İnsancılık (Hümanizm)

İnsancılık (Hümanizm) İnsancılık (Hümanizm)

Lâtince humanitas (insanlık) Lâtince humanitas (insanlık) kelimesinden (kelimesinden (insan insan uygarlığına, mükemmel - olgun uygarlığına, mükemmel - olgun insan ülküsüne erişmek üzere insan ülküsüne erişmek üzere yetişmeyetişme) gelen insancılık; 14. ) gelen insancılık; 14. yy. ikinci yarısında İtalya'da yy. ikinci yarısında İtalya'da başladığı kabul edilen bir başladığı kabul edilen bir düşünce, beğeni, sanat ve düşünce, beğeni, sanat ve kültür hareketidir.kültür hareketidir.


GerçektenGerçekten İtalyan dilini İtalyan dilini edebî Lâtince’nin yerine edebî Lâtince’nin yerine koymaya çalışan Dantekoymaya çalışan Dante (1265-1321), Ortaçağın (1265-1321), Ortaçağın yetiştirdiği en büyük ve yetiştirdiği en büyük ve güçlü şair sayılır;güçlü şair sayılır; İtalya'da İtalya'da edebî ortaçağınedebî ortaçağın onunla sona onunla sona erdiği kabul edilir.erdiği kabul edilir.


İlkçağ yazarlarının İlkçağ yazarlarının özgün metinlerini özgün metinlerini

inceleyerek işe inceleyerek işe başlayanbaşlayan PetrarcaPetrarca

(1304-1374) ile(1304-1374) ile BoccaccioBoccaccio (1313-1375) (1313-1375) ise ilk hümanistlerdir.ise ilk hümanistlerdir.


Greko-Lâtin ilk çağ kültürünü Greko-Lâtin ilk çağ kültürünü yeniden diriltmek, yeniden diriltmek, ortaçağın kilise ortaçağın kilise Lâtince’si yerine klâsik Lâtince’yi Lâtince’si yerine klâsik Lâtince’yi giderek ulusal dilleri - yerleştirmekgiderek ulusal dilleri - yerleştirmek, , bunun için Yunanca’yı öğrenmek, bunun için Yunanca’yı öğrenmek, eski Lâtin yazarları gibi eser eski Lâtin yazarları gibi eser vermek... gibi ilkelerde birleşen vermek... gibi ilkelerde birleşen hümanistler; 15. yy. ikinci hümanistler; 15. yy. ikinci yarısından sonra her yerde saygı yarısından sonra her yerde saygı görürler. görürler.


15. yy. in ortalarında 15. yy. in ortalarında yerleşen yerleşen hümanizmhümanizm, , Ortaçağdan ayrılışın ve Ortaçağdan ayrılışın ve RönesansRönesans’ın müjdecisi’ın müjdecisi olur. olur.


((Ulusal dille yazdığıUlusal dille yazdığı, , halk kaynağına halk kaynağına dayandığıdayandığı, , tasavvuf felsefesini tasavvuf felsefesini insana değer veren, onu seven, insana değer veren, onu seven, yücelten bir görüş olarak yücelten bir görüş olarak değerlendirdiğideğerlendirdiği, , dinin kalıplarına dinin kalıplarına karşı evrensel bir sevgiyle insancıl karşı evrensel bir sevgiyle insancıl konuları işlediği içinkonuları işlediği için YunusYunus EmreEmre'yi 'yi ilk Türk hümanisti saymamız ilk Türk hümanisti saymamız bundandırbundandır.) .)


Avrupa'da Yeniçağın 16. yy. Avrupa'da Yeniçağın 16. yy. da başladığı kabul edilir. da başladığı kabul edilir. Skolastiğin yıkılmasıyla Skolastiğin yıkılmasıyla iman iman ve otoriteninve otoritenin yerine yerine akıl ve akıl ve deneyin geçişideneyin geçişi, Rönesans , Rönesans düşüncesinin başlıca düşüncesinin başlıca zaferidir. zaferidir.


Rönesans düşüncesiRönesans düşüncesi; ; dogmaların, iman ve dogmaların, iman ve otoritenin ötesine otoritenin ötesine geçerek, geçerek, insanın insanın yeniden kendine yeniden kendine dönüşüdür.dönüşüdür.


Doğa yasalarını bulmakDoğa yasalarını bulmak, , bu bu yolla doğa güçlerine egemen yolla doğa güçlerine egemen olarak güçlenmekolarak güçlenmek, , gözlem gözlem ve deney yoluyla araştırmakve deney yoluyla araştırmak, , yöntemli çalışmakyöntemli çalışmak da aynı da aynı çağın sonuçlarıdır. çağın sonuçlarıdır.


(Batıda bu uyanış (Batıda bu uyanış başlarken bizde gelişim başlarken bizde gelişim durmuş; toplum kurumları durmuş; toplum kurumları kalıplaşmış, kalıplaşmış, özgür özgür düşüncedüşünce yasakyasaklanmıştır.lanmıştır.


Örneğin 28 yılÖrneğin 28 yıl şeyhülislâmşeyhülislâmlıklık makamında kalanmakamında kalan Mehmet Ebussuut Mehmet Ebussuut EfendiEfendi '1490-1573';'1490-1573'; ««Cennet cennet Cennet cennet dedikleri / Birkaç köşkle birkaç huri / dedikleri / Birkaç köşkle birkaç huri / İsteyene ver sen anı / Bana seni İsteyene ver sen anı / Bana seni gerek senigerek seni...» şiirinde kâfirlik görür; ...» şiirinde kâfirlik görür; bunları okuyanlar hakkındabunları okuyanlar hakkında 'katilleri 'katilleri mubahtır'mubahtır' fetvasını verir...fetvasını verir...


bu yüzdenbu yüzden Yunus Emre Yunus Emre şiirişiiri, uzun süre, uzun süre yasakyasaklanmış,lanmış, unutulmuş unutulmuş olacaktır.)olacaktır.)


Skolastiğin büyük Skolastiğin büyük temsilcilerindentemsilcilerinden AnselmusAnselmus (1033-1109).(1033-1109). ««Anlayayım diye iman Anlayayım diye iman ediyorumediyorum»; »;


Saint AugustinSaint Augustin (354-430)(354-430) ««İman, görmediğine İman, görmediğine

inanmaktır; bunun inanmaktır; bunun mükâfatı da inandığını mükâfatı da inandığını görmektirgörmektir» » demişti.demişti.


RönesansRönesans ise ise her her doğmaya karşıdoğmaya karşı insan insan kafasının yeni bir kafasının yeni bir sorusunu koymaklasorusunu koymakla işe işe başlar. başlar.


N.MacchiavelliN.Macchiavelli (1469-1527).(1469-1527). ErasmusErasmus (1467-1536),(1467-1536), MontaigneMontaigne (1533-1592)... (1533-1592)... gibi hümanistlerin gibi hümanistlerin öncülüğünde öncülüğünde insanı konu insanı konu edinen bir edebiyatedinen bir edebiyat başlar. başlar.


Önce Roman dilleriÖnce Roman dilleri((Fransızca, İtalyancaFransızca, İtalyanca...), yanı ...), yanı sıra "sıra "Almanca, İngilizceAlmanca, İngilizce... ... Lâtince’nin üstünlüğünden Lâtince’nin üstünlüğünden kurtularak kurtularak devlet-edebiyat-bilim devlet-edebiyat-bilim dilidili olarak bağımsızlığa olarak bağımsızlığa kavuşurlar. kavuşurlar.


Reform hareketleriReform hareketleri kiliseyi kiliseyi parçalar. parçalar. Ulusal dille Ulusal dille birlikte ulusal devletler birlikte ulusal devletler kurulurkurulur, , fikir hayatıfikir hayatı gelişir...gelişir...


Hümanizm hareketinin Hümanizm hareketinin edebiyatta bir akım edebiyatta bir akım biçiminde yerleşen ve biçiminde yerleşen ve yaşayan canlılığı,yaşayan canlılığı, klâsisizmklâsisizm'dir.'dir.

KLASİSİZMKLASİSİZM

KLASİSİZMKLASİSİZM Klâsisizm sözü (Klâsisizm sözü (Lâtince Lâtince

classisclassis) ) Fransızca classeFransızca classe (sınıf)(sınıf) sözünden türetilmiştir. sözünden türetilmiştir. ((Lâtince classicus - Birinci Lâtince classicus - Birinci sınıfsınıf); klâsik'in ilk anlamı, ); klâsik'in ilk anlamı, ««sınıflarda okutulması uygun sınıflarda okutulması uygun görülen örnek esergörülen örnek eser» dir. » dir.

KLASİSİZMKLASİSİZM Yeni çağ edebiyatlarında Yeni çağ edebiyatlarında

hümanizmhümanizm ve ve RönesansRönesans hareketinin hazırladığı, 17. yy. hareketinin hazırladığı, 17. yy. da önce Fransa'da ilkeleri da önce Fransa'da ilkeleri belirlenen bir sanat anlayışı; belirlenen bir sanat anlayışı; rasyonalizm (akılcılık)rasyonalizm (akılcılık) felsefesine dayalı olarak felsefesine dayalı olarak edebiyatta geçerlik kazanan bir edebiyatta geçerlik kazanan bir akımdır. akımdır.

KLASİSİZMKLASİSİZM Mutlakiyeti monarşinin güçlenmesi Mutlakiyeti monarşinin güçlenmesi

ve yönetimin merkezleşmesiyle ve yönetimin merkezleşmesiyle önce önce FransaFransa, komşularının , komşularının zayıflıklarından da yararlanarak, bir zayıflıklarından da yararlanarak, bir çeşit Avrupa üstünlüğü kazanmış; çeşit Avrupa üstünlüğü kazanmış; 17. yy. da 17. yy. da Fransız dili, edebiyatı vs Fransız dili, edebiyatı vs uygarlığıuygarlığı; 18. yy. sonuna kadar ; 18. yy. sonuna kadar kesinlikle, 19. yy. da da önde kesinlikle, 19. yy. da da önde gelmek koşuluyla bütün Avrupa'ya gelmek koşuluyla bütün Avrupa'ya örnek olmuştur. örnek olmuştur.

KLASİSİZMKLASİSİZM Bir «Bir «metotmetot şüphesişüphesiyle» yola yle» yola

çıkan çıkan R. DescartesR. Descartes (1596-1650), (1596-1650), duyulara güvenmenin duyulara güvenmenin yanlışlığını ortaya koyarakyanlışlığını ortaya koyarak; ; ««felsefede, tabiat bilimlerinde, felsefede, tabiat bilimlerinde, ahlâkta insanoğlunun işine ahlâkta insanoğlunun işine yarayacak ve mutluluk yarayacak ve mutluluk sağlayacak temellerisağlayacak temelleri» bulmaya » bulmaya çalışmıştır. çalışmıştır.


««Düşünüyorum, öyleyse Düşünüyorum, öyleyse varımvarım» bilgisine dayanarak » bilgisine dayanarak duyularla ve deneyle değil duyularla ve deneyle değil (ampirizm),(ampirizm), akıl ve akıl ve düşünceyle (rasyonalizm)düşünceyle (rasyonalizm) gerçeği bulabileceğigerçeği bulabileceği kanısındadır.kanısındadır.


Klâsisizm;Klâsisizm; aklaakla dayanarakdayanarak, , tabiatı inceler tabiatı inceler ve değişmez gerçeği arar.ve değişmez gerçeği arar. Bu kavramlara karşıt gibi Bu kavramlara karşıt gibi görünen öğeleri de görünen öğeleri de reddeder:reddeder:

Klâsisizmin başlıca ilkeleri şunlardır:Klâsisizmin başlıca ilkeleri şunlardır:

1)1) İnsanın en değerli özü, akıldır.İnsanın en değerli özü, akıldır. Aklın buyruğundaAklın buyruğunda ((irade, ahlâkirade, ahlâk)) duygularımızın karmaşıklığını, bizi duygularımızın karmaşıklığını, bizi sürükleyebileceği yanılgıları, tutku sürükleyebileceği yanılgıları, tutku biçimine dönüşüne insanı felâkete biçimine dönüşüne insanı felâkete götürecek coşkuları... götürecek coşkuları... engelleyebilir, engelleyebilir, kendimizi kendimizi denetleyebilirizdenetleyebiliriz; bu insana düşen ; bu insana düşen başlıca görevdir. başlıca görevdir.


Özellikleri:Özellikleri: Klâsik edebiyat ürünleri Klâsik edebiyat ürünleri aklaakla, , sağduyusağduyuya ve ya ve

erdemerdeme dayanır.e dayanır.


2)2) Tanrısal bir « Tanrısal bir «sonsuz ve sonsuz ve mükemmelmükemmel» düşüncesiyle » düşüncesiyle var olan var olan insan yaradılışıinsan yaradılışı, , incelenmesi gereken başlıca incelenmesi gereken başlıca konudur. Bunun için de konudur. Bunun için de yetişmemiş olan çocuklarla yetişmemiş olan çocuklarla kusurlu ve aykırı kusurlu ve aykırı yaradılışlılar ele alınmamalı; yaradılışlılar ele alınmamalı;


akıl gücüyle donanmışakıl gücüyle donanmış, , sağduyu ve ölçü sahibi, sağduyu ve ölçü sahibi, kararlı ve iradelikararlı ve iradeli seçkin ve seçkin ve örnek kişilerinörnek kişilerin ruhsal ruhsal yapılarıyla davranış özellikleriyapılarıyla davranış özellikleri konu edinilmelidirkonu edinilmelidir (Tabiat (Tabiat sözüyle kastedilen budur). sözüyle kastedilen budur).


Özellikleri:Özellikleri:

Yalnız Yalnız seçkinseçkin ve ve olgunolgun insanlarinsanların ın davranışlarıdavranışları ve ve ruh halleriruh halleriele alınmıştır.ele alınmıştır.


3)3) Değişmez gerçekDeğişmez gerçek; ; zamanla, ortamla, gelgeç zamanla, ortamla, gelgeç beğenilerle ilgili değildirbeğenilerle ilgili değildir; bu ; bu yüzden günlük olaylar da, yüzden günlük olaylar da, gözlem konusu olabilecek gözlem konusu olabilecek tasvirler de, yakın bir geçmiş tasvirler de, yakın bir geçmiş olan Ortaçağ anıları da... olan Ortaçağ anıları da... ihmal edilebilir.ihmal edilebilir.



Hangi çağda ve Hangi çağda ve toplumda olursa olsun, toplumda olursa olsun,

insanın değişmeyeninsanın değişmeyenduygu ve düşünceleriduygu ve düşünceleri işlenir.işlenir.

Klâsisizmin başlıca ilkeleri şunlardır:Klâsisizmin başlıca ilkeleri şunlardır: Asıl konularAsıl konular; ; mitologyadanmitologyadan, , İlkçağ İlkçağ

ustalarının eserlerindenustalarının eserlerinden, , üstün üstün kişilerin bulunduğu yüksek kişilerin bulunduğu yüksek çevrelerdençevrelerden alınmalıdıralınmalıdır. Onun . Onun içindir ki sonradan önem içindir ki sonradan önem kazanacak olan kazanacak olan ayrıntılı çevre ayrıntılı çevre tasvirlerine, insanların dış tasvirlerine, insanların dış görünüşüne, doğa güzelliklerinegörünüşüne, doğa güzelliklerine... ... klâsik eserlerde klâsik eserlerde rastlanmazrastlanmaz. .



Konular Konular mitolojimitolojiden den ve ve geçmişgeçmişten seçilir.ten seçilir.


Özellikleri:Özellikleri: İnsan dışındaki hiçbir İnsan dışındaki hiçbir

şeye - şeye - giysi, dekor, giysi, dekor, doğa görünümü,doğa görünümü,yerel özellikler yerel özellikler ––

yer verilmemiştir.yer verilmemiştir.


4)4) Her zaman, her yerde, Her zaman, her yerde, her durumda geçerli olan her durumda geçerli olan kişiler, değişmez tipler kişiler, değişmez tipler halinde olmalıdır. halinde olmalıdır.


Gerçekten bu yüzyılda Gerçekten bu yüzyılda en en seçkin örneği kral (14. Louis) seçkin örneği kral (14. Louis) sayılan olgun insan (honnete sayılan olgun insan (honnete homme) ülküsü yerleşmiştirhomme) ülküsü yerleşmiştir; ; sarayın merkez olduğu sarayın merkez olduğu kültürel düzey ülküsü:kültürel düzey ülküsü:


Tabii ve serbestTabii ve serbest, , ince beğeniliince beğenili, , cesurcesur, , şereflişerefli, , zekizeki, , ölçülüölçülü, , aykırılıklardan kaçınanaykırılıklardan kaçınan, , ahlâklıahlâklı, , sağduyu sahibisağduyu sahibi,, zarif zarif, , ahenkli davranıştaahenkli davranışta, , ağırbaşlağırbaşlı, ı, kendine egemenkendine egemen, , bütün bütün yetenekleri aynı oranda yetenekleri aynı oranda gelişmiş bir gelişmiş bir olgun insanolgun insan..





5)5) Bu yüzyılda Fransız Katolik Bu yüzyılda Fransız Katolik kilisesi, hümanizm anlayışına kilisesi, hümanizm anlayışına uygun bilimsel ve felsefî uygun bilimsel ve felsefî çalışmaları engellemediği, çalışmaları engellemediği, Protestanlar kovulduğu (1685, Protestanlar kovulduğu (1685, Nantes fermanı), dinî hayat iyice Nantes fermanı), dinî hayat iyice kökleştiği için klâsik eserlerde kökleştiği için klâsik eserlerde halka değil kibar sınıfa yönelen bir halka değil kibar sınıfa yönelen bir dindarlık etkisi görülür. dindarlık etkisi görülür.

Klâsisizmin başlıca ilkeleri şunlardır:Klâsisizmin başlıca ilkeleri şunlardır: 6)6) Klâsik sözünün ilk anlamına Klâsik sözünün ilk anlamına

uygun olarak uygun olarak bu dönemin bu dönemin eserlerindeeserlerinde dil ve anlatımdil ve anlatım; ; kusursuz, kurallarla tutanı, kusursuz, kurallarla tutanı,

keyfî kullanımlardan uzakkeyfî kullanımlardan uzak, , yapmacıksızyapmacıksız, , sağlamsağlam, , yalınyalın,, açık açık, , konuya uygunkonuya uygun, , gereksiz süslerden gereksiz süslerden arınmışarınmış, emekle, emekle olduğu oranda olduğu oranda doğal ve güçlüdürdoğal ve güçlüdür. .



SeçkinSeçkin bir konuşma bir konuşma dildili i kullanılmış, kaba kullanılmış, kaba sözcük ve deyimlere sözcük ve deyimlere yer verilmemiştir.yer verilmemiştir.


7)7) Klâsisizm'de yazarın Klâsisizm'de yazarın kişiliğini ve kendi görüşlerini kişiliğini ve kendi görüşlerini belirtmesi, yazarlığını belirtmesi, yazarlığını duyurması gerekli değildir. duyurması gerekli değildir. Asıl önemli olanAsıl önemli olan eserdeki eserdeki kişiler olduğu içinkişiler olduğu için, konunun , konunun işlenişinde buna önem verilir. işlenişinde buna önem verilir.



Sanatçı, yapıtında Sanatçı, yapıtında kendi kişiliğini gizlerkendi kişiliğini gizler, , duygusallıktan kaçınır.duygusallıktan kaçınır.


8)8) Grekolâr’ın eserlerini Grekolâr’ın eserlerini kaynak edinen klâsisizm, kaynak edinen klâsisizm, aynı konuları tekrarlamaktan aynı konuları tekrarlamaktan kaçınmazkaçınmaz: :

(Divan edebiyatındaki (Divan edebiyatındaki nazireler, mesneviler... gibi).nazireler, mesneviler... gibi).


Özellikleri:Özellikleri: Konuya değil, Konuya değil, konunun konunun

işleniş biçimine önemişleniş biçimine önem ververildiği içinildiği içinaynı konu başka aynı konu başka sanatçılarca da sanatçılarca da işlenmiştir.işlenmiştir.


9)9) Eserin biçimce olgun ve Eserin biçimce olgun ve kusursuz olması şarttırkusursuz olması şarttır; bunun ; bunun için eski Yunan tiyatrosunun «için eski Yunan tiyatrosunun «üç üç birlik kuralına titizlikle uyulurbirlik kuralına titizlikle uyulur (Sadece koro kalkmıştır; kamu (Sadece koro kalkmıştır; kamu oyunu koro değil, seyirci ve oyunu koro değil, seyirci ve okuyucu teşkil eder.)okuyucu teşkil eder.)



Tiyatroda "Tiyatroda "üç birliküç birlik kuralıkuralı””na uyulur.na uyulur.


10)10) Tabiata uygun eserler vermeyi Tabiata uygun eserler vermeyi amaç sayan klâsisizmin amaç sayan klâsisizmin ulusal dilin ulusal dilin oluşumuna hizmeti büyüktüroluşumuna hizmeti büyüktür; ilk ; ilk hümanistlerin tersine her toplumda hümanistlerin tersine her toplumda klâsik yazar, ulusunun dilini en iyi klâsik yazar, ulusunun dilini en iyi kullanan, ona en iyi örneği vermiş kullanan, ona en iyi örneği vermiş olan kişidir olan kişidir (Yunus Emre'yi bu (Yunus Emre'yi bu bakımdan da edebiyatımızın ilk bakımdan da edebiyatımızın ilk klâsiği saymamız gerekir.)klâsiği saymamız gerekir.)


Özellikleri:Özellikleri: Klâsik edebiyat ürünleri Klâsik edebiyat ürünleri aklaakla, , sağduyusağduyuya ve ya ve

erdemerdeme dayanır.e dayanır.


Özellikleri:Özellikleri: Gerçeğe benzerlikGerçeğe benzerlik, en , en

önemli kurallardan önemli kurallardan biridir.biridir.


Özellikleri:Özellikleri: Hangi çağda ve Hangi çağda ve

toplumda olursa olsun, toplumda olursa olsun, insanın değişmeyeninsanın değişmeyen

duygu ve düşünceleriduygu ve düşünceleri işlenir.işlenir.






Konular Konular mitolojimitolojiden den ve ve geçmişgeçmişten seçilir.ten seçilir.


Özellikleri:Özellikleri: İnsan dışındaki hiçbir İnsan dışındaki hiçbir

şeye - şeye - giysi, dekor, giysi, dekor, doğa görünümü,doğa görünümü,yerel özellikler yerel özellikler ––

yer verilmemiştir.yer verilmemiştir.


Özellikleri:Özellikleri: Konuya değil, Konuya değil, konunun konunun

işleniş biçimine önemişleniş biçimine önem ververildiği içinildiği içinaynı konu başka aynı konu başka sanatçılarca da sanatçılarca da işlenmiştir.işlenmiştir.



Sanatçı, yapıtında Sanatçı, yapıtında kendi kişiliğini gizlerkendi kişiliğini gizler, , duygusallıktan kaçınır.duygusallıktan kaçınır.



SeçkinSeçkin bir konuşma bir konuşma dildili i kullanılmış, kaba kullanılmış, kaba sözcük ve deyimlere sözcük ve deyimlere yer verilmemiştir.yer verilmemiştir.



Tiyatroda "Tiyatroda "üç birliküç birlik kuralıkuralı””na uyulur.na uyulur.

KLASİSİZMKLASİSİZM Batı edebiyatındaki başlıca temsilcileri Batı edebiyatındaki başlıca temsilcileri

:: Tragedyada (Racine, Corneille),Tragedyada (Racine, Corneille),

komedyada (Moliere)komedyada (Moliere) manzum mektup ve manzum manzum mektup ve manzum

yergide (Boileau),yergide (Boileau), fablda (La Fontaine)fablda (La Fontaine) romanda (Me de La Fayette, romanda (Me de La Fayette,

Fenelon)...Fenelon)...

KLASİSİZMKLASİSİZM Türk Edebiyatında Klasisizm :Türk Edebiyatında Klasisizm : Bu akımın edebiyatımıza Bu akımın edebiyatımıza

etkisi, etkisi, Yusuf Kamil Paşa'nın Yusuf Kamil Paşa'nın Fenelon'dan yaptığı Fenelon'dan yaptığı "Telemak""Telemak" çevirisiyle, çevirisiyle,

Ahmet Vefik Paşa'nın Ahmet Vefik Paşa'nın Moliere'den yaptığıMoliere'den yaptığı uyarlamalaruyarlamalarla ve la ve Şinasi'nin Şinasi'nin "Şair Evlenmesi""Şair Evlenmesi" oyununda oyununda üç birlik kuralını üç birlik kuralını uygulamasıyla sınırlıdır.uygulamasıyla sınırlıdır.

Documents

İnsancılık (Hümanizm)