İnsan yetİştİrmek

İNSAN YETİŞTİRMEK

Halit Derviş İ.Ö.O Rehberlik Servisi

İDEAL ÇOCUK VAR MI?

Anne – babalar çoğunlukla çocuklarını idealize etmek, olduğundan çok daha iyi bir noktada görmek isterler.

Çevrenin ve kendi beklentilerinin etkisiyle çocuklarını yeterince tanımadan, güçlü ve zayıf yönlerinin farkına varmadan çocuklarının kendi belirledikleri hedeflere varmalarını isterler.

ÇOCUKLARINIZI NE KADAR TANIYORSUNUZ?

ONLAR İÇİN YAPTIKLARIMIZ

Gözden kaçırılan en önemli ayrıntı anne – babaların çocuklarını ne kadar tanıyıp tanımadıklarıdır.

Çocukları tanımadan onlar adına ve onlar için yapılanlar belki de beklenen etkiyi göstermeyecek ve bu durum hem anne babayı hem de çocuğu üzecektir.

ONLAR İÇİN YAPTIKLARIMIZ

İnsanlar ilgi ve yetenekleri doğrultusunda çalıştıklarında başarılı olurlar.

Her anne babanın çocuğunu tanıması, güçlü, zayıf ve geliştirilebilir yönlerini bilmesi gelecek açısından büyük önem taşımaktadır.

BİZ VE ONLAR…

Çocuklarımız kendi hayatımızda gerçekleştiremediğimiz isteklerimizi

yapmak ve isteklerimiz doğrultusunda yaşamak için dünyaya gelmedi.

NASIL BİR BİREY…

Hepimiz toplumun, inançların bizlere öğrettiği şekilde ideal ahlak kurallarının bilincinde iyi insanlar yetiştirmek isteriz.

Bunu başarmak kolay olmamakla birlikte örnek olmak ve kişilik geliştirmekle mümkündür.

Çocuğunuz sizin canınız da olsa sizden ayrı bir bireydir.

KİŞİLİĞİ NELER ETKİLER

İnsan dünyaya geldiğinde fiziksel, duygusal ve davranışsal gelişimini temelde 2 şey etkiler.

GENETİK MİRAS VE ÇEVRE

GENETİK MİRAS

Genetik miras doğuştan getirdiğimiz boy, saç rengi, göz rengi, hastalıklar ve hastalıklara yakalanma riski gibi fiziksel özelliklerin yanısıra içe dönük, dışa dönük olmak, öfke kontrolü, sabırlı yada sinirli olmak, ilgi ve yetenekler, zekanın üst ve alt sınırı gibi davranışsal ve psikolojik öğeleri içerebilir.

GENETİK MİRAS

Tüm bu alanlara genetik ve çevrenin ne kadar etkili olduğu bilimsel anlamda hala tartışma konusudur. Genetiğin keskin hatlarla çizmediği bir sınırın içinde çevre faktörünün etkisiyle çocuklar gelişir ve büyürler.

GENETİK MİRAS

Anne – babalar olarak bizleri en çok ilgilendiren ve sorumlu olduğumuz kısım çevre faktörüdür.

GELİŞİM – ÇEVRE İLİŞKİSİ

Çevre faktörü neleri kapsar? Anne – baba Kardeş ve akrabalar Akran grubu (mahalle – okul

) TV Model aldığı kişiler PC ve oyunlar Öğretmen

GELİŞİM – ÇEVRE İLİŞKİSİ

Çocukların çevrelerindeki kişi ve uyaranlardan nasıl, ne şekilde ve hangi ölçüde etkileneceği, yaşa,cinsiyete, aile içi iletişime, çocuğun kişiliğine bağlı olarak değişiklik göstermektedir.

KİŞİLİK – ÇEVRE İLİŞKİSİ

Bir insanın kişiliğinin tam anlamıyla oturması 30 lu yaşları bulabilir, ancak kişiliği oluşturan erdemlerin öğrenilmesi ve içselleştirilmesi 0 – 15 yaş arasında gerçekleşir. 0 – 6 yaş arası daha çok bilinçdışı bir etkileşim söz konusuyken 6 – 15 yaş arasındaki etkileşim bilinçli seçimlere yöneliktir.


Çocuk gelişiminin kendine özgü dinamikleri olduğu, her gelişim evresinin büyük oranda daha önceki evreler tarafından belirlendiği gerçektir. Araştırmalar, çocukluk yıllarında kazanılan davranışların yetişkinlikte, bireyin kişilik yapısını, tavır, alışkanlık, inanç ve değer yargılarını büyük ölçüde biçimlendirdiğini ortaya koymaktadır.


Her iki dönemde çocukların kimliklerinin oluşması açısından büyük önem taşımaktadır.


Bireyin sağlıklı bir psikolojik yaşamının olması gelişime açık ve kendisiyle barışık olmasına bağlıdır. Tüm bunlar bireyin özbenlik gelişimine katkı sağlar. Özbenlik oluşurken çocuğa en büyük katkıyı yada zararı ebeveyn yapar.

KİŞİLİK – AİLE İLİŞKİSİ

Çocuklar 0 – 5 yaş arasında dünyayı anne – babalarının gözüyle görürler. Anne – babayı model alan çocuk iletişimi, temel ahlaki kuralları, neyi isteyip neyi istemeyeceğini, isteklerini nasıl elde edeceğini ve daha birçok şeyi aile ortamında öğrenir.

KİŞİLİK – AİLE İLİŞKİSİ

Çocuklar yaşlarının ve doğal gelişimlerinin bir sonucu olarak “benmerkezci” yani egoisttirler ve tüm davranışlarda öncelikle kendi mutluluklarını düşünürler. Bu durum onların doğasının gereğidir.

KİŞİLİK GELİŞİMİ

İnsanın kişilik gelişiminde 3 farklı kavram vardır.

İd Ego Süperego


İd anında gerçekleşmesini istediğimiz ve yapmaktan mutlu olacağımız istekleri ve bu isteklere giden yolları ifade eder.Ego zaman içinde oluşan, oluşumunda çocuğun doğuştan getirdiği özelliklerinin yanısıra, anne – baba ve çevrenin etkisiyle oluşturduğu kimliği ifade eder.


Ego kişiliğin temel taşıdır ve çocuk yetiştirmede en önemli basamaktır. Ego bireyin oturmuş kişiliğidir.Süperego ise yaşadığımız toplumun inanç ve değer yargılarının bize öğrettikleridir.


Hepsine kısa birer örnek vermek gerekirse;

Çocuğun sınıfta bir arkadaşına vurması id,

Anne – babanın “iyi bir insan arkadaşlarına zarar vermez” diyerek çocuğu o davranıştan uzaklaştırması ve çocuğun kavga etmenin doğru olmadığını öğrenmesi ego,


İnsanları sevmenin yüce bir değer olduğunu, yaratılanı yaratandan ötürü sevmek gerektiğini öğrenmesi ve içselleştirmesi süperegodur.

Bir davranış bireyin egosu tarafından kabullenilmişse kalıcı olma ihtimali yüksektir.

KURALLAR OLMALI MI?

Herhangi bir kural ve sınır tanımadan çocukların her isteklerini yapmak onlara iyilik yapmak anlamına

gelmez.

Evde uyması gereken bazı kuralları olmayan çocuk okul kurallarına uymakta zorluk yaşar.

Duygularda özgürlük, davranışta disiplin en önemli kuralımız olmalıdır.

KURALLAR OLMALI MI?

Çocuklar kendilerini mutlu edeceğini düşündükleri herşeyi sizlerden isteyebilirler. Bu isteklere yanıt verirken

mutlaka çocuğunuza ne katacağını düşünmelisiniz.

Çocuk yetiştirmek başta kendi çocuğunuzun, sizin ve ülkenin geleceğine yatırım yapmaktır.

Çocuklar ısrarcı olacaktır ve sizin reddettiğiniz bir şeyi tekrar sizden isteyecekler ve yapmaya çalışacaklardır. Sizin sabırlı ve tutarlı olmanız, hemen pes etmemeniz

çocuğunuza kararlı olmayı ve kurallı olmayı öğretecektir.

KURALLAR OLMALI MI?

Pes etmeniz ve doğru olduğunu düşündüğünüz tutumunuzdan vazgeçmeniz çocuğa bir işini yaptırırken ağlayıp sızlamayı, duygu sömürüsü yapmayı, baskılara

boyun eğmeyi, kararlı olmamayı öğretecektir.

Çocuğunuzla yaptığınız her konuşmanın ve öğrettiğiniz her davranışın bilinçli ya da bilinçdışı çocuğa kalıcı etkisi olacaktır.

ÇOCUKLARIN İSTEKLERİ


Çocuklar hoşlarına giden her şeyi isterler ve ısrarcı olurlar. Sizin kararlılığınızı ve sabrınızı sınarlar. İsteklerinde ısrarcı oluşları benmerkezci oluşlarındandır.


Unutmayın ki büyüdüklerinde her isteklerini hemen elde edemeyecekler. Onları gerçek hayata hazırlamak en büyük görevimizdir. Ayrıca çocuk yaşlarında isteklerini yapmak daha kolaydır. Büyüdükçe isteklerinin maddi ve manevi boyutu değişecek ve büyüyecektir.


Çocuğunuz sizden bir şey istediğinde öncelikle isteklerinin onlara yararı olup olmadığına bakın...

Çocuğunuzun isteği (oyuncak vb) birşeyse mutlaka önüne bir hedef koyun ve o hedefi gerçekleştirdiğinde isteğini yapın. Böylece çocuğunuzu olumlu bir davranış için motive etmiş olursunuz.


Çocuğunuzun isteklerini ağlamadan, eğilip bükülmeden ifade etmesi için teşvik edin. Her isteğini ağlayarak yaptırmaya çalışan çocuklar büyüdüklerinde duygusal olarak zayıf bir kişilik geliştirebilirler.


Çocuğunuzun isteklerinin bir sınırı olması gerektiğini ve her istediğinin olmayacağını öğrenmelidir.

Son yıllarda toplumumuzda “psikolojisi bozulur” korkusuyla hareket edilen yanlış yapılan uygulamalar oldukça artmaktadır.


Çocuklar yaşadıkları çevre ile sürekli iletişim içindedir ve başta anne – baba olmak üzere yakın çevrelerinden iletişim kalıplarını ve yaklaşım tarzlarını öğrenirler.

ÖDEVLER VE ÇOCUKLAR


Ödevlerini anne – babasının uyarısı olmadan kendiliğinden yapan çocukların oranı %10’ u geçmemektedir.

Ödevleri çocukların severek yapmalarını beklemek muhtemelen sizi üzecektir.

Ödev yapmak çoğunlukla çocuğun hareketli yapısına aykırı bir durumdur.


Ödev yapmamak bir neden değil sonuçtur.

Çocuğun neden ödev yapmak istemediği ve bunun altında yatan nedenler tespit edilmelidir.

Küçük yaşlarda yeterince sorumluluk verilmemiş çocuklar ödev yapmakta zorlanırlar.


Ödevlerin günün hangi saatlerinde yapılacağını birlikte belirleyin.

Belirlediğiniz saatleri evin görünür yerlerine asın ve durumla ilgili diğer aile bireylerini de bilgilendirin.

Ödev saati geldiğinde mümkünse TV ve bilgisayarı kapatın.


Alışkanlıkların kazanılması zordur, sabır ve kararlılık gerektirir

Ödev saatlerinin sonrasına çocuklar için cazip gelebilecek faaliyetler koyun( TV seyretmek, oyun oynamak vb.)

Çocuğunuz çok hareketliyse ödev saatlerini 25 dakikalık periyodlara bölün


Çocuğunuzun ilgi ve yeteneklerini keşfedin ve o doğrultuda ödüllendirin.

Ödev ve sorumluluğun insan için bir gereksinim olduğunu, herkesin bazı ödevlerinin olabileceğini ifade edin.

ÖDÜLLER VE CEZALAR


Ödül ve ceza eğitimin bir parçasıdır. Doğru davranışı ödüllendirmek davranışın yapılma sıklığını artırır ve çocuğu motive eder.

Ödül cezadan daha fazla kullanılmalıdır. Bu oranı ¼ olarak belirleyebiliriz.

Ödül gülümseme, saçına dokunma, onaylama olabileceği gibi maddi şeylerde olabilir.


Ceza çocukların istenmeyen davranışlarından üzüntü ve pişmanlık duymasını sağlayan yaptırımlardır.

Çocuklar ödül ya da cezayı hangi davranışlarından ötürü aldıklarını mutlaka bilmelidir.

Ayrıca hangi davranışlarının ödüllendirileceği yada cezalandırılacağı önceden çocuğa açıklanmalıdır.


Ceza çocukların istenmeyen davranışlarından üzüntü ve pişmanlık duymasını sağlayan yaptırımlardır.

Çocuklar ödül ya da cezayı hangi davranışlarından ötürü aldıklarını mutlaka bilmelidir.

Ayrıca hangi davranışlarının ödüllendirileceği yada cezalandırılacağı önceden çocuğa açıklanmalıdır.


Orantısız ve abartılı ödül ve ceza uygulanmamalıdır.

Ödül ve cezayı uygularken çok dikkatli olmak gerekir. Bilhassa cezada çocuğun kişilik haklarını engelleyecek onu rencide edecek davranışlardan kaçınılmalıdır.

Her anne baba çocuğunu yeterince tanıyorsa ona neyin ödül neyin ceza olarak verileceğini bilir.


İçe kapanık ve çekingen bir çocuğa toplum içinde rencide edici bir ceza vermek onun kişiliğini örseler.

Hangi davranışların neden ve nasıl ödüllendirileceği, varsa diğer çocuklarla birlikte kararlaştırmak eğitsel açıdan önemlidir.


Ödül ve ceza kararlı biçimde uygulanmalıdır. Aynı davranış bazen bazen ödül alır bazen tepkisiz kalınırsa eğitsel bir yanlış yapılmış olur.

Ödül ya da ceza davranış ortaya çıktıktan hemen sonra verilmelidir.

Anne baba ceza verirken duygusal davranmamalı, bilhassa ceza bir öfke yada hıncın sonucunda olmamalıdır.


Ödül yada ceza kişiliğe değil davranışa verilmelidir.

Ödül ve ceza evin duygusal atmosferini olumsuz yönde etkileyecek sıklıkta olmamalıdır.

Her davranış için ödül ve ceza uygulaması yapılmamalıdır.

Ödevler ve dersler ödül yada ceza olarak kullanılmamalıdır.


Sürekli aynı ödül ve cezaları vermek etkilerini azaltabilir.

Temel amaç çocuğa doğru davranış kazandırmaktır.

Ödül ya da ceza seçiminde anne babalar çok hassas olmalıdır.

Çocuğunuzun öncelikle hangi olumlu davranışları yapmayı reddettiğini yada zorlandığını düşünün ve bunları not alın.


Bu size hangi davranışlar sonrasında ödül ya da ceza uygulayacağınız hakkında bilgi verir

Çocuğunuzun saçını okşamak, gözlerinin içine bakarak “aferin” demek ve tebessüm etmekte bir ödüldür.

Mümkünse maddi ödülleri en aza indirin. ( yıldız yöntemi )


Mutlaka verdiğiniz sözde durun. Ödülü ve cezayı hangi davranıştan ötürü aldığını bilmesini

sağlayın. Ödülü cezadan daha çok vermelisiniz. Bu oran ¼ olmalıdır. Bir davranış kazandırmak istiyorsanız mümkünse

çoğunlukla davranışla ilgili yönergeler vererek düzeltme yolunu seçin.


Sözlü olarak ve göstererek çocuktan istenen “düzeltme” etkili bir yöntemdir.

Düzeltme yaparken çocuğun ne yapması gerektiğini söyleyin. ( ders çalışmaya şimdi başlaman gerekiyor vb. )

ÇOCUKLARA OLUMLU DAVRANIŞ NASIL KAZANDIRILIR?


Çocukların davranışlarını kişilik özellikleri ve çevrelerindeki insanlar etkiler.

Anne babanın davranışları çocuğun model alması yönünden son derece önemlidir.

Çocuklar günlük yaşamda karşılaştığı durumlara nasıl tepki vereceklerini anne babalarının ve yakın çevrelerinin davranışlarını model alarak öğrenirler.


Evde baba anneye gömleğini bulamadığı için bağırıyorsa bunu gören çocukta oyuncağını bulamadığında annesine bağırabilir.

Çocuklar genellikle model alarak ve taklit yaparak öğrenirler.

Onların yanında kullandığınız cümleler, sorun çözme yöntemleri çocuklar tarafından mutlaka taklit edirilir.

KISA ÖNERİLER…

Kazandırmak istediğiniz davranışlarla ilgili örnek olursanız işiniz daha kolay olur.

Çocuğunuzun okul başarısını önemsediğiniz kadar ahlaki gelişimini de önemseyiniz.

Kıyas yapmak her zaman kötüdür, çocuğunuz içinde yetişkinler içinde…

KISA ÖNERİLER…

Çocuklara kazandırmak istediğiniz davranışın iyi taraflarını, bırakmasını istediğiniz davranışların da kötü taraflarını açıklayın.

Davranışlarınızın uzun vadede çocuklarınıza mutluluk getirmesi dileğiyle.

Katılımınız için teşekkürler…

İrfan AKINPsikolojik Danışman

Documents

İnsan yetİştİrmek