Embed Size (px)
Citation preview
1
INSTITUT ZA JAVNO ZDRAVLJE CRNE GORE
Centar za razvoj zdravstvenog sistema
ANALIZA UPOTREBE LJEKOVA PROPISANIH NA RECEPT U JAVNIM
ZDRAVSTVENIM USTANOVAMA U CRNOJ GORI ZA PERIOD 2010.-2015.
Podgorica, 2016. godine
2
ANALIZA UPOTREBE LJEKOVA PROPISANIH NA RECEPT U JAVNIM ZDRAVSTVENIM USTANOVAMA U CRNOJ GORI ZA PERIOD 2010.-2015.
Glavni i odgovorni urednik
Prof. dr Boban Mugoša, spec. epidemiologije
Urednik
Mr sci. Nataša Terzić, spec. zdravstvene statistike i informatike
Autori
Mr sci.Lidija Šćepanović, dipl. ecc.
Dr Marija Palibrk, spec. socijalne medicine
Tehnička obrada
Miško Škatarić, Spec. App
3
Sadržaj
Uvodne napomene i osnovne informacije o korišćenoj metodologiji..................................................... 5
1. Upotreba ljekova propisanih na recept u Crnoj Gori za period 2010.-2015. ................................. 7
1.1. Trend propisivanja ljekova propisanih na recept u Crnoj Gori za period 2010.-
2015…………………………………………………………………………………………………………...7
1.2 Najčešće propisivani ljekovi po zaštićenom nazivu lijeka u Crnoj Gori u 2015. i trend
propisivanja za period 2010.-2015. ................................................................................................... 9
1.3 Najčešće propisivani recepti po generičkom nazivu lijeka u Crnoj Gori u 2015. i trend
propisivanja za period 2010.-2015. ................................................................................................. 12
1.4 Propisani ljekovi po grupama bolesti MKB-10 klasifikacije u Crnoj Gori u 2015. i trend
propisivanja za period 2010.-2015. ................................................................................................. 15
1.5 Propisani recepti po najčešćim dijagnozama u Crnoj Gori u 2015. i trend propisivanja
za period 2010.-2015. ..................................................................................................................... .17
2. Ljekovi koji su propisivani na recept po grupama ATC klasifikacije u Crnoj Gori u 2015.....……19
2.1 Grupa J - Antiinfektivni ljekovi za sistemsku primjenu .............................................................. 20
2.1.1 J01 Antibakterijski ljekovi za sistemsku primjenu ............................................................... 21
2.1.2 Najčešće propisivani antibiotici - ATC podgrupa J01 ......................................................... 23
2.1.3 Indikatori kvaliteta upotrebe antibakterijskih ljekova .......................................................... 24
2.1.4 Tonzilofaringitisi i sistemski antibakterijski ljekovi .............................................................. 29
2.2. Ljekovi koji djeluju na kardiovaskularni sistem – ATC grupa C ................................................ 30
2.1.1. Najčešće propisivani ljekovi za kardiovaskularni sistem – ATC grupa C .......................... 33
2.3. Ljekovi koji djeluju na centralni nervni sistem – ATC grupa N ................................................. 35
2.3.1 Najčešće propisivani ljekovi za centralni nervni sistem – ATC grupa N ............................ 38
2.4. Ljekovi za bolesti mišićno-koštanog sistema – ATC grupa M …………………….....…...40
2.4.1 Najčešće propisivani ljekovi za bolesti mišićno-koštanog sistema – ATC grupa M .............. 43
3. Pregled ostalih ATC grupa u odnosu na broj propisanih ljekova na recept ................................ 44
4. Zaključak ...................................................................................................................................... 50
5. Literatura ...................................................................................................................................... 52
4
Skraćenice
ATC – (engl. Anatomical Therapeutic Chemical) Anatomsko-terapeutsko-hemijska
klasifikacija ljekova
CALIMS – Agencija za ljekove i medicinska sredstva Crne Gore
DDD – (engl. defined daily dose) definisana dnevna doza
ECDC – (engl. European Centre for Disease Control and Prevention) Evropski centar
za kontrolu i prevenciju bolesti
INN – (engl. international nonproprietary name) generički naziv lijeka
MKB-10 – Međunarodna klasifikacija bolesti
MONSTAT – Zavod za statistiku Crne Gore
SZO – Svjetska zdravstvena organizacija
5
Uvodne napomene i osnovne informacije o korišćenoj metodologiji
Podaci o upotrebi ljekova su neophodni kako bi se vršio nadzor nad trendovima
potrošnje ljekova, obezbijedila osnova za upoređivanje sa drugim zemljama, sprovela
provjera da li se ljekovi propisuju u skladu sa vodičima, podigla svijest među svim
zainteresovanim stranama i obezbijedila dostupnost i kvalitet zdravstvene zaštite. Svjetska
zdravstvena organizacija preporučuje da se praćenje upotrebe ljekova obavlja na svim
nivoima zdravstvene zaštite u cilju obavljanja farmakoepidemioloških i farmako-ekonomskih
procjena, a kako bi se omogućilo sagledavanje odnosa između terapijske prakse koja se
predlaže savremenim doktrinarnim stavovima i terapijske prakse koja se stvarno sprovodi u
jednoj sredini. Istraživanja upotrebe ljekova po definiciji SZO (1977.g.) podrazumijevaju, osim
propisivanja ljekova na recept, marketing, distribuciju i korišćenje ljekova u društvu, koji kao
rezultat imaju medicinske, socijalne i ekonomske konsekvence.
Poslednjih godina u Crnoj Gori došlo je do porasta broja propisanih ljekova na recept.
Racionalna upotreba ljekova koja se sprovodi kroz sistem zdravstvene zaštite u kojem su
glavni akteri ljekari kao propisivači ljekova, farmaceuti koji izdaju lijek i pružaju informaciju o
njemu, kao i sami pacijenti, prepoznata je kao jedan od glavnih strateških ciljeva. Kako bi se
unaprijedila upotreba ljekova, neophodno je raspolagati informacijama o tome koji ljekovi se
upotrebljavaju, kako se upotrebljavaju i ko ih upotrebljava.
Podaci o broju propisanih recepata koji su korišćeni za izradu analize dobijeni su iz
izvještaja Informacionog sistema primarne zdravstvene zaštite. Navedeni izvještaji nisu
obuhvatili podatke o realizaciji propisanih recepata, niti podatke o ljekovima koji su plaćeni „iz
džepa“ osiguranika, budući da zdravstveni informacioni sistem ne raspolaže takvim
podacima. Podaci o propisanim receptima se odnose na elektronske recepte, tako da manji
broj ručno pisanih recepata (koji se usled određenih okolnosti nisu mogli izdati u
elektronskom obliku) nije obuhvaćen izvještajima.
Na recept se propisuju ljekovi koji se nalaze na listi ljekova koju donosi Fond za
zdravstveno osiguranje Crne Gore, u skladu sa odredbama Zakona o zdravstvenom
osiguranju. Izabrani doktori na recept mogu propisivati i druge ljekove koji se ne nalaze na
osnovnoj listi ljekova, a koji su registrovani kod Agencije za ljekove i medicinska sredstva
Crne Gore (u tom slučaju troškove njihove realizacije snose pacijenati).
U prvom dijelu dokumenta analizirani su trendovi upotrebe ljekova propisanih na
recept u periodu 2010.-2015.g. U okviru tog poglavlja posebno su razmatrani najčešće
propisivani ljekovi po zaštićenom nazivu lijeka, po generičkom nazivu lijeka, po grupama
bolesti MKB-10 klasifikacije i po najčešćim dijagnozama.
6
U drugom dijelu dokumenta analizirani su ljekovi koji su propisivani na recept u
2015.g. po grupama ATC klasifikacije, a rezultati su upoređivani sa relevantnim podacima za
Sloveniju i Norvešku, koje imaju online pristup bazama podataka ljekova propisanih na
recept.
Analiza upotrebe ljekova propisanih na recept urađena je sa posebnim osvrtom na
recepte koji su propisivani u 2015.g. za antibiotike i druge najčešće propisivane grupe
ljekova po ATC (Anatomical Therapeutic Chemical) klasifikaciji Svjetske zdravstvene
organizacije. Anatomsko-terapeutsko-hemijska klasifikacija ljekova je međunarodni
univerzalni sistem klasifikacije ljekova po kojem se ljekovi razvrstavaju u skladu sa njihovom
glavnom indikacijom na glavne anatomske grupe. Korišćena je ATC/DDD verzija iz 2016.
godine. Upotreba ljekova za pojedine podgrupe i generike prikazana je na osnovu broja
definisanih dnevnih doza (DDD), budući da upotreba DDD kao mjerne jedinice omogućava
bolje poređenje kroz vrijeme, unutar zemlje i šire. DDD se definiše kao pretpostavljena
prosječna doza održavanja na dan, koja se odnosi na glavnu indikaciju korišćenog lijeka kod
odraslih osoba. Za izračunavanje DDD/1000 stanovnika na dan i drugih pokazatelja korišćeni
su podaci Zavoda za statistiku Crne Gore Monstat. Podaci o ukupnoj i vanbolničkoj potrošnji
ljekova u Crnoj Gori za 2015.g. preuzeti su iz publikacija1 Agencije za ljekove i medicinska
sredstva Crne Gore (CALIMS).
1 “Potrošnja ljekova u Crnoj Gori za period 2014-2015“ Agencije za ljekove i medicinska sredstva Crne Gore
7
1. Upotreba ljekova propisanih na recept u Crnoj Gori za period 2010.-2015.
Prema važećoj regulativi u Crnoj Gori, ljekove koji se izdaju na recept mogu
propisivati doktor medicine ili doktor stomatologije koji ima licencu za rad (izabrani doktor,
doktor specijalista iz centra za mentalno zdravlje, centra za djecu sa smetnjama u razvoju,
centra za plućne bolesti i tuberkulozu) i doktor specijalista sa sekundarnog ili tercijalnog
nivoa zdravstvene zaštite (doktor specijalista endokrinolog i doktor specijalista infektolog).
Recept se po pravilu izdaje u elektronskom obliku, a se može izdavati i u papirnoj
formi. Na recept može biti propisan samo jedan lijek, u količini koja je dovoljna za liječenje do
30 dana, osim u izuzetnim slučajevima (npr. recept za propisan lijek iz grupe antibiotika). Za
dugotrajnu upotrebu ili za liječenje hroničnih bolesti ili smetnji koje se ponavljaju može se
izdati višekratni recept. Ukoliko lijek sadrži droge ili supstancu koja ima posebne osobine (u
smislu da se usled nepravilne primjene može upotrebljavati u nedopuštene svrhe ili
prouzrokovati zavisnost) propisuje se poseban recept. Ljekovi namijenjeni za upotrebu u
specijalizovanim oblastima (kao što je liječenje u bolničkim zdravstvenim ustanovama ili
ukoliko način korišćenja lijeka zahtijeva davanje ili nadzor zdravstvenog radnika) propisuju se
na ograničen recept. Naziv lijeka na receptu piše se generičkim i/ili zaštićenim imenom.
Prilikom propisivanja doktor može da propiše veću dozu lijeka od maksimalne doze ili
propiše drukčije doziranje od onog koje je navedeno u uputstvu.
Za određene ljekove utvrđuju se ograničenja u režimu propisivanja i primjene lijeka, u
odnosu na: dijagnozu, stepen izraženosti bolesti, godine života i drugo. Farmaceut ima
pravo da ukoliko apoteka nema propisani lijek (zaštićenog naziva lijeka), izda pacijentu
generički lijek bez prethodnog dogovora sa doktorom.
1.1. Trend propisivanja ljekova propisanih na recept u Crnoj Gori za period
2010.-2015.
Ukupan broj propisanih recepata u periodu 2010.-2015. godine povećao se za
48,67%, odnosno sa 3.568.007 u 2010. godini na 5.304.524 recepta u 2015. godini. Broj
propisanih recepata se u periodu 2010.-2015. godišnje povećavao se sledećom dinamikom
(lančani indeks):
za 8,36% u 2011.godini,u kojoj je bilo propisano 3.866.385 recepata,
za 11,05% u 2012. godini,u kojoj je bilo propisano 4.293.494 recepata,
za 11,17% u 2013. godini, u kojoj je bilo propisano 4.773.194 recepata,
za 4,10% u 2014. godini, u kojoj je bilo propisano 4.968.674 recepata,
za 6,76% u 2015. godini, u kojoj je bilo propisano 5.304.524 recepata.
8
U 2015.g. izabrani doktori su godišnje u prosjeku propisivali 42% više recepata nego
2010.g. Prosječan godišnji broj propisanih recepata po stanovniku se takođe povećao sa
5,76 u 2010.g. na 8,53 recepta po stanovniku u 2015.g. (tabela 1).
Tabela 1. Propisani recepti u periodu 2010.-2015. po stanovniku i po izabranom doktoru
Godina Broj
recepata Broj izabranih
doktora
Rec. po izabranom
doktoru
Broj stanovnika
Rec. po stanovniku
2010 3568007 384 9292 619428 5,76
2011 3866385 391 9888 620029 6,24
2012 4293494 381 11269 620601 6,92
2013 4773194 395 12084 621207 7,68
2014 4968674 392 12675 621081 8,00
2015 5304524 403 13163 622159 8,53
Grafikon 1. Linija trenda broja propisanih recepata u periodu 2010.-2015.g.
9
1.2 Najčešće propisivani ljekovi po zaštićenom nazivu lijeka u Crnoj Gori u
2015. i za period 2010.-2015.
Od ukupno propisivanih ljekova po zaštićenom nazivu u 2015.g. petnaest najčešće
propisivanih ljekova činili su 29,45%. Najčešće propisivani lijek u 2015.g. bio je lijek Rapten
duo tabl. 30 x 75 mg, za koji je u toj godini propisano 152314 recepata (3,7%). Za lijek
Monopril plus tabl. 28 x 20mg + 12.5mg propisivano je 137200 recepata (3,62%), a na
trećem mjestu po broju propisanih recepata je bio lijek Bromazepam tabl. 30 x 3 mg za koji
je propisivano 81984 recepata (2,28%) (tabela 2).
Tabela 2. Pregled 15 najčešće propisivanih ljekova po zaštićenom nazivu lijeka u 2015.g.
Redni br.
šifra zaštićeni naziv lijeka broj
recepata broj
kutija %
recepata
1. M01AB05030 Rapten duo tabl. 30 x 75 mg 152314 196227 3,70
2. C09BA09002 Monopril plus tabl. 28 x (20mg
+ 12.5mg) 137200 192034 3,62
3. N05BA08002 Bromazepam tabl. 30 x 3 mg 81984 120864 2,28
4. C07AB02013 Presolol tabl. film 28 x 50 mg 75196 111393 2,10
5. C07AB02001 Presolol tabl. film 30 x 100 mg 69023 91826 1,73
6. M01AB05014 Diklofenak retard tabl. 20 x
100 mg 63537 85038 1,60
7. C07AG02001 Dilatrend tabl. 28 x 6.25 mg 63013 103449 1,95
8. A02BA02008 Ranisan tabl. film 20 x 150 mg 59984 89802 1,69
9. C08CA01009 Vazotal tabl. 20 x 5 mg 57141 91281 1,72
10. N05BA01002 Diazepam tabl. 30 x 5 mg 56192 78929 1,49
11. A10BA02015 Siofor tabl. film 30 x 1000 mg 53572 95321 1,80
12. A10BA02004 Siofor tabl. film 30 x 500 mg 53046 91304 1,72
13. C09AA09001 Monopril tabl. 28 x 10 mg 52865 79425 1,50
14. J01CA04004 Amoksicilin kapsula tvrda 16 x
500 mg 52593 64383 1,21
15. N05BA08001 Bromazepam tabl. 30 x 1.5 mg 51472 70908 1,34
UKUPNO 1079132 1562184 29,45
10
Među najčešće propisivanim ljekovima po zaštićenom nazivu najviše je ljekova koji se
koriste za kardiovaskularni sistem (Monopril plus tabl. 28 x 20mg + 12.5mg, Presolol tabl.
film 28 x 50 mg, Presolol tabl. film 30 x 100 mg, Dilatrend tabl. 28 x 6.25 mg, Vazotal tabl. 20
x 5 mg, Monopril tabl. 28 x 10 mg).
Među 15 najčešće propisivanih ljekova nalazi se jedan antibiotik, Amoksicilin kapsula
tvrda 16 x 500 mg, dok su tri lijeka su iz podgrupe anksiolitika: Bromazepam tabl. 30 x 3 mg,
Diazepam tabl. 30 x 5 mg, Bromazepam tabl. 30 x 1.5 mg.
Većina ljekova koji su u 2015.g. bili među najčešće propisivanim ljekovima, dominirali
su i u prethodnom srednjoročnom periodu. Tako se sedam od deset načešće propisivanih
ljekova u 2010.g. zadržalo na listi deset najčešće propisivanih u periodu do 2015.g. (tabela
3).
Tabela 3 Pregled najčešće propisivanih ljekova po zaštićenom nazivu za period 2010.- 2015. poređani prema upotrebi u 2010.g.
Zaštićeni naziv lijeka
2010 2011 2012 2013 2014 2015
Monopril plus tabl. 28 x (20mg + 12.5mg)
89394 88265 96634 92392 95073 137200
Presolol tabl. 30 x 100 mg 86882 79608 75200 72076 69043 69023
Diklofenak retard tabl. 20 x 100 mg
63147 60857 76311 68548 62725 63537
Monopril tabl. 28 x 10 mg 59227 60470 66886 59128 54388 52865
Rapten duo tabl. 30 x 75 mg
59072 88291 100013 104581 123941 152314
Diazepam tabl. 30 x 5 mg 47595 50412 51441 50261 51391 56192
Lopril H tabl. 20 x (10mg+12.5mg)
39767 40272 40206 41150 39831 29292
Dilatrend tabl. 28 x 6.25 mg 38022 44122 48749 52915 53618 63013
Brufen draž. 30 x 400 mg 37540 42901 25260 28277 30719 34603
Cholipam tabl. 20 x 20 mg 36770 43772 51653 55926 62620 37770
UKUPNO 557416
(15,62%)
598970
(15,49%)
632353
(14,73%)
625254
(13,10%)
643349
(12,95%)
695809
(13,12%)
Upotreba vodećeg lijeka po broju propisanih recepata, Rapten duo tabl. 30 x 75 mg
se u periodu 2010.-2015. povećala za preko 1,5 puta, a samo za poslednju godinu
11
posmatranog perioda se upotreba ovog lijeka povećala za 23%, što je ilustrovano na
grafikonu 2.
Takođe, upotreba lijeka Monopril plus tabl. 28 x (20mg + 12.5mg) je u porastu, a u
poređenju sa 2010.g. upotreba ovog lijeka je porasla za 53%. Upotreba lijeka Dilatrend tabl.
28 x 6.25 mg porasla je za 65% u istom periodu, a Diazepam tabl. 30 x 5 mg za oko 18%.
Upotreba lijeka Diklofenak retard tabl. 20 x 100 mg je na približno istom nivou nakon
proteka navedenog šestogodišnjeg perioda. U poređenju sa 2010.g. opala je upotreba
ljekova Presolol tabl. film 30 x 100 mg za 21%, a lijeka Monopril tabl. 28 x 10 mg za 11%.
Grafikon 2. Trend najčešće propisivanih ljekova po zaštićenom nazivu za period 2010.-2015.
12
1.3 Najčešće propisivani recepti po generičkom nazivu lijeka u Crnoj Gori u
2015. i trend propisivanja za period 2010.-2015.
Po generičkom nazivu lijeka u 2015.g. najviše su propisivani ljekovi: Diklofenak
(179258 recepata), Metformin (171773 recepata) i Bromazepam (161274 recepata). Među
prvih dvadeset propisanih ljekova po generičkom nazivu lijeka nalaze se četiri antibiotika:
Amoksicilin, Amoksicilin, klavulanska kisjelina, Cefaleksin i Azitromicin, a skoro polovina se
odnosi na ljekove za kardiovaskularni sistem. Među prvih dvadeset ljekova po generičkom
nazivu su i tri lijeka iz podgrupe anksiolitika (Bromazepam, Diazepam, Alprazolam).
Dvadeset najčešće propisivanih ljekova u 2015.g činili su 44,5% ukupno propisanih
ljekova u toj godini (tabela 4).
Tabela 4. Najčešće propisivani ljekovi po generičkom nazivu lijeka za 2015.g.
Redni broj
šifra Generički naziv lijeka Broj recepata
1 M01AB05 Diklofenak 179258
2 A10BA02 Metformin 171773
3 N05BA08 Bromazepam 161274
4 C07AB02 Metoprolol 155009
5 C08CA01 Amlodipin 154049
6 C09BA09 Fosinopril, hidrohlorotiazid 141126
7 J01CA04 Amoksicilin 140006
8 M01AE01 Ibuprofen 125311
9 A02BA02 Ranitidin 112756
10 N05BA01 Diazepam 116660
11 C09AA09 Fosinopril 112992
12 C09BA03 Lizinopril, hidrohlorotiazid 102733
13 C09AA05 Ramipril 99491
14 C10AA01 Simvastatin 98555
15 C07AG02 Karvedilol 92954
16 J01CR02 Amoksicilin, klavulanska kisjelina 86782
17 J01DB01 Cefaleksin 82327
18 C09BA05 Ramipril, hidrohlorotiazid 79014
19 N05BA12 Alprazolam 75929
20 J01FA10 Azitromicin 72621
Ukupno za prvih 20 2360620
Ukupno 5304524
13
Kod većine ljekova koji su u 2010.g. bili među najčešće propisivanima došlo je do
porasta upotrebe u periodu do 2015.g. (tabela 5.) Tako je lijek metformin u posmatranom
šestogodišnjem periodu ostvario najveće povećanje upotrebe od 79%, a lijek diklofenak za
koji je bilo propisano najviše recepata, ostvario je porast od 54%. Upotreba amoksicilina se
povećala za 49% u poređenju sa 2010.g., a od 2013.g. je u blagom padu (grafikon 3). Broj
propisanih recepata za šest godina istog perioda porastao je i za lijek amlodipin 43%, i za
lijek metoprolol 30% (grafikon 4.).
Tabela 5. Pregled najčešće propisivanih ljekova po generičkom nazivu lijeka za period 2010.-2015.
Generički naziv lijeka 2010 2011 2012 2013 2014 2015
metoprolol 118804 122830 128455 134382 138098 155009
diklofenak 116075 130606 156831 153097 161595 179258
amlodipin 107653 108612 117635 128565 135931 154049
fosinopril, hidrohlorotiazid 104617 105673 112892 104778 108943 141126
simvastatin 104588 116505 139397 157655 166595 98555
metformin 95927 111358 127894 138348 150611 171773
diazepam 95606 104512 112044 114208 110944 116660
amoksicilin 93829 112483 130209 143917 144953 140006
lizinopril, hidrohlorotiazid 91190 102719 101110 101686 100973 102733
amoksicilin, klavulanska kisjelina
89129 88946 92763 85453 76126 86782
0
20000
40000
60000
80000
100000
120000
140000
160000
2 0 1 0 2 0 1 1 2 0 1 2 2 0 1 3 2 0 1 4 2 0 1 5
bro
j rec
epat
a
amoksicilin
amoksicilin, klavulanskakisjelina
Grafikon 3 Grafički prikaz trenda amoksicilina i amoksicilin klavulanske kisjeline
za period 2010.-2015.
14
Grafikon 4 Najčešće propisivani ljekovi po generičkom nazivu lijeka za period 2010.- 2015.
Jedan od rijetkih ljekova koji je ostvario pad po broju propisanih recepata u
navedenom periodu je lijek simvastatin. Ovaj lijek je 2013. i 2014. godine bio vodeći po broju
propisanih recepata. U poslednjoj godini posmatranog perioda broj propisanih recepata za
simvastatin se smanjio za 41%. Jedan od razloga za nagli pad u broju propisanih recepata
simvastatina bi mogao da bude ograničenje u propisivanju ovog lijeka koje je stupilo na
snagu donošenjem Osnovne liste ljekova (novembar 2014.g.). Ograničenje se odnosi na
propisivanje preparata simvastatina na teret sredstava Fonda za zdravstveno osiguranje
samo u slučaju „1. akutnog infarkta miokarda MKBI21 – kao hronična terapija nakon
preležanog akutnog infarkta miokarda; 2. infarkta mozga MKBI63 – samo za pacijente koji su
imali infarkt mozga – kao prevencija ponovnog infarkta mozga“ (Osnovna lista ljekova).
Ovo ograničenje propisivanja simvastatina je moglo biti rezultat vodjene zdravstvene
politike u nastojanju da se smanje troškove koji se odnose na propisane ljekove. S druge
strane, prema preporukama vodiča Prevencija kardiovaskularnih bolesti kao prevencija ne-
hemoragičnog moždanog udara liječenje statinima mora biti započeto kod svih pacijenata sa
utvrđenom aterosklerotičnom bolešću i kod pacijenata sa visokim rizikom za
kardiovaskularne bolesti. Budući da se propisivanje preparata simvastatina na teret
sredstava Fonda za zdravstveno osiguranje ne odnosi na prevenciju, to ovaj dio tereta
bolesti snose pacijenti.
15
1.4 Propisani ljekovi po grupama bolesti MKB-10 klasifikacije u Crnoj Gori u
2015. i trend propisivanja za period 2010.-2015.
Posmatrano po grupama bolesti MKB-10 klasifikacije, u 2015.g. najveći broj recepata
je bio propisan za bolesti sistema krvotoka (I00-I99), oko 34%. Skoro 15% svih propisanih
recepata u 2015.g. odnosili su se na recepte propisane za Bolesti sistema za disanje (J00-
J99), a 11% recepata na Bolesti žlijezda sa unutrašnjim lučenjem, ishrane i metabolizma
(E00-E90) (tabela 6.).
Tabela 6. Broj propisanih recepata po grupama MKB klasifikacije u periodu 2010.-2015.
MKB-10 grupe
Naziv grupe 2010 2011 2012 2013 2014 2015
I00-I99 Bolesti sistema krvotoka
1150708 1198050 1335817 1480762 1574892 1574892
J00-J99 Bolesti sistema za disanje
626264 658996 694063 773656 789246 789246
E00-E90 Bolesti žlijezda sa unutrašnjim
lučenjem, ishrane i metabolizma
416088 464489 530211 578036 611311 611311
F00-F99 Duševni poremećaji i poremećaji ponašanja
201759 232818 262443 290495 306817 306817
N00-N99 Bolesti mokraćno-polnog sistema
195950 214733 244009 265646 253364 253364
M00-M99 Bolesti mišićno-koštanog sistema i
vezivnog tkiva 192714 207430 234381 273119 283587 283587
R00-R99 Simptomi , znaci i patološki klinički i
laboratorijski nalazi 153532 181925 188697 195165 197275 197275
K00-K93 Bolesti sistema za varenje
141590 152783 166990 208886 213070 213070
G00-G99 Bolesti nervnog sistema
86532 97095 110397 119507 126473 126473
H00-H59 Bolesti oka i pripoja oka
72930 82476 88725 96801 95599 95599
U periodu 2010.-2015.g. došlo je do porasta broja propisanih recepata po svim
grupama MKB klasifikacije. Najveći porast broja propisanih recepata odnosio se na grupu
K00-K99 Bolesti sistema za varenje, za koju je u 2015.g. propisano 70% više recepata nego
u 2010.g. Za grupu F00-F99 Duševni poremećaji i bolesti ponašanja u 2015.g. bilo je
propisano 68% više recepata nego šest godina ranije. Za bolesti sistema krvotoka, mišićno-
koštanog i nervnog sistema, broj propisanih recepata u 2015.g. bio je za preko 50% veći
nego 2010.g. (grafikon 5.). I ostale grupe bolesti ostvarile su porast u broju propisanih
recepata veći od 25%.
16
0
200000
400000
600000
800000
1000000
1200000
1400000
1600000
1800000
2000000
2010 2011 2012 2013 2014 2015
bro
j rec
epa
ta
I00-I99
E00-E90
F00-F99
M00-M99
K00-K93
G00-G99
Grafikon 5. Grupe bolesti MKB-10 klasifikacije kod kojih je u periodu 2010.-2015. došlo do najvećeg porasta u broju propisanih recepata
17
1.5 Propisani recepti po najčešćim dijagnozama u Crnoj Gori u 2015.g. i
trend propisivanja za period 2010.-2015.
U 2015. godini najveći broj recepata je bio propisan za dijagnozu I10 Hypertensio
arterialis essentialis (primaria) (27,25%). Za dijagnozu E11 Diabetes mellitus ab insulino
independens bilo je propisano 159290 recepata (3,31%), a za dijagnozu Morbus pulmonis
obstructivus chronicus alius 82202 recepata (1,14%) (tabela 7).
Tabela 7. Pregled dijegnoza za koje je u 2015.g. propisivano najviše recepata
Rbr. MKB-10 Dijagnoza Broj
recepata %
recepata
1. I10 Hypertensio arterialis essentialis
(primaria) 1309845 27,25
2. E11 Diabetes mellitus ab insulino
independens 159290 3,31
3. J44 Morbus pulmonis obstructivus
chronicus alius 82202 1,14
4. E11.0 Diabetes mellitus ab insulino
independens cum comate 77717 1,62
5. J02 Pharingitis acuta 72026 1,50
6. N40 Hyperplasia prostatae 69571 1,45
7. J20 Bronchitis acuta 69348 1,44
8. J03 Tonsilitis acuta 67759 1,41
9. I20 Angina pectoris 61489 1,28
10. I42 Cardiomyophatia 61461 1,28
Dijagnoza Hypertensio arterialis essentialis (primaria) I10 dominirala je po broju
propisanih recepata u periodu 2010.-2015.g. (grafikon 6). Broj recepata koji je za ovu
dijagnozu propisan u 2015.g. povećao se za 57% u odnosu na 2010.g. Na drugom mjestu po
broju propisanih recepata je svih godina istog perioda bila dijagnoza Diabetes mellitus ab
insulino independens. Broj recepata koji je za ovu dijagnozu bio propisan u 2015.g. je za
73% veći od broja recepata koji su porpisivani 2010.g. (tabela 8.).
18
Tabela 8. Trend broja recepata po dijagnozama za period 2010.-2015.g. u odnosu na dijagnoze za koje je porpisivano najviše recepata u 2010.g.
MKB Dijagnoza 2010 2011 2012 2013 2014 2015
I10 Hypertensio arterialis essentialis (primaria)
833054 868670 967265 1081016 1155260 1309845
E11 Diabetes mellitus ab insulino independens
92124 94055 97161 91736 114881 159290
J03.9 Tonsillitis acuta, non
specificata 78889 82156 73541 70000 64830 54766
J20.9 Bronchitis acuta, non
specificata 61407 52602 71880 42094 38547 34804
J02.9 Pharyngitis acuta, non
specificata 55237 64626 63646 63715 57131 49492
0
200000
400000
600000
800000
1000000
1200000
1400000
2 0 1 0 2 0 1 1 2 0 1 2 2 0 1 3 2 0 1 4 2 0 1 5
I10 E11 J03.9 J20.9 J02.9
Grafikon br.6. Linije trenda broja recepata po dijagnozama za period 2010.-2015.g.
Za dijagnozu Tonsillitis acuta, non specificata, koja je u 2010.g. bila na trećem mjestu
po broju propisanih recepata, u 2015.g. je bilo propisivano 31% recepata manje. Za
dijagnozu Bronchitis acuta, non specificata propisivano je 43% recepata manje u 2015.g., a
za dijagnozu Pharyngitis acuta, non specificata 10% manje recepata nego na početku
posmatranog perioda.
19
2. Ljekovi koji su propisivani na recept u Crnoj Gori po grupama ATC
klasifikacije u 2015.
Anatomsko-terapijsko-hemijska (ATC) klasifikacija je klasifikacioni sistem preporučen
od strane Svjetske zdravstvene organizacije (SZO) za studije upotrebe ljekova. Kako bi se
moglo vršiti mjerenje upotrebe ljekova neophodno je osim klasifikacionog sistema koristiti i
mjernu jedninicu definisanu dnevnu dozu (DDD). “Ova jedinica je nezavisna od cijene,
veličine pakovanja, zaštićenog imena pojedinih proizvođača pa čak i od farmaceutskog
oblika” (Vodič za vršenje redovnih analiza u praćenju propisivanja ljekova). Upotreba ljekova
izražava se u broju DDD na 1000 stanovnika, propisanih za jedan dan (DDD / 1000
stanovnika /1 dan).
U 2015.g. u Crnoj Gori je ukupno propisano 4,8 miliona recepata2, odnosno 7725
recepata na 1000 stanovnika (tabela 9).
Tabela 9. Pregled propisivanja ljekova u Crnoj Gori u 2015.g. po grupama ATC klasifikacije u odnosu na broj propisanih recepata
ATC
Naziv grupe br rec br rec /
1000 stan %
A Digestivni trakt i metabolizam 529044 850,34 11,01
B Krv i krvotvorni organi 175064 281,38 3,64
C Kardiovaskularni sistem 1518612 2440,87 31,60
D Dermatološki ljekovi 80141 128,81 1,67
G Genitourinarni sistem i polni hormoni 110387 177,43 2,30
H Hormonski preparati za sistemsku primjenu, bez polnih hormona i insulina
85165 136,89 1,77
J Sistemski antiinfektivni ljekovi 602305 968,09 12,53
L Anineoplastici i imunomodelatori (citostatici) 23896 38,41 0,50
M Mišićno-koštani sistem 454027 729,76 9,45
N Centralni nervni sistem 799543 1285,11 16,64
P Antiparazitarni ljekovi 7578 12,18 0,16
R Respiratorni sistem 292231 469,70 6,08
S Ljekovi koji djeluju na oko i uvo 116918 187,92 2,43
V Ostali ljekovi 11141 17,91 0,23
Ukupno 4806052 7724,80 100,00
Najveći dio propisanih recepata u 2015.g. propisali su izabrani doktori (66%), dok su ostali
recepti propisivani po izvještaju drugih specijalista. Po broju propisanih recepata prednjače
2 Odstupanja u ukupnom broju recepata koji su propisivani u 2015.g. po različitim kriterijumima iznose 9% i
nastale su usled neujednačene popunjenosti baze po različitim kriterijuma
20
recepti propisani za kardiovaskularni sistem, na koje opada više od trećine propisanih
recepata, a veliki broj recepata propisivan je i za centralni nervni sistem (oko 17%). Za
sistemske antiinfektivne ljekove propisivano je oko 13% ukupno propisanih ljekova.
2.1 Grupa J - Antiinfektivni ljekovi za sistemsku primjenu
Izvještavanje o upotrebi ljekova unutar grupe J je od posebne važnosti zbog sve prisutnijeg
problema rezistentnosti na antibiotike, koji predstavlja prijetnju po javno zdravlje na
globalnom nivou. U Crnoj Gori postoje velike regionalne razlike u propisivanju antibiotika
(grupa J). U većem broju opština na sjeveru u 2015.g. propisivano je u prosjeku više
recepata za antibiotike nego na jugu (tabela 10), najviše u Plavu (2,3 recepta po stanovniku
godišnje), a najmanje antibiotika po glavi stanivnika propisivano je u Danilovgradu i Tivtu
(0.58 i 0.60 recepata po stanovniku godišnje).
Tabela 10. Prosječan broj porpisanih recepata ATC grupe J po glavi stanovnika u opštinama Crne Gore
Opština Recepata grupe J
/stanovniku
ANDRIJEVICA 0,94
BAR 0,64
BERANE 1,20
BIJELO POLJE 0,94
BUDVA 1,08
CETINJE 1,25
DANILOVGRAD 0,58
HERCEG NOVI 0,62
KOLAŠIN 1,42
KOTOR 0,72
MOJKOVAC 1,74
NIKŠIĆ 1,39
PLAV 2,28
PLJEVLJA 0,78
PODGORICA 0,86
ROŽAJE 1,00
TIVAT 0,60
ULCINJ 0,89
U okviru ATC grupe J za potrebe ovog dokumenta detaljnije su analizirani propisivani
ljekovi iz podgrupe J01 Antibakterijski ljekovi za sistemsku primjenu.
21
2.1.1 J01 Antibakterijski ljekovi za sistemsku primjenu
U 2015. g. propisano je 586.009 recepata (716.157 kutija) iz podgrupe J01 -
antibakterijski ljekovi za sistemsku primjenu (tabela 11).
Tabela br.11. Broj propisanih recepata i kutija lijeka za grupu J01 opšti antiinfektivni ljekovi za sistemsku primjenu u 2015.g.
šifra Naziv podgrupe broj recepata
broj kutija
Recepti (%)
J01A 15001 23995 2,56
J01AA Tetraciklini 15001 23995
J01C 238140 266657 40,64
J01CA Penicilini širokog spektra 140929 160985
J01CE Penicilini osjetljivi na beta-laktamazu 10429 11734
J01CR Kombinacije penicilina, uključujući i
kombinacije sa inhibitorima beta-laktamaza
86782 93938
J01D 125224 150066 21,37
J01DA Cefalosporini i srodni ljekovi 70 88
J01DB Cefalosporini prve generacije 82330 105832
J01DC Cefalosporini druge generacije 733 951
J01DD Cefalosporini treće generacije 42081 43184
J01DX Karbapenemi 10 11
J01E 18772 23790 3,20
J01EE Kombinacije sulfonamida sa trimetoprimom 18772 23790
J01F 106016 137223 18,09
J01FA Makrolidi 105530 136631
J01FF Linkozamidi 486 592
J01G 32 47 0,01
J01GA Streptomicini 1 1
J01GB Ostali aminoglikozidi 31 46
J01M 74148 103851 12,65
J01MA Fluorohinoloni 48165 70564
J01MB Ostali hinoloni 25983 33287
J01X 8676 10528 1,48
J01XA Glikopeptidni antibakterijski ljekovi 28 41
J01XC Steroidni antibakterijski ljekovi 1 1
J01XD Derivati imidazola 8087 9807
J01XE Derivati nitrofurana 289 344
J01XX Ostali antibakteriski ljekovi 271 335
Ukupno 586009 716157 100
22
Od ukupnog broja recepata za grupu J preko 80% ili 487.958 recepata su propisali
izabrani doktori, dok su preostali recepti propisani po izvještaju drugih ljekara specijalista
(grafikon 7).
Grafikon 7. Udio recepata za antibakterijske ljekove za sistemsku primjenu J01 koje su propisali izabrani doktori u 2015.g.
Grafikon 8. Prikaz broja propisanih recepata u okviru podgrupe J01 opšti antiinfektivni ljekovi za sistemsku primjenu u 2015.g.
Beta-laktamski antibakterijski ljekovi iz podgrupe J01C činili su najveći broj (40%)
propisanih recepata za antibakterijske ljekove za sistemsku primjenu u 2015. godini (grafikon
8). Među njima su dominirali penicilini širokog spektra J01CA, kojih je propisano oko 24%
svih recepata za antibiotike (J01). Veliki broj recepata je bio propisan i za ostale beta
laktamske antibakterijske ljekove (J01D) (više od 20%), posebno cefalosporine prve
generacije J01DB, (oko 14% ukupno propisanih antibiotika), dok su cefalosporini treće
generacije J01DD učestvovali sa oko 7%.
23
2.1.2 Najčešće propisivani antibiotici - ATC podgrupa J01
Deset najčešće propisivanih ljekova podgrupe J01 činili su 95% propisivanih ljekova
za ovu podgrupu u 2015.g. (tabela 12).
Tabela 12. Najčešće propisivani antibiotici (J01) po nezaštićenom nazivu lijeka u 2015.g. u Crnoj Gori u odnosu na broj propisanih recepata na 100 stanovnika
Rb. ATC šifra nezaštićeni naziv lijeka INN
broj recepata na 100 stanovnika
recepti J01 (%)
1 J01CA04 amoksicilin 23 23,89
2 J01CR02 amoksicilin, klavulanska kiselina 14 14,81
3 J01DB01 cefaleksin 13 14,05
4 J01FA10 azitromicin 12 12,39
5 J01MA02 ciprofloksacin 8 8,03
6 J01DD08 cefiksim 7 7,09
7 J01FA01 eritromicin 4 4,60
8 J01MB04 pipemidna kisjelina 4 4,43
9 J01EE01 sulfametiksazol, trimetoprim 3 3,20
10 J01AA02 doksicilin 2 2,52
Lijek amoksicilin (J01CA04) bio je najčešće propisivan antibiotik u 2015.g. Oko 24%
recepata koji su bili propisivani za antibiotike (J01) odnosili su se na ovaj lijek, odnosno 22
recepta na 100 stanovnika. U većini vodiča ovaj lijek je prvi izbor kod velikog broja oboljenja i
infekcija respriratornih organa i srednjeg uha kod djece i odraslih u slučajevima kada je
liječenje antibiotikom neophodno.
U poređenju sa praksom u nekim skandinavskim zemljama koje imaju nižu potrošnju
antibiotika od zemalja Evrope, uočava se da su za iste indikacije kao prvi lijek izbora (a u
skladu sa međunarodnim smjernicama) više propisivani drugi ljekovi iz grupe beta-
laktamskih antibiotika, kao što je lijek fenoksimetilpenicilin (J01CE02), koji se u Crnoj Gori ne
nalazi na Osnovnoj listi ljekova iz 2014. g. Ovaj lijek je bio najčešće korišćen antibiotik za
sistemsku primjenu u 2014.g. u Norveškoj, gdje je propisivano 9,9 recepata na 100 osoba
(The Norwegian Prescription Database 2010–2014), dok je amoksicilina u istom periodu
propisivano 3,2 recepata na 100 osoba.
Dva lijeka iz grupe cefalosporina našla su se u prvih deset po broju propisanih
recepata u Crnoj Gori: cephalosporin I. generacije cefaleksin (J01DB01) za kojeg je
propisivano 14% propisanih antibiotika (J01) i cefiksim (J01DD08) koji spada u cefalosporine
III. generacije, a kojeg je propisivano 7% svih recepata za antibiotike. Azitromicin (11
recepata na 100 stanovnika) i eritromicin (4 recepta na 100 stanovnika) su u 2015. godini bili
najčešće propisivani ljekovi iz podgrupe makrolida (J01F) u Crnoj Gori. Isti ljekovi su u 2014.
24
godini bili takođe u deset najčešće propisivanih antibiotika (J01) i u Norveškoj (2,5 recepata
eritromicina na 100 stanovnika, i 1,8 recepata azitromicina na 100 stanovnika). Doksicilin
J01AA02 koji je u 2015.g. u Crnoj Gori imao 2,5% udjela propisanih antibiotika (J01) ili 2
recepta na 100 stanovnika, bio je najčešće propisivan u podgrupi tetraciklina (J01A). Ovaj
lijek se u Norveškoj u 2014. godini (poslednji dostupni podaci) našao na trećem mjestu po
broju propisanih recepata, sa 3 recepta na 100 stanovnika, što se opravdava time što
terapija tetraciklinima često ima produženo terapijsko trajanje. Među najčešće propisivanim
antibioticima u Crnoj Gori našla su se i dva lijeka iz podgrupe hinolona: ciprofloksacin, sa
udjelom od 8% antibiotika (J01) ili 7 recepata na 100 stanovnika i pipemidna kiselina, koja je
u ukupnom broju propisanih recepata u 2015. godini učestvovala sa 4% ili 4 recepta na 100
stanovnika.
2.1.3 Indikatori kvaliteta upotrebe antibakterijskih ljekova
U Crnoj Gori je u 2015. godini bilo propisano 715980 pakovanja ljekova iz ATC grupe
J01, odnosno 20,22 DDD na 1000 stanovnika na dan (tabela 13), kao i 3,15 pakovanja na
1000 stanovnika na dan, što odgovara prosječnoj potrošnji u zemljama Evropske unije u
2012. godini (3,1 pakovanje na 1000 stanovnika na dan). Najčešće propisivana podgrupa
antibakterijskih ljekova za sistemsku upotrebu (J01) su beta-laktamski penicilini 9,41 DDD na
1000 stanovnika na dan, zatim slijede markolidi i linkozamini i cefalosporini sa 3,72 i 3,49
DDD na 1000 stanovnika na dan (Grafikon 9).
Grafikon br. 9. Distribucija propisivanja sistemskih antibakterijskih lijekova u Crnoj Gori u 2015. godini.
Izvor:http://ecdc.europa.eu/en/healthtopics/antimicrobial-resistance-and-consumption/antimicrobial-consumption/Pages/antimicrobial-consumption.aspx
25
Tabela 13. Propisivanje antibakterijskih lijekova za sistemsku primjenu (ATC šifra J01), u DDD na 1000 stanovnika na dan u 2015. godini
ATC šifra Naziv grupe DDD DDD/1000 stanovnika/ dan
J01 ANTIBAKTERIJSKI LJEKOVI ZA SISTEMSKU UPOTREBU
4591744.242 20.22
J01A TETRACIKLINI 128891 0.57
J01AA02 doksiciklin 125770 0.56
J01AA07 tetraciklin 3108 0.01
J01C BETA-LAKTAMSKI PENICILINI 2137011.633 9.41
J01CA Penicilini širokog spektra 1211090.5 5.33
J01CA01 ampicilin 5378 0.02
J01CA04 amoksicilin 1205712.5 5.31
J01CE Penicilini osjetljivi na beta-laktamaza 9579.075 0.04
J01CE08 benzatin-benzilpenicilin 600 0.003
J01CE10 benzatin-fenoksimetilpenicilin 94107.8 0.4
J01CE02 fenoksimetilpenicilin 8979.1 0.04
J01CR Kombinacije penicilina 822234.3 3.62
J01CR02 amoksicilin, klavulonska kiselina 822234.3 3.62
J01D CEFALOSPORINI 792958.25 3.49
J01DB cefalosporini I generacije 402706 1.77
J01DB01 cefaleksin 402642 1.77
J01DB05 cefadroksil 14 0
J01DC cefalosporini II generacije 9456 0.04
J01DC02 cefuroksim 8075 0.04
J01DC04 cefaklor 1381 0.00
J01DD cefalosporini III generacije 380796.25 1.68
J01DD04 ceftriakson 408 0.002
J01DD08 cefiksim 378985 1.67
J01DD13 cefpodoksim 1359.5 0.006
J01DD14 ceftibutan 42 0.00
J01E SULFONAMIDI I TRIMETOPRIM 112681.25 0.50
J01EE01 sulfametoksatol, trimetoprim 112681.25 0.50
J01F MAKROLIDI I LINKOZAMIDI 845619.6583 3.72
J01FA Makrolidi 841544.4917 3.70
J01FA01 eritromicin 261383.4 1.15
J01FA09 klaritromicin 117398 0.52
J01FA10 azitromicin 462636 2.03
J01FA06 roksitromicin 116.7 0.00
J01FF Linkozamidi 4075.166667 0.02
J01FF01 klindamicin 4075.2 0.02
J01M HINOLONI 534396.7 2.35
J01MA fluorohinoloni 369477.7 1.63
J01MA01 ofloksacin 2780 0.01
J01MA02 ciprofloksacin 360118.2 1.6
J01MA12 levofloksacin 5029.5 0.02
J01MA06 norfloksacin 1550 0.01
26
J01MB Ostali hinoloni 166435 0.73
J01MB04 pipemidna kiselina 166435 0.73
J01X OSTALI ANTIBIOTICI 39988.25 0.18
J01XD01 metronidazol 36089.5 0.16
J01XE01 nitrofurantoin 2580 0.01
J01XX07 nitroksolin 1101.25 0.005
J01XX01 fosfomicin 175 0.001
Prema podacima Agencije za ljekove i medicinska sredstva Crne Gore (CALIMS)
ukupna vanbolnička potrošnja antibakterijskih ljekova u Crnoj Gori u 2015. godini je iznosila
31,41 DDD na 1000 stanovnika na dan.
Na grafikonu 10. je prikazana vanbolnička upotreba sistemskih antibakterijskih
ljekova izdatih na recept u zemljama Evropske unije (izuzetak predstavljaju Švedska,
Slovenija, Norveška, Holandija i Estonija, za koje je prikazana ukupna potrošnja) i u Crnoj
Gori (prikazani podaci za propisane sistemske antibakterijske ljekove).
Grafikon 10. Potrošnja antibakterijskih ljekova (ATC grupa J01), izraženo u DDD na 1000 stanovnika na dan u 2015. Godini
Izvor:http://ecdc.europa.eu/en/healthtopics/antimicrobial-resistance-and-consumption/antimicrobial-consumption/Pages/antimicrobial-consumption.aspx
27
Najniža potrošnja antibaktrijskih ljekova je u Holandiji 10,7 DDD na 1000 stanovnika
na dan, Estoniji sa 11,6 DDD na 1000 stanovnika na dan i generalno u skandinavskim
zemaljama.
Evropski centar za prevenciju i kontrolu bolesti (ECDC) koristi dva kvantitativna
indikatora za izvještavanje o korišćenju antimikrobnih ljekova: broj DDD na 1000 stanovnika
na dan i broj pakovanja na 1000 stanovnika na dan. Takođe se koriste i indikatori kvaliteta:
relativna upotreba antibakterijskih ljekova izražena kao procenat upotrebe određenih
podgrupa (ATC podgrupe J01CE, J01CR, J01 DD+DE, J01MA) u odnosu na ukupnu
upotrebu antibakteijskih ljekova (ATC grupa J01); odnos upotreba antibakterijskih ljekova
širokog i nižeg spektra. Niže vrijednosti navedenih indikatora kvaliteta ukazuju na bolji
kvalitet, izuzetak predstavlja procenat upotrebe beta laktamaza osjetljivih penicilina, gdje više
vrijednosti ukazuju na bolji kvalitet upotrebe antibakterijskih ljekova.
Propisivanje Penicilina osjetljivih na beta-laktamazu (ATC grupa J01CE), izražena
kao procenat ukupnog propisivanja antibakterijskih ljekova za sistemsku upotrebu, iznosila je
0,21%, dok u zemljama poput Norveške, Švedske i Danske je preko 20% (Tabela 14).
Tabela br.14. Indikatori kvaliteta upotrebe antibakterijskih ljekova u 2015. godini
Zemlje
Relativna upotreba antibakterijskih ljekova (J01)
Odnos antibakt. ljekova
širokog/užeg spektra J01CE
% J01CR
% J01DD+DE
% J01MA
%
Austrija 5.4% 34.5% 1.7% 9.4% 8.38
Belgija 0.1% 29.4% <0.1% 8.9% 86.25
Luksemburg <0.1% 31.9% <0.1% 9.5% 54.7
Crna Gora 0.2% 17.9% 8.3% 8.0% 2.67
Danska 26.4% 8.8% <0.1% 3.1% 0.69
Holandija 2.1% 14.5% <0.1% 7.2% 10.41
Hrvatska 2.1% 36.5% 1.1% 6.8% 11.51
Estonija 1.2% 18.1% 0.1% 7.9% 15.7
Španija 0.3% 39.9% 1.8% 10.5% 90.29
Češka 9.6% 24.0% 0.4% 4.6% 5.43
Velika Britanija 4.2% 6.0% <0.1% 2.3% 1.76
Portugalija <0.1% 43.7% 0.9% 9.6% 43.12
Norveška 20.5% <0.1% <0.1% 2.9% 0.19
Njemačka 4.9% 3.4% 2.3% 9.2% 6.52
Slovenija 10.4% 30.8% 0.4% 8.0% 4.34
Švedska 26.0% 2.1% 0.3% 5.6% 0.22
28
Amoksicilin u kombinaciji sa klavulanskom kisjelinom (J01CR02) je jedan od najčešće
propisivanih pojedinačnih antibakterijskih ljekova (17,91% ukupno propisanih antibakterijskih
ljekova). Podgrupa Kombinacije penicilina, uključujući inhibitore beta laktamaze se najčešće
koristi i u drugim evropskim zemljama, npr. u Hrvatskoj je zastupljen u 36,5% antibakterijskih
ljekova izdatih na recept, u Austriji 34,5%. Izuzetak predstavlja Norveška, gdje je zastupljen
sa manje od 0,1%.
Cefalosporini III generacije (ATC grupa J01DD) su u Crnoj Gori činili 8,3% propisanih
antibakterijskih ljekova sa 1,68 DDD na 1000 stanovnika na dan, što svrstava Crnu Goru na
prvom mjestu u korišćenje cefalosporina III. generacije na primarnom nivou. U
skandinavskim zemljama, taj procenat iznosi <0,1%. Prema podacima ECDC-a o evropskim
zemljama, koje su dale podatke o antibakterijskim ljekovima izdatim na recept, taj procenat
se kreće ispod 2%.
Makrolidi (ATC grupa J01MA) su zastupljeni u 18,33% propisanih antibakterijskih
ljekova, što kao i u predhodnom slučaju Crnu Goru svrstava na prvom mjestu po korišćenju
(propisivanju) makrolida. Uglavnom se u zemljama EU, taj procenat kreće ispod 10%.
Indikator kvaliteta, koji definiše odnos upotreba penicilina/cefalosporina/makrolida
širokog spectra (J01(CR+DC+DD+(F-FA01) i penicilina/cefalosporina/makrolida užeg spektra
(J01(CE+DB+FA01)) u Crnoj Gori je u 2015. godini iznosio 2,67, kada su u pitanju propisani
antibakterijski ljekovi. U skandinavskim zemljama je iznosio <1%.
29
2.1.4 Tonzilofaringitisi i sistemski antibakterijski ljekovi
Evropska mreža za nadzor nad upotrebom antiinfektivnih ljekova je predložila
indikatore kvaliteta upotrebe sistemskih antibakterijskih ljekova, koji su specifični za
određena oboljenja. Jedan od predloženih indikatora je procenat pacijenata sa akutnim
tonzilitisom kojima je propisan antibakterijski lijek za sistemsku primjenu.
Ministarstvo zdravlja Crne Gore je 2014. godine izdalo Nacionalne smjernice dobre
kliničke prakse vezano za dijagnostiku i terapiju tonzilofaringitisa. Prema Nacionalnom
vodiču akutni tonzilofaringitisi su najčešće virusne etiologije i antibiotska terapija je
indikovana samo kada je u pitanju betahemolitički streptokok grupe A, koji se javlja u 5-20%.
Lijek izbora u tom slučaju su penicilini osjetljivi na beta-laktamazu (ATC grupa J01CE),
odnosno fenoksimetilpenicilin ili benzatin fenoksimetil penicillin, dok se amoksicilini i
cefalosporini ne preporučuju kao prva linija liječenja streptokoknog tonzilofaringitisa.
U Crnoj Gori je u 2015. godini bilo 158608 prvih posjeta zbog akutnog
tonzilofaringitisa (MKB šifra J02 i J03), a istovremeno je bilo izdato 95066 recepata sa
propisanim antibakterijskim lijekovima. Čak 60% pacijenata sa akutnim tonzilofaringitisom je
dobilo antibakterijski lijek.
Čak trećinu propisanih antibakterijskih lijekova je činio amoksicilin (ATC šifra
J01CA04). Na drugom mjestu je bio amoksicilin sa klavulanskom kisjelinom (ATC šifra
J01CR02) (28%), dok su penicilini osjetljivi na beta-laktamazu (ATC grupa J01CE) činili
samo 4,3% propisanih antibakterijskih ljekova.
30
2.2. Ljekovi koji djeluju na kardiovaskularni sistem – ATC grupa C
Ljekovi za kardiovaskularni sistem su vodeća ATC grupa po broju propisanih
recepata u 2015.g. (tabela br.15) sa 1,5 milion recepata. Na 1000 stanovnika propisan je
2441 recept, što je oko 9% više nego npr. u Sloveniji u uporednom periodu.
Tabela br.15. Broj propisanih recepata i kutija lijeka za kardiovaskularni sistem u 2015.g.
šifra naziv podgrupe br. rec.
br. kutija
% rec.
C01 terapija bolesti srca 122606 171470 8,07
C02 antihipertenzivi 37618 55713 2,48
C03 diuretici 131757 163834 8,68
C04 periferni vazodilatatori 3640 4574 0,24
C05 vazoprotektivi 5575 5828 0,37
C07 blokatori beta-adrenergičkih receptora 292401 425102 19,25
C07A beta blokatori 291239 423700 19,18
C07B beta blokatori i tiazidi 1161 1400 0,08
C07C beta blokatori i drugi diuretici 1 2 0,00
C08 blokatori kalcijumskih kanala 220878 344673 14,54
C08C selektivni blokatori kalcijumskih kanala sa pretežno vaskularnim djelovanjem
187044 289828 12,32
C08D selektivni blokatori kalcijumskih kanala sa direknim djelovanjem na srce
33834 54845 2,23
C09 ljekovi koji djeluju na renin-angiotezijski sistem 876318 1328928 57,71
C09A inhibitori angiotenzin konvertujućeg enzima, monokomponentni
391790 605945 25,80
C09B inhibitori angiotenzin konvertujućeg enzima, kombinacije
417284 627515 27,48
C09C antagonisti receptora angiotenzina II 35211 51102 2,32
C09D antagonisti receptora angiotenzina II, kombinacije
32033 44366 2,11
C10 ljekovi koji modifikuju nivo masti 146681 204863 9,66
C10A hipolipemici, monokomponentni 146681 204863 9,66
Ukupno 1518612 2159032 100,00
Oko 70% recepata propisali su izabrani doktori, dok je ostali dio propisan po nalogu
drugih specijalista.
31
70%
30%
Izabrani dr
drugi specijalisti
Grafikon br.11. Udio recepata za ljekove za kardiovaskularni sistem koji
su propisani izabrani doktori u 2015.g.
U Crnoj Gori postoje regionalne razlike u propisivanju ljekova za kardiovaskularni
sistem. Veći prosječan broj recepata na nivou godine bio je propisivan mahom u opštinama
na sjeveru kao što su Plav, Mojkovac, Berane (sa izuzetkom Rožaja), u kojima je propisivano
više od 4 recepta po glavi stanovnika godišnje za ljekove za kardiovaskularni sistem. U
većini opština na jugu (Bar, Budva, Herceg Novi, Kotor) u 2015.g. nije propisivano više od
dva recepta u prosjeku po glavi stanovnika za ljekove za kardiovaskularni sistem, slično kao i
u Podgorici.
Prema podacima poslednjeg popisa stanovništva (2011.g.) u opštinama u kojima je
živio najveći procenat starog stanovništva - preko 70 godina starosti (Podgorica, Ulcinj)
propisivani broj recepata za ATC grupu C bio je ispod prosjeka (tabela 16). Navedeno bi
moglo da ukazuje da starost pacijenata nije bila ključni faktor koji je uticao na porast u broju
propisanih recepata za kardiovaskularni sistem u tim opštinama. Ipak, bi se mogle
komentarisati razlike u broju propisanih recepata po opštinama potrebno je izvršiti dodatna
istraživanja.
32
Tabela 16. Prosječan broj porpisanih recepata ATC grupe C po glavi stanovnika u opštinama Crne Gore i udio starog stanovništva prema popisu stanovništva iz 2011.g.
Opština Recepata grupe C /stanovniku
% stanovništva > 70 godina
ANDRIJEVICA 4,55 13,00
BAR 2,19 9,49
BERANE 4,86 9,55
BIJELO POLJE 3,43 8,63
BUDVA 2,42 7,18
CETINJE 3,90 11,36
DANILOVGRAD 3,06 10,03
HERCEG NOVI 2,68 10,85
KOLAŠIN 3,72 12,49
KOTOR 2,63 10,31
MOJKOVAC 4,58 10,04
NIKŠIĆ 3,35 10,07
PLAV 4,70 9,80
PLJEVLJA 3,75 13,36
PODGORICA 2,65 15,90
ROŽAJE 2,37 7,68
TIVAT 2,80 5,48
ULCINJ 2,68 15,70
prosjek 3,35 -
ATC grupa C razvrstana je na 9 podgrupa, a najveći broj recepata odnosi se na
ljekove za podgrupe C09 (57,71%), C07 (19,25%), C08 (14,54%) i C10 (9,66%), koje su za
potrebe ovog izvještaja detaljnije razmatrane (grafikon 12).
Grafikon 12. Prikaz broja propisanih recepata u okviru podgrupa grupe C Kardiovaskularni sistem u 2015.g.
33
Ljekovi koji djeluju na renin-angiotezijski sistem C09 su najbrojnija grupa po broju
propisanih recepata za kardiovaskularni sistem, sa jako velikim udjelom u ukupno propisanim
recepatima za grupu C. U okviru ove podgrupe ljekova za kardiovaskularni sistem, najveći
broj recepata je bio propisan za ACE inhibitore, monokmponente C09A i kombinacije C09B.
Beta blokatori C07A dominirali su u grupi blokatori beta adrenergičkih receptora C07.
Među blokatorima kalcijumskih kanala najveći dio recepata se odnosio na podgrupu
C08C selektivni blokatori kalcijumskih kanala sa pretežno vaskularnim djelovanjem. Grupa
ljekova koji modifikuju nivo masti C10 obuhvatila je ljekove koji smanjuju nivoe holesterola i
triglicerida C10A.
U poređenju sa Slovenijom, u Crnoj Gori je u 2015.g. propisivano 19% više recepata
na 1000 stanovnika za C07 blokatori beta-adrenergičkih receptora, 43% više recepata na
1000 stanovnika za C08 blokatori kalcijumskih kanala i 41% više recepata na 1000
stanovnika za C09 ljekovi koji djeluju na renin-angiotezijski sistem. U Sloveniji je propisivano
43% više recepata na 1000 stanovnika za C10 ljekova koji modifikuju nivo masti (Grafikon
13), što se može objasniti time da u Sloveniji se prate preporuke za liječenje za primarnu i
sekundarnu prevenciju kod kardiovaskularnih oboljenja.
Grafikon 13. Prikaz broja propisanih recepata na 1000 stanovnika za podgrupe C07, C08, C09 i C10 u Crnoj Gori i Sloveniji u 2015.g.
2.1.1. Najčešće propisivani ljekovi za kardiovaskularni sistem – ATC grupa C
Deset najčešće propisivanih ljekova odnosili su se na preko 70% recepata koji su
propisivani u 2015.g. za kardiovaskularni sistem. Među deset najčešće propisivanih ljekova
34
za kardiovaskularni sistem, više od polovine se odnosilo na ljekove iz podgrupe C09. Vodeći
ljekovi po broju propisanih recepata u 2015.g. su bili metoprolol (C07AB02) iz podgrupe
blokatora beta-adrenergičkih receptora i lijek amlodipin (C08CA01) iz podgrupe selektivni
blokatori kalcijumskih kanala sa pretežno vaskularnim djelovanjem (tabela br.14). U Sloveniji
je u 2015.g. iz podgrupe blokatora beta-adrenergičkih receptora dominirao bisoprolol
(C07AB07), koji se u Crnoj Gori ne nalazi na osnovnoj listi ljekova.
Iz podgrupe C09 ljekovi koji djeluju na renin-angiotezijski sistem, koja je bila vodeća
po broju propisanih recepata u 2015.g. najviše propisivani ljekovi su bili fosinopril (C09AA09)
i njegova kombinacija sa diuretikom fosinopril, hidrohlorotiazid (C09BA09). U istom periodu iz
grupe C09 u Sloveniji je bio dominantno propisivan perindopril (C09AA04) i njegova
kombinacija sa diuretikom (C09BA04) koji nije na osnovnoj listi ljekova u Crnoj Gori, kao i
ramipril (C09AA05). Od ljekova koji modifikuju nivo masti (C10) u Crnoj Gori je najviše je bio
propisivan lijek simvastatin (C10AA01).
Tabela br.17. Najčešće propisivani ljekovi za kardiovaskularni sistem (ATC grupa C) po nezaštićenom nazivu lijeka u Crnoj Gori u odnosu na broj propisanih recepata na 1000 stanovnika i udio u ukupno propisanim receptima u 2015.g.
Rb. šifra nezaštićeni naziv lijeka
INN br
recepata % recep.
rec /1000 stan
1 C07AB02 metoprolol 155009 2,92 249
2 C08CA01 amlodipin 154049 2,9 248
3 C09BA09 fosinopril, hidrohlorotiazid 141126 2,66 227
4 C09AA09 fosinopril 112992 2,13 182
5 C09BA03 lizinopril, hidrohlorotiazid 102732 1,94 165
6 C09AA05 ramipril 99491 1,88 160
7 C10AA01 simvastatin 98555 1,86 158
8 C07AG02 karvediol 92954 1,75 149
9 C09BA05 ramipril, hidrohlorotiazid 79014 1,49 127
10 C09AA03 lizinopril 64662 1,22 104
35
2.3. Ljekovi koji djeluju na centralni nervni sistem – ATC grupa N
U Crnoj Gori je za ljekove koji djeluju na centralni nervni sistem u 2015.g. propisano
1285 recepata na 1000 stanovnika, što je oko 19% manje nego u Sloveniji u istom
uporednom period (www.nijz.si). Najveći dio recepata koji su propisivani za centralni nervni
sistem propisali su izabrani doktori (oko 64%), a ostali su propisivani po izvještaju drugih
specijalista (grafikon br.14).
Grafikon br. 14. Udio recepata za centralni nervni sistem propisanih od strane izabranih doktora u 2015.g.
Posmatrano po opštinama, u 2015.g. najveći prosječan broj recepata bio je
propisivan u opštini Mojkovac (2,22 recepta po stanovniku), Cetinje (1,99 recepata po
stanovniku) i Plav (1,79 recepata po stanovniku), dok je najmanji prosječan broj bio
propisivan u Andrijevici (0,99), Ulcinju (1,02) i Herceg Novom (1,10).
36
Tabela 18. Prosječan broj porpisanih recepata ATC grupe N po glavi stanovnika u opštinama Crne Gore
Opština Recepata grupe N
/stanovnika
ANDRIJEVICA 0,99
BAR 1,11
BERANE 1,41
BIJELO POLJE 1,43
BUDVA 1,49
CETINJE 1,99
DANILOVGRAD 1,15
HERCEG NOVI 1,10
KOLAŠIN 1,42
KOTOR 1,66
MOJKOVAC 2,22
NIKŠIĆ 1,45
PLAV 1,79
PLJEVLJA 1,20
PODGORICA 1,22
ROŽAJE 1,40
TIVAT 1,14
ULCINJ 1,02
Za potrebe ovog izvještaja detaljnije su razmatrani ljekovi koji su propisivani za
podgrupu N05 Psiholeptici, za koju je i bio propisan najveći broj recepata u 2015.g. iz grupe
N (tabela 19, grafikon 15.). Najveći broj recepata činili su ljekovi anksiolitici N05B (81%), i to
derivati benzodijazepina N05BA (koji se jedini nalaze na osnovnoj listi ljekova od ljekova iz
podgrupe N05B). Od ostalih ljekova iz podgrupe N05 u 2015.g. propisivani su antipsihotici
N05A (15%) i hipnotici i sedativi N05C (4%).
37
Tabela 19. Broj propisanih recepata i kutija lijeka za centralni nervni sistem u 2015.g.
šifra
naziv podgrupe br rec br kutija %
N01 Anestetici 9 12 0,001
N02 Analgetici 49753 54833 6,22
N03 Antiepileptici 103220 160113 12,91
N04 Antiparkinsonici 23139 29235 2,89
N05 Psiholeptici 527810 776735 66,01
N05A Antipsihotici 79846 122926
N05B Anksiolitici (trankvilizatori) 426546 619813
N05C Hipnotici i sedativi 21418 33996
N06 Psihoanaleptici 86947 116693 10,87
N07 Ostali ljekovi koji djeluju na
nervni sistem
8665 11589 1,08
Ukupno 799543 1149210 100,00
Grafikon 15. Prikaz broja propisanih recepata u okviru podgrupa grupe N Centralni nervni sistem u 2015.g.
U poređenju sa odabranim evropskim zemljama (Slovenija 15,37 DDD na 1000
stanovnika na dan, Norveška 13,46 DDD na 1000 stanovnika na dan) potrošnja najčešće
propisivanih anksiolitika (N05B) izražena u DDD na 1000 stanovnika na dan u Crnoj Gori je
na relativno visokom nivou i iznosi 27,69 DDD na 1000 stanovnika (grafikon 16.).
38
Prema podacima Agencije za ljekove i medicinska sredstva CALIMS ukupna
vanbolnička potrošnja anksiolitika N05B u 2015 g. je iznosila 58,01 DDD/1000/dan, što
ukazuje da su više od polovine ukupne vanbolničke potrošnje (30,32 DDD/1000/dan) činili
ljekovi koji nisu izdati na teret Fonda za zdravstveno osiguranje.
Grafikon 16. Komparativni prikaz propisanog broja ljekova za podgrupu N05B Anksiolitici u 2015.g. u Norveškoj, Sloveniji i Crnoj Gori izraženo u DDD/1000 stanovnika na dan; Izvor: www.norpd.no; www.nijz.si; Institut za javno zdravlje Crne Gore;
2.3.1 Najčešće propisivani ljekovi za centralni nervni sistem – ATC grupa N
Deset najčešće propisivanih recepata za centralni nervni sistem obuhvatili su preko
70% propisanih recepata koji su u 2015.g. bili propisani za tu grupu.
Vodeća četiri lijeka po broju propisanih recepata su bili derivati benzodiazepina iz
podgrupe N05B anksiolitici, a među njima je prednjačio lijek bromazepam N05BA08 (tabela
20). U uporednom periodu u Sloveniji je najčešće propisivani lijek iz grupe N bio paracetamol
N02BE01. Paracetamol se i u Crnoj Gori našao među pet najčešće propisivanih ljekova, iako
su sa osnovne liste ljekova dostupni isključivo preparati ovog lijeka za bolničko liječenje (sa
izuzetkom sirupa za djecu). U prvih deset najčešće propisivanih ljekova ušao je i
antidepresant paroksetin N06AB05. U Sloveniji su od antidepresanata više propisivani noviji
ljekovi iz iste podgrupe: N06AB10 escitalopram i N06AB06 sertralin.
39
Tabela 20. Najčešće propisivani ljekovi za centralni nervni sistema (ATC grupa N) po nezaštićenom nazivu lijeka u odnosu na broj propisanih recepata na 1000 stanovnika i udio u ukupno propisanim receptima za grupu N u 2015.g.
Rb. šifra nezaštićeni naziv
lijeka INN br recepata
% recepata
za N
br rec /1000 stan
1 N05BA08 bromazepam 161273 20,17 259
2 N05BA01 diazepam 116660 14,59 184
3 N05BA12 alprazolam 75929 9,50 122
4 N05BA06 lorazepam 70048 8,76 111
5 N02BE01 paracetamol 39719 4,97 64
6 N06AB05 paroksetin 28782 3,60 45
7 N03AG01 natrium valproat, valproinska kiselina
22915 2,87 37
8 N03AF01 karbamazepin 22089 2,76 35
9 N05AH02 klozapin 16309 2,04 26
10 N03AE01 klonazepam 14998 1,88 27
Među najčešće propisivanim ljekovima iz podgrupe N05B u Crnoj Gori najveću
upotrebu izraženu u DDD/1000/dan imao je lijek bromazepam N05BA08 11,01
DDD/1000/dan (tabela 21). U Norveškoj je u 2015.g. upotreba bromazepama bila 0,002
DDD/1000/dan, dok je upotreba diazepama u toj zemlji bila relativno visoka 5,87
DDD/1000/dan, kao i alprazolama 1,03 DDD/1000/dan.
Tabela 21. Najčešće propisivani ljekovi za centralni nervni sistem (podgrupa N05B) po nezaštićenom nazivu lijeka po broju DDD na 1000 stanovnika na dan.
Šifra nezaštićeni naziv
lijeka INN
potrošnja izražena u
DDD
DDD/1000 na dan
N05BA08 bromazepam 2499723 11,01
N05BA01 diazepam 476095 2,10
N05BA12 alprazolam 1434443 6,32
N05BA06 lorazepam 1851448 8,15
N05BA11 prazepam 24873 0,11
N05BA09 klonazapam 1710 0,01
N05BA05 hlorazepat 68 0,0003
N05BA04 okazepam 27 0,0001
Ukupno 6288386 27,69
40
2.4. Ljekovi za bolesti mišićno-koštanog sistema – ATC grupa M
Sa aspekta neracionalne potrošnje ljekova važno je analizirati propisivane ljekove za
bolesti mišićno-koštanog sistema (ATC grupa M). U 2015.g. za bolesti mišićno-koštanog
sistema propisano je 454027 recepata, od čega su preko 90% propisali izabrani doktori
(Grafikon 17).
Na 1000 stanovnika propisivano je 730 recepata, što je za oko 20% više nego u
Sloveniji u 2015.g.
Grafikon 17. Udio recepata za ljekove za bolesti mišićno koštanog sistema koje su u 2015.g. propisali izabrani doktori
Geografski posmatrano postojale su regionalne razlike u propisivanju ljekova za
bolesti mišićno-koštanog sistema. Najveći broj tih recepata propisivan je u sjevernim
opštinama: Mojkovac (1,78 recepata po stanovniku), Plav i Kolašin (1,50 recepata po
stanovniku), dok je u Kotoru (0,35 vrecepata po stanovniku) kao i u drugim južnim opštinama
propisivano i pet puta manje recepata po stanovniku (Herceg Novi 0,45, Tivat 0,40). Kako bi
se istražili uzroci razlika u propisivanju među opštinama potrebno je sprovesti dodatna
istraživanja.
41
Tabela 22. Prosječan broj porpisanih recepata ATC grupe M po glavi stanovnika u opštinama Crne Gore
Opština Recepata grupe M /stanovnika
ANDRIJEVICA 1,01
BAR 0,53
BERANE 1,27
BIJELO POLJE 0,98
BUDVA 0,60
CETINJE 0,98
DANILOVGRAD 0,72
HERCEG NOVI 0,45
KOLAŠIN 1,50
KOTOR 0,35
MOJKOVAC 1,78
NIKŠIĆ 1,04
PLAV 1,50
PLJEVLJA 0,71
PODGORICA 0,62
ROŽAJE 0,51
TIVAT 0,40
ULCINJ 0,55
Za potrebe ovog izvještaja detaljnije je razmatrana podgrupa M01A Antiinflamatorni i
antireumatski proizvodi, nesteroidni, na koje se odnosio najveći broj recepata (93,5%) koji su
propisivani za grupu M (tabela 23). Više od pola propisanih antiinflamatornih i antireumatskih
ljekova iz podgrupe M01A odnosio se na ljekove iz podgrupe M01AB Derivati sirćetne
kisjeline i srodne supstance, dok su od ostalih podgrupa dominirali Derivati propionske
kisjeline M01AE (grafikon 18). U istom periodu u Sloveniji su po broju propisivanih recepata
ubjedljivo prednjačili derivati propionske kiseline M01AE.
42
Tabela 23. Propisani recepti za podgrupu M01A Antiinflamatorni i antireumatski proizvodi, nesteroidni u 2015.g.
šifra
Antiinflamatorni i antireumatski
proizvodi, nesteroidni
broj recepata
broj kutija
% rec
M01AB Derivati sirćetne kisjeline i srodne supstance
240817 312027 53,04
M01AC Oksikami 10275 12981 2,26
M01AE Derivati propionske kisjeline 171659 199023 37,81
M01AG Fenamati 1 1 0,0002
M01AH Koksibi 181 202 0,04
M01AX Ostali nesteroidni antiinflamatorni i antireumatski proizvodi
1441 1675 0,32
M01C Specifični antireumatski ljekovi 242 433 0,05
Ukupno 424374 559532 100,00
Grafikon 18 Prikaz broja propisanih recepata za podgrupu M01A Antiinflamatorni i antireumatski proizvodi, nesteroidni u 2015.g.
43
2.4.1 Najčešće propisivani ljekovi za bolesti mišićno-koštanog sistema – ATC
grupa M
Vodećih pet ljekova po broju propisanih recepata za grupu M pripadali su podgrupi
M01A. Više od 70% recepata propisanih za bolesti mišićno-koštanog sistema odnosili su se
na ljekove grupe M: M01AB05 diklofenak i M01AE01 ibuprofen M01AE02 (tabela 24). I u
Sloveniji se ibuprofen našao među prva tri lijeka po broju propisanih recepata za grupu M,
odmah iza vodećeg naproksena M01AE02 i dikolofenaka M01AB05.
Tabela 24. Najčešće propisivani ljekovi za mišićno-koštani sistem (ATC grupa M) po nezaštićenom nazivu lijeka u odnosu na broj propisanih recepata na 1000 stanovnika i udio u ukupno propisanim receptima za grupu M u 2015.g.
Rb. šifra nezaštićeni naziv lijeka INN
br recepata
% recepata
M
br rec /1000 stan
1 M01AB05 diklofenak 179071 42,26 28,49
2 M01AE01 ibruprofen 125311 29,57 20,14
3 M01AB05 diklofenak natrijum 55783 13,16 8,97
4 M01AE02 naproksen 43782 10,33 7,04
5 M01AC01 piroksikam 8746 2,06 1,41
6 M04AA01 alopurinol 7812 1,84 1,26
7 M05BA06 ibandronska kiselina 7270 1,72 1,17
8 M03BX04 tolperison 4388 1,04 0,71
Potrošnja diklofenaka M01AB05 izražena u DDD/1000/dan je u Crnoj Gori u 2015.g.
bila skoro četiri puta veća nego u Norveškoj (7,45 DDD/1000 stanovnika na dan) i iznosila je
28,49 DDD/1000 stanovnika na dan.
Prema podacima CALIMS-a ukupna vanbolnička potrošnja diklofenaka je u 2015.g.
iznosila 42,95 DDD/1000/dan, na osnovu čeka se može zaključiti da je trećina (33,67%)
potrošnje ovog lijeka u Crnoj Gori nisu činili ljekovi koji se izdaju na teret Fonda za
zdravstveno osiguranje.
44
3. Pregled ostalih ATC grupa u odnosu na broj propisanih ljekova na recept
Grupa A Digestivni trakt i metabolizam
Recepti propisani za digestivni trakt i metabolizam (grupa A) učestvovali su u
ukupnom broju propisanih recepata sa 11,01%. Od podgrupa grupe A, više od pola
propisanih recepata bilo je propisano za podgrupu antidijabetika (A10). Visok propcenat se
odnosio i na antiulkusne ljekove (A02), oko 30% (tabela 25).
Tabela 25. Broj propisanih recepata i kutija lijeka za grupu A Digestivni trakt i metabolizam u 2015.g.
A naziv podgrupe broj
recepata broj kutija
% recepata
A01 Stomatološki preparati 7588 8875 1,43
A02 antacidi, antiulkusni ljekovi 155613 227799 29,41
A03 Ljekovi za funkcionalne gastrointestinalne
poremećaje 9126 10356 1,72
A04 Antiemetici i sredstva protiv nauzeje 456 612 0,09
A05 Terapija bolesti žuči i jetre 3104 4992 0,59
A06 Laksativi 930 981 0,18
A07 Antidijaroici, intestinalni
antiinflamatorni/antiinfektivni ljekovi 21064 30223 3,98
A08 Preparati proitiv gojaznosti 9 9 0,00
A09 Digestivi i enzimski preparati 723 995 0,00
A10 Antidijabetici 273140 440109 51,63
A11 Vitamini 23052 28188 4,36
A12 Minerali 33114 38551 6,26
A14 Anabolički preparati za sistemsku
upotrebu 5 7 0,00
A16 Ostali preparati koji djeluju na bolesti
gastrointestinalnog trakta 1120 1211 0,21
ukupno 529044 792908 100,00
Grupa B Krv i krvotvorni organi
Recepti koji su u 2015.g. bili porpisivani za ljekove grupe B, činili su 3,6% ukupno
porpisanih ljekova. U okviru grupe B dominirali su recepti propisani za antitrombotička
sredstva (oko 51%) i antianemici (oko 49%) (tabela 26).
45
Tabela 26. Broj propisanih recepata i kutija lijeka za grupu B Krv i krvotvorni organi u 2015.g.
B naziv podgrupe broj
recepata broj kutija % recepata
B01 Antitrombotička sredstva 88925 107442 50,80
B02 Antihemoragici 175 193 0,10
B03 Antianemici 85548 125494 48,87
B05 Sredstva za zamjenu krvi i perfuzioni rastvori
64 76 0,04
B06 Antihemoragici 352 371 0,20
ukupno 175064 233576 100
Grupa D Dermatološki ljekovi
Recepti propisani za grupu D činili su 1,7% ukupno propisanih ljekova u 2015.g., a
najveći dio se odnosio na kortikosteroide (32%) i antiseptike i dezinficijensi (30%) (tabela
27).
Tabela 27. Broj propisanih recepata i kutija lijeka za grupu D Dermatološki ljekovi u 2015.g.
D naziv podgrupe broj
recepata
broj
kutija % recepata
D01 Antimikotici za dermatološku primjenu 13832 16544 17,26
D02 Emolijensi i protektivi 2212 2423 2,76
D03 Preparati za liječenje rana i ulceracija 474 507 0,59
D04 Sredstva protiv svraba (uključujući
antihistaminike, anestetike i sl.) 4079 4361 5,09
D05 Ljekovi za liječenje psorijaze 114 132 0,14
D06 Antibiotici i hemioterapeuticiza
dermatološku primjenu 7644 8292 9,54
D07 Kortikosteroidi, dermatološki preparati 25964 32944 32,40
D08 Antiseptici i dezinficijensi 24337 26384 30,37
D09 Ljekoviti zavoji 29 29 0,04
D10 Preparati protiv akni 1294 1432 1,61
D11 Ostali dermatološki preparati 162 171 0,20
Ukupno 80141 93219 100,00
46
Grupa G Genitourinarni sistem i polni hormoni
Recepti za ljekove za genito-urinarni sistem i polne hormone činili su 2,3% ukupno
propisanih ljekova u 2015.g. Više od pola tih recepata se odnosio na urološke ljekove, oko
53% (tabela 28).
Tabela 28. Broj propisanih recepata i kutija lijeka za grupu G Genitourinarni sistem i polni
hormoni u 2015.g.
G naziv podgrupe broj
recepata broj kutija % recepata
G01 Ginikološki antiinfektivi i antiseptici 24711 31888 22,39
G02 Ostali ginikološki preparati 2081 2407 1,89
G03 Polni hormoni i modulatori genitalnog
sistema 25514 44068 23,11
G04 Urološki ljekovi 58081 72655 52,62
Ukupno 110387 151018 100,00
Grupa H Hormonski preparati za sistemsku primjenu, isključujući polne hormone i
insuline
Recepti za hormonske preparate za sistemsku primjenu, koji isključuju polne
hormone i insulin, učestvovali su u ukupnom broju recepata u 2015.g. sa 1,8%. Među njima
su dominirali Kortikosteroidi za sistemsku upotrebu sa udjelom od skoro 80% (tabela 29).
Tabela 29. Broj propisanih recepata i kutija lijeka za grupu H Hormonski preparati za sistemsku primjenu, isključujući polne hormone i insulin
H naziv podgrupe broj
recepata
broj
kutija % recepata
H01 Hormoni hipofize i hipotalamusa i analozi
840 1769 0,99
H02 Kortikosteroidi za sistemsku upotrebu
18276 26398 21,46
H03 Terapija bolesti tiroide 65987 90383 77,48
H04 Pankreasni hormoni 5 6 0,01
H05 Homeostaza kalcijuma 57 84 0,07
ukupno 85165 118640 100
47
Grupa L Antineoplastici i imunomodelatori (citostatici)
Recepti za Antineoplastike i imunomodelatore (citostatike) činili su manje od 1%
propisanih ljekova u 2015.g. Najveći broj njih (skoro pola) se odnosio na endokrinološku
terapiju (tabela 30).
Tabela 30. Broj propisanih recepata i kutija lijeka za grupu Grupa L Antineoplastici i imunomodelatori (citostatici)
L naziv podgrupe broj
recepata broj kutija
%
recepata
L01 Antineoplastici 7160 9033 29,96
L02 Endokrinološka terapija 11393 16546 47,68
L03 Imunostimulansi 8 8 0,03
L04 Imunosupresivi 5335 7794 22,33
ukupno 23896 33381 100
Ljekovi za bolesti mišićno-koštanog sistema
Recepti za ljekove za bolesti mišićno-koštanog sistema učestvovali su u ukupnom
broju recepata propisanih u 2015.g. sa 9,45% (tabela 31). Najveći broj recepata se odnosio
na Antiinflamatorne i antireumatske propizvode, koji su detaljnije analizirani u okviru
poglavlja 2.4.
Tabela 31. Broj propisanih recepata i kutija lijeka za grupu M
M naziv podgrupe broj
recepata
broj
kutija % recepata
M01 Antiinflamatorni i antireumatski proizvodi 424616 526342 93,52
M02 Proizvodi za bolove u mišićima i zglobovima za
lokalnu upotrebu 5286 5359 1,16
M03 Miorelaksansi 4646 4912 1,02
M04 Preparati za liječenje gihta 7852 10684 1,73
M05 Ljekovi u terapiji oboljenja kostiju 11626 12666 2,56
M09 Ostali ljekovi za liječenje poremećaja mišićno-
koštanog sistema 1 2 0,00
Ukupno 454027 559965 100
48
Grupa P Antiparazitni proizvodi
Recepti koji su u 2015 g. bili propisani za antiparazitne proizvode činili su manje od
1% porpisanih recepata u toj godini, a u najvećem dijelu su se odnosili na antiprotozoike
(tabela 32).
Tabela 32. Broj propisanih recepata i kutija lijeka za grupu P Antiparazitni proizvodi
P naziv podgrupe broj
recepata
broj
kutija % recepata
P01 Antiprotozoici 5132 6563 67,72
P02 Antihelmintici 2050 3910 27,05
P03 Ljekovi protiv ektoparazita 396 468 5,23
Ukupno 7578 10941 100,00
Grupa R Ljekovi za liječenje bolesti respiratornog sistema
Recepti za ljekove za liječenje bolesti respiratornog sistema činili su 6% ukupno
porpisanih recepata u 2015.g. Najveći dio njih se odnosio na ljekove koji se primjenjuju u
opstruktivnoj plućnoj bolesti (tabela 33).
Tabela 33. Broj propisanih recepata i kutija grupe R Ljekovi za liječenje bolesti respiratornog
sistema
R naziv podgrupe broj
recepata broj kutija
%
recepata
R01 nazalni preparati 9595 9638 3,28
R02 Preparati za grlo 48 49 0,02
R03 Ljekovi koji se primjenjuju u
opstruktivnoj plućnoj bolesti 218836 259319 74,88
R05 Ljekovi protiv kašlja i prehlade 14744 14933 5,05
R06 Antihistaminici za sistemsku upotrebu 49008 55565 16,77
Ukupno 292231 339504 100,00
Grupa S Ljekovi koji djeluju na oko i uvo
Recepti koji su bili propisani za ljekove koji djeluju na oko i uvo činili su 2,4% ukupno
propisivanih recepata u 2015.g. Najveći dio tih recepata odnosio se na ljekove koji djeluju na
oko (tabela 34)
49
Tabela br. 34. Broj propisanih recepata i kutija grupe grupe S Ljekovi koji djeluju na oko i uvo
S naziv podgrupe broj
recepata broj kutija % recepata
S01 Ljekovi koji djeluju na oko 114179 145516 97,66
S02 Ljekovi koji djeluju na uho 690 700 0,59
S03 Ljekovi koji djeluju na oko i uho 2049 2230 1,75
Ukupno 116918 148446 100,00
Grupa V Ostali terapijski proizvodi
Ostali terapijski propizvodi činili su manje od 1% propisanih recepata u 2015.g.
(tabela 35).
Tabela 35. Broj propisanih recepata i kutija grupe grupe Grupa V Ostali terapijski proizvodi
V naziv podgrupe broj
recepata broj kutija
%
recepata
V03 svi ostali terapeutski proizvodi 563 659 5,05
V06 opšti nutrijensi 10573 24304 94,90
V09 radiofarmaceuti za dijagnostiku 5 5 0,04
Ukupno 11141 24968 100,00
50
4. Zaključak
Broj propisanih ljekova na recept je u Crnoj Gori u stalnom porastu u poslednjih šest
godina. Većina ljekova koji su u 2015.g. propisivani, dominirali su i u prethodnom
srednjoročnom periodu. Najveći broj recepata bio je propisivan za preparate dikofenaka, a
najveći porast u broju propisanih recepata imali su preparati lijeka metformin. Za dijagnozu
Hypertensio arterialis essentialis (primaria) bio je propisivan najveći broj recepata.
U Crnoj Gori postoje regionalne razlike u propisivanju recepata, a veći broj recepata
se mahom propisuje u opštinama na sjeveru. Na propisivačke navike i praksu utiče veliki broj
faktora, među koje se ubrajaju različitosti u pogledu starosti, pola, sociokultuološke
karakteristike pacijenata, percepcija odgovarajuće terapije i dr. Kako bi se utvrdilo koji faktor
je dominantnije uticao na formiranje konkretne propisivačke prakse potrebno je izvrštiti
posebna istraživanja.
Sa propisanih 20,22 DDD na 1000 stanovnika na dan za ljekove ATC grupe J01 Crna
Gora se svrstava među evropske zemlje sa prosječnom potrošnjom antibiotika, ali zaostaje
za skandinavskim zemljama koje generalno imaju nisku potrošnju antibiotika. U tim zemljama
zastupljeniji su penicilini osjetljivih na beta-laktamazu (ATC grupa J01CE), kao što je lijek
fenoksimetilpenicilin (J01CE02) koji je najčešće propisivani antibiotik u Norveškoj.
Jedan od najčešće propisivanih pojedinačnih antibakterijskih ljekova u Crnoj Gori je
amoksicilin u kombinaciji sa klavulanskom kisjelinom (J01CR02), koji je veoma zastupljen i u
većini drugih evropskih zemljama, a njegova upotreba u Crnoj Gori se može ocijenuti
umjerenom. Propisivačka praksa u Crnoj Gori u 2015.g. nije pratila nacionalne smjernice
dobre kliničke prakse vezano za dijagnostiku i terapiju tonzilofaringitisa, već su suprotno
preporukama propisivani amoksicilini.
Upotreba cefalosporina III. generacije (ATC grupa J01DD) od 1,68 DDD na 1000
stanovnika na dan, svrstava Crnu Goru na prvo mjesto po korišćenju cefalosporina III.
generacije na primarnom nivou u Evropi. Takođe, visoka upotreba makrolida (ATC grupa
J01MA) Crnu Goru svrstava na prvo mjesto po korišćenju (propisivanju) makrolida.
Posmarano po grupama ATC klasifikacije, recepti propisani za kardiovaskularni
sistem činili su više od trećine ukupno propisanih recepata u Crnoj Gori. Brojčano su
dominirali među najčešće propisivanim ljekovima po generičkom nazivu, a upotreba većine je
iz godine u godinu u stalnom porastu. Izuzetak predstavlja lijek simvastatin, kod kojeg postoji
ograničenje u propisivanju uvedeno 2014.g. Uvođenjem ograničenja, uskraćena je
mogućnost propisivanja ljekova koji se koriste kao primarna i sekundarna prevencija
51
nastanka kardiovaskularnih oboljenja, iako se shodno nacionalnim smjernicama dobre
kliničke prakse preporučuje preventivna terapija.
Prema broju propisanih recepata, upotreba anksiolitika je na relativno visokom nivou
(27,69 DDD na 1000 stanovnika na dan) u Crnoj Gori i u velikoj mjeri prevazilazi pragove
propisivanja u odabranim zemljama regiona (Slovenija) i Skandinavije (Norveška). Međutim,
ljekovi propisani na recept koji se izdaju na teret Fonda za zdravstveno osiguranje Crne Gore
čine jedva pola ukupne potrošnje ovih ljekova. Najveći broj anksiolitika čine derivati
benzodiazepina, a bromazepam je treći najčešće propisivani lijek u 2015.g.
Sa aspekta neracionalne potrošnje ljekova analizirano je propisivanje ljekova za
bolesti mišićno-koštanog sistema. Vodeći lijek po broju propisanih recepata po zaštičenom i
generičkom nazivu u 2015.g. u Crnoj Gori je iz podgrupe derivata sirćetne kisjeline
(diklofenak), a njegova upotreba je udvostručena za poslednjih šest godina. Trećinu ukupne
upotrebe diklofenaka u Crnoj Gori činili su ljekovi koji nisu propisivani na recept. Propisani
derivati sirćetne kisjeline u Crnoj Gori imaju primat u odnosu na derivate propionske kisjeline
(naproksen, ibuprofen). Iako u Crnoj Gori nisu razvijeni nacionalni vodiči, poznato je da se
(zbog mogućnosti nastanka gastrointestinalnih i kardiovaskularnih problema) međunarodnim
vodičima preporučuje upotreba derivata propionske kisjeline kao prvi izbor: naproksena ili
ibuprofena u manjim dozama.
52
5. Literatura
1. World Health Organization, Introducion to Drug Utilization Research, 2003
2. Zakon o dopuni Zakona o ljekovima ("Službeni list Crne Gore”, broj 34/2010)
3. Zakon o lijekovima ("Službeni list Republike Crne Gore, broj 80/2004")
4. Pravilnik o obrascu i sadržini recepta, kriterijumima za klasifikaciju ljekova, kao i načinu
propisivanja i izdavanja ljekova (“Službeni list CG” br.56/11 i 6/13)
5. World Health Organization, The World Medicines Situation 2011
6. Master plan razvoja zdravstva 2015-2020, Ministarstvo zdravlja Crne Gore
7. Odluka o utvrđivanju liste lijekova koji se propisuju i izdaju na teret sredstava Fonda za
zdravstveno osiguranje, Fond za zdravstveno osiguranje Crne Gore („Sl. List CG“
br.39/04 i 23/05 i „Sl.list CG“ br.14/12)
8. ATC Index with DDDs, The WHO Collaborating Centre for Drug Statistics Methodology
2016.
9. Guidelines for ATC classification and DDD assignment, The WHO Collaborating Centre
for Drug Statistics Methodology 2016.
10. Statistički godišnjak 2016, Zavod za statistiku Crne Gore Monstat
11. Potrošnja ljekova u Crnoj Gori za period 2014-2015, Agencija za ljekove i medicinska
sredstva CALIMS
12. Prevencija kardiovaskularnih bolesti kao prevencija ne-hemoragičnog moždanog udara,
Ministarstvo zdravlja Crne Gore
13. Vodič za vršenje redovnih analiza u praćenju propisivanja ljekova, Ministarstvo zdravlja
Crne Gore
14. The Norwegian Prescription Database 2010–2014, The Norwegian Institute of Public
Health (www.norpd.no)
15. European Centre for Disease Control and Prevention, data and tools
http://ecdc.europa.eu/en/data-tools/Pages/home.aspx
16. Nacionalni vodič za akutni tonzilofaringitis, Ministarstvo zdravlja Crne Gore
17. Poraba zdravil v Sloveniji v letu 2015, Nacionalni Inštitut za javno zdravje Slovenije
(http://www.nijz.si/sl/publikacije/poraba-zdravil-v-sloveniji-v-letu-2015).
![05 klizistaStabilnost.ppt [Read-Only]rgn.hr/~smihalic/nids_snjezanamihalic/05_klizistaStabilnost.pdf · STABILNOST KOSINA Sile koje djeluju na blok klizišta: W = težina bloka; 2](https://img.pdfslide.tips/doc/110x75/5e4275e94a94d1317302ee8a/05-read-onlyrgnhrsmihalicnidssnjezanamihalic05klizistastabilnostpdf.jpg)