSj woVp V ujHg mmjy mYN prmwqmw nUM jwx vI lvW qd vI mYN aus pRQwey kuC

vI nhIN khWgw ikauNik ausƒ sMpUrn qOr qy kQn nhIN kIqwjw skdw[

epij dHw s[dh WpNjHg mmlFVj ugbj wj dHwp sjaj l' q{ drldi V ujHg mm5mm

hy gurdyv! ikRpw krky mYnUM ieh soJI bKiSS kr dyh,ik swry jIvW ƒ dwqW dyx vwlw dwqwr mYƒ iksy vyly vInw B`uly ]5]

agido Vjrj u[ dalp Fjrj drSp FjS[ dw VjdH wig mmmYN qIrQW au~pr jw ky ieSnwn qd krW, jy ies qrHW

krn nwl mYN prmwqmw nUM cMgw l`gx l`g jwvW[ ausnUM cMgwl`gx qoN ibnW mYN qIrQW qy nhw ky kI K`tWgw?

u[ag dlidn RpfjHg r[tj drSp wiqj dw dqv{ vHg mmAkwl purK dI pYdw kIqI ijMnI vI isRStI mYN vyKdw

ufp ug ljdhW lBgw/ 9

hW, ibnW pRBU imhr qy BwgW qoN ibnW iksy nUM kuJnhIN imldw[

qda drdy iaV urjhi qjdSw u[ dHw epi wg dlt lpSg mmjy BY-BwvnI nwl mnu`K gurU dI ie`k vI is`iKAw sux lvy

qd aus dy ihrdy iv`c, rqnW, jvwhrwqW nwloN vI kImqIgux s`q, sMqoK, dieAw, Drm, DIrj Awid pRgt hojWdy hn[

epij dHw s[dh WpNjHg mmlFVj ugbj wj dHwp sjaj l' q{ drldi V ujHg mm6mm

hy siqgurU! mYƒ ieh soJI bKiSS kr dyvo, swry jIvWƒ dwqW pRdwn krn vwlw dwqw mYƒ kdy vI nw B`uly]6]

u[ upe yji[ bjiuj h'i slPSg h'dH mmjy iksy mnu`K dI aumr cwr X`ug ho jwvy, cwr Xu`g hI nhIN,

ies qoN ds guxW hor vD jwvy[

Vrj t>cj drdy ujSgb{ Vjdv yv{ lFp w'dH mmauh mnu`K swrI ipRQvI iv`c pRis`D ho jwvy, hryk mnu`K

aus dy ip`Cy l`g qury[

y.ej VjRp itjdH w{ ulp wgida ude v[dH mmjy auh Awpxw cMgw nwmnw K`t ky swry sMswr dI SoBw

vI pRwpq kr lvy[

u[ dalp Vsdi V bjrHg a rja V fpA{ w[ mmieMnW kuJ pRwpq krky vI jy auh pRmwqmw dI imhr dw

ufp ug ljdhW lBgw/ 10

pwqr nhIN bixAw qd auh, aus inAwsry mnu`K qul hY, ijsdIsMswr AMdr koeI Kbr vI nhIN pu`Cdw[

wgBj b>sdi wgBp wdi s'lg s'lp Zi[ mmpRBU ndr ivhUxw mnu`K, kIt smwn, sB qoN nIc igixAw

jWdw hY[ AprwDI mnu`K BI aus ƒ doSI jwx ky aus au~prdoS lwauNdw hY[

VjVw dViepdS epSp wi[ epSr.dabj epSp s[ mmsRI gurU nwnk dyv jI Purmwn krdy hn, ik pRmwqmw bVw

idAwlU ikRpwlU hY[ auh guxW qoN s`Kxy mnu`KW ƒ guxvwn qyguxvwnW ƒ hor gux pRdwn kr idMdw hY[

a[hj w'dH V lpNHg du dalp epSp w'dH wi[ mm7mmpRmwqmw qoN ibnW sMswr iv`c hor koeI nhIN idsdw ijhVw

gux-ivhUixAW ƒ koeI gux dy sky]7]

lpdSb{ dlZ fgi lpdi Vjo mmvwihgurU jI dw nwm Aqy isPqo-slwh sunx nwl ie`k

sDwrn mnu`K vI is`DW-pIrW-dyviqAW qy nwQW dI pdvIpRwpq kr lYNdw hY[

lpdSb{ Zida Zrv bjwjl mmaunHW ƒ pRBU dI isPiq-slwh qy nwm suxn duAwrw pqw

lg jWdw hY ik DrqI dw Awsrw bld nhIN, sgoN DrqI-AkwS, pRBU Awsry itky hoey hn[

lpdSb{ sgf v'b fjajv mmnwm isiKAw suxn nwl mnu`K ƒ dIpW-loAW-pqwlW

ufp ug ljdhW lBgw/ 11

iv`c prmwqmw dI srb-ivAwpkqw dw igAwn ho jWdw hY[

lpdSb{ f'dh V lw{ wjvp mmpRBU nwm qy prmwqmw dI isPiq-slwh suxn nwl pRwxI

mOq dy qRws qoN mukq ho jWdw hY[

VjVw Feaj lsj drejlp mmpRBU nwm qy gurU isiKAw suxn vwly Bgq jnW AMdr sdIvIN

KuSI-KyVw bixAw rihMdw hY[

lpdSb{ sPt fjf wj Vjlp mm8mmpRBU nwm suxn vwilAW dy swry du`K qy pwp krm nwS ho

jWdy hn] 8]

lpdSb{ Hglip Wiqj dH>sp mmsurq joV ky pRBU nwm suxn vwly jigAwsU ƒ suqy hI iSvjI,

bRhmw qy ieMdR dI pdvI pRwpq ho jWdI hY[

lpdSb{ qpdt ljvjhS q>sp mmprmwqmw dy nwm ƒ suxn nwl mMdw mnu`K BI prmwqmw

dI isPiq-slwh krn lg jWdw hY[

lpdSb{ u'e upeda adV F[s mmpRBU nwm ƒ suxn nwl prmwqmw nwl juVn dI jugqI qy

srIr dy gu`Jy BydW pRqI igAwn ho jWdw hY[

lpdSb{ ljla dldq+da r[s mmprmwqmw dy nwm ƒ suxn nwl, vyd, SwSqr qy ismRqIAW

dy AslI igAwn dI lKqw ho jWdI hY[

ufp ug ljdhW lBgw/ 12

VjVw Feaj lsj drejlp mmprmwqmw dy Bgq jnW ƒ sdw dw KyVw-KuSI pRwpq ho

jWdI hY[

lpdSb{ sPt fjf wj Vjlp mm9mmpRBU nwm ƒ surq joV ky suxn nwl du`KW, klySW, pwpW

dw nwS ho jWdw hY] 9]

lpdSb{ lap l.a'tp debjVp mmilv joV ky pRBU nwm suxn nwl sq-sMqoK qy Awqimk

igAwn pRwpq ho jWdw hY[

lpdSb{ bnldn wj dHlVjVp mmprmwqmw dw nwm qy isPiq-slwh suxn nwl Gr bYiTAW

hI ATwhT qIrQW dy ieSnwn dw &l pRwpq ho jWdw hY[

lpdSb{ fdC fdC fjrdh qjVp mmjo ivdvwn lok ividAw pVH ky mwx siqkwr pRwpq krdy

hn[ auh mwx siqkwr suqy hI nwm dI DunI suxn vwly ƒpRwpq ho jWdw hY[

lpdSb{ vje{ lhdu dZbjVp mmnwm ƒ suxn dI brkq nwl suqy hI jigAwsU dw iDAwn

bRhm ivc lIn ho jWdw hY[

VjVw Feaj lsj drejlp mmsiqgurU nwnk pwqSwh jI Purmwn krdy hn ik pRBU-

BgqW dy ihrdy ivKy sdIvIN KyVw qy KuSI bxI rihMdI hY[

ufp ug ljdhW lBgw/ 13

lpdSb{ sPt fjf wj Vjlp mm10mmvwihgurU dw nwm suxn nwl du`KW-pwpW-klySW dw nwS ho

jWdw hY]10]lpdSb{ lij epSj w[ ejh mm

vwihgurU jI dw nwm suxn nwl jigAwsU smUhk guxWdw jwxU qy DwrnI bx jWdw hY[

lpdSb{ l[t fgi fjdaljh mmvwihgurU nwm suxn nwl jigAwsU SyKW-pIrW qy pwiqSwhW

dI pdvI pRwpq kr lYNdw hY[

lpdSb{ b>DZ[ fjrdh ijhp mmvwihgurU nwm qy pRBU isPqo-slwh suxn nwl AigAwnI

mnu`K vI pRBU pRwpqI dw rsqw pRwpq kr lYNdy hn[

lpdSb{ hjo h'r{ blejhp mmvwihgurU jI dw nwm suxn nwl ies 11111Asgwh sMswr dI

AslIAq dw pqw lg jWdw hY[VjVw Feaj lsj drejlp mm

gurdyv siqgurU PurmwauNdy hn ik pRBU BgqW dy ihrdyAMdr sdw hI KuSI-KyVw bixAw rihMdw hY[

lpdSb{ sPt fjf wj Vjlp mm11mmilv joV ky vwihgurU nwm suxn nwl swry d`uKW pwpW dw

nwS ho jWdw hY] 11]q>DV[ wg eda whg V ujdH mm

ijs ny mn-bcn qy krmW krky nwm ƒ mMn ilAw, ausdI Awqimk au~cqw ibAwn nhIN kIqI jw skdI[ 1. AQwh dw igAwn ho jwxw[

ufp ug ljdhW lBgw/ 14

u[ w' wh{ dfA{ fApajdH mmjy koeI aus dI Awqimk au~cqw ƒ ibAwn krn dI PVH

mwry, aus ƒ pCqwauxw hI pvygw[

wjeds wvq V dvtShjip mmmn-bcn-krm krky nwm ƒ mMnx vwly nwmI dI kwgz

au~pr klm nwl ilK ky Awqimk au~cqw ibAwn nhIN kIqIjw skdI[

q>DV[ wj Wdh widV rgyjip mmvIcwrvwn purS rl ky, nwm dw mMnx krn vwilAW pRqI

vIcwrW zrUr krdy hn[

b{lj Vjqp dVi.uVp h'dH mmvwihgurU jI dw nwm mwieAw dI lyp-Cyp kwlK qoN

rihq hY[

u[ w' q>DdV ujS{ qdV w'dH mm12mmjy koeI jigAwsU, pRmwqmw dy nwm ƒ mn-bcn-krmW

krky idRVqw nwl mMn lvy, auh vI mwieAw dI kwlK qoNmukq ho jWdw hY[12[

q>DV{ lpida h'r{ qdV WpdZ mmnwm ƒ mMnx vwly dI surq Aqy bu`DI iv`c ie`k AgMmI

soJI auqpMn ho jWdI hY[

q>DV{ lev FrS wg lpdZ mmnwm ƒ mMnx vwlw jigAwsU qRY-kwl drSI bx jWdw hY[

ufp ug ljdhW lBgw/ 15

q>DV{ qpdh y'Bj Vj tjdH mmmn-bcn-krmW krky nwm dw mMnx krn vwlw jigAwsU

ivkwrW qy jmdUqW dIAW cotW nhIN KWdw[

q>DV{ uq w{ ljdo V ujdH mm nwm dw mMnx krn vwly ƒ jmdUqW nwl vwh-vwsqw

nhIN pYNdw[

b{lj Vjqp dVi.uVp h'dH mmvwihgurU jI dw piv`qr nwm mwieAw dI lyp-Cyp kwlK

qoN rihq hY[

u[ w' q>DdV ujS{ qdV w'dH mm13mmjo Awpxy mn iv`c, vwihgurU nwm dw mn-bcn qy krmW

krky mMnx kr lYNdw hY, auh vI mwieAw dI kwlK qoN inrlypho jWdw hY[13]

q>DV{ qjide njw V fjdH mmijhVw jigAwsU pRBU nwm dw mn-bcn-krmW krky mMnx

kr lYNdw hY, aus dy AwriQk qy pRmwriQk rsqy iv`c koeIrukwvt nhIN pYNdI[

q>DV{ fda dlRp fieBp ujdH mmnwmIN purS ies sMswr iv`c SoBw K`t ky mwx siqkwr

nwl pRBU drgwh iv`c jWdw hY[

q>DV{ qep V yv{ f>op mmnwm ƒ mMnx vwlw duibDw dy rsqy dw iqAwgI bx ky

At`l qy Ac`l gurmiq gwfI rsqy dw DwrnI bx jWdw hY[

ufp ug ljdhW lBgw/ 16

q>DV{ Ziq l[ag lVW.Zp mmnwmIN purS dw is~Dw nwqw Drm nwl bx jWdw hY[

b{lj Vjqp dVi.uVp h'dH mmprmwqmw dw nwm mwieAw dI lyp-Cyp qy kwlK qoN

rihq hY[

u[ w' q>DdV ujS{ qdV w'dH mm14mmidRVqw nwl mn iv`c nwm dw mMnx krn vwlw vI, mwieAw

dI kwlK qoN ACoh ho jWdw hY[14[

q>DV{ fjrdh q'tp spbjip mmvwihgurU nwm dw mn-bcn-krmW krky mMnx krn vwlw

jigAwsU jIvn mukqI dw dr pRwpq kr lYNdw hY[

q>DV{ firji{ ljZjip mmnwm dw mMnx krn vwlw purS Awpxy pirvwr ƒ vI

pRmwqmw dw Awsrw idRV krvwky swry pirvwr dw auDwr kridMdw hY[

q>DV{ ai{ aji[ epip dlt mm"mn-bc-krm pRB eyk iDAwemn-bc-krm pRB eyk iDAwemn-bc-krm pRB eyk iDAwemn-bc-krm pRB eyk iDAwemn-bc-krm pRB eyk iDAwey" dw DwrnI jigAwsU

Awp sMswr Bvjl coN qr jWdw hY qy gurU dI is`iKAw hornWƒ pRdwn krky aunHW dy auDwr dw vsIlw bxdw hY[

q>DV{ VjVw Frdh V dFt mmnwmIN purS srIrk qy Awqimk loVW dI Kwqr dr dr

dy muhqwj nhIN bxdy[

ufp ug ljdhW lBgw/ 17

b{lj Vjqp dVi.uVp h'dH mmprmwqmw dw nwm mwieAw dI lyp-Cyp qy kwlK qoN rihq hY[

u[ w' q>DdV ujS{ qdV w'dH mm15mmidRVqw nwl mn-bcn-krmW krky Apxy jIvn iv`c nwm

dw mMnx krky nwmIN purS vI mwieAw dI kwlK qoN ACohho jWdw hY[15[

1f>y firjS f>y fiZjVp mmpugy hoey nwmI mhWpurS jo prmwqmw dI ndr ivc prvwx cVH

jWdy hn[ auh sMswr AMdr sB qoN sRySt qy muKI mMny jWdy hn[

f>Dy[ fjrdh siedh qjVp mmauh Akwl purK dI drgwh iv`c pMc jn mwx-siqkwr

pRwpq krdy hn[

f>Dy[ l'hdh sdi ijujVp mmAijhy pu`igAW hoieAW dw sMswrI rwjy vI snmwn krdy hn

qy rwjn-rwj pRBU dy dr iv`c vI auh soBw dy pwqr bxdy hn[

f>yj wj epip H[wp dZbjVp mmpu`gy hoey mhWpurSW dw jIvn lkS kyvl gurU Sbd dy iv`c

itky rihxw hI bx jWdw hY[

u[ w' wh{ wi{ rgyjip mmjy koeI krqy jW krqy dI ikRq pRqI ijMnW mrzI vIcwr

kr lvy[1. ijnHW jigAwsUAW ny mn-bcn qy krmW krky pRBU dy nwm ƒ Awpxy jIvn iv`c Dwrn kIqw, aunHW qq-byqw mhWpurSW ƒ siqgurU nwnk pwqSwh jI ny "pMcpMcpMcpMcpMc" Sbd nwl sMboDn kIqw hY[ pMc (SRomxI)

ufp ug ljdhW lBgw/ 18

wia[ w{ wiS{ Vjhg lpqjip mmkrqwr jW krqwr dI rcnw dw koeI AMq nhIN pw skdw[

Z"vp Ziqp sdHbj wj fPap mmisRStI ƒ Awsrw dyx vwlw koeI mnOqI bld nhIN hY[

DrqI ƒ Awsrw dyx vwlw prmwqmw dw 1Drm-inXm hY[Drm, dieAw dw pu`qr hY[

l.a'tp ojdf idtbj dudV lPda mmDrm qoN sMqoK pYdw hoieAw, ijs sMqoK ny swrI DrqI ƒ

sMqulx iv`c r`iKAw hY [

u[ w' WpN{ h'r{ ldybjip mmjo au~prlI vIcwr ƒ smJ lYNdw hY, auh sicAwr (s`c

srUp) bx jWdw hY[

Zrv{ Rpfdi w[aj Fjip mmie`k klpq kIqw bld, ieMny DrqI dy Bwr ƒ ikvyN

cu`k skdw hY?

Ziag h'ip fi{ h'ip h'ip mmiPr siqgurU dlIl idMdy hn ik jy bld ny DrqI cu`kI

hY iPr ausdy Klox leI hor DrqI cwhIdI hY, iPr ausDrqI dy Bwr ƒ cu`kx leI hor DrqI cwhIdI hY[

dal a[ Fjip av{ wrSp u'ip mmiesy qrHW AKIrly bld ƒ Awsrw dyx vwlw kOx hY?

1. mrXwdw

ufp ug ljdhW lBgw/ 19

ugb ujda i.ej w[ Vjr mmhryk DrqI au~pr AnykW ijnsW qy nwvW vwly nw-nw

pRkwrI jIv jMq vsdy hn[

lFVj dvdtbj rpCg wvjq mmsBnW jIvW-jMqW dy m`Qy au~pr Dur-drgwhI klm dw lyK

iliKAw hoieAw hY[

H[hp v[tj dvdt ujS{ w'dH mmpRBU inXm dy lyKy ƒ koeI ilKxw jwxdw hovy qW ilKy[

v[tj dvdtbj w[aj h'dH mmjy koeI pRBU inXm dy lyKy ƒ ilKxw vI cwhy, Drm-

inXm dw lyKw Amu`k hY[ lyKW ilKx vwly ƒ sPlqwnhIN imlygI[

w[aj ajSp lpbjdvhp iPfp mmhy krqwr ! qyry iv`c byAMq bl hY[ qyrw srUp A`q

suMdr hY[

w[ag sjda ujS{ w"Sp wPap mmikMnIAW v`fIAW qyrIAW dwqW hn, ijnHW dw koeI AMdwzw

nhIN lw skdw[

wgaj fljRp H[w' wrjRp mmkrqwr dy ie`k hukm nwl swrw bRihmMf pswrw hoNd iv`c

Aw igAw[

dal a[ h'H[ vt sigbjRp mmkrqy dy hukm nwl l`KW jIvn pRvwh c`l pey[

ufp ug ljdhW lBgw/ 20

wpsida wrS whj rgyjip mmhy krqwr ! myrI kI qwkq hY jo mYN qyrI kudrq dI

vIcwr kr skW[

rjdibj V ujrj H[w rji mmhy krqwr ! mYN qYQoN ie`ko vwrI kurbwn ho jwxw cwhuMdw hW[

u' apZp Fjr{ ljHg Fvg wji mmhy inrMkwr ! jo qYƒ cMgw lgdw hY auhI cMgI kwr hY[

aP lsj lvjqda dVi.wji mm16mmhy inrMkwr ! qYQoN ibnW sB bdldw rihMdw hY pr qUM

sdw sdw kwiem rihMdw hYN[16]bl.t uf bl.t FjRp mm

hy krqy! qyrI rcnw iv`c Axigxq hI jp krdy hnqy Axigxq hI ipAwr krn vwly pRymI hn[

bl.t fPuj bl.t af ajRp mmAxigxq jIv pUjw-Arcw krdy qy Axigxq hI qp-

swDnw krdy hn[

bl.t ei.o qpdt r[s fjn mmAxigxq hI Drm-gRMQW qy vydW dw zubwnI aucwrn krdy hn[

bl.t u'e qdV ihdh Rpsjl mmAxigxq hI jogI lok, sMswr v`loN auprwm ho ky jog-

swDnw krdy hn[bl.t Fea epS debjV rgyji mm

Axigxq hI Bgq jn hn jo idn rwq prmwqmw dy guxWdI vIcwr krdy hn[

ufp ug ljdhW lBgw/ 21

bl.t lag bl.t sjaji mmpRBU kudrq iv`c Axigxq hI sqvwdI qy dwnI hn[

bl.t lPi qph Ft lji mmAxigxq hI sUrmy hn jo ie`k dUjy dy snmu`K SSqrW dy

vwr J`ldy hn[

bl.t q'dV dvr vjdH aji mmkwdr dI kudrq iv`c, Axigxq hI monI hn jo ie`k-

t`k mon smwDI lweI r`Kdy hn[

wpsida wrS whj rgyjip mmhy krqwr! myrI kIh 11111pWieAw hY jo mYN Awp jI dI kudrq

dI vIcwr kr skW? (Bwv nhIN kr skdw)

rjdibj V ujrj H[w rji mmhy krqwr! ikauN nw mYN qYQoN ie`ko vwr kurbwn ho jwvW[

u' apZp Fjr{ ljHg Fvg wji mmjo kwr qYƒ cMgI lgdI hY auh hI BlI hY[

aP lsj lvjqda dVi.wji mm17mmhy inrMkwr! qyry hukm iv`c qyrI kudrq qW bdldI rihMdI

hY pr qUM sdw sdw ie`k rs kwiem rihMdw hYN[17[

bl.t qPit b>Z z'i mmvwihgurU dI rcI rcnw AMdr Axigxq hI mUrK Aqy

mhW AigAwnI hn[

1. hsqI

ufp ug ljdhW lBgw/ 22

bl.t y'i hijqt'i mmAxigxq hI corI krn vwly Aqy Axigxq hI 11111hrwm

Kwx vwly hn[

bl.t bqi wdi ujdh u'i mmAxigxq hukmrwn lukweI au~pr zor-zulm hI krI jWdy

hn[

bl.t evrT hdabj wqjdh mmAxigxq hiqAwry jIv-h`iqAw hI krI jWdy hn[

bl.t fjfg fjfp wdi ujdh mmAxigxq pwp krn vwly idn rwq pwp krdy hI ieQoN

qur jWdy hn[

bl.t wPdCbji wPC[ dxijdh mmAnykW JUT bolx vwly idn rwq JUT hI bolI jWdy hn[

bl.t qv[A qvp Fdt tjdh mmAnykW mlIn bu`DI vwly, gMd hI boldy Aqy gMd hI KweI

jWdy hn[

bl.t dV>sw dldi widh Fjip mmAxigxq inMdk lok, lokW dI inMidAw krky Awpxy isr

au~pr inMidAw dw Bwr cu~kI jWdy hn[VjVwp Vgyp wh{ rgyjip mm

siqgur nwnk pwqSwh inmrqw dy pUrny pwauNdy hoey kQnkrdy hn ik hy pRBU! mYN inmwxw qyrI kudrq dw kI vIcwr krW?1. prwieAw h`k

ufp ug ljdhW lBgw/ 23

rjdibj V ujrj H[w rji mmhy krqwr! mYN ikauN nw qYQoN ie`ko vwr kurbwn ho jwvW?

pr qYQoN vwrny jwxw vI myry vs iv`c nhIN hY[

u' apZp Fjr{ ljHg Fvg wji mmhy pRBU! jo qYƒ kwr cMgI lgdI hY, auh hI BlI hY[

aP lsj lvjqda dVi.wji mm18mmqyry hukm iv`c kudrq qW bdldI rihMdI hY pr qUM sdw

slwmq, kwiem rihMdw hYN[18]

bl.t Vjr bl.t ojr mmij`Qy prmwqmw dy Axigxq nwm Aqy Axigxq hI itkx

vwly itkwxy hn, auQy kwdr dI kudrq iv`c jIvW-jMqW qyQwvW dy Axigxq hI nwm hn[

be.q be.q bl.t v'b mmkwdr dI kudrq iv`c Axigxq hI bRihmMf hn, jo mn`uK

dI sUJ-bUJ qy phuMc qoN prHy hn[

bl.t whdh dldi Fjip h'dH mmjo kwdr dI kudrq dy nwvW-QWvW qy BvnW pRqI PrzI

ikAwPy lw ky kuJ kihMdy hn, Aijhw krn nwl aunHW dyisr au~pr Bwr cVHdw hY[

btig Vjqp btig ljvjh mmAKrW duAwrw hI prmwqmw dw nwm ilAw jw skdw hY[ AKrW

rwhIN hI prmwqmw dI isPiq-slwh kIqI jw skdI hY[

ufp ug ljdhW lBgw/ 24

btig debjVp ega epS ejh mmA`KrW duAwrw hI igAwn pRwpq huMdw hY [ A`KrW rwhIN

hI pRBU dy gux gwey jw skdy hn qy A`KrW rwhIN hI guxWdw mMQn kIqw jw skdw hY[

btig dvtSp W'vSp WjdS mmA`KrW duAwrw hI bwxI dw ilKxw qy bolxw sMBv hY[

btij dldi l.u'ep rtjdS mmA`KrW duAwrw hI msqk qy ilKy ivDwqw dy sMjog qy ivjog

dw iviKAwn kIqw jw skdw hY[

dudV H[dh dvt[ dalp dldi Vjdh mmijs 11111ivDwqw ny jIvW dy msqk qy sMjog-ivjog ilKy

hn[ aus prmwqmw dy isr qy koeI lyK nhIN hY[

dur xpiqjH[ dar dar fjdh mmijvyN ijvyN prmwqmw v`loN hukm huMdw hY, iqvyN iqvyN jIv

Awpxy sMjogW Anuswr du`K-su`K Bogdw hY[

u[aj wgaj a[aj VjRp mmkrqwr-kwdr dw ijMnw vI pswrw hY, ausdw koeI nw koeI

nwauN hY[

drSp Vjr{ Vjhg w' ojRp mmkoeI vI Aijhw QW nhIN ijsdw nwm nw hovy[

1. prmwqmw

ufp ug ljdhW lBgw/ 25

wpsida wrS whj rgyjip mmhy krqwr! myrI koeI hsqI nhIN ik mYN qyrI kudrq dw

vIcwr kr skW[

rjdibj V ujrj H[w rji mmhy krqwr! mYN qYQoN ie`ko vwr hI kurbwn hoxw cwhuMdw hW

pr, hy pRBU! ieh vI myry vs iv`c nhIN[

u' apZp Fjr{ ljHg Fvg wji mmhy pRBU! jo qYƒ cMgw lgdw hY auh hI BlI kwr hY[

aP lsj lvjqda dVi.wji mm19mmhy krqwr! qyry hukm iv`c qyrI kudrq qW bdldI rihMdI

hY pr prmwqmw! qUµ sdw sdw kwiem-dwiem rihMdw hYN[19]

Figb{ hop f{ip aVp s[h mmjy srIr dw koeI AMg h`Q, pYr AQvw srIr, im`tI G`ty

nwl gMdw ho jwvy[

fjSg Z'a{ Rpailp t[h mmpwxI nwl Dox duAwrw im`tI-G`ty dI mYl au~qr jWdI hY[

qPa fvgag wfCp h'dH mmjy koeI k`pVw ml-mUqr nwl gMdw ho jwvy[

s[ ljWPSp vHgb{ Yhp Z'dH mmaus kpVy ƒ swbx lw ky pwxI nwl swP kIqw jw skdw hY[

Figb{ qda fjfj w{ l.de mmjy mnu`K dI m`q pwpW dI plIqqweI nwl BrI hovy[

ufp ug ljdhW lBgw/ 26

Yhp Z'f{ Vjr{ w{ i.de mmipAwr iv`c iB`j ky pRBU nwm j`px nwl mnu`K dI m`q

sv`S ho jWdI hY[

fp>Vg fjfg bjtSp Vjdh mmpuMn qy pwp inrw kihx mwqr nhIN hn[

wdi wdi wiSj dvdt v{ ujhp mmmnu`K jyho ijhy cMgy jW mwVy krm krdw hY auh krm,

jIv-Awqmw Awpxy nwl lY jWdI hY[

bjf[ Wgdu bjf[ hg tjhp mmhy mnuK! ijho ijhy cMgy mwVy krm qUM srIr duAwrw kryNgw[

aus dw Pl duK jW suK dy rUp ivc qYƒ hI Bogxw pvygw[

VjVw hpwqg bjrhp ujhp mm20mmsiqgurU nwnk dyv jI Purmwn krdy hn, hy jIv! qyry

kIqy krmW Anuswr pRBU hukm iv`c qYƒ Awvwgaux dw c`krBugqxw pvygw[20[

agiop afp sdHbj sap sjVp mmqIrQ Xwqrw-qp swDnw, dieAw dy krm Aqy dwn krnw

u[ w' fjr{ dav wj qjVp mmienHW krmW nwl pRBU imlwp nhIN huMdw[ kyvl QoVHw ijhw

mwx siqkwr hI imldw hY[

lpdSbj q>DdVbj qdV wgaj FjRp mmdUsry pwsy ijs ny gurU dI is~iKAw ƒ suixAw, mMinAw

qy pRmwqmw nwl ipAwr kIqw[

ufp ug ljdhW lBgw/ 27

b>aieda agido qdv VjRp mmaus ny AwpxI Awqmw dw, Awpxy AMdr dy qIrQ au~pr

ieSnwn krwky AwpxI Awqmw ƒ piv`qR kr ilAw[

ldF epS a[i[ q{ Vjhg w'dH mmhy vwihgurU! swry dYvI gux Awp jI dy hI id`qy hoey hn[

myry AMdr Awpxw koeI vI gux nhIN hY[

drSp epS wga[ Feda V h'dH mmhy vwihgurU! qyrI imhr qy dYvI guxW qoN ibnw qyrI BgqI

vI nhIN ho skdI[

lpblda bjdo WjSg WiqjRp mmhy vwihgurU! qUµ kilAwx srUp hYN[ qyrI bwxI vI bRhm

rUp hY[

lda lphjSp lsj qdV yjRp mmqUµ sq-srUp, suµdr Aqy sdIvIN cwau vwlw hYN[

wrSp lp r[vj rtap wrSp wrS doda wrSp rjip mmijs vyly jgq pswrw hoieAw aus vyly ikhVw smW sI,

ikhVI iQ`q qy ikhVw idn sI?

wrdS dl ipag qjhp wrSp duap h'bj bjwjip mmjgq rcnw smyN ikhVI ru`q qy ikhVw mhInw sI?

r[v V fjHgbj f>cag du h'r{ v[tp fpijSp mmsMswr pswry pRqI pMfqW ƒ vI koeI pqw nhIN[ jy pqw

huMdw qW auh zrUr purwxW iv`c ilK idMdy[

ufp ug ljdhW lBgw/ 28

rtap V fjdHY wjsgbj du dvtdV v[tp wpijSp mmkwjIAw ƒ vI jgq rcnw pRQwie koeI igAwn nhIN[

jy huMdw qW auh zrUr kurwn AMdr AMikq kr idMdy[

doda rjip Vj u'eg ujS{ ipda qjhp Vj w'Hg mmjogIAW ƒ vI jgq rcnw dI iQ`q, vwr, ru`q qy mhIny

dw koeI igAwn nhIN[

uj wiaj dling wRp lju[ bjf[ ujS{ l'Hg mmauh krqwr ijs ny jgq rcnw rcI hY, kyvl auh Awp

hI jwxdw hY[

dwr wdi bjtj dwr ljvjhg dwRp riVg dwr ujSj mmmYN aus dI jgq rcnw pRqI kI d`sW? mYN aus dI

isPq krky aus dw kI vrnx krW qy ikvyN aus dyByd ƒ jwxw?

VjVw bjtdS lFp w' bjt{ dHw sP dHwp dlbjSj mmauNJ hr mnu`K dUsry nwloN Awpxy Awp ƒ isAwxw smJ

ky, jgq rcnw qy krqwr pRqI AwKdw hY[

rcj ljdhWp rcg VjHg wgaj uj wj h'r{ mmijs pRmwqmw dw kIqw sB kuJ hoieAw qy ho irhw hY auh

pRBU v`fw hY aus dI soBw vI A`q v`fI hY[

VjVw u[ w' bjf" ujS{ be{ edHbj V l'h{ mm21mmguru nwnk pwqSwh Purmwn krdy hn, jy koeI AwpxI

isAwxp nwl krqwr qy kudrq pRqI kuJ kihx dw dwAvw

ufp ug ljdhW lBgw/ 29

bMndw hY, auh pRBU drgwh iv`c soBw nhIN pwvygw[21[

fjajvj fjajv vt bjejlj bjejl mmkwdr dI rcnw AMdr l`KW hI pwqwl qy l`KW hI AkwS hn[

YCw YCw Fjdv ow[ r[s whdV dHw rja mmpRBU rcnw dw h`d-bMnw l`B ky sB Q`k gey hn, vyd

vI ie`k zubwn ho ky ieh hI kihMdy hn[1lhl bnjih whdV wa[Wj 2blpvP 3dHwp Zjap mm

ku`l dunIAW, kurwn SrIP, AMzIl, qOryq, zMbUr sB iehhI AwKdy hn ik sB dw mUl ie`k prmwqmw hI hY[ bwkIsB nwSvMq hY[

v[tj h'dH a dvtgb{ v[t{ h'dH drSjlp mmjy krqwr dI rcnw dw lyKw joKw ho skdw hovy qd iliKAw

jwvy, pr lyKw ilKidAW lyKy dw hI Kwqmw ho jWdw hY[

VjVw rcj bjtgb{ bjf[ ujS{ bjfp mm22mmsiqgurU nwnk pwqSwh jI Purmwn krdy hn, aus kwdr

ƒ v`fw hI kihxw cwhIdw hY[ auh Awpxy Awp ƒ Awp hIjwxdw hY[22[

ljvjhg ljvjdh H[ag lpida V fjHgbj mmisPq krn-Xog prmwqmw dI ijs ijs ny isPq-slwh

kIqI, ausƒ ieh smJ qW nhIN l`gI ik prmwqmw ikMnwku v`fw hY[

1. ATwrh hzwr Awlm (k`ul dunIAW) 2. mu`F 3. ie`k prmwqmw

ufp ug ljdhW lBgw/ 30

Vsgbj ba{ rjh frdh lqp>Dds V ujSgbdh mmijvyN ndIAW, nwly, smuMdr iv`c pY ky smuMdr hI bx jWdy

hn[ iqvyN isPq-slwh krn vwly vI prmwqmw iv`c ABydho jWdy hn[

lqp>s ljh lpvajV deihj l[ag qjvp ZVp mmsmuMdrW dy mwilk qy rwjy mhWrwjy ijnHW pws phwVW jyfy

Dn pdwrQW dy Fyr hox[

wgCg apdv V h'rVg u[ dalp qVhp V rglidh mm23mmAijhy sulqwn aus kIVI dI vI brwbrqw nhIN kr skdy

ijs ƒ prmwqmw kdy nhIN ivsrdw[23[

b>ap V dlxag whdS V b>ap mmAkwl purK dIAW isPqW dw koeI AMq nhIN [ aus dIAW

isPqW krn nwl vI aus dw AMq nhIN pwieAw jw skdw[

b>ap V wiS{ s[dS V b>ap mmAkwl purK dy kwrnwimAW qy aus dIAW dwqW dw vI AMq

nhIN pY skdw [

b>ap V r[tdS lpSdS V b>ap mmvyKx qy suxn nwl vI aus dw AMq nhIN pY skdw[

b>ap V ujf{ dwbj qdV q>ap mmAkwl purK dy mn dw kI mMqv hY, qy kI sI, aus dw

vI koeI AMq nhIN pY skdw[

b>ap V ujf{ wgaj bjwjip mmprmwqmw dy jgq pswry dw vI koeI AMq nhIN[

ufp ug ljdhW lBgw/ 31

b>ap V ujf{ fjijrjip1 mmaus dy pwrwvwr dw vI koeI Awid-AMq nhIN hY[

b>a wjidS w[a[ dWvvjdh mmkeI mnu`K aus dw h`d-bMnw Bwlx leI qrly lY rhy hn[

aj w[ b>a V fjH[ ujdh mmpr aus Akwl purK dw h`d-bMnw l`iBAw nhIN jw skdw[

H[hp b>ap V ujS{ w'dH mmAMq dI g`l ieh hI hY ik aus dw koeI AMq nhIN jwx skdw[

Whpaj whgb{ Whpaj h'dH mmpRBU ibAMqqw bwry ijMnW vDIk AwKI jweIey AjHy auh hor

vDIk hY[

rcj ljdhWp RPyj ojRp mmAkwl purK v`fw hY aus dw itkwxw vI Enw hI au~cw hY[

RPy[ Rpfdi RPyj VjRp mmaus dw nwm vI auicEN au~cw hY[

H[rcp RPyj h'r{ w'dH mmjy koeI aus ij`fw au~cw hovy[

dalp RPy[ wRp ujS{ l'dH mmqd hI aus au~cy prmwqmw ƒ jwx skdw hY[

u[rcp bjdf ujS{ bjdf bjdf mmprmwqmw ikMnw ku v`fw hY? ies rh`s ƒ auh Awp hI jwxdw hY[1. pwr qy aurwr

ufp ug ljdhW lBgw/ 32

VjVw 1Vsig 2wiqg sjda mm24mmsiqgurU jI Purmwn krdy hn ik ikRpwlU pRmwqmw dI

bKiSS duAwrw hI sB dwqW pRwpq huMdIAW hn[24[Whpaj wiqp dvdtbj Vj ujdH mm

Akwl purK dIAW bKiSSW ieMnIAW v`fIAW hn aunHW ƒilK ky drswieAw nhIN jw skdw[

rcj sjaj davp V aqjdH3 mmdwqwr dwqW dy ky muV ievzwny iv`c lYx dI qmw nhIN r`Kdw[

w[a[ q>edh u'Z bfji mmikMny hI sUrmy aus Apwr pRBU qoN SkqI mMgdy hn[

w[dabj eSa Vhg rgyjip mmikMny ku hor dwqW mMgx vwly hn, aunHW dI igxqI nhIN

ho skdI[

w[a[ tdf apBdh r[wji mmAgxq jIv ivSy-ivkwrW iv`c K`cq ho ky nwS ho

jWdy hn[

w[a[ v{ v{ qpwip fjdh mmsMswr AMdr ibAMq AikRqGx, dwqy pwsoN dwqW lY ky

munkr hoeI jWdy hn[

w[a[ qPit tjhg tjdh mmAnigxq mUrK, dwqy dIAW dwqW KweI jWdy hn pr aus

ƒ Xwd nhIN krdy[

1. ikRpwlU vwihgurU 2. bKiSS 3. lwlc

ufp ug ljdhW lBgw/ 33

w[dabj sPt FPt ls qji mmAnykW ƒ du`K qy Bu`K dI mwr hI sdw peI rihMdI hY[

H[dh dF sjda a[ig sjaji mmhy dwqwr! du~K qy Bu~K vI qyrI id`qI hoeI dwq hY[

W.ds tvjlg FjS{ h'dH mmmwieAw dy bMDnW qoN KlwsI, pRBU rzw iv`c quirAW hI

huMdI hY[

h'ip bjdt V lw{ w'dH mmpRBU rzw iv`c qurn qoN ibnW, bMd-KlwsI pRwpq krn dw

koeI hor rsqw nhIN hY[

u[ w' tjdHwp bjtdS fjdH mmjy koeI mUrK, mwieAw dy PMDy iv`coN inklx dw koeI hor

rsqw d`sy[

Yhp ujS{ u[agbj qpdh tjdH mmies ievzwny iv`c ijMnIAW ku cotW auh mUMh qy shwrdw

hY, bs auh hI jwxdw hY[

bjf[ ujS{ bjf[ s[dH mmAkwl purK jIvW dIAW loVW ƒ Awp hI jwxdw qy Awp

hI dwqW idMdw hY[

bjtdh dl dF w[Hg w[dH1 mmies g`l ƒ kyvl ivrly hI jwxdy Aqy kihMdy hn[

1. ivrly-twvyN-twvyN

ufp ug ljdhW lBgw/ 34

dul V' Wtl[ dlxda ljvjh mmijnHW ƒ prmwqmw AwpxI isPq-slwh dI dwq

bKSdw hY[

VjVw fjdaljhg fjdaljhp mm25mmauh pwqSwhW dw pwqSwh bx jWdw hY[25]

bqpv epS bqpv rjfji mmAm`ul krqwr dy gux vI Amu`l hn [aunHW guxW dw vpwr

vI Amu`l hY[

bqpv rjfjigH[ bqpv F.cji mmAmu`l guxW dw vxj krn vwly vI Amolk hn[dwqy dy

BMfwr vI Amolk hn[

bqpv bjrdh bqpv v{ ujdh mmijhVy Amolk guxW dw vxj krn leI AwauNdy qy

Amolk guxW dw sOdw ivhwJ ky pRBU dr jWdy hn, auh vIAmolk hn[

bqpv FjdH bqpvj lqjdh mmAmolk hn auh, jo prmwqmw dy ipAwr iv`c r`q ky aus

iv`c smw jWdy hn [

bqpvp Ziqp bqpvp sgWjSp1 mmAkwl purK dw Drm inAwau qy aus dw drbwr vI

Amolk hY[

1. drbwr- kcYihrI

ufp ug ljdhW lBgw/ 35

bqpvp apvp bqpvp firjSp mmAkwl purK dw Drm kMfw qy jIvW dy krm qolx vwlw

v`tw vI Amolk hY[

bqpvp Wtlgl bqpvp VgljSp mmprmwqmw dI bKiSS qy aus dw bKiSS inSwn vI Amolk hY[

bqpvp wiqp bqpvp xpiqjSp mmAmolk hY prmwqmw dI bKiSS qy Amolk hY pUBU dw

hukm[

bqpv' bqpvp bjdtbj V ujdH mmAmolk prmwqmw dw sB kuJ Amolk hY aus pRqI kuJ

kihAw nhIN jw skdw[

bjdt bjdt ih[ dvr vjdH mmsurqI joV-joV ky dwny aus dw AMq pwaux qoN rih gey[

bjtdh r[s fjn fpijS mmAkwl purK dy guxW dw vyd qy purwx pwTI viKAwx krdy hn[

bjtdh fC[ widh rdtbjS mmpVHy-ilKy ivdvwn vI pRBU guxW dw viKAwx krdy hn[

bjtdh Wiq[ bjtdh dH>s mmikMny hI bRhmw qy ieMdr vrgy aus dy guxW dw vrnx

krdy hn[

bjtdh e'fg a{ e'dr>s mmikMny hI ikRSn qy gopIAW prmwqmw dy guxW dw vrnx krdy hn[

ufp ug ljdhW lBgw/ 36

bjtdh Hgli bjtdh dlZ mmikMny hI iSvjI Aqy pu`gy hoey jogIrwj prmwqmw dI

vifAweI krdy hn[

bjtdh w[a[ wga[ WpZ mmikMny hI bu`D qy bu`DImwn prmwqmw dI vifAweI dw vIcwr

krdy hn[

bjtdh sjVr bjtdh s[r mmrwKS Aqy dyvqy vI Akwl purK dy gux AwKdy hn[

bjtdh lpdi Vi qpdV uV l[r mmikMny hI dYvI suBwA vwly mnu`K, irSI-munI, syvk Bwvnw

nwl pRBU dy Amolk guxW ƒ vrnx krdy hn[

w[a[ bjtdh bjtdS fjdh mmibAMq jIv prmwqmw dy guxW ƒ AwKdy hn qy AnykW

aus dI ibAMqqweI ƒ AwKx leI XqnSIl hn[

w[a[ wdh wdh Rpdn Rpdn ujdh mmibAMq jIv, ibAMq dw AMdwzw lw ky ies sMswr coN

qur gey[

H[a[ wga[ h'di wi[dh mmijMny jIv hux hn hy krqwr! ieMny qUµ hor pYdw kr dyvyN[

aj bjdt V lwdh w[Hg w[dH mmqW BI swry jIv pUrn qOr qy qyrw vrnx nhIN kr skdy[

ufp ug ljdhW lBgw/ 37

u[rcp Fjr{ a[rcp h'dH mmprmwqmw ijMnw v`fw hoxw cwhuMdw hY, aunW v`fw auh ho jWdw

hY[

VjVw ujS{ ljyj l'dH mmauh sdw iQr prmwqmw hI Awpxy vf`px ƒ jwxdw hY[

u[ w' bjt{ W'vp drejCp mmjy koeI bVbolw mnu`K d`sy ik prmwqmw ieMnw ku v`fw hY[

aj dvtgb{ dldi ejrjij ejrjip mm26mmies gusqwKI bdly auh mUrKW dw isrdwr igixAw jWdw

hY[26]

l' sip w[hj l' zip w[hj duap Wdh liW lqjv[ mmhy Akwl purK! qyrw AdBuq dr qy Gr ikhVw hY? ij~Qy

bYT ky qUµ swrI kwienwq dI swr-sMBwl kr irhw hYN[

rju[ Vjs bV[w bl.tj w[a[ rjrShji[ mmqyry aus Gr iv`c AnykW pRkwr dy DunI-nwd v`j rhy hn

qy AnykW hI aunHW ƒ vjwaux vwly hn[

w[a[ ije fig dlRp whgbdV w[a[ ejrShji[ mmqyry Gr iv`c Axigxq rwg, rwgxIAW sihq qyrw js kr

rhy hn[

ejrdh aphV' fRpSp fjSg W{l.aip ejr{ ijuj Ziqp spbji[ mmhy vwihgurU! qYnUµ paux, pwxI, AgnI sB qq gw rhy

hn[Drmrwj vI qyry dr au~pr bYTw qyrw js kr irhw hY[

ufp ug ljdhW lBgw/ 38

ejrdh dyap epfap dvdt ujSdhdvdt dvdt Ziqp rgyji[ mm

mnu`K dy cMgy mwVy krmW ƒ ilKx vwly icqR-gupq, ijnHWdI ilKq au~pr Drm-rwjw vIcwr krdw hY[ auh vI qYƒgwauNdy hn[

ejrdh Hglip Wiqj s[rg l'hdV lsj lrji[ mmqyry swjy svwry iSvjI, bRhmw qy swry dyvI-dyvqy qYƒ

gw rhy hn[

ejrdh dH>s dHsjldS W{n[ s[rdabj sdi Vjv[ mmieMdR-pdvIAW au~pr ibrwjmwn ho ky ieMdR, dyviqAW sihq

qyrw js krdy hn[

ejrdh dlZ lqjZg b>sdi ejrdV ljZ dryji[ mmis`D lok iDAwn mgn ho ky qy swDnw krn vwly vI qyrI

ibAMqqw dw vIcwr krky qYƒ gwauNdy hn[

ejrdV uag lag l.a'tg ejrdh rgi wiji[ mmAnigxq bRhmcwrI, s`qvwdI, sMqoKI suBwA vwly qy

sUrmy joDy vI qYƒ gw rhy hn[

ejrdV f>Ddca fCdV itgli upep upep r[sj Vjv[ mmhy Akwl purK! Axigxq, pMfq qy mhWirKI vydW sihq

jugW-jugWqrW qoN qyrw js kr rhy hn[

ejrdh q'hSgbj qVp q'hdV lpiej qA fdHbjv[ mmsvrg, mwq-lok qy pqwl dIAW mn ƒ mohn vwlIAW

suMdrIAW vI qYƒ gw rhIAW hn[

ufp ug ljdhW lBgw/ 39

ejrdV iaV RpfjH[ a[i[ bnldn agio Vjv[ mmhy prmwqmw! qyry pYdw kIqy hoey rqn, smyq ATwhT

qIrQW dy, qYƒ hI gw rhy hn[

ejrdh u'Z qhj Wv lPij ejrdh tjSg yji[ mmjoDy-mhWblI sUrmy sMswr dI auqpqI dIAW 11111cwry KwxIAW

vI qYƒ hI gw rhIAW hn[

ejrdh t>c q>cv riF.cj wdi wdi it[ Zji[ mmqyry Awsry itky hoey, AnykW bRihmMf qy aunHW dy v`K-v`K ih`sy

qYƒ hI gw rhy hn[

l[Hg apZpV' ejrdh u' apZp FjrdV ia[ a[i[ Fea iljv[ mmhy pRBU! qyry ipAwr Aqy rs iv~c iB`j ky jo qYƒ gwauNdy

hn auh qYƒ cMgy lgdy hn[

h'di w[a[ ejrdV l[ q{ dyda V bjrdVVjVwp dwbj rgyji[ mm

hor ikMny ku idRSt-AidRSt qYƒ gw rhy hn, auh myrI ismRqIiv`c nhIN Awey[ mYN aunHW pRQwie kI vIcwr krW?

l'Hg l'Hg lsj lyp ljdhWp ljyj ljyg VjHg mmauh Akwl purK sdw iQr hY, s`cw hY, aus dI SoBw vI

sdw iQr rihx vwlI hY[

h{ Fg h'lg ujdH V ujlg iyVj dudV iyjHg mmijs ny sMswr rcnw rcI hY, auh hux BI hY, pihlW BI

1.AMfj, jyrj, syqj, auqBuj

ufp ug ljdhW lBgw/ 40

sI, A`gy ƒ vI hmySw kwiem rhygw[auh kdy jMmdw mrdwnhIN hY[

i.eg i.eg Fjag wdi wdi duVlg qjdHbj dudV RpfjHg mmijs Akwl purK ny AnykW rMgW, iksmW qy ijnsW dI

isRstI pYdw kIqI hY[

wdi wdi r[t{ wgaj bjfSj dur dal sg rdcbjHg mmauh swrI ikRq dI AwpxI rzw AMdr pUrI-pUrI

ingwhbwnI qy sMBwl kr irhw hY[

u' dalp Fjr{ l'Hg wilg hpwqp V wiSj ujHg mmjo Akwl purK ƒ cMgw l`gdw hY, auh kuJ hI auh krdw

hY aus dy hukm A`gy koeI hIl-hu`jq nhIN kr skdw[

l' fjdaljhp ljhj fjdaljdhWp VjVw ihSp iujHg mm27mmAkwl purK pwqSwhW dw BI pwqSwh hY[ aus dI rzw

iv`c hI rihxw cwhIdw hY[27[

qp>sj l.a'tp liqp fap N'vg dZbjV wg widh dWFPda mmhy jogI! jy qUµ sMqoK ƒ AwpxIAW muMdrW bxwvyN, imhnq

qy au~dm ƒ K`pr qy JolI bxwvyN, prmwqmw iv`c ilv lwauxdI Bsm Dwrn kryN[

dt>oj wjvp wpbjig wjdHbj upeda c.cj fiagda mmmOq dw BY qyrI godVI hovy, srIr ƒ ivkwrW qoN bcw

ky r`Kxw qyrI jog dI rihq hovy[ SrDw-Brosy ƒ fMfw smJyNqW qyry AMdroN kUV dI kMD dUr ho skdI hY[

ufp ug ljdhW lBgw/ 41

bjHg f>og lev uqjag qdV uga{ uep ugap mmjo jogI swrI isRStI dy jIvW ƒ Awpxy sjx smJdw hY[

Asl ivc auh hI AweI11111 pMQ dw DwrnI hY[ ijs mnuK ny Awpxymn ƒ ijq ilAw, aus ny swrw sMswr hI ijq ilAw jwxo[

bjs[lp dal{ bjs[lp mmbjds bVgvp bVjds bVjhda upep upep H[w' r[lp mm28mm

nmskwr kro aus Akwl purK ƒ jo sB dw Awid hYjo rUp, ryK, rMg qy nwS qoN rihq hY[ ijs dw Awpxw AwidkoeI nhIN, jo sdw slwmq ie`k rs rihMdw hY[28]Fpeda debjVp sdHbj F.cjidS zdB zdB rjudh Vjs mm

hy jogI jnoN! Awqm igAwn dw cUrmw (Bojn) Cko, dieAwƒ vrqwvI jwxo, isM|I nwd vjwx qy suxn dI QW GtW-GtWiv`c jo nwm dw nwd v`j irhw hY, aus ƒ suxo[

bjdf Vjop Vjog lF uj wg didZ dldZ brij ljs mmprmwqmw swirAW dw mwlk hY[ swrI kwienwq aus dy

hukm iv`c n`QI hoeI hY[ir`DIAW is`DIAW hoCy suAwd hn[

l.u'ep dru'ep spdH wji yvjrdh v[t[ bjrdh Fje mm2sMjog qy 3ivjog dy ADIn swry sMswr dI kwr cl rhI hY[

pUrbly krmW Anuswr du`K-su`K qy pdwrQW dy CWdy imldy hn[bjs[lp dal{ bjs[lp mm

bjds bVgvp bVjds bVjhda upep upep H[w' r[lp mm29mmnmskwr kro aus Akwl purK ƒ, jo sB dw mu`F hY,

1. jogIAW dy bwrW iPrky hn[ ijnHW iv`coN AweI pMQ ƒ SRomxIigixAw jWdw hY[ 2. imlwp 3. ivCoVw

ufp ug ljdhW lBgw/ 42

jo rUp-ryK rMg qy nwS qoN rihq hY[ ijs dw Awpxw koeIAwid nhIN, jo sdw slwmq ie`k rs rihMdw hY[29[

H[wj qjHg upeda drbjHg dadV y[v[ firjSp mmpOrwixk mnOq Anuswr mwieAw, ivSyS jugqI nwl pRsUq

hoeI, ijs qoN iqMn prmwxIk cyly hoNd iv`c Awey[

dHwp l.ljig dHwp F.cjig dHwp vjH[ sgWjSp mmie`k sMswr dI rcnw krn vwlw (bRhmw) dUsrw irzk

vMfx vwlw (ivSƒ) qIsrw sMGwr krn vwlw (iSvjI)

dur dalp Fjr{ dar{ yvjr{ dur h'r{ xpiqjSp mmpr Asl g`l ieh hY, ijvyN prmwqmw ƒ BwauNdw hY[

aus dy hukm AMdr hI isRStI dI swrI kwr c`l rhI hY[

Yhp r[t{ YVj Vsdi V bjr{ Whpaj H[hp drcjSp mmvfy Ascrj dI g`l ieh hY ik Akwl purK aunHW dy kMmW

ƒ vyKdw hY, pr aunHW ƒ prmwqmw nzr nhIN AwauNdw[

bjs[lp dal{ bjs[lp mmbjds bVgvp bVjds bVjhda upep upep H[w' r[lp mm30mm

nmSkwr kro aus Akwl purK ƒ jo sB dw Awid hY[jo rUp-ryK rMg qy nwS qoN rihq hY[ ijs dw Awpxw koeIAwid nhIN, ijhVw sdw slwmq ie`k rs rihMdw hY[30[

bjlSp v'dH v'dH F.cji mmisrjxhwr pRBU dy BMfwry qy itkwxy hr Bvn iv`c hn[

u' dwAp fjdHbj lp H[wj rji mmaus ny BMfwirAw iv`c ie`ko vwr hI sB kuJ pw C`ifAw hY[

ufp ug ljdhW lBgw/ 43

wdi wdi r[t{ dliuShjip mmswrI isRStI ƒ pYdw krky, inrMqr sB dI swr sMBwl krdw hY[

VjVw ly[ wg ljyg wji mmsiqgurU nwnk pwqSwh Purmwn krdy hn ik s`cy vwihgurU

dI ieh swrI kwr vI s`cI hY[

bjs[lp dal{ bjs[lp mmbjds bVgvp bVjds bVjhda upep upep H[w' r[lp mm31mm

nmSkwr kro, aus Akwl purK ƒ jo swirAW dw Awid hY[jo rUp rMg nwS qoN rihq hY[ ijs dw koeI Awid nhIN, jo sdwslwmq ie`k rs kwiem rihMdw hY[31[

dHw sP ugF" vt h'dh vt h'rdh vt rgl mmjy iek jIB qoN l`K jIBW ho jwx Aqy l`KW jIBW qoN vIh

l`K bx jwx[

vtp vtp e[Cj bjtgbdh H[wp Vjqp uesgl mmvIh l`K jIB nwl l`KW l`KW vwrI Akwl purK dw nwm

jipAw jwvy[

H[ap ijdh fda frCgbj yCgb{ h'dH dHwgl mmieh prmwqmw dy dr ƒ pRwpq krn leI pauVIAW hn[jo

ienHW ƒ cVH jWdw hY auh prmwqmw nwl iek imk ho jWdw hY[

lpdS evj bjwjl wg wgBj bjHg igl mmggn-mMflI Awqimk ie`kimkqw dIAw g`lW sux ky kIt

smwn swkq purSW ƒ vI aunHW dI rIs krn dw SOk pYdw hoieAw[

ufp ug ljdhW lBgw/ 44

VjVw Vsig fjHgb{ wPCg wPC{ ngl mm32mmsiqgurU nwnk pwqSwh Purmwn krdy hn ik prmwqmw

dw imlwp aus dI imhr nwl pRwpq huMdw hY[ imhr qoN ibnWjy koeI hor qrIky nwl pRBU-imlwp dI g`l krdw hY qWieh aus JUTy mnu`K dI JUTI g`p hY[32[

bjtdS u'ip ypf{ Vh u'ip mmjIv dw cup rihx qy bolx ivc vI koeI ieKiqAwr

nhIN hY[

u'ip V q>edS s[dS V u'ip mmnw hI mMgx iv`c swfI mrzI cldI hY nw dyx iv`c hI

zor cldw hY[

u'ip V ugrdS qidS Vh u'ip mmnw ijauxw Awpxy vs iv`c hY nw mrn iv`c swfw vsIkwr hY[

u'ip V ijdu qjdv qdV l'ip mmmwieAw Aqy rwj sqw jo mn iv`c Sor pYdw krn vwly hn,

ies ƒ vI Awpxy Xqn nwl pRwpq nhIN kIqw jw skdw[

u'ip V lpiag debjdV rgyjdi mmpRBU nwl surqI joVn qy igAwn vIcwr krn iv`c vI jIv

dw zor nhIN c`ldw[

u'ip V upeag ApB{ l.ljip mmauh jugqI vI Awpxy bl nwl pRwpq nhIN huMdI ijs duAwrw

Awvwgvx dw c`kr Kqm huMdw hY[

ufp ug ljdhW lBgw/ 45

dulp hdo u'ip wdi r[t{ l'dH mmijs prmwqmw dy hQ ivc bl hY[ auh swry sMswr dI rcnw

ƒ bxw ky sB ƒ vyKdw qy sB dI swr sMBwl krdw hY[

VjVw Rpaqp Vgyp V w'dH mm33mmswihbW dw Purmwn hY, Awpxy zor nwl nw koeI au~qm

qy nw hI koeI nIc bx skdw hY[33[

ijag ipag doag rji mmprmwqmw ny isRStI dI kwr clwaux leI, rwqW, ruqW, iQ`qW

qy vwr bxwey hn[

frS fjSg beVg fjajv mmjIvn sqw leI hvw, pwxI, A`g, AkwS, pqwl bxwey hn[

dalp drdy Ziag ojdf itg Ziqljv mmies swry pswry AMdr prmwqmw ny DrqI ƒ Drm kmwaux

leI iesiQq kIqw hY[

dalp drdy ugb upeda w[ i.e mmies Drm KMf DrqI iv`c AnykW rMgW dy jIv jMq AnykW

jugqIAW nwl v`sdy hn[

daV w[ Vjq bV[w bV.a mmaunHW dy AnykW-AnykW nwm hn, ijnHW dw pwrwvwr nhIN[

wiqg wiqg h'dH rgyjip mmhryk jIv dy krmW dI r`bI drbwr AMdr pVqwl

huMdI hY[

ufp ug ljdhW lBgw/ 46

lyj bjdf lyj siWjip mmAkwl purK Awp s`cw hY aus dw drbwr vI s`cw hY[

dao{ l'hdV f>y firjSp mms`cy drbwr iv`c pRBU dr kbUl hoey pMc-jn soBw pwauNdy hn[

Vsig widq fr{ VgljSp mmbKiSMd pRBU dI imhr ndr nwl aunHW dy msqk au~pr

pRvwngI dw inSwn pYNdw hY[

wy fwjHg Yo{ fjdH mmkicAweI qy pikAweI dw pqw-Byd Akwl purK dy dr au~pr

jw ky l`gdw hY[

VjVw edHbj ujf{ ujdH mm34mmsiqgurU Purmwn krdy hn ik k`cy-p`ky dw Byd aus dy dr

qy jw ky hI KulHdw hY[34[

Ziq t>c wj H[h' Ziqp mmau~pr ilKI pauVI AMdr iliKAw Drm KMf dw vrqwrw hY[

debjV t>c wj bjthp wiqp mmigAwn KMf dw vrqwrw hyT AMikq kIqw jWdw hY[

w[a[ frS fjSg r{l.ai w[a[ wjV qh[l mmigAwn KMf AMdr AnykW pRkwr dIAW hvwvW, pwxI qy

AgnIAW hn[aus KMf AMdr AnykW hI ikRSn qy iSvjI hn[

w[a[ Wiq[ zjCda zCgbdh iPf i.e w[ r[l mmaus KMf iv`c pRBU v`loN AnykW pRkwr dy bRhmy swjy jWdy

ufp ug ljdhW lBgw/ 47

hn[ ijnHW dy AnykW rUp-rMg qy Bys hn[

w[agbj wiq FPqg q[i w[a[ w[a[ ZP Rpfs[l mmie`Qy ikqnIAW hI krm kmwaux vwlIAW DrqIAW, sumyr

prbq, DrU qy DrU dy aupdyS dwqw hn[

w[a[ dH>s y.s lPi w[a[ w[a[ q>cv s[l mmie`Qy ikMny hI ieMdR rwjy, sUrj qy cMdrmW Aqy AnykW bRihmMf hn[

w[a[ dlZ WpZ Vjo w[a[ w[a[ s[rg r[l mmieQy ikMny hI isD lok, ikMny hI buD, nwQ qy dyvIAW dy Akwr hn[

w[a[ s[r sjVr qpdV w[a[ w[a[ iaV lqp>s mmikMny hI dyvqy, irSI munI, rwkS qy ikMny hI rqnW dy

smuMdr hn[

w[agbj tjSg w[agbj WjSg w[a[ fja Vdi>s mmsMswr auqpqI dy sRoq, keI pRkwr dIAW KwxIAW, keI

pRkwr dIAW bolIAW, ikqny hI rwjy qy pwqSwh hn[

w[agbj lpiag l[rw w[a[ VjVw b>ap V b>ap mm35mmies mMfl iv`c ibAMq surq-AiBAwsI rUhW hn[ ikqny

hI syvk Bwv vwly hn[ igAwn KMf dy vrqwry dw koeI AMq-Qhu nhIN hY[35[

debjV t>c qdh debjVp fiy.cp mmigAwn KMf iv`c surq dw invws ho jwx nwl AigAwnqw

dw iblkul ABwv ho jWdw hY[ igAwn pRcMf rUp iv`c pRblhuMdw hY[

ufp ug ljdhW lBgw/ 48

dao{ Vjs dWV's w'c bV.sp mmies AvsQw iv`c kroVW Awqimk cojW dIAW KuSIAW Aqy

Sbd DunI dy ibsmwdI AnMd pRwpq huMdy hn[

liq t>c wg WjSg iPfp mmsrm KMf dI dYvI bxqr inrw nUr hI nUr hY[

dao{ zjCda zCgb{ Whpap bVPfp mmsrm KMf dI AvsQw iv`c Awqmw dI GwVq bhuq hI

AnUp qy suMdr GVI jWdI hY[

aj wgbj evj wogbj Vj ujdh mmsrm KMf dIAW AdBuq g`lW ibAwn nhIN kIqIAW jw

skdIAW[

u[ w' wh{ dfA{ fApajdH mmjy koeI srm KMf dI AvsQw pRqI khy, aus ƒ ipCoN

pCqwauxw pYNdw hY[

dao{ zCgb{ lpida qda qdV WpdZ mmaus AvsQw iv`c jigAwsU dI surq, mq, mn qy buDI AnUpm

suMdrqw iv`c GVI jWdI hY[

dao{ zCgb{ lpij dlZj wg lpdZ mm36mmsrm KMf dI AvsQW iv`c, dyviqAW qy is`DW vwlI sRySt

soJI pRwpq huMdI hY[36[

wiq t>c wg WjSg u'ip mmbKiSS pRwpq KMf dI bwxI bhuq SkqISwlI hY[

ufp ug ljdhW lBgw/ 49

dao{ h'ip V w'Hg h'ip mmauQy kyvl bKiSS pRwpq SkqISwlI Awqm-blI hI rihMdy hn[

dao{ u'Z qhj Wv lPi mmauQy Awqm jyqU-joDy, mhWblI-sUrmy hI invws krdy hn[

daV qdh ijqp idhbj FifPi mmaunHW Awqm-jyqUAW dy rom-rom iv`c prmwqmw invws krdw hY[

dao{ lga' lgaj qdhqj qjdh mmaunHW dw mn hmySw prmwqmw dI isPq-slwh AMdr sIqw rihMdw hY[

aj w[ iPf V woV[ ujdh mmaunHW dy id`b srUpW dw kQn nhIN kIqw jw skdw[

Vj Ydh qidh V nje[ ujdh mmauh nw mrdy hn Aqy nw hI aunHW ƒ koeI T`g skdw hY[

duV w{ ijqp rl{ qV qjdh mmijnHW dy ihrdy AMdr srb ibAwpI prmwqmw v`s jWdw hY,

dao{ Fea rldh w[ v'b mmkrm KMf iv`c AnykW bRihmMfW dy Bgq invws krdy hn[

widh bV.sp lyj qdV l'dH mmauh hmySw Awqimk AnMd mwxdy hn ikauNik aunHW dy

ihrdy ivKy s`cy prmwqmw dw invws huMdw hY[

ly t>Ddc rl{ dVi.wjip mmscKMf ivKy Awp inrMkwr vsdw hY[

ufp ug ljdhW lBgw/ 50

wdi wdi r[t{ Vsdi dVhjv mminrMkwr isRStI ƒ pYdw krky AwpxI imhr idRStI nwl

sB dI sMBwl krdw hY[

dao{ t>c q>cv riF.c mmscKMf iv`c pu`jIAW AwqmWvW ƒ pRBU dy vYrwt rUp iv`c

AnykW KMf, mMfl, bRihmMf idRStI AwauNdy hn[

u[ w' wo{ a b>a V b>a mmjy koeI ienHW dw kQn kry, qd aus ƒ ienHW dw h`d-

bMnw nhIN l`Bdw[

dao{ v'b v'b bjwji mmscKMf iv`c keI id`b-lok qy Akwr idsdy hn[

dur dur hpwqp dar{ dar wji mmijvyN ijvyN krqwr dw hukm huMdw hY iqvyN iqvyN sMswr dI

kwr cldI hY[

r[t{ drel{ wdi rgyjip mminrMkwr AwpxI ikRq ƒ vyK ky vIcwr krdw qy ivgsdw hY[

VjVw woVj wiCj ljip1 mm37mmsiqgurU nwnk pwqSwh Purmwn krdy hn, ik scKMf dw

qy scKMf ivc pujIAW AwqmWvW dw kQn krnw bhuq AOKwhY[37[

uap fjhjij Zgiup lpdVbjip mmprmwqmw dI imhr pRwpq krn vwsqy Aqy ieMidRAW au~pr

1. lohw c`bx smwn (Bwv bhuq AOKw)

ufp ug ljdhW lBgw/ 51

kwbU pwaux leI SuB Awcrx ƒ B`TI bxwau[jIvn svwrnleI DIrj ƒ suinAwrw bxwau[

bhidS qda r[sp hogbjip mmAc`l-mq ƒ Aihrx Aqy gurU dy igAwn ƒ hQOVw bxwvo[

FRp tvj bedV af ajRp mmprmwqmw dw BYA DONkxI hovy, Gwl kmweI ƒ A`g bxwau[

FJcj FjRp b>Ddq+Dap daap Tjdv mmipAwr dI kuTwlI iv`c AMimRq rUpI nwm Fwl ky pwau[

zCgb{ lWsp lyg Bwljv mmies qrHW gurU dy Sbd dI tkswl iv`c mn GiVAw jWdw hY[

duV wRp Vsdi wiqp daV wji mmijnHW vfBwgIAW au~pr prmwqmw dI imhr huMdI hY, aunHW

ƒ Aijhw sicAwr jIvn GVn dI kwr pRwpq huMdI hY,

VjVw Vsig Vsdi dVhjv mm38mmijnHW dw jIvn Sbd dI tkswl iv`c GiVAw jWdw hY, auh

prmwqmw dI ikRpw nwl inhwl ho jWdy hn[

lv'wp mmCMd dI iksm

frSp epiP fjSg dfaj qjaj Zida qhap mmijvyN srIrk jIvn leI hvw gOrv-meI, pwxI ipqw

smwn qy DrqI mwqw smwn, sB dI prvirS krdI hY iqvyNAwqimk jIvn leI paux Sbd-gurU dI AgvweI, prmwqmw

ufp ug ljdhW lBgw/ 52

dy nwm dw jwp, pwxI smwn Aqy DrqI vWg DIrj r`KxwA`q mh`qvpUrn hY[

dsrlp ijda spdH sjHg sjdHbj t[v{ lev ueap mmsMswr dI Kyf clwaux leI prmwqmW ny idn Aqy rwq

11111dweI qy 22222dwieAw smwn bxwey hn[ijnHW dI god iv`c swrwsMswr jIvn-Kyf Kyl irhw hY[

y.debjHgbj WpdibjHgbj rjy{ Ziqp hsPdi mmjIv dI jIvn-Kyf dy cMgy-mwVy krm, Drm inAwau ADIn

Drmrwjw AwpxI hwzrI AMdr GoKdw hY[

wiqg bjf' bjfSg w[ V[C{ w[ sPdi mmAwpo Awpxy kIqy krmW Anuswr koeI jIv prmwqmw dy

nyVy ho jWdy hn[ koeI mwVy krmW dI bdOlq prmwqmw qoN dUrho ky jUnW dy c`kr Bogdy hn[

duVg Vjqp dZbjdHbj eH[ qlwda zjdv mmijnHW gurU ipAwirAw ny nwm jp dI Aqu`t Gwl kIqI auh

pRBU dr iv`c pRvwn ho gey[

VjVw a[ qpt Rpuv[ w[ag ApBg Vjdv mm1mmsiqgurU nwnk pwqSwh jI Purmwn krdy hn ik nwm dI

Gwl krn vwilAW dw pRBU drgwh iv`c mu`K au~jlw huMdw hY[aunHW dI sMgq krky hor AnykW dI bMd-KlwsI ho jWdI hY[1[

1. iKfwaux vwlI (iKfwvI) 2. iKfwvw

ujfp ljdhW lBgw/ 53

ujfp ljdhWO ldaepi f+ljds mm

prmwqmw ie`k hY[ swrw idRSt-AidRSt pswrw aus dwhI hY[ aus dI pRwpqI gurU dI imhr nwl huMdI hY[

l+g rjdhepiP ug wg xadh mmsrb SROmxI vwihgurU jI dI hI srb kwl ij`q huMdI hY[

ujfp mmbwxI dw nwm[

l+g qptrjw fjdaljhg 10 mmdsvyN pwqSwh sRI gurU goibMd isMG jI dy pwvn muKwribMd

qoN aucwrx kIqI hoeI bwxI[

Af{ A.s mmCy crxW vwlw CMd[

a: f+ljds mmqyrI ikRpw nwl kQn krdw hW[

y,* dyhV bip WiV ujda bip fjda VdhV duh mmijs dw koeI ivSyS c`kR ichn, muhWdrw, rMg, jwq-goq

nhIN hY[

ujfp ljdhW lBgw/ 54

iPf i.e bip i[t F[t w'RP wdh V lwa dwh mmijs dw rUp-rMg, vys-Bys qy msqk ryKw koeI d`s nhIN

skdw ik auh ikho ijhw hY[byv qPida bVFRp f+wjl bdqa'du wdh,DDu{ mmauh iQr hoNd hsqI vwlw suqy pRkwSmwn Aqy AsIm bl

vwlw ikhw jWdw hY[w'dB dH>s= dH>s=jS ljhp ljhjdS edSu{ mm

kRoVW ieMdRW dw rwjw qy SwhW dw pwqSwh mMinAw jWdw hY[

da=FrS qhgf lpi Vi blpi V[a V[a WV da=S wha mmiqMnW BvnW dy rwjy dyvqy mnu`K Aqy rwKS ie`QoN q`k ik swrI

bnspqI dw qIlw qIlw ausƒ byAMq byAMq AwKdy hn[

ar liW Vjqp wo{ wrV wiq Vjq WiVa lpqda mm1mmquhwfy smu`cy nwm kOx vrnx kr skdw hY? kyvl quhwfI

bKiSS kIqI sRySt m`q nwl hI koeI quhwfy krm nwm kQnkr skdw hY[1[

Fpu.e f+Ija A.s mmCMd dI ie`k iksm [

Vqla.: bwjv[ mm Vqla.: d*fjv[ mmhy kwl qoN rihq! qYƒ nmSkwr hY[ hy ikRpw dy puMj!

qYƒ nmSkwr hY[Vqla. biPf[ mm Vqla. bVPf[ mm2mm

hy rUp rihq pRBU! qYƒ nmSkwr hY[hy aupmw rihq hrI!qYƒ nmSkwr hY[2[

ujfp ljdhW lBgw/ 55

Vqla. bF[t[ mm Vqla. bv[t[ mmhy ByK rihq pRBU! qYƒ nmSkwr hY[ iksy lyKy iv`c nw

Awaux vwly prmwqmw! qYƒ nmSkwr hY[

Vqla. bwjH[ mm Vqla. bujH[ mm3mmhy srIr rihq pRBU! qYƒ nmSkwr hY[hy jUn-jnm qoN rihq

pRBU! qYƒ nmSkwr hY[

Vqla. be.u[ mm Vqla. bF.u[ mmhy AibnwsI qy B`jx tu`tx qoN mukq pRBU! qYƒ nmSkwr

hY[

Vqla. bVjq[ mm Vqla. bnjq[ mm4mmiksy ivSyS nwm qoN rihq qy ivSyS sQwn qoN mukq pRBU!

qYƒ nmSkwr hY[

Vqla. bwiq> mm Vqla. bZiq> mmhy krm bMDnW qoN mukq qy ivSyS Drm Dwrn qoN bymuhqwz

pRBU! qYƒ nmSkwr hY[

Vqla. bVjq> mm Vqla. bZjq> mm5mmhy ivSyS nwm qoN rihq qy ivSyS Gr qoN rihq pRBU! qYƒ

nmSkwr hY[

Vqla. buga[ mm Vqla. bFga[ mmhy Aij`q qy Bau rihq prmwqmw! qYƒ nmSkwr hY[

Vqla. bWjh[ mm Vqla. bTjh[ mm6mmhy Ac`l qy nw fygy jwx Xog pRBU! qYƒ nmSkwr hY[

ujfp ljdhW lBgw/ 56

Vqla. bVgv[ mm Vqla. bVjs[ mmhy rUp rMg qoN inAwry, Awid rihq pRBU! qYƒ nmSkwr

hY[

Vqla. bA[s[ mm Vqla. bejZ[ mm7mmhy nw Cydy jw skx vwly AQwh pRBU! qYƒ nmSkwr hY[

Vqla. be.u[ mm Vqla. bF.u[ mmhy nwS rihq qy nw tu`tx-B`jx vwly pRBU! qYƒ nmSkwr

hY[

Vqla. Rpsji[ mm Vqla. bfji[ mm8mmhy audwr suBwA vwly qy pwrwvwr qoN rihq pRBU! qYƒ

nmSkwr hY[

Vqla. lp H[w{ mm Vqla. bV[w{ mmie`ko ie`k rUp vwly Aqy AnykW rUpW vwly prmwqmw! qYƒ

nmSkwr hY[

Vqla. bFPa[ mm Vqla. buPf[ mm9mmhy pMjW q`qW qoN rihq qy bMDnW qoN mukq pRBU ! qYƒ nmSkwr

hY[

Vqla. dV+wiq[ mm Vqla. dV+Fiq[ mmhy krm bMDnW qoN mukq qy Brm rihq vwihgurU! qYƒ

nmSkwr hY[

Vqla. dV+s[l[ mm Vqla. dV+F[l[ mm10mmKws dyS qy iksy Kws Bys qoN rihq pRBU! qYƒ nmSkwr hY[

ujfp ljdhW lBgw/ 57

Vqla. dV+Vjq[ mm Vqla. dV+wjq[ mmnwm rihq qy kwmnw rihq prmwqmw! qYƒ nmSkwr

hY[

Vqla. dV+Zja[ mm Vqla. dV+zja[ mm11mmhy q`qW qoN rihq qy nwS qoN rihq mwlk! qYƒ nmSkwr

hY[

Vqla. dV+DZPa[ mm Vqla. bFPa[ mmhy Ac`l-Afol qy pMjW q`qW dI bxqr qoN rihq pRBU! qYƒ

nmSkwr hY[

Vqla. bv'w[ mm Vqla. bl'w[ mm12mmhy AidRSt qy sog rihq prmwqmw! qYƒ nmSkwr hY[

Vqla. dV+ajf[ mm Vqla. bojf[ mmhy qwp-sMqwp rihq qy sQwpq kIqy jwx qoN mukq pRBU!

qYƒ nmSkwr hY[

Vqla. da=qjV[ mm Vqla. dVZjV[ mm13mmhy iqMnW kwlW qy iqMnW lokW iv`c mMny jwx vwly srb

BMfwirAW dy mwlk pRBU! qYƒ nmSkwr hY[

Vqla. bejh[ mm Vqla. bWjh[ mmhy AQwh Aqy Ac`l prmwqmw! qYƒ nmSkwr hY[

Vqla. da+Wie[ mm Vqla. blie[ mm14mmhy iqMnW guxW iv`c ivAwpk qy isrjxw qoN rihq pRBU!

qYƒ nmSkwr hY[

ujfp ljdhW lBgw/ 58

Vqla. f+F'e[ mm Vqla. lpu'e[ mmhy sBnW ƒ Bogx vwly qy swirAW iv`c rmy hoey pRBU! qYƒ

nmSkwr hY[

Vqla. bi.e[ mm Vqla. bF.e[ mm15mmhy rUp-rMg rihq qy Atu`t prmwqmw! qYƒ nmSkwr hY[

Vqla. be.q[ mm Vqlalap i.q[ mmhy phuMc qoN pry qy suMdr srUp vwly pRBU! qYƒ nmSkwr hY[

Vqla. uvjli[ mm Vqla. dVijli[ mm16mmhy smuMdr srUp qy Awsry qoN rihq prmwqmw! qYƒ

nmSkwr hY[

Vqla. buja[ mm Vqla. bfja[ mmhy jwqI qy goq-brwdrI qoN Alyp pRBU! qYƒ nmSkwr hY[

Vqla. bquW[ mm Vqlalap buW[ mm17mmhy mzhb rihq qy Ascrj srUp pRBU! qYƒ nmSkwr hY[

bs[l. bs[l[ mm Vqla. bF[l[ mmhy dyS rihq qy ByK rihq prmwqmw! qYƒ nmSkwr hY[

Vqla. dV+Zjq[ mm Vqla. dV+Wjq[ mm18mmhy iTkwxw rihq qy mwieAw qoN inrlyp pRBU! qYƒ nmSkwr

hY[

Vq' liW wjv[ mm Vq' liW dsbjv[ mmsBnW dw nws krn vwly qy sBnW qy dieAw krn vwly pRBU!

ujfp ljdhW lBgw/ 59

qYƒ nmSkwr hY[

Vq' liW iPf[ mm Vq' liW FPf[ mm19mmhy swirAW rUpW vwly qy swirAW dy mwlk pRBU! qYƒ

nmSkwr hY[

Vq' liW tjf[ mm Vq' liW ojf[ mmhy swirAW dw ivnwS qy swirAW ƒ sQwipq krn vwly

pRBU! qYƒ nmSkwr hY[

Vq' liW wjv[ mm Vq' liW fjv[ mm20mmswirAW dy nwS krqw qy sBnW dy pwlk pRBU! qYƒ nmSkwr

hY[

Vqlalap s[r{ mm Vqla. bF[r{ mmhy pRkwS srUp qy Byd rihq vwihgurU! qYƒ nmSkwr hY[

Vqla. buVq[ mm Vqla. lpWVq[ mm21mmhy jnm rihq qy sMswr rUp sMqwn vwly pRBU! qYƒ nmSkwr

hY[

Vq' liW eRpV[ mm Vq' liW FRpV[ mmswry QWvW iv`c ivcrn vwly qy swry BvnW iv`c ibAwpk

pRBU! qYƒ nmSkwr hY[

Vq' liW i.e[ mm Vq' liW F.e[ mm22mmsBnW rUpW rMgW iv`c ivAwpk qy swirAW dw nwS krn

vwly pRBU! qYƒ nmSkwr hY[

ujfp ljdhW lBgw/ 60

Vq' wjv wjv[ mm Vqlalap dsbjv[ mmhy kwl dy mhWkwl qy sBnW au~pr rihmq krn vwly

mwlk! qYƒ nmSkwr hY[Vqla. bWiV[ mm Vqla. bqiV[ mm23mm

hy kihxI kQnI qoN pry qy Amr prmwqmw! qYƒ nmSkwrhY[

Vqla. 1uiji. mm Vqla. 2d*aji. mmhy mhWblI qy krm nwSk prmwqmw! qYƒ nmSkwr hY[

Vq' liW Z.Z[ mm Vq'la bW.Z[ mm24mmhy swirAW ƒ DMiDAW iv`c Kcq krn vwly qy Awp bMDnW

qoN mukq pRBU! qYƒ nmSkwr hY[Vqla. dV+ljw[ mm Vqla. dV+Wjw[ mm

hy swk-sbMDW qoN mukq qy BY-rihq prmwqmw! qYƒnmSkwr hY[

Vqla. ihgq[ mm Vqla. wigq[ mm25mmhy rihmq krn vwly qy bKiSS dy BMfwr pRBU! qYƒ

nmSkwr hY[Vqla. bV.a[ mm Vqla. qh.a[ mm

hy AnMq qy mhwn rUp vwly! qYƒ nmSkwr hY[Vqlalap ije[ mm Vqla. lphje[ mm26mm

hy ipAwr srUp qy suhwg-Bwg vwly pRBU! qYƒ nmSkwrhY[

1. jorwvr 2. krm bMDn k`tx vwlw

ujfp ljdhW lBgw/ 61

Vq' liW l't> mm Vq' liW f't> mmhy sBnW ƒ lYA krn vwly qy swirAW dI pwlxw krn

vwly krqwr! qYƒ nmSkwr hY[

Vq' liW wiaj mm Vq' liW hiaj mm27mmhy sBnW dy isrjnhwr qy sBnW ƒ mytxhwr! qYƒ

nmSkwr hY[Vq' u'e u'e[ mm Vq' F'e F'e[ mm

hy jogIAW coN prm jogI BogIAW coN prm BogI pRBU! qYƒnmSkwr hY[

Vq' liW dsbjv[ mm Vq' liW fjv[ mm28mmhy swirAW au~pr dieAw krn vwly qy sBnW dI pwlxW

krn vwly dwqwr! qYƒ nmSkwr hY[

yjyig A.s mmCMd dI ie`k iksm[

a: f+ljds mmqyrI imhr duAwrw kQn krdw hW[

biPf h{G mm bVPf h{G mmhy pRBU! qµU rUp-rMg qoN inrlyp qy aupmW qoN rihq hYN[

1buP h{G mm 2bFP h{G mm29mmhy pRBU! qUµ jUn-jnm qoN rihq qy pMjW q`qW qoN mukq hYN[

bv[t h{G mm bF[t h{G mmhy pRBU! qUµ lyKy qoN pry qy vys-ByK qoN rihq hYN[

1.jnm rihq 2.pMj q`qW dI bxqr qoN rihq

ujfp ljdhW lBgw/ 62

bVjq h{G mm bwjq h{G mm30mmhy pRBU! qUµ nwm qy kwmnw qoN mukq hYN[

1bZ[ h{G mm bF[ h{G mmhy pRBU! qUµ iDAwn mukq hYN qy koeI vI qyrw Byq nhIN pw

sikAw[

buga h{G mm bFga h{G mm31mmhy pRBU! qUµ Aij`q qy fr-BYA qoN mukq hYN[

da=qjV h{G mm 2dVZjV h{G mmhy pRBU! qUµ iqMnW lokW Aqy iqMnW kwlW iv`c mMnxXog qy

KzwinAW dw mwlk hYN[3da=Wie h{G mm 4blie h{G mm32mm

hy prmwqmw! qusIN isRStI ƒ rc ky ies iv`c ivAwpkho ky vI auqpqI qoN rihq ho[

bVgv h{G mm bVjds h{G mmqusIN rUp-rMg qoN rihq qy Awid rihq ho[

bu[ h{G mm bujds h{G mm33mmhy pRBU! qusIN Aij`q qy sMswr dI auqpqI krn vwly bRhmW

dw vI mUl ho[buVq h{G mm bWiV h{G mm

hy pRBU! qusIN jUn-jnm qy rUp-rMg qoN rihq ho[

1. pRBU ƒ iksy dw iDAwn Drn dI loV nhIN 2.KjwinAW dw mwlk 3. iqRguxI isRStIdw rcnhwr qy aus iv`c ivAwpk 4. auqpqI rihq

ujfp ljdhW lBgw/ 63

bFPa h{G mm bFiV h{G mm34mmhy pRBU! qusIN q`qW dI bxqr qoN qy pwlxw-poSxw qoN rihq

ho[be.u h{G mm bF.u h{G mm

hy pRBU! qusIN nwS-rihq qy Atu`t ho[bNPN h{G mm bN.N h{G mm35mm

hy pRBU! quhwfy nwl koeI jUJ nhIN skdw qusIN JgiVAWJwi\AW qoN AqIq ho[

1bqgw h{G mm 2i`gw h{G mmhy prmwqmw! qusIN gihr-gMBIr qy sB dy im`qR ho[

bZ.Z h{G mm 3bW.Z h{G mm36mmhy pRBU! qusIN sMswr DMidAW qoN mukq qy bMDn-rihq ho[

dV+DWPN h{G mm blPN h{G mmhy mwlk! Awp jI mnu`KI bu`DI dI smJ-sUJ qoN pry ho[

bwjv h{G mm bujv h{G mm37mmhy prmwqmw! qusIN nwS-rihq, mwieAw dy jm jwl qoN

rihq ho[bvjh h{G mm 4bujh h{G mm

hy dwqwr! qusIN Al`B qy lw-mukwm ho[bV.a h{G mm 5qh.a h{G mm38mm

hy pRBU! qusIN AMq-rihq qy sB qoN mhwn ho[

1. gihr gMBIr 2. sB dy im`qR 3. bMDn rihq 4. itkwxw rihq5. sB qoN mhwn

ujfp ljdhW lBgw/ 64

1bvgw h{G mm dV+l+gw h{G mmhy pRBU! qUµ sImW rihq qy lw-SrIk hYN[

dV+v.F h{G mm bl.F h{G mm39mmhy pRBU! qUµ Awsrw rihq qy Ajnm hYN[

be.q h{G mm bu.q h{G mmhy pRBU! qUµ mn ieMidRAW dI phuMc qoN pry qy jMmx mrn

qoN rihq hYN[2bFPa h{G mm bAPa h{G mm40mm

hy pRBU! qUµ pMj BUqkI bxqr qoN pry qy ACoh hYN[3bv'w h{G mm bl'w h{G mm

hy pRBU! qusIN AidRSt qy Sok rihq ho[bwiq h{G mm bFiq h{G mm41mm

hy pRBU! qusIN krm bMDnW qy Brm qoN rihq ho[buga h{G mm bFga h{G mm

hy pRBU! qUµ Aij`q qy fr rihq hYN[bWjh h{G mm bejh h{G mm42mm

hy mwlk! qUµ Ac`l qy AQwh hYN[4bqjV h{G mm dVZjV h{G mm

hy pRBU! qusIN igxqI-imxqI qoN bwhr qy KzwinAW dy mwlk ho[bV[w h{G mm dxdi H[w h{G mm43mm

hy pRBU! srgux srUpW rwhIN qusIN Anyk ho pr inrguxhox kwrx qusIN ie`k hI ho[

1.sImW rihq 2.pMj q`qW qoN rihq 3.AidRSt 4.mwp igxqI qoN pry

ujfp ljdhW lBgw/ 65

Fpu.e f+Ija A.s mmkwiv-CMd dI ie`k iksm[

Vq' liW qjV[ mm lqlag dVZjV[ mmhy pRBU! qusIN sBnW dy snmwnXog qy in`DIAW dy mwlk ho[

Vq' s[r s[r[ mm bF[tg bF[r[ mm44mmhy dyviqAW dy dyvqy Aqy ByK qy Byd qoN rihq pRBU! qYƒ

nmSkwr hY[Vq' wjv wjv[ mm Vq' liW fjv[ mm

hy kwl dy mhWkwl qy swirAW dI pwlxw krn vwly pRBU!qYƒ nmSkwr hY[

Vq' liW eRpS[ mm Vq' liW FRpS[ mm45mmsBnI QWeIN ivcrn vwly qy sB BvnW iv`c ivAwpk pRBU!

qYƒ nmSkwr hY[1bV.eg bVjo[ mm 2dV+l.eg f+qjo[3 mm

hy srIr qy sMgI swQI rihq sBnW dw nwS krn vwlypRBU! qYƒ nmSkwr hY[

Vq' FjV FjV[ mm Vq' qjV qjV[ mm46mmhy sUrjW dy sUrj Aqy srb dy mhW mwnnIk pRBU! qYƒ

nmSkwr hY[Vq' y.s= y.s=[ mm Vq' FjV FjV[ mm

hy cMdW dy cMd, sIqlqw dy somy, hy sUrjW ƒ grmIN qy pRkwSSkqI pRdwn krn vwly pRBU! qYƒ nmSkwr hY[

1. AMg rihq 2. sMg swQ rihq 3. nwS krn vwly

ujfp ljdhW lBgw/ 66

Vq' ega ega[ mm Vq' ajV ajV[ mm47mmhy gIqW iv`c suhj rs Brn vwly qy surW iv`c surIlw

pn pwaux vwly pRBU! qYƒ nmSkwr hY[Vq' dV+,a dV+,Da[ mm Vq' Vjs Vjs[ mm

hy jgq inrqkwrI krn vwly qy nwd DÍnI pYdw krnvwly pRBU! qYƒ nmSkwr hY[

Vq' 1fjV fjV[ mm Vq' 2Wjs Wjs[ mm48mmh`QW iv`c smr`Qw pwaux vwly qy swjW ƒ vjwaux dI SkqI

qy DÍnI pwaux vwly pRBU! qYƒ nmSkwr hY[3bV.eg bVjq[ mm lqlag liPf[ mm

hy AMg rihq nwm rihq sB dy srUpW iv`c rUpmwn pRBU!qYƒ nmSkwr hY[

f+F.eg f+qjo[ mm lqlag dWFPa[ mm49mmhy doKIAW ƒ nwS krn vwly qy swrI smgRI dy BMfwr!

qYƒ nmSkwr hY[wv.w. dWVj V[wv.wg liPf[ mm

hy klMk rihq inhklMk srUp vwly pRBU! qYƒ nmSkwrhY[

Vq' iju 4iju[l:i. fiq iPf[ mm50mmrwijAW dy mhwrwjy qy mhwn qyj srUp vwly pRBU! qYƒ

nmSkwr hY[

1.h`Q 2.bwjy 3.AMgW qoN rihq 4. rwijAW dy mhWrwjy

ujfp ljdhW lBgw/ 67

Vq' u'e u'e[l:i. fiq dl,DZ[ mmhy jogIAW dy prm jogI qy prm isDI dy mwlk! qYƒ nmSkwr hY[

Vq' iju iju[l:i. 1fiq dW+Z[ mm51mmhy rwijAW dy mhWrwjy qy mhwn vifAweI vwly pRBU! qYƒ

nmSkwr hY[Vq' lla= fjS[ mm Vq' 2bla= qjS[ mm

hy ssqR Dwrn krn vwly qy AsqR vrqx vwly pRBU! qYƒnmSkwr hY[

Vq' fiq debjaj mm Vq' v'w qjaj mm52mmpUrn jwxI jwx, jgq dy mwqw srUp prmwqmw! qYƒ

nmSkwr hY[bF[tg bFiqg bF'eg bFpea[ mm

hy ByK Brm rihq, Bog rihq nw Bogy jwx vwly pRBU!qYƒ nmSkwr hY[

Vq' u'e u'e[l:i. fiq upea[ mm53mmhy jogIAW dy mhwn jogISr Aqy sRySt jugqI vwly ! qYƒ

nmSkwr hY[Vq' dV,a VjijdHS[ wµi wiq[ mm

swry jIvW dw kilAwx krn qy iBAwnk kTor krm krnvwly pRBU! qYƒ nmSkwr hY[

Vq' f+[a bf+[a s[r[ lpZiq[ mm54mmhy Abgq rUhW Aqy piv`qR AwqmwvW ƒ pRkwS qy sqw pRdwn

1.bzurgI, mhwn vifAweI dy mwlk 2.h`QoN C`f ky mwrn vwlw SSqr

ujfp ljdhW lBgw/ 68

krn vwly qy sRySt m`q dyx vwly pRBU! qYƒ nmSkwr hY[Vq' i'e hiaj Vq' ije iPf[ mm

hy rog dy nwS krn vwly ipAwr srUp prmwqmw! qYƒnmSkwr hY[

Vq' ljh ljh. Vq' FPf FPf[ mm55mmhy SwhW dy Swh, rwijAW dy rwjwn pRBU! qYƒ nmSkwr

hY[Vq' sjV sjV[ Vq' qjV qjV[ mm

hy dwnIAW dy mhWdwnI, siqkwrXog mwnnIk pRBU! qYƒnmSkwr hY[

Vq' i'e i'e[1 Vqla. lVjV[2 mm56mmhy swry rogW dy mhWrog Aqy piv`qRqw dyx vwly pRBU! qYƒ

nmSkwr hY[Vq' q>a= q>a=.3 mm Vq' u.a= u.a.=4 mm

hy mMqrW dy mhWmMqR qy jMqRW dy mhW jMqr pRBU! qYƒ nmSkwrhY[

Vq' dHlB dHlB[ mm Vq' a.a= a..a.=5 mm57mmhy ieStW dy mhWieSt qy qMqRW dy mhWqMqR pRBU! qYƒ

nmSkwr hY[lsj l,ysjV.s liW. f+Sjlg mm

sdw sq, ic`q, Anµd srUp qy sBnW dw nwS krn vwlypRBU! qYƒ nmSkwr hY[1.rogW ƒ SkqI pRdwn krn vwly 2. ieSnwn (SIqlqw qy pivqRqw dy somy) 3. rsnw jW kMTduAwrw jipAw jwx vwlw 4.kwgj au~pr ilK ky gl jW bwjU aupr bMnx vwlw 5. jwdU tUxy

ujfp ljdhW lBgw/ 69

bVPf[ biPf[ 1lqlapv dVrjlg mm58mmhy aupmw qy rUp rihq, swirAW iv`c ie`k rs invws krn

vwly prmwqmw! qYƒ nmSkwr hY[lsj dlZsj WpZsj 2dW+Z wiaj mm

hyy sdw is`DI dyx vwly bu`DI pRdwn krn vwly qy vwDw-bKiSSW krn vwly vwihgurU! qYƒ nmSkwr hY[

bZ' RpiZ biZ. 3bz> Yz hiaj mm59mmhy pRBU! qusIN hyTW au~pr qy ivckwr hr QWvyN rmy hoey

qy pwpW dy puMj nwS krn vwly ho[fi. fiq fiq[l:i. 4f+'A fjv. mm

hy prm SRySt pRmySr! qusIN gupq rUp iv`c sB dI pwlxwkrn vwly ho[

lsj liWsj dl,Z sjaj dsbjv. mm60mmhy idAwlU pRBU! qUµ bhuq ikRpwlU hYN, qUµ swirAW simAW

iv`c sdw is`DIAW pRdwn krn vwlw hYN[

bA[sg bF[sg bVjq> bwjq> mmhy pRBU! qUµ nw k`itAw jw skdw hYN nw ivMinAw jw skdw

hYN[ nwm qy kwmnW qoN qUµ rihq hYN[

lqla' fijug lqlalap 5Zjq> mm61mmhy prmwqmw! swrI kwienwq qusIN pYdw kIqI hY qy swirAW

iv`c quhwfw hI invws hY[1.sBnW iv`c 2.vwDw krn vwlw 3.smu`cy pwpW dw nwSk 4.gupq rUp iv`c5.Gr (invws)

ujfp ljdhW lBgw/ 70

a[ij u'ip mm yjyig A.s mmhy pwrbRhm! mYƒ qyrw hI qwx hY[ cwr crx vwlw CMd[

uv[ h{G mm ov[ h{G mmhy pRBU! qUµ jlW vI qy mwrUQlW iv`c vI ivAwpk hYN[

bFga h{G mm bF[ h{G mm62mmhy pRBU! qusIN BY rihq ho, quhwfw Byd nhIN pwieAw jw

skdw[1f+DFP h{G mm buP h{G mm

qusIN swirAW dy mwlk Aqy jUn-jnm qoN rihq ho[bs[l h{G mm bF[l h{G mm63mm

quhwfw koeI ivSyS dyS qy Bys vI nhIN hY[

Fpu.e f+Ija A.s mmkwiv dI ie`k iksm [

bejZ[ 2bWjZ[ mm bV.sg liPf[ mmhy AQwh,nwS rihq qy AnMd srUp prmwqmw! qYƒ

nmSkwr hY[Vq' liW qjV[ mm lqlag dVZjV[ mm64mm

hy sB dy pUjnIk qy srb BMfwrW dy mwlk! qYƒ nmSkwrhY[

Vqla:. 3dV+Vjo[ mm Vqla:. f+qjo[ mmhy suAwmI rihq qy sB dy sMGwr krqw pRBU! qYƒ nmSkwr

hY[

1.mwlk 2.nwS rihq 3.ijs dy isr au~pr koeI mwlk nw hovy[

ujfp ljdhW lBgw/ 71

Vqla:. be.u[ mm Vqla:. bF.u[ mm65mmhy nwS rihq qy n qoVy BMny jwx vwly pRBU! qYƒ nmSkwr hY[

Vqla:. bwjv[ mm Vqla:. bfjv[ mmhy kwl rihq qy pwlxw rihq mwlk! qYƒ nmSkwr hY[

Vq' liW s[l[ mm Vq' liW F[l[ mm66mmswry dySW qy swry BysW vwly pRBU! qYƒ nmSkwr hY[

Vq' iju iju[ mm Vq' lju lju[ mmhy rwijAW dy rwjn qy sB dy swjxhwr pRBU! qYƒ nmSkwr hY[

Vq' Ljh Ljh[ mm Vq' 1qjh qjh[ mm67mmhy SwhW dy SihnSwh, cMdrimAW dy mhW cMdrmyN Awp ƒ

nmSkwr hY[Vq' ega ega[ mm Vq' f+ga f+ga[ mm

hy gIqW dy mhWgIq qy pRIqW dy prm-pRIqvwn! qYƒnmSkwr hY[

Vq' i't i't[2 mm Vq' l't l't[ mm68mmhy roh dy mhW joS qy sB dI lYAqw krn vwly! qYƒ

nmSkwr hY[Vq' liW i'e[ mm Vq' liW F'e[ mm

hy srb rog srUp qy sBnW ƒ Bogx vwly pRBU! qYƒ nmSkwr hY[

Vq' liW uga. mm Vq' liW Fga.3 mm69mmhy sB dy ivjyqw qy sB ƒ BYA dyx vwly pRBU! qYƒ nmSkwr hY[

1. cMdrmw 2. joS, gu`sw 3. BYA dyx vwlw

ujfp ljdhW lBgw/ 72

Vq' liW debjV. mm Vq' fiq ajV. mmhy srb ƒ igAwn pRdwn krn vwly qy Aimq bl srUp

pRBU! qYƒ nmSkwr hY[Vq' liW q>a=. mm Vq' liW u.a=. mm70mm

hy srb mMqr srUp qy srb jMqr rUp pRBU! qYƒ nmSkwr hY[

Vq' liW ds=,Dl. mm Vq' liW d*,Dl. mmhy srb ƒ vyKx vwly qy sB ƒ AwkriSq krn vwly pRBU!

qYƒ nmSkwr hY[Vq' liW i.e[ mm 1da=F.eg bV.e[ mm71mm

hy srb rMgW iv`c vrqx vwly AnMd srUp qy iqMnW lokWdy sMGwr krqw inrMkwr pRBU! qYƒ nmSkwr hY[

Vq' ugr ugr. mm Vq' Wgu Wgu[ mmhy jIvW ƒ jIvn dyx vwly qy bIjW ƒ mOlkqw pRdwn krn

vwly pRBU! qYƒ nmSkwr hY[2bdt,Du[ bdF,Du[ mm lqla. f+dl,Du[ mm72mm

hy nw iKJx vwly, nw psIjx vwly qy dieAw dy puMj pRBU!qYƒ nmSkwr hY[

d*fjv. liPf[ wpwiq> f+Sjlg mmhy ikRpw srUp qy mwVy krmW dy nwSk pRBU! qYƒ nmSkwr hY[

lsj liWsj didZ dlZ. dVrjlg mm73mmhy krqwr swrIAW irDIAW isDIAW sdw qyry crnW iv`c

invws krdIAW hn[

1. iqMnW lokW dy sMGwr krqw 2. nw iKJx vwlw

ujfp ljdhW lBgw/ 73

yifB A.s mm a: f+ljds mmCMd dI iksm[ quhwfI imhr nwl kQn krdw hW[

b>Ddq+a wiq[ mm b>DdW+a Ziq[ mmhy pRBU! qUµ Amr kr dyx vwlw qy AKMf Drm vwlw hYN[

1bt,v u'e[ mm by,v F'e[2 mm74mm hy pRBU! qUµ swrI kwienwq nwl ie`k-im`k hYN qy qyry BMfwry

Ac`l qy Amu`k hn[by,v iju[ mm bB,v lju[ mm

hy pRBU! qUµ inhcl rwj qy iQr isrjnwqimk sqw dwmwlk hYN[

bt,v Ziq> mm bv,t wiq> mm75mmhy pRBU! qUµ ivSv-ivAwpI Drm vwlw qy Ascrj kOqkW

dw mwlk hYN[liW. sjaj mm liW. debjaj mm

hy vwihgurU! qUµ swrI kwienwq dw dwqw qy sB dy AMdrdI jwnx vwlw hYN[

liW. FjV[ mm liW. qjV[ mm76mmhy prmwqmw! qUµ swirAW ƒ pRkwS dyx vwlw qy srb dw

pUjxXog hYN[

liW. f+jS. mm liW. a=jS. mmhy pRBU! qUµ sB ƒ pRwx qy bl dyx vwlw hYN[

1 smUh isRStI 2.BMfwry

ujfp ljdhW lBgw/ 74

liW. Fpeaj mm liW. upeaj mm77mmhy pRBU! qusIN sB ƒ Bogx vwly qy swirAW nwl ie`k-im`k ho[

liW. s[r. mm liW. F[r. mmhy pRBU! qUµ sB ƒ pRkwS dyx vwlw qy swirAW dy idlW

dw Byd jwnx vwlw hYN[liW. wjv[ mm liW. fjv[ mm78mm

hy pRBU! qUµ sB dw nwS krn vwlw qy swirAW dI pwlxwkrn vwlw hYN[

iPbjv A.s mm a: f+ljds mmCMd dI iksm[ qyrI ikRpw nwl kQn krdw hW[

bjds iPf bVjds qPida bu'dV fpit bfji mmhy Akwl purK! qusIN sB kwsy dw mUl ho[ quhwfI AwpxI

hsqI AnwdI hY jo jUn-jnm qoN rihq Apr-Apwr sB iv`crmIN hoeI hY[

liW qjV da=qjV s[r bF[r bjds Rpsji mmhy pRBU qusIN srb dy pUjnIk, iqMnW BvnW qy iqMnW kwlW

iv`c pRkwSmwn, Byd rihq qy Awid qoN sKI suBwA vwly ho[liW fjvw liW zjvw liW w' fpdV wjv mmhy mwlk! qusIN srb dI pwlxw krn vwly, sB ƒ sMswr

iv`c Byjx vwly qy swirAW dw muV AMq krn vwly ho[u,a= a,a= dWijuhg 1brZPa iPf iljv mm79mmhy pRBU! Awp dI hoNd hr QW, hr smyN, AqIq qy rs

rUp ho ky ivAwpk hY[

1. audwr ic`q

ujfp ljdhW lBgw/ 75

Vjq njq V ujda ujwi iPf i.e V i[t mmhy vwihgurU! quhwfw nw koeI ivSyS nwm, nw itkwxw, nw

koeI jwq, nw koeI pwq Aqy nw hI rUp-rMg, ryKw-icqR hY[

bjds fpit Rpsji qPida bu'dV bjds 1bl[t mmhy pRBU! qusIN Awid purK, audwrqw dI mUrq, jUn jnm

qoN rihq, srb-klw-spMn, prI-pUrn ho[

s[l b"i V F[l ujwi iPf i[t V ije mmhy prmwqmw! quhwfw nw koeI ie`k dyS hY, nw hI quhwfw

koeI Kws Bys qy nw hI koeI rUp rMg qy ryKw icqR hI hY[

u,a= a,a= dslj drlj hpdH x{dvY bVpije mm80mmprmwqmw hr QWvyN, hr idSw, aup-idSw iv`c ipAwr-

srUp ho ky psirAw hoieAw hY[

Vjq wjq dWhgV f[ta Zjq hP. Vdh ujdh mmprmwqmw nwm Aqy kwmnw qoN rihq hY, aus dw koeI Gr-

Gwt nhIN hY[

liW qjV liW,a= qjV ls{r qjVa ajdh mmprmwqmw sBnw dw snmwnXog, sBnIN QweIN mwnnIk hY

aus ƒ sB lok mMndy pUjdy hn[

H[w qPida bV[w silV wgV iPf bV[w mminrgux rUp iv`c ie`k hY qy srgux rUp aus ny AnykW Dwrn

kIqy hn[

1. sMpUrn

ujfp ljdhW lBgw/ 76

t[v t[v bt[v t[vV b>a w' dxdi H[w mm81mmprmwqmw srgux srUp iv`c, jgq-Kyf Kyfdw hY, jdoN Kyf

ƒ smytdw hY AMq ƒ auh muV ie`k ho jWdw hY[

s[r F[r V ujVhg duh 1W[s bRpi 2wa[W mmijs dw Byd nw dyvqy, nw byd qy nw hI swmI m`q dIAW

pusqkW jwxdIAW hn[

iPf i.e V ujda fjda lp ujVHg dwh u[W mmaus dw rUp-rMg, jwq-pwq, goq koeI nhIN jwxdw[

aja qja V uja ujwi uVq qiV dWhgV mmprmwqmw dw nw koeI ipqw nw mwqw nw ibMdI sMqwn qy nw

hI ausdI koeI jwq hY[ auh jnm mrn dy ckr qoN mukq hY[3y,* W,* dxi{ 4yapi y,w qjVhg fpi agV mm82mmijs dw hukm rUpI c`kr bhuq qyjI nwl cOhW c`kW iv`c

BONdw hY[ aus dw hukm iqMnW hI lokW AMdr mMinAw jWdw hY[

v'w yRpsh w[ dWt{ ue ujfhg duh ujf mmcOdW hI BvnW iv`c sMswr dy jIv aus dw ArwDn krdy

hn[

bjds s[r bVjds qPida ojdfY lW{ duh ojdf mmprmySr jgq rcnw dy ArMB kwl qoN hI pRkwSmwn hY[auh

Awid rihq hY[ aus ny swry jgq dy Qwt ƒ sQwpq kIqw hY[

1. cwr vyd:- Swm, Xujr, irg, AQrvx 2. qOryq jMbUr, AMzIl, kurwn3. kTn-hukm dw c`kr 4. cwry pwsy

ujfp ljdhW lBgw/ 77

fiq iPf fpVga qPida fPiV fpit bfji mmauh prm sRySt, piv`qR srUp, pwrwvwr qoN rihq, pUrn

purK hY[

liW dWl: idyY lpI.Fr eCV F.uVhji mm83mmaus pRBU ny swry sMswr dI isrjnw kIqI qy Awp suqy pRkwS

ho ky swry sMswr ƒ bnwaux qy Fwhux dI siqAw Awpxy h`Qiv`c r`KI hY[

wjv hgV wvj l.upeda bwjv fpit bs[l mmaus kwl rihq, srb klw sMpMn, Akwl purK ƒ

nmSkwr hY[

Ziq Zjq lp Fiq idha bFPa bvt bF[l mmauh pRBU, Drm dw somW, Brm qoN inrlyp, pMjW q`qW qoN

rihq, AidRSt qy ByK rihq hY[

b>e 1ije V i.e ujwdh ujda fjda V Vjq mmaus ƒ srIr dw moh nhIN, auh rUp-rMg, jwq-goq qy

ivSyS nwm qoN rihq hY[

eiW e.uV splB F.uV qpwda sjdHw wjq mm84mmauh sB dw hMkwr qoVn vwlw, duStW ƒ nwS krn vwlw,

mukqI-dwqw qy sBnW dIAW mno-kwmnW pUrIAW krn vwlwhY[

bjf iPf 2bqgw bV Rplada H[w fpit brZPa mmauh Awpxy vrgw Awp hI hY, auh A`q gMBIr, ausqq

1. srIr dw moh 2. gMBIr (fUMGw)

ujfp ljdhW lBgw/ 78

qoN rihq, piv`qR, audwr-purK hY[

eiW e.uV liW F.uV bjds iPf 1blPa mmauh hMkwr dw nws krqw qy sBnW dw cknwcUr krn vwlw,

Awid rUp, jnm jon qoN rihq hY[

b>e hgV bF.e 2bVjaq H[w fpit bfji mmauh srIr rihq, nwm rihq, Awqmw rihq, Apwr purK

hY[

liW vjdHw liW zjdHw liW w' f+dafji mm85mmauh sB kuJ krn dy Xog, swirAW dw sMGwr krqw qy swirAW

dI pwlxw krn vwlw hY[

liW e.aj liW h.aj liW a[ bVF[t mmaus dI hr QW q`k phuMc hY[ swirAW ƒ lYA krn vwlw

qy sB qoN inrwlw hY[

liW ljla= V ujVhg duh iPf i.ep bip i[t mmaus dy rUp-rMg qy Akwr ƒ swry SwsqR vI nhIN jwxdy[

fiq W[s fpijS ujwdh V[a Fjta dV,a mmauh swirAW dw isrmOr hY, byd qy purwx Awid Drm gRMQ

vI aus ƒ byAMq byAMq pukwrdy hn[

w'dB dl>Ddq+a fpijV ljla= V bjrHg rhp dy,a mm86mmprmwqmw kRoVW ismRqIAW-purwxW Aqy SwsqrW dI pkV iv`c

nhIN AwauNdw[

1. Ajnm 2. Awqmw rihq

ujfp ljdhW lBgw/ 79

qZpFji A.s mm a: f+ljds mmCMd dI iksm[quhwfI ikRpw nwl kQn krdw hW[

epV eV Rpsji mm qdhqj bfji mmhy pRBU! qUµ guxW dw puMj qy sKI suBwA vwlw aupmW rihq hYN[

bjlV bF.e mm Rpfqj bV.e1 mm87mmhy pRBU! qUµ Afol isMGwsx vwlw hYN[ qyrI aupmW by-imswl hY[

bVFRp f+wjl mm dVldsV bVjl mmhy pRBU! qUµ suqy-pRkwS qy sdIv-kwl nwS-rihq hYN[

bjujV Wjhp mm ljhjV ljhp mm88mmhy pRBU! qUµ swrI pRikrqI ƒ hukm iv`c clwaux vwlw qy

SwhW dw isrmOr Swh hYN[

ijujV iju mm FjVjV FjV mmhy pRBU! qUµ rwijAW dw rwjw qy sUrjW dw prm sUrj hYN[

s[rjV s[r mm Rpfqj qhjV mm89mmhy pRBU! qUµ dyviqAW dw SRomxI dyv qy mhwn aupmW vwlw

hYN[

dH>s=jV dH>s= mm WjvjV Wjv mmhy pRBU! qUµ ieMdRW dw ieMdR qy au~icAW qoN au~cw hYN[

i.wjV i.w mm wjvjV wjv mm90mmhy pRBU! qUµ srb ibAwpk ho ky kMgwlW dw mhW kMgwl

qy kwl dw vI mhWkwl hYN[1. byimswl

ujfp ljdhW lBgw/ 80

bVFPa b>e mm bjFj bF.e mmhy pRBU! qUµ pMj BUqk srIr qoN ibnW hYN[qyrI AwBw sQweI hY[

eda dqda bfjimm epV eV Rpsjimm91mmhy pRBU! qyrI lIlHw Apr Apwr hY[ qUµ guxW dw smUh qy

audwr ic`q hYN[

qpdV eV f+Vjq mm dViF{ dVwjq mmhy pRBU! qYƒ swry munI pRnwm krdy hn[ qUµ BY qy kwmnw

rihq hYN[

bda spda f+y.cmm dqda eda bt>cmm92mmAwp dw qyj pRqwp A`q pRbl hY[ Awp dI lIlHw qy sImW

AKMf hY[

bjdvlU wiq mm bjds=lU Ziq mmhy pRBU! qyry swry krm Awpy Awp ho rhy hn[ qyrw Drm

AwdrSk hY[

liWj FiSjTI mm bVc.c WjTI mm93mmhy pRBU! qUµ swirAW dw pRiqpwlk hYN[ qUµ inhcy hI dMf-

doS qoN rihq hYN[

yjyig A.s mm a: f+ljds mmCMd dI iksm[ quhwfI imhr nwl kQn krdw hW[

epdW>Ds[ mm qpw.s[ mmhy pRBU! qUµ sB dy idl dI ibrQw jwxdw hYN qy mukqI dw

dwqw hYN[

ujfp ljdhW lBgw/ 81

Rpsji[ mm bfji[ mm94mmhy pRBU! qUµ audwr ic`q qy Apr Apwr hYN[

higb> mm wigb> mmqusIN swirAW dw nwS krn vwly qy sB dy krqy

h o[

dV+Vjq[ mm bwjq[ mm95mmqusIN nwm qoN rihq qy kwmnw(ie`Cw) qoN mukq ho[

Fpu.e f+Ija A.s mmkwiv CMd dI iksm[

y,a= y,* wiaj mm y,a= y,* hiaj mmhy pRBU! qusIN cOhW c`kW iv`c ivSv krqw qy ivnwS krqw

ho[

y,a= y,* sjV[ mm y,a= y,* ujV[ mm96mmqusIN swry sMswr ƒ dwn qy igAwn dyx vwly ho[

y,a= y,* riag mm y,a= y,* Fiag mmqusIN srb iv`c vrqdy qy srb dI pwlxw krdy ho[

y,a= y,* fjv[ mm y,a= y,* wjv[ mm97mmqusIN swirAW dI pwlxw qy nwS krn vwly ho[

y,a= y,* fjl[ mm y,a= y,* rjl[ mmqusIN srb ivSv qoN inrlyp qy swirAW iv`c invws krqw

ho[

ujfp ljdhW lBgw/ 82

y,a= y,* qjVI{ mm y,a= y,* sjVI{ mm98mmhy pRBU! cOhW c`kW (ivSv) iv`c quhwfI mwnqw hY qy qusIN

swirAW ƒ dwn idMdy ho[

yjyig A.s mmkwiv CMd dI iksm[

V l,Da={ mm V dq,Da={ mmhy pRBU! nw koeI quhwfw vYrI hY nw im`qr hY[

V Fiq> mm V dF,Da={ mm99mmAwp ƒ nw koeI Brm hY Aqy nw hI koeI BY hY[

V wiq> mm V wjH[ mmqusIN krm rihq qy srIr rihq ho[

buVq> mm bujH[ mm100mmqusIN jnm rihq qy sQwn rihq ho[

V dy,Da={ mm V dq,Da={ mmhy pRBU! qusIN ic`qR rihq qy im`qR rihq ho[

fi[ h{G mm fdr,Da={ mm101mmqusIN iqRguxI mwieAw qoN pry prm piv`qR ho[

df+ogl{ mm bsgl{ mmqusIN ipRQvI dy mwlk qy AidRSt ho[

bds=l{ mm bd*l{ mm102mmquhwƒ sQUl A`KW nwl nhIN vyiKAw jw skdw, qusIN

blvwn ho[

ujfp ljdhW lBgw/ 83

Ferag A.s mm a: f+ljds woa[ mmkwiv CMd dI iksm[ quhwfI ikRpw nwl kQn krdw hW[

dw bjdA,u s[l{ mm dw bjdF,u F[l{ mmhy pRBU! Awp jI nwS rihq dyS dy vwsI qy iksy ivSyS

pihrwvy qy pqIjx vwly nhIN ho[dw bje.u wiq{ mm dw bjF.u Fiq{ mm103mm

quhwfw krm kdy nwS nhIN huMdw[ qusIN BrmW ƒ Kqmkrn vwly ho[

dw bjdFu v'w{ mm dw 1bjdsa l'w{ mmAwp jI siQr dyS dy vwsI ho qy qusIN sUrj dI siqAw

ƒ vI Kqm kr skdy ho[dw brZPa WiV{ mm dw dWFPa wiV{ mm104mm

qusIN mwiekI rUp-rMg qoN audwr ho, pr AYSvrj sMpdwdy krqw ho[

dw iju. f+Fj h{G mm dw Ziq> 2Zpuj h{G mmhy pRBU! qusIN rwijAW dy qyj ho qy Drm dy inSwn ho[dw 3bjl'w WiV{ mm dw liWj 4bFiV{ mm105mmhy pRBU! qusIN Sok rihq qy swirAW dy iSMgwr ho[

dw uea. d*ag h{G mm dw Aa=. Aa=g h{G mmhy pRBU! qusIN sMswr dy krqw qy sUrbIrW dy sUrbIr ho[

dw W+hq> liPf{ mm dw bVFRp bVPf{ mm106mmAwp srb ivAwpI srUp vwly, Bau rihq qy aupmW rihq ho[

1. Awidq dw pu`qr(sUrj) 2. JMfw-inSwn 3. Sok rihq4.iSMgwr vwly AwBUKx

ujfp ljdhW lBgw/ 84

dw bjds bs[r h{G mm dw bjdf bF[r h{G mmhy pRBU! qusIN muMF qoN ieSt rihq qy Byd rihq ho[

dw dy,a=. dWhgV{ mm dw H[w{ bZgV{ mm107mmhy pRBU! qUµ icqR rihq hYN[ qYƒ iksy dI muhqwjI nhIN hY[

dw i';g i;jw{ mm ihgq{ 1dihjw{ mmAwp sB ƒ irzk qy irhweI dyx vwly bMdI-CoV ho[

dw fjw dWb{W h{G mm dw e{Wpv Q{W h{G mm108mmAwp jI piv`qR, doS rihq qy gupq qoN vIN gupq ho[dw 2bxrpv epVjh h{G mm dw LjhjV Ljh h{G mmhy pRBU! qUµ gunwhW ƒ muAw& krn vwlw qy SwhW dw pwqSwh hYN[

dw wjiV 3wpdV>s h{G mm dw i';g dsh.s h{G mm109mmhy pRBU! qUµ swry kwrnW dw krqw qy sB ƒ rozI dyx vwlw hYN[

dw ij;w ihgq h{G mm dw wiq> wigq h{G mmhy pRBU! qUµ AMndwqw hYN[ qrsvwn qy imhrW dI iSKr hYN[

dw liW. 4wvg h{G mm dw liW. svg h{G mm110mmhy pRBU! qusIN swirAW ƒ SkqI pRdwn krn vwly qy swirAW

dy sMGwr krqw ho[dw liW,a= qjdVI{ mm dw liW,a= sjdVI{ mm

Awp dI sB QWeIN mwnqw hY[ qusIN hI sB dy dwqy ho[dw liW,a= 5eRpV{ mm dw liW,a= 6FRpV{ mm111mmAwp jI swirAW iv`c ivcrn vwly qy swirAW BvnW iv`c

mOjUd ho[1. irhweI krn vwly 2. mw& krn vwlw 3. krqw 4. SkqI dyx vwlw5. ivcrn vwlw 6. swry Bvn

ujfp ljdhW lBgw/ 85

dw liW,a= s[l{ mm dw liW,a= F[l{ mmhy prmwqmw! qusIN swry dySW qy swry BysW iv`c rmyN hoey

ho[

dw liW,a= iju{ mm dw liW,a= lju{ mm112mmhy pRBU! qUµ srb QWeIN pRkwSk qy swirAW dI swjnw krn

vwlw hYN[

dw liW,a= sgV{ mm dw liW,a= vgV{ mmhy pRBU! qusIN sB ƒ dwqW idMdy ho qy sB qoN vwps lYx

vwly vI qusIN hI ho[

dw liW,a= ujh' mm dw liW,a= Fjh' mm113mmhy pRBU! qUµ sB QWeIN jwho jlwl vwlw qy soBw vwlw hYN[

dw liW,a= s[l{ mm dw liW,a= F[l{ mmhy pRBU! qUµ swirAW dySW qy swirAW BysW iv`c ivAwpk

hYN[

dw liW,a= wjv{ mm dw liW,a= fjv{ mm114mmhy pRBU! qUµ nwS krqw qy pwlxhwr hYN[

dw liW,a= h.aj mm dw liW,a= e.aj mmhy prmwqmw! qUµ sMGwr krqw qy sB dI gqI krn vwlw hYN[

dw liW,a= F[tg mm dw liW,a= f[tg mm115mmhy pRBU! qUµ swirAW ByKW iv`c hYN qy swirAW ƒ vyK irhw hYN[

dw liW,a= wju{ mm dw liW,a= iju{ mmqUµ sB dw kwrj krqw qy sB dw pRkwS srUp hYN[

ujfp ljdhW lBgw/ 86

dw liW,a+ l't{ mm dw liW,a= f't{ mm116mmhy pRBU! qUµ sB ƒ sukwaux vwlw vI qy pwlxw krn vwlw

vI qUµ hI hYN[

dw liW,a= a=jS{ mm dw liW,a= f+jS{ mmhy pRBU! qUµ swirAW ƒ qwkq Aqy pRwx dyx vwlw hYN[

dw liW,a= s[l{ mm dw liW,a= F[l{ mm117mmhy vwihgurU! qusIN swry dySW Aqy ByKW iv`c mOzUd ho[

dw liW,a= qjdVI{G mm ls{r. f+ZjdVI{G mmqusIN sB dy mMnxXog qy sB qoN isrmOr ho[

dw liW,a= ujdfI{ mm dw liW,a= ojdfI{ mm118mmhy pRBU! qYƒ swry, sB QWvW iv`c j`pdy hn Aqy qusIN sB

QwvW iv`c AsiQ`q ho[

dw liW,a= FjV{ mm dw liW,a= qjV{ mmhy pRBU! qUµ sB dw pRkwSk hYN qy sB dw mwx-qwx hYN[

dw liW,a= dH>s={ mm dw liW,a= 1y.s={ mm119mmhy pRBU! qusIN sB dy rwjy ho qy sB ƒ SWqI pRdwn krn vwly ho[

dw liW. 2wvgq{ mm dw fiq> 3`hgq{ mmhy pRBU! qUµ sBnW rwhIN bol irhw hYN qy SRyst bu`DImwn hYN[

dw bjwv bvjq{ mm dw ljdhW 4wvjq{ mm120mmhy pRBU! qUµ v`fw AklmMd qy srb bolIAW dw DnI hYN[

1. SIqlqw dyx vwlw (cMdrmW) 2. bolxw 3. bu`DImwn 4. Awlm

ujfp ljdhW lBgw/ 87

dw hplVv ruP h{G mm aqjqpv 1ipuP h{G mmhy pRBU! qusIN suMdrqw dI mUrq ho qy sBnW v`l iDAwn

dyx vwly ho[hq[lpv lvjq{G mm lvgta qpsjq{G mm121mm

qusIN hmySw slwmq rihx vwly qy sdIvIN sMqwn vwly ho[2QVgqpv dLwla{ mm QigWpv fila{ mm

qusIN vYrIAW ƒ hrwaux vwly qy grIbW dI pwlxw krnvwly ho[

3dWv.spv qwjV{G mm ;qgVpv ;qjV{G mm122mmqusIN au~cy qoN au~cy itkwxy vwly Aqy DrqI AkwS iv`c

ibAwpk ho[aqg;pv aqjq{G mm ipuPbv dVZjV{G mm

hy pRBU! qusIN sB ƒ ibbyk bu`DI dyx vwly qy sB v`l iDAwndyx dy Kzwny ho[

4hig`pv b;gq{G mm i;jdHw IwgV{G mm123mmqusIN sB dy prm im`qR ho qy inhcy hI sB dy irzk-dwqw ho[

bV[wpv ai.e h{G mm bF[s h{G bF.e h{G mmqusIN AnykW qrMgW vwly smuMdr ho, qusIN Byd rihq qy nwS

rihq ho[b;g;pv dVrj; h{G mm QVgqpv d?iju h{G mm124mm

hy pRBU! qUµ Awpxy ipAwirAW ƒ invwzdw hYN qy vYrIAWqoN msUl (i^rwj) vsUl krdw hYN[

1. iDAwn dyx vwlw 2. vYrIAW ƒ 3. au~icEN au~cy 4. im`qr

ujfp ljdhW lBgw/ 88

dVipwa liPf h{G mm da=Dqpwda dWFPa h{G mmqyrw srUp ibAwn nhIN kIqw jw skdw[ qyrI sMpdw iqMnW

guxW qoN mukq hY[

f+DFpeda f+Fj h{G mm lpupeda lpZj h{G mm125mmqyry hI pRqwp qoN aupBogI sm`grI hoNd iv`c AweI hY[ qUµ

AMimRq rs pUrq hYN[

ls{r. liPf h{G mm bF[sg bVPf h{G mmAwp sdIv kwl s`q-srUp qy Byd aupmW qoN rihq ho[

lqla'fiju h{G mm lsj liW lju h{G mm126mmhy dwqw! qUµ sBnW ƒ pYdw krn vwlw qy swry pswry ƒ

swjx vwlw hYN[

lqlapv lvjq h{G mm ls{rv bwjq h{G mmqusIN swirAW dy pRnwm krn Xog qy kwmnW qoN mukq ho[

dV+WjZ liPf h{G mm bejZ h{G bVPf h{G mm127mmhy pRBU! quhwfw srUp hr pRkwr dI rukwvt qy klw-klyS

qoN mukq, AQwh qy aupmW qoN rihq hY[

Yb> bjds iPf[ mm bVjds liPf{ mmhy pRBU! qUµ sB dw Awid hYN qy Awid rihq srUp vwlw hYN[

bV.eg bVjq[ mm da=F.eg da=wjq[ mm128mmhy pRBU! qusIN srIr qy nwm qoN rihq ho, iqMnW lokW dy

ivnwS krqy qy mno-kwmnw pUrn krqw ho[

ujfp ljdhW lBgw/ 89

da=Wie. da=WjZ[ mm be.u[ bejZ[ mmhy pRBU! qusIN iqMnW lokW ƒ Awpxy hukm iv`c bMnx

vwly, 1iqMnW qwpW dy nwSk Aqy Awp nwS qoN rihqqy AQwh ho[

lpF. liW Fje[ mm lp liWj bVpije[ mm129mmhy pRBU! qusIN sMswr dy swry ih`isAW iv`c suBweymwn qy sB

ƒ ipAwr krn vwly ho[

da=Fpea liPf h{G mm bdA,u h{G bAPa h{G mmhy prmwqmw! quhwfI hoNd ƒ iqRlokI dy jIv mwxdy hn[

qusIN nwS rihq qy ACoh ho[

dw Viw. 2f+Sjl h{G mm df+ogRpv f+rjl h{G mm130mmhy pRBU! qUµ nrkW dw nwS krn vwlw qy srgux srUp iv`c

swrI ipRQvI AMdr invws krqw hYN[3dVipwda f+Fj h{G mm ls{r. lsj h{G mm

hy pRBU! quhwfI AwBw vrnx rihq qy sdIv kwl kwiemrihx vwlI hY[

dWFpeda liPf h{G mm f+Dupeda bVPf h{G mm131mmswrI BogxXog sm`gRI quhwfw hI rUp hY[ Awp jI swrI

rcnW nwl ie`k-im`k qy aupmW rihq ho[

dVipwda lsj h{G mm dWFpeda f+Fj h{G mmhy pRBU! qUµ sdIv kwl Ak`QnIX hYN Aqy quhwfI soBw vI

v`K-v`K pRkwr dI hY[1. AwiD, ibAwiD, aupwiD 2. nwSk 3 vrnx rihq

ujfp ljdhW lBgw/ 90

bVRpwda liPf h{G mm f+Dupeda bVPf h{G mm132mmqusIN kQn-kihx qoN pry srUp vwly, swrI rcnW iv`c

siml`q aupmW rihq ho[yjyig A.s mm

kwiv-CMd dI iksmbF.e h{G mm bV.e h{G mm

hy pRBU! qUµ nwS rihq qy srIr rihq hYN[

bF[t h{G mm bv[t h{G mm133mmhy pRBU! qUµ ByK rihq qy lyKy rihq hYN[

bFiq h{G mm bwiq h{G mmhy pRBU! qUµ Brm rihq qy krm bMDnW qoN mukq hYN[

bVjds h{G mm upejds h{G mm134mmhy pRBU! qUµ Awid rihq qy jugW dy ArMB qoN pihlW dw hYN[

bu{ h{G mm bW{ h{G mmhy pRBU! qUµ Aij`q qy A-bdl ie`k rs hYN[

bFPa h{G mm bZPa h{G mm135mmhy pRBU! qUµ pMj q`q rihq qy Ac`l hYN[

bVjl h{G mm Rpsjl h{G mmAwp nwS rihq qy sB qoN inrlyp ho[

bZ.Z h{G mm bW.Z h{G mm136mmAwp DMidAW qoN rihq qy bMDnW qoN mukq ho[

ujfp ljdhW lBgw/ 91

bFea h{G mm dWiwa h{G mmqusIN iksy dI BgqI nhIN krdy[ Awp sdw inrlyp ho[

bVjl h{G mm f+wjl h{G mm137mmAwp jI nwS rihq inrw nUr ho[

dVdy>a h{G mm lpdV>a h{G mmhy pRBU! qUµ Awp icMqw rihq hYN pr sB dIAW icMqwvW suxdw

hYN[bdv,t h{G mm bds,t h{G mm138mm

hy pRBU! qusIN ilKq qoN pry qy AidRSt ho[

bv[t h{G mm bF[t h{G mmqusIN lyKy rihq qy ByK rihq ho[

bTjh h{G mm bejh h{G mm139mmhy pRBU! qUµ fygy jwx qoN mukq qy pwrwvwr qoN pry hYN[

bl.F h{G mm be.F h{G mmAwp jnm rihq qy mn-bwxI dI phuMc qoN pry ho[

bVgv h{G mm bVjds h{G mm140mmhy pRBU! qUµ igxqI dI sImW qoN pry Awid rihq hYN[

bdV,a h{G mm lpdV,a h{G mmhy pRBU! qUµ Akwl hYN qy srb-kwlI hYN[

buja h{G mm bujs h{G mm141mmhy pRBU! qUµ igAwq qoN pry qy sdw suqMqr hYN[

ujfp ljdhW lBgw/ 92

yifB A.s mm a: f+ljds mmkwiv-CMd dI iksm[ qyrI ikrpw nwl kQn krdw hW[

liW. h.aj mm liW. e.aj mmhy pRBU! qUµ sB ƒ nwS krn vwlw qy sB dI kilAwx

krn vwlw hYN[1liW. dtbjaj mm liW. debjaj mm142mm

qUµ sBnW iv`c pRis`D qy swirAW pRqI igAwn r`Kdw hYN[liW. hiaj mm liW. wiaj mm

qUµ sBnW dw nwSk qy swirAW dw krxhwr hYN[liW. f+jS. mm liW. a=jS. mm143mm

qUµ sBnW dw jIvn dwqw qy sB ƒ qwkq dyx vwlw hYN[

liW. wiq> mm liW. Ziq> mmqUµ swry krmW dw pRyrk qy swry DrmW iv`c mOjUd hYN[

liW. 2upeaj mm liW. qpwaj mm144mmqUµ swirAW nwl ie`k-im`k qy swirAW qoN inrlyp hYN[

iljrv A.s mm a: f+ljds mmkwiv-CMd dI iksm[ quhwfI ikrpw nwl kQn krdw hW[

Vq' Viw Vjl[ mm ls{r. f+wjl[ mmhy nrkW ƒ nwS krn vwly sdw pRkwS srUp! qYƒ nmSkwr hY[

bV.e. liPf[ mm bF.e. dWFPa[ mm145mmhy srIr rihq qy nwS rihq sMpdw vwly! qYƒ nmSkwr hY[

1. sBnW iv`c pRis`D 2. ie`k-im`k

ujfp ljdhW lBgw/ 93

1f+qjo. f+qjo[ mm lsj liW ljo[ mmhy pRBU! qUµ jorwvrW isr jorwvr qy sdw swry simAW iv`c

swQ inBwaux vwlw hYN[bejZ liPf[ mm dV+WjZ dWFPa[ mm146mm

hy AQwh hoNd hsqI vwly qy nwS rihq sMpdw vwly ! qYƒnmSkwr hY[

2bV.eg bVjq[ mm da=F.eg da=wjq[ mmhy srIr qy nwm rihq, iqMnW lokW ƒ lYA krn vwly qy swirAW

dIAW mno-kwmnwvW pUrn krn vwly! qYƒ nmSkwr hY[3dV+F.eg liPf[ mm liW.eg bVPf[ mm147mm

hy AibnwSI srUp vwly hr pKoN aupmW rihq pRBU! qYƒ nmSkwr hY[V f'a={ V f,pDa={ mm V l,Da={ V dqa{= mm

hy pRBU! qyrw koeI nw ibMdI pu`qr nw poqRw hY Aqy nw hIqyrw koeI vYrI qy im`qr hY[

V aja{ V qja{ mm V uja{ V fja{ mm148mm qyrw koeI ipqw mwqw nhIN, nw hI qyrI koeI jwq-goqBweIcwrw hY[

dV+ljw. ligw h{G mm bdqa' 4bqgw h{G mmhy pRBU! nw qyrw koeI swk hY nw srIk hY[ qUµ Aim`q

gihr-gMBIr AMdwzy qoN pry hYN[ls{r. f+Fj h{G mm bu{ h{G buj h{G mm149mm

hy pRBU! qUµ sdIvIN soBw vwlw, Aij`q Aqy Ajnm hYN[

1. jorwvr 2. srIr rihq 3. AibnwsI 4. gihr-gMBIr

ujfp ljdhW lBgw/ 94

Ferag A.s mm a: f+ljds mmkwiv-CMd dI iksm[ qyrI ikrpw nwl[

dw ;jhi ;hPi h{G mm dw hj;i h;Pi h{G mmqµU prgt srUp iv`c pRkwSmwn qy hr QW hr smyN mOjUd hYN[

1hq[lpv lvjq h{G mm lqlapv 2wvjq h{G mm150mmqUµ hmySW slwmq hYN[ sBnW ivc qyrI vwk-sqw kMm krdI hY[

dw ljdhW dsqjQ h{G mm dw hplVv yijQ h{G mmhy pRBU! qUµ Akl dw DnI qy suMdrqw dw sUrj hYN[

dw wjqv wigq h{G mm dw ij;w ihgq h{G mm151mmhy pRBU! qUµ prm ikRpwlU qy sB ƒ rozI dyx vwlw idAwlU hYN[dw i';g dsdh>s h{G mm dw ij;w idh>s h{G mm

hy pRBU! qUµ sBnW ƒ rozI pRdwn krn vwlw dwqw qy bMDnWqoN KlwsI krn vwlw bMdI-CoV hYN[

wigqpv wqjv h{G mm dw hplVv uqjv h{G mm152mmhy pRBU! qUµ kmwl drjy dw ikRpwlU qy suMdrqw dI is^r hYN[3QVgqpv d?iju h{G mm QigWpv dVrj; h{G mmhy pRBU! qusIN vYrIAW qoN kr vsUlx vwly qy grIbW ƒ

invwzx vwly ho[

hig`pv dLw.V h{G mm dhijlpv d`w.V h{G mm153mmhy pRBU! qUµ vYrIAW dy isr BMnx vwlw qy jIvW dy fr-

BYA dUr krn vwlw hYN[

1. hmySW 2. vwk s`qw 3. duSmxW qoN

ujfp ljdhW lBgw/ 95

wv.w. f+Sjl h{G mm lqlapv dVrjl h{G mmhy pRBU! qUµ dwg, doS, klMkW dw nwS krqw qy sBnW iv`c

invws krn vwlw hYN[

be.upv eVgq h{G mm iujdHw ihgq h{G mm154mmqYƒ vYrI nSt nhIN kr skdy, qUµ imhrbwnI nwl sB ƒ

irzk idMdw hYN[

lqlapv upWJ h{G mm dw ljdhW dwiJ h{G mmhy pRBU! qUµ sBnW AMdr bol irhw hYN qy sB guxW dI h`d

dw mwlk hYN[

dw Viw. f+Sjl h{G mm Wdhlapv dVrjl h{G mm155mmhy pRBU! qUµ nrkW dy du`K mytx vwlw qy svrgW iv`c vwsw

dyx vwlw hYN[

dw liWpv er.V h{G mm hq[lpv ir.V h{G mmhy pRBU! qUµ srb QWeIN ivcrx vwlw qy sBnW iv`c ivAwpk

hYN[

aqjqpv aqgu h{G mm lqlapv bugu h{G mm156mmhy pRBU! qUµ sB ƒ ibbyk buDI dyx vwlw qy sBnW dw ipAwrw hYN[

fi. fiq Hgl h{G mm lqlapv bsgl h{G mmhy pRBU! qUµ v`ifAW qoN v`fw mwlk qy sB leI AidRst hYN[

bs[lpv bv[t h{G mm hq[lpv bF[t h{G mm157mmhy prmwqmw! qUµ dyS rihq, lyK rihq qy sdw qoN ByK

rihq hYN[

ujfp ljdhW lBgw/ 96

;qgVpv ;qj h{G mm 1bqgwpv 2dHqj h{G mmhy pRBU! qUµ DrqI-AkwS iv`c ivAwpk, gihr gMBIr gu`JI

rmz dw mwlk hYN[3wigqpv wqjv h{G mm dw upibda uqjv h{G mm158mmhy pRBU! qUµ ikRpwlqw dI is^r, swhs (dlyrI) dI C`b hYN[

dw byv. f+wjl h{G mm dw bdqa' lpWjl h{G mmhy pRBU! qUµ Ac`l pRkwS vwlw qy by-h`d sugMDI vwlw hYN[

dw buW liPf h{G mm dw bdqa' dWFPa h{G mm159mmhy pRBU! qUµ Ascrj srUp qy AsIm sMpqI vwlw hYN[

dw bdqa' flj h{G mm dw bjaq f+Fj h{G mmhy pRBU! qUµ AnMq pswry vwlw qy Awpxy Awp qoN pRkwSmwn

hoieAw hYN[dw byv. bV.e h{G mm dw bdqa' bF.e h{G mm160mm

hy pRBU! qUµ srIr rihq, Ac`l id`b srUp vwlw AibnwSI hYN[qZpFji A.s mm a: f+ljds mm

kwiv-CMd dI iksm[ qyrI ikRpw nwl[qpdV qdV f+Vjq mm epdV eV qpsjq mm

hy pRBU! qYƒ munI jn mn iv`c pRnwm krdy hn ikauNikqUµ guxW dw puMj hYN[

bdi Wi be.u mm hdi Vi f+F.u mm161mmhy pRBU! qUµ v`fy v`fy blvwnW qoN Aij`q hYN qy sB sMswr

dw nwS krn vwlw hYN[

1. fUMGw 2. ieSwrw (rmz) 3. ikRpwlU

ujfp ljdhW lBgw/ 97

bV eV f+Vjq mm qpdV qdV lvjq mmhy pRBU! qYƒ Anigxq lukweI qy munI jn hr smyN mn iv`c

pRnwm krdy hn[

hdi Vi bt>c mm Wi Vi bq>c mm162mmhy pRBU! qUµ nwS rihq qy bhuq blvwn iksy sjwvt dw

muhqwz nhIN hYN[

bVFr bVjl mm qpdV qdV f+wjl mmhy pRBU! qUµ suqy pRkwS vwlw AibnwSI qy munIAW ƒ vI

soJI qy igAwn dyx vwlw hYN[

epdV eV f+Vjq mm uv ov qpsjq mm163mmhy guxW dy BMfwr qy jlW-QlW ivc ivAwpk pRBU! qYƒ nmSkwr hY[

bVdA,u b>e mm bjlV bF.e mmhy pRBU! qUµ kdy vI KIx hox vwlw nhIN[ qUµ pRkwS rUp qy

Ac`l Awsx vwlw hYN[

Rpfqj bfji mm eda dqda Rpsji mm164mmhy pRBU! qusIN aupmW rihq qy ivSwl sImW vwly ho[

uv ov bq>c mm dsl drl bF.c mmhy pRBU! qusIN jlW-QlW qy swrIAW idSWvw iv`c ie`k-

rs ivAwpk ho[

uv ov qh.a mm dsl drl dWb>a mm165mmhy pRBU! qusIN jlW-QlW dy mwlk, swrIAW idSW, aup-

idSW iv`c ivAwpk ho[

ujfp ljdhW lBgw/ 98

bVFr bVjl mm dZ+a Zi Zpijl mmhy pRBU! quhwfw suqh igAwn kdy vI nwS nhIN huMdw, qusIN

DIrjvwnW dy vI Dury ho[1bjujV 2Wjhp mm H[w{ lsjhp mm166mm

hy pRBU! qusIN dyvI dyviqAW dy pRyrk lMbIAW BujW vwlyhmySW kyvl ie`ko-ie`k ho[

Yb>wji bjds mm woVg bVjds mmqusIN Awid qoN swirAW dy isrjxhwr, ivAwpk sqw vwly

qy kihx-kQn qoN pry ho[tv t>c dtbjv mm epi Wi bwjv mm167mm

quhwfy ie`k Purny nwl duSt doKI nwS ho skdy hn[ qusINkwl rihq sB qoN isrmOr ho[

zi zdi f+Vjq mm dya yiV Vjq mmhy pRBU! qYƒ swry srIr pRnwm krdy qy qyry crnW dw iDAwn

Drdy, qyrw nwm j`pdy hn[bVdA,u eja mm bjduu V Wja mm168mm

hy pRBU! qyrw nUrI srUp kdy nwS nhIN huMdw qy qusIN iksydy muhqwz nhIN ho[

bVN.N eja mm bVi.u Wja mmqusIN swry JMJt JmyilAW qoN rihq ho, quhwfI hr g`l

kRoD qy rMzS qoN rihq hY[bVBpB F.cji mm bVnB bfji mm169mm

hy pRBU! quhwfy BMfwry Amu`k hn, qyrw Qwt Apr Apwr hY[1. dyvI-dyvqy 2. clwauNx vwly

ujfp ljdhW lBgw/ 99

bjcgn Ziq mm bda Tgn wiq mmjIvW dy krmW ƒ Axif`T krnw qyrw ibrd hY Aqy quhwfy

krm bVy idRVqw vwly hn[bSW+S bV.a mm sjaj qh.a mm170mm

hy pRBU! qUµ AkQnIX qy SRomxI dwqw hYN[hdiW'vqVj A.s mm a: f+ljds mm

kwiv-CMd dI ie`k iksm[ qyrI ikrpw nwl[

wipSjvI h{G mm bdi zjvI h{G mmhy pRBU! qUµ dieAw dw Gr qy duStW dw nwS krqw hYN[

tv t>cV h{G mm qdh q>cV h{G mm171mmdoKIAW dw nwS krn vwlw qy swrI DrqI dw iSMgwr hYN[

uea[l:i h{G mm fiq[l:i h{G mmhy pRBU! qUµ jgq dw mwlk qy mwlkW dw isrmOr suAwmI hYN[

wdv wjiS h{G mm liW RpWjiS h{G mm172mmhy pRBU! qUµ klw-klyS dw mUl qy swirAW dI r`iKAw krn

vwlw hYN[dZ+a w[ ZiV h{G mm ue w[ wiV h{G mm

hy pRBU! qusIN DIrj dy Dwrk qy jgq dy 1kwrk ho[

qV qjdVI h{G mm ue ujdVI h{G mm173mmhy pRBU! qUµ sB dy mn iv`c siqkwrXog qy sB dy mn dI

jwnx vwlw hYN[

1. krn vwly

ujfp ljdhW lBgw/ 100

liW. Fi h{G mm liW. wi h{G mmhy pRBU! qusIN sB dI pwlxw krn vwly qy sB kwsy dy krqw ho[

liW fjdlI h{G mm liW VjdlI h{G mm174mmhy pRBU! qUµ sBnW dw inktvrqI qy srb dw nwS krn

vwlw hYN[wipSjwi h{G mm dWl.:Fi h{G mm

hy pRBU! qUµ dieAw dI Kwx hYN qy swirAw dw pwlx-poSxkrn vwlw hYN[

liW[l:i h{G mm uea[l:i h{G mm175mmhy pRBU! qUµ jgq dw mwlk qy jgq dw 1eISvr hYN[

W+hq>cl h{G mm tv t>cl h{G mmhy pRBU! qUµ jgq dw jIvn qy duSt doKIAW dw sMGwr krqw hYN[

fi a[ fi h{G mm wipSjwi h{G mm176mmhy pRBU! qUµ pry qoN pry qy dieAw dI Kwx hYN[

bufj uf h{G mm bofj of h{G mmqYƒ koeI jp ky kQn nhIN kr skdw qy nw hI qYƒ koeI

mUrqI vWg AsQwpq kr skdw hY[

bd*aj d*a h{G mm b>Ddq+aj dq+a h{G mm177mmqYƒ isrijAw nhIN jw skdw, hy pRBU! qUµ imRqU rihq hYN[

bdq+aj dq+a h{G mm wiSj d*a h{G mmhy pRBU! qUµ Amr qy ikrpw dw srUp hYN[

1. mwlk

ujfp ljdhW lBgw/ 101

bd*aj d*a h{G mm ZiSg dZ+a h{G mm178mmhy pRBU! qYƒ isrijAw nhIN jw skdw qUµ DrqI dw Awsrw hYN[

bdq+a[l:i h{G mm fiq[l:i h{G mmhy pRBU! qUµ Aim`q sImW dw mwlk qy srb jgq dw suAwmI hYN[

bd*aj d*a h{G mm bdq+aj dq+a h{G mm179mmhy pRBU! qyrw srUp iksy klw-ikRq nwl swijAw nhIN jw

skdw Aqy qUµ Amr hYN[

buWj d*a h{G mm bdq+aj bdq+a h{G mmhy pRBU! qUµ Ascrj srUp vwlw, jMmx-mrx qoN rihq hYN[

Vi VjdHw h{G mm tv zjdHw h{G mm180mmhy pRBU! qusIN swry mnuKW dy mwlk qy doKIAW-mUrKW dy nwSk ho[

dWl.:Fi h{G mm wipSjvI h{G mmhy pRBU! qusIN swry sMswr dy pwlxhwr Aqy dieAw dy Gr ho[

dV+f VjdHw h{G mm liW fjdHw h{G mm181mmhy pRBU! qUµ rwijAW dw mwlk qy swirAW dI r`iKAw krn

vwlw hYN[Fr F.uV h{G mm bdi e.uV h{G mm

hy pRBU! qUµ Awvwgaux dw nwS krn vwlw qy vYrIAW dw sMGwrkrqw hYN[

difp ajfV h{G mm ufp ujfV h{G mm182mmhy pRBU! qUµ Drm doKIAW ƒ dMf dyx vwlw qy Awpxw nwm

jpwaux vwlw hYN[

ujfp ljdhW lBgw/ 102

bwv. d*a h{G mm liWj d*a h{G mmhy pRBU! qUµ hr SkqI qoN by-muhqwj qy srb-ivAwpI hYN[

wiaj wi h{G mm hiaj hdi h{G mm183mmhy pRBU! qUµ hr iksy dw krnhwr qy nwS krqw hYN[

fiqjaq h{G mm liWjaq h{G mmhy pRBU! qUµ prm cyqn-sqw dw sRoq qy swrIAW AwqmwvW

iv`c ivAwpk hYN[

bjaq Wl h{G mm ul w[ ul h{G mm184mmhy pRBU! qUµ svY-ADIn hYN qy kIrqI dI mhwn is^r hYN[

Fpu.e f+Ija A.s mmkwiv-CMd dI iksm[

Vq' lPiu lPiu[ Vq' y.s= y.s=[ mmhy sUrjW dy sUrj, hy cMdrmW dy cMdrmW! qYƒ nmSkwr hY[

Vq' iju iju[ Vq' dH>s= dH>Ds[= mmhy rwijAW dy mhWrwjn, ieMdRW dy mhWieMdR ! qYƒ nmSkwr

hY[

Vq' b>Zwji[ Vq' a[u a[u[ mmhy Gup hnyr qy pRkwSW dy pRkwSk ! qYƒ nmSkwr hY[

Vq' dW>+s dW+>Ds[ Vq' Wgu Wgu[ mm185mmhy Gny PYlwA (ivsQwr) vwly, bIjW ƒ mOlx SkqI pRdwn

krn vwly ! qYƒ nmSkwr hY[

ujfp ljdhW lBgw/ 103

Vq' ijul. ajql. lJa iPf[ mmhy rzo, qmoN, sqo, guxW vwly pRBU ! qYƒ nmSkwr hY[

Vq' fiq a,a. ba,a. liPf[ mmhy q`qW dy prm q`q qy q`qW qoN rihq srUp vwly ! qYƒ

nmSkwr hY[

Vq' u'e u'e[ Vq' debjV debjV[ mmhy jogW dy vI prm jog, igAwnW dy vI prm igAwn ! qYƒ

nmSkwr hY[

Vq' q>a= q>Da[= Vq' dZbjV dZbjV[ mm186mmhy mMqRW dy SRomxI mMqR, iDAwnW coN SRomxI iDAwn ! qYƒ

nmSkwr hY[

Vq' upZ upZ[ Vq' debjV debjV[ mmhy Xu`DW dy mhWXu`D qy igAwnW dy mhWigAwn ! qYƒ nmSkwr

hY[

Vq' F'u F'u[ Vq' fjV fjV[ mmhy BojnW iv`coN AwdrSk Bojn qy pIx vwly rsW iv`coN

prmrs! qYƒ nmSkwr hY[

Vq' wvh wiaj Vq' lJa iPf[ mmhy klh klyS dy krqw qy SWq srUp pRBU! qYƒ nmSkwr hY[

Vq' dH>s= dH>s=[ bVjs. dWFPa[ mm187mmhy ieMdRW dy mhWieMdR qy Awid rihq sMpqI vwly pRBU ! qYƒ

nmSkwr hY[

ujfp ljdhW lBgw/ 104

wv.wji iPf[ bv.wji bv.w[ mmhy doSW qoN mukq srUp BUKxW dy isrmOr BUKx ! qYƒ nmSkwr hY[

Vq' 1bjl bjl[ Vq' WJw 2W.w[ mmhy BsmWDwrI qy bWky suMdr srUp vwly ! qYƒ nmSkwr hY[

bF.eg liPf[ bV.eg bVjq[ mmhy nwS rihq srIr qy nwm rihq rUp vwly ! qYƒ nmSkwr hY[

da=F.eg da=wjv[ bV.eg bwjq[ mm188mmiqMnW lokW ƒ iqMnW hI kwlW iv`c nwS krn vwly srIr

qy kwmnw rihq pRBU! qYƒ nmSkwr hY[

H[w bAig A.s mmkwiv-CMd dI iksm[

bu{ mm bv{ mm bF{ mm bW{ mm189mmhy pRBU! qUµ Aij`q, AivnwSI, 3ABY qy A-bdl hYN[

bFP mm buP mm bVjl mm bwjl mm190mmhy pRBU! qUµ Ajnm, jUnW qoN rihq, nwS rihq qy sog rihq hYN[

be.u mm bF.u mm bv,t mm bF,t mm191mmhy pRBU! qUµ Aij`q, nwS rihq, l`Kqw qoN pry qy Kwx pIx

dI loV qoN mukq hYN[

bwjv mm dsbjv mm bv[t mm bF[t mm192mmhy pRBU! qUµ mOq qoN mukq, idAwlU, lyKy rihq qy ByK qoN

inrlyp hYN[1. BsmDwrI 2. suMdr srUp 3. inrBau

ujfp ljdhW lBgw/ 105

bVjq mm bwjq mm bejh mm bTjh mm193mmhy pRBU! qUµ nwm qy kwmnw rihq AQwh qy Apr Apwr hYN[

bVjo[ mm f+qjo[ mm bu'Vg mm bq'Vg mm194mmhy pRBU! qUµ iksy dw muhqwj nhIN, qYƒ koeI nwS nhI kr

skdw, qUµ jUn-jnm qoN rihq, monDwrI nhIN[

V ije[ mm V i.e[ mm V iPf[ mm V i[t[ mm195mmhy pRBU! qusIN moh rihq, rMg rihq, rUp-ryK qoN pry ho[

bwiq> mm bFiq> mm be.u[ mm bv[t[ mm196mmhy pRBU! qusIN krm bMDnW qy BrmW qoN mukq, nwS rihq, AlyK ho[

Fpu.e f+Ija A.s mmkwiv-CMd dI iksm[

Vqlapv f+Sjq[ lqlapv f+Sjl[ mmnmSkwr krn Xog pRBU ƒ nmSkwr hY jo sBnW dw sMGwr

krqw hY[be.upv bVjq[ lqlapv dVrjl[ mm

hy pRBU! qUµ nwS rihq, nwm rihq, swirAW iv`c invwskrqw hYN[

dV+wjq> dWFPa[ lqlapv liPf[ mmkwmnw qoN rihq sMpqI vwly srb-ivAwpI rUp vwly pRBU!

qYƒ nmSkwr hY[

wpwiq> f+Sjlg lpZiq> dWFPa[ mm197mmhy pRBU! qUµ mMd krmW dw nwSk qy dYvI sMpdw dw mwlk hYN[

ujfp ljdhW lBgw/ 106

lsj l,DdysjV.s l,a=. f+Sjlg mmhy pRBU! qUµ s`q-ic`q-AnMd srUp qy vYrIAW dw nwS krn

vwlw hYN[

wigqpv wpdV>sj lqlapv dVrjlg mmhy pRBU! qusIN imhr krn vwly, krxhwr srb-invwsI ho[

bujdHW dWFPa[ eujdHW eVgq[ mmqusIN AlOikk dYvI sMpdw dy mwlk qy duSmxW au~qy kihr

krn vwly ho[

higb> wigb> wigqpv ihgq[ mm198mmhy pRBU! qusIN sB dy nwSk, sB dy isrjxhwr, ikRpwlU qy

rihm krn vwly ho[

y,a= y,* riag y,a= y,* Fpea[ mmhy pRBU! qusIN cOhW idSwvW iv`c vrqx vwly qy cOhW kuMtW

dy jIvW iv`c vrq ky AnMd Bogx vwly ho[

lpI.Fr lpF. liWsj liW upea[ mmhy pRBU! qusIN suqy-pRkwS swirAW iv`c ivAwpk ho[

spwjv. f+Sjlg dsbjv. liPf[ mmhy pRBU! qusIN jnm-mrn dw mlIAwmyt krn vwly idAwlU

srUp ho[

lsj b>e l.e[ bF.e. dWFPa[ mm199mmhy pRBU! qusIN sBnW dy AMg-sMg qy nwS rihq dYvI sMpdw

vwly ho[

a: f+ljds lr,I[ lBgw/ 107

a: f+ljds mm lr,DI[ mm

O ldaepi f+ljds mmprmwqmw ie`k qy 11111Adu`qI hY swrw ausdw hI Akwr hY[ auh

gurU dI imhr nwl pRwpq huMdw hY[a: f+ljds mm lr,I[ mm

fjdaLjhg 10qyrI ikRpw nwl kQn kIqy sv`Xy[ sRI gurU goibMd isMG

jI dI rcnw[2l+jre 3l,pZ lqPh 4dlZjV w[

s[dt dxdiY zi u'e uag w[ mmmYN jYn Drm, bu`D m`q dy su`c sMjmIAW, is`DW jogIAW Aqy

bRhmcwrIAW dy isDWqk ivcwrW ƒ cMgI qrHW GoK ilAw hY[5lPi lpijisV 6l,pZ lpZjdswl.a lqPh bV[w qag w[ mm

mYN sUrbIr dYNqW qy AMimRq pwn krn vwly dyviqAW AqyAnyk m`qW nwl sbMD r`Kx vwly swDU sMqW dIAW mMflIAWGuMm-iPr ky vyK leIAW hn[

lji[ hg s[l w' s[dt idhY qaw'RP V s[tgba 7f+jVfag w[ mm

mYN swry hI dyS-dySWqrW dy m`qW ƒ cMgI qrHW GoK ilAw hY[1.ijs vrgw hor koeI nw hovy 2.jYnI-boDI iBkSU 3.su`c-sMjmIN 4.is`DI pRwpqI vwly 5.sUrmy dyviqAWdy vYrI (rwKS) 6.AMimRq pwn krn vwly (dyvqy) 7.pRwxW dw mwlk (vwihgurU)

a: f+ljds lr,I[ lBgw/ 108

pr shI ArQW iv`c koeI vI Aijhw nhIN vyiKAw jo pRBU dym`q AnuswrI c`lx vwlw hovy[

l+g FerjV wg 1FjdH d*fj hP a[H[w iag dWVp 2H[w iag w[ mm1mm

swirAW dy isrmOr vwihgurU jI iv`c SrDw Bwvnw Dwrnkrn nwl jo ikrpw qy ipAwr pRwpq huMdw hY, aus qoN ibnWswry m`q ie`k r`qI ijMny vI nhIN[1[

3qja[ 4qa.e ui[ ui l.ebVPf 5Rpa.e lpi.e6 lrji[ mm

ijnHW rwjy mhWrwijAW pws v`fI fIl fOl vwly sony cWdInwl jVq iSMgwry hoey msq hwQI sn[

w'B api.e 7wpi.e l[ wPsa8fRpV w[ eRpV w" uja dVrji[ mm

ijnHW pws p`ky ikly, kRoVW GoVy, ijhVy hrnW vWg cuMgIAWBrn vwly, hvw dy qyj ƒ vI mwq pwauNdy sn[

9Fjig FpujV w[ FPf Fvg dWdZdVbjra lgl V uja dWyji[ mm

ijnHW qyj pRqwpI rwijAW dI eIn mMn ky lMbIAW bwhW vwlyAxigxq rwjy mhWrwjy aunHW ƒ Juk Juk ky isr invwauNdy sn[

H[a[ FH[ ap whj FH[ FPfdab>a w" VJe[ hg fJdH fZji[ mm2mm

aunHW SkqISwlI rwjy bx ky SoB-SkqI qW pRwpq kIqI,1. SrDw-BwvnI dI bdOlq pRwpq hox vwlI ikRpw 2. purwxy smyN ivc Bwr qolx vwlw sB qoNCotw nwp (rqI) jo iek drKq ƒ lgdw hY 3. msq 4. hwQI 5. au~cy kd-kwT vwly 6. suhxyrMg vwly 7. hrnW vWg cuMgIAW Brn vwly 8. hvw dy vyg nUµ mwq pwauNdy 9. qkVy bwhU-bl vwly

a: f+ljds lr,I[ lBgw/ 109

pr AMq dy smyN aunHW ƒ vI nMgy pYrIN hI ies sMswr coN qurnwipAw[2[

uga dxi{ lF s[l dsljV w'Wjua T'v dq+s.e Veji[ mm

ijnHW qyz-pRqwpI rwijAW ny swrI aumr dySW-dySMqRW ƒij`iqAw, ij`q dIAW KuSIAW kwrn aunHW dy duAwrw A`gy FolimRdMg qy ngwry v`jdy rhy[

1ep.ua 2ePC eujV w[ lp.sidh>la h{G 3hIiju huji[ mm

ijnHW dy qbyilAW iv`c suMdr hwQIAW dy JuMf icMGwVdy snqy hzwrW vDIAw iksm dy GoVy sn[

FPa Fdr,t FrjV w[ FPfawRpVp eV{ Vhk uja dWyji[ mm

BUq, Biv`K qy vrqmwn smyN dy qyj pRqwpI rwjy ieqnyhoey hn ik aunHW dI koeI igxqI nhIN kr skdw[

l+g fda l+g FerjV Fu[ dWVpb>a wRp b>aw[ Zjq dlZji[ mm3mm

mwieAw dy mwilk 'vwihgurU''vwihgurU''vwihgurU''vwihgurU''vwihgurU' dw ismrn krn qoN ibnWauh rwjy AMq ƒ jm lok ƒ cly gey[3[

agio VjV sdHbj sq sjVlp l.uq V[q bV[w dWl[t{ mm

qIrQ ieSnwnI, dieAw dy DwrnI, ieMdRIAW dw dmn krn

1.guMjwrW pwaux vwly 2.hwQIAW dy JuMf 3.koql GoVy

a: f+ljds lr,I[ lBgw/ 110

vwly, dwn dyx vwly dwqy Aqy Anyk pRkwr dw sMjm krn vwlykrmkWfI vI vyK ley hn[

W[s fpijV 1wa[W wpijVuqgV uqjV lWjV w[ f[t{ mm

bydW purwxW dy pwTI, ieslwmIN m`q dIAW kqybW-kurwn pVHnvwly ivdvwn qy DrqI au~pr auplBD swirAW simAW dy Drm-gRMQW ƒ GoKx vwly vI vyK ley hn[

fRpV bhji uag ua ZjilW{ lp dWyji huji w s[t{ mm

paux AhwrI, bRhmcwrI, Awpxy ivcwrW ƒ suc`jy FMg nwlviKAwn krn vwly BI hzwrW vyKy hn[

l+g FerjV Fu[ dWVp FPfdaH[w iag dWVp H[w V v[t{ mm4mm

prmwqmw dy ismrn Bjn qoN ibnW rwjy mhWrwjy qy horpRBU drbwr iv`c ie`k rqI vI kImq nhIN pwauNdy[4[

l,pZ dlfjh spi.a spWjhlp ljdu 2lVjh spiujV sv{Ge[ mm

is`KI hoeI kvwieq vwly bhwdur, ijnHW ƒ pYNqVy qoN auKyVnWmuSikl hovy[ srIr qy lohy dIAW sMjoAW pihn ky vYrIAWdw mlIAw-myt krdy hox[Fjig epqjV Fi[ qV q{G wi fiWa f>t hv[ V hv{Ge[ mm

aunHW dy mn iv`c ieMnW hMkwr hovy ik prbq BwvyN KMB lwky au~f jwvy pr AsIN Awpxy pYNqVy qoN nhIN ihlWgy[1. qOryq, jMbUr, AMzIl, kurwn 2. lohy dIAW sMjoAW pihn ky

a: f+ljds lr,I[ lBgw/ 111

1a'di 2bigV qi'di qrjlVqja[ 3qa.eV qjV qv{Ge[ mm

Aijhy bhwdr jo vYrIAW ƒ qoV-BMnky bwgIAW ƒ mroV sutxqy msq hwQIAW dy mwx ƒ vI mlH su`tx dy smr`Q hox[

l+g fda l+g FerjV d*fj dWVpdabjde uhjVp dVsjV yv{Ge[ mm5mm

pr prmwqmw dI imhr-ikrpw qoN ibnW Aijhy sUrmy vIAKIr ƒ sMswr iqAwg ky pRlok cwly pw jwxgy[5[

Wgi bfji Wc[ Wdibji4bdWyjidh lji wg Zji FA,Ij mm

by-h`d SkqI vwly mhWblI joDy, jo ibnW iJj`k mUMh qysnmu`K SSqRW dy vwr shwrdy hox[

a'ia s[l qdv>s qrjlVqja[ 5eujV w[ qjV qv,Ij mm

jo dySW ƒ Awpxy bl nwl &qih krky kbzw kr skdyhox[ AwkIAW dw mlIAw-myt krn qy hwQIAW nwl twkrwkrky aunHW dw mwx qoV dyx dy smr`Q hox[

ejC%[ eC%jV w[ a'CVhjilp WjaV hg 6yw yji vr,Ij mm

jo mzbUq ikilHAW ƒ qihs-nihs krn dI smrQw qy glW rwhINdwby mwrky swry sMswr au~qy kbzw krn dI smrQw rKdy hox[

1. qoV dyx 2. vYrIAW ƒ 3. hwQIAW dw mwx mlH su`tx vwly4. by-pRvwhI, by-iJjk 5. hwQI 6. swrI dunIAW

a: f+ljds lr,I[ lBgw/ 112

ljdhWp l+g lF w' 1dliVjdHwujyw bV[w lp H[w 2dsr,Ij mm6mm

prmwqmw sB dw isrqwj mwlk hY[ bwkI swry pRBU dy snmuKmMgqy hn[ dwqw kyvl ie`k vwihgurU hI hY[6[

3sjVr s[r xdV>s 4dVljyiFPa Fdrt FrjV uf{Ge[ mm

rwKS, dyvqy, SySnwg, rwq ƒ ivcrn vwly BUq-pRyq Aqyhor ibAMq aus prmwqmw ƒ ip`Cy vI, hux vI qy Awaux vwlysmyN iv`c vI jpdy rihxgy[

ugr dua[ uv q{ ov q{fv hg fv q{ lF ojf of{Ge[ mm

jlW iv`c, QlW iv`c ijMny vI jIv-jMq hn[ pRBU AwpxISkqI nwl hr GVI, hr pl, aunHW dI Qwpnw krdw hY qykrdw rhygw[

fp>V f+ajfV WjT 5u{a ZpVfjfV w[ Whp 6fp>u tf{Ge[ mm

SuB krmW dy qyz-pRqwp nwl ijq dI jY-jYkwr DunI sdwvjdI rhygI[pwpW dy Fyr pRBU ismrn nwl sdw nSt huMdyrihxgy[

ljZ lqPh f+l.V dxi{G ue7la= lF{ 8brv'w 9yf{Ge[ mm7mm

vwihgurU dy pRqwp dI bdOlq s`q-purS sMq-jn sdw AnMdsihq ivcrngy qy vYrI-lok aunHW ƒ vyK ky sihm jwxgy[7[1.sB qoN isrmOr (vwihgurU) 2.dwqw 3.rwKS 4.rwq ƒ ivcrn vwlIAW AbgqrUhW 5.jY-jYkwr dI Dun 6.Fyr 7.vYrI 8.dyK ky 9. sihm jwxgy

a: f+ljds lr,I[ lBgw/ 113

qjVr dH>s= edu>s= VijZfu"V da=v'w w' iju wi{Ge[ mm

rwjy, ieMdR qy AYrwvq hwQIAW dy mwlk, ckRvrqI rwjy joiqRlokI dw rwj krdy hox[

w'dB lVjV eujdsw sjVbV[w lpb>Wi lju Wi{Ge[ mm

jo lok kRoVW qIrQW dw ieSnwn krky, hwQI Awid dwnkrdy hn Aqy Aink pRkwrI suAMbr rc ky ivAwh krdy hox[

W+hq qh[li dWlV lygfdab>a xl[ uq xjl fi{Ge[ mm

bRhmW, iSvjI, ivSƒ, ieMdR Awidk dyvqy vI AKIr ƒjmW dI PwhI iv`c Psxgy[

u[ Vi l+g fda w[ f+l h{G fea[ Vi x[i V s[h Zi{Ge[ mm8mm

ijhVy mnu`K mwieAw dy pqI (vwihgurU) jI dy crn prsdyhn auh mnu`K Awvwgaux dy c`kr qoN mukq ho jwxgy[8[

whj FI' u' 1s'RP v'yV qP>s w{W{dn idhY 2Ww dZbjV vejdHY mm

kI hoieAw, jy koeI mnu`K dovyN A`KW mIt ky bgly vWgsmwDI lw ky bYT igAw[1. dovyN nyqR 2. bgly vWg

a: f+ljds lr,I[ lBgw/ 114

V%ja dxdiY vgH[ lja lqp>s=dVv'w eI' fiv'w erjdHY mm

koeI mnu`K s`qW smuMdrW (Bwv swrI DrqI dy qIrQW) dwvI ieSnwn kr lvy pr ies qrHW krn nwl aus ny Awpxwlok vI qy pRlok vI gvw ilAw[

Wjl wgY dWdtbjV l'G W{n w{b{l[ hg b{l[ lp W{l dWajdHY mm

koeI mnuK sMswr qoN iqAwg lY ky jMglW ivc bYT jwvy[pRBU ismrn qoN ibnW, aus ny swrw smW AYvyN AjweIN gvw ilAw[

ljyp wh'G lpV v[hp lF{duV f+[q wgY daV hg f+F fjdHY mm9mm

mYN s`c kihMdw hW, qusIN swry iDAwn dy ky sux lvo, ijs-ijs ny prmwqmw nwl ipAwr kIqw ausy ny prmwqmw ƒ pwilAw[9[

wjhP v{ 1fjhV fPu ZiI' dliwjhP v{ 2dv>e ei[ vBwjdHY mm

iksy ny swilgrwm ƒ pUjnIk jwx ky aus ƒ pUjxw SurU krid`qw[ iksy ny iSv ilMg gly iv`c ltkw ilAw[

wjhP vdtY hdi 3brjyg dslj qdhwjhP 4fAjh w' lglp dVrjdHY mm

iksy ny prmwqmw ƒ d`Kx idSw iv`c siQ`q mMn ilAw,1. swlgrwm 2. iSv ilMg 3. d`Kx idSw 4. p`Cm v`l

a: f+ljds lr,I[ lBgw/ 115

iksy ny p`Cm v`l mMn ky, isjdw krnw SurU kr id`qw[

w'RP WpajV w' fPua h{ flpw'RP dq+ajV w' fPuV ZjdHY mm

koeI pSU ibrqI vwlw bu`qW dI pUjw krdw hY[ koeI kbrWƒ hI pUjx leI dOiVAw iPrdw hY[

wPi d*bj RpidNY lF hg uel+g FerjV w' F[sp V fjdHY mm10mm

swrw sMswr hI Pokt krmkWfW iv`c auliJAW ipAw hY[prmwqmw dw iksy ny Byq nhIN pwieAw[10[

y"fHg ljdhW lBgw/ 116

y"fHg ljdhWy"fHg ljdhWy"fHg ljdhW

cwr crnW vwlI bwxI[

O rjdhepiP ug wg xadhprmwqmw ie`k hY, swrw ausdw hI Akwr hY[ij`q hmySw

Akwl purK dI hI huMdI hY[

fj^ 10 mm wdWI' Wjy W[Vag mm y"fHg mmpwqSwhI dsvIN (gurU goibMd isMG jI) dI rcnw, bynqI

rUp iv`c cOpeI bwxI[

hqig wi' hjo s{ i,Aj mmfPiV h'dH dya wg dH,Aj mm

hy Akwl purK jI! Awpxw h`Q dy ky myrI r`iKAw kro[myry mn dI jo ie`Cw hY, aus ƒ pUrI kro[

ar yiVV qV ih{ hqjij mmbfVj ujV wi' f+dafjij mm1mm

myrw mn hmySw Awpdy crnW nwl juiVAw rhy Aqy Awpxwdws jwx ky myrI pRiqpwlxw kro[1[

hqi[ splB lF{ apq zjrhp mmbjfp hjo s{ q'dh Wyjrhp mm

myry AMdrUnI qy bihrUnI swry duSmxW dw KwqmW kr idau

y"fHg ljdhW lBgw/ 117

Aqy mYƒ Awpxw h`Q dy ky iehnW qoN bcwau jI[

lptg Wl{ q'i' fdirjij mml[rw dl,t lF{ wiajij mm2mm

hy krqwr! myrw pirvwr qy syvk is`K sB suKI vsdyrihx[2[

q' i,Aj dVu wi s{ wdiI{ mmlF W{iV w' bju l.zdiI{ mm

Awpxw h`Q dy ky myrI r`iKAw kro[ swry AMdrUnI-bihrUnIvYrIAW dw, A`j hI sMGwr kr dyvo jI[

fPiV h'dH hqjig bjlj mma'i FuV wg ih{ dfbjlj mm3mm

hy pRBU! myrI ieh ie`Cw pUrI kr dyvo, mYƒ hr smyN quhwfyismrn-Bjn dI hI ipAws l`gI rhy[3[

apqdh Ajdc w'Hg bri V dZIjRPG mmu' Wi yh'G lp apq a[ fjRPG mm

hy prmwqmw! mYN quhwƒ C`f ky iksy hor ƒ nw iDAwvW[jo vr-AwSIrvwd dI mYƒ loV hovy auh mYN quhwfy pwsoN hI pRwpqkrW[

l[rw dl,t hqji[ ajigbdh mmypdV ypdV la= hqji[ qjigbdh mm4mm

myry is`K syvkW dw Bvswgr qoN pwr-auqwrw kr dyvo Aqymyry vYrIAW ƒ cux-cux ky mwr dyvo jI[4[

y"fHg ljdhW lBgw/ 118

bjf hjo s{ qpN{ RpWdiI{ mmqiV wjv wj a=jl dVrdiI{ mm

hy mhWkwl jI! Awpxw h`Q dy ky myrw auDwr kr dyvo AqymOq dy BY qoN sdw leI mukq kr dyvo jI[

hPu' lsj hqji[ f,Aj mml+g bdlZpu uP wdiIhp i,Aj mm5mm

hy pRBU jI! Awp jI hmySw myry p`K iv`c hovo jI[ hy JMfyau~qy ikRpwn dy icMnH vwly mhWkwl jI! myrI sdw r`iCAwkro[5[

ijdt v[hp qpdh ijtVhji[ mmljdhW l.a lhjdH dfIji[ mm

hy s`qpurSW dy shwiek qy ipAwry vwihgurU jI! myrI vIhr AOkV smyN r`iKAw kro[

sgV W.Zp splBV w[ h.aj mmapq h' fpig yapi sl w.aj mm6mm

hy pRBU! qusIN dIn-duKIAW dy mddgwr, dust doKIAW dysMGwr krqw qy cOdW lokW dy mwlk ho[6[

wjv fjdH W+hqj Wfp Zij mmwjv fjdH dlr uP braij mm

smyN Anuswr bRhmw jI ny srIr Dwrn kIqw[ smW pwky iSv jI ny Avqwr DwirAw[

y"fHg ljdhW lBgw/ 119

wjv fjdH wi dWlVp f+wjlj mmlwv wjv wj wgbj aqjlj mm7mm

mhWkwl-pRBU jI dI AwigAw pw ky ivSƒ sMswr iv`cprgt hoey[ swrw jgq pswrw mhWkwl prmwqmw dw hIhY[7[

urV wjv u'eg dlr wgY mmW[s iju W+hqj uP ogY mm

ijs mhW-kwl ny iSv jI ƒ jogI bxwieAw[ ausy mhW-kwl ny bydwcwrIAw bRhmw jI ƒ pYdw kIqw[

urV wjv lF v'w lrjij mmVqlwji h{ ajdh hqjij mm8mm

ijs mhW-kwl ny ieh swrw sMswr swijAw qy svwirAwhY, ausy ƒ myrI nmSkwr hY[8[

urV wjv lF uea WVjI' mms[r s{a 1u,AV RpfujI' mm

ijs mhW-kwl jI ny swry jgq dI rcnw kIqI, ausy mhW-kwl ny dyvqy, rwKS qy j`CW ƒ pYdw kIqw[

bjds b>Dda H[w{ brajij mml'Hg epiP lqdNIhp hqjij mm9mm

jo Awid qoN lY ky AMq q`k ie`k rs ivAwpk purK hY,auh Akwl purK hI myrw gurU hY[9[

1. dyviqAW dI ie`k iksm

y"fHg ljdhW lBgw/ 120

Vqlwji dal hg w' hqjig mmlwv f+uj duV bjf lrjig mm

ijs Akwl purK ny swrI isRStI swjI qy svwrI hY, ausyAkwl purK ƒ myrI nmskwr hY[

dlrwV w' dlr epV lpt sgY mml,a´V w' fv q' WZ wgY mm10mm

hy prm-ipqw pRBU! qusIN Awpxy syvkW ƒ SuB guxW nwlBrpUr kIqw qy srIrk qy Awqimk suK pRdwn kIqy Aqy SqrUAWƒ iKn iv`c nwS kIqw[10[

zB zB w[ b>ai wg ujVa mmFv[ Wpi[ wg fgi fAjVa mm

qusIN hr ie`k dy idl dI jwnx vwly ho Aqy cMgy-mMdy sBnWdy AMdr dI pIV ƒ AnuBv krdy ho[

ygBg a[ wp.yi bloPvj mmlF fi d*fj ds=ldB wi xPvj mm11mm

prmwqmw ie`k in`kI kIVI qoN lY ky vf-AkwrI hwQIAWq`k swirAW au~pr AwpxI ikRpw idRStI krky ivgsdwhY[11[

l.aV spt fjH[ a[ sptg mmlpt fjH[ ljZpV w[ lptg mm

jy koeI sMqW ƒ du`K dyvy qd prmwqmw duKI huMdw hY, s`qpurSWƒ s`uK pRwpq hox qy suKI huMdw hY[

y"fHg ljdhW lBgw/ 121

H[w H[w wg fgi fAjV{G mmzB zB w[ fB fB wg ujV{G mm12mm

prmwqmw hr ie`k jIv dy AMdr dI pIVw ƒ AnuBv krdwhY qy hryk jIv dy Dur AMdr dI gl ƒ cMgI qrHW jwxdw hY[12[

uW 1Rpswit wij wiajij mmf+uj Zia aW s[h bfjij mm

hy pRBU! jdoN qusIN audkrKx SkqI duAwrw Awpxw ivsQwrkrdy ho, qdoN qdoN swrI prjw Apwr hoNd iv`c prgt hojWdI hY[

uW bjwit wia h' wWhP. mmapq q{ dqva s[h Zi lFhP. mm13mm

hy Akwl jI! jdoN qusIN sMswr ƒ smytx vwlI SkqI dwpRXog krdy ho, qdoN swry Akwr Awp jI iv`c hI smW jWdyhn[13[

u[a[ WsV dl+ldB lF Zji{ mmbjfp bjfVg WPN Rpyji{ mm

isRStI AMdr ijqny vI qusIN srIr bxwey hn[ Awpo-AwpxI bu`DI Anuswr Awp dy gux aucwrx krdy hn[

apq lF hg a[ iha dVijvq mmujVa W[s F[s bi bjvq mm14mm

Awp jI swirAW qoN inrlyp rihMdy ho[ ies Byd ƒ swryrhsvwdI qy ivdvwn jwxdy hn[14[

1. ivsQwr krn vwlI SkqI

y"fHg ljdhW lBgw/ 122

dVi.wji dV+dWwji dViv.F mmbjds bVgv bVjds bl.F mm

hy Akwl purK! qusIN inr-Akwr, ivkwr rihq qy iksydy Awsry dy muQwj nhIN[ quhwfw srUp muMF qoN rUp-rMg qoNinAwrw, AnwdI, jnm-jUn qoN rihq hY[

aj wj qPC% Rpyjia F[sj mmuj w' F[r V fjra W[sj mm15mm

ijs dw Byd, byd vI nhIN pw sky[ mUrK lok Alp bu`DInwl aus dy ByqW dw vrnx krdy hn[15[

aj w" wdi fjhV bVpqjVa mmqhj qPC% wAp F[s V ujVa mm

keI lok p`Qr dI mUrq GV ky aus ƒ hI prmwqmw dwrUp Anumwndy hn[ auh mhW mUrK lok prmwqmw dw BorwijMnW vI Byq nhIN jwxdy[

qhjs[r w" wha lsj dlr mmdVi.wji wj ygVa Vdh dFr mm16mm

keI lok iSv jI ƒ hI sdw iQr prmwqmw mMnI bYTyhn[ pr Aijhy lok inrMkwr prmwqmw dw Byq mUloN hI nhINjwxdy[16[

bjfp bjfVg WpdZ h{ u[ag mmWiVa dF>V dF>V apdh a[ag mm

hy pRBU! hr ie`k Awpo AwpxI bu`DI Anuswr quhwfw qrHW-qrHW nwl vrnx krdw hY[

y"fHg ljdhW lBgw/ 123

apqij vtj V ujdH fljij mmdwh dWdZ luj f+oq l.ljij mm17mm

hy pRBU! quhwfy kudrq pswry ƒ koeI nhIN jwx skdw qynw hI iksy ƒ ieh pqw l`g sikAw hY ik pihlW pihlqusIN iks qrHW sMswr dI swjnw kIqI[17[

H[w{ iPf bVPf liPfj mm i.w FI' ijr whg FPfj mmhy Akwl purK! quhwfw rUp ie`k hY pr qusIN AnykW srUp

Dwrn kIqy hn, ikqy grIb, ikqy AmIr qy ikqy rwjy bxky ibrwz rhy ho[

b>cu u[iu l[au wgVg mmRpaFpu tjdV Whpi idy sgVg mm18mm

hy pRBU! qusIN AWifAW rwhIN, jyr jrIey, psIny duAwrwauprMq auqBuj KwxI duAwrw sMswr dI rcnw kIqI[18[

whP. xPv ijuj h{: W{nj mmwhP. dlqdB dFU' l.wi dHw{nj mm

hy prmwqmw! ikqy qusIN jgq pswrw krn vwsqy bRhmwbxy bYTy ho[ ikqy jgq dw sMGwr krn leI iSv jI rUpDwrn kIqw hY[

leig dl+ldB dstjdH by.Fr mmbjds upejds liPf lpI.Fr mm19mm

quhwfI swjI swrI isRStI ie`k Ascrj rUp idKweI idMdIhY[ pr qusIN suMdr srUp vwly isRStI dy Awid iv`c vI sI,jugW dy ArMB vyly vI sI[19[

y"fHg ljdhW lBgw/ 124

bW i,Aj q[ig apq wi' mm dl,t RpWjdi bdl,t l.zi' mmhy pRBU! qusIN myrI qqkwl r`iKAw kro[ gurU is`iKAw

Anuswr c`lx vwilAW dw bcwau kro qy KotI m`q dy DwrnIAWdw sMGwr kro[

spLB dua[ Rpnra Rpafjaj mmlwv qv[A wi' iS zjaj mm20mm

ijMny vI aup`dr pYdw krn vwly duSt hn, aunHW swry mlyCbu`DI vwilAW dw nwS kro[20[

u[ bdlZpu ar liVg fi[ mmdaV w[ splB spdta h{: qi[ mm

hy Akwl purK jI! ijMny jIv Awp jI dI Srn iv`cpYNdy hn, pRBU-Srn pYx vwilAW dy doKI, duKI ho ky mrdyhn[

fpit urV fe fi[ dahji[ mmdaV w[ apq l.wB lF Bji[ mm21mm

ijhVy purS quhwfI Srx iv`c pY jWdy hn, qusIN aunHW dyswry kSt dUr kr idMdy ho[21[

u' wdv w' dHw Wji dZb{ h{ mmaj w[ wjv dVwdB Vdh b{ h{ mm

ijhVw jIv Akwl purK ƒ ie`k-mn ie`k-ic`q ho ky,ie`k vwrI vI Xwd krdw hY, kwl aunHW dy nyVy nhIN AwauNdw[

i,Aj h'dH ajdh lF wjvj mm

y"fHg ljdhW lBgw/ 125

splB bdilB Bi[G aawjvj mm22mmAkwl purK aunHW dI srb kwl r`iKAw krdw hY[ aus

dy dust-doKI qy klyS qurMq ausdy mgroN l`Q jWdy hn[22[

d*fj ds=ldB aV ujdh dVhdih' mmaj w[ ajf aVw q' hdih' mm

hy prmwqmw! ijs ijs jIv v`l, Awp jI imhr dI nzrnwl q`kdy ho, aus dy iqMny qwp (AwDI, ibAwDI, aupwDI)iKn mwqR iv`c qusIN dUr kr idMdy ho[

di,DdZ dl,DdZ zi q' lF h'Hg mmsplB Ajh A{: lw{ V w'Hg mm23mm

ijhVy Awp jI dI imhr dy pwqr bx jWdy hn, suqy isDhI aunHW ƒ ir`DIAW-is`DIAW pRwpq ho jWdIAW hn[ duSt-doKI aus dy prCwvyN ƒ Coh vI nhIN skdy[23[

H[w Wji duV apq{ l.Fjij mmwjv xjl a[ ajdh RpWjij mm

hy Akwl purK jI! ijs ijs jIv ny ie`k-mn ie`k-ic`q ho ky Awp jI ƒ ie`k vwrI BI Xwd kIqw, qusIN ausƒ kwl dI PwhI qoN bcw ilAw[

duV Vi Vjq dahji' whj mmsjdis splB s't a[ ihj mm24mm

ijnHW ijnHW jIvW ny Awp dy pwvn nwm dw ismrn kIqw,auh grIbI dy du`K qy duSt-doKIAW dy kihr qoN hmySW leI bcgey[24[

y"fHg ljdhW lBgw/ 126

1tCe w[a q{ lidS dahjig mmbjf hjo s{ v[hp RpWjig mm

hy (KVgkyq) pRBU! mYN Awp jI dI Srx iv`c AwieAw hW,ikrpw krky Awpxw h`Q dy ky myrI aubwrnw kro jI[

liW n"i q' h'hp lhjHg mmsplB s't a[ v[hp WyjHg mm25mm

hy Akwl jI! mYƒ srb QwvW qy srb kwl iv`c shweIhovo qy hmySw mYƒ duSmx-doKIAW qoN bcweI r`Ko[25[

d*fj wig hq fi ue qjaj mme+.o wij fPiV lpF ijaj mm

myry au~pr Akwl purK (jg mwqw) ny imhr kIqI, mYNSuB guxW nwl BrpUr gRMQ sMpUrn kIqw[

dwvdWt lwv s[h w' hiaj mmsplB s'dtIV w' A{ wiaj mm26mm

Akwl purK myry swry pwpW dw nwSk qy duSt-doKIAW dwnwS krn vwlw hY[26[

l+g bdlZpu uW FH[ sdHbjvj mmfPiV wij e+.o aawjvj mm

jdoN Akwl purK jI imhr dy Gr iv`c Awey, qdoN mYN ausyvyly ieh gRMQ sMpUrn kr ilAw[

1. (Akwl purK) ijs dy JMfy iv`c ikRpwn dw inSwn hY[

y"fHg ljdhW lBgw/ 127

qV WJAa xv fjr{ l'Hg mmsPt V dal{ dWbjfa w'Hg mm27mm

jo ies dw pTn-pwTn krygw aus ƒ mn ieCq Pl pRwpqhoxgy qy aus ƒ koeI vI du`K nhIN ibAwpygw[27[

bdC,v mmkwiv-CMd dI ie`k iksm

lpV{ e.pe u' Ijdh lp ilVj fjrHg mmlpV{ qPC dya vjdH yapiaj bjrHg mm

ies gRMQ ƒ jy gUMgw mnu`K vI suxygw, aus ƒ rsnw dIpRwpqI hovygI[ jy koeI mUrK bMdw vI ic`q lw ky sRvx krygw,aus ƒ cqr-bu`DI pRwpq ho jwvygI[

sPt sis F" dVwB V daV Vi w[ i] mmh' u' Ijwg H[w Wji y"fHg w' w] mm28mm

aus ivAkqI dy nyVy du`K-drd qy fr nhIN rhygw, jo ie`kvwrI vI mn-ic`q lw ky cOpeI dw pwT krygw[28[

y"fHg mm kwiv-CMd dI iksm

l.Wa l,a=h lhl FdS,Du{ mmbiZ lhl xpdV agdV wdh,Du{ mm

sB qoN pihlW sqwrW sO sMmq kho[ iPr sO dw A`D pMjwhqy iPr iqMn kho (Bwv 1753 ibkrmIN)

y"fHg ljdhW lBgw/ 128

Fjs=r lpsg blBqg idr rjij mm1agi 2la,ps=r e+.o lpZjij mm29mm

BwdroN mhIny dI ATvIN sudI idn AYqvwr ƒ sqluj ndIdy iknwry au~qy bYT ky ieh gRMQ sMpUrn kIqw[29[

l{:Ij mmkwiv-CMd dI iksm

fJdH eh[ uW a[ apqi[aW a[ w'RP bJt ai[ Vhk bjVU' mm

hy Akwl purK! jd qoN mYN Awp jI dy crn PVHy hn qdqoN mYN hor iksy ƒ A`K hyT vI nhIN ilAwauNdw[

ijq ihgq fpijV wpijVbV[w wh{G qa H[w V qjVU' mm

rwm, rhIm, purwn qy kurwn ny AnykW m`qW dw izkr kIqwhY pr mYN ienHW iv`coN ie`k ƒ vI nhIN mMndw[

dl>Ddq+a ljla= W[s lF{Whp F[s wh{G hq H[w V ujVU' mm

sqweI ismRqIAW, Cy SwSqR, cwr byd Anyk pRkwr dy Byddsdy hn pr mYN ienHW iv`coN ie`k ƒ vI nhIN mMndw[

l+g bdlfjV d*fj apqig wdiq{ V whU' lF a'dh WtjVU' mm

hy Akwl purK jI! Awp jI dI imhr nwl ieh swrw

1. iknwrw 2 sqluj

y"fHg ljdhW lBgw/ 129

gRMQ isrijAw igAw hY[ieh mYN nhIN ikhw, swrw qusIN hI kQnkrvwieAw hY[

s'hij mmkwiv-CMd dI iksm

lev spbji wRp Ajdc w{ edhY aphji' spbji mmhy Akwl purK jI! mYN swry drW dw iqAwg krky quhwfw

dr PiVAw hY[

WJdh eh[ wg vju bl e'dW>s sjl aphji mmAwp imhr krky bWh pkVI dI lwj r`Ko[mYN goibMd Awp

jI dw dws hW[

bV.sp ljdhW lBgw/ 130

ijqwvg qhvj 3qIsry siqgurU, gurU Amrdws jI dI aucwrn kIqI bwxI[

bV.spgurbwxI dw isrlyK[

O ldaepi f+ljds mmprmwqmw ie`k hY qy aus vrgw hor koeI nhIN hY[ swrw

aus dw hI pswrw hY[auh gurU imhr duAwrw pRwpq huMdw hY[

bV.sp FdHbj q[ig qjH[ ldaepiP q{ fjdHbj mmhy myrI mW! mYƒ pUrn AnMd dI pRwpqI ho geI hY ikauNik

mYƒ siqgurU dw imlwp pRwpq ho igAw hY[

ldaepip a fjdHbj lhu l[agqdV rugbj rjZjHgbj mm

siqgurU dy imlwp nwl Afol sihj AvsQw pRwpq ho geIhY qy AnUpm KuSIAW KyVy pRwpq ho gey hn[

ije iaV firji figbj lWs ejrS bjHgbj mmieMJ jwnxw kro ijvyN rqn rUp, rwg qy rwgxIAW pRBU-

isPq krn vwsqy myry AMdr pRvyS kr geIAW hox[

lWs' a ejrhp hig w[ij qdV duVg rljdHbj mm hy BweI! qusIN vI pRBU dI isPiq-slwh dy Sbd gwvo,

bV.sp ljdhW

bV.sp ljdhW lBgw/ 131

ijnHW ijnHW ny isPiq-slwh dy SbdW ƒ Awpxy mn iv`c vswilAw, aunHW AMdr pUrn iKVwau pYdw ho igAw[

wh{ VjVwp bV.sp h'bj ldaepiP q{ fjdHbj mm1mmsiqgurU Amrdws jI, nwnk mohr lw ky, Purmwn krdy hn

ik mYƒ AnMd dI pRwpqI ho geI hY ikauNik mYƒ pUrn siqgurUdw imlwp pRwpq ho igAw hY[1[

H[ qV q[dibj aP lsj ihp hdi Vjv[ mmhy myry mnW! qUµ sdw hI pRBU dy nwl juiVAw rhu[

hdi Vjdv ihp aP q>V q[i[ sPt ldF drljiSj mmjy qUµ prmwqmw dy nwm nwl juiVAw rhyNgw qW prmwqmw

qyry swry d`uKW ƒ dUr kr dyvygw[

b>egwjip Yhp wi[ a[ij wjiu ldF lrjiSj mmprmwqmw qyrw p`K vI krygw qy qyry swry kwrj suqy-is`D

hI svwr dyvygw[

lFVj evj lqiop lpbjqg l' dwRp qVhp drlji[ mmhy myry mn! ijhVw prmwqmw srb-smrQ hY, qUµ aus ƒ

mn iv`coN ikauN BulwauNdw hYN?

wh{ VjVwp q>V q[i[ lsj ihp hdi Vjv[ mm2mmsiqgurU Purmwn krdy hn, hy myry mn! qUµ sdw hI

prmwqmw dy nwl juiVAw rhu[2[

ljy[ ljdhWj dwbj Vjhg zdi a[i{ mmhy myry scy vwihgurU! qyry Gr iv`c ikhVI cIz dw Gwtw

bV.sp ljdhW lBgw/ 132

hY? (Bwv koeI Gwtw nhIN hY)

zdi a a[i{ lFp dwAp h{ dulp s[dh lp fjrH[ mmqyry Gr iv`c qW sB kuJ hI hY, pr ijs ƒ qUµ imhr krky

idMdw hYN, auh hI dwq pRwpq kr skdw hY[

lsj dlxda lvjh a[ig Vjqp qdV rljrH[ mmnwm dI dwq qy pRBU isPiq-slwh dI dwq ijs dy mn

iv`c vs jWdI hY[

Vjqp duV w{ qdV rdlbj rju[ lWs zV[i[ mmaunHW dy ihrdy AMdr lgwqwr ie`k rs AnMd dy Anhd

Sbd v`jx l`g jWdy hn[

wh{ VjVwp ly[ ljdhW dwbj Vjhg zdi a[i{ mm3mmsiqgurU muV idRV krvwaux leI Purmwn krdy hn ik

hy prmwqmw! qyry Gr iv`c ikhVI cIz dI kmIN hY[(BwvkoeI kmIN nhIN hY)

ljyj Vjqp q[ij bjZji' mmhy pRBU! qyrw s`cw nwm myrI ijMdgI dw Awsrw bx igAw hY[

ljyp Vjqp bZjip q[ij dudV Fptj ldF erjHgbj mmjdoN dw myry jIvn dw ADwr qyrw nwm bixAw hY[ myrIAW

swrIAW BuKW nwm ny dUr kr id`qIAW hn[

wdi lJda lpt qdV bjdH rdlbjdudV dHAj ldF fpujHgbj mm

nwm ny mYƒ swry su`K, mn dI SWqI pRdwn krky myrIAW

bV.sp ljdhW lBgw/ 133

swrIAW ieCWvW pUrIAW kr id`qIAW hn[

lsj wpiWjSp wgaj epiP drBhpdul sgbj H[dh rdcbjHgbj mm

mYN Awpxy gurU qoN sdw sdw kurbwn jWdw hW, ikauNik iehswrIAW bKiSSW gurU dIAW hI hn[

wh{ VjVwp lpShp l.ahp lWds Zihp dfbji' mmhy sMq jnoN! iDAwn dy ky suxo, gurU dy Sbd iv`c hmySw

ipAwr pwvo[

ljyj Vjqp q[ij bjZji' mm4mmsiqgurU jI dI imhr nwl myrI Awqmw dw ADwr hux

prmwqmw dw nwm bx igAw hY[

rju[ f>y lWs daap zdi lFje{ mmnwm-ADwrI gurmuK dy ihrdy iv`c pMj pRkwr dy Anhq

Sbd v`jx l`g pey[

zdi lFje{ lWs rju[ wvj duap zdi Zjigbj mmhy pRBU! ijs ihrdy iv`c qusIN nwm dI pwrs klw vrqw

id`qI, aus dy ihrdy-Gr iv`c Anhq Sbd v`jx l`g jWdyhn[

f>y sPa apZp rdl wga[ wjvp w.Bwp qjdibj mmhy pRBU! ijs ihrdy ivc qusIN nwm dw invws kr idqw

aus dy pMjy dUq ( kwm, kRoD, loB, moh, hMkwr) qusIN aus dyvs ivc kr idqy qy duK dyx vwly kwl dw vI nwS kr idqw[

bV.sp ljdhW lBgw/ 134

Zpdi widq fjdHbj apZp duV wRpdl Vjdq hdi w{ vje[ mm

hy pRBU! ijnHW vfBwgIAW au~pr qusIN AwpxI imhr kIqI,auh hI nwm j`px dI kwr iv`c l`gy hn[

wh{ VjVwp ah lptp h'bj daap zdi bVhs rju[ mm5mmsiqgurU Purmwn krdy hn ik ijs ihrdy iv`c nwm dw

invws ho igAw, aus ihrdy iv`c sdw su`K qy KuSI dy Anhdvwjy v`jx l`g jWdy hn[

ljyg dvr{ dWVp s[h dVqjSg mms`cy pRBU dy nwm iv`c ilv joVn qoN ibnW ieh dyhI,

inAwsrI qy inmwxI hY[

s[h dVqjSg dvr{ WjNhp dwbj wi[ r[yjigbj mmscy pRBU dy nwm dI ilv qoN ibnW ieh srIr qy ijMd iblkul

inmwxIAW hn[ nwm dI ilv qoN ibnW ieh kuJ vI nhINkr skdIAW[

apZp WjNp lqio w'dH Vjhg d*fj wdi WVrjigbj mmhy pRBU! qYQoN ibnW hor koeI jIv, Awqmw dI ilv nwm

nwl nhIN joV skdw[ hy jgq dy mwlk! qUµ Awp imhr krkyjIv Awqmw dI tu`tI hoeI ilv muV Awpxy nwl joV lY[

H[l VRp h'ip ojRp Vjhg lWds vjde lrjigbj mmhy pRBU! ies dyhI ƒ sPlw krn leI Awp qoN ibnW hor

koeI QW nhIN[ ikRpw kro, ies ƒ gurU Sbd nwl joV kysPlw krky svwr idau[

bV.sp ljdhW lBgw/ 135

wh{ VjVwp dvr{ WjNhp dwbj wi[ r[yjigbj mm6mmhy pRBU! Awp dy s`cy nwm dI ilv qoN ibnW, ieh inmwxw

srIr kI kr skdw hY?

bjV.sp bjV.sp lFp w' wh{ bjV.sp epiP a[ ujdSbj mmAwKx mwqR qW sB koeI AnMd hY, AnMd hY, khI jWdw hY

pr AslI Awqimk AnMd gurU pRwiex ho ky hI pRwpq huMdw hY[

ujdSbj bjV.sp lsj epi a[ d*fj wi[ dfbjdibj mmAslI Awqimk AnMd dI sUJ qW gurU pwsoN hI pRwpq huMdI

hY pr gurU dI pRwpqI aus ƒ huMdI hY ijs qy ipAwrw pRBUikrpw krdw hY[

wdi dwifj dwvdrt wB[ debjV b>uVp 1ljdibj mmgurU rihmq krky aus jigAwsU dy pwp-krm dUr kr idMdw

hY qy Awqimk sUJ dw surmw aus ƒ pRdwn kr idMdw hY[

b>sihp duV wj q'hp apBj daV wj lWsp ly{ lrjdibj mmijnHW vfBwgIAW dw mwieAw nwloN moh tu`t igAw, aunHW

dI vwk-sqw iv`c pRBU ny SkqI Br ky aunHW dy bolW ƒ svwrid`qw[

wh{ VjVwp H[hp bV.sp h{ bjV.sp epi a[ ujdSbj mm7mmsiqgurU Purmwn krdy hn ik AslI AnMd ieh hY qy ies

AnMd dI pRwpqI siqgurU pwsoN jwxI jWdI hY[

WjWj dulp aP s[dh l'Hg uVp fjr{ mmhy prmwqmw! ijs ƒ qUµ imhr krky Awqimk AnMd dI

1. surmw

bV.sp ljdhW lBgw/ 136

dwq pRdwn krdw hYN, auh jIv hI ies Awqimk AnMd dI dwqƒ pRwpq kr skdw hY[

fjr{ a l' uVp s[dh dul V'h'di dwbj widh r[yjdibj mm

ieh Awqimk AnMd auh hI pRwpq kr skdw hY ijs ƒprmwqmw imhr krky idMdw hY[ Awpxy zor nwl AwqimkAnMd pRwpq nhIN kIqw jw skdw[

dHdw Fidq FPv[ dxidh sh dsdldHdw Vjdq vjde lrjdibj mm

keI mnu`K mwieAw dI Btkxw ADIn idn-rwq dso-idSwiv`c Buly hoey BtkI jw rhy hn[ hy pRBU! keIAW ƒ qusINimhr krky Awpxy nwm nwl joV ky aunHW dw jIvn svwrid`qw hY[

epi filjsg qVp FdHbj dViqvp duVj FjSj FjrH[ mmgurU dI imhr nwl ijnHW ƒ pRBU Bwxw cMgw l`gx l`g jWdw

hY, aunHW dw mn iblkul piv`qR ho jWdw hY[

wh{ VjVwp dulp s[dh dfbji[ l'Hg uVp fjrH[ mm8mmsiqgurU Purmwn krdy hn, hy ipAwry vwihgurU! ijs ƒ

qUµ Awqimk AnMd dI dwq idMdw hYN, auh hI pRwpq kr skdwhY[

bjrhp l.a dfbjdih' bwo wg wih whjSg mmhy ipAwry sMq jno! qusIN Awvo, AwpW bYT ky aus Ak`Q

pRBU dI isPq-slwh krIey[

bV.sp ljdhW lBgw/ 137

wih whjSg bwo w[ig dwap spbji{ fjHgb{ mmAwpW rl ky aus Ak`Q pRBU dI kQw (isPq-slwh) krIey,

jy puCo ik auh prmwqmw iks qrIky nwl imldw hY? qWiDAwn nwl suxo!

aVp qVp ZVp lFp lRpdf epi wRphpwdq q>DdVb{ fjHgb{ mm

au~qr hY:- jIv Awpxw qn mn Dn sB kuJ gurU ƒ Arpxkr dyvy qy gurU dy hukm Anuswr c`lxw ArMB kr dyvy qWpRBU iml pYNdw hY[

hpwqp q>DdVhp epiP w[ij ejrhp lyg WjSg mmhy gurmuKo! gurU dy hukm ƒ mMno qy sdw s`cI bwxI ƒ gwieAw

kro[

wh{ VjVwp lpShp l.ahpwdohp bwo whjSg mm9mm

siqgurU jI Purmwn krdy hn, hy sq-purSo! aus Ak`Q pRBUdI isPq-slwh rUp kQw hmySw kQn kirAw kro[

H[ qV y.yvj yapijHg dwV{ V fjdHbj mmhy cMcl mn! A`j q`k cusqI clwkI nwl iksy ny prmwqmw

ƒ pRwpq nhIN kIqw[

yapijHg V fjdHbj dwV{ aP lpdS q>V q[dibj mmhy myry mn! qUµ iDAwn dy ky sux lY, iksy ny vI cusqI clwkI

nwl pRBU imlwp dy AnMd ƒ nhIN mwixAw[

bV.sp ljdhW lBgw/ 138

H[h qjdHbj q'hSg dudV H[ap Fidq FpvjdHbj mmieh mwieAw sB iksy ƒ moh lYx vwlI hY[ ijs mwieAw ny AYfy

vfy sMswr ƒ Brmw ky Brm-BulyKy ivc pwieAw hoieAw hY[qjdHbj a q'hSg daV{ wgag dudV 1neRpvg fjHgbj mm

pr jIv dy kI vs, ieh mohxI mwieAw qW aus prmwqmwny pYdw kIqI hY[ ijs ny swry jIvW ƒ T`g-bUtI iplw kyBulyKy iv`c pwieAw hoieAw hY[

wpiWjSp wgaj dal{ drBhp dudV q'hp qgnj vjdHbj mmmYN aus prmwqmw qoN kurbwn jWdw hW ijs pRBU ny jIvW

ƒ jgq iv`c Kcq krn dw suAwdlw moh lwieAw hY[

wh{ VjVwp qV y.yv yapijHg dwV{ V fjdHbj mm10mmsiqgurU, mn ƒ sMboDn krky scweI idRV krvwauNdy hn

ik hy cMcl mn! A`j q`k iksy ny vI cqurweI isAwxp nwlprmwqmw ƒ pRwpq nhIN kIqw[

H[ qV dfbjdibj aP lsj lyp lqjv[ mmhy myry ipAwry mn! quµ sdw scy vwihgurU ƒ cyqy kirAw kr[

H[hp wpB.Wp aP du s[tsj yv{ Vjhg a[i{ Vjv[ mmieh jo sMswr dy irSqydwr qy pirvwr ƒ qUµ vyK irhw

hYN, ienHW ny qyry nwl ie`k kdm vI swQ nhIN dyxw[

ljdo a[i{ yv{ Vjhg dalp Vjdv dwRp dyap vjHgb{ mmhy mn! ijs pRvwr ny qyrw swQ nhIN inBwauxw, iPr aus

dy nwl ikauN ic`q joVI bYTw hYN[1. ie`k nSy vwlI bUtI, jo Tg lok, lokW ƒ ipAw ky by-surq krky lu`t lYNdyhn[

bV.sp ljdhW lBgw/ 139

b{lj w.qp qPv[ V wgy{ duap b>Dda fA'ajHgb{ mmXwd r`K! ijMdgI iv`c Aijhw krm iblkul nW krIN, ijs

dy krn nwl qYƒ AMq smyN pCqwauxw pvy[

ldaepiP wj Rpfs[lp lpdS aP h'r{ a[i{ Vjv[ mmiDAwn dy ky siqgurU dw kilAwx-kwrI aupdyS sRvx kr,

ies gurU aupdyS ny hI qyry sMg swQ inBxw hY[

wh{ VjVwp qV dfbji[ aP lsj lyp lqjv[ mm11mmsiqgurU mn ƒ sMboDn krky smJwauNdy hn[ hy ipAwry

mn! qUµ sdw s`cy vwihgurU dy nwm dw icMqn kirAw kr[

beq be'yij a[ij b>ap V fjdHbj mmhy mn, ieMidRAW qy idmwgI sUJ-bUJ qoN pry vwihgurU! A`j

q`k qyrw iksy ny AMq nhIN pwieAw[

b>Da' V fjdHbj dwV{ a[ij bjfSj bjfp aP ujSh[ mmhy pRBU! qUµ Awpxy srUp ƒ Awp hI jwxdw hYN, hor koeI

vI qyry AMq ƒ nhIN jwxdw[

ugb u.a ldF t[vp a[ij dwbj w' bjdt rtjSH[ mmieh ivcwry jIv qyry guxW ƒ kQn vI iks qrHW krn?

ikauNik ieh swry jIv qW Awp jI dw ricAw ie`k Kyl qmwSwhY[

bjtdh a r[tdh lFp aPh{ dudV ueap RpfjdHbj mmjo jIv Awp jI pRqI kuJ AwK-vyK rhy hn[ qusIN Awp

hI aunHW jIvW rwhIN vrq ky Awpxy Awp pRqI, Awp hI AwK-vyK rhy ho[

bV.sp ljdhW lBgw/ 140

wh{ VjVwp aP lsj be.qp h{a[ij b>ap V fjdHbj mm12mm

siqgurU jI Purmwn krdy hn, hy prmwqmw! qUµ mn ieMidRAWdI phuMc qoN pry hYN, ies leI qyrw iksy ny AMq nhIN pwieAw[

lpdi Vi qpdV uV b>Ddq+ap t'us[lp b>Ddq+ap epi a[ fjdHbj mm

ijs AMimRq ƒ pRwpq krn leI, mnu`K, dyvqy Aqy irSI-munI tol-Bwl krdy rhy, auh AMimRq gurU qoN pRwpq huMdwhY[

fjdHbj b>Ddq+ap epdi d*fj wgVg lyj qdV rljdHbj mmijs vyly jigAwsU ny gurU pwsoN AMimRq dI dwq pRwpq kIqI,

gurU ny jigAwsU au~pr imhr krky aus dy ihrdy iv`c s`cypRBU dw invws kr id`qw[ugb u.a ldF apZp RpfjH[ dHdw r[dt fildS bjdHbj mm

hy pRBU! ieh jIv jMq swry Awp dy pYdw kIqy hoey hn[quhwfI ikRpw nwl koeI tWvW-tWvW gurU dy drSn krn qycrn prsx leI AwauNdw hY[

vWp v'Fp bh.wjip yPwj ldaepiP Fvj FjdHbj mmjo gurU dI Srx iv`c Aw jWdw hY, aus dw 1lb-loB, hMkwr

dUr ho jWdw hY qy siqgurU aus ƒ ipAwry l`gdy hn[wh{ VjVwp dul V' bjdf apnj

dadV b>Ddq+ap epi a[ fjdHbj mm13mmsiqgurU Amrdws jI Purmwn krdy hn ik ijs au~pr

1. Kwx dy csky

bV.sp ljdhW lBgw/ 141

prmwqmw q`´Tdw hY, auh hI siqgurU pwsoN nwm AMimRq dI dwqpRwpq krdw hY[

Feaj wg yjv dVijvg mmBgq jnW dI jIvn mirXwdw sMswr qoN v`KrI huMdI hY[

yjvj dVijvg Feajh w[ig dWtq qjide yvSj mmBgqW dI jIvn jugq sMswrIAW nwloN vKrI huMdI hY ikauNik

aunHW ny pRBU BgqI dy kTn mwrg au~pr clxw huMdw hY[vWp v'Fp bh.wjip adu da=lVj Whpap Vjhg W'vSj mm

auh 1lb-loB-hMkwr dy iqAwgI bx ky G`t boldy hn[

t>DdVbhp datg rjvhp dVwg H[ap qjide ujSj mmpRBU BgqI dw mwrg KMfy dI Dwr nwloN iq`Kw qy vwl nwloN

vI brIk hY[

epi filjsg duVg bjfp adubj hdi rjlVj lqjSg mmgurU dI imhr nwl ijnHW ny Awpw-Bwv iqAwg id`qw, aunHW

dIAW sMswirk KwihSW Kqm ho geIAW qy hrI dy nwm dI vwSnwaunHW dy AMdr smw geI[

wh{ VjVwp yjv Feaj upehp upep dVijvg mm14mmsiqgurU Purmwn krdy hn ik Awqimk pYNfy dy pWDI, BgqW

dI jIvn-jugq hr jug iv`c invyklI rhI hY[

duRp aP yvjdHdh dar yvh lpbjqgh'ip dwbj ujSj epS a[i[ mm

hy mwlk! AsIN jIv qyrIAW kTpuqlIAW hW[ ijvyN qUµ

1. Kwx dy csky

bV.sp ljdhW lBgw/ 142

swƒ sMswr AMdr clwauNdw hYN, iqvyN AsIN cldy hW[ AsIN qyrykIqy hoey jIv qyry guxW Aqy qyry BydW ƒ nhIN jwxdy[

dur aP yvjdHdh dar{ yvh duVj qjide fjrh[ mmAslIAq ieh hI hY ik ijvyN pRBU jIvW ƒ clwauNdw hY,iqvyN

jIv cldy hn pr ieh soJI aunHW ƒ pRwpq huMdI hY joAiDAwqimk pYNfy dy pWDI bxdy hn[

wdi dwifj duV Vjdq vjdHdhdl hdi hdi lsj dZbjrh[ mm

hy pRBU! ijnHW ƒ qUµ imhr krky nwm nwl joV idMdw hYN, auhvfBwgy jIv sdw hI hrI-nwm dw icMqn krdy hn[

dul V' woj lpSjdHdh bjfSgdl epispbji{ lptp fjrh[ mm

hy pRBU! ijs mnu`K ƒ qUµ AwpxI isPq-slwh dI bwxIsuxwauNdw hYN, auh gurU dy dr pRvwn ho ky su`K mwxdy hn[

wh{ VjVwp ly[ ljdhW duRp Fjr{ dar{ yvjrh[ mm15mmsiqgurU Purmwn krdy hn, hy s`cy mwlk! ijvyN qYƒ cMgw

lgdw hY,ausy qrHW qUµ jIvW ƒ clwauNdw hYN[

H[hp l'dhvj lWsp lphjrj mmgurU dw suhxw Sbd Awqimk AnMd pRdwn krn vwlw hY[

lWs' lphjrj lsj l'dhvj ldaepiP lpSjdHbj mmXkIn kro, siqgurU jI ny jo Sbd-soihlw suxwieAw hY,ieh

sdIvIN Awqimk AnMd dw dwqw hY[

bV.sp ljdhW lBgw/ 143

H[hp daV w{ q>DdV rdlbj duV Zpihp dvdtbj bjdHbj mmieh Awqimk AnMd dyx vwlw gurU-Sbd aunHW dy ihrdy AMdr

hI vsdw hY, ijnHW dy mQy qy Dur drgwhoN iliKAw huMdw hY[

dHdw dxidh zV[i[ widh evj evg dwV{ V fjdHbj mmsMswr AMdr Aijhy bMdy bhuq hn ijnHW dy ihrdy iv`c pRBU

nwm qW visAw nhIN huMdw pr auh g`lW bhuq krdy hn[Xwd r`Ko! inrIAW PokIAW g`lW krn nwl iksy ƒ pRBU pRwpqInhIN huMdI[

wh{ VjVwp lWsp l'dhvj ldaepiP lpSjdHbj mm16mmsiqgurU jI Purmwn krdy hn ik pRBU-js dI bwxI sMswr

AMdr siqgurU jI ny hI suxweI hY[

fdrap h'H[ l[ uVj duVg hdi dZbjdHbj mmijnHW ijnHW gurU ipAwirAW ny prmwqmw dy nwm ƒ

iDAwieAw, aunHW dw AMqSkrx piv`qR ho igAw[

hdi dZbjdHbj fdrap h'H[ epiqpdt duVg dZbjdHbj mmijnHW ny gurU vwly bx ky hrI nwm dw ArwDn kIqw, XkIn

jwxo, auh Av`S piv`qR ho gey[

fdrap qjaj dfaj wpB.W ldha dlRpfdrap l.eda lWjHgbj mm

nwm jp dI brkq nwl aunHW dy mwqw-ipqw, pirvwr qyswry sMgI-swQI vI piv`qR ho gey[

whs[ fdrap lpSs[ fdrap

bV.sp ljdhW lBgw/ 144

l[ fdrap duVg q>DdV rljdHbj mmhrI nwm jpx vwly, hrI nwm suxn vwly qy mn iv`c vswaux

vwly sB piv`qR ho gey[

wh{ VjVwp l[ fdrapduVg epiqpdt hdi hdi dZbjdHbj mm17mm

siqgurU jI Purmwn krdy hn ik ijnHW ny gurU-Srx pRwpqkrky hrI nwm dI Gwl kIqI, auh piv`qR jIvn vwly bxgey[17[

wiqg lhup V RPfu{ drSp lhu{ lhlj V ujdH mmhaumY ADIn kIqy krm-kWfW nwl sihj pRwpq nhIN huMdw[

Awqimk igAwn qoN ibnW jIv dw AigAwn Brm dUr nhIN huMdw[

Vh ujdH lhlj dwa{ l.udq ih[ wiq wqjH[ mmieh AigAwn Brm ik pRikRqI hI AnMd dw sRoq hY, iksy

krm-kWf nwl dUr nhIN huMdw[ bQyry lok Aijhy krm-kWfkrky hwr-hu`t gey hn[

lhl{ ugRp qvgSp h{ dwap l.udq Z'aj ujH[ mmAigAwn Brm kwrx hI AMqSkrx mYlw hY[ iks FMg qrIky

nwl AMqSkrx ƒ pivqR kIqw jwvy?

q>Vp Z'rhp lWds vjehp hdi dlRp ihhp dyap vjdH mmsiqgurU au~qr idMdy hn ik jy mn ƒ Doxw hY, qd ic`q lw

ky gurU dy Sbd dI kmweI kro, Sbd nwl juVn dI brkq nwlmn piv`qR ho jwvygw[

wh{ VjVwp epi filjsg lhup Rpfu{

bV.sp ljdhW lBgw/ 145

dHhp lhlj dHr ujdH mm18mmsiqgurU jI Purmwn krdy hn, gurU dI ikRpw nwl Sbd dI

kmweI kIiqAW Awqimk sihj pRwpq ho jWdw hY qy AigAwnBrm Kqm ho jWdw hY[18[

ugbhp q{v[ Wjhihp dViqv mmkeI mnu`K mn krky Aiq mlIn huMdy hn pr bwhroN vyKx

ƒ Aiq inrml Bwsdy hn[

Wjhihp dViqv ugbhp a q{v[daVg uVqp uPb{ hjdibj mm

jo ies qrHW bwhroN inrml l`gdy hn qy AMdroN aunHW dIAwqmw Aiq mlIn huMdI hY, Aijhy bMdy Awpxy Amolk mnu`Kwjnm dI bwzI ƒ jUAwrIey vWg hwr ky jWdy hn[

H[h dalVj rcj i'ep vejqiSp qVhp drljdibj mm

Aijhy bMidAW ƒ iqRsnW dw KeI-rog l`igAw huMdw hY, aunHWny mOq ƒ mUloN hI Bulw C`ifAw hY[

r[sj qdh Vjqp Rpaqp l' lpSdh Vjhgdxidh duRp W[ajdvbj mm

swry byd-SwSqRW rwhIN nwm ƒ hI mhwn drswieAw hY prauh ies q`q dI g`l ƒ suxdy hI nhIN qy BUqinAW vWg sMswrAMdr ivcrdy hn[

wh{ VjVwp duV lyp adubj wPC[ vje[

bV.sp ljdhW lBgw/ 146

daVg uVqp uPb{ hjdibj mm19mmsiqgurU jI Purmwn krdy hn ik ijnHW ny prmwqmw dy s`cy

nwm ƒ iqAwg id`qw hY qy sMswr dy JUTy moh-mwieAw dy jwliv`c Ps gey hn, aunHW ny Amolk mnu`Kw jnm ƒ jUAwrIey vWghwr id`qw hY[19[

ugbhp dViqv Wjhihp dViqv mmivrly mnu`K bwhroN vI piv`qR qy AMdroN vI piv`qR huMdy hn[

Wjhihp a dViqv ugbhp dViqvldaepi a[ wiSg wqjSg mm

Aijhy AMdroN bwhroN piv`qR mnu`K siqgurU dI drsweI kwrhI hmySw krdy hn[

wPC wg l'dH fhpy{ Vjhg qVlj ldy lqjSg mmAijhy krnI pRDwn jigAwsUAW ƒ kUV, sMklp mwqR vI

nhIN CUMhdw[ gurU drsweI kwr krn nwl aunHW dIAW Awsw-mnsw Kqm ho jWdIAW hn[

uVqp iaVp duVg tdBbj Fv[ l[ rSuji[ mmAYsy vfBwgI jo Awpxy Amolk jIvn dw lwhw K`t ky jWdy

hn, pRBU drgwh AMdr auh sRySt vxjwry mMny jWdy hn[

wh{ VjVwp duV q>Vp dViqvplsj ihdh epi Vjv[ mm20mm

nwm j`p qy gurU drsweI kwr krn nwl ijnHW dw mn piv`qRho igAw, auh hmySw gurU crnW nwl juVy rihMdy hn[20[

bV.sp ljdhW lBgw/ 147

u[ w' dltp epiP l[ag lVqptp h'r{ mmjy koeI isK gurU dw AwigAwkwrI syvk bxnw cwhvy[

h'r{ a lVqpptp dltp w'Hg ugbhp ih{ epi Vjv[ mmjy koeI gurU dw AwigAwkwrI snmuK syvk bxnw cwhvy,

auh bnwvt C`f ky hmySw ihridauN gurU nwl juiVAw rhy[

epi w[ yiV dhis{ dZbjH[ b>ai bjaq{ lqjv[ mmgurU dy Sbd ƒ ihrdy iv`coN ipAwr nwl iDAwvy qy aus nwm

ƒ Awpxy AMdr sMBwl ky r`Ky (aus dI fONfI nw ip`ty)

bjfp Adc lsj ih{ fiS{ epi dWVp brip V ujS{ w'H[ mmAwpw Bwv (haumYN) dw iqAwg krky sdw gurU AwSrq rhy

qy gurU qoN ibnW hor iksy ƒ Awpxw Awsrw nw bxwvy[

wh{ VjVwp lpShp l.ahp l' dltp lVqptp h'H[ mm21mmsiqgurU Purmwn krdy hn ik AijhI jIvn-jugq dw DwrnI

hI snmuK is`K kihlw skdw hY[21[

u[ w' epi a[ r[qptp h'r{ dWVp ldaepi qpwda V fjr{ mmjy koeI is`K Awpxy gurU qoN bym`uK ho jwvy, Xwd r`Ko! Aijhy

bymu`K dI muV siqgurU Srx qoN ibnW bMd-KlwsI nhIN hoskdI[

fjr{ qpwda V h'io{ w'Hg fpAhp dWW[wgbj ujH[ mmbySk ivcwrvwn ibbyk bu`DI vwilAW pwsoN pu`C ky qs`lI kr

lvo, aus bymu`K dI bMd-KlwsI gurU qoN ibnW nhIN ho skdI[

bV[w uPVg Fidq bjr{ drSp ldaepi qpwda V fjH[ mmbym`uK mnu`K AigAwnqw kwrn AnykW jUnW iv`c Btkdw

bV.sp ljdhW lBgw/ 148

rihMdw hY pr siqgurU dI Srx pRwpq kIqy bgYr mwiekI bMDnWqoN aus dI KlwsI nhIN ho skdI[

dxdi qpwda fjH[ vjde yiSg ldaepiP lWsp lpSjH[ mmijs vyly auh gurU crnW nwl juV jWdw hY, siqgurU nwm

dI dwq bKiSS krky aus dI bMd-KlwsI kr idMdy hn[

wh{ VjVwp rgyjdi s[thpdrSp ldaepi qpwda V fjH[ mm22mm

siqgurU Amrdws jI PurmwauNdy hn ik dunIAW dy loko!cMgI qrHW vIcwr krky vyK lvo[ siqgurU qoN ibnW mukqIpRwpq nhIN hoxI[22[

bjrhp dlt ldaepiP w[ dfbjdih' ejrhp lyg WjSg mmsiqgurU dy ipAwry is`Ko! siqsMgq iv`c Awvo qy Dur drgwhI

s`cI bwxI ƒ rl iml ky gwvo[

WjSg a ejrhp epiP w[ig WjSgbj dldi WjSg mmAwpxy gurU dI bwxI ƒ ipAwr sihq gwvo ikauNik ieh bwxI

swrIAW bwxIAW iv`coN isrmOr bwxI hY[

duV wRp Vsdi wiqp h'r{ dhis{ daVj lqjSg mmijnHW jIvW au~pr prmwqmw dI imhr ho jWdI hY[ ieh bwxI

aunHW dy Dur ihrdy iv`c Gr kr jWdI hY[

fgrhp b>Ddq+ap lsj ihhp hdi i.deudfhp ljdiefjSg mm

gurbwxI AMdr jo pRBU dI isPq-slwh dw AMimRq hY, aus

bV.sp ljdhW lBgw/ 149

ƒ pIvo qy sdw AwpxI Awqmw ƒ hrI nwm dI rMgx iv`c rMgIr`Ko qy prmwqmw ƒ inrMqr jpdy rho[

wh{ VjVwp lsj ejrhp H[h lyg WjSg mm23mmsiqgurU jI Purmwn krdy hn ik ieh s`cI bwxI s`c iv`c

smwaux dI smr`Qw r`KdI hY, ies ƒ jIvn pRXMq gwauNdyrho[23[

ldaepiP dWVj h'i wyg h{ WjSg mmsiqgurU jI dI aucwrn qy pRvwxq kIqI bwxI qoN ibnW

hor bwxI k`cI (k`c dy smwn) hY[

WjSg a wyg ldaepiP WjNhp h'i wyg WjSg mminScw krky jwxo, siqgurU jI dI aucwrn qy pRvwxq kIqI

bwxI qoN ibnW hor swrI bwxI mn ƒ iQVkw dyx vwlI k`cIbwxI hY[

whs[ wy[ lpSs[ wy[ wyºg bjdt rtjSg mmk`cI bwxI ƒ kQn krn vwly vI k`cy, suxn vwly vI k`c

dy vpwrI hn ikauNik ieh k`icAW dy mUMh coN aucwrn hoeI hY[

hdi hdi dVa widh ilVj wdhbj wAP V ujSg mmAijhy k`c dy vpwrI keI vwr in`q hI rsnw nwl hrI

nwm boldy hn pr aunHW dw bolxw kyvl rsnw q`k hI huMdwhY[auh pRBU nwm ƒ AMdr nhIN Dwrn krdy[

dyap duV wj dhdi vdHbj qjdHbj W'vdV fH[ irjSg mmijnHW mnu`KW dw ic`q mwieAw ny curw ilAw hY, auh ivArQ

hI rvw-rvIN bolI jWdy hn[

bV.sp ljdhW lBgw/ 150

wh{ VjVwp ldaepiP WjNhp h'i wyg WjSg mm24mmsiqgurU jI Purmwn krdy hn ik siqgurU jI dI aucwrn

qy pRvwxq kIqI bwxI qoN ibnW hor bwxI k`cI hY[24[

epi wj lWsp ia.Vp h{ hgi[ duap uCjRp mmgurU dw Sbd-aupdyS rqn smwn Amolk hY jo prmwqmw dy

nwm Aqy pRBU isPq-slwh hIirAW nwl jiVAw pieAw hY[

lWsp iaVp duap q>Vp vjej H[hp h'bj lqjRp mmjo, Sbd-aupdyS rqn nwl juVdw hY[ ausdw mn prmwqmw

dI Xwd iv`c 1qdwkwr ho jWdw hY[ ieh qdwkwrqw hI pRBUiv`c smweI pRdwn kr idMdI hY[

lWs l[ag qVp dqdvbj ly{ vjdHbj FjRp mmijs dw mn Sbd-aupdyS nwl qdwkwr ho igAw, aus dy

ihrdy iv`c s`cy prmwqmw dw ipAwr auqpMn ho jWdw hY[

bjf[ hgij iaVp bjf[ dul V' s[dH WpNjdH mmpRBU Awp hI Sbd aupdyS hIrw hY qy Awp hI nwm rUpI

rqn hY pr ieh soJI aus ƒ pRwpq huMdI hY,ijs ƒ pRBU iehsUJ bKiSS kr dyvy[

wh{ VjVwp lWsp iaVp h{ hgij duap uCjRp mm25mmsiqgurU jI Purmwn krdy hn ik gurU dw Sbd mwno iek

rqn hY[ ies Sbd ivc nwm rUpI hIrw jiVAw hoieAw hY[25[

dlr lwda bjdf RpfjdH w{ wiaj bjf[ hpwqp riajH[ mmprmwqmw ny Awp hI jIv Awqmw qy mwieAw ƒ pYdw kIqw

1. ausy dw rUp

bV.sp ljdhW lBgw/ 151

hY qy Awp hI ienHW au~pr hukm clw irhw hY[

hpwqp riajH[ bjdf r[t{ epiqpdt dwl{ WpNjH[ mmAwpxy vrqdy hukm dI Kyf ƒ pRBU Awp hI vyKdw hY pr

ies Kyf dI soJI iksy ivrly gurmu`K ƒ hI pYNdI hY[

a'C[ W.ZV h'r{ qpwap lWsp q>DdV rljH[ mmijs ƒ Awpy-Awp dy Kyf dI soJI ho jWdI hY, aus dy ihrdy

iv`c gurU dw Sbd v`s jWdw hY qy auh mwiekI bMDnW qoN mukqho jWdw hY[

epiqpdt dul V' bjdf wi[ lp h'r{ H[wl dlRp dvr vjH[ mmijs au~pr prmwqmw imhr krdw hY, auh gurmu`K bx ky

prmwqmw dy nwm iv`c AwpxI ilv lw lYNdw hY[

wh{ VjVwp bjdf wiaj bjf[ hpwqp WpNjH[ mm26mmsiqgurU jI Purmwn krdy hn ik prmwqmw hI sB kwsy

dw krqw hY[ies vrq rhy hukm dI iksy iksy ƒ sUJ bKSdwhY[26[

dldq+da ljla= fp>V fjf Wgyjis[ aa{ lji V ujSg mmismRqIAW qy SwSqr, kyvl puMn kI hY qy pwp kI hY, AYsy

krmW dI vIcwr qy viKAwx hI krdy hn[ aunHW ƒ q`q swrAwqimk AnMd dI swr nhIN[

aa{ lji V ujSg epiP WjNhp aa{ lji V ujSg mmq`q vsqU nwm qy Awqimk AnMd dI sUJ gurU qoN ibnW nhIN

jwxI jw skdI[

bV.sp ljdhW lBgw/ 152

dahg epSg l.ljip F=dq lpaj lpdabj i{dS drhjSg mmswrw sMswr rjo-qmo-sqo guxW dI gUVHI nINd iv`c su`qw

ipAw hY[iesy g&lq iv`c hI mnu`K dI aumr bqIq ho jWdIhY[

epi dwifj a[ l[ uV uje[duVj hdi qdV rdlbj W'vdh b>Ddq+a WjSg mmgurU ikrpw nwl ijnHW dy ihrdy iv`c pRBU dw nwm v`s jWdw

hY, auh iqRguxI mwieAw dy pRBwv qoN sucyq ho jWdy hn qy hmySwAMimRq rUpI r`bI bwxI dw aucwrn krdy rihMdy hn[

wh{ VjVwp l' aap fjH[ dul V' bVdsVp hdi dvr vje{ujea i{dS drhjSg mm27mm

siqgurU jI Purmwn krdy hn ik ijnHW vfBwgIAW ny q`qvsqU nwm dI kmweI kIqI, ij`Qy auh iqRguxI mwieAw dy pRBwvqoN jwg pYNdy hn, auQy auh idn-rwq pRBU nwl AwpxI ilv joVky AwpxI Awrjw sPlw krdy hn[27[

qjaj w[ Rpsi qdh f+dafjv wi[l' dwRp qVhp drljigb{ mm

hy jIv! jo prmwqmw mwqw dy grB iv`c pwlxw krdw hY,AYsy prmwqmw ƒ mn iv`coN ikauN BulwauNdw hYN?

qVhp dwRp drljigb{ H[rcp sjajdu bedV qdh bjhjip fhpyjrH[ mm

AYsy vfy dwqy ƒ mn ivcoN nhIN ivswrnw cwhIdw, ijhVw mwqw

bV.sp ljdhW lBgw/ 153

dy pyt dI jTr-AgnI ivc vI jIv ƒ irzk phuMcwauNdw hY[

Yl V' dwhp f'dh V lwgdul VRp bjfSg dvr vjrH[ mm

ijs gurmu`K ƒ prmwqmw AwpxI ilv bKiSS kr idMdwhY aus ƒ nw mwieAw qy nw hI koeI du`K-klyS poh skdwhY[

bjfSg dvr bjf[ vjH[ epiqpdt lsj lqjvgb{ mmilv dI dwq prmwqmw Awp hI bKiSS krdw hY[ jIv

ƒ gurU Srx gRihx krky sdw aus ƒ ismrdy rihxw cwhIdwhY[

wh{ VjVwp H[rcp sjaj l' dwRp qVhp drljigb{ mm28mmsiqgurU swƒ jIvW ƒ, iPr dubwrw sucyq krdy hn ik Aijhy

mhwn dwqy ƒ kdy vI mn coN nhIN Bulwauxw cwhIdw[28[

u{lg bedV Rpsi qdh a{lg Wjhdi qjdHbj mmijho ijhI mwqw dy pyt iv`c jTr-AgnI hY, iqvyN hI

sMswr AMdr mwieAw AgnI hY[

qjdHbj bedV lF dHw' u[hg wia{ t[vp iyjdHbj mmmwieAw qy mwqw dy audr dI AgnI prmwqmw ny ie`ko ijhy

bxwey hn[ ieh krqw purK dw Awpxw Kyf (qmwSw) hY[

uj dalp FjSj aj u.dqbj firjdi Fvj FjdHbj mmjdoN prmwqmw dI rzw huMdI hY, qdoN jIv sMswr iv`c jnm

lYNdw hY[ nvW jnimAw jIv prvwr ƒ bVw cMgw l`gdw hY[

bV.sp ljdhW lBgw/ 154

dvr ApCwg veg da=lVj qjdHbj bqip riajdHbj mmjIv dy sMswr AMdr jnm lYNdy swr prmwqmw nwl juVI ilv

tu`t jWdI hY[ ijs krky jIv qy mwieAw dw pRBwv hwvI hojWdw hY[

H[h qjdHbj duap hdi drli{q'hp Rpfu{ FjRp sPuj vjdHbj mm

auh sB kuJ mwieAw hI hY ijs dy kwrn jIv ƒ prmwqmwdI hoNd Bu`l jwvy, pdwrQW nwl moh pY jwvy qy ihrdy iv`c dvYqpYdw ho jwvy[

wh{ VjVwp epi filjsg duVj dvr vjegdaVg dry[ qjdHbj fjdHbj mm29mm

siqgurU jI Purmwn krdy hn ik gurU dI ikrpw nwl ijsdI ilv muV prmwqmw nwl juV jWdI hY, auh sMswr dI mwieAwiv`c ivcrdw Awpxy pRBU ƒ pRwpq kr lYNdw hY[29[

hdi bjdf bqpvwp h{ qpdv V fjdHbj ujdH mmprmwqmw Awp Amu`l hY[ aus ƒ iksy mu`l (kImq) nwl

pRwpq nhIN kIqw jw skdw[

qpdv V fjdHbj ujdH dwl{ drBhp ih[ v'w drvvjdH mmprmwqmw iksy Dn-sMpdw nwl pRwpq nhIN kIqw jw skdw[

mu`l nwl prmwqmw KrIdx vwly mnu`K, ivlkdy ies sMswr qoNKp-tu`t ky cly gey[

b{lj ldaepip u[ dqv{ dal V' dlip lRpfgb{dryhp bjfp ujdH mm

jy BwgW nwl Aijhw siqgurU iml jwvy, ijs ƒ imlx nwl

bV.sp ljdhW lBgw/ 155

ihrdy AMdroN Awpw Bwv Kqm ho jwvy, Aijhy siqgurU ƒ Awpxwisr Byt kr dyxw cwhIdw hY[

dul sj ugRp dalp dqdv ih{ hdi rl{ qdV bjdH mmiPr ieh jIv Awqmw jo prm Awqmw dI AMS hY, pRBU nwl

juV jWdI hY qy prmwqmw aus jIv dy ihrdy ivc vs jWdw hY[

hdi bjdf bqpvwp h{Fje daVj w[ VjVwj duV hdi fv{ fjdH mm30mmprmwqmw Awp Amu`l hY, auh vfBwgI hn ijnHW dy ihrdy

iv`c gurU dI ikrpw nwl prmwqmw swmrq`K ho jWdw hY[30[

hdi ijdl q[ig qVp rSujij mmhrI nwm myrI rws-pUMjI hY, ies pUMjI ƒ KRIdx leI myrw

mn hux vpwrI bx igAw hY[

hdi ijdl q[ig qVp rSujij ldaepi a[ ijdl ujSg mmhrI dw nwm myrI rws pUMjI hY qy myrw mn ies rws ƒ KRIdx

leI vpwrI bx igAw hY[ies nwm rws dI kImq dw mYƒ gurUqoN pqw c`ilAw[

hdi hdi dVa udfhp ugbhp vjhj tdBhp dshjCg mmhy jIvo! qusIN BI in`q hI prmwqmw dw nwm j`po[ ies qrHW

qusIN Awpxy jIvn dIAW idhwVIAW dw AslI lwhw K`t jwvogy[

H[hp ZVp daVj dqdvbj duV hdi bjf[ FjSj mmjo pRBU ƒ BwA gey, aunHW ƒ hI hrI dy nwm dw Dn pRwpq

hoieAw[

bV.sp ljdhW lBgw/ 156

wh{ VjVwp hdi ijdl q[ig qVp h'bj rSujij mm31mmsiqgurU Purmwn krdy hn, hrI dw nwm hI myrI rws-

pUMjI hY[ ies pUMjI ƒ KRIdx leI myrw mn vpwrI bx igAwhY[31[

H[ ilVj aP bV idl ijdy ihga[ig dfbjl V ujdH mm

hy myrI ijhvw! qUµ hor hor mwiekI rsW iv`c pRivrq hYN[ienHW rsW nwl qyrI ipAws dUr nhIN hoxI[

dfbjl V ujdH h'iap dwa{duyip hdi ilp fv{ V fjdH mm

hy jIB! qUµ inScy kr jwx, hor hor rsW nwl qyrI ipAws-BtkxW dUr nhIN hoxI[ ijMnW icr prmwqmw dy nwm dw rsqYƒ pRwpq nhIN huMdw[

hdi ilp fjdH fv{ fgb{ hdi ilpWhpdC V da=lVj vje{ bjdH mm

ijs mnu`K ƒ nwm dw rs pRwpq ho jWdw hY, auh hr pRkwrnwl AnMdq ho jWdw hY[ aus ƒ muV mwieAw dI hVb`s qMgnhIN krdI[

H[hp hdi ilp wiqg fjHgb{ldaepip dqv{ dulp bjdH mm

hrI dy nwm dw rs vfy BwgW nwl pRwpq huMdw hY, ieh nwm rs

bV.sp ljdhW lBgw/ 157

aus ƒ imldw hY,ijs ƒ pUry gurU dw imlwp pRwpq ho jWdw hY[

wh{ VjVwp h'di bV il ldF rgli[uj hdi rl{ qdV bjdH mm32mm

siqgurU gRMtI idMdy hn jdoN jigAwsU ƒ nwm dw rs pRwpqho jWdw hY, qdoN mwieAw dy Aink pRkwrI rs sB ivsr jWdyhn[32[

H[ ligij q[dibj hdi apq qdh u'da itgaj aP ue qdh bjdHbj mm

hy myry srIr! jdoN prmwqmw ny qyry AMdr AwpxI joq r`KIqW qUµ ies sMswr iv`c AwieAW[

hdi u'da itg apZp drdy aj aP ue qdh bjdHbj mmXkIn jwx, jdoN joq srUp prmwqmw ny qyry AMdr AwpxI

cyqn sqw r`KI qW qUµ sMswr iv`c jnimAW[

hdi bjf[ qjaj bjf[ dfajdudV ugRp RpfjdH ueap dstjdHbj mm

AslIAq iv`c prmwqmw jIv dw Awp hI mwqw hY, AwphI ipqw, aus ny srIr swj ky aus iv`c jIv Awqmw pw kyqYƒ ieh jgq-qmwSw idKwieAw hY[

epi filjsg WpdNbj aj yvap h'bjyvap Vsig bjdHbj mm

gurU dI imhr nwl jdoN jIv ƒ igAwn huMdw hY ik jgq

bV.sp ljdhW lBgw/ 158

ie`k Kyf prmwqmw ny bxweI hY, qdoN jIv bVw Ascrz huMdwhY qy iPr ies ƒ sMswr ie`k jgq-qmwSw pRqIq hox l`gjWdw hY[

wh{ VjVwp dl+ldB wj qPvp idybj u'da ijtgaj aP ue qdh bjdHbj mm33mm

siqgurU Purmwn krdy hn, hy jIv! jdoN prmwqmwny jgq rcnw dw muMF bMinAw, qdoN qyry iv`c vI aus nyAwpxI joq itkweI qW qUµ ies jgq iv`c jnm lYxwkIqw[33[

qdV yjRp FdHbj f+F bjeqp lpdSbj mmihrdy rUpI syjw au~pr pRBU dw Awgmn suxky mn cwau

nwl BrpUr ho igAw[

hdi q>evp ejRp ltg de+Dhp q>sip WdSbj mmhy myrI ijMd qy ieMdRIE! qusIN KuSI dy gIq gwvo ikauNik

hux myrw ihrdw rUpI Gr pRBU Gr bx igAw hY[

hdi ejRp q>evp dVa ltgH[ l'ep sPtp V drbjfH[ mmhy ijMd qy ieMdRIE! hux qusIN inq hI pRBU dy mMgl gwvo[

ies qrHW quhwƒ koeI sog, du`K, Jorw nhIN ibAwpygw[

epi yiV vje[ dsV lFje[ bjfSj dfip ujfH[ mmgurU dy crnW nwl juiVAW Awpxy mwlk ƒ jwx leIdw

hY, iPr swry idn hI vfBwgy bx jWdy hn[

bV.sp ljdhW lBgw/ 159

bVha WjSg epi lWds ujSg hdi Vjqp hdi ilp F'e' mmgurU dy nwm dI Aqu`t kmweI krn nwl Anhd Sbd suxn

l`g jWdy hn qy hrI dw nwm rs hI Bojn bx jWdw hY[

wh{ VjVwp f+DFp bjdf dqdvbj wiS wjiS u'e' mm34mmsiqgurU Purmwn krdy hn hy ijMd! pRBU isPq-slwh dy

gIq gw ikauNik krx-kwrn smr`Q, prmwqmw Awp hIimhr krky iml ipAw hY[34[

H[ ligij q[dibj dHlp ue qdh bjdH w{dwbj apZp wiq wqjdHbj mm

hy myry srIrw! qUµ ies sMswr iv`c jnm lY ky ikhVw ikhVwcMgw krm kIqw?

dw wiq wqjdHbj apZp ligijuj aP ue qdh bjdHbj mm

hy srIrw!jdoN dw qUµ ies sMswr iv`c AwieAW hYN hor-horkMmW iv`c hI qUµ pRivrq hoieAw ipAw hYN[

dudV hdi a[ij iyVp idybjl' hdi qdV V rljdHbj mm

ijs prmwqmw ny qyry suMdr srIr dI rcnw kIqI hY qUµaus dI Xwd iv`c kdy vI juV ky nhIN bYTdw[

epi filjsg hdi q>DdV rdlbj fPidW dvdtbj fjdHbj mmDur drgwh qoN ijs dy pUrbly krm audy huMdy hn, gurU

dI imhr nwl prmwqmw aus dy ihrdy AMdr vs jWdw hY[

bV.sp ljdhW lBgw/ 160

wh{ VjVwp H[hp ligip firjSp h'bjdudV ldaepi dlRp dyap vjdHbj mm35mm

siqgurU Amrdws jI Purmwn krdy hn ik ijs mnu`K nysiqgurU nwl Awpxw ic`q joV ilAw, aus srIr dw ies sMswriv`c Awauxw pRBU dr iv`c prvwn ho igAw[35[

H[ V[a=hp q[dih' hdi apq qdh u'da Zighdi dWVp brip V s[thp w'Hg mm

hy myry nyqro! hrI ny quhwfy AMdr vyKx vwlI joq pweIhY[ qusIN hr smyN hr pwsy hrI prmwqmw ƒ hI vyKo[

hdi dWVp brip V s[thp w'Hg Vsig hdi dVhjdvbj mmsMswr AMdr srb ivAwpk prmwqmw ƒ hI vyKo, ienHW

nyqrW nwl kyvl qy kyvl prmwqmw ƒ hI vyKxw cwhIdw hY[

H[hp drlp l.ljip apq s[ts[ H[hp hdi wj iPfp h{hdi iPfp Vsig bjdHbj mm

ieh swrw sMswr jo qusIN iBMn iBMn vyK rhy ho[ iehprmwqmw dw hI rUp hY[ ieh sMswr hrI dw rUp hI idKxwcwhIdw hY[

epi filjsg WpdNbj uj r[tj hdi dHwp h{hdi dWVp brip V w'Hg mm

gurU dI imhr nwl sUJ pY geI ik 11111"sBu goibMdu hY sBu"sBu goibMdu hY sBu"sBu goibMdu hY sBu"sBu goibMdu hY sBu"sBu goibMdu hY sBugoibMdu hY goibMd ibnu nhI koeI]goibMdu hY goibMd ibnu nhI koeI]goibMdu hY goibMd ibnu nhI koeI]goibMdu hY goibMd ibnu nhI koeI]goibMdu hY goibMd ibnu nhI koeI] hux prmwqmw qoN ibnW hor

1. nwmdyv jI AMg 485

bV.sp ljdhW lBgw/ 161

koeI idsdw hI nhIN[wh{ VjVwp H[dh V[a= b>Z l[ ldaepdi

dqdvb{ dsWds=ldB h'Hg mm36mmsiqgurU jI Purmwn krdy hn ik gurU imlwp qoN pihlW

igAwn dI idRStI nw hox kwrn ieh A`KW AMDIAW sn[siqgurU jI ny imhr krky hux ienHW A`KIAW ƒ igAwn idRStIpRdwn kr id`qI hY[36[

H[ l+rShp q[dih' ljy{ lpVS{ V' fnjH[ mmhy myry kMnoN! prmwqmw ny quhwƒ ies sMswr iv`c s`cy nwm

qy s`cy pRBU dI isPq-slwh suxn vwsqy hI ByijAw hY[

ljy{ lpVS{ V' fnjH[ ligdi vjH[ lpShp lda WjSg mmprmwqmw ny quhwƒ srIr nwl iesiQr1 krky s`c iv`c

invws krvwaux vwlI gurbwxI ƒ suxn vwsqy ByijAw hY[

duap lpSg qVp aVp hdibj h'bj ilVj idl lqjSg mmijs scI bwxI ƒ suxn nwl mn qy qn vI pUrn iKVwau

ivc Aw jWdw hY qy rsnw vI nwm rs ivc lIn ho jWdI hY[

lyp bvt drcjSg aj wg eda whg V ujH[ mms`c srUp prmwqmw Al`K hY, auh bhuq v`fw hY[ aus s`c

srUp dI lIlHw vI kQn nhIN kIqI jWdI[

wh{ VjVwp b>Ddq+a Vjqp lpShpfdra= h'rhp ljy{ lpVS{ V' fnjH[ mm37mm

siqgurU jI Purmwn krdy hn ik hy sRvxo! qusIN AMimRq rUpI1. lw ky

bV.sp ljdhW lBgw/ 162

nwm ƒ sRvx kirAw kro[ qusIN piv`qR ho jwvogy, quhwƒ prmwqmwny srIr nwl iesiQr krky s`cy nwm ƒ suxn vwsqy ByijAwhY[37[

hdi ugRp epxj b>sdi idt w{ rjuj frSp rujdHbj mmprmwqmw ny srIr rUpI guPw AMdr jIv-Awqmw ƒ itkw

ky hvw duAwrw bolx dI SkqI pRdwn kIqI hY[

rujdHbj rjuj fRpS VRp spbji[ fieBp wgH[slrj epfap itjdHbj mm

prmwqmw ny srIr ƒ bolx dI SkqI id`qI, srIr dIAWnO 1ieMdRIAW pRgt idsdIAW hn, dsvW dr gupq r`iKAw hY[

epispbji{ vjdH FjrVgdHwVj slrj spbjip dstjdHbj mm

ijnHW vfBwgIAW ƒ gurU au~pr pUrn Brosw qy BwvnI bx geI,siqgurU ny ikrpw krky aunHW ƒ dsvW duAwr vI ivKw idqw[

ah bV[w iPf VjRp Vr dVdZdal sj b>ap V ujHg fjdHbj mm

aus dsm duAwr iv`c Anyk pRkwrI rUp-rMg qy nO-in`DIAWdy Kzwny Bry pey hn, ijnHW dw AMq nhIN pwieAw jw skdw[

wh{ VjVwp hdi dfbji{ ugRp epxj b>sdi idt w{rjuj frSp rujdHbj mm38mm

siqgurU Amrdws jI Purmwn krdy hn ik ipAwry prmwqmw1. do A`KW, do nwskW, do kMn, mUMh, ilMg qy gudw

bV.sp ljdhW lBgw/ 163

ny srIr rUpI guPw iv`c jIv-Awqmw dw itkwxw krky jIv-Awqmw ƒ bolx-SkqI pRdwn kIqI hY[38[

H[hp ljyj l'dhvj ljy{ zdi ejrhp mmhy gurmuKo! s`cy vwihgurU dw js rUpI isPq-slwh dw gIq

sq sMgq iv`c bYT ky gwieAw kro[

ejrhp a l'dhvj zdi ljy{ duo{ lsj lyp dZbjrh[ mmieh AnMd-meI pRBU-kIrqI sq-sMgq iv`c bYT ky kro,

ij`Qy pRBU ipAwry sdw hI s`cy prmwqmw dI ArwDnw krdyhn[

ly' dZbjrdh uj apZp Fjrdh epiqpdt duVj WpNjrh[ mmhy pRBU! ijnHW gurmuKW ƒ qusIN Awqimk sUJ bKiSS kr

idMdy ho, auh sdw iQr prmwqmw dI ArwDnw krky qYƒipAwry l`gx l`g jWdy hn[

dHhp lyp lFVj wj tlqp h{ dulp Wtl[ l' uVp fjrh[ mms`cw iQr pRBU sBnW dw mwlk hY, ijnHW au~pr pRBU dI

bKiSS ho jWdI hY, auh prmwqmw ƒ pRwpq kr lYNdy hn[

wh{ VjVwp lyp l'dhvj ly{ zdi ejrh[ mm39mmsiqgurU Amrdws jI Purmwn krdy hn ik gurU droN

vroswieAw mnu`K hI sq sMgq iv`c bYT ky pRBU js gwien krdwhY[39[

bVsp lpShp rcFjegh' lev qV'io fPi[ mmhy vifAW BwgW vwilE! Awqimk AnMd bKiSS krn vwlI,

AnMd swihb jI dI bwxI ƒ iDAwn nwl suxo[ quhwfy jIvndy swry mnorQ pUry ho jwxgy[

bV.sp ljdhW lBgw/ 164

fjiW+hqp f+DFp fjdHbj Rpai[ lev drlPi[ mmgurbwxI suxn nwl pwrbRhm dI pRwpqI ho jWdI hY qy swry

icMqw Jory sdw leI dUr ho jWdy hn[sPt i'e l.ajf Rpai[ lpSg lyg WjSg mm

ijs ijs ny iek mn iek icq ho ky scI bwxI ƒ sRvx kIqwaus dy srIrk duK, Awqimk rog qy sMqwp Kqm ho gey hn[

l.a ljuV FH[ lil[ fPi[ epi a[ ujSg mmijnHW gurU ipAwirAW ƒ siqgurU pwsoN gurbwxI dI mhwnqw

dw pqw c`l jWdw hY[ auh gurbwxI nwl juV ky AwqimkiKVwau pRwpq kr lYNdy hn[lpSa[ fpVga wha[ fdrap ldaepip idhbj FifPi[ mm

AnMd dwqI gurbwxI ƒ suxn vwly vI qy pVHx vwly vIpiv`qr ho jWdy hn ikauNik gurbwxI iv`c siqgurU jI dIAwpxI hoNd smweI hoeI hY[

dWVr.da VjVwp epi yiS vje[rju[ bVhs aPi[ mm40mm1mm

siqgurU Amrdws jI "nwnk" Cwp lw ky bVI inmRqwsihq kQn krdy hn ik ijhVy ijhVy gurU dy crnW (nwm)nwl juV gey, aunHW dy AMdr lgwqwr Anhd Sbd dy vwjyv`jx l`g pey]40]1]

ihijdl ljdhW lBgw / 165

hdi upep upep Fea RpfjdHbjf{u itsj bjdHbj ijq iju[ mm

prmwqmw hryk jug iv`c Bgq pYdw krdw AwieAw hY AqyBIV pYx smyN aunHW dI ie`zq p`q vI r`Kdw Aw irhw hY[

hiSjtlp splBp hdi qjdibj f+hvjsp aijdHbj mmijvyN dust hrnwKS ny Awpxy Bgq pu`qr pRihlwd ƒ kSt

id`qy qy mwrnw cwihAw pr prmwqmw ny aus ƒ hr QW qoNbcwieAw[

bh.wjigbj dV>swj dfdn s[dH Vjqs[Rp qpdt vjdHbj mmiesy pRkwr jdoN nwmdyv jI mMdr iv`c BgqI krn gey,

inMdkW qy jwq AiBmwnI pMfqW ny aus ƒ mMdr iv`coN D`ky mwrkybwhr k`F id`qw[ prmwqmw ny dyhury dI ip`T pMfqW v`l krid`qI qy nwmdyv ƒ drSn dIdwr pRdwn kIqy[

uV VjVw b{lj hdi l[drbj b>Dda vH[ AcjdHbj mm4mmsiqgurU Purmwn krdy hn ik ijhVw jigAwsU vI SrDw BwvnI

nwl Aijhy smrQ prmwqmw ƒ Xwd krygw, AKIr ƒ prmwqmwaus dy swry kSt dUr krky aus dI riKAw krygw[

O ldaepi f+ljds mmAkwl purK ie`k hY qy aus vrgw hor koeI nhIN hY[ swrw

ihijdl ljdhW

ihijdl ljdhW lBgw / 166

idRSt-AidRSt pswrw aus dw hI hY[auh gurU dI rihmq nwlpRwpq kIqw jw skdw hY[

lv'wp q^ 1 mmsiqgurU nwnk pwqSwh jI dw aucwrn kIqw slok[

sptp sjiP lptp i'ep FdHbj uj lptp ajdq V h'Hg mmhy BweI! sMswrk rsW-ksW, BogW qoN aupijAw su`K, rog pYdw

krdw hY[ du`K smyN prmwqmw Xwd AwauNdw hY[ auh du`K, dwrUsmwn bx jWdw hY[ jdoN mnu`K ƒ s`cw Awqimk su`K pRwpq hojwvy, qdoN koeI vI KwhS jW du`K nhIN puMhdw[

aP. wiaj wiSj q{ Vjhg uj hRp wig V h'Hg mmhy vwihgurU! qUµ sB kuJ krnhwr krqwr hYN, mYN kuJ vI

nhIN[ jy mYN kuJ krn dw Xqn vI krW, qd mYN kuJ vI nhINkr skdw[

Wdvhjig wpsida rdlbj mma[ij b>ap V ujHg vdtbj mm1mmihjRpmm

hy kudrq AMdr vs rhy krqwr! mYN qYQoN bilhwr jWdw hW[qyrw AMq nhIN pwieAw jw skdw[

ujda qdh u'da u'da qdh ujajbwv wvj FifPdi idhbj mm

hy pRBU! swrI isRStI iv`c qyrI hI joq vrq rhI hY Aqyqyry nUr AMdr hI swrI pRikRqI hY, qUµ swirAW AMdr ie`k rsprIpUrn ho ky iv`cr irhw hYN[

ihijdl ljdhW lBgw / 167

aP. lyj ljdhWp dlxda lpbjdv¶RpdudV wgag l' fjdi fdHbj mm

hy pRBU! qUµ sdw iQr rihx vwlw mwlk hYN, qyrI isPq-slwh bhuq au~qm hY[ ijs ijs ny vI qyrI isPq-slwh kIqI,aus dw pwr auqwrw ho igAw[

whp VjVw wia[ wgbj Wjaju' dwAp wiSj lp wdi idhbj mm2mm

siqgurU nwnk pwqSwh PurmwauNdy hn, hy mnu`K! qUµprmwqmw dy AMq dI igxqI imxqI C`f ky krqy-purK dIisPq-slwh kr[ auh AwpxI rzw iv`c jo kr irhw hY,auh hI ho irhw hY[

l' sip ijep bjlj qhvj 1 mmbwxI dy isrlyK vjoN vI vriqAw jWdw hY[ Awsw rwg

AMdr pihly pwqSwh jI dw aucwrx kIqw Sbd[

O ldaepi f+ljds mmAkwl purK ie`k hY qy aus vrgw hor koeI nhIN hY[ swrw

idRSt-AidRSt pswrw aus dw hI hY[auh gurU dI rihmq nwlpRwpq kIqw jw skdw hY[

l' sip a[ij w[hj l' zip w[hjduap Wdh liW lqjv[ mm

hy Akwl purK! qyrw AdBuq dr qy Gr ikhVw hY? ij`QybYT ky qUµ swrI kwienwq dI swr sMBwl kr irhw hYN[

ihijdl ljdhW lBgw / 168

rju[ a[i[ Vjs bV[w bl.tjw[a[ a[i[ rjrShji[ mm

qyry aus Gr iv`c AnykW pRkwr dy DunI-nwd v`j rhy hnqy AnykW hI aunHW ƒ vjwaux vwly hn[

w[a[ a[i[ ije fig dlRp whgbdhw[a[ a[i[ ejrShji[ mm

qyry Gr iv`c Axigxq rwg,rwgxIAW sihq qyrw js krrhy hn[

ejrdV apZV' frSp fjSg W{l.aipejr{ ijuj Ziqp spbji[ mm

hy vwihgurU ! qYƒ paux, pwxI, AgnI sB qq gw rhy hn[Drmrwj vI qyry dr au~pr bYTw qyrw js kr rihAw hY[

ejrdV apZV' dyap epfap dvdt ujSdVdvdt dvdt Ziqp Wgyji[ mm

mnuK dy cMgy mwVy krmW ƒ ilKx vwly icqR-gupq, ijnHWdI ilKq au~pr Drmrwjw vIcwr krdw hY, auh vI qYƒ gwauNdyhn[

ejrdV apZV' Hglip W+hqj s[rgl'hdV a[i[ lsj lrji[ mm

qyry swjy svwry iSv jI, bRhmw qy swry dyvI dyvqy qYƒgw rhy hn[

ihijdl ljdhW lBgw / 169

ejrdV apZV' dH>s= dH>s=jldS W{n[s[rdabj sdi Vjv[ mm

ieMdR-pdvIAW au~pr ibrwjmwn ho ky ieMdR, dyviqAW sihqqyrw js krdy hn[

ejrdV apZV' dlZ lqjZg b>sdiejrdV apZV' ljZ Wgyji[ mm

isD lok iDAwn mgn ho ky qy swDnw krn vwly vI qyrIibAMqqw dw vIcwr krky qYƒ gwauNdy hn[

ejrdV apZV' uag lag l.a'tgejrdV apZV' rgi wiji[ mm

Axigxq bRhmcwrI, s`qvwdI, sMqoKI suBwA vwly qy sUrmyXoDy vI qYƒ gw rhy hn[

ejrdV apZV' f>Ddca fCdV itglpiupep upep r[sj Vjv[ mm

hy Akwl purK! Axigxq, pMifq qy mhWirKI vydW sihqjugW jugWqrW qoN qyrw js kr rhy hn[

ejrdV apZV' q'hSgbj qVp q'hdVlpiep qAp fdHbjv[ mm

svrg, mwq-lok qy pqwl dIAW mn ƒ mohx vwlIAWsuMdrIAW vI qYƒ gw rhIAW hn[

ihijdl ljdhW lBgw / 170

ejrdV apZV' iaV RpfjH[ a[i[bnldn agio Vjv[ mm

hy prmwqmw! qyry pYdw kIqy hoey rqn, smyq ATwhT qIrQWdy, qYƒ hI gw rhy hn[

ejrdV apZV' u'Z qhj Wv lPijejrdV apZV' tjSg1 yji[ mm

joDy, mhWblI-sUrmy Aqy sMswr dI auqpqI dIAW cwryKwxIAW vI qYƒ hI gw rhIAW hn[

ejrdV apZV' t>c q>cv W+hq>cjwdi wdi it[ a[i[ Zji[ mm

qyry Awsry itky hoey, AnykW bRihmMf qy aunHW dy v`K-v`Kih`sy qYƒ hI gw rhy hn[

l[Hg apZV' ejrdV u' apZp FjrdVia[ a[i[ Fea iljv[ mm

hy pRBU! qyry ipAwr Aqy rs iv~c iB`j ky jo qYƒ gwauNdyhn auh qYƒ cMgy lgdy hn[

h'di w[a[ apZV' ejrdVl[ q{ dyda V bjrdV VjVwp dwbj Wgyji[ mm

hor ikMny ku idRSt-AidRSt qYƒ gw rhy hn, auh myrIismRqI iv`c nhIN Awey[ mYN aunHW pRQwie kI vIcwr krW?

1.AMfj, jyrj, syqj, auqBuj

ihijdl ljdhW lBgw / 171

l'Hg l'Hg lsj lyp ljdhWpljyj ljyg VjHg mm

auh Akwl purK sdw iQr hY, s`cw hY, aus dI SoBw vI sdwiQr rihx vwlI hY[

h{ Fg h'lg ujdH V ujlgiyVj dudV iyjHg mm

ijs ny sMswr rcnw rcI hY, auh hux BI hY, pihlW BI sI,Agy ƒ vI hmySw kwiem rhygw[ auh kdy jMmdw mrdw nhIN hY[

i.eg i.eg Fjag wdi wdi duVlgqjdHbj dudV RpfjHg mm

ijs Akwl purK ny AnykW rMgW, iksmW qy ijnsW dI isRstIpYdw kIqI hY[

wdi wdi s[t{ wgaj bjfSjduRp dal sg rdcbjHg mm

auh swrI ikRq dI AwpxI rzw AMdr pUrI-pUrI ingwhbwnIqy sMBwl kr irhw hY[

u' dalpp Fjr{ l'Hg wilgdxdi hpwqp V wiSj ujHg mm

jo Akwl purK ƒ cMgw l`gdw hY, auh kuJ hI auh krdwhY aus dy hukm A`gy koeI hIl-hu`zq nhIN kr skdw[

ihijdl ljdhW lBgw / 172

l' fjdaljhp ljhj fda ljdhWpVjVw ihSp iujHg mm1mm

siqgurU nwnk pwqSwh jI Purmwn krdy hn ik Akwl purKSwhW, pwqSwhW dw BI SihnSwh hY[ aus dI rzw (hukm) iv`chI rihxw bxdw hY[

bjlj qhvj 1 mmrwg Awsw AMdr siqgurU nwnk dyv jI dw aucwrx kIqw Sbd[

lpdS rcj bjt{ lFp w'dH mmhy prmwqmw! hryk jIv dUijAW pwsoN sux ky hI qYƒ v`fw

AwKdw hY[

w[rcp rcj cgnj h'dH mmqUµ ikMnw ku v`fw hYN? auh hI d`s skdw hY ijs ny qyry drSn

kIqy hox[

wgqda fjdH V wdhbj ujdH mmhy vwihgurU! nw qyrI kImq pweI jw skdI hY Aqy nw hI

qyrI vifAweI vrnx kIqI jw skdI hY[

whS{ rjv[ a[i[ ih[ lqjdH mm1mmqyrI vifAweI AwKx vwly Awpw-Bwv imtw ky qyry iv`c hI

smw jWdy hn[

rc[ q[i[ ljdhWj edhi e.Fgij epSg ehgij mmhy myry v`fy swihb! qUµ mwno ie`k fUMGw smuMdr, v`fy ijgry

vwlw qy guxW dw Kzwnw hYN[

ihijdl ljdhW lBgw / 173

w'dH V ujS{ a[ij w[aj w[rcp ygijmm1mmihjRpmmhy vwihgurU! qyry kudrq pswry dy AMq ƒ koeI nhIN jwx

skdw[rhwau[

ldF lpiag dqdv lpida wqjHg mmsurqI joVn vwilAW ny qyrI kImq pwaux leI muV muV ky

surqI joVn dy Xqn kIqy[

lF wgqda dqdv wgqda fjHg mmswry kImq pwaux vwilAW ny vI AwpxI pUrI vwh lweI[

debjVg dZbjVg epi epi hjHg mmbVy-bVy pRis`D SwSqrkwrW, iDAwn smwDI lwaux

vwilAW qy ienHW qoN hor v`ifAW ny vI qyrI kImq pwaux dwXqn kIqw[

whSp V ujHg a[ig davp rdcbjHg mm2mmpr ieh swry Awp jI dI ie`k iq`l ijMnI vI kImq nhIN

pw sky[

ldF la ldF af ldF y.debjHgbj mmdlZj fpitj wgbj rdcbjHgbj mm

hy pRBU! swry puMn dwn swry jp qp qy swry cMgy gux Aqyis`DW purKW ƒ jo vI vifAweIAW imlIAW hn[

apZp drSp dlZg dwV{ V fjHgbj mmpr ieh swrIAW is`DIAW qy vifAweIAW quhwfI bKiSS

qoN ibnW iksy ƒ pRwpq nhIN ho skIAW[

ihijdl ljdhW lBgw / 174

widq dqv{ Vjhg njdw ihjHgbj mm3mmquhwfI bKiSS nwl ijs ƒ ieh dwqW iml jwx aus iv`c

hor koeI rok nhIN pw skdw[

bjtS rjvj dwbj r[yjij mmhy pRBU! jIv ivcwry dI kI hsqI hY ik qyry pRqI kuJ AwK sky[

dlxag Fi[ a[i[ F.cjij mmhy pRBU! qyrIAW vifAweIAW qy isPqW dy BMfwry Bry pey hn[

dulp aP s[dh dal{ dwbj yjij mmijs iksy ƒ qusIN AwpxI isPq-slwh dI dwq bKiSS kr idMdy

ho, auh quhwfI inrol imhr hY[ mnuK dw aus ivc koeI jor nhIN[

VjVw lyp lrjiShjij mm4mm2mm siqgurU nwnk pwqSwh Purmwn krdy hn ik s`cw pRBU hI

swirAW ƒ AwpxI isPq-slwh dI dwq pRdwn krky aunHW dIAwqmw ƒ sMvwr idMdw hY[

bjlj qhvj 1 mmrwg Awsw AMdr siqgurU nwnk dyv jI dI bwxI[

bjtj ugrj drli{ qdi ujRp mmjdoN mYN prmwqmw dw nwm jpdw hW qW mYƒ Awqimk jIvn

imldw hY[ jdoN mYƒ prmwqmw dw nwm Bu`l jWdw hY qdoN myrIAwqimk mOq ho jWdI hY[

bjtdS bRptj ljyj VjRp mmpr prmwqmw dw nwm jpxw bhuq AOKw krm hY[

ihijdl ljdhW lBgw / 175

ljy[ Vjq wg vje{ FPt mmijs vfBwgy jIv dy ihrdy AMdr pRBU nwm jpx dI Bu`K

l`g jWdI hY[

Rpap FPt{ tjdH yvgbdh sPt mm1mmaus Bu`K ADIn jpy nwm nwl swry du`K dUr ho jWdy hn[

l' dwRp drli{ q[ig qjdH mmhy myrI mwqw! Ardws kr, scw vwihgurU mYƒ kdy vI nw

Buly[

ljyj ljdhWp ljy{ VjdH mm1mmihjRpmmprmwqmw sdw s`cw hY[ aus dw nwm vI sdw s`c hY[

ljy[ Vjq wg davp rdcbjHg mmbjdt ow[ wgqda Vhg fjHg mm

guxI jn, s`cy nwm dI vifAweI AwK AwK ky Q`k geyhn, pr s`cy nwm dI ie`k iql ijMnI vI iksy pwsoN kImqnhIN pweI geI[

u[ ldF dqdv w{ bjtS fjdh mmjy swry sMswr dy jIv iml ky vwihgurU pRqI AwKx

l`g jwx[

rcj V h'r{ zjdB V ujdH mm2mmswirAW dy v`fw kihx nwl auh v`fw nhIN ho jWdw, jy

aus pRBU dI koeI vI vifAweI nWh kry qd aus iv`c koeIGwtw nhIN AwauNdw[

ihijdl ljdhW lBgw / 176

Vj Yhp qi{ V h'r{ l'ep mmprmwqmw nw kdy nwS huMdw hY, nw hI aus dy ipAwirAW

ƒ aus dy ivCoVy dw sog huMdw hY[

s[sj ih{ V yPw{ F'ep mmpRBU sdIv kwl dwqW idMdw hY pr aus dy BMfwirAW iv`c

kdy kmIN nhIN AwauNdI[

epSp H[h' h'ip Vjhg w'dH mmVj w' h'bj Vj w' h'dH mm3mm

prmwqmw dw sB qoN v`fw gux ieh hI hY ik aus vrgwnw koeI pihlW sI nw hux hY qy nw hI A`gy ƒ koeI hovygw[

u[rcp bjdf a[rc a[ig sjda mmijMnW v`fw prmySr Awp hY, aunIAW v`fIAW hI dwqW aus

ny sMswr ƒ id`qIAW hn[

dudV dsVp wdi w{ wgag ijda mmswry sMswr dI kwr clwaux vwsqy aus ny idn bxw ky

nwl hI rwq bxw id`qI hY[

tlqp drljidh a[ wqujda mmVjVw Vjr{ WjNp lVjda mm4mm3mm

ijhVy mnu`K prmwqmw dy praupkwrW ƒ Bulw idMdy hnauh mnu`K nIc qy kmIny hn[siqgurU nwnk pwqSwh Purmwnkrdy hn jo mnu`K pRBU dw nwm nhIN jpdy, auh mnu`K nIcWqoN vI A`q nIcy hn[

ihijdl ljdhW lBgw / 177

ijep ePuig qhvj 4 mmgurU rwmdws jI dw gUjrI rwg iv`c aucwrn kIqw Sbd

hdi w[ uV ldaepi lafpitjdWVRp wiRp epi fjdl mm

hy hrI dy ipAwry siqgurU sqpurK jI! mYN Awp jI dycrnW iv`c ie`k bynqI krdw hW[

hq wgi[ dwiq ldaepi liSjHgwdi sdHbj Vjqp fiejdl mm1mm

hy siqgurU! AsIN quC jIv Awp jI dI Srx iv`c AweyhW[ ikRpw krky swfy ihrdy AMdr nwm dw pRkwS kr dyvo jI[

q[i[ qga epis[rq' wRp ijq Vjqp fiejdl mm

hy myry im`qR gurdyv jI! ikRpw kro myry ihrdy iv`c nwmdw pRkwS kr dyvo jI[

epiqda Vjqp q[ij f+jV ltjHghdi wgida hqig ihijdl mm1mmihjRpmm

gurU dw bKiSS kIqw nwm myry pRwxW dw ADwr bx jwvyqy pRmwqmw dI isPq-slwh myry jIvn dI mirXwdw bx jwvy[

hdi uV w[ rc Fje rc[i[duV hdi hdi liZj hdi dfbjl mm

aunHW hrI dy syvkW dy bhuq au~cy Bwg hn, ijnHW dy ihrdy

ihijdl ljdhW lBgw / 178

AMdr nwm jpx leI SrDw qy ipAws bx geI hY[

hdi hdi Vjqp dqv{ da=fajldhdqdv l.eda epS fiejdl mm2mm

prmwqmw dw nwm jpx nwl nwmIAW ƒ iqRpqI imldI hY[sqsMgq krn nwl aunHW AMdr dYvI gux pRgt ho jWdy hn[

duV hdi hdi hdi ilp Vjqp V fjdHbja[ FjehgS uq fjdl mm

ijnHW ny mnu`Kw jnm pRwpq kr ky, prmwqmw dy nwm rsƒ nhIN mwixAW Aijhy BwghIx mnu`K sjwvW Bugqwx leI jmWdy vs pwey jwxgy[

u' ldaepi lidS l.eda Vhg bjH[dZ+ep ugr[ dZ+ep ugrjdl mm3mm

ijnHW mnu`KW ny gurU dI Srx pRwpq nhIN kIqI Aqy nwhI sqsMgq krdy hn, Aijhy mnu`KW dy jIvn ƒ lwhxq hY[auh iPtkwrXog hn[

duV hdi uV ldaepi l.eda fjHgdaV Zpdi qladw dvdtbj dvtjdl mm

ijnHW gurmuKW ny hrI jnW dI sMgq kIqI qy gurU Srx ivcAw gey, smJo DuroN aunHW dy mQy dw cMgw lyK pRgt hoieAw[

ZVp Z.Vp lal.eda duap hdi ilp fjdHbjdqdv uV VjVw Vjqp fiejdl mm4mm4mm

DMn hY sqsMgq DMn hY sqsMgq, ijs iv`c bYiTAW

ihijdl ljdhW lBgw / 179

prmwqmw dy nwm dw rs pRwpq huMdw hY qy ihrdy iv`c nwm dwpRkwS qy invws ho jWdw hY[

ijep ePuig qhvj 5 mmgUjrI rwg AMdr sRI gurU Arjn dyv jI dw aucwrn

kIqw Sbd

wjh[ i[ qV dyardh Rpsqpuj bjhdi hdi ugRp fdibj mm

hy mn! qUµ idn rwq rozI rotI leI ikauN icqvnIAWkrdw hYN, jdoN ik krqw-purK qYƒ irzk phuMcwaux dy Awhriv`c Ku`d l`gw hoieAw hY[

l{v foi qdh u.a RpfjH[aj wj diuwp bje{ wdi Zdibj mm1mm

prmwqmw ny phwVW qy pQrW ivc vI jIv pYdw kIqy hnaunHW dI rozI, aunHW dy pYdw hox qoN pihlW hI au~Qy rKI hoeI hY[

q[i[ qjZRp uglal.eda dqv[ lp adibj mm

hy myry prmwqmw! ijhVy mnu`K sqsMgq krdy hn aunHWdw insqwrw ho jWdw hY[

epi filjds fiq fsp fjdHbjlPw[ wjlB hdibj mm1mmihjRpmm

gurU dI imhr nwl ijs ƒ prm-pd dI pRwpqI ho jWdIhY, aus dw su`ky kwT vrgw ihrdw BI hrw-Brw ho jWdw hY[

ihijdl ljdhW lBgw / 180

uVdV dfaj v'w lpa WdVajw'dH V dwl wg Zdibj mm

mwqw-ipqw, pu`qr, iesqRI qy hor swk snbMDI lok iksy dwAwsrw nhIN bxdy[

dldi dldi diuwp l.Wjh[ njwpipwjh[ qV FRp wdibj mm2mm

hy mn! qUµ ikauN frI jw irhw hYN jdo ik pwlxhwr pRBU,hr ie`k ƒ Awp hI irzk phuMcw irhw hY[

RPc[ RPdc bjr{ l{ w'ljdalp fjA{ Wyi[ Adibj mm

hy mn! vyK kUMjW sYNkVy kohW qoN au~f ky Aw jWdIAW hn[ip`Cy Awpxy b`cy iek`ly C`f AwauNdIAW hn[

daV wrSp tvjr{ wrSp ypejr{qV qdh dlqiVp wdibj mm3mm

hy mn! qUµ hI d`s aunHW ƒ kOx Kvwldw hY? kOx cogwpwauNdw hY? kUMjW Awp cogw cug ky Awpxy b`icAW dw iDAwnDrdIAW hn[ iesy vsIly nwl prmwqmw aunHW dI pwlxwkrdw hY[

ldF dVZjV sl blB dlZjVnjwpi wi av Zdibj mm

prmwqmw ny nO-inDIAW, ATwrW-is`DIAW dy Kzwny jIvWƒ dyx leI Awpxy h`Q dI qlI au~pr r`Ky hn[

ihijdl ljdhW lBgw / 181

uV VjVw Wdv Wdv ls Wdv ujHgb{a[ij b>ap V fjijrdibj mm4mm5mm

siqgurU Arjn dyv jI Purmwn krdy hn ik hy dwqwr!qYQoN sdw sdw vwry-Pyry jwxw cwhIdw hY, qyry Awrly-pwrly kMFydw koeI AMq nhIN[ qUµ ibAMq hYN[ qUµ ibAMq hYN[

ijep bjlj qhvj 4 l' fpitpAwsw rwg AMdr sRI gurU rwmdws jI dI bwxI[auh purK

prmwqmw

O ldaepi f+ljds mmprmwqmw ie`k qy Adu`qI hY swrw idRSt-AidRSt pswrw aus

dw hY[ auh gurU dI imhr nwl imldw hY[

l' fpitp dVi.uVp hdi fpitp dVi.uVphdi beqj beq bfjij mm

auh prmwqmw swirAW iv`c ivAwpk hY pr mwieAw dy pRBwvqoN Alyp hY[ auh mn qy ieMidRAW dI phuMc qoN pry hY AqyibAMq hY[

ldF dZbjrdh ldF dZbjrdh apZp ughdi ly[ dliuShjij mm

hy s`cy isrjxhwr pRBU! swry jIv Awp ƒ hI iDAwauNdy hn[

ldF ugb apqji[ ug aP. ugbj wj sjajij mmhy pRBU! swry jIv-jMq qyry hI pYdw kIqy hoey hn, qUµ hI

swirAW dw irzk dwqw hYN[

ihijdl ljdhW lBgw / 182

hdi dZbjrhp l.ahp ugldF sPt drljiShjij mm

hy siqkwrXog sMq jnoN! qusIN prmwqmw ƒ hI iDAwvo[ikauNik prmwqmw hI swry du`KW dw nwSk hY[

hdi bjf[ njwpip hdi bjf[ l[rwp ugdwbj VjVw u.a dryjij mm1mm

siqgurU rwmdws jI, nwnk Cwp lw ky PurmwauNdy hnik prmwqmw Awp hI ikqy mwlk bx ky bYTw hY, ikqy Awp hIsyvk bx ky syvw krdw hY[ jIvW dI AwpxI koeI 11111pwieAW nhIN[

aP. zB zB b>adi liW dVi.adi ughdi H[w' fpitp lqjSj mm

hy pRBU! qUµ hryk srIr iv`c ivAwpk qy swry jIvW iv`cie`k rs rimAW hoieAw hYN[ qYQoN ibnW hor koeI nhIN[

dHdw sja[ dHdw F[tjig ugldF a[i[ y'u drcjSj mm

hy pRBU! qyrI sMswr rcnw iv`c koeI dwqw hY, koeI iBKwrIbx ky mMg irhw hY[ ieh swrw qyrw hI Kyf qmwSw hY[ dwqyqy mMgqy iv`c qUµ Awp hI vrq irhw hYN[

aP. bjf[ sjaj bjf[ Fpeaj ughRp apZp dWVp brip V ujSj mm

hy pRBU! qUµ Awp hI dwqW dyx vwlw hYN qy Awp hI aunHW1. hsqI

ihijdl ljdhW lBgw / 183

dwqW ƒ vrqx vwlw hYN[ ienHW v`K-v`K rUpW iv`c mYN qYQoN ibnWhor iksy ƒ nhIN jwxdw[

aP. fjiW+hqp W[b>ap W[b>ap uga[i[ dwbj epS bjdt rtjSj mm

hy prm-purK prmwqmw jI! qusIN mnu`KI sUJ-bUJ qoN prybyAMq ho byAMq ho[ mYN qyry ikhVy ikhVy guxW dw vrxn krW[

u' l[rdh u' l[rdh apZp uguVp VjVwp daV wpiWjSj mm2mm

hy pRBU! jo qyrw icMqn krdy hn, jo qyrw ismrn krdy hn[mYN aunHW qoN kurbwn jWdw hW[

hdi dZbjrdh hdi dZbjrdh apZp ugl[ uV upe qdh lptrjlg mm

hy pRBU jI! ijhVy mnu`K quhwfw ismrn krdy hn jo Awpƒ hr smyN iDAwauNdy hn, auh jIv AwpxI ijMdgI AMdr su`Kmwxdy hn[

l[ qpwap l[ qpwap FH[duV hdi dZbjdHbj ugdaV aPBg uq wg xjlg mm

hy pRBU! ijnHW jIvW ny quhwfy nwm dw ArwDn kIqw, auhmwieAw moh dy bMDnW qoN mukq ho gey[ aunHW dI jmW dI PwhIvI k`tI geI[

ihijdl ljdhW lBgw / 184

duV dViFRpduV hdi dViFRp dZbjdHbj ug

daV wj FRp lFp erjlg mmijnHW ijnHW ny inrBau prmwqmw dy nwm dw jp kIqw,

prmwqmw ny aunHW dy swry fr dUr kr id`qy[

duV l[drbj duV l[drbj q[ij hdi uga[ hdi hdi iPdf lqjlg mm

ijnHW ijnHW jigAwsUAW ny ie`k-mn ie`k-ic`q ho kyprmwqmw dy nwm dw ismrn kIqw, nwm ismrn dI brkqnwl auh hrI pRBU dy srUp iv`c hI smw gey[

l[ Z.Vp l[ Z.Vp duV hdi dZbjdHbj uguVp VjVwp daV Wdv ujlg mm3mm

auh jIv DMnqw dy Xog hn, auh inScy hI DMn hn, ijnHWny prmwqmw dy nwm dw ArwDn kIqw[ mYN aunHW qo sdkyjWdw hW[

a[ig Feda a[ig Feda F.cji ugFi[ dWb>a W[b>aj mm

hy pRBU! qyrI BgqI dy ibAMq BMfwr Bry pey hn[

a[i[ Fea a[i[ Fea lvjhdV apZp ughdi bdVw bV[w bV.aj mm

hy pRBU! qyry AnykW hI Bgq jo Anyk pRkwr nwl, qyrIisPq-slwh, AnMq kwl qoN krdy Aw rhy hn[

ihijdl ljdhW lBgw / 185

a[ig bdVw a[ig bdVw widh hdi fPuj ugafp ajfdh ufdh W[b>aj mm

hy prmwqmw! qYƒ imlx leI byAMq lok Anyk pRkwr nwlquhwfI pUjw krdy hn[ Anyk pRkwrI jp qy qp swDnw krdyhn[

a[i[ bV[w a[i[ bV[w fCdh Whp dldq+da ljla ugwdi dwdibj tBp wiq wi.aj mm

hy pRBU! qyry AnykW syvk Cy-SwSqR, sqweI ismRqIAW pVHdyhn qy pMifq lok 1Cy-pRkwrI krm krdy hn[

l[ Fea l[ Fea Fv[ uV VjVw ugu' Fjrdh q[i[ hdi Fer.aj mm4mm

siqgurU rwmdws jI Purmwn krdy hn ik auh Bgq hI Blyhn qy pRvwn hn, jo myry vwihgurU ƒ ipAwry lgdy hn[

aP. bjds fpitp bfi.fip wiaj ugapZp u[rcp brip V w'Hg mm

hy pRBU! qusIN sB kwsy dw mUl, pry qoN pry ibAMq qwkqvwly ho qy sB dy krxhwr ho[ quhwfy vrgw hor koeI nhIN hY[

aP. upep upep H[w' lsj lsj aP. H[w' ugaP. dVhyvp wiaj l'Hg mm

hy prmwqmw! qusIN jugW-jugMqrW qoN ieko ho, sdIv-kwlqusIN ieko hI vrq rhy ho, qusIN sdw rihx vwly krqwr ho[1. iv`idAw pVHnI qy pVHwauxI, jg krnw qy krwauxw, dwn dyxw qy dwn lYxw[

ihijdl ljdhW lBgw / 186

apZp bjf[ Fjr{ l'Hg ria{ ugaP. bjf[ widh lp h'Hg mm

hy pRBU! jgq iv`c auhI kuJ huMdw hY, jo quhwƒ cMgw lgdwhY[ jo kuJ qusIN krdy ho auho kuJ hI sMswr iv`c huMdw hY[

apZp bjf[ dl+ldB lF RpfjHg ugapZp bjf[ dlidu lF e'Hg mm

hy pRBU! qusIN Awp hI swrI isRStI pYdw kIqI hY[ keIvwr qusIN isRStI swj ky aus dw ivnwS kIqw hY[

uVp VjVwp epS ejr{ wia[ w[ ugu' lFl{ wj ujS'Hg mm5mm1mm

siqgurU rwmdws jI "nwnk" Cwp lw ky Purmwn krdy hnik mYN qW aus krqy pRBU dy hI gux gwauNdw hW, jo swirAW dyidlW dI jwnx vwlw hY[

bjlj qhvj 4 mmAwsw rwg AMdr gurU rwmdws jI dI bwxI

aP. wiaj ldybjip q{cj lJHg mmhy pRBU! qUµ sB kwsy dw krxhwr hYN[ s`c dw puMj qy myrw

mwlk hYN[

u' aRp Fjr{ l'Hg oglgu' aP. s[dh l'Hg hRp fjHg mm1mmihjRpmm

sMswr AMdr auh vrqwrw hI vrqdw jo qYƒ cMgw lgdw hY[ joqUµ AwpxI rzw ivc idMdw hYN, auh kuJ hI mYN pRwpq kr skdw hW[

ihijdl ljdhW lBgw / 187

lF a[ig aP. lFVg dZbjdHbj mmhy prmwqmw! swrI isRStI Awp dI hY qy swry jIv Awp

ƒ hI iDAwauNdy hn[

dul V' d*fj widh dadV Vjq iaVp fjdHbj mmijs jIv au~pr qyrI ndr huMdI hY auh qyrw nwm rUpI

rqn pRwpq kr lYNdw hY[

epiqpdt vjZj qVqpdt erjdHbj mmgurmuKW ny durl`B mnu`Kw jnm rwhIN lwhw K`t ilAw[

mnmu`KW ny Amolk mnu`Kw jnm ƒ ivArQ gvw ilAw[

apZp bjdf drA'dCbj bjdf dqvjdHbj mm1mmhy pRBU! jIvW dy kIh v`s hY? qUµ keIAW ƒ Awp hI

Awpxy nwloN ivCoV idMdw hYN[ keIAW ƒ Awpxy Bwxy iv`cAwpxy nwl imlw lYNdw hYN[

aP. sigbjRp lF apN hg qjdh mmhy vwihgurU! qUµ cyqnw-izMdgI dw ie`k ivSwl pRvwh hYN[

swrI pRikrqI qyry cyqnw pRvwh iv`c hI vrq rhI hY[

apN dWVp sPuj w'Hg Vjdh mmhy pRBU! qYQoN bgYr koeI hor dUsrw nhIN hY[

ugb u.a ldF a[ij t[vp mmhy pRBU! sMswr dy swry jIv-jMq qyrw hI Kyf qmwSw hY[

dru'de dqdv drApdCbj l.u'eg q[vp mm2mmkoeI 1ivjog vwly krm krky quhwQoN iv`CV jWdw hY[

1. mwVy

ihijdl ljdhW lBgw / 188

koeI sMjog2 vwly krm krky quhwfy nwl AByd ho jWdw hY[

dul V' aP ujSjdHdh l'Hg uVp ujS{ mmhy pRBU! ijs ƒ qUµ Awp soJI bKSdw hYN, auh hI qYƒ jwx

skdw hY[

hdi epS ls hg bjdt rtjS{ mmauh hrI-jn hmySw quhwfy guxW dw kQn krdw rihMdw hY[

dudV hdi l[drbj dadV lptp fjdHbj mmijnHW ny prmwqmw dw ismrn kIqw, aunHW ƒ sdIvIN su`K

pRwpq ho igAw[

lhu[ hg hdi Vjdq lqjdHbj mm3mmauh gurmu`K suKYn hI hrI nwm jp dI brkq nwl hrI

iv`c smw gey[

aP bjf[ wiaj a[ij wgbj lFp h'dH mmhy pRBU! qUµ sB kwsy dw krqw hYN, qyrw kIqw hoieAw

hI sB kuJ huMdw hY[

apZp dWVp sPuj brip V w'dH mmhy pRBU! qYQoN bgYr hor koeI dUsrw hY hI nhIN[

aP wdi wdi r[tdh ujSdh l'dH mmhy pRBU! qUµ jgq rcnw rc ky jgq rcnw dI Kyf ƒ

vyK irhw hYN qy hr ie`k dy idl dI jwxdw hYN[uV VjVw epiqpdt fieBp h'dH mm4mm2mm

jo gurU dI Srx iv`c pY jWdw hY, aus dy ihrdy iv`cprmwqmw pRgt ho jWdw hY[2. cMgy

ihijdl ljdhW lBgw / 189

bjlj qhvj 1 mmAwsw rwg AMdr gurU nwnk dyv jI dI bwxI

daap liriC{ FHgv[ dVrjljfjSg fjrwp daVdh wgbj mm

hy BweI! swfw jIvW dw iBAwnk sMswr rUp srovr iv`cprmwqmw ny invws kIqw hY, ij`Qy iqRSnw rUpI A`g dw pwxIBirAw hoieAw hY[

f>wup q'h fep Vhg yjv{hq s[tj ah cPWgbv[ mm1mm

ies sMswr srovr iv`c moh dw ic`kV hY[ moh dy ic`kViv`c Psy hox krky prmwqmw vwly pwsy ie`k pYr vI qurnhIN huMdw[ siqgurU Purmwn krdy hn ik swfy vyKidAW iesAsgwh srovr iv`c AnykW fu`b mry hn[

qV H[wp V y[adl qPC qVj mmhdi dWlia a[i[ epS edvbj mm1mmihjRpmm

hy myry mUrK mn! qUµ iek prmwqmw ƒ ikauN nhIN Xwd krdw?pr Xwd r`K! prmwqmw ƒ ivswrn nwl qyry dYvI gux nStho rhy hn[

Vj hRp uag lag Vhg fdCbjqPit qpeZj uVqp FdHbj mm

hy jIv! Awpxy pwr-auqwry vwsqy hau-hMgqw C`f ky pRBUA`gy Ardws kirAw kr[ hy pRBU! nw mYN bRhmcwrI hW,

ihijdl ljdhW lBgw / 190

nw mYN s`qvwdI qy dwnI hW[ mYN piVHAw hoieAw vI nhIN, myrwjnm qW mUrK by-smJW vwlw bixAw hoieAw hY[

f+Srda VjVw daV wg liSjduV a.P Vjhg rgldibj mm2mm3mm

siqgurU nwnk pwqSwh swƒ Ardws krn dw FMg pRdwnkrdy PurmwauNdy hn[ hy pRBU! myrI qyry crnW iv`c bynqIhY, mYƒ aunHW gurU ipAwirAW dI Srx pRdwn kr, ijnHW ƒqUµ kdy vI ivsrdw nhIN hYN[

bjlj qhvj 5 mmrwg Awsw AMdr pMjvyN gurdyv gurU Arjn dyv jI

dI bwxI[

FHg fijfda qjVpt s[hpigbj mmhy jIv! prmwqmw v`loN qYƒ sRySt mnu`Kw srIr imilAw hY[

e'dW>s dqvS wg dHh a[ig Wigbj mmieh mnu`Kw jnm qYƒ prmwqmw ny Awpxy nwl imlx dw

mOkw id`qw hY[

brdi wju a[i{ dwa{ V wjq mmsMswr dy kMm-DMDy jIvn mnorQ dI pRwpqI leI qyry iksy

kMm nhIN Awauxy[

dqvp ljZ l.eda Fup w[rv Vjq mm1mmies leI sqsMgq iv`c bYT ky kyvl prmwqmw dy nwm

dw jp kr[

ihijdl ljdhW lBgw / 191

li.ujdq vjep Fruv aiV w{ mmhy BweI! sMswr Bvjl iv`coN qrn dy Awhr iv`c juV jwh[

uVqp dW+oj ujai.de qjdHbj w{ mm1mmihjRpmm

nhIN qy mwieAw dy moh ipAwr iv`c Kcq ho ky qyrw mnu`Kwjnm ivArQ bqIq ho irhw hY qy ho jwvygw[

ufp afp l.uqp Ziqp V wqjdHbj mmhy jIv! pRBU crnW ivc Awpxy Cutkwry leI Ardws kr,

hy pRBU! nw mYN Awpxy Cutkwry leI koeI jp qp kIqw qy nw hIsMjm dw DwrnI bixAW, nw hI koeI Drm dw krm kIqw hY[

l[rj ljZ V ujdVbj hdi ijdHbj mmhy pRBU! nw hI gurU dI drsweI kwr kIqI qy nw hI

gurU drsweI kwr krn vwilAW dI syvw hI kIqI hY[

whp VjVw hq Vgy wi.qj mmsiqgurU Arjn dyv jI Purmwn krdy hn, hy jIv! hMkwr

C`f ky gurU A`gy AMdroN kih, hy dwqw! mYN mMd krmIN hW[

lidS fi[ wg ijthp liqj mm2mm4mmmYN Awp jI dI Srx iv`c AwieAW hW[ myrI Srx Awey

dI lwj r`Ko jI[

O rjdhepiP ug wg xadh mmprmwqmw ie`k hY, swrw ausdw hI Akwr hY[ij`q hmySw

Akwl purK dI hI huMdI hY[

ihijdl ljdhW lBgw / 192

fj^ 10 mm wdWI' Wjy W[Vag mm y"fHg mmpwqSwhI dsvIN (gurU goibMd isMG jI) dI rcnw, jodVI rUp

iv`c cOpeI bwxI[

hqig wi' hjo s{ i,Aj mmfPiV h'dH dya wg dH,Aj mm

hy Akwl purK jI! Awpxw h`Q dy ky myrI r`iKAw kro[myry mn dI jo ie`Cw hY, aus ƒ pUrI kro[

ar yiVV qV ih{ hqjij mmbfVj ujV wi' f+dafjij mm1mm

myrw mn hmySw Awpdy crnW nwl juiVAw rhy Aqy Awpxwdws jwx ky myrI pRiqpwlxw kro[1[

hqi[ splB lF{ apq zjrhp mmbjfp hjo s{ q'dh Wyjrhp mm

myry AMdrUnI qy bihrUnI, swry duSmxW dw KwqmW kridau Aqy mYƒ Awpxw h`Q dy ky iehnW qoN bcwau jI[

lptg Wl{ q'i' fdirjij mml[rw dl,t lF{ wiajij mm2mm

hy krqwr! myrw pirvwr qy syvk is`K sB suKI vsdyrihx[2[

q' i,Aj dVu wi s{ wdiI{ mmlF W{iV w' bju l.zdiI{ mm

Awpxw h`Q dy ky myrI r`iKAw kro[ swry AMdrUnI-bihrUnI vYrIAW dw, A`j hI sMGwr kr dyvo jI[

ihijdl ljdhW lBgw / 193

fPiV h'dH hqjig bjlj mma'i FuV wg ih{ dfbjlj mm3mm

hy pRBU! myrI ieh ie`Cw pUrI kr dyvo, mYƒ hr smyN quhwfyismrn-Bjn dI hI ipAws l`gI rhy[3[

apqdh Ajdc w'Hg bri V dZIjRPG mmu' Wi yh'G lp apq a[ fjRPG mm

hy prmwqmw! mYN quhwƒ C`f ky iksy hor ƒ nw iDAwvW[jo vr-AwSIrvwd dI mYƒ loV hovy auh mYN quhwfy pwsoN hIpRwpq krW[

l[rw dl,t hqji[ ajigbdh mmypdV ypdV la= hqji[ qjigbdh mm4mm

myry is`K syvkW dw Bvswgr qoN pwr-auqwrw kr dyvo Aqymyry vYrIAW ƒ cux-cux ky mwr dyvo jI[4[

bjf hjo s{ qpN{ RpWdiI{ mmqiV wjv wj a=jl dVrdiI{ mm

hy mhWkwl jI! Awpxw h`Q dy ky myrw auDwr kr dyvo AqymOq dy BY qoN sdw leI mukq kr dyvo jI[

hPu' lsj hqji[ f,Aj mml+g bdlZpu uP wdiIhp i,Aj mm5mm

hy pRBU jI! Awp jI hmySw myry p`K iv`c hovo jI[ hyJMfy au~qy ikRpwn dy icMnH vwly mhWkwl jI! myrI sdw r`iCAwkro[5[

ihijdl ljdhW lBgw / 194

ijdt v[hp qpdh ijtVhji[ mmljdhW l.a lhjdH dfIji[ mm

hy sqpurSW dy shwiek ipAwry vwihgurU jI! myrI vI hrAOkV smyN r`iKAw kro[

sgV W.Zp splBV w[ h.aj mmapq h' fpig yapi sl w.aj mm6mm

hy pRBU! qusIN dIn-duKIAW dy mddgwr, duSt-doKIAW dysMGwr krqw qy cOdW lokW dy mwlk ho[6[

wjv fjdH W+hqj Wfp Zij mmwjv fjdH dlr uP braij mm

smyN Anuswr bRhmw jI ny srIr Dwrn kIqw[ smW pw kyiSv jI ny Avqwr DwirAw[

wjv fjdH wi dWlVp f+wjlj mmlwv wjv wj wgbj aqjlj mm7mm

mhWkwl-pRBU jI dI AwigAw pw ky ivSƒ sMswr iv`c prgthoey[ swrw jgq pswrw mhWkwl prmwqmw dw hI hY[7[

urV wjv u'eg dlr wgY mmW[s iju W+hqj uP ogY mm

ijs mhW-kwl ny iSv jI ƒ jogI bxwieAw[ ausy mhW-kwl ny bydwcwrIAw bRhmw jI ƒ pYdw kIqw[

ihijdl ljdhW lBgw / 195

urV wjv lF v'w lrjij mmVqlwji h{ ajdh hqjij mm8mm

ijs mhW-kwl ny ieh swrw sMswr swijAw qy svwirAw hY,ausy ƒ myrI nmskwr hY[8[

urV wjv lF uea WVjI' mms[r s{a 1u,AV RpfujI' mm

ijs mhW-kwl jI ny swry jgq dI rcnw kIqI, ausy mhW-kwl ny dyvqy, rwKS qy j`CW ƒ pYdw kIqw[

bjds b>Dda H[w{ brajij mml'Hg epiP lqdNIhp hqjij mm9mm

jo Awid qoN lY ky AMq q`k ie`k rs ivAwpk purK hY, auhAkwl purK hI myrw gurU hY[9[

Vqlwji dal hg w' hqjig mmlwv f+uj duV bjf lrjig mm

ijs Akwl purK ny swrI isRStI swjI qy svwrI hY, ausyAkwl purK ƒ myrI nmskwr hY[

dlrwV w' dlr epV lpt sgY mml,a´V w' fv q' WZ wgY mm10mm

hy prm-ipqw pRBU! qusIN Awpxy syvkW ƒ SuB guxW nwlBrpUr kIqw qy srIrk qy Awqimk suK pRdwn kIqy AqySqrUAW ƒ iKn iv`c nwS kIqw[10[1. dyviqAW dI ie`k iksm

ihijdl ljdhW lBgw / 196

zB zB w[ b>ai wg ujVa mmFv[ Wpi[ wg fgi fAjVa mm

qusIN hr ie`k dy idl dI jwnx vwly ho Aqy cMgy-mMdy sBnWdy AMdr dI pIV ƒ AnuBv krdy ho[

ygBg a[ wp.yi bloPvj mmlF fi d*fj ds=ldB wi xPvj mm11mm

prmwqmw iek inkI kIVI qoN lY ky vf-AkwrI hwQIAW qkswirAW au~pr AwpxI ikRpw idRStI krky ivgsdw hY[11[

l.aV spt fjH[ a[ sptg mmlpt fjH[ ljZpV w[ lptg mm

jy koeI sMqW ƒ du`K dyvy qd prmwqmw duKI huMdw hY, s`qpurSWƒ suK pRwpq hox qy suKI huMdw hY[

H[w H[w wg fgi fAjV{G mmzB zB w[ fB fB wg ujV{G mm12mm

prmwqmw hr ie`k jIv dy AMdr dI pIVw ƒ AnuBv krdwhY qy hryk jIv dy Dur AMdr dI g`l ƒ cMgI qrHW jwxdwhY[12[

uW 1Rpswit wij wiajij mmf+uj Zia aW s[h bfjij mm

hy pRBU! jdoN qusIN audkrKx SkqI duAwrw Awpxw ivsQwrkrdy ho, qdoN qdoN swrI prjw Apwr hoNd ivc prgt ho jWdI hY[1. ivsQwr krn vwlI SkqI

ihijdl ljdhW lBgw / 197

uW 2bjwit wia h' wWhP. mmapq q{ dqva s[h Zi lFhP. mm13mm

hy Akwl jI! jdoN qusIN sMswr ƒ smytx vwlI SkqI dw pRXogkrdy ho, qdoN swry Akwr Awp jI ivc smW jWdy hn[13[

u[a[ WsV dl+ldB lF Zji{ mmbjfp bjfVg WPN Rpyji{ mm

isRStI AMdr ijqny vI qusIN srIr bxwey hn[ Awpo-AwpxIbu`DI Anuswr Awp dy gux aucwrx krdy hn[

apq lF hg a[ iha dVijvq mmujVa W[s F[s bi bjvq mm14mm

Awp jI swirAW qoN inrlyp rihMdy ho[ ies Byd ƒ swryrhsvwdI qy ivdvwn jwxdy hn[14[

dVi.wji dV+dWwji dViv.F mmbjds bVgv bVjds bl.F mm

hy Akwl purK! qusIN inr-Akwr ivkwr rihq qy iksydy Awsry dy muQwj nhIN[ quhwfw srUp muMF qoN rUp-rMg qoNinAwrw, AnwdI jnm-jUn qoN rihq hY[

aj wj qPC% Rpyjia F[sj mmuj w' F[r V fjra W[sj mm15mm

ijs dw Byd, byd vI nhIN pw sky[ mUrK lok AwpxIAlp bu`DI nwl pRBU dy ByqW dw vrnx krdy hn[15[

2. smytx vwlI klw

ihijdl ljdhW lBgw / 198

aj w" wdi fjhV bVpqjVa mmqhj qPC% wAp F[s V ujVa mm

keI lok p`Qr dI mUrq GV ky aus ƒ hI prmwqmw dwrUp Anumwndy hn[ auh mhW mUrK lok prmwqmw dw Borw ijMnWvI Byq nhIN jwxdy[

qhjs[r w" wha lsj dlr mmdVi.wji wj ygVa Vdh dFr mm16mm

keI lok iSv jI ƒ hI sdw iQr prmwqmw mMnI bYTy hn[pr Aijhy lok inrMkwr prmwqmw dw Byq mUloN hI nhINjwxdy[16[

bjfp bjfVg WpdZ h{ u[ag mmWiVa dF>V dF>V apdh a[ag mm

hy pRBU! hr ie`k Awpo AwpxI bu`DI Anuswr quhwfw qrHW-qrHW nwl vrnx krdw hY[

apqij vtj V ujdH fljij mmdwh dWdZ luj f+oq l.ljij mm17mm

hy pRBU! quhwfy kudrq pswry ƒ koeI nhIN jwx skdw qynw hI iksy ƒ ieh pqw l`g sikAw hY ik pihlW pihlqusIN iks qrHW sMswr dI swjnw kIqI[17[

H[w{ iPf bVPf liPfj mmi.w FI' ijr whg FPfj mm

hy Akwl purK! quhwfw rUp ie`k hY pr qusIN AnykW srUp

ihijdl ljdhW lBgw / 199

Dwrn kIqy hn, ikqy grIb, ikqy AmIr qy ikqy rwjy bx kyibrwz rhy ho[

b>cu u[iu l[au wgVg mmRpaFpu tjdV Whpi idy sgVg mm18mm

hy pRBU! qusIN AWifAW rwhIN, jyr jrIey, psIny duAwrwauprMq auqBuj KwxI duAwrw sMswr dI rcnw kIqI hY[18[

whP. xPv ijuj h{: W{nj mmwhP. dlqdB dFU' l.wi dHw{nj mm

hy prmwqmw! ikqy qusIN jgq pswrw krn vwsqy bRhmwbxy bYTy ho[ ikqy jgq dw sMGwr krn leI iSv jI rUpDwrn kIqw hY[

leig dl+ldB dstjdH by.Fr mmbjds upejds liPf lpI.Fr mm19mm

quhwfI swjI swrI isRStI ie`k Ascrj rUp idKweI idMdIhY[ pr qusIN suMdr srUp vwly isRStI dy Awid iv`c vI sI,jugW dy ArMB vyly vI sI[19[

bW i,Aj q[ig apq wi' mmdl,t RpWjdi bdl,t l.zi' mm

hy pRBU! qusIN myrI q`qkwl r`iKAw kro[ gurU is`iKAwAnuswr c`lx vwilAW dw bcwau kro qy KotI m`q dy DwrnIAWdw sMGwr kro[

ihijdl ljdhW lBgw / 200

spLB dua[ Rpnra Rpafjaj mmlwv qv[A wi' iSzjaj mm20mm

ijMny vI aup`dr pYdw krn vwly duSt hn, aunHW swrymlyC bu`DI vwilAW dw nwS kro[20[

u[ bdlZpu ar liVg fi[ mmdaV w[ spLB spdta h{: qi[ mm

hy Akwl purK jI! ijMny jIv Awp jI dI Srn iv`cpYNdy hn, pRBU-Srn pYx vwilAW dy doKI, duKI ho kymrdy hn[

fpit urV fe fi[ dahji[ mmdaV w[ apq l.wB lF Bji[ mm21mm

ijhVy purS quhwfI Srx iv`c pY jWdy hn, qusIN aunHWdy swry kSt dUr kr idMdy ho[21[

u' wdv w' dHw Wji dZb{ h{ mmaj w[ wjv dVwdB Vdh b{ h{ mm

ijhVw jIv Akwl purK ƒ ie`k-mn ie`k-ic`q ho ky,ie`k vwrI vI Xwd krdw hY, kwl aunHW dy nyVy nhIN AwauNdw[

i,Aj h'dH ajdh lF wjvj mmsplB bdilB Bi[G aawjvj mm22mm

Akwl purK aunHW dI srb kwl r`iKAw krdw hY[ ausdy duSt-doKI qy klyS qurMq ausdy mgroN l`Q jWdyhn[22[

ihijdl ljdhW lBgw / 201

d*fj ds=ldB aV ujdh dVhdih' mmaj w[ ajf aVw q' hdih' mm

hy prmwqmw! ijs ijs jIv v`l, Awp jI imhr dI nzrnwl q`kdy ho, aus dy iqMny qwp (AwDI, ibAwDI, aupwDI)iKn mwqR iv`c qusIN dUr kr idMdy ho[

di,DdZ dl,DdZ zi q' lF h'Hg mmsplB Ajh A{: lw{ V w'Hg mm23mm

ijhVy Awp jI dI imhr dy pwqr bx jWdy hn, suqyisD hI aunHW ƒ ir`DIAW-is`DIAW pRwpq ho jWdIAW hn[duSt-doKI aus dy prCwvyN ƒ Coh vI nhIN skdy[23[

H[w Wji duV apq{ l.Fjij mmwjv xjl a[ ajdh RpWjij mm

hy Akwl purK jI! ijs ijs jIv ny ie`k-mn ie`k-ic`q ho ky Awp jI ƒ ie`k vwrI BI Xwd kIqw, qusIN ausƒ kwl dI PwhI qoN bcw ilAw[

duV Vi Vjq dahji' whj mmsjdis splB s't a[ ihj mm24mm

ijnHW ijnHW jIvW ny Awp dy pwvn nwm dw ismrn kIqw,auh grIbI dy du`K qy duSt-doKIAW dy kihr qoN hmySW leIbc gey[24[

1tCe w[a q{ lidS dahjig mmbjf hjo s{ v[hp RpWjig mm

1. (Akwl purK) ijs dy JMfy iv`c ikRpwn dw inSwn hY[

ihijdl ljdhW lBgw / 202

hy (KVgkyq) pRBU! mYN Awp jI dI Srx iv`c AwieAwhW, ikrpw krky Awpxw h`Q dy ky myrI aubwrnw kro jI[

liW n"i q' h'hp lhjHg mmsplB s't a[ v[hp WyjHg mm25mm

hy Akwl jI! mYƒ srb QwvW qy srb kwl iv`c shweIhovo qy hmySw mYƒ duSmx-doKIAW qoN bcweI r`Ko[25[

d*fj wig hq fi ue qjaj mme+.o wij fPiV lpF ijaj mm

myry au~pr Akwl purK (jg mwqw) ny imhr kIqI, mYN SuBguxW nwl BrpUr gRMQ sMpUrn kIqw[

dwvdWt lwv s[h w' hiaj mmsplB s'dtIV w" A{ wiaj mm26mm

Akwl purK swry pwpW dw nwSk qy duSt-doKIAW dw nwSkrn vwlw hY[26[

l+g bdlZpu uW FH[ sdHbjvj mmfPiV wij e+.o aawjvj mm

jdoN Akwl purK jI imhr dy Gr iv`c Awey, qdoN mYN ausyvyly ieh gRMQ sMpUrn kr ilAw[

qV WJAa xv fjr{ l'Hg mmsPt V dal{ dWbjfa w'Hg mm27mm

jo ies dw pTn-pwTn krygw aus ƒ mn ieCq Pl pRwpqhoxgy qy aus ƒ koeI vI du`K nhIN ibAwpygw[27[

ihijdl ljdhW lBgw / 203

bdC,v mmkwiv-CMd dI ie`k iksm

lpV{ e.pe u' Ijdh lp ilVj fjrHg mmlpV{ qPC dya vjdH yapiaj bjrHg mm

ies gRMQ ƒ jy gUMgw mnu`K vI suxygw, aus ƒ rsnw dI pRwpqIho jwvygI[ jy koeI mUrK bMdw vI ic`q lw ky sRvx krygw, ausƒ cqur-bu`DI pRwpq hovygI[

sPt sis F" dVwB V daV Vi w[ i] mmh' u' Ijwg H[w Wji y"fHg w' w] mm28mm

aus ivAkqI dy nyVy du`K-drd qy fr nhIN rhygw, joie`k vwrI vI mn-ic`q lw ky cOpeI dw pwT krygw[28[

y"fHg mm kwiv-CMd dI iksm

l.Wa l,a=h lhl FdS,Du{ mmbiZ lhl xpdV agdV wdh,Du{ mm

sB qoN pihlW sqwrW sO sMmq kho[ iPr sO dw A`D pMjwhqy iPr iqMn kho (Bwv 1753 ibkrmIN)

Fjs=r lpsg blBqg idr rjij mm1agi 2lap<s=r e+.o lpZjij mm29mm

BwdroN mhIny dI ATvIN sudI idn AYqvwr ƒ sqluj ndIdy iknwry au~qy bYT ky ieh gRMQ sMpUrn kIqw[29[1. iknwrw 2 sqluj

ihijdl ljdhW lBgw / 204

l{:Ij mmkwiv-CMd dI iksm

fJdH eh[ uW a[ apqi[aW a[ w'RP bJt ai[ Vhk bjVU' mm

hy Akwl purK! jd qoN mYN Awp jI dy crn PVHy hn qdqoN mYN hor iksy ƒ A`K hyT vI nhIN ilAwauNdw[

ijq ihgq fpijV wpijVbV[w wh{G qa H[w V qjVU' mm

rwm, rhIm, purwn qy kurwn ny AnykW m`qW dw izkrkIqw hY pr mYN ienHW iv`coN ie`k ƒ vI nhIN mMndw[

dl>Ddq+a ljla= W[s lF{Whp F[s wh{G hq H[w V ujVU' mm

sqweI ismRqIAW, Cy SwSqR, cwr byd Anyk pRkwr dy Bydd`sdy hn pr mYN ienHW iv`coN ie`k ƒ vI nhIN mMndw[

l+g bdlfjV d*fj apqig wdiq{ V whU' lF a'dh WtjVU' mm

hy Akwl purK jI! Awp jI dI imhr nwl ieh swrwgRMQ isrijAw igAw hY[ ieh mYN nhIN ikhw, swrw qusIN hIkQn krvwieAw hY[

ihijdl ljdhW lBgw / 205

s'hij mmkwiv-CMd dI iksm

lev spbji wRp Ajdc w{ edhY aphji' spbji mmhy Akwl purK jI! mYN swry drW dw iqAwg krky quhwfw

dr PiVAw hY[

WJdh eh[ wg vju bl e'dW>s sjl aphji mmAwp imhr krky bWh pkVI dI lwj r`Ko[ mYN goibMd Awp

jI dw dws hW[

ijqwvg qhvj 3qIsry siqgurU, gurU Amrdws jI dI aucwrn kIqI bwxI[

bV.sp gurbwxI dw isrlyK[

O ldaepi f+ljds mmprmwqmw ie`k hY qy aus vrgw hor koeI nhIN hY[ swrw

aus dw hI pswrw hY[auh gurU imhr duAwrw pRwpq huMdw hY[

bV.sp FdHbj q[ig qjH[ ldaepiP q{ fjdHbj mmhy myrI mW! mYƒ pUrn AnMd dI pRwpqI ho geI hY ikauNik

mYƒ siqgurU dw imlwp pRwpq ho igAw hY[

ldaepip a fjdHbj lhu l[ag qdV rugbj rjZjHgbj mmsiqgurU dy imlwp nwl Afol sihj AvsQw pRwpq ho

geI hY qy AnUpm KuSIAW KyVy pRwpq ho gey hn[

ihijdl ljdhW lBgw / 206

ije iaV firji figbj lWs ejrS bjHgbj mmieMJ jwnxw kro ijvyN rqn rUp, rwg qy rwgxIAW pRBU-

isPq krn vwsqy myry AMdr pRvyS kr geIAW hox[

lWs' a ejrhp hig w[ij qdV duVg rljdHbj mm hy BweI! qusIN vI pRBU dI isPiq-slwh dy Sbd gwvo,

ijnHW ijnHW ny isPiq-slwh dy SbdW ƒ Awpxy mn iv`c vswilAw, aunHW AMdr pUrn iKVwau pYdw ho igAw[

wh{ VjVwp bV.sp h'bj ldaepiP q{ fjdHbj mm1mmsiqgurU Amrdws jI, nwnk mohr lw ky, Purmwn krdy

hn ik mYƒ AnMd dI pRwpqI ho geI hY ikauNik mYƒ pUrnsiqgurU dw imlwp pRwpq ho igAw hY[1[

H[ qV q[dibj aP lsj ihp hdi Vjv[ mmhy myry mnW! qUµ sdw hI pRBU dy nwl juiVAw rhu[

hdi Vjdv ihp aP q>V q[i[ sPt ldF drljiSj mmjy qUµ prmwqmw dy nwm nwl juiVAw rhyNgw qW prmwqmw

qyry swry du`KW ƒ dUr kr dyvygw[

b>egwjip Yhp wi[ a[ij wjiu ldF lrjiSj mmprmwqmw qyrw p`K vI krygw qy qyry swry kwrj suqy-

is`D hI svwr dyvygw[

lFVj evj lqiop lpbjqg l' dwRp qVhp drlji[ mmhy myry mn! ijhVw prmwqmw srb-smrQ hY, qUµ aus

ƒ mn iv`coN ikauN BulwauNdw hYN?

ihijdl ljdhW lBgw / 207

wh{ VjVwp q>V q[i[ lsj ihp hdi Vjv[ mm2mmsiqgurU Purmwn krdy hn, hy myry mn! qUµ sdw hI prmwqmw

dy nwl juiVAw rhu[2[

ljy[ ljdhWj dwbj Vjhg zdi a[i{ mmhy myry scy vwihgurU! qyry Gr iv`c ikhVI cIz dw Gwtw

hY? (Bwv koeI Gwtw nhIN hY)

zdi a a[i{ lFp dwAp h{ dulp s[dh lp fjrH[ mmqyry Gr iv`c qW sB kuJ hI hY, pr ijs ƒ qUµ imhr

krky idMdw hYN, auh hI dwq pRwpq kr skdw hY[

lsj dlxda lvjh a[ig Vjqp qdV rljrH[ mmnwm dI dwq qy pRBU isPiq-slwh dI dwq ijs dy mn

iv`c v`s jWdI hY[

Vjqp duV w{ qdV rdlbj rju[ lWs zV[i[ mmaunHW dy ihrdy AMdr lgwqwr ie`k rs AnMd dy Anhd

Sbd v`jx l`g jWdy hn[

wh{ VjVwp ly[ ljdhW dwbj Vjhg zdi a[i{ mm3mmsiqgurU muV idRV krvwaux leI Purmwn krdy hn ik

hy prmwqmw! qyry Gr iv`c ikhVI cIz dI kmIN hY[(BwvkoeI kmIN nhIN hY)

ljyj Vjqp q[ij bjZji' mmhy pRBU! qyrw s`cw nwm myrI ijMdgI dw Awsrw bx

igAw hY[

ihijdl ljdhW lBgw / 208

ljyp Vjqp bZjip q[ij dudV Fptj ldF erjHgbj mmjdoN dw myry jIvn dw ADwr qyrw nwm bixAw hY[ myrIAW

swrIAW Bu`KW nwm ny dUr kr id`qIAW hn[

wdi lJda lpt qdV bjdH rdlbjdudV dHAj ldF fpujHgbj mm

nwm ny mYƒ swry su`K, mn dI SWqI pRdwn krky myrIAWswrIAW ieCWvW pUrIAW kr id`qIAW hn[

lsj wpiWjSp wgaj epiP drBhpdul sgbj H[dh rdcbjHgbj mm

mYN Awpxy gurU qoN sdw sdw kurbwn jWdw hW, ikauNik iehswrIAW bKiSSW gurU dIAW hI hn[

wh{ VjVwp lpShp l.ahp lWds Zihp dfbji' mmhy sMq jnoN! iDAwn dy ky suxo, gurU dy Sbd iv`c hmySw ipAwr

pwvo[

ljyj Vjqp q[ij bjZji' mm4mmsiqgurU jI dI imhr nwl myrI Awqmw dw ADwr hux

prmwqmw dw nwm bx igAw hY[

rju[ f>y lWs daap zdi lFje{ mmnwm-ADwrI gurmuK dy ihrdy iv`c pMj pRkwr dy Anhq

Sbd v`jx l`g jWdy hn[

zdi lFje{ lWs rju[ wvj duap zdi Zjigbj mmhy pRBU! ijs ihrdy iv`c qusIN nwm dI pwrs klw vrqw

ihijdl ljdhW lBgw / 209

id`qI, aus dy ihrdy-Gr iv`c Anhq Sbd v`jx l`g pey[

f>y sPa apZp rdl wga[ wjvp w.Bwp qjdibj mmhy pRBU! ijs ihrdy iv`c qusIN nwm dw invws kr id`qw aus

dy pMjy dUq (kwm, kRoD, loB, moh, hMkwr) qusIN aus dy v`s iv`ckr id`qy qy du`K dyx vwly kwl dw vI nwS kr id`qw[

Zpdi widq fjdHbj apZp duV wRpdl Vjdq hdi w{ vje[ mm

hy pRBU! ijnHW vfBwgIAW au~pr qusIN AwpxI imhr kIqI,auh hI nwm jpx dI kwr iv`c l`gy hn[

wh{ VjVwp ah lptp h'bj daap zdi bVhs rju[ mm5mmsiqgurU Purmwn krdy hn ik ijs ihrdy iv`c nwm dw invws

ho igAw, aus ihrdy iv`c sdw su`K qy KuSI dy Anwhd vwjy v`jxl`g jWdy hn[5[

bVsp lpShp rcFjegh' lev qV'io fPi[ mmhy vifAW BwgW vwilE! Awqimk Anµd bKiSS krn

vwlI Anµd swihb jI dI bwxI ƒ iDAwn nwl suxo[ quhwfyjIvn dy swry mnorQ pUry ho jwxgy[

fjiW+hqp f+DFp fjdHbj Rpai[ lev drlPi[ mmgurbwxI suxn nwl pwrbRhm dI pRwpqI ho jWdI hY qy swry

icMqw Jory sdw leI dUr ho jWdy hn[

sPt i'e l.ajf Rpai[ lpSg lyg WjSg mmijs ijs ny ie`k mn ie`k ic`q ho ky s`cI bwxI ƒ sRvx

kIqw aus dy srIrk du`K, Awqimk rog qy sMqwp Kqm ho gey[

ihijdl ljdhW lBgw / 210

l.a ljuV FH[ lil[ fPi[ epi a[ ujSg mmijnHW gurU ipAwirAW ƒ siqgurU pwsoN gurbwxI dI mhwnqw

dw pqw c`l jWdw hY, auh gurbwxI nwl juV ky Awqimk iKVwaupRwpq kr lYNdy hn[

lpSa[ fpVga wha[ fdrap ldaepip idhbj FifPi[ mmAnMd dwqI gurbwxI ƒ suxn vwly qy pVHx vwly vI piv`qr

ho jWdy hn ikauNik gurbwxI iv`c siqgurU jI dI AwpxI hoNdsmweI hoeI hY[

dWVr.da VjVwp epi yiS vje[rju[ bVhs aPi[ mm40mm1mm

siqgurU Amrdws jI "nwnknwnknwnknwnknwnk" Cwp lw ky bVI inmRqw sihqkQn krdy hn ik ijhVy ijhVy gurU dy crnW (nwm) nwl juVgey, aunHW dy AMdr lgwqwr Anhd Sbd dy vwjy v`jx l`gpey]40]

qp>sjrSg qhvj 5 mmpMjvyN siqgurW dI bwxI

ojv drdy da>DdV rlaP fHgY lap l.a'tp rgyji' mmsRI gurU gRMQ swihb jI, rUhwnI-Awqimk jIvn-Ahwr dw

ie`k Qwl hY[ ijs iv`c siqgurW iqMn vsqUAW s`q, sMqoK Aqyibbyk vIcwr prosy hn[

b>Ddq+a Vjqp njwpi wj fdHY dul wj lFlp bZji' mmiesy rUhwnIAq dy Qwl iv`c siqgurW prmwqmw dw AMimRq

ihijdl ljdhW lBgw / 211

rUpI nwm SuSoBq kIqw hY[ijs dy Awsry swry jIv qy KMf-bRihmMfitky hoey hn[

u[ w' tjr{ u[ w' Fp.y{ dal wj h'dH RpZji' mmijhVw koeI ies AMimRq nwm ƒ KWdw (jpdw) hY qy nwm dw rs

mwxdw hY, aus dw sMswr Bvjl qoN pwr auqwrw ho jWdw hY[

H[h rlap aug Vh ujHg dVa dVa itp Rpdi Zji' mmnwm dI Amolk vsqU kdy vI iqAwgxI nhIN cwhIdI, sgoN

ies nwm ƒ hr smyN hr vyly in`q hI ihrdy iv`c Dwrn krIC`fxw cwhIdw hY[

aq l.ljip yiV vde aigb{ lFp VjVw W+hq flji' mm1mmieh sMswr AigAwnqw dw AMDw smuMdr hY ies ƒ nwm jp

ky qirAw jw skdw hY[ jo nwm nwl surqI ƒ joV lYNdw hY ausƒ AMDkwr sMswr bRhm-pswr hI idRStI Awaux l`g jWdw hY[

lv'w qhvj 5 mmgurU Arjn dyv jI dI bwxI[

a[ij wgaj uja' Vjhg q{V' u'ep wga'Hg mmhy krqwr! mYN qyry kIqy praupkwrW ƒ jwixAw nhIN, qusIN

mYƒ Awp hI AwpxI syvw dy jog bxwieAw hY[

q{ dViepdSbji[ w' epSp Vjhg bjf[ ailp fdHYHg mmmYN SuB guxW qoN hIx hW myry iv`c koeI vI SuB gux nhIN hY[

mYN inrguxAwry au~pr qusIN Awp hI qrs kIqw hY[

ihijdl ljdhW lBgw / 212

ailp fdHbj dqhijqda h'Hg ldaepip luSp dqdvbj mmhy pRBU! quhwfy qrs dI bdOlq quhwfI myry qy imhr hoeI

hY[ ijs sdkw mYƒ lok pRlok iv`c swQ inBwaux vwlw im`qRsiqgurU iml ipAw hY[

VjVw Vjqp dqv{ aJ ugrJ aVp qVp ogr{ hdibj mm1mmsiqgurU Arjn dyv jI swƒ jIvW ƒ prmwqmw pwsoN srb-

SRomxI nwm mMgx dI AgvweI krdy, Purmwn krdy hn[ hypRBU! mYƒ Awpxy nwm dI bKiSS kr, qW jo mYƒ Awqimk jIvnpRwpq ho jwvy qy nwm dI brkq nwl myrw qn vI qy mn vIivgws iv`c Aw jwvy[

fRpCg mmkwiv-CMd dI cwl

dao{ aP lqiop duo{ w'dH Vjdh mmhy pRBU! ij`Qy sMswr dw koeI mddgIr shwieqw nhIN kr

skdw, au~Qy qUµ mdd krn dy smrQ hYN[

Yo{ a[ig it beVg Rpsi qjdh mmmwqw dy pyt dI jTr-AgnI iv`c, jIv dI qUµ hI r`iKAw

krdw hYN[

lpdS w{ uq w[ sPa VjdH a[i{ Adc ujdh mmhy pRBU! qyrw nwm suxky jmW dy dUq jIv ƒ C`f ky pry

cly jWdy hn[

FRpuvp dWtqp blejhp epi lWsg fjdi fjdh mmsMswr Bvjl qrnw bVw ibKm hY pr gurmuK-jn gurU dy

ihijdl ljdhW lBgw / 213

Sbd dI brkq nwl suKYn hI pwr kr lYNdy hn[

duV wRp veg dfbjl b>Ddq+Dap l[dH tjdh mmpRBU nwm BwvyN bhuq Amolk hY, pRMqU ijnHW ƒ nwm jpx dI

ipAws l`gdI hY, auh hI AMimRq rUpI nwm jpdy hn[

wdv qdh H[h' fp>Vp epS e'dr>s ejdh mmklXug dy AMdr sB qoN v`fw puMn prmySr dI isPq-slwh

dy gux gwauxy hn[

lFl{ V' dwifjvp lq¶jv[ ljdh ljdh mmikRpwlU pRBU hryk jIv dI suAws-suAws swr-sMBwl

krdw hY[

dWioj w'dH V ujdH du bjr{ apZp bjdh mm9mmhy pRBU! ijhVw jIv vI SrDw-BwvnI nwl quhwfI Srx

iv`c AwauNdw hY, auh kdy vI inrwS ho ky quhwfy dr qoNKwlI nhIN jWdw[

lv'wp q^ 5 mmslok dI rcnw AMdr gurU Arjn dyv jI dI bwxI[

b>adi epip bjijZSj duhrj udf epi VjRp mmhy jIv! jy pRBU drgwh iv`c QW lYxI hY qW ienHW cwr

krmW dw DwrnI bx jwh[ pihlw, Awpxy mn iv`c hmySWgurU dw aupdyS Xwd r`K[ dUsrw, rsnw nwl gurU dw bKiSSkIqw pRBU nwm jp[

ihijdl ljdhW lBgw / 214

V[a=g ldaepip f[tSj l+rSg lpVSj epi VjRp mmqIsrw A`KW nwl hr ie`k iv`c gurU dw dIdwr qy cOQw kMnw

nwl siqgurU jI dw bKiSS kIqw pRBU nwm sRvx kr[

ldaepi l[ag idabj sieh fjHgb{ njRp mmieh gurU drswey cwr krm krn nwl qUµ gurU dy nwm rMg

iv`c rMigAw jwvyNgw qy prmwqmw dI drgwh iv`c qYƒ QWpRwpq ho jwvygI[

whp VjVw dwifj wi[ dul V' H[h rop s[dH mmsiqgurU Arjn dyv jI Purmwn krdy hn, ieh dwq aus

mnu`K ƒ pRwpq huMdI hY, ijs ƒ prmwqmw Awp imhr krkyidMdw hY[

ue qdh Rpaq wjTgbdh driv[ w[Hg w[dH mm1mmAijhy sRySt krm krn vwly au~qm mnuK, sMswr AMdr tWvyN-

tWvyN huMdy hn[

q^ 5 mmgurU Arjn dyv jI dw Purmwn[

it[ itShjdi bjdf RpWjdibVp mmrKvwly pRBU ny Awpxy ipAwirAW ƒ Awp h`Q dy ky ivkwrW

qy jnm-mrn dy gyVy qoN bcw ilAw[

epi wg f{ig fjdH wju lrjdibVp mmprmwqmw ny aunHW ƒ gurU crnW nwl joV ky sMswr dy qy

pRmwrQ dy vI swry kwrj sMvwr id`qy[

ihijdl ljdhW lBgw / 215

h'bj bjdf sdHbjvp qVhp V drljdibVp mmprmwqmw aunHW ipAwirAW au~pr imhr krky aunHW ƒ Awpxy

mn iv`coN kdy vI ivswrdw nhIN[

ljZ uVj w{ l.de Fruvp ajdibVp mm prmwqmw, aunHW ƒ swDU-mhWpurSW dI sMgq pRdwn krky

sMswr Bvjl 'coN, aunHW dw auDwr kr idMdw hY[

ljwa dV>sw splB dtV qjdh dWsjdibVp mmpRBU qoN Bu`ly hoey, inMidAw krn vwly qy mMd-krmIAW ƒ

pRBU ie`k iKn iv`c mwr mukwauNdw hY[

dalp ljdhW wg B[w VjVw qV{ qjdh mmsiqgurU Arjn dyv jI Purmwn krdy hn ik jIv ƒ Awpxy

mn AMdr Aijhy pRBU dw Et-Awsrw lYxw cwhIdw hY[

dulp dlqia lptp h'dH lev[ sPt ujdh mmijs dw ismrn krn nwl sdIvIN su`KW dI pRwpqI huMdI hY

qy du`K sdw leI mnu`K dw KihVw C`f jWdy hn[

wgiaV l'dhvj lBgw / 216

l'dhvj ijep eRpCg sgfwg qhvj 1bwxI dw isrlyK, gauVI rwg dI ie`k iksm[ sRI gurU

nwnk dyv jI dy muKwribMd coN aucwrx kIqI bwxI[

O ldaepi f+ljds mmprmwqmw ie`k hY qy aus vrgw hor koeI nhIN hY[ swrw

aus dw hI pswrw hY[auh gurU dI imhr nwl imldw hY[1u{ zdi wgida bjtgb{ wia[ wj h'dH Wgyji' mmijs sqsMgq iv`c krqw purK dI kIrqI kIqI jWdI

hovy qy prmySr dy guxW dIAW vIcwrW huMdIAW hovx[

daap zdi ejrhp l'dhvj dlrdihp dliuShji' mm1mmhy myrI ijMd! qUµ vI aus sqsMgq iv`c bYT ky pRBU dI

isPq-slwh dw soihlw gw Aqy isrjnhwr dw ismrn kr[

apq ejrhp q[i[ dViFRp wj l'dhvj2 mmhy myrI Awqmw! qUµ sqsMgIAW nwl iml ky inrBau

vwihgurU dI isPq-slwh kr[

hRp rjig duap l'dhv{ lsj lptp h'dH mm1mmihjRpmmmYN pRBU dy js-kIrqI soihly qoN bilhwr jWdw hW ijs

soihly dy gwien krn nwl sdIvIN su`KW dI pRwpqI huMdI hY[

wgiaV l'dhvj

1. ijs sqsMgq iv`c 2. mMgl-meI

wgiaV l'dhvj lBgw / 217

dVa dVa ugbC[ lqjvgbdV s[t{ej s[rShjip mmjo pRBU in`q hI swry jIvW dI swr sMBwl krdw hY, hy

jIv! auh qYƒ vI vyKdw hY[ qUµ insicMq rhu, auh qyrI vIswr-sMBwl krygw[

a[i[ sjV{ wgqda Vj fr{ dalp sja[ wrSp lpqjip mm2mmhy vwihgurU! qyrIAW dwqW dI koeI kImq nhIN pw sikAw,

hy dwiqAw! qyrw kOx AMq pw skdw hY[ qUµ byAMq hYN[

l.Wda ljhj dvdtbj dqdv wdi fjrhp a[vp mmhy ijMd! qyrw ies sMswr coN jwx dw idn qy sMmq pihlW

hI iliKAw hoieAw hY qW qy hy sqsMgI gurBweIE! myry ihrdyAMdr pRBU dy ipAwr dw qyl pwvhu[

s[hp luS blglCgbj duRp h'r{ ljdhW dlRp q[vp mm3mmhy sqsMgI jnoN! rl iml ky mYƒ pRBU imlwp dIAW AsIsW

pRdwn kro[

zdi zdi H[h' fjhpyj lsC[ dVa fr.dV mmprlok jwx dw s`dw-p`qr smyN-smyN hr Gr iv`c pu`j irhw

hY[ prlok jwx dy s`dy in`q hI pY rhy hn[

lsShjij dlqigb{ VjVw l[ dsh bjr.dV mm4mm1mmsdVw Byjx vwly prmwqmw ƒ sdw hI Xwd r`Kxw cwhIdw

hY, ikauNik swfy vI mOq dy idn nyVy Aw rhy hn[

ijep bjlj qhvj 1 mmrwg Awsw iv`c gurU nwnk dyv jI dI bwxI

wgiaV l'dhvj lBgw / 218

dAb zi dAb epi dAb Rpfs[l mmepip epip H[w' r[l bV[w mm1mm

1Cy SwSqr hn Cy hI aunHW dy 2rcn vwly qy Cy hI aunHWdy m`q hn pr prmwqmw ie`k hY aus dy srgux srUpibAMq hn[

WjWj u{ zdi wia[ wgida h'dH mml' zip ijtp rcjHg a'dH mm1mmihjRpmm

hy BweI! ijs sqsMgq iv`c krqy dI kIrqI gweI jWdIhY, aus sqsMgq Gr ƒ sWBI r`K (Bwv sqsMgq kirAwkr) sqsMgq krn nwl hI qyrI BilAweI hY[

drlpH[ ydlbj zCgbj fhij doag rjig qjhp h'bj mm3ivisAW qoN csy, 4cisAW qoN GVIAW, 5GVIAW qoN 6pihr,

pihrW qoN idn-vwr7 qy 8iQ`qW bx ky mhInw pUrw ho jWdw hY[

lPiup H[w' ipda bV[w mm VjVw wia[ w[ w[a[ r[l mm2mm2mmijvyN sUrj ie`k hY pr ru`qW AnykW hn[ iqvyN prmwqmw

ie`k hY, aus krqy dy AnykW hI rUp hn[

1. Cy SwSqr-(1.sWK 2.nÎwie 3.ivSySk 4.mImWsw 5.pqMjl Xog6.vydWq) 2. Cy rcnhwry-(1.kipl 2.goqm 3.knwd 4.jYmnI 5.pqMjlI6.byd ibAws) 3. pMdrW vwrI A`K ƒ JmkIey qW aus smyN ƒ ivsw ikhwjWdw hY 4.pMdrW ivsy dy smyN ƒ csw ikhw jWdw hY [ 5.qIh csy dwie`k pl qy s`T plW dI ie`k GVI 6.swFy s`q GVIAW dw ie`k pihr,A`T pihrW dw idn-rwq[ 7. s`q vwrI idn-rwq bIqx qW ie`k hPqw8.cMdrmW dy hnHyry p`K qy cwnxy p`K ƒ iQqW ikhw jWdw hY[

wgiaV l'dhvj lBgw / 219

ijep ZVjlig qhvj 1 mmDnwsrI rwg AMdr gurU nwnk dyv jI dI bwxI[

eeV q{ ojvp idr y.sp sgfwp WV[ajdiwj q>cv uVw q'ag mm

jyvf prmwqmw Awp hY qyvf hI aus dI swry sMswr iv`chr smyN AwrqI ho rhI hY[ prmwqmw dI AwrqI auqwrn vwsqyswrw AkwS mwnoN ie`k Qwl hY[ sUrj qy cMdrmW aus Qwl dydIvy qy AkwS dy qwry mwnoN aus Qwl iv`c moqIAW smwn jg-mg krdy hn[

ZPfp qvbjVv' frSp yri' wi[lev WVijdH xPv.a u'ag mm1mm

mYlX-prbq au~pr jo cMdn dy bUty KuSbU C`f rhy hn[ieh AwrqI vwsqy DUp Du`K irhw hY[ pvx, aus krqwrƒ cOr kr rhI hY[ swrI bnspqI dy Pu`l, joq-srUpprmwqmw ƒ Arpx ho rhy hn[

w{lg bjiag h'dH mm Fr t>cVj a[ig bjiag mmbVhaj lWs rju.a F[ig mm1mmihjRpmm

hy Awvwgvx dy invwrxhwr krqwr! kYsI AdBu`q qyrIAwrqI ho rhI hY[ AwrqI auqwrn vwsqy prq`K nPIrIAWvjwaux dI QW qyry bRihmMf iv`c ie`k-rs Anhd-Sbd v`jrhy hn[

lhl ar V{V VV V{V hdh a'dh wRp

wgiaV l'dhvj lBgw / 220

lhl qPida VVj H[w ap'hg mmhy pRBU! srgux rUp iv`c ijMnIAW vI jIvW dIAW A`KW

hn, auh swry hzwrhW nyqR qyry hn, pr inrgux rUp iv`cqyrw koeI vI nyqR nhIN hY[ swry sMswr dy jIvW dy srUpqyry hn pr vwsqv iv`c qyrw koeI srUp nhIN hY[

lhl fs dWqv VV H[w fse.Z dWVp lhl ar e.ZdHr yva q'hg mm2mm

hy suMdr srUp prmwqmw! hzwrW hI qyry crx-kml hnpr inrgux rUp iv`c qyrw koeI crx nhIN[ iesy qrHW hzwrWqyrIAW nwskW hn, pr qyrw Awpxw n`k koeI nhIN[ ienHWAscrj kOqkW ƒ vyK-vyK ky mYN Ascrj ho irhw hW[

lF qdh u'da u'da h{ l'dH mmswry jIvW iv`c ie`ko Akwl purK dI joq ivcr rhI hY[

swry jIv pRBU joq iv`c ivcr rhy hn[

dal s{ yjVdS lF qdh yjVSp h'dH mmpRBU joqI-srUp dI bdOlq hI swirAW iv`c pRkwS qy sUJ-

bUJ dI SkqI kMm kr rhI hY[

epi ljtg u'da fieBp h'dH mmprmwqmw dI gupq joq jo hr QW hr jIv AMdr vrq

rhI hY[ gurU dI is`iKAw Anuswr clx nwl auh pRgthu MdI hY[

wgiaV l'dhvj lBgw / 221

u' dalp Fjr{ lp bjiag h'dH mm3mmjo prmwqmw ƒ BwauNdw hY, auh hI jIv ƒ cMgw l`gy,

ieh hI Asl AwrqI hY[

hdi yiS wrv qwi.s v'dFa qV'bVdsV'p q'dh bjhg dfbjlj mm

hy hrI! qyry nwm dy rs leI idn-rwq myrw mnluBwiemwn hoieAw hY[ nwm-rs dI pRwpqI leI mYƒ idn-rwq qWG bxI rihMdI hY[

d*fj uvp s[dh VjVw ljdi>e wRph'dH uj a[ a[i{ VjdH rjlj mm4mm3mm

siqgurU nwnk dyv jI Purmwn krdy hn, hy vwihgurU!(mYN) dws ƒ ikRpw krky Awpxw nwm bKiSS kro, qW jomYN quhwfw nwm jp ky quhwfy iv`c invws pRwpq kr lvW[

ijep eRpCg fPiWg qhvj 4 mmgauVI rwg dI iksm[ gurU rwmdws jI dI bwxI[

wjdq wi'dZ Veip Whp Fdibjdqdv ljZP t>cv t>cj h[ mm

ieh srIr rUpI ngr, kwm-kRoD, loB-moh, hMkwr nwlBirAw ipAw sI siqgurW dw imlwp pRwpq krky ienHW dytoty-toty kr id`qy[

fPidW dvta dvt[ epip fjdHbj

wgiaV l'dhvj lBgw / 222

qdV hdi dvr q>cv q>cj h[ mm1mmpUrbly cMgy krmW dI bdOlq gurU dI pRwpqI huMdI hY[

gurU dI imhr nwl jigAwsU dw mn ilv-mMfl iv`c AsiQqho jWdw hY[

wdi ljZP b>upvg fpVp rcj h[ mmwdi c.cRpa fpVp rcj h[ mm1mmihjRpmm

hy jIv! siqgurU ƒ nmSkwr qy fMfauq kr, ieh bhuqv`fw puMn hY[

ljwa hdi il ljsp V ujdSbjdaV b>adi hRpq{ w.cj h[ mm

prmwqmw qoN Bu`ly hoey swkqW ny izMdgI iv`c kdy nwmdy rs ƒ nhIN mwixAw, sgoN aunHW dy ihrdy AMdr hMkwrdw kMfw idn-rwq cu`Bdw qy du`K idMdw hY[

duRp duRp yvdh ypF{ sptp fjrdhuqwjvp lhdh dldi c.cj h[ mm2mm

ijauN ijauN auh jIvn pMD iv`c cldy hn, hMkwr sgoNhor v`fw sQUl rUp Dwr ky, aunHW ƒ bhuq v`fw du`K idMdwhY qy AMq ƒ hMkwrI mnu`K jmdUqW dy fMfy shwrdy hn[

hdi uV hdi hdi Vjdq lqjS[sptp uVq qiS Fr t>cj h[ mm

dUsry pwsy, prmwqmw dy Bgq hr smyN hrI nwm iv`cjuVy rihMdy hn[ nwm jp dI brkq nwl aunHW dw Awvwgauxdw c`kr k`itAw jWdw hY[

wgiaV l'dhvj lBgw / 223

bdWVjlg fpitp fjdHbj fiq[lipWhp l'F t>c W+hq>cj h[ mm3mm

auh vfBwgI AibnwsI prmwqmw ƒ pw lYNdy hn[ aunHWdI soBw KMfW-bRihmMfW iv`c sdIv-kwl huMdI rihMdI hY[

hq eigW qlwgV f+F a[i[hdi ijtp ijtp rc rcj h[ mm

hy pRBU! AsIN grIb qy inmwxy hW pr hW quhwfy[ qusINsB qoN v`fy ho, swƒ Awvwgaux dy gyV qoN bcw lvo jI[

uV VjVw Vjqp bZjip B[w h{hdi Vjq[ hg lptp q>cj h[ mm4mm4mm

siqgurU nwnk dyv jI Purmwn krdy hn[ hy pRBU! qyrwnwm hI swfw Awsrw qy tyk hY[ Awpxy nwm dI dwq pRdwnkr idau qW jo swfy ihrdy AMdr sdIvIN su`K-AnMd bixAwrhy[

ijep eRpCg fPiWg qhvj 5 mmgauVI rwg dI iksm[ gurU Arjn dyv jI dI bwxI[

wiRp W[V.ag lpShp q[i[ qgaj l.a Bhv wg W[vj mmgurU Arjn dyv jI, AsW jIvW ƒ sucyq krn ihq bVy

ipAwr nwl, imqR Sbd nwl sMboDn kr Purmwn krdy hn[hy myry im`qRo! mYN bynqI krdw hW, iDAwn nwl sRvx kro,sMqW-mhWpurKW dI tihl-syvw krn dw smW prmwqmw nyquhwƒ pRdwn kIqw hY[

wgiaV l'dhvj lBgw / 224

Hghj tjdB yvhp hdi vjhj bje{ WlVp lph[vj mm1mmjy ies sMswr iv`c syvw-ismrn dw lwhw K`t ky jwaugy,

AgWh pRBU-drgwh iv`c quhwƒ suKI-suhylw bsyvw pRwpq hovygw[

bRpZ zB{ dsVlp i{Sji[ mmqV epi dqdv wju lrji[ mm1mmihjRpmm

hy myry imqR! idn-rwq krky aumr GtdI jw rhI hY[ gurUdw imlwp pRwpq krky Awpxw mnuKw jnm dw kwrj svwr lvo[

dHhp l.ljip dWwjip l.l[ qdhadiY W+hq debjVg mm

hy im`qR! ieh sMswr ivkwrW nwl BirAw ipAw hY[ jIv,sMisAW qy qOKilAW iv`c Psy pey hn[ koeI ivrlw bRhmigAwnIhI sMswr Bvjl iv`coN pwr au~qrdw hY[

duldh uejdH fgbjr{ dHhp ilpbwo woj dadV ujVg mm2mm

prmwqmw ikRpw krky ijs jIv ƒ AigAwn Brm dI nINdqoN jgw ky nwm dw rs cKw idMdw hY, aus ƒ Ak`Q pRBU dI sUJpRwpq ho jWdI hY[

uj wRp bjH[ l'Hg dWhjNhphdi epi a[ qVdh Wl[ij mm

hy Brwvo! ijs nwm sOdy ƒ ivhwJx leI qusIN ies sMswriv`c Awey ho, nwm dI rws hI ivhwJxw kro[ hrI nwm dwihrdy iv`c vwsw, gurU dI imhr nwl hI sMBv hY[

wgiaV l'dhvj lBgw / 225

dVu zdi qhvp fjrhp lpt lhu[Whpdi V h'dHe' x[ij mm3mm

hy im`qRo! jy nwm dw vxj krogy, nwm jp dI brkqnwl quhwfI Awqmw dw invws in`j-Gr iv`c ho jwvygw[ies AvsQw iv`c qusIN ij`Qy su`K AnMd ƒ mwxogy au~Qy quhwfwjnm mrn dw gyV vI Kqm ho jwvygw[

b>aiujqg fpit dWZja[liZj qV wg fPi[ mm

hy prmwqmw! qusIN AMqrXwmI qy krmW dy Pl-pRdwqyho[ myrI mn dI SrDw-BwvnI pUrI kro[

VjVw sjlp dHh{ lptp qje{q' wRp wdi l.aV wg ZPi[ mm4mm5mm

siqgurU nwnk dyv jI Purmwn krdy hn ik hy pRBU! mYNqYQoN ieho su`K dI mMg hI mMgdw hW, ikRpw krky mYƒ sMqmhWpurSW dy crnW dI DUVI bxw idau[4[5[

wgiaV l'dhvj lBgw / 226

lv'wp mm \b>e 262|kwivk-CMd dI iksm

epis[r qjaj epis[r dfajepis[r lpbjqg fiq[lpij mm

gurU hI swfI mwqw, gurU hI swfw ipqw, gurU hI swfwmwlk qy prmySr hY[

epis[r ltj bdebjV F.uVpepis[r W.dZf lh'sij mm

gurdyv hI swfw im`qr, AigAwnqw ƒ dUr krn vwlwskw-snbMDI hY[

epis[r sjaj hdi Vjqp Rpfs[l{epis[r q>ap 1dVi'Zij mm

gurU hrI nwm dw aupdyS dyx vwlw dwqw hY[ gurU dy id`qymMqr au~pr iksy hor mMqr dw Asr nhIN huMdw[

epis[r lJda lda WpdZ qPidaepis[r fjil fil fij mm

gurU SWqI dw dwqw, s`q dw rUp qy igAwn dI mUrq hY[gurU ie`k pwrs hY ijsdI Coh pwrs nwloN v`KrI hY[

epis[r agiop b>Ddq+a li'ripepi debjV quVp bfi.fij mm

gurU s`cw qIrQ qy AMimRq dw BrpUr srovr hY[ gurU dyigAwn dw ieSnwn, sB qIrQW dy ieSnwn qoN AiDk hY[1. auh mMqR jo hor iksy mMqR dw Asr nw kbUly[

wgiaV l'dhvj lBgw / 227

epis[r wiaj ldF fjf hiajepis[r fdaa fdra wij mm

gurdyv krqwr rUp swry pwpW dw nwSk hY qy piqqW ƒvI piv`qR krn vwlw hY[

epis[r bjds upejds upep upepepis[r q>ap hdi udf RpZij mm

jd qoN sMswr hoNd iv`c AwieAw hY, gurU ArMB qoN hI hrykjug iv`c pRBU imlwp dw aupdyS idMdw Aw irhw hY[ jo gurU dyid`qy gurmMqR dw jp krdw hY, aus dw pwr auqwrw ho jWdw hY[

epis[r l.eda f+F q[dv wdi dwifjhq qPC fjfg duap vde aij mm

hy pRBU! imhr kr, swƒ gurU dI sMgq bKiSS kr qW joAsIN mhW-mUrK pwpI vI gurU dI sMgq krky qr jweIey[

epis[r ldaepip fjiW+hqp fiq[lipepis[r VjVw hdi Vqlwij mm1mm

siqgurU pwrbRhm prmySr hY[myrI siqgurU ƒ bwrMbwrnmSkwr hY[

eyhu sloku Awid AMiq pVxw ]siqgurU jI v`loN jigAwsUAW ƒ hdwieq hY ik AiDAwqm

krm, in`qnym, sihj-pwT, AKMf-pwT jW Bjn-bMdgI ArMBkrn qoN pihlW, gurU shwieqw leI qy sMpUrnqw qy gurdyv dyDMnvwd ihq, ieh slok hr pRwxI ƒ jrUr pVHnw cwhIdw hY[

bisjl lBgw / 228

bisjlbisjdl

bynqI-jodVI

O rjdhepiP ug wg `adhprmwqmW ie`k hY swry sMswr dI isrjnw Aqy lYAqw

(Kwqmw) krn vwlw auh Awp hY[ aus vrgw hor koeI nhIN[ij`q hmySW vwihgurU jI dI huMdI hY[

l+g Fe"ag ug lhjdH mmsrb aupmw Xog sB qoN isrmOr Akwl purK jI dI, mYƒ

shwieqw pRwpq hovy[

rji l+g Fe"ag ug wg mmsB qoN isrmOr BgvMq (AkwlpurK) jI dI vwr[

fjdaLjhg 10mmsRI gurU goibMd isMG jI dI rcnw[

df+oq Fe"ag dlqdi w{ epi VjVw vHgG dZbjdH mmsB qoN pihlW mYN BgvMq (vwihgurU) jI ƒ shwieqw leI

ismrdw hW, auprMq mYN gurU nwnk dyv jI ƒ iDAwauNdw hW[

dxi b>es epi a[ bqisjlp ijqsjl{ h'HgG lhjdH mmiPr sRI gurU AMgd dyv jI, sRI gurU Amrdws jI Aqy sRI

bisjl lBgw / 229

gurU rwmdws jI ƒ shwieqw leI ismrdw hW[

biuV hie'dW>s V' dlqi" l+g hdiijdH mmauprMq sRI gurU Arjn dyv jI, sRI gurU hirgoibMd swihb

jI Aqy sRI gurU hirrwie swihb jI ƒ shwieqw ih`q ismrdwhW[

l+g hdidw+LV dZbjHgb{ dul dcn[ ldF spdt ujdH mmsRI gurU hirikRSn jI ƒ iDAwauxw cwhIdw hY; ijnHW dI imhr

idRStI nwl hr pRkwr dy du`KW qoN ^lwsI pRwpq huMdI hY[

a[e Whjsi dlqdib{ zi VRp dVdZ bjr{ ZjdH mmsRI gurU qyg bhwdr swihb jI dw ismrn krn nwl, syvkW

dy Gr iv`c nO-in`DI Kzwny B`jy AwauNdy hn[

lF ojHk h'dH lhjdH mm1mmmyrI Ardws hY, mYƒ syvk ƒ hr QW hr smyN shwiek

hovo jI[

slr[G fjaLjh l+g epiP e'dW>s dl>z ljdhW ug )lF ojHk h'dH lhjdH mm

dsmyN pwqSwh sRI gurU goibMd isMG jI! Awpxy is`KW syvkWƒ hr smyN hr QW shwiek hovo jI[

slJ fjaLjhgbJ sg u'da l+g epiP e+.o ljdhW ugs[ fjn sgsji sj dZbjV Zi w[ W'v' ug rjdhepiP )

dsoN pwqSwhIAW jI dI Awqimk joq, sRI gurU gRMQ swihbjI dy drSn qy aupdyS dw iDAwn Dr ky prmwqmw dy nwm

bisjl lBgw / 230

ƒ "vwihgurU" Sbd nwl bol ky Awpxy jIvn ƒ sPlwkro jI[

f>uJ dfbjdibJ11699 dI ivswKI ƒ sRI gurU goibMd isMG jI dy ^wlsw pMQ

dI swjnw krn smyN sRRI AnMdpur swihb, q^q sRI kysgVHswihb dy AsQwn qy ijnHW pMjW ipAwirAW ny siqgurU jI ƒsIs Byt kIqy[

y"hJ ljdhW;jdsbJ2klgIDr jI dy cwr swihbzwdy ijnHW ny gulwmIN dIAW

jMzIrW qoVx Aqy Drm dI Kwqr mYdwny-jMg iv`c jUJ ky qyijauNdy-jIA nIhW iv`c Awpxy Awp ƒ icxvw ky ShwdqWpRwpq kIqIAW[

yjv%gbJ qpwdabJijnHW cwlHI isMGW ny mwqw Bwgo jI qy BweI mhW isMG jI

dI jQydwrI hyT jo AnMdpur swihb ivKy klgIDr jI ƒ bydwvwilK ky idqw sI; aus ƒ pVvwaux qy tutI gMFwaux leI mukqsrswihb dI jMg ivc duSmx nwl jUJidAW Awpw inCwvr kIqwqy klgIDr jI pwsoN mukiqAW dw iKqwb pRwpq kIqw[

hngbJjo s`c, Drm qy id`qy bcn au~pr p`ky rihx dw Drm

1. BweI dieAw isMG jI, BweI Drm isMG jI, BweI ihMmq isMG jI, BweI mohkm isMG jI, BweI swihb isMG jI[2. bwbw AjIq isMG jI, bwbw juJwr isMG jI, bwbw zorwvr isMG jI, bwbw &qih isMG jI[

bisjl lBgw / 231

pwldy hn[ auh h`TI, sIs dw blIdwn qW dy idMdy hn prs`c, Drm Aqy id`qy bcn qoN pYr ip`Cy nhIN krdy[

ufgbJijnHW ny gurmMqR dw jp krky AwpxI surq ƒ pRBU nwl

joV ilAw qy 11111"ijn hir jipAw sy hir hoey hir imilAw"ijn hir jipAw sy hir hoey hir imilAw"ijn hir jipAw sy hir hoey hir imilAw"ijn hir jipAw sy hir hoey hir imilAw"ijn hir jipAw sy hir hoey hir imilAwkyl kylwlI"kyl kylwlI"kyl kylwlI"kyl kylwlI"kyl kylwlI" dI dwq pRBU droN pRwpq kr leI[

afgbJjo gurmiq iv`c pRvwn 22222sWqkI qp krdy hn[ Awls nINd

dw iqAwg kr mn ƒ gurU Sbd iv`c joVdy hn[ mn bwhrdOVy qW muV rok ky gurSbd iv`c joVn dI Gwl krdy qy sdwBwxy-rzw iv`c rihMdy hn[

duV%J Vjq udfbjijnHW ny gurU dy bKiSS kIqy gurmMqr dw jp kIqw qy

33333"saudy vwhu vwhu aucrih auTdy BI vwhu kryin""saudy vwhu vwhu aucrih auTdy BI vwhu kryin""saudy vwhu vwhu aucrih auTdy BI vwhu kryin""saudy vwhu vwhu aucrih auTdy BI vwhu kryin""saudy vwhu vwhu aucrih auTdy BI vwhu kryin" dymurwqby ƒ pRwpq kr 44444"aUTq bYTq sovq jwgq hiraUTq bYTq sovq jwgq hiraUTq bYTq sovq jwgq hiraUTq bYTq sovq jwgq hiraUTq bYTq sovq jwgq hiriDAweIAY sgl iDAweIAY sgl iDAweIAY sgl iDAweIAY sgl iDAweIAY sgl 55555Avrdw jIaAvrdw jIaAvrdw jIaAvrdw jIaAvrdw jIau" ƒ Awpxy jIvn dw lkSbxw ky "swis swis ismrhu goibMdswis swis ismrhu goibMdswis swis ismrhu goibMdswis swis ismrhu goibMdswis swis ismrhu goibMd" dI kwr kr,66666"gurmuiK pivqRgurmuiK pivqRgurmuiK pivqRgurmuiK pivqRgurmuiK pivqR uu uu u prm pdu pwvY] gurmuiK roim roim prm pdu pwvY] gurmuiK roim roim prm pdu pwvY] gurmuiK roim roim prm pdu pwvY] gurmuiK roim roim prm pdu pwvY] gurmuiK roim roimhir iDAwvY]hir iDAwvY]hir iDAwvY]hir iDAwvY]hir iDAwvY]" dy murwqby ƒ pRwpq kIqw[1. m:4, pMnw 667 [ 2. sWqkI qp: srIr dy ieMidRAW ƒ mwVy krmqy mMd vwSnwvW vloN rokxw, A`KW ƒ gurU qy sqsMgq dy drSnW v`l lwauxw,kMnW ƒ bwxI gurSbd qy pRBU js suxn v`l lweI r`Kxw, h`QW-pYrW nwlsyvw krnI qy Bly pwsy jwxw, jIB nwl kOVw, iP`kw, imiQAw, AnrQjW AkwrQ bolx qy inMidAw krn dI QW, im`Tw bolxw, gurSbd qy gurbwxIaucwrx v`l lwauxw, srIr ƒ ibvrjq BogW v`loN vrjI r`Kxw Aqy hrsmyN pRBU nwm iv`c surq ƒ joVI r`Kxw[ 3.m:4,pMnw 313 [ 4. m:5,pMnw 101 [ 5. swrI aumr [ 6. m:1, pMnw 941

bisjl lBgw / 232

r.c Adwbjgurmq dy iqMn AsUl hn, ikrq kro, nwm jpo, vMf ky

Cko[ vMfxw (dyxw) prmySÍr dw suBw hY[ jo vMf ky Ckdw hYsihjy sihjy auh prmySÍrI suBw dw DwrnI bx jWdw hY[ siqgurUnwnk pwqSwh jI dw swrMg dI vwr ivc Purmwn hY[ jo dsWnOhW dI ikrq krky Awp KWdw qy hornW loVvMdW dI loV pUrIkrdw hY[ auh izMdgI dy shI rsqy ƒ pCwx lYNdw hY[11111Gwil Kwie ikCu hQhu dyie] nwnk rwhu pCwxih syie]1]Gwil Kwie ikCu hQhu dyie] nwnk rwhu pCwxih syie]1]Gwil Kwie ikCu hQhu dyie] nwnk rwhu pCwxih syie]1]Gwil Kwie ikCu hQhu dyie] nwnk rwhu pCwxih syie]1]Gwil Kwie ikCu hQhu dyie] nwnk rwhu pCwxih syie]1]

s[e yvjHggurU nwnk pwqSwh jI ny nnkwxw swihb "gurduAwrw"gurduAwrw"gurduAwrw"gurduAwrw"gurduAwrw

s`cw sOdw"s`cw sOdw"s`cw sOdw"s`cw sOdw"s`cw sOdw" dy AsQwn qy, B`uiKAW dI Bu`K dUr krn vwsqyjo dyg (lMgr) dI pRMprw qorI sI; aus pRMprw ƒ ibnWivqkry, ijnHW ny ibKm simAW iv`c vI jwrI r`iKAw Aqyausy auqSwh nwl hux vI jwrI r`K rhy hn[

a[e rjhgklgIDr siqgurU jI jo Dur drgwhoN, "22222Drm clwvnDrm clwvnDrm clwvnDrm clwvnDrm clwvn

sMq aubwrn dust sBn ko mUl aupwirnsMq aubwrn dust sBn ko mUl aupwirnsMq aubwrn dust sBn ko mUl aupwirnsMq aubwrn dust sBn ko mUl aupwirnsMq aubwrn dust sBn ko mUl aupwirn" dw imSnlY ky sMswr iv`c Awey sn; aus dI pUrqI leI ijnHW ijnHWgurU ipAwirAW ny AwpxI jwn dI prvwh nw kridAW, zulmƒ TlH pwaux leI zwlmW dw mUMh qyg nwl moiVAw qy Drmdw bol-bwlw kIqw[

s[t w[ bSdc,n wgaj@ daV%J dfbjdibJ@ldybjdibJ sg wqjHg sj dZbjV Zi w[@

?jvlj ug ) W'v' ug rjdhepiP )1. m:1, pMnw 1245 2. bicqR nwtk

bisjl lBgw / 233

mnuK dw suBwA hY, iksy dw AOgux dyK ky aus ƒ sMswrAMdr nSr krnw pr prmwqmw dw suBwA hY, vyKky AxifTkrnw qy AOguuxW vwilAW dy vI pVdy kjxw[ siqgurU Arjndyv jI dw quKwrI rwg AMdr Purmwn hY 11111"siqguir Fwiksiqguir Fwiksiqguir Fwiksiqguir Fwiksiqguir FwiklIAw moih pwpI pVdwlIAw moih pwpI pVdwlIAw moih pwpI pVdwlIAw moih pwpI pVdwlIAw moih pwpI pVdw" ; prmwqmw qW 22222"Aaugxu ko nAaugxu ko nAaugxu ko nAaugxu ko nAaugxu ko nicqwrdw gl syqI lwiekicqwrdw gl syqI lwiekicqwrdw gl syqI lwiekicqwrdw gl syqI lwiekicqwrdw gl syqI lwiek" dw ibrd rKdw hY[ prmwqmwqW 33333"dIn dieAwl dieAw iniD doKn dyKq hY pr dyqdIn dieAwl dieAw iniD doKn dyKq hY pr dyqdIn dieAwl dieAw iniD doKn dyKq hY pr dyqdIn dieAwl dieAw iniD doKn dyKq hY pr dyqdIn dieAwl dieAw iniD doKn dyKq hY pr dyqn hwrYn hwrYn hwrYn hwrYn hwrY" dI kwr krdw hY[ gurU ky isK ny vI Awpxw suBwAiqAwg ky prmwqmw dy suBwA dw DwrnI bxnw hY[ ijvyN pihlypwqSwh jI dy smyN BweI mUlw kIV qy pMjvyN pwqSwh jI dysmyN BweI mwDo dws qy hor AnykW gurisKW ny pUrny pwey[ gurUnwnk pwqSwh dy Gr dI rIq vI hY[

"bury nwl buirAweI krnI mw& krn keI isAwxy] bury nwl iPr nykI krnI ieh gurU nwnk jwxy]"

Aijhy au~pr ilKy guxW dy DwrnI ipAwirAW-sicAwirAW dIkmweI dw iDAwn Dr ky ^wlsw jI! bolo jI vwihgurU[

duV%J dl>zJ dl>zSgbJ V[ Ziq h[a lgl ds,a[DrmIN hI Drm vwsqy sIs dy skdw hY, Awm mnu`K nhIN[

ijvyN siqgurU Arjn dyv jI qy siqgurU qyg bhwdr swihb jIny is`KW leI pUrny pwey[ ijs dw sMkyq klgIDr jI ny bicqRnwtk bwxI iv`c id`qw hY ik "Drm hyiq swkw ijin kIAw]"Drm hyiq swkw ijin kIAw]"Drm hyiq swkw ijin kIAw]"Drm hyiq swkw ijin kIAw]"Drm hyiq swkw ijin kIAw]sIsu dIAw pr isrru n dIAw]sIsu dIAw pr isrru n dIAw]sIsu dIAw pr isrru n dIAw]sIsu dIAw pr isrru n dIAw]sIsu dIAw pr isrru n dIAw]44444""""" iesy pRkwr siqgurW dypgH icMnHW au~pr clidAW AnykW isMGW qy isMGxIAW ny srIrWdIAW ShwdqW qW dy id`qIAW pr Drm ƒ AWc nhIN Awauxid`qI[ A`j q`k ieiqhws iv`c koeI AijhI Gtnw nhIN1. quKwrI m:5 pMnw 1117 2.m:5 pMnw 1101 3. pw:10 sv`Xy 4. bicqR nwtk

bisjl lBgw / 234

imldI ij`Qy is`K ny srIr qy sIs ƒ bcwaux leI Drmƒ ip`T id`qI hovy[

W.s W.s wBjH[ieh idl kMbw dyx vwly bol bolidAW qy suxidAW aus

mhwn ShId BweI mnI isMG jI dI Xwd A`KW swhmxy AwmUrqImwn huMdI hY[ ijnHW ny Drm dI Kwqr, bMd-bMd ktvwilAw[ ichry qy v`t nhIN pwieAw qy Drm ƒ kMf nhIN id`qI[

t'figbJ vphjHgbJKoprIAW luhweIAW dy Sbd "BweI qwrU isMG" dI lwswnI

ShIdI ƒ Xwd krvwauNdy hn ik is`K ny ikvyN gurU dI sBqoN ipAwrI dwq kysW ƒ iqlWjlI nhIN id`qI sgoN AwpxI"KoprI" luhw ky, pRwxW dI AwhUqI dy ky is`KI isdk inBwieAwAqy Awpxy pRx ƒ pUrw krn leI KoprI auqwrn qoN 22 idnbwAd vI ie`k t`k bwxI pVHdy rhy qy AwpxI mOj nwl Awpxwbcn pugw ky srIr iqAwigAw[

yitCgbJ a[ yC%[crKVIAW qy cVHy SbdW iv`c "BweI Swhbwz isMG qy BweI

Subyg isMG jI" dw AlOikk ShIdI swkw smwieAw hoieAw hY[

bjdibJ Vjv ygi[ eH[AwirAW nwl icrwey gey dy Sbd jdoN kMnW iv`c pYNdy hn

Ardws krqw Aqy sRoqw dw iDAwn ie`k dm "BweI swihbBweI mqI dws jI" dy AnoKy ShIdI swky v`l AwkriSq hojWdw hY jo siqgurU qyg bhwdr swihb jI dy snmuK cWdnIcONk iv`c vwpirAw[

bisjl lBgw / 235

epispbjdibJ sg l[rj vHg wpiWjVgbJ wgagbJgurduAwry guris`KW dI ijMd-jwn hn[ is`K Awpxw

Apmwn sih skdw hY pr gurU Aqy gurduAwry dI by-AdbIvyK ky auh nhIN jr skdw[ gurduAwry dI piv`qRqw leIguris`K AwpxI jwn dI bwjI lw idMdw hY[ ijs dI imswlpMjw swihb dw swkw, jYqo gMgsr, gurU ky bwg Aqy hor AnykWmorcy hn ij`Qy guris`KW ny Awpw vwr ky gurduAwirAW dImirAwdw qy pivqRqw nUM kwiem r`iKAw[smu`cw ieiqhws, pYr-pYr qy iesdI gvwhI idMdw hY[

Ziq Vhk hjdibj dl,tg w[lJ lpbjlJ Vjv dVWjhgpurwqn qy vrqmwn smyN iv`c, smyN dy hukmrwnW ny is`KW

ƒ Drm nwloN qoVn leI lwlc vI id`qy qy A`q drjy dysrIrk qy mwnisk kSt dy ky ShId vI kIqw pr gurU dIimhr nwl A`j q`k iksy ie`k vI is`K ny is`K Drm v`lip`T nhIN kIqI, gurU kI is`KI ƒ, gurU kI mohr "kysW"nwl AwKrI suAwsW q`k inBwieAw[

daV%J sg wqjHg sj dZbjV Zi w[@ ?jvlj ug )W'v' ug rjdhepiP )

Ardws krn vwly ArdwsIey isMG dy ieh au~pr ilKybol is`KW ƒ swvDwn krdy hn[ ^wlsw jI! au~prdrsweIAW Drm ih`q qy gurduAwirAW dI syvw ih`q kIqIAWkurbwnIAW sdkw hI AsIN A`j su`K AnMd mwx rhy hW[jyikqy swfy au~pr kdy Aijhw smW Aw bxy qd AsIN vI ienHWShIdW pwsoN hI syD lYxI hY[ ienHW srb ShIdW dI ibKmGwl kmweI dw iDAwn Dro qy nwl hI ^wlsw jI! prmwqmw

bisjl lBgw / 236

ƒ Xwd kro qy mu`K coN ipAwr nwl aucwrn kro "vwihgurU"[

f>uJ ataJ@ liW,a epispbjdibJ sj dZbjV Zi w[@W'v' ug rjdhepiP )

^wlsy dy pMj q^qpMj q^qpMj q^qpMj q^qpMj q^q1 ij`QoN smyN-smyN siqgurU swihbwn jIny kOm dy nW hukmnwmy jwrI krky gurU ky isKW ƒ sMswrI qwkqqoN inrBau Aqy mukq krky isK dw nwqw isDw Akwl AqygurU nwl joV ky "inrml pMQ" (isK kOm) dI Azwd hoNd-hsqI Aqy pRBUsqw dI pihcwx aus dy Dur ihrdy ivc vsweIAqy sMswr dy swhvyN prgt kIqI Aqy ijQY jwie bhY myrwijQY jwie bhY myrwijQY jwie bhY myrwijQY jwie bhY myrwijQY jwie bhY myrwsiqgurU so Qwnu suhwvw rwm rwjy] gurisKI so QwnusiqgurU so Qwnu suhwvw rwm rwjy] gurisKI so QwnusiqgurU so Qwnu suhwvw rwm rwjy] gurisKI so QwnusiqgurU so Qwnu suhwvw rwm rwjy] gurisKI so QwnusiqgurU so Qwnu suhwvw rwm rwjy] gurisKI so QwnuBwilAw lY DUir muiK lwvw]BwilAw lY DUir muiK lwvw]BwilAw lY DUir muiK lwvw]BwilAw lY DUir muiK lwvw]BwilAw lY DUir muiK lwvw]22222 dy gurU hukm ƒ nqmsqkhuMidAW, siqgurU swihbwn jI dI crn Coh nwl pivqr hoeygur AsQwn Aqy "gurU duAwrY hoie soJI pwiesI] eyqu duAwrY"gurU duAwrY hoie soJI pwiesI] eyqu duAwrY"gurU duAwrY hoie soJI pwiesI] eyqu duAwrY"gurU duAwrY hoie soJI pwiesI] eyqu duAwrY"gurU duAwrY hoie soJI pwiesI] eyqu duAwrYDoie hCw hoiesI"Doie hCw hoiesI"Doie hCw hoiesI"Doie hCw hoiesI"Doie hCw hoiesI"33333 dy gurU hukm Anuswr Awpxy jIvn ƒsMvwrn Aqy gurU ingwh ivc prvwx cVwaux, mYly mn dIsvCqw leI gurisKW dI sMgq ivc bYT "nwm jp" dI kwrkrn vwsqy, jIvn dI GwVq GVn vwly skUl jo "gurduAwrwswihbwn" hn[ iqnHW smUMh q^qW, gurDwmW Aqy gurduAwrwswihbwn ƒ AwpxI ismRqI ivc ilAw ky ^wlsw Akwl purKdw iDAwn "vwihgurU" bol rwhIN Drdw hY[

1.1.1.1.1. 11111sRI Akwl q^q swihb, sRI AMimRqsr swihb, 22222q^q sRI hirmMdrjI, ptnw swihb, ibhwr, 33333q^q sRI kysgVH swihb AnMdpur swihb,44444q^q sRI dmdmw swihb, qlvMfI swbo biTMfw, 55555q^q scKMfsRI hzUr swihb, (nMdyV) mhWrwStr 22222. Awsw m:4, pMnw 451[ 3 3 3 3 3. sUhIm:1, pMnw 730

bisjl lBgw / 237

df+oq[ liW<a ?jvlj ug wg bisjl ] ugswfy vifikAW ny "Ardws" Awpxy inj qoN au~pr au~T ky

bxweI hY[Ardws krqw isK, Awpxy gurU Agy Ardws krkyAwpxy leI kuJ mMgx qoN pihlW, swry ^wlsw pMQ pRqI Ardwskrdw hY Aqy aus Ardws ivc ^wlsy leI kI mMgdw hY?

liW,a ?jvlj ug w'rjdhepiP@ rjdhepiP@ rjdhepiP dy,a bjr[@

hy Akwl purK siqgurU jI! swry ^wlsw pMQ dy DwrnIAWƒ vwihgurU jI dw nwm mn, bcn, krm krky hmySw-hmySwcyqy Awvy[ hy pRBU jI! ^wlsw kdy vI qyry nwm ƒ Bulwvy nw[

dy,a bjrV wj lswj liW lp,t h'r[prmySr dw nwm ic`q iv`c v`sx dI brkq nwl, srb

^wlsw jI ƒ sdIv kwl leI srb su`KW dI pRwpqI hovy jI[ikauNik nwm hI srb su`KW dw dwqw hY[

uhJ uhJ ?jvlj ug ljdhW@ ahJ ahJ iKdAbj dibjdHa@hy siqgurU jI! ij`Qy ij`Qy vI dySW-ivdySW iv`c wlsw v`sdw

hY, au~Qy-au~Qy hI wlsy dI qusIN r`iCAw kro Aqy jy iksy krmkrky aus is`K ny koeI du`K Bogxw hY, qd myrI Ardws hY,aus krm dy du`K Bogx iv`c qusIN kuJ irAwieq kr dyvo jI[

s[e a[e `ahhy siqgurU jI! jy ^wlsw lMgr clwvy aus iv`c kdy qot

nw Awvy Aqy jy ^wlsy ƒ Drm qy mzlUm dI r`iKAw leIqyg lY ky mYdwny jMg iv`c jUJxw pvy qdoN vI qyry ^wlsy dIij`q hovy[

bisjl lBgw / 238

dWis wg f{u@ f>o wg ugahy siqgurU! swfIAW kmIAW qy Aaugx nw icqwrny[ hmySw

Awpxy 11111ibrd dI pYj r`KxI[ 22222"hmro shwau sdw sd BUln"hmro shwau sdw sd BUln"hmro shwau sdw sd BUln"hmro shwau sdw sd BUln"hmro shwau sdw sd BUlnqum@ro ibrdu piqq auDrn"qum@ro ibrdu piqq auDrn"qum@ro ibrdu piqq auDrn"qum@ro ibrdu piqq auDrn"qum@ro ibrdu piqq auDrn" siqgurU jI! nwl hI bynqI hYik wlsw pMQ dI iksy vI 33333muhwj qy hwr nw hovy; hmySw-hmySw^wlsw pMQ dI JolI iv`c &qih hI pwvo[

l+g ljdhW ug lhjdH mmhy sB qoN SRomxI pRBU jI! qusIN Awp Aqy quhwfI SkqI (ikRpwn dy

rUp ivc), hmySw ^wlsw jI ƒ srb kwl, srb QW shweI hovy jI[?jvlj ug w[ W'v Wjv[

hy vwihgurU! ^wlsy dy bol hmySw bl vwly rihx (Bwv^wlsw kdy vI prwey ADIn nw hovy ^wlsw hmySw suqMqrivcry) ^wlsw kdy vI iksy dw dubyl nw hovy, hmySw gurU nwnkjI dy bcnW Anuswr 44444sc kI bwxI nwnku AwKY scusc kI bwxI nwnku AwKY scusc kI bwxI nwnku AwKY scusc kI bwxI nwnku AwKY scusc kI bwxI nwnku AwKY scusuxwiesI sc kI bylw]suxwiesI sc kI bylw]suxwiesI sc kI bylw]suxwiesI sc kI bylw]suxwiesI sc kI bylw] dy AsUl dw DwrnI bixAw rvHy[

W'v' ug rjdhepiP )^wlsw jI! mn ic`q iekwgr krky prmwqmw ƒ cyqy

kro qy AwKo vwihgurU[ ikauNik vwihgurU AwKx nwl hIArdws rwhIN mMgIAW dwqW pRBU dr iv`coN pRwpq hoxIAW hn[

dl,tJ }@ dl,tg sjVis`KI zor nwl pRwpq nhIN kIqI jw skdI[ is`KI

siqgurW v`loN bKSS kIqw srb-au~qm dwn hY[ jo is`K bx

1. suBwA[ 2. m:5, pMnw 828[ 3. iksy vI morcy (PrMt) qy[4. m:1, pMnw 723[

bisjl lBgw / 239

igAw auh gurU dw rUp bx igAw[ jo gurU dw rUp bx igAwauh prmwqmw dw rUp ho igAw[ klgIDr jI dw Purmwn hY:-

11111Awqmrs ijh jwnhI so hY ^wls dyv]Awqmrs ijh jwnhI so hY ^wls dyv]Awqmrs ijh jwnhI so hY ^wls dyv]Awqmrs ijh jwnhI so hY ^wls dyv]Awqmrs ijh jwnhI so hY ^wls dyv]pRB mih mo mih qws mih rMck nwhn Byv] pRB mih mo mih qws mih rMck nwhn Byv] pRB mih mo mih qws mih rMck nwhn Byv] pRB mih mo mih qws mih rMck nwhn Byv] pRB mih mo mih qws mih rMck nwhn Byv] (srbloh gRMQ)

w[l sjVkys, krqwr dI dyx hY[kys prmwqmw dy Bwxy AMdr swƒ

pRwpq hoey hn[ is`KI, Bwxy Aqy rzw dw nwauN hY[ jo kysWƒ kql krdw hY auh kwdr dy Bwxy qoN ault cldw hY[ BwxyqoN ault c`lx vwlw kwdr ƒ ikvyN cMgw l`g skdw hY? kdwicqnhIN[ kys gurU dI mohr hn[ kysW qoN hI is`K dI Aqy is`KIdI pihcwx hY[ purwqn rihqnwimAW iv`c bcn hY ik kysWqoN ibnW bwkI cwr kkwr pihnxy inrwrQk hn:

kVw kwrdo kC kMGw ibdw ]ibnw kys hyc Asq zumlw inSw ]ijs ƒ jmWdrU kys pRwpq nhIN huMdy aus ƒ gMjw-Kodw Awid

ikhw jWdw hY[ aus ƒ AMg hIx mMinAw jWdw hY[ iesy leIAMimRq sMcwr (pMjW ipAwirAW dI syvw) iv`c gMjy Aqy Kody mnu`Kƒ Swiml nhIN kIqw jWdw[

idha sjVguris`K dI ie`k rihq AMdrUnI hY Aqy ie`k rihq bihrUnI

(bwhrlI) hY[ AMdr dI rihq qoN ibnW bwhrlI rihq koeImwAnw nhIN rKwvwauNdI[ jy AMdr dI rihq hY pr gurU drsweIbwhrlI rihq dw guris`K DwrnI nhIN bxdw qd vI gurU dI

1. ijs ny prmwqmw dy nwm dw rs mwixAw hY auh AslI wlsw hY[Aijhy^wlsy iv`c, prmwqmw iv`c qy myry iv`c rMck mwqr vI Byd nhIN hY[

bisjl lBgw / 240

pRsMnqw pRwpq nhIN ho skdI[ gurU pRsMnqw qoN ibnW gurU AqyprmySr iv`c smweI kdwicq pRwpq nhIN ho skdI[ ies leIdovyN rihqW zrUrI hn: AMdrlI rihq hY, s`qW bwxIAW dwin`qnym, gurmMqR, mUlmMqR dw jwp, 11111cwr b`jr kurihqW qoN bcxwqy gurU rwmdws jI dy Purmwn Anuswr:-22222gurisK mIq clhugurisK mIq clhugurisK mIq clhugurisK mIq clhugurisK mIq clhugur cwlI] jo guru khY soeI Bl mwnhu hir hir kQwgur cwlI] jo guru khY soeI Bl mwnhu hir hir kQwgur cwlI] jo guru khY soeI Bl mwnhu hir hir kQwgur cwlI] jo guru khY soeI Bl mwnhu hir hir kQwgur cwlI] jo guru khY soeI Bl mwnhu hir hir kQwinrwlI]1]rhwau]inrwlI]1]rhwau]inrwlI]1]rhwau]inrwlI]1]rhwau]inrwlI]1]rhwau] dy DwrnI bxnw[ bwhrlI rihq hY, pMjWipAwirAW pwsoN KMfy bwty dI pwhul lY ky pMj kkwrW dy DwrnIhoxw[ bwhrlI rihq pRqI "rihqnwmw BweI dysw isMG jI"iv`c drj hY:

rihq ibnw nih isK khwvY] rihq ibnw dr cotW KwvY]rihq ibnw suK kbhU n lhY] qw qy rihq su idRV kr ghY]bwhrlI rihq, KMfy-bwty dy AMimRq nwl juVI hY Aqy AMdrlI

rihq, nwm dy AMimRq nwl juVI hoeI hY[ nwm dy AMimRq dIrKvwlI leI cwr bjr kurihqW qoN bcxw hY[ ieh dovyN rihqWsiqgurU jI dI qy Akwl purK jI dI dwq hn[siqgurU Arjndyv jI dw Purmwn hY:-

3rihq rihq rih jwie ibkwrw] gur pUry kY sbid Apwrw]gurU drsweI rihq iv`c qy gurU Sbd dI AgvweI iv`c c`lxnwl ivkwr mnu`K dw ip`Cw C`f jWdy hn[

dWW[w sjVibbyk buDI hY, cMgy-mwVy dw inrxw krn vwlI sUJ,

1. 11111kysW dI ibAdbI, 22222pr-iesqRI dw Bog, 33333qMbwkU dI vrqo (iksyvI pRkwr dw nSw) 44444ku`Tw (mws dI vrqo) ienHW iv`coN ie`k kukrm vIho jwvy is`K, is`KI qoN Kwrj igixAw jWdw hY[ 2. m:4, pMnw 6673. gauVI bwvn A`KrI m:5, pMnw 259 [

bisjl lBgw / 241

inrml igAwn vwlI buDI, sq-Asq dw inrxw krn vwlI buDIAQvw smJ[ ibbyk buDI dw mwilk hI isKI dy pUrinAW au~prcl skdw hY[qd hI gurbwxI AMdr siqgurU Arjn dyv jI nyswƒ prmwqmw pwsoN ibbyk buDI dI mMg krn leI pRyrxw idqIhY[ ikvyN pRBU pwsoN ibbyk buDI mMgxI hY?11111hwir pirE suAwmI kY duAwrY dIjY buiD ibbykw]hwir pirE suAwmI kY duAwrY dIjY buiD ibbykw]hwir pirE suAwmI kY duAwrY dIjY buiD ibbykw]hwir pirE suAwmI kY duAwrY dIjY buiD ibbykw]hwir pirE suAwmI kY duAwrY dIjY buiD ibbykw]

hr smyN hr QW guris`K ny siqgurU jI qy prmwqmw pwsoNibbyk bu`DI dw dwn mMgxw hY[

drljh sjVvwihgurU au~pr pUrn ivSvwS; aus dI hoNd pRqI vI pUrn

ivSvwS Aqy ArwDnw auprMq bhuVI leI vI pUrn ivSvwS[iesy pRkwr gurU Aqy gur-Sbd pRqI pUrn ivswh Bwv pUrnivSvwS[ ieh ivswh AQvw Brosw, igAwn nwl jW zornwl pRwpq nhIN huMdw[ ieh prmwqmw dI dwq hY[ ivswh(Brosw) aus au`pr hI kIqw jw skdw hY jo AMdroN bwhroNie`k hY[ ivswh vwlw kpt-hIx, C`L-hIx huMdw hY[ auhduibDw, sMsw, Brm Aqy BY rihq huMdw hY[ ieh sB dwqWprmwqmw dIAW hn[ijs ƒ guris`K Ardws iv`c prmwqmwAqy gurU pwsoN dwn vjoN mMgdw hY[ ik dwqw! Awp hI ikRpwkro, ivswh dwn dyvo jI qW jo jy koeI gurU kw is`K jwxky gurU dy is`K dy khy bcnW au~pr Brosw kry, qW is`Kkdy vI aunHW bcnW dw ivswh-Gwq nw kry[

Fi'lj sjVsMswr dw hr Brosw kUVw Brosw hY ikauNik sMswr

ibnsxhwr hY[s`cw Brosw qW ie`k Akwl purK dw hY jokdy ibnsdw nhIN[ gurmiq Anuswr, guris`K ny vsIilAW

1. m:5, pMnw 641

bisjl lBgw / 242

Aqy vsqUAW dI vrqo Av`S krnI hY pr Brosw vsIilAW jWvsqUAW qy nhIN krnw[ Brosw hmySw aus Akwl purK au~prr`Kxw hY jo vsIly Aqy vsqUAW dy rwhIN sPlqw dyx vwlw hY[jyprmwqmw, vsIilAW (swDnW) qy vsqUAW iv`c nw ivcry qdbwbw kbIr jI dy kQn Anuswr mnu`K kdy vI izMdgI iv`csPlqw pRwpq nhIN kr skdw[ Awp jI dw bVw ipAwrw bcnslokW dI bwxI AMdr drz hY:-

1kbIr 2kwrnu 3bpurw ikAw krY jau rwmu n krY shwie]ijh ijh fwlI pgu Drau soeI muir muir jwie]97]mnu`K Kud Awp, Brosy dw DwrnI nhIN bx skdw, ies leI

guris`K ny Ardws rwhIN Brosy dw dwn mMgxw hY[ ijs ƒprmwqmw, Brosy dw dwn dy idMdw hY auh sMswr leI vI BrosyXogbx jWdw hY[ ijs dw Awpxy mUl prmwqmw au~pr hI BroswnhIN auh iksy dy vI Brosy lwiek nhIN bx skdw[

sjVj dli sjV@ Vjq sjVnwm pRqI kuJ kihxw jW ilKxw AsMBv hY, nwm ƒ kyvl

jipAw hI jw skdw hY[ nwm dy rs-rMg ƒ kyvl mwixAwjw skdw hY, d`isAw nhIN jw skdw[ gurU Gr iv`c sB qoNisrmOr kyvl ie`ko dwq hY "nwm""nwm""nwm""nwm""nwm"[ swihb sRI gurU Arjn dyvjI dw Purmwn hY:-

4nwnk kY Gir kyvl nwmu]4]siqgurU nwnk dyv jI dw gurbwxI AMdr PYslw hY:-5ikCu puMn dwn Anyk krxI nwm quil n smsry ]nwnkw ijn nwmu imilAw krmu hoAw Duir kdy]

1. kbIr jI, pMnw 1369[ 2. sb`b-vsIlw[ 3. ivcwrw (kmzor)4. m:5, pMnw 1136,[ 5. m:1, pMnw 566

bisjl lBgw / 243

nwm prmwqmw v`loN sB qoN au~qm dwn hY[ijs au~pr prmwqmwDuroN qRuT ky "nwm" bKSdw hY[ aunHW ƒ hI "nwm" pRwpq huMdw hY[siqgurUAmrdws jI dw "AnMd" bwxI AMdr Purmwn hY ik:-

1Duir krim pwieAw quDu ijn kau is nwim hir kY lwgy]khY nwnku qh suKu hoAw iqqu Gir Anhd vwjy]mnuK dw sMswr AMdr Awaux dw mMqv vI nwm jpxw hY[

mnuK dI AwKrI mMizl vI nwm ivc smweI hI hY[ieM\ kihlvo ijs ƒ "nwm dwn" iml igAw aus ƒ sB kuJ hI imligAw[ siqgurU Arjn dyv jI dw BYrau rwg AMdr Purmwn hY:-

ijsu nwmu irdY soeI vf rwjw2]ijsu nwmu irdY iqsu pUry kwjw3]ijsu nwmu irdY iqin 4koit Dn pwey ]nwm ibnw jnmu ibrQw jwey ]1]iqsu swlwhI ijsu hir Dnu rwis5]so vfBwgI ijsu gur msqik hwQu ]1] rhwau ]ijsu nwmu irdY iqsu 6kot keI sYnw ]ijsu nwmu irdY iqsu 7shj suKYnw]ijsu nwmu irdY so sIqlu hUAw ]nwm ibnw iDRgu jIvxu mUAw]2]ijsu nwmu irdY so jIvn mukqw ]ijsu nwmu irdY iqsu sB hI jugqw ]ijsu nwmu irdY iqin nau iniD pweI ]nwm ibnw BRim AwvY jweI ]3]ijsu nwmu irdY so vyprvwhw ]ijsu nwmu irdY iqsu sd hI lwhw ]ijsu nwmu irdY iqsu vf prvwrw ]nwm ibnw mnmuK gwvwrw ]4]

1. m:3 AnMd, pMnw 917 2. rwijAW dw rwjw 3. swry kwrj sMpUrn ho jWdy hn[4. kRoVW iksm dw Dn 5. pUMjI 6. kRoVW ikly qy sYnw 7. shj su`K

bisjl lBgw / 244

ijsu nwmu irdY iqsu inhcl Awsnu ]ijsu nwmu irdY iqsu 1qKiq invwsnu ]ijsu nwmu irdY so swcw swhu2 ]nwmhIx nwhI 3piq vyswhu ]5]ijsu nwmu irdY so sB mih jwqw ]ijsu nwmu irdY so purKu ibDwqw ]ijsu nwmu irdY so sB qy aUcw ]nwm ibnw BRim jonI mUcw ]6]ijsu nwmu irdY iqsu pRgit phwrw ]ijsu nwmu irdY iqsu imitAw AMDwrw ]ijsu nwmu irdY so purKu prvwxu ]nwm ibnw iPir Awvx jwxu ]7]iqin nwmu pwieAw ijsu BieE ikRpwl ]swDsMgiq mih lKy guopwl ]Awvx jwx rhy suKu pwieAw ]khu nwnk qqY qqu imlwieAw ]8]1]4]

(m:5, pµnw 1156)ies leI hr guris`K ny nwm dy dwn leI dwqwr A`gy

Ardws krnI hY ik:-ivsru nwhI dwqwr Awpxw nwmu dyhu]gux gwvw idnu rwiq nwnk cwau eyhu] (m:5, pMnw 762)

krqw qU myrw jjmwnu4]iek 5diKxw hau qY pih mwgau dyih Awpxw nwmu]1]rhwau]

m:1, pMnw 1329nwm zor nwl pRwpq nhIN kIqw jw skdw nwm qW:-

ijs no dyvY dieAw kir soeI purKu sujwnu] (m:5, pMnw 136)

1. qKq dI pRwpqI huMdI hY 2. Dnvwn 3. nw aus dI pq qy nw hIieqbwr 4. dwqw 5. KYrwq-dwn

bisjl lBgw / 245

pRBU dI dieAw pRwpqI coN hI dwnW isr dwn "nwm dwn"dI Xwcnw hr guris`K ny "Ardws" rwhIN krnI hY[

l+g b>dq+ali ug s[& siLVsRI AMimRqsr jI dy drSn ieSnwn aucwridAW qy suxidAW,

hr gurisK dy snmuK isKW dw kyNdrI AsQwn, sRI hirmMdrswihb Aqy sRI AMimRq srovr swmrqK mUrqImwn ho jWdw hY[gurisKW dw ies AsQwn nwl nONh-mws dw irSqw hY[AMimRqsrovr Aqy hirmMdr swihb gurisK dy jIvn dwqy hn[ ieQyBgqI qy SkqI dw AnoKw sumyl vrqdw hY[ sMswr ivc mMdrqW Ax-igxq hn pr auh swry mMdr, dyvI-dyviqAW AqyAvqwrW dy mMdr hn[ hrI dw, prmwqmw dw mMdr ikqy vIsMswr ivc nhIN hY; jy hY qW kyvl qy kyvl sRI AMimRqsr swihbAMdr sRI hirmMdr swihb dy rUp ivc hI hY[

iek vwrI hrI dws jI sRI hirmMdr swihb dy drSn krnvwsqy Awey jo aunHW ny AnuBv kIqw aus ƒ aunHW iek dohryivc klm bMd kr idqw[ Awp ilKdy hn ik mYN AwpxI surqdI qkVI dy iek Cwby ivc bYkuMT ƒ riKAw, dUsry Cwby ivcsRI hirmMdr swihb ƒ riKAw, jdoN mYN joiKAw, hirmMdr swihbbYkuMT nwloN bhuq mhwn (Bwrw) sI[ auh DrqI au~qy rih igAw,bYkuMT hOlw sI auh AkwS ivc cVH igAw[

hirmMdr Ar bYkuMT ko qol lIau hrIdws ]Bwro huqo su igr pirau hauro cirXo Akws ]ijvyN "hrI" swirAW dw sWJw hY iqvyN "hirmMdr" vI

sB lukweI dw sWJw hY[ hirmMdr dy cwr drvwjy, auh vIsiqgurW ny cOhW idSwvW ƒ qoV11111 ky r`Ky qW jo idSwvW dw1. sRI hirmMdr swihb dy cwry drvwjy, au~qr-d`Kx-pUrb-p`Cm idSwvWv`l nhIN blik doNh-doNh idSWvW dy ivckwr (qoV ky) Bwv au~qr-pUrb,d`Kx-pUrb, au~qr-p`Cm, pUrb-p`Cm idSWvW iv`c hn

bisjl lBgw / 246

JgVw vI hrI pRwpqI leI bwDw nw bxy[ hirmMdr AMdr cOvIGMty idn rwq hrI dI isPq slwh, hrI dw kIrqn, hrIdw ismrn hI huMdw hY hor koeI g`l nhIN[ ies AsQwn qytu`tI hoeI surq vwlw vI Aw jwvy, aus dI surq vI hrI nwljuV jWdI hY[ BweI vIr isMG jI "ibjlIAW dy hwr" AMdrhirmMdr swihb dI mhwnqw drswauNdy ilKdy hn :-

mxI guAwicAW s`p ijauN du`K pWvdw,pu`q guAwicAW mW jg nhIN BWvdw,hir rs dI jd tot pvy PkIr ƒprlo mcy cuPyr iqauN GbrWvdw[tu`tI for ij duAwr qyry AWvdw,lihr iPry ie`k vwr rON muV DWvdw,kIh AgMmI Kyf eyQy lihrdI?ArS auqirAw Awn rsIAW rsWvdw[

dHLVjVAMimRq srovr auh pRmySrI SkqI dw somw hY, ij`Qy kwly

kW vI fubkI lw ky hMs bxdy rhy qy auhI klw hux vrqdIhY[ is`KW AMdr Brosw hY, BwvyN mn dI FihMdI klw hovy jWsrIr rog gRsq hovy, is`K AMimRq srovr iv`c ieSnwn kr,hirmMdr swihb jI iv`c kIrqn dI hwzrI BwvnI nwl Bry[ies AsQwn qy nwm dI ielwhI rON vrqdI hY jo qn qy mnƒ Arog kr idMdI hY[ iesy gYbI SkqI ƒ bMd krn leIsmyN-smyN AOrMgzyb, &r^seIAr, zkrIAw Kwn, mIr mMnU,AihmdSwh AbdwlI, nwdr Swh qy hor AnykW ny sRIhirmMdr swihb ƒ qbwh kIqw qy AMimRqsr srovr ƒ pUrdyx dy pUry pUry Xqn kIqy pr ^wlsw pMQ ny ie`k smwgm,

bisjl lBgw / 247

hirmMdr dy KMfr qy mnwieAw Agly swl aus qoN vI v`DAwlISwn hirmMdr bxw ky aus iv`c mnwieAw[ hirmMdrqy AMimRqsr srovr is`KW dI ijMd-jwn nwl juVy hoey hn[jd q`k is`K kOm shI slwmq hY, hirmMdr swihb Aqy AMimRqsrovr rihMdI dunIAW q`k is`KW ƒ qn qy mn dI cVHdI klwpRdwn krdy rihxgy[

y"GwgbJ@ N.c[@ W>pe[ up,e' up,e bB,vcO NkIAW:cO NkIAW:cO NkIAW:cO NkIAW:cO NkIAW:

cONkI dw ArQ hY swvDwnqw nwl pihrw dyxw[ is`K qyAwkRmx11111 AMdroN vI huMdw hY qy bwhroN vI[ AMdrly AwkRmx qoNbcx leI sRI gurU Arjn dyv jI ny hirmMdr swihb jI ivKyhyT ilKy Anuswr pMj cONkIAW kIrqn dIAW prc`lq kIqIAW:

1. Awsw dI vwr dI cONkI (AMimRq vyly)2. iblwvl dI cONkI (sUrj cVHdy swr gwien kIqI jWdI hY)3. crn kMvl dI cONkI (svw pihr idn cVHy ArMB huMdI hY)4. sodru dI cONkI (Swm ƒ rihrws swihb dy pwT qoN pihlW)5. kilAwn dI cONkI (cwr GVI rwq bIqy qy l`gdI hY)

ieiqhwisk ieiqhwisk ieiqhwisk ieiqhwisk ieiqhwisk 22222cONkIAW:-cONkIAW:-cONkIAW:-cONkIAW:-cONkIAW:- ieh smyN-smyN dy swikAWnwl sbMDq hn jo sRI gurU hirgoibMd swihb jI dy vylyqoN cwlU hoeIAW33333 qy siqgurW ny vr id`qw ik jdoN jdoN vI1.hmlw 2.cONkI iv`c A`gy inSwn swihb ip`Cy imswlIAw isMG qy nwl nwlsMgq, ipAwr qy vYrwg dy Sbd pVHdy pRkrmw krdy hn[3.ijs vyly gurUhirgoibMd swihb jI gvwlIAr dy iklHy iv`c kYd sn[ bwbw buFw swihbjI pMjwb 'coN cONkI lY ky ipMfW-ipMfW iv`c pVwA qy pRcwr krdy gvwlIAriklHy pujdy (ij`Qy siqgurU jI kYd sn) au~Qy iklHy dI pRkrmw kr, bwhroNhI nmskwr krky vYrwgmeI Sbd pVHdy vwps Aw jWdy[

bisjl lBgw / 248

myry is`K zbr AinAW ivru`D cONkI dI mirXwdw vrqxgy mYNKud cONkI swihb iv`c hwizr hovWgw[

XwqrU cONkIAW:-XwqrU cONkIAW:-XwqrU cONkIAW:-XwqrU cONkIAW:-XwqrU cONkIAW:-ieh insicq idnW iv`c insicq gur-AsQwnW dI Xwqrw leI in`kldIAW hn[ ijvyN hr m`isAwƒ sRI AMimRqsr swihb qoN qrnqwrn swihb ƒ, pMcmIN swihbdy myly qy qrnqwrn swihb qoN goieMdvwl swihb ƒ[ ie`k cONkIdyS dI vMf qoN pihlW guzrWvwly qoN gu: roVI swihb dy drSnWƒ jWdI sI[ ienHW cONkIAW iv`c v`Krw hI AnMd vyKx ƒ imldwhY[ sMgqW dw auqSwh, vYrwg Aqy siqgurW pRqI drSn locwienHW cONkIAW dw invyklw hI AMg hY[

N.c[JMfw kOm dI Azwd hsqI dw pRqIk hY[ inSwn swihb

kOm dI AxK Aqy gYrq dw lKwiek hY[ ijMnW ies dw mwx-siqkwr krIey QoVHw hY[hr guris`K ij`Qy siqgurU sRI gurUgRMQ swihb jI ƒ n`qmsqk huMdw hY au~Qy ip`CoN inSwn swihbdI pRkrmW krky inSwn swihb ƒ nmskwr krdw hY[ inSwnswihb dI, au~cqw, At`lqw Aqy siqkwr kwiem r`Kx leIsmyN-smyN AnykW isMGW ny ShwdqW id`qIAW pr inSwn swihbdI mwx- mirXwdw ƒ AWc nhIN Awaux id`qI[ inSwn swihbkOmI gYrq qy AxK dw pRqIk hY[

Wp.e[buMgy dw Bwv hY irhwieSI QW[ swfy vif~ikAW ny Awpxy

kyNdrI AsQwn sRI hirmMdr swihb jI dy Aws-pws is`KirvwieqW ƒ hU-bhU kwiem r`Kx leI Aqy guris`KI dy pRcwrAqy pRswr leI, is`K Drm dy Coty Coty kyNdr buMigAW dy

bisjl lBgw / 249

rUp iv`c sQwipq kIqy sn, ijnHW iv`c:1. kQw dI pRMprw ƒ qorn leI, gurbwxI boD leI, Su`D

gurbwxI dw aucwrx krn vwsqy, gutky qy gurU gRMQ swihb jIdy suMdr srUp ilKx dI isKlweI dyx vwsqy "igAwnIAW dy"igAwnIAW dy"igAwnIAW dy"igAwnIAW dy"igAwnIAW dybuMgy"[buMgy"[buMgy"[buMgy"[buMgy"[

2. rwg iv`idAw, purwqn rIqW qy kIrqn pRMprw dI sWBqy isKlweI leI "rwgIAW dy buMgy"["rwgIAW dy buMgy"["rwgIAW dy buMgy"["rwgIAW dy buMgy"["rwgIAW dy buMgy"[

3. SSqR-AsqR iv`idAw dI isKlweI qy AiBAws leIAqy POjI isKlweI leI "AkwlI buMgy""AkwlI buMgy""AkwlI buMgy""AkwlI buMgy""AkwlI buMgy" AwpxI ifautIinBwauNdy sn[

4. audwsI, inrmly sMpRdwvW ny sRI gurU gRMQ swihb AqyAnmqI gRMQW dw AiDAYn krwaux qy pRcwrk iqAwr krn vwsqy"sMpRdweI buMgy""sMpRdweI buMgy""sMpRdweI buMgy""sMpRdweI buMgy""sMpRdweI buMgy" iqAwr kIqy[

5. imslW dy muKI srdwrW ny Awpxy ielwky dIAW sMgqWdI irhwieS ƒ muK r`K ky qy Awpxy Arwm krn leI buMgy bxvweyijnHW ƒ "srdwrW dy buMgy""srdwrW dy buMgy""srdwrW dy buMgy""srdwrW dy buMgy""srdwrW dy buMgy" ikhw jWdw hY[

6. Drm, rwjnIqI qy pMQk msilAW pRqI vIcwrW krnqy gurmqy krn leI "Akwl buMgw, JMfw buMgw, koTVI swihb"Akwl buMgw, JMfw buMgw, koTVI swihb"Akwl buMgw, JMfw buMgw, koTVI swihb"Akwl buMgw, JMfw buMgw, koTVI swihb"Akwl buMgw, JMfw buMgw, koTVI swihbbuMgw, duKBMjnI swihb buMgw"buMgw, duKBMjnI swihb buMgw"buMgw, duKBMjnI swihb buMgw"buMgw, duKBMjnI swihb buMgw"buMgw, duKBMjnI swihb buMgw" kwiem kIqy[

ieh swry buMgy swfy Drm Aqy rwjnIqI dy sRoq sn Aqy hn[ieh buMgy sMpRdweI qy is`K rvwieqW dy ingwhbwnI dy pRqIk hn[ijnHW dI ju`go-ju`g At`lqw leI is`K hmySw hI Ardws krdwhY[

Ziq sj u{wji@ W'v' ug rjdhepiP )prmwqmw dy hukm iv`c, ijs imSn ƒ lY ky klgIDr jI

bisjl lBgw / 250

ny sMswr AMdr Avqwr DwirAw, aus dw vrxn bic`qR nwtkiv`c kridAW gurdyv jI ny PurmwieAw hY ik:

XwhI kwj Drw hm jnmM] smJ lyhu swDU sB mnmM]XwhI kwj Drw hm jnmM] smJ lyhu swDU sB mnmM]XwhI kwj Drw hm jnmM] smJ lyhu swDU sB mnmM]XwhI kwj Drw hm jnmM] smJ lyhu swDU sB mnmM]XwhI kwj Drw hm jnmM] smJ lyhu swDU sB mnmM]Drm clwvn sMq aubwrn] dust sBn ko mUl aupwrn]Drm clwvn sMq aubwrn] dust sBn ko mUl aupwrn]Drm clwvn sMq aubwrn] dust sBn ko mUl aupwrn]Drm clwvn sMq aubwrn] dust sBn ko mUl aupwrn]Drm clwvn sMq aubwrn] dust sBn ko mUl aupwrn]11111

Drm dw jYkwr krn qy duStW dIAW jVHW pu`tx vwsqysiqgurU jI ny ipqw gurU qyg bhwdr swihb jI dI kurbwnIid`qI, cwry swihbzwdy inCwvr kr id`qy, mwqw guzrI jIny Awpxw blIdwn dy id`qw, Aw^Ir siqgurU jI ny Drm dwjYkwr krn leI bMdw isMG bhwdr ƒ iqAwr krky Drmdw bol bwlw krn leI pMjwb ByijAw[ aupRMq Awpxy srIrdI AwhUqI vI dy id`qI[ hzwrW swlW qoN gulwmI dI c`kIiv`c ips rhI mnu`Kqw, ijnHW dI AxK, gYrq qy Drm mrcu`kw sI, siqgurW Awpxy srbMs qy gurisKW dw KUn dy kyaunHW dy Drm, AxK qy gYrq ƒ kwiem krky, dubilAW-kucilAW hoieAW ƒ srdwrIAW bKSIAW qy bcn kIqw ik:

ien gRIb isKn ko mYN dyaU pwqSwhI ijh Xwd rKy hmrI gurAweI ]BwvyN isK Drm "Drm Aqy rwjnIqI""Drm Aqy rwjnIqI""Drm Aqy rwjnIqI""Drm Aqy rwjnIqI""Drm Aqy rwjnIqI" dw sumyl hY, rwjnIqI

isK Drm dw AinKVvW AMg hY pr isKI Ardws ivc rwjnIqIdw jYkwr nhIN mMigAw[ Ardws ivc kyvl "Drm dw jYkwr""Drm dw jYkwr""Drm dw jYkwr""Drm dw jYkwr""Drm dw jYkwr"mMigAw hY[ sMswr AMdr ivcridAW, kwr-ivhwr kridAW ADrmivruD jUJidAW, jo Drm ƒ muK rKdw hY, hmySw aus dI hI lokpRlok ivc jYjYkwr huMdI hY[ gurbwxI AMdr gurdyv sRI gurU rwmdwsjI dw Purmwn hY:-22222jYkwru kIE DrmIAw kw pwpI kau fMfu dIEie]16]jYkwru kIE DrmIAw kw pwpI kau fMfu dIEie]16]jYkwru kIE DrmIAw kw pwpI kau fMfu dIEie]16]jYkwru kIE DrmIAw kw pwpI kau fMfu dIEie]16]jYkwru kIE DrmIAw kw pwpI kau fMfu dIEie]16]

so ^wlsw jI! Drm qy DrmIAW dw iDAwn Dro Aqy mn,1. bic`qr nwtk 2. m:4, pMnw 89

bisjl lBgw / 251

ic`q iekwgr krky, swvDwn ho ky prmwqmw dw icMqn krkybolo jI "vwihgurU"[bolo jI "vwihgurU"[bolo jI "vwihgurU"[bolo jI "vwihgurU"[bolo jI "vwihgurU"[

dl,tJ sj qV VgrJ@ qa RpKygqda-fda sj ijtj bjf rjdhepiP )

mn nIvWmn nIvWmn nIvWmn nIvWmn nIvWijvyN bwrS pYNdI hY qy pwxI inmwxW iv`c itkdw hY iqvyN

inmrqw vwlw mn hI guxW dw sMgRihx krdw hY[ isiKAwrQIBwvnw inmRqw vwly mn iv`c hI bxdI hY, hMkwrI mn iv`c nhIN[inmRqw vwlw qW nIivAW qy gux-hIxW qoN vI gux pRwpq krlYNdw hY[ aus ƒ iksy dy AOgxW nwl vwsqw nhIN huMdw, auhhr ie`k nwl guxW dI sWJ krdw hY[ auh gurmuK ipAwrw swihbsRI gurU nwnk pwqSwh jI dy Purmwn ; 11111swJ krIjY guxhswJ krIjY guxhswJ krIjY guxhswJ krIjY guxhswJ krIjY guxhkyrI Coif Avgx clIAY]kyrI Coif Avgx clIAY]kyrI Coif Avgx clIAY]kyrI Coif Avgx clIAY]kyrI Coif Avgx clIAY] dw DwrnI huMdw hY[ 'is`K''is`K''is`K''is`K''is`K' nwmhI aus dw hY, jo hr smyN hr pwsoN hr QWvyN koeI nw koeI is`iKAwpRwpq krdw hY[ jo hmySw inmRqw iv`c rihMdw qy isiKAwrQIbx ky ivcrdw hY, gurU dI idRStI iv`c auh nIvW nhIN, gurUdI idRStI iv`c auh sB qoN au~cw hY[ siqgurU Arjn dyv jIdw suKmnI swihb AMdr Purmwn hY:-

Awps kau jo jwxY nIcw] soaU gnIAY sB qy aUcw]2

miq au~cImiq au~cImiq au~cImiq au~cImiq au~cIm`q do qrHW dI huMdI hY, ie`k mn dI m`q hY, ie`k gurU

dI m`q hY[ mn dI m`q nIvW socdI hY Aqy gurU dI m`q au~cIqy ivSwl igAwn dwqI hY[ gurbwxI AMdr mn dI m`q ƒiqAwgx dw aupdyS siqgurU jI ny bwrMbwr id`qw hY[ siqgurU1. m:1,pMnw 766 [ 2. m:5,pMnw 266

bisjl lBgw / 252

Arjn dyv jI dw gauVI rwg AMdr bcn hY:-

mn kI miq iqAwghu hir jn hukmu bUiJ suKu pweIAY ry]1

qQw:- mn kI miq iqAwgIAY suxIAY aupdysu]1]rhwau]2

mn dI m`q dw iqAwg krnw bhuq kiTn hY[ swihb gurUrwmdws jI dw bcn hY:-

mn kI miq iqAwghu hir jn eyhw bwq kTYnI]3

ikauN ik, mn hr smyN idRStmwn jo Asq hY; ausy ƒ vyKdw,ausyivc vrqdw, ausy ƒ hI sq mMn ky, ausy ivc idn rwq KicqhY[ siq ƒ suxdw vI hY pr mwieAw dy pRBwv kwrx muV sqvl ipT krky Asq dy ipCy lg ky AwpxI mq Anuswr mnuKƒ qordw hY[ bwbw kbIr jI ies mn dI hwlq drswauNdy Purmwnkrdy hn ik mn sB kuJ jwxdw buJdw hoieAw mnuK pwsoN mwVykrm krwauNdw hY qy mwVy krm krn aupRMq aunHW ivcoN suK qy SWqIBwldw hY[ bwbw kbIr jI dw bhuq ipAwrw bcn hY:

kbIr mnu jwnY sB bwq jwnq hI Aaugnu krY]kwhy kI kuslwq hwiQ dIpu kUey prY]216]4

"hwiQ dIpu kUey prY""hwiQ dIpu kUey prY""hwiQ dIpu kUey prY""hwiQ dIpu kUey prY""hwiQ dIpu kUey prY" dI kwr krn vwly ƒ ikvyN su`K imlskdw hY? kdwicq nhIN[ies leI siqgurU mn ƒ Anjwxd`s ky pRyrnw idMdy hn :-

gur kI miq qUµ lyih ieAwny] Bgiq ibnw bhu fUby isAwxy]5

jy suK imlxw hY, qW gurU dI m`q Dwrn krn vwly ƒimlxw hY[ gurU dI m`q iksƒ imldI hY? jo AwpxI m`qƒ CotI jwx, gurU dI m`q ƒ dIrG jwx ky, gurU pwsoN "gurmiq"

1. m:5,pMnw 209 [ 2. m:5,pMnw 814 [ 3 .m:4, pMnw 8004.kbIr jI, pMnw 1376 [ 5. m:5,pMnw 288 [

bisjl lBgw / 253

dI dwq mMg ky pukwrdw hY, hy dwqw!qU smrQu vfw myrI miq QorI rwm]pwlih AikrqGnw pUrn idRsit qyrI rwm]1

ijs vyly guris`K Awpw Bwv C`f ky AMdrhu gurU pRwiexho jWdw hY Aqy gurU Amrdws jI dy Purmwn vwlI ibrqIbxw lYNdw hY; auh ibrqI ikhVI hY?

Awpu Cif sdw rhY prxY gur ibnu Avru n jwxY koey]2

BweI blvMf jI dy bcn ik:-

miq gur Awqm dyv dI KVig joir prwkuie jIA dY]guir cyly rhrwis kIeI nwnik slwmiq QIvdY]3

ijvyN bwbw lihxw jI dy AMdrhu siqgurU nwnk dyv jI nyAwpxI igAwn rUpI qlvwr nwl mn dI mq dw Kwqmw krkygurU dI mq aunHW dy AMdr Dr ky gurU AMgd dyv jI bxw idqw;iqvyN hI jdoN gurisK AwpxI mq dw iqAwg kr idMdw hY qdoNsiqgurU, gurisK dy AMdr AwpxI gurmiq idRV kr idMdw hY[gurU dI mq dy idRV DwrnI gurisK dI mq ƒ koeI clwiemwnnhIN kr skdw[ swihb sRI gurU Amrdws jI dw Purmwn:-

gurmiq miq Aclu hY clwie n skY koie]4

Ac`l mq dw DwrnI kdy foldw nhIN[ Ac`l m`q vwlydy nyVy duibDw nhIN PtkdI[ Ac`l m`q vwlw gurU qy pUrnBrosw r`Kdw hY[ Ac`l qy au~cI m`q vwlw hmySW pRBU rzwAMdr rwzI rihMdw hY[ mwieAw dy pRBwv kwrx swfI bu`DIkdy vI iBRSt ho skdI hY[ ies dw mwx nhIN krnw cwhIdw[bwbw kbIr jI dw Purmwn hY:-

1.m:5,pMnw 547 [ 2.m:3 AnMd,pMnw 920 [ 3.BweI blvMf sqw,pMnw966 [ 4. m:3,pMnw 549 [

bisjl lBgw / 254

kbIr grbu n kIjIAY rMku n hsIAY koie]Ajhu su nwau smuMdR mih ikAw jwnau ikAw hoie[[5]39]1

ies leI mwx, qwx, dwAvw C`f ky gurU pRwiex ho kyArdws hI krnI bxdI hY ik hy dwqw!

miq sumiq qyrY vis suAwmI hm jMq qU purKu jMqYnI]2

qd hI swfy vif`ikAW ny "mn nIvW miq au~cI, miq-piqdw rwKw Awp Akwl purK "vwihgurU" AwK ky m`q qy p`q dIrKvwlI prmwqmw dy hvwly C`fI hY[ jo gurU pRwiex ho jwvyaus dI rKvwlI gurU krdw hY[

h[ bwjv fpit) bjfS[ f>o s[ lsj lhjHg sjaji ugY )pMQ Akwl purK dw hY[ swry isMG Akwl purK dy pMQ dy mYNbr

hn[ ieh pMQ siqgurU sRI gurU nwnk dyv jI ny clwieAw hY,ijsdI gvwhI BweI gurdws jI ny AwpxIAW vwrW ivc BrI hY:-

mwirAw is`kw jgq iv`c nwnk inrml pMQ clwieAw]QwipAw lihxw jIvdy guirAweI isir CqR iPrwieAw]joqI joiq imlwiekY siqgur nwnk rUp vtwieAw]45]3

Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI AMdr B`t gXMd jI dw Purmwn hY:-lhxY pMQu Drm kw kIAw] Amrdws Bly kau dIAw]

iqin sRI rwmdwsu soFI iQru Qp@au] hir kw nwmu 4AKY iniD 5Ap@au]ausy gurU nwnk pwqSwh jI dy inrml pMQ dw pRcwr swry

siqgurW kIqw[ klgIDr pwqSwh jI ny "nwnk inrml pMQ"ƒ "^wlsw pMQ" dy rUp iv`c v`KrI pihcwx, v`KrI rihqmirXwdw, invyklw inAwrw-pn bKiSS krky sMpUrxqw

1.kbIr jI, pMnw 1366 [ 2.m:4,pMnw 800 [ 3.vwr 1,pauVI 454.nw nwS hox vwlw nwm dw Kzwnw, 5.Arpx kr id`qw

bisjl lBgw / 255

pRdwn kIqI[ klgIDr pwqSwh jI ny gurU nwnk pwqSwh jIdy pMQ dw pRcwr krn dI pRoVqw AwpxI klm qoN kIqI hY; swihbWdw bcn hY:-

mY Apnw suq qoih invwjw] 1pMQ pRcur krby kau swjw]29]2

pMQ Akwl purK dw hY, kyvl siqgurW dI rwhIN prmwqmwny AwpxI mOj AMdr pMQ pRgt hI kIqw hY;

^wlsw Akwl purK kI POj] pRgitE wlsw pRmwqm kI mOj]3

jdoN vI wlsw pMQ ƒ koeI AOKw smW bixAw, wlsy ny pMQdy mwlk Aqy pMQ dy isrjxhwr siqgurU ƒ sMboDn hoky, hy AkwlpurK,Awpxy pMQ dy sdw shwieqw krn vwly dwqwr jIau! kihpukwirAw qdoN pRmySr jI Aqy klgIDr jI ny Awp pMQ nwlsMimlq ho ky ^wlsy dy kwrj sMpUrn kIqy[

l+g VVwjSj ljdhW a[ h'i epispbjdibJ@epiZjqJ s[ duV%J a'G f>o } drA'dCbj debj ]@

tpv%[ siLV sgsji a[ l[rj l.Fjv sj sjV?jvlj ug } WtL' )

gurduAwry is`KI dy somyN hn[ gurduAwirAW dy drSndIdwr krn nwl gurU Aqy gurU dy kwrnwimAW dw ieiqhwsismRqI iv`c smwauNdw hY[ gurDwmW qoN gurU Coh pRwpq huMdIhY[ gurDwm swfy pUjx Xog AsQwn hn[ gurduAwry jw kygurU dy drSn dIdwr huMdy hn[ gurduAwry is`KI dy skUlhn[ gurduAwry XwqRI-ibsrwm dy itkwxy hn[ gurduAwryiv`coN ku`lI-gu`lI-ju`lI dI loV pUrI huMdI hY[gurduAwry is`Ksm`isAwvW dy h`l leI gurmqy krn dy AsQwn hn[ gurU

1.pMQ dw pRcwr krn leI, 2.bicqR nwtk, 3.srb loh gRMQ iv`coN

bisjl lBgw / 256

ky is`K dw gurduAwry nwl nONh-mws dw irSqw hY[ gurduAwirAWdI piv`qRqw qy mirXwdw kwiem r`Kx leI is`K Awpxw Awpvwr skdw hY pr gurU dy AsQwnW, gurduAwirAW dI mirXwdwBMg nhIN hox idMdw[ smyN-smyN gurDwmW dI piv`qRqw kwiem r`KxleI l`gy morcy ies dy cSmdId gvwh hn ik ikvyN isMGW nygurduAwirAW dI piv`qRqw kwiem r`Kx leI iKVHy m`Qy ShwdqWdy id`qIAW[

bd-iksmqI dI g`l, is`K ihMdusqwn ƒ Azwd krwauNdy-krwauNdy 1947 dI vMf vyly A`iDAW qoN v`D gurduAwirAWdy Ku`lHy drSn dIdwr qoN vWJy ho gey[ qkrIbn svw sOqoN au~pr gurduAwry pwiksqwn dI h`d AMdr rih gey[ ieQoNq`k ik siqgurU sRI gurU nwnk dyv swihb jI dw pwvn pRkwSAsQwn sRI nnkwxw swihb, siqgurU nwnk pwqSwh jI dybcpnI coj qy AiDAwqimk SkqI drswauNdy gurduAwry bwllIlw, p`tI swihb, mwl jI swihb, ikAwrw swihb, s`cwsOdw, qMbU swihb, pMjw swihb (hsn Abdwl), pMjvyNsiqgurW dy ShIdI AsQwn fyrHw swihb (lwhOr), gu: jnmAsQwn pwqSwhI cOQI, CyvyN pwqSwh jI dI Xwd drswauNdygurDwm, BweI mnI isMG jI, BweI qwrU isMG jI, isMGxIAWqy SIr Kor b`icAW dy ShId-gMj, ieh swry AsQwn is`KkOm qoN iv`CV gey[ ies qrHW Awpxy idl jwn nwloN ipAwry125 qoN v`D gurDwmW dw ivCoVw idn-rwq is`K dI Awqmwƒ npIVn l`gw[ duinAwvI qOr qy koeI Xqn swriQk nwhox aupRMq guris`KW ny cOQy pwqSwh jI dy Purmwn:-

mY qwxu dIbwxu qUhY myry suAwmI mY quDu AwgY Ardwis]1

mY horu Qwau nwhI ijsu pih krau bynMqI myrw duKu suKu quJ hI pwis]Anuswr aus mwlk vwihgurU Aqy siqgurW dy crnW ivc

1.m:4, pMnw 735

bisjl lBgw / 257

kIqI jwx vwlI hr roz dI Ardws ivc ieh Sbd "hy AkwlpurK Awpxy pMQ dy sdw shweI dwqwr jIE! sRI nnkwxw swihbqy hor gurduAwirAW, gurDwmW dy ijnHW qoN pMQ ƒ ivCoiVAwigAw hY, KulHy drSn dIdwr qy syvw sMBwl dw dwn ^wlsw jIƒ bKSo jI" sMimlq krky ^wlsw pMQ dI ismRqI ivc ivCiVAWgurDwmW dI Xwd sdw-sdw leI smo idqI Aqy Ardws rwhINisK ihridAW ivc Aws bJ geI ik prmwqmw, ^wlsw pMQdI ieh idlI Ardws zrUr pUrI krngy[

h[ dVqjdSbJ s[ qjS@ dVajdSbJ s[ ajS@dVYdBbJ sg YB l,y[ dfaj rjdhepiP ) bjf ug s[h;Pi!!!!sg bisjl h{ ug m b,ti rjZj zjBj F,pvy,pw qj` wiVg m liW,a s[ wjiu ijl wiV[ mAwKrI pMgqIAW iv`c prmwqmw ƒ s`cw ipqw qslIm

krky, inmwixAW ƒ mwx, inqwixAW ƒ qwx Aqy inEitAWƒ Et pRdwn krn vwlw jwx ky, sbMiDq kwrj leI ArdwskIqI jWdI hY[

l[Hg dfbji[ q[v@ duV%J dqdvbJ a[ij Vjq dy,a bjr{aupRMq gurisK Awpxy mwlk pwsoN sB qoN SRomxI mMg mMgdw

hY ik dwqw! AYsy gurisKW dw myl imlwp pRdwn kro, ijnHWdI sMgq krn nwl hy vwihgurU jI! quhwfI hoNd, quhwfw nwm,icq ivc vsy[ sMswr ivc AYsy vI mnuK hn, ijnHW dy imlxnwl pRBU cyqy qW kI Awauxw hY sgoN jIv dy mn ivcoN pRBU dIhoNd hI Bul jWdI hY qy aunHW mnuKW dy mwVy sMskwr mnuK qyhwvI hox lg jWdy hn[ iesy leI siqgurU Arjn dyv jI

bisjl lBgw / 258

ny prmwqmw Agy Ardws krky swƒ mMgx dI jwc isKweI hY:1mwgau dwnu ikRpwl ikRpw iniD myrw muKu swkq2 sMig n jutsI ry]jn nwnk dws dws ko krIAhu 3myrw mUMfu swD pgw hyiT rulsI ry]

VjVw Vjq yC%sg wvjcVHdI klw surq dI auh AvsQw hY, ij`Qy pu`j ky surq,

du`K iv`c vI du`K mihsUs nhIN krdI[ ies cVHdI klw dIAvsQw AMdr su`KW nwl ipAwr nhIN pYNdw Aqy du`KW dw BYpRqIq nhIN huMdw[ sonw qy im`tI ie`k smwn huMdy hn[ AYsIAvsQw iv`c ivcrdw jIv nw iksy dI inMidAw krdw hYAqy nw hI iksy dI KuSwmd[ cVHdI klw vwlw AwpxIinMidAw sux ky surq iv`c ingUxqw nhIN Awaux idMdw qyausqiq sux ky mn iv`c hMkwr nhIN bxwauNdw[cVHdI klwvwly dy AMdroN loB, moh, hMkwr Aidk sB Kqm ho jWdyhn[ KuSI-gmIN, Awdr-inrwdr aus ƒ poh nhINskdy[cVHdI klw dy DwrnI dIAW Awsw-mnsw sB Kqm hojWdIAW hn[ cVHdI klw vwlw AglI-ipClI Jwk C`f kyvrqmwn iv`c inrlyp ivcrdw hY[ kwm-kRoD aus ƒ sprSnhIN kr skdy ikauNik cVHdI klw vwly dy ihrdy iv`cprmwqmw dw Awpxw invws huMdw hY[ auh, prmwqmw qy gurUdI imhr nwl sMswr iv`c ivcrdw prmwqmw nwl ABydrihMdw hY[ ijs qrHW ie`k pwxI dI dUsry pwxI iv`c pY kyiBMnqw Kqm ho jWdI hY[ auh prmwqmw dw nwm j`p kyprmwqmw dw rUp hI bx jWdw hY[ Aijhy cVHdI klw vwlydI qsvIr sRI gurU qyg bhwdr swihb jI ny sorT rwgAMdr mUrqI mwn kIqI hY:-1.dyvgMDwrI m:5, pMnw 536[ 2.myrw mnmu`KW nwl vwh nw pvy[ 3.myrwisr swDUAW dy pYrW hyT hI ruly[

bisjl lBgw / 259

jo nru duK mY duKu nhI mwnY ]suK snyhu Aru BY nhI jw kY kMcn mwtI mwnY]1] rhwau ]nh inMidAw nh ausqiq jw kY loBu mohu AiBmwnw ]hrK sog qy rhY inAwrau nwih mwn Apmwnw ]1]Awsw mnsw sgl iqAwgY jg qy rhY inrwsw ]kwmu kRoDu ijh prsY nwhin iqh Git bRhmu invwsw]2]gur ikrpw ijh nr kau kInI iqh ieh jugiq pCwnI]nwnk lIn BieE goibMd isau ijau pwnI sMig pwnI]3]11]

m:9, pMnw 633cVHdI klw dw DwrnI hI vMgwr ky "bwbr ƒ jwbr""bwbr ƒ jwbr""bwbr ƒ jwbr""bwbr ƒ jwbr""bwbr ƒ jwbr"

kih ky "sc kI bwxI nwnku AwKY scu suxwiesI sc"sc kI bwxI nwnku AwKY scu suxwiesI sc"sc kI bwxI nwnku AwKY scu suxwiesI sc"sc kI bwxI nwnku AwKY scu suxwiesI sc"sc kI bwxI nwnku AwKY scu suxwiesI sckI bylw]"kI bylw]"kI bylw]"kI bylw]"kI bylw]"11111 dI krwmwq kr skdw hY[cVHdI klw dw DwrnIhI q`qI qvI au~pr bYT ky, sIs au~pr A`g vrgI ryqwpYNdI qy vI pukwrdw hY:-

qyrw kIAw mITw lwgY] hir nwmu pdwrQu nwnku mWgY]2

cVHdI klw vwlw hI aubldI dyg iv`c aubwly Kw ky kihskdw hY:-

mIqu krY soeI hm mwnw ] mIq ky krqb kusl smwnw ]1]3

cVHdI klw vwlw hI pRvwr sihq qIsry idn su`kw pRSwdwC`k-ky vI prmwqmw dw Sukr krdw hoieAw, kih skdw hY:-

rUKo Bojnu BUim sYn sKI ipRA sMig sUiK ibhwq]4

cVHdI klw vwlw hI prwey Drm qy prwey ihqW leI :-

iqlk jM\U rwKw pRB qw kw ] kIno bfo klU mih swkw]swDn hyiq ieqI ijin krI] sIs dIAw pru sI n aucrI]13]5

1. iqlMg m:1,pMnw 723, 2. Awsw m:5,pMnw 394 3. gauVI m:5,pMnw 188 [ 4. kwnVw m:5,pMnw 1306 [ 5. bicqR nwtk[

bisjl lBgw / 260

dI AnoKI kwr kr skdw hY[ cVHdI klw dw DwrnI hI puqrqy puqrW nwloN ipAwry isK ShId krvw ky, pwqSwhI suK ArwmiqAwg ky poh dI Aq srdI ivc nMgy pYrIN, ibnW BUry, rjweIqoN kyvl itMf dw isrhwxw bxw ky aucwr skdw hY:-

imqR ipAwry ƒ hwl murIdW dw kihxw ]quDu ibnu rogu rjweIAW dw Efx nwg invwsw dw rihxw ]sUl surwhI KMjru ipXwlw ibMg ksweIAW dw sihxw ]XwrVy dw swƒ sQr cMgw BT KyiVAW dw rihxw]1]1]6]1

cVHdI klw vwlw hI s`q qy nO swlW dy mwsUm swihbzwidAWdI nIhW iv`c ijMdw icxy jwx dI qy mwqw jI dy pRlok gvnkr jwx dI Kbr sux ky, pRsMn ho ky kih skdw hY:-

scKMf ƒ gey ny swihbzwdy, jVH zulm dy rwj dI pu`t ky qy]srbMs lutw ky AwpxI Drm-pqnI jI dy pu`C krn qy ik

pqI dyv! sMgq iv`c swihbzwdy nzr nhIN AwauNdy auh ik`Qyhn? cVHdI klw vwlw hI kih skdw hY ik:-

ien puqrn ky sIs pr vwr dIey suq cwr]cwr mUey qO ikAw hUAw jIvq lwK hzwr]cVHdI klw vwlw hI mOky dy bwdSwh ƒ lwhxq pw ky

kih skdw hY ik "kI hoieAw? jy qUµ myry cwr b`cy mwr id`qypr Ajy kuMflIAw nwg (^wlsw) ip`Cy ijauNdw hY"

ichw Sud ik cUµ b`cgW kuSqh cwr]ik bwkI ibmWdAsqu pycIdh mwr]78]2

cVHdI klw dI surq vwly ƒ qn dy qsIhy dy ky Awpxymwrg qoN fulwieAw nhIN jw skdw[ auh hmySw qn dI pkVqoN au~pr au~Tky au~cI-au~cI pukwrdw hY ik:- 1.Sbd hzwry pw:10 [ 2. z&rnwmw

bisjl lBgw / 261

mn n ifgY qnu kwhy ko frwie]crn kml icqu rihE smwie] BYrau kbIr jI, pMnw 1162,

cVHdI klw vwly hI ShIdW dI kqwr iv`c Klo skdy hn,FihMdI klw vwly nhIN[cVHdI klw vwilAW dI krnI nwlswfw ieiqhws BirAw ipAw hY[ Ardws AMdr AwpW aunHWswirAW ƒ ipAwr nwl Xwd krdy hW, ijnHW isMGW-isMGxIAWny Drm hyq sIs id`qy, bMd bMd ktwey, KoprIAW luhweIAW,crKVIAW qy cVHy, AwirAW nwl icrwey gey, gurduAwirAW dIsyvw ih`q kurbwnIAW kIqIAW, Drm nhIN hwirAw, is`KI kysWsvwsW nwl inBweI[ cVHdI klw vwly hI sIs qy Awrw iPrnqy kih skdy hn:-

Awrw ipAwrw lgq hY kwrw kro bnwie ]isdk jo dIAw siqgurU so nih hwrw jwie ]cVHdI klw dw DwrnI hI pu`qr ƒ crKVI cVidAW vyK

kih skdw hY:-

Dn GVI Dn crKVI Dn inAwau qumwrw]Drm hyq hm cVih crKVI Dn vzUd hmwrw]hm qo gur ky isK sdwvY, gur ky hyq pRwx qj jwvY]cVdI klw vwlw hI bweI idn ibnW KoprI qoN gurbwxI

pVHky Awpxw bcn pugw ky, AwpxI mOj nwl pRBU crnW iv`csmw skdw hY[swfw is`K ieiqhws cVHdI klw dy mMfl iv`civcr ky AnoKIAW pYVW pwaux vwilAW dI dwsqwn nwlBrpUr hY Aqy Aijhy kwrnwmy cVHdI klw dI surq iv`civcrn vwly hI kr skdy hn[cVHdI klw vwly hI gurUdI idRStI iv`c Asl sUrmy hn[ ieh cVHdI klw qysUrmgqI pRwpq ikvyN huMdI hY? siqgurU Arjn dyv jI dw

bisjl lBgw / 262

soriT rwg AMdr Purmwn pVHIey pqw cl jwvygw :-

jw kau hir rMgu lwgo iesu jug mih so khIAq hY sUrw ]Awqm ijxY sgl vis qw kY jw kw siqguru pUrw ]1]Twkuru gweIAY Awqm rMig ]srxI pwvn nwm iDAwvn shij smwvn sMig ]1] rhwau]jn ky crn vsih myrY hIArY sMig punIqw dyhI ]jn kI DUir dyhu ikrpw iniD nwnk kY suKu eyhI ]2]4]1

gurU Arjn dyv jI BYrau rwg AMdr Purmwn krdy hn[Awqm rMg cVHdw hY nwm j`px nwl[ nwm j`px nwl ijsƒ nON-in`DIAW, ATwrh-is`DIAW pRwpq ho jwx, ijs ƒ kRoVWsYnw dw bl pRwpq ho jwvy, ijs ƒ sMswr dy swry KzwnypRwpq ho jwx, jo jIvn-mukq ho jwvy, jo Awqimk qKqdw mwlk bx jwvy, jo vf-prvwrw bx jwvy, jo sihj-su`K ƒ pRwpq kr lvy, ijs dw Brm-Bau K`qm ho jwvy[jo scw pwqSwh bx jwvy, AijhIAW dwqW dw mwlk ikvyNFihMdI klw iv`c jw skdw hY? kdwicq nhIN[ auh hmySwcVHdI klw iv`c hI ivcrdw hY[ ieh dwqW ikvyN pRwpqhuMdIAW hn? "nwm-jp" dI brkq nwl[ pVHIey gurU Arjndyv jI dw Purmwn, sp`Stqw ho jweygI:

ijsu nwmu irdY soeI vf rwjw ]ijsu nwmu irdY iqsu pUry kwjw ]ijsu nwmu irdY iqin koit Dn pwey ]nwm ibnw jnmu ibrQw jwey ]1]iqsu swlwhI ijsu hir Dnu rwis ]so vfBwgI ijsu gur msqik hwQu ]1] rhwau ]

1.DnwsrI m:5, pMnw 680

bisjl lBgw / 263

ijsu nwmu irdY iqsu kot keI sYnw ]ijsu nwmu irdY iqsu shj suKYnw ]ijsu nwmu irdY so sIqlu hUAw ]nwm ibnw iDRgu jIvxu mUAw ]2]ijsu nwmu irdY so jIvn mukqw ]ijsu nwmu irdY iqsu sB hI jugqw ]ijsu nwmu irdY iqin nau iniD pweI ]nwm ibnw BRim AwvY jweI ]3]ijsu nwmu irdY so vyprvwhw ]ijsu nwmu irdY iqsu sd hI lwhw ]ijsu nwmu irdY iqsu vf prvwrw ]nwm ibnw mnmuK gwvwrw ]4]ijsu nwmu irdY iqsu inhcl Awsnu ]ijsu nwmu irdY iqsu qKiq invwsnu ]ijsu nwmu irdY so swcw swhu ]nwmhIx nwhI piq vyswhu ]5]ijsu nwmu irdY so sB mih jwqw ]ijsu nwmu irdY so purKu ibDwqw ]ijsu nwmu irdY so sB qy aUcw ]nwm ibnw BRim jonI mUcw ]6]ijsu nwmu irdY iqsu pRgit phwrw ]ijsu nwmu irdY iqsu imitAw AMDwrw ]ijsu nwmu irdY so purKu prvwxu ]nwm ibnw iPir Awvx jwxu ]7]iqin nwmu pwieAw ijsu BieE ik®pwl ]swDsMgiq mih lKy guopwl ]

bisjl lBgw / 264

Awvx jwx rhy suKu pwieAw ]khu nwnk qqY qqu imlwieAw ]8]1]4]

BYrau mhlw 5, pMnw 1155

so nwm hI cVHdI klw dw dwqw hY[ nwm hI srb lok-pRlok dIAW dwqW dw mwlk hY[ siqgurU jI dy Gr iv`c qW"nwnk kY Gir kyvl nwmu""nwnk kY Gir kyvl nwmu""nwnk kY Gir kyvl nwmu""nwnk kY Gir kyvl nwmu""nwnk kY Gir kyvl nwmu" dw hI isDWq hY[ "cVHdI klw""cVHdI klw""cVHdI klw""cVHdI klw""cVHdI klw"ip`Cy inrol "nwm""nwm""nwm""nwm""nwm" dw hI rwz CuipAw ipAw hY[ ijs dy ihrdyiv`c prmwqmw dw nwm vs igAw auh cVHdI klw dw DwrnIbx igAw jwxo[

a[i[ FjS[ liW,a sj Fvj mBwxw mMnxw bVw AOKw hY, swihb sRI gurU Arjn dyv jI

dw bsMq rwg AMdr bcn hY:-

qyrw mhlu Agocru myry ipAwry ibKmu qyrw hY Bwxw]1

AQvw : suhylw khnu khwvnu ] qyrw ibKmu Bwvnu ]rhwau]2

pr Bwxw mMny qoN ibnW mwlk dy dr rIsweI vI pRwpqnhIN ho skdI[ BweI gurdws jI dw aun`qIvIN vwr AMdrPurmwn hY:-

3KsmY soeI BWvdw KsmY dw ijsu Bwxw BwvY ]Bwxw mMnY mMnIAY Apxw Bwxw Awip mnwvY ]siqgurU nwnk pwqSwh jI dw Awsw jI dI vwr AMdr

Purmwn hY:-

1. m:5,pMnw 1186, 2. isrIrwgu m:5, pMnw 51, 3. mwlk pRBu ƒ auhhI cMgw lgdw hY ijs ƒ pRBU dw Bwxw cMgw lgdw hY[ jo pRBU Bwxy ƒ mMnlYNdw hY auh mMnxXog ho jWdw hY pr pRBU Bwxw auh hI mMn skdw hY ijsƒ prmwqmw Awpxw Bwxw Awp mnwauNdw hY[

bisjl lBgw / 265

hukim mµinAY hovY prvwxu qw KsmY kw mhlu pwiesI]1

hukm mMnx vwly ƒ hI pRBU dy mhl dI pRwpqI huMdI hY[jo Bwxy iv`c Aw ky, pRBU rzw ƒ isr m`Qy mMn lYNdw hY, auhpRBU ƒ jw imldw hY[ ijhVw pRBU Bwxy AMdr Aw jWdw hY auhprmwqmw iv`c smw jWdw hY[ siqgurU Amrdws jI dw solhybwxI AMdr Purmwn hY:-

qyrw Bwxw mMny su imlY quDu Awey ]ijsu Bwxw BwvY so quJih smwey ] m:3, pMnw 1063

"quJih smwey""quJih smwey""quJih smwey""quJih smwey""quJih smwey" vwlIAW AwqmvW jo prmwqmw dw rUp hIho jWdIAW hn dw siqgurU, bulMd Avwz nwl srb`q dw Blwsrb`q dw Blwsrb`q dw Blwsrb`q dw Blwsrb`q dw BlwmMgx dI jwc isKWauNdw prmwqmw A`gy ieMJ Ardws krdw hYik hy dwqwr!

jgqu jlMdw riK lY AwpxI ikrpw Dwir ]2

ijqu duAwrY aubrY iqqY lYhu aubwir ]gurU qW srb`q dy Bly leI ArdwsW krdw hY, kyvl

Awpxy isKW syvkW leI nhIN[auh qW srb`q lukweI leIprmwqmw A`gy jodVI krdw hY ik hy pRBU!

3sBy jIA smwil ApxI imhr kru ]AMnu pwxI mucu aupwie duK dwldu BMin qru ]Ardwis suxI dwqwir hoeI issit Tru ]lyvhu kMiT lgwie Apdw sB hru ]

1. m:1,pMnw 471 2. m:3,pMnw 853 3. hy prmwqmw! imhr krky swryjIvW dI swr lvo, AMn pwxI bhuqw pYdw kr dyvo qW jo koeI Bu`Kw nw rhy[jIvW dy swry du`K dildR nws kr dyvo[ jdoN gurU v`loN srbq dy Bly dI Ardwsprmwqmw ny suxI, swrI isRStI ƒ SWqI pRwpq ho geI[ hy vwihgurU! ieh jIvAwp qoN ivCVy hn ienHW ƒ ikRpw krky Awpxy nwl myl ky ienHW dI swrI ibpqwdUr kr dyvo[ prmwqmw dw nwm jpx nwl sB murwdW pUrIAW ho jWdIAW hn[

bisjl lBgw / 266

nwnk nwmu iDAwie pRB kw sPlu Gru ]1] (m:5,pMnw 1251)

ijs dw gurU srbq dw Blw mMgdw hovy aus iv`c ABydhoieAw nwmIN vI srbq dw Blw mMgdw hY[ gurU kw is`KAwpxy vwihgurU, Awpxy siqgurU A`gy BwvyN ikMnI lMbyrIArdws krI jwvy, lok-pRlok dy Dn pdwrQ dIAW dwqW,DIAW-puqrW dI cVHdI klw, dyh Arogqw, mwx-siqkwrvifAweI Awidk dIAW mMgW Awpxy leI mMgI jwvy pr aunWicr guris`K dI Ardws sMpUrn nhIN huMdI ijnHW icrprmySr dy Bwxy iv`c surq itkw ky srbq dw Blw nhINmMgdw[ kYsI hY gurisK dI Ardws, jo dyS-kwl dIAW h`dWnMU aulMG ky srb nslW, kOmW, jwqW-pwqW, DrmW-mzhbWdy ivqkry qoV ky, srb lukweI dw Blw mMgdI hY[ swrIlokweI ƒ Awpxw prvwr bxw ky AwpxI bu`kl iv`c smwauxdI smr`Qw r`KdI hY[ hY AijhI iksy Drm dI Ardws?jy hY qW kyvl is`K Drm dI Ardws hI smu`cy sMswr leI hY[

s'hij mm

CMd dI iksm[

bjdebj FHg bwjv wg@ aW{ yvjI' f>o mmprmwqmw dy hukm Anuswr siqgurU nwnk pwqSwh jI

ny pMQ pRgt kIqw qy pMQ dI sMpUrnqw dI mohr siqgurUsRI gurU goibMd isMG jI mhWrwj ny lweI[ ies leI ^wlswpMQ pRmwqmw dy hukm Anuswr sMswr iv`c pRgt hoieAw[

lF dl,tV w' hpwq h{@ epiP qjdVY e+.o mmswry is`KW ƒ hukm hY ik qusIN gurU gRMQ swihb jI ƒ

hI Awpxw gurU mMnxw hY[ hor iksy v`l nhIN Jwkxw[

bisjl lBgw / 267

epiP e+.o ug qjdVY@ f+eB epiJ wg s[h mmsRI gurU gRMQ swihb jI dy pwvn srUp ƒ qusIN swfy

vWg pRgt siqgurW dw srIr mMn ky Adb-siqkwr krnwqy bcn mMnxw hY[

u' f+Fp w' dqvW' yh{@ t'u LWs q{G v[h mmijs dy mn iv`c prmwqmw ƒ imlx dI cwhnw hovy, auh

gurU gRMQ swihb jI dI bwxI iv`coN pRBU imlwp dw rsqw Kojky pRwpq kr skdw hY[

iju wi[ej tjvlj@ bjwg ih{ V w'dH mm1"1"1"1"1"^wlsw^wlsw^wlsw^wlsw^wlsw" ijs dy gux qy rihq, siqgurW Awpxy

muKwribMd coN drswey hn[ jo ausdw AMdroN bwhroN pUrnqOr qy DwrnI bxygw auh hmySw Awpxy mn qy vI rwjkrygw Aqy sMswr iv`c vI aus dw fMkw v`jygw[ Aijhy^wlsy A`gy koeI vI AwkI22222 nhIN ho skdw[

tpbji h'dH lF dqv{Ge[@ Wy[ liV u' h'dH mm1mmjo ^wlseI mwrg dw iqAwg kr dyvygw, aus dy p`ly

KuAwrI hI pvygI[ pRBU dw imlwp gurU dI Srx gRihxkrn duAwrw hI pRwpq hovygw[ jo pRBU dI jW pRBU rUp^wlsw dI Srx iv`c Aw jwxgy auh AMdrUnI qy bihrUnIduSmxW qoN hmySw leI bc jwxgy[

1. jwgiq joq jpY ins bwsur eyk ibnw mn nYk n AwnY]pUrn pRym pRqIq sjY bRq gor mVI mt BUl n mwnY]qIrQ dwn dieAw qp sMjm eyk ibnw nh eyk pCwnY]pUrn joq jgY Gt mY qb Kwls qwih nKwls jwnY]1]

2. AwigAw BMg krn vwlw, bwgI

bisjl lBgw / 268

rjdhepiP Vjqp uhju h{@ yC%[ lp Rpai{ fji mm prmwqmw dw nwm sMswr Bvjl qoN pwr auqrn leI

ie`k jhwj smwn hY[ jo nwm jpxgy, aunHW dw sdIv-kwlleI pwr auqwrw ho jwvygw[

u' LiZj wdi l[Grs[@epip fji RpajidVhji mm2mmjo jo vI gurU gRMQ swihb jI ƒ gurU srUp jwnxgyy, pUjxgy

Aqy gurU is`iKAw ƒ mMnxgy[ siqgurU aunHW dw Av`S pwr-auqwrwkr dyxgy[

W'v[ l' dVhjv lda l+g bwjvAwKr iv`c Ardws qo aupRMq jo jYkwrw C`f ky Ardws dI

smwpqI kIqI jWdI hY, aus iv`c vI bVI ivSwlqw smoeI hoeIhY[ sMswr iv`c koeI dyvI-dyviqAW dy nwauN qy jYkwrw C`fky aunHW dI jY jY kwr krdy hn, koeI pIrW-PkIrW-AvqwrWdy nwauN qy jYkwry C`fdy hn, koeI QoV mqIey dyh DwrIAWdy jYkwry lwauNdy hn pr guris`K nw iksy dyvI dyvqy dw,nw Avqwr dw Aqy nw hI iksy dyhDwrI dw jYkwrw lwauNdwhY[ guris`K kyvl sdw iQr rihx vwly Akwl purK dwhI jYkwrw lwauNdw hY[

jYkwry dw Bwv hY :- jo bolygw, so AnMd-pRsMn inhwljo bolygw, so AnMd-pRsMn inhwljo bolygw, so AnMd-pRsMn inhwljo bolygw, so AnMd-pRsMn inhwljo bolygw, so AnMd-pRsMn inhwlho jwvygw[ kI bolygw? jo sdw slwmq rihx vwlw sBho jwvygw[ kI bolygw? jo sdw slwmq rihx vwlw sBho jwvygw[ kI bolygw? jo sdw slwmq rihx vwlw sBho jwvygw[ kI bolygw? jo sdw slwmq rihx vwlw sBho jwvygw[ kI bolygw? jo sdw slwmq rihx vwlw sBqoN SRomxI Akwl purK vwihgurU hY, jo aus dw nwmqoN SRomxI Akwl purK vwihgurU hY, jo aus dw nwmqoN SRomxI Akwl purK vwihgurU hY, jo aus dw nwmqoN SRomxI Akwl purK vwihgurU hY, jo aus dw nwmqoN SRomxI Akwl purK vwihgurU hY, jo aus dw nwmbolygw[bolygw[bolygw[bolygw[bolygw[ jo aus siQr Akwl dI jY jY kwr krygw, auhinhwl Aqy AnMd pRsMn ho jwvygw[ jo prmwqmw dI jY jYkwr krdw hY, prmwqmw hmySw hI lok-pRlok iv`c aus dI

bisjl lBgw / 269

jY jY kwr krvw idMdw hY[ AwiKr iv`c swry rl ky gurU &qihdI sWJ pwauNdy hn[

rjdhepiP ug wj ?jvlj mm rjdhepiP ug wg `adh mmmqW iksy ƒ Brm hovy ik ^wlsw iksy ikrq dw jW

dyhDwrI dw hY; nhIN, ^wlsw kyvl (inrol) vwihgurU jIdw hY, jo ^wlsy ƒ &qih imldI hY ,ieh vI vwihgurU jIdI &qih hY[ ies qrHW &qih dy hMkwr qoN ^wlsw hmySwAwpxy Awp ƒ inrlyp r`Kdw hY[

;iPig W[VagArdws smyN hr pRwxI ƒ dovyN h`Q joV ky Ardws iv`c

SmUlIAq krnI cwhIdI hY pr keI vwr vyKx iv`cAwieAw hY ik AigAwnqw-v`s, Ardws krqw qy sroqwdovyN, Awpxy h`QW dI jMGI bxwky jW h`QW dw Gu`GU ijhwbxwky KVy huMdy hn jo iblkul siqgurU jI A`gy KloiqAWSoBw nhIN pwauNdw[ gurbwxI AMdr vI sMkyq hY ik:-

duie kr joiV krI ibnMqI Twkuru Apnw iDAwieAw]m:5, pMnw 499

qQw:- duie kr joir krau Ardwis ] m:5, pMnw 1152so ies g`l dw jrUr iDAwn r`KIey ik Ardws iv`c doNvyN

h`Q CwqI dy snmuK joVHky pUrI swvDwnqw nwl hwzrI BrIey[

A. ö ÇÕé¶ÇÔÁÅ? íÅ×-A (ê³ÜÅìÆ, ÇÔ¿çÆ Áå¶ Á³×ð¶÷Æ)B. ö ÇÕé¶ÇÔÁÅ? íÅ×-B (ê³ÜÅìÆ, ÇÔ¿çÆ Áå¶ Á³×ð¶÷Æ)C. Ãìç¹ ×¹ðÈ êÆðÅ (ê³ÜÅìÆ, ÇÔ¿çÆ, Á³×ð¶÷Æ)D. ×¹ðÈ ×Ì¿æ ÃÅÇÔì çðôé (ê³ÜÅìÆ, ÇÔ¿çÆ, Á³×ð¶÷Æ)E. ×¹ð¹ ÃÅ×ð¹ (ê³ÜÅìÆ)F. ×¹ðîÇå ç¶ ê»èÆ (ê³ÜÅìÆ)G. ðÅ×îÅñÅ î³âé êÌì¯è (ê³ÜÅìÆ)H. îé°¼ÖåÅ ç¶ ç¹ôîé éô¶ (ê³ÜÅìÆ, ÇÔ¿çÆ, Á³×ð¶÷Æ)I. êÌíÈ ìÖÇôô նà (ê³ÜÅìÆ, ÇÔ¿çÆ, Á³×ð¶÷Æ)A@. ÃîÅÇÜÕ Õ°ðÆåÆÁ» (ê³ÜÅìÆ)AA. ÃÅâÅ ÇòðÃÅ Áå¶ ÃÉË-êóÚ¯ñ (ê³ÜÅìÆ)AB. ÜËÃÆ Ã¿×Çå åËÃÆ ð¿×å (ê³ÜÅìÆ, Á³×ð¶÷Æ)AC. ÁËö ÕÅÔ¶ íÈÇñ êð¶ (ê³ÜÅìÆ)AD. îé°¼ÖÅ Üéî Áå¶ ×¹ðÈ çÆ îÔÅéåÅ (ê³ÜÅìÆ, Á³×ð¶÷Æ)AE. ×¹ðìÅäÆ ÃÇåÕÅð (ê³ÜÅìÆ)AF. ìÅðÔîÅÔÅ î»Þ ÃàÆÕ (ê³ÜÅìÆ, ÇÔ¿çÆ Áå¶ Á³×ð¶÷Æ)AG. ìÅðÔîÅÔÅ î»Þ ç¶ Ôð îÔÆé¶ ç¶ àzËÕà (ÃàÆÕ) (ê³ÜÅìÆ Áå¶ Á³×ð¶÷Æ)AH. ÕÚÔ¹ Õ¿Úé¹ íÇÂÁÀ¹ (ê³ÜÅìÆ Áå¶ Á³×ð¶÷Æ)AI. ÿåé ÕÆ Ã¹Çä ÃÅÚÆ ÃÅÖÆ (ê³ÜÅìÆ)B@. ڿ׶ ÃÅÇÔå çÅ ÚîåÕÅðÆ-ñÅí (ê³ÜÅìÆ Áå¶ Á³×ð¶÷Æ)BA. ×¹ðÈ ÇÃÇÖÁÅò» (ê³ÜÅìÆ)BB. ñÅò» (ÃàÆÕ) (ê³ÜÅìÆ Áå¶ Á³×ð¶÷Æ)BC. Çé¼åé¶î (ÃàÆÕ) (ê³ÜÅìÆ Áå¶ Á³×ð¶÷Æ)BD. ÁðçÅà (Ãðñ-ÃàÆÕ) (ê³ÜÅìÆ Áå¶ Á³×ð¶÷Æ)BE. Çé¼åé¶î å¶ Ô¯ð ìÅäÆÁ» (×¹àÕÅ ÃÅÇÔì) (ê³ÜÅìÆ)BF. ùÖîéÆ ÃÅÇÔì (×¹àÕÅ ÃÅÇÔì) (ê³ÜÅìÆ)BG. ×¹ð ÚÅñÆ (ê³ÜÅìÆ)

gurduAwrw swihb v`loN pRcwr ih`q"moK-rihq" vMfIAW jw rhIAW pusqkW qy tRYktW dw vyrvw

INDIA

Gurdwara RamPur Khera

P.O. Garhdiwala Distt. Hoshiarpur-144207(Pb.)

Phone No. 01886 260334 www.RamPurKhera.com

CANADA

S. Pershan Singh (Mississauga,ON) (905) 820-0488

S. Bhupinder Singh (Brampton,ON) (647)290-3200

S. Kashmir Singh (Brampton, ON) (647) 895-9655

S. Dilbag Singh (Surrey, BC) (604) 591-3968

S. Ranjodh Singh (Surrey, BC) (604) 725-3349

USA

S. Rajinder Singh Raja (Manteca,CA) 408-466-7105,

(209)4566813

S. Sukhbir Singh (Yuba City, CA) (530) 673-7225

S. Gurdial Singh (Modesto, CA) (209) 495-9544

S. Madanjit Singh (Fairfield, CA) (707) 399-8720

S. Sukhjit Singh (Los Angeles, CA) (714) 538-8118

UK

S. Harbinder Singh (Wolverhampton) 1902-333914

moK rihq pusqkW pRwpq krn leI sMprk kro