11

Institucionet dhe mjedisi Institucionet dhe mjedisi i biznesit ndërkombëtari biznesit ndërkombëtar

Prof. dr. Besim BeqajProf. dr. Besim Beqaj

22

Objektivat e të mësuaritObjektivat e të mësuarit Të shohim se si politika tregtare dhe e Të shohim se si politika tregtare dhe e

investimeve historikisht kanë qenë pjesë investimeve historikisht kanë qenë pjesë e politikave të brendshmee politikave të brendshme

Të ekzaminohet se si po ndryshon sjellja Të ekzaminohet se si po ndryshon sjellja (qasja) tradicionale ndaj politikave (qasja) tradicionale ndaj politikave tregtare dhe të investimevetregtare dhe të investimeve

Të shohim efektet e lidhjeve globale në Të shohim efektet e lidhjeve globale në tregti dhe investime të vendimmarrësit. tregti dhe investime të vendimmarrësit.

Të kuptojmë që vendet duhet të Të kuptojmë që vendet duhet të bashkëpunojnë shumë afër në të bashkëpunojnë shumë afër në të ardhmen për ruajtur qëndrushmerinë e ardhmen për ruajtur qëndrushmerinë e tregtisë globale dhe mjedisit global tregtisë globale dhe mjedisit global investiv.investiv.

33

Arsyet dhe qëllimet e Politikës Arsyet dhe qëllimet e Politikës tregtare dhe të investimevetregtare dhe të investimeve

Politikat qeveritare janë të dizajnuara të rregullojnë, Politikat qeveritare janë të dizajnuara të rregullojnë, drejtojnë dhe mbrojnë aktivitetet nacionale (kombëtare). drejtojnë dhe mbrojnë aktivitetet nacionale (kombëtare). Zbatimi i këtyre politikave është rezultat i sovranitetit Zbatimi i këtyre politikave është rezultat i sovranitetit nacional, i cili i jep Qeverisë të drejtën të rregullon mjedisin nacional, i cili i jep Qeverisë të drejtën të rregullon mjedisin e vendit dhe të qytetetarëve të vet.e vendit dhe të qytetetarëve të vet.

Politika tregtare në nivel të vendeve – politika Politika tregtare në nivel të vendeve – politika makroekonomike definon qasjen shtetrore ndaj importeve, makroekonomike definon qasjen shtetrore ndaj importeve, eksporteve dhe ndaj zhvillimeve tekneksporteve dhe ndaj zhvillimeve tekniiko teknologjike.ko teknologjike.

Veprimet në kuadër të politikës së brendshme të shumicës Veprimet në kuadër të politikës së brendshme të shumicës së qeverive kanë si qëllim rritjen e standardit të jetesës të së qeverive kanë si qëllim rritjen e standardit të jetesës të qytetarëve, përmirësimin e kualitetit të jetës dhe të arrihet qytetarëve, përmirësimin e kualitetit të jetës dhe të arrihet punësimi i plotë (të mos këtë papunësi fare). punësimi i plotë (të mos këtë papunësi fare).

Këto politika kane ndikim indirekt në tregtinë dheKëto politika kane ndikim indirekt në tregtinë dhe investimet ndërkombëtare.investimet ndërkombëtare.

44

Arsyet dhe qëllimet e Politikës Arsyet dhe qëllimet e Politikës tregtare dhe Politikës investive - tregtare dhe Politikës investive -

vazhdimvazhdim Në mënyra shumë më direkte dhe në dobi të ndërrmarjeve Në mënyra shumë më direkte dhe në dobi të ndërrmarjeve të të

posaformuara,posaformuara, një vend gjithashtu mund të nxisë një vend gjithashtu mund të nxisë transferin transferin e teknologjisëe teknologjisë nga jashtë ose të përjashtojë industritë e nga jashtë ose të përjashtojë industritë e huaja nga tregu i vendit.huaja nga tregu i vendit.

Zyrtarët qeveritarë gjithashtu mund të miratojnë rregullore Zyrtarët qeveritarë gjithashtu mund të miratojnë rregullore mbi importin të cilat i mbi importin të cilat i mbrojnë qytetarët.mbrojnë qytetarët.

Qëllim kryesor i politikës të jashtme është Qëllim kryesor i politikës të jashtme është siguria siguria kombëtarekombëtare..

Politika shtetërore Politika shtetërore ka për qëllim rregullimin, nxitjen, ka për qëllim rregullimin, nxitjen, drejtimin dhe mbrojtjen e veprimtarive kombëtaredrejtimin dhe mbrojtjen e veprimtarive kombëtare. .

Veprimet politike: Veprimet politike: ruajtja e nivelit të standardit jetësor, ruajtja e nivelit të standardit jetësor, punësimi, ngritja e zhvillimeve ekonomikepunësimi, ngritja e zhvillimeve ekonomike..

Politika e zhvillimitPolitika e zhvillimit synon transferin e teknologjisë, ngritjen synon transferin e teknologjisë, ngritjen e kapaciteteve vendore për konkurim dhe nganjeherë e kapaciteteve vendore për konkurim dhe nganjeherë përkrahjen e vendeve tjera për prodhimin e produkteve të përkrahjen e vendeve tjera për prodhimin e produkteve të cilat do të importohen. cilat do të importohen.

55

Organizatat ndërkombëtareOrganizatat ndërkombëtare GATT-i Marrëveshja e Përgjithëshme për GATT-i Marrëveshja e Përgjithëshme për

Tarifat dhe Tregtinë : Tarifat dhe Tregtinë : Është themeluar me 1947 Është themeluar me 1947 GATTGATT. N. Në Raundin e Uruguajit në vitet 80-ta, ë Raundin e Uruguajit në vitet 80-ta, përqendrohet në reduktimin e barierave të tregtisë, përqendrohet në reduktimin e barierave të tregtisë, mbrojtjen e pasurisë intelektuale, dhe në tregtinë e mbrojtjen e pasurisë intelektuale, dhe në tregtinë e shërbimeveshërbimeve

World Trade Organization (WTO)/ World Trade Organization (WTO)/ Organizata Organizata Botërore e Tregtisë (OBT)Botërore e Tregtisë (OBT)

The International Monetary Fund (IMF)/ The International Monetary Fund (IMF)/ Fondi Monetar Ndërkombëtar (FMN)Fondi Monetar Ndërkombëtar (FMN)

The World Bank (WB)/ The World Bank (WB)/ Banka Botërore (BB)Banka Botërore (BB) EIB Banka Evropiane pEIB Banka Evropiane për Investimeër Investime EBRD Banka Evropiane për Rindertim dhe EBRD Banka Evropiane për Rindertim dhe

ZhvillimZhvillim

66

Organizata Botërore e Tregtisë (OBT) dhe Organizata Botërore e Tregtisë (OBT) dhe Fondi Monetar Ndërkombëtar (FMN)Fondi Monetar Ndërkombëtar (FMN)

OBT është organizatë OBT është organizatë ndërkombëtare e cila merret me ndërkombëtare e cila merret me rregullat e tregtisë ndërmjet rregullat e tregtisë ndërmjet shteteve. shteteve.

• Në thelb të saj janë Marrëveshjet e Në thelb të saj janë Marrëveshjet e OBT-së, rregullat ligjore për tregtinë OBT-së, rregullat ligjore për tregtinë ndërkombëtare, për politikën tregtare ndërkombëtare, për politikën tregtare dhe për investimedhe për investime..

FMN – u projketua për të siguruar FMN – u projketua për të siguruar stabilitet të sistemit monetar stabilitet të sistemit monetar ndërkombëtar dhe për të mbajtur ndërkombëtar dhe për të mbajtur kurse fikse këmbimi në mes kurse fikse këmbimi në mes vendëve.vendëve.

77

Banka Botërore (BB)Banka Botërore (BB)

Banka Botërore (BB) është Banka Botërore (BB) është themeluar me 1944themeluar me 1944 për të ndimuar për të ndimuar vendet e shkatërruara nga lufta dhe vendet e shkatërruara nga lufta dhe më vonë merr detyrën e ndihmës së më vonë merr detyrën e ndihmës së zhvillimit botëror. Kapitali i BB zhvillimit botëror. Kapitali i BB kryesisht investohet për reduktimin e kryesisht investohet për reduktimin e varfërisë.varfërisë.

88

Ndryshimet në mjedisin polNdryshimet në mjedisin poliitik dhe globaltik dhe global

Reduktimi i ndikimit të politikave kombëtareReduktimi i ndikimit të politikave kombëtare• Zgjerimet e lidhjeve gloable në mes të Zgjerimet e lidhjeve gloable në mes të

kompanive, industrive dhe vendeve kanë kompanive, industrive dhe vendeve kanë efekt mbi politikanët.efekt mbi politikanët.

Roli i institucioneve ndërkombëtareRoli i institucioneve ndërkombëtare Rritje enorme e ndikimit të institucioneve ndërkombëtare Rritje enorme e ndikimit të institucioneve ndërkombëtare

dhe zvoglim i ndikimit të politikave nacionale në tregtinë dhe zvoglim i ndikimit të politikave nacionale në tregtinë ndërkombëtare (globalizimi dhe integrimet rajonale)ndërkombëtare (globalizimi dhe integrimet rajonale)

Roli i institucioneve tradicionale Roli i institucioneve tradicionale Thellimi i konfliktit midis vendeve të Thellimi i konfliktit midis vendeve të

industrializuara dhe vendeve në zhvillim.industrializuara dhe vendeve në zhvillim.

99

Ndryshimet në mjedisin e politikës Ndryshimet në mjedisin e politikës globaleglobale

Tri ndryshime kryesore kanë ndodhur në Tri ndryshime kryesore kanë ndodhur në

mjedisin e politikës globalemjedisin e politikës globale

• Reduktimi i influencës të politikës të Reduktimi i influencës të politikës të brendshme (vendore);brendshme (vendore);

• Dobësimi i institucioneve tradicionale;Dobësimi i institucioneve tradicionale;• Acarimi i konfliktit mes vendeve të Acarimi i konfliktit mes vendeve të

industrializuara dhe vendev në zhvillimindustrializuara dhe vendev në zhvillim..

1010

Reduktimi i influencës të politikës Reduktimi i influencës të politikës të brendshme (vendore)të brendshme (vendore)

Interaksioni në mes rrjedhave Interaksioni në mes rrjedhave financiare globale dhe atyre vendore financiare globale dhe atyre vendore (lokale) e ka limituar në masë të (lokale) e ka limituar në masë të konsiderueshme influencën e konsiderueshme influencën e qeverive.qeverive.

Për të kthyer influencën disa qeveri Për të kthyer influencën disa qeveri janë munduar të kufizojnë tregtinë janë munduar të kufizojnë tregtinë botërore duke vendosur barriera, botërore duke vendosur barriera, aplikuar tarifa apo duke implementuar aplikuar tarifa apo duke implementuar rregullore mbi importin.rregullore mbi importin.

1111

Dobësimi i institucioneve Dobësimi i institucioneve ndërkombëtarendërkombëtare

Lidhjet e forcuara mes vendeve dhe mjedisi i Lidhjet e forcuara mes vendeve dhe mjedisi i ri ekonomik që rezulton nga lojtarët e rinj në ri ekonomik që rezulton nga lojtarët e rinj në treg dhe ndeshja e sistemeve të ndryshme treg dhe ndeshja e sistemeve të ndryshme ekonomike po e dobëson ekonomike po e dobëson OBT-nëOBT-në

Fondi Monetar NdërkombëtarFondi Monetar Ndërkombëtar nuk po ka fonde nuk po ka fonde të mjaftueshme për të plotësuar nevojat e të të mjaftueshme për të plotësuar nevojat e të gjitha vendeve që kanë vështirësi.gjitha vendeve që kanë vështirësi.

Banka BotëroreBanka Botërore ka qenë e pasuksesshme në ka qenë e pasuksesshme në përkrahjen e qëllimeve ekonomike të vendeve përkrahjen e qëllimeve ekonomike të vendeve në zhvillim. Disa ankohen që politikat e kësaj në zhvillim. Disa ankohen që politikat e kësaj banke kanë krijuar më shumë varfëri.banke kanë krijuar më shumë varfëri.

1212

Konflikti mes vendeve të Konflikti mes vendeve të industrializuara dhe vendeve në industrializuara dhe vendeve në

zhvillimzhvillim

Në të kaluarën është shpresuar që hendeku Në të kaluarën është shpresuar që hendeku në mes vendeve të industrializuara dhe në mes vendeve të industrializuara dhe vendeve në zhvillim do të mbyllet.vendeve në zhvillim do të mbyllet.

Mëgjithëse shumë vende të pazhvilluara sot Mëgjithëse shumë vende të pazhvilluara sot po shfaqen si vende të reja të po shfaqen si vende të reja të industrializuara, shumë vende tjera po industrializuara, shumë vende tjera po ballafaqohen me një të ardhme ekonomike ballafaqohen me një të ardhme ekonomike të zymtë.të zymtë.

Rritja e shqetësimeve ambientaliste ka bërë Rritja e shqetësimeve ambientaliste ka bërë që ky konflikt të tendoset edhe më shumë.që ky konflikt të tendoset edhe më shumë.

1313

Kufizimet e importeveKufizimet e importeve

Shumë vende duke përfshirë Bashkimin Evropian Shumë vende duke përfshirë Bashkimin Evropian dhe SHBA-të kanë miratuar ligjet dhe SHBA-të kanë miratuar ligjet antidumpingantidumping, që , që ju ndihmojnë industrive vendore duke kufizuar ju ndihmojnë industrive vendore duke kufizuar shitjen e produkteve të huaja nën koston e shitjen e produkteve të huaja nën koston e prodhimit, ose çmime me të vogla se çmimi i tyre prodhimit, ose çmime me të vogla se çmimi i tyre në vendet prej nga vijnë.në vendet prej nga vijnë.

Importet kufizohen gjithashtu me barriera Importet kufizohen gjithashtu me barriera jotarifore, siç janë kampanjat blej vendore. jotarifore, siç janë kampanjat blej vendore. Mënjanimi i këtyre barrierave është shumë i Mënjanimi i këtyre barrierave është shumë i vështirë.vështirë.

Importet mund të reduktohen edhe duke Importet mund të reduktohen edhe duke ngushtuar hyrjen e produkteve të huaja në treg ngushtuar hyrjen e produkteve të huaja në treg përmes procedurave të komplikuara dhe përmes procedurave të komplikuara dhe inspektimeve.inspektimeve.

1414

Efektet e kufizimit të Efektet e kufizimit të importeveimporteve

Kontrolli i importeve mund të bëjë që të Kontrolli i importeve mund të bëjë që të mos shfytëzohen resurset më efiçente gjë mos shfytëzohen resurset më efiçente gjë që rezulton në produkte që nuk janë me të që rezulton në produkte që nuk janë me të mirat dhe kosto më të lartë për malltat mirat dhe kosto më të lartë për malltat (ofertën) e kufizuar.(ofertën) e kufizuar.

Kontrolli i importit mund të rezultoj me Kontrolli i importit mund të rezultoj me ndryshime negative në strukturen e ndryshime negative në strukturen e importeve.importeve.

Për shkak të joefiçencës, kontrolli i Për shkak të joefiçencës, kontrolli i importeve mund të shkaktojë ngecje në importeve mund të shkaktojë ngecje në avancimin teknologjik.avancimin teknologjik.

1515

Kufizimet e eksporteveKufizimet e eksporteve Vendet vendosin kontroll mbi eksportet për arsye të Vendet vendosin kontroll mbi eksportet për arsye të

ofertës të pamjaftueshme, sigurisë kombëtare dhe ofertës të pamjaftueshme, sigurisë kombëtare dhe qëllimeve të politikës të jashtme, apo dëshirës për të qëllimeve të politikës të jashtme, apo dëshirës për të mbajtur kapitalin.mbajtur kapitalin.

Kontrollet që lidhen Kontrollet që lidhen me sigurinë kombëtare me sigurinë kombëtare aplikohen për armë dhe eksportet e teknologjisë të aplikohen për armë dhe eksportet e teknologjisë të lartë.lartë.

Megjithëse kufizimi i eksportit është një mjet i vlefshëm Megjithëse kufizimi i eksportit është një mjet i vlefshëm që përdoret në marrëdhëniet ndërkombëtare, ky kufizim që përdoret në marrëdhëniet ndërkombëtare, ky kufizim mund t`i jep ndërrmarjeve vendore reputacionin e një mund t`i jep ndërrmarjeve vendore reputacionin e një ofertuesi të pasigurt dhe si rrjedhojë e kësaj porositë ofertuesi të pasigurt dhe si rrjedhojë e kësaj porositë (kërkesat) të bëhen të ofertues (ndërrmarje) të vendeve (kërkesat) të bëhen të ofertues (ndërrmarje) të vendeve tjera.tjera.

1616

Promovimi i eksporitPromovimi i eksporit

Promovimi i eksportit është i dizajnuar t`i ndihmojë Promovimi i eksportit është i dizajnuar t`i ndihmojë ndërrmarjet të hyjnë në tregjet ndërkombëtare ruajnë ndërrmarjet të hyjnë në tregjet ndërkombëtare ruajnë dhe të ruajnë pozicionin e tyre në këto tregje si dhe të dhe të ruajnë pozicionin e tyre në këto tregje si dhe të shërbejë si kunderveprim ndaj masave të ngjashme që shërbejë si kunderveprim ndaj masave të ngjashme që aplikojnë vendet tjera.aplikojnë vendet tjera.

Qasjet e ndryshme drejt promovimit të eksportit Qasjet e ndryshme drejt promovimit të eksportit përfshijnë:përfshijnë:• Transferin e dijes (njohurive)Transferin e dijes (njohurive)• subvencionimin direkt apo indirekt të eksportitsubvencionimin direkt apo indirekt të eksportit• Reduktimin e burokracisë qeveritare për eksportuesitReduktimin e burokracisë qeveritare për eksportuesit• Financimi i eksportitFinancimi i eksportit• Legjislacion i ndryshëm tatimor për qytetarët që Legjislacion i ndryshëm tatimor për qytetarët që

jetojnë jashtë venditjetojnë jashtë vendit

1717

Promovimi i importitPromovimi i importit

Masa për promovimin e importit Masa për promovimin e importit përdorin vendet që ruajnë një përdorin vendet që ruajnë një bilanc tregtar me suficit të madh.bilanc tregtar me suficit të madh.• The Japan External Trade Organization The Japan External Trade Organization

(JETRO)- Organizata japoneze e Tregtisë (JETRO)- Organizata japoneze e Tregtisë të Jashtme ka filluar të fokusohet në të Jashtme ka filluar të fokusohet në promovimin e importit në Japonipromovimin e importit në Japoni

1818

Ndikimi i Investimeve të Huaja Ndikimi i Investimeve të Huaja Direkte (IHD) në vendet nikoqireDirekte (IHD) në vendet nikoqire

Ndikimi pozitivNdikimi pozitiv Informimi kapitalInformimi kapital Transferi i teknologjisë dhe Transferi i teknologjisë dhe

aftësive menaxheriale aftësive menaxheriale Zhvillimi rajonal dhe sktorialZhvillimi rajonal dhe sktorial Konkurrenca e brendshme Konkurrenca e brendshme

dhe ndërrmarrësiadhe ndërrmarrësia favourable effect on balance favourable effect on balance

of paymentsof payments Efektet pozitive në bilancin e Efektet pozitive në bilancin e

pagesavepagesave Rritja e punësimitRritja e punësimit

Ndikimi NegativNdikimi Negativ

Dominimi industrialDominimi industrial Varësia në teknologjiVarësia në teknologji Çrregullimi i planeve Çrregullimi i planeve

ekonomikeekonomike Ndryshimi kulturorNdryshimi kulturor Ndërhyrja qeveritare të Ndërhyrja qeveritare të

koroporata multinacionalekoroporata multinacionale

1919

Kufizimet e InvestimeveKufizimet e Investimeve

Shumë vende që kanë Shumë vende që kanë mungesa të rezervave devizore mungesa të rezervave devizore e kufizojnë eksportin e e kufizojnë eksportin e kapitalit, sepse ikja (lëvizja) e kapitalit, sepse ikja (lëvizja) e kapitalit mund të jetë problem i kapitalit mund të jetë problem i madh.madh.

Në momentin që qeveria Në momentin që qeveria vendos kufizime në eksportin e vendos kufizime në eksportin e fondeve (kapitalit), rritet edhe fondeve (kapitalit), rritet edhe dëshira për eksport të kapitalit dëshira për eksport të kapitalit jashtë vendit.jashtë vendit.

2020

Promocimi i investimevePromocimi i investimeve

Incentivat (stimulimet) fiskale – Incentivat (stimulimet) fiskale – janë janë masa tatimore specifike të dizajnuara për masa tatimore specifike të dizajnuara për tërheqjen e investimeve të huajatërheqjen e investimeve të huaja

Incentivat (stimulimet financiare) – Incentivat (stimulimet financiare) – masa konkrete në përkrahje të masa konkrete në përkrahje të investitorëve, siç janë: sigurimi i tokës investitorëve, siç janë: sigurimi i tokës apo objektit, kreditë dhe garancitë për apo objektit, kreditë dhe garancitë për kredi.kredi.

Incentivat (stimulimet) jofinanciare Incentivat (stimulimet) jofinanciare mund të jenë blerjet e grantuara nga mund të jenë blerjet e grantuara nga qeveria, mbrojtje e veçantë nga qeveria, mbrojtje e veçantë nga konkurenca dhe investime në konkurenca dhe investime në infrastrukturë.infrastrukturë.

2121

Fuqia negociuesë (për të arritur Fuqia negociuesë (për të arritur marrëveshje) e Korporatave marrëveshje) e Korporatave

multinacionale dhe vendi nikoqirmultinacionale dhe vendi nikoqir

Fuqia negociuese

Koha

Politika e ofruar/kërkuar

Stimulimet për investime

Tretmani privelegjues i vazhdueshëm

Kërkesa diskriminuese

Fundi i relacioneve/ Deinvestimi

MNC

2222

Perspektiva ndërkombëtare për Perspektiva ndërkombëtare për Politikat tregtare dhe të Politikat tregtare dhe të

investimeveinvestimeve

Prej një perspektive ndërkombëtare, Prej një perspektive ndërkombëtare, negociatat për tregti dhe investime negociatat për tregti dhe investime duhet të vazhdojnë.duhet të vazhdojnë.

Për të bërë këtë, Politika tregtare Për të bërë këtë, Politika tregtare dhe e investimeve mund të këtë dhe e investimeve mund të këtë qasje bilaterale apo multilateraleqasje bilaterale apo multilaterale