Institut za demografiju Geografskog fakulteta u Beogradu Centar … apstrakata... · 2016-04-14 · Jugoslavije pokrenulo je Društvo demografa Srbije i to 25 godina nakon svog osnivanja

Društvo demografa Srbije

Institut za demografiju Geografskog fakulteta u Beogradu

Centar za demografska istraž ivanja Instituta društvenih nauka

Republički zavod za statistiku

NAUČNI SKUP

DEMOGRAFSKI IZAZOVI NA PROSTORU

BIVŠE JUGOSLAVIJE

KNJIGA APSTRAKATA

Beograd, 2016.

Društvo demografa Srbije

Institut za demografiju Geografskog fakulteta u Beogradu

Centar za demografska istraživanja Instituta društvenih nauka

Republički zavod za statistiku

ISBN-978-86-82241-05-8

NAUČNI SKUP

DEMOGRAFSKI IZAZOVI NA PROSTORU

BIVŠE JUGOSLAVIJE

KNJIGA APSTRAKATA

Beograd, 2016.

Demografski izazovi na prostoru bivše Jugoslavije

2 Društvo demografa Srbije

Programski odbor:

Prof. dr Biljana Radivojević, redovni profesor, Ekonomski fakultet u Beogradu – predsednik Programskog odbora

Prof. dr Mirjana Rašević, naučni savetnik, Institut društvenih nauka u Beogradu

Prof. dr Miladin Kovačević, direktor, Republički zavod za statistiku Republike Srbije

Prof. dr Mirjana Devedžić, redovni profesor, Geografski fakultet u Beogradu

Prof. dr Branislav Đurđev, redovni profesor, Departman za geografiju, turizam i hotelijerstvo Prirodno-matematičkog fakulteta u Novom Sadu

Prof. dr Milena Spasovski, redovni profesor, Geografski fakultet u Beogradu

Prof. dr Mirjanka Madjevikj, vanredni profesor, Institut za geografiju Prirodno-matematičkog fakulteta u Skoplju

Prof. dr Snježana Mrđen, redovni profesor, Odjel za geografiju Sveučilišta u Zadru

Prof. dr Draško Marinković, redovni profesor, Prirodno-matematički fakultet u Banja Luci

Prof. dr Janez Malačić, redovni profesor, Ekonomski fakultet, Univerzitet u Ljubljani

Prof. dr Veselin Vukotić, redovni profesor, Fakultet za međunarodnu ekonomiju, finansije i biznis, Univerzitet Donja Gorica

Mr Ljiljana Đorđević, viši savetnik, Republički zavod za statistiku Republike Srbije

Mr Ivan Marinković, istraživač saradnik, Institut društvenih nauka u Beogradu

Organizacioni odbor:

Mr Ivan Marinković, Institut društvenih nauka, Beograd

Msr Vlasta Kokotović Kanazir, Geografski institut "Jovan Cvijić" SANU

Msr Jelena Stojilković Gnjatović, Geografski fakultet u Beogradu

Dr Daniela Arsenović, Departman za geografiju, turizam i hotelijerstvo Prirodno-matematičkog fakulteta u Novom Sadu


Društvo demografa Srbije 3

Uvodna reč

Drage kolege demografi, učesnici konferencije,

Inicijativu za organizaciju skupa Demografski izazovi na prostoru bivše Jugoslavije pokrenulo je Društvo demografa Srbije i to 25 godina nakon svog osnivanja. Namera je bila da se okupe demografi iz regiona, stariji i mlađi, afirmisani i oni koji se tek školuju za ovo zanimanje, oni koji su demografi dušom i perom, kao i stručnjaci iz komplementarnih nauka koji sebe vide u proučavanju stanovništva. Pozdravljamo sve koji su se odazvali pozivu, sve koji su podržali skup i naš entuzijazam. Želja nam je da konferencija postane tradicionalna i sve posećenija, da jača demografiju i njenu poziciju u društvu, da inicira i afirmiše nove demografske teme. Verujemo da smo kroz četiri tematske oblasti i poster sesiju otvorili prostor za takve aktivnosti i za neprestanu razmenu mišljenja. Tematske oblasti ’’Pozicija i uloga demografije u društvu’’ i ’’Unapređenje demografskih istraživanja’’ otvaraju pitanja od važnosti za samu disciplinu, o njenim transformacijama, društvenom značaju, budućnosti, školovanju kadrova, saradnji institucija. ’’Aktuelna demografska situacija i procesi u zemljama bivše SFRJ’’ je večito intrigantna i nepresušna oblast, i pruža mogućnosti da se sagledaju sličnosti i razlike u demografskom razvitku ovih zemalja nakon turbulentnih vremena. Konačno, tematska oblast ’’Demografija i javne politike’’ fokusira se na funkcionalan i aplikativan značaj demografskih istraživanja, ukazujući na saznanja koja demografija nudi kao polazišta u kreiranju javnih politika.

Posebnu zahvalnost dugujemo suorganizatorima – Institutu za demografiju Geografskog fakulteta u Beogradu, Centru za demografska istraživanja Instituta društvenih nauka i Republičkom zavodu za statistiku Republike Srbije. Uz njihovu pomoć, naizgled nerešive stvari su postale rešive i sačuvan je optimizam neophodan za organizaciju skupa.

Takođe se nadamo da će budući članovi Predsedništva Društva demografa Srbije prepoznati pozitivnu energiju i ambicije koju smo utkali u ideju o konferenciji i njenu organizaciju, i na najbolji način nastaviti i nadograditi započete aktivnosti.

Predsedništvo Društva demografa Srbije





Sadržaj

Uvodna reč ...................................................................................................................... 3

POZICIJA I ULOGA DEMOGRAFIJE U DRUŠTVU ...................................................... 7

BUDUĆNOST DEMOGRAFIJE U SRBIJI, Biljana Radivojević .................................................. 9 AKTUELIZACIJA NASTAVE DEMOGRAFIJE NA UNIVERZITETU U BEOGRADU,

Mirjana Devedžić ...................................................................................................... 10 TEŽIŠTA DEMOGRAFSKIH ISTRAŽIVANJA U SRBIJI NEKAD I SAD, Gordana Vojković,

Ivana Magdalenić ..................................................................................................... 11 DEMOGRAF KAO ADVOKAT, Mirjana Rašević .................................................................... 12 DOPRINOS ZVANIČNE STATISTIKE POPULARIZACIJI DEMOGRAFIJE, Ljiljana Đorđević ...... 13

UNAPREĐENJE DEMOGRAFSKIH ISTRAŽIVANJA .................................................. 15

"CENSUS HUB" – INOVATIVAN I FLEKSIBILAN NAČIN DISEMINACIJE POPISNIH PODATAKA NA RAZINI EUROPSKE UNIJE (EU), Maja Berber ....................................... 17

MULTIDISCIPLINARNI PRISTUP IZUČAVANJU FENOMENA MIGRACIJA STANOVNIŠTVA U SRBIJI OD POČETKA 20. VEKA DO DANAS, Milena Spasovski, Danica Šantić ................ 18

ODNOS MIGRACIJA I PREDUZETNIŠTVA KAO MOGUĆNOSTI ZA RAZVITAK ZEMALJA POREKLA I DESTINACIJE, Jelena Predojević-Despić, Vesna Lukić ................................ 19

MULTINACIONALNA KOMPARATIVNA ANKETNA ISTRAŽIVANJA U ZEMLJAMA BIVŠE JUGOSLAVIJE – POGLED IZ DEMOGRAFSKE PERSPECTIVE, Ivan Čipin ........................ 20

RAČUNANJE POKAZATELJA STARENJA STANOVNIŠTVA: GRANICE HRONOLOŠKE STAROSTI ILI PREOSTALE GODINE ŽIVOTA?, Daniela Arsenović, Branislav Đurđev ...... 21

IMPLIKACIJE NOVIJIH ISTRAŽIVANJA NISKOG FERTILITETA: KA BOLJEM RAZUMEVANJU REPRODUKTIVNOG PONAŠANJA U SRBIJI, Ankica Šobot ............................................ 22

UPOTREBA GIS-A U DEMOGRAFIJI. PRIMJER PRIKAZIVANJA GUSTOĆE STANOVNIŠTVA, Snježana Mrđen, Ante Šiljeg, Ivan Marić .................................................................... 23

UPOTREBA REGISTRA STANOVNIŠTVA ZA ANALIZU PARTNERSKIH ZAJEDNICA I DRUGIH SOCIO-DEMOGRAFSKIH KARAKTERISTIKA BIVŠIH JUGOSLOVENA U ŠVEDSKOJ, Ognjen Obućina ....................................................................................................... 24

IDENTIFIKACIJA DEPOPULACIONIH RURANIH PODRUČJA METODOM MULTIVARIJANTNE ANALIZE, Marija Drobnjaković ................................................................................... 25

TIPOLOGIJA RURALNOG PROSTORA SRBIJE – OSNOVA ZA REVITALIZACIJU SEOSKIH NASELJA, Marija Antić, Danica Šantić ......................................................................... 26

AKTUELNA DEMOGRAFSKA SITUACIJA I PROCESI U ZEMLJAMA BIVŠE SFRJ ...... 27

DUGOROČNE IMPLIKACIJE DEMOGRAFSKIH TRENDOVA U REGIONU BIVŠE JUGOSLAVIJE, Vladimir Nikitović ...................................................................................................... 29

PROSTOR BIVŠE JUGOSLAVIJE NA DEMOGRAFSKOM RASKRŠĆU: 25 GODINA POSLE RASPADA, Damir Josipović ........................................................................................ 30

PUŠENJE KAO FAKTOR RIZIKA U SMRTNOSTI STANOVNIŠTVA NA PROSTORU BIVŠE JUGOSLAVIJE, Ivan Marinković ................................................................................. 31



MORTALITET OD TUMORA NA TERITORIJI BIVŠE JUGOSLAVIJE, Marko Galjak ................. 32

O BRAČNOSTI STANOVNIŠTVA SRBIJE, Biljana Stanković ................................................. 33

REGIONALNA IDENTIFIKACIJA STANOVNIŠTVA VOJVODINE I ISTRE U POSLIJERATNIM POPISIMA, Ksenija Perković ...................................................................................... 34

PROJEKCIJE RADNE SNAGE REPUBLIKE SRBIJE 2011–2051, Ljiljana Sekulić ...................... 36

TRŽIŠTE RADA U SRBIJI IZ GENERACIJSKE PERSPECTIVE, Vera Gligorijević ...................... 37

DEMOGRAFSKI PROCES STARENJA U CRNOJ GORI I UTICAJ NA TRŽIŠTE RADA, Jadranka Kaluđerović, Gordana Radojević .................................................................. 38

DEPOPULACIONI PROCESI NA PROSTORU REPUBLIKE SRPSKE NA POČETKU XXI VIJEKA, Draško Marinković, Aleksandar Majić ......................................................................... 39

MIGRACIJE IZ BOSNE I HERCEGOVINE U HRVATSKU – TRENDOVI I PERSPECTIVE, Sanja Klempić Bogadi ............................................................................................... 40

SAVREMENI DEMOGRAFSKI PROCESI U BOSNI I HERCEGOVINI, Radoslav Ćorović ............ 41

FERTILITET STANOVNIŠTVA BOSNE I HERCEGOVINE, Rajko Vranješ ................................ 42

MODEL DEMOGRAFSKE DIVIDENDE U REPUBLICI MAKEDONIJI ZA PERIOD 1996–2014, Goran Miladinov ..................................................................................... 43

DEMOGEOGRAFSKI PREGLED MIGRACIONIH KRETANJA U REPUBLICI MAKEDONIJI, Biljana Apostolovska Toshevska, Mirjanka Madjevikj, Marija Ljakoska .......................... 44

DEMOGRAFIJA I JAVNE POLITIKE ........................................................................ 45

MIGRACIJE MLADIH U SRBIJI: IZAZOVI I MOGUĆI ODGOVORI, Mirjana Bobić, Milica Vesković Anđelković, Vlasta Kokotović Kanazir .................................................. 47

DEMOGRAFIJA I JAVNE POLITIKE - DEPOPULACIJA I PRONATALITETNA POLITIKA, Dragana Dinić .......................................................................................................... 48

STAVOVI STUDENATA DEMOGRAFIJE O REPRODUKCIJI, Natalija Mirić, Mirjana Devedžić ... 49

NEŠTO DRUGAČIJI POGLED NA POLITIKU PREMA FERTILITETU, Petar Vasić .................... 50

JAVNE POLITIKE I STARENJE RADNE SNAGE, Dragana Paunović ...................................... 51

POLITIKE STANOVNIŠTVA I STAVOVI MLADIH PREMA NJIMA U REPUBLICI MAKEDOIJI, Anica Dragović, Marija Drakulovska Čukalevska .......................................................... 52

POSTER SESIJA ..................................................................................................... 53

STRUKTURA RADNE SNAGE POGRANIČNIH OPŠTINA KAO POKAZATELJ REGIONALNIH DISPROPORCIJA U SRBIJI, Marija Anđelković-Stoilković .............................................. 55

ETNODEMOGRAFSKI ASPEKT DINAMIKE RAZMEŠTAJA STANOVNIŠTVA I GUSTINE NASELJENOSTI ISTOČNE SRBIJE, Aleksandar Knežević .............................................. 56

DNEVNE MIGRACIJE STANOVNIŠTVA INĐIJE KA BEOGRADU I NOVOM SADU, Milka Bubalo-Živković, Tamara Lukić, Bojan Đerčan .................................................... 57

SOCIJALNI INDIKATORI KVALITETA ŽIVOTA U SREMU: ANALIZA PREMA POLU, Bojan Đerčan, Milka Bubalo-Živković, Tamara Lukić .................................................... 58

PROSTORNI ASPEKT DEPOPULACIJE - SLUČAJ POMORAVSKE OBLASTI, Radmiila Veljović .. 59

PROSTORNI RAZMEŠTAJ PATULJASTIH NASELJA U SRBIJI NA POČETKU 21. VEKA, Vanja Javor .............................................................................................................. 60

Spisak autora ........................................................................................................ 61



Tematska oblast

Pozicija i uloga demografije u društvu

Moderatori:

Mirjana Devedžić – Geografski fakultet, Univerzitet u Beogradu

Milena Spasovski – Geografski fakultet, Univerzitet u Beogradu





Budućnost demografije u Srbiji

Biljana Radivojević Ekonomski fakultet, Univerzitet u Beogradu

Imajući u vidu razvoj i stanje demografije u Srbiji nameće se i pitanje njene perspektive. Iako je nezahvalno govoriti o budućnosti Demografije, kao i o budućnosti društvenih nauka uopšte, od naučnog interesa je kako i kojim tempom će teći njen dalji razvoj, u kojim pravcima se očekuje napredak, da li će se širiti i granati predmet istraživanja, u kojoj meri će se javiti potreba za novom metodologijom, da li će se pozicija demografije među naukama menjati, kakva će biti njena uloga u društvu i da li će rasti potreba za znanjima koje ona pruža.

Demografija je u Srbiji učvrstila svoju poziciju u korpusu društvenih nauka. Razvijala se postepeno i u skladu sa populacionim problemima i pitanjima kojima je trebalo da se bavi, ali je pratila i svetske tendencije. To delimično važi i za aktuelno stanje i tokove. Demografija se sve više okreće novim izazovima savremenog razvoja, obrađuju se novi sadržaji, izlazi se iz tradicionalnih okvira demografske nauke, koriste se metodološki pristupi svojstveni drugim naučnim disciplinama. Udaljavanjem od demografske metodologije u klasičnom smislu gube se i njene prednosti po pitanju opštosti i preciznosti u istraživanjima.

Za budućnost Demografije u Srbiji od važnosti su sledeća pitanja. Prvo se odnosi na populacione izazove i njihovu inspirativnost za dalji razvoj nauke. Drugo je pitanje korisnosti rezultata demografskih istraživanja i potrebe za njima na različitim nivoima. I najzad pitanje odnosa države prema demografskim projektima i njihovom finansiranju. Čini se da optimizma za budućnost Demografije nema jedino kod poslednjeg pitanja.

Ključne reči: demografija, budućnost, Srbija



Aktuelizacija nastave demografije na Univerzitetu u Beogradu

Mirjana Devedžić Geografski fakultet, Univerzitet u Beogradu

U radu se analizira koliko je demografija prisutna u nastavi na Univerzitetu u Beogradu, da li su se i u kojoj meri menjali njena zastupljenost i sadržaj u nastavnim planovima i programima, kao i koliko te promene prate savremene trendove u demografskim istraživanjima. Cilj je da se utvrdi koje su mogućnosti i dometi aktuelizacije nastave. Aktuelizacija se posmatra preko uvođenja novih predmeta i preko promene nastavnih jedinica u okviru postojećih predmeta. Otvara se i pitanje u čijoj je nadležnosti aktuelizacija. Analiza je prvenstveno rađena na osnovu nastave na Geografskom fakultetu.

Do osnivanja Studijske grupe za demografiju na Geografskom fakultetu Univerziteta u Beogradu 1999. godine, univerzitetska nastava iz demografije se odvijala kroz pojedinačne predmete na nekoliko fakulteta. Nakon osnivanja četvorogodišnjeg studijskog programa demografska fenomenologija se istražuje kompleksnije i detaljnije. Nastavni plan je tri puta korigovan u odnosu na prvobitni. Svaka promena je bila rukovođenja aktuelizacijom nastave i održanjem interdisciplinarnog pristupa. Uvođenje novih predmeta je oslikavalo savremene tendencije u usložnjavanju demografskih tema. Tako su u plan uključeni predmeti: Rodnost i stanovništvo, Ljudski resursi, Globalizacija i integracije u svetu, Stanovništvo Evropske unije,.... Pored plana, osavremenjeni su i programi pojedinih predmeta. Primera radi, u okviru predmeta čija je problematika obnavljanje stanovništva i demografske strukture promovisani su: ideja tempo efekta u fertilitetu, uticaj reprogenetike na demografski razvitak, sve aktuelne mortalitetne krize koje je proglašavala WHO, tematika rodnosti iz demografskog ugla, koncept prospektivne starosti, paradigma aktivnog starenja itd.

Uvođenje otvorene liste izbornih predmeta povećalo bi mogućnosti aktuelizacije nastave. Težište inovacija treba da bude na primenjenoj demografiji.

Ključne reči: aktuelizacija nastave, studijska grupa za demografiju



Težišta demografskih istraživanja u Srbiji nekad i sad

Gordana Vojković, Ivana Magdalenić Studijska grupa za demografiju, Geografski fakultet Univerziteta u Beogradu

Namera ovog rada je da da osvrt na istraživanja u Srbiji tokom druge polovine 20. i na početku 21. veka kojima je uža demografska problematika bila u fokusu. Mada se ukazuje i na šire teme o stanovništvu, i teme interdisciplinarnog karaktera, osnovna ideja ovog rada je da sistematizuje istraživačke preokupacije na polju demografije u Srbiji i ukaže na razvoj metodološkog postupka. Radovi objavljeni u časopisu Stanovništvo od njegovog osnivanja 1963. godine do danas u velikoj meri odražavaju razvitak demografije u Srbiji, a ukupnoj slici doprinose i brojni radovi objavljeni u časopisima drugih profila, brojne studije ili monografska izdanja, disertacije iz uže demografske problematike, i referati saopšteni na naučnim konferencijama. Razmatra se stepen istraženosti određenih demografskih fenomena i procesa, složenost obuhvata nekada i sada, i ukazuje na fundamentalne demografske teme. Objavljeni radovi demografskog sadržaja su razvrstani prema glavnoj problematici istraživanja. Analiza pokazuje da se uslovno mogu izdvojiti različite faze u zavisnosti od tema interesovanja i nivoa istraženosti određenih demografskih fenomena. Fertilitet stanovništva je, na primer, tema koja je izazivala najviše pažnje istraživača, ali su se s vremenom menjali uglovi posmatranja i raspon determinanti koje se istražuju. Savremena demografija traga za sve složenijim i preciznijim odgovorima na klasična demografska pitanja, ali se slobodno može reći i da su neke teme ostale stalan izazov za demografe u Srbiji.

Ključne reči: demografska istraživanja, Srbija



Demograf kao advokat

Mirjana Rašević Institut društvenih nauka, Beograd

Istraživač iz sfere društvenih nauka danas ima više istovremenih uloga. Od njega se očekuje da bude istraživač, prezenter rezultata, voditelj sesije na skupu, sagovornik u medijima, te promoter rešenja za identifikovan problem. To se posebno odnosi na demografe. Čini se da se u javnosti više nego ikada raspravlja o populacionim izazovima sa kojima se suočavamo i o načinima njihovog rešavanja. To je praćeno i nizom zabluda, predrasuda, nesporazuma... Mnogi istraživači iz sfere nauke o stanovništvu žele da podele nalaze svojih istraživanja, a pogotovo njihovo tumačenje, sa javnim mnjenjem, stručnjacima iz srodnih oblasti i donosiocima odluka. Ti nalazi mogu biti vezani za razne teme od, na primer, migrantske krize i pitanja koja ona postavlja, preko istraživačkih rezultata koji se tiču reproduktivnog ponašanja ili navođenja primera dobre prakse aktivnog starenja do diskusije o uticajima različitih politika na razvoj stanovništva. Oni ih i objavljuju, međutim, problem nastaje kada demograf na osnovu evidencije koju ima o nekom populacionom izazovu, njegovim uzrocima i posledicama, nastoji da problem ublaži promocijom instutucionalnog rešenja. To iziskuje napor, guta vreme i traži poznavanje advokatskih veština. Čak i kada istraživač pristane da plati tu vrstu cene, male su šanse da će uspeti. Tipičan primer za to su zalaganja Dragoljuba Tasića i Miloša Macure, izneta 1952, odnosno 1956. godine, za utvrđivanje strateškog pristupa države prema fenomenu nedovoljnog rađanja. Miloš Macura se više decenija borio da se ova ideja prihvati u političkim krugovima. Strategija za podsticanje rađanja je prvi put usvojena u Srbiji 2008. godine i ograničeno se sprovodi. Sličan primer za ovaj problem u novije vreme jeste insistiranje istraživača da seksualna edukacija postane sastavni deo školskih programa u Srbiji.

Ključne reči: demograf, populacioni izazovi, Srbija



Doprinos zvanične statistike popularizaciji demografije

Ljiljana Đorđević Republički zavod za statistiku, Beograd

Doprinos zvanične statistike demografskoj nauci ogleda se, pre svega, u obezbeđivanju pouzdanih i međunarodno uporedivih indikatora koji su rezultat statističkih istraživanja iz oblasti stanovništva.

Državne statistike su u procesu usklađivanja svog statističkog sistema sa sistemom EU preduzele niz aktivnosti vezanih za upravljanje sistemom kvaliteta. Posebni napori ulažu se u oblasti diseminacije podataka sa ciljem da rezultati istraživanja budu razumljivi, pravovremeni i lako dostupni najširem krugu korisnika. Istraživanje o zadovoljstvu korisnika koje je Republički zavod za statistiku R. Srbije (RZS) sproveo 2015. pokazuje da su korisnici najviše zainteresovani za podatke iz oblasti stanovništva. Posmatrano po kategorijama korisnika, za podatke o stanovništvu najveće interesovanje pokazali su naučnici, istraživači, analitičari, zaposleni u državnoj upravi i lokalnoj samoupravi, studenti i učenici. Blizu 80% učesnika u anketi ocenilo je kvalitet i ažurnost demografskih podataka ocenama ''veoma dobar'' ili ''dobar''. Rezultati anketa o zadovoljstvu korisnika radom zvanične statistike koje su sprovedene u ostalim državama bivše SFRJ prilično su ujednačeni – demografski podaci su najtraženiji ili se nalaze u samom vrhu po interesovanju korisnika.

Veliki napredak u popularizaciji demografije učinjen je u Srbiji kroz diseminaciju rezultata Popisa 2011. Pored redovnih knjiga popisa (30), u saradnji sa demografima i stručnjacima iz drugih oblasti, pripremljeno je 16 posebnih tematskih studija na bazi rezultata Popisa 2011. Posebna pažnja posvećena je budućim demografima - učenicima osnovne škole, za koje je pripremljena zanimljiva i njihovom uzrastu prilagođena publikacija ''Popis i osnovci''.

Ključne reči: zvanična statistika, demografija, Popis 2011, Srbija





Tematska oblast

Unapređenje demografskih istraživanja

Moderatori:

Branislav Đurđev – Departman za geografiju, turizam i hotelijerstvo, Prirodno-matematički fakultet, Univerzitet u Novom Sadu

Draško Marinković – Prirodno-matematički fakultet u Banja Luci





"Census Hub" – Inovativan i fleksibilan način diseminacije popisnih podataka na razini Europske

unije (EU)

Maja Berber Eurostat

Popis stanovništva i stanova 2011. predstavlja prekretnicu u provođenju popisa na razini Europske unije. Po prvi put, europska zakonska regulativa detaljno je definirala skup usklađenih i međusobno usporedivih popisnih podataka u državama članicama EU-a i EFTA-e.

Kako bi krajnjim korisnicima statističkih podataka bilo omogućeno jednostavnije i fleksibilnije pretraživanje te upotreba popisnih podataka, razvijena je nova inovativna aplikacija – Census Hub. Census Hub je konceptualno nov način diseminacije podataka Popisa 2011., osmišljen kako bi pružio učinkovito rješenje u diseminaciji popisnih podataka odnosno metapodataka koji su metodološki usporedivi i jednako strukturirani u svim zemljama članicama. Riječ je o suvremenom i inovativnom tehničkom rješenju, stvorenom na temelju koncepta dijeljenja podataka, koje omogućuje korisnicima visok stupanj fleksibilnosti koji dosad nije bio moguć jer su se ranije objavljivali agregirani podaci u unaprijed definiranim tabelama zasebno za svaku zemlju.

Popisni podaci nisu prikupljeni i pohranjeni na jednome mjestu već se nalaze u zemljama članicama koje su dužne korisnicima omogućiti pristup podacima u skladu sa standardnim procesima, formatima i tehnologijama preko jedinstvene ulazne točke (Census Hub) koja se nalazi na internetskim stranicama Eurostat-a. Korisnicima je na taj način omogućena izrada pojedinačnih tablica, prema njihovim željama i potrebama, spajanjem podataka različitih zemalja i razina.

Program popisa stanovništva i stanova 2011. i Census Hub izvorno su bili osmišljeni za istraživače i napredne korisnike, ali konačni izgled omogućio je portal dostupnim i općoj javnosti.

Ključne riječi: Census Hub, Popis 2011., popisni podaci, Europska unija



Multidisciplinarni pristup izučavanju fenomena migracija stanovništva u Srbiji od početka 20. veka

do danas

Milena Spasovski, Danica Šantić Geografski fakultet, Univerzitet u Beogradu

U multidisciplinarnim naučnim istraživanjima u Srbiji od početka 20. veka do danas prostorna pokretlјivost stanovništva može se sagledati kroz transformaciju teorijskih pristupa, metoda i tehnika istraživanja, različitih izvora empirijske građe, obeležja, svojstva i tipova migracionih fenomena na različitim prostornim nivoima, kao i aplikaciji rezultata u obrazovnim institucijama i društvenoj praksi. Multidisciplinarni naučni pristupi fenomenu migracija su tokom decenija sa specifičnih aspekata sagledavali tranziciju migracija od tradicionalnih do modernih, apostrofirajući osobena svojstva, karakteristike i tipove prostorne pokretlјivosti stanovništva. Bogata multidisciplinarna literatura omogućava izdvajanje tranzicionih etapa u odvijanju prostorne pokretlјivosti stanovništva Srbije, kroz koje su transformisani poreklo, prostorni razmeštaj i kompozicija stanovništva na različitim regionalnim nivoima. U okviru svake pojedinačne naučne discipline koja se bavi migracionim fenomenima, moguće je za proteklih 100 godina izdvojiti osobene naučne rezultate nastali na datim teorijskim pristupima, metodama, tehnikama i empirijskoj građi. Tako je u prvoj polovini 20. veka bio dominantan antropogeografski sistem naučnih promatranja migracija i porekla stanovništva, a u drugoj polovini 20. veka razvijaju se multidisciplinarna istraživanja migracija sa preovlađujućim demogeografskim sistemom naučnih znanja zasnovanih na novim teorijskim pristupima, metodama i tehnikama izučavanja i empirijskoj građi statistike stanovništva. Dakle, demografijom se tokom poslednjih pola veka bave stručnjaci različitih disciplina, sa specifičnim naučnim interesovanjem u pogledu odabira pojava i procesa, prostornih nivoa istraživanja i primene u društvenoj praksi. Cilј nam je da ovim radom naznačimo određene etape, značajnija dela i autore koji ih određuju, kao i moguće pravce budućih istraživanja, uz, i dalјe aktuelan, multidisciplinarni naučni pristup izučavanju fenomena migracija kroz naučne projekte, univerzitetsku nastavu i primenu u praksi.

Klјučne reči: migracije, multidisciplinarnost, tranzicija, Srbija



Odnos migracija i preduzetništva kao mogućnosti za razvitak zemalja porekla i destinacije

Jelena Predojević-Despić, Vesna Lukić Institut društvenih nauka, Beograd

Smatra se da je u Evropi, ali i svetu u celini, početkom XXI veka došlo do novog migracionog zaokreta. Obim migracionih kretanja, kao i raznolikost modela privremenih i cirkularnih migracija su značajno uvećani. Dolazi i do restrukturiranja svetske ekonomije i razvitka novih načina proizvodnje i fleksibilne akumulacije kapitala. U globalizovanom svetu došlo je do značajnog razvitka ekonomskih oblika transnacionalnih aktivnosti, naročito preduzetništva migrantskog stanovništva, i to ne samo u tradicionalnim imigracionim zemljama, već i u mnogim državama koje su do nedavno smatrane isključivo emigracionim, a sada doživljavaju intenzivan ekonomski razvitak.

Broj istraživanja o odnosu migracija i preduzetništva je značajno uvećan, bilo da je reč o preduzetništvu imigranata ili povratnika. Među najvažnijim razlozima je spoznaja da se kroz preduzetništvo omogućava lakša ekonomska i socijalna integracija imigranata/povratnika. Takođe, istražuju se i sve šire mogućnosti njihovog doprinosa razvoju zemalja porekla i destinacije, kroz direktna ekonomska ulaganja, ali i indirektno, kroz stimulisanje unapređenja organizacije javnog i privatnog sektora.

Kod nas, slična istraživanja skoro da i nisu sprovođena. Stoga, u radu će biti izneti i rezultati dva kvalitativna istraživanja, čije su ciljne grupe transnacionalni preduzetnici povratnici i preduzetnici nekadašnje izbeglice sa prostora bivše Jugoslavije. Namera je da se ukaže na potrebu za prepoznavanjem značaja širih istraživanja veza između migracija i preduzetništva kako bi se unapredila demografska istraživanja u oblasti migracija. To bi doprinelo boljem razumevanju i unapređenju determinanti migrantskog preduzetništva, što je važno pitanje za javne politike s obzirom na snažan porast mobilnosti u celom svetu.

Ključne reči: migracije, preduzetništvo, transnacionalizam, ekonomski razvitak, Srbija



Multinacionalna komparativna anketna istraživanja u zemljama bivše Jugoslavije – pogled iz demografske

perspektive

Ivan Čipin Katedra za demografiju, Ekonomski fakultet, Sveučilište u Zagrebu

Pregledom najutjecajnijih svjetskih demografskih publikacija očito je kako se demografija kao znanstvena disciplina uvelike promijenila, a mogli bi čak ustvrditi da je u posljednja tri desetljeća postupno evoluirala. Jednostavne demografske analize ustupile su mjesto novim, naprednim demografskim i statističkim tehnikama, ponajprije uslijed sve veće dostupnosti anketnih istraživanja i razvoja statističkih softvera. Anketna istraživanja iz područja društvenih znanosti, na temelju kojih se na uzorcima populacije pojedinaca ili kućanstava mogu donositi valjani zaključci o populacijama iz kojih uzorci dolaze, postala su sve interesantnija demografima. U novije su vrijeme posebni značaj dobila multinacionalna komparativna anketna istraživanja, posebno ona longitudinalnog tipa. Istraživanja longitudinalnog tipa osobito su važna prilikom donošenja uzročno posljedičnih veza i kreiranja javnih politika na temelju znanstvenih dokaza. U komparativnoj multinacionalnoj perspektivi, korištenjem harmoniziranih i metodološki rigoroznih procedura, demografska se istraživanja u manje razvijenim europskim zemljama mogu podići na višu znanstvenu razinu. Koliko demografi iz zemalja bivše Jugoslavije imaju mogućnost korištenja različitih anketnih istraživanja u svojim domicilnim zemljama predmet je istraživanja ovog rada. Anketna istraživanja koja se obrađuju su: Eurobarometer, European Quality of Life Survey (EQLS), European Social Survey (ESS), European Values Study (EVS), European Working Conditions Surveys (EWCS), EU-Statistics on Income and Living Conditions (EU-SILC), Fertility and Family Surveys (FFS), Generations & Gender Survey (GGS), International Social Survey Program (ISSP), Life in Transition Survey (LITS), Population Policy Acceptance Study (PPAS) i Survey of Health, Ageing and Retirement in Europe (SHARE). Rezultati pokazuju relativno slabu zastupljenost najvažnijih europskih demografskih infrastruktura na ovom području, što posljedično rezultira i nedovoljno kvalitetnim znanstvenim radovima.

Ključne riječi: anketna demografska istraživanja, zemlje bivše Jugoslavije



Računanje pokazatelja starenja stanovništva: granice hronološke starosti ili preostale godine života?

Daniela Arsenović, Branislav Đurđev Departman za geografiju, turizam i hotelijerstvo, Prirodno-matematički fakultet, Univerzitet u Novom Sadu

Starenje stanovništva danas predstavlja globalni izazov društva jer sa sobom nosi niz demografskih i ekonomskih promena i posledica: promene u starosnoj strukturi, rast apsolutnog broja i udela starih, pad broja mladog stanovništva, opterećenost stanovništva radno sposobnog uzrasta, kao i ekonomske i socijalne izdatke i izazove. Promene u starosnoj strukturi stanovništva, kao i posledice koje te promene donose otvorile su pitanje adekvatnosti postojećih pokazatelja starenja koji se zasnivaju na hronološkoj starosti stanovništva. Imajući u vidu potrebu za pronalaženjem i izračunavanjem novih, drugih indikatora, pored već postojećih, a u cilju što boljeg prilagođavanja procesu starenja, ovim radom se želi ukazati na značaj i potrebu upotrebe drugih alternativnih pokazatelja koji u obzir uzimaju preostale godine života, prospektivnu starost, broj penzionera, stanovništvo u radnom odnosu, stanovništvo koje ima status nezaposlenog lica itd. Predlozi za određivanje starosti uz pomoć očekivanog trajanja života javljaju se još 70-ih godina 20. veka, ali na značaju dobijaju tek početkom 21. veka, a računanje starosti na ovakav način, ukazuje na znatno sporiji tempo starenja stanovništva.

Ključne reči: starenje stanovništva, hronološka starost, preostale godine života



Implikacije novijih istraživanja niskog fertiliteta: ka boljem razumevanju reproduktivnog ponašanja u

Srbiji

Ankica Šobot Institut društvenih nauka, Beograd

Prva, i do sada najobimnija, demografska anketa usmerena na ispitivanje determinističke osnove niskog fertiliteta na prostoru bivše Jugoslavije sprovedena je tokom 1970-ih godina. U poslednjoj deceniji 20. veka u Srbiji je urađeno nekoliko empirijskih istraživanja, ali ova tema još uvek nije iscrpljena u istraživačkom smislu.

Među evropskim demografima u okviru novijih istraživanja niskog fertiliteta postavljen je koncept koji podrazumeva sagledavanje interaktivne isprepletenosti činilaca mikro i makro nivoa. Njegova uslovljenost analizira se u kontekstu socio-ekonomskih uslova, kulturnih normi, institucionalnih i političkih rešenja. Jedno od centralnih mesta pripada ispitivanjima uticaja obrazovanja i zaposlenosti žena, podele rodnih uloga unutar porodice i balansa između roditeljstva i rada. Društveni i ekonomski razvoj rezultirali su pozitivnim efektima višeg socio-ekonomskog statusa, višeg obrazovnog nivoa i zaposlenosti žena na fertilitetno ponašanje.

Rezultati novijh istraživanja fertiliteta u evropskim okvirima omogućavaju da se uočene fokusne tačke prodiskutuju iz ugla mogućih daljih istraživanja u Srbiji. U tom pogledu postavlja se pitanje da li ekonomske i kulturološke specifičnosti srpskog društva mogu usloviti drugačije veze ispitivanih faktora. Tek istraživanja reproduktivnog ponašanja kao složenog procesa odlučivanja o roditeljstvu i o broju dece u kontekstu karakteristika društvenog razvoja i socio-ekonomskih uslova, mogu da doprinesu donošenju efikasnijih rešenja u prilog dostizanja stopa fertiliteta oko nivoa proste reprodukcije stanovništva. Raskorak između željenog i realizovanog broja dece ukazuje na postojanje prostora za delovanje, a rehabilitacija nivoa rađanja zahteva razumevanje determinističke osnove fertilitetnog obrasca.

Ključne reči: nizak fertilitet, socio-ekonomski uslovi, kulturne norme, komparativna analiza



Upotreba GIS-a u demografiji. Primjer prikazivanja gustoće stanovništva

Snježana Mrđen, Ante Šiljeg Odjel za demografiju, Sveučilište u Zadru

Ivan Marić, mag. geografije

Gustoća naseljenosti nekog prostora rezultat je različitih geografskih čimbenika (ekonomskih, društvenih, demografskih) što je čini važnom odrednicom organizacije prostora. Usporedba gustoće naseljenosti generira prostornu varijabilnost koja se očituje u koncentraciji ili disperziji stanovništva.

Predstavit će se mogućnosti kartografskog prikaza gustoće naseljenosti pomoću klasičnih (koropleta i kartograma) te recentnijih metoda (metode interpolacije, dazimetrijske karte, kernel density). Svrha korištenja novih metoda jest detaljniji i vjerniji prikaz promatrane pojave unutar zadanog geografskog prostora proučavanja. S tim u vezi analizirane su različite metode klasifikacije (defined, equal i geometrical interval, quantile, natural breaks te standard deviation) istog skupa podataka, na način da se vizualno i statistički usporede njihove funkcije te istaknu prednosti i nedostaci.

Također, prikazat će se izrađeni primjeri dazimetrijskih karata za dijelove administrativnog područja naselja Zadar. Karte su izvedene na temelju službenih podataka Državnog zavoda za statistiku, Registra prostornih jedinica i Državne geodetske uprave te podataka dobivenih daljinskim istraživanjima ili klasifikacijom zemljišnog pokrova na temelju obrađenih multispektralnih satelitskih snimaka.

Osnovni ciljevi primjene GIS-a u demografiji za prikaz gustoće naseljenosti su sljedeći: kreiranje niza modela u svrhu isticanja razlika; preporuka korištenja najprimjerenije metode prikaza i metode klasifikacije.

Ključne riječi: GIS, gustoća stanovništva, koroplet, kartogram, dazimetrijske karte



Upotreba registra stanovništva za analizu partnerskih zajednica i drugih socio-demografskih karakteristika

bivših Jugoslovena u Švedskoj

Ognjen Obućina Demography Unit, Department of Sociology, Stocholm University

Registar stanovništva u Švedskoj obuhvata podatke o ukupnom stanovništvu koje živi u ovoj državi i zbog toga omogućava analizu različitih socio-demografskih pokazatelja. Ovo je posebno važno za istraživače koji se bave proučavanjem migracija, jer je stanovništvo rođeno u inostranstvu u nedovoljnoj meri zastupljeno u većini društvenih istraživanja. Prednosti istraživanja baziranih na podacima iz registra stanovništva u ovom radu biće pokazane kroz analizu formiranja partnerskih zajednica i izbora partnera kod osoba poreklom iz bivše Jugoslavije u Švedskoj. U radu se analiziraju bračne i vanbračne zajednice (ove druge pod uslovom da partneri imaju zajedničko dete). Za analizu se koriste longitudinalni podaci (1990-2012) iz STAR kompilacije švedskih registara stanovništva. Glavna analiza bazirana je na multinominalnoj logističkoj regresiji. Rezultati pokazuju da je dužina boravka u Švedskoj u pozitivnoj korelaciji sa verovatnoćom sklapanja zajednice sa osobom švedskog porekla, a negativno povezana sa zasnivanjem endogamne zajednice (zajednice sa osobom sa prostora bivše Jugoslavije). Veća izloženost imigrantima sa prostora bivše Jugoslavije ima za posledicu manju verovatnoću zasnivanja zajednice sa partnerom švedskoj porekla, kao i veću verovatnoću zasnivanja endogamne zajednice. Osobe jugoslovenskog porekla sa visokim stepenom obrazovanja verovatnije će stupiti u zajednicu sa osobom švedskoj porekla, pri čemu je ovaj efekat visokog obrazovanja više izražen kod žena. Uočeni obrasci stvaranje partnerskih zajednica među bivšim Jugoslovenima u Švedskoj su slični dominantnim obrascima zasnivanja zajednica između osoba imigrantskog i domicilnog porekla u prethodnim evropskim istraživanjima. Jedini izuzetak čini nešto izraženija sklonost ka endogamiji kod žena.

Ključne reči: registar stanovništva, bivši Jugosloveni, Švedska, partnerske zajednice, brakovi



Identifikacija depopulacionih ruranih područja metodom multivarijantne analize

Marija Drobnjaković Geografski institut Jovan Cvijić SANU

Ruralna područja Srbije suočena su sa limitiranim do negativnim razvojnim mogućnostima. Razlozi za to se mogu potražiti u neadekvatnom tretmanu i nedoslednosti u politikama agrarnog i ruralnog razvoja, kao i neusklađenosti sa drugim razvojnim strategijama i politikama u Srbiji. To je za posledicu imalo zapostavljanje sela, poljoprivrede i seljaka, i stvaranje negativnih demografskih tokova na ruralnim prostorima. Jedna od osnovnih karakteristika ruralnog prostora Srbije je depopulacija, posebno u udaljenim i tradicionalno nerazvijenim regionima. Posledice ovog procesa ogledaju se u negativnim implikacijama na policentričan razvoj mreže naselja, disbalans u prostornom, populacionom i ekonomskom razvoju. Cilj ovog rada je da izvrši identifikaciju depopulacionih naselja na ruralnom prostoru centralne Srbije, uz sagledavanje različitih dimenzija razvoja. Korištena je nehijerarhijska multivarijantna klaster analiza za delimitaciju različitih tipova ruralnih naselja, bazirana na demografskim, prostornim i socio-ekonomskim pokazateljima. Rezultat analize je sveobuhvatna tipologija ruralnih naselja, koja je poslužila kao platforma za identifikaciju depopulacionog područja i koja bi trebalo da bude jedan od prvih koraka u borbi sa negativnim demografskim trendovima i ublažavanju njihovih posledica.

Ključne reči: depopulacija, ruralna naselja, tipologija, Srbija



Tipologija ruralnog prostora Srbije – osnova za revitalizaciju seoskih naselja

Marija Antić, Danica Šantić Geografski fakultet, Univerzitet u Beogradu

Nehomogenost ruralnog prostora Srbije, kao njegova bitna odrednica, ukazuje na značaj tipološke metode kao važnog instrumenta u istraživanju i planiranju razvoja ruralnog prostora. Prepoznavanje različitih tipova ruralnih prostora je ujedno i polazna osnova za detaljna geografska istraživanja u cilju preduzimanja odgovarajućih mera njihovog vrednovanja, razvoja i revitalizacije. Sa obzirom na to da je zadnjih decenija u evropskim zemljama sve više u upotrebi kvantitativna tipologija ruralnih prostora kao istraživačka metoda u izdvajanju i definisanju različitih prostornih i funkcionalnih tipova, što predstavlja osnovu njihovog efektivnog i balansiranog ruralnog razvoja, cilj ovog rada je da pokaže značaj i mogućnost primene tipologije ruralnog prostora Srbije u procesu održivog ruralnog razvoja i revitalizacije seoskih naselja. Dosadašnje primene tipoloških metoda u istraživanju ruralnog prostora Srbije ukazale su na to da se moraju bazirati na razumevanju procesa koji utiču na savremenu demografsku, socio-ekonomsku, funkcionalnu i morfološku strukturu naseobinskog kompleksa. Izrada adekvatne tipologije ruralnog prostora Srbije, pored toga što bi ilustrovala njegovu izrazitu diverzificiranost, ujedno bi predstavljala dobru polaznu osnovu za detaljnija istraživanja naseobinskog kompleksa sa ciljem identifikacije glavnih strukturnih problema i utvrđivanja odgovarajućih mera i modela njihovog razvoja i revitalizacije. U ovom radu prikazaćemo efikasnost kvantitativnog pristupa u tipologiji ruralnog prostora Srbije primenom faktorske analize. Rezultati istraživanja ukazali su na postojanje sledećih tipova regiona na različitim trajektorijama razvoja – ruralni prostori sa agrarnim potencijalom, ruralni prostori sa demografskim potencijalom, ruralni prostori sa ekonomskim potencijalom, ruralni prostori sa naglašenim urbanim uticajem i planinski, periferni i pogranični prostori. Mišljenja smo da izdvajanje navedenih, relativno homogenih ruralnih prostora može predstavljati osnovu za buduće strategije ruralnog razvoja i revitalizacije seoskih naselja.

Ključne reči: ruralni prostor, seoska naselja, tipologija, revitalizacija, Srbija



Tematska oblast

Aktuelna demografska situacija i procesi u zemljama bivše SFRJ

Moderatori:

Biljana Radivojević – Ekonomski fakultet, Univerzitet u Beogradu

Snježana Mrđen – Odjel za geografiju Sveučilišta u Zadru





Dugoročne implikacije demografskih trendova u regionu bivše Jugoslavije

Vladimir Nikitović Institut društvenih nauka, Beograd

Višedecenijski period zajedničke države je, kroz isti društveno-ekonomski okvir, te preovlađujući kulturološki model, svakako doprineo procesu demografske homogenizacije u regionu bivše Jugoslavije, naročito ublažavanju razlika između sub-regiona u kojima su one bile najviše izražene nakon II sv. rata. Stoga se čini opravdanim razmotriti da li su na delu slični demografski obrasci u pogledu populacione dinamike i kakve su dugoročne implikacije aktuelnih demografskih trendova (posebno niskog fertiliteta) u regionu kao celini, uzimajući u obzir korelacije između današnjih država. Nakon raspada SFRJ, masovna premeštanja stanovništva i uvođenje novih državnih granica pogoršali su kvalitet i dostupnost migracione i demografske statistike, čime izrada populacionih procena i prognoza u regionu predstavlja priličan izazov. Ovaj rad pruža prvi probabilistički konzistentan set populacionih projekcija za države regiona, koji se zasniva na metodologiji renomirane agencije Ujedinjenih Nacija, pokušavajući da prevaziđe njena ograničenja u vezi sa podacima izazvana prvenstveno teritorijalnim sporom oko Kosova i Metohije. Dosadašnje razlike u populacionoj dinamici unutar regiona prvenstveno su uticale na promene udela manjih entiteta, dok su populacije Srbije i Hrvatske i dalje najbrojnije uprkos opadajućem trendu. Ipak, smanjenje i starenje stanovništva u dve najveće države očekuje se sa izvesnošću u dužem periodu, što suštinski određuje demografsku budućnost čitavog regiona naročito u pogledu migracionih tokova. Stoga bi očekivani nastavak pada fertiliteta na Kosovu i Metohiji ka ciljnom nivou nedovoljnom za prostu reprodukciju neumitno vodio ka tome da populacioni momentum i ovog entiteta, čiji je nivo rađanja oštro odskakao od ostatka SFRJ, bude naposletku apsorbovan dominantnim depopulacionim trendom regiona.

Ključne reči: izgledi stanovništva UN 2015, bivša Jugoslavija, nizak fertilitet, depopulacija, Kosovo i Metohija



Prostor bivše Jugoslavije na demografskom raskršću: 25 godina posle raspada

Damir Josipović Inštitut za narodnostna vprašanja, Ljubljana

Prostor bivše Jugoslavije 25 godina nakon raspada zajedničke države karakterizuju procesi unutar druge demografske tranzicije. S jedne strane su to varijabiliteti niskog fertiliteta i mortaliteta, a s druge strane procesi relativno jakog iseljavanja bez stvarnog potencijala nadoknađivanja demografskih gubitaka. U takvoj situaciji nalazi se većina država i teritorija današnjeg jugoslovenskog prostora.

Međutim, postoje značajna odstupanja u intenzivnosti osnovnih demografskih procesa. Tako s jedne strane postoje prostori bitnog povećanja ukupnog broja stanovnika, kao što s druge strane preovlađuju prostori pražnjenja stanovništva i sveobuhvatne depopulacije. Analiza je obuhvaćala nacionalne statistike država i teritorija, međusobno metodološki usklađene radi upoređivanja. Poseban analitski problem su predstavljale različite definicije stanovništva. Takozvani princip stalnog stanovništva zamenio je princip „uobičajenog“ prebivališta. Donekle je moguće izdvojiti prisutno stanovništvo i preko tog principa pristupiti analizi podataka.

Cilj analize je bio odrediti demografske promene jugoslovenskog prostora. Rezultati pokazuju da su direktni gubici u periodu 1990–2015 iznosili čak 1,6 miliona ljudi. Najveće smanjenje ukupnog broja stanovnika zadesilo je Bosnu i Hercegovinu (–0,7 miliona), zatim Hrvatsku (–0,54 miliona) i Srbiju (–0,46 miliona). Procena indirektnih gubitaka ukazuje na još mnogo veću brojku. Pored velikog dela stanovništva koji je ostao u inozemstvu kao radnici na privremenom radu i njihovi porodični članovi još od kraja osamdesetih, na ovako masovne gubitke uticali su žrtve rata i progona, a u najnovijem razdoblju – posle izbijanja svetske finansijske te privredne krize – i pojačana emigracija. S druge strane postojala su i područja povećanja broja stanovnika. Usprkos promeni definicije stanovništva najveće povećanje beleže Slovenija in Makedonija (+0,1 milion).

Ključne reči: bivša Jugoslavija, jugoslovenski prostor, demografski gubici, demografska tranzicija, depopulacija, emigracija



Pušenje kao faktor rizika u smrtnosti stanovništva na prostoru bivše Jugoslavije

Ivan Marinković Institut društvenih nauka, Beograd

Pregledom literature o faktorima rizika koji utiču na smrtnost stanovništva, često se kao pojedinačno najznačajniji uzrok izdvaja upotreba duvana. Posledice pušenja na morbiditet i mortalitet stanovništva dobro su dokumentovane na primerima pojedinih razvijenih zemalja ali na prostoru bivše Jugoslavije nije bilo dovoljno radova sa ovom tematikom. Naročito je izostao pokušaj da se proceni uticaj duvana na očekivano trajanje života muškaraca i žena.

Kao najviše korišćen metod kvantifikacije posledica korišćenja duvana, izdvaja se Peto-Lopez metod. Taj metod je između ostalog odabran i zbog činjenice da postoje radovi u kojima su procene uticaja pušenja rađene za veliki broj zemalja, pa je moguće imati komparativnu analizu. Analiza će se odnositi na najnoviji period 2010-2012. godina i obuhvatiće Srbiju (bez podataka za Kosovo i Metohiju), Crnu Goru, Hrvatsku, Sloveniju i Makedoniju.

U ukupnoj smrtnosti, čak četvrtina smrti je povezana sa duvanskim dimom kod muškaraca u Srbiji i Hrvatskoj, 22% u Sloveniji i 21% u Crnoj Gori i Makedoniji. Žene imaju znatno povoljnije rezultate i udeli su niži (Srbija (9%), Hrvatska i Slovenija (7%), Crna Gora (6%), Makedonija (3%)). Naročito je značajan udeo kod karcinoma (jer je to grupa bolesti koja je najviše opterećena duvanom), a udeo je najveći u Crnoj Gori (kod oba pola), a najmanji u Sloveniji. Poređenje sa drugim državama u Evropi pokazuje da je udeo smrti za koju je odgovorno pušenje, kod bivših jugoslovenskih republika, visok, naročito u muškoj populaciji.

Pušenje je značajan faktor veće smrtnosti stanovništva na prostoru bivše Jugoslavije.

Ključne reči: pušenje, Peto-Lopez metod, mortalitet, prostor bivše Jugoslavije



Mortalitet od tumora na teritoriji bivše Jugoslavije

Marko Galjak Geografski fakultet, Univerzitet u Beogradu

Poslednjih decenija mortalitet od tumora postaje sve zastupljeniji, a naročito u državama u kojima je proces obaranja mortaliteta od kardiovaskularnih bolesti tek otpočeo, kao što je to slučaj u većem delu bivše Jugoslavije. U radu su upoređeni paterni mortaliteta uzrokovanog tumorima prema starosti i polu i ocenjeno je stanje mortaliteta od tumora u posmatranim državama. Napravljeno je poređenje sa drugim evropskim državama. Dodatno je analizirana smrtnost od pojedinačnih lokalizacija tumora za svaku državu. S obzirom na to da je starosna struktura stanovništva najvažniji faktor od koga zavisi manifestacija mortaliteta od tumora, očekivano je da države koje imaju mlađe stanovništvo imaju i niže stope ovog mortaliteta. Stoga je neophodna standardizacija ovih stopa kao i dodatna analiza starosno i polno specifičnih stopa. Na taj način sagledana je prava mortalitetna situacija. Pronađene razlike među posmatranim državama nisu velike. Jaz između Slovenije, kao najbogatije države, sa najefikasnijim sistemom zdravstvene zaštite među bivšim jugoslovenskim republikama, i ostalih republika nije toliko očit kod mortaliteta od tumora, kao što je to slučaj sa mortalitetom od onih uzroka smrti koje je lakše preduprediti.

Ključne reči: tumori, mortalitet, Jugoslavija, komparativna analiza



O bračnosti stanovništva Srbije

Biljana Stanković Institut društvenih nauka, Beograd

U poslednjim decenijama u Evropi su prisutne značajne promene u partnerskom i porodičnom ponašanju. Cilj rada je sagledavanje bračne strukture stanovništva Srbije prema Popisu 2011. godine, i promena u odnosu na prethodni popis.

Prema rezultatima Popisa, kao i u prethodnim decenijama, najveće je učešće lica u braku i najmanje razvedenih. Udeo lica u braku je veći od polovine i iznosi 55,3%, celibatera 28,0%, obudovelih 11,7% a razvedenih 5,0%. U odnosu na popis 2002. godine, relativno najveće povećanje je u udelu razvedenih lica, za četvrtinu, a najmanja promena kod obudovelih. Udeo lica van braka je povećan i kod muškaraca i kod žena, a u starosnim grupama do 40 godina više kod žena, naročito u starosti 30–39 godina, gde je skoro dupliran. Prema polu, kao i ranije, 2011. godine su razlike značajne, a najveće kod obudovelih. Procenat udovica je skoro tri i po puta veći nego udovaca, a veće je i učešće razvedenih žena, za 40%. Među celibaterima su zastupljeniji muškarci, za trećinu.

Popis 2011. godine prvi put je uključio pitanje o defakto bračnom statusu. U ukupnom stanovništvu koje živi u zajednici (bračnoj i vanbračnoj), učešće lica koja žive u vanbračnoj zajednici je 6,7%. Udeo je najveći u najmlađoj starosnoj grupi, a zatim se naglo smanjuje.

Iz rezultata Popisa 2011. godine se može zaključiti da su promene u bračnoj strukturi umerene. Brak je i dalje dominantna forma partnerske zajednice i pored izvesnog smanjenja njegove univerzalnosti, a vanbračne zajednice uglavnom predstavljaju fazu u bračnom procesu, a ne alternativu braku.

Ključne reči: Srbija, Popis 2011, bračna struktura, vanbračne zajednice



Regionalna identifikacija stanovništva Vojvodine i Istre u poslijeratnim popisima

Ksenija Perković Univerza na Primorskem, Koper

Osnovni cilj referata je prikaz tendencija u izjašnjavanju nenacionalne/regionalne pripadnosti stanovništva Vojvodine i Istre u poslijeratnim popisima. Regionalna pripadnost se prvenstveno izražava u teritorijalnom smislu i često takva pripadnost nije u koliziji sa nekom drugom etničkom pripadnošću (Vojvođanom se mogu osjećati Srbi, Mađari, Slovaci i svi drugi njeni stanovnici, bez obzira da li su se tako etnički izjasnili u popisu). Sa druge strane, izjašnjavanje regionalne pripadnosti predstavlja jedan oblik anacionalnog izjašnjavanja. Potencijalno postojanje regionalne pripadnosti potrebno je tražiti kroz broj, udio i strukturu anacionalnog izjašnjavanja u popisima poslije II. svjetskog rata. Također potrebno je napomenuti, da istraživanje postojanja regionalnog identiteta u Vojvodini i Istri nije moguće samo kroz statistiku, nego je potrebno uzeti u obzir historijsku i geopolitičku pozadinu.

Postojanje regionalnog identiteta u Vojvodini u velikoj mjeri ovisi o kontekstu u kojem se pojavljuje. Tako je na primjer snažno naglašen osobito u političkom diskursu, koji se često uzima kao točka zajedničkih elemenata svih etničkih skupina koje žive u Vojvodini. S druge strane, on je i političko sredstvo diskriminacije ili segregacije od ostatka Srbije. Regionalni je identitet dakle u Vojvodini u dvostrukoj ulozi – s jedne je strane bitan njegov integrativni element (u kontekstu unutar regije), a s druge disintegrativni (u odnosu na središnju državu). Također je važan aspekt definicije vojvođanskog identiteta u smislu društvene stvarnosti, kako bi se utvrdilo je li regionalni identitet društvena činjenica ili samo diskurs, koji se posebno upotrebljava u političke svrhe. Ustvari, to je i pitanje decentralizacije i regionalizacije Srbije.

Činjenica je, svakako, da je regionalna identifikacija u Istri nesumnjivo snažnije izražena nego u ostalim dijelovima Hrvatske. Suvremeni nacionalni



identitet Istre na početku demokratskih promjena izražavao se kroz nekoliko oblika. Pripadnici najbrojnije skupine stanovništva Istre svoju su pripadnost istarskom nacionalnom identitetu izražavali kao Hrvat (istarski Hrvat i Hrvat iz Istre), druga skupina stanovništva izjašnjavala se kao pripadnici nacionalnih manjina, poput Talijana, dok je dio stanovništva svoj osjećaj izražavao regionalnim oblikom kao „Istrijan“ (Šetić, 2006).

Razlozi regionalnog izjašnjavanja još uvijek nisu u potpunosti istraženi. Naime, pojam »Istrijan« ili »Vojvođan«, evidentiran je samo brojčano te se spominje i istražuje uvijek s aspekta povijesnog ili političkog konteksta. U većini slučajeva nikad nisu provedena dublja i detaljnija istraživanja o razlozima takvog izjašnjavanja.

Ključne riječi: regionalni identitet, Vojvodina, Istra



Projekcije radne snage Republike Srbije 2011-2051

Ljiljana Sekulić Republički zavod za statistiku, Beograd Predmet analize prikazane u ovom radu jesu projekcije radne snage stanovništva Srbije u prvoj polovini 21. veka, kao potkontingent projekcija ukupnog stanovništva. Rad se sastoji iz dva poglavlja. U prvom poglavlju predstavljene su projekcije ukupnog stanovništva Republike Srbije 2011-2051, po starosti i polu, koje predstavljaju osnovu za izradu projekcija radne snage. Korišćene su zvanične projekcije Republičkog zavoda za statistiku, prvobitno urađene za period 2011-2041, ali, za potrebe izrade projekcija radne snage, projekcioni period je produžen do 2051. godine. Drugo poglavje je posvećeno budućem kretanju radnog kontingenta i ekonomske aktivnosti stanovništva. Projekcije radne snage (aktivnog stanovništva) zasnovane su na projekcijama kretanja stanovništva i na skupu pretpostavki o budućim kretanjima specifičnih stopa aktivnosti. U zavisnosti od pretpostavki, predviđene su dve varijante kretanja radne snage:

1. Varijanta konstantnih stopa aktivnosti po starosnim grupama

2. Varijanta rastućih stopa aktivnosti po starosnim grupama

Prva varijanta ima za cilj da prikaže projekcije koje ne uključuju uticaje mogućih budućih ekonomskih mera, već podrazumevaju zatečeno stanje.

U drugoj varijanti, pretpostavka je da će Srbija do 2040. postupno dostići prosečne stope aktivnosti koje već postoje u EU10 i da će se zadržati na dostignutom nivou do kraja projekcionog perioda.

Uz očekivani porast prosečne starosti, povećanja očekivanog trajanja života i udela starijeg stanovništva, doći će i do promene u starosnoj strukturi radne snage. To će se desiti čak i u slučaju konstantne aktivnosti, i biće rezultat isključivo demografskih promena.

Ključne reči: Republika Srbija, projekcije stanovništva, radna snaga, stope aktivnosti



Tržište rada u Srbiji iz generacijske perspective

Vera Gligorijević Geografski fakultet, Univerzitet u Beogradu

Generacijska perspektiva u demografiji predstavlja osobenu vrstu uvida u fenomene razvitka stanovništva i specifičan pristup istraživanju složenih socijalnih sistema. Osnovu generacijskog pristupa istraživanju savremenog društva čini proučavanje razlika koje postoje između generacija (kohorti), bilo da se te razlike posmatraju u istorijskom kontekstu ili kao model ponašanja pojedinaca tokom njihovog svakodnevnog života. U ovom radu se istražuje postojanje razlika u ponašanju kohorti na tržištu rada, odnosno da li je uobičajena podela zapadnih društava na tri velike posleratne generacije, baby-boom generaciju, x generaciju i tzv. milenijumce, smislena i u kontekstu socioekonomskog razvoja naše zemlje. U radu je primenjen pseudo-kohortni metod na osnovu koga su podaci ponovljenih transferzalnih istraživanja prevedeni u kohortne, dok je osnovni izvor podataka bila Anketa o radnoj snazi za period 2004-2014. godina. Sa ciljem da se izdvoje kohortni efekti kretanja stopa aktivnosti, zaposlenosti, nezaposlenosti i neaktivnosti od 2004. do 2015. godine, posmatrano je četrnaest petogodišnjih grupa koje su se tokom ovog perioda našle na tržištu rada, i to počevši od kohorte rođenih 1930-34. godine do rođenih 1990-95. Rezultati su pokazali da kohortni efekti postoje i da se njihov uticaj na vrednosti pokazatelja tržišta rada u Srbiji mora sagledati zajedno sa efekima starenja radne snage i osobenostima vremenskog perioda koji se posmatra. Na taj način se može postići da se opaženi trendovi potpunije objasne, a da se na određena pitanja i probleme odgovori sa stanovišta zajedničkog istorijskog iskustva koje su delili pripadnici neke generacije.

Ključne reči: tržište rada, generacije, pseudo-kohortni metod, Srbija



Demografski proces starenja u Crnoj Gori i uticaj na tržište rada

Jadranka Kaluđerović Institut za strateške studije i projekcije – ISSP; Univerzitet Donja Gorica u Podgorici

Gordana Radojević Zavod za statistiku Crne Gore – MONSTAT; Univerzitet Donja Gorica u Podgorici

Cilj sprovedenog istraživanje je analiza promjena starosne strukture stanovništva u periodu od 1953. do 2011. godine i uticaja uočenih trendova na tržište rada u Crnoj Gori.

Analiza je pokazala da se Crna Gora trenutno nalazi u završnoj ili posttranzicionoj fazi demografskog razvoja uslijed dugogodišnjeg niskog nataliteta i mortaliteta koji su skoro izjednačeni. Proces starenja stanovništva, koji je bio posebno intenzivan u periodu 1991-2003-2011. godine se i dalje ubrzano odvija. Prema najnovijem popisu prosječna starost stanovništva Crne Gore iznosi 37,5 godina, indeks starenja 67, dok je udio populacije starosti preko 65 godina 12,8%, pa se crnogorsko stanovništvo može okarakterisati kao staro a starosna stuktura kao regresivna. Ovi trendovi i trenutne karakteristike stanovništva imaju značajan uticaj na radni kontingent kao osnovni izvor aktivnog stanovništva. Naime, učešće radnog kontigenta je povećano a došlo je i do njegovog starenja. Prema koeficijentu ukupne zavisnosti, na 100 osoba u radnoj dobi dolazi 47 zavisnih osoba, s tim što je mnogo veća opterećnost mladim u odnosu na staro stanovništvo (27,6:17,8). Posebno zabrinjava što je u posljednjem međupopisnom periodu najveće aposlutno smanjenje stanovništva zabilježeno u strosnoj dobi do 14 godina.

Na bazi istraživanja zaključeno je da se u budućem periodu može očekivati smanjenje učešća mladog stanovništa. Takodje, povećano učešće starog stanovništva će dovesti do povećanja izdataka za socijalno osiguranje što će predstavljati dodatni teret za radno stanovništvo. Ovakvi trendovi zahtjevaju da se trenutna faza razvoja iskoristi za ulaganje u ljudski potencijal ali i sprovođenje sušinskih strukturnih reformi posebno u oblasti penzijskog osigiranja i zdravstva.

Ključne riječi: starenje stanovništva, radni kontigent, ljudski potencijal



Depopulacioni procesi na prostoru Republike Srpske na početku XXI vijeka

Draško Marinković, Aleksandar Majić Prirodno-matematički fakultet, Univerzitet u Banjoj Luci

Predmet istraživanja se temelji na postojećim tendencijama nedovoljnog rađanja, negativnog prirodnog priraštaja, otvorene depopulacije, starenja stanovništva i sve raširenijeg samačkog života u Republici Srpskoj. Cilj rada jeste da se ukaže na potrebu cjelovite i koherentne politike prema fertilitetu stanovništva Republike Srpske, odnosno na definisanje stavova na ispoljene probleme u demografskom razvoju. U cilju ublažavanja nepovoljnih tendencija demografskog razvoja, treba naglasiti potrebu za afirmacijom postojećih i uvođenjem novih pronatalitetnih mjera i aktivnosti kroz izradu strategije demografskog razvoja i programe planiranja porodice. Za budući demografski razvoj ovog prostora od presudnog značaja će biti dugoročne tendencije fertiliteta, mortaliteta i migracija stanovništva. Smanjenje fertiliteta će sve više ubrzavati proces depopulacije i starenja stanovništva, pa demografski razvoj prijeti da bude ograničavajući faktor društveno-ekonomskog razvoja prostora Republike Srpske. Imajući u vidu naznačene depopulacione procese, neophodno je što prije pristupiti sprovođenju prostorno diferencirane populacione politike, a posebno na nivou opština. Osnovna karakteristika populacione politike trebalo bi da se zasniva na stimulisanju (povećanju) rađanja, što se može postići u domenu stimulacije majčinstva i unapređenjem društvene brige o djeci. Univerzalni cilj sprovođenja pronatalitetnih mjera populacione politike u Republici Srpskoj trebao bi da bude dostizanje stope ukupnog fertiliteta od 2,1 djeteta po majci, što bi omogućilo prostu zamjenu generacija.

Ključne riječi: demografski razvoj, depopulacija, Republika Srpska



Migracije iz Bosne i Hercegovine u Hrvatsku – trendovi i perspektive

Sanja Klempić Bogadi Institut za migracije i narodnosti, Zagreb

S propašću Jugoslavije došlo je do promjene migracijskih obrazaca, te su radne migracije iz ekonomski nerazvijenih u razvijene republike tadašnje države, 1990-ih zamijenile prisilne migracije između novonastalih država. U razdobljima nakon Drugog svjetskog rata, migracija iz Bosne i Hercegovine bila je potaknuta ekonomskom razvijenošću Hrvatske i usmjerena najvećim dijelom u industrijska središta gdje se tražila brojna radna snaga. U tadašnjim imigracijskim tokovima u RH, iz BiH se doseljavalo stanovništvo različitih nacionalnosti, iako su prevladavali Hrvati. Posljednjih 20-ak godina Hrvatska je postala migracijsko odredište prvenstveno za etničke Hrvate iz susjednih država, od kojih je najviše doselilo iz BiH tijekom 1990-ih.

U jesen 2014. provedeno je empirijsko istraživanje među 301 ispitanikom doseljenim iz Bosne i Hercegovine u Gradu Zagrebu. Kao ključni razlog za imigraciju u Hrvatsku najviše ih je navelo ratna zbivanja u BiH, a zatim ekonomske razloge. Doseljenici imaju relativno čvrste veze s BiH, te ih 40,5% odlazi u BiH jednom do dva puta godišnje, 25,9% nekoliko puta godišnje, 2,3% barem jednom mjesečno, a kao glavne razloge odlazaka navode posjet rodbini (50,8%), posjet i briga o roditeljima (14,3%), održavanje grobova (13%) i dr. Ipak, tek 32,6% uz hrvatsko imaju i bosansko-hercegovačko državljanstvo, te ih većina (93,7%) namjerava trajno ostati živjeti u Hrvatskoj.

Ključne riječi: Hrvatska, migracije, Bosna i Hercegovina, doseljenici



Savremeni demografski procesi u Bosni i Hercegovini

Radoslav Ćorović Agencija za statistiku Bosne i Hercegovine, Sarajevo

Cilj rada je da identifikuje i prikaže neke od ključnih savremenih demografskih procesa na prostoru Bosne i Hercegovine. Tokom poslednje dvije i po decenije demografska situacija u Bosni i Hercegovini bitno je izmjenjena. Nakon decenija populacionog rasta Bosna i Hercegovina je postala depopulacijsko područje. U periodu 1992-1995. godine broj stanovnika se značajno smanjuje, uz prerazmještaj stanovništva unutar zemlje. Nakon kraćeg tzv. „kompenzacionog perioda“ godišnji broj živorođenih opada, što uz rast broja umrlih rezultuje konstantno negativnim priraštajem od 2009. godine. Uslijed niskog fertiliteta i negativnog migracionog salda koji se odnosi najviše na stanovništvo u reproduktivnoj dobi, godišnji broj rođenih se smanjuje, a stanovništvo nastavlja da stari. Povećava se udio starog u ukupnom stanovništvu, kao i prosječna starost stanovništva. Primjetan je rast prosječne starosti pri stupanju u brak, kao i povećanje prosječne starosne dobi u kojoj žene počinju rađati. Depopulacija je zahvatila veliku većinu opština, među njima i čitav niz opština koje su decenijama bilježile demografski rast. Između poslednja dva popisa stanovništva, brojna gradska naselja su zabilježila pad stanovništva. Detaljnija slika demografske stvarnosti Bosne i Hercegovine i preciznije kvantifikovanje demografskih procesa biće moguće nakon dobijanja konačnih rezultata popisa stanovništva iz 2013. godine.

Ključne riječi: Bosna i Hercegovina, fertilitet, depopulacija, emigracija



Fertilitet stanovništva Bosne i Hercegovine

Rajko Vranješ Republički zavod za statistiku Republike Srpske, Banja Luka

Predmet istraživanja je fertilitet stanovništva BiH u periodu od 1960. do 2013. godine. Cilj istraživanja je tranzicija fertiliteta, demografske i društvene posljedice tog procesa u BiH i Republici Srpskoj. Metodi korišteni u radu su operativni metod prikupljanja podataka, metod analize, metodom sinteze, metoda generalizacije i statistički metod.

Stanovništvo BiH analizom dostupnih statističkih podataka nalazi se u vrlo retrogradnom demografskom procesu. U radu se razmatraju reproduktivni pokazatelji stanovništva u periodu od 1960. do 2013 godine. Analiza fertiliteta u periodu od 1960. do 1999. odnosi se samo na BiH dok će za preostali period biti diferencirana i prema entitetima Republici Srpskoj i Federaciji BiH.

U posmatranom periodu fertilitet bilježi stalni pad da bi svoje minimume dostigao upravo u prvoj deceniji XXI vijeka. Stopa ukupnog fertiliteta (TFR) je sa 3,95 u 1960. godini pala na 1,65 promila u 1991. godini, na 1,30 promila 2008. u Republici Srpskoj i na 1,19 u FBiH 2007. godine.

Kroz različite mjere populacione politike potrebo je djelovati kako bi se obezbijedio održivi demografski a tako i društveni razvoj. Da bi se to zadovoljilo potrebno je osigurati nivo stacioniranog stanovništva a to znači da generacije koje dolaze trebaju da budu iste polulacione veličine kao i postojeće. Dugoročnim opadanjem fertiliteta a time i nataliteta narušena je starosna struktura tako da u skorijoj budućnosti možemo očekivati rast mortaliteta dalji pad nataliteta uz negativan migracioni saldo i smanjenje ukupnog broja stanovnika. Demografski razvoj u bitnome će da bude ograničavajući faktor u razvoju entiteta i BiH.

Ključne riječi: fertilitet, natalitet, demografski razvoj



Model demografske dividende u Republici Makedoniji za period 1996–2014

Goran Miladinov Doktorant Ekonomskog fakulteta na Univerzitetu Sv.Kiril i Metodij, Skopje

Ovo istraživanje se fokusira na definisanje prve i druge demografske dividende i njihovo povezivanje sa demografskom dinamikom. Osim toga ovo istraživanje ispituje povezanost između rasta BDP-a po glavi stanovnika, promene u starosnoj strukturi i učešća radne snage i otkriva neke dokaze kao ključni faktori koi objašnjavaju održive stope rasta prihoda. Osnovni cilj istraživanja je ispitivanje stepena do kojeg koeficiijent podrške utiče na ekonomski rast a samim tim i kako se to objašnjava u širem kontekstu sa drugim faktorima kako bi se pokazalo u kojoj meri prva demografska dividenda doprinosi za ekonomski rast za period 1996-2014 u Makedoniji. Prva demografska dividenda je izračunata metodom direktnog obračuna kao godišnjoj stopi od promena efektivnog broja zaposlenih minus efektivnog broja potrošača (stopa promene koeficijenta zavisnosti). Takođe smo napravili GMM specifikacija bazirana na stanje uslovne ortogonalnosti između određene funkcije i instrumenata. Rezultat koji smo dobili pokazuje da je prva demografska dividenda za period 1996-2014 doprinela povećanju 18,36% prihoda po glavi stanovnika posmatrano kumulativno za isti period. Očekuje se uskoro da će prva dividenda biti negativna kao posledica demografskog tereta na radno sposobnog stanovništva. Dobijena GMM p-vrednost (0,8498) potvrdila je da je stopa rasta demografske dividende nije značajna. Pretpostavljamo da verovatno širenje i unapređenje obrazovanja u našoj zemlji je dao doprinos za veće stope rasta prihoda za navedeni period.

Ključne reči: Demografska dividenda, efikasna radna snage, efikasni potrošači, rasta BDP-a po glavi stanovnika, GMM



Demogeografski pregled migracionih kretanja u Republici Makedoniji

Biljana Apostolovska Toshevska, Mirjanka Madjevikj, Marija Ljakoska Institut za geografiju, Prirodno-matematički fakultet, Skopje

Celokupni socio-ekonomski, socijalni i politički razvoj u Republici Makedoniji tokom više decenija unazad imao je snažan uticaj na demografske procese u zemlji. To su bili faktori koji su uslovili prostorni prerazmeštaj stanovništva, kako u zemlji, tako i u inostranstvu.

Odseljavanje stanovništva u inostranstvo i negativan migracioni saldo u pojedinim delovima Republike Makedonije, na jednoj strani, a smanjen prirodni priraštaj na drugoj strani, uzroci su značajnih promena u broju i strukturi stanovništva.

Opštine sa negativnim migracionim saldom se nalaze u svim regionima i u posmatranom periodu nakon popisa 2002 godine, više od dve trećine opština ima negativan migracioni saldo. Ipak, posebno je kritična situacija u dva regiona: Istočni i Severoistočni, gde su negativni migracioni bilans i redukovana biološka reprodukcija u velikoj meri doprineli depopulacionim procesima u ovom delu zemlje.

Jedna trećina opština ima pozitivan migracioni saldo, a od toga čak polovina odlazi na region Skoplja. Među glavnim razlozima za ovakvo izdvajanje regiona Skoplja jeste dominantna uloga kapitala i prednost zapošljavanja i postizanja boljeg kvaliteta društvenog i kulturnog života. Ipak to ne znači da se iz ovog regiona stanovništvo ne iseljava u inostranstvo, ali zahvaljujući unutrašnjim migracijama koje su usmerene na ovaj region, ostvaruje se kompenzacija.

Na osnovu analize za period 2000-2014 u unutrašnje migracije bilo je uključeno prosečno godisno oko 9616 ljudi, od čega su više od 70% činile žene. Takođe, najčešće se radilo o stanovništvu radno sposobnog uzrasta koje čini radnu snagu zemlje. Zbog naglašene selektivnosti migracija prema polu i starosti, realno je očekivati produbljivanje negativnih demografskih, prostornih, ekonomskih i socijalnih trendova.

Ključne reči: migracionih kretanja, Republika Makedonija, emigracija, depopulacija



Tematska oblast

Demografija i javne politike

Moderatori:

Mirjana Rašević – Institut društvenih nauka u Beogradu

Mirjanka Madjevikj – Institut za geografiju Prirodno-matematičkog fakulteta u Skoplju





Migracije mladih u Srbiji: Izazovi i mogući odgovori

Mirjana Bobić, Milica Vesković Anđelković Filozofski fakultet Univerziteta u Beogradu

Vlasta Kokotović Kanazir Geografski institut Jovan Cvijić SANU

Predmet rada su migracije mladih u Srbiji (bez podataka za Kosovo i Metohiju), definisane u skladu sa zakonom i nacionalnom strategijom preko uzrasta 15-30 god. Migracije mladih izraženije su u odnosu na celokupnu populaciju, posebno u pojedinom lokalnim zajednicama Srbije. U radu će se analizirati spoljašnja, unutrašnja, dnevna migracija, kao i migracioni potencijal mladih, na osnovu podataka popisa, odnosno sekundarne analize socioloških istraživanja o teritorijalnom kapitalu i socijalnoj isključenosti regiona na jugu i jugostoku zemlje.

Rezultati su pokazali da je migracioni potencijal najveći među mladima do 30 godina starosti, ali je ipak realizacija migarcije, kako unutar zemlje, tako i ka inostranstvu, najučestalija kod nešto starijih, 35-39, zbog potrebe za prethodnom akumulacijom resursa i humanog kapitala. Osnovni push faktor jeste nedostatak posla i izvora prihoda, mada ne treba zanemariti ni stambenu nestašicu, posebno u urbanim oblastima. Ispitivanje motivacione osnove je pokazalo da mladi koji teže da se odsele u inostranstvo, na prvom mestu ističu tražnju za poslom i očekivani, viši kvalitet svakodnevnog života. Isti su i razlozi preseljavanja unutar zemlje.

U drugom delu rada se, imajući u vidu prethodno istražene tendencije kao i razloge migracija mladih, bavimo političkim odgovorima na ove izazove, kao što su: prvo, ekonomsko osnaživanje mladih, zapošljavanje, podsticanje unutrašnje mobilnosti, usklađivanje obrazovanja sa potrebama investitora, tržišta rada, posebno u užim lokalnim zajednicama, kao i usklađivanje porodice i karijere i podizanje nivoa kvaliteta dokolice. Kao drugi strateški pravac delovanja nameće se pojačavanje cirkularnih migracija (u cilju obrazovanja i profesionalnog usavršavanja), a kao treći, umrežavanje i partnerstvo sa poslovnim svetom, sa dijasporom, i eventualno uspešnim povratnicima, ekonomskim migrantima.

Ključne reči: Migracije, mladi, Srbija, lokalne zajednice, politike



Demografija i javne politike - Depopulacija i pronatalitetna politika

Dragana Dinić Institut za političke studije, Beograd

Kada duže od pola veka demografski podaci signaliziraju pad nataliteta na području države i kada stručnjaci ukazuju na krajnje nepovoljne posledice, koje ovakvi trendovi, u dužem periodu, ostavljaju, očekuje se da država reaguje na odgovarajući način i te trendove uspori, zaustavi ili čak preusmeri. Očuvanje stanovništva kao jednog od tri konstitutivna elementa države (pored teritorije i suverene vlasti), njegovo kontinuirano obnavljanje, bez ekstremnih kolebanja (u pogledu polne i obrazovne strukture, uravnoteženog generacijskog prisustva i sl), treba da ima prioritet i da bude vidljivo u svim javnim politikama.

U Srbiji je pad nataliteta statistički registrovan i praćen, čak su se donosioci odluka deklarativno opredelili, u predizbornim kampanjama, za pronatalitetni koncept, sačinjavali su u više navrata veoma ambiciozna strateška dokumenta za podsticanje nataliteta, ali su rezultati izostali. Rad će biti baziran na analizi sadržaja referentnih propisa, strategija, partijskih programa i statističkih podataka iz 5 poslednjih popisa stanovništva.

Ovim radom želimo da pokažemo da je, uz donošenje pronatalitetne strategije i izmene pojedinih propisa, neophodno obezbediti odgovarajuća budžetska sredstva za implementaciju projektovanih ciljeva. Ali, treba imati u vidu, da iako bi se sve to na nacionalnom planu realizovalo, novu prepreku imamo na globalnom planu. Naime, kreatori novog svetskog poretka se zalažu za globalno smanjenje populacije. Neophodno je, stoga, koncipirati održivu pronatalitetnu populacionu politiku na temelju suprotstavljenih nacionalnih i globalnih interesa.

Ključne reči: depopulacija, bela kuga, pronatalitetna politika, porodica, geostrateški interesi



Stavovi studenata demografije o reprodukciji

Natalija Mirić, Mirjana Devedžić Geografski fakultet, Univerzitet u Beogradu

Rad je baziran na anketnom istraživanju koje je sprovedeno u decembru 2014. godine među studentima Univerziteta u Beogradu. Anketirano je ukupno 230 studenata završnih godina studija: 44 studenata je sa studijske grupe za Demografiju na Geografskom fakultetu i 186 studenata je sa ostalih studijskih grupa na Geografskom fakultetu i sa ostalih fakulteta. Pored opštih demografskih karakteristika ispitanika, ispitan je njivoh stav prema idealnom, željenom i očekivanom broju dece, o faktorima koji utiču na buduću reprodukciju kao i o faktorima reprodukcije u Srbiji. Studenti su imali mogućnost da ocene svoju informisanost o demografskim problemima u zemlji i svetu. Cilj ovog anketnog istraživanja jeste da odgovori na sledeća pitanja – Da li specifično demografsko obrazovanje utiče na reproduktivne stavove mladih? Da li se stavovi budućih demografa razlikuju od stavova studenata koji se ne edukuju u demografiji? Rezulati su pokazali da specifično demografsko obrazovanje ne utiče značajno na reproduktivne stavove mladih u pravcu povećavanja reproduktivnih normi. Pokazalo se da se budući demografi ne razlikuju od ostalih studenata po pitanju normi i motiva roditeljstva.

Ključne reči: demografsko obrazovanje, studenti demografije, stavovi o reprodukciji



Nešto drugačiji pogled na politiku prema fertilitetu

Petar Vasić Geografski fakultet, Univerzitet u Beogradu

Nedovoljno rađanje i starenje stanovništva su fenomeni koji su u svim republikama bivše Jugoslavije prepoznati kao najveći problem demografskog razvitka. Način na koji se vlade odnose prema ovim problemima se već neko vreme može smatrati konzervativnim i nedovoljno efikasnim. Od pojedinaca se očekuje da prepozna svoju ulogu i odgovornost u stvaranju i ublažavanju ovih problema. Model održivog demografskog razvitka je od ključne važnosti za očuvanje funkcionisanja države kao servisa njenih građana. Međutim, samo su dva moguća puta u budućnosti: ili iz korena promeniti ustrojstvo države i redukovati broj usluga koje država pruža svojim građanima jer njihovo finansiranje postaje neodrživo i napraviti civilizacijski korak unazad; ili da država počne da čini ozbiljne napore da utiče na demografski razvitak koji je od tako velikog značaja za njeno funkcionisanje. Drugim rečima, vreme je da pojedinci prepoznaju svoju ulogu i odgovornost u kreiranju stanja i perspektive demografskog razvitka, ali je, pre svega, vreme da država prepozna dobrobiti održivog demografskog razvitka i podupre pojedinca i sa njime podeli odgovornost. Mnogi aspekti funkcionisanja države su na udaru nepovoljnih demografskih trendova, od sektora zdravstvenog, penzijskog i socijalnog osiguranja, do sektora obrazovanja, a u krajnjoj instanci ukupnog ekonomskog bilansa. Ako je za funkcionisanje države razvitak stanovništva od vitalnog značaja, onda je vreme da se populacionoj politici da ključno mesto, a za državu vreme da u demografskom razvitku prepozna značajan deo rešenja problema. Ovaj referat ima za cilj da otvori neka pitanja o politici prema stanovništvu, koja će, ukoliko želimo da da rezultate, morati iz korena da se menja.

Ključne reči: fertilitet, odlaganje rađanja, tempo politike



Javne politike i starenje radne snage

Dragana Paunović Student doktorand, Geografski fakultet, Univerzitet u Beogradu

Promena starosne strukture u poslednje dve i po decenije dovela je do mnogobrojnih demografskih i socioekonomskih problema u Srbiji i zemljama u okruženju. Starenje radne snage je samo jedan od izazova sa kojima se ova društva susreću. U poslednjem međupopisnom periodu došlo je do povećanja udela stanovništva starijeg od 65 godina sa 16,5% na 17,4%. Ubrzan proces starenja, pored uticaja na funkcionisanje penzionog sistema, povećanje izdataka za zdravstvenu zaštitu i socijalno osiguranje, utiče i na (ne)ravnotežu na tržištu rada. Analiza projekcija stanovništva Srbije do 2050. godine ukazuje da će glavno opterećenje radnog kontingenta u narednih nekoliko decenija doneti staro, a ne mlado stanovništvo. Osnovni cilj rada je da se na osnovnu dostupnih istraživanja prikažu dobro formulisane politike pojedinih svetskih zemalja i njihov doprinos aktivnom starenju, produženju radnog veka i smanjenju neaktivnosti nakon penzionisanja. Fleksibilno radno vreme, rad od kuće i parcijalno penzionisanje samo su neki primeri dobre prakse koju određene države sprovode. Takođe, cilj rada je i da se ukaže na probleme sa kojima se suočavaju stariji radnici. Tranzicija, gubitak posla, nekvalifikovanost i ejdžizam (ageism) čini ovaj kontigent stanovništva posebno vulnerabilnim.

Ključne reči: stariji radnici, starenje stanovništva, javne politike, ejdžizam



Politike stanovništva i stavovi mladih prema njima u Republici Makedoniji

Anica Dragović, Marija Drakulovska Čukalevska Filozovski fakultet, Univerzitet "Sv. Kiril i Metodij" u Skoplju

Promene u razvoju stanovništva i u njegovom broju predstavljaju osnovu društvne promene. Ovaj rad je fokusran na promene koje se dešavaju na teritoriji R. Makedonije poslednje dve i više decenija. Nesumnjivo da su aktuelne promene rezultat delovanja demografske tranzicije, ali ne manje važan faktor su i promene u reproduktivnom ponašanju, kao i dominantan pristup u strateškim dokumentima koja se tiču stanovništva. Može se reći da su u R. Makedoniji usvojeni brojni strateški dokumenti, što na izvestan način predstavlja i početak rešavanja ili barem ublažavanja posledica uzrokovanih recentnom situacijom u razvoju stanovništva. Jasna operacionalizacija ciljeva je garancija za uspešnu implementaciju, ali ne manje važan je i odnos stanovništva u odnosu na predloženi koncept za budući razvoj stanovništva. U tom smislu u ovom radu se traži odgovor na pitanja koja se odnose na stepen svesnosti u odnosu na rešavanje populacionih problema i predložene strategije, ali i otkrivanje razlike u vrednostima i orjentacijama među mladima. Osnovni izvor podataka su anketno istraživanje i analiza dokumentacije.

Ključne reči: mladi, stavovi, stanovništvo, strategije, Republika Makedonija



Poster sesija





Struktura radne snage pograničnih opština kao pokazatelj regionalnih disproporcija u Srbiji

Marija Anđelković-Stoilković Student doktorand, Geografski fakultet, Univerzitet u Beogradu

U cilju predstavljanja regionalnih disproporcija u Srbiji odabrana je radna snaga stanovništva pograničnih opština. Ovaj prostor ima brojna ograničenja u svom razvoju: periferni položaj, demografski i socio-ekonomskoj problemi. Takođe, pogranični prostor karakterišu ogromne različitosti na nižim teritorijalnim jedinicama. U radu su analizirani indikatori radne snage: stope iskorišćenosti radnog kontingenta, aktivnosti, zaposlenosti, kao i struktura zaposlenih po sektorima delatnosti, stopa nezaposlenosti, kao i demografske rezerve radne snage. Obrađeni su indikatori društvene razvijenosti, koji potvrđuju niži stepen razvoja pograničnih opština, ali i ukazuju na značajne regionalne suprotnosti. Osnovne karakteristike aktivnog stanovništva su niža ekonomska aktivnost i zaposlenost, odnosno veća nezaposlenost u poređenju sa ostalim opštinama Srbije, koje predstavljaju referentnu grupu. U posmatranim opštinama je veća aktivnost starih lica i udeo zaposlenih u primarnim delatnostima, što ima veliki uticaj na nivo zarada i stepen razvijenosti. Pogranične opštine se prema svim posmatranim indikatorima značajno razlikuju u odnosu na region kojem teritorijalno pripadaju. Razlike postoje i u odnosu na državu sa kojom se graniče (razvijenije su opštine na granici sa Mađarskom i Hrvatskom, od opština na granici sa Makedonijom i Crnom Gorom), a takođe postoje značajne razlike unutar navedenih grupa pograničnih opština (Šabac-Sjenica; Trgovište-Preševo; Crna Trava-Surdulica). Sa jedne strane izdvajaju se opštine sa većim gradskim centrima i povoljnijim demografskim i razvojnim karakteristikama, sa druge strane nerazvijene opštine sa narušenom demografskom strukturom i neohrabrujućim prognozama, što jasno potvrđuje postojanje regionalnih disproporcija u pograničnom prostoru Srbije.

Ključne reči: radna snaga, pogranične opštine, regionalne disproporcije



Etnodemografski aspekt dinamike razmeštaja stanovništva i gustine naseljenosti Istočne Srbije

Aleksandar Knežević Geografski fakultet, Univerzitet u Beogradu

Dinamiku prostornog razmeštaja stanovništva Istočne Srbije tokom XX i početkom XXI veka karakteriše izražena prostorno-demografska polarizacija i znatno kašnjenje procesa urbanizacije. Cilj istraživanjaja je analiza prostorno-demografskih odnosa stanovništva Istočne Srbije periodu od 1900-2011. godine koja je zasnovana na hipotezi uticaja etnodemografskih procesa na dinamiku prostornog razmaštaja i promenu gustine naseljenosti. Uzimajući u obzir metodološke probleme etnostatističkih i etnodemografskih istraživanja zasnovanih na podacima popisne i vitalne statistike, kao i da je etnička struktura stanovništva Istočne Srbije zasnovana, pre svega na proporcijiama srpskog i flotantnog vlaškog stanovništva, u radu je, pored demografskog, korišćen i antropogeografski metod. Rezultati istraživanja pokazuju da je razlika u udelu gradskog stanovništva u Istočnoj Srbiji u odnosu na Centralnu Srbiju neposredno posle Drugog svetskog rata iznosila svega 5%, a na početku XXI veka oko 20%, kao i nizak nivo urbanizacije vlaškog stanovništva. U periodu od 1981-2011. godine udeo gradskog stanovništva u ukupnom broju Vlaha u Istočnoj Srbiji se kretao u intervalu 8,4-13,4%, dok je današnji nivo urbanizacije Vlaha na nivou urbanizacije ukupnog stanovništva Republike Srbije pre Drugog svetskog rata. Uzimajući u obzir da je, bez obzira na etničku strukturu, proces depopulacije već više decenija prisutan u Istočnoj Srbiji u skoro svim naseljima iz kategorije ''ostalih'', uočljivo je da je u naseljima sa vlaškom etničkom većinom zabeležen oštriji pad ukupnog stanovništva koji je rezultirao značajnim smanjenjem gustine naseljenosti.

Ključne reči: Istočna Srbija, etnička struktura, urbanizacija, gustina naseljenosti, depopulacija



Dnevne migracije stanovništva Inđije ka Beogradu i Novom Sadu

Milka Bubalo-Živković, Tamara Lukić, Bojan Đerčan Departman za geografiju, turizam i hotelijerstvo, Prirodno-matematički fakultet, Univerzitet u Novom Sadu

Inđija je značajno naselje gradskog tipa u istočnom delu Srema. Dobro je saobraćajno povezno sa značajnim funkcionalnim centrima u njenoj okolini. Smeštena je na podjednakoj udaljenosti od Beograda i Novog Sada, ali i Sremske Mitrovice. Prema tome, dobar geografski položaj Inđije omogućuje njenim stanovnicima laku i brzu vezu s pomenutim centrima. Dnevno kretanje stanovništva Inđije ka Beogradu i Novom Sadu je značajno. U dnevnom kretanju ka Beogradu i Novom Sadu učestvuje oko 12% inđijske populacije. Petina aktivnog stanovništva i nešto manje od trećine zaposlenih su dnevni migranti. Podjednak je broj onih koji svakodnevno putuju ka Beogradu i Novom Sadu radi posla. Znatno je veći broj učenika i studenata koji svakodnevno odlaze u Novi Sad nego u Beograd radi školovanja.

Rad je baziran na podacima o dnevnim migrantima Popisa stanovništva 2011. godine. Vršena je analiza aktivnog i zaposlenog stanovništva, kao i učenika koji svakodnevno migriraju ka Novom Sadu i Beogradu i poređeni su sa podacima istih tih kontingenata u naselju Inđija da bi se video udeo navedenih kategorija stanovništva u ukupnom broju.

Ključne reči: dnevne migracije, Inđija, Popis 2011



Socijalni indikatori kvaliteta života u Sremu: analiza prema polu

Bojan Đerčan, Milka Bubalo-Živković, Tamara Lukić Departman za geografiju, turizam i hotelijerstvo, Prirodno-matematički fakultet, Univerzitet u Novom Sadu

Korišćenje podataka o zadovoljstvu životnim prilikama za osnovni cilj ima da prikaže kvalitet života u jednoj zemlji ili u nekoj socijalnoj grupaciji. Na taj način se obično procenjuje stepen nekog društvenog problema i preporučuju moguće intervencije državnih službi. U ovom istraživanju ispitano je zadovoljstvo stanovništva Srema određenim elementima životnog standarda, kao i njihova spremnost da reše neke od problema kroz ponuđene predloge rešenja. Istraživanje je sprovedeno na uzorku od 424 ispitanika. Korišćene su metode deskriptivne i inferencijalne statistike. Rezultati Man-Vitnijevog testa pokazuju da postoji statistički značajna razlika u zadovoljstvu životnim standardom kod ispitanika muškog i ženskog pola. Žene su iskazale nešto manji stepen zadovoljstva elementima životnog standarda u odnosu na muškarce, odnosno bile su nešto strožije u njihovom ocenjivanju. Kada su u pitanju predlozi rešenja problema, rezultati Man-Vitnijevog testa pokazuju da se stavovi muškaraca i žena kod pojedinih predloženih mera statistički značajno razlikuju. U istraživanju se došlo do zaključka da stanovništvo Srema nije zadovoljno svojim životnim standardom, a kao glavni problemi navode se nezaposlenost i mala primanja.

Ključne reči: kvalitet života, životni standard, zadovoljstvo, socijalni indikatori



Prostorni aspekt depopulacije - slučaj Pomoravske oblasti

Radmiila Veljović Student doktorand, Geografski fakultet, Univerzitet u Beogradu

Depopulacija je jedno od najvažnijih i najevidentnijih obeležja i nosioca demografskog razvitka u Srbiji. Kao okvir negativnih tendencija u ukupnoj dinamici stanovništva, prepoznaje se kao primarni i dugotrajni problem sa kojim se Srbija već decenijama suočava. Uzrokuje niz promena na demografskom i društvenom nivou. U ovom radu prikazan je prostorni aspekt depopulacionih trendova u šest opština Pomoravske oblasti, Jagodine, Paraćina, Ćuprije, Despotovca, Svilajnca i Rekovca. Proces depopulacije u njima nije istog intenziteta, niti ravnomeran. Opštine se odlikuju različitom populacionom veličinom, divergentnim strateškim položajem i jasnom izdiferenciranošću stepena društveno ekonomskog razvoja na kojem se nalaze, koji svi zajedno čine kompleksnu determinističku osnovu ukupnih procesa koji utiču na njihovu jasnu polarizaciju, a koja se odnosi i na nivo depopulacije u njima. Sagledavanjem dinamike relevantnih pokazatelja predstavljena je prostorna diferencijacija depopulacionih procesa opština koje čine Pomoravsku oblast u međupopisnim periodima. Osnovni cilj je utvrditi obim, razvojne osnove, intenzitet, kao i posledice depopulacionih tendencija u opštinama Pomoravske oblasti.

Ključne reči: Pomoravska oblast, opštine, depopulacija, polarizacija



Prostorni razmeštaj patuljastih naselja u Srbiji na početku 21. veka

Vanja Javor Student doktorand, Geografski fakultet, Univerzitet u Beogradu

Naselja su, kao atraktivne tačke okupljanja ljudi i njihovih društveno-ekonomskih aktivnosti na određenoj teritoriji, često predmet brojnih transformacija koje dovode do promene naseobinskih struktura. Sa dinamičnim razvojem procesa industrijalizacije, urbanizacije i deagrarizacije početkom 1960-ih godina stvorile su se znatne disproporcije u stepenu društveno-ekonomske razvijenosti između gradova i ostalih naselja. Dugoročni demografski problemi i stalno smanjenje ruralne populacije u nekim slučajevima rezultovali su demografskim izumiranjem i gašenjem pojedinih naselja. U radu su analizirana patuljasta naselja tj. ona naselja koja imaju manje od 100 stanovnika. Cilj rada je da se predstavi prostorni razmeštaj ovih naselja na početku 21. veka, kao i njihovo umnožavanje u poslednjim decenijama 20. veka, koje je nastalo kao posledica složenih demografskih procesa, kao i da se predstavi kretanje stanovništva u njima i aktuelno demografsko stanje, jer se na osnovu dosadašnjeg kretanja i trenutnog starosnog sastava stanovništva može bliže uočiti uticaj starenja stanovništva na perspektive daljeg razvitka stanovništva. Samo u toku poslednja dva međupopisna perioda broj naselja u Republici Srbiji (bez podataka za Kosovo i Metohiju), koja imaju manje od 100 stanovnika se udvostručio i prema podacima popisa stanovništva iz 2011. godine, približio se broju 1000. Patuljasta naselja čine 21% od ukupnog broja naselja u Srbiji (bez podataka za Kosovo i Metohiju), ali u njima živi svega 1% ukupne populacije. Populacija ovih naselja nalazi se u najdubljoj demografskoj starosti, a oko ¼ ovih naselja je bez mladog stanovništva. Prema poslednjem popisu, svega 1% patuljastih naselja nalazi se na teritoriji Vojvodine, dok je broj ovih naselja dvostruko veći u Regionu Istočne i Južne Srbije, od onog u regionu Šumadije i Zapadne Srbije.

Ključne reči: patuljasta naselja, demografsko starenje, prostorni razmeštaj, Srbija



Spisak autora:

Aleksandar Knežević - Geografski fakultet, Univerzitet u Beogradu, [email protected]

Aleksandar Majić - Univerzitet u Banjoj Luci, Prirodno-matematički fakultet, [email protected]

Anica Dragović - Filozovski fakultet, Univerzitet "Sv. Kiril i Metodij" u Skoplju, [email protected]

Ankica Šobot - Institut društvenih nauka u Beogradu, [email protected]

Ante Šiljeg - Sveučilište u Zadru, Odjel za geografiju, [email protected]

Biljana Apostolovska Toshevska - Prirodno-matematichki fakultet - Skopje, Institut za geografiju, [email protected]

Biljana Radivojević - Ekonomski fakultet, Univerzitet u Beogradu, [email protected]

Biljana Stanković - Institut društvenih nauka u Beogradu, [email protected]

Bojan Đerčan - Departman za geografiju, turizam i hotelijerstvo, Prirodno-matematički fakultet, Univerzitet u Novom Sadu, [email protected]

Branislav Đurđev - Departman za geografiju, turizam i hotelijerstvo, Prirodno-matematički fakultet, Univerzitet u Novom Sadu, [email protected]

Damir Josipovič - Inštitut za narodnostna vprašanja, Ljubljana, [email protected]

Daniela Arsenović - Departman za geografiju, turizam i hotelijerstvo, Prirodno-matematički fakultet, Univerzitet u Novom Sadu, [email protected]

Dragana Dinić - Institut za političke studije, Beograd, [email protected]

Dragana Paunović - Geografski fakultet, Univerzitet u Beogradu, [email protected]

Draško Marinković - Prirodno-matematički fakultet u Banja Luci, [email protected]

Goran Miladinov - [email protected]

Gordana Vojković, Geografski fakultet, Univerzitet u Beogradu, [email protected]



Ivan Čipin - Katedra za demografiju, Ekonomski fakultet, Sveučilište u Zagrebu, [email protected]

Ivan Marić - Sveučilište u Zadru, Odjel za geografiju, [email protected]

Ivan Marinković - Institut društvenih nauka u Beogradu, [email protected]

Ivana Magdalenić, Geografski fakultet, Univerzitet u Beogradu, [email protected]

Jelena Predojević Despić, Institut društvenih nauka u Beogradu, [email protected]

Ksenija Perković - Univerza na Primorskem, Koper, Slovenija, [email protected]

Ljiljana Đorđević - Republički zavod za statistiku, [email protected]

Ljiljana Sekulić – Republički zavod za statistiku, Beograd, [email protected]

Maja Berber - Evrostat, [email protected]

Marija Anđelković-Stoilković - Geografski fakultet, Univerzitet u Beogradu, [email protected]

Marija Antić - Geografski fakultet, Univerzitet u Beogradu, [email protected]

Marija Drobnjaković - Geografski institut Jovan Cvijić SANU, [email protected]

Marija Ljakoska - Prirodno-matematichki fakultet - Skopje, Institut za geografiju, [email protected]

Marija Drakulovska Čukalevska - Filozovski fakultet, Univerzitet "Sv. Kiril i Metodij" u Skoplju, [email protected]

Marko Galjak - Geografski fakultet, Univerzitet u Beogradu, [email protected]

Milena Spasovski - Geografski fakultet, Univerzitet u Beogradu

Milica Vesković Anđelković - Filozofski fakultet, Univerzitet u Beogradu, [email protected]

Milka Bubalo-Živković - Departman za geografiju, turizam i hotelijerstvo, Prirodno-matematički fakultet, Univerzitet u Novom Sadu, [email protected]

Mirjana Bobić - Filozofski fakultet, Univerzitet u Beogradu, [email protected]

Mirjana Devedžić - Geografski fakultet, Univerzitet u Beogradu, [email protected]



Mirjana Rašević - Institut društvenih nauka u Beogradu, [email protected]

Mirjanka Madjevikj - Prirodno-matematichki fakultet - Skopje, Institut za geografiju, [email protected]

Natalija Mirić - Geografski fakultet, Univerzitet u Beogradu, [email protected]

Ognjen Obućina - Demography Unit, Department of Sociology, Stocholm University, [email protected]

Petar Vasić - Geografski fakultet, Univerzitet u Beogradu, [email protected]

Radmila Veljović - [email protected]

Radoslav Ćorović - Agencija za statistiku BiH, [email protected]

Rajko Vranješ - Republički zavod za statistiku Republike Srpske, [email protected]

Sanja Klempić Bogadi - Institut zamigracije i narodnosti, Zagreb, [email protected]

Snježana Mrđen - Sveučilište u Zadru, Odjel za geografiju, [email protected]

Tamara Lukić - Departman za geografiju, turizam i hotelijerstvo, Prirodno-matematički fakultet, Univerzitet u Novom Sadu, [email protected]

Vanja Javor - Geografski fakultet, Univerzitet u Beogradu, [email protected]

Vera Gligorijević - Geografski fakultet, Univerzitet u Beogradu, [email protected]

Vesna Lukić - Institut društvenih nauka u Beogradu, [email protected]

Vladimir Nikitović - Institut društvenih nauka u Beogradu, [email protected]

Vlasta Kokotović Kanazir - Geografski institut Jovan Cvijić, SANU, [email protected]



CIP - Каталогизација у публикацији - Народна библиотека Србије, Београд 314.114(497)(048) 314.117(497)(048) НАУЧНИ скуп Демографски изазови на простору бивше Југославије (2016 ; Београд) Knjiga apstrakata / Naučni skup Demografski izazovi na prostoru bivše Jugoslavije, Beograd, 2016 ; [organizatori] Društvo demografa Srbije.. [et al.]. - Beograd : Društvo demografa Srbije, 2016 (Beograd : Republički zavod za statistiku). - 63 str. ; 25 cm Tiraž 100. ISBN 978-86-82241-05-8 (DDS) 1. Друштво демографа Србије (Београд) a) Становништво - Социодемографска истраживања - Балканске државе - Апстракти b) Демографски развој - Балканске државе - Апстракти COBISS.SR-ID 222775820

Izdavač:

Društvo demografa Srbije Kraljice Natalije 45, 11 000 Beograd, tel.: 011/361-38-92, www.dds.org.rs

E-mail: [email protected]; [email protected] Odgovara: prof. dr Biljana Radivojević, predsednik

Štampa:

Republički zavod za statistiku, 11 050 Beograd, Milana Rakića 5 Telefon: 011 2412-922 (centrala) • Telefaks: 011 2411-260

Odgovara: dr Miladin Kovačević, direktor www.stat.gov.rs

Tiraž: 100

Documents

Institut za demografiju Geografskog fakulteta u Beogradu Centar … apstrakata... · 2016-04-14 · Jugoslavije pokrenulo je Društvo demografa Srbije i to 25 godina nakon svog osnivanja