Upload
others
View
6
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Insectenproductieinhetveenweidegebied
Lokalecirculairekansen
CynthiaVerwerMarianPeters
OnderzoekLouisBolkInstituuti.s.m.
©2017LouisBolkInstituut
Insectenproductieinhetveenweidegebied-Lokalecirculairekansen
Dr.CynthiaVerwer1,MarianPeters21LouisBolkInstituut2NewGenerationNutrition
24pagina’s
DitprojectismedemogelijkgemaaktmetsteunvandeProvincieZuid-HollandalsonderdeelvanhetprogrammaSysteeminnovatieindeVeenweiden.
www.louisbolk.nlinfo@louisbolk.nlT0343523860Kosterijland3-53981AJBunnik
@LouisBolk
LouisBolkInstituut:onafhankelijk,internationaalkennisinstituutterbevorderingvanduurzamelandbouw,voedingengezondheid
Voorwoord 3
Voorwoord
HetNederlandseveenweidegebiediseenlandschappelijkwaardevolenmondiaalgezienzeldzaamlandschapstypemeteenorganischeveenbodem,talrijkeslotenmethogewaterpeilenenspecifiekenatuurwaarden.Degroenevergezichten,deafwisselingvanwaterensmallekavelsmethunweidevogelsendekoeindeweiwordensterkgewaardeerd.Watnietiedereenziet,maarwatwelkenmerkendisvoorhetgebied,isdatonderdatlandschapveenlagenliggenvanvelemetersdik,veendatzaktdooroxidatieenzetting.Diebodemdalingleidtonderanderetotstijgendekostenvoorhetbeheervanwegenenwaterentotemissiesnaarwaterenlucht.Vandaardaterinhetveenweidegebiedbehoefteisaaninnovaties,waarmeedebodemdalingendeemissiesnaarluchtenwaterwordenbeperkt,endelandbouwperspectiefheeft.Datkandoorverduurzamingvandemelkveehouderij,maarookdoorhetontwikkelenvananderevormenvanlandbouw,waarmeegelijkdeeconomischebasisvanhetgebeidwordtverbreed.HetVeenweidenInnovatiecentrumZegveld(VIC)isopgerichtominnovatiesinhetveenweidegebiedteontwikkelenenaantejagen.Eenvandemogelijkhedenomdelandbouwinhetgebiedduurzaamteontwikkelenisdeproductievaninsecten.HetVeenweidenInnovatiecentrumZegveldheefthetLouisBolkInstituut(LBI)deopdrachtverleendomeenverkenningnaardemogelijkhedenvaninsectenproductieindeveenweidenuittevoeren.HetLBIheeftdezeopdracht,insamenwerkingmetNewGenerationNutrition(NGN),aangenomen.Doelvandezeverkenningisinzichtgevenindemogelijkhedenvoorinsectenproductieindeveenweiden,waarbijdeproductieaansluitbijdespecifiekeomstandighedenvanhetveenweidegebied.DeverkenningisonderdeelvanhetprogrammaSysteeminnovatieindeVeenweiden,datdoorhetVICopverzoek,enmetsteun,vandeprovincieZuid-Hollandwordtuitgevoerd.Hetbeoogdresultaatzijntweevoorstellenvoorkansrijkeprojectenvoordetoepassingvaninsecteninhetveenweidegebied,diebijdragenaanurgentiesvanderegio(verduurzamingzuivel,verbredingeconomie,peilverhoging,terugdringenCO2uitstoot,verminderenbodemdaling).
Inhoud 5
Inhoud
Samenvatting 6
1 Inleidingenachtergrond 7
2 KansenenbelemmeringenvoorinsectenkweekinNederland;eenkortesituatieschets 9
3 Insectenkweekoporganischereststromen 11
4 MogelijkhedenvoorinsectenkweekinhetVeenweidegebied 12
5 Businesscasesalgemeen 135.1 Valorisatieverwachtingenenmeerwaarde 135.2 Innovatie 135.3 Acties 13
6 Studiegroepen:Businessmodellingi.v.m.bedrijfsomschakelingnaarinsectenproductie 156.1 Achtergrondenprojectdoelstellingen 156.2 Werkplan 16
7 Haalbaarheidsstudie:gebruikvangeselecteerdeVeenweiden-biomassaalssubstraatvoorinsecten 177.1 Achtergrondenprojectdoelstellingen 177.2 Werkplan 18
8 Businesscase1:Insectenindeaquacultuur 198.1 Achtergrondenprojectdoelstellingen 198.2 Werkplan 20
9 Businesscase2:Specialtypet-foodopbasisvaninsectenvoorexotischedieren 219.1 Achtergrondenprojectdoelstellingen 219.2 Kortwerkplan 22
Bronnen 23
Bijlage1 24
6 Insectenproductieinhetveenweidegebied-Lokalecirculairekansen
Samenvatting
Uitveelrecentonderzoekenpublicatiesblijktdathetkwekenvaninsectenopeensubstraatbestaandeuitorganischereststromeneeninnovatieismetgroteimpact.Dezeinnovatieiseenvandeoplossingenomvoedselzekerheidtegaranderen.Daarbijwordengroenereststromen,oftewelorganischereststromengeupcyclednaarhoogwaardigeingrediëntenindevoedselketenofvoornon-foodtoepassingen.HetVeenweidegebiedheefteenuniekbiomassapotentieel(o.a.gras,eendenkroos,slootmaaisel,traceerbarereststromenvanbedrijvenzoalsbierbostel).UiteeneersteinventarisatienaarhetgebruikvanbiomassauitdeVeenweidenvanlaagwaardigenaarhoogwaardigetoepassingenlijkthetdatinsectenmogelijkeengoederolkunnenspelenindelokalecirculaireeconomie.Insectensoortenalsmeelwormen,blacksoldierflies(BSF),krekelsensprinkhanenzijnopheteersteoogteproducerenopbiomassadiebeschikbaarisindeVeenweiden.Dezeinsectenvertegenwoordigennualeenmarktwaardealsvoederindeaquacultuurenspecialpetfood.Tevenszijnhoogwaardigemarktenvoorhumaneconsumptiebereikbaar.InditrapportwordentweekansrijkebusinesscasesgepresenteerddiemoetenleidentoteenuniekewaardeketenbinnendecirculaireeconomievanhetVeenweidegebied.Deverwerkingvanlaagwaardigeorganischereststromen,zoalsgrassen,kroosenwaterhyacint,naarhoogwaardigetoepassingenmiddelshetgebruikvaninsectenstaatindegeselecteerdebusinesscasescentraal.Deinsectensectorisnogineenzeervroegefaseinhaarontwikkelingenerzijnnoggeengrotestromeninsectenverkrijgbaaropdemarkt.Daaromzijnervoorproductenmetinsectenalsingrediëntnoggeenduidelijkemarktenontwikkeld,behalvedievandehobbypetfoodvoorreptielenenterrariaendierentuinenwaardeinsectenveelallevendofgevriesdroogdvervoederdworden.Debusinesscasesbeschreveninditrapportbeperkenzichtothetgebruikentoelatingvaneenbeperktaantalorganischereststromenalssubstraatvoorinsecten,waarbijeentweetaldoelmarktenmeegenomenwordenwaarvoorhetinsectgekweektwordt.Dezemarktenzijninsectenalseiwitrijkingrediëntalsdiervoeder,metalsopstapeentweetalnichemarkteninspeciaalvoedersvoor1.deaquacultuur(binnenkorttoegestaandoordewetgever)en2.ontwikkelenvaneenhoudbaarinsectenproductindierentuinvoederswaarininsectenalsingrediëntzijnverwerkt.DezebusinesscaseszijneeneerstestapindeontwikkelingvaneenbelangrijkvalorisatiemodelbinnendeinsecteneconomieinhetVeenweidegebied.
Inleidingenachtergrond 7
1 Inleidingenachtergrond
Nederlandheeftzichintienjaartijdopdekaartgezetquaontwikkelingvaninsectenalsduurzamekwalitatieveeiwitbronvandetoekomst.Metdestijgendebevolkingsgroeienverschuivendeconsumptiepatronendooreensterkgroeiendemiddenklassekomeneiwitbronnenonderdruktestaan.Insectenzijninteressantalsalternatieveeiwitbrondoordatzemetlaagwaardigestromenalsbij-enafvalproductenuitdevoedselketenhoogwaardigenutriëntenalseiwitten,maarookvettenterugwinnen.Insecten,enmetnamevliegenlarven,sluitendenutriëntenkringloopopeenefficiëntewijzeenbiedeneenoplossingvoordeverwerkingvanorganischereststromenvandiverseafkomst.Insectenkunnendezereststromenopefficiëntewijzeconverterennaareenduurzamegrondstofbestaandeuithoogwaardigenutriënten(essentiëleeiwitten,onverzadigdevetzurenenchitine),omdienutriëntenvervolgensweerino.a.diervoedersofvoornon-foodtoepassingentegebruiken.Daarmeekaneenlineairevoedselketencirculairwordenenfundamenteelverduurzamen.Hiermeekandenutriëntenkringloopgeslotenworden.Onderstaandschemageeftaanhoedekringloopgeslotenkanwordendoorinsectenintezettenals‘bioconverter’(Figuur1).
Figuur1RoadmapvooreenNederlandseinsectenindustrie
Deefficiëntieindekweekvaninsectenzitinhetfeitdatinsecteneenhogevoedselconversiehebben,eenkortelevenscyclus(zewordendoordeFAOookwel‘shortcycledanimals’genoemd),waarbijnaasteenhogeopbrengstinkortetijdweinigbroeikasgassen(Oonincxetal.,2010)enweinigmestgeproduceerdwordt.Dekweekvaninsectenvraagtomweinigruimte,immersinsectenlevenookinnatuurlijkeomstandighedendichtopeenendekweekkangestapeldofinmeerderelagengeschieden.Hetwatergebruikindeinsectenkweekisnihilvergelekenmetanderelandbouwsectoren(dierlijkenplantaardig).InNederlandontwikkeltzicheeninteressantemarktvoorinsecten.HetNederlandseproductievolumevaninsectenisechtervrijklein.Nederlandteltongeveer25bedrijvendiegespecialiseerdzijninhetkwekenvaninsecten.Devraagnaarinsectenneemtsterktoe,maarhet
Large scale bioconversion
Food Feed Organic waste
Bio rafinery
Food ingredient
Feed ingredient Pharma Non-Food
Closing the nutrient loop
Source: Venik/Coöperatie 0.0
8 Insectenproductieinhetveenweidegebied-Lokalecirculairekansen
aantalinsectenbedrijvengroeitlangzaam(zieBijlageI).Bedrijvendieveelgeldgeïnvesteerdhebbenwillendekennisnietgraagdelen,omdatzebangzijndatdeconcurrentiehierdoorgoedkopergaatproduceren.Hetzouechterbeterzijnvoordesectordatdeinformatietransparanternaarbuitenwordtgebracht.Alleenzozullenmeerdereondernemersomschakelennaarhetinsectenkwekenofzullenernieuweparticipantendemarktbetreden.Doorgroterehoeveelhedenkandekostprijsomlaaggebrachtwordenenzalonderanderedemengvoerindustriezicheerderwillenopenstellenvoorhetgebruikvaninsectenmeel.OpditmomentverwerktdeNederlandsemengvoerindustrieruim14miljoentonvoerperjaar(ABNAMRO,2016).Opditmomentwordterongeveer92miljoentonvisgevangen,waarvan30miljoentonperjaarwordtverwerkttotvismeel(Greenfacts,2016).Vismeelwordtnaasthetvoerenvanvissenookgebruiktinpluimveevoeders.VismeelisnietafkomstiguitNederlandenisnietduurzaamenecologischverantwoord.Demediageeftregelmatigaandachtaanditaspect.Deproductievanvismeelzorgtervoordatdevisstandsteedslagerkomttestaan(Greenpeace,2008).Expertszijnervanovertuigddatinsectenvismeelkunnenvervangen.DitbiedtnieuwekansenvoorondernemersinhetVeenweidegebied.Hetisechternognietduidelijkofdeproductievaninsecten,inplaatsvanvismeel,financieelhaalbaaris.Debedrijvendiewillenomschakelennaarinsectenproductiehebbennoggeenduidelijkoverzichtoverdekostenenbatenalszijgaanstartenmeteeninsectenkwekerij.Eenvoorstelvooreenstudiegroep(zieHoofdstuk6)omhetverdienmodelvandezefinanciëlevraaginkaarttebrengenkanhelderheidscheppenofdathetkwekenvaninsecteneeninteressantebronvanextraofnieuweinkomstenzijnvoorbijvoorbeelddezogenaamdeVAB’s(vrijkomendeagrarischebebouwing).Deuitdagingwaarvoordeketenzichophetmomentgesteldzietisomopkortetermijngrootschaligekweekvaninsectenteontwikkelen.InNederlandzijndiversemarktpartijenenkennisinstellingenzeerintensiefbezigmetdenodigeontwikkelingen.Vanontwikkelingenvankweektechnieken,totonderzoekophetgebruikvanreststromenalsdeontwikkelingvanfunctioneleproducten.Deproductontwikkelingenvariërenvaninsectenproductenindiervoederstotproductenvoorhumaneconsumptie.Deoverigekansenenbelemmeringenwordenhierondergeschetst.
KansenenbelemmeringenvoorinsectenkweekinNederland;eenkortesituatieschets 9
2 KansenenbelemmeringenvoorinsectenkweekinNederland;eenkortesituatieschets
Dehuidigesituatietenaanzienvankansenophet(grootschalig)producerenvaninsectenoporganischereststromeniskortwegalsvolgt:1. Deinsectenketen,vantoeleverantievansubstratentotaandeverwerkinginproducten,staat
nogindekinderschoenen.2. Machinaleenindustriëleproductievaninsectenlarvenisinontwikkeling.3. DeGreenDeal‘InsectenvoorFood,FeedenPharma’,debeleidsbriefDuurzame
voedselproductie(EZ,2013)enprogramma’sals‘VanafvalnaarGrondstof’en‘RuimteinRegelsvoorGroeneGroei’(R2G2)werkenondersteunendbijhetontwikkelenvandezeinnovatie.
4. Binnenhetgedachtengoedvandecirculaireeconomie‘VanAfvalnaarGrondstof’omkringlopentesluitenenefficiëntereketensterealiseren,isvastgestelddatopditmoment30%vanhetvoedselindehelevoedselketen(fromfarmtofork)verspiltwordt.Deopgaveisditterugtedringengeziendehogebroeikasgasemissiesvandevoedselketenenhetprobleemvaneiwittekortindewereld.
5. Insectenproductieopeengoedkopeeneiwitrijkevoedingsbodem,oftewelsubstraat,watnietgekwalificeerdisomindevoedselketentoegepastteworden,kaneventueelnaconversiedoorinsectenzijnwegvindenopdemarktvantechnischetoepassingen.Bijvoorbeeldalsgrondstofindechemiezoalseiwittenvoorlijmenenpolymeren,vetteninbiobrandstofenchitinealsantimicrobiëletoepassinginverpakkingen.
6. Wettelijketoelatingvansubstratenvoorinsectenuitorganischereststromenenhettoepassenvaninsectenalsingrediëntinfeed,fooden/ofnon-foodwordtgeregeldopbasisvangefundeerdeengoedonderbouwdewetenschappelijkekennis.Dezekennisdientgebundeldtewordenensamengebrachtinautorisatiedossierswaardoorwetgevingaangepastkanworden.
7. Deopgebouwdefundamentelekenniskanalseerstestap,nationaal,deonderbouwingzijnombinnenhetprogrammaRuimteinRegelsruimtetecreërenomnogniettoegestanereststromentoetestaanvoorinsectenproductieondervoorafvastgestelderegels.
Dehuidigesituatietenaanzienvanbelemmeringenophet(grootschalig)producerenvaninsectenoporganischereststromeniskortwegalsvolgt:
1. Dekostprijsominsectenteproducerenishoog.2. Velevraagstukkenzijnnogonbeantwoordenfundamentelekennisisnodigomveiligeengecontroleerdeproductietegaranderen.
3. Acceptatievanhetinsectenproductdoorconsumentenenproducentenblijftachterwege.4. Dekweekvaninsectenopreststromenisnognieteconomischrendabel.Dehogekostprijsvaninsectenproductiewordtmetnameveroorzaaktdoorhetgebruikvan‘dure’input-stromenalssubstraatdatGMP+gekwalificeerdis.Nietalleorganischereststromenwaarvandekostprijslaagismogengebruiktwordenvoordekweekvaninsecten.
5. DehuidigeEUwetgevingblokkeerthethergebruikvanorganischereststromen(metnamedierlijke)indevoedselketen.Aanpassingvandehuidigewetgevingisnoodzakelijkomhergebruiktestimuleren.
6. Hergebruikvanorganischereststromenvoordeinsectenkweekkanrisico’smetzichmeebrengendieinkaartgebrachtdienenteworden.Ditvraagtomeenkennisagenda.
10 Insectenproductieinhetveenweidegebied-Lokalecirculairekansen
7. Daarwaarinsectenbinnendehuidigewet-enregelgevingnietgeaccepteerdzijnzalverderemarktintroductie,groeivaneconomieenwerkgelegenheidendaarmeededuurzameontwikkelingnietplaatsvinden.Investeringenzijnterisicovolomdatdoorbelemmerendewetgevinggeenmarktintroductievanhetinsectenproductkanplaatsvinden.Anderzijds,alsdekostprijstehoogblijftomdatergebruikgemaaktmoetwordenvandurezuivereinputstromeninplaatsvangoedkopereorganischereststromen,zaldemarktzichooknietontwikkelen.
Figuur2BeknoptschematischoverzichtsituatieschetsinsectenkweekinNederland
•Toegestaan: plantaardig + ei/zuivel
•Niet toegestaan: PAP, catering afval, mest, slachthuisafval, slib, etc
substraat
•Erkenning als landbouwhuisdier
•Lijst 'voor productie te houden dieren'
•Geen regelgeving over afdoden insecten
insect• + Non-food• + Pet food• + Aqua cultuur• - Kippen / varkens
• - Rund
Toepassing
Insectenkweekoporganischereststromen 11
3 Insectenkweekoporganischereststromen
Erisgroteinteressevoorhetkwekenvaninsectenvanuitdiverseorganischereststromendiewordengeproduceerddoordelandbouwenvoedingsindustrie.Vanuithetbio-basedgedachtengoedwilmendeze,vaaklaagwaardige,reststromenopwaarderentoteenhoogwaardignutriëntvoordediervoedingennon-foodtoepassingenwaarvooreenhogereverwaardinggeldt(zieFiguur3).Hetcreërenvanverwaardingaandeachterkant,endusminderverdienenmetdeinnamevanreststromen,isinnovatiefenpastbinnendeverduurzamingsdoelstellingen.Daarnaastwordtdirecteenafnamevanhetafvalvolumegecreëerd.
Figuur3Biobasedeconomyinsectenproductieoporganischereststromen
Indienweinzoomenoporganischereststromenwordtsnelduidelijkdatnietalleorganischereststromenzondermeervervoederdmogenwordenaaninsectenomdezevervolgensindedierlijke-ofhumanevoedselketentekunnenopnemen(zieookFiguur2).Plantaardigereststromenenvismeelmogenwelgebruiktwordenalssubstraatvoordeinsectenkweekenwordenalszodanigalingezet.Echter,dezereststromenhebbenookdirecteentoepassingindediervoederindustrieenzijndaarmeeduregrondstoffenominsectenoptekweken.Hierbijeenpaarvoorbeeldenendekostenvoororganisch(rest)materiaaldatvandaagdedagalssubstraatvoorinsectenproductiewordtgebruikt:• Bierbostel(nat) €65/ton• Soja €350/ton• Vismeel €1.800/ton • Meelwormmeel €450/ton(mixvanzemelen,maisschrootenpremix)
(GMP+gecertificeerd)Dewinstvaninsectenproductieisdusgelegeninhetgebruikvanplantaardigereststromendiemomenteelnaarlaagwaardigetoepassingenafgevoerdwordenzoalsvergisting,composteringenverbranding.Hierbijvalttedenkenaan(natuur-ofberm)gras,slootmaaiselenplantaardigeproductenuitslotenzoalsovermatigaanwezigewaterplanten.DezereststromenzijnruimvoorhandeninhetVeenweidegebied(Warmerdametal.,2011).
12 Insectenproductieinhetveenweidegebied-Lokalecirculairekansen
4 MogelijkhedenvoorinsectenkweekinhetVeenweidegebied
Natuur-ofbermgras,gras,slootmaaisel,eendenkroosenwaterhyacintzijnruimvoorhandenzijndeorganischereststromenvanhetVeenweidegebieddieinaanmerkingkomenomdoorinsectenverwerkttewordentothoogwaardigecomponentenvoordiervoedingennon-foodtoepassingen.DeinsectendieinNederlandinaanmerkingkomenomvoorgenoemdeorganischereststromenomtezettenzijndehuiskrekels(Achetadomestica),delarvenvanmeelwormen(Tenebriomolitor),delarvenvandeblacksoldierfly(BSF;Hermetiaillucens)ensprinkhanen(Locustamigratoria).Huis-krekels,meelwormenenBSFzijnomnivoorenzijnbijzonderefficiëntinhetomzettenvan(laag-waardige)organischereststromennaarhoogwaardigegrondstoffen(eiwitten,vettenenchitine).Bijdekweekvandezeinsectenwordennauwelijksbroeikasgassenuitgestoten,erisweinigwaternodigenerisrelatiefweinigruimtenodigomgrotehoeveelhedenteproduceren(vanHuis,2013;Rumpold,2012).Sprinkhanenzijnherbivooreneengoedekandidaatomgrassenomtezetteninhoogwaardigenutriën-ten.Intabel1eenoverzichtvandereststromenendebeoogdeinsectenvoordetweebusinesscasesvoorhetVeenweidegebied.Figuur4geefteenoverzichtvandemogelijkeproduct-marktcombinaties.
Tabel1BeschikbarereststromeninhetVeenweidegebied
Reststroom Insect
Gras(ooknatuur-enbermgras) sprinkhaan
Slootmaaisel sprinkhaan
Eendenkroos krekel,meelwormenBSF
Waterhyacint krekel,meelwormenBSF
Eenstudienaarhetgebruikvandezetypischeveenweiden-reststromenendeefficiencyindekweekvandiverseinsectenopdezereststromeniswenselijk.Metnamediereststromendieinruimematetegeneenlagekostprijsverkrijgbaarzijnzullendebusinesscasevoorinsectenproductieinhetveenweidegebiedinteressantermaken.Eenstudienaarhetgebruikvandezetypischeveenweidenreststromenendeefficiencyindekweekvandiverseinsectenopdezereststromeniswenselijk.MetnamediereststromendieinruimematetegeneenlagekostprijsverkrijgbaarzijnzullendebusinesscasevoorinsectenproductieinhetVeenweidegebiedinteressantermaken.
Figuur4Overzichtvandemogelijkeproduct-marktcombinatiesbinnenhetVeenweidegebied
Businesscasesalgemeen 13
5 Businesscasesalgemeen
5.1 Valorisatieverwachtingenenmeerwaarde
Inhoofdstuk8en9wordentweebusinesscasesvoorgestelddieuitgewerktzoudenkunnenwordeninhetVeenweidegebiedmetalsdoeldeverwerkingvanlaagwaardigeorganischereststromentothoogwaardigetoepassingenindediervoedingofnon-food.Inelkebusinesscasestaatdecoöperatieoverdegeheleketen,dusvantoeleverancier(reststroom)totkweektot(half)fabricaattoteindproducteneindgebruiker,centraal.Debusinesscaseszijneeneerstestapindeontwikkelingvaneenvoorspellingsmodeleneconomischrendabelproces.BijgunstigeprojectresultatenzalhetVeenweidegebiedmeerkenniskrijgenomvoorhandenzijndebiomassameteengroteremeerwaardetevaloriseren.BovendienkunnendeprojectresultatenhelpennaarhetcontinuestrevenvanhetVeenweidenInnovatieCentrumnaarmeerduurzaamheidenhetgebruikvanhernieuwbaregrondstoffeninhetVeenweidegebied.Deproductievaninsectenis(metveelhandarbeidenweinigautomatisering)eentoekomstgerichtesectorwaarheelwatwerkisvoorlaaggeschooldearbeidersofmensenmeteenbeperking.Metdezeontwikkelingvananderevormenvanlandbouw(minivee),wordtookdeeconomischebasisvanhetgebiedverbreed.AfzetmarktenbinnenhetVeenweidegebiedzijnfeed,petfoodenaquacultuur.Vanuitdezemarktenisereentoenemendevraagnaaralternatieve,duurzameeiwitbronnenvoordergelijketoepassingen,dienietinconcurrentiezijnmethumanevoeding.Valorisatievaneiwittenenvettenuitinsectenkanmogelijkantwoordbiedenaaneendergelijkemarktvraag.
5.2 Innovatie
DekweekvanBSFoporganischereststromenisuitgebreidbeschrevenindeliteratuurenwordtreedscommercieeltoegepast.Echter,deontwikkelingvanmeerkleinereBSF-kwekerijenkomtnognietopgangenzoubinnenditprojectkunnenplaatsvindeninvrijkomendeagrarischegebouwen(VAB’s)ofalsnevenactiviteit.Hetkwekenvankrekelsenmeelwormenopreststromenisminderbekend.Dekweekgebeurtnuopopfokmeelbedoeltvoorpluimvee.Alternatievekweeksubstratenindevormvanorganischereststromenzijnnodigomdekweekvankrekelsenmeelwormenduurzamertemaken.Overhetgebruikvansprinkhanenalsgrasverwerkerisindeliteratuurweinigbekend.Dekennisdieerisvansprinkhaneninrelatietotgrasisafkomstigvandekennisdieopgedaanisindepestbestrijdingvanzwermsprinkhanen.Hetgebruikvanorganischereststromenalsgrasenslootmaaiselomsprinkhanenoptetelenisgeheelnieuwenbiedtmeerwaardevoorzowelkwekersalsdeafvalverwerkendeindustrie.
5.3 Acties
MogelijkeactiesdieuitgezetmoetenwordenomdeproductievaninsectenopdekaartvandeVeenweidentekrijgenzijn;1. Hetoprichtenvaneenstudiegroepvanpotentiëleinsectenkwekersenhetactiverenvaneen
netwerkvanstakeholdersvoorhetgenererenenarticulerenvaninnovatievragen,dieinhetsamenspeltussenkennisinstellingen,bedrijvenenoverheidtotstandkomen(zieHoofdstuk6).
2. Hetopstellenvaneenroadmap(zieFiguur1enFiguur6).Dezegeefteenbehulpzamestructuurvoordeontwikkelingenuitvoeringvandeopgesteldeinnovatievragen.
14 Insectenproductieinhetveenweidegebied-Lokalecirculairekansen
3. Hetuitvoerenvaneenhaalbaarheidsstudieophetgebiedvangebruikvanorganischereststromenalssubstraatvoor(grootschalige)insectenkweek;studienaardehaalbaarheidenefficiencyvanhetgebruikvanspecifiekeveenweidenreststromenincombinatiemetdediversegeselecteerdeinsectensoorten(zieHoofdstuk7).
4. Uitvoeringmiddelseenregionaalketenprojectmetdegeïnventariseerdestakeholders,industrieenkennisinstellingen.o debusinesscaseinsectenalsfeedvooraquacultuur(zieHoofdstuk8)o debusinesscaseinsectenalsspecialtyfeedvoordierentuinenenexotischedieren(zie
Hoofdstuk9)5. Hetevaluerenvandebusinesscases.6. Hetdisseminerenvankennisuitdezeprojectennaarstakeholders.7. MogelijkaanvragenvaneennieuweGreenDealgerichtophetverkrijgenbenodigde
onderzoekscapaciteitenexperimenteerruimte.
Studiegroepen 15
6 Studiegroepen:Businessmodellingi.v.m.bedrijfsomschakelingnaarinsectenproductie
6.1 Achtergrondenprojectdoelstellingen
ProbleemstellingenkansenDeVerenigingvanNederlandseGemeenten(VNG)geeftaandatlandelijkeengrotehoeveelheidagrarischebebouwing(vab’s)vrijkomttestaan.Landelijkwordtverwachtdattot2030minimaal32miljoenm²aanagrarischebebouwinghunagrarischefunctiezalverliezen.Daarvanzalongeveerdehelfteenandereinvullingkunnenvinden.Decirca15miljoenresterendevierkantemeterszalleegblijvenstaan.DezeleegstandvanagrarischebedrijfsruimteisgroterdandeverwachteleegstandvankantoorruimteofwinkelruimteinNederlandin2030(Alterra,2014).Debelangrijksteoorzaakvandezetoenameinleegstandligtindeschaalvergrotingvandelandbouwindustrie.Hetagrarischelandwordtbijschaalvergrotingwelovergenomen,maardestallenenwoningendoorgaansniet.Insectenkweekvindtinpandigengestapeldplaatsenkandaardooreennieuweinvullingvandeleegstaanderuimtevoorhetagrarischebedrijfbetekenen.Tijdensdezogenaamdetrendcolleges‘kennismakenmetdeinsectenketen’opdeHASHogeschool,WageningenUniversiteitenZLTO,isgesignaleerddatsteedsmeerondernemersindegroeneruimteinteressehebbenininsectenproductiealsalternatieveen/oftoekomstigeinkomstenbron.ABNAMRObeschrijftinhaarrapport‘Insectenkweek:kleinesector,grotekansen’(december2016)kansenvoorhetkwekenvaneetbareinsecten.Hierbijwordtmetnamegedachtaanhetopgroteschaalkwekenvanmeelwormachtigeinsecten,BlackSoldierFlylarven,sprinkhanenenkrekels.Figuur5iseenvoorbeeldvaneeninsectenbusinessmodel.
Figuur5Voorbeeldinsectenbusinessmodel
Uitbovenstaandbusinessmodelblijktdatindeinsectenproductieenwaardeketenvelediversemarktenbediendkunnenwordenmetdiversesoorteninsecten.Echtermoetmenwelrekeninghoudenmethetfeitdatiedereinsectensoorteenverschillendkweekprocesheeftmetbetrekking
16 Insectenproductieinhetveenweidegebied-Lokalecirculairekansen
totcyclus,kweeksubstraateneisenaanhuisvesting.Ditisbijgeenenkelesoorthetzelfde.Afhankelijkvandeverschillendeafzetmarktenzijnverschillendeverdienmodellenmogelijk.BenodigdekennisDebusinesscaseinsectenproductievoorspecifiekeondernemersgroepeninhetVeenweidegebiedverdientnaderonderzoekophaalbaarheidvanhetbusinessmodelmetbijbehorendemarktkansen.Dezekansendienenechtergezamenlijkmetdeondernemerdoorgerekendtewordennaariederespecifiekesituatie,wensenendemogelijkheden(beschikbareruimte,financiëleruimte,etc.)vanhetbedrijfdatwilomschakelen.DoelvanhetpilotprojectAgrarischeondernemerstevoorzienvandejuistekennisengegevensomwel/niettekiezenvooromschakelingnaargedeeltelijkeofvolledigeinsectenproductie.EconomischekansenInsectenkweekalsnieuwverdienmodelvooreengezondagrarischbedrijfenhetbehoudvandeagrarischewerkgelegenheidinhetVeenweidegebied.Mogelijkestakeholders• VeenweidenInnovatieCentrum• AgrarischebedrijvenindeVeenweiden• Toeleveranciersreststromen• Eindgebruikers
6.2 Werkplan
ActiviteitenInhetkadervandeontwikkelingvanhetbusinessmodelwordenmetgeïnteresseerdeagrariërsplannenuitgewerktmiddelseenserievanworkshops.Gezamenlijkwordenkansrijkeverdienmodellenindefeedenfoodonderzochtendoorberekendnaarbenodigdeinvestering.ResultatenInsectenproductieinbestaandebedrijfsbebouwinginhetVeenweidegebied.
Haalbaarheidsstudie 17
7 Haalbaarheidsstudie:gebruikvangeselecteerdeVeenweiden-biomassaalssubstraatvoorinsecten
7.1 Achtergrondenprojectdoelstellingen
ProbleemstellingenkansenInhetVeenweidegebiedliggenmetbetrekkingtotinsectenproductieperspectiefvollekansenophetgebiedvandeverwerkingvanbiomassa(laagwaardigeorganischereststromen)doorinsecten.Hetaccentzalmoetenliggenopdeverwaardingvandezebiomassaen/ofreststromenalskweeksubstraatvoorinsecten,waarbijdeinsectenderolvanbioconverteropzichnemen.Dezeinsectenzullennaopkweektoegepastwordenalshoogwaardigenwaardevolingrediëntvoorfeeden/offood.ZieFiguur6vooreenroadmapvandemogelijkhedenvoorinsectenindustrieinhetVeenweidegebied.KansvanslagenvandezebeoogdenieuweactiviteitinhetVeenweidengebiedisinhogemateafhankelijkvanzoweldebeschikbaarheidalsdekwaliteitvandebenodigdesubstraten.Metnamedesnelheidenmatevanefficiëntiewaarmeeinsectendebeoogdebiomassaen/ofreststromenkunnenomzetnaarlichaamsgewichtisvanbelangvooreensuccesvollekweek.Zoweldeopnamevanhetsubstraatalsdelengtevandelevenscycluszalperinsectensoortverschillendzijn.BenodigdekennisWereldwijdwordenexperimentennaardetoepassingenvoederconversievandiversesubstratenvooreengrootaantalinsectensoortenuitgevoerd.Erisechternogweinigbekendovervoederconversieendepreciezebehoefteaannutriëntenvoorinsecten.Omdezeredenishetbelangrijkomdelokalereststromentescreenenopbruikbaarheidalskweeksubstraat(aldannietinmengvorm).DoelDehaalbaarheidsstudieisvooralbedoeldomdedaadwerkelijkeperspectiefvolleinsect–substraatcombinatiestevindendiedaarnaastooknoginduurzameenperspectiefvolleproduct-marktcombinatiespassendieopeenzokortmogelijketermijneconomischrendementoplevert.HetsluitenvankringlopeninhetVeenweidengebiedishierineenbelangrijkerandvoorwaarde.EconomischekansenDoordeverwaardingvanlokaalaanwezigebiomassaincombinatiemetdeontwikkelingvannieuwebedrijvigheidindeinsectenproductiewordtgeanticipeerdophetontwikkelenvaneengezondagrarischondernemersklimaat.MetdeintegraleaanpakvanhetVeenweidenInnovatieCentrum,waarinmaatschappelijk,ecologischeneconomischduurzamerproducerencentraalstaatwordt,insamenwerkingmetanderen,deeerstestapgezetnaardeontwikkelingvaneennieuweinkomstenbronenbedrijfsactiviteitdiedeagrarischebedrijvigheidindeVeenweidenkansenbiedtengezondhoudtenwelkeeconomischrendabelisenmaatschappelijkgewaardeerdwordt.Hierinwordenondernemersaangesprokenopslimondernemerschap.
18 Insectenproductieinhetveenweidegebied-Lokalecirculairekansen
Mogelijkestakeholders• Leveranciersbiomassa HeinekenZoeterwoude• (Potentiele)insectenkwekers Diverseagrariërs,Bestico–BerkelenRodenrijs• Substraatproducent ArieBlokDiervoeding/AVEVE–Woerden• Kennisleveranciers LouisBolkInstituut–Driebergen
NGN–‘sHertogenboschNijboerConsultancy–Exoticanimal&zoonutritionist–Bergschenhoek
Figuur6RoadmapinsectenindustrieinhetVeenweidegebied
7.2 Werkplan
ActiviteitenOphoofdlijnenzijndeactiviteitenindithaalbaarheidsonderzoekalsvolgt:
1. Screeningbeschikbaarheid(wanneerenhoeveel),samenstellingenkwaliteitvanbiomassaen/ofreststromenuithetVeenweidegebied
2. Literatuuronderzoekenpilotsnaarnutriëntenbehoeftenvandiverseinsectensoorten3. Ontwikkelenduurzamesubstratenopbasisvandeaanwezigebiomassaen/ofreststromen,
waarbijzoveelmogelijkrekeningwordtgehoudenmethetsluitenvankringlopenindeVeenweiden.
4. Testenacceptatie,lifecycleperinsectengroeitestenvandiversegeselecteerdeinsectensoorten,bepalenvoederconversievandediversesubstraten
5. Bepalengezondheidensamenstellingvanhetinsectenhetrestsubstraatnaoogsten.ResultatenDuidelijkheidoverhaalbaarheidenrendementvaninsectenkweekoplokalesubstratenvervaardigduitbiomassaen/ofreststromenuitdeVeenweiden.
Businesscase1:Insectenindeaquacultuur 19
8 Businesscase1:Insectenindeaquacultuur
8.1 Achtergrondenprojectdoelstellingen
ProbleemstellingenkansenInNederlandissprakevaneengroeiendebehoefteaaneiwittenvoordiervoeding,waaronderookvisvoer.Hierinkan(deels)wordenvoorziendoorineigenlandinsectentekwekenalsalternatiefvoorhetgeïmporteerdesoja-envismeelwatoa.wordttoegepastinvisvoeders.Naarverwachtinggaatindezomervan2017Europesewetgevingvankrachtdiehetmogelijkmaaktominsectenalsingrediëntvanvissenvoertegebruiken.Hetvervangenvanvismeeldoorinsectendraagtbijaaneenduurzamereaquacultuurenpastookbeterbijhet‘oerdieet’vandevis.DeaquacultuurinNederlandzaldoordeklimatologischeomstandighedennaarallewaarschijnlijkheidgeengroteindustrieworden.Demogelijkheiddoetzichwelvooromgroottewordeninuitgangsmaterialenzoalspootvis.BlueLinked,eenexperimenteelbroedhuisvoorvisseninUtrecht(heeftdewensomteverhuizennaarderegioAlphenaandeRijn),geeftaandatdeoverstapvanjongevissenvanlevendnaargeëxtrudeerddroogvoereengevoeligestapisinhetkweekproces,metalsgevolgeenhogesterftevandejongevislarven.InhetexperimenteelbroedhuispootviswerktBlueLinkedmeteeninnovatiefkweeksysteem.Eenbelangrijkkenmerkhiervanisdecontinueaanwezigheidvaneengevarieerdaanbodaanvoedseldiertjes:kleinereraderdiertjes(Brachionus)engrotereroeipootkreeftjes(copepoden).Dankzijhetgevarieerdevoedselaanbodwordeninhetbroedhuisdevislarveninhunvroegeontwikkelinggestimuleerdomopeennatuurlijkemaniervoedseltezoeken.Meteenveelzijdigontwikkeldzoekgedrag,isnaarverwachtingdeoverstapvanlevendvoernaardroogvoerminderingrijpend.DevolgendestapdieBlueLinkedwiltzettenisomdekleinevisjestevoerenmeteenopinsectengebaseerdvoeder.BlueLinkedgeeftaandatnatvoerwaarininsectenverwerktzijndezeovergangkanfaciliterenmetalsuitkomsteenhogeroverlevingspercentage.BenodigdekennisWereldwijdwordenexperimentennaardetoepassingvaninsectenindiëtenvoorvissenuitgevoerd.Erisechternogweiniginformatiebekendinwelkeverhoudingen,vorm,textuurentechnologiebenodigdisomvismeelinhetvoervoorjongevissentevervangendoorinsecten.DoelvanhetpilotprojectDitpilotprojectwileenalternatiefontwikkelenombestaanddroogvisvoer,waarinvismeelverwerktis,tevervangenmeteenproductwaarininsectenzijnverwerktinplaatsvanvismeel.Hetdoeliseenverbeterdvisvoerteontwikkelenwatbijdraagtaaneenefficiënteopkweekvanvislarven,metalsresultaateenlagereuitvalvandevislarvenbijdevoerovergangeneenbetereverteerbaarheidenopnamevanhetvoer,hetgeenmoetleidentotrobuusteengezondepootvis.EconomischekansenDoordeverwaardingvanlokaalaanwezigebiomassaincombinatiemetdeontwikkelingvannieuwebedrijvigheidindeinsectenproductiewordtgeanticipeerdophetontwikkelenvaneengezondagrarischondernemersklimaat.Deproductievaninsectenis(metveelhandarbeidenweinigautomatisering)eentoekomstgerichtesectorwaarheelwatwerkisvoorlaaggeschoolde
20 Insectenproductieinhetveenweidegebied-Lokalecirculairekansen
arbeidersofmensenmeteenbeperking.Metdezeontwikkelingvananderevormenvanlandbouw(minivee),wordtookdeeconomischebasisvanhetgebiedverbreed.Mogelijkestakeholders
• Leveranciersbiomassa (Agrarische)bedrijvenVeenweidegebied• Insectenkwekers BesticoBV,KoppertBiologicalSystems–BerkelRodenrijs• Producentvoeders NGNProductsBV–’sHertogenbosch• Viskwekerij BlueLinked–Utrecht
8.2 Werkplan
ActiviteitenOphoofdlijnenzijndeactiviteiteninditprojectalsvolgt:
1. Ontwikkelingvanhetconcept‘broedhuisvandetoekomst’inhetVeenweidegebied2. (Door-)ontwikkeling&opschalingduurzametechnologievoorhetbroedhuis,de
zogenaamde‘hatchery’,inclusiefvariatiesingebruikzoalsgecombineerdeteelten/ofontkoppelenvanonderdelenvaneensysteem
3. Duurzamevoerontwikkelingopbasisvanduurzameennatuurlijkeingrediëntenzoalsinsecten,zodichtmogelijkpassendquavorm,grootte,textuurensamenstellingbijhetnatuurlijkvoer.
4. Testenacceptatieengroeitestenvanhetpotentieelvanlevendeinsecteneitjesenmini-larven(daglarven)vandiverseinsectensoortenalslevendvisvoervoorvislarven.
5. Testenacceptatieengroeitestennieuwgeformuleerdvoervoordeopkweekvanlarventotgezondepootvis
6. BepalenwelzijnengezondheidvandepootvisResultatenHetresultaatvandeontwikkelingvandezebusinesscasezalzijn:
1. EenexperimenteelbroedhuisvoorpootvisisgevestigdinhetVeenweidegebied2. Verbeterdeoutputvan‘hetbroedhuisvandetoekomst’3. Nieuwe,duurzamesamenstellingvanvisvoedingvoorjongelarvenisontwikkeld(insecten
vervangennietduurzameingrediëntenzoalsvismeelensoja).
Businesscase2:Specialtypet-foodopbasisvaninsectenvoorexotischedieren 21
9 Businesscase2:Specialtypet-foodopbasisvaninsectenvoorexotischedieren
9.1 Achtergrondenprojectdoelstellingen
Probleemstellingenkansen
TraditioneelwordthetovergrotedeelvandeinsectendieinNederlandgekweektwordengekweektvoordepetfood-endierentuinindustrie.Deinsectengaanrechtstreeksvandekwekerijnaardedierenspeciaalzaak,dehengelsportzaakofdedierentuin.Ditzijnafzetmarktendiegeenbeperkingenkennenvoorwatbetreftdewet-enregelgevingomtrenthetvoerenvandierlijkeeiwitten,zoalsdiewelbestaatm.b.t.landbouwhuisdieren.Ditbiedtruimteomnieuweproductenmetinsectenalsingrediëntvoordezeafzetmarktenteontwikkelen.Opdezemanierwordtkennisopgedaanmetbetrekkingtotdekweekvaninsecten(opgroteschaal)enkanditdienenalsvoorloperophetmogelijkindetoekomsttoegestanegebruikvaninsecteneiwitindiervoedersvoorlandbouwhuisdieren.Benodigdekennis
Ditpilotprojectwileennieuwerangepetfoodproductenontwikkelenwaarininsecteneenbestanddeelvormenvanhetvoervoordierendievannatureinsecteneten.Hierbijwordtgedachtaangespecialiseerdediëtenvoor:
1. (Kleine)zoogdieren:basisvoedselenwelzijnverrijkendvoedersomnivoorencarnivoor2. Vogels:Insectivoresenomnivoren3. Kleineprimaten:bijvoedingmetinsectenverrijktevoeders
Dehogekostprijsvanhetinsecteningrediëntisindezeafzetmarktvanminderbelang.Doelvanhetpilotproject
Marktkansencreërenvoorinsectendoormiddelvanhetontwikkelenvanspecialtiesinnichemarkten,waardoordeinsectensectorzichverderzalontwikkelen.Hetontwikkeldevoerzaleenbijdrageleverenaan;• welzijnsbevorderingvanhetalgemeenwelzijnvandedieren• bevorderenvandediergezondheid• hetinstandhoudenvandepopulatievanexotischedieren
Economischekansen&risico’s
ArieBlokDiervoedersiseenbelangrijkeproducentvanspecialtypet-voeders.ArieBlokDiervoedingbelevertvanuitWoerdennaastca.70%vandeNederlandsedierentuinenmetdroogvoedersookeengrootdeelvandeEuropesedierentuinen.ArieBlokDiervoedingzietkanshaarmarktuittebreidenmetopinsectengebaseerdevoedersinEuropa,nietalleenbijdierentuinenengespecialiseerdepetfood.ArieBlokDiervoedingmaginzijnmengvoederfabriekgeendierlijkeproductenverwerken,dusookinsecten.NGNProductszaldeproductievoorArieBlokDiervoedinguitvoeren.
22 Insectenproductieinhetveenweidegebied-Lokalecirculairekansen
Mogelijkestakeholders
• Leverancierbiomassa (Agrarische)bedrijvenVeenweidegebied
• Insectenkwekers Bestico/KoppertBiologicalSystems–BerkelRodenrijs
• Diervoedingsleverancier ArieBlokDiervoeding/AVEVE–Woerden
• Voerproducent NGNProducts–‘sHertogenbosch
• Kennisleveranciers LouisBolkInstituut–Driebergen
NijboerConsultancy–Exoticanimal&zoonutritionist-
Bergschenhoek
9.2 Kortwerkplan
Activiteiten
1. Ontwikkelingvangespecialiseerdeexotischediervoerdersopbasisvanduurzameennatuurlijkeingrediëntenzoalsinsecten,dievoorwatbetreftvorm,grootte,textuurensamenstellingzodichtmogelijkbijhetnatuurlijkvoervoorhetexotischedierpassen:
2. Testenacceptatieenopneembaarheiddoorhetdoeldier3. Bepalenwelzijnengezondheidvandedoeldierennaeenperiodevanaanbiedingvande
nieuwontwikkeldevoeders4. Ontwikkelenmarketingstrategie
Resultaten
OpenenvannieuwemarktenophetgebiedvaninnovatievespecialtydiervoedersdiegebaseerdzijnopinsectendiegekweektwordeninhetVeenweidegebiedopreststromenafkomstiguithetVeenweidegebied.
Bronnen 23
Bronnen
AbnAmro.(2016,maart27).AbnAmro.RetrievedfromFoodbranchemengvoerindustrie:https://www.abnamro.nl/nl/images/Generiek/PDFs/020_Zakelijk/02_Sectoren/Agrifood/food-branche-mengvoederindustrie.pdf
Alterra,2014.Vrijkomendeagrarischebebouwinginhetlandelijkgebied.Opgestelddoor:T.J.A.(Edo)Gies,W.(Wim)Nieuwenhuizen,R.A.(Rob)Smidt.
B-93GreenDealInsectenvoorFood,FeedenPharma.http://venik.nl/site/wp- content/uploads/2012/10/B93-AGRO-4-Insecten_voor_feed_food_en_farma.pdf
BeleidsbriefDuurzamevoedselproductie(EZ,2013).https://www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2013/07/11/beleidsbrief-duurzame-voedselproductiede
Ecofys,2011.BiomassapotentieelGroeneHart.Opgestelddoor:Warmerdam,J.,Yildiz,I.,Koop,K.
Greenfacts.(2016,maart27).Greenfacts.RetrievedfromGreenfacts:http://www.greenfacts.org/nl/visserij/
Greenpeace.(2008).Duurzameaquacultuur:déuitdagingvoordekweekindustrie.
Oonincx,D.G.A.B,J.vanItterbeeck,M.J.W.Heetkamp,H.vandenBrand,J.J.A.vanLoon,andA.vanHuis,2010.AnExplorationonGreenhouseGasandAmmoniaProductionbyInsectSpeciesSuitableforAnimalorHumanConsumption.PLoSONE5(12):e14445.doi:10.1371/journal.pone.0014445.
Programma‘VanafvalnaarGrondstof’(IenM,2014).https://www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2014/01/28/invulling-programma-van-afval-naar-grondstof
Programma‘RuimteinRegelsvoorGroeneGroei’(R2G2)(EZenIenM,2015).http://www.biobasedeconomy.nl/wp-content/uploads/2012/10/000000-00-Factsheet-Programma-Ruimte-in-Regels_04.pdf
vanHuis,A.,vanItterbeeck,J.,Klunder,H.,Mertens,E.,Halloran,A.,Muir,G.,Vantomme,P.2013.Edibleinsects:futureprospectsforfoodandfeedsecurity.FAOForestryPaper171.
WageningenUR,2015.Project1538:‘Creativeideasfornewtypesofbusinessinvacantagriculturalbuildings(VAB’s):newbusinessmodels’E-ACT–CreativenewfunctionsforVABs.Authors:variousMScStudents.
24 Insectenproductieinhetveenweidegebied-Lokalecirculairekansen
Bijlage1